UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

Studijski program: Biologija

Smjer: nastavni

S E M I N A R S K I R A D
Tema:

Digestivni sistem

Cirkularni sistem

Respiratorni sistem

Student: Mentor:

Jelena Grumić Prof.dr. Jasminka Halilovi

 Sadržaj
1. Uvod .................................................................................................................................................... 3
2. Digestivni sistem ................................................................................................................................. 4
2.1. Usna duplja ................................................................................................................................... 4
2.2. Ždrijelo ......................................................................................................................................... 6
2.3. Jednjak.......................................................................................................................................... 6
2.4. Želudac ......................................................................................................................................... 7
2.5. Tanko crijevo................................................................................................................................ 8
2.6. Debelo crijevo .............................................................................................................................. 9
2.7. Jetra .............................................................................................................................................. 9
2.8. Gušterača .................................................................................................................................... 11
2.9. Resorpcija u digestivnom traktu ................................................................................................ 11
2.10. Najčešće bolesti organa digestivnog trakta .............................................................................. 12
3. Cirkularni sistem .............................................................................................................................. 13
3.1. Srce kao glavni organ kardiovaskularnog sistema i njegove funkcionalne
karakteristike ..................................................................................................................................... 13
3.2. Regulacija rada srca.................................................................................................................... 15
3.3. Karakteristike krvnih sudova...................................................................................................... 15
3.4. Krv.............................................................................................................................................. 17
3.4.1. Fizičko-hemijske osobine krvi ........................................................................................... 17
3.4.2. Krvne grupe, transfuzija krvi, hemoliza i aglutinacija ....................................................... 19
3.5. Arterijski krvni pritisak i puls .................................................................................................... 20
3.6. Limfni sistem............................................................................................................................. 21
3.7. Najčešće bolesti kardiovaskularnog sistema ............................................................................. 23
4. Respiratorni sistem ........................................................................................................................... 24
4.1. Nos i nosna duplja ...................................................................................................................... 24
4.2. Grkljan ........................................................................................................................................ 25
4.3. Dušnik i dušnice ......................................................................................................................... 26
4.4. Pluća .......................................................................................................................................... 27
4.4.1. Ventilacija pluća .................................................................................................................. 28
4.4.2. Razmjena i transport gasova u plućima ............................................................................... 29
4.5. Regulacija disanja....................................................................................................................... 30
4.6. Najčešće bolesti respiratornog sistema ....................................................................................... 31
5. Zaključak .......................................................................................................................................... 31
Literatura: .............................................................................................................................................. 33

2|Page
 1. Uvod
Hranljive materije, vitamini, minerali i tečnost unose se u organizam kroz digestivni trakt u
kojem se odvija varenje. Varenje je skup procesa pri kojima se hrana u digestivnom traktu
razlaže na proste, rastvorljive čestice. Hrana se podvrgava mehaničkoj i hemijskoj obradi,
odnosno procesima varenja(digestije) i digestivne reapsorpcije. Sistem organa za varenje ima
višestruku ulogu: služi pri unošenju hranljivih organskih materija, njihovom varenju, odnosno
mehaničkoj i hemijskoj obradi hrane radi njenog korišćenja kao izvora energije gradivnog
materijala, kao i za izbacivanje nesvarenih sastojaka hrane. Enzime luče crijevne žlijezde
smještene u crijevnom zidu i pridodate crijevne žlijezde-gušterača i jetra.

Krv se u organizmu čovjeka kreće isključivo kroz zatvoren krvni sistem. Krvni sistem
zatvorenog tipa obuhvata sistem specifičnih organa koje sačinjavaju srce i krvni sudovi (arterije i
vene), a kroz koje protiče krv u određenom pravcu. Sistem sudova i srca obrazuju mali i veliki
krvotok.

Disanje je razmjena gasova sa spoljašnjom sredinom, zatim vezivanje kiseonika sa organskim

materijama u ćelijama i istovremeno odavanje ugljen-dioksida i toplotne energije kao produkata
oksidacije u tkivima organizma. Sistem organa za disanje čine pluća i disajni putevi. Pluća
predstavljaju visoko diferencirane respiratorne organe. Disajni putevi se dijele na gornje i donje
disajne puteve. U gornje se ubrajaju nosna duplja i ždrijelo, a u donje disajne puteve-grkljan,
dušnik i dušnice.

3|Page
 2. Digestivni sistem
2.1. Usna duplja

Usna duplja (cavum oris) je početni, prošireni dio sistema za varenje, koji služi za prijem hrane,
a djelimično i za disanje. Kao pomoćni organi nalaze se zubi, jezik i pljuvačne žlijezde. Zubi
(dentes) su specifične tvorevine čija je uloga u procesu varenja isključivo mehanička: otkidanje,
usitnjavanje i mljevenje hrane. Usađeni su u ležišta gornje i donje vilice. Na svakom zubu se
razlikuju: krunica, vrat, korijen i šupljina zuba. Zubi se sastoje od dentina. Krunicu prekriva
zubna gleđ, najtvrđi materijal u čovjekovom tijelu. Vrat i korijen zuba su prekriveni zubnim
cementom. Šupljina zuba je ispunjenja pulpom, u kojoj se nalaze krvni sudovi i nervi. Postoji
više tipova zuba u zavisnosti od funkcije koju obavljaju. Prednji zubi-sjekutući (4) služe za
odsijecanje hrane. Iza sjekutića se nalaze očnjaci (2), čija je osnovna funkcija da raskidaju
hranu. Slijede kutnjaci sa razvijenom krunicom, čija je uloga u usitnjavanju hrane. Među
kutnjacima se nalaze pretkutnjaci (4), pravi kutnjaci (4) i umnjaci (4). U svakoj vilici ima po
16 zuba, ukupno 32 zuba. U toku života niču dva puta. Mliječni se javljaju oko šestog mjeseca a
stalni zubi izrastaju oko sedme godine života.

Slika 1. – Dijelovi i građa zuba: 1-dentin; 2-zubna gleđ; 3-zubni cement;

4-krvni sudovi i živci zuba; 5-zubna pokosnica; 6-krunica zuba; 7-vrat zuba;
8-korijen zuba; 9-šupljina zuba.

4|Page
 Slika 2. – Prikaz usne duplje.

Jezik (lingua) je pokretan sluzokožno-mišićni organ, koji služi za prihvatanje i pomijeranje

hrane pri žvakanju. Na njemu se nalaze i organi čula ukusa. Mišići jezika su inervisani od XII
moždanog živca.

Pljuvačne žlijezde (glandulae salivatores) imaju ulogu da vlaže i natapaju hranu i održavaju
vlažnost sluznice usne duplje.

Početna faza procesa varenja obavlja se u ustima, gdje je hrana podvrgnuta mehaničkoj i
hemijskoj obradi, u relativno kratkom roku od oko 15-20 sekundi. Mehanička obrada
podrazumijeva sitnjenje, natapanje sokovima, rastvaranje i kretanje zalogaja. Pljuvačka je sekret
alkalne reakcije i bezbojan. Sadrži uglavnom 99% vode i 1-1,5% suvog ostatka. Ona osim
bjelančevina sadrži i neorganske materije i antibakterijske supstance. Pljuvačka sadrži ptijalin.
Uloga pljuvačke u varenju je trojaka: rastvara u vodi rastvorljive sastojke hrane, kao i neke
materije koje draže receptore, a utiču na dalje izlučivanje pljuvačke, priprema hranu za žvakanje
i gutanje uz hemijsku obradu uticajem enzima ptijalina i održava vlažnost usne duplje. Lučenje
pljuvačke je refleksni proces, iako se pljuvačka luči pod uticajem draži (gledanje ili mirisi
hrane). Ovaj proces je pod kontrolom vegetativnog nervnog sistema (vegetativni centri koji se
nalaze u međumozgu).

