‫ﮔﻔﺘﮕﻮﺑﺎﭘﯿﺮﺑﻮردﯾﻮ‪:‬آﯾﺎﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽﯾﮏﻋﻠﻢاﺳﺖ؟‬

‫ﭘﯿﺮﺗﻮﯾﻠﯿﯿﻪ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪﻧﺎﺻﺮﻓﮑﻮﻫﯽ‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ وﺟﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺗﻮان زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮدن اﯾﻦ رﺷﺘﻪ ﮔـﺎه ﻣـﻮرد ﺷـﮏ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﻤﺎن »ادﺑﯽ« ﮐﻪ ﻫﻨﻮز رد ﭘﺎی رﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﻓﻠﺴﻔﯽ اش در آن ﻧﻤﺎﯾـﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺑﺰاری اﺳﺖ ﺑﺮای اﻋﺘﺮاض ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﮔﺎه ﻣﻮﺛﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﻋﯿﻨﯿﺘﯽ در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ‬
‫ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ واﻗﻌﺎ ﭼﯿﺴﺖ؟ و اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻫﻤﮑﺎرﻣﺎن ﭘﯿﺮ ﺗﻮﯾﻠﯿﯿﻪ‪ Pierre Thuillier‬از ﭘﯿﺮ ﺑﻮردﯾﻮ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﻣﺪرﺳـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﺎﻟﯽ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺮﮐﺰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ آﻣﻮزش و ﭘـﺮورش و ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬ﻣـﺪﯾﺮ ﻧﺸـﺮﯾﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﭘﮋوﻫﺸـﯽ در ﻋﻠـﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه دو ﮐﺘﺎب ﮐﻪ اﺧﯿﺮا ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﯾﻌﻨـﯽ »ﺗﻤـﺎﯾﺰ« ‪ La distinction‬و »ﺣـﺲ ﻋﻤﻠـﯽ« ‪ Le sens pratique‬در‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﯿﻨﻮﯾﯽ )‪ ،(Minuit‬ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬از ﺑﺪﯾﻬﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ آﻏﺎز ﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬آﯾـﺎ ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺧـﺎص ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ واﻗﻌـﺎ ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﯿﻠﯽ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﺷﻤﺮدن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﺧﺼﻮﺻﯿﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬داراﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎ ﭼﻪ درﺟﻪ ای؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺴﺘﮕﯽ زﯾﺎدی ﺑﻪ آن دارد ﮐﻪ از ﮐﺪام ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﺑﺴﯿﺎری از اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ادﻋـﺎ و ﺑـﺎور‬
‫ﺑﺪان دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﯾﺪ اذﻋﺎن ﮐﻨﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ اﯾﻦ اﻣﺮ را درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻫـﻢ ﺑـﺎ درﺟـﻪ ﻫـﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮ ﻋﻠﻢ دﯾﮕﺮی روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﻣﺪﺗﻬﺎی ﻣﺪﯾﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ از ﭘﯿﺶ از ﺗﺎرﯾﺦ ﺧـﻮد‪ ،‬ﺧـﺎرج‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از دوراﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎی ﺑﺰرگ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑـﺎ آن ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﯾﮑﯽ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬
‫آﻣﺪه ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ و آن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬روش ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی وارﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ رﺷﺘﻪ ای ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺪان ﭘﻨﺎه ﻣـﯽﺑـﺮده اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ در آن ﺑـﺎ ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ ﻫـﺎﯾﯽ ﺑﺴـﯿﺎر ﭘﺮاﮐﻨـﺪه از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﮐﻤﯽ ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ و اﯾﻦ را ﻣﯽﺗﻮان از ﻧﻘﻄـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻫـﺎی ﻣﺘﻔـﺎوﺗﯽ ﺑﯿـﺎن ﮐـﺮد‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ دﻟﯿـﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣـﺎ ﻇـﺎﻫﺮا ﺑـﺎ ﻋﻠﻤـﯽ‬
‫روﺑﺮوﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺪه و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠﻮم‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺮوز آﻧﻘﺪر ﺑـﺮ اﯾﻨﮑـﻪ آﯾـﺎ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ ﭘﺎی ﻓﺸﺎری ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دﻟﯿﻠﺶ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑـﺮای ﺑﺮﺧـﯽ آزار دﻫﻨـﺪه‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮاس از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬

 ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺸﮑﻮک ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬واﻗﻌﯿﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺪوﻫﺒﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ آن ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ داﺋﻤﺎ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﮐﻪ آﯾـﺎ واﻗﻌـﺎ‬
‫ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻪ‪ ،‬از ﺧﻮد دﻓﺎع ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺻﺤﺒﺖ از ﺗﺎرﯾﺦ و ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ و از آن ﻫﻢ ﮐﻤﺘﺮ در ﻣﻮرد ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﺎ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﮔﯿﺮی ﻫﺰاران ﺑﺎر ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس داﺋﻤﺎ ﻣـﻮرد ﺳـﺌﻮال اﺳـﺖ و داﺋﻤـﺎ ﺧـﻮد ﻧﯿـﺰ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺒﺮد‪ .‬و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﻟﻘﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ ﺳـﻠﻄﻪ ﮔﺮاﺳـﺖ؛ ﻣـﺜﻼ اﯾـﻦ ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد در اﺑﺘﺪای ﮐﺎر اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﮐﻮرﻣـﺎل ﮐﻮرﻣـﺎل ﺣﺮﮐـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﭼـﻪ ﭼﯿـﺰی د ارد ﮐـﻪ ﺣـﻖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ! اﻟﺒﺘﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮرم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ در ﻣـﻮرد ﺳـﺎﯾﺮ‬
‫ﻋﻠﻮم ﻫﻤﺎن ﺳﺌﻮال ﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدش‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺑـﻪ ﺷـﯿﻮه ای ﺑﺴـﯿﺎر ﺳـﺨﺖ ﺗـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن ﻣـﯽآورد‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ اﻧﺘﻘﺎدی ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧـﻮد ﻧﯿـﺰ در ﻣـﻮﻗﻌﯿﺘﯽ اﻧﺘﻘـﺎد ﭘـﺬﯾﺮ ﻗـﺮار داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺎز ﯾﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ دار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری رﯾﺸﻪ ﺷـﻮرش ‪ ١٩٦٨‬را‬
‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ وﺟـﻮد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋﻠـﻢ ﻣـﻮرد اﻋﺘـﺮاض اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺣﺘـﯽ اﺻـﻞ‬
‫وﺟﻮدش ﻫﻢ ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ دارای ﻗﺪرت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺗﺼـﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﯿﺮی ﮐﻨﻨﺪ و وﯾﺮاﻧﺶ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻧﺘﺴﺘﯿﺘﻮی اوﮔﻮﺳـﺖ ﮐﻨـﺖ ﯾـﺎ ﻋﻠـﻮم ﺳﯿﺎﺳـﯽ )‪ (Sciences Po.‬ﮐـﻪ در ﻋـﯿﻦ ﺣـﺎل ﻫﻤـﻪ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎ را ﺑﺮای ﯾﮏ »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ« ﮐﺎرﺑﺮدی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻋﻠـﻢ و ﺑـﺎ ﮐﻤـﮏ آدم ﻫـﺎﯾﯽ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺗﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺠﺎد ﻫﺮاس ﻣﯽﮐﻨﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﺸﺖ ﭘﺮده و ﮔﺎه ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه را ﻋﯿـﺎن ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺮای ﻧﻤﻮﻧـﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ »ﻫﻮﺷﻤﻨﺪی« داﻧﺶ آﻣﻮزان ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ و ﻣﻨﺸﺎء اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫آن ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ارث ﺑﺮده ﺷﺪه از ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺎ ﺣﻘﺎﯾﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻦ ﺳـﺎﻻران‬
‫و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ اش را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﺪان از‬
‫ﺷﻨﯿﺪﻧﺸﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن ﻋﻠـﻢ و داﻧـﺶ‪ ،‬ﻣﺤﻠـﯽ اﺳـﺖ ﺑـﺮای رﻗﺎﺑـﺖ ﻣﯿـﺎن‬
