Full PDF
Full PDF
Full PDF
SKRIPSI
Oleh :
Cindy
NIM : 138114127
FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS SANATA DHARMA
YOGYAKARTA
2017
i
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
SKRIPSI
Oleh :
Cindy
NIM : 138114127
FAKULTAS FARMASI
UNIVERSITAS SANATA DHARMA
YOGYAKARTA
2017
ii
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
Persetujuan Pembimbing
Cindy
NIM : 138114127
Pembimbing
iii
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
Oleh :
Cindy
NIM : 138114127
Mengetahui
Fakultas Farmasi
Universitas Sanata Dharma
Dekan
iv
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
HALAMAN PERSEMBAHAN
我的世界
For My Soul,
v
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
Yang bertanda tangan di bawah ini, saya mahasiswa Universitas Sanata Dharma :
Nama : Cindy
Nomor Mahasiswa : 138114127
Demi pengembangan ilmu pengetahuan, saya memberikan kepada Perpustakaan
Universitas Sanata Dharma karya ilmiah saya yang berjudul :
beserta perangkat yang diperlukan (bila ada). Dengan demikian saya memberikan
kepada Perpustakaan Universitas Sanata Dharma hak untuk menyimpan, me-
ngalihkan dalam bentuk media lain, mengelolanya dalam bentuk pangkalan data,
mendistribusikan secara terbatas, dan mempublikasikannya di Internet atau media
lain untuk kepentingan akademis tanpa perlu meminta ijin dari saya maupun
memberikan royalti kepada saya selama tetap mencantumkan nama saya sebagai
penulis.
Yang menyatakan
( Cindy )
vi
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
PRAKATA
vii
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
Penulis
viii
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
Saya menyatakan dengan sesungguhnya bahwa skripsi yang saya tulis ini
tidak memuat karya atau bagian karya orang lain, kecuali yang telah disebutkan
dalam kutipan dan daftar pustaka, sebagaimana layaknya karya ilmiah.
(Cindy)
ix
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
DAFTAR ISI
HALAMAN SAMPUL....................................................................................... i
HALAMAN JUDUL........................................................................................... ii
HALAMAN PERSETUJUAN PEMBIMBING................................................. iii
HALAMAN PENGESAHAN............................................................................ iv
HALAMAN PERSEMBAHAN......................................................................... v
PERNYATAAN PERSETUJUAN PUBLIKASI............................................... vi
PRAKATA......................................................................................................... vii
PERNYATAAN KEASLIAN KARYA............................................................ ix
DAFTAR ISI...................................................................................................... x
DAFTAR GAMBAR.......................................................................................... xi
DAFTAR LAMPIRAN....................................................................................... xii
ABSTRAK.......................................................................................................... xiii
ABSTRACT.......................................................................................................... xiv
PENDAHULUAN............................................................................................. 1
METODE PENELITIAN................................................................................. 3
HASIL DAN PEMBAHASAN......................................................................... 5
KESIMPULAN................................................................................................. 10
DAFTAR PUSTAKA........................................................................................ 11
LAMPIRAN...................................................................................................... 14
BIOGRAFI PENULIS....................................................................................... 32
x
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
DAFTAR GAMBAR
xi
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
DAFTAR LAMPIRAN
xii
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
ABSTRAK
Kata kunci:
CYP2A6*9, CYP2A6*1, PCR, optimasi, validasi
xiii
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
ABSTRACT
xiv
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
PENDAHULUAN
1
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
suatu individu akan menurunkan aktivitas CYP2A6 pada metabolisme nikotin dibandingkan
CYP2A6 normal (Yoshida et al., 2003). Seorang perokok yang memiliki alel CYP2A6*9
akan mengalami penurunan ketergantungan fisik terhadap rokok untuk mempertahankan
kadar nikotin dalam plasma sehingga tidak memerlukan peningkatan dosis untuk mendapat
efek yang sama (Minematsu et al., 2006) yang dapat menurunkan risiko terjadinya berbagai
jenis penyakit kanker yang disebabkan oleh asap rokok (Kadlubar et al., 2009; Liu et al.,
2013; Wang et al., 2013), sehingga penelitian mengenai identifikasi CYP2A6*9 perlu
dilakukan.
Polymerase Chain Reaction (PCR) merupakan metode yang dapat digunakan untuk
mendeteksi adanya polimorfisme pada suatu gen. PCR merupakan metode molekuler untuk
menggandakan potongan DNA hingga berjuta kali lipat dalam waktu yang relatif singkat.
Penggandaan tersebut tidak terlepas dari penggunaan enzim dan sepasang primer bersifat
spesifik terhadap DNA target yang akan dilipatgandakan (Joko et al., 2011). PCR mampu
mengamplifikasi suatu fragmen gen pada templat DNA berdasarkan primer tertentu
sehingga dapat diidentifikasi suatu alel dalam sampel DNA (Rahman et al., 2013). Secara
garis besar, PCR terdiri dari tiga tahapan utama, yaitu tahap denaturasi templat DNA
(denaturation), tahap penempelan primer (annealing) dan tahap pemanjangan DNA
(extension). Produk PCR yang dihasilkan dipengaruhi oleh parameter-parameter yang
berkontribusi dalam proses PCR, antara lain sepasang primer, dNTPs, buffer PCR, MgCl2,
dan enzim polimerase DNA. Ketepatan primer, suhu annealing, dan jumlah siklus
amplifikasi merupakan faktor-faktor kritis pada kondisi PCR yang dapat mempengaruhi
produk PCR (Ishmael and Stellato, 2008). Adanya penggunaan PCR dengan kondisi yang
tidak optimum akan menghasilkan produk yang tidak sesuai dengan produk target, atau
bahkan tidak menghasilkan produk (Roux, 2009). Oleh karena itu, optimasi kondisi PCR
menjadi penting untuk dilakukan.