5|Page
 2.2. Ždrijelo

Ždrijelo (pharynx) je zajednički organ sistema za disanje i varenje. Sluzokožno-mišićna cijev

koja se pruža ispred kičmenog stuba a iza nosne duplje, usne duplje i grkljana. Zato se šupljina
ždrijela dijeli na tri dijela: nosni, usni i grkljanski. U nosni sprat se otvara nosna duplja svojim
zadnjim krajem i Eustahijeva tuba. Usni sprat komunicira sa usnom dupljom preko ždrijelnog
suženja. A grkljanski dio je u vezi sa ulaskom u grkljan. Ždrijelo se završava na 15 cm od
prednjih zuba, gdje počinje jednjak. Ždrijelo je sagrađeno od unutrašnjeg sloja-sluzokože,
središnjeg sloja-ispod kojeg se nalaze mišići i spoljašnjeg sloja-zbijeno vezivno tkivo.

Slika 3. – Ždrijelo: 1-nosni sprat ždrijela; 2-zadnje nozdrve; 3-ždrijelni krajnik;

4-ždrijelni krajnik Eustahijeve tube; 5-usni sprat ždrijela; 6-ždrijelno suženje;
7-jezik; 8-ulaz u grkljan; 9-grkljanski sprat ždrijela.

2.3. Jednjak

6|Page
Jednjak (esophagus) je sluzokožno-mišićni organ koji se nastavlja na ždrijelo, a završava se u
želucu. Jednjak prolazi kroz vrat (vratni dio), grudnu duplju (grudni dio) i trbušnu duplju
(trbušni dio). Dužina jednjaka je oko 25 cm. Na putu do želudca nije prav, nego gradi krivine u
središnjoj ravni. U vratnom dijelu mišićna vlakna su poprečno-prugasta, a zatim su naniže prema
želudcu glatka.

2.4. Želudac

Želudac (gaster, ventriculus) je prošireni dio sistema za varenje. Sluzokoža praznog želudca je
nabrana. U njoj se nalaze žlijezde koje luče želudačni sok. Mišići želudca grade tri mišićna sloja.
Progutana hrana dospijeva u želudac i njeno prisustvo omogućava uticaj soka. Hrana se miješa sa
hlorovodoničnom kiselinom, sluzi, pepsinogenom i lipazom. Želudačni sok je produkat
želudačnih žlijezda od kojih jedne luče enzime, druge hlorovodoničnu kiselinu, a treće sluz
(mucin). Želudačni sok je bezbojna tečnost kisele reakcije. Hlorovodonična kiselina je najvažniji
sastojak želudačnog soka i nalazi se u dva oblika: kao slobodna i kao vezana za bjelančevine.
Stvaranje kisele reakcije (pH 1-1,5) omogućava aktivaciju pepsinogena u pepsin i pripremu
bjelančevina za dejstvo pepsina. Želudačni sok sadrži enzime: pepsin, lipazu i labferment. Pepsin
je proteolitički enzim koji se luči u neaktivnom stanju (pepsinogen) i postaje aktivan tek u
prisustvu kiseline. Pepsin razlaže bjelančevine, tj. započinje varenje bjelančevina koje se
završava u duodenumu i crijevima. Labferment vrši sirenje, zgrušavanje mlijeka. Njegov značaj
je u tome što se zgrušano mlijeko zadržava u želudcu, dok bi tečno prošlo kroz želudac. Lipaza
djeluje na masti. Lipaza želudačnog soka ima dosta manji značaj od pankreasne i crijevne lipaze,
jer kisela reakcija ovog soka isključuje emulgovanje masti, što je preduslov za njihovo varenje.
Mucin želudačnog soka štiti želudačnu sluzokožu od uticaja hlorovodonične kiseline i pepsina.
Lučenje iz želuca se odvija u tri faze: cefalična faza, gastrična faza i intestinalna faza. U prvoj
fazi-sekrecija želudačnog soka može početi bez unošenja hrane, odnosno samo gledanjem ili
mirisanjem, kao i pri samoj pomisli na hranu. U drugoj fazi-započinje lučenje hormona gastrina.
Hrana uzrokuje lučenje gastrina svojim volumenom i rastezanjem zidova želudca. Na lučenje
gastrina djeluju izvjesne materije koje se nazivaju sekretogogimi, kao, npr. alkohol, kofein i
drugo. U trećoj fazi-lučenje soka je humoralnog karaktera. Prelaskom želudačnog sadržaja u
duodenum oslobađa se u njegovoj sluzokoži izvjesna količina crijevnog gastrina koji djeluje kao
inhibitor jer koči lučenje želudačnih žlijezda i djeluje na smanjenje njegove motorike. Dnevna
količina želudačnog soka je oko 2 000 ml, mada količina i sastav zavise od vrste i svojstva
unijete hrane. Vrijeme zadržavanja hrane u želudcu je oko 3-7 sati, a uslovljeno je vrstom hrane i
njenim fizičko-hemijskim svojstvima.

7|Page
 Slika 4. – Prikaz osnovnog digestivnog sistema.

2.5. Tanko crijevo

Tanko crijevo (intestinum tenuae) predstavlja sluzokožno-mišićni kanal dužine 5-7 metara.
Nalazi se između želudca i debelog crijeva. Dijeli se na dvanaestopalačno crijevo (duodenum),
tašto (jejunum) i usukano crijevo (ileum). Prema pokretljivosti, dijeli se na nepokretni dio
(duodenum) i pokretni dio (jejunum i ileum). Duodenum je u obliku latiničnog slova U i u njega
se ulivaju kanali gušterače, kao i glavni žučni put iz jetre. Na duodenum se nastavlja jejunum i
na kraju je ileum. U dvanaestopalačnom crijevu hranljiva kaša je pod uticajem mnogih
digestivnih sokova i žuči. Pod uticajem tih sokova hranljive materije, kao što su bjelančevine i
masti, podvrgavaju se daljem razlaganju i pretvaranju u takve oblike koja krv i limfe mogu upiti.
Funkcija tankog crijeva je da se u lumenu crijeva nastavi proces varenja hrane kako bi se mogla
resorbovati. Crijevni sok je produkt lučenja mnogobrojnih žlijezda sluzokože tankog crijeva.
Žlijezde luče velike količine sluzi, dnevno oko 2 000 ml crijevnog soka, koji je bezbojna tečnost
neutralne reakcije. Crijevni sok sadrži vodu, neorganske materije, bikarbonate, fosfate i
peptidaze, koji razlažu male peptide na aminokiseline i enzime koji razlažu disaharide u
monosaharide. Crijevni sok se luči pod uticajem mehaničkih draži, tj. pod uticajem čvrste mase
crijevne kaše na crijevni zid i hormonske regulacije, čiji je uticaj manji.

8|Page
 Slika 5. – Tanko crijevo: 1-dvanaestopalačno crijevo; 2-tašto crijevo;
3-usukano crijevo; 4-debelo crijevo; 5-crvuljak.

2.6. Debelo crijevo

Debelo crijevo (intestinum crassum) kao dio sistema za varenje, nastavlja se na tanko crijevo. U
obliku znaka pitanja je i okružuje tanko crijevo. Dužine je oko 1,5 m. Na debelom crijevu se
razlikuju tri osnovna dijela: slijepo crijevo (cecum), kolon (colon) i pravo crijevo (rectum).
Spolja na debelom crijevu razlikuju se trake-tenije. Slijepom crijevu je pridodat crvuljak, čije se
ušće nalazi na mjestu odakle polazi tenija. Crvuljak predstavlja nakupinu limfnog tkiva. Pravo
crijevo predstavlja završni dio debelog crijeva. Nalazi se u karlici iza mokraćne bešike kod
muškaraca, a iza materice kod žena. Na pravom crijevu se nalazi prošireni dio ili ampula, a ona
se nastavlja na čmarni kanal koji se završava analnim otvorom. U ovom dijelu se nalaze kružni
mišići, koji zatvaraju čmarni kanal. Spoljašnji zatvarač je pod uticajem čovjekove volje, dok
unutrašnji zatvarač nije pod uticajem volje. U sluzokoži pravog crijeva nalazi se splet krvnih
sudova, a zbog proširenja venskih sudova nastaju hemoroidi.

