Arheologija Grčke

Grčko vazno slikarstvo

- Kontinuitet grčkoh vaznog slikarsta? Od 1990/1550 god. p.n.e. do uključenja grčke kulture u
okvire rimske civilizacije.

- Gdje se nalazi najbolja zemlja? Oko rta Kolias kod Atine i u okolini Korinta.

- Kvaliteta? Korintska je žuta i zelenkasta, sa južnih Kiklada je vulkanska, a iz jugozapadne

Azije pjeskovita.

- Postupak prije izrade vaze? Zemlja se mora dobro očistiti od primjesa te se izmijesiti. Dobro
očišćenoj i izgnječenoj zemlji se dodaje minijum kako bi se spriječila poroznost.

- Četiri stilske faze i njihova hronologija?

1) Protogeometrijski i geometrijski stil (1025-750)
2) Orijentalizirajući stil (750-690)
3) Crnofiguralni stil (690-530)
4) Crvenofiguralni stil (530-323)

- Nakon čišćenja, gnječenja i stavljanja minijuma, stavlja se na lončarsko kolo te se oblikuje.

Drška i stopa se oblikuju zasebno te se stavljaju na osnovu posude neposredno pred sušenje.
Suši se nekoliko dana da bi bila dovoljno čvrsta da se na njoj crta. Peče se u lončarskim
pećima na temp od 900-950 stepeni.

- Lončarska peć se sastoji od ložišta i od gornjeg dijela na koji su se stavljale posude. Pod
između njih je bio izbušen kako bi gasovi izlazili te je na gornjem dijelu zida peći postojao
otvor za to i da radnik može pratiti proces pečenja.

- Proizvodnja vaza u Atini je bila u rukama strana (meteka).

- Natpis epoiese označa vlasnika i izrađivača, dok natpis egrapse označava slikara vaze.

- Kada su pisana imena robova koji su izrađivali ili slikali vazu uglavnom je vezan etnikon uz
njih (Liđanin, Kolhiđanin itd..)

- Tipovi posuda: pitosi, amfor (jedan tip su pelike), krateri (kelebe, krater sa volutnim
drškama, zvonasti krate, krater u obliku pehara), stamnos, hidrije, ojnohoe, kantarosi, askosi,
laginosi, alabastroni, lutrofori, lekiti, kiliks, pikside, psikere

- Centri za proizvodnju: Atina, Rod, Sam, Mel, Klazomena, Milet

- Slikarstvo u helenizmu uglavnom imitira crnofiguralni stil.

- Razlike u slikanju crno i crvenofiguralnog stila? 1) Crnofiguralni stil: pravi se prvo skica pa se
onda ona boji crnim firnisom, dok se detalji izvode drugom bojom (npr. bijela ili žuta)
2)Crvenofiguralni stil: pravi se također skica, ali se u ovom procesu popunjava prostor oko
željenog prikaza te prikaz dobija crvenu tj. prirodnu boju posude.

Vaze protogeometrijskog stila

- Začeci ovog stila se mogu otkriti u poznomikenskom i submikenskom periodu.

- Tekovina mikenske civilizacije je otkriće lončarskog kola i firnisa.
- Propašću mikenske civ. nestaje i njen realistički prikaz na umjetninama.
- Centar: Atika

Protogeometrijski stil

- Protogeometrijski stil karakterizira preciznost, stroga simetrija.

- Tipični oblici keramike su: skifosi, amfore, krateri i krčazi.
- Veći dio posude je neukrašen, a kasnije se to ukrašava prevlakom mrke boje.
- Skroman ukras u jednoj traci.
- Karakteristični motivi: koncentrični krugovi i polukrugovi izvođeni šestarom, izlomljene
linije i trouglovi.
- Ornament je pretežno crne ili mrkocrne boje. Najčešće se nalazi na ramenu posude.

Geometrijski stil

- Cvjeta u IX i VIII st. Centar je Atina, ali su postojale brojne druge radionice na Peloponezu i
na ostrvima.
- Ideal geometrijskog stila je apstraktan, matematički jasan i precizan.
- Tipovi posuda karakteristični za ovaj stil: amfore, krateri, krčazi i pehari.
- Amfore i krateri često znaju biti ogromni.
- Na početku geom. stila najveći dio posude je bio prekriven crnim firnisom, a svega se
javljaju 2-3 trake sa ornamentom. Postepeno se broj traka umnožava.
- Početkom VIII st., Atičke geometrijske vaze izdijeljene su trakama različite širine.
- Ukrasi: meandar (za koji se smatra da je atička tvorevina), svastike, šahovska polja, pješčani
sat, krugovi. U kasnijoj fazi javljaju se i životinje (patke i guske, nekad konji).

Dipilonske vaze – monumentalne vaze geometrijskog stila nađene kod Dipilonske kapije u
Atini. Služile su kao žrtvenik za izlivanje tečnih žrtava i kao nadgrobni spomenik. Čest je
prikaz oplakivanja, izlaganja i iznošenja pokojnika. Muškarci nose bodež ili mač, žene
ponekad suknju, a narikače se prepoznaju po dignutim rukama. Ljudi predstavljeni kao 2
trougla. Između figura su ornamenti samo kako bi se popunio prazan prostor – horror vacui.

