CENTAR ZA ORGANSKU PROIZVODNJU

OSNOVNE
INFORMACIJE O
ORGANSKOJ PROIZVODNJI
U SRBIJI

1
ORGANSKA PROIZVODNJA – opšte informacije ........................................................... 5
ORGANSKA PROIZVODNJA U SRBIJI ............................................................................. 6
UDEO POVRŠINA POD ORGANSKOM PROIZVODNJOM .................................................................... 6
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U 2015 .............................................................. 7
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO GODINAMA 2011 – 2015 ....................................................... 8
STRUKTURA BILJNE PROIZVODNJE U 2015 ...................................................................................... 8
ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO GODINAMA .................................................................. 9
STRUKTURA ORGANSKE STOČARSKE PROIZVODNJE U 2015 ............................................................. 9
ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U ORGANSKOM STATUSU ........................... 10

REGULATIVA ........................................................................................................................... 11
KONTROLA I SERTIFIKACIJA ............................................................................................. 12
MOGUĆNOSTI ....................................................................................................................... 14
PODSTICAJI ............................................................................................................................ 15
IZAZOVI U ORGANSKOJ PRIZVODNJI ........................................................................... 16
ORGANSKI PROIZVOĐAČI I PRERAĐIVAČI ................................................................... 17
UDRUŽENJA ................................................................................................................................. 18

3
 OPŠTE INFORMACIJE
„Organska proizvodnja je takav proizvodni sistem koji održava zdravlje zemljišta, ekosistema i ljudi. On se
pre zasniva na ekološkim procesima, biodiverzitetu i proizvodnim ciklusima koji su prilagođeni lokalnim
uslovima, nego na upotrebi inputa sa neželjenim efektima. Organska poljoprivreda kombinuje tradiciju,
inovacije i nauku u korist zajedničke životne sredine i promoviše fer odnose i dobar kvalitet života svih
onih koji su uključeni u nju.“
IFOAM ORGANICS INERNATIONAL (prevod Vladan Bogdanović)
Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede koji se zasniva na biološkoj ravnoteži sistema ze-
mljište-biljka-životinja-čovek. Ona se zasniva na visokom poštovanju ekoloških principa putem racional-
nog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznovrsnosti
i zaštite životne sredine.
U organskoj proizvodnji zabranjena je upotreba genetički modifikovanih organizama, sintetičkih sred-
stava za zaštitu i ishranu bilja, veštačkih boja, zaslađivača, pojačivača ukusa, konzervansa i jonizujućeg
zračenja. Ograničena je upotreba aditiva u preradi i antibiotika u stočarskoj proizvodnji.
Osnovni principi na kojima se bazira razvoj organske proizvodnje su:
• Princip zdravlja – Organska poljoprivreda treba da podržava zdravlje zemljišta, biljaka, životinja, ljudi i
cele planete kao jedne nedeljive celine. Zdravlje svih živih organizama, od zemljišnih mikroorganizama
do ljudskih bića, jeste u međuzavisnosti – zdrava biljka sa zdravog tla brine o zdravlju životinja i čoveka.
• Princip ekologije – organska poljoprivreda treba da se zasniva na živim ekološkim sistemima i ciklu-
sima, da radi u skladu sa njima, da ih stimuliše i pomaže u njihovoj održivosti. Proizvodnja se bazira
na ekološkim procesima i kruženju materije unutar agro-ekosistema, umesto na spoljnim inputima
materije i energije. Svi oni koji se bave organskom poljoprivredom treba da imaju svest o zaštiti životne
sredine, uključujući staništa, klimu, biodiverzitet, vazduh i vodu.
• Princip pravednosti – organska poljoprivreda treba da izgradi odnose koji obezbeđuju pravednost i po-
štuju zajedničko okruženje i životne mogućnosti. Svi oni koji su uključeni u organsku poljoprivredu treba
da obezbede pravednost na svim nivoima: za potrošače, prerađivače, distributere, trgovce i proizvođače.
• Princip brige – organskom poljoprivredom treba da se upravlja na obazriv i odgovoran način kako bi se
zaštitilo zdravlje i dobrobit sadašnjih i budućih generacija i okruženja.

