Antun Mavrak

Antun Mavrak (alias Kerber; Travnik, 1899 - Moskva, 1938) je bio vodeći jugoslovenski
komunista, urednik Borbe i sekretar CK KPJ.
Nakon isključenja iz partije, ubijen je tokom Staljinove čistke u SSSR-u.
Biografija
Antun Mavrak je rođen 1899. godine u Travniku, u radničkoj obitelji.[1] Tu je završio osnovnu i
srednju školu.[2] U prvom svjetskom ratu je učestvovao na strani srpske vojske.[3]
Nakon rata je studirao pravo na Sveučilištu u Zagrebu.[4]
Partijski rad
Bio je jedan od vođa SKOJ-a na zagrebačkom sveučilištu. Radio je u studentskom klubu »Eppur
si muove«.[1] Početkom 1920-ih neko vreme su u Zagrebu delovale dve komunističke
omladinske organizacije. Na čelu nezvanične organizacije bili su Milan Durman, Antun Mavrak
i Stjepan Zinić.[5]
Prvog maja 1923. godine disidentska grupa SKOJ-a, na čelu sa Milanom Durmanom, Stankom
Dragićem i Antunom Mavrakom, je pokrenula časopis Omladinska borba.[6] Još pre njegovog
izlaženja, zagrebačka Borba se ogradila od njega, obzirom da nije imao odobrenje partijskih
organa. Ova grupa omladinaca je optuživana da hoće da stvori poseban Savez radničke omladine
i da "odbija da se podvrgne opštoj disciplini."[6] U junu iste godine su sređeni odnosi SKOJ-a u
Zagrebu, i Omladinska borba je prihvaćena kao zvanični organ SKOJ-a, odnosno SROJ-a.
Glavni i odgovorni urednik je bio Antun Mavrak.[7] Nakon 17 objavljenih brojeva, izlaženje lista
je obustavljeno nakon policijske zabrane 15. januara 1924. godine.[7]
Mavrak se pridružio Komunističkoj partiji Jugoslavije 1924. godine, i ubrzo postaje bitna osoba
u organizaciji.[4] Na sjednici Oblasnog vijeća Nezavisne radničke partije Jugoslavije za Hrvatsku
i Slavoniju od 30. rujna 1924. godine izabran je za člana tog foruma.[1] Bio je protivnik sukoba
frakcija unutar KPJ. Antifrakcijskim radom u Zagrebu 1920-ih rukovodili su Anton Mavrak
i Stanko Dragić, koji su 1925. izabrani u Mesni komitet, u kome su imali podršku i u Mladenu
Coniću i Andriji Hebrangu.[8]
Učestvovao je na partijskoj konferenciji u Križevcima 1925. ili 1926. godine, gde je između
ostalih upoznao Josipa Broza.[9] 1926—1927. godine bio je suradnik i urednik organa
KPJ »Borbe«.[1] Kada je početkom 1927. godine Tito došao u Zagreb, sa ženom i djetetom bez
posla, Mavrak mu je čak ustupio svoj stan na privremeno korištenje. Isprva su bili u prijateljskim
odnosima, ali je Kerber ubrzo izgubio povjerenja u Tita iz nekog razloga.[9]
1928. godine Mavrak je postao sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Hrvatsku.[4] Tu dužnost
obavlja vrlo kratko jer je zbog čestih progona zagrebačke policije morao napustiti zemlju.
Prema Titovoj izjavi, on je pobjegao preko granice jer je istukao i ubio štrajkbrehere.[9] 1929.
