-1-

VI. ULUSAL FİZİK OLİMPİYATI İKİNCİ AŞAMA SINAVI-1998

I. II. 1. 2 uzunluğunda esnek olmayan bir ipin ve gerilmemiş haldeki

 
g g
  uzunluğu 1,95, yay sabiti k bilinmeyen bir yayın uçlarında kütleleri
2  1,95  bilinmeyen ve m olan cisimler bulun-makta olup, ipin ve yayın
2 k asılma noktaları zeminden aynı H yüksekliğinde bulunmaktadır. İp
m 2
ve yay düşeyle belirli  açısı yapacak şekilde saptırılıp tutulmakta ve
H sonra serbest bırakılmaktadır. Her iki cisim de düşey doğrultu-dan
geçerken asılma noktalarından 2 uzaklıkta bulun-makta olup,
m hızlarının sadece yatay doğrultuda olduğu ve kinetik enerjilerinin de
eşit olduğu bilinmektedir.

a) Bu durumda yayda depo edilen potansiyel enerji  nin, ikinci cismin düşey konumdan geçtiği
andaki kinetik enerjisi ’ya sayısal oranı nedir?
b) İp düşey doğrultudan geçerken koparsa, cismin menzili H yüksekliğinin yarısı kadar olmaktadır. Bu
durumda H kaç  dir?
c) İkinci cisim yay tam düşey doğrultudan geçerken düşey, sürtünmesiz ve esnek olmayan bir duvara
çarpıp sadece düşey düzlemde titreşim yapmaktadır. Bu titreşim hareketinin frekansını  ve g
cinsinden bulunuz.
d) Cismin konumunu zamanın fonksiyonu olarak yazınız. Cismin titreşim yaparken hızının maksimum
değerini  ve g cinsinden bulunuz ve cismin hızını zamanın fonksiyonu olarak yazınız.

m 2. Yatay ve sürtünmesiz bir düzlem üzerinde içi boş bir küresel kabuk
bulunmaktadır. Kabuğun merkezinden geçen yatay doğru etrafında merkezi
m 2 1 ve 2 2 açılarını gören kısımlar kesilip çıkarılmış olup, bu durumdaki kütlesi
1 2 m dir. Kabuğun geometrik merkezine m kütleli bir bomba yerleştirilmiş olup
simetrik bir şekilde patlamaktadır. Bomba patladığı anda oluşan parçaların her
v
birinin hızı v dir. Kabuğun içinde kalan parçalar kabuğun iç tarafına yapışıp
kalmaktadırlar.

a)  1  2 ,  2 - 1 = ise küresel kabuğun kazanacağı hızının değerini ve yönünü bulunuz.
b) Kabuğun ve bombanın yapıldığı maddenin özısı kapasitesi c, sistemin başlangıç sıcaklığı T 0 dır.
Bombanın patlamasından sonra açığa çıkan ısı ve sistemin son sıcaklığı nedir?

 3. Kütlesi m 1 , yarıçapı r ve yüksekliği h ince bir halka ile halkaya sabitleş-

g 
 tirilmiş olan m 2 kütleli küçük bir cisim veriliyor. Halka düşey konumunda
bulunan bir çubuk etrafında gittikçe artan açısal  hızı ile döndürülüyor.
h r f
m2 Açısal hız belli bir  min değerine ulaştığında halka yatay konumunda dön-
m1 düğünü ve çubuğa göre sabit çizgisel hızla hareket ettiğini gözlenmektedir.
a) Halka ile çubuk arasındaki sürtünme f katsayısı nedir?
b) Bu  min açısal hızı nedir?
c) Bu durumda sistemin dönme kinetik enerjisi nedir?

 V 
4. Bir maddenin termodinamik hal denklemi PV=T3, iç enerjisi de U=BT3ln   şeklinde değişmek-

 V0 
tedir. Burada , V 0 bilinen birer sabit, B ise bilinmeyen bir sabittir. B sabiti için bir ifade bulunuz.