9|Page
 2.7. Jetra

Jetra (hepar) predstavlja jednu od crijevnih žlijezda u tijelu čovjeka i ima višestruku ulogu. Jetra
je žlijezda sa spoljašnjim i unutrašnjim lučenjem. Kao žlijezda sa spoljašnjim lučenjem jetra luči
žuč, koja se izliva u duodenum ili se odlaže u žučnu kesu. Na jetri se razlikuju dvije strane:
dijafragmalna strana, koja je okrenuta prema dijafragmi i visceralna strana, koja je okrenula
ka dole, prema organima. Jetru hrani arterija, a vena porta iz crijevnog trakta dovodi u jetru krv
sa hranljivim sastojcima, gdje se organske materije dalje transformišu. U građi jetre se razlikuje
čahura a ispod nje je parenhim jetre. Parenhim čine jetrene ćelije-hepatociti. Žučni putevi služe
da odvode žuč iz jetre do žučne kese ili do duodenuma. Oni se dijele na žučne puteve unutar jetre
i van jetre. Žučni putevi van jetre se dijele na sporedne-njen izvodni kanal i glavne žučne puteve-
svi ostali. Žuč nije digestivan sok jer ne sadrži enzime, ali je njena uloga u varenju masti veoma
značajna. Žuč je sekret, ali i ekskret jer se iz organizma putem žuči oslobađaju i žučne boje.
Gusta, sluzava tečnost gorkog ukusa. Izlučuje se dnevno u količini od oko 700 ml. Sadrži vodu,
organske i neorganske materije, žute boje, žučnu kiselinu, holesterol. Soli žučnih kiselina imaju
značajnu ulogu u varenju i resorpciji masti. Soli aktiviraju pankreasnu lipazu, a time
omogućavaju razlaganje masti. Žučne soli omogućavaju i reapsorpciju mnogih jedinjenja koja su
rastvorljiva u mastima (vitamini A, D, E, K). Kontrakcije žučne kese su pod kontrolom
vegetativnog nervnog sistema, s tim što simpatikus usporava pokrete, a parasimpatikus ih
stimuliše.

Slika 6. – Prikaz osnove anatomije i fiziologije jetre.

10 | P a g e
 2.8. Gušterača

Gušterača (pancreas) predstavlja važnu žlijezdu pridodatu sistemu za varenje. Izvodni kanali se
slivaju u dvanaestopalačno crijevo. Gušterača predstavlja embrionalnu i morfološku cjelinu sa
duodenumom. Na pankreasu se razlikuju glava, tijelo i rep. Ima dva izvodna kanala, veliki i mali
ili pomoćni kanal. Pankreasni sok je sekret egzokrinog pankreasa, bazne reakcije, bez mirisa i
bezbojan. Količina koja se dnevno izluči je oko 1 200 ml/dan, a osim vode sadrži i organske i
neorganske materije. Najvažniji organski sastojak ovo soka su bikarbonati, koji mu daju baznu
reakciju. U pankreasnom soku nalaze se i enzimi (npr.tripsin). Ona luči dva hormona: insulin i
glukagon. Insulin smanjuje koncentraciju glukoze u krvi, a glukagon povećava.Poremećajem
rada ove žlijezde nastaje oboljenje koje se naziva dijabetes (Diabetes mellitus).

2.9. Resorpcija u digestivnom traktu

Pod pojmom resorpcije u digestivnom traktu podrazumijeva se upijanje hranljivih materija i

drugih organskih i neorganskih supstanci iz epitela crijevne sluzokože u krv i limfu. Resorpcija
se najvećim dijelom odvija u tankom crijevu. Površina crijeva je uvećana zbog nabora i resica, a
kroz sredinu resica prolaze limfni sud i arterija, koja se rasipa u kapilarnu mrežu. Resorpcija je
složen proces u kojem značajnu ulogu imaju procesi filtracije, difuzije, aktivnog transporta,
pinocitoze i osmoze, a na njega utiču i same resice svojim aktivnim pokretima. Tečnost se
dijelom resorbuje u tankom crijevu, a najviše u debelom crijevu. Najveću brzinu resorpcije imaju
hloridi natrijuma i kalijuma. Kalcijum i gvožđe resorbuje se 30-80%, i to uglavnom u
gornjem dijelu tankog crijeva (duodenum). Vitamini rastvorljivi u vodi (B-kompleks, vitamin C,
biotin-H) brzo se resorbuju. Vitamini A, D, E, K, koji su rastvorljivi u mastima slabo se
resorbuju ukoliko nema pankreasnih enzima ili ukoliko žuč ne dospijeva u crijevo. To dovodi do
smanjene apsorpcije masti. Vitamin B12 se apsorbuje u ileumu. Ugljeni hidrati se resorbuju
jedino u obliku monosaharida, najprostijih šećera, od kojih je najznačajniji glukoza (C6H12O6).
Resorpcija masti je još uvijek nejasna, mada se zna da je neophodno prisustvo žučnih kiselina u
tankom crijevu. Bjelančevine se resorbuju u obliku aminokiselina, koje se jednim dijelom
ugrađuju u bjelančevine krvne plazme, a drugim dijelom sa portalnim krvotokom odnose u jetru.

11 | P a g e
 Slika 7. – Prikaz cjelokupnog digestivnog sistema.

2.10. Najčešće bolesti organa digestivnog trakta

Gangrena je bolest zuba, koja se manifestuje u odumiranju i infekciji pulpe unutar tkiva.
Paradentoza počinje sa upalom desni koja se proširuje na cjelokupnu vilicu. Ukoliko napadne
dentin i viličnu kost gdje je usađen zub, dolazi do klimanja a potom i do ispadanja zuba.
Gingivitis je veoma česta upala desni.
Kandidijaza je gljivično oboljenje, koje nastaje zbog prekomjernog nakupljanja Candida sp. na
jeziku. Javlja se kod beba i male djece, kao i kod starijih osoba a naročito sa oslabljenim
imunitetom.
Akutni sijaloadenitis pogađa velike pljuvačne žlijezde. Najčešće je izazvan bakterijama.
Rak ždrijela se pojavljuje poslije pedesete godine života i češći je kod muškaraca.
Zapaljenje jednjaka se javlja zbog uzimanja nečiste tj.inficirane hrane, konzumiranja previše
tople ili previše hladne hrane.
Gastritis je upala želudačne sluznice. Može biti hronična i akutna.
Čir na želucu je oboljenje uzrokovano bakterijskom infekcijom.
Chronova bolest je upalna bolest crijeva. Može se proširiti u bilo koji dio crijeva. Uzrokuju
genetska predispozicija do 25%, loša ishrana, prevelik unos masti i sl.
Dijareja je abnormalno brzo kretanje fekalnih materija kroz debelo crijevo. Polipi
na debelom crijevu su izrasline na sluznici crijeva koje ulaze u njegov lumen. Hemoroidi su
otečene, proširene vene na zadnjem dijelu crijeva, koje se javljaju zbog povećanog pritiska
krvnih sudova u karlici. Hepatitis je upala jetre

12 | P a g e
koja izaziva oštećenja njenih ćelija-hepatocita. Može biti hronična i akutna.
Ciroza jetre je teško oboljenje koje zahvata cjelokupan organ i pod uticajem je patoloških
promjena.
Masna jetra se javlja kada dođe do pretjeranog nakupljanja triglicerida unutar njenih ćelija.
Pankreatitis je bolest gušterače, kada je ona pod upalom. Uzrok je, kada se probavni enzimi,
nastali u gušterači, aktiviraju unutar same gušterače, što uzrokuje oštećenja organa. Dijabetes je
šećerna bolest, koja nastaje poremećajem gušterače, kada prestane lučiti hormon insulin u
potpunosti ili djelimično. Tada je neophodno primati insulin u injekcijama. Neizlječiva bolest, sa
genetskom predispozicijom ili pod uticajem stresa.