- Pored atičkog postoje i geometrijski stilovi sa otoka Tera, beotski, kiparski..

Orijentalizirajući stil

- Za ovaj stil značajno je osnivanje naselja na ušću Oronta.

- Ornamenti ovog stila: palmete, rozete, cvjetovi i pupoljci lotosa, spirale, svastike.
- Korint prvi prihvata orijentalizirajući stil oko 725 god. p.n.e.
- Keramičke vrste orijenalizirajućeg stila su:
* Protokorintska i korintska
* Rodsko-miletska
* Delsko-melska
* Klazomenska
* Ceretanska
* Lakonska
* Halkidska
* Atička
** Fikelura keramika

- Protokorintska keramika

- Posude veličine nekoliko centimetara (aribalosi) – aribalosi sa završecima u obliku glave

(ljudske ili životinjske, najčešće lava)
- Najpoznatija je Kiđi vaza – predstavljene mitološke scene (Parisova presuda), sene iz
svakodnevnog života (lov na zečeve) i prikaz borbe. Glavna kompozicija u srednjem frizu
prikazuje sukobljavanje dvije vojske. Prikaz vojnika koji se naoržužava i borci koji hitaju da se
pridruže svojim trupama.

- Korintska keramika

- Pretežno se prikazuje samo jedna životinja(lav, panter ili udvojena životinja sa jednom
glavom).
- Predstavnici ove keramike su: krater Eurita (svakodnevni život jedne ugledne porodice) i
Amfijarajev krater (mitološki prikaz srdžbe Amfijarajeve).
- Pored posuda bitne su i keramičke posude tzv. „pinakes“, najviše ih je nađeno u hramu
Posejdona u Korinti. Preko tekstova nekih od njih saznajemo imena najstarijih nama poznatih
slikara – Timonid i Milonid.

Rodsko-miletska keramika

- Najbliža istočnjačkoj keramici, ljudski prikazi rijetki. Pretežno prikaz životinja i ornamenata.
Ispod trolisnog otvora prikazane mistične oči.
- Omiljeni oblici: amfore, krčazi, ojnohoe
- Tanjiri također, najpoznatija posuda je Euforbov tanjir (prikazuje bitku Menelaja i Hektora
oko Euforbovog tijela).
- Kamiros stil – jedna varijanta keramike koja je dobila ime po nekropoli na otoku Rodu.
Delsko-melska VII st.

- Odbacuje sve elemente geometrijskog stila. Monumentalne posude, dekoracija monotona.

- Ornamenti: barske ptice, jeleni, spirale, rozete, svastika, trougao, mitološka bića.
- Najpoznatije posude su: 1) Vaza sa prikazom Apolona – jaše u kolima sa 2 Hiperborejke,
ispred njega se nalazi njegova sestra Artemida sa lovinom u rukama. Konjska krila su
klasičnoh orijentalnog stila.
2) Prikaz Herakla kako odvodi svoju nevjestu.

Fikelura keramika VI st.

- Od 575. god. p.n.e.

- Karakteristična žuta ili svijetlomrka boja, nema engobe.
- Omiljeni oblik: zdepasta amfora
- Karakteristični ornamenti: polumjesečasti (srpasti) ukras, mreže i rombovi od tačkica.
- Poznata posuda ljudske figure sa maskom (glava zeca)

Klazomenska keramika i sarkofazi VII i VI st.

- U Klazomeni veliki centar u Smirnskom zalivu.

- Međutim poznatija je po keramičkim sarkofazima, a ne po posudama.
- Grci ne praktikuju sahranu u sarkofagu već su služili za vrijeme obreda izlaganja mrtvaca.
- Sarkofazi su bili veliki, presvučeni engobom bijeložućkaste boje. Crne figure, bijeli detalji.
- Najčešće prikaz rata, lova, životinja, Artemide..

Ceretanska keramika treća četvrtina VI st.

- Grupa od 30-akhidrija nađenih u Cereu (Etrurija).

- Od žute ili crvene zemlje, crteži crnim firnisom
- Najpoznatija je hidrija sa prikazom Herakla kod Buzirisa (Heraklo kao div koji gazi i baca 6
egipćana koji su prikazani kao mršavi i mišićavi). Danas se nalazi u Beču.

Lakonska keramika

- Pronađene posude u spartanskoj koloniji Kireni (sj. Afrika) i u samoj Sparti.

- Omiljeni oblik – duboke kupe.
- Ljudski i životinjski prikazi, ukrašave se i unutrašnjost posude.
- Najpoznatija vaza je Arkezilajeva kupa (prikazan na gornjem dijelu kirenski vladar Arkizelaj,
sjedi sa panterom na palubi broda i nadgleda utovar i mjerenje dragocjene robe). Danas se
nalazi u Parizu.
Halkidska keramikaoko sredine VI st., a završava i krajem VI st.

- Smatralo se da su ove vaze proizvodili majstori sa Eubeje (Halkida).

