MJERENJE OBIMA POKRETA,MORFOLOŠKIH KARAKTERISTIKA, MIŠIĆNE

SNAGE I SENZORIKE

1. POKRET KAO OSNOVNO SREDSTVO KINEZITERAPIJE

Pokret je motorna aktivnost koja se javlja u okviru refleksnih odgovora i u okviru

psihomotorne aktivnosti. Psihomotorna aktivnost sastoji se od pokreta motivisanog svjesnom
namjerom.
Psihomotorna aktivnost osnovna je jedinica praksičke aktivnosti koja je ustvari složena
psihomotorna aktivnost koja je svjesna, određena jasnom motivacijom i uvijek prilagođena
cilju radnje koja se vrši1.
Pokreti se dijele na:

 voljne ili nevoljne;

 aktivne ili pasivne;
 kontrolisane ili nekontrolisane;
 ciljane ili slobodne.

Voljni pokret je ciljani pokret izveden kontrolisanom kontrakcijom i motivisan svjesnom

namjerom.

Nevoljni pokret je besciljan, autonoman pokret koji najčešće nastaje kao posljedica oštećene
ili haotične regulacije centralnog nervnog sistema.

Pasivan pokret za razliku od aktivnog je pokret koji je izveden nekom spoljnom silom, a ne
silom mišića samog segmenta koji se kreće.

Kontrolisani pokret je tačan i svrsishodan, a nekontrolisani se često javlja u stanjima sa

izraženim emocijama.

Ciljani pokret je pokret pri određenom zadatku (takvi su terapijski pokreti).

Slobodan pokret je van shematskog pristupa.

Terapijski pokret

Pokret je terapijski ako se primjenjuje kao sredstvo za liječenje. Terapijski pokret treba da
bude:

 ciljan,
 odabran,
 funkcionalan,
 individualan,
 doziran.

1
Mikić, B. (2000): Psihomotorika – drugo prošireno izdanje, Univerzitet u Tuzli, Filozofski
fakultet, Tuzla1
1
 U terapiji, pokret je ciljan jer aktivira određene, ciljane mišiće na osnovu određenog
funkcionalnog nalaza poremećaja i oštećenja. Na osnovu funkcionalnih analiza zaključuje se
koji će pokreti imati terapiski efekat i u kom stepenu i obimu ih treba primjenjivati. Tada je
terapijski pokret funkcionalan jer mu je svrha i cilj obnavljanje oštećene funkcije. Terapijski
pokret treba da bude i planiran i doziran. Doziranje se vrši na više načina: izborom
odgovarajućeg početnog položaja, rasterećivanjem, dodavanjem opterećenja ili otpora i sl.

Prema složenosti terapijski pokret može da bude:

 jednostavan (analitički) ili

 složen (kompleksan).

Krajnji cilj kineziterapijskog tretmana podrazumjeva mogućnost izvođenja koordiniranih

pokreta.

Analitički pokret

Analitički pokret je jednostavan pokret jednog segmenta koji vrši jedan mišć ili grupa
mišića. Ovaj pokret se primjenjuje u svrhu održavanja i povećanja snage, izdržljivosti mišića,
održavanje pasivne i aktivne pokretljivosti i sl.
Oblici analitičkog pokreta u kineziterapiji, ovisno od toga da li u izvođenju vježbe
(kretanja) učestvuje sam bolesnik, neko drugo lice ili pomoćno sredstvo, su:

 aktivni pokret,
 pasivni pokret,
 aktivni potpomognuti pokret.

Aktivni pokret

Aktivna - voljna kretanja (vježba, pokret) predstavlja radnju koju izvodi samostalno zdrav
čovjek, oboljeli ili povrijeđeni svojom voljom, stvarajući prethodno predstavu o pokretu i
cilju koji želi ostvariti.

Ideja o pokretu začinje se u frontalnom režnju mozga da bi se preko temporalnog režnja i

asocijativnih puteva prenijela u motornu zonu kore mozga (girus praecentalis), a potom na
motorni put (piramidni) kroz kičmenu moždinu do prednjih rogova, odakle polazi periferni
živac do mišića. Na taj način se individua uključuje u cijeli biokinetički lanac.

Osobina aktivnog pokreta je i u tome da je praćen intenzivnom promjenom cirkulacije, većom

oksigenizacijom tkiva i potpunijom eliminacijom raspadnih produkata tkiva.

Aktivni pokret treba obavljati do granice bola, jer svako prekoračenje dovodi do inhibicije
pokreta. Granica bola je signal da je pokret završen. Zato je moguće i doziranje pokreta.
Svaka vježba treba da počne aktivnim pokretom u bilo kom stepenu ili barem samo
pokušajem. Postojanje aktivnosti pokreta ukazuje na održanu inervaciju i dobru prognozu.

2
S obzirom na sadržaj aktivna vjžba može biti statičkog karaktera, a na principu izometrijskih
kontrakcija bez uspostavljanja kretanja, i dinamičkog karaktera sa izotoničnim kontrakcijama
i kretanjem.

Aktivna vježba se može usmjeriti na vježbu snage, elastičnosti i koordinacije, a realizirati

različitim metodama (gimnastička vježba, sportska igra, radna terapija i sl.).

U slučaju mišićne slabosti izvodi se olakšavajući pokret (u vodi, na glatkoj površini ili
suspenziji), bez posebnog opterećenja ili sa dodatnim progresivnim opterećenjima.

Aktivne vježbe najsigurnije jačaju mišićnu snagu i sprječavaju atrofiju mišića. Mogu se
izvoditi individualno ili grupno.

Pasivni pokret

Pasivna - nevoljna kretanja (vježba, pokret) predstavljaju radnju bez aktivnog učešća
oboljelog lica. U odnosu na aktivna kretanja ova su funkcionalno neuporedivo manje efikasna
po svim kvalitetama.
U principu ih treba izbjegavati osim u određenim situacijama u kojima nije moguće izvoditi
aktivne kretnje.To su potpune mlitave paralize koje zahtijevaju pasivno razgibavanje zglobova
ili slučajevi gdje je potrebna prevencija kontraktura.

Nekada se one mogu primijeniti kao kratkotrajna uvodna vježba kod aktivnih kretanja. Mnogo
su češće pasivne kretnje u sklopu zajedničkih nepotpuno aktivnih vježbi kao kombinirane
aktivno -pasivne vježbe.

Nedostatak pasivnih kretanja je u smanjenju kompletnog efekta osteomuskularne funkcije, te

u nemogućnosti adekvatnog doziranja zbog čega su vježbe često praćene bolom.

Pasivne vježbe se mogu izvoditi tako da ih izvodi sam bolesnik, ili se izvode uz pomoć
drugog lica ili posebne mehaničke aparature.

Obavezno se izvode kod lica i oboljelih osoba s kojima se ne može uspostaviti saradnja za
aktivne kretnje, a to su dojenčad i sasvim mala djeca, lica u nesvijesti, poremećeni u psihičkoj
sferi, demencija i sl.

Za pasivno izvođenje pokreta uz pomoć drugog lica od osobite je važnosti detaljno

poznavanje uglovne pokretljivosti zgloba kako bi se izbjeglo preforsiranje i traumatsko
oštećenje zgloba.

Aktivni potpomognuti pokret

Kao prelazan oblik između aktivnih i pasivnih vježbi primjenjuju se potpomognuta kretanja i
to u slučaju kada mišićna snaga nije tolika da bi se mogao izvoditi isključivo aktivan pokret u
punoj mjeri.