3. Cirkularni sistem
3.1. Srce kao glavni organ kardiovaskularnog sistema i njegove funkcionalne
karakteristike

Slika 8. – Anatomija srca.

Srce (grč.kardia i lat.cor) je centralni organ kardiovaskularnog sistema, koji predstavlja mišićnu
pumpu sistema za krvotok. Nalazi se u grudnoj duplji, između plućnih krila. Sastoji se iz dvije
komore i dvije pretkomore. Pretkomore su međusobno odvojene uzdužnom međupretkomornom
pregradom, a komore su odvojene međukomornom pregradom. A svaka od pregrada se sastoji
dijelom od mišića, a dijelom od vezivnog tkiva. Zid srca se sastoji od debelog mišićnog sloja-
miokarda, koga spolja prekriva perikard, koji gradu srčanu kesu i sa unutrašnje strane ga
obavija endokard.

13 | P a g e
 Slika 9. – Slojevi zida srca: 1-spoljašnji sloj (perikard); 2-središnji sloj (miokard); 3-unutrašnji
sloj (endokard).

U sastav miokarda se ubrajaju fibrozni skelet, mišićne tvorevine i provodni aparat srca. Svaka
pretkomora i svaka komora ima svoja posebna mišićna vlakna koja se nalaze u zajedničkoj
mišićnoj masi pretkomora i zajedničkoj mišićnoj masi komora. Srčani mišić radi bez uticaja naše
volje. Njegovim radom upravljaju simpatikus i parasimpatikus; simpatikus ubrzava, a
parasimpatikus usporava rad srca. Hrane ga krvni sudovi koji polaze iz aorte. Ukoliko dođe do
začepljenja nekih od grana srčanih arterija, dolazi do propadanja srčanog zida-srčana kap ili
infarkt.

Mali krvotok. – Venska krv iz desne srčane komore preko plućne arterije dospijeva u pluća. U
plućnim alveolama preko kapilara krv dolazi u kontakt sa vazduhom. Iz vazduha ona preuzima
kiseonik, a ispušta ugljen-dioksid. Iz pluća, plućnim venama, krv bogata kiseonikom dolazi u
lijevu pretkomoru srca. Veliki
krvotok. – Preko glavne arterije, aorte, krv iz lijeve komore srca dospijeva u sve dijelove tijela,
donoseći hranljive materije i kiseonik do svih tkiva i organa u organizmu, a odnoseći produkte
razmjene materija iz tkiva do organa za izlučivanje. Istovremeno krv raznosi produkte lučenja
žlijezda sa unutrašnjim lučenjem u organizmu. Preko glavnih vena, gornje i donje šuplje vene,
redukovana krv iz tijela dolazi u desnu pretkomoru srca.

Slika 10. – Prikaz velikog i malog krvotoka.

14 | P a g e
Srce ima sposobnost da se kontrahuje pod uticajem impulsa koji se stvaraju u njemu samom.
Ova pojava je automatizam srca. Srčani ciklus je razdoblje od završetka jedne kontrakcije srca
do završetka druge kontrakcije. U kontrakciji srčanog mišića, uvijek učestvuju sva mišićna
vlakna. Srčani ciklus se dijeli na dva razdoblja: opuštanje (relaksacija), koje se naziva
dijastola, a zatim slijedi grčenje ili sistola. Za vrijeme sistole krv se iz srca ispumpava i svaku
sistolu prati dijastola. Krv iz velikih vena neprekidno pristiže u pretkomore. Oko 70% te krvi
dospijeva pasivno u komore, a ostalih 30% se izbacuje kontrakcijom pretkomora. Pretkomore
djeluju kao pumpe komora. Srce napravi oko 70 otkucaja u minuti. To se naziva frekvencija
rada srca.

3.2. Regulacija rada srca

Regulacija rada srca se postiže autoregulacijom, nervnim putem i humoralnim putem.

Autoregulacija rada srca se sastoji u tome da srce reaguje na promjene količine krvi koja u
njega pristigne. Kada više krvi pristigne u srce, ta povećana količina rasteže srčane komore.
Komore se stoga jače kontrahuju da bi izbacile pristiglu krv.
Nervna regulacija srca je uslovljena vegetativnom inervacijom. Srce je inervisano simpatičkim
i parasimpatičkim tkivima. Ovi živci djeluju na dva načina na funkciju srca: mijenjaju srčanu
frekvenciju i mijenjaju jačinu srčane kontrakcije. Nadraživanjem parasimpatikusa snižava se
frekvencija srca, a nadraživanje simpatikusa je povećava.
Humoralna regulacija podrazumijeva uticaj hormona i mineralnih materija na rad srca. Od
hormona veliki uticaj imaju adrenalin i tiroksin, a od mineralnih materija djeluju kalijum i
kalcijum. Povećana koncentacija kalijuma djeluje inhibitorno na rad srca, a kalcijum povećava
snagu srčane kontrakcije.

3.3. Karakteristike krvnih sudova

Arterije su krvni sudovi koji odvode krv iz srca, a vene su krvni sudovi koje dovode krv u srce.
Arterije i vene se granaju u mrežu tankih cjevčica-kapilara, koja međusobno povezuju arterije
i vene, čime se zatvara ciklus kruženja krvi. Rad sistema organa krvotoka. Srca i krvnih sudova,
jeste da obezbijedi neprekidno kretanje krvi u organizmu. Arterije su mišićno-vezivne cijevi,
čija je najveća aorta koja izlazi iz lijeve komore. Arterije su elastične i njihov promjer je stalan.
Sa starošću arterije mogu postati vijugave zbog patoloških promjena koje se dešavaju u
njihovom zidu. One su građene od tri sloja: unutrašnjeg, srednjeg i spoljašnjeg. Srednji sloj
arterija je najdeblji i sastoji se od glatkih mišićnih ćelija i elastičnih vlakana.

15 | P a g e
 Slika 11. – Slojevi zida arterija: 1-unutrašnji sloj; 2-srednji sloj; 3-spoljašnji sloj;
4-glatke mišićne ćelije; 5-elastična vlakna.

Vene idući ka srcu primaju bočne pritoke i postaju sve krupnije. Normalno ne pulsiraju. Postoje
vene malog i vene velikog krvotoka. Vene malog krvotoka su plućne vene koje donose krv u
lijevu pretkomoru koja je bogata kiseonikom. Vene velikog krvotoka donose krv u srce. U ove
vene spadaju sistem gornje i donje šuplje vene i vene samog srca. Vene su brojnije u odnosu na
arterije i prema položaju se dijele na: površinske (neposredno ispod kože) i dubinske vene (prate
arterije). Na unutrašnjoj strani zida vene, vide se valvule ili zalisci. Njihova funkcija je da
spriječe povratno kretanje krvi. Vene su građene od tri sloja: spoljašnjeg, unutrašnjeg i srednjeg.
Srednji sloj je manje razvijen. Kapilari su mali krvni sudovi umetnuti između arterija i vena.
Preko zida kapilara ostvaruje se razmjena materija. Organi čija funkcija zahtijeva obilno
snabdijevanje krvlju, imaju razgranatu mrežu kapilara (npr. mišići, mozak, pluća, crijeva i sl.).