5
Organska proizvodnja je jedan od najbrže rastućih sektora. U poslednjih pet godina površine pod organ-
skom proizvodnjom porasle su za gotovo 300%. U 2015. godini procenat učešća površina pod organskom
proizvodnjom u ukupno korišćenom poljoprivrednom zemljištu dostigao je 0,44%. Poređenja radi, prosek
u EU je prema podacima iz 2013 bio oko 5,4%. Neke evropske zemlje poput Austrije dostigle su 20% učešća
organske u ukupnom korišćenju zemljišta, dok neke zemlje planiraju da postanu u potpunosti organske u
narednim decenijama.

UDEO POVRŠINA POD ORGANSKOM PROIZVODNJOM

18,000 0.50%
0.44%
16,000 0.45%

14,000 0.40%

0.35%
12,000
0.28%
0.30%
10,000
0.23%
0.25%
8,000 0.18% 15,298
0.20%
6,000
0.15%
9,447
4,000 8,228
0.10%
6,340
2,000 0.05%

0 0.00%
2012 2013 2014 2015

Površine pod organskom proizvodnjom (u ha)

Udeo površina pod organskom proizvodnjom u ukupno korišćenom poljoprivrednom zemljištu (u %)

6
ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO REGIONIMA U 2015

Redni Obradiva površina

Region učešće (u %)
broj (u ha)
1. Beograd 60 0,5
2. Šumadija i Zapadna Srbija 1.427 10,6
3. Južna Istočna Srbija 1.748 13
4. Vojvodina 10.163 75,8
Ukupno obradivo zemljište (ha) 13.398 100

U ove podatke uključeni

su i proizvođači koji
su trenutno u procesu
konverzije. Iz razloga
nepostojanja zvanične
metodologije, nisu
obuhvaćeni podaci o
površinama korišćenim
za sakupljanje divljeg
jagodastog voća, gljiva
i lekovitog bilja. Na
mnogim površinama,
ovo bi mogao da bude
značajan doprinos
ukupnoj organskoj
proizvodnji. Takođe, u
podacima o ukupno
korišćenom zemljištu ne
nalaze se livade i pašnjaci.

7
 ORGANSKA BILJNA PROIZVODNJA PO GODINAMA 2011 – 2015
00

00
16,000.00

13,398
00
14,000.00
00

7,881
12,000.00

00 10,000.00

7,881
5,364

5,355
8,000.00

4,252
00

5,364

5,355

2,818.30
2,522.40

2,273.40

2,202.10

4,252
3,007

6,000.00

2,895
2,818.30

2,6741,895
2,522.40

1,484.40
1,415.70

2,273.40

2,202.10
1,227.80
1,211.10

1,204.10
3,007
1,163.30

00

2,895

1,895
2,674
1,484.40
1,415.70

1,227.80
1,211.1059.5

1,204.10

1,440
1,163.30

4,000.00

1,440
672.9
663.1

594.9
672.9
663.1

594.9

214.5
171.9

170.5
153.6
132.6
113.7

106.8
00

214.5
171.9

170.5
153.6
541

132.6
113.7

106.8
2,000.00
541

90.2
79.8
75.9

230

60.9
28.4

90.2
79.8
75.9

230

60.9
59.5

28.4
96

71
96

71
0.00
00 2011 2012 2013 2014 2015
2011 2012 2013 2014 2015
Žitarice Industrijsko bilje Povrće Krmno bilje Voće Lekovito i aromatično Ostalo UKUPNO

Žitarice Industrijsko bilje Povrće Krmno bilje Voće Lekovito i aromatično Ostalo UKUPNO

STRUKTURA BILJNE PROIZVODNJE U 2015 14,10%

31,70%
0,50% 14,10%

31,70%
0,50%

21,60%

21,60%

10,70%
10,70% 20,00% 20,00%
1,30%
1,30%

Žitarice
Žitarice Industrijsko bilje
Industrijsko bilje Povrće
Povrće KrmnoKrmno
bilje bilje
Voće Lekovito i Lekovito
Voće aromatičnoi aromatično
Ostalo Ostalo

8
6,000
ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO GODINAMA
4,848
5,000