Suština je u učešću drugog lica ili pogodnog tehničkog uređaja uz manje ili veće
učešće samog bolesnika u izvođenju pokreta. U tom smislu razlikujemo dvije podvrste
potpomognutih kretanja:

3
aktivne, a pasivno potpomognute od drugog lica,
pasivne i aktivno potpomognute od bolesnika.

Prema postojećoj raspoloživoj snazi mišića prilagođava se i intenzitet pasivnog pokreta kao
potpomažućeg sve do onog stepena kada će kretanja u punoj mjeri preuzeti aktivan pokret.

U svrhu što ranijeg prelaska na aktivne kretnje, može se pribjeći i nekim manipulacijama
kojima regulišemo fizičko - statičke odnose sa prividnim smanjenjem ili odstranjenjem
faktora težine segmenta, tj. zemljine teže kako bi mišić što brže ojačao. Tu ubrajamo:

 vježbe u suspenziji,
 vježbe na glatkoj površini i
 vježbe u tečnoj sredini.

Za izvođenje vježbi u suspenziji potrebno je odgovarajući ekstremitet objesiti preko manžetne

o konopac tako da je omogućeno klaćenje. Pomjeranjem manžetne po osovini ekstremiteta,
kao i promjenom dužine klatna, može se regulisati efekat gibanja.
Suspenzija se može primjeniti na cijelo tijelo, postavljajući ga u poseban suspenzioni ram u
ležećem položaju.

Vježbe u suspenziji imaju punu vrijednost ako je klaćenje diktirano aktivnim kočenjem ili
ubrzanjem pokreta, a ne samo principom inercije zanjihanog ekstremiteta. Metoda je praktički
lako izvodljiva, ne zahtijeva posebna sretstva, a može se aplicirati bilo u kućnom ili
stacionarnom liječenju.Kao metoda najviše se koristi kod mlitavih paraliza.

Metod vježbe klizanjem po glatkoj površini omogućava olakšano kretanje uz

napomenu dan se premazivanjem uljem, talkom, sapunicom i sl. umanjuje i faktor trenja.

Olakšanje pokretljivosti se postiže i metodom vježbi u tečnoj sredini pri čemu se

principom potiska prividno umanjuje težina urionjenog ekstremitets (Arhimedov zakon).
Uslov za uspješnu vježbu u vodi je i dovoljna dubina, jer je potisak veći. Ukoliko se primjeni
topla voda, onda je uključen i povoljan faktor toplote na razmekšavanje ukrućenog tkiva.

U praksi potpomognuta kretanja se najčešće koriste u traumatologiji, barem u početku, jer se

radi o povrijeđenom sa umanjenjem funkcija lokomotornog aparata.

Složeni pokret

Složeni ili kompleksni pokret je pokret koji se vrši u više zglobova i segmenata
istovremeno. U izvođenju složenog pokreta učestvuje veći broj mišića međusobno povezanih
u mišićne lance.

Analiza kompleksnog pokreta vrši se preko analitičkih (jednostavnih) pokreta koje

pacijent treba da izvede da bi se dobio kompleksan pokret. Tako se, prilikom uvježbavanja
kompleksnog pokreta, usvaja svaki analitički pokret pa se pravi plan za korigovanje stanja u
lancu mišića potrebnih za izvođenje kompleksnog pokreta.

Složeni pokreti se rijetko primjenjuju na samom početku tretmana. Ova vrsta pokreta
izvodi se kao priprema za koordinisane radnje, na kraju tretmana. Uslov za njihovo pravilno

4
izvođenje je normalna pokretljivost zglobova svih segmenata i normalna snaga aktivnih
mišića.

Kompleksan pokret se uvježbava i povezuje u koordinisane radnje, koje predstavljaju

završni dio kineziterapijskig tretmana, gdje se sve funkcije lokomotornog sistema, uz one
obnovljene, usklađuju u korisne aktivnosti potrebne za svakodnevni život i rad pacijenta.

Koordinisane radnje mogu da budu ciklične, aciklične i kombinovane.

 Ciklična kretanja su ona koja se u istim vremenskim intervalima ponavljaju na

isti način.

 Aciklična kretanja su složena kretanja koja se odvijaju jednokratno i ne

ponavljaju se.

Kombinovana kretanja su kombinacija ova dva kretanja. Kreatnja u sportu su najbolji

primjeri za ovu vretu kretanja: zatrčavanje sa skokom u vis ili u dalj i sl.2

2. MJERLJIVE VELIČINE U KINEZITERAPIJI

U toku kineziterapijskog tretmana u mogućnosti smo da na početku, u toku tretmana i

na kraju terapije registrujemo barem tri osnovna pokazatelja na osnovu kojih možemo da
dobijemo uvid u postignuti efekat. To su:

 obim pokreta zgloba,

 obim ekstremiteta,
 kvalitet mišićne snage.

2.1. Mjerenje obima pokreta zglobova

Pod obimom kretanja poedrazumjeva se slobodna pokretljivost dijelova ekstremiteta koji

učestvuju u formiranju zgloba. Mjerenje se izražava u stepenima ugla.
Općenito, veličina gibljivosti zgloba ovisi od anatomske građe zgloba, stanja okolnih
struktura (vezivna tkiva, mišići, ligamenti), kao i od niza drugih faktora od koji su među
važnijim: spol, dob, treniranost, nasljedne sklonosti, konstitucija i dr.
Kod mjerenja pokretljivosti zgloba od primarne važnosti je određivanje «neutralnog položaja»
koji je za svaki zglob određen i od koga počinje mjerenje.
Kod fiksiranog zgloba ekstremiteta u fleksionom položaju (ukočenje ili ankiloza) govori se o
fleksionoj kontrakturi koja je izražena brojem stepeni fleksije, a ako je ukočenje u položaju
potpune ekstenzije ili hiperekstenzije radi se o ekstenzionoj ili hiperekstenzionoj kontrakturi
(izraženoj brojem stepeni ekstenzije).

Neutralni položaji zglobova

Mikić, B. i Bjeković, G.(2004): Biomehanika sportske lokomocije, Fakultet fizičke kulture,

2

Pale.

5
 Način mjerenja obima zglobova je standardizovan, te je prihvaćeno da početni položaj
mjerenja bude nulti položaj (neutralni položaj) i da se od njega izvode mjerenja u oba smjera,
pozitivnom i negativnom.

Neutralni položaji za pojedine zglobove su:

Za zglob šake – opružena šaka u produžetku osovine podlaktice.

Za lakat – nadlaktica i podlaktica u jednom pravcu.
Za rame – adducirana nadlaktica uz tijelo sa podlakticom u supinaciji.
Za podlakticu –okomit oslonac dlana na podlogu vanjskim rubom sa palcem
okrenutim prema gore i vertikalno.
Za koljeno i kuk - donji ekstremiteti u pravcu osovine tijela.
Za stopalo – položaj stopala pod uglom od 90° u odnosu na potkoljenicu.
Za kičmu – uspravan stav «mirno».

Obim pokreta može biti:

 Pasivni obim poktera (PROM)

 Aktivni obim pokreta (AROM)

Od pacijenta se traži da pokreće zglob u svim pravcima. Tamo gdje postoji ograničenje
terapeut izvodi pokret do GRANICE IZVOĐENJA POKRETA.
Ako se granica lako postiže, onda popstoji problem AROM –a i terapeut pristupa mjerenju
ograničenja aktivnog obima pokreta (AROM).
Ako limit ne može biti postignut postoji problem pasivnog obima pokreta (PROM).
Ako je pasivni obim pokreta (PROM) manji od normalnog – radi se o promjeni tkiva, a ako je
PROM veći od AROM onda se radi o mišićnoj slabosti.
Za procjenu obima pokreta koristi se uglomjer – goniometar. Svaki uglomjer ima svoju osu
(kada su dva kraka spojena) i dva kraka:
 pomični (ima pokazivač koji ukazuje na broj stepeni),
 nepomični se nastavlja od uglomjera.