16 | P a g e
 3.4. Krv

3.4.1. Fizičko-hemijske osobine krvi

Krv je tečno vezivno tkivo crvene boje. Razdvaja se na dva osnovna dijela: krvne ćelije i krvnu
plazmu. U krvne ćelije spadaju crvena krvna zrnca-eritrociti, bijela krvna zrnca-leukociti i krvne
pločice-trombociti. Krvna plazma je tečna međućelijska supstanca, žućkaste boje. Krvna pH
iznosi 7,4 za oksidovanu i 7,35 za redukovanu. Uloga krvi je višestruka: transportna-snabdijeva
sve ćelije kiseonikom, koji se prenosi od pluća do ćelija. Obrnutim putem krv prenosi ugljen-
dioksid od ćelije do pluća. Nutritivna uloga-prenosi hranljive materije, a odstranjuje raspadnute
nekorisne i neiskorištene produkte prometa materija. Odbrambena uloga- krv ima zaštitnu
funkciju u jačanju imunog sistema. Termoregulatorna uloga-učestvuje u regulisanju stalne
tjelesne temperature.

Eritrociti vrše transport kiseonika i ugljen-dioksida. Sadrže bjelančevinu hemoglobin, koja se

lako jedini sa kiseonikom. On daje crvenu boju krvi. Eritrociti nemaju jedro. Broj zavisi od pola,
godina starosti, fiziološkog stanja(npr.smanjuje se kod žena za vrijeme trudnoće i menstruacije).
Nastaju iz ćelija koje se nazivaju hemocitoblasti. Proizvode se u koštanoj srži, žive oko četiri
mjeseca, a razlažu se u slezini i jetri.

Leukociti imaju jedro, ali ne sadrže hemoglobin. Kretanjem mijenjaju oblik tijela i manje ih je u
odnosu na eritrocite. Imaju značajnu ulogu u odbrani organizma od raznih izazivača bolesti.
Prema izgledu citoplazme i jedra, leukociti se mogu podijeliti na:
granulocite, koji se odlikuju zrnastom citoplazmom i segmentisanim jedrom. U ovu grupu se
ubrajaju:
- neutrofilni leukociti,
- bazofilni leukociti i
- eozinofilni leukociti.

agranulocite - odlikuju se citoplazmom homogenog izgleda, a jedro je okruglog oblika. U ovu

grupu spadaju:
-limfociti i
-monociti.
Leukociti se stvaraju u koštanoj srži, slezeni i limfnim žlijezdama. Nastaju iz ćelije koja se
naziva mijeloblast.

17 | P a g e
 Slika 12. – Ćelije krvi: 1- crvena krvna zrnca (eritrociti); 2-bijela krvna zrnca (leukociti):
a) – granulociti ( neutrofilni, bazofilni, eozinofilni); b) – agranulociti (monociti, limfociti).

Trombociti su pločaste ćelije, koje ne sadrže jedro i žive oko deset dana. Nastaju u koštanoj srži
iz tzv. megakariocita. Glavna uloga trombocita je zgrušavanje i sprečavanje oticanja krvi.
Zaustavljanje krvarenja naziva se hemostaza i ostvaruje se zgrušavanjem krvi – koagulacijom.
Poslije oštećenog krvnog suda stvara se krvni aktivator, koji djeluje na protrombrin koji prelazi u
trombin. Trombin je bjelančevina koja se neprekidno stvara u jetri. Pod uticajem trombina,
fibrinogen prelazi u fibrin. On je u obliku mreže, gdje se zaustavljaju elementi krvi. U
koagulaciji krvi, osim proteina plazme, učestvuju i joni kalcijuma.

Slika 13. – Trombociti. Slika 14. – Prikaz začepljenja krvnog suda u toku koagulacije.

Krvna plazma je žućkasta tečnost, koja se dobije stajanjem krvi. Sastoji se od vode(95%) i u
njoj rastvorenih organskih i neorganskih materija(bjelančevine, ugljeni hidrati i soli). Od
proteina u njoj se nalaze albumini, globulini i fibrinogen. Plazma je dio ekstracelularne tečnosti
koja se nalazi unutar krvnih sudova (vaskularna tečnost). Nalaze se fermenti, hormoni, vitamini i
drugi produkti metabolizma. U krvi odnos krvne plazme i ćelija naziva se hematokrit. Prosječna
vrijednost hematokrita za zdravog muškarca iznosi 0,42 a za zdravu ženu 0,38.

18 | P a g e
Krvni serum je dio krvne plazme. Razlikuje se od nje jer ne sadrži fibrinogen i većinu faktora
za zgrušavanje krvi. Krvni serum se nikada ne zgrušava.

Sedimentacija eritrocita pokazuje kojom brzinom se talože eritrociti u krvi, u kojoj je

prethodno onemogućeno zgrušavanje. Na brzinu sedimentacije utiču različiti faktori: osobine
eritrocita, sastav plazme, kao i mehanički faktori. Fiziološka stanja žene dovode do ubrzane
sedimentacije (trudnoća, menstruacija).

3.4.2. Krvne grupe, transfuzija krvi, hemoliza i aglutinacija

Prilikom transfuzije krvi čovjek ne može da primi bilo koju krv drugog čovjeka, jer u nekim
slučajevima dolazi do sljepljivanja erotrocita u krvi primaoca. To se dešava zbog toga što se u
krvi različitih ljudi nalaze po hemijskom sastavu različite bjelančevine. Zbog toga se krv dijeli na
različite grupe i vrste. Podjela zavisi od antigena koji se nalaze na površini eritrocita. Antigeni
su bjelančevine i postoji antigen A i antigen B. Oni su doživotni i nasljedni. Osoba može imati
jedan, nijedan ili oba antigena zajedno. Na osnovu toga postoje četiri glavne grupe: O (nulta), A,
B, AB. U krvnoj plazmi se pored antigenanalaze i antitijela koja se nazivaju aglutinini. Nikada
se u krvi iste osobe ne nalaze odgovarajući antigen i aglutinin.

Npr. krv krvne grupe A sadrži antigen A, a aglutinin anti-B. Prije transfuzije važno je odrediti
krvnu grupu davaoca i krvnu grupu primaoca krvi. Ovo je neophodno, jer da bi se obavila
uspješna transfuzija, krvne grupe moraju da budu iste ili odgovarajuće.

19 | P a g e
Ova tabela pokazuje kako će reagovati krv osobe sa nultom grupom koja na svojim eritrocitima
nema antigene, a u serumu nema ni anti-A, ni anti-B aglutinine. Osoba sa nultom krvnom
grupom može davati svoju krv osobama ostalih krvnih grupa. Osobe sa krvnom grupom A ili B
moju primiti krv samo svoje krvne grupe i nulte, a mogu davati krv samo svojim krvnim
grupama i grupi AB. Krvna grupa AB može primiti krv svih krvnih grupa, a može dati krv samo
svojoj krvnoj grupi. Osim ove četiri krvne grupe, u krvi postoje i neke bjelančevine koje su
utvrđene i kod jedne vrste majmuna, Macacco rhesus i po njima je ova bjelančevina označena
kao Rh (rezus)-faktor. On je nasljedan. Može biti Rh-negativan i Rh-pozitivan. Ljudi u čijoj
se krvi nalazi ova bjelančevina su Rh-pozitivne osobe, a Rh-negativni su oni u čijoj krvi te
bjelančevine ne postoje. U krvi Rh-negativne osobe za vrijeme prve transfuzije stvaraju se
antitijela, koja pri ponovljenoj transfuziji daju tzv. hemolitičku reakciju. To je reakcija koja
dovodi do raspadanja eritrocita. Rh-pozitivne osobe mogu primati i Rh-pozitivnu i Rh-negativnu,
aRh-negativne osobe mogu primati samo istu.

Hemoliza je proces raspadanja eritrocita zbog oštećenja ćelijske membrane. Oštećenje ćelijske
membrane nastaje zbog uticaja enzima na proteinski dio membrane, a hemoglobin tada prelazi u
krvnu plazmu. Hemoliza se javlja, na primjer, pri transfuziji u slučaju primanja krvi
neodgovarajuće krvne grupe. Do hemolize takođe dolazi pod uticajem zmijskog otrova. Ona se
može desiti i u normalnim uslovima, tj. prilikom raspadanja dotrajalih eritrocita.

