Jean Scot Érigène (0810?-0877?). Joannis Scoti Opera quae supersunt omnia...

partim primus edidit, partim recognovit Henricus Josephus Floss,... Accedunt Adriani papae II
epistolae. 1853.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

 MTROLOGLE
s
CURSUS COMPLETUS
. . .- " SIVE
'ifeftLlOTHECA DNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA,

OMNIUM SS. PATRUM, DOGTORUM SGRIPTORUMQUE ECCLESIASTICORUM

QOl
AB MYO APOSTOLICO AD INNOCENTII III TEMPORA
FI.ORUERENT
;
RECUSIO CHRONOLOGICA
OMMUMQUJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC^ETRADITJONISPER DUODECIMPRIORA
ECCLESI.E SJiCULA,
JUXTAEDITIONES ACCURATISSIMAS,INTERSE CCMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTISCOLLATAS,
t-j ... PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA;
>
;' >fsSERTATIOMBUS, COMMENTARIIS LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBtlS OPERIBUS POSTAMPLISSLMAS EDITIO.NES QUJETRIBUS KOVISSIMIS S^ECULISDEBE.NTUR
ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA;
INDICIRUS PARTICULARIBUSANALYTICIS, SINGULOS SIVETOJIOS, SIVEAUCTORES ALICUJUS
MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ;
CAPITULIS INTRA1PSUM TEXTCM RITEDISPOSITIS, NECNON ET TITULISSINGULARUM PAGINARUM MARGINEM
SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMiJUE MATERUM SIGNIFICANTIBUS,ADORNATA;
OPERIBUS CUMDUBIISTUMAPOCRYPIIIS. AI.IQCAVEROAUCTORITATE IN ORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUOBUS INDICIBUS GENERALIBUSLOCUPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM, QUOCONSCLTO, QUIDQUID
KNUSQCISQUE PATRUM INQCODLIBET THEMA SCRIPSERIT UNOINTUITU CONSPICIATUR;AI.TERO
SCRIPTURiE SACRJE, EX QUOLECTORI COMI>ERIREJ SIT OBVIUM QUINAM PATRES
ET IN QUIBUSOPERUM SUORUK I.OCISSINGULOS SINGULORUM LIBRORUH
SCRIPTUR/E TEITUSCOUJIENTATI SINT.
KDITIO ACCURATISSIMA, OMNIBDS
C/ETERISQUE FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR : CIIARACTERUM N1TIDITA8
CHART<E QUALITAS, 1NTEGRITASTEXTUS,FERFECTIO CORRECTmNIS, OPEBUM RECUSORUM TUMVARIETJJl
TliMNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SiniQDEJN TOTOOPERIS DECURSU
SMIILIS, PRETIIEXIGCITAS,PRi£SE«TIMQUE ISTACOLLECTIO, CONSTAN/fflT^N.
UNA,METHODICA ET CIIRONOLOGIC/f, J~Wfi\
"SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE IIACTENUS IIIC ILLIC SPARSORUM, / ^ |^4rt\<Cj\
PRIMUM AUTEMIN NOSTRA BIBLIOTIIECA, EX OPERIBUS AD OMNES /ETATES, I \-^~
LOCOS,LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. I I <P vJV\
\"^M
'•
SERIES'SECUNDA, O c^ "C-
IN QUA PRODEUIVT PATRES, DOCTOnESSCRJPTOHESQuE ECCLESIvE LATLWE \*?\ -£ , \~
A GllEGOUIO MAGNOAD 1NNOCENTIIM III.
Xr^V £o \i
Stccuvanfe %-*$• SOZigne,
V\^j"
BIBLIOTHGCJS CLERI DHIVERIS, \ ^-/j
S;VE ^vT
CURSUUM COMPLETORUM 1N SINGULOS SCIENTI.EECCLESIASTIC.E IIAMOSEDITORE.
PATROLOGIA BINA EDITIONETYPIS MANDATA EST, jiLIA NEMPELATINA, ALIA GRJSCO-LATINA.—
VEI*E»JNT MILLE FRANCISDUCENTAVOLUMINA EDITIONISLATIN.E; OCTINGENTIS ET
MILLE TRECENTA —
GR.ECO-LATIN,E. MEltELATINAUNIVERSOS AUCTORES TUMOCCIDENTALES, TUM
ORIENTAI.KS EQUIDEMAMPLECTITUR ; III AUTEM,IN EA, SOLAVERSIO.NE LATINADONANTUH.

PATROLOGI.E TOMUS CXXII.

JOANNES SCOTUS ERIGENA. ADRIANUS PAPA II
TOMUS UNICUS.
VENIT1 FRANCISGALLICIS.

EXCUDERATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

IXVIADICTAVAHIIOISE, PROPE PORTAMLUTETL-EPARISIORUMVULGOZ>£iVF£KNOMINATAM,.
SEU PETIT-MONTROIGE.
1853
 JOANNIS SCOTI

OPERA

QUAE SUPERSUNT OMNIA

AD FIDEM

ITALICORUM, GERMANICORUM, RELGICORUM,FRANCO-GALLICORUM,

BRITANNICORUM CODICUM

PARTIM PRIMUS EDIDIT, PARTIM RECOGNOVIT

HENRIGUS JOSEPHUS FLOSS

SS. Thcol. et Pfall. Dr., In Convlctorlo theologorum cathollcsrnm rcpctcns,

8S. Theol. in Unlversltate Friderlcla Guilclmia Rhenana privatim docen».

ACCEDUNT ADRIANI PAPAE II EPISTOLAE.

TOMUS UNICUS.

EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE,

1NVIADICTAVAMBOISE, PROPE PORTAMLUTETLE PARISIORUMVULGOD'ENFER NOMINATAM,
SEU PETIT-MONTROCGE.
1833
 INDEX

OPERUM ET AUCTORUM QUI IN HOO TOMO COlfTINEHTUR.

JOANNE8 SCOTUS.

Expositiones super Ierarchiam caelestein S. Dionysii. 126

Expositiones super Ierarchiam ecclesiasticam S. Dionysii. 205
Expositiones seu Glossae in mysticam Theologiam S. Dionysii. 267
Homilia in prologum S. Evangelii secundum Joannem. 283
Com-metitarius in S. Evangelium secundum Joannem (fragmenta III). 297
Liber de Praedestinatione. 347
De divisione Naturae. kS$
Liber de egressu et regressu animae ad Deum (fragmentum). 1023
Versio operum S. Dionysii Areopagitae. 1023
De caelesti Ierarchia. 1035
De ecclesiastica Ierarchia. 1069
De divinis nominibus. 1111
De mystica Theologia. 1171
S. Dionysii epistolae. 1175
Versio Ambiguorum S. Maximi. 1193
Versus. 1221
Commentarii in Evang. sec. Joan. fragmentum IV. 12W

ADRIANUS PAPA II.

Epistolae et decreta, 1239

Es typis MIGNE,au Potil-Moniiwge.

 PROOEMIUM.

I.
i
EDITIONIS CONSILIUM.

§ 1. Quaenam potissimum causa ad Joannis Scoti theologi .libros colligendos ac perpo-

liendos me impulerit, si quaeris, leclor benevole, en paucis tibi consilii mei ralionem ape-
riam. Etenim ante hos fere tredecim annos, quum theologicarum ac philosophicarum lite-
rarum rudis fere ac imperitus in illius Joannis libros incidissem, hujus scriptoris seculo IX
viventis haud parum me movisse speciosam ac paene singularem disputandi sublilitatem
confiteor. Nec tamen non me offendit quorumdam ex nostratibus temeritas, extollentium
ac praedicantium ejus philosophicas theologicasque theorias, quippe cum ejus primarium
opus, quod « de divisione Naturae » inscribitur, ab Honorio P. III. igni adjudicatum, et
antefere ducentos annos quum inAnglia typisesset expressum, in Indicem librorum pro-
hibitorum relatum esse interomnes constet. Atque jam tum mihi proposueram, et quid
Joannes Scotus scriptis suis profecerit, et in quibus locis erraverit, diligentius indagare, et
aliquando justa libra utrumque expensum, in honorem ac fructum sandae Ecclesiae expo-
nere. Non ita multo post in itinere literario, quod per G.ermaniam, Helvetiam, Iialiam,
Belgium instituebam, occasio mihi oblata erat, inter cetera, in quae incumbebam, studia
critica, et ex Joannis Scoti libris quinam superessent in bibliothecis delitescentes, investi-
gandi, etquidquid reperissem, ad pleniusjudicium de ipso ferendum in lucem protrahendi.
In quam remlicet plurimas bibliothecas perlustrassem, tamen Jibrorum ipsius codices mss.
haud"ita multos reperire kmihi contigit. Ex his codicibus quae descripsi fragmenta haud
sane spernenda, nunc primum a nobis in lucem emittuntur. Denique majori cum fructu
nuper bibliothecam Regiam Parisiensem adii. Ubi quum plures codices librorum Joannis
Scoti invenissem, eos quoque in usus meos convertendos esse putavi. Ad eorum igitur fi-
dem et « de Praedestinatione » et « de divisione Naturae » libros diligenter excussi. Co-
dicem quoque Laudunensem mihi liberaliter Parisios transmissum, haud sine fructu exa-
minavi. Quod vero integrum Scoti operum, quae supersunt, editionem, non omisso su-
spectae fidei libro de principiis, quem « de divisione Nalurae » inscripsit, huicPatrologiae
inseruimus, haudfacile quemquam miraturum existimo, qui reputaverit, omnino Joannem
Scotum cum acutissimis
suis profundissimisque disputationibus, quarum et ipse ex P!a-
tone Aristoleleque haud raro argumenta pelivit, sensu quodam laliori Scholasticae, quam
dicunt, Theologiae praeambulum, tum versione sua operum Pseudo-Dionysii Areopagiiae,
suisque eorum exposilionibus, ceterisque suis crebro allegoricis theoriis, mysticae quam
vocant theologiae tanquam praecursorem haud immerito a viris doctis judicari. Imprimis
vero Joannis Scoli versione operum, quae sub S. Dionysii Areopagitae nomine feruntur,
utebantur medii aevi Theologi. Qui quoniam graecam linguam ipsi non callebanl, libros,
quorum auctorem S. Dionysium Areopagitam ut Patrem apostolicum colebant ad ununi
omnes, ab Joanne Scoto latine conversos legebant, eamque versionem commentariis suis
PATROI.CXXII. a
II PROOEMIUM.
illustrabant. Quare quum omnino Joannes Scolus ejusmodi scriptor sit. cujus opera in
« Cursu completo » Scriptorum ecclesiasticorum desiderari vix debeant, integram operum
ejus editionem adornari et justum et ab hujus collectionis consilio haud prorsus alienum
esse duximus. In his autem Joannis Scoti operibus si quae occurrant, quibus juste offen-
daris, non omisimus « Monilis ad Lectorem » praemissis, ubi opus erat, principales erro-
res notare, nec non hic illic notis subjectis, quae falso aut minus recte disputantur, cor-
rigere. Praeterea in commentatione « de vita et praeceptis Joannis Scoti » huic operum
editioni praemissa, errores ipsius acriter perstringuntur. Si cui nihilominus in notandis
Joannis Scoti erroribus aliquid a nobis neglectum esse videatur, excusabunt nos cum rei
difficultas, tum temporis, quod nobis in paranda editione concedi poterat, angustiae.
< § 2. Et de flne hujus editionis haec quidem hactenus. Praeterea duo nobis reliqua sunt:
priraum, ut codices , quos adhibuimus , enumeremus , deinde, ut de Joannis Scoti vita
quid compcrtum habeamus» exponamus. Ubi tamen in usus meos convertere non dubitavi
illam commentationem de vila et praeceptis Joannis Scoti, abhinc aliquot annis editam
auctore anonymo, quam operibus praemittere statuimus. Quae quum in capitibus gravio-
ribus sit bene adornata, solum id supereril, utnonnulla, in quibus ab ejus scriptore no-
bis dissentiendum est, dilucidemus.

II.

CODICES.

§ 3. Et primum quidem ad codices quod attinet, in edendis Expositionibus super lerar-

chiam caetistem S. Dionysii, hucusque inedilis ac paene incognitis, adhibuimus tres.
E quibus codex Vaticanus 652, initio seculi XI eleganter scriptus, constat 58 membranis
in folio minori. Conlinet vero solas illas Joannis Scoti expositiones. In prima membrana
manus seculi XIV, ut videtur, adscripsit: Iste Ubellus ex....; ex vix legi potest, cetera
omnino obliterata sunt. Item manus seculi XIII exeuntis, ut videtur, in inferiori mem-
branae parte scripsit : sumus (sic !) omnium theologorum iste, quae verba quanquam di-
luere quidam studuit, tamen bene possunt adhuc distingui. Quater vel quinquies ad mar-
ginem deprehenduntur glossae trium vel quattuor verborum , quas quum vix potuerim
dignoscere, neglexi. Is, qui librum descripsit, sensum vix unquam atligit; quare inter-
punctio falsissima est; quin imo duo verba haud raro in unum contrahuntur, alia dismem-
brantur. Finem versus menda sunt crebriora. Graeca verba, quae occurrunt, male scripta
sunt. Ex hoc igitur codice quum Carolus Greith, ecclesiae S. Galli in Helvetia nuncpraepo-
situs ac officialis, expositiones illas descripsisset, liberaliter mihi copiam sui apographi
fecit, quod deinde Romae denuo ad codicis fidem et ipse diligenter contuli.
§ k, Aiter esl codex ms. lat. 380 bibliothecae Regiae Monacensis, olim Electoralis biblio-
thecae serenissimorum utriusque Bavariae ducum , ut ex insigni eorum , interiori parte
operculi aflixo , cognoscitur, membranaceus , seculi XIII, 4°, literis exaratus minusculis
satis nitide , et cum abbreviatura vulgari, in principio mutilus ; nunc constat foliis 96.
Tituti et numeri capitum sunt ininiali. Initiaies minio cum pigmento caeruleo adhibilo
sunt eleganter elaboratae , ductuque haud raro usque ad finem membranae pertingente
praeditae. A variis manibus passim scriptura radendo vel corrigendo in ipsa texlus linea
mutata, haud pauca supra vel ad marginem adscripta sunt. Conlinentur eo haec :
1. foi. 1,1 — 4,2 fragmentum versionis caelestis Ierarchiae. Quod incipit : super-
 PROOEMIUM. III

pleni luminis praeperfectae perfectionis; etenim nihil perfectum aut non indigem
universaliler perfectionis . nisi vere per se perfeclum et praeperfectum. Cap. XI. Istis
autem delerminatis illud dignum attendere , propter quam causam universas simul
angelicas substantias caelestes virtutes vocare consuevimus, cet. Finitur verbis : eandem
autem virtutem praedictis habentia praelermisimus et commensurationem (a. m. corr.
comensurationi) sermonis providentes, et super nos occultum silentio venerantes. Ex-
plicit liber beati Dionysii episcopi Alhenarum ex Areopagitis de caelesti Ierarchia.
2. fol. 5,1 —19,1. Joannis Saraceni versio ecclesiasticae lerarchiae. Orditur a titulo
miniato : De ecclesiastica Ierarchia. Invipit prologus Joannis Saraceni ad magistrum
Joannem de Saraberiis de ecclesiastica Ierarchia. Post translationem angelicae Ierar-
chiae translationem ecclesiasticae distuli, cet. Prologum excipit versio, quae sic finitur .'
Trade igitur, o amice, et ipse mihi perfecliorem illuminationem, et monstra meis oculis,
quas videre possis convenientiores pulchritudines et uniformiores; confido enim, quod prae-
dicta ego repositas in te divini ignis accendam scintillas. Explicit liber Dionysii Areopa-
gitae episcopi Athenarum ad Timotheum episcopum Ephesi de ecclesiastica ierarchia.
3. fol. 19,2- 24,1 literis multo minoribus et plurimis abbreviaturis tractatus anonymi ,
qui incipit a titulo miniato : Incipit quidam tractatus bonus, qui non est de libris Dionysii, et
durat usque ad VII folium ibi memor esto, cet. (alia manus post vocem memor atramento
nigro supra adscr. hospitii), et orditur a verbis : Omnis cognitio aul est initialis, aut ex
praeexislenti aliqua; omnis autem initialis aut est singularis, aut universalis; si singularii
est, erit sensus sive experienlia sive memoria, si universalis, erit intellectus cet. Finitur sic:
Sunt enim angeli, qui hoc habent in munere, ut eorum ministerio fiant miracula, et eis me-
diantibus fiant virtutes in hominibus. Hi constituunl ordinem, qui dicitur virtutes. Hi
adesse traduntur in altari, cum panis mulatur in corpus Chrisli. De eorum consortio erunt
illi, quibus spiritualiter datum quasi spirituali munere, facere miracula. Huic ordini oppo-
situm est illud collegium daemonum, ministerio quorum fiunt praesligia ad homines
illudendos. De eorum consortio vel conventu crunt illi, qui praestigiis et divinationibus
intendunt; ordinale aulem praedictum insinuat primus arliculus descriplionis, cum dicitur
nec legibus occurrens. Praedicti autem angeli nec legibus occurrunt, quippe propter
legem, nec multa miracula faciunt. Sunt et alii angeli, qui hoc acceperunt in munere. Ad
marginem adscriptum legitur: deficit aliquid.
Reliqua pars fol. 24, 1 tegitur rebus nullius momenti, a recentiori mauu pallido atra-
mento pessime exaratis ; fol. 24, 2 dictis Auguslini, recentiori alia manu atramento satis
nigro melius scriptis.