N 5. Yarıçapı r olan bir halka, kesiti aynı ve özdirençleri  1 ve  2 olan iki farklı
1 maddeden yapılmış iki yarım halkadan oluşmuştur. Halkanın düzlemine dik
2 B t
olacak şekilde B= 0 manyetik alanı uygulanmaktadır. Burada B 0 ve T
K T
L
sabitler olup, t zamanı göstermektedir.
 a) Her yarım halkadaki elektrik alanını bulunuz.
B(t)
b) K ve L noktaları arasında oluşan U KL ve U LK , K ve L noktaları arasında
oluşan U KM ve U MK , L ve M noktaları arasında oluşan U LM ve U ML potansiyel
M farkı nedir? (K ve L noktaları yarım halkalarının orta noktaları, M ve N
noktaları ise iki yarım halkanın eklendiği noktalarıdır.)
 -2-

6. a) Sonsuz, birbirine paralel ve homojen yüklü iki yalıtkan çubuk

arasındaki uzaklık h dir. Bunların birim uzunluktaki yükleri sırası ile  1
1 2 
1 x ve  2 dir. Çubukların arasında ve iki çubuktan eşit uzaklıktaki bir
2 noktadaki elektrik alanı bulunuz. (Şekil a) Çubuklardan birisinin yükü
h negatif ise, aynı noktadaki elektrik alan nedir? Aynı iki çubuğu bir
Şekil a) Şekil b) koordinat sisteminin eksenleri gibi kullanırsak bunların oluşturduğu
 düzlemde herhangi bir noktadaki elektrik alanını x ve y koordinatlarına
E bağlı olarak bulunuz. (Şekil b) Çubukların yükünün işareti aynı ve zıt
C
  olduğu durumlarda elektrik alan nedir?
h b) Sonlu ve birim uzunluktaki yükü  olan homojen yüklü yalıtkan bir
.... çubuk düşününüz. Uzaydaki herhangi bir C noktasındaki elektrik
A  B 
alanının yönünün, çubuğun A ve B uçlarını bu C noktasına birleştiren
Şekil c) Şekil d) doğrularla oluşan açının açıortayı üzerinde olduğunu kanıtlayınız.
c) Üstteki şıkta verilen bilgilerden faydalanarak çok uzun ve birim uzunluktaki yükü  olan homojen
yüklü yalıtkan çubuğun, bir ucuna dik olan düzlem içinde ve çubuktan h kadar uzaklıktaki bir noktada
oluşturduğu elektrik alanının yönünü ve büyüklüğünü bulunuz.
d) Sonsuz ve birim uzunluktaki yükü  olan homojen yüklü yalıtkan çubuktan, r uzaklıkta çubuğa dik
olacak şekilde elektrik dipol momenti p olan bir dipol bulunduğunda, dipole etki eden kuvveti bulunuz.
Dipol momenti çubuğa paralel olsaydı kuvvet ne kadar olurdu?
e) Sonsuz ve birim uzunluktaki yükü  olan homojen yüklü yalıtkan çubuktan r uzaklıkta, kenarı <<r
ve bağıl dielektrik geçirgenlik katsayısı  olan küp şeklinde bir cisim bulunuyor. Küpe etki eden kuvveti
bulunuz. Aynı geometrik özelliklere sahip olan küp bakırdan yapılmış olsaydı küpe etki eden kuvvet ne
kadar olurdu?
Not: Boşluğun dielektrik geçirgenlik katsayısı  0 veriliyor.