4,031
4,000 6,000

4,848
5,000
2,837 2,746
3,000 2,698 2,693
4,031
4,000
2,176
2,034 1,940
2,000 3,000
2,837
2,698 2,693 2,746 1,686
1,428 1,390 2,504
1,380
2,176
2,034 1,940 1,154 1,140
2,000 961 946 894
1,686
1,000 1,428 1,390 1,380
1,154 1,140
961 946 894
206 1,000 211 175 210 173 232 21
7 66 21 76 17 20
206 211 175 210 173 232 218
0 7 66 21 76 17 20
0 2012 2013 2014 2015
2012 2013 2014 2015

Ovce OvceSvinje
Svinje Goveda
Goveda Koze
KozeŽivina Magarci
Živina Konji
Magarci PčelinjaKonji
društva Pčelinja društva

STRUKTURA ORGANSKE STOČARSKE PROIZVODNJE U 2015

Broj grla/komada organski status
Ukupno
Broj
Brojgrla/komada
grla/komada period konverzije
konverzije Broj grla/komada organski status Ukupno
Ukupno
90 471
2,504
16
2,504
1,079 4,848
1,616 20 3,232 4,848
20
2,033
218 218
1,117

1,380 1,380

132
1,686 232
153 1,686 232
100
128
4 569 2,593 2,746
301 2,746

Ovce Svinje Goveda Koze Živina Magarci Konji Pčelinja društva

9
ORGANSKA STOČARSKA PROIZVODNJA PO REGIONIMA
U ORGANSKOM STATUSU

Pčelinja
Vrsta životinje Ovce Svinje Goveda Koze Živina Magarci Konji
društva
Region
Grad Beograd - - - - 98 - - 115
Šumadija i
- - - 55 - - - 153
Zapadna Srbija
Južna i Istočna
939 10 298 38 50 16 90 203
Srbija
Vojvodina 2.293 90 2.295 1024 931 - - -
Ukupno 3.232 100 2.593 1.117 1.079 16 90 471

10
 a. Zakoni i propisi
Sa stupanjem na snagu nove regulative o organskoj proizvodnji u EU, u Srbiji je usvojen Zakon o organskoj
proizvodnji (Službeni glasnik RS broj 30/10) i njegova primena je počela 1. januara 2011. godine.
Sve što se tiče metoda organske proizvodnje, tehnoloških postupaka u preradi, skladištenja, transporta,
sprovođenja kontrole i sertifikacije, upravljanja evidencijom koju vode kontrolne organizacije, korišćenja
nacionalnog znaka na organskim proizvodima je regulisano Pravilnikom o kontroli i sertifikaciji u organ-
skoj proizvodnji i metodama organske proizvodnje (Službeni glasnik RS broj 48/11).
U samim počecima organske proizvodnje u Srbiji nije vođena carinska evidencija o uvozu i izvozu organ-
skih proizvoda, ali je na inicijativu Ministarstva poljoprivrede, Ministarstvo finansija izmenilo Pravilnik o
obliku sadržini, načinu podnošenja i popunjavanja deklaracije i drugih obrazaca u carinskom postupku
(Službeni glasnik RS, broj 29/2010) čime je omogućeno praćenje izvoza organskih proizvoda.
b. Ministarstvo poljoprivrede
U okviru Ministarstva poljoprivrede, kao kompetentno telo i nadležni organ za rad kontrolnih organizacija i
metode organske proizvodnje radi Grupa za organsku proizvodnju koja se nalazi u okviru Direkcije za naci-
onalne referentne laboratorije. Poslovi grupe su:
• Priprema stručnih osnova za izradu propisa iz oblasti organske proizvodnje
• Prikupljanje godišnjih izveštaja od ovlašćeih kontrolnih organizacija
• Zbirna evidencija o organskoj proizvodnji
• Vođenje spiska ovlašćenih kontrolnih organizacija
• Rešenja o ispunjenosti uslova za obavljanje poslova kontrole i sertifikacije
• Odobravanje odstupanja od metoda organske biljne i stočarske proizvodnje i pravila prerade u or-
ganskoj proizvodnji
• Odobravanje upotrebe reproduktivnog materijala iz konvencionalne proizvodnje posle perioda konverzije
• Skraćenje ili produženje perioda konverzije
U okviru Sektora za poljoprivrednu politiku ministarstva, Grupa za kvalitet, deklarisanje i označavanje
hrane predlaže mere agrarne politike, učestvuje u pripremi mera i programa korišćenja budžetskih sred-
stava za podsticanje razvoja organske poljoprivrede. Grupa učestvuje i u izradi strateških dokumenata i
pripremi stručnih osnova za izradu propisa u organskoj proizvodnji, koordinira radom Stručnog saveta za
organsku proizvodnju i sarađuje sa stručnim domaćim i međunarodnim asocijacijama.
Inspekcijski nadzor nad sprovođenjem Zakona o organskoj proizvodnji i propisa donesenih na osnovu
njega sprovode Inspektori za organsku proizvodnju.

