Anda di halaman 1dari 137

KAPAL KAYU L A M I N A S I T U N A LONG LINE 4 0 G T

Dl GALAWGAN KAPAL P T PE N SAMODERA BESAR


CABANG U J G

F A K U L T A S PERIKANAN
I N S T I T U T PERTANIAN B 0 6 0 R
1 9 9 1
STUD1 TENTANG D E S A I N DAN KONSTRUKSI

KAPAL KAYU LAMINAS1 TUNA LONG L I N E 40 GT

D I GALANGAN KAPAL P T PERIKANAN SAMODERA BESAR

CABANG UJUNGPANDANG

SKRIP S I

S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh G e l a r S a r j a n a

dalam b i d a n g k e a h l i a n Pemanfaatan Sumberdaya P e r i k a n a n

p a d a E a k u l t a s P e r i k a n a n I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor

Oleh

S U H E N D R A

C 23. 1207

Diketahui

P a n i t i a Pendidikan, si P e m b i m b i n g ,

DR.Ir. Kadarwan Soewar

Ketua Ke t u a

'r
23 Maret 1991 I r . Mohammad I m r o n
Tanggal l u l u s Anggota
RINGKASAN

SUHENDRA, C 2 3 . 1 2 0 7 . STUD1 TENTANG DESAIN DAN KONSTRUKSI


KAPAL KAYU LAMINAS1 TUNA LONG LINE 4 0 GT D I GALANGAN KAPAL
PT PERIKANAN SAMODERA BESAR CABANG UJUNGPANDANG ( D i b i m b i n g
o l e h BONAR P . PASARIBU d a n MOHAMMAD I M R O N ) .