7. x ekseni üzerinde, x=0 noktasında odak uzaklığı f olan bir yakınsak ince mercek, x=<f noktasında
ise bir düzlem ayna bulunmaktadır. Merceğin solunda herhangi bir noktada bulunan bir cismin
görüntüsü bu optik sistem ile elde ediliyor. Daha sonra bu mercek-düzlem ayna ikilisi kaldırılıp tek bir
çukur ayna kullanılarak aynı cismin görüntüsü gene aynı yerde ve aynı büyüklükte elde ediliyor. (Yani
cismin ve görüntünün eksen üzerindeki konumları ve boyları değişmiyor).
a) Merceğin odak uzaklığı 20 cm, mercek ile düzlem ayna arasındaki uzaklık 18 cm olsun. Cismin
mercekten 60 cm ve 40 cm uzakta bulunduğu iki ayrı durum için çukur aynanın odak uzaklığı ve
merceğin eskiden bulunduğu yerden uzaklığını bulup karşılaştırınız.
b) Cisim mercekten herhangi bir uzaklıkta bulunuyorsa çukur aynanın odak uzaklığını ve eksen
üzerinde nereye yerleştirildiğini f ve  cinsinden ifade ediniz.
 -3-

VI. ULUSAL FİZİK OLİMPİYATI İKİNCİ AŞAMA SINAVI ÇÖZÜMLERİ-1998

1. a) Birinci cisim için enerji korunumu yasasını yazabiliriz.

 2 2
g
 mv 1
-mg2cos= -mg2+ ;
mv 1
=2mg(1-cos)
k 2 2
2 İkinci cisim denge konumundan geçerken yayın uzaması
an

x=2-1,95=0,05=
kx 20
v
mg olur. Bu cisim denge konumundan geçerken kuvvet analizi yapalım.
2 2
mv 2  k  mv 2
kx-mg= ;   mg  = =2mg(1-cos)
2  20  2
Buradan yay sabiti
20mg(3 - 2cos)
k=

olarak yazılabilir. Bu yay sabitini ifadesi ikinci cisim için enerjinin korunumu yasasından bulabiliriz.
2
mv 2 kx 2
-mg1,95cos= -mg2+ +
2 2
2
20mg(3 - 2cos)   
mg(2-1,95cos)=2mg(1-cos)+  
2  20 
Buradan
3 2mg(3  2 cos ) 30mg
cos= ; k= =
4  
olarak bulunur. Cisimlerin kinetik enerjileri ve hızları
2 2
mv 1 mv 2 mg 
= = = ; v 1 2=v 2 2=v2=g
2 2 2
yayda depo edilen enerji
kx 2 3mg 
= =
2 80
ve aralarındaki oran
 3
=
 40
olarak bulunur.
b) Cisim denge konumundan
v= g
hızı ile geçer. Cismin düştüğü yükseklik, süre ve menzil
2h H
h=H-2; t= ; x= =vt= 2(H  2 )
g 2
olur. Buradan
H2-8H+162=0; H=4
olarak bulunur.
c) İnelastik çarpışma sonucu cismin kinetik enerjisi ısıya dönüşmektedir. Yayda depo edilen potansiyel
enerji titreşim esnasında kinetik enerjiye dönüşmektedir. Titreşimdeki maksimum hızı enerjinin korunu-
mu yasasından bulabiliriz. Cismin denge konumu

kx 0 =mg; x 0 =
30
olur. Sıfır ilk hızı ile dikey yönde başlayan titreşimlerin maksimum hızı yayın en alt noktadan denge
konumuna kadar aldığı yol göz önüne alınırsa bulunabilir. Bu yol titreşimin genliğini verir.
  
A=x-x 0 = - =
20 30 60
Titreşimin titreşim açısal frekansı ve titreşim periyodu
k 30g m 
= = ; T=2 =2
m  k 30g
olarak bulunur.
 -4-

d) y konum denklemi
 30g
y=Acost= cos t
60 
olarak yazılabilir. Buradan türev aldığımızda hızı zamanın fonksiyonu
 30g 30g g 30g
u= - cos t= - cos t
60   120 
olarak buluruz. Bu hızın maksimum değeri
g
u0=
120
olur. Bir başka çözüm yolu da enerjinin korunumu yasasını kullanmaktır.
2 2 2 2
mu 0 kx 3mg mg mu 0 1 mg   
=mg(x-x 0 )+ + 0 ; = + +  
2 2 80 60 2 2 30  20 
g
u0=
120
Görüldüğü gibi sonuç aynıdır.