Pengembangan metode dilakukan melalui tahapan optimasi dan validasi metode.
Optimasi metode dilakukan untuk memastikan parameter-parameter penting dalam metode
dapat memberikan hasil optimum. Optimasi metode PCR perlu dilakukan untuk
mengefisienkan waktu dan bahan sehingga proses deteksi dapat dilakukan dengan cepat dan
tepat (Joko et al., 2011). Dalam penelitian ini dilakukan optimasi suhu annealing dan jumlah
siklus amplifikasi PCR dengan cara memvariasikan suhu annealing dan jumlah siklus
amplifikasi PCR sehingga didapatkan kondisi yang paling sesuai untuk mendapatkan
fragmen gen CYP2A6*1. Adanya gen CYP2A6*1 pada subyek uji menunjukkan subyek uji
2
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
memiliki gen CYP2A6 normal yang tidak mengalami polimorfisme berupa Single
Nucleotide Polymorphism (SNP) pada TATA box menjadi CYP2A6*9 (Pitarque et al., 2001).
Validasi metode dilakukan untuk memastikan bahwa hasil yang didapatkan dari metode
optimum telah sesuai dengan tujuan penggunaannya (World Organization of Animal Health,
2013). Validasi metode dalam penelitian ini dilakukan dengan cara sekuensing produk PCR
(parameter spesifisitas) dan memastikan kondisi PCR yang digunakan mampu memberikan
hasil yang reprodusibel (parameter reprodusibilitas). Visualisasi produk PCR dilakukan
dengan teknik elektroforesis. Penelitian ini bertujuan untuk menetapkan kondisi optimum
PCR pada identifikasi alel CYP2A6*9 melalui ketiadaan alel CYP2A6*1 serta menetapkan
validitas dari metode tersebut. Penelitian ini diharapkan dapat digunakan sebagai acuan pada
identifikasi alel CYP2A6*9 melalui ketiadaan alel CYP2A6*1 menggunakan metode PCR
dan memberikan kontribusi dalam perkembangan ilmu kesehatan.
METODE PENELITIAN
3
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
4
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
ukuran 368-bp. Adanya gen CYP2A6*1 pada subyek uji menunjukkan subyek uji memiliki
gen CYP2A6 normal yang tidak mengalami polimorfisme menjadi CYP2A6*9.
Analisis Produk PCR menggunakan Teknik Elektroforesis. Untuk melihat
keberhasilan amplifikasi dilakukan elektroforesis dengan fase diam agarosa 1,5% yang telah
diwarnai dengan ethidium bromide dan dievaluasi menggunakan lampu UV. DNA yang
terekspresi didokumentasi dengan kamera Polaroid. Produk PCR alel normal, yaitu alel
CYP2A6*1 berada pada pita 368-bp (Yoshida et al, 2003).
Validasi Metode PCR. Validitas metode PCR dilakukan dengan menguji
parameter reprodusibilitas dan spesifisitas produk PCR. Metode PCR memenuhi parameter
reprodusibilitas bila dihasilkan elektroforegram yang sama pada 368-bp dari produk PCR
sampel isolat DNA yang berbeda. Metode PCR memenuhi parameter spesifisitas bila urutan
nukleotida produk PCR pada 368-bp sesuai dengan urutan nukleotida CYP2A6*1 pada
GenBank. Spesifisitas ditetapkan dengan melakukan sekuensing produk PCR di Macrogen,
Singapore. Hasil sekuensing dilakukan manual editing menggunakan program BioEdit.
Runutan nukleotida yang dihasilkan disejajarkan dengan runutan nukleotida CYPA6 dari
Genbank menggunakan Clustal W yang terdapat pada program BioEdit.
Studi polimorfisme pada CYP2A6 pada penelitian ini dilakukan dalam empat
tahapan, yaitu analisis kualitatif isolat DNA, optimasi PCR pada amplifikasi CYP2A6*1,
analisis produk PCR menggunakan teknik elektroforesis, dan validasi metode PCR. PCR
merupakan salah satu metode yang dapat digunakan untuk mendeteksi adanya variasi
genetik di dalam suatu populasi. Alel CYP2A6*9 merupakan jenis alel yang diidentifikasi
pada penelitian ini. Pemilihan alel CYP2A6*9 didasarkan pada adanya frekuensi alel slow
metabolizer seperti CYP2A6*9 yang sangat tinggi pada populasi Asia, terutama pada
populasi oriental (Raunio and Rahnasto-Rilla, 2012).
Analisis kualitatif isolat DNA. Isolat DNA yang digunakan pada penelitian ini
merupakan isolat DNA yang pernah diteliti oleh Patramurti et al. (2014). Isolat DNA
dianalisis secara kualitatif menggunakan teknik elektroforesis (Broeders et al., 2014). Hasil
elektroforesis menunjukkan adanya variasi bentuk pita, baik pita tunggal dan tebal, maupun
pita ganda dan tipis dengan ukuran lebih dari 3000 bp (Gambar 1). Adanya variasi bentuk
pita dapat disebabkan karena adanya isolat DNA yang tidak murni, tercemar (Patramurti et
5
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
al., 2014) atau terdegradasi (ECJRC, 2012). Adapun isolat DNA yang dipilih untuk
digunakan dalam penelitian adalah isolat DNA yang menghasilkan pita tunggal dan tebal
dengan ukuran lebih dari 3000 bp, yang menunjukkan bahwa isolat DNA yang digunakan
masih dalam keadaan murni, tidak tercemar oleh protein lain serta tidak terdegradasi
(Patramurti et al., 2014).