11
Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine svake godine ovlašćuje kontrolne organizacije koje su
ispunile uslove da obavljaju poslove kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji. Za 2016. godinu, ovla-
šćene su:

„TMC CEE“ – Beograd

„ORGANIC CONTROL SYSTEM“ – Subotica *od 2013. jedina domaća kontrolna organizacija koja je od EK
dobila dozvolu za sertifikaciju organskih proizvoda za direktan izvoz iz Srbije na tržište EU bez dodatnih
dokumentacija i dozvola
„ETKO PANONIJA“ – Novi Sad
„CONTROL UNION DANUBE d.o.o.“ – Beograd (holandska sertifikaciona kuća)
„EKOCERT BALKAN“ – Beograd (frakcuska sertifikaciona kuća)
„ECOVIVENDI“ – Beograd (italijanska sertifikaciona kuća)
„CENTAR ZA ISPITIVANJE NAMIRNICA d.o.o.“ – Beograd

Kako se obavlja sertifikacija?

Postupak počinje prijavom koju proizvođač podnosi ovlašćenoj kontrolnoj organizaciji i zaključivanjem
ugovora o vršenju kontrole i sertifikacije u organskoj proizvodnji.
Proizvođači mogu da zaključe ugovor direktno sa kontrolnom organizacijom i samostalno snose troškove
kontrole i sertifikacije. Takođe, proizvođač može da zaključi ugovor o saradnji sa drugim proizvođačima
(kooperantima) koji obavljaju sličnu proizvodnju na području u istoj geografskoj oblasti. U tom slučaju na-
vode se svi kooperanti sa kojima je proizvođač sklopio ugovor, a on snosi troškove grupnoog sertifikata i u
obavezi je da uspostavi sistem interne kontrole. Kontrolu vrši lice koje je ovlašćeno od strane proizvođača
(interni kontrolor), dok efikasnost ovog internog sistema kontrole sprovodi kontrolor ovlašćene kontrolne
organizacije.
Grupna sertifikacija pokazala se veoma efikasnom i najveći izvoznici organskih proizvoda imaju uspostav-
ljen ovakav sistem. Među njegovim brojnim prednostima jesu i niži troškovi ali i uključivanje proizvođača
koji žive u ruralnim krajevima i rade na manjim parcelama.
Sve kontrolne organizacije moraju biti ovlašćene od strane Ministarstva poljoprivrede da bi mogli ostvariti
pravo na podsticajna sredstva i validan sertifikat.

12
Kako prepoznati organski proizvod?
Po Zakonu o organskoj proizvodnji, sertifikovan organski proizvod se obeležava oznakom „Organski proi-
zvod“, kodom ovlašćene organizacije i nacionalnim znakom. Na ovaj način mogu da budu obeleženi proi-
zvodi koji sadrže najmanje 95% sastojaka poljoprivrednog porekla koji su proizvedeni metodom organske
proizvodnje.
Svi drugi znaci koji mogu da asociraju na organski proizvod (BIO, EKO i sl) nisu prepoznati kao organski
proizvod i ne postoji garancija da je reč o organskom proizvod.