‫ﮐﻨﺸﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎﺻﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺟﺎﯾﺰه ﻧﻮﺑﻞ ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎزاﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺸـﻒ ﯾـﮏ ﭘﺪﯾـﺪه ﻋﻠﻤـﯽ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺒـﺎر و‬
‫ﺣﯿﺜﯿﺖ وﻏﯿﺮه؛ اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ دﻻﯾﻞ و اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎﯾﯽ ﺧـﺎص ﺧـﻮد و ﻏﯿـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻘﻠﯿـﻞ ﯾـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی دارد و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﮐﻨﺸﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ در ﮐـﺎری ﮐـﻪ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐـﺎر‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ادﻋﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را راﺿﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮوﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﭘﺮﺧﺎﺷﺠﻮ و ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺻـﻮﻻ ﭼـﺮا ﺑﺎﯾـﺪ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ‬
‫»ﻋﻠﻤﯽ« ﺑﺎﺷﺪ؟ روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران ﻫﻢ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺰاﺣﻢ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ اﻣﺎ ادﻋﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮدن ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﭼـﻪ دﻟﯿـﻞ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ اﯾﻦ اﻣﺮی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯿﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎری ﻣﺮز ﺑﻨﺪی ﻧﻘﺎداﻧﻪ ای داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﯾﮏ ﺗﻔﺎوت ﻋﯿﻨﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ اﻣﺮ ﺣﯿﺜﯿﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻫـﺎی اﻧﺴـﺠﺎم ﻓﺮﺿـﯿﺎت‪،‬‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬روش ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﺎی وارﺳﯽ و ﻏﯿﺮه در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺳـﺮوﮐﺎر دارﯾـﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺗﻤـﺎم ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺎ ﭘﻨـﺪاره ﻋﻠـﻢ ﭘﯿﻮﻧـﺪ‬
‫ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑـﺎ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ ﻫﻢ ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮑﯽ از روش ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﻨﺎر زدن ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻣﺰاﺣﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ آن ﺣﻘﺎﯾﻖ را ﻏﯿﺮ ﻋﻠﻤﯽ اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ ﺣﺮف ﻫﺎﯾﯽ »ﺳﯿﺎﺳﯽ« اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺻـﺮﻓﺎ از ﺳـﺮ اﻧﮕﯿـﺰه ﻫـﺎ و »ﻣﻨـﺎﻓﻊ«‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و »ﺷﻮر« و ﻫﯿﺠﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و از اﯾﻦ رو ﻧﺴﺒﯿﺖ ﮔﺮا و ﻧﺴﺒﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻮدﻧﺶ زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﻣﯽرود آﯾﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻠﻮم دﯾﺮﺗـﺮ‬
‫رﺷﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﺑﺪون ﺷﮏ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ »ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪن« ﺧﻮد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻢ ﻣﺸﮑﻠﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﯾﮑـﯽ از دﻻﯾـﻞ ﻣﺸـﮑﻞ‬
‫ﺑــﻮدن ﺟﺎﻣﻌــﻪ ﺷﻨﺎﺳــﯽ اﯾــﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻣﻮﺿــﻮع ﻫــﺎی ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ آن‪ ،‬ﻣــﻮرد ﺟــﺪل ﻫﺴــﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﯿﺰﻫــﺎﯾﯽ ﮐــﻪ ﺑﺎﯾــﺪ ﭘﻨﻬﺎﻧﺸــﺎن ﮐــﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾــﺪ‬
‫ﺳﺎﻧﺴﻮرﺷﺎن ﮐﺮد؛ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪ .‬اﯾـﻦ در ﻣـﻮرد ﺧـﻮد ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ ﻧﯿـﺰ ﺻـﺎدق اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺎی ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اش ﺑﻪ ﺑﺎزی ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳـﯽ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ آن اﺳـﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻓﺮاد از آﻧﭽﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﺧﻮد ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ وﺣﺸﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬داﺋﻤﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮی را ﮐﻪ از آن اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎی ﺳﺨﺖ روﺑﺮو ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻮﻣﯿﺪش ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ اﻏﻠﺐ ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ آن رﺿﺎﯾﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻮ ﺟﻮان ﻣﺜﻼ در ﺗﻌﻬﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ ،‬داﻣـﻦ ﻧﻤـﯽزﻧـﺪ‪ .‬از اﯾـﻦ ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ دﻗﯿﻘﺎ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻌﮑﻮﺳﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﻣﺤﺾ« ﯾﺎ »دﻗﯿﻘﻪ« ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﮐـﻪ ﺑـﯽ ﺗﺮدﯾـﺪ دﺳـﺘﮑﻢ در‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از ﺧﻮد ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﯽ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻠﻨﺪ ﺟﻬﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻨﺪ و دﻧﯿﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟﺼﯽ ﺑﺮای ﺧﻮد ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ در‬
‫آن ﻫﯿﭻ اﺛﺮی از ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﺟﻬﺎن واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬
‫آدم ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ روﺣﯿﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﺻﻮری ﯾﺎ ﺻﻮری ﮔﺮا ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻮدن‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻫﻤﯿﺖ دارﻧﺪ دﺧﺎﻟﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠـﺎ ﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ »ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻮدن« و ﯾﺎ »ﻋﯿﻨﯿﺖ« ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ روﺑـﺮو ﻣـﯽﺷـﻮﯾﻢ‪ .‬آﯾـﺎ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷـﻨﺎس ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺧـﻮد را ﻓﺮاﺗـﺮ از ﺷـﻮر و‬
‫ﻫﯿﺠﺎن ﻫﺎ و ﺻﺮﻓﺎ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﯾﮏ ﻧﻈﺎره ﮔﺮ ﺑﯽ ﻃﺮف ﻧﮕﻪ دارد؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﻣﯿﺪان ﻫـﺎی ﻣﺒـﺎرزه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣﯿـﺪان ﻫـﺎی ﻣﺒـﺎرزه ﻃﺒﻘـﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﻣﯿﺪان ﻫﺎی ﻣﺒﺎرزه درون ﺧﻮد ﻋﻠﻢ‪ .‬و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ در اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزات ﻣﻮﺿـﻊ ﮔﯿـﺮی ﮐﻨـﺪ‪ :‬ﻗﺒـﻞ از ﻫـﺮ ﭼﯿـﺰ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ دارای ﻣﯿﺰان ﺧﺎﺻﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﻣﯿﺪان ﻣﺒﺎرزه ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮی ﮐﻪ‬
‫دارای ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ وﯾﮋه ای در ﻣﯿﺪان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﺳﺖ و دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﺋﯿﻢ در زﯾﺮ ﻣﯿﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷـﻨﺎس ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫داﺋﻤﺎ اﯾﻦ را در ذﻫﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮدش ﺑﺮ ﮐﺎر ﭘﮋوﻫﺸﯽ اش اﺷﺮاف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽِ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ« ﯾﮏ رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﺜﻞ ﺳﺎﯾﺮ رﺷﺘﻪ ﻫﺎ ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺷـﺮﻃﯽ اوﻟﯿـﻪ ﺑـﺮای ﻫـﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ اﺻﻠﯽ اﺷﺘﺒﺎه در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻏﯿﺮ ﮐﻨﺘـﺮل ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ اﻣﺮی اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ و آن اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ]اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ[ ﺧـﻮد‬
‫آ ﮔﺎﻫﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻧﺲ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﺗﻮﻟﯿـﺪ ﮐﻨـﺪ ﺑـﻪ دو ﻋﺎﻣـﻞ اﺳﺎﺳـﯽ ﺑﺴـﺘﮕﯽ دارد ﮐـﻪ آﻧﻬـﺎ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ وی ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس دارد ﺗﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﺪ و ﯾﺎ آن را ﻫﻢ ازد‬
