Badbaadada iyo
Nabadgalyada ee Degmada
Gaalkacayo
August 2011
(2011) Safety and Security District Baseline Report: Galkayo
Gundhigga Warbixinta
Badbaadada iyo
Nabadgalyada ee Degmada
Gaalkacayo
August 2011
Qorayaasha
Yann-Cédric Quero, Criminologist, Senior Analyst (Ph.D. Candidate, University Of Montreal)
Mireille Widmer, Community Safety Specialist, (UNDP Somalia)
Marie De Lutz, Analyst (Saferworld)
Lindsey Peterson, Analyst (UNDP Somalia/OCVP).
Copyright
Published and Copyright ©2011 by the Observatory of Conflict and
Violence Prevention
The contents of this report do not necessarily reflect the positions and policies of UNDP Somalia.
Mahadnaq
Xarunta Daraasadda Ka-hortagga Rabshadaha iyo Colaada ee Soomalidu waxay u mahad celinaysaa
Ururada soo socda (oo uqoran hab xarfo ah):
Mashruucan bilowgisii, ururka calamiga ah ee Danish Demining Group(DDG) ayaa kaqeybqaatay la-
talinta horumarinta qalabka sahanka, gaar ahaan Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS).Intaa waxa
dheer, waxay keentay saad iyo caawimo muhiim u ah fududaynta dhowr wareeg oo wadahadalada
ee kooxaysan, caawimadaas oo ay ku jirto tabobarro loo qabtay bahda ururada maxaliga ee aan
dowliga ahayn, fududeynta iyo keydinta nidaamyada, iyo qorida qorshaha amniga degmada.Waxa
kale oo ay hay’adu gacan ka geysatay ururinta xogo dheeraad ah ee nashqadaynta degmooyinka
Burco, Laas Caanood, Bossaso iyo Gaalkacayo.
Ururada maxaliga ah ee aan dowliga ahayn ayaa fududeediyey diyaarinta nashqadaynta iyo
tijaabada, ururadaas waxa kamida ururka Xaqsoor (Burco), Hornpeace (Laas Caanood), SORSO
(Bossaso) iyo KAALO (Galkacayo) ururadaasi waxay diyaariyeen kaalmo maxalliya ee fududeynta
naqshadaynta iyo tijaabada dagmada, CVs yada, iyo wadahadalada kooxaysan.SOYDEN iyo Xarunta
Nabada iyo Dimuqraadiyada waxay diyaariyeen warbixinta maabeynta afar degmo oo Mogadishu ah
waxayna kaalmeeyeen hirgelinta Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS).
Xarunta Ka-hortaga Colaada ee dalka Japan waxay iyaduna qaadatay door hogaamineed dhicanca
horumarinta qalabka sahanka iyo haggis nidaamsan, ugu horreyn Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga
iyo weydiimaha kooxaha ku hawllan.Waxay ilaaleynaysay tijaabinta degmada Sahanka Dembiyada
iyo Dulmiga (CVS) ka hor, waxay ka qeybqaateen tabobarrada dadka liis garaysan, waxay habeeyeen
kaydka xogta, kormeerayeena gelinta iyo habaynta xogta la ururiyey.
Xarunta Daraasada Ka-hortaga Rabshadda iyo Colaada ee marka la soo gaabiyo loo qoro (OCVP)
waxay kaqaybqateen soo ururinta xog dheeraada magaalooyinka Burco, Laas Caanood, Bossaso iyo
Galkacayo si loo dhamaystiro Baadhitaanka Nabada iyo Amniga Bulshada.
Ururka maxaliga ah ee SAACID wuxu isna ku deeqay aragtiyo faa’iido badan ee horumarinta CV yada.
Illaa bilowgii ururka Saferworld wuxu ku lug lahaa la-tashiyo ku saabsan horumarinta qalab sahanka
oo kala duwan, gaar ahaan Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS). Waxay door hogaamineed ka
qaateen uririnta iyo falanqeynta warbixinta laga helo wadahadalada kooxaha ku hawllan,taasoo ay
ku jirto dib-u-eegid xafiiseed oo dheeraad ah, ee waxsoosaarka bilowga Baadhitaanka Nabada iyo
Amniga Bulshada ee Burco, Laas Caanood, Bossaso iyo Galkacayo.Degmooyinka Galkacayo iyo Burco,
Saferworld waxa kale oo ay ka fulisay falanqeyn ugu horreysay ee tirokoobka xogta laga helay
Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga (CVS), oo ay kujirto wareysiyo/interviews saayid ah oo xog badan.
Ururka SOCDA waxay door hogaamineed ka qaataday hirgelinta Sahanka Dembiyada iyo Dulmiga
(CVS).Illaa bilowgii mashruuca, waxay ka qeybqaadatay horumarinta Sahanka Dembiyada iyo
Dulmiga (CVS), shaqo-qorid sameeyeen oo ay kormeereen kooxaha maxalliga ah ee liis garaysan,
kana qeyb qaateen tabobarka iyo kormeerkoodaba, weliba ay ku taboruceen xog gelinta iyo
nadiifinta.
SOYDEN waxay tallaabadan qaaday iyadoo ka fulisay wadahadalada kooxaysan afar degmo oo
Muqdisho, bixinaaya warbixin qaaliya oo tayoysan ee hababka dembiyada iyo rabshadaha ee
Mogadishu.
Shaxda Tusmada
1. Hordhac ................................................................................................................. 4
Tirada
Figure 1: Xaafadaha Magaalada Gaalkacayo....................................................................................... 7
Figure 2: Tirada Qoysaska Dagmada Gaalkacayo, Waqoyi/Koonfur iyo Magaalo iyo Miyi................. 12
Figure 3: Qabiilka Madaxa Qoyska ................................................................................................... 14
Figure 4: Sharciyada Dadka Deegaanka ............................................................................................ 15
Figure 5: Shaqada Madaxda Qoysaska ............................................................................................. 17
Figure 6: Kharashka Nolal-maalmedka ee Qoyska ............................................................................ 17
Figure 7: Waxbarashada Qoyska ...................................................................................................... 18
Figure 8: Goobaha Dhibanayashu ka Helaan Adeeg Caafimad ........................................................... 19
Figure 9: Isbadalka Aragtida Badbaada ee Waqoyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo ............................... 22
Figure 10: Isbadalka Aragtida Amniga/Badbaada ee 12 bilood ee udanbeyey, jinsi ahan(Rag iyo
Dumarka) ......................................................................................................................................... 22
Figure 11: Heerka Aragtida Amniga ee Socodka Habeenkii................................................................ 23
Figure 12: Herka Aragtida Amniga ee Socodka Xiliga Madowga ah,Waqoyi/Konfurta Galkacayo ...... 23
Figure 13: Howlaha la-iskadaayo Amaan-dari awgeed ...................................................................... 24
Figure 14: Tirada Danbiyada La-arkay .............................................................................................. 24
Figure 15: Aragtida Badbadada iyo Heerka Dhabta ah ee Danbiyada, Waqoyi/Konfur Galkacayo ..... 26
Figure 16: Dad-dilista, ee Heerka da’da iyo jinsiga............................................................................ 27
Figure 17: Dad-dilista, ee Dhibanayasha Qabiilka ............................................................................. 27
Figure 18: Dad-dilista, Heerka Dhibanayaasha ................................................................................. 27
Figure 19: Goobta iyo Wakhtiga Weerarada Gacan-ka-hadalka iyo Af-ka-hadalka ee Maalintii ......... 29
Figure 20: Noocyada Hubka loo isticmaalo Weerarada .................................................................... 30
Figure 21: Weerarada Dhibanayaasha ee Jinsi iyo Da’da .................................................................. 30
Figure 22: Dhibanayaasha Weerarada ee Habka Qabiilka.................................................................. 31
Figure 23: khibrada Weerarada ee 12 bilood ee ugu Danbeeyey, ee hab Qabil, Waqoyiga/
Koonfurta Gaalkacayo ..................................................................................................... 31
Figure 24: Habka/Qaabka Dhabiilayaasha Weerarada Gaysta ........................................................... 32
Figure 25: Nooca Hubka loo Isticmaalo Weerarka, Habka Saddex Dabilayaal oo Mihim ah ............... 32
Figure 26: Khibrada/Ogaanshaha Weerarada Gacan-ka-hadalka ah ee 12 bilod ee ugu dabeeyey
ee Deeganku Siiyeen Sahanka Dulmiga iyo Dabiyada(CVS) ............................................. 34
Figure 27: Fara-xumaynta: Goobta iyo Wakhtiga Maalintii .............................................................. 35
Figure 28: Da’da Dhibanayasha ee La-faraxumeeyey ........................................................................ 35
Figure 29: Weerarada Lidiga ku ah Carruurta ................................................................................... 37
Figure 30: Faro-xumaynta lidiga ku ah Carruurta .............................................................................. 37
Figure 31: Soo-noqnoqoshada Dhaca/Danbiyada Hantida ................................................................ 38
Figure 32: Nooca Dabiyada/Dhaca Hantida ...................................................................................... 39
Koobid Sare
Dagmada Gaalkacayo waxay uqaybsantahay laba qaybood oo ay ka-arimiyaan labo maamul gobaleed
oo kaladuwan kuwaas oo kala ah: maalmul gobaleedka Puntland oo xukuma dhinaca woqooyi, iyo
maamulka Galmudug oo xukuma dhinaca koonfurta.Kala-duwanaanshaha maamulka waxay muujinasaa
kala-qaysanaantii jirtay xiligii gumaysiga taas oo ku dhisan hab qabiil, qabiilka Daarood ayaa ubadan
dhinaca woqooyiga dhinaca kale qabiilka Hawiyeayaa daga dhinaca koonfurta, kuwas oo usii kala
baxaya jufooyin/qabiilo hoose.Si-kastaba ha ahaatee, iyada oo ay kala-qaybsanaant dagmadu ay
leedahay cawaaqibxumo ku faafikarta dhinaca colaada iyo iskaashiga udhaxeeya dadka ku howlan
maamulka iyo amaanka dagmada, hadana looma arki karo mid laga fogaankaro– ama xataa mabda-
wade amni-darada.
Amni-daro aad ubaahsan ayaa kajirta Gaalkacayo: 137 qof oo ah kaqaybglayasha sahanka danbiyada iyo
tacadiyada ayaa ka markhaatikaceen/arkeen in 370 danbi ay dhaceen laba iyo tobankii bilood ee
udanbeeyey.Boqolkiiba 94% dadka ka qaybqaatay sahankan ee kunool dhinaca koonfurta ayaa
dareemay in amaaku soo fiicnaanayo dhinaca kale 54% dadka ka qaybqaatay sahankan ee kunool
waqooyiga ay dareemen in amaanku aanufiicnayn sanadkii ugu danbeeyey.Haweenka ayaa ah kuwo
aan rajo fiican kaqabin sugida amaanka marka loo eego raga.
Waxa lacadeeyey xiligii uu socday wadahadladii kooxaysnaa in dadka kuhowlan amaandarada dagmada
ay kujiraan kooxo budhcad badeeda kuwas oo u-isticmaala Gaalkacayo saldhig dhinaca qalabka
farsamada kuwaas oo kaqayb qaata falalka amaandarada sida kufsiga,dilka, shilalaka, iyo mukhaadar
khambirga.Waxa kale oo lasheegay in budhcada iyo kooxo islaama oo qaswadayaal ahi ay qayb ka yihiin
amaandarada kajirda dagmada.Dhulka udhow xadka labada maamul udhaxeeya ayaa ah meel fowdo ah
oo markasta rabshaduhu kadhacaan gaar ahaan meesha layidhaahdo Warshad Galay ee kutaala
xaafada Garsoor 1.
Heerka fahanka aminiga/badbaadada iyo danbiga ee waqooyiga ayaa sicad uga duwan dhinaca
koonfurta.Dhinaca waqooyi wuu ka amaan xunyahay dhinaca koonfurta marka laga reebo falalka
faraxumaynta.Shan iyo afartan dil oo ay diwaan galisay sahanka danbiga iyo tacadiga, boqolkiiba lix
ayaa loo gaysatya qoysaska (CVS).Dadka wadanka gudihiisa ku barakacay ayey sigaara usaamaysay
tacadigaasi.Boqolkiiba 12% dadka ku barakacay ayaa waxa saameyey dilalaka 12 bilood ee ugu
danbeeyey. Dilkan lagula kacayo dadka barakacayaasha ahi waxuu kubadan yahay dadka Digil iyo
Midifle kuwaas oo 20% qoysaska dadkan ka-soojeeda uu saamaysay dilkani.kooxaha wadahalada ee
kuhowlan arinta danbiyada iyo dulmiga ee dagmada Galkacayo ayaa waxa cadeeyeen in dilalka dadka
Digil Midhifle ay kadanbayso aar-gudasho, dilka iyo khaarajinta hogaamiyayasha siyaasada iyo
bulshada.
Markal lagu daro, waxa sahanka danbiyada iyo dulmigu uu diwaan galiyey 73 kiis oo ah weerar (kuwaas
oo 10% ay ahaayeen laakin ahayd 50% suaal ay kaqayb qaataan kaqaybgalayaasha.Weeraradani waxay
aad ugu badnaayeen dhinaca waqooyiga Galkacayo halkaas oo boqokiiba 54% ay markasta lakulmaan
weerarka halka 32% dadka kunool dhinaca koonfurta ay la kulman weeraradan.weeraradni waxay ka
dhacaan wadooyinka xiliyada habeenkii iyo guryaha wakhtiga galinka danbe. Run ahaantii,
amaandarada ka jirta gudaha guryaha waa arin kugaara dagmado Gaalkacayo.Dadka loo gaysto
tacadiyada waa rag 60% kiisaska lahayo halka 40% ay yihiin dumar. Dadka ugu badan ee ay saamayso
weerardani waxay kasoojedan qabiilka Daarood oo daga dhinaca waqooyi ee Gaalkacayo-boqolkiiba 60
jawaabaha xoosaska.Dadka wax dila waxa kamida kooxo hubaysan oo abaabulan oo fuliyey 43
boqolkiiba kiisaska lahayo iyo 37 boqolkiiba dabiyada shaqsiga ah kiis.
Waxa intaa lagu dari karaa in 27% qoysaska kaqaybqaatay sahanka ay muujiyeen in lala-beegsado
danbiyada.Danbiyadani waxay ubadanyihiin laba nooc: dhaca guryaha oo ah 44% halka dhaca
wadooyinkuna yahay 37% kiis.Danbiyada noocan ah waxa fuliya kooxo danbiilayaal ah oo qorshaysan.
Run ahaantii, Kooxaha kuhowlan wadahadlada arimaha danbiga iyo tacadiyada waxay tilmaameen
xaalada isa sootaraysa ee danbiga qorshaysan oo kor usiikacaysa sida budhgdeeda iyo dadka
mukhaadaradka isticmaala.
Tacadiyada lidiga ku ah haweenka ayaa hoosta laga xariiqay sida kuxusan sahanka dulmiga iyo
danbiyada ee dagmada Gaalkacayo iyaga loo soomarayo heerka weerarada, dilka, faro-xumayn iyo af-
duubka.Toban kiis oo ah faro-xumayn ah ayaa kucad sahanka danbiyga iyo dulmiga.Dhamaan kiisaska
aynu soo xusnay ayaa ah dhibanayaal dumar ah.Wadahadalada kooxaysan iyo dad xog-ogaala ayaa aad
ucadeeyey rabshadaha qoysaska, dhacdadan oo uu dhaqanku si-xoogleh utaageeraya ayaa muujinaya
tacadiyada lidiga ku ah dumarka ay cadahay inay yihiin arimo shaqsi ah.
Waxa jira noocyo kale oo ah tacadiyada oo lagu ogaaday sahanka dulmiga iyo danbiga iyo
wadahadalada kooxaysan oo ay kujiraan qabiilada is khilaafsan kuwaas oo dhaca sanadkii hal jeer
waxayna umuuqataa kuwa ay dhiirigaliyaan ama ay sobobaan aano hore iyo tartan dhinaca khayraadka
ah.waxa kale oo lagu xusay warbixinta khatarta kooxaha islaamiyiinta taas oo ah cabsi.
wadahadalada kooxaysan waxa lagu cadeeyey qaar kamida isirrada khatarta keena ama sobaba.Qaar
kamida waxa lala xidhiidhiyey hayadaha maamulka oo difiica hanoqoto cadaalada gobolka iyo dadka
kuhowlan nabada ama xeerka dhaqameedka kuwaas oo dhamaantood umuuqda kuwo aan awood
lahayn inay keenan isbadalo ama xukunka dadka fadqalalada ama dhibaatada wada.Qodobada dhaqan
dhaqaale oo ay kujiraan haybta qofka ama qabiilkiisa, iskusocodka dadwaynaha labada dhinac taas oo
ah caqabada guud ee bulshada Gaalkacayo haysata, tacadiyada lagula kaco dumarka, fursad la’aanta
dhaqan-dhaqaale ee jirta ayaa dhamaantood keenay inay yaraato ama koobnaato tartanka bulshsda
Gaalkacayo waxana intaas usii dheer kaladuwaanshaha firqooyinka diinta.Taariikhta/heerarka
kaladuwan ee rabshadaha laftooda ayaa ah qodob sobabaya dhibaatoyin ay kamid yihiin dareen
daganaansho-la’aan ah, xaalada oo kacsan iyo ficilo aad uxun, sidoo kale helitaanka hubka fudud.
Isticmaalka hubka fudud ayaa ah mid sigaara khatar xoogan ugu haya Gaalkacayo: Marka la eego
sahanka dulmiga iyo danbiga boqolkiiba 47% weerarda kadhaca Galkacayo waxa loo isticmaalaa hubka
fudud fudud gaar ahaan weerarada aadka uxooga badan.Helista hubka fudud ayaa umuuqata mid aad
ukaladuwan labada dhinac ee dagmada. Boqolkiiba 69% jawaabaha ay bixiyeen dadka waqooyiga ayaa
muujinaya in ay aad udkaatay helista hubka fudud 12 bilood ee ugu danbaysay halka dhinaca kale
boqolkiiba 73% jawaabaha dadka koonfurtu ay muujiyeen in helista hubka gacantu uu yaryahay laakin
lahelikaro.Bambooyinka la hago ayaa ah kuwa khatar kuhaya waqooyiga Galkacayo laakiin way
kuyaryihiin dhinaca koonfurta Galkacayo.Bombooyinka gacanta iyo walxaha aan wali qarxin ayaa
kubadan koonfurta marka loo eego waqooyiga.
Sahanka tacadiyada iyo danbigu waxa kale oo uu qiimeeyey xaalada cadaalada haayadaha dowligha ah
iyo kuwa aan dowligha ahayn iyo dadka ku howlan amaanka sida ay umuuqdaan.Hogaamiyasha diinta
ayaa ah kuwa dadka Gaalkacayo ugu aaminsanyihiin waxa kuxiga oday dhiqameedyada halka booliska
iyo gaarahaan maxkamaduhu yihiin kuwa dadku inyar ay kukalsoonyihiin ama aaminsanyihiin.Waxa
fiican in laxuso in dumarku leeyihiin kalsooni iyo iskuhalayn dhinaca shaqada dowliga ah gaar ahaan
booliska.Booliska iyo habka cadaalada ayaa ah kuwa dadku ay aad ugu kalsoonyihiin dhinaca waqooyi
marka loo eego dhinaca koonfurta taas oo ay ugu wacan tahay xasiloonida kajirta dhinaca waqooying
ee hoosyimaada maamul gobaleedka Puntland.
Heerka dacwadaha ee lookeeno booliska/bilayska waa mid hooseeya: waxa loo keenay 15% boqolkiiba
oo ah danbi shaqsi, boqolkiiba 6% weerarada iyo kaliya boqolkiiba 2% falalka dilka ah( kiisaska
faraxumayntu wuxuu noqonayaa mudadaas boqolkiiba 10%) Kiisaska oo dhan wax aad uyar aey
maxkamadu go’aan kagaadhaa.marka danbi lasoogudbiyo sahanku wuxuu muujinaya in oday
dhaqameedyadu ay yihiin kuwa ugu horeeya ee kaqaybqaata kiisaska weerarada, danbiyada shaqsiga
ah iyo faraxumanynta kadibna booliska ayaa leh doorka labaad ee howsha inkasta oo kiisaska qaar loo
gudbiyo hogaamiyasha diinta.
Sahanka tacadiyada iyo danbiyadu waxa kale oo uu qiimayn ku sameeyey aaminaada ama kalsoonida
booliska iyo maxkamadaha, habka dadka ay ugu fududahay adeegyada booliska iyo maxkamadaha iyo
wakhiga ay qaataan kiisasku.Aragtida guud ee dadku kamuujiyeen arintan ayaa ah mid aan fiicnayn
inkasta oo ay helista booliska iyo maxkamadu ay aad ukala duwan yihiin.marka la eego heerka
danbiyada ee booliska soogaadha gaarahhan dilka ama faraxumaunta waxay muuqata in dadka
dhibanyaashi ay aad ugu qanacsanyihiin.Waxa laga diwaangaliyey kiisas danbiyo ah oo ay maxkamadu
goaan ka gaadhay.jawaabaha uu helay sahanka tacadiga iyo dulmigu waxay sheegaysaa in argtida
musuqmaasuq/laaluushka iyo xukunka cadaalad darada ahi ay sobabtay in aanya tagin maxkamadaha.