4. fol. 25,1—42,1 Joannis Saraceni liber de divinis nominibus. Incipit a titulo miniato :
Incipitliber primus de divinis nominibus.Cap.I. Prologus Joannis Saraceni ad Odonem,
sancti Dionysii reverendum abbatem, in libros beati Dionysii Areopagilae de divinis nomini-
bus, et orditur: Memor hospitii et meae sponsioms diu literas vestrae sublimitatis exspec
tavi, quas quoniam multis de causis non misisse potestis, sponsioni meae satisfeci cet.
Finitur verbis: et tradidimus et trademus, sicul quidem et nos sumus sufficientes dicere, el
quibus dicitur audire etnihil, traditioni iniuriam facientes, ntsi forsitan ad intelligentiam
aul expositionem ipsorum infirmenmr: s, / hn? /i:-:i;iv.m,qualiter Deo erit amicum, ita et ha
I» PROOEMIUM.
beanlur et dicantur, et sic quidem iste intelligibilibus Dei nominationibus secundum nos finis.
Ad symbolicam autem theologiam duce Deo transibimus. Margini verba miniala adscripta
sunt: Dionysii Areopagitae liber de divinis nominibus explicit.
5.fol. 42,1 —43,2Ejusdemliburde mysticatheologia. Incipitatitulominiatoad marginem
adscripto: Incipit prologus ejusdem Joannis Saraceni ad eundem Odonem sancli Dionyrii
abbatem in librum de mystica theologia, et orditur a verbis : Ante mysticam theologiam symbo-
lica theologia esset transferenda. Nam cet. Finitur verbis : Quoniam et super omnem posilio-
nem est perfecta et unita omnium causa, et super omnem ablationem excessus ab omnibus sim-
pliciter absoluti et supra lota. Explicit liber magni Areopagitae Dionysii de mystica theologia.
6. fol. 43,2 —48,2 Versio epistolarum. Incipit a titulo margini adscripto: Incipiunt episto-
lae. Epistola prima Gajo monacho, et ordilur a verbis : Tenebrae occultantur lumine et magis
tnulto lumine; ignorantiam occultant cognitiones et magis multae cognitiones; haec exces-
sive, sed non secundum privationem cet. Finitur ultima epistola verbis : Dignus autem
credendi sum omnino praecognita tibi, et discens exDeo, et dicens, quia et a custodia, quae
est in Pathmo, dimitteris, et ad terram Asiae reverteris, et faciesibi imitationes, et his quierunt
post te, trades. Explicit.
7. fol. 49,1—95,2 JoannisScoti expositiones. Incipiunt a titulominiato : Incipiunt exposi-
tiones Joannis Scoli super Ierarchias sancti Dionysii, et ordiuntur a verbis : Sancti Dionysii
Areopagitae primus liber cet. Finiuntur verbis : et non nisi in animo. Hae igitur expositiones
sunt nitidius aliquantum, quam ceterae codicis partes, scriptae. Tituli sunt miniati, et ver-
sionisverbain primo capite linea miniata, in ceteris capitibus linea atramento nigro ducla
insigniti: idem de singulis quoque versionis verbis, si repeluntur, valet. Graeca verba,
quae occurrunt, sunt viliosissime scripta. Ab alia seculi XIV, ut opinor, manu, quam B*
insignivi, scriptura saepe radendo vel corrigendo in ipsa textus linea, vel supra adscri-
bendomutataest,necpaucaadmarginemadscriptasunt.Tertiaquaedammanus,primaeaelate
fere suppar, quam B** insignivimus, nonnunquam verbaquaedam admarginem adscripsit
atramento aliquantum pallidiore. Raro etiam recentior manus ad margine-m adscripsit, quam
insignivimus rec. m. Si prima manus ipsa correxisse videbatur, id notavimus corr. B,
Notandum insuper, foliis 71, 2. 72, 2. 73, 2. 74, 2. 75, 2. 77, 2. 78, 2. 83, 2. 84, 2. 85, 2. 87,
2. 89, 2. 90,2. 91, 2. 95, 2 in extrema membranae summitate rcs quasdam nullius momenti
esse adscriptas. Praeterea in nonnullis foliis recenlior manus seculi XV vel XVI, stilo cerus-
sato multaadscripsit in margine, quae tamen ita suntobliterata, ut legi amplius nequeant.
Reliqua pars fol. 95, 2 et fol. 96 rebus lectu difiicillimis nulliusque momeuti tegitur.
Restat, utmoneamus, ad illud versionis fragmentum, quod fol. 1,1 — 4,2 codicis legitur,
aut eadem aut alia suppari manu literis minutissimis fragmenta Joannis Scoti expositionum
in caelestem Ierarchiam ad marginem adscripta essc. Quae etsi maximam partem in expositio-
nibus, quas edidimus, infra leguntur, tamen capilibus, ad quae pertinent, adnolatis singula
ordine, quo in codice extant, hic proferenda esse duximus. Columnarum, quibus infra
occurrunt, numerum subjunxi.

CAP.XI. Scolus. Quompdo intellectus essentiae, ratio virtuti, sensus interior operationi adunet<ir, ncc
non duae trinitates hominis et angeli, sed una sit, in libro peri fision satis aperitur. Vide infra col. 230.
CAP.XIII. Apologiam, quod interpretatur defensio vel saiisfactio. Infra col. 235.
lntellige de niveet glacie, quae prius resolvumur, quani iu eis appareat calidilas, vel tales substantias
 PROOEMIUM. v
quae nullo modo calefieri possunt, scilicet frigidissimas. Ideoque omnia frigida veluti mortua, calida autem
viva dicunlur, quoniam per caliditalem onnh materia corporaliter formatur ct reformatnr. Infra col. 237.
D:iooperaturignis, caliditatem et illumiiiationem, sed quae ad omnia vadit virtus ejus calefacientia, illu-
minaiiva vero in densis reprimitur; etenim non ad omnia illuminaiio eius extenditur. Primilivam vocat
operationem in igne, quae calefac.it.lnfra col. 238.
Hoc datnr intelligi, quod ipsi Deo ei intellertuali et rationali creaturae id ipsum est esse, lucere, videre.
Esse enim ipsorum lux est et visio. Infra col. 240.
Propter falsos deos, ut sunt dii genlium, autsanctos, qui sunt dii pergratiam, non naturam. Infracol.240.
Sensus eu huiusmodi : causalis omnium consiituit, ut superposita quaecunque essentia subsequenti se
essentiae divina lumina pe<-se ipsam transvehat, vel iuvehat, vel supervehat; in omnia baec potest verbum
illud Iransferri eVoxersueiTeai. Infra col. 240.
Scotus. Hoc pulchre dicitur, quia omnis caelestis essentia proprietatum suarum fit et dicitur participatio,
vel quantum participatione subsistentes fiunt. lnfra col. 242.
Hoc per cardines templi mystice significatur, vel secreta singularitate immutabile fundamentum. Infra
col. 244.
Scotus. Facies sedentis super solium, id est, superessentialis Dei altitudo, quae velatur alis, quoniam in
eam reverenter et trepide respiciunt angeli. Pedes autem sedentis sunt profundissima ejus in universali
creatura vestigia. Quos duabus alis obtegunt caelestes essenliae, limentes scrutari, quomodo Dominus, cum
sit super omnia, ditfunditur in omnia, et qui est superessentialis, et omnium essentia, et quomodo ubique
est.sine quo nibll esse potest. Duabus alis semper volitaut, propter aeternum imitatorium divinae opera-
lionis. Ecce in senis alis pcrfectio motuum inlelligibilium exponilur. In eo autem, quod binae sunt, aut
factoris et factorum dilecjio et contemplaiio et aclio, aut duplex pars divinae scienliae affirmativae et
negaiivae; una enim induit praedicando de eo omnia quae sunt, reliqua exuit removendo, et ulraque vera.
Infracol. 245.246.
Sanctus, sanctus, sanctus Dominus exercituum. In hoc ternario bymno laudatur una essenlia in tribus
personis yel substaniiis. Infra col. 246.
Non alia haec claritas intelligitur, quam Verbum aeternum, quod in secretissimis Patnis sui sinibu3
omnes sanctos [perficit] intelleclibus in primordialibus suis causis, et priusquam ex inaccessibili lucedivi-
nitatis exiens radius ad proximos venit. Infra col. 246.
Tres ordines: unde ducem nominat, quia, quod unus facit, omnes facere intelliguntur. Infra cot. 248.
CAP.XIV. Ita definiuntur, quemadmodum caelestis Ierarchiae intelligentia et scientia eis insita est; sub-
slantia siquidem eorum et numerus intelligentia est et substamia. lnfra col. 257.
CAP. XV. Ad hoc caput recentior quaedam manus literis lectu difficillimis varias inter-
pretationes adscripsit, mter quas nonnullas Io. Saraceni, hanc vero Scoti :
Io. Scoius. Discretus; nullo quippe alio elemento incrassatur, sed in sua slnceritate discretus pernianet.
Infra col. 256.
Resiliens; ab omni corpore alliso, de nubibus, de petris, de ferro; omnis quippe collisio ignem creat (o).
Infra col. 256.
Q. d. imagines, significant easdem esse dispositiones in primis, mediis et ullimis. Infra col. 258.
Acutius videt squila, quam homo; canis fortius odorat. Infra col. 258.
Et secundumrationabilem intelligentiam continuitate. Virtus siquidem rationabilis scientiae continua est;
prius enim desinet subsistere, quam et in momento rationabili carere scientia. Infra col. 259.
Sicut olfactus contrarias a convenientibus discernit exhalatione-. Infra col. 259. _
Factivum ad manus, operativum ad brachia, activum ad humeros, in quibus veluti quodam cardine actio-
nis motus primo volvitur, deinde per brachia in manus extenditur. In anima ralionabili, in animo, est
primus eius motus, sicut quibusdam suis humeris; deinde descendens per progressionem numerorum veluti
per quaedara brachia in artificis aestimationem, operationis nomen accepit; dum in effeclum moti corporis
exseritur, factivus non incongrue vocitatur. Ita, ut opinor, in caelestibus animis, dum veluti primo molu
primordiales causas in principio omnium, quod Deus est, supra se intuentur, actio eorum est; dum in
seipsis, quae supra se vident, conformant, oneratio; dum vero quae facienda sunt in natura, juxta analo-
giam eorum, quae supra se contemplantur, et in se conformant, faciunt atque etficiunt, vel effeclivus
eoium motus non inconvenienter dicitur. Infra col. 261.

Pariter ad versionem epistolarum Pseudo-Dionysii, quae fol. 43,2 — 48, 2 exstat, eadem
manus iisdem literis minutissimis ad marginem glossas satis multas adscripsit. Quas
quum accurate examinassem, e scholiis S. Maximi sumptas esse iuveni.
§ 5. Tertium in edendis Joannis Scoti Expositionious super Ierarchiam caelestem
S. Dionysii adhibui codicem ms. bibliothecae Brugensis n° 1, membranaceum, fol. maj.,
seculi XV vel XV. Quo continetur Joannis Scoti versio operum Pseudo-Dionysii, ita
quidem disposita, ut singulis capitibus expositiones S. Maximi, Hugonis a S. Victore,
Joannis Saraceni, aliorum, in quibus et nostri Joannis Scoti expositiones in Ierar-
chiam caelestem, subjungantur. Neque tamen Joannis Scoti expositiones integrae sunt,
sed fol. 171, 2 codicis desinunt his verbis : Verbi gratia prima Ierarchia mediae,
media tertiae, tertia quartae, quae est in hominibus, divinas tribuit illuminationes (vide infra
col. 239), ita ut finis desideretur, Ejusmodi collectiones expositionum in PseudQ'

(«) Ditcre(u>et quae sequunRjrusque ad.vocem mat recentfor manus adjecit,

vi PROOEMIUM.

Dionysii libros, a Joanne Scoto in sermonem latinum conversos, inde a seculo XIV
crebro occnrrunt. Duo exemplaria persimilia inspexi Romae in codicibus Vaticanis 177,
membran., fol., seculi XIV, foliorum 208, et 176, membran., fol., seculi XIV, folio-
rum 295. In quibus pariter illae Joannis Scoti expositiones a nobis nunc primum
editae reperiuntur sparsim per aliorum scriplorurn expositiones singulis versionis capi-
tibus subnexae. Quos quidem codices Valicanos quum ob temporis angustias excu-
tere non potuerim, ad illius codicis Brugensis fidem expositionum locos aut depra-
vatos aut corruptos saepe emendavi. Sed ut rationem istarum collectionum intelligas,
collectoris |)raefalionem e codicibus Brugensi et Vaticano erutam, data hac opportu-
nitate, adscribere lubet.

Brevis et valde necessaria declaratio dispositionis totius operis subsequmtis,

et quae legentibus utilitas.

Compellit me, dilectissime, opportuneimportunepiaetprovidens luaeditectionis instantia, novo et insueto

operi, vigiliarum et sollicitudinis pleno , qualemcunque poluero diligentiam adhibere , et humeris
amici praesertim debilibus onus importabile superponis. Verum quia quaelibet difficilia levia et
ducc et praevio, libens aggrediar quod hortaris , licet non igno-
prope nulla facit amor, Christo corrodentinm
rem , qnod in hoc opere linguas non effugiam detractorum. Sed non multum moveor
vanissimis invidorum contra verilatem latratibus , verissime sciens , opus istud, si ad calcem donante
Domino perducalur, non solum tibi, sed et omnibus diligenter atque fideliter inspecturis non modicum
ad plurima profuturum, et maxime ad faciliorem notitiam rerum visibilium et transcurrenlium earum,
quae falsae et fallaces et nunquam nusquamque stantes (?), felicitatis contemplum, atque certiorem spiri-
tualium inlelligenthm, sobriumque eorumdem verae el stabilis et aeternae beatitndinis appetitum. Novit
enim discretio tua, quia, sicut nultum malum vitabile , nisi cognilum, ita nullum bonuin appetibile,
si fuerit ignoratum, dicente Augustino : « Nullo modo diligitur, quod penitus ignoralur ». Eorum
autem cogniiione habita, auxitiante gralia.de facili impletur, quod in psalmo praecipitur : <Declina
a malo et fac bonum >. In quibus duobus duas partes juslitiae consistere non ignoras. Primam igitur,
id est, angelicam Ierarchiam macarii Areopagitae Dionysii cum suis expositionibus taliler ordinare
desidero, quod praescriplis in terie capitutis, quae a comn.eniatoribus ad evidentiam totius operis
in suorum principiis tractuum praenotanlur, poslquam ad exjdanationem literae perventum fuerit, nihil
prorsns de meo adjiciens , nihil de commentariorum expositionibus praetermittens, imprimis capitulum
de textu Ierarcbiae inseram , cui staiim supponam transiatam de Graeco in Latinum glossaturam eidem
capitulo congruentem. Postea praescripti capituli secundum magnum Hugonem de S. Victore exposiiio
suliuingetur, dein Joannis Scoti, ad uUimum Joinnis Ssraceni eiusdem capiluli explanatio subsequetur.
Erit igitur disposilionis hu us ordo talis, quod praescripio textus capilulo venerabilium doctorum exposi-
tiones subscribanlur, praetituhtae per singulas suorum nominibus tractatorum, ut tali compendio et
legenti i>aie t facilis , quantum bumana sinet inlirmiias, caelestium inlelligentia secretorum , quae in
textu ipsius lerarchiae continetur, et revolvendi plures libros onerosa necessitas auferatur. Sed notan-
dum , quod glossulae per Anastasium , apostolicae sedis bibliothecarium , de Graeco iu Latinum
translatae, partim a beato confessore Maximo , parlim a sancto Joinne Scylhopolitano pontilice sunt
editae. Eas tmnen omnes in hoc opere noiuine Maximi praetitulare disposui, ne forte propter idenlitatem
nominum , Joannis vidclicct Scyihopolitani, et Joannis Scoii, Jounnisque Saraeeni imeniio legeniis in
aliquo peiimbftur. Nec tamen ideo daiur nostra praetilr.lalio mendositaiis argui. Nam quum in omnibus
veritaiis praecnnibus nnus et idem loqnilur spirilus, dicente Domino: « Non enim vos estis, qui loqui-
mini, seJ Spiritiis Patris vestri, qui loquitur in vobis i, ceitum est, quod nobis propter eiusdem coin-
munionem Spirilus in regno citbolicae veritatis singula suiit omuium et omnia singulorum. Quare non
invito popter eiui^lcmin ipsis lo.]«entem Spiritum , quod Maximus dixit, Joannes j.uiicat esse suum , et
quod Joannrs , Maximus a se non reput:U alienum. N'cliiera non et boc diligeuter considerandnm est, quod
ubicunque liierae textus duplex occurreril, interlinearis specialiter ad explanationem Joannis Scoti
Joannisque Saraceui perlinet, sicut in serie l.bri luce cl&rius apparebit. Ei haec tamen pro labore
praeseii.ih opeiis rclributionein obtincre desidoro, ui precilms et meritis huius summi post bealos
nfostulos ihcnlogi beatorumque, de quibus tanta nosic et scribere promeruerit, inpraesenti suftragium ,
futuro c insortiuin pronierear angelorum. Adait igitur mibi, precor, luis precibus impeirata lenebrosae
iiicnii-, id esi meae, illuminairix gloria, ut ipsa praeveiiiente, cooperante et subsequente opus tam dulce,
tam iiule, tam cltK-ctabile pioruui tbeosophiae slulemium meutibus opportunum initium sortiatur,
progresium ordinatum accipia!, a.que fine compttenti et debito termineiur. Ainen.

Et haec quidem de codicibus, ex quibus « Joannis Scoti Expositiones Serarchiae

caelestis » nunc primum edidimus.
§ 6. Joannis Scoli Expositionum in Pseudo-Dionysii libros de Ierarchia ecclesiastica
Prologum erui e tribus codicibus, Lipsiensi bibl. Universit. 188, membran., fol., se-
culi XIII, Vaticano 177,. membran., fol., seculi XIV, et codice Sorbonn, 1355 biblio-
thecae Regiae Parisiensis, membran.', i°, seculi"Xlii.' :i£ quibus^^ Lrpsie'ns!s/"''qui Joannis
 PROOEMIUM. vn
Scoti versionem operum Pseudo-Dionysii integram continet, Prologum illum libro de
Ierarchia ecclesiastica praefixum exhibet. In codice Vaticano, qui de Ierarchia caelesti
libro expositiones variorum, nec non Joannis Scoti, additas continet, libro de Ierar-
chia ecclesiastica idem ille Prologus initio mutilus praemissus est. Etiam Parisien-
sis Prologum eidem Pseudo-Dionysii libro praefixum habet. Ad horum igitur trium
codicum fidem iste Prologus nunc primum in lucem prodit. Restat, ut moneam, etiam
in codice Darmstadiensi, olim Coloniensi 30, membran., seculi XII, nec non in codice
Monacensi Othlonis seculi XI, qui infra § 13 describentur, Prologi verba : Praecum'
benlium capitulorum doctrinam cet. usque ad ilerum mysterii synaxeos exposilo, deinde
Theoria ejus (vide infra col. 268. col. 1071) in fronte libri de Ierarchia ecclesiastica exhiberi.
§ 7. Joannis Scoti Expositionum in librum de divinis Nominibus nulla usquam vesti-
gia inveni. Verum ejus Expositiones seu glossas in mysticam Theologiam Pseudo-Diony-
sii deprehendi in codice Vindobonensi ms. hist. eccles. n° CXXXVI, membran., se-
culi XIV, 4°, foliorum 51, ubi exstant expositiones fol. 33-39 tam male exaratae, ut
permultum temporis ac laboris in iis describendis atque adornandis consumere debue-
rim. Nec tamen operam perdidi, quum textum fere ubique restituere mihi contigerit.
Continentur autem codice haecce :
Fol. 1-4 Indulgentiae et reliquiae ecclesiarum urbis Romae, fol. 4-19 traclatus magistri
Samuelis Israelitue, per quem dare probatur adventum, fol. 20-22 Clementis P. VI literae
super anno Jubilaei Romanis missae, fol. 22-24 epistola transmissa a Lucifero Papae et
Principibus ecclesiasticis, fol. 24-26 Precatorium scriptum ad- Clementem P. VI ex parle
Domini Ludowici Imperatoris a. 1343 sept. 18, fol. 26-27 Gopia cujusdam lilerae Regis
Angliae transmissae summo Pontifici d. d. sept. anno regni Fraticiae IV, Regni vero Angliae
XVII (extant apud Raynaldum), fol. 27-29 Copia citationis Tribuni electi per Romanum
populum, qui citavit Dominum Ludowicum, qui se dicit imperatorem, et Dominum Karulum
regem Bohemiae, et omnes principes et archiepiscopos electores regis Romani, fol. 29-33