13
Organski proizvodi su jedan od najvećih izvoznih potencijala Srbije. U periodu od 2012. do sada, izvoz je
porastao za oko 500% i nastavlja da raste. I na domaćem tržištu primetan je, doduše manje dramatičan rast
i u ovom trenutku je nemoguće pokriti tražnju domaćom proizvodnjom.

Najviše se, očekivano izvoze proizvodi niskog stepena prerade i reč je uglavnom o zamrznutom i pasir-
anom voću i svežem povrću. Da bi se postigla veća konkurentnost na stranom tržištu, potrebna su ulaganja
u proizvode veće dodate vrednosti, odnosno višeg stepena prerade.

Sektor organske proizvodnje je odlična mogućnost za integraciju i razvoj usitnjenih poljoprivrednih gaz-
dinstava koja u proseku zauzimaju po 5,4 ha. Kroz grupnu sertifikaciju ali i projekte koji bi stimulisali sert-
ifikaciju više domaćinstava po regionalnom principu, uz pažljiv odabir kultura, moguće je razmišljati o or-
ganskoj poljoprivredi kao budućoj ključnoj grani srpske poljoprivredne industrije.

VREDNOST IZVOZA ORGANSKIH PROIZVODA

U MILIONIMA EUR
25

19,6
20

15

10,7 11,2

10

5 3,74

0
2012 2013 2014 2015

14
Vlada Republike Srbije je donela Uredbu o raspoddeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2016
godini (Sl glasnik RS, broj 8/16) kojom je za organsku proizvodnju namenjeno 92.000.000 dinara.
U organskoj proizvodnji se dobija minimalno 40% više nego što je predviđeno za konvencionalnu proizvodnju
(kroz premiju, podsticaje za proizvodnju, regres i đubrivo). Podsticaji u organskoj proizodnji predviđeni su
Zakonom o organskoj proizvodnji.
Prema pravilniku o korišćenju podsticaja za organsku proizvodnju predviđeni su sledeći podsticaji:
1. osnovni podsticaji u biljnoj proizvodnji u iznosu od 2.800 din/ha
2. premija za mleko u iznosu od 9,8 din./l
3. regres za sredstva za ishranu bilja i oplemenjivače zemljišta u iznosu od 14 din./l/kg,a najviše 2.800 din/ha
4. kvalitetne priplodne mlečne krave u iznosu od 35.000din./grlo
5. kvalitetne priplodne tovne krave u iznosu od 35.000 din./grlo
6. kvalitetne priplodne ovce i koze u iznosu od 9.800 din./grlo
7. kvalitetne priplodne krmače u iznosu od 9.800 din./grlo
8. roditeljske kokoške teškog tipa u iznosu od 84 din./grlo
9. roditeljske kokoške lakog tipa u iznosu od 140 din./grlo
10. roditeljske ćurke u iznosu od 420din./grlo
11. kvalitetne priplodne matice riba šarana u iznosu od 700 din./komad
12. kvalitetne priplodne matice ribe pastrmke u iznosu od 420 din./komad
13. tov junadi u iznosu od 14.000 din./grlo
14. tov jagnjadi u iznosu od 2.800 din./grlo
15. tov svinja u iznosu od 1.400 din
16. tov jaradi u iznosu od 2.800 di./grlo
17. krave dojilje u iznosu od 28.000 din./grlo
18. košnice pčela u iznosu od 840 din./košnica