Wadahadalka kooxaysan wuxu muujiyey rabitaanka in lahelo meelka kale oo kaqaybqaata cadaalada iyo
in lahelo dad amaanka usoojeeda.ugu harayn dumarka aaminsan inay door fiican kaqaadan karaan
dhisida nabada inkasta oo ay tahay wax la aqbli karo hadana waxa jira inay dhiirigaliyaan
colaadaha.Inkasta oo doorka dhalinyarada ee dhinaca colaaduhau ay aad ubadan yihiin hadana waxa
kaqaybqaadan karaan dhisida nabada sobabtoo ah waxay leeyihiin awood kaydsan oo keeni karta
isbadal bulsho. Doorka odayaasha iyo hogaamiyasha diinta ayaa ah mid aad ufiican inkasta marka la
eego sida fiican ee ay uga qayb qaataan isbadalada iyo dadka colaadda wada.Silamida, waxa uu
wadahadalka kooxaysani uu kawarbixiyey in dadka baayacmushtarka ahi ay kaqaybqaatan dhisida
nabada si ay udifaacan ama uilaaliyaan ganacsigooda inkast oo ay mararka qaarkood ay maalgaliyaan
oo ay taageeraan falal danbiyeed.Ugu danbayntii, doorka dadka sida dadban uga qaybqaata amniga
ayaa in laxuso ay tahay sida maleeshiyada qabiilada kuwaas oo xoog kumamula meelaha aanay
dowladu awood bandan kulahayn.
1. Hordhac (Guudmar)
Marka qiimaha lagu daro, xogta sifiican bay ukordhinaysaa haddii loogu deeqo la-qabsiga tuseyaasha
guud iyo hannaaka quudinta berkada guud ee warbixinta. Hab la-tashi ballaadhan baa socday mudadi
udhaxaysay 2009-2010 kaas oo ay wadday dallada Ururada Qaabdhismeedka Ammanka Somalida si loo
horumariyo sahanka taasoo ay aqoonsan doonaan ka-qeybgaleyaasha Ururka Qaab-dhismeeka
Ammaanka Somalida.
lahaanshaha Somalida ee xogoha iyo nidaamka sahanka waa inlaqaxaqiijiyaa.Ilaa dhowaan, xogoha iyo
aqoonta yar ee la helikaro ee sababaha iyo daliilka ammaan-darrada ama ha la-xidhiidho dembi ama
colaad -waxay xogtu ku hadhi jirtey ururka soo ururiyey, taas oo bandan lunta marka uu mashruucu
dhamaado ama shaqaalaha muhiimka ay guuraan. Si loogu tabaruco lahaanshaha maxalliga, Xarunta
Somalida ee Daraasdda Kahortagga Rabshadaha iyo Colaada waxay fulinaysaa ama la wareegeysaa,
xubnaha Ururka Qaab-dhismeeka Ammaanka Somalida (SCSF) dartood, hawshan si loo xaqiijiyo inaanay
hay’adaha akadami ah aan-xisbiyeysnayn haysanin xogaha iyo warbixinta dembiyada iyo colaadaha
gobolada Somalida. Ururinta, haynta, iyo wadaaga xogta la hayo, Xarunta Somalida ee Daraasdda
Kahortagga Rabshadaha iyo Colaada (OCVP) waxay kacaawin kartaa xaqiijinta in dhexgalka ay hagaan
cadaymo laisku hallayn karo, saameyntoodana lana cabbiro lana qiimeeyo.Waxa kaloo xarun dhexe ka
dhigaysaa qalabka iyo nidaamka xog ururinta, waxaanay dhirrigelinaysaa adeegsigooda si loo hagaajiyo
isbarbardhigida xogta laa ururiyey.
Hay’ada Qaramadimooday ee Horumarinta Masharicda (UNDP) ee Somalia waa xubin aasaase ah OCVP
ee Somalida.Iyadoo usoo maraysa barnaamijka sharciga yo ammaanka, waxay kaalmaysay horumarinta
iyo hirgelinta sahanka ee degmooyin Somaliyeed oo la xushay inta udhexaysay 2009 iyo
2010kii.Khaasatan, gaarahaan sahankan gurigu waxa ka bilaabmay degmooyinka Burao, Bossaso,
Galkayo iyo Laas Caanod, iyo lix degmo oo Mogadishu ah (Waberi, Shangani, Hamar Weyne, Hamar
Jabjab, Dharkenley iyo Wadajir).Goobaha waxa loo doortey si loo gaadho meelaha waaweyn dadku ku
badanyahay qaarkood, siay dad badani uga faa’iidaysto casharrada laga soo dheegtay sahanka, iyadoo
isla markaana muujinaysa carqaladaha kaladuwan ee nabadgelyada.Gaar ahaan, goobaha la sahamiyey
waxay ku kala duwanaayeen colaada, colaada-kadib, iyo la-xidhiidhka faldembiyeedka.Gebi ahaan xogta
qeydhin, iyo weliba qalabka iyo nidaamka ururinta xog, waxay habeeyeen hibeynta bilowga ee OCVP si
guud loo helikaraa baadhis inta kabadan.
Iyadoo ku salaysan xogohan, hay’ada UNDP ee Somalia waxay kaalmeysay qoraalka, OCVP darteed,
shan warbixin ee Asaaska Ammaanka iyo Nabadgelyada Degmada, kaas oo kuqornaa English hadana
lagu turjumay Somali.Warbixinahan lafoguran waxa laisu ururiyey iyadoo la adeegsnayo xulashada
xogaha laga helay sahanka, kooxaha ku hawllan, warbixinta maabeynta, iyo wareysiyo xogo-badan oo
muhiima, iyo tiro ilo muhiima.Natiijooyinka waxa ansixiyey bulshada iyo hay’adah kahor intaan
shaacin.Warbixinaha waxa lagu dari doonaa casriyeynta is-bedelka oo kooban kuna salaysan
wadahadalada kooxaha ku hawllan iyo suurtogalka xog cusub oo tayo iyo tiroba leh.
Sawirka ammanka iyo badbaadoda ee ka soo baxa warbixintan aasaasiga dabdeedna ay hagto
faahfaahinta jawaabaha bulshada ee kuhabboon sida bulshada, mamulka heer dagmo iyo heer
gobol.Talooyinkan ooy faahfaahisay Guddiga Nabadgalyada Degmadu (DSCs), oo lagu aasaasay awooda
Golaha Degmada ee goob kasta, waxay isugu jiraan wakiilada dhalinyarada, haweenka, odayaasha iyo
hogaamiyeyaasha diinta, saraakiil ka socota Dawladaha Hoose, Bileyska iyo Cadaalada.Dhexgallada la
hindisay waxay ku cadyihiin Qorshaha Ammaanka Degmada, oo la dhexgelin doono Qaabdhismeedka
Horumarinta Degmada oo qeyb ka ah wareegyo sannadeedka qorshaha iyo miisaaniyada.Hay’adaha
maxalliga iyo caalamiga ah waxay uyeelanayaan awood ay kaga faa’ideystaan qalabkan siay uxushaan,
qaabeeyaan, uuna cabbiraan saameynta fulinta dhexgalladu ay leeyihiin marka loo eego xogtan la
ururiyey iyo qiimeynta baahiyaha.
Warbixinada Ammaanka Degmada ee asaasiga ahi wuxu u qeybsamaa sideed qeybood.Marka laga tago
Hordhacan, nidaamka cilmi-baadhistu wuxu ku sifeysan yahay qeybta 2aad.Qeybta 3aad waxa lagahelaa
taariikhda guud (nashqadaynta) ee Degmada Gaalkacayo, ooy kujiraan farriimo taariikhi ah oo
muhiima.Qeybta 4aad waxay eegaysaa aragtiyaha ammaan-darrada, iyo qeybta 5aad oo bandhigeysa
tabashooyinka weyn ee xaga Amniga ee laga ogyahay Gaalkacayo.Dhaqaajieyaasha iyo cunsurrada ku
lammaan mushkiladahan waxa lagu sahamiyey Qeybta 6aad.Qeybta 7aad waxay baadhaysaa aragtida
waxqabadka jileyaasha cadaalada iyo amniga, ooy kujiraan bileyska, maxkamadaha, haweenka,
odayaasha iyo hogaamiyeyaasha diinta.Ugu dambeyn, Qeybta 8aad wuxuu cadeeyey talooyinka ay
bixiyeen dadka kunool waqooyiga Gaalkacayo ay tahay mid mihima natiijada.
Nidaamka
Warbixintan Badbaadada iyo Amniga Asaasiga ee Degmada Gaalkacayo waxa lagu diyaariyey iskujirka
xogo iyo warbixin lagu soo ururiyey afar qalab baadhis-cilmiyeed iyo nidaamyo: maabeynta degamada,
sahanka, iyo wadahadalada kooxaysan.Waxa dhameystirey dib-u-eegid xafiis oo inta kabadan.Warbixin
inta kabadan ee horumarka, tusmada, iyo adeegsiga qalabka kala duwan waxa laga heli karaa Toolkitka
Ilaalinta iyo Qiimeynta
Naqshadeynta Degmada
Qalabka uhorreeya ee loo adeegsaday soosaarka Warbaxin Aasaaska Degmada waa naqshadeynta
ilaha jira ee rasmiga ama aan ahayn ee ay bulshadu ku dabbarto ammaan-darrada.Qaabka
naqshadeyntu wuxu raadiyaa qabsashada cadaymaha bilowga ee curinta waxay bulshadu higsanayso,
taariikhda dadka iyo heerka iskuxidhnaanta bulshada (tusaale, saamiga baro-kacayaasha(IDPs), qaabka
qabiilka).Xogta aasaaska taariikhiga ayaa kujirta siay ushaaciso dhacdooyinka xanuunka lahaa siay
uxoojiso dayaca bulshada, iyo heshiisyadii hore ee nabada, oo laga yaabo inay keenaan casharro
muhiima oo wax laga barto iyo saameynta aragtida laxidhiidha heshiis kasta oo nabadeed.Waxa la
sahamiyey hay’adaha jira ee cadaalada, amniga, iyo daryeelka caafimaadka si loo naqshadeeyo awooda
xukuumada ay ku xoojinayso nabad, amniga iyo cadaalada, iyo helida gergaarka dhibbanayaasha
rabashka.Ugudanbayntii, waxa la naqshadeeyey awooda nabada sida ururada medeniga ah, heshiisyo
ama qaabab – tusaale, qaababka maareynta colaadaha ama mashaariicda waardiyeynta xaafadaha –
sababtoo ah dhowr shuruudood, waxaana laisugu dari karaa barnaamijyo.Ogaanshaha helida/qeybinta
warbixinta ee bulshadu waxay faa’iido uyeelan kartaa koruqaadida wacyigelinta aayaha dambe.
Naqshadaynta dagmada Gaalkacayo waxa fuliyey ururka maxaliga ee KAALO bishii October 2009.waxan
dhamaystiray UNDP oo sameesay qiimayn isla bishii KAALO ay fulisay naqshadaynta.warbixin
dheeraada oo kusaabsan naqshadaynta ayaa uu soo ururisay hay’ada Danish Demining Group bishii
March 2011.
Foomka suaaluhu wuxu ahaa qalabka labaad ee loo adeegsaday sahanka kaasoo la habeeyey sanadkii
2009kii.ujeedooyinka uu hiigsanayo sahanku waa in lahelo warbixin mihiim ah oo tayo leh siay umuujiso
sawirka dhabta ee Dulmiga iyo Dembiyada degmooyinka la beegsaday, dabadeedna qiyaasa saameynta
dhexgallada.Ururka maxaliga ah ee marka magiciisa lasoogabiyo layidhaahdo SOCDA ayaa
liisteeyayaasha ka qortey kuna tabobaray Gaalkacayo iyagoo kaalmo ka helaya hay’ada Japan oo
layidhaahdo Xarunta Kahortaga Colaadaha ee Japan.
Sahanka tacadiyada iyo danbiyada waxa laga fuliyey Gaalkacayo mudadii udhaxaysay November 23 ilaa
December 31 ee sanadkii 2009 iyadoo sahanka loo isticmaalay 701 liis suaaleed kuwaas oo lagu soo
warbixin.Sahankani waxa uu ka ururiyey xogta xaafadaha dagmada Gaalkacayo sida Xaafadaha Garsoor
1-4, Israac 1-4, Hormar 1-2 (Waqooyiga Gaalkacayo) and Wadajir 1-2 (koonfurta Gaalkacayo).Sahanka
laga soo ururiyey xaafada Hormar 1 iyo 2 waxa lagu falanqeeyey iyagoo loo tixgalinayo xaafad
ahaan.Jaanusta 1 waxay muujinaysaa tirada suaalaha liistaysan ee xaqiiqo raadiska ah kuwaas oo laga
soo ururiyey xaafad walba.waa in laxaqiijiya in xaafadaha Israac 5 iyo Garsoor 5 ay maamulka dagmada
ee dhinaca maamulka Puntland uu naqshadeeyey taas oo noqotay in xaafadaha Israac 4 iy Garsoor 4 ay
hoos yimaadan.Dhulka miiyiga ah ee dagmada Gaalkacayo ee sahanka laga soo qaaday waxa kujiray
Bacaadwayn iyo Xarfo oo katirsan dhinaca waqooyi iyo Dagaari iyo Sadex Higlo oo katirsna koonfurta
deegaanka ah .
1
Ref. B3 (n=701)
Wadahalada kooxaysan waxay ahayeen agabka saddexaad ee loo isticmaalay taas oo ujeedadeedu
tahay inay gacanta ku dhigaan fahamka ammaan-darrada ee degmooyinka, sababaha iyo khataraha,
dhibbaneyaasha iyo dembiileyaasha iyo awoodaha nabada.wareegii kowaad ee wadahadalada
kooxaysan oo ay fulisay ururka maxaliga ah ee KAALO bishii December 2009.Hayadan Maxaliga ahi
waxay qabatay lix wadahadal taas oo ay shirisay kooxaha kaladuwan oo ay kujraan
dhalinyarada(inamada iyo gabdhaha),odoyaasha deegaanka,hayadaha amaanka iyo hogamiyasha
diinta.Mid kamida arimihii ka horyimid wareegi kowaad ee wadahalada kooxaysan waxay ahayd sidii
loo kaydin lahaa natiijada soo baxda oo aan fiicanayn.Nidaamka loo marayo wadahadalada kooxaysan
ayaa lagu sameeyey dib ueegis iyadoo la isticmaalayo khibaradii laga helay wareegi kowaad waxana
ururka KAALO uu fuliyey wareegii labaad bishii April 2010 ururkan oo kahelay caawimo dhinaca
farsamada ah hayada Danish Demanding Group waxana kaqayb qaatay howshan lix kooxood oo ay
kujiraan helay odayaasha bulshada, hogaamiyeyaasha diinta, dawladaha hoose(waqooyiga Gaalkacayo),
haweenka, dhalinyarada (inamo iyo gabdhaba),booliska iyo qaarkamida xaakinada koonfurta
Gaalkacayo iyo dadka barakacayaasha ah(IDP).
Waxa muuqata in laxuso in wareegayada wadahadalada kooxaysan aanay kaqayb qaadan shaqsiyo ka
soo jeeda koofurta Gaalkacayo (Galmudug) iyo dadka reer guuraga ahi.Waxa la sameeyey Iskudayo loo
maray waraysiyo tayo leh si loo natiijo wax-ku-ool ah.
1.2. Waraysiga
Hay’ada Safeworld waxa fulisay laba nooc oo waraysi xog raadina ah oo tayo leh.wareega koobaad ee
waraysiga hore waxa la fuliyey mudadii udhaxaysay 21 bishi May ilaa 22 bishi June ee 2010 waxana
mudadaas la dhamaystiray xogtii waqooyiga Gaalkacayo.Wareega labaad ee waraysiga xog baadhista
1
Each caption is followed by the reference to the corresponding question in the CVS and the number of
respondents to the question (n). When this number is below 30, trends cannot reliably be inferred, and the data
are only illustrative.
ah waxa la fuliyey mudadii udhaxaysay 26 ilaa 31 bishii August waxana xiligaa ladhamaystiray
warbixintii dhinaca waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo.waraysi kasta wuxuu qaatay laba saacadood
iyo 45 daqiiqo.labada waraysi waxay ahaayeen waraysi wadareed, kahore waxa kaqayb qaatay toban
wakiilo kasocdo ururada haweenka ee koonfurta Gaalkacayo ee maamulka Galmudug halka kalabaad ay
kaqayb qaateen todoba wakiil oo ah dhalinyaro kasocota ururada dhalinyarada ee koonfurta
Gaalkacayo.meelaha laga helay xogta waraysi waxa kamid ahaa xubno kaladuwan of iskugu jira
muumulka maxaliga ah (heer gobol iyo heer dagmo), bushada iyo gudiga kasocda bulshada,ururada
maxaliga ah iyo kuwa caalamiga ah ee kashaqeeya nabada iyo dib uheshiisiinta, gudiga dadka
barakacayaasha, qaybaha caafimadka iyo hay’adaha Qaramada Midoobay.dhaman waraysiyada
laqabtay waxay ahaayeen 28.
Ansaxinta/Cadaynta
Natiijooyinka kasoobaxay wadahadalada kooxaysan waxa la soo ururiyey oo loogu soo bandhigay marka
horeba bulshada siminnaar 2 cisho ooy hay’ada KAALO qabatay bishii July 2010kii oo ay weheliyeen 95
wakiilada oo ka socday odayaal, kooxo diimeed,Golaha Degmada, cadaalada, bileyska, ururada
haweenka iyo dhalinyarada, ururo xirfadeed, ardayda dugsiyada sare iyo warbaahinta. Dibueegid
xafiiseed oo inta kabadan kadib, qoraal qabyo ah Baadhitaanka Bedbaadad iyo Amniga Bulshada ayey
Saferworld qortey bishii November 2010kii kaasoo ku salaysan warbixintan.Dibusixid inta kabadan
kadib, UNDP waxay ugudbisay Gudiga Nabadgalyada ee Dagmada Gaalkacayo.markii warbixinta katimid
sahanka dib loo eegay waxa loo gudbiyey xubno wakiil ka ahaa Wasaarada Amniga,Wasaarada Arimaha
Gudaha ee Puntland iyo Gudoomiye kuxigeenka Gobolka Mudug.
Goboka Mudug gaarahaan dagmada Gaalkacayo waxay mudo badan ahayd meel colaado ka aloosan
yihiin.Marka dib loo eego xiligii gumaysigu qabsaday gobolkan, colaada kusalaysan qabiilka iyo
khayraadka ayaa kadhicijirtay halkan(Galkacayo) marka la eego kaladuwanaanshaha qabiilka iyo marin
ganacsi oo mihiima.Magaalada Gaalkacayo waxa aasaasay Sultan Ali Yusuf sanadkii 1903 kaas oo
kayimid dagmada xeebta kutaal ee Hobyo.Sanadkii 1908, colaadii ugu horaysay ayaa dhexmartay Sayid
Maxamed –kaas oo looyaqaanay Sheekhi waaknaa- iyo bulshada deeganka.Laakin sanadkii 1924, Suldan
Cali Yusuf waxa soo wajahay iskacaabin kaladuwan markii ay Talyaanigu ku dagaalamen wadada timada
Gaalkacayo.kadib magaalada Gaalkacayo waxay hoostimid xukunkii Talyaaniga waxa kale oo
gumaystayashu usiidhaafeen ilaa gobolka Bari.Talyanu wuxu xukumay Gaalkacayo sanadkii 1923 ilaa
1939 intii aanay dowlada Britian qabsan maamulka gobolka sanadkii 1941.
Dhaqdhaqaaqyadii gumaysigu waxay ugu horayntii xoojiyeen abuurista qaab kudhisn hab-qabiileed
dhulkan iyaga oo bilaabay tartan udhaxeeya labada qabiil ee awooda badan-qabiilka Daarood iyo
Hawiye-kuwaas oo sanado badan dhibaato dhextaal.Khilaaf aad uwayn ayaa dhacay sanadkii 1943 oo
ahayd wakhtigii abaartii Hodaeg,taas oo sobobtay iskahorimadka labada qabiil ee Hawiye iyo
Darood.kilaafyada/muranada kale ee dhacay waxa kamida colaadii la odhan jiray Dibiro ee dhacday
sanadkii 1950, Caado Kibir oo dhacday sanadkii 1952, Caaga Duubat oo dhacday sanadkii 1953 iyo
Teendho Balo sanadkii 1958 dhamaan colaadahaas oo ay keeneen kalasarayn siyaasaded iyo
aargudasho.waxanay xaaladan colaadaha ahi isbadashay kadib markii xornimada laqaatay sanadkii
1960.
Kala-qaysanaanta kusalansan qabiilku waxay sii xumaatay oo ay cadaatay xiligii maamulka Madaxwayne
Siyaad Bare.marka la eego ururka dhisida-nabadda Galmudug waxay sheegayaan xiligii xukunkii Siyaad
in qaabdhismeedka maamulka ee Gaalkacayo uu kusalaysnaa hab-qabiil si loo ilaaliyo
daganaanshaha.Hadii Badhasaabka/Gudoomiya gobolku uu ka soojeedo waqooyiga waa in Duqa
dagmaduna ka soo jeedaa dhinaca koonfurta.Dhabahaantii, laba colaadood oo kadanbeeyey 1960kii
(Car Tuko oo dhacday sanadkii 1963 and Foodcade sanadkii 1964), may jirin wax colaada oo aad uwayn
ilaa sanadkii 1981.Kalaqaybsanka qaabka qabiileed ee qabiilka gudihiisa ayaa aad usii kordhay taas oo
keentay in colaadii ay hoos udhacdo murano hoose.Gobolada Mudug iyo Galgudud waxa lasameeyey
horaantii sanadkii 1970kii.