‫ﯾﮕﺮان و ﻫﻢ از ﺧﻮدش ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﺪ از ﯾﮏ ﺳﻮ ؛ و ﻗـﺎﺑﻠﯿﺘﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮای اﯾـﻦ ﮐـﺎر دارد از ﺳـﻮی دﯾﮕـﺮ‪ .‬اﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻌـﺮوف ﺑﺎﺷـﻼر را‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‪ » :‬ﻫﯿﭻ داﻧﺸﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس از اﺑﺰارﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﺧـﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ‬
‫از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬روش ﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺘﺎوردﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎرﮐﺲ‪ ،‬دورﮐـﯿﻢ‪ ،‬وﺑـﺮ و ﺑﺴـﯿﺎری دﯾﮕـﺮ ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ اﻧـﺪازه‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ »اﻧﺘﻘﺎدی « ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺪازه روﯾﮑﺮدی ﺧﻮد آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾـﺎ ﻧﺎﺧﻮدآ ﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ وﯾﺮاﻧﮕـﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﮐـﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯿﺰﻫﺎی ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺷﺪه و ﭘﺲ زده ﺷﺪه در ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﯿﺸﺘﺮ آﺷﮑﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﻬﺎن‬
‫دﺳﺖ ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺎﯾﺪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫اﯾﻦ دو ﻋﺎﻣﻞ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﮑﻮس دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ﺣﺪی ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺣﻘﯿﻘﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻮدی ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در اﯾﻦ ﮐﺎر ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﯿﺰی ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻌﮑﻮس ﺑـﺎ ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﮐﻤـﯽ ﺳـﺎده ﻟﻮﺣﺎﻧـﻪ‬
‫درﺑﺎره »ﺧﻨﺜﯽ« ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ‪ ،‬ﻣـﺜﻼ در اﯾـﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻫـﺮﮐﺲ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﭘـﯿﺶ ازدﯾﮕـﺮان ﺑـﻪ‬
‫ﮐﺸﻔﯽ دﺳﺖ ﺑﯿﺎﺑﺪ و ﺗﻤﺎم اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن را از آن ﺧﻮد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در اﻧﺰﺟﺎر اﺧﻼﻗﯽ ﯾﺎ در ﻃﻐﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺧـﯽ از اﺷـﮑﺎل‬
‫ﺳﻠﻄﻪ و ﻋﻠﯿﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ در ﻣﯿﺪان ﻋﻠﻤﯽ دﻓﺎع ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻏﯿﺮه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﯾﮏ ﮐﻼم‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ »زاﯾﺶ ﻣﻘـﺪس‬
‫و ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ« ]ﺣﻀﺮت ﻣﺴﯿﺢ[ روﺑﺮو ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ‪ .‬و اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫـﺮ ﺑـﺎر اﯾـﻦ ﯾـﺎ آن ﮐﺸـﻒ ﻋﻠﻤـﯽ را ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﯾـﺎ آن ﺑﻬﺎﻧـﻪ‬
‫ﻣﺤﮑﻮم ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﮐﺸﻔﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ وﻗﺘﯽ ﺑـﻪ ﮐﺸـﻒ »دو رﺷـﺘﻪ« ﺳـﺎﺧﺘﺎر دی‪.‬ان‪.‬ای اﺷـﺎره ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﮐﺴـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻮدن ﻗﺼﺪ ﮐﺸﻒ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬آﯾﺎ »ﻣﻨﺎﻓﻊ«‪» ،‬ﺷﻮر« و »ﺗﻌﻬﺪ« ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺪﯾﺪن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬دﻗﯿﻘﺎ ﭼﺮا‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸـﮑﻞ ﺧـﺎص ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ را ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﯽآورد؛ اﯾـﻦ »ﻣﻨـﺎﻓﻊ«‪ ،‬اﯾـﻦ »ﺷـﻮرﻫﺎ «‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ رذﯾﻼﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻋﻠﻤـﯽ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ آﻧﮑـﻪ ﺑﺘـﻮاﻧﯿﻢ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠﻤـﯽ از‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﮐﻨﯿﻢ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺤﻤﯿـﻞ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ را ﺑﺸﻨﺎﺳـﯿﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻪ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﮑﺴﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ روﺷـﻦ ﺑـﯿﻦ ﺗـﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺻﻞ اﯾﻦ روﺷﻦ ﺑﯿﻨﯽ را زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻗﻀﯿﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺘﻢ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﻋﻠﻢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻫﺎی داﻧﺶ در آن ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﭘﺮ اﻫﻤﯿـﺖ‬
‫ﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎی وﯾﺮاﻧﮕﺮی‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﺣﺎل ﺑﺎ ﻫﺮ »اﻧﮕﯿﺰه «ای ﮐـﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺮای ﻣـﻮﺛﺮ ﺑـﻮدن‪ ،‬داﻧـﺶ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬درﻋﻠﻢ ﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﺣﺮﯾﻒ ﻋﻠﻤﯽ را ﺑﺎ زورﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺜﻞ ﮐﺎری ﮐـﻪ ﻫﻨـﻮز در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ‬
‫ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺤﺘﻮای ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪ او‪ ،‬از ﻣﯿﺪان ﺑﻪ در ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮای آﻧﮑﻪ در اﯾـﻦ ﻣﯿـﺪان ﻣـﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷـﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ از اﺑﺰارﻫـﺎی‬
‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺰاره ای ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎی ﮐﻠﯿﺸﻪ ای و ﺟﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺷـﮏ‬
‫و ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ آن اﺗﻬﺎم اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﻮدن و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﺎری ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺰاره ای ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﻣﯽﺑﺮد؛ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوه ﻫﺎی دارای ﺳﻠﻄﻪ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﯿﺤﺸﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎره ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﮑﻮت ﺣﺎﮐﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﯿﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ آن »ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ« ﻣﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﮔﺮوﻫـﯽ از ﺳـﺮدﻣﺪارن‪ ،‬ﺳـﺨﻨﮕﻮﯾﺎن اﯾـﻦ و آن‪ ،‬ﮐـﻪ ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻫـﺎ و‬
‫اﻓﮑﺎری ﺳﺎده و ﺳﺎده اﻧﮕﺎراﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﺪادی ﺷﻌﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻫـﺰار ﺑـﺎر دﻻﯾـﻞ و ﻣـﺪارک‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺳﺨﻨﮕﻮﯾﺎن »ﻋﻘﻞ ﺳﻠﯿﻢ« اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ از‬
‫ﮐﺸﻔﯿﺎت ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺒﺐ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻮﺟﯽ ﺑﺰرگ از »اﻧﺘﻘﺎدات« ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳـﺮﺧﻮد ﺗﻤـﺎم ﻧﻈـﻢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت و اﻓﺘﺨﺎرات و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎورﻫﺎﯾﯽ راد ارد ﮐﻪ در ﭘـﯽ ﭘﻮﺷـﺎﻧﻨﺪن‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺘـﯽ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ آﺷـﮑﺎر ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻧﮕﯽ و ﯾﮕﺎﻧﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬در ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺎﯾﺘﺎن ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣـﺎرﮐﺲ و دورﮐـﯿﻢ و وﺑـﺮ را ﮐﻨـﺎر ﻫـﻢ ﻗـﺮار دادﯾـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﺎر اﯾـﻦ ﻃـﻮر اﻟﻘـﺎ ﻣـﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﮑﻤﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روﯾﮑﺮدﻫﺎی آﻧﻬﺎ در واﻗـﻊ‪ ،‬ﻣﺘﻔـﺎوت ﻫﺴـﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان از اﯾﻦ ﺗﺰ دﻓﺎع ﮐﺮد ﮐﻪ در ﭘﺸﺖ اﯾﻦ ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﻠﻢ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻋﻠﻢ را ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻀﺎد را ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ در ارﺗﺒـﺎط ﻗـﺮار ﺑـﺪﻫﯿﻢ؛ ﻧﻈﺮﯾـﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﯾﻨﺠﺎ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺎﻟﯿﻒ ﻫـﺎی ﺗﺼـﻨﻌﯽ و اﻟﺘﻘـﺎﻃﯽ ﺑـﺰﻧﯿﻢ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ اﯾﻦ را ﻫﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐـﻪ ﻣﺤﮑـﻮم ﮐـﺮدن اﻟﺘﻘـﺎﻃﯽ ﮔـﺮی اﻏﻠـﺐ‬