- Međutim danas se zna da su nastale na zapadu u nekoj koloniji Velike Grčke.
- Glavna odlika: izvanredna tehnika
- Crna prevlaka sa plavim refleksima
- Ornamenti: friz rascvjetalih i poluotvorenih ružinih pupoljaka.
- Srednji friz je određen za figuralni prikaz
- Stopa ukrašena zrakastim ornamentom.
- Najpoznatija: Finejeva kupa (mitološka scena prikaz slijepog kralja Fineja, kome Harpije
otimaju hranu). Nalazi se u Vircburgu.

Atička keramika orijentalnog stila

- Ovaj stil čini vezu između dipilonskog i crnofiguralnog stila.

- Najpoznatija posuda je hidrija iz Analatosa (prikazane stilizovane figure igrača, lotosi,
košute..).
- Pored nje poznate su i amfora s predstavom Nesa i Herakla koja se nalazi u Njujorku, te
amfora s prikazom oslijepljenja Polifema, te amfora sa prikazom Peleja kako dovodi malog
Ahila kentauru Hironu.

Atička crnofiguralna keramika

- Iako je tehnika crnih figura otkrivena u korintskim radionicama, ona je u Atici usavršena te
najpoztnatija i najveća potražnja je upravo za njihovim posudama.
- Omiljeni oblik ranog atičkoh crnofiguralnog stila su velike amfore (služile u pogrebnom
ritualu, na vratu ovih amfora najčešće prikazan pijetao).
- Najpoznatija ne Netos amfora – borba Herakla i Nesa (kentaura)
- Ime prvog nama poznatog atičkog slikara se javlja u prvoj četvrtini VI st. – Sofil
- Ime Aofila upisano je na 3 fragmentirane vaze. Najbolje očuvana je dinos koji se kao votivni
dar nalazi na Atinskom akropolju (prikazana svadba Peleja i Tetide).
- Čuvena je Fransoa vaza – monumentalni krater ukrašen sa 6 frizoba, mitološke scene. Ona
je tzv. ilustrovana Grčka Biblija. Lončar je Ergotim, a slikar Klitija.
- Stil slikara Sofila razvijaju tzv. „tirenske amfore“. Oko 80 ih izrađeno.

Zreli stil crnih figura

- Period vladavine tiranina Pizistrata, to je najproktivnije i najbolje vrijeme crnofiguralnog

stila.
- Jedan od boljih slikara je Lidos (Liđanin)
- Pored njega najpoznatiji su: Egzekeja, Amazis, grupa Malih majstora, Nikosten i Nearh.
- Lidos> dvije najpoznatije njegove posude –
1) fragment dinos sa Atinskog akropolja gdje je prikazana borba bogova i giganta
2) vaza sa predstavom osvajanja Troje i ubistvo Hektorovog sina Astijanakta u prisustvu
Menelaja i Helene.

- Amazis> potpisivao se kao lončar i kao slikar, ali za njega je vjerovatno radio nama
nepoznat slikar tzv. Amazisov slikar.
- Njegove vaze su slobodno slikane, na narandžastoj osnovi.
- Često prikazuje Dionisa, prikaz bogova i ljudi je slabo povezan karakterno na vazi pa su
vjerovatno samo dekorativnog karaktera.
- Amfore njegovih nasljednika se nazivaju – afektirajućim amforama, jer su stvarali prikaz bez
sadržaja predstava bla bla bla...

- Egzekija> najbolji i najkvalitetniji slikar atičkog crnofiguralnog stila.

* Vrhunac njegovog stvaralaštva je vatikanska amfora sa predstavom Ahila i Ajanta kako
igraju neku igru za vrijeme Trojanskog rata.

- Panatenejske amfore – od 556. godine ih dobijali pobjednici panatenejskih igara. Autori

većinom nepoznati, ali za neke se zna: Lidos, Berlinski majstor..

Bijeli lekiti

- To su vaze namijenjene kultu pokojnika. Čine jednu cjelinu te se izučavaju zasebno.

Nadovezuju se na lekite sa crnim figurama koji nisu imali pogrebnu namjenu.
- Po svemu sudeći radi se o jednom čistom atičkom običaju pa se pretpostavlja da su grobovi
sa bijelim lekitima koji su nađeni van Atike ustvari grobovi imigranataili kolonista.
- Takav je slučaj sa lekitima u Demir-kapiji
- Prevlaka ovih lekita bijele je boje i pokriva trbuh posude, dok su vrat, drška i stopa
prevučeni crnim firnisom.
- Izrada bijelih lekita dostiže svoj vrhunac u trećoj četvrtini V st. p.n.e., a najljepši primjerci se
vezuju za Slikara Ahila.
- Na lekitima su prikazi domaćeg života, najčešće mladi ratnik kako stoji ispred žene, a poslije
se razvijaju i scene posjete na grobu, Hermes kako odvodi duše u podzemlje.
- Na jednom od najljepših lekita koji je danas u Lononu > Prikazana su braća blizanci
San (Hipnos) i Smrt (Tanatos) koji spuštaju u grob mladog ratnika.