Dhamaan Somalia, mucaaradkii ka horjeeday maamulkii Barre wuxuu bilaabmay sanadadii 1980kii
iyagoo udhisan qaab qabiileed.Barre wuxuu ku tagti falay nidaamka siyaasaded ee mucaaradka taas oo
markii danbe horseeday dagaal sukeeye taas oo ahayd iska horgaynta kooxaha mucaradka ah iyo kooxo
kale; arintan waxay sicad ugu dhaxaysay qabiilka Daarood iyo Hawiye ee kunool Gaalkacayo (Tusaale
ahaan colaadii Gawrac Dheere sanadkii 1981 iyo colaadii Bardagool sanadkii 1988).Kadib dhicidii
dowladii Siyaad Barre sanadkii 1991, ururka Golaha Somalida Midowday ee marka magiciisa
lasoogabiyo layidhahdo (USC), kaas oo door laxaad leh kaqaatay guushii Muqdisho ee lagaga guulaystay
maamulkii Barre, ayaa soo weeraray Gaalkacayo.waxa dhacay dagaal dhiig kudaatay oo udhaxeeya
gaystay qabiilada Hawiye (Habar Gedir/Sa’ad) iyo Daarood (Majerten and Lelkase) ee kunool magaalada
Ismari-waaga udhaxeeyey labada kooxood ayaa dhamaaday, sanadkii 1993, markii laba siyaasi oo aad
ucaana kana soo kale jeeda labada beelood, Col. Cabdullahi Yusuf (Cumar Maxamud/Majerteen/Darod)
iyo Gen. Maxamed Farax caydiid (Sacad/Habar Gedir/Hawiye) ay ku heshiiyey Heshiiskii Nabada ee
Mudug (MPA).Waxana saxeeyey labada kooxeed ee hubaysnaa, SSDF iyo USC, waxana loo ogolaaday
labada urur inay maamulaan midkasta dhulkiisa iyo inuu midba midka kale taagero, si aad uwayn ayey
uyaraysay colaadii kajirtay gobalka.Maadama aanu heshisku kahadal kaladuwanshaha siyaasada,
heshiiska kumayjirin abuurista wada-shaqaynta amniga ay kaqayb-qaadanayan odoyaasha dhaqanka ee
labada dhinac si ay umaamulan falal keenaya rabshada.3 Heshiiska waxa aqbalay odoyaasha dhaqanka ,
hogaamiyasha diinta, aqoonyahanda iyo ururada haweenka iyo qoysaska barakacayasha oo markii dabe
kusoo laabtay guyahoodiii. Inkasta dhacdooyin aar-gudaha ee udhaxaysa qabiil-hoosadyada ay jirtay,
ganacsiga ayaa kusoo laabtay/noqday magalada Gaalkacayo.Sikastaba ha ahaatee, However, xubno
gaara oo katirsan ururka SSDF ayaa diiday heshiiska, uruuka USC waxay kawarwarsanayen dagaalkii
kasocday Muqdisho, sidaa daraaded Heshiiskii Nabada ee Mudug (MPA) si buuxda looma fulin,
gaarahaan qaybtii amniga khusaysay.
Maamulka Puntland waxa si-toosa loo aasaasay sanadkii 1998, Waqooyiga Gaalkacayo waxay sidhakhso
ah uhoos tagtay mamulkas.4Sanadkii 2006, maamulka Galmudug ayaa sitoosa lagaga dhawaaqay
koonfurta Muduga iyo waqooyiga Galguduud.si-aad-ufiican, waxay labada maamul ay isku waafaqeen
inay difaacan arimaha kawada dhaxeeyaI iyo inay kafogadan wixii keenaya rabshad.5Siaad usaraysa, intii
udhaxaysay 2006 iyo 2007, waxay mideeyen ciidamadodii si ay uga adkaadaan Ururkii Maxkamda
Islaamka (ICU) oo ka difaacan inayna qabsan awooda maamul ee Gaalkacayo.Bishii August ee 2009,
maamulka Puntland waxay dib-uhabayn kusamaysay maamulka Gaalkacayo, iyo wadashaqaynta
laxiidha dhinaca amniga, oo ay kujiraan howl-galka bilayska iyo hellista caawimada bini-aadanimada.Ilaa
bilowgii sanadkii 2009, kilaafyo tiro yar ayaa udhaxyeye waqooyiga iyo koonfurta, iyo dowlada iyo
2
In terms of demographics, the Darod clan is the major clan in Puntland and the Omar Mohamud sub-clan of the
Majerteen is the major clan residing in and controlling North Galkayo District (Puntland). In the south, the Hawiye
clan family dominates parts of southern Somalia, and the Sa'ad sub-clan of the Habar-Gidir is the major clan
residing in and controlling South Galkayo District (Galmudug).
3
Idem.
4
The first President of Puntland, Abdullahi Yusuf, was originally from Galkayo.
5
Conflict occasionally erupted nevertheless, such as the Bacaaweyne land dispute in 1997, and the Xeraale and
Abvarwaaqo revenge disputes in 2003. Galkayo District Mapping, UNDP, 2009.
bulshada waxa lagu khafiifiyey iyada oo loo siimayrayo dhexdhexadin, taas oo siguud ay uga qabgaleen
wakiilada dowlada ee labada dhinac, iyo hogaamiyasha dhaqanka ama odoyaal kale oo kasocday
bulshada.Laakiin xaaladu waa mid wali siisocota oo aan dhaman, waxana muujinaya dilka aargoosiga
joogtada ah.
Magaalada Gaalkacayo waxay kutaalaa xadka udhaxeeya mamulka Puntland iyo badhtamaha Koonfurta
Somalia.Dagmada Gaalkacayo waa meel aad ugu mihiim ah dhinaca ganacsiga taas oo iskuxidha
Magaalada dakada ee Boosaaso (Puntland) ilaa waqooyiga, Muqdisho ilaa goblada koonfurt iyo Ethiopia
ilaa galbedka.Meesha ay kutaalo magaaladu ayaa keentay inay noqoto meel aad ushaqaynaysa oo
mashquula oo ganacsi badan kajiro taas oo ay daganyihiin ganacsato kayimid meelo fog.laakiin waxay
tani keentay dareen laga qabo cabsida kuwajahan nabada dagmada.
Dagmada Gaalkacayo waxay ka koobantahay meelahaa 25,000 qoys, kudhawad 75.3 boqolkiiba ay
dagan yihiin magaalada Gaalkacayo (Jaantus 2).
6
Note that Roox is part of Galkayo District, not Goldogob. Map errors are due to the limited availability of
updated maps of Galkayo District. Source of Green Line location: interview with a member of the North Galkayo
City Administration, 7 June 2010.
Source: Tirakoob Waqooyiga Gaalkacayo iyo SOCDA kahor sahanka ee sanadkii 2009.
Kalaqaybsanaanta maamulka ee waqooyig iyo koonfurt Gaalkacayo ayaa salka kuhaysa taariikh
kudhisan qabiil oo mudo badan soo jirtay.waqooyiga Gaalkacayo waxa dagan qabiilka Cumar Maxamud
(Majerteen/Daarood), dhanka kale koonfuta Gaalkacayo waxa dagan Sacad (Habar Gidir/Hawiye).
Dadka laga tirada badan yahay waxay dagan yihin xadka udhaxeeya labada qaybood iyo meelo
kale.Dadka barakacayaasha ahi (IDPs) waxay dageen waqooyiga iyo koonfurta labadaba hab reer
magaal iyo reer guuraaba.khariida hoos kuxusan waxay ina tusaysaa meesha saxda ah eek kala qaybisa
waqooyiga iyo koonfurta magaalada Gaalkacayo sidoo kale laynka kala qaybiya wuxuu muujinayaa kala
qaybsanaanta maamulka kajira magaalada iyo baladhka waqooyiga Gaalkacayo.Xadadka kalaqaybiya
Gaalkacayo maaha kuwo qeexan oo lagaranayo.
Xadka kala qaybiya waqooyiga iyo koonfurta,taas oo loo tixgaliyo inuu yahay khadka cagaaran, ayaa ah
meel amaandaro ah.Mid kamida xogaha waraysiga ayaa cadeeyey Warshed Galay inay tahay meesha
ugu amaanka xun ee dagmada Gaalkacayo marka la eego mukhaadaradka iyo hubka fudud oo kubadan,
kuwaas oo marmar keena rabshad.Aragtida laga qabo meesha layidhahdo Warshad Galay iyo meelo
kaban oo kamida xaafada Garsoor 1 , kuwaas oo gaarhaan aaga amaandaro ah ee magaalada
Gaalkacayo ayaa laga horyimid markii lawaday waraysiga xog raadin ah ee uuwaday ururka dhisida
nabada ee Puntland, kuwaas oo cadeeyey in meeshani tahay meel iskacaabin ay kajirto halkaas oo
dadka dhibaatada wada ay fuliyaan rabshado laakiin maamulka labada dhinac ee khadka cagaaran
aanay awoodin inay maamulan halkaas.sahanka ugu mihiimsan ee laga soo ururiyey suuqa ayaa loo
tixgalinaya kakaliya ee is-dhexgalka bulshada labada dhinac, taas oo uga tagaysa door aad ukooban
iskudayada lagu kordhinayo iskuxidhka bulshada iyo nabada.
Halka dadka deegaanka ah ay sicaadi ah ugu gudbaan khadka cagaaran ee udhaxeeya laba qaybood ee
Gaalkacayo, dadka siyaasiyiinta iyo hogaamiyasha bulshadu ma awoodan inay kagudbaan khadka
cagaaran sobabta oo ah habka qabiilka oo barbarsocda hab maamulka, kaas oo noqotay caqabad
dibuheshiisinta iyo maamulka kudhisan habka qabiilka, arimahaas ayaa caqabad ku keenaya in laheo
dib-uheshiisin iyo siyaasad midaysan.Inkasta oo dadka haya xogaha wax-ku-oolka aha iyo
kaqaybgalayaasha wadahadalahda kooxaysan ay iskuraacen in heerka is-dhexgalka labada qabiil uu
kordhay ilaa sanadkii 1993, nacaybka udhaxeeya labada qabiil wuxuu noqday mid iska caadi ah oo
kamida nolashooda, gaarahan dadka dhaqaalahodu hooseyo ee dagan koonfurta.nacaybka noocan ahi
waxa uu muujinayaa in dhex-galka bulshada sida saaxiibtinimada iyo xiriirka uu noqday mid aad hoose
in-kasta oo kagudubka xadka udhaxeya labada qaybood aanay ahayn arin la-layaabo.meelaha bushadu
ay ku-kulmaan aad ayay uyaryihiin waxana kamida sida garoonka diyaaradaha iyo suuqa ugu way nee
dagmada.Dugsiga nabada ayaa waxa laga aas-aasay xaafada Garsoor 1, ee Waqoyiga Gaalkacayo , taas
oo udhow khadka cagaaran kaas oo hooy unoqday arday aad ubadan oo kasoo jeeda labada qaybood
ee magaalada, laakin waxa loo xidhay xaalada amin-daro awgeed.7
Sahanka dulmiga iyo danbiyadu (CVS) waxa uu ka-koobnaa 701 qoys, kuwaas oo noqonkara celcelis
ahaaan boqolkiiba 7.7 dadka qoysaska ah: 4.0 rag(lab), 3.7 dumar(dhidig); iyo celcelis boqolkiiba 3.6
waxay ahaayen dhalinyaro (ka hoosaysa 15 sano), kuwaas oo 1.9 ay yihiin wiilal iyo 1.7 ay yihiin gabdho.
Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiga, 645 qoys kuwaas oo cadeeyey qabiilkoodii, labada qabiil ee
ugu mihiimsan waxa weeyaan Daarood (48.2% boqolkiiba bulshada) iyo Hawiye (22.3% boqolkiiba
bulshada).marka xaga hoose la eego, waxa kale oo jira dad dagan oo kasoojeeda qabiilada Dir (8.2%),
Bantu (6.5%), Digil-Mirifle (5.3%), Isaaq (4.5%), carab (3.7%) iyo qabiilo kale (1.2%).sida caadiga ah
,bulshada kunool dhinaca waqooyi waa qabiilka Daarood dhinaca kale bulshada kunool dhinac
koonfurta waa qabiilka Hawiye. (Jaantus 3).
Marka la eego ururada xuquuqal insaanka ee dadka laga tirada badan yahay (waqooyiga Galkacayo),
waxa jira in dadka laga tirade badan yahay waxa soo wajahan dhibaatooyin gaara xiliga colaaduhu
socdaan taas oo ay sobaba utahay iyaga oo aan culays kulahayn bulshada iyo iyaga oo aan ka helin
taageero beesha caalamka.Qabiilada laga tirada badan yahay sigaara ayay ugu nugulyihiin rabshada iyo
colaadaha maadaama ay yihiin dad aan lug kulahayn inay kaqayb qaataan go’aanada lagaadhayo
sobabtoo ah qabiilkoodu malaha awood uu kaga difaaco dadka laga tirade badan yahay.Marka intaa
lagu daro, marka la eego ururada, qabiilada laga tirade badan yahay ay badan koodu dagan yihiin
khadka cagaaran ee udhaxeeya waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo kuwaas oo unugul iskudhacyada
labada dhinac, baaba’a nolal maalmeedka sabobtoo ah ganacsiga oo xidhan xiliga colaadaha iyo
7
Interview with a resident from an urban IDP settlement in North Galkayo, 28 August 2010.
barakac xoogan.8Qabiilada laga tirade badan yahay waxay wakhti dhow dageen dhul dhinaca waqooyi
ee magaalada Gaalkacayo.
Marka intaa lagu daro, Gaalkacayo waxay hooy/saldhig utahay barakacayaal iyo qoxooti.Dhamman,
boqolkiiba 74.1 dadka ka qaybgalay sahanka waxay ahaayen dadka deegaanka rasmiga ah, boqolkiiba
21.5 waxay ahaayeen dadka barakacayaasha ah iyo boqolkiiba 4.4 waxay ahaayeen dad haysta kaadhka
qoxootiga.Sikasta ha ahaatee, dadka barakacayaasha ayaa aad ugu badan waqooyiga Gaalkacayo
However (26.9%) marka loo eego koonfurta Gaalkacayo (12.7%) (Jaantus 4).Inkasta oo tiradu ay aad
uyartahay marka loo eego tirade guud, boqolkiiba 5.7 ay yihiin qoxiiti dadwaynaha waqooyiga
Gaalkacayo, marka la barbardhigo boqolkiiba 0.8 dadwaynaha koonfurta Gaalkacayo.
Waxa lagu qiyaasay inkabadan 3,000 oo ah qoysaska barakacayaal ah oo kusugan Gaalkacayo ayaa
dagan dhinaca waqooyi ee magaalada iyo deegaanada kuwareegsan.of.Bishii June ee 2010, dad lagu
qiyaasay 800 oo qoys ayaa kusugan dhulka baadiyaha waxa kale oo dad barakacayaal ah oo gaadhaya
8
Interview with a North Galkayo Minority NGO, 31 August 2010.
715 ayaa kusugan xerada barakacayaasha ugu way nee kutaala meelkudhow xaafada Bacadwayn ee
waqooyiga maglaada.Sanadkii 2005 daraasad ay samaysay UNDP ayaa muujinaya dadka
barakacayaasha ee kusugan dagmada Gaalkacayo ay inta badan ay yihiin Somali Bantu oo kazoo jeeda
magaalooyinka Baydhabo, Muqdisho, Afgooye iyo xadigoan oo ka yimaada Ethiopia.9 Noocyada
socdaalka dadkan ayaa ayaa ah mid ay intabadan sobob utahay colaadaha inkasta oo ay jiraan dadka
qaaar umaadan shaqo.
Faquuqa/takoorka lagula kaco dadka barakacayaasha ah(IDPs) gaarhaan kuwa kasoojeeda gobolada
dhexe ee koonfurta Soomalia,ayaa wuxuu keenay inuu istaago fursadihii dhaqaalaha ee nolasha dadka
barakacayaasha ee koonfurta Gaalkacayo, sobabtoo ah meelaha suuqa ahi waxay kuyaalan waqooyiga
magaalada.Deeganada dadka barakacayaasha ee dhinaca Galmudug, nin kamida barakacayaasha ayaa
sharaxay in ka duwaanshaha koonfurta Gaalkacayo maamulka Puntland sanadkii 2010 inay lawaayo
shaqooyin badan sababta oo ah tagista dhinaca waqooyiga magaalada, halkaas oo ay kuyaalan
suuqyada ugu mihiimsan ee magaalada, ayaa laxayiray.Marka loo eego isaga, dhinaca kale dumarku
sifudud ayay uga gudbaan xadka udhaxeeya laba qaybook, hadii fal danbiyi kadhaco dhinaca
waqooyiga, nin kaimda dadka barkacayasha ee ka soojeeda badhtamaha koonfurta Soomalia ayaa
jeelka ladhigayaa laguna eedaynayaa danbigan.Tani waxay keenaysaa in ninkani ugu danbaynta
yidhaahdo, "waxan kaliya ku helikarnaa amaan (deegaankeena], majirto meelkale, ma shaqayn karno ".
waxa ay tahay in laxuso in tiro dadka barakacayaasha ahi (IDPs) oo kasoo jeeda badhtamaha koonfurta
Soomalia ay dagan yihiin dhinaca Waqooyi.
Waxa jira qaxooti tiro yar oo kunool deegaanadan; sikasta ahataa, tiradoodu way adagtahay in la
helo.urur caalima ah ee aan dowliga ahayn oo la kashaqaynayey dadka barakacayaasha ah xiligii
waraysiga xog ururint ayaa sheegay in arintan laga yaabo ugu wacan tahay dadka oo doorbidaya inay
bulshada ku dhex jiraan intii ay qoxooti noqon lahaayeen ee ay xerooyin ku jiri lahaayeen iyaga oo aan
helin aqoonsi qoxootinimo iyo iyaga oo aan helin caawimo lamida ta ay helaan dadka barakacayaasha
ah ( IDPs) ee kudhexnool bulshada.
Noocyada bulshada ee kusugan xogta laga soo uuriyey kaqaybgalaasha sahanka ayaa muujinaya in
boqolkiiba 38.2 ay yihiin dad aan shaqo hayn.qaybta ugu badan ee dadka shaqeeya ee kaqaybqaatay
sahanka, boqolkkiba 45.2, ayaa ah shaqaale; boqolkiba 4.1 ayaa kashaqeeya ciidamada gaara ah oo aan
dowli ahayn; boqolkiiba 3.3 ayaa ah xoolo-dhaqato; boqolkiiba 2.4 ayaa kashaqeya ururada maxaliga ee
aan dowliga ahayn (NGOs) iyo haa’yadaha Qaramada Midoobay iyo boqolkiiba 1.6 ayaa ah ciidanka
dowlada (bilayska, milatariga); iyo boqolkiiba ayaa ahaa beero-falato ama xoolo dhaqatos.Boqolkiiba
9
UNDP, ILO & PI (2005), p.136; in some cases, it appears that migrants from eastern Ethiopia of the same ethnic
background as Somalis are considered within the same category as IDPs.
10
Interview with urban IDP settlement in North Galkayo, 28 August 2010.
4.8 ayaa kashaqeeya meelo kale oo aan lagu sheegin sahanka.Sikasta ha ahaatee, sahanka dulmiga iyo
danbiyada ayaa muujinaya kaladuwanasho aad uwayn oo udhaxeeya dadka shaqeeya ee kunool
waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo (Jaantus 5).Waxay sigaara ay tahay in looxuso in hal qof
kashaqeeyo shantii qoys ee kunool koonfurta Gaalkacayo kas oo kashaqeeya “shaqada gaarka ah amai
ciidamada aan dowlada kadiwaan gashanayn”.
Marka la eego sahanka, 44.6 boqolkiiba jawaabahu wuxuu muujinayaa in nolal maalmeedka celcelis
ahaan inta udhaxaysa $3.00 ilaa 4.90 dollar, 30.0 boqolkiiba ay isticmaalaan US$1.00 ilaa 2.90, 17.3
boqolkiiba ay isticmaaleen 5.00 ilaa 9.9 dollar, 4.3 boqolkiiba ayaa isticmaalay inkayar 1.00 dollar iyo
3.8 boqolkiiba ayaa isticmaalay inkaban 10.00 maalintiiba cuntada.Sikastaba ha ahaatee, dadka
deegaanka ee kunool koonfurta Gaalkacayo ayaa heerka nolal maalmoodkodu ka hooseeyaa dhinaca
waqooyiga ee magaalada Gaalkacayo sida kuxusan (Jaantuska 6).
