Oleh
Burhanuddin Wakhid
NIM. 200933029
PROGRAM STUDI S1
PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR
FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN
UNIVERSITAS MURIA KUDUS
2013 / 2014
i
ii
MENINGKATKAN HASIL BELAJAR IPS DENGAN MENGGUNAKAN
MODEL JIGSAW PADA SISWA KELAS IV SD 3 BACIN KUDUS
SKRIPSI
Oleh
BURHANUDDIN WAKHID
NIM 200933029
iii
MOTTO DAN PERSEMBAHAN
Persembahan
Atas izin dan karunia Allah SWT Skripsi ini saya persembahkan kepada
Ayah dan Ibuku yang senantiasa memberikan doa dan kasih sayangnya
Yusron Haris, Yusuf Prasetya, Ahmad Zawawi, Sari dan khususnya Nastiti
iv
LEMBAR PERSETUJUAN PEMBIMBING
Skripsi oleh Burhanuddin Wakhid iini telah diperiksa dan disetujui untuk
diuji.
v
vi
PRAKATA
skripsi ini tidak lepas dari bantuan dan bimbingan dari berbagai pihak.
Oleh karena itu pada kesempatan ini dengan ketulusan dan segala
2. Dr. Murtono, M.Pd., Ka. Prodi Pendidikan Guru Sekolah Dasar yang
vii
6. Ayah dan Ibu yang telah bersedia memberikan bantuan material,
penelitian.
10. Semua pihak yang telah membantu dalam penulisan skripsi ini.
diberikan, peneliti hanya dapat berdoa semoga amal baik yang telah
viii
ABSTRACT
ix
For researchers : Keep conducted further research as the development of research
on other subjects with Jigsaw learning model.
x
ABSTRAK
xi
penelitian lanjutan sebagai pengembangan dari penelitian ini pada mata pelajaran
yang lain dengan model pembelajaran Jigsaw.
xii
DAFTAR ISI
Halaman
HALAMAN SAMPUL........................................................................................... i
HALAMAN LOGO............................................................................................... ii
HALAMAN JUDUL ............................................................................................ iii
HALAMAN MOTTTO DAN PERSEMBAHAN.............................................. iv
HALAMAN PERSETUJUAN PEMBIMBING ................................................. v
HALAMAN PENGESAHAN PENGUJI ........................................................... vi
PRAKATA ........................................................................................................... vii
ABSTRACT .......................................................................................................... ix
ABSTRAK ............................................................................................................ xi
DAFTAR ISI....................................................................................................... xiii
DAFTAR TABEL ............................................................................................. xvii
DAFTAR GAMBAR.......................................................................................... xix
DAFTAR DIAGRAM ......................................................................................... xx
DAFTAR LAMPIRAN ...................................................................................... xxi
BAB I PENDAHULUAN...................................................................................... 1
1.1 Latar Belakang Masalah.............................................................................. 1
1.2 Rumusan Masalah ....................................................................................... 4
1.3 Tujuan Penelitian ........................................................................................ 5
1.4 Kegunaan Penelitian.................................................................................... 5
1.4.1 Kegunaan Teoritis ........................................................................... 5
1.4.2 Kegunaan Praktis ............................................................................ 5
1.5 Ruang Lingkup Penelitian........................................................................... 6
1.6 Definisi Operasional.................................................................................... 7
1.6.1 Model Jigsaw .................................................................................. 7
1.6.2 Hasil Belajar IPS ............................................................................. 7
BAB II KAJIAN PUSTAKA DAN HIPOTESIS TINDAKAN ......................... 8
2.1 Kajian Pustaka............................................................................................. 8
2.1.1 Hakikat Hasil Belajar ...................................................................... 8
2.1.1.1 Pengertian Belajar ............................................................ 8
2.1.1.2 Ciri-ciri Belajar ................................................................ 9
2.1.1.3 Hasil Belajar................................................................... 10
2.1.2 Model Pembelajaran Kooperatif Learning Tipe Jigsaw ............... 11
xiii
2.1.2.1 Model Pembelajaran....................................................... 11
2.1.2.2 Pengertian Pembelajaran Kooperatif.............................. 11
2.1.2.3 Jigsaw............................................................................. 14
2.1.2.4 Pembelajaran IPS ........................................................... 16
2.1.2.4.1 Pengertian IPS.............................................. 16
2.1.2.4.2 Tujuan IPS.................................................... 17
2.1.2.4.3 Ruang Lingkup IPS ...................................... 17
2.1.2.4.4 Materi Pembelajaran IPS.............................. 18
2.2 Penelitian yang Relevan............................................................................ 20
2.3 Kerangka Berpikir..................................................................................... 23
2.4 Hipotesis Tindakan.................................................................................... 25
BAB III METODE PENELITIAN .................................................................... 26
3.1 Setting dan Karakteristik Subjek Penelitian.............................................. 26
3.1.1 Setting Penelitian .......................................................................... 26
3.1.2 Karakteristik Subjek Penelitian..................................................... 26
3.2 Variabel Penelitian .................................................................................... 27
3.3 Prosedur Penelitian.................................................................................... 27
3.3.1 Siklus I .......................................................................................... 28
3.3.2 Siklus II ......................................................................................... 31
3.4 Sumber dan Jenis Data .............................................................................. 34
3.4.1 Sumber Data.................................................................................. 34
3.4.2 Jenis Data ...................................................................................... 35
3.4.2.1 Data Primer .................................................................... 35
3.4.2.2 Data Sekunder ................................................................ 35