Penelitian i n i bertujuan untuk mempelajari desain


umum, k o n s t r u k s i d a n m a t e r i a l k a p a l t u n a l o n g l i n e 40 GT
( y a n g d i b u a t dengan metoda l a m i n a s i ) milik PT Perikanan
Samodera B e s a r .
K a p a l t u n a l o n g l i n e 4 0 GT d i r a n c a n g u n t u k melakukan
o p e r a s i penangkapan d i Samudera H i n d i a dan p e r a i r a n Timur
I n d o n e s i a t e r u t a m a l a u t Banda. K a p a l t u n a l o n g l i n e 4 0 GT
d i r a n c a n g u n t u k memperoleh s p e s i f i k a s i dan gambar-gambar
untuk keperluan pembuatan dan o p e r a s i n y a . Sifat operasi
yang o c e a n i s mengharuskan k a p a l m e m i l i k i konstruksi yang
kuat yang tahan terhadap kondisi yang luar biasa.
Pembangunan k a p a l harus mengikuti peraturan konstruksi
yang berlaku.
K a p a l t u n a l o n g l i n e 4 0 GT y a n g d i b a n g u n d i galangan
PT P e r i k a n a n S a m o d e r a B e s a r C a b a n g Ujungpandang memiliki
r a s i o ukuran utama s e b a g a i b e r i k u t : L/B=3,46, L/D=9,47 d a n
B/D=2,74. Ukuran utama t e r s e b u t menunjukkan bahwa lebar
kapal r e l a t i f b e s a r dan dalam r e l a t i f k e c i l . Dibandingkan
dengan r a s i o ukuran s t a n d a r kapal tuna long line 40 GT
t i d a k s e s u a i sebagai kapal tuna long l i n e .
B e n t u k l a m b u n g k a p a l t u n a l o n g l i n e 4 0 GT d i g a m b a r k a n
dengan k o e f i s i e n bentuk, y a i t u : Cb=0,50, Cp=0,61, Cvp=0,63
dan Cw=0,79. Nilai Cb sebesar 0,50 menunjukkan bahwa
lambung k a p a l b e r b e n t u k langsing, berbeda dengan kapal
t u n a s t a n d a r y a n g umumnya m e m i l i k i n i l a i Cb y a n g b e s a r .
N i l a i GM k a p a l t u n a l o n g l i n e 40 GT dalam keadaan
m u a t a n p e n u h a d a l a h 7 6 , 5 1 8 cm d a n n i l a i GM dalam keadaan
muatan s e t e n g a h penuh adalah 99,64 cm. Kondisi ini
m e n u n j u k k a n bahwa k a p a l t u n a long line 40 GT memiliki
s t a b i l i t a s y a n g b a i k , t e t a p i GM y a n g b e s a r tersebut akan
menyebabkan k a p a l a k a n mengalami oleng dan angguk yang
kaku. Untuk mendapatkan k o n d i s i s t a b i l yang baik, kapal
tuna long line 40 GT memerlukan muatan yang besar.
Kondisi s t a b i l kapal ditunjang pula oleh bentuk dasar
lambung dan l e b a r k a p a l yang r e l a t i f b e s a r
R e s i s t e n s i yang dialami kapal tuna long line 40 GT
pada kecepatan d i n a s 9 , 5 knot adalah 1750,012 lbs dan
tenaga penggerak e f f e k t i f (EHP) yang dibutuhkan adalah
s e b e s a r 5 1 , 0 4 4 HP a t a u sama d e n g a n 2 2 1 , 9 3 2 SHP. Tenaga
penggerak t e r p a s a n g a d a l a h 240 SHP dan kecepatan dinas
yang dapat d i c a p a i dengan tenaga tersebut adalah 9,75
knot. Kecepatan ekonomis k a p a l adalah sekitar 8 knot,
sehingga tenaga t e r p a s a n g melebihi kebutuhan ekonomis.
R a n c a n g a n umum k a p a l t u n a l o n g line 40 GT disusun
d e n g a n m e m p e r h a t i k a n kenyamanan awak d a n t a t a letak yang
sesuai fungsinya sebagai kapal tuna long line.
Ukuran-ukuran bagian konstruksi kapal tuna long line
4 0 GT t i d a k s e l u r u h n y a s e s u a i d e n g a n p e r a t u r a n konstruksi
BKI, t a p i t i d a k berarti bahwa kapal tersebut memiliki
k o n s t r u k s i yang lemah. Proses laminasi konstruksi kapal
t i d a k s e s u a i dengan c a r a yang dianjurkan BKI, sehingga
banyak kemungkinan ketidaksempurnaan konstruksi kayu
laminasi.
Material kapal tuna long line 40 GT. adalah kayu
dengan k e l a s awet I sampai I V dan k e l a s k u a t I sampai 11,
s e h i n g g a menjamin k e k u a t a n k o n s t r u k s i . Konstruksi kapal
yang dilaminasi memberikan keuntungan-keuntungan,
d i a n t a r a n y a : kekuatan s r u k t u r a l yang b a i k , d e f l e c t i o n yang
k e c i l , tahan t e r h a d a p jamur dan t e r e d o , ketahanan t e r h a d a p
kelelahan bahan. Sifat mekanis kayu laminasi banyak
d i t e n t u k a n o l e h s i f a t m e k a n i s kayu p e m b e n t u k n y a d a n tidak
b e r b e d a n y a t a d e n g a n kayu u t u h .
KATA PENGANTAR

S k r i p s i i n i merupakan hasil studi mengenai desain

umum d a n k o n s t r u k s i l a m b u n g k a p a l t u n a long line 40 GT

yang dibangun d i galangan kapal PT Perikanan Samodera

B e s a r (PSB) Cabang Ujungpandang. Bahasan desain umum


kapal t e r d i r i d a r i : ukuran utama kapal, bentuk lambung

kapal, s t a b i l i t a s kapal, r e s i s t e n s i s e r t a tenaga penggerak

kapal dan rancangan umum kapal. Bahasan konstruksi

m e l i p u t i komponen-komponen utama k a p a l s e r t a material y a n g

d i p a k a i u n t u k pembangunan k a p a l .

Penelitian yang dilakukan merupakan penelitian

mengenai k a p a l p e r i k a n a n yang d i b u a t dengan metoda relatif

baru di Indonesia, sehingga mas i h banyak


penelitian-penelitian l a n j u t a n yang p e r l u dilakukan agar

d i p e r o l e h gambaran yang jelas mengenai kapal perikanan

yang s e s u a i b a g i kebutuhan masyarakat Indonesia. Penulis

m e n y a d a r i bahwa t u l i s a n ini masih jauh dari sempurna,

kritikan dan saran yang konstruktif akan penulis

pertimbangkan u n t u k kesempurnaan t u l i s a n i n i .