Kacaqayb galayaasha wadahadalada kooxaysan ayaa sheegay in haween badan ay kaqayb qaateen
dhaqaalaha siloo dabaro qoyska iyada oo aanay jirin kaalintii ragooda ee dhaqaalaha qoyska.Sikasba ha
ahaatee, halka ay jiraan qalaasaha dhaqaale ee ay keentay cunista qaatka ama guuldarada raga xaaska
leh ee dhinaca dhaqaalaha ay kucaawiyaan qoysaskoda, shaqaale ku-howlan caawimada maxaliga ah
ayaa sheegay in qaarkamida haweenka ay doorteen inay shaqaystan si ay uga hor-tagaan ragooda oo
aan shaqo hayn, taas oo muujinaysa in shaqada haweenku aanay kaliya sobabin shaqo la’aanta raga ee
waxa kale oo ay noqon kartaa ilaalinta sharafta qoyska. 11
Fursadaha waxbashada carruurta iyo dhalinyarada oo hoosaysa, xiisadaha dhaqan-dhaqaale iyo hellista
iskuulada iyo kamaqnasha fursadaha dhaqaale ee mustaqbalka ayaa keenay in waxbarashada sare ee
jaamacadu uu aad uhooseeyo taasiana waxayna awood siinaysaa kor uqaadista rabshadaha iyo colaada.
Marka lagu daro, 50.2 boqolkiiba jawaabaha sahanka dulmiga iyo danbiga ayaa sheegay inaan waxbaro
lahelin; 49.8 boqolkiiba ayaa hela waxbarasho caadiga ah; and 16.3 boqolkiiba ayaa hela waxbarashada
dadban.Qaar kamida dadka dhigtay waxbarashada dadban, 81.0 boqolkiiba waxay dhigteen
waxbarashada diinta islaamka iyo 19.0 boqolkiiba xaadiray barashada xirfadaha nolasha ama galasyada
farta lagu dhigto.Saamiga jawaabaha dadka helay waxbarashada tooska kuwaas oo dhamaystay heerka
waxbarasho ee jaamacada ama machada wuxuu ahaa 21.1 boqolkiiba.Marka lagu daro, 44.7 boqolkiiba
ayaa dhamaystay iskuulada sare, 25.4 boqolkiiba ayaa dhamaystay iskuulada dhexe iyo inta soohadhay
oo dhamaystay iskuulada hoose. (Jaantus 7).
Ururada dumarka Galmudug ee lawaraystay ayaa cabiray heerka waxbarashada ciyaalka ee koonfurta
Gaalkacayo oo noqonaya meelahaa 30 ilaa 40 boqolkiiba marka la eego kamaqnaanshaha iskuuladii
dowlada iyo iskuulada gaarka loo leeyahay oo qaaliya.Deegaanada dadka barakacayaasha ee koonfurta
11
Interview with a local United Nations worker, 6 June 2010.
Gaalkacayo, waxay gudiga deegaanku waxay cabireen saamiga caruurta iskuulada tagta ay udhaxayso
meelahaa 1/100 and 1/5.Hellista waxbarshada ee koonfurta Gaalkacayo ayaa ah mid aad ugu tiirsan
iskuul dowli ah , sobabta oo ah , marka la eego ururada haweenka, iskuulada gaarka loo leeyahay
qiimahoodu waa meelaha 10 dollar bishii, xaalada kacsan ee udhaxaysa qabiilada daga waqooyiga iyo
koonfurta ayaa umuuqda mid caqabad ku ah dadka dagan koonfurta ee doonayaa inay waxakabartaa
dhinaca waqooyiga oo leh adeeg waxbarasho oo fiican tahay.Marka la eego Ururka Dhisida-nabada ee
Galmudug, qof dhalinyaro ah ayaa iskudayey inuu dhigto jaamacad kutaala waqooyiga,laakiin markii la
ogaaday inuu ka soojeedo qabiilka Sacad, waa lacambaareyey waxana lagu qasbay inuu joojiyo
waxbarashadiisi.12
Hellista caafimadka ayaa ah mid yar. Dhinaca Waqooyiga Gaalkacayo waxa kuyaala cusbitaal aad uwayn
iyo xarumaha bukaan-socdka, Koonfurta Gaalkacayo waxay leedahay cusbitaal maxaliya oo ay gacanta
kuhayso hay’ada Dhakhaatirta aan xudduda lahayn ee layidhahdo Médecins Sans Frontières.
Tusaale ahan, marka la eego Sahanka Dulmiga iyo Danbiyada (CVS), todobo kamida toban dhibane oo
lafara-xumeeyey ayaa sheegay inanay helin wax-daawo ah ama talooyin caafimad; laba kamida ayaa
helay caawimad ay kaheleen hogaamiyayasha bulshada iyo hal qof oo kaliya ayaa tagay
cusbitaal/dhakhtar (Jaantus 8).
Jaantus
8:
Caawim
ada ay
heleen
dadka la
faraxum
eyey
(Celcelis
%)
2.5. Dowladnimada/Maamulka
Sida kor kuxusan, dagmada Gaalkacayo waxay kutaalaa Gobolka Mudug, kaas oo ukala qaybsan labada
maamul ee Puntland iyo Galmudug.Qaybta hoostimaada maamulka Puntland waa waqooyiga
12
Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010.
Gaalkacayo dhinaca kale qaybta hoostimada maamulka Galmudug waxa weeyi qaybi Koonfurta ee
magaalada Gaalkacayo.Magaca loogu yeedho magaalad ayaa ah caasimada Gobolka taas oo si iskumi
Dhinaca waqooyi ee maamulka Puntland, magaalada Gaalkacayo waa xarunta gobolka Mudug, kaas oo
uu xukumo badhasaab.waana dagmo ee magaalo madaxa ah.Golaha deegaanka, maayarka iyo maayar
kuxigeenka Gaalkacayo;lataliyaasha magaalada, ee ay doortaan qabiiladu ayaa magacaaba Duqa
magaalada halka wasiirka arimaha gudaha uu magacaabo xoghayaha dowlada hoose.13Qaabka
maamulka ee kuwajahan sida loo dabakhayo arimaha laxidhiidha colaadaha iyo amaanka ee laxidhidha
dadka barakacayaasha ah: Golaha deegaanka ee maaaladu waxay fududaydiyen oo ay kawarhayaan
howlaha maamulka magaalada oo kudhisan hab-qabiil ee kuwajahan dadka barakacayaasha.Sanadkii
2009, Gudiga Badbaadada Dagmada (DSC) ayaa la aasaasay kuwaas oo hoos imanaya golaha dagmada,
kuwaas oo iskukeenaya wakiilada ka socda maamulka dagmada, booliska, garsoorka, haweenka,
dhalinyarada, odayaasha iyo hagaamiyaasha diinta.
Koonfurta Gaalkacayo waxa xukuma maamulka Galmudug, waxaanay magaalad Gaalkacayo tahay
xarunta maamulka Galmudug.wakhtigii kahoreeyey 2006, gudida qabiilka ayaa xukumaysay koonfurta
Gaalkacayo.Ahlu-Sunna Wal-Jamaca ayaa aas-aasay maamulka Galmudug sanadkii 2006, kaas oo leh
madaxwayne la doortay iyo gudida odoyaala oo kasoo jeeda qabiilada deegaanka.14 Marka la eego
xubnaha maamulka koonfuta Gaalkacayo, "dadku waxay khaatiyan kataagnayen qabyaalada",kaas oo
keentay abuurista xaalad ay kuwada xaajoodaan oday-dhaqameedyada, wakiilada/baarlamanka iyo
dowlada la soodoortay si ay uxoojiyaan amniga iyaga oo isticmaalaya hab-maalmul kana tagaya habka
qabiilka.15 Natiijada khibrad la’aanta maamulka Galmudug, kaas oo la’aasaasay sanadkii 2006,
hay’adaha maamulka ayaa wali ladhisayaa kuwaas oo awoododu ay aad uxadidantahay, samaynta
qaabka dakhliga dowlada sida cashuuraha ayaa wali aan lasamayn.Iyada oo aanay jirin jilayaasha
amniga ee meelaha kabaxsan magaalada Gaalkacayo, waxa loo fidiyaa si hoosaysa sidoo kale badanaa
ma awoodaan inay waajahan xaaladaha ka jirta meelaha kabaxsan maamulka caasimada.
Bulshada iyo dadka barakacayaasha ah labadoodaba, waxa jira nidaamyo toosa oo ah dhexdhexadinta
maamulida howl-maalmeedka bulshada iyo xalinta khilaafadka.Gaalkacayo gudaheeda, waxayna
ushaqeeyan qaab gudi ah kuwaas oo laga dhex aasaasay dadka barakacayasha dhexdooda, sidoo kale
qaar kamida maamulka kala duwan ee xaafadaha magaalada iyo tuuloyinka.Gudiyadasi waxay yihiin
kuwo utaagan maamulka xaaladaha oo loo wajahayo si hoose (tusaale ahaan, deeganka barakacaysah
ee Tawakal ama maamulka xaafada Garsoor 1) iyo sidoo kale waxay ka-jawaaban meelaha ay kajiran
xaaladaha dag-daga.Dhinaca Waqoyiga Gaalkacayo, maamulka xaafad walba wuxuu ka kooban yahay
gudi, iyo xaafad walba waxay ka kooban tahay sadex ilaa shan waaxood, kuwaas oo leh gudi dhexe oo
loo aasaasay si uu u-eego howlaha kaladuwan ee gudiyada xaafadaha.
Kiisas badan oo dhacay, gaar ahaan qaar kadhacay dadka barakacayasha IDP laakin kuwa lanool
bulshada dhexdeeda, marka khilaaf lagu xalin kari waayo habka dhaqanka ama gudiga deeganka, waxa
marka danbe la geeyaa meelo heerkodu sareeyo siday iskugu xigaan, dhamaan waxay kiisaskasi
lageeyaa gudoomiyaha gobolka ama duqa magaalada – in-kastao oo aanay ahayn awoododa caadiga
13
Interview with a member of the North Galkayo City Administration, 7 June 2010.
14
Interview with an international NGO operating in Galkayo, 11 June 2010.
15
Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.
ah.Sadex kamida deegaanada dadka barakacayaasha IDP oo la waraystay, gidiga ayaa waxay isticmaalan
heerar iskumida ee wada-xaajoodaka:ugu horayntii, khilaafka aan caadiga ahayn waxa xaliya gudi hoose
ama oday dhaqamedka,marka labaad, gudoomiyaha gobolka iyo duqa magaalada ayaa iyagu ah
dhexdhexadiyal colaadaha.Colaadaha udhaxeya bulshada badankooda ama dhamaanteed, maamulada
siyaasada ayaa si-toosa uga qayb-qaata habka dhexdhexadinta kuwaas oo isku keena oday
dhaqameedyada si ay uga caawiyan xalinta khilaafyada.
3. Aragtiyada Ammaandarada
Aragtiyada laga qabo ammaanka ayaa aad ukala duwan dhinaca waqooyi iyo dhinaca koonfured ee
Gaalkacayo, jawaabaha sahanka dulmiga iyo dambiga ee dhinaca koonfurta ayaa muujinaya dhamaan
amaanku uu horumar sameeyey 12 bilood ee ugu danbeeyey dhanka kale jawaabaha dhinaca
waqooyiga ayaa ahaa mid isku dhexjiray oo dadka qaarna muujinayaan inuu horumar sameeyey
qaarkalan ay muujinayaan inuu horumar yar sameeyey. (Jaantus 9).16
Sahanka dulmiga iyo danbiga sidoo kale wuxuu cadeeyey in dumarku ay aamisan yihiin in dumarku ay
yihiin kuwa ay kudhacdo xaalada amandarada marka loo eego raga.Dhamaan, 66.9 boqolkiiba raga iyo
56.9 boqolkiiba dumarka loo arko inay yihiin kuwo amaan ama badbaado,waxa muuqata kala
duwanaanshaha raga iyo dumarka ee dhinaca badbaadada.(Jantus 10).
16
Kaladuwanaanshaha aragtiyada udhaxeeya ayaa noqonkara mid runa in koonfurta Gaalkacayo ay kayartahay
dad ahaan iyo dhul ahaanba dhinaca waqooyiga iyo iskuThe difference in perception may be explained by the fact
that South Galkayo is significantly smaller than its northern counterpart in both surface and population, and that
the comparatively greater mobility of the population in the North means that social control is weaker.
Dadka bixiyey jawaabaha badankoodu (77.1%) ayaa dareemey in habeenkii aad lugaynkaro si amaan
ah.(Jaantus 11), inkasta oo marlabaad, aragtida labada dhinac ee magaaladu ay sifudu iskubadasho ,
dhinaca koonfurta ayaa woxogaa ka amaan badan dhinaca kale marka la eego jawaabahaha 94.6
boqolkiba (Ref. PV2 (n=662)
Jaantus 12).
Guudahaan, inta badan qoysaska la waraysay ayaa sheegay in cabsida amaandaradu ee jaarkoodu aanay wax
saamayna kulahayn nolol maalmeedkooda.Sikastaba ha ahaate, sahanku wuxuu muujinayaa meelahaa midka
mida shantii qof ee kaqayb qaatay sahanka-gaarahan dumarka-ay kacabsadeen qabashada howlaha kuxusan
sahanka: 21.4 boqolkiba dadka jawabaha bixiyey ayaan kaqayb qaadan raadinta baahiyaha qoyska ee maalinlaha
ah sida cuntada, dhuxusha/xaabada ama biyaha sobobo amaan-daro awgeed.21.7 boqolkiba ayaan tagin/aadin
suuqa; 22.2 boqolkiba ayaan udirin ciyaalkoda iskuulka; 21.6 boqolkiba ayaa iskadaayey inay isticmaalan gaadiidka
dadwaynaha iyo 30 boqolkiba ayaa iskadayey dhaqashada xoolaha ama hanti ay ka keenan dibada. (Jaantus
13).waxa jirta in meelaha kala badh qoysaska jawaabaha bixiyey ay kajawaben suaashan;majiro wax muujinaya
sobabta ay uhoosaysay heerka jawaabtu.
Ref. PV3 (n=355), PV4 (n=355), PV5 (n=347), PV5 (n=347), PV6 (n=356)
Aragtiyada amaandarada ayaan waxa saamayn kara xadiga danbiyada lacadeeyey.waxa jiray 234 qoys,
ama 35.8 boqokiibaa dadka jawabaha bixiyey ay goobjoog u ahaayeen danbi iyo rabshado ay sameeyen
dad dibada kasoo duulay guryahooda; qayb kamida kuwan, 58.5 boqolkiba ayaa cadeeyey hal danbi,
17.1 boqolkiba, laba danbi, iyo 13.7 boqolkiba ,saddex danbi.(Jaantus 14).
Noocyada danbiyada ee kadhasha rabshadaha waxa kujira dabiyo la soo abaabulay oo ay kamid yihiin
dilka, weerarada iyo dilka shaqsiga ah.Sikasta ha ahaatee, wadciga kajira Soomaliya, danbiya shaqsiga
ah qaarkood looma arko dhacdo kaduwan kuwa kale, laakin colaada kajirta xadka udhaxeya labada
qaybod iyo kooxaha rabshada wada ayaa loo arkaa arin kaduwan.Noocyada rabshadaha kooxaysan
ayaa lasheegay inay cabsi gaara kuhayaan Gaalkacayo kuwaas oo ay kujiraan rabshado udhaxeya
bulshada, dilalka aar-gudashada ah, khilaafka dhulka iyo colaado kale oo kusalaysan khayraadka.Dilalka
abaabulan ayaa sidoo kale lasheegay inuu yahay arin cabsi leh, inkasta oo arinkani si aad uwayn ay
yihiin rabshado kusalaysan falal shaqsiyeed.
Qaybta soo socota waxay soo bandhigaysaa xog tireed laga soo ururiyey danbiyo shaqasi ah oo ay
kujraan wadahadalo kala duwan oo ka dhaxeeyey kooxo rabshadwadayal oo lagu cadeeyey wadahalada
kooxaysan.
Waxa mudan in laxuso in heerka intabadan ee noocyada danbiyada ay aad ukala duwan yihiin faraqa
udhaxeeya waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo,dhinaca waqooyi waxa aad ugu badan dilka,
weerarada iyo dambiga shaqsiga ah (laakin majraan faraxumayn) (Jantus 15).Sida kor lagu xusay,
arintan waxay kamuuqataa dhamaan aragida badbaadada.
%)
Ref. B3_R3xPV1 (n=618), B3_R3xPC1 (n=139), B3_R3xAA1 (n=140), B3_R3xSV1 (n=136), B3_R3xMD1_R1 (n=618)
4.1. Dillka
Sahanka dulmiga iyo danbiyada ayaa xaqiijiyey in dilka ka dhaca Gaalkacayo la xidhiidhiyo “Dilka ama
dhimashada oo ay sobab utahay natiijada rabshadaha ama dambiyada”.Shan iy afartan ah dil-dabiyeed
ayaa ladiwaangaliyey xiligii uu socday sahanka dulmiga iyo danbiga, arintan oo kamuuqata 6.4
boqolkiiba jawaabaha qoysaska.Sida kor kuxusan (Jantus 15), danbiyo heerkoodu sareeyo ayaa kajira
dhinaca waqooyiga Gaalkacayo marka loo eego dhinaca koonfurta Gaalkacayo.(7.6% boqolkiba
waqooyiga iyo 5.2% boqolkiiba koonfurta).Dhibanayaasha ayaa intabadan ah lab(rag) da’doodu
udhaxayso 15 ilaa 34, oo ay ugu badanyihiin kuwa da’doodu udhaxayso 25–29 sano (Jaantus 16).
Iyada oo la-tixgalinayo dhibanayaasha la dilo qabiilada ay kasoo jeedaan, 20.0 boqolkiiba ayaa ah
qoysaska Digil iyo Mirifle kuwas oo uu kujiray dhibane loogaystay fal aad ukhatara 12 bilood ee ugu
danbeeyey,13.5 boqolkiiba qoysaska Jareerta ah, 12.5 boqolkiiba qoysaska carabta ah iyo 11.1
boqolkiba qoysaska Issaq (Jaantus 17).Heerka dhibanayaasha ayaa kasaraysay ee kasoojeeda qoysaska
barakacayaasha ah (12.0%) marka labarbar dhigo dadka deegaanka ah (5.5%) (Ref. MD1xRP9 (n=43)
Jaantus 18).
Jaantus 18: Dilka loo Gaysto Dhibanaysha Bulshada Noocyadeda kala duwan (Qiyas %)
Dilalka noocan ah waxa sobab u ah arimo kala duwan .Siaan layaablahayn, heerka is aaminad la’aanta
ee kadhaxaysa qabiilada, ayaa soo baxday xiligii wadahadalad kooxaysan ay socdeen in dilalka
aargoosiga ahi ay noqdeen kuwa caadiya.Kuwaas oo mararka qaar oo ay maleeshiyo habaysan ay
fuliyaan dilal kadhaca meelaha danta gaar ahaan suuqyada.Sikasta ha ahaatee, dilalka noocan ah sidoo
kale waxay ka dhacaan si joogto ah magaalada Gaalkacayo iyadoo la isticmaalayo hubka fudu. Tusaale
ahaan, qof ah dhaliny, kaas oo kasoojeeda badhtahama koonfurta Soomalia, kaas oo urur maxaliya
NGO uu shaqo siiyeen dhinaca waqooyiga ee magalada Gaalkacayo.Waxa lagu qasbay inuu tago
dhinaca koonfured hadad tahay qof lagaranayokadib markii dad kasoo jeeda qabiilkisu ay dileen sadex
nin oo kasoo jeeda waqooyiga.Marka la eego dhalinyarada, "waad joogikartaa halkan hadad kaliya aan
cidi kuguranayn.Hadii lagu garanayo oo aad joogo halkan, noloshaadu khatar ayay galaysaa."17
Isdhexgalkan bulsho ee udhaxeeya labada dhinac ee magaalada (Koonfur iyo Waqooyi).Arintani ayaa
aad uyarasay is-dhexgalkii udhaxeyey bulshada waqooyiga iyo koonfurta si ay uhelaan kulamo aasaasiya
kuwaas oo kudhisan in lawadaago suuqyada iyo in lakala-guursado.
Dilalka waxa kale oo kamida “Dilal aan lagaranayn”, kuwaas oo lala-xidhiidhanayo dilalka qorshaysan ee
siyaasada ama hogaamiyasha bulshada, gaarahan shaqsiyadka firfircoon ee kashaqeeya qorshayaasha
dhisida nabada.Tusaale ahaan, bishii March 2011, Gudoomiyihii Gudiga Amniga ee Dagmada
Gaalkacayo, Hussein Ali Dube, ayaa la toogtay wakhti fiida isaga oo kasoo baxaya masaajidka.
Marka laga eego labada maamul, dilalka qorshaysan ee lagu beegsado siyaasiyiinta ama
hogaamiyayasha bulshada waxa lagu xidhiidhiyaa xarakada Al-shabaab kuwaas oo ah khatar..18 Marka la
eego xubnaha maamulka Galmudug, waxa jiray shan weerar oo ay fulisay Al-Shabaab gudaha dagmada
Gaalkacayo sanadadii 2009–2010.s19 warbixinada ayaa muujinaya dadka Al-Shabaab udaacada oo
kusoobadanaya Gaalkacayo.Arintan joogistooduna waa mid ku cusub Gaalkacayo.
