R esumo
A teoria da arquitetura, desde o primeiro livro de que se tem notícia, o De Architectura Libri Decem – Dez Livros da Arquitetura –
do Romano Vitrúvio, transformou-se juntamente com a sociedade. Suas categorias estéticas e suas tipologias se referiam à antigüidade
Romana sem oferecer, contudo, modelos práticos diretos. A concepção científica do período renascentista e sua linguagem humanística
criou, através de teóricos arquitetos, o que hoje denominamos “Princípios Arquitetônicos do Renascimento”. O primeiro teórico que
defendeu a idéia da fundamentação destes princípios foi Leon Battista Alberti, que concluiu seu tratado, o De Re Aedificatoria, em 1452.
Ao longo do Renascimento, estes princípios tomaram mais força, tendo sido aplicados por outros teóricos arquitetos como Filarete,
Giorio Martini, Serlio e Palladio. O mais importante fator destes princípios está no fato de sintetizarem conceitos abstratos como
simetria, harmonia, ritmo, ordem e composição. Baseando-se em proporções humanas e na natureza, os teóricos do Renascimento
estabeleceram um ideal arquitetônico que refletiria o ideal da natureza nas concepções da arquitetura.
Palavras-chave: Arquitetura. Teoria da Arquitetura. Renascimento Italiano.
A b stract
Since the first book already known, the architecture’s theory, the De Architectura Libri Decem - Ten Architecture Books - by a Roman
writer called Vitrúvio, it suffered changes by the society. Its aesthetic categories and typologies referred to the Antique Roman, without
offering, however, direct practical models. The Renaissance scientific conception and its period and humanistic language created,
through theoretical architects, what nowadays is denominated “Renaissance Architectural Beginnings”. The first theoretical whom
defended the idea of the principles basis it was Leon Battista Alberti, which concluded its agreement, the De Re Aedificatoria in 1452.
Throughout the Renaissance those principles took more force, applied by other theoretical architects as Filarete, Giorio Martini, Serlio
and Palladio. Those principles most essential issue is the fact it synthesizes abstract concepts as symmetry, harmony, rhythm, order
and composition. Based on human proportions and in the nature, the Renaissance’s theoretical had established an architectural ideal
that should reflect the ideal of the nature in the architecture conceptions.
Keywords: Architecture. Architecture’s Theory. Italian Renaissance.
2 . A V I S Ã O DE V I T R Ú V I O D A
ARQUITETURA
1
Até hoje, segundo nossa opinião, o arquiteto se reconhece como um homem culto e detentor de um conhecimento além do superficial.
2
Consideramos dois autores como fundamentais para compreensão deste tema. WITTKOWER, Rudolf. Arquitectural Principles. In: The
Age of Humanism. SILVA, Elvan. A Forma e a Fórmula.
3
Texto Original: Architectura autem constat ex ordinatione, quae graece τάξις dicitur, et ex dispositione, hanc autem Graeci διάθεσιν
vocitant, et eurythmia et symmetria et decore et distributione, quae graece οἰκονομία dicitur (Vitrúvio. Livro I, Parte II). (Tradução
Nossa). Os textos em Grego são incluídos no texto em latim, por Vitrúvio.
4
Os textos antigos que influenciaram os tratadistas do Renascimento foram, basicamente: Teéteto, Crítias e Fédon, de Platão (traduzidos
por volta de 1415). De Divina Proportione e Summa Arithmetica de Paccioli (1494). De Revolutionibus de Copérnico (1543). Todos
estes textos mencionam a existência do número de ouro grego Φ, como sendo um número que manifesta toda a harmonia universal.
Leonardo da Vinci, entre 1452 e 1519, desenha o “Homem Vitruviano”, provando que a relação entre as diversas partes do corpo
humano são relacionadas proporcionalmente ao número de ouro Φ, que equivale aproximadamente a 0.618.
Imagem 2. Leon Battista Alberti. Arranjo da planta da Igreja de San Sebastiano, em Mântua. A série de razões usadas foi a seqüência
de Nicômaco. O espaço central mede 7+6+8+6+7=34, ou seja, 34:21=1.618. Um dos exemplos que apresenta uma relação
que segue o número Φ.8
5
Texto original: “Item symmetria est ex ipsius operis membris conveniens consensus ex partibusque separatis ad universae figurae speciem
ratae partis responsus. Uti in hominis corpore e cubito, pede, palmo, digito ceterisque particulis symmetros est eurythmiae qualitas,
sic est in operum perfectionibus. Et primum in aedibus sacris aut e columnarum crassitudinibus aut triglypho aut etiam embatere,
ballista e foramine <capituli>, quod Graeci περίτρητον vocitant, navibus interscalmio, quae διπηχυαία dicitur, item ceterorum operum
e membris invenitur symmetriarum ratiocinatio”. Vitrúvio. De Architectura Libri Decem. Livro I, Parte II. (Tradução e Grifo Nossos).
As palavras em grego estão no texto original. (VITRÚVIO apud ABREU E LIMA, Fellipe de Andrade, 2007).
6
Texto original: “Sed quemadmodum in animante caput, pes: et qualecunque velis membrum ad caetera membra atque ad totum reliquum
corpus referendum est: ita et in aedificio maximeque in templo conformandae universae partes corporis sunt: ut inter se omnes
correspondeant: ut quavis uma illarum sumpta eadem ipsa caeterae omnes partes dimetiantur”. (Tradução e Grifo Nossos).
7
O estudo das relações matemáticas usadas por Alberti nos seus projetos são descritas em: ACKERMAN, 1951, p. 198, e, MARCH,
Lonel, 1998.
8
Livro IX, Capítulo VI do tratado de Alberti. Neste capítulo, Alberti se baseia nas relações harmônicas entre as proporções das partes do
corpo humano e na música para escolha das proporções ideais da arquitetura.
REFERÊNCIAS