Vrste goniometra su: goniometar sa punim krugom, polukrugom i goniometar za šaku.

Standardni uglovi pokretljivosti zglobova

Glava:

Ekstenzija – 30-45°
Fleksija - 45° (brada na sternum)
Rotacija - 60°
Laterofleksija – 45° (slika 1)

6
 Slika 1.

Lumbalna kičma:

Antefleksija - 90°
Retrofleksija – 20°-30°
Laterofleksija - 20°-30°
Torzija – 30°-45°

Rame:

Abdukcija nadlaktice (bez učešća lopatice) - 90°

Abdukcija nadlaktice (sa učešćem lopatice) - 120°
Horizontalna addukcija – 30°
Horizontalna abdukcija – 110°
Elevacija nadlaktice – 180°
Unutrašnja rotacija – 90°
Vanjska rotacija – 90°
Retrofleksija - 50° (slika 2)

7
 Slika 2.

Lakat:

Fleksija – 150°

8
Ekstenzija 0°
Hiperekstenzija 5° (slika 3)

Slika 3.

Podlaktica:

Supinacija - 90°
Pronacija - 90° (slika 4)

9
 Slika 4.
Zglob šake:

Dorzalna fleksija – 70-80°

Volarna fleksija - 90°
Ulnarna devijacija - 35°
Radijalna devijacija - 65° (slika 5)

10
 Slika 5.

Palac:

Fleksija između distalnog interfalangealnog (IF) zgloba – 90°

Fleksija proksimalnog IF zgloba – 80°
Ekstenzija 30°
Abdukcija – 70° (slika 6)

11
 Slika 6.

Prsti (II-IV):

Fleksija proksimalnog IF zgloba II prsta – 90°

III prsta - 90°
IV prsta – 110°
V prsta - 110°
Ekstenzija od II do V prsta: 25° - 45°
Abdukcija od II do V prsta: 15° (slika 7)

12
 Slika 7.

Kuk:

Fleksija – 90 -120
Ekstenzija – 10-20
Abdukcija – 0-45
Addukcija 20-30
Spoljašnja rotacija 35-45
Unutrašnja rotacija 35-45 (slika 8)

13
 Slika 8.

Koljeno:

Fleksija - 90-135
Ekstenzija - 10
Spoljašnja rotacija (pri fleksiji) - 30
Unutrašnja rotacija (pri fleksiji) – 40 (slike 9 i 10)

14
 Slika 9. Slika 10.

Stopalo:

Dorzifleksija – 20-30
Plantarna fleksija – 30-40
Everzija (uvrtanje sa odvođenjem) – 25
Inverziija (uvrtanje sa privođenjem) – 35 (slika 11)

15
 Slika 11.

Ime i prezime ___________________________________________________

Pasivni obim pokreta (POP) ______________
Aktivni obim pokreta (AOP) ______________

16
LIJEVO DESNO
D a t u m m j e r e nj a
Ime i prezime terapeuta:
RAME
Fleksija 0-180
Ekstenzija 0-60
Abdukcija 0-180
Horizontalna abdukcija 0-90
Horizontalna addukcija 0-45
Unutrašnja rotacija 0-70
Vanjska rotacija 0-90
Unutrašnja rotacija (alternativna) 0-80
Vanjska rotacija (alternativna) 0-60
LAKAT I PODLAKTICA
Fleksija-Ekstenzija 0-150
Supinacija 0-80
Pronacija 0-80
RUČNI ZGLOB
Fleksija 0-80
Ekstenzija 0-70
Ulnarna devijacija 0-30
Radijalna devijacija 0-20
PALAC
KM fleksija 0-15
KM ekstenzija 0-20
MF fleksija-ekstenzija 0-50
IF fleksija-ekstenzija 0-80
Abdukcija cm
Opozicija cm
KAŽIPRST
MF fleksija 0-90
PIF fleksija-ekstenzija 0-100
DIF fleksija-ekstenzija 0-90
Abdukcija nema norme
Addukcija nema norme
SREDNJI PRST
MF fleksija 0-90
PIF fleksija-ekstenzija 0-100
DIF fleksija-ekstenzija 0-90
Abdukcija nema norme
Addukcija nema norme
DOMALI PRST
MF fleksija 0-90
PIF fleksija-ekstenzija 0-100
DIF fleksija-ekstenzija 0-90
Abdukcija nema norme
Addukcija nema norme
MALI PRST
MF fleksija 0-90
PIF fleksija-ekstenzija 0-100
DIF fleksija-ekstenzija 0-90
Abdukcija nema norme
Addukcija nema norme

17
 3. MJERENJE OBIMA EKSTREMITETA

Kod raznih patoloških stanja, kao i kod inaktiviteta dolazi do atrofije skeletnih mišića, pa se
mjerenjem obima ekstremiteta u području odgovarajućih mišića zaključuje o veličini mišićne
mase. Mjerenje se obavlja centimetarskom trakom.

U cilju dobijanja što tačnijih podataka potrebno je:

 mjerenje obaviti na željenom mjestu udaljenom od jedne markirane tačke;

 mjerenje uvijek obavljati na istom mjestu;
 mjeriti mišiće u olabavljenom stanju
 mjeriti na istoj sobnoj temperaturi.

4. MIŠIĆNA SNAGA

Mišićna snaga definirana je kao «kapacitet mišića da proizvede napetost neophodnu da održi
posturu, inicira pokret ili kontroliše pokret u toku opterećenja skeletno-mišićnog sistema
(Smidt&Rogers, 1982, p.1283).
Slabost je definirana kao nedostatak ili redukcija kapaciteta za ovu napetost mišića ili
mišićnih grupa.
Kada slabost limitira funkciju, neophodno je odrediti stepen i distribuciju slabosti. U nekim
slučajevima, kakav je Landry-Guillan-Barré sindrom, slabost može biti generalizirana, te je
tada potrebno obimno testiranje. U drugim slučajevima, kao što je periferna nervna povreda,
slabost će biti limitirana na mišić koji je inervisan oštećenim nervom, te će mišićno testiranje
obično uključivati samo ovaj mišić. Drugim riječima, terapeut testira one mišiće koji su
pogođeni i na koje će tretman biti usmjeren. Ako ga tretiraš, mjeri ga.
Uobičajeni mjerni indeks kojim se mjeri snaga je maksimalna voljna kontrakcija (MVC)
(Darling,1971). Zbog toga što je mišićno testiranje mjera voljne kontrakcije izoliranog mišića
ili mišićne grupe, testiranje snage je neprikladno za pacijente koji nisu u mogućnosti da
kontrahuju jedan mišić, ili grupu mišića izolirano.
Mišićno testiranje može se provoditi kao «break» test, ili kao «make» test (Smidt & Rogers,
1982). U toku izvođenja break testa, ekstremitet je postavljen tako da da je mišić koji se
testira u najvećoj mehaničkoj prednosti, a od ispitanika se traži da zadrži poziciju dok
ispitivač primjenjuje vanjsku silu u svrhu nadvladavanja kontrakcijske sile mišića ili mišićne
grupe, koristeći ruku ili ručni dinamometar. Drugim riječima, terapeut nastoji da slomi (break)
pacijentovu izometričnu kontrakciju. Make testom, tjelesni segment se kreće i u toku kretanja
izvodi silu protiv terapeutovog otpora. Napetost se procjenjuje uz pomoć terapeuta ili
registruje dinamometrom.
Termin mehanička prednost odnosi se na relaciju dužina/napetost u mišiću. Ukupna mišićna
napetost predstavlja sumu pasivne napetosti koju proizvode elastične komponente i okolno
tkivo istegnutog mišića i aktivne napetosti generirane kontraktilnim komponentama
kontrahovanog mišića (Gowitzke & Milner, 1980). Mišić je u mogućnosti da proizvede
najveću ukupnu napetost i da izdrži najveće opterećenje kada mu je dužina takva da
omogućava mehaničku prednost. Ova dužina je najčešće malo (10%) veća nego dužina
prilikom odmora.
Aktivna napetost najveća je u dužini prilikom odmora, ali se smanjuje ako je mišić skraćem ili
produžen. Princip dužina/napetost koristi se izazivanja najboljeg rezultata primarnih
pokretača u toku mišićnog testiranja. Mišići sinergisti stavljaju se u nepovoljan mehanički