M 1 2 3 4 5 6 7 8
Isolat DNA
3000
1500
1000
500
200
100
6
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
Alel CYP2A6*1
Primer forward
5' 3'
GATTCCTCTCCCCTGGAAC TAAAGGCAAACCACCCCAGCC
CTAAGGAGAGGGGACCTTG ATTTCCGTTTGGTGGGGTCGG
5' 3'
Primer reverse
Gambar 2. Situs penempelan primer pada sekuen CYP2A6*1
Keterangan:
: arah penempelan primer forward
: arah penempelan primer reverse
7
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
5'-GAT TCC TCT CCC CTG GAA C-3' dan primer reverse: 5'-GGC TGG GGT GGT TTG
CCT TTA-3'berturut-turut adalah 60oC dan 30 siklus.
1 1 2 2 B M 3 3 4 4
3000
1500
1000
primer tersisa
Gambar 3. Produk PCR pada berbagai suhu annealing dan siklus amplifikasi
Keterangan:
1 : 64OC, 30 siklus
2 : 60OC, 30 siklus
3 : 56OC, 30 siklus
4 : 56OC, 25 siklus
B : Kontrol Negatif
M : 100 bp DNA Ladder (Geneaid) sebagai marker
Kondisi Elektroforesis : Fase diam Agarose 1,5%; Fase Gerak Larutan TBE 0,5%; Kecepatan 100
V/cm; Vol. Injeksi 6 μL
8
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
B 1 2 3 4 5 M 6 7 8 9 10
3000
1500
1000
Gambar 4. Elektroforegram produk PCR pada kondisi optimum dari berbagai isolat DN
Keterangan:
M : 100 bp DNA Ladder (Geneaid) sebagai marker
B : kontrol negatif
1-10 : Produk PCR dari berbagai isolat DNA yang berbeda
Kondisi Elektroforesis : Fase diam Agarose 1,5%; Fase Gerak Larutan TBE 0,5%; Kecepatan 100
V/cm; Vol. Injeksi 6 μL
Spesifisitas PCR ditetapkan melalui sekuensing produk PCR (Broeders et al., 2014).
Pembacaan sekuen merupakan hal penting dan utama dalam biologi molekuler karena
dapat mengetahui komposisi nukleotida suatu gen. Hasil sekuensing urutan basa potongan
alel gen menunjukkan bahwa produk PCR memiliki urutan basa yang sama dengan urutan
basa alel CYP2A6*1 menurut GenBank. Hal ini menunjukkan bahwa kondisi optimum
PCR telah memenuhi parameter spesifisitas. Pada hasil sekuensing produk PCR terlihat
bahwa urutan basa alel CYP2A6*1 mempunyai perbedaan sebanyak 1-bp terhadap alel
CYP2A6*9, yang disebabkan oleh adanya single nucleotide polymorphism (SNP) T-48G
pada CYP2A6 (Gambar 5). Adanya perbedaan urutan basa antara alel CYP2A6*9 dan
CYP2A6*1 menyebabkan primer forward: 5'-GATTCCTCTCCCCTGGAAC-3' dan primer
reverse: 5'-GGCTGGGGTGGTTTGCCTTTA-3' mengamplifikasi alel CYP2A6*1 secara
spesifik. Adanya perbedaan urutan basa tersebut mengakibatkan terjadinya perbedaan
urutan asam amino yang dikode oleh kedua alel, yang menyebabkan alel CYP2A6*9
mengalami penurunan aktivitas dalam mengekspresikan enzim CYP2A6 (Pitarque et al.,
2001).
A. CYP2A6*1 GGATTCCTCTCCCCTGGAACCCCCAGATCCACAACTTTGGGGTGC
B. CYP2A6*1 TGATTCCTCTCCCCTGGAACCCCCAGATCCACAACTTTGGGGTGC
C. CYP2A6*9 GGATTCCTCTCCCCTGGAACCCCCAGATCCACAACTTTGGGGTGC
9
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
A. CYP2A6*1 ATTCTCACTCTCAGACCCCAAATCCAAAGCCCAAGTGCTCCCCTA
B. CYP2A6*1 ATTCTCACTCTCAGACCCCAAATCCAAAGCCCAAGTGCTCCCCTA
C. CYP2A6*9 ATTCTCACTCTCAGACCCCAAATCCAAAGCCCAAGTGCTCCCCTA
A. CYP2A6*1 TGCAAATATTCCAAACTCCTCAGTTCTACAGCTTATCTGTTGCCC
B. CYP2A6*1 TGCAAATATTCCAAACTCCTCAGTTCTACAGCTTATCTGTTGCCC
C. CYP2A6*9 TGCAAATATTCCAAACTCCTCAGTTCTACAGCTTATCTGTTGCCC
A. CYP2A6*1 CCTCCTAAATCCACAGCCCTGCGGCACCCCTCCTGAAGTACCACA
B. CYP2A6*1 CCTCCTAAATCCACAGCCCTGCGGCACCCCTCCTGAAGTACCACA
C. CYP2A6*9 CCTCCTAAATCCACAGCCCTGCGGCACCCCTCCTGAAGTACCACA
A. CYP2A6*1 GATTTAGTCTGGAGGCCCCCTCTCTGTTCAGCTGCCCTGGGGTCC
B. CYP2A6*1 GATTTAGTCTGGAGGCCCCCTCTCTGTTCAGCTGCCCTGGGGTCC
C. CYP2A6*9 GATTTAGTCTGGAGGCCCCCTCTCTGTTCAGCTGCCCTGGGGTCC
A. CYP2A6*1 CCTTATCCTCCCTTGCTGGCTGTGTCCCAAGCTAGGCAGGATTCA
B. CYP2A6*1 CCTTATCCTCCCTTGCTGGCTGTGTCCCAAGCTAGGCAGGATTCA
C. CYP2A6*9 CCTTATCCTCCCTTGCTGGCTGTGTCCCAAGCTAGGCAGGATTCA
A. CYP2A6*1 TGGTGGGGCATGTAGTTGGGAGGTGAAATGAGGTAATTATGTAAT
B. CYP2A6*1 TGGTGGGGCATGTAGTTGGGAGGTGAAATGAGGTAATTATGTAAT
C. CYP2A6*9 TGGTGGGGCATGTAGTTGGGAGGTGAAAGGAGGTAATTATGTAAT
A. CYP2A6*1 CAGCCAAAGTCCATCCCTCTTTTTCAGGCAGTATAAAGGCAAACC
B. CYP2A6*1 CAGCCAAAGTCCATCCCTCTTTTTCAGGCAGTATAAAGGCAAACC
C. CYP2A6*9 CAGCCAAAGTCCATCCCTCTTTTTCAGGCAGTAGAAAGGCAAACC
A. CYP2A6*1 ACCCCAGCCG
B. CYP2A6*1 ACCCCAGCCA
C. CYP2A6*9 ACCCCAGCC
Gambar 5. Urutan nukleotida produk PCR gen CYP2A6*1 dan CYP2A6*9 (perbedaan 1-bp
ditunjukkan oleh warna hijau dan kuning, primer ditunjukkan oleh warna merah)
Keterangan :
A : potongan urutan basa CYP2A6*1 menurut Gen Bank
B : urutan basa konsensus CYP2A6*1 hasil sekuens
C : urutan basa CYP2A6*9 menurut teori Yoshida et al (2003)
KESIMPULAN
10
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
DAFTAR PUSTAKA
Baurley, J.W., Edlund, C.K., Pardamean, C.I., Conti, D.V., and Bergen, A.W., 2016,
Smokescreen: A Targeted Genotyping Array for Addiction Research, BMC Genomics,
17, 1-12.