Prologus Sibyllae, fol. 33-39 Joannis Scoti expositiones a nobis editae, fol. 39-51 Liber in
: Vade mecum in tribulatione
quo conlinentur multi horribiles eventus in tempore propinquo
contra et adversus Antichristum propinquum cet. Praeterea fol. 28-29 insertum est Examen
Manichaeorum medii aevi haud spernendum, quod data hac opportunitate in gratiam
leclorum hic a nobis communicatur. Est autem talis :
In examinationealicujus.
Primum iubeatur iurare, scilicel, quod sine omni fallacia et deceptione et sensus duplicatione, et secun-
dum intellectum et audienliam, ad omnia interroganiia
' respondeat. Post praestitum sacramentum, si
literatus est, interrogetur de symbolo Athanasii « Quicunquevult > per singulos versus et articulos. Postea,
si sit literatus sive non, de subsequentibus ariicilis interrogetur ita, cum, ut saepius, de modo et fide
iuramenti expressius admoneatur : Credis in Deum, Patrem omnipotentem, et Filium, et Spiritum san-
ctum, et in hac Trinitate unum Deum, unicum Creatorem esse caeli et terrae, corporum et animaruin,
visibilium rerum et invisibilium, omnium creaturarum? Gredis, quod animae hominum non sunt illi
daemones et spiritus maligni, qui de cielo ceciderunt? Credis, quod daemonum nullus unquam salvabi-
tur, neque aliquis illorum hominum, qui in illis peccatis, quac nos catholici dicimus mortalia, decedunt?
Credis, quod animae illae, quas Christus redemit, ab inferis secum vexit in caelum, et quod animae Apo-
stolorum et aliorum sanctorum cum Christo regnant in caelo,* et quod nobis in terra vivenlibus patrociuia
parare possunt? Credis, quod orationes et eleemosynae, quas facimus pro fidelibusdelunctis, prosunt eis?
Credis, quod mortui resurgent? Et quod lex Moysia Deo data est, et non a diabolo? Credis.quod baptizans
et vere parvulos facit Christianos, et quod bapiisinus, qui fit parvulis in aqua, non sit iterandus, in aliquo
alio inodo quasi meliori immutandus, et quod plene et perfecte potest baptizari parvulus infra annos discre-
tionis, et hoc in fide parentumetecclesiae? Credis, quod perpoenitentiam remittitur peccatum? Credis, quo.d
3
sine cordis contritione, oris confessione, operis salisfactione non remittitur peecatrm? Credis, quod polest
VARIAELECTIONES.
1 Cpd, Anastasii. a Cod, auae. s non om. coJ., addidi ex
con|.
vui PROOEJIIUM.
pani3 converii in verum corpug Christi? Credis,quod soli Deo non sufficit confiteri, nec laico, sed soll sacer-
doti? Credis, quod coniuncti simul permanenles sine separatione possunt salvari ? Credis, quod confirmatio
esi •[--[--j-magisquam alibi etquod hi,. qui abstinentiam non voverunt, sine peccato possunt vesci carnibus?
Vis esse obediens Papae et aliis Praelatis nosiris tibi denunciatis a nobis? Credis etiam, quod sine fide
cailrolica nullus polest salvari? Credis, quod indulgentiae a praelatis rationabiliter collatae possunt pro-
desse? Credis, quod moriale peccaium sacerdotis nondum praecisi (?) non potest impedire aliquid sacra-
memum, qnod celebratur ab eo? Credis, quod quaedam mendacia non sunt mortalia, et quod juramentum
in tribus casibus non est peccatum? Credis, quod judices seculares non peccant seculares jusie damnando
ad mortem? Credis, quod omni homini, etiam praedicaiori, manibus est laborare? Credis, quod horao per
liberum arbitrium potest damnari, et gratia cooperante salvari, ita quod ei non"est innata aliqua neces-
s;tas salvationis vel damnationis? Credis, quol post diem iudicii nullum erit damnatis solatium? Credis,
quod proprietates possidendo potest homo salvari? Credis, secundas vel tertias nuptias non esse damna-
biles? Credis, quod Vetus Testamenlum implelum est per Novum, et utrumque bonum? Credis, quod
spiriiu;<lebonum et parvulo est ad aeternam remunerationem, divinis officiis,maxime missarnm solemniis,
interesse, et oblationes ibi offerre? Credis, quod jejunia et peregrinationes ad lijnina Sanctorum et noctur-
nas vigilias ad instantiam orationum multum valet ad remissionem peccatorum et ad retributionem aeternae
vitae? Credis poenas esse purgatorias? Credis Dei Filium coaequalem esse Patri, ipsum vere esse incar-
natum humanitate in Bethlehem ex Maria virgine perpetua, ipsum Dei Filium, Deum el hominem circum-
cisum, a Joanne baplizatum, a diabolo tentatum, vere passum sub Pontio Pilato, crucifixum, mortunm et
sepultum, ad inferos descendisse, lertia die a mortuis resurrexisse, discipulis suis apparuisse, el eis viden-
tibus ad caelos ascendisse, ipsisque Spiriium sauctum missum de caelo recessisse, ipsosque apostolos hanc
fidera calholicam per universum mundum praedicasse, approbasse rationibus et auctoriiatibus, sequenlibus
signis, et ipsam tandem fldem catholicain, quam ipsi sic praedicavernnt, et beatus Petrns Antiochiae pri-
inum, et postea Romae praedicavit et confirmavit, et successores sui apostolatus usque ad praesens nunc
tenuerunt, et hodie contitentur : hoc et tu ipse confiteris et Urmiler tenes tanquam ab eo recessurus? Post
hoc secundum facit iuramentum, quod velit obedire Papae et Praelatis sibi denominatis.Teriium iuramen-
lum, se nunquam habere familiaritatem scienler cum eis, qui contrarium dicunt vel credunt, et quod
xunquam omittat eos prodere et accusare, ubicunque fuerint vel invenerint, et nominatim exprimere, et
quod nunquam audiat eos praedicare, quod omnes converlantur haeretici hoc anno.
§ 8. Venio ad Joannis Scoti homileticos et exegeticos libros. Ex illis sola ejus superest
homilia in prologum S. Evangelii secundum Joannem. Quam primus e codice bibliothecae
Alenconiensis edidit M. Felix Ravaisson in libro qui inscribitur Rapports sur les biblio-
theques des departements de Vouest. Paris, 1841, 8°, p. 334 sqq. Denuo edita est in libro,
cui titulus : Scot Erigine et la philosophie scholastique, par M. Saint-Rene" Taillandier.
Strasbourg, Paris, 1843, 8°, p. 299 sqq. Textum primi editoris passim a nobis emendatum
reddidimus. Sed codex ille qualis sit, editor non dixit.
§ 9. Ad exegeticos Joannis Scoti de sacra Scriptura libros quod attinet, sola fragmenta
eommentarii inS.Evangelium secundum Joannem supersunt, quae e codice ms. Laudunensi
81 idem M. Felix Ravaisson primus edidit in libro qui nuncupatur Catalogue giniral des
manuscrits des biblioth&ques publiques des dipartements, publie" sous les auspices du minislre
de Cmstruction publique. Tome premier. Paris, imprimerte Nattonate, 1849, 4°, p. 503 sqq.,
ubi de illis fragmentis p. 47 haec verba facit : « Les manuiorits de la bibliotheque de
Laon offrent un assez grand nombre de monuments inedits, ou du moins que je crois
tels. On trouvera r6unies dans 1'Appendice, a la fin du volume, quelques pieces, qui m'ont
semble" me>iter, a divers titres, d'etre publiees. La premiere est un fragment considerable
d'un commenlaire sur 1'Evangile de saint Jean, que je crois pouvoir altribuer au celebre
fondalcur de la philosophie et de la th£ologie mystique au moyen age, Jean Scot Erigene.
Ce morceau ne porte pas de titre ni de nom d'auteur dans le manuscrit; mais il me parait
impossible d'y mgconnaitre 1'ouvrage de Jean Scot. D'abord 1'ecriture du raanuscrit est du
IX" siecle, du temps ou ce personnage a vecu; ensuite 1'ouvrage meme est tout entier
concu et ex6cute" dans sa maniere, tres-facile a reconnaitre. La doctrine est bien celle dont
le grand dialogue de Divisione Naturae pr^sente le developpement, et qui est emprunt^e
presque entierement aux 6crits du pr^tendu saint Denys 1'Ar^opagite et de son commen*
tateur saint Max^ime, l$s auteurs qu'on cite 4e pre"ference dans notre Commentaire sont
pajnt Penys, sajnt Maxime et saint^ Gr^Qire dQ N^iapze, «'egt-Hire les au(eur§ fayoris
 PROOEMltM. U

de Jean Scot, et qu'il fut a peu pres le premier a faire connaitre en Occident. On y e"tale
celte connaissance de la langue grecque qui «5tait un des principaux titres du savant Irlan-
dais a 1'admiration de ses contemporains, et dont il fait parade dans tous ses ouvrages.
On affecte, comme lui, d'employer des mots grecs latinis^s; enfin, Nlocution a ce tour

podtique, tout particulier, qui caractense les ecrits"de Scot Erigene; c'est tout a fait le
style de son Hom&ie sur 1'Evangile de saint Jean, que j'ai publi^e ailleurs, et qui, du
reste, est tout a fait distincte du present commentaire. Malheureusement nous n'avons ici
de cet ouvrage qu'un fragment comprenant le commentaire de la plus grande partie des
cinq premiers chapitres de saint Jean, et du commencement du sixieme. II est tres-re-

grettable que nous n'ayons pas du moins le commentaire du reste de ce dernier chapitre.
On y aurait sans doute trouve' une exposition complete de la doctrine de Scot Erigene sur
l'Eucharistie, doctrine dont on n'a gaere juge" jusqu'a pr£sent que par celle de Berenger
de Tours, qui faisait profession de la suivre, rnais qui s'en e"carlait, ce semble, assez
notablement. passages suivants du fragment que nous publions fournissent
Les deux
quelques lumieres nouvelles sur la the"orie propre a. notre auteur : « Spiritualiter eum
(Salvatorem) immolamus, et intellectualiter mente, non dente, comedimus. Spiritualis
homo negat Christum carnem esse. quam jam in spiritum versam esse intelligit...
Caro ipsius (Christi) exaltata est, et mutata in animam rationabilem. » Du premiec de ces
deux passages, il parait r^sulter que Jean Scot niait la pr^sence r^elle du corps de Je"sus-
Christ, tandis que Berenger pr^tendait 1'admettre, et ne rejeter que la transsubstantiation.
Dans le second on apercoit la raison sur laquelle ii fondait son opinion, et qui 6tait que 18
chair de J^sus-Christ avan et^ cnangee en esprit, et que, par consequent, Je"sus-Christ
n'avait plus de corps et n'6tait qu'esprit pur. En effet, dans le de Divisione Naturae, si
Scot Erigene reconnait un corps a Je"sus-Christ, il soutient que ce coros est tout esprit,
exempt de toutes les conditions, soit du temps, soit de 1'espace; et 1. ajoute que tels
seront tous les corps dans l'«5tat glorieux de la vie future. II avait emprunte" cette Iheorie
des corps spirituels aux Peres de 1'EgIise grecque, tels que saint Gregoire de Nazianze, et
a saint Ambroise; qui leur est g£ne>alement conforme. »
Quae Joannis Scoti de Ss. Eucharistia doctrina fuerit, infra expendendum erit. Codi-
cem vero M. Felix Ramisson, 1. 1. p. 85 sic descripsit : Provient de Notre-Dame de
Laon. Ce commentaire est incomplet. Le manuscrit commence par «In propria venit v hoc est
« in humanam naturamincarnatusest,» etfinit, dans le courantdeTexplication du miraclo
de la multiplication des pains, par ces mots : « duobus sensibns conveniens. » Ce n'est
point le commentaire de Bede ni celui d'Alcuin; selon toute apparence, c'est celui de
Jean Scot firigene. On y remarque en effet de fr^quentes citations de mots grecs et
quelquefois des mots grecs latinis6s (par exemple, chasmate , de x«<rf*««). Or, on sait
que Scot Erigene aimait a faire ainsi 6talage de ses connaissanCes dans la langue
grecque. On y trouve ^galement la doctrine bien reconnaissable de 1'auteur du « de
divisione Naturae. »
Haec quidem hactenus. Codicem nuper a Regimine Francorum mihi liberaliter
Parisios transtnissum diligenter ipse inspexi, Ac primum quidem, quamvis in codice
pulla exstet auctorjs mentio, quin Joannis Scoti - coraraentarius sit, lectori perito
x PROOEMIUM.
dubium esse nequit. Codex numeris : constat foliis 48. Initio mutilus
foliorum caret
est. In foliis sedecim prioribus exstat fragmentum primum, characteribus seculi X
velXI, atramento nigro pulcherrime exaratum : pagina231ineas habere solet. Folia viginti
sex, quae sequuntur, fragmentum alterum exhibent. E quibus octo priora et prior
pagina noni atramento pallidiore eadem manu sunt exarata; cetera folia eodem
multum
nigro , quo fragmentum primum. In pagina lineae 24 numerantur. Tertium
denique fragmentum quinque foliis constat, alia manu aequali arctius ac negligen-
tius scriptum. In pagina lineas 29 numeravi. Scriptor quater integras sententias, quas
omiserat, infra aut supra margini adscripsil. In altera quinti folii pagina fragmentum
ita desinit, ut ejus 10 tantum lineas tegat.
HaecigiturtriafragmentaaM. F. Ravaisson edita typis repetivimus. Codex vero quum
sero in manus meas venisset, varias lectiones sententiasque integras ab illo neglectas
aut otnissas ad calcem editionis adscrihendas curavi. Nec non quartum fragmentum,
quod aciem illius omnino effugerat, detexi. Spatio enim trium linearum relicto
eadem manus primi et alterius fragmenti atramento quidem pallidiore, sed pariter
nitide hoc fragmentum subjunxit. Quod quin ejusdem commertarii fragmentum sit, vix
dubitaris. Quare hanc quoque particulam ad calcem editionis addendam putavi.
Ultimam denique codicis paginam tabula paschalis tenet.
- Quapropter quum res ita se haheant, equidem suspicor, scriptorem codicis, cum
coepisset commentarium diligenter describere, mox suscepti pertaesum alii id mu-
nus persequendum tradidisse, sed ad locos de sacra coena (Joann. VI, 11) quum
is pervenisset, ne ineptias, quas de Ss. Eucharistia Joannes Scotus docuisse fertur;,
ipse tueri videretur, omnino
coepto destitisse, solum autem fragmentum quartum
de sacrificio missae in usum suum subjunxisse. Postea membranae nonnullae, qua-
rum argumentum quoad doctrinam pariter offensioni erat, abscissae sunt. Quo facto
ne plura perderentur, ligatura recentiore cautum est. Probe enim animadvertas,
hoc ipso loco, ubi falsa peccati originalis doctrina coeperit, primum fragmentum,
et Evang. Joan. IV, 28 alterum finiri. Restat ut moneam, in fine fragmenti 111
(infra col. 347), vocem cerebrum manu scriptoris in locum vocabuli rasi substi-
tutum distincte legi. Haec quidem de hoc commentario sufficiant.
§ 10. Transeundum est ad systematicos Joannis Scoti libros. Ex quibus ille, quj
de Praedestinatione inscribitur, prodit ad fidem codicis Parisiensis S. Germanil314,
olim 634, recognitus. Est autem codex membranaceus seculi X, 4°, nitide exara-
tus, constatque foliis 204. Servatur in bibliotheca. Regia Parisiis. Joannis Scoti
liber exstat fol. 96,1—150,2. Tituli
capitum in codice leguntur; solus primi
capitis titulus desideratur. Numeros capitum recentior manus atramento pallidiori
addidit. Librum e Codice [Corbeiensi bibliothecae S. Germani a Pratis solus edidit
JUauguin in sylloge cui titulus : Veterum Auctorum, qui IX seculo de Praedestina-
tione et Gralia
scripserunt, opera el fragmenta Paris. 1650, 4% Tom. I, p. 109
sqq. Nec absimile veri esse videtur, eundem codicem esse, quo utebatur Mau-
guinus. Qui quum munere negligentissime functus sit,; ad codicis fidem textum per-
nerpolivimus ac reparavimus. _ ,„.
 IHOiJEMiiJM. xi
§ 11.* In textu librorum de divisione Naturae adornando magnum emendationum
et .variarum lectionum e codice Parisiensi descriptarum apparatum, qui ad calcem
editionis legitur, multo cum fructu adhibuimus. Atque dici nequit, quanto^
Galeanae
f
labore adornatio hujus inlricati et spinosi libri nobis constiterit. Interpunctio erat
recte constituenda, plurimi loci corrupti emendandi, verborum sententiae enuclean-
dae. In quibus omnibus quum Thomas Gale, qui primus eum librum edidit ita
inscriptum : Joannis Scoti Erigenae de Divisione Naturae libri quinquc diu desiderati. Ac-
cedil appendix ex Ambiguis S.Maximi Graece ct Latine, Oxonii 1681, nihil fere praestiterit,
alter, qui nuper eum denuo prelo dedit, C. B. Schliiter, hoc titulo : Joannis Scoti Erigenae
de Divisione Naturae libri quinque. Editio recognita et emendata. Monasterii Guestphalorum
1838, 8°, non sohtm nihil recognovit, nec emendavit, imo menda typographica auxit, et
totum illum apparatum emendationum variarumque lectionum, editioni prineipi additum,
penitus neglexit. Quod cum cuivis alii auctori opprobrio verti debeat, in Schliitero v. cl.
excusandum est, qui ipse oculorum lumine privatus non nisi per alios minus peritos edi-
tionem parare potuit.
Tali igiturmodo quum non mediocrem operam curamque in recensendo textu consum-
psissem, Parisiis codices quattuor insignes invenire mihi contigit. Jam novi labores,
novus sudorl Premebat tempus, urgebat redemptor libri, instabant operae, impediebant
spinosi ac vitiati operis difficullates. Attamen spes me tenet, gravioris momenti nihil
diligenliam meam effugisse. Codices autem illos contuli omnes.

Atque primus est codex S. Germani 309, olim 548, fol. maj., membran., seculi XI,
atramento nigro pulcherrime eiaratus. Constat paginis 447. Quarum ultima 14 tanlum
lineas habet. Finitur verbis : Qualis invidia bonorum angelorum de salute humani generis
intelligitur, deque ejus reditu ad Patrem suum, cujus substantiam, hoc est imaginis gra-
tiam in villa mortalis hujus vitae serviens diabolo dissipavit. Vide lib. V, cap. 38, infra
col. 1015. In fronte primae paginae ab uno latere manus seculi
XVI scripsit S. Petri
Corbeiensis, ab altero in extremitate membranae manus seculi XIII vel XIV literis mi-
nusculis : Iste liber est conventus Corbejae; sedmonachi habent unum memo le pro isto libro
peri phision, sed non totum quod memori le: vel comburatur vel reddatur monachis beati
Vincenlii in Lauduno ; melius enim essel, ut credo, quod combureretur propter haereses
daiAnatas quae sunt in eo. Manus seculi XVII, ut videtur, ab una parte Joannes Scotus
Erigena, ab altera sancti Germani a Pratis adjecit. Codex orditur a titulo miniato : Incipit
primus ntpi yva«<uvMag. Saepe mihi cogitanti cet. In margine hic illic glossae deprehen-
duntur. Haud raro argumentum literis miniatis margini adscriptum est. Idem codex
Parisiensis S. Germani esse videtur, quo utebantur Petrus Alixius, alii, a quibus varias
lectiones e codice S. Germani descriptas Thomas Gale obtinuit. Quod si bene conjicio, is,
qui codicem contulit, munere satis negligenter functus est. Restat, ul moneam, in folio
chartaceo praefixo manum recentiorem , Petri Alixii, ut suspicor, scripsisse : Hic con-
tinentur Joannis Scoti Erigenae nepi ?vaeo>vlibri omnes exceptis 22 paginis, quae alio in
libroreperiuntur. Quem alium librum innuat, nisicodicem ms. S. Germani 830, olirn549,
niox describendum, ignoro.
Alter est codex lat, bibl. Reg. Paris. 1764, foh, maj., membran.., seculi XII, dualjug
xii PROOKMIUM.
columnis exaratus. Numeris foliorum caret. Continet varia S. Ambrosii, Alcuini, Hiero-
nymi, Gregorii opeca. Ultimis 45 foliis exslat liber primus et pars libri secundi de
divisione Naturae. Desinit verbis: substantiam filiatam genuit et procedentem substantiam.
Vide infra lib. II, cap. 23. Mendis scatet. Suspicor, hunc esse codicem Thuanum valde
mutilum, de quo Thomas Gale ad vocem illam : et procedentem observat : Hic deficit
codex, qui olimfuit Thuni. E Colbertina enim in bibliothecam Regiam transiisse videtur.
Ad calcem fragmenti de divisione Naturae eadem manus carmen subjunxit delritis literis
lectu difficillimum hocce:
0 sacre ... o sub unum molimine salvo,
Cui opus rutilat cum gemmis thureque mixtum,
Nescio quis pugnos quod vidit dicere possit.
Olli Chrislus amor fil, virtus, gloria, fulgor',
Corporis osque manusque, apud simul onmium membra,
Carceris inluviem, rabiesque rabiemque' ferarum,
Ac tenues telas discriminans fulmine pulchro.
Aurium florigeris concordant carmine Musis
Tam doctos texendi saphyro fulva
Quisquis ' contulerit faciein, hac sindone munda
Verbera, vincula, famem,
4 virgas, tormenta, catenas
Non mala, serpentis non sentiunt ipsa venena.
Joannis Scoti carmen esse haud temere conjicio. Sed quid versus corrupti sibi velint,
non plane me perspJ.cere fateor.
Tertius est codex S. Germani 280, olim 166, fol. maj., membran., seculi XII. Constat
foliis 235. Duo fragmenta librorum de divisione Naturae exstant foliis 192-235, quorum
unum incipit verbis : rationale,mortale ,visibile, profecto angelusneque animal rationabile
est, neque mortale neque visibile cet., vide iniia lib. I, cap. 4 ; et desinit fol. 222, 2
verbis : videsne ergo quemadmodum vera ratio categoriam faci, vide infra lib. I, cap.
74; alterum incipit fol. 223, 1 verbis : Hactenus de divisionibus deque adunationibus
cot., vide infra lib. II, cap. 13, et desinit fol. 235, 2 verbis : Non solum concedo , verum
etiam intelligo excellentissimum animae motum circa incognitum Deum ultra omnem creatu-
ram verissime vocari et subsistere intellectum. Sed quomodo vel qua ratione intellcctus dum
intra terminos humanae naturae; vide infra lib. II, cap. 23. Is igitur codex cum codico
primo S. Germani 309 fere ubique concordat.
Quartus denique codex S. Germani 830, olim 549, membran.,.fol., seculi XI, pulcher-
rime scriptus, constat foliis 207, quibus continentur libri IV et V de divisione Naturae.
Folio 207,1 lineae 5 tantum habentur. Saepissime argumentum ad marginem adscriptum
est. In folio chartaceo praefixo haec leguntur : Liber quartus et quinlus nept yo»swvJoannis
Scotti Erigenae , eadem manu scripta, quam Petri Alixii esse supra suspicabar. In fronte
primae membranae raanus seculi XIV scripsit: De superessentiali natura. Recens seculi
XVII manus , ut videtur, addidit: S. Petri Corbeiensis
Et de codicibus, quos in perpoliendis hisce libris adhibuimus, haec quidem hactenus.
Codicem 1976 bibliothecae civitatis Abrincatum examinare non potui. Quem M. F
Ravaisson in libro Rapports au ministre cet. p. 197 sic descripsit: N" 1976, in folio ; XIII
siecle. In hoc volumine continetur ultima pars Periphision [-ctpi yvaeuv] Joannis Scoti,
scilicet libri III et semis. In alio volumine continetur prima pars ejusdem libri, scilice