2. a) Katı elementer açı

d=2sind
  açısına tekabül eden katı açı
0

d 
= 2 sin d =2(1-cos)

Bu açısının karşısındaki yarığın alanı
 S m
= ; S=2r2(1-cos); S 1 =2r2(1-cos 1 ) S 2 =2r2(1-cos 2 ); =
4 4r 2 4r 2
olarak bulunur. Momentum korunumu yasasını kullanarak
(m 2 -m 1 )v x =(m+m-m 1 -m 2 )u
m(1  cos 1 ) m(1  cos  2 )
m 1 =S 1 = ; m 2 =S 2 =
2 2
v x =vcos 1 vcos 2 vcos
 m(1  cos  2 ) m(1  cos 1 )   m(1  cos 1 ) m(1  cos  2 ) 
   vcos=  2m    u
 2 2   2 2 
v cos (cos 1  cos  2 )
u=
2(1  cos )
elde edilir.
cos 1 =cos; cos 2 =cos(+ )
yaklaşımı kullanırsak kürenin hızı
v cos [cos   cos(  )] v cos [cos   cos  cos   sin  sin ]
u= = =
2(1  cos ) 2(1  cos )
v sin  cos .
=
2(1  cos )
olarak bulunur. Aynı sonuca başka yoldan da ulaşabiliriz. d açısında yayılan kütle
m2 sin d m sin d
dm= =
4 2
bu kütlenin momentumu
mv sin  cos d
dp=dm.vcos=
2
momentum değişimi
2 1 2 1
mv sin  cos d mv sin  cos d mv sin 2d(2) mv sin 2d(2)
p= 
0
2
- 
0
2
= 
0
8 
-
0
8
=

mv mv mv
= (1-cos2 2 )- (1-cos2 1 )= (cos2 1 -cos2 2 )
8 8 8
olarak bulunur. Buradan sonra işlem aynen devam edebilir.
 -5-

b) Bombadan küresel kabuğun dışına çıkan toplam kütle

m(1-cos)
bu kütlenin taşıdığı enerji
mv 2 (1  cos )
2
açığa çıkan ısı
mv 2 mv 2 (1  cos ) mv 2 cos 
Q= - =
2 2 2
sistemin kütlesi
m(1+cos)
sıcaklık artışı ifadesinden sistemin son sıcaklığı
Q v 2 cos  v 2 cos 
T= = ; T=T 0 +T=T 0 +
mc (1  cos ) 2c(1  cos ) 2c(1  cos )
olarak bulunur.

 3. a) Halkanın kuvvet denge şartları

g 
 m 1 g+m 2 g=F s =fN
h m 1 2r+ m 2 2 2r=N
r f kütle merkezine göre halkaya etki eden moment denge şartını da
m2 m1 h
N =F s r km =fNr km
2
olarak yazabiliriz. Burada
m r  m 2 2r
r km = 1
m1  m 2
çubuk ile sistemin kütle merkezi arasındaki uzaklıktır. Buradan sürtünme katsayısı
h(m1  m 2 )
f=
2r(m1  2m 2 )
olarak bulunur.
b) Açısal hız
2g
=
h
olur.
c) Sistemin toplam eylemsizlik momenti
J=J 1 +J 2 ; J 1 =J 01 +m 1 r2 ;J 01 =m 1 r2; J 02 =m 2 (2r)2 ;
ve sistemin dönme (rotasyon) kinetik enerjisi
J 2 2(m1  2m 2 )gr 2
r= =
2 h
olarak bulunur.

4. Maddenin basıncı
T 3
P=
V
iç enerjinin tam değişimi
 U   U   U  2 V  U  BT 3
dU=   dT+   dV;   =3BT ln ;   =
 T  V  V  T  T  V V0  V  T V
olarak yazılabilir. Entropi değişimi
dQ dU  pdV 1  U  1  U  PdV
d= = =   dT+   dV+ =
T T T  T  V T  V  T T
 V   BT 2 T 2 
=  3BT ln  dT+    dV
 V0   V
 V 
olur. Bu ifade tam diferansiyeldir. Buradan
  V    BT 2 T 2  3BT 2BT 2T
 3BT ln  =  ; = +
V    
V0  T T  V 
V  V V V
V
B=2
olarak bulunur.
 -6-

5. a) Halkada oluşan indükte edilmiş e.m.k.