Bloom, A.J., Hinrichs, A.L., Wang, J.C., Von-Weymarn, L.B., Kharasch, E.D.,Bierut, L.J., et
al, 2011, The Contribution of Common CYP2A6 Alleles to Variation in Nicotine
Metabolism Among European Americans, Pharmacogenetic Genomics, 21(7),
403-416.
Broeders, S., Huber, I., Grohmann, L., Berben, G., Taverniers, I., Mazzara, M., Roosens, N.,
and Morisset, D., 2014, Guidelines for Validation of Qualitative Real-Time PCR
Mehods, Trends in Food Science & Technology, 37, 115-126.
European Commission Joint Research Centre, 2012, Report on the Single-Laboratory
Validation of A PCR-Based Detection Method for Identification of FlorigeneTM
IFD-25958-3 GM Carnation, EU-RL GMFF, 1-15.
Ishmael, F.T., and Stellato, C., 2008, Principles and Applications of Polymerase Chain
Reaction: Basic Science for The Practicing Physician, Annals of Allergy, Asthma, and
Immunology, 101, 437-443.
Joko, T., Kusumandari, N., and Hartono, S., 2011, Optimasi Metode PCR untuk Deteksi
Pectobacterium carotovorum, Penyebab Penyakit Busuk Lunak Anggrek, Jurnal
Perlindungan Tanaman Indonesia, 17(2), 54-59.
Kadlubar, S., Anderson, J.P., Sweeney, C., Gross, M.D, Lang, N.P., Kadlubar, F.F. et al, 2009,
Phenotypic CYP2A6 Variation and the Risk of Pancreatic Cancer, Journal of the
Pancreas, 10(3), 263–270.
Liu, Y., Xu, Y., Li, F., Chen, H., and Guo, S., 2013, CYP2A6 Deletion Polymorphism is
Associated with Decreased Susceptibility of Lung Cancer in Asian Smokers: a
Meta-Analysis, Tumour Biology: the Journal of International Society for
Oncodevelopmental Biology and Medicine, 34(5), 2651–2567.
Maggert, K.A., 2012, Genetics: Polymorphisms, Epigenetics, and Something In Between,
Genetic Research International, 1-9.
McPherson, M.J., and Moller, S.G., 2006, PCR, 2 edition, New York: Taylor & Francis,
292.
Minematsu, N., Nakamura, H., Furuuchi, M., Nakajima, T., Takahashi, S., Tateno, H., et al.,
2006, Limitation of Cigarette Consumption by CYP2A6*4, *7 and *9 Polymorphisms,
European Respiratory Journal, 27(2), 289–292.
Park, L.S., Tiirikainen, M.I., Patel, Y.M., Wilkens, L.R., Stram, D.O., Marchand, L.L., et al.,
2016, Genetic Determinants of CYP2A6 Activity Across Racial/Ethnic Groups with
Different Risks of Lung Cancer and Effect on Their Smoking Intensity, Carcinogenesis,
37(3), 269-279.
Patramurti, C., Sugiyanto, Nurrochmad, A., and Martono, S., 2014, Polymorphism of
Cytochrome P450 2A6 (CYP2A6*1 and CYP2A6*4) Among Javanese Indonesian
Smoker and Non Smoker, Indonesian Journal of Pharmacy, 26(1), 11-19.
Peamkrasatam, S., Sriwatanakul, K., Kiyotani, K., Fujieda, M., Yamazaki, H., Kamataki, T.,
et al., 2006, In Vivo Evaluation of Coumarin and Nicotine as Probe Drugs to Predict the
Metabolic Capacity of CYP2A6 Due To Genetic Polymorphism in Thais, Drug
Metabolism and Pharmacokinetics, 21(6), 475-484.