18
položaj (izduženi su ili skraćeni), dok se od primarnog pokretača zahtijeva da daje otpor
apliciranoj sili (Howell i sur., 1989).
Kod onih mišića ili mišićnih grupa koji su previše slabi da se odupru vanjskoj sili, mišićna
snaga se procjenjuje izotoničkom kontrakcijom, kojom mišić treba da pokrene masu tjelesnog
segmenta protiv sile teže, bez vanjskog otpora, ili sa smanjenim efektom sile teže.
Pouzdanost je suštinska za pravilnu evaluaciju. Od najvećeg značaja za pouzdanost rezultata
ponovljenog testiranja je striktno pridržavanje procedura mišićnog testiranja. Takođe,
pouzdanost mišićnog testiranja zavisi i od interesa i saradnje pacjenta i iskustva i tona glasa
ispitivača, temperature prostorije, temperature ekstremiteta, ometanja ispitivača ili ispitanika
u toku ispitivanja i drugih faktora okoline. Drugi faktori koji utiču na rezultate testiranja su
razumjevanje uputa, postura, umor i slično. Da bi se pouzdanost povećala, potrebno je ove
variable kontrolisati što je više moguće. Tkođe je potrebnoda terapeut stekne kinestetički
osječaj za nosmalne vrijednosti mišićne snage. Normalna snaga varira zavisno od dobi, spola,
veličine, građe i profesije neke osobe. Potrebno je steći iskustvo o minimalnom, srednjem i
maksimalnom otporu prilikom testiranja osoba sa mišićnom slabosti.

4.1. PROCEDURE ZA MANUELNO MIŠIĆNO TESTIRANJE

Metod evaluacije mišićne snage prezentiran ovdje je break test. Gravitacija, kao otpor, smatra
se važnom variablom i koristi se kad god je praktično i moguće prilikom procjene mišićne
snage, uključujući pokrete pronacije i supinacije, ako i pokrete prstiju na rukama i na nogama.
Standardne procedure za evaluaciju protiv gravitacije i kada je gravitacija eliminisana,
opisane su u ovom poglavlju. Međutim, ako nisu opisani pokreti bez prisutne gravitacije u
literaturi, treba ih osmisliti. Testovi za gornje i donje ekstremitet, opisani ovdje, su testovi u
svrhu evaluacije snage u smislu mogućnosti da se ona koristi funkcionalno.
Pokreti glave, vrata, trupa, nožnih prstiju, rotacije noge, abdukcije i addukcije noge, nisu
uključeni, zato što su obično u domenu fizioterapeuta u svrhu pripreme pacijenta za kretanje i
hod.
Terapeut pokreće svaki pacijentov zglob kroz pasivni obim pokreta da bi procijenio kakav je
obim pokreta u svakom zglobu. Najbolje je za da pacijent ima puni oblim pokreta u svrhu
mišićnog testiranja. Međutim, ako limitacija postoji, ona se mora navesti.
Mišiću ili mišićnoj grupi se daje ocjena u skladu sa količinom otpora koji mogu podnijeti.
Ovdje su opisana dva sistema ocjenjivanja: Tabela 1 izjednačava Medical Research Council
(1976) – Oxford sistem sa sistemom slovnog ocjenjivanja (Daniels & Worthingham, 1986).
Svaki član određenog odjela trebaju naučiti i koristiti isti sistem testiranja mišićne snage.
Kako bi ova evaluacija bila što više pouzdana, moraju se pratiti određene standardne
procedure.

Procedura testiranja mora biti jasno objašnjena i demonstrirana pacijentu. Konzistentnost

verbalnih instrukcija je veoma bitna.

Umor varira zavisno od osobe i od mišića; uopšteno odmor od 2 minute između maksimalnog
rada istog mišića smatra se adekvatnim.

Pacijent se postavlja u takvu poziciju u kojoj će pravac pokreta biti usmjeren protiv sile teže,
ili će se poništiti sila teže, zavisno od stanja snage mišića.

U svrhu efikasnog izvršenja pokreta distalnih dijelova ekstremiteta u odnosu na zglob i u

svrhu izolacije mišića ili mišićne grupe koja se testira, proksimalni spoj mora biti

19
stabilizovan. Kod slabijih pacijenata, stabilnost osigurava terapeut, ali mora voditi računa o
tome da ne postavlja ruke preko mišića koji se kontrahuju. Suportivna površina, na primjer
ploča, može se koristiti u svrhu stabilizacije nekih mišića.

Primarni pokretači se palpiraju, kako bi bili sigurni da učestvuju u pokretu. Palpacija je, u
stvari, baza za određivanje traga pokreta (T). Da bi palpirao mišić, terapeut postavlja jagodice
prstiju sigurno, ali blago na jastuče mišića ili njegovu tetivu. Nekada se od pacijenta traži da
pokuša pokret, čime se ispitivani mišić napne i relaksira nekoliko puta, kako bi bili sigurni da
palpiramo pravi maišić.

Otpor se primjenjuje na distalnom kraju kosti koja se pokreće, tj. kosti za koju se hvata mišić.
Ako se otpor primjeni na drugom mjestu, poluga se skraćuje ili produžava, što mijenja
veličinu otpora. U break testu otpor se primjenjuje suprotno od smjera pokreta nakon što je
pacijent završio pokret. Otpor se treba primjeniti što je moguće više okomito.

Gravitacija i/ili sinergisti mogu nadomjestiti izvršenje pokreta. Pažljiva palpacija i observacija
može identificirati ovu pojavu i u tom slučaju potrebno je repozicionirati pacijenta.

Tabela 1. Sistem ocjenjivanja mišićnog testiranja

5 = Dio tijela se kreće kroz cijeli obim pokreta protiv maksimalnog otpora i
gravitacije. Normalno se razlikuje za svaku mišićnu grupu i kod osoba
različite dobi, spola i profesije.

4 = Dio tijela kreće se kroz puni obim pokreta protiv gravitacije i srednjeg
otpora.
3 = Dio tijela kreće se kroz puni obim pokreta protiv gravitacije bez
dodatnog otpora.
2 = Dio tijela kreće kroz puni obim pokreta sa eliminisanom
gravitacijom, bez dodatnog otpora.
1 = Tenzija se palpira na mišiću ili tetivi, ali se ne pojavljuje pokret u
zglobu.