Marka lagu daro, budhcad badeeda ayaa lagu soo waramayaa inay fuliyaan danbiyo shabrad wata iyo
qaar bilaa barshada, oo ay kujiraan prostitution, dilalka (gaarhaan kuwa loo isticmalo hubka fudud),
shilalka baaburta, iyo mukhadaradka.Bishii July 2010, budhcadbaded isticmaashay mukhadarad ayaa
bilabay toogasho badhtamaha magaalada ee dadku kubadan yihiin halkaas oo ay timid dhimasho iyo
dhaawacba.20
Jawaabaha ay bixiyeen sadex iyo todobaatan qoys oo ka qaybqaatay sahanka (kuwaas oo ahaa 50.0%,
boqolkiiba 10.4% ay ka noqonaysa inta la-doortay) ayaa lagu soo qaadayay weeraro 12 bilood ee ugu
17
Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010.
18
Interview with the Puntland Police, 30 August 2010; interview with the Regional Administration of Mudug
(North Galkayo), 5 June 2010; a member of the District Administration of South Galkayo, during an interview with
Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.
19
Member of District Administration of South Galkayo, during an interview with Galmudug women’s
organizations, 29 August 2010.
20
Personal communication, Confidential Informant, 1 Sept 2010.
danbaysay sida kucad sahanka.Boqolkiiba 95.9 oo kamida dhibanayaashan ayaa kaliya lagula kacay hal
jeer arintan.sida kor lagu xusay, heerka weerarada ayaa aad ugu badan dhinaca waqooyi ee Gaalkacayo
(53.6% boqolkiiba) marka loo eego dhinaca koonfurta Gaalkacayo (32.1%) (Jantus 15).
Markii ladarsay wakhtiga iyo meesha, saamiga ugu badan ee dhacdooyinka ay ka dhaceen wadooyinka
xiliga habeenkii (23.4%).Sikastaba ha ahaatee, dhabiahaan, gurigu waa meesha ugu balaadhan ee uu
kadhaco weeraradu boqolkiiba 42.2 kuwaas oo gaar ahaan dhaca xiliyada galinka danbe. (Jaantus 19).
Jaantus 19: Weerarada Gacan-ka-hadalka iyo Muuqda: Goobta iyo Wakhtiga (Freq. %)
Hubka fudud – kuwas oo badankodu awododu sarayso– ayaa loo isticmaalay 47.3 boqolkiiba kiisaska
weerarada.waxana kamida hubkaas loo adeegsado weerarda nooca layidhaahdo Kalashnikov (29.2%)
and handguns (18.1%). Other weapons used included bladed weapons such as knifes, swords, pangas
or sticks (23.6%); blunt weapons such as stones, bottles, glass or rope (12.5%); bombs or hand grenades
(9.7%); no weapons were used in only 5.6 percent of the assaults (Jaantus 20).
4.2.1. Dhibanayaasha
Marka la eego 73 weerar ee lagu la kacay dhibanayaasha kuwaas oo lagu dhawaaqay, boqolkiiba 60.0
ayaa ahaa lab halka boqolkiiba 40.0 ay ahaayen dhidig. Dadka ugu badan ee la weeraro ayay da’doodu
udhaxaysa 25 ilaa 29 kuwaas oo iskugu jira lab iyo dhidig.Sikastaba ha ahaatee, raga ayaa ah kuwo
khatar ugu jira weerarada wakhti aad udheer gaar ahaan da’da udhaxaysa 15 ilaa 44 sanadood
(Jaantus 21).
Jaantus 21: Weerada Dhibanayasha ee kusalaysan Jinsiga iyo Da’da (soo noqnoqod)
Sikastaba ha ahaatee, waxa isbadalay sida loo arkayo arinkaa markii the picture changes when
distinguishing North and South Galkayo, dadka dhibanayaasha ah ee kasoojeeda qabiilka Hawiye ee
waqooyiga Gaalkacayo. (Jaantus 23).
4.2.2. Danbiilayaasha
Dadka dhibanayaasha ah ee lagula kaco weerarada ayaa cadeeyey in boqolkiiba 42.5 kamida dadka
gaysta danbiyada ay yihiin Kooxo hubaysan oo nidaamsan; boqolkiiba 37.0 lacadeeyey inay yihiin
ashkhaas danbilayaal ah; boqolkiiba 15.1 ay yihiin ‘saaxiibo ama jaarka’, boqolkiiba 4.1 ay yihiin
kooxaha qabiilada iyo boqolkiiba 1.4 la aaminsanahay inay yihiin ‘ciidamo ajnabi ah’ (Jaantus 24).
Sida caadiga ah, qaybo kala duwan oo kamida kooxa danbiilayaasha ah ayaa isticmaalay hubka , iayaga
oo ah kooxo ku kuhubaysan hub heerkiisu sareeyo kuwaas oo ah Kalashnikov( nooc kamida hubka
fudud), danbiilayaasha kalida ah ayaa isticmaala baastoolado iyo revolvers or blunt weapons, and dadka
xaafada wada dagan iyo kuwa jaarka ah ayaa inta badan isticmaala hub (Jaantus 25).
Marka la eego wadahadalada kooxaysan iyo meelaha warka sugan laga helayo, danbiyada casriga ah ee
kadhaca sida caadiga ah Gaalakacayo ay khatarta ugu wayn kuyihiin amaanka,kuwaas oo sitoosa iyo
sidadban uga qayb qaata colaada.Dhacdooyin dhowra ayaa cadaynaya heerka korodhka danbiyada
nidaamsan, sida xatooyo bangi oo dhacday bishii July 2010, sidoo kale dagaalo joogto ah oo ay gaystan
gangs, weerarda, kufsiga, mukhaadaradka, korodka dadka jidhkooda kaganacsada, dilka dhaca iyo
arimo kale oo khuseeye badbaadada iyo amaanka ayaa waxa kamida wadayaasha baaburta ee
sikhraansan (khamriga cabsan) iyo shilalka baabuurta.maadama Gaalkacayo ay kutaalo gudaha
wadanka, uma noqon karto xarun budhcadeeda.; Sikastaba ha ahaatee, waxa la ogaaday inay
budhcadbadeedu tagaan Gaalkacayo marka aanay joogin dhinaca badda, waxanay warbixinada ugu
danbeeyey ay muujinayaan in loo malaynayaa inay Gaalkacayo noqonayso xarunta dhinaca agabka ee
budhcadbadeednimada.21
Ka-qaybgalayasha wadahadalada kooxaysan iyo waraysiyo xog baadhis ah ayaa waxa lagu cadeeyey in
dibjirtu ay yihiin khatar kusii kordhaysa Gaalkacayo, kuwas oo intabadan lagu eedeeyo kufsiga, cabsida
iyo tuuganimo.way adagtahay in lagarto dadka ay kakooban yihiin dibjirtu, inkasta oo ay muuqato inay
kujiraan dhalinyarada magaalada iyo qaar kamida dadka baadiyaha iyo qaar kamida maleeshiyonikii
hore iyo dhalinyaro meelo kale kayimid.Dhaman dadkii lawaraystay waxay iskuraaceen in gangs
badankoodu yihiin rag da’doodu yartaha kuwaa oo lagu qiyaasay inay da’doodu udhaxayso 15 ilaa 40
sano.23 Fal danbiyeedka gangska ayaa sitoosa iyo dadban uga qaybqaata colaada; marka la eego ururka
dhisida nabada ee Galmudug, labadii colaadood ee udanbeeyey kuwaas oo udhaxeeyey Waqooyiga iyo
Koonfurta Gaalkacayo ayaa waxa sobabay iskudhaca kadhaxeeyey gangs.sikasta ha ahaatee, iyada oo ay
ganga uqaabaysan yihiin hab qabiil, waxa jira kiisas cad kuwaas oo danbiilayaashu ay ka koobnayen
qabiilo kala duwan si ay ufiliyaan fal dabiyeed.Marka la eego maamulka Galmudug, gangs waxay
kaqaybqaateen xatooyo bangi bishii July 2010 kuwaas oo ka koobnaa afar qof oo ka soo jeeda
waqooyiga iyo afar qof oo kasoo jeeda koonfurta.Arintan waxa muujanayaa in dibjirtu/gangs aanay
qabiil kaliya aanay ahayn laakin sida budhcad-badeeda taas oo noqonkarta waxa la iswaydiiyo.
Marka la eego dhamaan 73 dhibane oo loo gaystay weeraro, boqolkiiba 52.1 ayaa ahaa dad deegaan
ah, boqolkiiba 8.2 waxa yihiin qoxooti iyo boqolkiiba 39.7 waxay ahaayeen dadka barakacayasha ah
(IDPs).marka laqiyaasay qaybaha, natiijooyinka ayaa muujinaya in 100 qof ee qoxooti ah, 75 kamid ahi
waa dhibane; boqolkii qof ee barakacayasha ah(100 IDPs), meelaha 57 waxay ahaayeen dhibanayaal; in
boqokii (100) qof ee deegan ah, 44 kamida ay ahaayen dhibanayaal. (Jaantus 26).
21
Personal communication, confidential informant, 1 Sept 2010.
22
Interview with a local youth organization (North Galkayo), 7 June 2010.
23
Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.
Ref. AA1xRP10 (n=73), permanent resident (n=38), refugee (n=6), IDP (n=29)
Xidhiidhka ka dhaxeeye bulshada iyo dadka barakacayaasha ah ee magaalada Gaalkacayo ayaa ah mid
aad aan ufiicnayn, xaalada aan fiicnayna way jirtaa, bulshada deeganka ayaa weerar kuqaada dadka
deegaanada barakacayasha ee kunool waqooyiga Gaalkacayo marka la eego warbixinada muujinaya
xatooyada ciyaalka.arintani waxay keentay in jiraan dad badan oo raadinaya daganaansho kuwaas oo
kabaxsanaya dagaal.
Dadka ku-barakacay dalka gudihisa (IDPs), sikasta ha ahaatee, maaha dadka isku qoomiyada.Marka la
eego mid kamida gudiga xaafada Garsoor, faraqa udhaxeeya dadka barakacayaasha ah ee soo jeeda
Gobolka Mudug Region, kuwas oo dib uladagay qoysas iyo qaraabo, iyo qaar kale oo ka soo jeeda
badhtamaha koonfurta Soomalia, kuwaas oo dagan deegaanada barakacayaasha, kuwas oo dhibaato
kusii kordhinaya kala duwanaanshaha dhaqan-dhaqaale taas oo ah mid cad.Dhabahaantii, xidhiidhka ka
dhaxeeya dadka barakacayaasha iyo dad bulshada deegaanka ayaa umuuqda kuwa aad ukala
duwan:halka dadka barakacayaasha ee kunool deegaanka Holoboqod oo kutaala duleedka waqooyiga
Gaalkacayo waxay gargaar dhinaca amaanka iyo caafimaadka ka helaan dowlada hoose iyo
maleeshooyin deegaanka ah, laakin barakacayaasha kunool deeganka Warshed Galey ee katirsan
xaafada Garsoor 1 ee (Waqooyiga Galkayo) ayaa ah kuwa ay soo wajahday xaalad gaara oo amaandaro
ah iyo xidhiidh diciifa oo udhaxeeya bulshada.Inkasta oo gudiga deegaanka Warshed Galey ay ahaayen
kuwo si-aday uga soo horjeeda inay xidhiidh adag yeeshan dowlada Puntland iyo xarunta bilayska ee
deegankas, deeganada udhow, warbixino kala duwan oo laxidhiidha amani-darada la soo daristay dad
ashqaas ah oo kunool Waqooyia Gaalkacayo.
Inkasta oo ay dadka barakacayasha (IDPs) ay helaan deeqda haayadaha caalimiga, iyo gudiga
deegaanka uu xidhiidh xoogan kadhaxeeyo dowlada hoose, barakacayaashii hore waxay yihiin kuwa
unugul dhibaatoyinka sobabta oo ah kama helaan taagero qabiilka waxana dhibaato baahsani
kahaysataa dhinaca fursadaha dhaqan-dhaqaale.Dhibaatada dhinaca hooyga ee haysata dadka
barakacayaasha ah ayaa keentay in lagu lakaco weeraro guryaha.24 Dhibaatoyin ka dhaca qoysaska
dhexdooda gaarahaan dadka barakacayasha ah ee kunool dhulka miyiga ah, sobabta oo ah dadka ma
haystaan deegaan ay leeyihiin oo ay kuheli karaan dagaanasho taas oo keentay inay dhacaan dabiyo iyo
rabshado.Marka la eego urur caalami ah oo kashaqeeya Gaalkacayo, waxa jira waxbixino muujinaya
24
Interview with a local IDP aid worker (North Galkayo), 6 June 2010.
kooxo hubaysan oo howlo kafulinaya deeganada barakacayasha kuwaas oo keenaya dabiyo rabshad
wata, gaarahan dhulka miyiga ah.marka lagu daro, marka la eego gudida dadka barakacayasha ah ee
kunool duleedka magaalada Waqooyi ee magaalada Gaalkacayo, waxay aaminsanyihiiin dhibaatada oo
dhan waxa keenaysa deegaan/hooy la’aanta sobabta oo ah tuugtii si-fudud ay uxadi karaan guryaha
iyaga oo mindiyo, budhadh iyo hub kale wata.
Dumarka iyo gabdhaha waxa lagula kacay 20 weerar.Sida laga arkayo Jaantus 21, dumarka iyo
gabdhaha kunool Dagmado Gaalkacayo ayaa umuuqda kuwa unugul dhibaatada dhinaca weerarada
marka loo eego raga, marka laga reebo dadka da’doodu udhaxayso 25–29 sano kuwaas oo kor ukacay
labada jinsiba..
Marka lagu daro, toban qof oo kamid ahaa dadka jawaabaha bixiyey ee kasoo jeeda dhibanayaasha lagu
lakacay faraxumaynta – dhamantood waxay ahaayen dumar (dhidig).Dhaman tobankaa kiis,
dhacdooyinkani waxay dhaceen hal mar; afar kamida, dhacdooyinkan ayaa kadhacay guri (laba kamida
waxay dhaceen subax iyo laba kalana ay dhaceen habeen); iyo lix dhacdo oo kadhacay wadooyinka (mid
kamida waxay dhacday galabtii iyo shan dhacay habeen) (Jaantus 27).
It emerged that all victims of sexual violence whose gender was declared were 10–34-year-old females
(Jaantus 28).
Shan kamida danbiilayaasha gaystay furaxumaynta ayaa sheegay inaay yihiin kooxo hubaysan kuwaas
oo abaabulan iyo shan danbiilayaal shaqsi ah oo kale.
Wadahadalada kooxaysan iyo dadka xogaha saxda haya ayaa hoosta kaxariiqay ina in dumarka si aad
uxun loo dulmiyo xaqooga.Marka la eego mid kamida shaqaalaha NGO, "sharafdilka" laxidhiidha falalka
foosha xun ee lidiga ku ah dumarka kuwas oo si joogto ah usii yaaranaya ayaa ah mid sii xumanaya
sobabaha sharci-la’aanta awgeed.Dafiraada/inkiraada doorka haweenka ee bulshada dhexdeda maaha
mid keenaya colaada, laakin woxogaa, arintani kuma jirto arimaha mihiimka ah ee dhex-dhexaadinta
iyo nabada.waxa intaas sii dheer, dumarka oo aad dhaqaalahodu uliito ama uhooseyo ayaa sii
kordhinaya inay unuglaadan weerarada gacan-ka-hadalka, tusaale ahaan, hooyada ayaa lagu qasbs inay
shaqayso xiliyada/wakhtiyada aan caadiga ahayn.Gaarahan haweenka ayaa unugul rabshahadah
kadhaca xaafadaha, iyo sidoo kale dabiyada kadhaca gurga dibadiisa, gaar ahaan dhaca iyo
kufsiga.Marka la eego ka-qayb-galayaasha wadahadalada kooxaysan, haweenka ayaa unugul in lagu
qabto wakhtiga ay jiraan kacdoonadu ama ay xaaladu aanay daganayn.
Waxa jira noocyo kale oo kamida tacadiyada lidiga ku ah dumarka barakacayaasha kuwaas oo ah
dhibaatooyin dhaqaale ee kajira qoyska gudihiisa ayaa keentay khilaaf udhaxeya ninka iyo naagtiisa taas
oo keenta marka danbe garaacis iyo furitaan.Kooxaha wadahadalad ee bilayska iyo xaakinada ayaa
cadeeyey labo kiis kuwaas oo mujina dhibaatada dhaqaalaha qoyska, taas oo ninka kamasulka ah
qoyska aanu bixin ,taas oo keentay rabshado.kiisaskan noocan ah ayaa inta badan laxidhiidha cunista
qaadka ee raga oo aad usaraysa taas oo keentay inuu buuxin kariwayo baahidii qoyka.
Ka-qaybgalayaasha wadahadalada kooxaysan ayaa si-fog umuujinaya furitaanka iyo kala-tagista qoyska
ayaa ah dhibaato saamayn ku leh haweenka, gaarahan xad-gudubka lagu sameeyo
xuquuqdooda.Bulshada Soomalida dhexdeeda, carruurtu waxay ku-abtirsadan qoyska aabaha waxayna
qaataan magacaa aabaha iyo qabiilkiisa.Xaaladaha dumarka ka soojeeda qabiil kaduwan qabiilka
ninkeda, marka ay dhacan furitaan/kala-tag arinkaas wuxuu keenayaa xaalad aad u-cakiran sobabta oo
ah waxa lagu qasbaa dumarka inay kunoqoto qabiilkeedii carruurtana waa laga reebtaa.Deegan ay
kunoolyihiin dadka barakacayaasha ah IDP oo kuyaala Warshad Galey IDP, ayaa gudida dadka
barkacaayaasha ahi waxay sheegeen in qaarkamida dumarku ay iskaga tagaan qoosaskoodam sudaa
daraaded marka ninka lagaga tago ninka si uu uhayo carruurta, arinkani waxa uu muujinaya rabshadaha
noocan ahi inay dhibato kuyihiin raga.25In-kasta oo aanay caan ahayn, waxa la-ogaaday in arimaha
noocan ahi mar-marka qaarkod lala-xudhiidhin karo woo-jiidashada dhaqaale ee budh-cad badeedka
25
Interview with an urban IDP settlement in North Galkayo, 28 August 2010.
iyo dadka kuhowlan mukhaadardka kuwaas oo dumarka isticmaala gaarahan kuwa kujira xaaladaha
dulmiga.26
Tacadiyada lidiga ku ah carruurta ayaa lagu caddeeyey sahanka badbaadada iyo dulmiga kuwaas oo ah
muuqaalo iskuxidhan oo ah weeraro, dil iyo faraxaumayn.Tadoba kiis oo ah weeraro ayaa lagu sheegay
sahanka kuwaas oo lagu beegsanayay ciyaalka da’doodu udhaxayso 0 ilaa 18 (Jaantus 29).Sahanka
dulmiga iyo danbiyada waxa kale oo uu cadaynayaa saddex dhacdo oo furaxumayn ah oo lagu lakacay
ciyaalka (Ref. AA5 (n=7)
Jaantus 30) waxa kale oo jiray hal dhacdo oo dil ah oo loo gaystay inan yar oo 5 sano (Jaantus 16
above).
Marka la eego wadahadalada kooxaysan, colaada ayaa saamayn aad uwayn kuleh carruurta meelaha
xaafadaha dhexdoodka; dhacdooyin la-xidhiidha fara-xumaynta iyo ku-shaqaysiga carruurta ayaa ah
arin kajira bushada dhexdeeda.Kaqaybgalaayasha wadahadalada kooxaysan waxay si-wayn udafireen
jiritaanka fara-xumaynta carruurta, laakin bilayska iyo garsoorka maxkamada iyo qaar kamida dadka
barakacayaasha ah ayaa cadeeyey in ku-shaqaysiga carruurta ay tahay dhibaato gaarahan dhulka
miyiga/baadiyaha ah iyo deegaamada dadka barakacayaasha ah.Qof xog-ogaala ah ayaa sheegay
dhacdooyin la-xidhiidha fara-xumaynta ladi ku ah carruurta ay ka-jirto Gaalakacayo, kuwaas oo kadhaca
guryaha iyo dugsiyada waxbarashada.27 Carruurta darbi-jiifka ah ayaa lagu soo waramayaa inay yihiin
kuwo u-nugul amni-darada, ka fogaansha khatarta siloo helo badbaado, khatarka kajirta xadka si loo
helo xasilooni kuwaas nafaqo-daro iyo xanuuno la-xidhiidha.28 Carruurta darbi-jiifka ah ee Gaalakacayo
26
Interview with the Galkayo District Safety Committee, 23/24 November 2010.
27
Interview with a local education organization in Galkayo, 31 August 2010.
28
Interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.
ayaa badankaoodu yihiin carruurta dadka barakacayasha ah iyo kuwa qabiilada laga tirada badan
yahay.Marka la eego Ururka Haweenka ee Galmudug, caruurtu waxay noqdaan darbi-jiif marka
qoysaskoodu ay ka soo eryaan guryahooda. 29 Si-kasta ha ahaatee, carruurta darbi-jiifka ah ayaa ah kuwa
ubadan inay kaqayb-qaataan danbiyada iyo danbiilanimada, oo ay kujirto falalka dib-jirta/gangs.
4.6. Af-duubka
Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiyada, guudahaan lix af-duub (boqolkiiba 0.9% qoysaska
kaqaybqatay sahanka) ayaa dhacay 12 bilood ee udanbeeyey sida kucad sahanka.Shan ka mida lixda qof
ee dhibanaha ah ayaa waxay ahaayen qabiilka Daarod ee kunool magaalada.; afar kamida waxay
ahaayeen dadka deegaanka iyo four of them were permanent residents and two were IDPs. The CVS
offers no indication of the age of the victims.