Pitarque, M., Richter, O., Oke, B., Berkkan, H., Oscarson, M., and Ingelman-Sundberg, M.,
2001, Identification of a Single Nucleotide Polymorphism in the TATA Box of the
CYP2A6 Gene: Impairment of Its Promoter Activity, Biochemical and Biophysical
11
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
12
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
LAMPIRAN
13
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
14
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
15
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
16
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
17
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
9 10 11 12 13 14 15 16 M 17
500
200
100
18 19 20 21 22 23 24 25 M 26
500
200
100
18
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
A A M B B C C
3000
1500
1000
19
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
20
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
a b c d e f g h M i j k l mn o p
3000
1500
1000
500
200 Isolat DNA
100
q r s t u v w x M y z 1 2 3 4 5 6
3000
1500
1000
500
200 Isolat DNA
100
Keterangan:
M : Marker (100 bp DNA Ladder Geneaid)
a-ff : Produk PCR dari berbagai isolat DNA yang berbeda
Kondisi Elektroforesis : Fase diam Agarose 1,5%; Fase Gerak Larutan TBE 0,5%; Kecepatan 100
V/cm; Vol. Injeksi 6 μL
21
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
22
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
23
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
24
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
25
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
26
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
27
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
TTCCCCTG
AAATATGGCTCTGGTCTTCCTCCCCTTCCCAATCAGAGATGGGCAGTGGAGGTTCTATGGCA
CCCATCCT
GGCCTCACTCTGAGGTTCCAATGAGGATTCTGGGCATCAAGAGACAGCTCTGGGCAAAAGC
AAAATCAAG
TCAGCCCCTGGACCCAGTGCTGGGCTGCTGGGCTTTCTGGGAGAACCCGCTGGGCTTGCTA
CACACTCCT
CCTCCCAGAAACTCCACACCCACAGCCCTGGGTCTTCCTAGCCCCGAGACTTTCAAGTCCAT
ATGCCTGG
AATCCCCCTTCCTGAGACCCTTAACCCTGCATCCTCCACAACAGAAGACCCCTAAATGCACA
GCCACACT
TTGTCTTACCCTAATAAAACCCAGACCTTTGGATTCCTCTCCCCTGGAACCCCCAGATCCACA
ACTTTGG
GGTGCATTCTCACTCTCAGACCCCAAATCCAAAGCCCAAGTGCTCCCCTATGCAAATATTCC
AAACTCCT
CAGTTCTACAGCTTATCTGTTGCCCCCTCCTAAATCCACAGCCCTGCGGCACCCCTCCTGAA
GTACCACA
GATTTAGTCTGGAGGCCCCCTCTCTGTTCAGCTGCCCTGGGGTCCCCTTATCCTCCCTTGCTG
GCTGTGT
CCCAAGCTAGGCAGGATTCATGGTGGGGCATGTAGTTGGGAGGTGAAATGAGGTAATTATGT
AATCAGCC
AAAGTCCATCCCTCTTTTTCAGGCAGTATAAAGGCAAACCACCCCAGCCGTCACCATCTATC
ATCCCACT
ACCACCATGCTGGCCTCAGGGATGCTTCTGGTGGCCTTGCTGGTCTGCCTGACTGTGATGGT
CTTGATGT
CTGTTTGGCAGCAGAGGAAGAGCAAGGGGAAGCTGCCTCCGGGACCCACCCCATTGCCCTT
CATTGGAAA
CTACCTGCAGCTGAACACAGAGCAGATGTACAACTCCCTCATGAAGGTGTCCCAAGGCAGG
GAGATGGGT
GGCACGGGGTGGGGGCTGCCTAGTTGGCTGGGGCTTTGTGGCAGGGGGTTGACCAGTGTG
GACCAGAGTC
TTAGGAAATGGAGTTTTGGAGTTTCAGCATCAGAAAGACAGGATCTTGGGATGTCCAGCTCC
CTGACTGT
GAGAACCTGGGTGCGAAGCATCCCAGCACATGACATCTCGGTGCTGGGCCCCATTCAGAGT
GGAGGCTTC
TCCCTCTAACCACTCCCACCCACCTCCATCAGATCAGTGAGCGCTATGGCCCCGTGTTCACC