Aglutinacija je proces sljepljivanja eritrocita. Poslije nje dolazi do hemolize jer leukociti brzo
razaraju slijepljene, tj. aglutinirane eritrocite.

3.5. Arterijski krvni pritisak i puls

Krvni pritisak je pritisak krvi na zidove krvnih sudova. Vrijednosti se razlikuju za vrijeme
sistole i za vrijeme dijastole. Pritisak je najveći u aorti, a opada idući prema periferiji. Najveći
pad krvnog pritiska nastaje pri prolasku krvi kroz arteriole, jer je u njima najveći otpor proticanju
krvi. U arteriolama se pulsne oscilacije gase. Pulsne oscilacije pritiska predstavljaju razliku
između sistolnog i dijastolnog pritiska. U kapilarima se krv kreće ravnomjerno i ne postoje
oscilacije krvnog pritiska u toku sistole i dijastole. U venama vrijednost krvnog pritiska sve više
opada idući ka srcu. On zavisi od rada srca, stanja krvnih sudova, kao i od količine krvi koja
cirkuliše i njene viskoznosti.

Puls je ritam srčanog rada. Postoje dvije vrste pulsa: arterijski i venski, a značajan je arterijski.
Ritmičke oscilacije zidova arterijskih krvnih sudova predstavljaju arterijski puls. Pri svakoj
sistoli iz lijeve komore se ispumpa krv koja za kratko vrijeme izaziva rastezanje aorte i velikih
arterija. Ovo rastezanje se prenosi na periferiju u vidu pulsnog talasa. Puls se ispituje pipanjem
arterije i to potkožnih arterija. On ima svoje osobine, kao što su ritmičnost, frekvencija i punoća.
Može se registrovati i pomoću aparata.

20 | P a g e
 3.6. Limfni sistem

Limfni sistem je sistem koji je izgrađen iz tjelesne tečnosti limfe, limfnih sudova, limfnih
žlijezda i limfnih organa. Limfa se sastoji od tečnosti sličnog sastava krvnoj plazmi i od
limfocita. Nastaje izdvajanjem plazme i dijela leukocita u krvi. Limfa ispunjava sve
međućelijske prostore i raznosi hranljive materije i kiseonik od krvnih kapilara do pojedinih
ćelija, sakuplja štetne produkte metabolizma i ugljenik(IV)-oksid. Limfni sudovi vraćaju limfu u
krvotok, a limfa je posrednik između krvi i tkiva. Duž limfnih sudova su smještene limfne
žlijezde, koje su uvijek grupisane. Najveći limfni čvorovi su u predjelima vrata, lakta, pazuha,
prepona, tankom crijevu, grudnom košu i ždrijelu (krajnici). Naročito je veliki broj limfnih
žlijezda u slijepom crijevu. Limfni organ je i slezina, mada nije povezana sa limfnim sudovima.
Najvažnija uloga limfnih žlijezda je u proizvodnji limfocita, pročišćavanju limfe, sprečavanju
širenja zaraze i proizvodnji antitijela.

21 | P a g e
 Slika 15. – Cjelokupni limfni sistem.

22 | P a g e
 Slika 16. – Cirkulatorni sistem.

3.7. Najčešće bolesti kardiovaskularnog sistema

Aritmije srca su problemi srčanog ritma, kada impulsi otkucaja ne rade ispravno. Prebrzi
otkucaji srca su tahikardija, a prespori otkucaji srca su bradikardija.

Bolest koronarnih arterija se javlja kada dolazi do blokada aretrija u srcu.

Hipertrofična kardiomiopatija je bolest srčanog mišića-miokarda, a osnovna karakteristika je

njegovo zadebljanje (hipertrofija).

Angina pektoris je bolest koronarnih arterija srca. Glavni simptom je bol u grudnom košu, koji
nastaje kao posljedica tjelesnog napora ili emocionalnog stresa. Infarkt miokarda nastaje kao
posljedica začepljenja arterije krvnim ugruškom. Uzročnici: stres, alkohol, pušenje, povećan
unos masti, šećera, emocionalni stres i sl. Prirođene srčane anomalije nalaze se na desnom
dijelu srca gdje su tlakovi manji i moguće je živjeti sa njima. Pravilnom ishranom se ne može
uticati a niti se mogu izliječiti lijekovima.

Hemofilija je poremećaj u zgrušavanju krvi. Nasleđuje se recesivno vezano za X-hromozom.

Uglavnom obolijevaju muškarci, a prenosnici su majke.

Leukemija je tumor krvnih ćelija i koštane srži. Može biti hronična i akutna.

Trombocitopenija je manjak krvnih pločica-trombocita, čija je glavna funkcija u koagulaciji

krvi.

23 | P a g e
Talasemija je poremećaj koji utiče na normalnu produkciju hemoglobina.

Anemija je nedostatak željeza, koji može biti dugotrajan i opasan ukoliko se ne liječi na vrijeme.
Ima ih više vrsta.

Bolesti limfnog sistema su najčešće: limfangitis, limfadenitis i limfedem. Limfangitis je pojava

zapaljenja krvnih sudova, uzrokovana bakterijama i virusima. Limfadenitis predstavlja
zapaljenje sa benignim uvećanjem limfe. Limfedem je oticanje međućelijskog tkiva, određenog
dijela tijela, najčešće jednog ili više ekskremiteta. U međućelijskom prostoru se nagomilava
limfa, jer ne može da se odlije limfnom cirkulacijom, a niti venskom. Radi se o teškom,
hroničnom i neizlječivom oboljenju.

4. Respiratorni sistem
4.1. Nos i nosna duplja

Nos (nasus) daje karakterističan oblik čovjekovom licu i ima oblik trostrane piramide. Korijen
nosa odgovara mjestu gdje nos prelazi u čelo. Na donjoj strani ili bazi nosa vide se dva otvora.
To su prednje nozdrve koje vode u nosni trem. Trem nosa se nastavlja u nosnu duplju koja se
završava zadnjim nozdrvama. Nos grade nosne kosti, nosne hrskavice, mišići i koža nosa.
Trem nosa je obložen kožom na kojoj su nosne dlačice. Imaju ulogu da spriječe ulazak stranih
čestica iz vazduha u nos. U koži trema nosa nalaze se lojne žlijezde, kao i gust splet krvnih
sudova.

Nosna duplja (cavum nasi) ima oblik četverostrane prizme. Nosnom pregradom je podijeljena
na dvije simetrične polovine, koje imaju: pod nosne duplje, krov, unutrašnji i spoljašnji zid. Pod
nosne duplje grade gornja vilica i nepčana kost. Koštanu osnovu grade: nosne kosti, čeona
kost, sitasta i klinasta kost. Bočni zid nosne duplje je posebno značajan, a grade ga: gornja
vilica, nepčana kost, sitasta kost sa gornjom i srednjom nosnom školjkom i donja nosna školjka.
Koštani zid je prevučen sluzokožom. Ona je čvrsto srasla za podlogu i ističe koštane detalje. Tri
nosne školjke ograničavaju nosne hodnike: gornji, srednji i donji. Zajednički nosni hodnik se
nalazi između nosnih školjki i nosne pregrade. Unutrašnji zid nosne duplje gradi nosna pregrada.
Ona se sastoji od koštanog, hrskavičavog i membranoznog dijela.

24 | P a g e
 Slika 17. – Građa nosa: 1- nosne kosti; 2-hrskavice nosa; 3-membranozni dio nosa.

Slika 18. – Koštani dijelovi nosne pregrade: 1-uspravni list sitaste kosti; 2-ralasta kost;
3-čeona kost; 4-klinasta kost; 5-gornja vilica; 6-čeoni sinus; 7-klinasti sinus.

Sluzokoža nosne duplje je bogata krvnim sudovima i žlijezdama koje luče sluz. U sluzokoži
gornje polovine nosne duplje nalaze se završeci mirisnog živca. Ovaj dio nosne duplje se još
naziva i olfaktivna regija. U njoj se nalazi čulo mirisa. Donja polovina nosne duplje odgovara
tzv. respiratornoj regiji. Ona služi za sprovođenje, zagrijavanje, vlaženje i čišćenje vazduha na
putu prema drugim dijelovima disajnog sistema.