‫روﺷﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮای آﻧﮑﻪ راه را ﺑﺮ ﺑﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﮕﺸﺎﯾﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎری ﺑﺴﯿﺎر ﺳـﺎده اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﺴـﯽ ﺧـﻮدش را ﺻـﺮﻓﺎ درون ﯾـﮏ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻓﮑﺮی ﻧﮕﻪ دارد‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﮐﺮد ِ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه و ﺷﻠﺨﺘﻪ داﻣﻦ زده اﺳﺖ‪ .‬ﺗـﺎﻟﯿﻒ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺎی‬
‫زﯾﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮدن رادﯾﮑﺎﻟﯽ اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﻀﺎد آﺷﮑﺎر و آﺷﺘﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﭘﺴـﺮﻓﺖ راﯾـﺞ‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻗﺘﺼﺎد ﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻗﺘﺼﺎد را در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺤﺪود اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺗﻼش دارد ﻫﻤﻪ ﭼﯿـﺰ‬
‫را از ﻃﺮﯾﻖ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮع از اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺎﮐﺲ وﺑﺮ ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻗﺘﺼﺎدی را در ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﻤـﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘـﻪ آن و در زﻣﯿﻨـﻪ‬
‫ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺎری ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺜﻼ دﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ او ﮐﻠﯿﺴﺎ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻓﺮﻣﻮل ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺤﺼﺎری دﺳﺘﮑﺎری ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه اﻗﺘﺼﺎدی در ﻣﻔﻬـﻮم ﺑﺴـﯿﺎر ﮔﺴـﺘﺮده ای در زﻣﯿﻨـﻪ ﻫـﺎﯾﯽ ﻣﻄـﺮح ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ادﻋـﺎ‬
‫ﻣﯽﺷﺪ در آﻧﻬﺎ ﯾﮏ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژی »ﻧﺒﻮد ﻣﻨﻔﻌﺖ« ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻫﻨﺮ ﯾﺎ دﯾﻦ ‪.‬‬

‫ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دارﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺎرﮐﺲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﺘﻌﺎرف ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺠﺎد ﮔﺴﺴـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ زﯾـﺮا‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ رواﺑﻄﯽ از ﺟﻨﺲ »اﻓﺴﻮن زا« ‪ -‬ﻧﻈﯿﺮ رواﺑﻂ ﭘﺪر ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ – در واﻗﻊ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻗﺪرت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ وﺑﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﯾﺸﻪ ای در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎرﮐﺲ اﯾﺴـﺘﺎده اﺳـﺖ‪ :‬او ﯾـﺎدآوری ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﺗﻌﻠـﻖ داﺷـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎن‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از »ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ« آن را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪ .‬اﺳﺘﺎدان ]ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ[ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﺜـﺎل ﺑﺴـﯿﺎر ﮔﻮﯾـﺎﯾﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻨﺪ اﺧﺘﻼف ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ادﻏﺎم ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺮای‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﻼس ﻫﺎﯾﯽ روﺷﻦ و واﺿﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ ﺗﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬درس اول‪ :‬ﻣﺎرﮐﺲ؛ درس دوم‪ :‬وﺑـﺮ‪ ،‬درس ﺳـﻮم‪ :‬ﺧـﻮدم!‪ ...‬و اﯾـﻦ‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﻀﺎد ﻣﯿﺎن ﻣﺎرﮐﺲ و وﺑـﺮ را ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﺑﮕـﺬارﯾﻢ ﺗـﺎ ﺑـﻪ رﯾﺸـﻪ ﻣﺸـﺘﺮک آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮﺳﯿﻢ‪ :‬ﻣﺎرﮐﺲ از ﻣﺪل ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ذﻫﻨﯽ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﯿﺮون ﻣﯽراﻧﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺎی آن‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﻋﯿﻨـﯽ اﯾـﻦ ﺟﻬـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻗﺪرت ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻗـﺪرﺗﺶ ﺗﻘﻠﯿـﻞ دﻫـﯿﻢ و اﮔـﺮ اﯾـﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺗﺎ اﻧﺪازه ای دارای ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺗﺼﻮر ﻧﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ادﻋﺎ ﮐﻨﯿﻢ ﮐـﻪ اﻣﮑـﺎن ﺗـﺪاوم و ﻋﻤـﻞ ﮐـﺮدن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ذﻫﻨﯽ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ »ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ«‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ ﮐﺎﻣﻞ از اﯾﻦ ﺟﻬﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ دﺳﺘﺎورﻫﺎی ﻧﻈﺮی ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ و ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﺰم ﮔﺮاﯾﯽ ‪ ،‬از ﻫـﻢ دور اﻓﺘـﺎده‬
‫اﻧﺪ را در ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در آﻣﯿﺰﯾﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﯽ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﮔﺬارد ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬روش ﻫـﺎ و ﻓﻨـﻮن ارﺗﺒـﺎط ﺑﺮﺳـﯿﻢ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻣـﺎﻧﻌﯽ ﻣﻨﻄﻘـﯽ ﺑﻠﮑـﻪ ﻣـﺎﻧﻌﯽ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎرﮐﺲ ﯾﺎ ﺑﺎ وﺑﺮ ﻫﻢ ذات ﭘﻨﺪاری ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﺷـﺎن ﻧﻔـﯽ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ اﺳﺖ را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و اﯾﻦ اﺣﺴﺎس را دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و ﯾـﺎ از ﮐـﺮده ﻫﺎﯾﺸـﺎن اﻇﻬـﺎر ﻧـﺪاﻣﺖ‪ .‬ﻧﺒﺎﯾـﺪ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺑﺴﯿﺎری از اﻓﺮاد اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ ﻣﺎرﮐﺴﯿﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻮﻋﯽ اذﻋﺎن اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺗـﻮﺗﻤﯽ‬
‫ﻫﻮﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را در ﻣﻮرد رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ »ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان« و »ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮔﺮان«‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﺑﻪ اﺻـﻄﻼح »ﺑﻨﯿـﺎدﯾﻦ« و‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﮐﺎرﺑﺮدی« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ِﻋﻠـﻢ ﻣـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺗـﺎﺛﯿﺮی ﻋﻠﻤـﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان و ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﺮف ﺷﻤﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎراﻧﻪ ﻣﺤﮑﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻨﻮز ﺷﮑﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﯾﺎ ﺧﻮب ﮐﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﺪی ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷـﻨﺎس‬
‫ﯾﺎ روﺷﻨﻔﮑﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻮروی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﮐﻤﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن و روﺷـﻨﻔﮑﺮان ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺳﮑﻮﺗﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮرد ﭘﻬﻨﻪ زﯾﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﺷﺎن وﺟﻮد ﻣﯽداﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘـﺎد اﯾﺸـﺎن ﻫـﯿﭻ ﭼﯿـﺰ‬
‫ﺑﺮای ﮔﻔﺘﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد و »ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﮑﺮار ﮐﻨﻢ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﯾـﮏ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رواﺑﻄﯽ دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ دارد ﮐﻪ او در اﯾـﻦ ﺟﻬـﺎن‬
‫اﺷﻐﺎل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﻗﯿﻖ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺧﻮد را در ﮐﺎرﮐﺮدی ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ ﮐـﻪ ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ آ ﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ ﯾـﺎ ﻧـﺎﺧﻮد‬