ATTCACTT
GGGGCCCCGGCGGGTCGTGGTGCTGTGTGGACATGATGCCGTCAGGGAGGCTCTGGTGGAC
CAGGCTGAG
GAGTTCAGCGGGCGAGGCGAGCAAGCCACCTTCGACTGGGTCTTCAAAGGCTATGGTGAG
GGGGTGCCCA
AGAGGGGGAAGGTGGCCAGGTGGACACGAAGGTCTCAGTGTTCCCAGCCTTCTCCCTGACT
CTCCTGCCA
ACTGGAGGCTAAGGCAGAGTCCCCAGTCTGGTCTTCCCTCCCCATCTCCCTTCATTGTGGCC
TCTCCATG
TGTATCCCTCACCTGTCTCCAGCGTCCCTGTCCTGATTCCTCCCTGCCTCTCTCTGCCCCACC
TCCTTAT
TCTCTCTCACTGGAGTCTCCTCTTTCCCCTCTCTCTCCATCTCTAAGGACATCCTGGGTTTCT
GTTTTCC
AGCCCTGGTTCTCTGTCTTCATTTGTCTTTTTGTCCCTCTTAGCTTCTGGGCTTCTCTGTGTTT
CTCATC
TCTCCGCATCCCTTTCTCACTTCTTCCTCTGTCTTAGGATTTCAGGGTATTCCTACTTCCACAT
CTTCAG
CCTCCATCTCCTGGTAACAGTCTCTCTTCCTTCCAGACCCTCTCTGTTTCTATCTCAATATTTT
TCTCTC
TTCTCCAGCTCAGCTTAAGAATGTTTCACCATTTTTATTTCCTCCTCCCAGATCTCCCCATATC
28
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
TCACTT
CCCCTCCCTCCATCCTCTTCCTCCATCACTCTCTTTCTCTCCCCACTTCCTTCCCTTCCTCCAT
GGAGTG
TCCCCTTATCCCTCTGTTTCTATGTGCATCTCTCTGTCTGGCCTTTCTGTTTCTTTTCTGATTGT
CTTAT
TCTTTAAACCTGGTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCCTCTCTCT
CTTCT
CTCTCTCTCTCCTCTCTCTCTTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCCTCTCTCTCTTCTCTCTCTC
TCTCT
CTCTCTCTCTCTCTCTCTCTCTACCTCGACATCGTGTTTCTCTGACTGAGTTTGCAGCTCTGC
TGGGCAA
TGGCGCTGAATCCATCTCTCTCCCACCCTACTCCCTCTCTCCTCCACCCTTGGGGAGCCCCTT
GGAGCTG
CTCCGCTCCTGCCCCCGCCGCCCCCTGGCCTGTCTCCATTCCCGCGTTCACCTCCCCAGGCG
TGGTATTC
AGCAACGGGGAGCGCGCCAAGCAGCTCCGGCGCTTCTCCATCGCCACCCTGCGGGACTTCG
GGGTGGGCA
AGCGAGGCATCGAGGAGCGCATCCAGGAGGAGGCGGGCTTCCTCATCGACGCCCTCCGGG
GCACTGGCGG
TGAGCAGGGGACCCCGAGTGCGGGGGCAGGAGAAGGAAAACACCCAGGACGAGGAACCC
GCGCGCGTTCT
GCCTGGGGATGGGGACTAGGTGGGGAAAGGCGCCCGCACTTCCAGCCCTGGAGTCTGGCG
CTGGGAATTT
GGCTCAACAAGGCCCTGCCTCCTGGAATTCTGACTCTCCTCAGACCTCTGAGTTGACTCTCT
CCCCAACC
CCCTTCTCCCGCCATACCCGCAGGCGCCAATATCGATCCCACCTTCTTCCTGAGCCGCACAGT
CTCCAAT
GTCATCAGCTCCATTGTCTTTGGGGACCGCTTTGACTATAAGGACAAAGAGTTCCTGTCACT
GTTGCGCA
TGATGCTAGGAATCTTCCAGTTCACGTCAACCTCCACGGGGCAGGTAACTGGCTGCAGCCC
GGCCCGTGA
CGCCCCTACCACAACCTGCCAACTGCTCCCCTACCTGGAGACAGGTGCCCCAAACTCCCAC
CGCCCTCCA
GACAGTGTCCCCTCAAAATCAGTCCCCGATATTGGACAACTGGACAGTTGCACCAGAACCC
AGGATGGAT
GTCCAATACCCTGTCTCCAAGGACACCTGGATAGCTCAACAGATGCTCCCCAAAACAGAGC
CTGCTGGCA
GGATGCATACCCTCAGCTCAGCTCTCTCACCTGGGCACATGTTCCCATCCCCAACTTACCGTA
ATTTCTA
ACAGATGCTCCCTACCCAGTTCTTCTGAATATTTTAACACCTGGACAAGTGACTGCGTCAAC
CGGCCTCC
TGCATACCTGAACACCTGGTGCTGCAAAATCCAGCCCATCATAATCATTTCACATCTACACAA
ATGTCCC
AGATTAGCCCACTGGAATATCTGGCCAAGCGCCCTCTACTTCACCCACTTAAATACCTGAAA
ACATGGAC
AGCTGCCCTAACCAACACCTTAAACACATAAATATCTAGACAGATTGTTCCCTGACACACAA
ATAAGTGT
TCCCCAACCCTTTCCAATCACACACCTTACAGAGGTGCTCCCAGTGCATCCCACTTGGATAG
GTAAACAC
CTCAACAGGTATCCCCTCCACTTCAACATCTTCACCAGCCCCACTTTAATACCTGAGCACCTG
AACAAAA
GCCCCCAATCCAGACCCAGTAAGTATCTGGACAGCTGTCTCCAACCAAGCCTACTTGAATGC
CTAAATAC
CTAGACAGGTGACACTCACCTCATACCAGCCCCACCTGAAGAGCTAAACACCTGGACAGGT
GTCTTCCAA
CTCAACTTCACTTGAATATCTGAACACCTAGATGTGTGCTCCAATCCAGCCTCGTTTAAATAC
29
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
CTGAAAC
CTGGATATATGTCTCAGTTCTTCTCACCTAAATTACTAGACCGTGGCCCTGGTACCTAACCTTC
CTGAAA