0 = Tenzija se ne palpira na mišiću ili tetivi

Tabela 2. Sistem ocjenjivanja mišićnog testiranja: numerička skala izjednačena je sa slovnim

sistemom ocjenjivanja8
5 Normalno N = Dio tijela se kreće kroz cijeli obim pokreta protiv
maksimalnog otpora i gravitacije. Normalno se
razlikuje za svaku mišićnu grupu i kod osoba različite
dobi, spola i profesije

20
 4 Dobro/Good G = Dio tijela kreće se kroz puni obim pokreta protiv
gravitacije i srednjeg otpora.
Dobro minus G- = Dio tijela kreće se kroz puni obim pokreta protiv
gravitacije i manje od srednjeg otpora.
Slabo plus F+ = Dio tijela kreće se kroz puni obim pokreta protiv
gravitacije, izdrži mali otpor i onda se slama (iznenada
opušta).
3 Slabo/Fair F = Dio tijela kreće se kroz puni obim pokreta protiv
gravitacije bez dodatnog otpora.
Slabo minus F- = Dio tijela kreće se bez punog obima pokreta protiv
gravitacije.
Loše + P+ = Dio tijela kreće kroz puni obim pokreta sa
eliminisanom gravitacijom, izdržiu mali otpor i onda se
slama.
2 Loše/Poor P = Dio tijela kreće kroz puni obim pokreta sa
eliminisanom
gravitacijom, bez dodatnog otpora.
Loše minus P- = Dio tijela kreće se bez punog obima pokreta bez
gravitacije .
1 Trag T = Tenzija se palpira na mišiću ili tetivi, ali se ne
pojavljuje pokret u zglobu.
0 Nula 0 = Tenzija se ne palpira na mišiću ili tetivi

Ocjena 2 predstavlja očuvanost 25% mišićne snage, dok ocjena 4 predstavlja očuvanost 80 %
mišićne snage.
8
Trombly C.A.(1995): Occupational therapy for Physical Dysfunction, Fourth Edition.
Baltimore:Williams&Wilkins.

3.2. PROCEDURE ZA MANUELNO MIŠIĆNO TESTIRANJE

 Procedura testiranja mora biti jasno objašnjena i demonstrirana pacijentu.

Konzistentnost verbalnih instrukcija je veoma bitna.

 Umor varira zavisno od osobe i od mišića; uopšteno odmor od 2 minute između

maksimalnog rada istog mišića smatra se adekvatnim.

 Pacijent se postavlja u takvu poziciju u kojoj će pravac pokreta biti usmjeren protiv
sile teže, ili će se poništiti sila teže, zavisno od stanja snage mišića.

 U svrhu efikasnog izvršenja pokreta distalnih dijelova ekstremiteta u odnosu na zglob

i u svrhu izolacije mišića ili mišićne grupe koja se testira, proksimalni spoj mora biti
stabilizovan. Kod slabijih pacijenata, stabilnost osigurava terapeut, ali mora voditi
računa o tome da ne postavlja ruke preko mišića koji se kontrahuju. Suportivna
površina, na primjer ploča, može se koristiti u svrhu stabilizacije nekih mišića.

21
  Primarni pokretači se palpiraju, kako bi bili sigurni da učestvuju u pokretu. Palpacija
je, u stvari, baza za određivanje traga pokreta (T). Da bi palpirao mišić, terapeut
postavlja jagodice prstiju sigurno, ali blago na jastuče mišića ili njegovu tetivu.
Nekada se od pacijenta traži da pokuša pokret, čime se ispitivani mišić napne i
relaksira nekoliko puta, kako bi bili sigurni da palpiramo pravi mišić.

 Otpor se primjenjuje na distalnom kraju kosti koja se pokreće, tj. kosti za koju se hvata
mišić. Ako se otpor primjeni na drugom mjestu, poluga se skraćuje ili produžava, što
mijenja veličinu otpora. U break testu otpor se primjenjuje suprotno od smjera pokreta
nakon. Otpor se treba primjeniti što je moguće više okomito.

 Gravitacija i/ili sinergisti mogu nadomjestiti izvršenje pokreta. Pažljiva palpacija i

observacija može identificirati ovu pojavu i u tom slučaju potrebno je repozicionirati
pacijenta

ANTROPOMETRIJA

Antropometrija (somatometrija) je metoda merenja čovekovog tela, odnosno pojedinih delova tela,
kojom se kvantitativo određuju morfološke osobine i sagledava objektivna slika stanja rasta ispitivane
osobe. Po svojoj važnosti ističu se dve grupe zadataka antropometrije:

 Antropometrijsko merenje u praktične svrhe:

22
 o sticanje objektivne predstave o stanju telesnog razvitka ispitivane osobe, čemu
naročito doprinosi međusobno poređenje pojedinih izmerenih
antropometrijskih mera
o sagledavanje napretka, stagnacije, odnosno nazadovanja određenih
antropometrijskih mera (poređenjem podataka uzastopnih merenja sprovedenih
u odgovarajućim vremenskim razmacima, mogu se realno pratiti: tok fizičkog
razvoja deteta ili adolescenta, uticaj pojedinih oblika telesnog vežbanja na
morfološke karakteristike jedinke, ili sagledati morfološke promene uslovljene
nastajanjem ili lečenjem povreda, oštećenja i oboljenja pojedinih segmenata
tela);
o pravovremeno usmeravanje sportiste takmičara prema sportskim disciplinama,
a presudnu ulogu imaju ne samo pojedini antropometrijski parametri, već i
njihovi međusobni odnosi.
 Antropometrijska merenja i obrada podataka na većim grupama ispitanika:
o longitudinalni metod istraživanja tj. praćenje i merenje iste grupe osoba tokom
niza godina,
o stiče se uvid u dinamiku razvoja dece i omladine u određenim životnim
uslovima
o transverzalni metod israživanja je jednokratno merenje većeg broja ispitanika
određene populacije i dobijanje uvida u prosečno stanje telesnog razvoja.

1.1 Uslovi i tehnike merenja

Merenja antropometrijskih varijabli se rade po internacionalnom biološkom programu (IBP), a
parametri antropometrijskih pokazatelja mere se prema postupku koji su (na osnovu pregleda Stoudt
i Mc Farlanta) izradili M.Stojanović i Z.Stojković.

Ovaj program ima 39 linearnih mera:

težina tela, visina (dužina) tela, sedeća visina, dijametar kolenog zgloba (bikondilarna širina kosti),
dijametar skočnog zgloba (širina skočnog zgloba), visina tibiale, dužina podkolenice, dužina stopala,
obim nadkolenice, obim podkolenice, dužina ruke, dužina nadlaktice, dužina podlaktice, dijametar
lakatnog zgloba (bikondilarna širina nadlaktične kosti), širina pesnice (zapešća), širina šake, obim
nadlaktice opružene (u relaksiranom položaju), obim nadlaktice – savijene (pri kontrakciji), širina
ramena (biakromialni raspon), širina grudnog koša, dubina grudnog koša,
obim grudnog koša, dužina noge (visina spinae iliacae anterior superior), širina karlice, dužina karlice,
visina glave, širina glave, širina donje vilice (širina donjeg dela lica), širina lica, morfološka visina lica,
širina usta, debljina usana, visina nosa, širina nosa, kožni nabor nadlaktice ( nad m. triceps brachil),
kožni napor na leđima ( subskapularni), kožni nabor na trbuhu, suprasteralna visina, obim glave.