Af-duubku maaha danbi khatar ku ah amaandarada Gaalkacayo sida kucad wadahadalada kooxaysan ,
marka laga reebo “xaddista carruurta”,taas oo ah oo keentay tacadi lidi kuah deegaanada dadka
barakacayaasha (Fiiri xaga sare, tacadiyada lagu kaco dadka IDPs).marka la eego kiisaska lagu ogaaday
sahanka dulmiga iyo danbiga, dhacdooyinku waxay ubaahan yihiin baadkhis dheeraada.
Sida uu ummuujinayo sahanka dulmiga iyo danbigu, boqolkiiba 35.8 dadka kaqabqaatay sahanka ayaa
markhaati ka ahaa dhaca hantida kuwaas oo boqolkii 18.6 ay ahaayeen dhibanayaal lagu lakacay dhac-
hantiyeed.Qoysaskan, boqokiiba 85.2 lagu lakacay danbiyadan hal jeer,qofna ma sheegin waxkabadan
laba dhacdo. Boqolkiiba lixdan danbiyadan waxay keenan rabshado halkaas qof lagu
dhaawacay.(Jaantus 31).waxa mudan inlaxuso, sikastaba ha ahaatee, in heerka danbiyada ay aad ugu
badan yihiin dhinaca waqooyiga Gaalkacayo (23.2%) marka loo eego koonfurta Galkacayo (3.7%)
(Jantus 15).
29
Interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.
Marka la eego dhamman 27 danbi/dhaca hantida, toban dhac oo lagu lakacay hantida, toban waxay
ahaayeen xatooyo wadada dhexdeeda kadhacaday,12 waxay ahaayen guryo loo dhacay,afar kalana
waxy ahaayen dhaca crops iyo xoolaha,iyo hal dhacdo oo laxidhiidhay dhaca hanta kale. (Jaantus32).
Dhacdooyinka dhaca hantidu maaha mid wakhti walba dhaca sanadka; waxa uu ugu badanaa bishii
October bilaha kale ee sanadkana wuu sii yaraanayay. (Jaantus 33).
Marka la eego sahanka dulmiga iyo danbiyada (CVS), budhcada ama dabiilayaasha gaysta dhaca hantida
ayaa dhamaantood waxay ahaayeen ‘kooxo aabulan oo hubaysan’ (56.0%), kuwaas oo laxidhiidha danbi
shaqsiyeed’ (32.0%), ‘saaxiibo ama jaar’ (8.0%), iyo danbiyo sigaara ula xidhiidha ‘kooxo qabiilaysan’
(4.0%) (Jaantus 34).
Tuugonimada/xatooyada arxandarada ah ayaa iyana lagu cadeeyey wadahadalada kooxaysan inay yihiin
waxayaabaha keena amaan darada laxidhiidha dhalinyarada gangska.Xatooyda kadhacda wadooyinka
sida xadista mobilada ayaa noqotay dhibaato aad uxun, marka la eego sida ay sheegayso NGO
kahowgala magaalada Gaalkacayo, mukhaadaradka, khamriga iyo cunista qaadka ayaa si dhow ula
xidhiidha danbiyada noocan ah sobabta oo ah dadkani waxay raadinayaan lacag ay uisticmaalan
balwadooda.30
Marka la eego xogaha dhabta ah, rabshadaha ayaa wakhtiyada qaarkood kadhasha dadwaynaha iyo
haayadaha dowlada, gaarahaan booliska/bilayska.Tusaale ahaan, sanadkii 2009 dowlada Puntland
waxay iskudayday inay nadiifiso meelsuuqa oo kuyaala badhtahama magaalada.Dhabahaan, boolsiku
ugumay sheegin toosa howsha ay qabanayeen waxa ay bilaabeen dadka raraan taas oo keentay
rabshado ahaa iskudhacyo hubaysan (toogasho) kaas oo udhaxeeyey iyaga iyo mulkiilayasha
tukaanada.31
Dhacdo kale ayaa dhacday bishii March 2010 markii maamulka dhinaca waqooyi ee Gaalkacayo ay
iskudayeen inay nadiifiyan/baneeyan wadada dhinacyadeda oo ay kuyaalan tukaamo yar yar iyo stalls
kuwaas oo laga sameyey wadada dhinacyadeda, taas oo markii danbe keentay mudaharaad "dadka
kunool Koonfurta"32 waxa kale oo la furay raraas udhacaysa bulshada waqooyiga iyo koonfurta.Colaada,
30
Interview, KAALO, 7 June 2010.
31
Email communication, an international development worker in Galkayo, 23 June 2010.
32
It must be noted that the inherent social divisions between the north and south, and their respective clan
affiliations must be used to qualify statements during interviews. In many cases, particularly in the north,
references to the "other side" were often qualified with xenophobic language. Care has been taken to ensure
neutrality in the analysis of conflict, particularly relating to obtaining the information on how the incidents
occurred, although due to the time constraints of data collection, elements may at times slip through the cracks.
In this case, there is no proof that those confronting Puntland government police forces were in fact from the
marka la eego xubnaha kasocday Gudiga Xaafada Garsoor,waxa lagu xaliyey wadashaqayn ka dhaxaysay
dadka ganacsadayaasha ah, bulshada iyo maamulka heer gudoomiyaha Gobolka Mudug.33
Waxa kale oo jira Kilaaf imika socda kaas oo khuseya dhul ku-teetsan/la-dhararan khadka cagaaran ee
magaalada Gaalkacayo: Maamulka Puntland ayaa bilaabay caruurta ganacsigasata deegnadaas, taas oo
ay kasoo horjeesten qaar kamida ganacsada dhinaca koonfurtu maadama deegaankani ay labada
qabiilba wada leeyihiin, tani waa sobabta labada maamul uyeelaytay magaaladu.34 Heshiis dhexmaray
labada maamul ayaa keenay bixinta cashuur aan qasab ahayn iyo wadaaga deegaanka, wali way sii
socdaan arimihii colaada sobabta u ahaa walina lama xalin.Marka la eego xubin kasocota maamulka
koonfurta Gaalkacayo, kaas oo joogay wakhtigii waraysiga kooxaysan ee sahanka ayaa sheegay in
colaada Gaalkacayo ay tahay mid soo noqnoqta, inkasta oo dhibaatada laxaliyo laakin wixii keenayay
lama xalin wali.35
Suaalaha liistaysan ee sahanka dulmiga iyo danbiyada ayaa lagu baadhay inta jeer/goor ee qoysaska
jawaabaha bixiyey ay lakulmaan khilaaf/iskudhac qabiilka kale: boqokiiba 30.7 dadkan ayaa sheegay
inaanay waligood qabiilkale iskudhicin, laakiin dad aad ubadan oo ah boqokiiba 41.8 ayaa sheegay inay
jiraan Khilaafyo kuwaas oo dhaca sanadwalba.(Jaantus 35).
Dadka kaqayb qaatay sahanka dulmiga iyo dambiyada (CVS) ayaa sheegay in boqokiiba 40.5 colaadaha
udhaxeeya qabiilada ay si aad uwayn uga dabeeyso aargudashada.(Jaantus 36), waxa kale keena
colaadaha Khayraadka (dhulka, biyaha) kuwaas oo noqonaya boqolkiba (28.4%); danbiga (Xatooyada,
south, or were of a different social identity (formed along socio-professional lines, such as business, or residential
status, or simply a mixture of individuals from the north and the south).
33
Interview with the Garsoor Committee Chairman, 29 August 2010.
34
Member of District Administration of South Galkayo, during an interview with the Galmudug Police, 28 August
2010.
35
Interview with Galmudug women’s organizations, 29 August 2010.
dhaca ) ayaa noqonaya boqokiiba (12.1%); khilaafka qoyska ayaan noqonay boqolkiiba (10.4%) iyo
boqokiiba (6.9%) waxa keena halganka awooda iyo dhaqanka.
Jaantus 36: Sobabaha ugu Caansan ee Keena Khilaafyada Qabiilada (soo noqnoqod %)
Khilaafayadu waxay dhacaan sanadwalba.Dadka kaqaybqaatay sahanka ayaa cadeeyey in bilaha ugu
horeeya ee sanadka ay yihiin wakhti xaaladu aanay daganayn.43 khilaaf/muran oo la xaqiijiyey, ayaa 12
kamid ahi waxay dhaceen bishii January, 9 kalana bishii February, iyo 7 dhacay bishii
March.Dhacdooyinkan heerkoodu aadka usareeyo waxa kadanbeeyey iskudhacyo aan aad ubadnayn oo
kadhexeyey qabiilada kuwas keenay in khillafyo aan badnayn bilihii August, September iyo October
(Jaantus 37).Kalalduwanshahan ayaa la aaminsan yahay in ay sobab utahay wakhti/xili-roobaadka,
arintani waxay muujinaysaa tartarnka/hirdanka daaqa iyo helista ceelasha biyaha.Guudahan
Gaalkacayo waxay heshaa roobka laba wakht, wakhtiga Guga oo da’a inta udhaxaysa bisha April ilaa
bisha June, iyo wakhtiga Dayrta oo ah wakhti kooban taas oo ah meelaha September ilaa October.
Colaada kajirta dhulka miyiga ah ayaa sidoo kale kusoo fidikarta dhulka magaalada ah sobabta oo ah ,
marka la eego ururada maxaliga ah ee kashaqeya nabada, dilalka qaarkood kadhaca dhulka miyiga ah
ayaa saameeya dhulka magaalada, gaarahaan hadii qaraabada qofka dhibanaha ah ay xaaladu uogalaan
waydo inay ka aargutaan deegaanadoda.36 Marka la eego ururka dhisida-nabada, marka dilalku ka
dhacaan dhulka miyiga ah, dadka magaaloyinka dagan ayaa sicaadiya uga horta inanay dhibaatasi sii
fidin.Urur ka shaqeeya dhisida-nabada oo xaruntiisu tahay waqooyiga Gaalkacayo ayaa sharraxay in
collaada dadka reer miyigu " intabadan inay ka yimaadan dodo kusalaysan khayraadka " iyo " inay
yihiin kuwa sii kicinaya heerka coolaada taas oo noqonaysa hadii aanany ahayn mid arimo xidhiidhleh",
sida by taking on dhincacyda qabiilka ama siyaasada.37 Ururkani wuxuu sifaahfaahsan usharraxay in
colaada dadka reer miyiga udhaxaysa ay intabadan gacankuleeyihiin ama ay taageeran dad
magaaloyinka jooga: marka la eego ururka dhisida-nabada Galmudug iyo qof ganacsade ah, dadka
ganacsada ah waxay kaqaybqatan dhaqalaha lagu xalinayo colaada taas oo laga baqanayo inay kusoo
fido dhulka magaalada ah oo ay khatar galiso ganacsigooda. 38
Waxa jira warbixino muujinaya in Dagmada Gaalkacayo ay noqotahay xarun laga shaqaalaysiiyo
kooxaha islaamiyinta xagjirka ah sida al-Shabaab.warbixinadu waxa kale oo ay sheegtay in kooxo
maleeshiyoyin ah oo loo malaynayo inay yihiin Al-Shabaal lagu habaynayo duleedka waqooyiga
Gaalkacayo si ay uga dagaalaman dhulka buuraha ee Galgala (Puntland).Xaafada Garsoor, ee kutala
galbeedka waqooyiga Gaalkacayo, ayaa umuuqata meel ugaara howlahaas.Intaa waxa sii dheer, urur
maxaliya oo aan dowli ahayn (NGO) oo kashaqeeya waxbarasha ayaa lasheegay in xarakada Al-Shabaab
ay usoo dirijreen macalimiin iskuulada dhiga si ay uga howlgalaan dagmada, kuwas oo ku dhiirigalinay
dhalinyarad si ay uga qaybqaataan howlaha jihaadka.39
36
Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.
37
Email communication with a local peace-building NGO, 27 June 2010.
38
Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010; interview with a local businessperson,
North Galkayo, 30 August 2010.
39
Interview with a local education organization in Galkayo (North Galkayo), 31 August 2010.
Iyada oo colaadihii hore ee kusalaysnaa qabyaalada ay noqodeen kuwa dhamaaday oo aan aan keenin
amaandaro inta badan, qabiilku waa laf-dhabarta colaada.weerada lagula kaco qaarkamid qabiil,
waxkasta halagu dhiiri galiyo, colaada laba shaqsi kadhaxaysa ayaa sifudu unoqonkarta mid laba qabiil
udhaxaysa.colaado kadib heshiiskii Nabada Mudug ee sanadkii 1993, nacaybka udhaxeeya qabiilada
Sacad iyo Majerteen ayaa umuuqda inuu siisoco.sidii marhore laxusay, iyada oo anay tani ahayn arinta
ugu mihiimsan ee keenata colaada udhaxaysa Sacad iyo Majeerteen, joogista xubno kale oo katirsan
qabillada laga tirade badan yahay ee kunool Gaalkacayo ay ka qaybqatan inay siifido colaada qabiilku
deegaankan.marka la eego urur maxaliya oo ka shaqeeya nabada, “Qabiilada laga tirade badan yahay
ee Mudug waxay la kulman colaado kuwaas oo ka timaada iyaga iyo qaarkamida qabiilada waawayn
ee kale.”40 , isbadbadalo muuqda oo lahayo, qabiilada waawayn iyo kuwa yaryar ayaa istaagera si ay ugu
adkaadan qabiilkale oo collaadi kadhaxaysay, run ahaantii ilaa markii "cadowga ah cadowgayaga waa
saaxiibkay".41 Jilayaasha colaadaha looma diido jilayaasha colaadaha kujira, laakin waxa si aantoos
ahayn ugu ujira qabiilo ama jilibyo hoose kuwaas oo kafaaidaysanaya guusha dinac ama dhinaca
kale.Inkasta oo xidhidhka ka dhaxeeya qabiilka uu yahay mid aad uxoogan, arimaha noocan ah ee kajira
Gaalkacayo iyo dhamaan gobolada Somali ayaa wakhtiyada qaar keena in qabiiladu ay taageeran
qabiilkale oo kasoo horjeeda qabiilada hoose oo ay isku hayb dhowyihiin.42
Isdhex-galid la’aanta bulshada ayaa kadhigtay arimaha kuwa caadiya oo muujinaya dhibatada
jirta.Kala-guursashada udhexeysa qabiilada ayaa ah arin mihiima: arinkani wuxuu ahaa caado inbadan
soo jirtay oo ahaa hab isku-xidhka bulshada ee Somalia, lakin hoos udhacay markii uu bilaabay khilaafka
udhaxeeya labada qabiil, taas oo siikala qaybisay bulshada. Halka ay dad badan kuu sheegi karaan in
shaqsi kamida qoyska uu uguursaday qabiilka kasoo hor-jeeda, hadana baryahan danbe ururada
maxaliga ee aan dowliga ahayn ayaa wada qorshayaal kor loogu qaadayo kala-guursashada si ay uga
qaybqadato dhisida-nabada taas oo umuuqata mid aan caadi ahayn.Silamdia, wadaagis-la’aanta
adeegyada kadhaxeya bulshada waqooyiga iyo koonfurta ayaa hoos udhigay iskuxidhkii bulshada kaas
keena kara isdhexgalid caadiya oo kadhaxeya bulshada.
Dhaqan-xumada dhalinyarada ayaa la ogaaday inay tahay shaqada bulshada aan haysan furas fiican,
waxbarshaduna kuyartahay oo aanay jirin meel ay wax kasoogalan sida garoomo lagu ciyaaro, xarumo
dhaqanka lagu bandhigo iyo khayrad loogu talo galay dhalinyarada si ay ufahman doorkooda kana
qaybqaataan horumarka bulshada.43iyada oo aanay jirin meel ay bulshada wax kasoo galaan iyo adeeg
ay wadaagan ayaa sii xumaynaysa xaalada kadhaxaysa bulshada waqooyiga iyo koonfurta, is-dhexgalka
bulshada ee goobaha shaqada ayaa ah mid kooban iyo dhalinyarada oo ay soo wajacday fursad-la’aan
40
Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.
41
Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.
42
Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.
43
Interview with a local youth organization (North Galkayo) 7 June 2010.
mustaqbalka, waxana yaraaday isku imaatinka goobaha bulshada ee udhow xadka laba qaybood ee
magaalada.
Caadoooyin/dhaqamo aad ugu faafay bulshada ayaa saamayn wayn kuleh sii-wadista noocyo kamida
rabshadaha, gaarahaan rabshada maxaliga ah/qoyska dhexdiisa.Marka la eego urur maxaliya oo aan
dowli ahayn (NGO) kaas oo kashaqeeya arimahan, rabshada kadhacda qoysaska dhexdooda uma
saamayso bushada dhaqan ahaan, arxan-darada kajirta magaalada si looga qaybqaato arimaha
qoysaska ah ee dadka kale (xidhiidhka udhaxeeya qoysaska), iyo dhaqanka oo aan u-arkayn xaalada mid
mihiima.Rabshadaha maxaliga/qoyska ah ee lidiga ku ah dumarka ayaa si-guud loo arkaa inay yihiin "in
xaaskaga aad dhigto meesha kuhaboon ".urur maxaliya oo kashaqeeya waxbarashada ayaa la-
xidhiidhiyey arintan "dulmiga/faquuqa joogtada ah ee dumarka lagula kaco".Urukan maxaliga ahi NGO
waxa ay sheegtaan in ay arimaha laxidhiidha rabshada qoyska ay sifiican aqbalaan marka aanu jirin
dhaawac sida laf jabtay ama la gooyay.45 Mid kamida wadahadalada kooxaysan, sikastaba ha ahaatee,
ayaa sheegay kiis kaas dadka jaarka ahi ay soo dhex-galeen garaacis oo udhaxaysay nin iyo aafadiisii
waxanay isku-keenen lacag si ay ucaawiyaan haweenayda kadib markii ninkeedi kabaxsaday
wadanka.markii uu socday wada-tashiyadii lala-galay gudiyada kala duwan ee dadka barakacayaasha ah
(IDP), waxa la xaqiiqsaday in dhibaatoyinka iyo rabshadaha qoysku ay noqon doonto collaad saamaysa
dhamaan bulshada hadii sifiican loo xalin-waayo.
Urur dhalinyaro oo maxaliya oo kajira waqooyiga Gaalkacyo ayaa cadeeyey in arinka awood-udiidida
dhalinyarada ee habka go’aan-gaadhista arimaha bushada ay iany keentay in dhalinyaradu kaqayb-
qaataan falalka danbiyada ah.Arintani waxay la-xidhiidhaa dhaqanka bulshada Soomaliyed, halkaas oo
awooda dhaqanku ku shaqaynaysay da’da qofka, taas oo yaraysay fursadaha dhalinyarada ee
dhinacyada siyaasada iyo bulshada.
44
Interview with a local IDP aid worker (North Galkayo), 6 June 2010.
45
Interview with a local education organization in Galkayo, 31 August 2010.
ayaa sidoo kale muujinaya in noocan magdhowgu kaliya la-aqbalo si looga fogaado collaad baahan oo
dhexmarta qabiilada laakiin in yar ayay kaqaybqaadataa.Marka la eego urur maxaliya oo ka shaqeeya
nabada, kiisaska dilka ah, habka dhaqanka ee loo yaqaanx diyada, ama magta dilka ah, ayaa noqotay
mid aad ugu aday in la-isticmaalo sobabta oo ah habkani wuxuu kuguul-daraystay inuu yareeyo aar-
gudashada kuwaas oo ah falalka keena rabshadaha ee inta badan ku soo-noqnoqda magaalada
Gaakacayo.Qoysaska dhibanayaasha ayaa bilaabay raadinta cadaalad dhaba oo kuwajahan
danbiilayaasha gaysta danbiyada halkii laga bixin lahaa magdhow uu qayb kayahay qabiilka
danbiiluhu.Kiisaska qaarkood, qoysaska ayaa waxay qaataan diyada/magta waxanay siiwadan inay aar-
gutaan, arinkaas oo keena burbur kuyimada hab-dhaqanka bulshada.marka lagu daro sharcigii oo aan
jirin, arinkani wuxuu ogolaanaya in danbiyadu ay dhacaan kadibna lagu guul-daraysto in la-xukumol,
arinkaas oo khatar ku noqonaya daganaashaha dagmada.