ACTTAGATATAAGTTCCTATCCGGCCCCACTGAAATACCTAAACAACGAGACAGATGCCTTTA
ACTCAGT
TCCTTCCTTGCTATGAAACAAATCCCATTCCCATCAGCTCCTGCCCCGTGACAGCTGTCCTTC
CCTTCCC
ATCCTCTCTCTGCAACCCCAGCTCTATGAGATGTTCTCTTCGGTGATGAAACACCTGCCAGG
ACCACAGC
AACAGGCCTTTCAGTTGCTGCAAGGGCTGGAGGACTTCATAGCCAAGAAGGTGGAGCACA
ACCAGCGCAC
GCTGGATCCCAATTCCCCACGGGACTTCATTGACTCCTTTCTCATCCGCATGCAGGAGGTAC
ACCCCAGC
AGCCACTGCGGGGAGATGCAAAGCCAGGCAGAGGGAAATCAGTCTGGGAGTGGGGCAGGC
AGATGACACA
GGCCCATTCAAATTAACCCTCATCATAATAATCCTCACAATTGGCTGGGTGCCGTGGCTAACA
GCCTGTA
ATCCCAGCACTTTGGGAGGCCGAGGCAGGTGGATCACCTGAGGTCAGGAGTTCGAGACCA
GCCTGGCCAA
CATGGTCAAACCCCGTCTCTACTAAAAATCCAAAAATTAGTTGGGCATGGTGGCGCGAAGG
GGGGCAGAG
GTTGCAATGAGCCAAGATCACGGCATTGCACTCCAGTCTGGGTGACAGAATGAGGCCCTGT
GTCAAAAAA
AATTAATTAATTGTTTAAAAAGTAAGTGAGCCTGCATGGTCATGCGCATGTGCAGTTCCAGCT
ACTCAGG
AGGCTGAGGCTGGAGGATTGCTTGAGCTCAGGAGTTGGAGTCCGGCCTGTGCAACTTAGCA
AGACCAAGT
CAGTATAAGAAAAAAAAAAACAAAAAAAAACTGACAGCTAAGTTGATAATTGAAGGACAG
ATGGTCAGCA
AGGTAAAGAAGGTGAGAAGGAAGAGCATTTTGGGCAAAGCCAGCAGCCAGGGCAAGGGC
TGGAACCTAGA
GCGAGTCTGGTAGATCTAGGGTCCCTCTTTCCACCTTTGGTCTGAACCAAAGAGAGGTAGAT
CCAAAGGA
AAAGCCCTAGAAGGGCCCTGAGGGCAAGAGGAGTGAGGTTGGCCTAAAGCCCCCTCTCCC
TGCAGGAGGA
GAAGAACCCCAACACGGAGTTCTACTTGAAAAACCTGGTGATGACCACGTTGAACCTCTTC
ATTGGGGGC
ACCGAGACCGTCAGCACCACCCTGCGCTATGGCTTCTTGCTGCTCATGAAGCACCCAGAGG
TGGAGGGTA
AGGCTGGAGGGGGACGGAAGTGGAGGGCCCCAGACCCTCAAAATTCCCCTTCGACTGGTG
CAATGTCCCC
ACCTGTCCCAGATCCCGGGACCCTGAGACGTGACTTGCTGTCCAGAGACAGGGCAACATTC
AGCTGGTAG
GCATCAGCTGAGTCTCATTAGATATTAAAATATTGAAAATGTCTGCACTGATTGGTCAGTCAC
TTCTGTC
CCAAGCCCACTGAGTGCCCACTGCCCGTTCCACCGGGTCATCCCCTAAGTTCCTCCCTGTGC
CTCCCCTG
TGATTCTGGCACAACCTGGTTAACAGGATCCTACTCCAACAATGCGAATGGCTGATGTCTGT
TCTGTTAT
GAATGCTCTACTTCCGTCTCATAGGCGGAGCCATATCATCCACCCCATTTTGCCTATTCGGACT
ATCATT
TCCTGCTCTGAGACCCCTAGATACCTAAACACATTCCCCCTCCTCCCCCAGCCAAGGTCCAT
GAGGAGAT
TGACAGAGTGATCGGCAAGAACCGGCAGCCCAAGTTTGAGGACCGGGCCAAGATGCCCTA
CATGGAGGCA
GTGATCCACGAGATCCAAAGATTTGGAGACGTGATCCCCATGAGTTTGGCCCGCAGAGTCA
30
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
AAAAGGACA
CCAAGTTTCGGGATTTCTTCCTCCCTAAGGTGCTATCCGCCCCCACCCCCCAGACTACGGGG
ACTTCCAG
CCCCTCTCTGTGTCCCCAGCATCCCACCCACATTAGAAGCTTTCTAGACCCTGTCCCACTCCC
TCAATCA
GTCAAAAAAGACTTCCCCAACCACCACATCCGTTCCACCTTTCCACTTAGACACTCCTGAGT
CCTGCATC
TCTCCAGACTCTTTGTGTCAGGAGAATCAAACACATGTTCCCAAACTTCCTATCTTAAGAAA
CAGAAGCC
CCCTTTCCATTCGGCCTTTTGTCATAGGGACAGAAATCTCAGGTCCCCCAAACTCCTGCCTA
GAAGGACA
TGGACCCCATGTCTCCCAAACTTCCTGTTTCAGAGATGTGAACCTTCTATCCCCCAAAGCTC
CTCCATCA
GAGGACCCCAACTCCTCCATGCCTGCCACTTCCCCTTACCTGGGGCACACTAGTTCCCCCTC
CAGCCCCT
GTGTACTTTCACCAATCCCCCGACCCTCCTCATCACACACAACTTCCTCCTCCCTACCAGGG
CACCGAAG
TGTACCCTATGCTGGGCTCTGTGCTGAGAGACCCCAGTTTCTTCTCCAACCCCCAGGACTTC
AATCCCCA
GCACTTCCTGAATGAGAAGGGGCAGTTTAAGAAGAGTGATGCTTTTGTGCCCTTTTCCATCG
GTAAGAGA
CCACTGTTTGCTGCCAGGCCACGGCTCACACCAGCAGGGGCCTCCCTCACCCTCCTCCCCTC
TCTGCGGT
GTAGCCTGGTATTTCTCCAGCTTGGAAGTTCCTGTTAGAATCTACCCTTGAGCCAGCAGCTGA
TACTTCC
TTAACTACCAAGCACCCAGTACCTGCGCCCAGGTAAAATGAAAGGAAACATCTTTCCCCGTA
GATGTATT
TCTCTAGGGTCACACAGCAGATTCCTCAGATCCCTAAAAAGGAGATGACGGCACAGCAGTC
ATATTTGCA