Pre svakog merenja obavezno je obeležeti tačke i nivoe u cilju preciznijeg merenja antropometrijskih
veličina. Na slici 1. prikazujemo raspored antropometrijskih tačaka: akromion (a), akropodion (ap),
alare (al), basis (B), cervicale (c), daktylion (da), deltoide (d), endokanthion (en), euryon (eu),
frontotemporale (ft), glabella (g), gnathion (gn), gonion (go), hypochondricale (hy), iliocristale (ic),

23
incizurale (in), iliospinale (is), inion (i), lumbale (lu), malleolare (m), mesosternale (ms), metacarpale
radiale (mr), metacarpale ulnare (mu), metatarsale fibulare (mtf), tibiale (ti), nasion (n),
opisthocranion (op), orbitale (or), phalangion (ph), porion (po), postaurale (pa), preaurale (pra),
pternion (pte), radiale (r), stomion (sto), stylion (sty), subaurale (sba), subnasale (sn), superaurale
(sa), suprasternale (sst), symphiysion (sy), tibiale (ty), tragion (t), trichion (tr), trochanterion (tro),
vertex (V), zygion (zg),

1.2 Principi za izvođenje ovog programa su

 izbor parametara u planiranom antropometrijskom istraživanju
 izbor mernih instrumenata
 tehnika izvođenja antropometrijskih merenja.

Izbor parametara je preduslov za uspeh u istraživanju. Broj i vrsta merenja zavisi od cilja istrraživanja.
Uz brižljivo i dostižno postavljen cilj istraživanja planirana merenja moraju da imaju veliku
reprezentativnu grupu ispitanika (neophodno je uzeti jedan ili dva parametra koji definišu 4
antropometrijske dimenzije)

Longitudionalna dimenzionalnost skeleta: visina tela, sedeća visina, raspon ruku, dužina ruke, dužine
noge.

Transverzalna dimenzionalnost skeleta: širina ramena, širina karlice, širina kukova, dijametar lakta,
dijametar ručnog zgloba, dijametar kolena.

Volumen i masa tela: težina tela, srednji obim grudnog koša obim trbuha, obim nadlaktice, obim
podlaktice, obim nadkolenice, obim podkolenice.

Potkožno masno tkivo: kožni nabor nadlaktice, kožni nabor podlaktice, kožni nabor na leđima, kožni
nabor trbuha, kožni nabor natkolenice, kožni nabor na potkolenici.

 U skladu sa IBP sva merenja na parnim segmentima tela (ruke, noge) treba izvoditi na
levoj strani.
 Pripremiti formulare u koje će se unositi podaci dobijenih merenja

Korektnost rezultata obrzbeđuju merni instrumenti koji odgovaraju standardima, a kalibrisani su u

metričkom sistemu: merna traka, medicinska decimalna vaga, antropometar, klizni šestar, pelvimetar,
kefalometar i kaliper. Pored toga, potrebne su još i dermografske olovke, merne liste, olovke (obične),
kombinovani barometar, higrometar, termometar i zapisnički sto.

Medicinska decimalna vaga koja obezbeđuje tačnost merenja rezultata od 100 gr i kod koje postoji
mogućnost regulisanja kazaljke na nulti položaj.Vaga se baždari svakodnevno nakon izmerenih
petnaest do dvadeset ispitanik. Prenosna vaga koja se koristi za terenske uslove meri sa tačnošću od
5oo gr, jer mehanizam vage je pod direknim uticajem atmosferskih činioca pa sa velikom upotrebom
preko 5000 merenja potpuno se isključuje iz upotrebe.

Antropometar po Martinu na kome su obeleženi santimetri i milimetri koristi se za merenje

24
antropometrijskih parametara. Dužine 2 metara rastavlja se na četri jednaka dela a gornji deo se često
koristi kao klizni šestar s kojim se mere i još neki antropometrijski parametri. Okruglog ili četvrtastog
oblika koji na sebi ima deo koji se pomera. Raspon mera je 200 cm tačnost merenja antropometra je
0,1 cm.Očitavanje rezultata vrši se na četvrtastom otvoru i to na središnoj crti otvora koji poklapa
dobijenu mernu jedinicu.

Merenje debljine potkožnog masnog tkiva vrši se instrumentom kaliperom. Najpogodniji tip kalipera
je “John Bull” sa mernim rasponom od 0 do 40mm (skazaljka opisuje dva kruga oko skale baždarene
od 0 do 20mm). Pre merenja neophodno je proveriti baždarenost instrumenta. Pritisak kojim
hvataljke instrumenta sabijaju kožu i potkožno tkivo je standardno i iznosi 10gr/mm2. Tačnost
očitavanja: 0,2mm (interpolacijom – tačnost od 0,1mm). Rezultat merenja očitava se oko 2 sekunde
pošto je hvataljkom zahvaćen kožni nabor, u ovom intervalu savladava se elasticitet tkiva, pa su
očitane vrednosti bliže realnim. Duže zadržavanje hvataljki može da uslovi njihovo pomicanje i klizanje
čime bi se umanjila tačnost rezultata. S obzirom na veliku varijabilnost rezultata merenja debljine
jednog kožnog nabora kod iste osobe, neophodno je da se merenje uzastopno ponovi barem tri puta.
Kao konačan rezultat merenja uzima se srednja izmerena vrednost debljine nekog nabora

Metalna merna traka (santimetarska traka) mere se obimi tela.Santimetarskom trakom merimomo sa
tačnošću od o,5 cm, a metalnom mernom trakom merimo sa tačnošću od 0,1 cm .Dužina merne
trake iznosi 150 cm, aposle 100 merenja potrebno je traku izbaždariti prema antropometru zbog
mogućnosti njenog rastezanja.

Pelvimetar 1 ima skalu na vodoravnoj osovini koja spaja dva kraka. Služi za merenje biakromialne i
bikristalne širine. Na krajevima ima oštrije završetke koji se kod merenja postavljaju na već unapred
označenim tačkama. Rezultat se čita na unutrašnjem rubu klizne skale. Skala je širine 60 cm a
baždarena je na 0,1 cm.

Pelvimetar 2 primenjuje se kod sagitalnog merenja prsnog koša.Za razliku od pelvimetra 1 na

krajevima ima oblije završetke i može bolje da obuhvate zadate mere.Skala ima širinu od 60 cm, a
baždarena je na 0,25 cm.Rezultat se čita na unutrašnju stranu klizne skale najčešće se ovaj oblik
instrumenta upotrebljava u ginekologiji pa se i naziva ginekološki šestar.

Kefalometar po konstrukciji identičan pelvimetru,ali je manji i ima manju mernu skalu.Skala ima
raspon do 30 cm a baždarena je na 0,1 cm. Služi za merenje manjih dužina i širina tela,a to su dužina i
širina glave i delova glave b. Meri sa tačnošću od 0,1 cm

Klizni šestar služi se merenje manjih rastojanja na telu, anajčešće se koristi za merenje dijametre
zglobova. Ima nekoliko različitih tipova (na primer klizni šestar po Martinu ima skalu od 20 cm dok
klizni šestar sa nonijusom ima raspon od 15 cm.U oba slučaja skala je baždarena na 0,1 cm.
Merenjem ovim instrumentom zahteva i prethodno obeležavanja tački a rezultat se čita na liniji koja
se poklapa sa unutrašnjim rubom kraka šestara. Meri sa tačnošću od 0,1 cm.