3.5 Teknik Pengumpulan Data........................................................................ 35
3.6 Instrumen Penelitian.................................................................................. 40
3.6.1 Lembar Observasi ......................................................................... 40
3.6.2 Tes Hasil Belajar ........................................................................... 40
3.6.3 Wawancara.................................................................................... 41
3.6.4 Dokumentasi ................................................................................. 41
3.7 Validasi Data............................................................................................. 41
xiv
3.7.1 Validitas Tes.................................................................................. 41
3.7.1.1 Materi 1 Jenis dan Persebaran Sumber Daya Alam ....... 43
3.7.1.2 Materi 2 Pemanfaatan Sumber Daya Alam.................... 43
3.7.2 Reliabilitas Tes.............................................................................. 44
3.8 Pretest ....................................................................................................... 45
3.9 Analisis Data ............................................................................................. 46
3.9.1 Kuantitatif ..................................................................................... 47
3.9.1.1 Menghitung rata-rata Nilai............................................. 47
3.9.1.2 Penilaian untuk Ketuntasan Belajar ............................... 47
3.9.2 Kualitatif ....................................................................................... 48
3.10 Indikator Keberhasilan .............................................................................. 49
BAB IV HASIL PENELITIAN.......................................................................... 50
4.1 Hasil Penelitian Tindakan Kelas ............................................................... 50
4.1.1 Siklus I .......................................................................................... 50
4.1.1.1 Perencanaan (Planning) ................................................. 51
4.1.1.2 Pelaksanaan Tindakan (Action)...................................... 52
4.1.1.3 Pengamatan (Observation)............................................. 56
xv
5.2 Aspek Afektif dan Psikomotorik dalam Pembelajaran Jigsaw ................. 70
6.2 Saran.......................................................................................................... 78
xvi
DAFTAR TABEL
Tabel Halaman
xvii
Siklus I dan Siklus II ................................................................................. 72
xviii
DAFTAR GAMBAR
Gambar Halaman
xix
DAFTAR DIAGRAM
Diagram Halaman
xx
DAFTAR LAMPIRAN
Lampiran Halaman
1. Jadwal Pelaksanaan Penelitian ................................................................... 83
2. Daftar Nama Siswa Kelas IV SD 3 Bacin Kudus....................................... 85
3. Materi.......................................................................................................... 86
4. Wawancara ................................................................................................. 96
5. Validitas Soal Evaluasi Siklus I.................................................................. 98
6. Reliabilitas Soal Evaluasi Siklus I.............................................................. 99
7. Validitas Soal Evaluasi Siklus II .............................................................. 100
8. Reliabilitas Soal Evaluasi Siklus II .......................................................... 101
9. Kisi-kisi Soal Pretest ................................................................................ 102
10. Hasil Pretest ............................................................................................. 104
11. Daftar Nilai PTK ...................................................................................... 106
12. Silabus Pembelajaran................................................................................ 107
13. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Siklus I............................................ 109
14. Pembagian Kelompok Siklus I dan II....................................................... 115
15. Lembar Kerja Siswa Siklus I .................................................................... 117
16. Hasil Lembar Kerja Siswa Siklus I........................................................... 118
17. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Posttest 1 ........................................ 119
18. Kisi-kisi Uji Kompetensi 1 ....................................................................... 123
19. Hasil Posttest 1 ......................................................................................... 125
20. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Siklus II .......................................... 127
21. Lembar Kerja Siswa Siklus II................................................................... 132
22. Hasil Lembar Kerja Siswa Siklus II ......................................................... 133
23. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran Posttest 2 ........................................ 134
24. Kisi-kisi Uji Kompetensi 2 ....................................................................... 138
25. Hasil Posttest 2 ......................................................................................... 140
26. Kunci Jawaban.......................................................................................... 142
27. Hasil Observasi Aktivitas Guru Siklus I................................................... 145
xxi
28. Hasil Pengamatan Aktivitas Siswa Siklus I.............................................. 158
29. Hasil Pengamatan Aktivitas Guru Posttest 1............................................ 161
30. Hasil Pengamatan Aktivitas Siswa Posttest 1 .......................................... 167
31. Hasil Pengamatan Aktivitas Guru Siklus II.............................................. 169
32. Hasil Pengamatan Aktivitas Siswa Siklus II ............................................ 182
33. Hasil Pengamatan Aktivitas Guru Posttest 2............................................ 186
34. Hasil Pengamatan Aktivitas Siswa Posttest 2 .......................................... 193
35. Dokumentasi............................................................................................. 195
36. Surat Permohonan Ijin Penelitian ............................................................. 200
37. Surat Keterangan dari SD 3 Bacin Kudus ................................................ 201
38. Lembar Bimbingan Penulisan Skripsi ...................................................... 202
39. Surat Pernyataan ....................................................................................... 206
40. Daftar Riwayat Hidup............................................................................... 207
xxii