AGTGTACCTGGCAGGAAAGGACATCTAAACCTCCCATTGCTACACCTGGCATGGATCACCCC
ATCTATGA
TGGATGTGTGACATTATGCCTTTTTCAAAACCCATAGAACTGTATAACACAGAGTAAACCCTA
ATGTAAA
CTATGGACTTTGTTAGTAATAATATATCAATATTGGTTCACCATTGTTACATCTCTTATAGAAAG
AAATT
GAGGCTCAGGGAGGATCAGAGCCTCCTCTGAAACTCTCTCAGGCCATAATATTCCACCCTTC
CTCCCTGG
GAGAGCCGCAGCTGGAGGTCGGTACTGGGGCGAGGCTGCACTGAGAGTGGGCTTCACCTC
CACCCCTCCC
GCCTCTCCTCCTCAGGAAAGCGGAACTGTTTCGGAGAAGGCCTGGCCAGAATGGAGCTCTT
TCTCTTCTT
CACCACCGTCATGCAGAACTTCCGCCTCAAGTCCTCCCAGTCACCTAAGGACATTGACGTGT
CCCCCAAA
CACGTGGGCTTTGCCACGATCCCACGAAACTACACCATGAGCTTCCTGCCCCGCTGAGCGA
GGGCTGTGC
CGGTGCAGGTCTGGTGGGCGGGGCCAGGGAAAGGGCAGGGCCAAGACCGGGCTTGGGAG
AGGGGCGCAGC
TAAGACTGGGGGCAGGATGGCGGAAAGGAAGGGGCGTGGTGGCTAGAGGGAAGAGAAGA
AACAGAAGCGG
CTCAGTTCACCTTGATAAGGTGCTTCCGAGCTGGGATGAGAGGAAGGAAACCCTTACATTAT
GCTATGAA
GAGTAGTAATAATAGCAGCTCTTATTTCCTGAGCACGTACCCCCGTGTCACCTTTGTTCAAAA
ACCATTG
CACGCTCACCTAATTGCCACAAACCTCTGCGAAGGGCGTTCATGCCCATTTTACACGTGACA
AAACTGAG
GCTTAGAAAGTTGTCTCTGATGTCTCACAAAACATAAGTGCCCAGAAAATCTTTGAACACAG
31
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
ATCTGTGC
CCATAGCCTTCTAGACAGATTCTTAAAAAGCACCTATTCCTCACGTAAAACAGCTTAGTATAG
CATCACA
TGGCCTGAACATCCCTGTCCTGGGGAGTTTTCCAGAGACCTGGCGGGTGGCTGTCCTGCCTT
CACTGCAC
ACATGCCCACACTCTCACCTACTCAACATGCTTTGAATACCCGGGTGTAATCTGTGCTTGCTA
CCAGATA
AGGCCACTGTAGCCCATTCAGAGTCAGTCCAGGGACACAACGAGACATGAATGGACATACA
GAGTCAGTC
CATTAACAATTTTTTGCAGAGCAGAAGTTTTTAATTTTAATGACATTCTGTCAATATATCCCTT
AATGAA
GAAGTTGAAGGAAAGAATCACTTACAGAGAATGAGAGAACTCTGGATCAGGACATAGCCAT
ATTCATGTG
TGTGATCATGTTCAGACATGCATGTGAGCATATGACTGCATATTCTCCTCCGTGTATGCATGAA
ACATAT
TCCACTATGGGTTCTGAAGGCTGGGCTCTCCTGATGGATCTGGGGTCTGTTGTAAGACCCAG
CTGAGAGT
TTCACAATCACTGCCCACTCTCAAAGAAGTTAGTGTGTGTCCCCCTTAGAAGCTCCCTTACG
GCTTTCAC
GAAAATTAACTCCAAGTTTATTGTAGACCTAAATGAATAGTGAGTACAAAACTTCTAGAAGA
TAATGTAG
GAGAAAATCTAGATGACCTTAAGTTTGGTGATGGCTTATTAGATACAACACCAAAAGCACAA
TCCTTGAA
AGAAGCAATTGATAAGTTCTGTGTCATTAAAATTAGAAGCTTCTGCTCTGCAAAAGAATTGT
CAAGAGAA
TGACAATACAAGCTACAGACTAGGAGAACATATTTGCAGGGGACATACCTGATAAGGGACTT
ACATTCAA
AATACACAAAGAACTGTTAAAACTCAATAGAAAACAACCCAATTAAAGAATGGGCAAACGA
TCTGAGCAG
ACACCTCACCAAAGAAAATATACACATAGCAAATAAGCATAAGGAAAGATGCTCCATATCATA
TGTCAGT
AGCCATTTCAAATTGAAACAATAATGATGTACCACTACTCACCTATTAGAATGGCTAAAATCC
AAAGCTG
ACAACATCAAATGCTGACAAGGAGGTGGCTCAACAGGAACTGTCATTCATTGATGGTGGGA
ATGCAAAAT
GACACAGCTACTTTGAAAGACAATTTGGCGGTTTCTTGCAAAGCTAAACATATTCTTACCAT
GTGCTACA
GCAATCATGTTCTTCGGTATTAACCCAAATGAGTTGAAAACATATAGCAACACAAAAACCTC
TGCACAGA
TGTTTATAGCAGCTTTATTCATAATTGCCAAATCTTGTAAGCAACCAAGATGTTCTTCAACAA
GTGAATG
GATAAATGAACTGTAATATGTTCATACAATGAAATACGGCAGGGCTTGATGGCTCATACTGTT
AATTATA
GCACTATGGGAGGCCGAGGTGGGCAGATCACTTGAGGTCAGGAATTCGAGACCAGCCTGGC
CAACATGGT
GAAACCCCATCTCTACTAAAAATACAAAAATTAGCCGGGCACGGTGGCATGCGCCTGCAGTT
GCAGCCAC
TTGGGAGGCTGAGGTGGGAGAATTGCCTGAACCCATAAGGCAGAGGTTGCAGCGAGCTGA
GATGGAGCCA
CTGCACTCCAGCCTGGGCGACACAGTGAGATTAGAAGAAGCAATATTGTTAAAATGTTCATA
CTACTCAA
AGCAATCTACAGATTCAATGCAATTCCTATCAAAATACCAATGACATTCTTCACAGAAACAG
AAAAAA
32
PLAGIAT MERUPAKAN TINDAKAN TIDAK TERPUJI
BIOGRAFI PENULIS
33