‫آ ﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺧﻮﯾﺶ را اﯾﺠـﺎد ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ :‬ﻣﻮﺿـﻮع ﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬روش ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬و ﻏﯿﺮه‪ .‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺪف ﺧﻮد را درک ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ .‬در اﯾـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺮای ﻓﻬﻤﯿﺪن اﯾﻦ ﺟﻬﺎن دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﺑﺰﻧﺪ؛ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻓﺮد دﯾﮕﺮی ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ داﺋﻤـﺎ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل روش ﻫـﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن را دﺳﺘﮑﺎری ﮐﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺖ ﻗـﺪرت ﺣـﺎﮐﻢ در آورد‪ .‬ﺑـﺮای درک اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‪،‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺳﺎده ﺑﯿﺎورم‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ دﯾﻨﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺗﺒﻠﯿﻎ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﺶ اﻓﺮاد ﻻﺋﯿﮏ؛ ﻣﺜﻼ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﻋﻤﻠـﯽ ﺑـﻪ دﯾـﻦ ﻣـﯽاﻧﺠﺎﻣﻨـﺪ ﯾـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮﭘﯿﭽﯽ از اﯾﻦ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎزار ﮐﻪ اﻣﮑﺎن دﻫﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎی ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ ﻓﺮوش »ﮐﺎﻻﻫﺎی ﻣﻨﺠﯽ ﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ« را ﻋﺮﺿـﻪ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ؛ اﻣﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻫﺪف ﺧﻮد را درک ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﯿﺪان دﯾﻨﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ ﮐﻪ ﻻﺋﯿﮏ ﻫﺎ ﺑﺨﺸﯽ از آن ﻫﺴـﺘﻨﺪ و ﺑـﺮای‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮد ﮐﻠﯿﺴﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﻠﯿﺴﺎ از ﺧﻼل آﻧﻬﺎ ﺗﺪاوم ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوﻫﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﯾﺎ اﻗﺘﺼﺎد دان ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﮐﺮدﺷﺎن اراﺋـﻪ دﺳـﺘﻮر ﮐـﺎر‬
‫ﺑﻪ رﺋﻮﺳﺎی ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ وﻇﯿﻔﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﺮدن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﯾـﺎ ﻧﯿﻤـﻪ ﻋﻠﻤـﯽ را ﮐـﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺣﺎﮐﻢ ازﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از آن ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫـﺎ اﻣـﺮوزه ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ داﻧﺸـﯽ دارﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻗـﺎدر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ را در دو ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺳﺎزوﮐﺎری ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻢ اﯾﻦ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ را ﺗﻘﻮﯾﺖ و ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨـﺪ و ﻫـﻢ ﺑـﻪ‬
‫آن ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎی ﺧﻮد را در ﮐﺎرﮐﺮدﻫـﺎی ﻋﻤﻠـﯽ ﺧـﻮﯾﺶ ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ‪ :‬ﭼـﻪ در ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﭼﻪ در ﻧﺰد رﻫﺒﺮان اﻗﺘﺼﺎدی؛ ﭼﻨﯿﻦ داﻧﺸﯽ ﻫﺮﮔـﺰ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻫـﯿﭻ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ای را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت رادﯾﮑـﺎل زﯾـﺮ‬
‫ﺳﺌﻮال ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل داﻧﺶ ﻣﺪﯾﺮ ﮐﻞ ﯾﮏ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﺰرگ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ از اﺑﻌﺎد از داﻧﺶ ﺑﺴﯿﺎری از ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎن ﯾـﺎ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖ اﯾﻦ داﻧﺶ در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف واﺣﺪ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ آن‪ ،‬ﺑـﻪ ﺣـﺪاﮐﺜﺮ رﺳـﺎﻧﺪن ﺳـﻮد‬
‫اﯾﻦ ﻧﻬﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﭼﻨﯿﻦ ﺷﮑﻠﯽ از »داﻧﺶ« ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﺷﺪه را ﻣﯽﺗﻮان در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺳـﺎزﻣﺎن ﻫـﺎ ﯾـﺎ در »ﻋﻠـﻮم‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ« ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ در ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻣﻮﺳﺴﻪ اوﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ ﯾﺎ در » ﻣﺪرﺳﻪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ« ﭘﺎرﯾﺲ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣـﯽﺷـﻮد و اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫در روش ﻫﺎی ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ آﻧﻬﺎ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺠﯽ ﻫﺎ ﯾﺎﻓﺖ ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺗﻤﺎﯾﺰی ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازان و ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻫـﻢ در ﻣـﻮﻗﻌﯿﺘﯽ‬
‫ﭼﻮن ﻫﻨﺮ ﺑﺮای ﻫﻨﺮ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬اﺑﺪا‪ .‬اﻣﺮوز در ﻣﯿﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻪ ﮐﺎری ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺑﻬﺘـﺮ ﮐـﺎرﮐﺮد ﮐـﺎﻣﻼ ﻋﻠﻤـﯽ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ در ﺑﯿـﺎورد‪ ،‬ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻣـﻮرد ﺳـﺮزش و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺪرت ﺣﺎﮐﻢ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرﮐﺮد آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﭼﻪ ﮐﺴـﯽ ﺧـﺪﻣﺖ ﮐﻨـﺪ‪ .‬اﯾﻨﮑـﻪ از‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﮐﺎرﮐﺮد ﻋﻠﻤﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬و ﭘﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻗﺪرت ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را‪ ،‬درک ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾـﻦ ﻋﻤﻠـﯽ‬
‫از ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻨﺜﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ﺑﺪون ﺷﮏ ﯾﮏ ﮐﺎرﮐﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ در‬
‫آن اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﻗﺪرﺗﯽ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ای از ﮐﺎراﯾﯽ ﺧﻮد را ﻣﺪﯾﻮن ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳـﺎزوﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ آن را ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫آورده اﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ و رواﻧﮑﺎوی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺣﺎل ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع راﺑﻄﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎ ﻋﻠـﻮم ﻫﻤﺴـﺎﯾﻪ اش ﺑﭙـﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﮐﺘـﺎب ﺗﻤـﺎﯾﺰ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آﻏﺎز ﮐﺮده اﯾﺪ‪ » :‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﭼﻮن ﺳﻠﯿﻘﻪ روﺑﺮو ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﯽ رواﻧﮑـﺎوی‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ« ﺳﭙﺲ ﺟﺪاول آﻣﺎری‪ ،‬ﮔﺰارش ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺸﯽ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﻫـﺎﯾﯽ از ﮔﻮﻧـﻪ »ادﺑـﯽ« ﻫﻤﭽـﻮن‬
‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﺰد ﺑﺎﻟﺰاک‪ ،‬زوﻻ و ﭘﺮوﺳﺖ دﯾﺪ‪ ،‬از راه ﻣﯽرﺳﻨﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﯾﻦ دو ﺑﻌﺪ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎز ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻼﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﻫﻤﺮاه ﮐﺮدن دو ﺷﯿﻮه ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺮدم ﻧﮕﺎری ﮐـﻪ ﺻـﺮﻓﺎ در ﺗﻌـﺪاد اﻧـﺪﮐﯽ از‬
‫ﻣﻮارد ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣﺎری ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫـﺎ را ﺑﯿـﺎﺑﯿﻢ و ﻣﻮﻗﻌﯿـﺖ ﻣـﻮارد ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﺷـﺪه را در ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﻣﻮارد ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺗﻀﺎد ﯾﮏ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺻﺮف ﻏﺬای ﻣﺮدﻣﯽ و ﯾﮏ ﺻﺮف ﻏـﺪای ﺑـﻮرژواﯾﯽ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫دﻗﯿﻖ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯾﺸﺎن ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻌـﺪ ﻣﺮدﻣـﯽ‪ ،‬ﻣـﺎ ﺑـﺎ اﺻـﻞ اوﻟﯿـﻪ و اﻋـﻼم ﺷـﺪه ﮐـﺎرﮐﺮد روﺑـﺮو ﻫﺴـﺘﯿﻢ ﮐـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺼﺎرف ﺧﻮدش را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ :‬اﻓﺮاد ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻏﺬا »ﭘﺮو ﭘﯿﻤﺎن« ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑـﻪ »ﺑـﺪن ﺑﭽﺴـﺒﺪ« و »ادا و اﻃﻔـﺎر« و »ژﺳـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺎ« را ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ورزش‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﭘﺮورش اﻧﺪام ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮرده و ﺑﺎز ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮع روﺑﺮو ﻫﺴـﺘﯿﻢ ﮐـﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻃﺮف ﺑﻮرژوا‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ اوﻟﻮﯾﺖ ﺷﮑﻞ ﯾـﺎ اﺷـﮑﺎل روﺑـﺮو ﻫﺴـﺘﯿﻢ‪» ،‬ﺻـﺤﻨﻪ‬