Cunista qaadka ayaa lala xidhiidhinayaa arimaha jira kaas oo heerka cunistiisu aad ugu sareeyo dhinaca
raga, taas oo dhibaato kunoqotay baahiyihi dhaqaale ee qoyska.Dhab-ahaantii, sahanka dulmiga iyo
danbiyadu waxa uu muujinaa in boqolkiiba 24.6 dhibanayaasha la-weeraray looga shikisan yahay in
danbiilayashii kadanbeeyey falalkas ay dad khamri cabsan ama qaad soo cunay wakhtiga ay danbiyga
samaynayeen (AA12, n=61). Noocyada kale ee mukhaadaradka ee kajira magaalada Gaalkacayo ayaa
waxa kujira xashiishad iyo khamri.Isticmaalka mukhaadaradka ayaa waxa ay kaqayb-qaatan
khilaafyada/dhibaatada qoyska, laakin sidoo kale waxay dhibato uleeyihiin dhamman bulshada:marka la
eego wadahadalada kooxaysan, isticmaalka mukhaadaradka/maan-dooriyaha waxay dadka kadhigaan
kuwo naxariis-daran oo kaqayb-qaata rabshadaha.marka la eego qof qaadka iibiya oo kunool koonfurta
magaalada Gaalkacayo, wuxuu sheegay in kiilooga qaadka ah ka kooban yahay 5-6 qaybood, oo
midkiiba qiimaheedu yahay US$2.5.Ragu waxay isticmaalan meelaha lix qaybood/aqaarood
maalintiba;raga da’doodu yartahayna, labo ama kabadan; iyo haweenka, xabad ama labo.Wiilasha
qaan-gaadhaka ah, waxa maalintii ay ku kharash-gareeyan meelaha US$15.Qiimayn macquula oo laga
sameeyey meelo kale duwan ayaa sheegaysa in kharashka qaadka uu udhaxeeyo US$5 iyo 18 dhinaca
Waqooyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo ee dhinaca dhalinyarada wiilasha ah.waxa haboon in laxuso in
haweenku yihiin dadka ugu badan ee sii-iibiya qaadka,waxanay caqabad ku ah cunista qaadka kaas oo
saamayn kuleh fursadaha dhaqaale ee haweenka.Isticmaalka mukhaadaradka iyo ka-ganacsigiisu aad
ayuu ugu soo badanayaa Gaalkacayo, marka la eego sida ay xuseen Guddiga Amniga ee Dagmada.
Hellista dhulka iyo khayraadka oo kooban/xadidan aayaa ah ka ugu mihiimsan ee keena rabshada iyo
colaada ee dhulka reer guuraaga ah, gaarahaan waxay la-xidhiidhan helista biyaha.Helitaanka ceelasha
biyaha ee dagmada oo kooban ayaa sobabay dad aad ubadan ay sheegteen ceelashii biyaha, taas oo
keenta colaad la isku-laayo xoolaha-nool iyo meelaha biyaha leh.46Deeganka Tawakal ee waqooyiga
Gaalkacayo oo ay dagan yihin dadka barakacaysaha ah IDP ayaa cadeeyey colaad udhaxaysay iyga iyo
dad reer guuraya oo kasoo-jeeda koonfurta Gaalkacayo kuwas oo isticmaalayey dhul-daaqsimed ku
wareegsan deegankooda, taas oo wakhtiyada qaarkood sobabtay xatooyo iyo khilaaf kala dhaxeeya dad
tiro yar oo kamid barakacaysha kuwaas oo leh xoolo.Muranada/khilaafka dhinaca dhulka iyo
khayraadka ee dhulka reer-guuraga ayaa saamayn wayn kuleh inay kiciyaan colaad kajirta dhaman
dagmada oo dhan maxa yeelay waxay kudagalaman hab-qabiil oo keenaya inay dadka magaaladuna
kaqaybgalaan.
Adeega bulshada iyo fursadaha dhaqan-dhaqale oo aan jirin layaa keenay inay dhalinyaradu noqdaan
kuwo u-nugul inay kubiiraan ururada kuwaas oo ugu yabooha/siiya lacag ama fursado kale (Tusaale
ahaan, budhcad-badeeda, dibjirta, kooxa rabshada wada ee islamka ah ama dadka dhaca
gaysta).Dhibaatani waxay keentaa korodhka fal-danbiyeedyada oo laga dhigayo qalab looga
faaidaysnayo maaliyad ahaan ama daganaanshaha bulshada, gaarahan dhalinyarada aan aqoonta fiican
helin iyo kuwa aan-shaqayn, iyo dhamaan dhalinyarada aan saamaynta kulahayn habka maamulka
bulshada iyo siyaasada.Kalaqaysananta ganacsiga udhaxeya qaybta Gaalkacayo ee hoos timaada
maamulka Puntland iyo qaybta hoostimada maamulka Galmudug ayaa sidoo kale kaqayb-qaadata
xaalada cakiran taas oo sii kicinaysa khilaafka/colaada.
Maadama aanu jirin hal jile/maamul oo ka talin Karin ama qaadikarin masuuliyada horumarka
Gaalkacayo guudahaan,kala-qaybsanaanta maalmulku waxay siidaba-dheeraynaysaa dhibaatada ka jirta
dagmada.Marka la eego ururada maxaliga ee kashaqeya nabada, labada maamul ee tartamaya waxay
sheegtan inay raban wada-shaqayn iyo is-fahan, lakin masameyan arintaas.47
Labada maamul ee Galmudug iyo Puntland waxay aqoonsan yihiin in labada maamul ee kawada-jira
magaalada Gaalkacayo inuu yahay saldhiga amni-darada dagmada,48sobabta oo ah qab kasta oo kamida
dagmada ma awoodo inay laxaajoto wixii kabaxsan xadkeeda.Waxay umuuqataa inay jiraan xidhiidh
toosa oo xadidan oo udhaxeeya labada maamul, gaar ahaan arimaha ammniga, dhibaatada kajirta
gaarahaan arimaha amniga, xaalada xun ee kajirta xadka udhaxeeya labada maamul ayaa
xayiray/joojiyey in labada maamul is-dhexgalaan.Arimahaa jira waxay keenaan suurto-gal-nimada
danbiyada iyo rabshada oo loo isticmaalo inay keenan khilaaf ama collaaad aad uwayn sabobta oo ah
canaanta/eeda oo dusha laga saaro maid ama jilayaal badan.
Marka la eego Ururka Dhisida-nabada ee Galmudug, "Hadad hoos ufiirso, waxad ogaanaysaa in
dhibaatadu ka imaynayso siyaasiyiinta".Ururka Dhisida-nabada ee Puntland waxay sharaxeen in
tartanka siyaasiyiintu ay keentay xidhiidhka xun/aan-fiicanayn ee udhaxeeya Waqooyiga iyo Koonfurta
46
Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.
47
Interview with a local peace organization (North Galkayo), 30 August 2010.
48
Interview with the Regional Administration of Mudug (North Galkayo), 5 June 2010; interview with
Administration of Galmudug, 28 August 2010.
Gaalkacayo taas "oo qofna aanu rabin inuu umahad-celiyo ka-kale".IDhab-ahaantii, qaarkamida
maamulka Galmudug ayaa sheegay xiligii uu socday waraysiga in "Ilaa inta ay iyagu yihiin Puntland,
anagu waxan ahaan doonaa Galmudug" sobabta oo ah kala-qaybsanaanta qabiilka ayaa la-xidhiidha
siyaasada midaysan. 49
Marka lagu daro, Ururka Dhisida-nabada ee Galmudug, khilaafyada ka jira dhulka miyiga ah ee
kusalaysan daaqa iyo biyaha ayaa sobabay/keenay kala-qaybsanaanta maamulka Gaalkacayo.Qabiilka
ayaa ahaa dhaqan ahaan jilaha ugu mihiimsan ee colaada kaqayb-qaata, laakin imaka marka la eego
kala-qaybsanaanta maamulka iyo qabiilda, khliaafyadu si-fudud u-keenaysa arinkan saaxada siyaasada
iyo kala-qaybsanaan dhinaca siyaasada iyo bulshada.50
Caqabadaha ammaanka iyo goobaha cadaalada ee kaqaybqata xalinta danbiyada ayaa sii kordhinaya
ammaan darada ka jirta dagmada marka danbigi cidna loo ciqaabiwayo.marka laeego Guddiga
Badbaadada Dagmada, “maadama maleeshiyonika qabiilku ay ka awood badan yihiin bilayska, way ku
adagtahay [xukunka cadaalada iyo jilayaasha nabada] inay fuliyaan kiisaska dadka rayidka ah.Wada
hadalada kooxaysan ee bilayska iyo garsoorka ayaa cadeeyey kiisaska madaniga ah lageeyo
maxkamada; sikasta ha ahaatee, guudahaan waa lagu guuldaraystaa inay soo qabtaan dabiilayasha lagu
soo eedeyey kufsiga: baqdinta kala soocida dadka, goobaha cadaalada oo aan awodin fulinta
go’aamada, double victimization iyo xaqiqda oo ah natiijada oo wakhti qaadata taas oo keenta in laga
fogaado xukunka goobaha cadaalada.51 Bishii August ee 2010 kufsi-kooxeed loo gaystay gabad yar oo
rag tiradoodu udhaxayso 9 ilaa 11 ayaa ugu fiican: inkasta oo dadka danbigan sameeyey la garanayey,
lama keenin maxkamada marnaba.taa badelkeda, gabadha qooskedii ayaa lasiiyey magdhow dhaqaale
ah, danbiilayashina waxay noqdeen kuwo xor ah.52
Waxa intaa dheer, colaad ka-socota gobolada dhexe ee koonfurta Soomalia, gaarahan kuwa la-xidhiidha
dhaq-dhqaaqyada Al-Shabaab, ayaa sii kordhinaya xaalada dhinaca bulshada iyo siyasada ee kajirta
dagmada.Maamulada Puntland iyo Galmudug ee kajira Gaalkacayo ayaa cadeeyey jiritaanka xarakada
49
Member of District Administration of South Galkayo, during an interview with the Galmudug Police, 28 August
2010.
50
Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010.
51
Interview with a local education organization in Galkayo (North Galkayo), 5 June 2010.
52
Interview with a local education organization in Galkayo, 31 August 2010.
Taariikhda/tixraaca rabshadaha ee dagmada Gaalkacayo, oo lagu daray maamulka jira oo diciifa, ayay
arimahaasi sidoo kale sii-kordhinaysa rabshada.Carruurta ayaa waxa soo wajaha cadaalad-daro iyo
rabshado, dhibaatoyinkas oo heer qoys iyo kuwa bulshada ah, kuwas oo isku-badali doona rabshado,
waxana sii soconaya dabeecadaha ay carruurtasi ay arkeen iyo sida ay u-dayacan yihiin.Arinkan oo
keenaya sii-socoshada khilaafka/colaadaha ee da’aha.
Jiritaanka hubka fudud ee buslshada dhexdeeda ayaa ah mid aad u-fiday kaas oo si-toosa uga qayb-
qaadanaya kicinta rabshadaha kajira Gaalkacayo.Dadka rayidka ah ayaa wata/qaata hubka suuqyada iyo
wadooyinka si-xor ah, waxa iska-caadiya haysashada hubka ee guryaha iyo goobaha ganacsiyada si loo
ilaaliyo amniga.Xeerarka la-xidhiidha arinkan hubka ayaa ah mid aan wali howl galin.53
Sahanka/CVS waxa uu muujinaya, boqolkiiba 22.4 inay yihhin dadka deeganka rasmiga ah kuwas oo
haysta hal hubka-fududa, marka la-barbardhigo boqolkiiba 17.2 ay yihiin dadka qaxootiga iyo boqolkiiba
5.7 dadka barakacayasha(Jaantus 38).waxa in-laxuso mudan boqolkiiba 93.7 dadka kaqayb-qaatay
sahanka ay ka-jawaabeen suaasha la-xidhiidha lahaanshaha hubka-fudud, taas oo muujinaysa in
xaalada aan loo-malaynkarin inay xaaladu kacsantahay Gaalkacayo.
Noocyada hubka fudud ee lahelikaro ee la sheegay waxa umihiimsan qoriga layidhahdo Kalashnikov iyo
qaar kale oo kamida qoriga rayfalka ee gacanta laga rido(62.2%) (Jaantus 39).
53
Meeting with the Galkayo District Safety Committee, 23/24 November 2010.
Boqolkiiba 72.1 oo aha dadka kaqaybqatay sahanka ayaa sheegay in ujeedada ugu mihiimsan ee
lahaanshaha hubku uu yahay inay iskudifaacaan; boqolkiiba 23.4 ayaa shegay inay kushaqeeyan
(bilayska, askari); boqolkiba 2.7 ayaa sheegay inay ku ugaadhsadaan iyo boqolkiiba 1.8 ayaa sheegay
inay u isticmalan ujeedoyin dhaqan-raac ah (Figure 40).
Si-muuqata, ayaa waxa jira in hellitaanka hubka fudud uu aad ukala duwan yahay Waqooyiga iyo
Koonfuta Gaalkacayo: Boqolkiiba 68.6 dadka ka-qaybqatay sahanka ee ka-soojeeda Waqoyiga
Gaalkacayo ayaa sheegay in helista hubka fudud aad uyaryahay 12 bilood ee ugu danbeeyey, boqolkiiba
dadka sahanka ka-qaybqatay ee kasoojeda Koonfurta Gaalkacayo ayaa sheegay in helista hubka fudud
uu aad ubatay (Jaantus 41). Sidaa daraded, iyada oo ay Koonfurta Gaalkacayo umuuqato mid ka amaan
badan Waqooyiga Gaalkacayo dhinaca heerka danbiyada tooska ah imika, helista hubka fudud ayaa
keeni kara inuu dhibaato kunoqdo kala-duwaanshaha.
Jaantus 41: Hellista Hubka Fudud ee 12 bilood ee ugu danbeeyey, Waqoyiga iyo
Koonfurta Gaalkacayo (Qiyaas %)
Khatarta kaminaysa miinoyinka la-hago ama mudaysan ayaa marlabad dhaliyey dhibaato taas oo ay
kulala duwan yihiin Waqooyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo: Dhinaca Koonturta, cabsida walxaha-qarxa
aad ayay uhoosaysaa, dhinaca Waqooyiga, boqolkiiba 54.4 dadka kaqayb-qaatay sahanka ayaa
muujinaya inay jirto khatar aad usaraysa ee miinooyinka la-hago ama mudaysan (Jaantus 42).
Jaantus 43: Aragtida Jiritaanka Miinada Dhulka Ku aasan iyo Walxaha-qarxa (Qiyaas%)
Sahanaka CVS iyo wadahadala kooxaysan ayaa labadooduba waxay baadheen aragtida dadwaynaha ee
wax-tarka hay’adaha kala duwan ee mamulka kuwaas oo awood uleh inay ilaaliyan aminga, sida
bilayska, maxkamadaha, hogaamiyayash diinta iyo odayasha qabiilka.Qaybtan soo socota waxay
muujinaysaa is-barbardhiga aragtiyada laga aaminsanyahay wax-qabadka jilayaasha kaladuwan, oo ay
kujiraan noocyada danbiya.Jilaa kasta si gaara ayaa loo tixgalinayaa, iyada oo la eegayo doorka
haweenka iyo dadka kale ee ku howlan amngia.
Ref. AR1_R (n= 656), AR4_R (n=658), AR7_R (n=637), AR10_R (n=641)
6.1.2. Warbixin
Heerka warbixinta ayaa kaladuwan waxanu kuxidhan yahay danbiyada inta badan dhaca.Qaar kamida
dadka kaqaybgalay sahanka ayaa cadeeyey danbiyada dhaca hantida, boqolkiiba 70.4 ayaa sheegay inay
kashifaan danbiga.heerka warbixinta ee loo gudbiyo bilayska ayaa ah boqolkiiba 14.8 (afar dhacdox);
labo kiis, ama boqolkiiba 7.4 , ayaa nqoday in maxkamadu ga’aan kasoosarto.(Jaantus 45).
Sideed dhibane oo markii hore loo gudbiyey hogaamiyaasha bulshada, iyo sided kale oo loogudbiyay
bilayska dowlada.Saddex kiis ayaa kusoonoqday hogamiyasha diinta iyo hal kiis oo kusoonoqdahy
bilayska xaafadaha (Jaantus 46).
Jaantus 46: Hay’adaha Maamulka ee Danbiyada Hantida laxidhidha loo Gudbiyo Marka
Ugu Horaysa (Freq.)
Iyada oo latixgalinayo weerarada, boqolkiiba 53.4 kiis lafashiliyey/kashifay laakiin kaliya boqolkiiba 5.5
(afar kiis) ayaa dhabahanti loo gudbiyey bilayska iyo kaliya hal kiis (1.4%) oo laxukumay (Jaantus 47).
Inta badan kiisaska loo gudbiyey hogamiyasha bulshada waxay ahaayen (61.0%); boqolkiiba 26.8
qoysaska kaqaybqatay sahanka ayaa ugubiyey markii hore bilayska dowlada; boqolkiiba 9.8 aya
ugubiyey hogaamiyasha diinta; iyo boqolkiiba 2.4 oo ugubiyey meelo kale oo aan kucadayn sahanka
dulmiga iyo danbiyada(CVS).waxa haboon in laxuso in haweenku ay muujiyeen inay inyar daneeyaan
inay kiiska ugubiyaan bilayska dowlada iyo hogaamiyasha diinta marka labardhiga raga oo marka
kulanoqda kiisaska odayaasha (Jaantus 48).
Waxa jiray sagaal kaqaybgale (toban kiis) kuwaas oo kaqaybgalayaashy qudhoodu ama qofkale oo
katirsan qoyskodu lagula kacay faxakumayn.afar kiis oo kamida waa lakashifay,iyo hal kiis oo loo
gudbiyey bilayska.looma gubin kiisas faraxumayna maxkamada sida kuxusan sahanka (Jaantus
49).afarta kiis ee faraxumaynta ahaa ee la kashifay waxa loo bandhigayo hogaamiyasha bulshada.
Ugu danbayntii, 45 kiis oo ahaa dil oo ay sheegen dadka kaqaybgalay sahanma, ayaa 25, ama boqokiiba
55.6, ayaa loo sheegay the public (hogamiyasha bulshada, hogamiyasha diinta, bilayska,iyo qaarkale).
Kaliya hal (2.2%) ayaa loo gudbiyey bilayska dowlada.Maxkamaduna kamayqaadan go’aan dhaman
kisaskan. (Jaantus 50).
6.2. Bilayska
6.2.1. Naqshadayn
Waqooyiga Gaalakacayo waxay leedahay afar xarun-bilays: Saldhiga dhexe oo kuyaala xaafada Garsoor
(Saddex sarkaal), xarunta bilayska Miir ee xaafada Hormar (laba sarkaal) iyo xarunta bilayska Warshada
Galayda ee xaafada Garsoor (laba sarkaalx).marka lagu daro, xarunta dhexe ee bilayska gobolka oo
kutaala Gaalkacayo gaarahan (Garsoor), taas oo leh 15 sarkaal.Qaybta Baadhista Danbiyada (CID) waxa
kashaqeeya laba sarkaal, sided sarkaal oo kashaqeeya cashuurta bilayska iyo sarkaal lashaqeeya
ciidanka ilaalahda wadooyinka ee layidhaahado taraafikada.Kaliya xarunta bilayska ee gobolka ayaa leh
computer iyo diwaano aad uliila.54
Dhinaca Koonfuta, maamulka Galmudug ayaa imika sameeyey hal xarun bilaysa.55 Xarunta bilayska
Galmudug aya waxay leedahay qolal ugaara raga, dumarka iyo ciyaaal laakin malaha jeel, taas keentay
in maxaabiista labu hayo meel lamida kuwa sugaya in laxukumo.56
Inkabadan kalabadh dadka kaqaybgalay sahanka dulmiga iyo danbiyada (CVS) (59.0%) ayaa muujiyey
aaminad hoose inay uhayaan bilayska (Jaantus 51).Silamida, inkabadan kalabadh sahanka dadka
kaqaybgalay ayaa sheegay inay helin adeega boolsika (fogaanshaha iyo inlahelo oo adag) (59.9%) (Ref.
AR7 (n=637)
Jaantus 52) sidoo kale jawaabahooda oo aan fiicnayn (57.0%) (Ref. AR8 (n=636)
Jaantus 53).
54
Mapping of Galkayo District, KAALO, October 2009.
55
Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.
56
Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010. It was reported that prisoner conditions were also a
function of a weak governing structure: according to the Galmudug Police during a visit to the police station, due
to inadequate structures to prevent the detainees from escaping, they had to wear loose shackles around their
ankles when in the inner courtyard; otherwise, not allowing them to go outdoors would worsen their health.
Waxa haboon in laxuso, sikasta ha ahaatee, inay aad ukala duwantahay aaminada boolisku marka la
eego waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo, kaqaybgalayaasha badankooda ee dhinaca waqooyiga ayaa
muujiyey inay aaminada boolisku aad usarayso dhinaca kale boqolkiiba 56.3 dadka kaqaybgalay
sahanka ee kasoo jeeda dhinaca koonfureed ayaa muujiyey in aaminada hoose ay uhayaan booliska
(Jaantus 54).
Aragida kuwajahan hellista adeega booliska ayaa aad ukaladuwan sida kuxusan jaantuskan (Jaantus 55).
booliska iyo iyada oonay jirin madax ugaara booliska such as criminal investigators; overpopulated jails;
inadequate incentives leading to bribery, intimidation of security providers by powerful criminals, clan
affiliation as impeding objectivity; and clan protection of criminals. In South Galkayo, the weak ability to
apply the law appears to stem primarily from the lack of police capacity.
The District Safety Committee also alluded to broader challenges: the district is characterized by a
culture of violence and deep mistrust of governance in any form – the police, local authorities, etc.
because traditionally, the people of Galkayo categorically oppose any form of authority.57
6.2.3. Jawaab-Cellin
Qanaacada jawaabaha bilayska ee laxidhiidha danbiyada tooska ah ayaa mid kasta la qiimayn
karaa.Toban kamida danbiyada hantida ayaa loo gudbiyey bilayska dowlada, lix kamida ayaa lagu
qancay.Lix kiis oo laxiidhiidha dil oo ay bilaysku gacanta kuhayeen, shan kamida ayaa lagu qancay
jaqaabtii bilayska.Rabshadaha laxidhiidha fara-xumaynta dhibanayaasha ayaa aad loogu qancay jawab-
celintii bilaysku.kaliya hal qof oo la-weeraray ayaa muujiyey inaanu ku qancin jawaabta bilayska, afar
kamida lix kiis oo lasoo gudbiyey ayan lagu qancin (Jaantus 56).