25 | P a g e
 4.2. Grkljan

Grkljan (larynx) je početni dio donjih disajnih puteva. Nalazi se između ždrijela i dušnika. Služi
kao cijev za sprovođenje vazduha i kao aparat za proizvodnju glasa. Na prednjoj strani vrata
pravi izbočenje poznato kao Adamova jabučica. Na prednjoj strani grkljana se nalazi štitna
žlijezda. Osnovu grkljana čine hrskavice, koje su međusobno spojene vezama i zglobovima.
Pokretljivost zglobova omogućavaju mišići vlakna. Šupljinu grkljana oblaže sluzokoža.
Štitna hrskavica (cartilago thyroidea) je najveća neparna hijalinska hrskavica.
Kapačna hrskavica (cartilago epiglotica) nalazi se takođe na prednjem zidu grkljana. Ona gradi
grkljanski kapak ili epiglotis, a svojim užim dijelom pričvršćena je za štitnu hrskavicu.
Prstenasta hrskavica (cartilago cricoidea) podsjeća na prsten.
Zdjelasta hrskavica (cartilago arythenoidea) je parna hrskavica u obliku trostrane piramide.
Sve ove hrskavice su međusobno povezane vezama i zglobovima. Mišići grkljana pokreću
grkljanske hrskavice jednu prema drugoj i time prouzrokuju zatezanje, primicanje ili odmicanje
glasnih žica. Mišići svojom aktivnošću utiču na stvaranje glasa i zatvaranje disajnog puta. Ovi
mišići su poprečno-prugasti i inervisani su od X moždanog živca. Sluzokoža grkljana je
respiratornog tipa sa trepljama, osim u visini glasnih žica. Sluzokoža glasnih žica nema svojih
žlijezda a ona je ovlažena sekretom žlijezda sluzokože oko glasnih žica. Sluzokoža grkljana
ograničava grkljansku duplju (cavum laryngis) koja se dijeli na tri sprata. To su gornji sprat ili
predvorje, srednji sprat, koji se nalazi između lažnih i pravih glasnih žica, i donji ili subglotični
sprat. Glasne žice sa svojim međuprostorom predstavljaju organ glasa ili glotis.

4.3. Dušnik i dušnice

Dušnik (trachea) i dušnice (bronchi) su dio respiratornih cijevi kroz koje prolazi vazduh.
Dušnik se proteže od grkljana do mjesta grananja na dušnice. Dušnice se po ulasku u pluća,
takođe, granaju sve do najsitnijih dušnjačkih cijevi – krajnjih bronhiola. Krajnje bronhiole se
završavaju plućnim mjehurućima (alveolama). Traheja se nastavlja na grkljan, a donjim
krajem se dijeli na dvije dušnice. Mjesto na kojem se traheja dijeli naziva se bifurkacija
traheje. Dušnik je dužine 10-11 cm. Po ulasku u pluća dušnice se dijele na manje grane i
ogranke.

26 | P a g e
 Slika 19. – Prikaz respiratornog sistema.

4.4. Pluća

Pluća (pulmones) su najvažniji dio sistema za disanje. U plućima se redukovana krv oksiduje.
Podijeljena su na desno i lijevo plućno krilo, a između se nalazi srce. Na plućnim krilima se
razlikuju dvije strane – spoljašnja i unutrašnja, tri ivice – donja, prednja i zadnja, baza pluća i
vrh. Na unutrašnjoj strani se nalazi ulaz – hilus u plućno krilo, kroz koji prolazi plućni korijen.
Ispred se nalaze krvni sudovi, a sa zadnje strane su sudovi za ishranu pluća. Sa gornje strane
plućnog korijena se nalaze živci i limfne žlijezde. Na desnom i lijevom plućnom krilu zapažaju
se pukotine koje dijele plućna krila na manje dijelove – režnjeve ili lobuse. Na desnom plućnom
krilu se nalaze dvije pukotine, kosa i horizontalna, a na lijevom plućnom krilu je samo jedna
kosa pukotina, te se stoga na desnom plućnom krilu zapažaju tri lobusa, a na lijevom – dva.
Svaki režanj je podijeljen na manje dijelove ili segmente. Segmenti se dijele na režnjiće
(lobuluse). Plućni režnjići su osnovne jedinice građe pluća. U plućnom režnjiću se nalazi krajnja
bronhiola. Najsitniji ogranci bronhiola završavaju se plućnim mjehurićima (alveolama). Krajnja
bronhiola, zatim njeni sitni ogranci i alveole predstavljaju fiziološku (respiratornu) jedinicu.
Njihovi zidovi su bogati krvnim sudovima i preko njih se ostvaruje razmjena gasova. Pluća su
obavijena plućnom maramicom. Plućna maramica ima dva lista. Visceralna maramica obavija
pluća , a parijetalna obavija zidove grudnog koša. Između dva lista nalazi se prostor ispunjen
malom količinom tečnosti koja omogućava da listovi klize za vrijeme disanja.

27 | P a g e
 Slika 20. – Plućna maramica: 1-visceralni list; 2-parijetalni list; 3-međumaramični prostor.

4.4.1. Ventilacija pluća

Ventilacija pluća predstavlja prolazak vazduha kroz pluća, pri čemu se odvijaju dva procesa:
udisanje (inspirijum) i izdisanje (ekspirijum). Za vrijeme udaha vazduh pasivno, sa mjesta
većeg pritiska, ulazi na mjesto manjeg pritiska, u pluća, prolazeći pri tome kroz disajne puteve.
Prilikom izdisanja dolazi do povećanja pritiska u plućima i vazduh, opet na osnovi razlike i
pritiscima, odlazi u drugom pravcu. Do promjene zapremine grudne duplje dolazi zbog
kontrakcije inspiratorne ili ekspiratorne muskulature. Najznačajniji inspiratorni mišići su
međurebarni spoljašnji mišići i dijafragma, a ekspiratorni – međurebarni unutrašnji
mišići. Glavni inspiratorni mišići su prečaga (dijafragma) i spoljašnji međurebarni mišići, a
pomoćni su veliki i mali grudni mišići i bočni pregibač glave. U toku disanja prečaga se grči i
spušta naniže, zbog čega dolazi do povećanja zapremine grudnog koša. Spoljašni međurebarni
mišići svojom kontrakcijom podižu rebra i grudnu kost. Ovi mišići proširuju promjer grudnog
koša, a širenje grudnog koša povlači širenje pluća. Kada se grudni koš raširi istovremeno sa
svoje unutrašnje strane povlači zid i list plućne maramice, koja na njega naliježe. Ovo ima za
posledicu povećanje zapremine intrapleuralnog prostora i smanjenje negativnog intrapleuralnog
pritiska. Pri izdisaju prestaje kontrakcija inspiratorne muskulature, a započinje kontrakcija
ekspiratornih mišića. To su unutrašnji međurebarni mišići, dok su dijafragma i mišići prednjeg
trbušnog zida pomoćni mišići. Njihova kontrakcija izaziva smanjenje zapremine grudnog koša i
povećanje intrapleuralnog pritiska. Sada negativan pritisak djeluje na smanjenje zapremine
pluća. To ima za posljedicu istiskivanje vazduha kroz respiratorne puteve u spoljašnju sredinu.
Značajan je međumaramični pritisak. Između dva lista pleure nalazi se mali prostor u kojem
vlada negativan pritisak u odnosu na atmosferski pritisak. Vrijednost pritiska se mijenja u toku
respiracije. Za vrijeme udisaja pritisak se snižava, tj. negativnost raste, a u toku izdisaja pritisak
raste, tj. negativnost opada. Negativan pritisak predstavlja silu koja drži pluća uvijek u
rastegnutom stanju. Za obavljanje normalne funkcije disanja intrapleuralni prostor mora biti
28 | P a g e
očuvan. Prodor vazduha u intrapleuralni prostor naziva se pneumotoraks. Do pneumotoraksa
može doći zbog probijanja ovog prostora preko zida grudnog koša ili preko disajnih puteva. U
slučaju pneumotoraksa dolazi do izjednačavanja pritiska spoljašnje sredine i intrapleuralnog
prostora.