‫آراﯾﯽ ﻫﺎ« ﮐﻪ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺎﻧﺴﻮر و ﭘﺲ زدن ﮐﺎرﮐﺮد ]اﺻﻠﯽ[ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ زﯾﺒﺎﺳﺎزی ﮐﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣـﯽﺑﯿﻨـﯿﻢ‬
‫ﭼﻪ در اروﺗﯿﺴﻢ ﮐﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻓﺮازش ﯾﺎﻓﺘﻪ )‪ (sublimation‬ﯾﺎ اﻧﮑﺎر ﺷﺪه از ﭘﻮرﻧﻮﮔﺮاﻓﯽ )ﻫﺮزه ﮔﺮاﯾﯽ( را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﭼﻪ در ﻫﻨﺮ‬
‫ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺧﻮد را دﻗﯿﻘﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اوﻟﻮﯾﺘﺶ ﺑﺎ ﺷﮑﻞ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﮐـﺎرﮐﺮد‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﻫـﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ »ﮐﯿﻔﯽ« و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻟﺤﻦ ﺑﺪﺗﺮی »ادﺑﯽ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺎ اﺳﺎﺳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ را درک ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻠﯽ ﻣﻮﺿﻮع را ﮐﻪ آﻣﺎر ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن دﻫـﺪ درک ﮐﻨـﯿﻢ؛ آﻣـﺎر در اﯾﻨﺠـﺎ ﭼﯿـﺰی اﺳـﺖ ﺷـﺒﯿﻪ آﻣـﺎر‬
‫ﺳﻨﺠﺶ ﻣﯿﺰان ﺑﺎرش ﺑﺮف و ﺑﺎران‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﺮای آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻟﻢ ﺑﺮﮔﺮدم‪ ،‬رواﺑﻂ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ روان ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻏﯿﺮه ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﻫﻤـﻮاره در ﭘـﯽ درک ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻓـﺮد و ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘـﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺴـﯿﻢ ﻋﻠـﻮم اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺑـﻪ روان‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬از ﯾﮏ اﺷﺘﺒﺎه اوﻟﯿـﻪ ﻧﺎﺷـﯽ ﺷـﺪه ﮐـﻪ در ﺗﻌﺮﯾـﻒ اﯾـﻦ ﻋﻠـﻮم اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺪﯾﻬﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻧﻔﺮاد ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ دﯾﮕﺮ ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﺸـﻮد و آن‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ دارای دو ﺷﮑﻞ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ :‬از ﯾﮏ ﻃـﺮف‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫـﺎ ﮐـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ ﺷـﮑﻞ اﺷـﯿﺎء ﻓﯿﺰﯾﮑـﯽ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﻫـﺎ‪ ،‬ﮐﺘـﺎب ﻫـﺎ‪،‬‬
‫اﺑﺰارﻫﺎ و ﻏﯿﺮه درﺑﯿﺎﯾﻨﺪ؛ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﺎی اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی دراز ﻣﺪت وﺟـﻮدی ﯾـﺎ ﮐـﺎری ﮐـﻪ در ﺑـﺪن ﻫـﺎ‪ ،‬در‬
‫اﻓﺮاد ﺗﺒﻠﻮر ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ آن ﻋﺎدﺗﻮاره)ﻫﺎﺑﯿﺘﻮس( ﻧﺎم ﻣﯽدﻫﻢ‪ .‬ﻓﺮد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺬﯾﺮ ﺷﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗـﺮار ﻧـﺪارد‪ :‬ﺑﻠﮑـﻪ ﯾﮑـﯽ از‬
‫اﺷﮑﺎل وﺟﻮدی اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽاﯾﺪ ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ دو ]ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ[ ﮔﯿﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﯿﻮﻟﻮژی ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺳﺎﺳﯽ‬
‫را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣـﯽﮔـﻮﺋﯿﻢ‪ :‬دوﺳـﺘﯽ‪،‬‬
‫ﻋﺸﻖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻨﺴﯽ و ﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻨﻈﻮرم ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺎﻧﻤﺎﯾﯽ راﯾﺞ ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑـﺎ ﺟﻤﻌـﯽ ﺑـﻮدن ﻫﻤـﺮاه ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﻣﺮ ﺟﻤﻌﯽ در ﻫﺮ ﻓﺮدی وﺟﻮد دارد و ﺷﮑﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻠﯿـﺖ ﻫـﺎی ﭘﺎﯾـﺪار ﻫﻤﭽـﻮن ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ذﻫﻨـﯽ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ‪ ،‬در »ﺗﻤﺎﯾﺰ« ﺗﻼش ﮐﺮدم ﻧﺸﺎن دﻫﻢ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎی ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻧﻈﺎم ﻫﺎی ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی اﻓﺮاد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﺳﺒﮏ‪ ،‬ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و ﮐﻢ ﻫﻮش و ﻏﯿﺮه ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮏ و اﻣﺮ روان ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ داده در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و ﺗﻼش ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﻧﺸـﺎن دﻫـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺟﻬـﺎن‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از اﯾﻦ اﻣﻮر ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و دﮔﺮدﯾﺴﯽ ﺷﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﯾﮏ ﺑﺪن دارد و اﯾﻦ ﺑـﺪن ﻣﯿـﺮا اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﯽ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰد داﻣﻦ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜـﺎل ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﮐﺘـﺎب ﮐـﺎﻧﺘﺮووﯾﭻ )‪ (Kantorovitch‬ﻓﮑـﺮ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﻮان »دو ﺑﺪن ﭘﺎدﺷﺎه« )‪ (Les deux corps du roi‬ﮐﻪ در آن ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽزﻧﺪ ﮐـﻪ در ﺳـﻄﺢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮرد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﺗﺎ وﺟﻮد ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ اﺳﺘﻌﻼﯾﯽ را ﺑﺮﻏﻢ ﺑﺪن واﻗﻌﯽ ﭘﺎدﺷﺎه ﮐﻪ در آن ﺣﻤﺎﻗـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﯿﻤﺎری‪ ،‬ﺿﻌﻒ و ﻣﺮگ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪» .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮد‪ ،‬زﻧﺪه ﺑﺎد ﭘﺎدﺷﺎه«‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ!‬
 ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮدﺗﺎن از ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻫﺎی ﻣﺮدم ﻧﮕﺎری ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪...‬‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ دﻗﯿﻘﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻮﯾﺎی ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺮزﺑﻨﺪی ﻫﺎی ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻦ در ﮐﺘﺎب آﺧﺮم »ﺣﺲ ﻋﻤﻠﯽ )‪» (Le sens pratique‬ﻧﺸـﺎن داده ام ‪ ،‬اﯾـﻦ ﺗﻤـﺎﯾﺰ ﯾـﮏ ﻣﺤﺼـﻮل ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮد ﺗـﺎرﯾﺦ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻧﻮع ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﻨﻄﻘﯽ در ﺧﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫»ﻋﯿﻨﯽ ﮐﺮدن« اﻧﺴﺎن ﻫﺎ؟ ﯾﺎ درک آﻧﻬﺎ؟‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﻣﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ روﯾﮑﺮدﻫﺎی آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ؟ در ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﮐـﻪ ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﮔـﺮ‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻇﻮاﻫﺮی را ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﺸﺎن را ﻧﻤـﯽﻓﻬﻤـﺪ ‪ ،‬ﺛﺒـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬در واﻗﻊ راﺑﻄﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﺮون ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ آن »ﻋﯿﻨﯽ ﮐﺮدن« ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ ،‬در ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﯽ راﯾـﺞ ﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ زﯾﺮا اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺑﯿﻨﺶ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎس ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ اﻧﻄﺒﺎق دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ ازﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﯿﺰ وارد روﯾﮑﺮدی ﺷﺪه اﻧـﺪ ﮐـﻪ از‬