1.3 Izvođenje
Pre početka merenja, merilac je dužan da proveri tačnost instrumenta i da ga po potrebi podesi.

25
Prema postavljenim zadacima istraživanja treba omogućiti tehničke uslove za precizne i tačne
rezultate.

 Merenje antropometrijskih parametara obavlja se u toku prepodneva (od 7 do 13

časova);
 Instrumenti su standardne izrade i baždareni su svakodnevno pre početka i u toku
merenja nakon 10 izmerenih ispitanika;
 Ispitanici se mere u sali za antropometrijsko merenje.Sala mora biti dovoljno prostrana
i osvetljena, a temperatura vazduha takva da se svučeni ispitanici osećaju prijatno (od
170C do 220C);
 U sali pre početka merenja neophodno je pripremiti dva radna mesta za merenja.
Razmak između tih mesta mora da bude najmanje 5 metara;
 Sva merenja obavljaju pet merioca, s tim što svaki od njih izvršava uvek ista merenja.
Jedan od merilaca meri telesnu visinu i telesnu masu, drugi meri dijametre, treći
obime, četvrti potkožno masno tkivo, a peti zapisuje rezultate merenja;
 Ispitanici koji se mere su bosi, a na sebi imaju samo sportske gaćice;
 Rezultati merenja čitaju se dok je instrument na merenom parametru ispitanika, a
osoba koja evidentira podatke radi kontrole, glasno ponavlja rezultate pre upisa u
karton ispitanika;

INICIJALNO FORMULAR ZA ANTROPOMETRIJSKE FINALNO

MJERE
1) masa tijela
1 2 3 SR.VR 1 2 3 SR.VR

26
2) visina (dužina) tijela

3) sjedeća visina

4) bikondilarna širina bedrene kosti

5) širina skočnog zgloba

6) visina tibiae

7) dužina potkoljenice

8) dužina stopala

9) opseg natkoljenice

10) opseg potkoljenice

11) dužina ruke

12) dužina nadlaktice

13) dužina podlaktice

14) bikondilarna širina nadlaktične kosti

15) širina zapešća

16) širina šake

17) opseg nadlaktice (opružene)

18) opseg nadlaktice (pri fleksiji i

kontrakciji)
19) raspon u području ramena
(biakromijalni raspon)
20) širina prsnog koša

21) dubina prsnog koša

22) opseg prsnog koša

23) dužina noge (visina spinae iliacae

anterior superior)
24) Širina zdjelice

25) dužina glave

26) visina glave

27
27) širina glave

28) širina donje čeljusti (širina donjeg

dijela lica)
29) širina lica

30) morfološka visina lica

31) širina usta

32) debljina usnica

33) visina nosa

34) širina nosa

35) kožni nabor nadlaktice (tricepsa)

36) kožni nabor na leđima (supskapularni)

37) kožni nabor na trbuhu

38) suprasternalna visina

39) opseg glave

28
29
 PROCJENA SENZORIKE

Osjet dodira je veoma važan za rano učenje kod ljudi. Bez odgovarajućeg osjeta dodira
ograničeno je i motoričko funkcionisanje. Osjet dodita najvažiji je na šakama. Ruka bez
osjeta dodira je „slijepa“. Oštećenje osjeta dodira na volarnoj strani šake uzrokuje umanjen
taktilni feedback i rezultira smanjenom efikasnosti u manipulativnim aktivnostima. Bez osjeta
dodira svaka aktivnost ruke mora biti vođena čulom vida.
Svrha ispitivanja senzorike je:

- Procjena veličine senzornog gubitka

- Evaluacija i dokumentacija senzornog oporavka
- Pomoć pri postavljanju dijagnoze
- Utvrđuje oštećenje i funkcionalno ograničenje
- Utvrđuje smjernice edukacijsko-rehabilitacijskog tretmana, i to:
a) Vrijeme početka senzorne reedukacije
b) Potrebe za edukacijom u svhu prevencije povređivanja u toku izvođenja
okupacionih aktivnosti.

NEUROPSIHOLOŠKE OSNOVE SENZORIKE

U koži, mišićima i zglobovima nalaze se receptori koje podražuju somatosenzorni stimulusi.

Svaki receptor povezan je sa centralnim nervnim sistemom preko posebnog tipa neurona i
primarno biva podražen jednom vrstom senzornog ulaza.
Svaki senzorni neuron i njegovi distalni i proksimalni krajevi mogu se smatrati jednom
senzornom jedinicom. Svaka senzorna jedinica predstavljena je posebnim receptivnim poljem.
Stimulacija bilo kojeg dijela senzornog polja izaziva odgovor, ali stimulusi koji se apliciraju u
centralni dio senzornog polja najlakše izazivaju odgovor.
Drugim riječima, središnji dio receptivnog polja ima niži prag osjeta nego periferija
receptivnog polja. Broj senzornih jedinica varira u različitim dijelovima tijela i zavisi od
gustine inervacije.
Ruke, prsti, usne, lice imaju veoma visoku gustoću inervacije, i samim tim najveća područja
reprezentacije u mozgu.
Senzorni gubitak može biti rezultat oštećenja bilo kojeg dijela senzornog puta. Ako je oštećen
receptor ili neuron može doći do povećanja praga za osjet dodira i smanjenja praga za osjet
boli.
Oporavkom perifernog nerva, najčešće se prvo vraća senzorika. Najčešće, ali ne uvijek, prvo
se vraća osjet boli, a zatim dodira.
Pacijenti sa potpunom lezijom kičmene moždine imaju senzorni gubitak u dermatomu ispod
nivoa lezije.
Pacijenti sa lezijama mozga, kao na primjer kod moždanog udara, kraniocerebralne traume,
cerebralne paralize, takođe mogu imati senzorni gubitak. Težina ovog senzornog gubitka
zavisi od mjesta lezije.
Hemianestezija npr. često nastaje kao rezultat oštećenja talamusa, a odlikuje je gubitak svih
senzornih modaliteta: boli, temperature, dodira, propriocepcije i kinestezije. Pacijenti koji
nemaju svijest o poziciji ekstremiteta u prostoru neće koristiti taj ekstremitetspontano, ili ga
neće koristiti nikako. Njihova motorna kontrola ili kvaliteta pokreta oštećena je zbog odsustva
propriocepcije i/ili kinestezije.

30
Principi koji se primjenjuju prilikom ispitivanja senzorike su sljedeći:

- Pacijent treba da bude opušten i relaksiran i temperatura sobe treba da bude

ugodna.
- Reduciranje stimula iz okoline kako bi se povećala pacijentova koncentracija.
- Razumjevanje pisanog ili verbalnog govora je neophodno za testiranje.
Modifikacija je moguća ako pacijent ne može dati verbalni odgovor.
- Ruka ili instrument kojima se izvodi stimulus mora biti stabilizirana kao i područje
pacijentovog tijela koje se stimuliše.
- Test se prvo izvodi tako da pacijent vidi, a onda se traži od njega da zatvori oči,
povežu mu se oči ili se prekrije testirano područje.
- Treba eliminisati auditivne podražaje u toku izvođenja stimulacija.
- Stimule aplicirati u neredovnim intervalima.
- Stimulusi se u pravilu apliciraju u centar svake testirane zone.
- Obratiti pažnju na debljinu kože, zadebljanja i sl. Može se očekivati da će
senzacije biti nešto umanjene u ovim područjima.
- Demonstirati svaki test na ona područja kože u kojima je senzacija intaktna.
Stimulacije nanositi od u smjeru od distalnog ka proksimalnom.
- Terapeut koji je uradio inicijalno, treba uraditi i finalno testiranje.

Prema Fess-u (1990) hijerarhija senzoričkih kapaciteta šake je sljedeća:

1. Detekcija. Sposobnost da razdvoji single point stimulus from beckground stimulus.

2. Diskriminacija. Sposobnost da razluči stimulus A od stimulusa B.
3. Kvantifikacija. Sposobnost da organizuje taktilnu stimulaciju prema intenzitetu
(grubo, meko, teško isl.).
4. Rekognicija. Sposobnost da se prepozna objekt na osnovu dodira.