2
 = - d = - r B 0
dt T
olarak yazılabilir. E 1 ve E 2 her yarım halkada oluşan elektrik alanları ise
 
 =  E. d =(E 1 +E 2 )r
yazabiliriz. Halkada akan akımın akım yoğunluğu
E E
j= 1 = 2
1  2
Buradan
1B 0 r  2B 0 r
E1= ; E2=
(1   2 )T (1   2 )T
olarak bulunur.
N b) Her çeyrek halkada oluşan U KM ve U LM potansiyel farkları
r r
1  2
2 2
  E1r   E r
K L U KM = E
0
1 . d =
2 
; U LM = E 2 . d = 2
0
2

B(t) Aradığımız potansiyel farklar
E1 E2 (E  E 2 )r B 0 r 2
U KL =U KM -U LM = 1 = = - U LK
M 2 2
E r B 0 r 2  1  E r 1B 0 r 2
U MK =E 2 r+ 1 =    2  ; U MK = 1 =
2 (1   2 )T  2  2 2(1   2 )T
E1r B 0 r 2    E r  B r 2
U LM = + E 2 r=  1  2  ; U MK = 2 = 2 0
2 (1   2 )T  2  2 2(1   2 )T
olarak bulunur.

6. a) Sonsuz homojen yüklü olan yalıtkan bir çubuğun, çubuktan r uzaklıktaki elektrik alanını
Gaus teoreminden
    q
 E . dS =
0
r bulabiliriz. Kapalı yüzeyi silindir seçersek tabanlardan geçen elektrik alan akısı sıfırdır. Yan
yüzeyden geçen elektrik alan akısı

E.2r=
0
olur. Buradan

E=
2  0 r
olarak bulunur. İki çubuk pozitif yüklü ise iki çubuğun tam ortasındaki elektrik alan iki çubuğu dik olan ve
h
çubukları birleştiren doğru üzerinde olup her bir çubuğun yarattığı elektrik alanın farkı olur. r= için
2
1 2 1   2
E=E 1 -E 2 = - =
h h   0h
2  0 2  0
2 2
olarak bulunur. Çubukların yüklerinin işareti farklı ise
  2
E=E 1 +E 2 = 1
 0h
olur.
b) İki çubuk birbirine dik ise
2 2
2 1 2 2 1 1 2
Ex= ; Ey= ; E= E x  E y = 
2  0 x 2  0 y 2  0 y2 x2
olarak bulunur. İşaret farkı sadece elektrik alanın yönünde fark getirebilir.
 -7-
dE c) Çubuktan h uzakta bulunan bir noktadan çubuğa dik geçirilen doğru ile
 açısı olacak şekilde çubuk üzerinde d uzunluktaki bir parça aldığımızda