‫دﯾﮕﺮ ﺳﻮی ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و در ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﻫﺎی ﺑﻮﻣﯽ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﻨﺎس ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺤﺮ ﺷـﻮد ﯾـﺎ رﻣـﺰ آﻣـﻮزی‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﮔﺰاره ﺷﻤﺎ را ﻣﻌﮑﻮس ﮐﻨﯿﻢ ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آﻧﮑﻪ اﻏﻠﺐ از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺮاد ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻨﯽ ﺗﺤﻘﯿـﻖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻤﺎﺳﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آﻣﺎدﮔﯽ دارﻧﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻋﯿﻨـﯽ ﮔﺮاﯾـﯽ ﺑﺮوﻧـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺣﺮﻓﻪ ای ﺷﺎن آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺧﻮد وارد راﺑﻄﻪ ای واﻗﻌـﯽ ﺑﺸـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻓـﺰون ﺑـﻪ اﯾـﻦ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ را ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ای دارد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﺟﻬـﺖ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﻫﯿﭻ ﻋﻠﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﺑـﻮدن آﻧﭽـﻪ در ]ﻋﻠـﻢ اﻧﺴـﺎﻧﯽ داﻧﺸـﮕﺎه[ ﮐﻠﻤﺒﯿـﺎ زﯾـﺮ ﻫـﺪاﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﭼـﻮن‬
‫ﻻزارﺳﻔﻠﺪ )‪ (Lazarsfeld‬ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ؛ آن ﻫﻢ وﻗﺘـﯽ ﻣـﯽﺑﯿﻨـﯿﻢ ﮐـﻪ او ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣﯿـﺎن ﭘﮋوﻫﺸـﮕﺮ و ﻣﻮﺿـﻮع ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ را ﺑﺎ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪن ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ و ﯾﮏ ﺻﻮری ﮔﺮاﯾﯽ آﻣﺎری ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ دو ﭼﻨﺪان ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣـﺎ ﭼﯿﺰﻫـﺎی زﯾـﺎدی ﻣـﯽﺗـﻮاﻧﯿﻢ‬
‫درﺑﺎره ﯾﮏ ﻋﻠﻢ درک ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻼ وﻗﺘﯽ ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ِ ﮐـﺎر و ﻣﺸـﺎﻏﻞ از ﯾـﮏ ﺣﺮﻓـﻪ ﻫﺴـﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑـﺮای ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس دﯾﻮان ﺳﺎﻻر اﻧﺴﺎن ﻫـﺎﯾﯽ را ﮐـﻪ روی آﻧﻬـﺎ ﮐـﺎر ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ واﺣـﺪ ﻫـﺎﯾﯽ آﻣـﺎری در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻃﻼع رﺳﺎن ﻫـﺎی ﻣـﺮدم ﺷـﻨﺎس درﺳـﺖ ﺑـﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﮔﻮﯾـﺎی‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻨﺸﯿﻨﯽ ﺷﺪه و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﯿﻖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد »ﻋﯿﻨﯽ ﮔﺮا« ﮐﻪ ﻣﺪل را ﺑﻪ ﺟﺎی واﻗﻌﯿﺖ ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﮐﺴـﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﯿﺸﻠﻪ )‪ (Michelet‬ﯾﺎ ﺳﺎرﺗﺮ ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻨﺸﺎن ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺎﻧﯽ را ﺑﺎزآﻓﺮﯾﻨﯽ ﮐﻨـﺪ و دوﻣـﯽ ﺗﻤﺎﯾـﻞ داﺷـﺖ ﻣﻌـﺎﻧﯽ را از‬
‫ﺧﻼل ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﺪ و اﯾﻦ روﯾﮑﺮدﻫﺎ را ﺧﻮد ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬دﻗﯿﻘﺎ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﮏ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻨﺸﮕﺮان را از ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣـﺎ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ]ﺗﺠﺮﺑﻪ[ »زﯾﺴﺖ ﺷﺪه« ﻣﯽﮔﻮﺋﯿﻢ‪ ،‬آزاد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﮐﺎری ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ از آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ اﻣﺮ »زﯾﺴـﺖ ﺷـﺪه«‬
‫ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻼ در ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﮑﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﭘﻨﺪاره ﮐﻪ ﺟﺎی دادن ]ﺗﺠﺮﺑﻪ[ »زﯾﺴﺖ ﺷﺪه« ﺧﻮد در آ ﮔـﺎﻫﯽ و وﺟـﺪان ﯾـﮏ ﻓـﺮد‬
‫»اﺑﺘﺪاﯾﯽ«‪ ،‬ﯾﮏ »ﺟﺎدوﮔﺮ« ﯾﺎ ﯾﮏ »ﭘﺮوﻟﺘﺮ« ﮐﺎری ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﮐﺎری ﻫﻤﻮاره ﺗﺎ ﺣﺪی ﺧﻮد ﻣﺤﻮرﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎری ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺎس ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮑﻨﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺗـﺎﺛﯿﺮات ﻓﻨـﻮن ﻣﺸـﺎﻫﺪه و ﻋﯿﻨـﯽ ﺳـﺎزی ﺧـﻮد را در ﻗﺎﻟـﺐ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻣﺪل و‪ ...‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در » ﺣﺲ ﻋﻤﻠﯽ« ﻣﻦ ﺗﻼش ﮐﺮده ام ﻧﺸﺎن دﻫـﻢ ﻣـﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺑـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ »اﻧﺤﺮاف« ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮ ﺧﻮد و ﻓﻨـﻮن ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺎن آﮔـﺎﻫﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ آﻧﻬـﺎ ﭼﻨـﯿﻦ‬
‫ﭼﯿﺰی ﺑﻪ ﻧﺎم ]اﻧﺴﺎن[ »اﺑﺘﺪاﯾﯽ« ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ دﻟﯿﻠﺶ آن ﺑﻮده ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤـﺾ آﻧﮑـﻪ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻋﻠﻤـﯽ را ﮐﻨـﺎر‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎﯾﯽ در آن ﻓﺮد »اﺑﺘﺪاﯾﯽ« ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬اﻣﺎ آﯾﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان در آن واﺣﺪ ﻣﻨﻄﻖ اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ را ﺑﺎزﺑﺎﻓﺖ و ]ﺗﺠﺮﺑﻪ[ »زﯾﺴﺖ ﺷﺪه« را ﻧﯿﺰ ﺣﻔﻆ ﮐﺮد؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﯿﻨﯽ در اﻣﺮ ذﻫﻨﯽ ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ‪ .‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻢ‪ :‬ﯾـﮏ ﺗـﻮﻫﻢ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ ﯾـﮏ ﺗـﻮﻫﻢ‪ ،‬اﻣـﺮی‬
‫ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺮف وﺟﻮد اﯾﻦ ﺗﻮﻫﻢ ﯾﮏ اﻣﺮ ﻋﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺟﺪی ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻌﻨﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ اش ﺑـﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮﻋﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮدن ﺑﻪ اﻣﺮ ﻋﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﻧﻤﻮد ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻨﺸﮕﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دارای ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﻫﺎی ذﻫﻨـﯽ و ﯾـﺎ ﺗﺠﺮﺑـﻪ واﻗﻌﯿـﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﯽﺳﺎزد ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﯿﻨﯿﺘﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﺟـﺎﯾﯽ ﺑـﺮای اﯾـﻦ ذﻫﻨﯿـﺖ در ﻧﻄـﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ رﺋﯿﺲ ﯾﮏ ﺟﻠﺴﻪ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺟﻠﺴﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ« ﯾﺎ ﯾﮏ ﮐﺸﯿﺶ ﺑﮕﻮﯾﺪ »ﻣﻦ ﺗـﻮر ا ﻏﺴـﻞ ﺗﻌﻤﯿـﺪ‬
‫ﻣﯽدﻫﻢ«‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ دارای ﻗﺪرت ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ اﯾﻦ ﻫﺎ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ای ﻗﺪرت ﺟﺎدوﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻨﺸﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا‬
‫در ﺑﯿﺎورﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﻠﻤﺎت دارای ﻗﺪرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺪرت را آﻧﻬﺎ از ﯾـﮏ ﻧﻬـﺎد ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‬
‫ﮐﻪ دارای ﻣﻨﻄﻖ ﺧﺎص ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻨﺎوﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﻣﮕـﺎن و ﺷـﻨﻞ ﻫـﺎی ﻣﻨﺎﺳـﮑﯽ‪ ،‬ﮐﺮﺳـﯽ‪ ،‬واژﮔـﺎن ﻣﻨﺎﺳـﮑﯽ و ﻏﯿـﺮه ﺧـﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﺠﻪ ﮐﻨﺶ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻧﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد اﺳﺖ و ﻧـﻪ ﻓـﺮدی ﮐـﻪ آن را ﺑﯿـﺎن ﻣـﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻬﺎدی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﯿﻨﯽ ای را ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮد ﻫﻢ ﺑﯿﺎﯾﻨﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ ﯾـﺎ آن‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺎراﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﻧﻤـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻧﺒﺎﯾـﺪ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﺎرﮐﺮد اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻨﺸﮕﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ اﺻﻞ ﮐﺎراﯾﯽ ﮐﻨﺶ ﺧﻮد ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻈـﺎم ﻫـﺎﯾﯽ‬
‫دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﮐﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ و ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﺨﺸـﯽ از ﮐـﺎرﮐﺮد‬