VARIAELECTIONES.
Coil. julcor. s Cod, rabenKfue. ' Cod. Que i/nis. '*God, Non mutu serpentes.
 PROOEMIUM. xiii

liberprimus et 11 semis. Fecit enimidem Joannes V iibros de Naturae Divisione, obscuris-

simos et caute legendos,
§ 12. Duo haec opera systematica cum integra supersint, tertii de egressu et regressu
animae ad Deum parvum tantum fragmentum exstat. Sed is liber integer olim reperiebatur
in bibliolheca Electorali Treverensi, ut teslatur G. de Northausen , vir doctus , qui c. a.
1594 codices mss., quibus bibliotheca Vaticana locupletaretur, in Germania colligebat.
Is igilur in codice ms. Vallicellensi C. 28, cui titulus: Index voluminum, qui tempore
Caesarei Baronii in variis bibliothecis Romae et alibi asservantur, p. 192 haec memoriae
tradidit: Codices, inquit, mss. membranacei, quos e cumulo librorum ecclesiae Metropoli-
tanae Treverensis me vidisse memini, hi sunt. Sequitur catalogus , in quo sub n° 15 haec
leguntur : Joannis Scoti Benedictini, qui fuit unus ex quattuor primis fundatoribus acade-
miae Parisiensis, opus « de egressu et regressu animae adDeum » styio scriptum Platonico.
Quod licet errore aliquo circa Ss. Trinitatem , ut Alexander Halensis et alii post eum do-
ctores Gymnasticinotant,inspersum sit, servari tamen potestin usum Theologorum, quando
ad pleniorem Scholasticorum intellectum erratum Scoticum in ipsa scaturigine vellenl in-
spicere. Treveris codicem frustra ipse quaesivi. Mabillonius hujus Hbri codicem vidit
Claromiscensem prope Audamaropolim, quem descripsit Act. Ord. S. Bened. Sec. IV.
P. II. p. LXVI. Neque hic codex superesse videtur. Parvum itaque fragmentum libri
illdus e codice collect. 596, membran., 4°, bibliothecae Christianae erutum quum Carolus
Greith in Spicilegio Vaticano Frauenfeld, 1838,^- 80 sqq. ediderit, illud ad ejusdem
codicis fidem denuo recognitum jam hic exhibemus. Exstat vero in hujus codicis mem-
brana nona perpulchri candoris, manu seculi X. exaratum.
§ 13. Jam de versionibus Joannis Scoti dicendum est. Nam haud pauca in Latinum ser-
ntonem converlit scripta veterum Graecorum. Ex quibus maximam facile obtinuit famam
versio illa operum S. Dionysii Areopagitae. Quorum Graecum exemplar cum Michael
Balbus imperator Ludovico Pio a. 827 dono dedisset, Joannes Scotus jubente Carolo
Calvo instituit versionem ad verbum factam, sed obscuram ftt arl irtelligendum difli-
ciilimam. Melior vero ac planior quum deesset, versio Joannis Scoti per multa secula
lectaest,et amplissimorum medii aevi theologorum commentariis iiluslrata. Unde fit,
ut eam in bibliothecis codicum mss. hodieque crebro invenias. Ex codicibus vero, quos
evolvi, primum locum obtinet cod. Emmeram. B. XLIV.fol., hodie insignitus cod.
Ratisb. S. Emmeram. 137 , bibliothecae Regiae Monacensis, membran., fol., seculi X
exeuntis, constat foliis 113. Tituli et initiales capitulorum sunt miniali. Inilio singulo-
rum Hbrorum initiales aureae perpulchrae nitent. Continetur eo sola versio operum
Pseudo-Dionysii. Codex nitidissime ipsa manu Othlonis perillustris S. Emmerammi
monachi Ratisponensis scriptus est, cujus versus in fine hi leguntur:

En ego lantillus Otloh vulgo vocitalus,

Quamvis omnigeniscorruptus sim malefactis
Sat tamcn islud opus scribendi tuum libi promptus,
Sancte Dionysi, martyr celeberrime Christi :
Unde mei quaeso precibus sacris memor esto,
Vos quoque qui legitis veniam mihi posco petatis

Gratia regiminis noslri codicem Bonnam nobis missum diligcnter excutere licuil.
X1V PROOEMIUM.

Secundum locum obtinct codex 971 bibl. Vindob., olim Salisburgensis 157, seculi XI,
: Hic liber est sancti
4% foliorum 152, in cujus inleriore operculi parte haec leguntur
Radberti et canonicorum Sahburgensium, quem quisquis abstulerit, anathema sit. Conlinetur
hoc codice nihil praeter versionem illam integram. Libri singuli pictis, capita miniatis
initialibus incipiunt. Codex nitidissime scriptus est, sed sub finem, id est in mystica theo-
logia etin epistolis S. Dionysii, mendis scatet.
Tertiusest cod. Vindobonensis754, olim cod. theol. CCXVII, membran., fol., seculi XII
ineuntis, constat foliis 100. Fuit olim, ut manus seculi XIV fol. 45, 2 testatur, canonicornm
regularium S. Augustini in nova civitate. Codicem haud spernendae auctoritatis descripsit
Denis Codd. mss. bibl. Palat. Vindob. lat. Tom. I, p. 677 sqq. Quare plura de eo hic verba
facere supersedemus.
Accedunt duo codices, Darmstadiensis et Monacensis. Ex quibus ille ut in fronte
primi folii legitur, olim fuit majoris ecclesiae in Colonia, deinde concessus fratribus mi-
noribus. Est autem codex membran., fol., seculi XII. Constat foliis 103, quibus integra
versio habetur. Codicem Hartzheim descripsit in catalogo historico-critico codicum mss.
bibl. ecclesiae metropolitanae Coloniensis Coloniae 1752, 4°, p. 20 sub n" 30. Margini
scholia perpetua S. Maximi, latine reddita, adscripta sunt. Epistolae S. Dionysii finiuntur
fol. 101, 1, ubi haec legis : Expletae sunt decem epistolae Dionysii Areopagitae archiepiscopi
facti Athenarum. Subjunguntur pars epistolae Polycratis ad Victorem papam (Euseb. Hist.
eccl., V, 24), elhistoria de juvene latrone, quem a scelere revocalum Joannes Evangelista
ecclesiae restituit (Clemens Alexandrinus quis dives salvetur, c. 42; Euseb. Hist. eccl., III'
23). Reliqua pars membranae rebus nullius momenli occupatur. Alter codex Monacensis
lat. Furstenfeld. 9, fol., seculi XV, partim chartaceus partim membranaceus, ita quidem,
ut qualluor folia chartacea duo excipiant folia membranacea, constatfoliis 359; versio integra
nitidissime scriptafol. 1-109 legitur; reliqunm partem codicis Commentarii domini Alberti
episcopi Ratisbonensis in libros Pseudo-Dionysii occupant.
Superest, ut duos codices commemorem Vaticanos 177 et 176, quos descripsimus supra
§ 5. Quibus pariter versio integra continetur, ita, ut monuimus disposita, ut singulis
capitibus commentarii variorum scriptorum subjungantur.
Ad fidem igitur horum septem codicum Joannis Scoti Praefationem et versus versioni
praemissos, neunon pessimi argumenti ad calcem versionis obvios recognovimus. Sed
in textu ipsius versionis recensendo tres tantum codices adhibuimus, Monacensem
Othlonis, Darmstadiensem, et Furstenfeldensem. Neque horum varietatem lectionis lo-
tam descripsi, sed solas gravioris momenti varias lectiones addendas putavi.
Praeterea inspeximus, istius versionis codicem Lipsiensem 188, membranaceum , fol.,
seculi XIII, quem supra § 6 laudavimus, codicem Florentinum Plut. LXXXIX, Sup. 15,
membran., fol. maj.,seculi XI vel XII ineuntis, foliorum 253, ubi versio exstat fol. 1-104,
codices Gandavensem , Parisienses , necnon plurimos alios minoris pretii codices , quos
quidem hic enumerare et longum et a re alienum esse videtur.
Versioni praemisi epistolam Anastasii bibliothecarii, in codicibus Florentino laudato ct
duobus Vaticanis 176 et 177, nec non in quibusdam aliis, quos inspeximus, item versioni
praefixam.Textuni verohujusepistolaeadfidem editionisUsseriiinEpistolarumHibernicarum
sylloge, editionis Argentinensis operum S. Dionysiia. 1503, etillorum codicum recensuimus.
Sed dolemus, quod lapsu memoriae varielatcm lectionis, e tribus codicibus desumptam, uni
 PROOEMIUM. xv
Fiorentino tribuimus. Hunc igitur errorem, quem corrigere jam non licet, hic Hbere fa-
teamur necesse est.
Praeterea monendum est, versionem adjunctis commentariis variorum prodiisse Argen-
tinae 1503 hoc titulo : Opera Dionysii veteris et novae translationis, etiam novissimae ipsius
Marsilii Ficini, cum commentariis Hugonis, Alberti, Thomae, Ambrosii oratoris, Linconiensis
et Vercellensis. Nova editio aucta prodiit Coloniae hoc litulo : S. Dionysii Areopagitae martyris,
episcopiAtheniensis,et Gallorum aposloli opera, quae quidem exstent, omnia, quintuplici
translatione versa, et commenlariis D. Dionysii a Rikel Carthusiani nunc iterum diligentis-
sime editiselucidata, ab innumeris, quibus antehac scalebant, mendis sedulo vindicata. Coloniae
anno Christi nati 1556 mense Januarii, fol. Alteram hanc edilionem in edenda versione ad-
hibuimus.
Dala hac opportunitate licebil de Othlone monacho, cujus codicem insignem modo lau-
davimus, ad fidem codicum Monacensium nonnulla subjungere. Is enim coenobii S. Emme-
rammi Ratisbonensis monachus fuit. Vixit exeunte seculo X et ineunte XI. Cujus opera
ex autographis edidit Pez Novus Thesaurus Anecdotorum, Tom. III P. II, p. 142 sqq. Au-
tographa hodieque exstant in bibliotheca Regia Monacensi codd. Emmer. E. CXIII, 4°, et
b. 10, 8°. In quorum altero hoc, fol. 112, Othlo libros, quos sua manu descripsit, hos
enumerat : Tres quoque libros Evangeliorum, et duos cum epistolis et evangeliis, qui
lectionarii vocantur, suosque officiales, nec non volumina duo sancti Augustini, in quorum
uno VIII, in alio V libri continentur, collationesque Patrum et Ierarchiam scripsi. Ex
eodem autographo Mabillonius Vett. Analecta ed. Paris. 1723, p. 108 sqq. Othlonis librum
edidit falso hoc litulo : Anonymi monachi Ratisbonensis libellus de ipsius tentationibus,
varia fortuna, et scriptis. Liber in codice inscribitur : Incipit liber de lentatione cujusdam
monachi. Mabillonii texlus mensis refertus et in fine truncatus
est, ita, ut nova editio ad
autographi fidem recognita peroptata esse videatur. Altero autem autographo cod.CXIII,
fol. 1-16, habetur Olhlonis libellus manualis de admonilione clericorum, qui sine nomine
auctoris prodiit in Opp. Bedae Coloniae 1688, Tom. II, p. 200 sqq., ita inscriptus : de Sul-
stantiis Ubellus. Monachi Benedictini, qui seculo XI vel XII antiquior non sit, opus esse
conjecerant Oudin de Script. eccles. T. I, col. 1687, 1706, et Fabricius bibl. v. Beda.
Libellum excipit fol. 16-18 carmen Othlonis, ilainscriptum : Sermo metricus ad clericos
specialiter dictus, a Pezio neglectum. Quod quum instanle anno millesimo, quo finem
mundi exspectabant, clerum ad poenitentiam revocet, illos versus in gratiam lectorum
hoc loco adscribendos curavimus. Sunt autemhice :
Othlonis sermo metricus ad clericos specialiter dictus.
O fratres cari, doctores atque magistri
Ecclesiae sanciae sub cleri conditione,
Deprecor, audite, quae jam volo verba referre. 7
Cum prope sit tenipus, qno mundus erit ruiturns,
5 Vos, qui diligilis vitae promissaperennis,
Fortes athletae, sursum fpem meniis habete.
Ne quid in hoc mundo jam possideatis amando.
Restat enim vobis fructus patriae melioris,
Si modo sinceri siudeatis riie mereri.
i 10 Ad quam quaerendam pracsentem spernile vitam,
Usibus exceptis, per quos illuc properetis,
Et qnibus interea foveantur corpora vestra.
Non vos seducat, si census copia abundat;
" Si sunt divitiae, per eas nolite perire.
15 Nam Deus has tnbuens, in eis interrogat omnes,
Quis velit in donis potius consiare fidelis. <
Non alias ulli subiguntur commoda mundi,
xvi PROOEMIUM.

Quamvis perplures cupiant nunc esse potentes,

Scilicet intenti magis ad convivia secli,
20 Quam curis animae commissis suppeiiitare.
Vos auiem, fratres, quae mundi sunt, fugientes,
Quaerite vestrarum conslanter opes animarum.
Nam quid honor grandis, si tantum pondus honoris?
Quid prodest landem, si mundum sumitis omuem,
25 Post eius casum sine fine pati cruciatum ?
Ergo attendendum nobis esl atque limendum,
Ne plebs indocta pereat per crimina nostra.
Nos etenim docli per sacrae dogmata legis,
Ut bene vivendi reliquis exempla darenius,
30 Et si res peteret, occasio quaeque veniret,
Pro fidei sociis etiam mortem pateremur,
Labimur in primis congressibus impietatis,
Tanquam nil nisi contra vires inimici :
Et quod adhuc gravius miserabiliusque videtur,
35 Non solum fugimus, quo praecipimur fore munus,
Sed quojue commissa lacerantes more luporum,
Quaedam vastamus, quaedam male destituemus.
Nam quibus ut patres deberemus dare victum,
Si vis ulla loci vel casus posceret anni,
40 His ut raptores crudeliter advenientes,
Ula asportamus, quod eril miserabile dictu,
Quae pietas aliena dedit pro nomine Christi.
Cum peccatores male facta sui meluentes
Ad uos pro veniae causa fugient capiendae,'
45 His aut terribiles, plus quam res poscat et usus,
Seu, plus quam liceat, clementes inveniemur;
Vel dedignantes super his decernere quicquam,
Jusla cautela lantum commiltimus illis,;
Quos sceleralorum socios existere scimus.
50 Nos quia consiricti sub sollicitudine mundi,
OfilcioqueDucis fungentes, aut Vice regis,
Commissae plebis curam pensare nequimus,
Indignumque foret, tam claros tamque potentes
Degeneri lurbae nos ipsos suppeditare.
55 Sunt alii plures quis conveniat labor isie,
Ut vulgus doceant, et ut exemplis bene praesint.
Mos mundi proceres, nos constat ad otia nalos,
Utque canum, volucrum sectemur ludicra tanlum,
Seu quaecunque placent, his deliciis potiamur.
60 Nam vitae hujus opes quaerunt illos seniores,
Qui supradiciis sludeant insistere iudis,
Nec fuerit luxus, quod mundi postulat usus.
Haec si non dictu, tamen afiirmantur in actu,
Sicut et ipse probat mos cleri quolidianus.
G5 Est et adbuc vitium reliquis compar referendum :
Ejus enim crinieu, qui speratur quid habere,
Cai.sa nianet nobis, ejusdem rebus abuti.
Tunc raptis rebus roisernm non corrigit ullus,
Ut pro commisis aliquatenus hic reparalus,
70 Possit pcrpetuae flaminas evadere poenae.
Sed quis tam doctus per singula currere posset,
In quibus auctorcs scelerum convincimur esse
Nos , qui plus aliis divina negoiia scimus?
Dummodonoster honor celebris babeatur in orbe,
75 Et variis poiupis rutilantes efficiamur,
Nil manet illaesum per i.os utcunque patratum ,
Aut male poscendo, seu , quod pejus, rapiendo.
Qui complere nequit damnum, vel meute parabit:
Sic fuga doctorum necis exstat causa sequentum,
80 Nec gravior pestis, cum paslor erit gregis hostis.
Nam nimis audacter dum clerus abutiiur orbe,
Quid tunc indocti possunt aliter meditari,
li\ pariter cunctis perversa licere reaiitur?
Jam merito flemus, qui talia corda tenemus,
85 Imo dies \enient, si non purgamur in istis ,
Quamvis nunc risus nos occupet immoderatus ,
Cum dolor aeternus circumvallat cruciandos.
Quid plus Judaeis agiinus bene vel Pharisaeis ,
Quos foris albatos legimus, sed pectore foedos,
90 Dum lantum lingua volumus complere staluta ?
Ut mihi fert aniiuus, pejores'Iieu I sumus illis.
Denique si quicquam pracier lesalia scirent,
Ilifoiiassc miims tam grande nelas sequerentur.
Al nos ia libris non soiu-n criinen eorum ,
 PROOEMIUM. xvn
95 Sed quoque multorum cernentes gesta aliorum <
Quaedam composiia pro vindicia reproborum ,
Quaedam pro bravio sperando dicta piorum,
Scire quidem transacia velut praesentia quimus ,
Nec lamen a paribus viiiis cessare limemus.
100 Hos execramur, quod tam perversa studebant,
, N>n allendentes, quia nos iilem tenet error,
Qui praecepta Deilabiis lanlum veneramur.
lpsi namque Deum tanquam nos ore colebant,
Attestanle Deo per Isaiae dicta<prophetae,
105 Quae pariter Christus Judaeis postea dixit:
Haec plebs melabiis colit, et corde est procul a me.
Saepe quidem loquimur de sancta religione,
Et cum magnificisperhibemus caelica verbis ,
Pondera ponentes gravia in humeros aliorum , -*i
110 Quae nec cum digito volumus contingere nostro,
Ceu Dominocura non sit pro talibus ulla ,
Ac nos peccantes solita non arguat ira.
Eligile ergo locum, quo conveniatis in unum ,
Vos, quibus est licitum, nec non concessa poteslas,
115 Sub pastoraii cura convertere mundum ,
Ut, rum sit tempus veniae, mores renovemus,
Et sicut per nos primum frigescere coepit,
Sic nunc a nobis recalescat amor pietatis.
Nam varios casus, quos profert hic modo mundu«,
120 Arbitror ex nostris prorsus contingere culpis ,
Qui pro subjectis curam nullam relinentes,
Illos exemplisjactamus in infima pravis.
Sic igitur totus corrumpitur undique mundus,
Sic quoque contingit, ut pro nihilo reputemur,
125 Cum r.leri olficiumsectatur opus laicorum ,
Et pariter laici staluuntur in ordine cleri.
Sed dispar longe peccatum constat utrumque.
Denique plus peccant, qui plura sciendo probabant,
Cuique datur mulium, quaeretur ab hoc quoque multum.