4.4.2. Razmjena i transport gasova u plućima

Alveole su okružene bogatom kapilarnom mrežom krvnih sudova malog krvotoka. Vazduh je u
alveolama odvojen od krvnih sudova jednoslojnim endotelom. Gasovi se razmjenjuju procesom
difuzije. Difuzija gasova je uslovljena parcijalnim pritiscima gasova u krvi i u alveolarnom
vazduhu. Poređenjem parcijalnog pritiska u alveolarnom vazduhu i u redukovanoj krvi plućnih
kapilara zapaža se da je pritisak kiseonika znatno viši u alveolama nego u krvi. Zbog toga
kiseonik prelazi iz alveolarnog vazduha u krv, a ugljen-dioksid iz krvi u alveolaran vazduh.
Izdahnut vazduh i alveolarni vazduh zasićeni su vodenom parom. Kiseonik prelazi iz
alveolarnog vazduha u krv i slabo se vezuje za gvožđe hemoglobina dajući oksihemoglobin.
Hemoglobin se sastoji od bjelančevine globina i hema. Grupa hem u sebi sadrži gvožđe za koje
se vezuje kiseonik, pri čemu nastaje oksihemoglobin. On ima sposobnost da otpušta kiseonik i
da prelazi u hemoglobin. Na nastanak i disocijaciju oksihemoglobina utiče više faktora:
parcijalni pritisak kiseonika i ugljen-dioksida, kao i povišena temperatura. Povišeni parcijalni
pritisak ugljen-dioksida otežava vezivanje kiseonika za hemoglobin. Povišena temperatura
takođe otežava nastanak, a olakšava raspadanje oksihemoglobina.

Ugljen-dioksid se nalazi i u oksidovanoj i u redukovanoj krvi. Manji dio ugljen-dioksida nalazi

se u obliku ugljene kiseline, veći dio u obliku soli ugljene kiseline (bikarbonati u eritrocitima,
u krvnoj plazmi), a najveći dio ugljen-dioksida vezan je za amino grupe hemoglobina (u obliku
karbaminohemoglobina) ali za amino grupe proteina krvne plazme (u obliku karbamino
jedinjenja).

29 | P a g e
 Slika 21. – Cjelokupni respiratorni sistem.

4.5. Regulacija disanja

Funkcionisanje centara za disanje zavisi od nervne i humoralne regulacije. Centri za disanje

nalaze se u produženoj moždini – u bulbarnom centru. To su centar za udisaj i izdisaj; centar
za apneju; pneumatični centar i spinalni centar.
Centar za disanje u produženoj moždini nije lokalizovan samo u njoj, nego se nalazi i u
moždanom mostu. Ovi centri su međusobno povezani i svojim djelovanjem utiču na frekvenciju,
dubinu i ritam disanja. Centar za
apneju nalazi se u moždanom mostu. Draženje ovog centra izaziva zaustavljanje disanja.
Pneumatični centar se nalazi takođe u moždanom mostu i povezan je sa centrom u produženoj
moždini. Inspiratorni i
ekspiratorni centri djeluju antagonistički, odnosno razdraženje jednog dovodi do inhibicije
drugog i obrnuto. Centri u kičmenoj moždini u fizioločkim slučajevima nisu aktivni jer su pod
velikim uticajem centra iz produžene moždine. Respiratorni centri se nalaze pod uticajem
moždane kore. Nadražaj ogranaka X-
moždanog živca značajan je za regulaciju ritma disanja. Pri udisaju dolazi do njegovog
razdraženja, što prekida udisaj i dovodi do izdisaja. Nadražaj sluzokože respiratornih puteva
takođe može dovesti do promjene u disanju (prašina, jaki mirisi).

30 | P a g e
 4.6. Najčešće bolesti respiratornog sistema

Prehlada je najčešća bolest disajnog sistema, koju može uzrokovati stotine virusa.

Astma je bolest u kojoj se disajni putevi prema našim plućima suze i stvaraju sluz. Kada se to
dogodi, teško je disati.

Bronhitis je zapaljenje sluzokože disajnih puteva. Može biti hronični i akutni.

Hronična opstruktivna bolest pluća (HOBP) karakteriše se smanjenjem protoka vazduha u

disajnim putevima. Protok vazduha je djelimično blokiran, bolest se ne povlači i dešava se
isključivo u plućima.

Rak pluća govori o nastanku tumoroznih ćelija na plućima. Može biti benigni i maligni.

Sarkoidoza pluća predstavlja oboljenje koje se manifestuje lokalnim zapaljenskim procesima u

mnogim tkivima u tijelu. U 90% slučajeva, bolest je lokalizovana u plućima, ali se može javiti u
skoro bilo kom organu.

Plućna embolija je krvni ugrušak (tromb), naglo začepljenje arterije pluća embolusom.

Plućni apsces je šupljina u plućima ispunjena gnojem, okružena upalnim tkivom, a izazvana
infekcijom.

Cistična fibroza je nasljedna bolest koja uzrokuje da neke žlijezde stvaraju nenormalne
izlučevine radi čega dolazi do pojave nekoliko simptoma, od kojih najčešće zahvataju digestivni
trakt i PLUĆA.

Pneumonija je infekcija pluća koja zahvata male zračne alveole i okolno tkivo.

31 | P a g e
 5. Zaključak
Hrana nam je neophodna za život, tj. energija koju dobijamo iz hrane. Svakodnevno unosimo
ugljene hidrate, masti i bjelančevine koji su veliki molekuli i ne mogu da uđu u ćeliju. Tokom
varenja ti makromolekuli se cijepaju na sitnije koji mogu ući u ćeliju – glukoza, glicerol, masne
kiseline i aminokiseline.
Sistem organa za varenje se sastoji iz usne duplje sa zubima, jezikom i pljuvačnim žlijezdama,
ždrijela, jednjaka, želuca, tankog i debelog vrijeva, jetre i pankreasa.

Cirkulatorni sistem kod čovjeka je zatvorenog tipa i čine ga: krv, krvni sudovi, srce, limfa, limfni
sudovi i limfne žlijezde. Ovaj sistem organizma omogućuje razmjenu kiseonika, hranljivih
materija i u njemu se izlučuju produkti razmjene materija. Srce pumpa krv kroz krvne sudove, a
krvni sudovi služe kao kanali kojima krv cirkuliše, a krv odnosi i donosi materije ćelijama.

Za vrijeme disanja ili respiracije obavlja se razmjena gasova, a rad kardiovaskularnog sistema
omogućava njihov transport. Drugim riječima, respiracija ili disanje podrazumijeva sljedeće
procese:
- proces ventilacije pluća,
- razmjenu gasova u plućima,
- razmjenu gasova između krvi i tkiva,
- oksidacione procese u ćelijama (unutrašnje ili ćelijsko disanje).

32 | P a g e
 Literatura:
Danica Obradović, Nikola Grujić: OSNOVE ANATOMIJE I FIZIOLOGIJE, Za I razred srednje
škole u djelatnosti ličnih usluga, Zavod za udžbenike, Beograd, 1990.

Vojislav Petrović, Mira Pašić, Gordana Cvijić: BIOLOGIJA ZA III RAZRED GIMNAZIJE.

Prof.dr. Božidar Nikolić: OSNOVI FIZIOLOGIJE ČOVJEKA, Medicinska knjiga, Beograd-

Zagreb, 1973.

https://www.google.ba-o-vitalnim-organima-firefox.

33 | P a g e
34 | P a g e