godine ilegalno odlazi u Beč, gdje ga austrijska policija hapsi i želi izručiti jugoslavenskim
vlastima, ali zahvaljujući akciji međunarodne javnosti to ne čine. Poznati pisci tog vremena Karl
Kraus i Henri Barbusse uputili su apel austrijskom ministru pravde u vezi s izručenjem
jugoslavenskim krvnicima »jugoslavenskog bjegunca Mavraka« i mole da »ne povredi
najosnovniji evropski pojam čovječnosti«.[1]
Nakon izlaska iz bečkog zatvora biva protjerivan iz Austrije te odlazi u Francusku.[9] Nastanio se
u Parizu, gde je rukovodio radom u jugoslavenskoj sekciji KP Francuske. Surađivao je
u »Proleteru«.[1]
Na čelu partije
U vreme šestojanuarske diktature u Jugoslaviji, KPJ je pozvala na oružani otpor, pa je usledila
serija oružanih okršaja komunista i policije.[10] Partijski radikali su uzalud pokušavali da pokrenu
mase na "oružani ustanak" putem izolovanih uličnih borbi.[10] Ova taktika KPJ je izazvala oštre
odmazde jugoslovenske policije, tokom kojih su ubijene i uhapšene mnoge vođe komunista,
uključujući Đuru Đakovića.[11] Krajem 1929. godine lideri KPJ Jovan Mališić i Filip Filipović su
bili meta žestoke kritike iz Moskve, zbog tendencije razvoja podzemne jugoslovenske partije
ka pučizmu, na štetu fabričkog organizovanja.[10] Kominterna je tražila novo rukovodstvo da
zaustavi frakcijske sukobe i obnovi organizaciju.[11]
Avgusta 1930. godine Antun Mavrak je pozvan u Moskvu, gde ga je Izvršni komitet Kominterne
imenovao za sekretara Centralne rukovodeće instance KPJ.[1][4] Novi fokus je stavljen na
organizaciju ilegalnih sindikata, dok su oni koji hoće trenutni oružani ustanak proglašeni
teroristima u partijskoj štampi.[12]
Sve do proljeća 1932. godine Mavrak djeluje vrlo aktivno, naročito na sanaciji stanja u KPJ. U
travnju 1932. godine opet putuje u Moskvu, gde prisustvuje XI. proširenom plenumu IK
Kominterne.[1] Istog mjeseca optužen je zbog navodnog sudjelovanja u unutarpartijskom
grupaškom i frakcionaškom djelovanju, nakon čega ga je Kominterna isključila iz KPJ.[4] Iste
godine, na čelo privremenog rukovodstva KPJ je postavljen Josip Čižinski.[13]
Izopšten u SSSR-u
Izbačen iz partije, Antun Mavrak je nastavio da živi u SSSR-u kao radnik. Prvo je poslan na rad
u tvornicu »Šljemastroj« u Rostov na Donu.[1]
U siječnju 1934. godine sekretar CK KPJ Josip Čižinsky je postavio pitanje njegova povratka u
partiju na sjednici CK SKJ.[1] Po svoj prilici tada je preveden na rad u tvornicu
automobila »ZIS« (Zavod imena Staljina) u Moskvu gdje je radio narednih godina.[1] U Moskvi
je živeo veoma teško, potpuno odbačen, i pred kraj života je postao gotovo beskućnik. O
njegovim posljednjim danima u Moskvi svjedoči Karlo Štajner, koji ga je sreo nakon što je
izbačen na ulicu iz hotela u kojem je stanovao:
Streljanje u Moskvi
Mavrak je uhapšen početkom 1938. godine, u periodu masovnog terora Staljinove tajne policije,
potaknutog ksenofobnom "anti-špijunskom" kampanjom, što je naročito teško pogodilo strane
komunističke disidente.[14] Prema svedočenju K. Štajnera, Mavrak se nalazio u Lubjanki,
glavnom zatvoru NKVD-a, gde je podvrgnut "metodama psihološke smrti".[1]
Po dolasku u Moskvu, Josip Broz je organima Kominterne dao prilično nepovoljan sud o
Mavraku, navodeći da on nije daleko od "trockizma", što je u vreme Staljinovog terora bila
najteža optužba:
Mavrak je terećen zajedno sa jugoslovenskim revolucionarima Filipom Filipovićem i Karlom
Štajnerom, i streljan odmah potom.[14]Posmrtno je rehabilitiran odlukom Vojnog kolegijuma
Vrhovnog suda SSSR, 1963. godine.[1]
Dela
Sarađivao je u Borbi, Proleteru i u organu austrijske KP »Die Rote Fahne«. Pored mnogih
tekstova i članaka, objavio je i brošuru »Zahtjevi besposlenih«.[1]