§ 14. Joannis Scoli versionem Ambiguorum S. Maximi a Mabillonio v. cl. [cf. Act. SS.
Ord. S. Bened. sec. IV P. II p. LXVI] acceptara mutilam edidit Thomas Gale in Appendice
ad libros de divisione Naturae, p. 1-45. Codices hujus versionis nullos offendi. Suspicor,
in codice bibliothecae armamentarii Parisiensis, e quo M. F. Ravaisson tria carmina de
S. Maximo, quae illam versionem respiciunt, edidit Rapports cet. p. 356 sqq., etiam vw-
sionem inlegram reperiri. Doleo, quod nuper, cum Parisiis essem, ad codices hujus bi-
bliothecae aditus non patebat. Textum igitur pro virili parte, adh&ilis etiam Thomae
Gale emendalionibus ad calcem editionis suae subjunctis, passim casligatum reddidinius.
§ 15. Ut illis temporibus mos fuit virorum doctorum, quiin aula Regia versabantur —
solum in mentem revoco Alcuinum — festis diebus aut alia data opportunitate carmkia
condere, laudesaue regis aut reginae, Christi, Sanctorum canere, ita Scotus quoque noster
Versus fecit, qui m codicibus Vaticanis bibl. Christinae 1587 et 1709 inveniunlur. E quibus
quum Eminentissimus Cardinalis Angelo Mai illa carmina Classicorum Auctorum e codicibus
Vaticanis editorum Tom. V, p. 426 sqq. primus ediderit, jam ad eorundem codicum fidem a
me recognita atque emendata denuo prodeunt. Codex 1587 membran. seculi X velj XI,
8°, constat foliis 66. Carmina leguntur fol. 57,1—64,2. Altero codice 1709 membran., se-
0111X18% carmina exstant fol. 16,2—18,1. Ex priore lubet aliud carmen anonymi, quod
f»l. 4 habelur, proferre. Est vero tale.
Versus collecti ad exemplum communium sil.
Mens tenebrosa tumet, morlis obscura leneDris,
Vir humilis moesto caelum conscendit ab humo.,
Regna beata poli sic jamque scandere spes est,
Cujus amor maneat, cujus in corde per eum
Sanctae, o juvenis, tibi sit sapientiae ardor.
Soph a nota tuae et mens nota sophiae .
Hoc est decus, hoc animae virtus, hoc est inclytus ordo-
PATROL.
CXXII. t
xvi-j PRnOEMlUM.
Condile gaza po!o, saccos vacinte gazarum,
Aula tenei Christi Christum in pectore et aula.-
De galla puella.
Das nunquam , semper promiiiis, G.dla, rrganli •
Si sen per fallis, jam rogo, Galla, nega.
De lineoso.
Tnrpe prcus, inulile, turpe, sine gramine capus
Et sine fronde frulex, et sine crine caput.
Ad ebriutn.
Dic mihi, dic, ebrie, vivis an morle gravaris ?
Pallidus ecce jaces, ecce sine mente quiescis;
Non bona, non mala, nou dura, non inolliasentis.
Hoc tanlum distas a fati sorte sepulli,
Quod tenuis mkeros subpungit auheli.us artus.
De vino.
M>gnuslu, Bicch^, nrgna tua virtns ubique,
Contra le cerianles lu semper palmam levasii.
Joannis Scoti versus de S. Maximo e codice armamentarii eruit M. F. Ravaisson. Quos
in libro, cui titulus : Rapporls cet. p. 356-338, edilos nunc reddidimus. Codex qualis sit,
edilor non indicavit.
VersusJoannis Scoti exstare in cod. ms.Benedictino apud Cantabrigienses, teslatur Thomas
Gale in praefatione ad libros de divisione Naturae. Nec dubium est, quin is intellexerit
eosdcm versus, quos beatus Dr Oehler ante hos fere decem annos descripsit e cod.
Cantabrig. collegii Corp. Christi N° 223 seculi IX. Cujus copiam, etsi fralrem haeredem
identidem rogassem, ut mihi in usum hujus editionis concederet, non obtinui, imo respon-
ium nullum accepi. NequeCantabrigienses votis^meis, ut carmen in usum meum describe-
retur. obsecuti sunt. Quare solum carminis finem, quem Dr Oehler cum amico communica-
vcrat, edere potui. Constat ipso tesle carmen argumenti dograatico-ascetici versibus 101.
Versus de S. Dionysio initio et in fine versionis operum ejus reperiuntur. Pariter versus
guattuor initio libri de Praedcstinatione occurrunt. Duos versus e codice bibliothecae
Regiae eruit Cousin, Fragments philosophiques, Tom. III Append. p. 328. Quos infra addi-
dimus. Alii versus, qui Joanni Scolo tribuenda esse videbantur, supra § 11 adscripsimus.
Accedunt Joannis Scoti gracci versus incompti et horridi, qui e codice S. Germani pro-
dierunt literis uncialibus una cum glossis latinis in Praefatione ad C. Labbei glossaria. Qui
elsi tam corrupti sint, ut ipso Angelo Mai teste 1.1. p. 451 sanari vix posse videantur, tamen
in iis emendandis ac reparandis non sine fructu nobis laborasse videmur. Quare ii castigat 1
hic denuo edunlur. Codicem S. Germani in bibliotheca Regia Parisiensi frustra quaesivi.
Casu in manus meas venit carmen graecum, literis lalinis seculi IX exaratum, adscriptis
fdossis latinis. Quod quum antelios quinque annos Dr M. C. B. Bock v. cl. e codice
bibliothccaeBurgundicae Bruxellensis descriplum Lerschio nostro eheu! praematuramorte
nobis erepto misisset, ut primum inspexi^Joannis Scoli versus esse cognovi. Codicem,
miper cum Bruxellis versarcr, in Franciam missum,"inspicere non potui. Est vero cod.
10078-10084, membran., fol., seculi XII. Conlinentur eo Virgiliana Fittgenlii et glossae de
obslrusis sermonibus. \n quibus glossis et hosce versus, in bonorem S. Dionysii compo-
sitos, numerari suspicor.
§ 16. Nuper pollicitus est D. Pilra v. cl., Spicilegii Solesmensis Tom. II se Joannis Scoti
commentarios in Martianum Capellam evulgaturum. Quos doleo nondum comparuisse.
Nuperrime quum Parisiis versabar, in codice ms. S. Germani 1110, olim 589, membran.,
bos comraentarios detexissemihi vidcor. Nec tainenotiuin mihi suppetcbat eosdescribendi
QiKire D. Pilra litcris per manus redemptoris hujus libri tradilis quuru rogassem, ut mihi co-
 PROOEMIUM xix
piam suam ut comparandam in usum hujus editionis concederet, ne ab hoc quidem respon-
sum accepi. Attamen codicem S. Germani istum breviterdescribere non omittam,ut ille eum
in usum suum convertcre possit. Est autem codex membran., fol., duabus columnis manu
seculi XIII exaralus, in fine nautitus. Constat foliis 125, quibus varia leguntur. Fol. 31, 1-
38,2 exstat Iiber 1 de divisione Naturae usque ad cap. 32, in cujus fine fragmenlum
verbis : Omnis siquidem natura seu essentiarum seu accidcntium immutabilis est finilur.
Quod iam tribus, quos supra § 11 laudavi, codicibus examinatis neglexi. Fol. 47,1-115,2
extant Annotationes in Martianum, quas Joannis Scoti esse suspicor. Incipiunt : Uujus
fabulae auctorem Martianum comperimus fuisse Carthaginiensem genere, nec non et Romanum
civem, unde et latiari ritu tetronomos, hoc est, quattuor nominibus nominatus est, Martianus
quippe, Mineus, Felix ct Capella vocatus. Marlianus quidem proprio nominc; Mineus vero
ex colore, ut aiunt, quia rufus erat; Felix nescimus, feliciterne vixit necne; Capclla autem
quia sic quaedam satyra, sivc nutrix ejus sive admonilrix fuerit, suis scriptis nam aperte
patet, cum nominavit cet. Fol. 67, 2 legitur : Incipil expositio sccundi libri nuptiarum
Philologiae et Mercurii; fol. 89, 2 Finit de relhorica; fol. 90, 2 Incipiunt haec pauca in
Martianigeometriam; fol. 97, 2 Finil de gcometria : incipit de arithmetica; fol. 107, 2 in
musicam Martiani haec pauca. Finiuntur commentarii fol. 115, 2 his verbis : Decertum
i. e. dccertatum. Urbs Elisae i. e. Carthago. Jugariorum i. e. de Jugaria provincia fuit
Martianus. Marcidam t. e. antiquam. Veternum, antiquum. Explicit item Glossa de Musica.
eti)£«ptf. Quae usque ad finem codicis sequunlur, alia manu scripta sunt.

III

DE VITA ET SCRIPTIS JOANNIS SCOTI ORSERVATIONES.

§17. Et de codicibus, quibus in paranda hac editione usi suraus, haclenus. Restat, ut
nonnulla de vita et scriptis Jo.mnis Scott exponamus, in quibusa scriptore commentationis
infra impressae nobis dissentiendum est.
Ac primum quidem in explicando Erigenae nomine, quotquot hucusque de Joanne Scolo
scripserunt, haud leviter erraverunt. Neque id mirum, quum Erigena vocabulum nikil
nisi genuini nominis Ierugenae depravatio sit, nata illa, ut opinor, seculo demum XV. Id
quod codicum fide facile probatur
Omnibus enim, qui supersunt, Joannis Scoti scriptis in codicibus solum nomen Joannis
Scoti praefixum est. Sic in Expositionum caelestis Ierarchiae codicibus legitur: Incipiunt
expositiones Joannis Scoti, in codice Expositionum mysticae theologiae : Incipit prologus
Joannis Scoti cet. versus codicis Vaticani inscribuntur Joannis cnoeei, versus codicis
Cantabrigiensis nomen prae se ferunl Joannis Scoti, homilia inscribitur : homilia Joannis
Scoti. In sola versione operum Pseudo-Dionysii Areopagitae pro Scoli aliud exslat
cognomen, non quidem Erigena, sed Ierugena. Haec enim legis in vetustissimis, quos
evolvimus, codicibus, Monacensi Othlonis, et duobus Vindoborjensibus : Incipiunt libri
sancti Dionysii Areopagitae, quos Joannes Ierugena transtuiit de Graeco in Latinum.
Pariter codex Fiirstenfeldensis Monachii, nec non ambo Vaticani habent Ierugena. Soli
codices Florentinus et Darmstadiensis habent Eriugena.
Quae quum ita sint, jam quaeritur, quidnam hoc cognomen lerugena significet. Quo.l
haud scio an non sit difficile ad inveniendum. Compositum est enim ex 'lepaO, scilicct
vao-ov,et gena, ita ut sit oriundus ex insula sanctorum. Quo nomine aDoellatum esse avAi
ii PROOEMIUM

quitus Hibernlam sciunt omnes. Upov aucitur ab Up&;, 6v, formaturque nomen Ierugena
ex„ genitivo ttpoO more "Latinorum eodem modo, quo Grajugena, quo nomine ipse Scotus
noster S. Maximum honorat in hoc versu:
Quisqms amat formam pulchrae Iaudare Sophiae,
Te legat assidue, Maxime Grajugena.
En simplicissimam, eamque haud dubie veram istius nominis explanationem. Quod
quum posteri, qui versionem descripserunt, minus intelligerent, in Eriugena ideo, ut
videtur, mutarunt, ut ad nomen Erin alluderet. Postea, quum haud raro u litera magis
informoray Iiteraeexararetur, \tvo Ierugena viridocti legerunt Erygena, Erigena,in quibus
primus fere Trilhemius fuisse videtur.
Itaque acutissimae virorum doctorum conjecturae, opinantium, Joaonem Scotum e terra
Ergene, e pago Eriuven, vel ex urbe Aire oriundum fuisse, et quae copiose infra in com-
mentatione de hoc nomine disputata inveniuntur, ut vana collabuntur. Neque hoc loco
{iraetermittendum esse viaetur, a scriptoribusaequalibus Joannem nunquam alio cognomin-e
nisi Scofi vel Scotigenae nominari, neque in codicibus unquam Joannem Scotum lerugenam
una et conjunctim legi, sed, ut monuimus, aut Joannem Scotum, aul Jounnem Ierugenam.
Jn altero tantum carminum codice Vaticano et in titulo versionis Ambiguorum S. Maximi
appellatur Joannes sapientissimus, vel simpliciler Joannes.
Nec ohstare videntur, quae nuper scriptor anonymus in Encyclopaedia cui titulusc
Kirchenlexicon oder Encyclopaedie der Catholischen Theologie von H. S. Wetzer und
B. Welte V. Joannes Scotus Erigena objecit, illam senlentiam roeam non minus quam
ceterorum dubiam esse, et limiles conjecturarum non excedere. Imo vero sententia nostra
fide codicum nititur, in quibus Joannes lerugena diserte vocatnr. Cognominis vero sensum
non conjectura, sed vera verbi originatione asseculus esse mihi videor.
Tfunc vero optime quadrant verba Prudentii Scotum increpanlis haecce : Te solum om-
nium acutissimum Galliae transmisit Hibernia, ut, quae nullus absque te scire poterat, luis
eruditionibus obtineret. Nec jam offendere potest, quod Guilelmus Malmesburiensis testa-
tur, in codice versionis se legisse, Joannem Scotum Heruligenam nominari. Eruligena enim
nihil aliud est, nisi Erinigena, id est, oriundus ex insula Erin, quae est fere versio latina
vocabuli Ierugena. Eruligena autem et Erinigena scriptura codicum vix differunt, in
quibus uli et ini satis accurate conveniunt.
§ 18. Alia est quacstio, quae haud minus virorum doctorum ingenia excercun, de libro
Joannis Scoli, quem deSS. Eucharistia scripsisse fertur. Ex scriptoribus aequaiibus librum
peculiarem Joannis Scoti de Eucharistia nullus commemorat. Hincmarus enim non nisi
errorem perstringit: quod sacramentum altaris non verum corpus et verus sanguis sit Domini,
sed tantum memoria veri corporis et sanguinis ejus, eumque satis aperte Joanni Scotigenae
IX suum quem de corpore et
impulat. Pariter Adrevaldus monachus Floriacensis seculi
Joannis Scoti inscripsit. Gerberlus seu
sanguine Domini librum condidit, contra ineptias
X de controversia Paschasiana scri-
quisquis fuit anonymus ille Cellolianus, qui seculo
libros de corpore et sanguine Domini ediderunt,
pstt, ceterosfere omnes, qui eo tempore
enumerat, nostrum Joannem Scotum praetermittit. Primus demum Berengarius Turouensis
suum
Joannis Scoti de Eucharistia librum, unde ipse Berengarius pessimum errorem
hauserat in hominum notitiam produxit. Postea sub nomine Joannis Scoti in roultis
damnatus est liber, conscissus, et igni adjudicatus. Quid igitur? Num synodi in
synodis
Joatme Scoto datnnarunt, quod ipsius reaose non erat ?
 PROOEMluM. xxt