‫ﺧﻮد ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓﺎ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ روﯾﮑﺮد ﺷﻤﺎ را درک ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎر اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺷـﻤﺎ اﻫﻤﯿـﺖ »اﻣـﺮ‬
‫زﯾﺴﺖ ﺷﺪه« را در ﮐﻨﺸﮕﺮان ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﯿﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم را از دﻻﯾﻞ زﯾﺴﺘﯽ ﺷﺎن ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﯿـﺪ‪ .‬ﭼـﻪ ﭼﯿـﺰ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ اﯾـﻦ‬
‫ﺣﻖ را ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺗﻮﻫﻤﺎﺗﺸﺎن ﻣﺤﺮوم ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﻦ ﻫﻢ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪ و ﺑﺴـﯿﺎر ﮔﺴـﺘﺮش‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ ای‪ ،‬ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻓﯿﺘﯽ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ در ﭼﻨـﯿﻦ ﺟﻬـﺎﻧﯽ زﻧـﺪﮔﯽ ﮐﻨـﯿﻢ؟ ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻧﮕﻮﻧﺒﺨﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮی ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻻاﻗـﻞ ﺳـﺎزوﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺧﻮدﺷﺎن وﺿﻌﯿﺖ اﺳﻒ ﺑﺎر ﺧﻮﯾﺶ را اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﮐـﺎرﮐﺮد ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﯽ آن ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﭼﻪ ﺑﺎ ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻫﺎ و ﭼﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﯾﺶ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎی ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ﺑـﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ از ﺗﻤـﺎم اﺷـﮑﺎل‬
‫ﭘﯿﺸﮕﻮ‪ -‬ﻣﺤﻮری‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را زﯾﺮ ﻟﻮای ﻋﻠﻢ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻮع »ﻣﻨﺎﻓﻊ« و »ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری ﻫﺎی« اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺳﻮد )ﻣﻨﺎﻓﻊ( و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری رﻓﺘﯿﺪ‪ .‬آﯾﺎ در اﯾﻨﺠﺎ راﺑﻄﻪ ای ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎی ﺑﺮﺧﯽ از اﻗﺘﺼـﺎد دان‬
‫ﻫﺎی ﻧﻮ ﮐﻼﺳﯿﮏ وﺟﻮد دارد؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬اﯾﻦ ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎ از ﮐﻠﻤﺎت ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣـﯽﮐﻨـﯿﻢ‪ .‬ﻣﻨـﺎﻓﻌﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ از آن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﻫﯿﭻ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﺳـﻮد و ﻣﻨﻔﻌـﺖ ﺷﺨﺼـﯽ ﮐـﻪ آدام اﺳـﻤﯿﺖ و دﻧﺒﺎﻟـﻪ رواﻧـﺶ از آن ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺪف ﻣﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻬﺎدﻫﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ اﯾـﻦ دﻟﯿـﻞ‪ ،‬ﻓـﺮض ﻣـﻦ آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ از ﻧﻔﻊ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ روﯾﮑﺮد ﻣﻦ ﮐـﺎﻣﻼ ﺑـﺎ روﯾﮑـﺮد اﻗﺘﺼـﺎدداﻧﺎن ﻧـﻮ ﮐﻼﺳـﯿﮏ ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدداﻧﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻔﻬــﻮم »اﻧﺴــﺎن اﻗﺘﺼــﺎدی)‪ » (homo economicus‬اﻧﺘﺰاﻋــﯽ را از ﻣﻔﻬــﻮم ]واﻗﻌــﯽ[ »اﻧﺴــﺎن ﺳــﺮﻣﺎﯾﻪ داری ‪» (homo‬‬
‫)‪capitalisticus‬اﺑﺪاع ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ از اﯾـﻦ واﻗﻌﯿـﺖ اﺳﺎﺳـﯽ ﺣﺮﮐـﺖ ﻣـﯽﮐـﻨﻢ ﮐـﻪ ﻣـﺮدم ﺷﻨﺎﺳـﯽ و ﺗـﺎرﯾﺦ ﺗﻄﺒﯿﻘـﯽ ﺑـﺮ آن ﺻـﺤﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ :‬ﺟﺎدوی دﻗﯿﻘﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﺮ ﭼﯿﺰی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮد ﻣﻄﺮح ﮐﻨﺪ؛ ﻣﺮدم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری ﻣﯽﮐﻨﻨـﺪ و‬
‫اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ در »ﮐـﺎﻻ« ﻫـﺎی دﯾﮕـﺮی ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺰ ﭘﻮل ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﺷﺮاﻓﺖ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی و ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺨﺮب اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨـﺪ‪ ،‬زﯾـﺮا »ﺳـﻮد« ی ]ﻣﺴـﺘﻘﯿﻢ[ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻮچ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﯾـﻦ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ از‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻖ اﻗﺘﺼﺎدی ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ داری‪ ،‬دﯾﻮاﻧﻪ وار ﺗﺮﯾﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻠﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺳـﻮد اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺳﻮدی ﮐﻪ در ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ »ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻫـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻤﺎﯾـﻞ اﻗﺘﺼـﺎدی« ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽآﯾـﺪ و اﯾﻨﮑـﻪ دﯾﮕـﺮ ﻧﻤـﯽﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﻮﺿـﻮع ﻋﻠـﻢ‬
‫»اﻗﺘﺼﺎد« ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری ﻫﺎی را ﺑﺮ ﻣﯽاﻧﮕﯿﺰد و اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﺎزی ﻫـﺎی‬
‫ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔـﺰاری ﺗﺤﺼـﯿﻠﯽ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻣـﺎ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺧﻮد را در ﮐﻼس ﻫﺎی آﻣﺎدﮔﯽ ﮐﻨﮑﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻬﺎد ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔـﺰاری و ﻣـﺎزاد‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺰاری اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬و اﯾﻦ دﻗﯿﻘﺎ ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻬﺎد ﻣﺰﺑﻮر را ﻫﻢ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را ﺑـﺮای ﻫـﺮ ﯾـﮏ‬
‫از اﺷﮑﺎل دﯾﮕﺮ اﻣﺮ ﻗﺪﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﯿﻢ و ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻧﻬﺎد از ﯾﮏ ﺳﻮ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد در ﻧﺰد اﻓـﺮاد‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ ﺷﯿﻮه ای ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑـﻪ ﺟـﺎه ﻃﻠﺒـﯽ ﻓﻠﺴـﻔﯽ‬
‫ﯾﮏ »ﻧﻈﺎم ﺗﺎم« ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻧﯿﺴﺖ؟‬

‫ﺑﻮردﯾﻮ‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻦ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص در ﻓﺮاﻧﺴـﻪ ﺑﺴـﯿﺎر راﯾـﺞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ اﺑـﺪ ﺧـﻮدم را‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آن ﮐﻨﻢ ﮐﻪ از ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻠﯽ ﺑﺮ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻠﯽ ﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺤﺪود ﮐﻨﻢ؛ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﺳﺒﺐ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﮔﯿﺮی ﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺴﯿﺎر از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳـﺎن دﻏﺪﻏـﻪ آن را داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﺜﻠﻪ ﺷﺪه از ﻋﻠﻢ ﺑﻮدﮔﯽ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﮔﻮﻧﻪ ای ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺷـﺪن ﺧـﺎم ﮐﺸـﺎﻧﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی ﻫﺎی ﺗﺼﻨﻌﯽ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺴﯿﻤﺎت واﻗﻊ ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ و ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﺮزﻫـﺎی اداری ﯾـﺎ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻮاﻧﻌﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای درک ﻋﻠﻤـﯽ ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﯽ ﺷـﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘـﻂ ﺑـﺮای آﻧﮑـﻪ ﻣﺜـﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯾﺘـﺎن ﺑﯿـﺎورم ﮐـﻪ ﺧـﻮب‬
‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺟﺪا ﮐﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ آﻣﻮزش و ﭘـﺮورش اﺷـﺎره ﮐـﻨﻢ؛ و ﯾـﺎ ﺟـﺪاﯾﯽ اﻗﺘﺼـﺎد‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد را در ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎی اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﮐﻨﯿﻢ و ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﻮم ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ را ﺑﻪ دﻗـﺖ‬
‫ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ اﻣﺎ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮاﻓﮑﻨـﯽ ﺗﻐﯿﯿـﺮ ﺷـﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘـﻪ ای از‬
‫راﺑﻄﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪La Recherche, mensuel No 99, 01/05/2000‬‬

‫‪http://anthropology.ir/article/19427.html‬‬