15
Sa proizvodnjom na nešto više od 15.000 hektara Srbija je jedva prepoznata na stranim tržištima. Organski
proizvodi se uglavnom prodaju kao sirovina na domaćem tržištu ili izvoze kao zamrznuti organski proizvo-
di. Površine pod organskom proizvodnjom beleže spor rast, a poljoprivrednici i dalje oklevaju da počnu da
se bave OP zbog specifičnih tehnoloških zahteva sa kojima nisu u stanju da se nose, naročito u početku
uvođenja organske proizvodnje u sisteme koje se bavi mešovitom proizvodnjom.
Najveći broj organskih proizvođača je otpočelo ovu proizvodnju iz ekonomskih razloga. Većina ih je ma-
nje-više zadovoljna rezultatima organske poljoprivrede, no ipak su osetili i doživeli neke prepreke i proble-
me tokom praktikovanja OP kao što su:
• nedostatak registrovanih inputa za organsku proizvodnju (sredstava za zaštitu biljaka, nedostatak
veterinarskih lekova, - neprilagođenost zakonodavnog okvira potrebama organskih proizvođača,
• nepredvidiva poljoprivredna politika, nedostatak strategije za razvoj organskog sektora,
• nedovoljna diverzifikacija aktivnosti na organskim gazdinstvima,
• nedostatak praktičnog znanja o organskoj tehnologiji,
• manjak proizvoda višeg stepena prerade,
• nedostatak kvalifikovane radne snage,
• nedostatak marketinških i poslovnih veština (poljoprivredna gazdinstva uglavnom ne vode eviden-
ciju o poslovanju, prihodi, rashodi...),
• potrebno udruživanje,
• manjak organskih sirovina na domaćem tržištu,
• potreba za ozbiljnijom saradnjom sa domaćim maloprodajnim lancima,
• nedostatak informacija o merama podrške, tržišnim mogućnostima među poljoprivrednicima,
• migracija mladih u urbanizovana mesta,
• nedovoljna svest potrošača,
• potrebno je više saradnje između MPZŽS i Ministarstva prosvete u usklađivanju obrazovnih profila i
situacije na terenu.

16
Organski proizvodi koji se prerađuju u Srbiji su pretežno smrznuto i sušeno organsko voće i povrće. Pre-
rađivačka delatnost proizvođačima služi kao poslednji korak za njihove proizvode usmerene ka tržištu.
Prerada u čajeve ili mlevenje brašna u malim kapacitetima služi da se proizvodu da dodatna vrednost ali i
produži upotrebna vrednost proizvoda.
Najveći broj proizvođača zastupa primarnu proizvodnju, i uglavnom izvozi sirovine u zemlje EU, SAD, Japan.
Trenutno najznačajniji organski proizvođači su:
• Budimka, office@budimka.rs • Fungo jug, fungogroup@gmail.com
• Imlek, info@imlek.rs • Global seed, global.seed@globalseed.info
• All Natural Foods, office@allnaturalfoods.rs • Jovanjica, info@jovanjica.com
• Awiss, irina.avdalovic@gmail.com • Menex, info@menex.rs
• Berry frost, berryfrost@inffo.net • MIDI Organic, midi.org@gmail.com
• Bio Mons, biomons.rs@gmail.com • Mondi Lamex, office@mondiserbia.co.rs
• BMD, office@bmd.co.rs • Pamin, office@pamin.rs
• Conimex, organic@conimext.co.rs • Strela, office@strelafunghi.com
• Eco Mele, mladen@ecomele.com • Suncokret, ivan@suncokret.rs
• Ecoagri Serbia, office@ecoagri.rs • Univerexport export-import, adbacka@adbacka.rs
• Elixir Food, office@elixirfood.rs • Van Drunen Farms, info@vandrunen.rs
• Fine Food Line, info@finefoodline.com • Voće produkt, voceproduktb@yahoo.com
• Flory, flory@flory.rs • Zadrugar, office@fruit.rs
• Forest Food, office@forestfood.rs • Zdravo Organic, office@zdravo.rs
• Frikos, office@frikos.rs • Žuč voće, zuc.vocezuc@gmail.com

17
 UDRUŽENJA

Sa razvojem organske proizvodnje i broj aktivnih udruženja u sektoru se povećava.

Nacionalno udruženje Serbia Organica, www.serbiaorganica.org, office@serbiaorganica.org
Terra’s, www.terras.org.rs, terras@terras.org.rs 
Zelena mreža Vojvodine, www.zelenamreza.org, office@zelenamreza.org
Vojvođanski klaster organske poljoprivrede, vok.org.rs, organskiklaster@gmail.com
Centre for organic production Selenča, organiccentar.rs, organic.jg@gmail.com
Centre for organic production Užice, udruzenje.cop@gmail.com
Udruženje za proizvodnju organske hrane Eco-Energy, upohecoenergy@gmail.com

18
19
CENTAR ZA ORGANSKU PROIZVODNJU

T: +381 11 330 44 62
organic@pks.rs
www.pks.rs
20