Verum res ita se habere videtuf. In Berengarii libro de sacra coena, qui prodiit hoe
titulo : Berengarii Turonensis de sacra coena adversus Lanfrancum liber ppsterior e codice
Guelferbytano primum ediderunt A. F. et F. Th. Vischer Berolini 1834, p. 37 haec legun-
tur verba: « De Joanne autem cur conscissus fuerit, te ipsum quibusdam narrantem
causam conscissionis audivi, quia in quodam scripti sui loco posuisset, ea, quae in
altari consecrantur, esse figuram, signum, pignus corporis et sanguinis Domini.» Haec.
omnia quadrant in Hbrura de corpore et sanguine Domini, qui sub nomine Ratramni
saepissime editus est. Ibi enim sub finem eadem vocabula identidem occurrunt. Ac-
cedit quod Ascelini verba ex illo libro Joannis Scoti petita haec : specie geruntur ista,
non veritate, in illo Ratramni Hbro ad verbum leguntur. Sane potuit fieri, ul duo scriplo-
res, inter quos magna intercederet ingeniorum simililudo, illis praesertim temporibus,
etiam in eadem vocabula et integrum enuntialum casu inciderent fortuito; at reapse id
factum esse in his, de quibus agimus, verbis tam absimile est veri, ut ampliore demon-
stratione supersedeamus. Neque profecto ista verba veritati ita congruunt, ut, quod oppro-
brio verti potuerit scriptori, nihil contineant.
Itaque vix dubium esse videtur, Berengarium usurn esse libro Ratramni de corpore el
sanguine Domini, eumque Ratramni librum in synodis damnatum, conscissum, concrema-
tum esse. Ratramni aulem illum librum esse testantur codices, e quibus evolvi olim Lob-
biensem,. nunc Domini Vergauwen Gandavensis, seculi X, quem descripsit Mabillon AA.
SS. ord. sancti Bened. Tom. VI, praef. Nro 83. 129. 130, Heidelbergensem 8. XX. se-
culi XI, qui olim perlinuit ad abbatiam Salem, a Mabillonio laudatum in itinerario Ana-
lecta Paris. 1733 fol. p. 14, 17, et duos codices Gottwicenses n° 58 et 312. Qui ad unum>
ooMies Ralramno librum inscribunt, Lobbiensis quidem ille his verbis :
INCIPIT LIBER RATRANI DE CORP ET SANG DNI.
At qui factuen est, inquies, ut in illo certamine Berengariano nemo extiterit, qui librum-
ad verum ipsius auctorem Ratramnum referret ? Qui factum est, ut synodi verum auctorem
non dfeprehenderint?
Quibus quaestionibus occurro quaestionibus hisce, quae non minus apte fiunt. Si libro
Joannis Scoti utebatur Berengarius, qui factum est, ut vel ipse vel schola ipsius nunquam
ad persimilemRatramniHbrum, errori suo maximopere faventem, provocaverit?Qui faclum
est, ut omnino in tota ista controversia Hbri Ratramniani nulla usquam mentio fieret?
Synodi quidem de libro judicarunt, non de auctore. Ratramni autem liber tam intricato-
ac singulari dicendi genere utitur, ut viri docti eum Joanni Scoto tribuiTacile paterentur.
Neque tamen unquam apud veteresduolibri de SS. Eucharislia, Joannis Scoti et Ratramni,,
ab uno eodemque scriptore laudantur.
Jam vero si recte dubitatur, Joannem Scotum pecubarem librum de SS. Eucharistia scri-
psisse," ubinam ipse errores suos atque ineptias de sanctissimo corporis el sanguinis Do-
mini sacramento sparsit ?
Sparsit in commentario in S. Evangelium secundum Joannem, qui capite VI, 11, ubi de
SS. Eucharislia loqui coeperat, in codice desinit. Sparsit, opinor, in Expositionibus Ierar-
cbiae ecclesiasticae Pseudo-Dionysii Areopagitae, in quibus ipsi uberius de SS. Euchari-
stiae sacramento erat disputandum. Expositionum enim Ierarchiae caelestis a nobis edita-
rum capite primo quum in Paschasianos impetum fecisset, vix dubium est, quin postea
ad Dionysii de SS. Eucharistia doctrinam accedens, copiosissime suam sententiam aperue-
iXn PROOEMiUM.
rit. Quare illus pariter exposiliones rescissas deletasque'esse, ideoquein codicibus jam de-
siderari suspicor.
His igitur scriptis uberius prolatos Joannis Scoti de corpore et sanguine Domini errores
Hincmarus perstringit, his scriptis quae continebantur, ineptias Adrevaldus monachus
refutavit. Postea autem, quum Berengarius Turonensis in librum Ratramni incidisset,
eum Joannis Scoti esse, et sibi et aliis persuasit. Hic autem liber etsi errores Berenga-
rianos non aperte profert, tamen incertae, quae ei insunt, ambiguaeque definitiones ita se
habent, ut cum Berengarianae, tum Calvinisticae de corpore et sanguine Domini hae-
reseos quasi matrix recte possit vocari.
Neque vero loci duo commentarii in S. Evangelium sec. Joan., quos M. F. Ravaisson
cilat (cf. § 9), ejusmodi sunt, qui Joannis Scoti doctrinae de SS. Eucharistia4 novam
lucem affundant. Nam Scoti verba : et spiritualiler eum (Salvalorem vel agnum mysticum)
immolamus, et inlellectualitcr menle, non denle comedimus, etsi veritatem totara non ex-
primere videantur, reapse tamen veritatis limites non migrant. Imo -Scotus immolari
Christum profitelur : quomodo vero immoletur, si realiter praesens non sit? Immolatur
autera spiritualiter et realiler, comeditur intellectualiter et realiter, mente et ore, non
ilenle. Is igitur locus persimilis est ejus, qui in Expositionibus in Ierarchiam caelestem
infra col. 140 occurrit. Idem fere de altero loco hocce valet: spiritualis homo... jam non
solum negat Chrislum carnem esse, quam jam in spirilum versam esse intelligit, verum
etiam ipsum depellit rationabilem animum esse. Vt enim caro ipsius exaltata est et mutata
in animam rationabilem, ita rationabilis ipsius anima in intelleclum el subjecta est et versa.
Quomodocunque de his placitis sentis, tamen Christum jam esse corpore destitutum, et
humanam naturam integram non amplius habere, ex iis non sequitur : sed Joannes Scotus
id potissimum agere videtur, ut, quum sit adversarius Paschasii, corpus naturale et cor-
pus glorlficatum probe discemat.
Noli auteoi mirari, quod fragraentum de SS. Eucharislia a M. F. Ravaisson e codice
Abrincalensi editum Rapports cet. p. 372 sqq., et a Tallandier Scot Erigene cet. p! 325
denuo typis mandatum, in hac editione omnino negleximus. De quo Ravaisson haec
verba facit: Cest peut4lre un fragment de Birenger de Tours, peut-Ure de Scot Erigene
dont le « de corpore Domini » est perdu. At virum cl. spes fefelbt. Nam est fragmentum
libri Ratramniani centies typis repetiti, quo fere medio ad verbuai exstat. Id quod edi-
tores cl. prorsus fugisse videtur.
§ 19. Jam tertio locoid expendendum restat, quod non minus est difficile expeditu »
qualis Joannem Scotum inter etByzantinos ejus temporis necessitudo exstiterit. Hoc qui-
dom sub nullam dubitationem cadit, Joannem Scotum in libro de divisione Nalurae de
processione S. Spiritus magis fere Graecorum adstipulari doctrinae, quam Latinorum.
Neque non ubique Graecorum sapientiamlaudibus extollit. Semper suam cum graecis lite-
ris familiaritatem in scriptis suis prae se fert, et quasi a Graecis omnis omnino sapientia
petenda sit, horum laudem ubique praeconiis amplissimis praedicat.
Quum igitur Joannes Scotus apudCarolum Calvum auctoritate sua plurimum polleret,
aulicum Grae-
quid, si Photius, quid si-Byzantini, qui eo tempore schisma moliebantur,
corum amantissimum et praepotentem, in suas partes trahere conati sint? Etsi quidem
de hac re certi fiil constet, hoc tamen satis compertum est, Joannem Scotum, si non
reapse, tamen inclinatione mentis a Photii partibus stetisse. Quod versus pessimi argu-
 PROEMIUM. xxl11
menti, quos versioni operum S. Dionysii subiunxit, apertissime produnt, Sunl enim tales:
Nobilibus quondam fueras constructa patronis,
Subdita nnnc servis heu! male, Roina, ruis.
Deseruere tui tanlo te tempore reges,
Cessit et ad Graecos nomen honosque tuns.
Conslantinopolis florens nova Roma vocatur,
Moribu; et muris Roma vetusta cadis.
Transiit imperium, mansitque superbia tecum,
Cultus avaritiae te nimium superat.
Vulgus ab extremis distractum partibus orbis,
Servonimservi, nunc tibi sunt domini.
11 te nobiliam, rectorum nemo remansit,
Ingenuique tui rura f elasga colunt.
TriMcasli vivos crudeli vulnere sanctos,
Veniere minc liorum mortua membra soles.
J im ni te^merilumPeiri Paulique foveret,
Tempore jam longo Roma misella fores.
Hos versus. sine scriptoris nomine edilos m opp. Bedae ed. Basil.a. 1563 T. , p. 538.
ed. Coion. T. I, p. 449, re vera Joannis Scoti esse, auctores sunt codices veieres Mona-
censis Othlonis,duo A^indobonenses, et Fiirstenfeldensis, supra laudati. Quibus quidem
oranibus ad calcem Yersionis illud carmen additum est. Neque id te movere ..dobet, quod
legis, vulgus ab exlremis distractum partibus orbis, servorum servos, Romae dominarx. Qui-
bus vix dubium est, quin intelligantur Saraceni, qui eo tempore saepius ferrum fiammam-
queRomae minitabantur. Vide Muratori, Annali dTtalia, T. V.
Siautem JoannesScotus is fuit, id quod jam vixdubitari posse videtur, qui Graecissanctae
apostolicae sedi reluctantibus in aula Regia Parisiensi faveret, quia mirum, quod Nico-
laus P. I regi opprobrio vertit, quod libri S. Dionysii ab Joanne Scolo in latinum sermo-
nem conversi sine approbatione apostolica in vulgus emissi sint, postulatque, ut ille
Joannes, oui non sane sapere in quibusdam frequenti rumore dicatur, Romae repraesentetur,
aut certe a Studio Parisicnsi, cujus capital olim fuisse perhibealur, removeatur, ne cum
tritico sacri eloquii grana zizaniae el lolii miscere dignoscatur, ct panem quaerentibus vene-
num porrigat. Quid Nicolaus hisce literis suis profecerit, memoriae non proditur.
Neque hoc loco praetermittendum esse videtur, ea, quae de longis itineribus Joannis
Scoti per Graeciam et Orientera susceptis fabulati sunt nonnulli, argumentis, quae qui-
dem firma sint, probari nullis. Ac Labheus quidem in praefatione ad Glossaria recte ob-
servat, Joannem Scotum ac ceteros ejus aevi in graecis literis mctgistellos hac in Ungua non
adco versatos fuisse, ut in Franciam Carolinis temporibus migrasse Athenas existimandum
sit, id, quod cum rudia carmina graeca Joannis Scoti, tum ipsius versiones, quibu-s se in
Graecis merum verborum mancipium prodit, satis comprobant. Ceterum ipse graecarum
literarum interaequales peritissimus habebatur, necdubitaverim, quin noster intelligendus
sit Joannes, de ouo in Psilotro ad noxios quosque humores extrinsecus desiccanaos, et
pilos qui aisplicent extirpandos codicis 2!)i0, 4°, seculi XI, bibliothecae civitutis Abrinca-
lum, haec exstant : «Non solum autem, ut superius dictum est, pilos delet, verum^etiam
noxium humorum impetum reprimit, quo et frequenter Pardulus utebatur episcopus, et
Fregus grammaticus, qui et dtcebat: Quicunque hoc tertio usus fuerit in Martio, non opus
ei febrium molestiam timere in anno. Graeci quoque sapientes, ut audivi a Joanne, hoc
maxime utuntur medicaminc. Nec aliquando fortassis alteram pro desiccandis humoribus
curavit accipere potionem». M. F. Ravaisson Rapporls cet. p. 132.
§ 20. De parentibus et cognatis Joannis Scoti nihil corapertum est, nisi ei fratrem fuisse
Aldelmum. Quem indicat codex S. Germani, 1108, olim 442, fol. 42, 1,' ubi in fronte mem-
branae, quae tabula dominicali tegitur, manus forte seculi IX ad marginem adscnpsit
xxiv PROOEMIUM.
haecce : Frater JohannisScotti Aldelmus fecit islam paginam | ... Uteram teneanno Domini \
DCCC°XCVI°; sequenti anno tenebrae | XII literarumab M. F. Z. ) et sic"dein \ ceps \ incipit \
sall... | ubi XIII* | linea \ accip. \ ,.ur. \ Codicem laudat Cousin, Ouvrages inidils d'Abe"lard,
append., p. 622.
§ 21. Noper D' /. B. Weiss in Hbro: Geschichte Alfreds des Grossen Schaffhausen 1852, auctor
sententiae fuit, Joannem Scotum ab Alfredo rege vocatum e Gallia in Angliam venisse, et
a. 891 Malmesburii mortuum esse. Nilitur argumentatio ejus duobus chronicis, Petribur-
gensi Angliae, Thuano Franciae. Illud edd. Joseph Sparlce, Historiae Anglicanae scriplores
varii e codd. mss. nunc primum editi 1723, et Giles Londinii 1845. Ubi ad a. 891 haec ex-
slant: Normanni Wormaciae episcopum occidunt. Joannes Scolus monachus Malmesburli obiit,
confossus,ut dicilur, graphiis puerorum, quorum magisler erat. Chronicon bibliothecaeThua-
nae (Du Chesne Scriptt., Tom. III, p. 359. Bouquet Scriptt., Tom. VII, p. 253) haec profert:
Rogatu Elfredi Joannes Scotus rediit a Francia, ubi erat cum Carolo Calvo. Sed horum
chronicorum quae sit auctoritas, expendendum erat. Chronicon Thuanum in hoc loco
Guilelmo Malmesburiensi inniti, quis non suspiceturl Chronici autem Petriburgensis locum
ex eodem fonte fluxisse, jam fabula de graphiis puerorum, verbiswf dicitur additis, haud
obscure indicatur. Denique quo jure ille contend«re possit, locum Assueri de Joanne Eald-
saxone supposititium esse, sane non assequor. Nam posito, ut locus Assueri, qui incipit « a
quodam tempore » , genuinus non sit, tamen ejus narrationi de Joanne Ealdsaxone primo
Aethelingiae abbate, quae paulo ante praecedit, fides non est abroganda. Joannes vero ab
Alfredo rege una cum Grimbaldo in Angliam vocatus, 'quin sit idem hic Ealdsaxo. Aethe-
Hngiae abbas, vix dubitandum erit. Fortasse scrutationibus accuratis in Anglia continget,
ut inveniantur nova momenta, quibus haec quaeslio de Joannis Scoti in Angliam redilu ad
liquidum perducatur.
§ 22. Joannis Scoli libri, qui supersunt, quo ordine scripti sint et in lucem editi, vix
potest definiri. Hoc solum constat, « Expositiones Ierarchiae caelestis» post libros «do di-
visione Naturae» compositos esse, ad quos respiciunt. Libros « de divisione Naturae » Wul-
fado dedicatos esse, e fine eorum ad fidem codicis S. Germani a nobis recognito colligitur.
Wulfadus ecclesiaeRemensis oeconomus interfuit concilio Carisiacensi contra Gotescalcum
liabito a 849. Ab Ebbone ordinatus in concilio Suessionensi a. 853 gradu privatur. Deinde a
Carolo Calvo arcessitus, in aula RegiaCaroIomannum, regis filium, instituit. Ubi amicitiam
cum Joanne Scoto iniisse videtur. Nicolaus P.. I. a. 865 clericos ab Ebbone ordinatos in
pristinos gradus restUuit. Paulo post Wulfadus CaroliCalvifavorearchiepiscopatum Bituri-
censem adeptus est. Obiit a. 876. De quo vide Mabillon. Annal. Tom. III et hist. Iitt6raire
de la France, Tom. V, p. 477. Tempus, quo Joannis Scoti «liber de Praedestinatione »
compositus sit, facile colligitur. Pariter carmen I infra impressum bellum interCarolum
Calvum et Ludovicum Germaniae regem conflatum respicit. Celera Joannis Scoti scripta
quando composita sint, non compertum habetur.
Catalogis veterum de libris Joannis Scoti scriptorum si fides habenda est, plurima ejus
scripta desiderantur, autdeperdita,aut in bibliothecis delitescentia. Ex catalogis igitur eos,
qui inter testimoniaThomae Gale infra imnressa non recensentur, hoc loco adscribere lubet.
Vincentius Bellovacensis {>&1264) in Speculo historiali lib. XXV cap. 42, hoc titulo : De
imperio Caroli Calvi el scriptis JoannisScoti, tradidit haecce : Hoc tempore claruit Joanncs
 PROOEMIUM. ttv
Scotus, vir perspicacis ingemi et mellitae facundiae. Qui dudum concrepantibus undique
bellorum fragoribus in Franciam ad Carolum Calvum transierat. ,Cujus rogatu lerarchiam
Dionysii Areopagitae de Graeco tn Latinum verbum e verbo transtulit. Composuit etiam
librum, quodperi fision merismu, id est , de Naturae divisione titulavit, propter quaestiones
solvendas bene utilem, si tamen ei in aliquibus ignoscalur, in quibus a Latinorum Iramite
deviavil, dum in Graecos acriter oculos intendit. Hic succedentibus annis munificentia
Alfredi allectus venit in Angliam, et apud monasterium Malmesberiense apueris, quos doce-
bat, graphiis, ul fertur, perforatus, et martyr aeslimatus est. Hujus epitaphium hoc fuit ,•
Clauditur in tumulo sanctus sophista Joannes,
Qui ditatus erat jam vivens dogmate miro.
Manyrio tandem Christt conscendere regnum
Quo meruit, sancti rcgnant per secula cuncti.
Scabri sunt hi versus, et moderni temporis lima carentes. Subdit : Hic Joannes Scolus phi-
losophus, ut dicit Lanfrancus, in fide desipuit. Vnde liber ejus de Eucharistia lectus est et
damnatus in synodo Vercellensi, celebrata sub Papa Leone IX, eodem anno, quo se Lanfran-
cus ab errore Berengarii purgavit. Idem etiam Joannes super lerarchiam Dionysii commen-
tavit. Helinandi (* 1223) chronicon Hb. XLVI, quem Vincentius auctorem citat, inspicere
non potui. Prodiit Helinandi chronicon cura Bertrand Tissier Bibliotheca veterum scripto-
rum Ordinis Cisterciensis. Antoninus Florentinus (>B1459) in chronico suo, Sec. IX, cap. 2,
tit. XVI, § 3, Vincentium ad verbum reddidit.
Trithemius ( * 1516) inter duos Joannes Scotos, e quibus unus Bedae discipulus fuerit
diserte distinguit, deceptus, ut opinor, loco Vincentii Bellovacensis, qui 1.1. lib. XXIV
omnia miscuit scribens : Fueruntque Parisiis fundatores hujus Studii quattuor monachi,
Bedae discipuli, scilicet Rabanus et Alcuinus, Claudius et Joannes Scotus. Quae verba quo-
modocunque intelHgis, veritati non conveniunt. Trithemius igitur in libro de Scriptt.
Eccles. ed. Francofurt. 1601, p. 252, haec refert: JoanncsScotus monachus ordinis S. Bene-
dicti, Bedae monachi et doctoris clarissimi quondam auditor atque discipulus, collega Albini,
veniens cum eo de Britannia in Galliam, apud Carolum Imperatorem Magnum in pretio fuit.
Qui cum essct vir in omnibus scripturis doctissimus, edidit claro sermone clarissima opu-
scula, de quibus ista feruntur: In Evangelium Matthaei lib. III. De offlciis humanis lib. I.
De divisione Naturae lib. 1. Alia quoque multa composuit, quae adnotitiam meam non vene-
runt. Claruit sub lemporibus Caroli Magni Imperatoris anno Domini 800. Deinde ibid. p. 254
haec addit : Joannes, dictus Erigena, monachus, in divinis Scripluris doctus, et in disci-
plina secularium disciplinarum eruditissimus, graeco et latino ad plenum instructus eloquio,
ingenio subtilis, sermone compositus, jubente Carolo, filio Ludowici, fratre Lotharii Impe-
ratoris. transtulit in Latinum : Ierarchiam et libros Dionysii lib. IV. Scripsit super eisdem
lib. IV. Et quaedam alia. Claruit sub Lolhario Imperatore anno Domini 850. Pariter in libro de
viris illustribus ordinisS. Benedicti lib. II cap. 27 hoc titulo : De JoanneScoto haec tradit:
Joannes Scotus monachus, in Anglia auditor venerabilis Bedae presbyleri, socius et collega
domini Alcuini jam dicti, vir in divinis Scripturis doctissimus, et in secularibus literis
magnifice instructus, scripsit non contemnendae lectionis opuscula, de quibus ad meam noti-
tiam paucapervenerunt : In Evangelium Matlh. Ub. IV. De officiis humanis lib. 1: et multa
alia. Claruit anno Domini 780 sub Carolo. Quibus 1. 1. lib. III, cap. 212 hoc indice : De
KXM PROOEMIUM.
S. Joanne Scoto marlyre haec subjunxit : Joannes Scotus. monachus Malbcsbericnsis in
Anglia, vir doctus et religiosae conversationis, cujus etiam in secundo volumine fecimus
mentionem, apud Carolum Calvum Imperatorem magno in pretio fuit. Qui landem martyrio
coronalus a morte transivit ad vitam.
Confossus enim graphiis puerorum, quos docebat,
nescio quo instigante, post mortem mullis claruit signis. Legi aulem in quadam scriptura,
quod fuent episcopus Mykelenburgensis sub Bremensi. Ejus natale colitur 4 Idus Novembris.
Claruit anno Domini 880 sub Carolo Calvo, et vixit adhuc multis annis post eum. Alii volunt,
quod claruerit sub Henrico quarto anno Domini 1060. Sed prior opinio mihi videtur chro-
nicis consentanea et ideo verior. Nisi forte duo fuissent. uno martyrii genere diversis tem-
poribus interempti.
Joannes Baleus (^circa 1560), qui pariter duos Joannes Scotos discernit, in Hbro, cui titu-
lus : lllustrium majoris Britanniae scriptorum summarium 1548, fol. 57 haec tradit: Joannes
Mailrosius, cognomine et natione Scolus, Alcuini collega, et venerabilis Bedae cum eo quon-
dam discipulus, atque dum Cantabrigiae bonas literas profiterelur, frequens auditor extitit.
Is cum esset utriusque linguae, latinue el graecae, peritissimus, quod de ipso historici fere
omncs unanimi lestimonioreferunt, adjunclo sibi Claudio Clemente pari doctrinapraedilo cum
mercatoribus Angiis Oceanum mare trajecit, Parisiumque pervenit. Vbi cum inier ceteros in
publicum prodiisset forum, nec quicquam patria praeter bonas disciplinas exportassel, se
sapientiam profiteri, eamque habere vcnalem cum socio conclamabat. Quod audiens rexCaro-
lus eognomenlo Magnus,provisis nccessariis, eos illico relinuit, ul confluentes ad ipsos un-
diquc nobilium Francorum adolescentcs Ubcraliter erudirent. Frequens inde advenientium
illuc conventus effecit, ut Parisii slatim percelebre esset auditorium. Sanxit Carolus provo-
cante Alcuino, ut deincejys illic esset generale bonarum arlium studium, et ul Claudius m eo
praeposituram gereret, Joanncsvero Papiam concederet, ut ei illic quoque gymnasio initia po-
nerct.Composuit iste eleganti sermone rogantibus discipulis clarissima opuscula, praecipue
haec: In Evangelium Matlhaei lib. III. De officiis humanis lib. I. De officiis divinis lib. I,
De divisione Naturae lib. I. De germanis juxta Irenicum lib. I. Commentarios Scripturarum
lib. I. Homilias eruditas Ub. I. Nec dubilo, quin his longe plura condiderit. In libro suo de
Nuturae divisionc solvendis quaestionibus est ulilis, sed Papislis plurimum Antonino teste
displicuit, quod Graecis adversus eorum insyncera dogmata in plerisque consentiat. Div-
Auguslini monasterio Carolus hunc Ticini seu Papiae praefecit anno noslrae redemptionis,
792, in quo el senem obiisse tandem nonnulli credunt, Scolis dominante Solvathio rege. Satis
claret ex dictis, Alcuinum et Joannem inter Anglos ita fuisse doctissimos. Deinde fol. 64
de nostro Joanne Scoto narrat haecce : Joannes Patricius, alias Erigena, Britannus natione
seu Gualtus Anglicus, in Menevia Demelarum urbe, sive ad sanctum Davidem, ex patricio
genitore natus, a plcrisque scriptoribus philosophus,ab aliis vero, sed perperam, Scolus co-
essent
gnominatur. Dum Anglos Daci rapinis el bellis infestarent, ac omnia illic tumultibus
plenu, longam peregrinationem Alhcnas usque suscipiens, quam plures annos literis graecis,
chaldaicis el arabicis insudavit. Omnia enim visitavit philosophorum loca et studia, imo et
hu-
ipsum oraculum solis, quod Aesculapius sibi conslruxerat. In quo abstincnlissimo cuidam
millimus scrvivit, ut sub eo omnis philosophiae investigaret secreta. Inveniens tandem, quod
tam lonqissimo labore quaesiverat, in Itaiiam et Galiiam est reversus. Vbi ob increiibilcm
eruditionem Carolo Calvo, et post eum Ludovico Balbo acceptus, Dionysii Areopagilae
libros de cadcsli Ierarchia, ex Conslanlinopoli tunc missos, iatinos fecit anno Domini 853.
 '
PROOEMIUM. XXVII
Profectus aliquando post in Brilanniam Meneviensi in monaslerio, quod ad Davidis fanum
diatur, se monachum fecit in ultimis Gualliae finibus. Nec poterat in eo diu latcre, sed inde
vocatus ab Alfredo Anglorum rege, tam sibi, quam suis liberis adhibitus est praeceptor.
Vnde et ipso adhortante praeter alia studiorum suorum monumenta e Graeco translulit in tres
linguas chaldaicam, arabicam et latinam Aristotelis moralia de secretis secretorum seu re-
clo regimine principum, opus exquisilissimum. Hoc viro eximio seu gcniali quodam sidere
adornabat Alfredus academiam suam Oxoniae tunc inchoatam. Erat ille primus, qui illic
publice bonas artes profitebatur. Joannes iste, subtilitate ingenii peracutus, quaedam no-
slrae religionis accuralissime disputata conscripsit, praesertim : De immaculatis
mysteriis-
lib. I. De fide contra barbaros lib. I. De corpore et sanguine Domini lib. I. Pro inslituendis
nobilium filiis Ub. 1. Versiones Dionysii lib. I. Moralia Aristolelis Ub. IX[Non reliqui locum
nec templum]. In Ierarchiam commentarios lib. IV. In theoloaiam mtjsticam lib. I. Paraphra-
slicos tomos tib.I. Epistolas addiversos lib. I. Dogmata philosopliorum Ub.I. Et adhuc alia.
In libro de Eucharistia fidem suam ex Scripturis fatebatur, hoc ipsum sentiens et docens, quod
ex bibliis et Augustino didiccrat, et quod sciverat in Galliis Bertramum presbyterum tradidissei
Quiliberin Vercellensisynodo aLeoneIXponlificeRomano postea damnatur, quod eorumad-
versetur quaestui. In Malmesberiensi coenobio tandem, quo recreationis gratia se contulerat,
inter legendum a quibusdam discipulis pugionibus intcrimebatur anno Christi 884 , fortassis
non sine monachorum impulsu, quamvis eum inter Ecclesiae martyres postea numeraverint.
Decipiuntur fere omnes historiarum scHptores, qui istum cum praeccdente Joanne illo Scoto
Mailrosio unum fuisbe fatentur, tam vicinitate lemporum, quam nominum ac doctrinarum
paritate occaecati. Videbit vigilans Argus, seu oculatus lector, non satis convenire, quodau-
diverit Bedam, et hucusque aetatem protenderil, nisi annos centum et LXX ad minus ei con-
cesserit.
Post Balaeum apostatam audi Leslaeum episcopum Rossensem (i$<1593), constantia ac fidei
sinceritate illustrem. Qui in libro cui titulus: De origine, moribus et rebus gestis Scotorum
lib. X, Rom. 1578, p. 188 de Joanne Scoto haec scripsit: Plurimum ornamenti contulit nationi
nostrae Joannes Scolus, vir divinarum rerum scicnlissimus, qui posl multos annos Alhenisin
graecis literit consumptos a Ludovico Romanorum Imperatore accersitur in Galliam, ac prae-
ter alia studiorum monumenta, jubente ipso Ludovico Augusto, lerarchiam D. Dionysii fecit
latinam. Exstat opus insigne Commentariis Hugonis a S. Victore Theologi illustratum. Brevi
post missus a Carolo tertio in Angliam legatus ad Alfrcdum Anglorum regem, optimo prin-
cipi gratulaturus, quod post partam adversus Danos victoriam pacem cum Scotis ac Fran-
cis inierit, ob eximiam eruditionem ex legato Alfredo factus est hospes, regiisque liberis ad-
kibitus praeceplor. Verum postea in Malmesburiensi coenobio divinas humanasque lileras fre-
quenli audilorio profilentem, quidam corruptissimi adolescentes , quorum insolentiam mo-
rumque pravitntcm acrius arguebat, ipsum pugionibus confossum interemerunt, quem inter
Christi marlyres summi pontificis autoritate rex numerari, et eidem insigne monumenlum
in eodem coenobio erigi pie curavit.