Pada kesempatan ini, penulis mengucapkan terima

k a s i h kepada :

(1) BapakDR. Ir. Bonar P. Pasaribu selaku Dosen

Pembimbing I d a n Bapak Ir. Mohammad Imron selaku

Dosen P e m b i m b i n g I1 y a n g t e l a h membimbing penulis

hingga t u l i s a n i n i selesai.
(2) Bapak I r . A . U . Ayodhyoa Msc. y a n g t e l a h membantu d a n
m e n d o r o n g p e n u l i s d a l a m p e n e l i t i a n d a n Bapak 1 r . T o t o k

Hestirianoto, Msc. yang telah membimbing penulis

s e l a m a p e r a l i h a n d o s e n pembimbing.

(3) B a p a k D r s . F . S a r t o n o , Kepala Lembaga K e w i r a s w a s t a a n

Industri, Jakarta, beserta seluruh staf terutama

I r . J o o p d e S c h u t t e r d a n I r . Untung Triatmojo yang

telah memberikan penjelasan dan bantuan selama

penelitian.

(4) Bapak Ir. HMP Batubara, Direktur PT .PSB,


J a k a r t a d a n B a p a k Drs. S . S i m o r a n g k i r , Kepala C a b a n g

PT PSB , ~jungpandang, yang telah menyediakan

fasilitas penelitian bagi penulis.


(5) Ibu dan Bapak, saudara dan keluarga yang telah

memberikan dukungan moral dan material sehingga


p e n u l i s d a p a t menyelesaikam s t u d i .

Semoga p e m b a c a d a p a t m e m p e r o l e h m a n f a a t yang besar


dari tulisan ini.

J a k a r t a , Mei 1 9 9 1
DAFTAR I S 1
Halaman

KATA PENGANTAR .................................... i

DAFTAR I S 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii

DAFTAR TABEL ...................................... v

DAFTAR GAMBAR ..................................... vi

DAFTAR LAMPIRAN ................................... viii

1 PENDAHULUAN .................................... 1

1.1 L a t a r Belakang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1.2 Tujuan P e n e l i t i a n ......................... 2

1.3 Waktu d a n T e m p a t P e n e l i t i a n ............... 3

1 . 4 M a t e r i d a n Metoda P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . 3
1 . 4 . 1 Materi P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1 . 4 . 2 Metoda P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2 TINJAUAN PUSTAKA ............................... 10

2.1 Umum ...................................... 10

2.2 D e s a i n Umum K a p a l P e r i k a n a n ............... 10

2.3 Konstruksi Kapal Ikan ..................... 12

2.4 Material Konstruksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3 HASIL PENGAMATAN DESAIN DAN KONSTRUKSI KAPAL


KAYU LAMINAS1 TUNA LONG LINE 4 0 GT . . . . . . . . .

3.1 Desain Kapal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15


3 . 1 . 1 Ukuran d a n K a p a s i t a s Kapal . . . . . . . . . . . . 15
3 . 1 . 2 Rencana G a r i s d a n T a b e l O f f s e t . . . . . . . . 16
3 . 1 . 3 R a n c a n g a n Umum K a p a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3 . 1 . 4 M a t e r i a l Kapal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
4 PEMBAHASAN ..................................... 49

4 . 1 D e s a i n Umum K a p a l Tuna Long L i n e 4 0 GT . . . . 49


4 . 1 . 1 R a s i o Ukuran Utama K a p a l . . . . . . . . . . . . . . 49
4 . 1 . 2 B e n t u k Lambung K a p a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4 . 1 . 3 S t a b i l i t a s Kapal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.1.4 R e s i s t e n s i dan Tenaga Penggerak Kapal . 54
4 . 1 . 5 Rancangan Umum K a p a l . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4 . 2 K o n s t r u k s i K a p a l Tuna Long L i n e 4 0 GT . . . . . 58
4 . 2 . 1 Peraturan Konstruksi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4 . 2 . 2 Lunas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4 . 2 . 3 L a j u r Lunas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4.2.4 L i n g g i Haluan dan L i n g g i B u r i t a n . . . . . . 60
4 . 2 . 5 G a d i n g - g a d i n g d a n Wrang . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.2.6 Galar Kim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
4.2.7 Sekat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
4 . 2 . 8 P o n d a s i Mesin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4.2.9 Kulit ................................. 66
4 . 2 . 1 0 Geladak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4 . 2 . 1 1 Pengeleman d a n P e n g i k a t a n Mekanis . . . . . 69

4.3 M a t e r i a l Kapal ............................ 71

5 KESIMPULAN ..................................... 76

DAFTAR PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

LAMPIRAN-LAMPIRAN ................................. 80

Anda mungkin juga menyukai