 bu parça seçilen noktadan d açısı ile görülmektedir. Parça, seçilen

noktadan r uzaklıkta ise d açısının karşısındaki eğrinin uzunluğu (dx=rd)
d r h
olur. r uzaklığı
dx h
d r=
 cos 
çubuk parçanın uzunluğu
dx hd
d= =
cos  cos 2 
olarak yazılabilir. Seçilen noktadaki elektrik alanı
dq  d  d
dE= = =
4  0 r 2
4  0 r 2 4   0h
olarak bulunur. Bu ifadede uzunluk yoktur. Yani  açısı ile sağ taraftan d açısı ile görülen çubuk üzerin-
de başka bir parça seçilirse, bu parçanın yarattığı elektrik alan da ilk alana eşit olacak, ama bileşke
elektrik alanı açıortay üzerinde olacaktır.
  d) Çok uzun bir çubuğun uçları yaklaşık olarak 90 lik açı ile
E' E'
 görüldüğünü kabul edebiliriz. Bu durumda çubuğun C noktasın-
4545
daki elektrik alanı çubuktan geçen eksen ile 45 lik açı yapar.
h h Verilen çubuğa yine çok uzun bir çubuk eklersek sonsuz bir
.... .... çubuk elde edildiğini düşünebiliriz. Eklenen çubuğun elektrik alanı
   yine eksenle 45 lik açı yapar. Her bir çubuğun elektrik alanı E’
E 
 ise bileşke elektrik alan sonsuz çubuğun elektrik alanına eşit olur.
E' E'
Bu durumda Pisagor teoreminden
2E 2
E= E' 2 E' 2 = 2 E’; E’= =
2 4  0 h
olarak bulunur.
e) Dipol elektrik alana paralel ise dipole etki eden kuvvet sıfırdır. Dipol elektrik alana dik ise dipole etki
eden kuvvet
dE d  p
F=p =p =-
dr dr 2  0 r 2  0 r 2
olarak bulunur.
f) Dielektrik levhada oluşan dipol momenti aynı zamanda birim alanda indükte edilmiş yüklerin yüzeysel
yük yoğunluğu vermektedir.
 (  1)
p 1 == 0 E= 0 (-1) =
2  0 r 2r
Yüzeyde indükte edilen toplam yük
q=S=2
oluşan dipolün toplam dipol momenti
(  1) 3
p=q=
2r
olur. Bu dipole etki eden kuvvet
dE (  1) 3 d  2 (  1) 3
F=p = =-
dr 2r dr 2  0 r 4 2  0 r 3
olarak bulunur.
g) Metal küp söz konusu ise birim alanda indükte edilmiş yük
 
= 0 E= 0 =
2  0 r 2r
yüzeyde indükte edilen toplam yük (q=S=2) oluşan dipolün toplam dipol momenti
 3
p=q=
2r
olur. Bu dipole etki eden kuvvet
dE  3 d  2  3
F=p = =- 2
dr 2r dr 2  0 r 4  0 r 3
olarak bulunur.
 -8-

7. a) a 1 =60 cm olsun
1 1 1
+ = ; b 1 =30 cm
60 b 1 20
Bu durumda büyütme oranı
b 1
k1= 1 =
a1 2
İlk görüntü mercekten 30 cm, aynadan da 12 cm uzaktadır. Ayna için büyütme oranı birdir. Düz
aynadan yansıdıktan sonra görüntü mercekten
18-12=6 cm
uzaktadır. Mercek formülünü kullanarak
1 1 1 60
- = ; b3= cm
6 b 3 20 7
Bu durumda büyütme oranı
b 10
k3= 3 =
a3 7
olur. Sistemin toplam büyütme oranı
5
k=k 1 k 2 k 3 =
7
olur. Ayna ile sistemin görüntü oluşturacakları yer aynı olacaktır. Aynanın son görüntüden uzaklığı b’
olsun. İki durumda da büyütme oranları aynı olmalıdır.
b' 5
k’= =
a' 7
 60 
5 b'60  
5a'  7  1200
b’= = ; b’= cm; a’=240 cm
7 7 7
Çukur ayna formülünden
1 1 1 7 1 1
+ = + = = ; f a =100 cm
a' b' 240 1200 100 f a
olarak bulunur. Çukur ayna ile mercek arasındaki uzaklık
60 1200
b 3 +b’= + =180 cm
7 7
olur. a 1 =40 cm olsun
1 1 1
+ = ; b 1 =40 cm
40 b 1 20
Bu durumda büyütme oranı
b
k 1 = 1 =1
a1
olur. İlk görüntü mercekten 40 cm, aynadan da 22 cm uzaktadır. Ayna için büyütme oranı birdir. Düz
aynadan yansıdıktan sonra görüntü mercekten
22-18=4 cm
ve merceğin solundadır. Mercek formülünü kullanarak
1 1 1 10
+ = ; b3= cm
(-4) b 3 20 3
Bu durumda büyütme oranı
b 5
k3= 3 =
a3 6
olur.Sistemin toplam büyütme oranı
5
k=k 1 k 2 k 3 =
6
olur. Ayna ile sistemin görüntü oluşturacakları yer aynı olacaktır. Aynanın son görüntüden uzaklığı b’
olsun. İki durumda da büyütme oranları aynı olmalıdır.
b' 5
k’= =
a' 6
 -9-