§23. Haec igitur testimonia , qualiacunque sunt, adjicienda nobis visa sunt. Errores in
Joannis Scoti libris, qui supersunt, spaFsi aut scriptis Pseudo-Dionysii nituntur, aut ex
similjbus Neoplatonicorum Hbris , quorum aliquam copiam bibliothecae Parisienses ipsi
suppeditasse videntur , hausti sunt. Nonnunquam vero Originis quoque fa'sas opiniones
citat. Dei ne graecis Patribus SS. Gregorios Nyssenum et Nazianzcnum, ct S. Basilium, ex
,xv,„ PROOEMIUM.
latiuis Augustinum et Ambrosium iu aefensionem plac'torum suorum affert. Necdefuerunt
theologi aequales,qui sana SS. Patrum doctrina imbuti, philosophicam,quam ille jactitabat,
iu quaestionibus tbeologicis solvendis rationem, indoli literarum theologicarum ejus aevi
omnino repugnantem, fortiter et magna cum eruditiono impugnarent. In quorum numero
Prudentium Tricassinum et Florum Lugdunensem fuisse , e controversia de Praedestina-
tiene compertum est. Ceterum Joannes Scotus ipse se prodit virum sublimis ingenii, rari
acuminis, multiplicis doctrinae, mirae in dicendo facilitatis. In veteribus laudat Ciceronem,
Virgilium,Horalium, Plinium, Boelhium, alios. Dolendum est, quod animi dotibus, quibus
excelluit, parum in fructum Ecclesiae usus est.
De Joanne Scoto uberius disputant Oudin in commentariis de Scriptoribus ecclesiasticis V.
Erig-cta, et Histoire UtUraire de la France Tom. IV. V. Libri peculares de Joanne Scoto
hi nominandi sunt: Peder Hjorl, Johan Scotus Erigena oder von dem Vrsprung einer
christlichen Philosophie und ihrem heiligen Beruf Copcnhagen 1823. Franz Anton Stau-
denmaier Joannes Scotus Erigena und die Wissenschaft seiner Zeit. Erster Theil Francfurt a.
M. 1834. M. Saint-Rene" Taillandier Scol Erigene et la philosophie scholastique Strasbourg ,
Paris. 1843. Nic. Moller Joannes Scolus Erigena und seine Irrthiimer Mainz 1844. De Joanne
Scoto Erigena commentatio Bonnae 1845. Atque novissimam nanc commentationem latine
scriptam huic editioni praemiltendam curavimus.
§ 24. Superest, ut moneam, codices, quos adhibui, in fronte singulorum librorum in-
dicalos esse. Abbreviaturae, quibus usus sum, vulgares sunt. In iis libris, quos primum
edidi, codicum manum religiose secutus, in variislectionibusetiam puncta supra aut infra
adscripsi, quae sunt signa liturae. In hac re enim magis religiosus, quam negligens esse
volui. Plagulas sedecim priores Parisiis correxi; celeras Bonnam transmissas semel tan-
tum perlegere potui. Quod si menda typothetica hic illic occurrant in hoc opere laboris
etaerumnae plenissimo, benevole excusare velis

A««n; Tto^swfxvjjS&kvzpLat
v.xlTOOj£«oi>c.

Quod lib. III cap. 42 de divlsione Naturae, infra col. 748, festinantius conjeci fulica, nunc
retracto : retinenda est lectio codicis, una literula mutata, loligo. De quo pisce vide Plinium.
Denique locus : « Sive quotidianos aestus sive recessus, sivo malinas sive ledones pera-
gat » lib. V. cap. 3 de divisione Naturae, infra col. 874, ubi labem suspicabar, sanus est,
sive ex fide codicum Parisiensium ledones, sive cum editione principe Galeana lidunas scri-
bitur. Nam voces malina et ledo, vel liduna, vel leduna, significare « lunaria Oceani incre-
menta et decrementa » auctores sunt Du Cange in Glossario et Scaliger ad Varronem de lin-
gua lalina lib. IV. ed. Bipont., T. II, p. 52. Cf. Forcellini lexicon v. liduna, Fabri thosau-
rus. Postremum quod epistolae Adriani Papae II, quanquam a nostro consilio alienae, ad
calcem adjectae sunt, in hac re redemptori roganti adversari nolui.
Et haec quidem, lector benevole, quae dicerem habui. E quibus si quid tibi probabile
videlur,
Dede manus, aut si falsum est, accingere contra.

Bonnae XI. Cal. Octobris MDCCCLII.

 M imm SCOTO mmk C9MMSTATIO

AUCTOREANONYMO*

pt VltA. Ef PRAECEPTIS JOANMS SCOTI EfclGEISAE.

PARS PRIOR.