31
 Metode testiranja senzorike

Vrsta testa Šta se testom mjeri Instrument Stimulus Odgovor Bodovanje Normalan
skor
Taktilna svjesnost Svjesnost o dodiru Vata, tampon ili Lagani dodir male površine kože Pacijent odgovara sa Broj tačnih odgovora u
(CNS) prsti «da» ili neverbalnim odnosu na broj primjenjenih 100%
odgovorom na signal stimulusa
Taktilna pažnja Svjesnost o dva Prsti Dodirivati pacijenta istovremeno na Pacijent odgovara sa Ako je pacijent u pravu test je
simultana stimula ili jednoj strani tijela ili obje strane «jedan» ili «dva» da normalan; senzorička
odsustvo taktilne bi označio broj ugašenost ako pacijent osjeća
100%
pažnje stimula koje osjeti jedan stimulus na dijelu tijela,
a ne oba istovremeno

Taktilna Spacijalna Olovka, vata, Dodirnuti pacijentovu kožu, a on Vid je sada uključen i Skor je izmjerena razdaljina Očekuje se
lokalizacija reprenzetacija Semmes-Weinstein treba da se sjeti lokacije stimulusa pacijent kažiprstom između lokacije stimulusa i maksimalna
senzoričkih receptora vlakna ili olovkom pokazuje odgovora greška od 10
u korteksu upravo dodirnuto mm na
mjesto vrhovima
prstiju, 11 mm
na
proksimalnim
falangama, 20
mm na dlanu
Prag dodir/pritisak Prag za senzaciju Semmes-Weinstein Izaberite vlakna u odnosu na Pacijent odgovara sa Skor je broj najtanjeg vlakna
Normalan prag
laganog dodira vlakna pcjentov opis senzoričkog gubitka, «da» ili «osjetim» koji je pacijent osjetio barem
dodira
držite ga okomito u odnosu na kožu, kada god osjeti jednom u tri pokušaja,
je percepcija
aplicirajte od 1-1,5 sec., držite od 1- stimulus rezultat se najčešće upisuje
vlakna broj
1,5 sekundi, odstranjujte od 1-1,5 olovkom u boji na dijagramu
2.83.
sec. Ponovite tri puta za sva vlakna ruke
Svesnost za bol: Diskriminacija oštrog Pribadača Nasumice aplicirajte oštru i tupu Pacijent odgovara sa Broj tačnih odgovora u 100%
tupa/oštra i tupog stimula starnu pribadače, okomito na «oštro» ili «tupo» odnosu na broj stimulusa

32
 pacijentovu kožu s konstntnim poslije svakog
pritiskom stimula
Temperatura Diskriminacija toplog Staklene epruvete Aplicirati hladno (40 F) ili toplo Pacijent odgovara sa Broj tačnih odgovora u
i hladnog napunjene toplom i (115-120 F) na kožu «toplo» ili «hladno» odnosu na broj stimulusa
hladnom vodom, poslije svakog 100%
komercijalne stimula
metalne sonde
Vrsta testa Šta se testom mjeri Instrument Stimulus Odgovor Bodovanje Normalan
skor
Svijest o Svijest o inputu na Zvučna viljuška; 30 Udariti viljušku da proizvedete Pacijent odgovara Normalan rezlutat- stimuli se Normalan
vibracijama brzo prilagodljiva ciklusa u sekundi ili vibraciju i postaviti je na jagodicu «isto» ili «različito» i isto percepiraju na obje ruke; rezlutat-
valkna 256 ciklusa u prsta prvo zdrave, a onda ozlijeđene objašnjava u čemu je izmjenjen ako se percepiraju stimuli se isto
sekundi ruke i pitati pacijenta da li osjeća isto razlika različito percepiraju na
ili različito obje ruke
Prag za vibracije Prag brzo Vibrometar Aplicirati vibrirajući dio na testirano Pacijent pokazuje Voltaža se čita sa vibrometra i Normalni
prilagodljivih vlakana (Biothesiometar, područje, postepeno povećavati kada prvi put osjeti pretvara u mikrone rezultati su
BioMedical intenzitet vibracija vibracije odstupanja ≤ 0.04µ, a
Instrument rezultati od
Company Newbury, ≥0.09µ
OH) smatraju se
nenormalnim

Propriocepcija Nepoznata Nema ga Pomjerati dijaluve tijela u različitim Pacijant odgovara sa Propriocepcija se gradira kao Približno
(svijest o polozaju kombinacija pozicijama i uglovima «gore», «dole» ili očuvana, oštećena ili odsutna 100%
tijela u prostoru) receptora dodira, imitira okret sa uspješnih
mišića i zglobova suprotnim imitacija
ekstremitetom
Stereognozija Sposobnost da Manji objekti Staviti prednet u testiranu ruku Pacijent manipulira Broj tačnih odgovora u Približno
(identikacija interpretira senzorni poznati pacijentu objektom u ruci i odnosu na broj pokušaja 100%
objekta) input, intaktna imenuje ga uspješnih
motorika je potrebna odentifikacija
Dellonova Gustoća inervacije i 12 standardnih Selotejpom fiksirati mali i domali 1) pacijent kupi svaki 1) Vrijeme da pokupi sve 1) prvi pokušaj
modifikacija interpretacija predmeta: krilasta prst za dlan. Pacijent, gledajući, što predmet i spušta u predmete u kutiju; = 10-19 sek.;
Mobergovog distribucije matica, šaraf, ključ, brže može kupi predmete i stavlja ih kutiju što brže; 2) 2)Vrijeme da prepozna svaki 2. pokušaj = 9-
Picking up testa senzibiliteta velika matica, mala u kutiju, vrijeme mu se mjeri u dva pacijent manipulira predmet iz oba pokušaja 16 sek;
n.medianusa heks. matica i mala pokušaja. Zatim, ne glrdajući, objektom i imenuje (maksimalno do 30 sek.) 2) 2 sekunde
kockasta matica pacijentu se daje jedan po jedan ga što brže po objektu
kovanica veličine 5 predmet u troprsti hvat i mjeri se se

33
 američkih centi, vrijeme odgovora. Ponavlja se dva
ekser, kovanica puta sa istim predmetom. I istim
veličine 10 redoslijedom.
američkih centi,
spajalica, pljosnati
prsten, pribadača
Statička Gustoća inervacije Savijena spajalica, Počinje se sa razmakom od 5 mm Pacijent odgovara sa Najmanja udaljenost na kojoj Oko 3 mm za
diskriminacija sporo prilagodljivih aesteziometar laganim dodirom, aplicirati jednu ili «jedan» ili «dva» ili postoji najmanje 7 od 10 distalni dio
Dvije tačke vlakana dvije tačke tačnim redoslijedom u «ne znam» tačnih odgovora prsta, 4-5 za
longitudinalnoj orijentaciji šake, središnje
zadržati dok pacijent ne odgovori, falange, 6-7 za
postepeno podešavati razmak dok se proksimalne
ne dođe do najmanjeg tačnog nivoa falange, 7-10
za dlan
Dinamička Gustoća inervacije Isto kao i prethodno Počinje se sa razmakom od 5-8 mm Pacijent odgovara sa Najmanja udaljenost na kojoj Oko 2 mm za
diskriminacija brzo prilagodljivih laganim dodirom, aplicirati jednu ili «jedan» ili «dva» ili postoji najmanje 7 od 10 distalnu
Dvije tačke vlakana dvije tačke tačnim od proksimalnog «ne znam» tačnih odgovora falangu
do distalnog dijela distalnih falangi
sa tačkama paralelnim
longitudinalnoj osi dlana, jednoj
pored druge; lagani dodir

34