Afar qof oo jawabaha bixiyey ayaa cabiray in cadaalad darada bilaysku tahay iyaga oo aan talaabo
qaadin taas oo qaadata mudo jawaabka ka-bacdi/ka-dib.
6.3.1. Nashadayn
Waqooyiga Gaalkacayo waxay leedahay laba maxkamadood: Maxkamada Gobolka Mudug iyo
Maxkamada Dagmada Gaalkacayo, oo kuyaala xaafada Israac.Maxkamada Dagmadu waxay leedahay 11
shaqaale, oo ay kujiraan shan xaakin, hal diwaangaliye iyo xeer ilaaliyaha guud.58Marka lagudaro, sadex
57
Presentation by the Galkayo District Safety Committee, Garowe, 12–13 December 2010.
58
Mapping of Galkayo District, UNDP, October 2009
Iyada oo latixgalinayo booliska/bilayska, sikasta ha ahaatee, aaminaada guud way kala duwantahay
waqooyiga iyo koonfurta Gaalkacayo, ku-dhawaad kalabadh dadka jawaabaha bixiyey (49.8%) ayaa
cabiray in kalsoonidoda maxkamadu aad uhoosayso, laakin boqolkiiba 28.1 dadka jawaabaha bixiyey
ayaa cabiray inay aad ugu kalsoon yihiin maxkamadaha. Dhinaca Koonfurta, halka kaliya boqolkiiba 35.4
dadka jawaabaha bixiyey ay muujiyeen aaminaad aad uhoosaysa, wax jiray tiro yar oo kamida dadka
bixiyey jawabaha kuwaas oo sheegay inay aad uaaminsan yihiin (7.9%) (Jaantus 58).
59
Mapping of Galkayo District, KAALO, October 2009
60
Interview with the Galmudug Police, 28 August 2010.
Waxa intaas siidheer, boqolkiiba 79.7 dadka kaqaybqatay sahanka ayaa sheegay inaanay
maxakamadaha imankarin sobabo fogaansho iyo dhibaato kajirta meesha ay kuyaalan (Jaanus 59).
Hellista/Soogaadhista maxkamaduhu way kukala duwan yihiin xaafadaha dagmada (Jaantus 60).
Celceliska boqolkiibaA mean of 77.0 dadka kaqaybqatay sahanka ayaa muujiyey in jawaab-celinta
maxkamaduhu ay hoosayso (JaantusJaantus 61).
Dhacdadan waxay muujinaysa dadka jawaabaha bixiyey ay ahaayeen dhibanayaal lagula kacay tacadi
iyo danbi boqolkiiba (62.4%) ayaa sheegay inay kiiska ugu budbin doonan maxkamada.sobabaha ugu
mihiimsan ee keena inay maxkamadu go’aan kagaadhiwaydo kiisaska loo gudbiyo: musuqmaasuq ama
laaluushka madaxda sare ee maxkamada (36.2%), rajada dadka ee xukunka aan sharcidara ahayn
(30.1%), lacagta maxkamada oo aad uqaaliyax (10.0%), wakhtiga kiisaska oo aad udheer (7.0%),
ugudanbayntiina, shaqaalaha maxkamada oo aan qaban shaqo fiican (3.9%) (Jaantus 62).
6.3.3. Jawaab
Kaliya mid kamida 44 kiis ee maxkamada loo gubiyay ee danbiyada weerarada muuqaalka (kuma jiraan
dilalku) ayaa go’aan laga gaadhay (2.3%); dhibahani wuxuu kuqanacsanaa go’aanka maxkamada.21 kiis
ayaa hanta ladhacay, laba ayaa go’aan laga gaadhay.Dhamaan 45 kiis oo ah weerarda kadiska, hal kiis
yaa go’aan laga gaadhay, kaas oo dhibanaihii aad ugu qancay.Ugu danbayn, maxkamada danbiyadu
go’aan kamay gaadhin taban kiis oo faraxumayn ah iyo 45 kiis ooo dil ah.
6.4. Haweenka
Sahanka dulmiga iyo danbiyad (CVS) ayaa lagu baadhay in xubnaha haweenka ee qoysku ‘loo ogolaado
inay kaqaybqatan shirarka/kulanada xaadaha iyo magaalada’.Dadka kaqaybqatay badankoodu
(75.2%)waxay sheegen in dumarka loo ogolyahay inay kaqaybqatan kulanada bulshada iyo magaalada;
sikasta ha ahaatee, meelahaa rubuc dadka kaqaybqatay (24.8%) ayaa sheegay in aan loo ogalayn inay
kaqaybqatan kulanada.sobabaha aan loogu ogalayn waa: qoyska oo aaminsan in haweenku
kawarhayan howlaha qoyska (38.6%); hinaasaha ninka ama aamin darada uu xaaskiisa (24.2%); diinta
oo mamnuucday (13.6%); nacaybka raga xaaska ah ee inay haweenku talada kaqaybqaataan (12.9%);
dareenka aan fiicanayn ee xubnaha haweenka xaaska ah inay kaqaybqatan kulanda (9.8%); iyo arimo
kale oo aan kuxusnayn liiska suaalaha ee xogta lagu baadhayey (0.8%) (Jaantus 63).
Jaantus 63: Sobabaha aanay Dumarku uga Qaybqaadan Kulanada Bulashada iyo
Magaalada (Soonoqnoqodka. %)
Wakhtigii uu socday waraysiga sahanka ee xubnaha gudiga barakacayaa iyo bulshada badankeeda ee
kasocday deegaanka barakacayaasha ee waqooyiga Gaalkacayo, hal haweena ayaa timaantay
dhaleecaynta aqoonsi la’aanta doorka haweenka iyada oo hoosta ka xariiqaysa sida haweenku ay inta
badan uga qaybqatan dhexdhexadinta colaadaha kadhex jira deegaanda, iyo sidoo kale bulshooyinka
deeganadoda kabaxsan, waxayna haweenku kaqaybqatan dhexdhexadinata marka gudida dadka
barakacayasha ah ama odoyaasha daqanka ay noqdaan kuwo aan waxba aan xalinayn.Inkasta oo ay
siguud uga muuqdaan, doorkoodu wuxuu keenaa jiritaan caado muuqata:haweenaydu waxay
sharaxday markii ay socotay colaada labada qabiil,"[Haweenku] waxay xidhaan dhar cadaana"
xaaladaas oo ahayd mid khatara.Bulshadu ma siiso wax awooda dumarka sidoo kale dumarku waxay ku
yaryihiin hay’adaha maamulka taas oo keentay in dumarku ay noqdaan meel ay kabilaabman wada-
xaajoodka colaadu, iyo doorka haweenka ee dhinaca xubin ahaanshaha qabiilkooda iyo qabiilka
ninkeeda ayaa u-ogalaanaya inay kagudbaan xadka marka colaaduhu ay jiraan.
Sikastaba ha ahaate, wadahadalada kooxaysan ayaa cadeeyey inay dumarku dhiirigaliyaan rabshadaha
iyo iyaga oo siiya taageero danbiilayaasha rabshadaha.Doorka labada ah ayaa diidaya qoomiyado badan
ugaara in dumarku door kuleeyihiin collaada: inkasta oo dumarku dhaqan ahan door aad uwayn ay ku
lahaayen yaraynta collaadaha iyo kac-doonada, waxa kale oo ay xoojiyan collaada iyaga oo ku
dhiirigalinaya raga inay kaqaybqaatan rabshadaha.
Dhalinyarada
Ciyaaraha nabada oo la iskugu keenay dhalinyarada labada dhinac ee magaalada Gaalkacayo ayaa la
qabtay sanadkii 2008, kuwaas oo keenaya isbadal maskaxda dhalinyarada ee bulshooyinka kaladuwan
kuwas oo mudadii ay jireen aan arag kulamo bulshada magaaladu udhantahay.Iyada oo laxidhay
ciyaaraha nabada sobabo amni-daro awgeed, iskuulka nabada ayaa laga sameeyey xaafada Garsoor 1,
taas oo kutaala xadka udhaxeeya Waqoyiga iyo Koonfurta Gaalkacayo, kaas oo la iskugu keenayay
ardayda labada dhinac si loogu tijaabiyo dib-uheshiisinta.Qorshayasha noocan ah, baahiyaha loo qabo
in la isku-keeno bushada kala irdhooday ee dagmada ayaa wuxu leeyahay awood sidii la iskugu loo
kordhin lahaa is-dhexgalka iyo heshiis kama danbaysa oo udhaxaysa labada qabiil.Sikastaba ha ahaatee,
ururada rayidka ah ayaa muujinaya kala-qaybsanaanta bulshada.Tusaale ahaan, ururada dhalinyarada
ayaa kuhanwayn in helan ururo dhalinyaro oo aad ubalaadhan kuwas ay kujiraan dhalinyarada labada
dhinac, laakin waxay qirteen in heerka is-dhexgalka jilayaasha dhaqanka sida oday-
dhaqameedyada,61waxa ay dhalinyaradu ka cowdeen iyada oo aanu jirin rabitaan iyo garashada dadka
deegaanka iyo caalamiga ah.62
Aaminada loo hayo hogaamiyasha dhaqanka ayaa ah mid caadiya marka maamulku uu awoodi waayo
inuu ilaaliyo daganaanshaha.Odayaasha dhaqanka ayaa si guud loo tixgaliyaa inay yihiin awooda
nabada Gaalkacayo.Marka ay dhacaan collaadaha/iska-horimaadyada udhaxeeya bulshada ee
heerkoodu hooseyo, odoyaasha ayaa ah dhexdhexadiyasha labada dhinac.Heerka dagmado, khilaafka
iyo ismari-waaga siyaasadeed ee udhaxeya bulshada oo dhan ayaa inta badan keena kulamo kadhaca
goobaha dhex-dhexaadka ah kuwas oo udhaxeeya odoyaasha qabiilada;kulamada udhaxeeyax qabiilada
hoose Sacad iyo Majerteen, kulamadaasi waxay inta badan kadhacaan garoonka diyaaradaha ama
dugsiga nabada kaas oo loo sameyey in labada bulsho ay kuheshiiyaan.
Waxa intaas sii dheer, dad aad ubadan oo kasoo jeeda dhammaan gobolada Somaliya iyo joogitaanka
budhcad-badeedka iyo dibjirta dagmada ayaa dhamaantood ka qayb-qaata inay meesha kabaxan
doorkii oday-dhaqameedyada, arintaas oo sobabtay in qofkii danbi sameeya aan la ciqaabin.korodhka
danbiyada casriga ah iyo dadka danbiilayasha ah oo aan lagaranayn qabiilka ay ka soojeedan ayaa siiyey
61
Interview with Galmudug youth organizations, 29 August 2010.
62
Interview with a local youth organization (North Galkayo), 7 June 2010; interview with Galmudug youth
organizations, 29 August 2010.
in xeerarka dhaqanka ah lagu xaliyo rabshadaha iyo collaadaha xeerarkas oo ah kuwo wakhti hore
lasameeyey sobabta oo ah waxay kusalaysan yihiin ama kayimid aqoonsiga bulshada iyo masuuliyada.
Sifarxad leh, Sahanka Dulmiga iyo Danbiyada guduhiisa, halka aaminada loo hayo wadaadada diinta ay
tahay mid aad usaraysa sida kuxusan (Jaantus 64),dad aad uyar oo ah dadkii bixiyay jawaabaha sahanka
(15.5% lab, 19.5% dhidig) ayaa muujiyey aaminad aad uhoosaysa ayaa loo hayaa hogaamiyasha
bulshada (Ref. AR1xRP1 (n=658)
Jaantus 65).
Marka la eego rabshadaha iyo colaadaha ganacsatadu door badan bay ka ciyaari kartaa. Marka la eego
qof ganacsato ah oo la wareystay, waxay sidabadan isugu dayaan inay rabshadaha kahortagaan
colaadana yareeyaan siay bililiqada iyo qaska uga ilaaliyaan ganacsigooda iyo hantidooda.63 Hadana,
ganacsatada qaar baa door kaciyaara hurinta colaada iyagoo lacag siiya mid kamida dhinacyada is-haya.
Marka la eego urur nabad-dhiska oo Galmudug, marar bay ganacsatadu taageeraan colaadaha
sababtoo ah waxay rumeysan yihiin haday soogaadhaan koox-beeleedka ay is-hayaan, in hantidooda la
boobayo.64 Ku darsoo, maalgelinta iyo taageerada budhcad-badeeda ee ganacasatadu waxay
umuuqaataa inay aad uhabaysan tahay; marka la eego ganacsato maxalliya, xidhiidhkani wuu sii
xoogaysanayaa intay ganacsatadu oofinayaan baahida maaliyadeed iyo saad ee budhcad-badeeda
badaha dushooda. 65
Awooda dawlada ee diciifka ee ammaan dhalintu waxay ka turjumaysaa farsamooyin amni oon dawli
ahayn. Ilaalinta xaafadaha baa laga sameeyey tiro tuulooyin iyo qeyb-hoosaadyo magaalada. Waxa
maalgeliya jaaliyado maxalliya, iyo duqa magaalada, iyo shakhsiyaad lagu qabtay laguna xidhay iyagoo
geysanaya falal dembiya oo lagu wareejiyey bileyska. Hadaba ilaalinta xaafadahani waxa haysta dhib,
qeyb ahaan lacag la’aan, iyo sababtoo ah dadkay qabtaan ee ay bileyska udhiibaan oo sidabadan lasii
daayo, iyo sabab kaloo ah dhaqdhaqaaqooda oo xiisado kadhex abuura beelaha.
63
Interview with a local businessperson, North Galkayo, 30 August 2010.
64
Interview with a Galmudug peace-building organization, 30 August 2010.
65
Interview with a local businessperson, North Galkayo, 30 August 2010.
66
Interview with a resident from the Holoboqod IDP settlement in North Galkayo, 27 August 2010.
67
Meeting with the Galkayo District Safety Committee, 23/24 November 2010.
7. Talobixinta
Talobixintan soosocda waxa laga soodheegtay Qorshaha Amniga Degmada Waqooyiga Gaalkacayo,
kaasoo loo habeeyey dhowr tallaabo. Siminaar baa laqabtay 13kii illaa 18kii May 2010ka oo 40 qof oo
kaqeybqaatey wadahadalada kooxaha/focus groups ee Gaalkacayo ooy fududeeyeen DDG, UNDP iyo
KAALO. Kaqeybgaleyaashu waxay ansixiyeen qoraal=qabyada ogaanshaha cilladaha amniga jaaliyada,
kala-horreysiinta tabashooyinka amniga, ayna soo ururiyeen xalka arrimaha lagartay. Waa in la
xusuusnaado in warbixinta tayeysan ee CVS/sahanka aan markaa la heli karin. Guddiga Amniga
Degmada baa dabadeed aqbashay Qorshaha Amniga Degnada, kaasoo ay tahay in sannad walba dib loo
eego si loo habeeyo qeyb kamida qorshe sannadeedka shaqo ee Golaha Degmada. Kaalmo dibedeedka
loogu baahan yahay hirgelintiisa buuxda.
Gaadiidka
bileyska
68
Crime hotspots have been identified as: Garsoor village: between Hotel Guure and the ex-post antenna, Rahma
Mosque up to the small bridge in the tarmac road, Somali Red Crescent Society close to the Qurucda trees, Jiiro
Garoob, Ceelasha Barda Dheere, Suuqa Barwaaqo, the Maize Factory and its area; Israaq village: Kamaal Hotel up
to the airport, from Mohamud Rasuululaah Mosque up to Siinaay village, from the football stadium up to Siinaay
village, from Salaama Mosque up to Siinaay village, Galcom Telecom up to Cirjiife, Hotel Qaboobe and the Miir
Police Station up to Buulo Bacley.
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Hab garsoor oo
1. Farogelinta Fulinta Cadaalada si Madaxbanaan. Golaha Degmada Magacaabida
madaxbanaan
Dhaqdhaqaaqa: Jagooyin
oo awood u leh Guddiga Amniga
a. Lahagaajiyo tayada maamulka cadaalada iyadoo la Cusub
si habboon u Degmada
dabbaqida. tabobarayo Xaakimada.
Lacagta
b. Lakordhiyo tirada saraakiisha xirfada leh ee cadalada. Mushaharka
c. Lakordhiyo mushaharka saraakiisha siloo daayo
laaluushka. Kaalmo
Maaliyadeed
d. Latabobaro xeer-ilaaliyeyaasha.
2. Farogelinta Hagaajinta Kaabeha Maxkamada. Tabobar
Dhaqdhaqaaqa:
Khabiirro
a. Laga saaro dadka deggan dhismeyaasha
Sharci
maxkamada degmada.
b. La cusboonaysiiyo dhismeyaasha maxkamada
degmada.
3. Farogelinta Dabbiqida Sharciga. Dhaqdhaqaaqa:
a. La xaqiijiyo in go’aamada la fuliyey.
b. Dib loo eego hannaanka garsoorka iyo shuruucda
imika
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Nalalka
1. Farogelinta Hagaajinta Araga Goobaha Korontada Technical
wadooyinka oo Faldembigu ugu Daranyahay Habeenkii. gaarka– oo bixisa support
shaqeynayaa Dhaqdhaqaaqa: dab/koronto
waxay
kahortagaan a. Lagu wacyigeliyo bulshadu inay ka hor taagaan
laydhadhka wadooyinka meheradahooda iyo Xubnaha
dembiyada 69
bulshada iyo
hantidooda.
gabbal-dhaca ganacsatada oo
kadib b. Lagu abaabulo korontada gaarka ahi inay goobahaa
dab siiyaan. taaga laydhadh
69
Priority areas for street lighting projects have been identified as: Garsoor village: between Hotel Guure and the
ex-post antenna, Rahma Mosque up to the small bridge in the tarmac road, Somali Red Crescent Society close to
Qurucda trees, Jiiro Garoob, Ceelasha Barda Dheere, Suuqa Barwaaqo, Maize Factory and its area; Israaq village:
Kamaal Hotel up to the airport, from Mohamud Rasuululaah Mosque up to Siinaay village, from the football
stadium up to Siinaay village, from Salaama Mosque up to Siinaay village, Galcom Telecom up to Cirjiife Hotel
Qaboobe and the Miir Police Station up to Buulo Bacley IDP camp.
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Wadashaqeynta
bulshada iyo
bileyska
Tabarruca Baahida
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Tabarruca Baahida
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
Kooxaha diinta 1. Farogelinta Xallinta Faraqa Kooxaha Diinta. Kooxaha diinta – Caawimo
oo kor u qaada Dhaqdhaqaaqa: oo kaqeybqaata maaliyadeed
dhaqan a) Laga guddiga iyo
Baahida
Tabarruca
Himilada Farogelin iyo dhaqdhaqaaqyada lagu Hirgelinayo Kaalmo
Bulshada
Dibedeed
wanaaga sameeyo Gaalkacayo shuras ama guddiga shirarka Khabiir
dugsiyada diiniga. . latalinta diinta
DSC – isuduwida
b) Shir loo gogol xaadho lagag wadahadlo faraqa
fikradaha anshaxa.
Xarunta OCVP ee Somalida – oo afSoomaaliga lagu yidhaa Homboro – waxay ururisaa xogaha iyo
warbixinada nidaamka rabshadaha dagaal, bulsho, dembiyeed, iyo siyaasadeed ee gobolka, iyo baadhis
kaalmayn ah oo faa’iido uyeelan karta dhamaan Somalida. Homboro waa magac Somaliyeed oo loogu
yeedho hoomboro sandheer, oo xawayaan badeed caan ku ah bedbaadinta binaadamka. Sidoo kale
OCVP waxay higsataa ujeedada amniga bina-aadamka.
OCVP waxay ururinaysaa waqtigan xogo/data ku saabsan amni-darrada iyo rabshadaha gobolada
Somalida, kuwaasoo la helikaro adeegsi inta kabadan. Xogaha iyo warbixinada lafoguran ee OCVPdu
waxay ka caawin karaan hawlwadeenada/xirfadleyaashu inay xaqiijiyaan in dhexgallada ay hagayaan
macluumaad iyo caddaymo habaysan. OCVP waxay kale oo ay dejinaysaa hab ilaaliya amniga iyo
nabadgelyada si aasaas loogu sameeya Shabakada Digniinta iyo Jawaab-celinta Hore ee Somalida “Early
Warning and Response Network” (EWARN). Ururinta iyo falanqaynta xogta kadib, OCVP waxay
naqshadayn doontaa maareynta colaadaha goobta — dhaqan iyo casri ahaanba — si loogu caawiyo
hawlwadeenada/xirfadleyaasha iyo sharci dejinta farriimo nasteexo, madal wadahadal iyo tabobar isku-
dhafan. Ururinta, kaydinta, iyo wadaaga aqoonta looga baahan yahay goobta faldembiga iyo yaraynta
rabshadaha, OCVP waxay beegsanaysaa inay noqoto xarun ku wacan kahortaga colaadaha iyo
rabshadaha.
Agaasimaha
Observatory of Conflict and Violence Prevention (OCVP)
Hargeisa, Somaliland
info@ocvp.org
http://www.ocvp.org