 10 
5 b'40 - 
5a'  3  550
b’= = ; b’= cm; a’=220 cm
6 6 3
Çukur ayna formülünden
1 1 1 3 1 1
+ = + = = ; f a =100 cm
a' b' 220 550 100 f a
olarak bulunur. Çukur ayna ile mercek arasındaki uzaklık
10 550
b 3 +b’= + =180 cm
3 3
olur. Görüldüğü gibi aynı sonuç çıkar.
f f b) Merceğin aynadaki görüntüsü mercekten 2 uzaktadır. Böyle bir optik sistemin
optik kuvveti
1
D s =D 1 +D 2 -D 1 D 2 2; D 1 =D 2 =
f
2( f   )
  Ds=
f2
olur. Görüntünün aynı özelliklere sahip olması için
D s =D a
koşulu gerekmektedir.
Sonsuzdan gelen paralel ışık demeti mercekten f kadar uzakta
f odaklanmaktadır. Görüntü merceğin F m odak noktasında
f-
Fa Fm oluşmakta-dır.
1 1 1
b3 S +  ; b 1 =f
 b1 f
 Bu görüntü düzlem aynadan
f- 
f a 2 =f-
uzakta bulunur. Bu görüntünün aynadan yan-sıyan görüntüsü
fa aynanın önünde aynı uzakta
b 2 =f-
ve mercekten
a 3 =-b 2 =2-f
uzakta bulunur. Merceğe göre
1 1 1
- =
a3 b2 f
yazabiliriz. Buradan
f(2 - f)
b3=
2(f -  )
olarak bulunur. Sonsuzdan gönderilen paralel ışık demeti sadece küresel ayna kullanıldığında da aynı
noktada oluşmalıdır. Bu da demektir ki görüntü küresel aynanın F a odak noktasında bulunacaktır.
Optik kuvvet
1
D=
f
formülü ile sadece tek optik eleman için ifade edilmektedir. Küresel ayna tek optik eleman olduğu için
küresel aynanın odak uzaklığı
1 f(2 - f)
fa= =
D a 2(f -  )
olur. Aynanın merceğe olan uzaklığı
f(2 - f) f2 f
x=b 3 +f a = + =
2(f -  ) 2( f   ) f - 
olarak bulunur. Aynı sonuca matris metodu kullanarak da ulaşabiliriz.
f  2
1 0 1 0 2
1  1  f
1 1 =
 1 0 1 0 1  1 2( f   ) f  2
f f 
f2 f
Mercek-düzlem ayna sistem matrisin determinantının sayısal değeri bir olmalıdır.
 - 10 -

1 0 2x  R 2xR  2x 2
1 x 1 x R R
2 =
0 1 0 1
1 2 2x  R
R
R R
Çukur aynanın merceğin eski konumuna göre sistem matrisin determinantının sayısal değeri bir
olmalı-dır. Bu iki sistemin aynı optik özelliklere sahip olması için matris elemanları aynı olmalıdır. İkinci
satır birinci sütün elemanlarının karşılaştırmasından
2 2( f   )
=
R f2
denkleminden
f2
R=
f
ve buradan da aynanın odak uzaklığı
R f2
fa= - =
2 2( f   )
olarak bulunur. Birinci satır birinci sütün elemanlarının karşılaştırmasından
2x  R f  2

R f
Mercekten çukur aynanın olan uzaklığı
f
x=
f
olarak bulunur. Aynı sonuçlar diğer matris elemanlarının kullanılması ile de bulunabilir.
f  2 2x  R 2xR  2x 2
= ; 2=
f R R
Matrisle çalıştığımızda işaret kurallarını çukur aynanın yarıçapı negatif, yakınsak merceğin odak
uzaklığı pozitif olarak almalıyız.