CAPUT I. A et de ejus patria hac saltem in re omnes consentiani,

- Vbitt (juando nalut sit Joannes Scotu» Erigena. fuisse eam in iliis insulis, quae a nobis Magnae Bri
tanniae nomine appellantur, sine ulla dubilalioni
Quoniam primum de J. Scoli Erigenae patria di- hoc concedendum esse putamus, sponle seqiii, ut in
cendum esse visum fuit, rerum auctores parujn certS illarum Magnae Britanniae parliom aliqua locum
(Ie ea afferre solent,- quippe qui in diversas parte; natalera babueril Joannes, in qua per eam aetalem
abeanl. Sunt, qui eum in fjibernia natum esse di- Scoti homines sedem habuerunt. Quae partes fuere
eant, sunt eliam, qui Angliam ejus patriam fuissf imprimis Hibernia, Scolia, WaUja. De Hibernia alque
aiBnnenl, nec desunt, qui adeo de illa terra, quam Seotia res est notior, quam ut ulla explicalione in-
mtnc.Scoliam appellamus, cogitare vix dubiient. digeat (f): de Wailia paucis dicenduru videtur. Hac
Quod in lanla opinionum varielate nostra quidem igitur in lerra etsi homines, a Seotorum gente di-
senlenlia maxiinam verilatis speciem praebere vi- versi, propriam certamque habitationem obliuuere,
dealur, ipsos anliquissimos scriptores secuti, alque tamen una cum hisce etiam Scoios consedisse, atque
»raeterea;Thomae Calei, Qxoniensis, coujeetura (a) iis temporibus, quibus Noster in hanc lucem edilus
plurimum adjuti, proponere conabimur. est, babitasse, certissimis argumentis ducii, statuen-
Quod igitur olim more fuit receplum, ut homines B dura esse arbitraraur. Prinium enim vel per se li-
cognomen hapercnt a patria dictum, id ipsum etiam quet, hanc occidentalem Angliae oram, cui nomeu
in Koslro u&uvenit. Nam solitum ejus nomen, Joan- Walliae, quippe quae Scolis, genti lam inquietae et
ne> Scolus Erigena (sive Eriugena), procul dubio duo bellicosae, atquejamanteChiistumnatumHiberuiam
ad.palriam ipsius significandam addilamenla liabel. incolenti, proxime adjacuerit, jam per mulla ante
De priore primmn vrdebiraus. Scotum etun dictum Joannein nostrum secula sive bello sive profectioni-
esse, quod Scolus, kl est, Scotorum gentis fuerit, bus a Scotis saepenumero accessam esse. Neque
certum est, cum auctores ejus aequales iidemque frustra hujus rei indicia apud rerum Hibernkarum
gravissUni passim teslentur, eum nalione Scotum auctores quaerunlur (g). Nonne autem necesse fuit,
fuisse. tali occasione oilala Scotos liomines hic illic per
,.'-Nicolausquidem I. Pont. Max. in epistola de Nostro Walliam remanere sibique domicilium constituere?
ad CarolumCalvum scribit: < Joannes, genere Sco- Deinde sine ulla dubilatione lemporum decursu fa-
lus(t>) i. Pardulus,episcopusLauduiiensis,qui item ctum est, ui Pictorum gens e Scotia profecta in
Noslri menlionem facit, « Scotum illunj i, ail, « qui Walloruni iinibus consederk, eosque ipsps, qui
est in palatio regis (Caroli Calvi) Joannem nomine etlam nunc sunt, Wallos progeneraverit (/«).Quum
scribere coegiraus (c) i. ldem planede eo affirmant, C vero huic Piclorum genli Scotos fuisse conjunctis-
qui« Scoligenam > ipsum appellant. Hi sunt Hinc- simos, Ddosque se ipsi addidisse peregrinaiionum
marus, archiepiscopus Remensis (rf), etAnaslasius belloruraque socios, ex hisloricorum libris con-
bibliolhecaruis (e). stet (t), cerle dubilari non potest, quin una cuin
Quum igilur Joannes noster foerit natione Scotus, Pictis etiam Scoli in Wallia iucomerint, atque
(a) Joannis Scoti Erigenae de dhisione Naturae c. 51.
libri quinqne diu desiderali. Acceditappendix exam- (e) Cf. fragm. epistolae ab Anaslasio ad Carolum
biguis S. MeximiGraeceet Latine. Oxonii e theatro Calvum scriptae apud Gale. 1.1. testim. p. 8.,
—
Scheldoniano HDCLXXXI. Tesliin. veterum de J. (f) Cf. Thomas Moore, History oflretand. VoUl,
Scoto Erigena exstant p. 5 sqq. cap. 6 el 7; Isidori Orig. xiv, 125; Bedae Venerab.
(b) Cf. Nalalis Alexander in Hi.it. eccles. seculi IX Hist. etcles. gentis Anglorum 1,1; Mabillon.Annai.
et x, dissert. xiv § &in Cne. Gale. 1.1. testim. p. 6 Bened. tom. 1, p. 206; NouvelleBibliotli.desauleurs
el8. .','.-.. ecelesiasl. par Mre L.Ellies duPin. tom. VII, p. 77,
(e) Cf. Gale. 1.L lestim. p.S. Hic ipseParduli locus nota a.
ex epistola ab eo ad eeclesiam Lugdnnensem scripta (g) Cf. Thom. Moore. Ll.
exslat in libro eccles. Lugd. de tribus epistolis cap. M Cf. Thom. Moore. L 1.
59. Vid. Maxiraa Bibliolh. vei. Patrum edit. Lugdu- (i) Cf. Thoro. Moore. 1. 1, (hoc loco cf. Bedae
nensis tom. XV, n. 688 A. Vener. Hist. eccles. genlis Angl. 1,1), 174 sqq.
^ 180.-
(d) Cf. Hincra.de praedest. Dei et de libero arbilrio )275.
* Proslat Bonnae apud
Adolphura Marcum MDCCCXXXV.
FATROI..CXXII. 1
* r ^ DE J&SCOT* OTMMENTATIO. .
praeterea retento proprio suo Scotorum nomine in- A \ mum Inbueresolent. lnomas quidem Moorcustan-
ter Pictos habilaverint. Nec lcmporum ratio his no^ lum in ei yult inesse, ut nullum prope argumenlo-
stris ralionibus aliena csl : hucc enim facta sunf rum pondus vihcererion queat. Et C. B. Sculueterus
circiter DC. posl Christ. nat. annum (a), et Joannes ait (g) : TfaomamMooreumin re sua « conflrmanda
nosler, non mutalis, quantum repcrimus, per ea ccrlissimis i innili « argumenlis >.
tempora Walliae incolis, circiter DCCCposl Christ. Hi igitur ita conlendunl : « Hiberniam Joannis
nat. annum in hanc lucem susceptus esl. Reslat, ut noslri palriam esse, proplerca quod nulla alia de
auctoritatein Tltomae Galei afferamus, qui, eandeiri causa fieri poluerit, ut cognomengereret Erigenae,
nobiscum rem probaturus, diserte ail, « Scotos ali- quad sitin Erin (sive Hibernia) nali >.
qtinndo Wallorum fincs occupasse (b) >, ut sil in Itaque ad alterum Joannis nostri cognomen, quo,
libro ecclcsiae Landavensis et apud Giraldum Cam- id quod supra jain monuimus, palria ejus signiflce-
brensem. tur, perventum est.
Hoc cognomen Joanni, cum omnes omnino viri
Quibusita exposilis apparet, posse lam illos, qui
Hiberniam, quam qui Scotiam, vel denique ipsam docli usque ab aniiquif temporibus hac de re con-
Angliam Noslri patriam fuisse conlendunl, etsi na- Erin senserint, a patria inditum videri concedimus; ab
tione Scoius fuil, recte judicare. Jam vero de sin- B ' patria id duclnm videri negaraus : imO rfuuin
duo priora argumenta non ostenderent, Joannein in
gulis videndum est.
Qui in Hibcrnia Joannem noslrum natum esse Hibernia esse natum, hoc potius osiendi puiamus,
volunt, pluribus utuntur argunrentis (c), quorum eum non in Hibernia esse liatuin *. Nam primum
6iimniam ordine proponemus, simulque diligenler jure mireris, qui facium sil, nt potius vocaliulo
examinabimus. semibarbaro Erigena appellatus sit, quam n«re
QuoJ igitur primum Joannes fuerit genere Scolus, latino Hibernigena. Deinde, nt jam Petrus de Marca,
Hibernia aulera illis temporibus propria Scolorum vir doctissimus, archiepiscopus Parisiensis, ani-
sedes, hoc argumenlum conciderit, dummodo cogi- madvertil, ab Erih formari debuit non Erigeria,
taveris, etiam in Scotia et in Watlia illis temporibus sed Erinigena. Sunt quidem, qui dicaht, Joannem
habiiavisse Scolos. eiiam Eringenam appeliatum esse, sed hovtrrnde<-
Deinde habent S. Prudentium, episcopum Tricas- cretuffl omni auctoriiate caret, qnum ante Triihe-
sinum (sive Trecensem), qui cum Joanne vixit, et mium, quod nos quidem invenerinms, nemo rle'
de eo loquens <Te solum i, ait, < omnium aculissi- Eringena Iocutus sit, el ex Thorha Galeo satis
mum Gailiae transmisil Hibernia (d) >. Veruni ne ex constel, Joannem antiqnissimis lemporibus nisi
hoc quidem quidquain sequilur, nisi Joannem ex 'C Erigenam vel etiam Eriugenam appellalum non
Hibernia in Galliam venisse; nullo niodo ihde efll- esse (h). Nam Thomas Galeus 1. 1. haec habef :
citur, ut cliam in Hibernia natus sit. Sed pulaveris < Omnes codices mss. uno qiiasi ore el perpeluo
forsitan, nos S. Prudentli verba nimis ad apicem prae se ferunt aut Erigenam aut Eriiigenam > ** et,
esse interpretaios : nec ptura concedere recusamus. < saepius in anliquis libris Erhigena dicitur, quant
Nam esse potest, ul Joahnes in Hibernia fortasse Erigena; cerie in codice ullimae antiquitatis, qui
longumper tempus lilleris operam dederil, atque ita nunc servatlir in bihlioth. collegii S. Tritritatis
ab Hibernis eruditus in Galliam se conlulerit. Quod Canlabr., quo usus est Usserius Armachahus el
revera faclum vidcri, infra (e) ostendemus. Haec ego quoque, scrihttur'Eriugena, non Erigeha. Ita
autem concessio noslra omnino S. Prudcntii verbis quoque Suffiidus Pefrl, ila in suis reperit Dionysids
galisfaciel. Cerle Marcus quidam saepenumero di- Petavius, ita Philippus Labbeus >. Constat doiiiquo
eebatur Hibernus, cum esset educatus in Ilibernia, inter omnes, Nostri temporihus plurimos ex Hibernia
nalione Britlo, ut de eo scribit Ericus Anlissiodo- in Galliam venisse viros, doi trinae lande admodu»
rensis in flne lib. I. de Miraculis S. Germani (f) florenles, nec tamen ullum reperies, qui app«rtfattt«
Reslat lerlium argumentum, cui auclores pluri- sit Etigena; omnes sive Scoti, sive fiiberni, srvi»
D
(n) Cf. Thom. Moore. 1. 1. opponit c suam ipsius eloquentiam Cellicam >, qui
' (b) Cf. Thom. Gale. I. 1., p. 10. lamen, ut ipse de se ait, fuit
(c) Cf- Bistoire HtUtaire de la France,par det Re- Hesperiagenilus,Cettasdeducluset altos.
HgiettxBMdiclins de la Congrigaliondt Saint-Maur, CL Hist. litt. de la Vrance, lom. V, p. 240 el MabiH-.
lom. V, p.416; DuPin, Nouv. Biblioth.Ll. (sc. lom. Annal. Bcned. tom. 111,p. 6.
VII)p. 77; Thom. Moore. 1.1. Vol. I, cap. 15. Interp. (e) In Cap. II.
Germ. Vol.I, p. 554. cet. cet. Gf. TU. Gale. 1.1. test. p. 6. Erici libeT«ssti«
(f)
(d) Cf. Thom. Gale. 1.1. test. p. 5, qui hunc lo- in P. Labhei Bibliolh. Mss. tom. 1.
ciiin habel ex S. Prud. libro dePraedest. adversusi (g) Cf. J. Seoti Erig. de Hiv. Nat. libti V. Edkio
Scolum, cap. 14. Cf. Maxima bibliolh. vet. Patrum,, recognila et emendaia. Monast. GuestphaloruM
edit. Lugdunensis tom. XV p. 654 E. Hoc loco S. MBCCCKXXVItl, p. 5.
Prudentius < Hibernicis Erigenae eruditionibus i (h) Cf. Thom. Gafe. 1.1. lest. p. 9.
* Erigena nonnisi depravalum nomen Jcrugenat videntur. Cf. Prooemium nostrmn. ANIMABV. SWT.
est, quod esl oriundus ex insula sanctorum, scilicel
I ¥* Vix crediderim, codicibus antjquis legi Mng*~
f/ii«rni<i.Qiiareea,quaehoclocodecognomiiie£'ri(/eha > nam. Quid codices, quos ipsi evolviimis, proferant,
copiosius disputantur, ul vana prorsus rejicienda essea legis in Proocmionosiro. AWMABV. fow.
 5 DE VITA ET PRifiCEPlIS J. SCOTI. — P.VRSI. 6
Scoto-Hiberni dicebanlur. Ericns quidcm Antissio- A quae qiudem dictio parum disciepat ab Eriugen (e) *
ilorensis ad Carolum Calvum ita scribit (n) : « Quid (et contracte Ergene). Jam lota lerra ab ipsis Wallis
Hiberniam mcmorem, contcmplo pelagi discriminc, modernis dicitur Erynug, vel Ereinuc. Qui obser-
pene lolo cum grege philosophorum ad liltora nostra vaverit, quanlac in aliis dictinnibus barbaris ad
migrantcm >! Eadcm de re consuli polest Jacobus normamlalinam dclorquendis mulationcs plerumque
Usserius, Arma.chanusardiiepiscopus, in praefatione flant, non aegre has Ieviusculas allercaiiones mihi
ad cpisiolarmn Hihernicarum syllogen : plures enim hac in voce concedet. Enimvcro liber ecclesiae
hicce vir doctissimus recensel Hibernos, qui per Landavcnsis in tom. III Moiiaslid Anglicani, Gi-
C.iroli Magni, Caroli Calvi, Alfredi Magni tempora raldus qiioquc Cambrensis in Cambriae descriplione-
doctrina praestantes innotuere. Qui vero ob palriam pleniiis de hac regiuncula docebunt. Quornm liic
Hiberniam Erigeiia cognomiualus sit, invenius csl notat, fuissc partcm dioeceseos Mencvcnsis (f)...
ncmo. Hujus quoque provinciolae mcminil liber Domesday,
Ccrtissimum igilur esse pulamus, Joannein non in quo sic lego : >> « Hae consuctudines erant Wal--
idco esse cognominaium Erigenam, ul indicclur Icnsium T. R. E. in Archenefcldt, id esl Ergene >>.
« ab Erin genitvs > (b), sed cogiiomen Erigenae ipsi Quac cum ita sint, lianc dc Scoti-patria conjeclu-
aliunde venisse. Id quuin intelligercnl viri docti, B ram neuiini iron placiluram csse arbilramur. Nobis
coepiuni cst quaeri, iuim vestigia ahqua deprehcn- cerlc ita arridet, ul, qui praelerea niliil, quod pro-
dcrentur, unde Erigcnac nomeii diictimividcri possit. pius ad vcrisimiliiiidinem acccdat, eruere posse vi-
Jam cuncli slaiuerunt, id quod nos quoquc pro- deainur, hoc loco in ea acqiiiescendum pntcmus. **
bainus, non mimis Erigenae, quam Scoli noraen ad Idque eo libenlius facimus, quum ctiain virtint
Nostri originem declarandam pertinere, atque itn doclissiinum Dr. C. F. Hockium, cuj'us judiciiiin
porro, quum noniine Scoti nalio.el inde lerra patria nobis plurimi esse dcbet, liac in seiilcntia versari
significala sil, noininc Eiigenac ipsam rcgionem, videamus (g).
Vcl ipsum oppidum, in quo hujiis coeli lucem pri- Rcslat, uljam de lcmpore videamus, quo natus
iiium conspexeril, indicari. sit Joannes. Etsi igitur ne hac quidem de re apud
llanc raiionem sccutus G. Mackenzius conjeclura autiquos auclores disertis verbis quidquam pcrscri-
assequi voluit, Scoliain csse Joannis patriam (c). ptura sit, reperiunlur lamen indicia, ex quibus sal-
Nam in Scotia situm csse oppidum Aire, quod for- lem aliquid colligi queat. Coustat enim quodammodo
tassc progcneraveril Joannein, quuui cx hujusoppidi de tempore, per quod doctrinae laudo conspicuus
nomiiic facile ductiim esse possil nomen Erigenae. r fuil.
En quiilquid causae viri docti, ut Scotiae palriac Nam versus aliquOtab ipso confectos habemus (/«),
Joaiineiii vindicarcnt, in mcd.iinn proliilcrunt. Ve- qui, cum Joanuis VIII, Siimmi Ponlificis, ivienlioneni
rinii in eo, dum ccrtius vel probabilius aliquid invc- facianl***, nonantc linem arni DCCCLXXlip. Clir.
nialur, haud facile qucmqiiain aequiescere posse nat. seripli sunt; nec tamen praelerquam quodjam
arbitramur. Qiiod duin neque ex llibcrniat, neque ex circiter annum DCCCLXXV, ut cum aliqu; certe
Scotia allatum videmus, Thomas Galetis altulil ex verisirailiiudinc ex cpislola Anaslasii bihliothecarii
Wallia. lllius senlenlia fere h:<,ecesl: nomen Eri- de Joanne nostro ad Carolum Calvum scripia (i)
genae non essc coinposituni, sed siinpliciter ductiim colligitur, diem suprcmum videlur obiissc, ullis
a iiominc loci natalis. l)e hoc loco naiali ila dis- omnino, quae probari possinl, argiimenlis, id quod
serit (d) : t Est Ergcne pars non conteiniieiida infra (eap. V) ostendeoius, cflicitur, ipsum uitra
Hcrcfordensis comitatus, Walliac contcrmina; inio, annuiii circiter DCCCLXXVvilam produxisse.
:inum e rcguis Walliae fuit hoe leinpore, Alfrido Dcinde saiis exploratum liabctur, jam circilcr an-
tribularium. In hoc traclu reperio locum Eriuven, nmn DCCCLJoannem nostrum ca doctrinac gloria
(a) Cf. Thom. Moore. I. I. I. 15. Wood (IHst. el anliq. Oxonii p. 15) auctoribus Baleo
(b) Supra diximus « in Erin naius >, accuralior j) j ct PLlseoillud oppidum, cui nonien S. Meuevia sivc
grammaiicac ralio postulat « ab Erin genitus >. Fanum Davidis, Joannis locmn nalalem fuisse pu-
Cf. dnguigena, alienigena, Latonigena... tani. Ilisce cnim aucloribus, de 1. Scolo Erigena
(c) Cf. G. Mackcnzic, Lives and Characlers of referentibus parum lidci habcri posse, infra (Cap. V)
Scois Writers. Edinb. 1708, fol. Vol. I, p. 41). ostendemus.
Cf. Thom. Galc. 1.1. lesl. p. 10.
(d) Moneiidiim (g) Cf. ejus de J. Sc. Erig. scriptitiiiculnm, quae
(e) est hoc loco, Nostrum, ul supra reperitur in ephcmer. Bonncns. fasciculo xvs, p.
ostendimus, in anliquissimis libris tam Eriugetinm 55-57.
dici, quam Erigenam. Quae res maximi profecio (h) Cf. Acta Sanclor. Ord. S. Bcncdicli. Pars
csl momenli*. II, p. 512.
(f) Est igitur forlasse.ut veri aliquid lateal in eo, (i) Cf. Nat. Alex. Hist. eccles., lom. VI, disserlat.
quod Bulaeiis (Ilist. Univ. Paris. lom. I, p. 009) et de J. Scot. Erigena... § 1, VI
*In«anliqmssimis» libris Johannem dici Eriginam Erigena modo monuimus, nec non illa, quaede lioc
nec docuit Thoiiia» Galeus, neqiie omnino verisimilc capite supra in Prooemio nostro disputanlur. Ata-
videlur. In anliquissimisenim codicibus dicitur Jeru- MADV, EDIT.
gena, in aliis sec. xi vel xn Eriugena; Erigena no- *** An Johannes papa VIII lutelllgendils sit, i^ui
men in codicilius nusquam inveni. ANIMADV. EDIT. in islis versibus potest diibitari, ned airsqnt
** Respice, quacso, ea, quae dc nomine Jerugena, raiiones, quibuslaudalur,id evincere possis. AXIMADV. Etor.
1 Dt 4. SCOIO .COMMENTATIO. 8
pcr Galliam notum fursse, ul in summorum virorum 1A omni doctrinae genere instructum, in Galliam per-
de praedestinatione controversia Hincmarus, archie- rexisse ad Carohim Calvum, qui ob eam ipsara, quam
piscopus Remcnsis, elPardulus, cpiscopus Laudu- miram in homine inesse viderit, litterarum scien-
nensis, eum, qui suam quoque hac de re sentenliara tiam , eum aula sua benigriissime exceperit. Neque
litleris illustraret, impulerinl (a). Scoli liber de habemus, cur hac in re, id quod infra in aliis rebus
praedestinalione prodiil anno DCCCLI(fc).Hucacce- usu veniet, Guilelmo sit diffidendum.
dil, quod Scotus sinc ulla dubitalione, ut in capite III Cum utroque loco iisdem fere verbis usns sit, alte-
ostendemus, jani anlc DCCCLCaroli Calvi jussu rum tantum, eumque maxime perspicuum huc ap-
Pseudo-Dionysii Areopagilae libros cx graeco ser- ponemus (i) : «Hic (Erigena) relicta patria(in) Fran-
monc in latiniun translulil. Verum si quis hanc ciam ad Carolum Calvum venit, a quo magna digna-
ifisam rem accurate perpenderil, facile, opinamur, tione susceplus, familiarium pariium habebatur,
concedel, Joannem jam aliquot fortasse annis anle transigebatque cuni eo tam seria, quam joca,... quia
annnm DCCCL in Gallia fuisse. Quae res mirum miraculo scientiae ejus rex caplus > esset.
quanlum eo firmalur, quod S. Prudentius, episco- Si igitur accuralius tandem eum , quein qiiaeri-
pus Tricassinus, ut procul dubio afflrmare posse mus, annum consliluere velimus, haec sint obser-
videmnr, jam ante annum DCCCXLVIIin inlimam B 1 vanda : primitm , ostendi potius posse, Erigenam,
cum Joanne noslro familiaritatem pervenil; idque in etsi sub linem anni DCCCLXXIIadhuc vixit, tamen
ipsa Caroli Calvi regia versans. Corapellat enim S. anle annum DCCCLXXVmorluum esse, quam eum
Prudcntius in libro suo, qui inscribilur « De prae- post hunc ipsum annum vixisse; deinde, eum circi-
deslinalione conlra J. Scolum >(Erigenam), quiqtie ler annum DCCCXLVadulta jam fuisse aelate aique
liber eo ipso, cujus mcnlionem fecimus, Joanuis ab omni doctrinae genere instructum. Alque hinc,
Scoti de praedeslinalione libro provocatus eral, eum dum illorum temporum, quibus haud facile anle tri-
ulhominem, anliqua jam familiaritate sibi conjun- cesimum vitae annum quisquam talem sibi doclrinae
ctissimum. In ipso libri exordio (c): < Blasphemias gloriam parare poluit, rationcm habueris, facile
tuas >, ait, < Joannes, percurso perversilatis tuae nobiscumcolliges, natumvideri Erigenam interDCCG
libro co molcstius accepi, quo le familiarius ample- el DCCCXVfere p. Chr. nat. annos.
ctebar, peculiarius diligebam >, et in fine ejusdem Verum utcunque res se hahet, hoc cerle non ve-
libri (d) haec liabet: < His in nomine Dei pro captu remur, ne quisnobis opponal Staudenmaierum, eum-
nieae pusillilalis, tuae quoque corrcclionis, Frater que, qui hunc secutus est ,t Schluelerum ()), qui
Joannes, gralia exaralis libet succincte singula ad- Erigenain circiler annum DCCCXXVIIInalum esse
nolare >. Alqui S. Prudentius, puerulus exHispania ^1 ( volunt, his usi ralionibus
(fc): « Circiter annnm
palria in Galliam deductus ibique educatus, com- DCCCLIIIErigena jam fama salis magna excellebal >
plures annos anle dioecesin Tricassinam ipsi man- (vidimus, hoc ipsijain pluribusannis ante eum annum
datam mandandamvc in Caroli Calvi aula vixit (e), contigisse): < scripla ejus juvenilem spirant animi
lillcrarum sludiis unice dedilus : anno autem ardorem (talia argumenta jam per se admoduin
DCCCXLVHeum jam suscepisse invenimus dioece- esse solent inflrma; praelerea, si Hockio (l) credi-
sin Tricassinam (f). Quae cum ila sinl, nemo non mus, omnia alia invenimus) : itaque conlidenter,
libenler adsentietur Thomae Mooreo, in his rebus Erigenara illo, de quo diximns, tempore, viccsiinum
Laniganum sequenli, qui putat, circiter annum quintum vilae annum egisse, slalui potest >.
DCCCXLVErigenam ad Gallos venisse (g).
Quodsi, quae adhuc de Scoli aetale dispulala sunt, CAPUT II.
id quod facile crcdiderimus, a vero non abhorrent, in Joanne Scoto fuerint eruditio atque litlerae,
Quae
Guilelmo Malmesburienseaccersito certius quodam- el unde eas perceperil. .
inodo nalalis cjus annus conslilui polesl. Is igilur
anliqiiissimus, quanlum reperimus, auctor, qui data ,n Recognoscentibus nobis tantummodoea, quaejam
de Scoto dispulata sunt, promplum
opera de Erigenae historia egit, quemque posteriores proximo capite
ehronicorum scriplores hac in re, ul fit, ad verbum propositumque crit, haud vulgari illum homiuera,
fere secnti sunt, duobus locis, quos ex < inedilis > quae ejus aelalis est ratio, doclrina excelluisse,
hac in re ipsi
ejus libris Thomas Galeus integros exscripsit(/i), sa- alque adeo inter ipsius aequales, qui
tis aperie docet, Erigenam adtilta jam aetate, atque compararelur, vix inventum esse quemquam. Quae
(n) Cf. sup. col. 1, not. c. German. Vol. I p. 554.
(b) Cf. Nat. Alex. Hist. eccles. saec. IX-X, diss. (h) Cf. Thom. Gale. 1.1. lestim. p. 5. 7.
V § VI.N. VII; Hitt. litt. de la France, tom. V p. 4-22 (i) Cf. Gale. 1. 1. p. 7.
med., p. 248 exlr., p. 229 med. (j) Cf. ejus librura, quem sup. col. 4, not. g lau-
(c) Cf. Maxima biblioth. vet. Patrum, lom. XV, davinius, p. 111.
p.468D. (k) Cf. Slaudenmaier Joh. Scot. Erigena und die
(d) QX.1.1. p. 592 B. Wissenschafl seiner Zeit. Erster Theil. Frankfurt a.
quaEngenaquoquefuit.Vid. sup. col. 1, nol.c. M. 1854 p. 126 seq., ubi lamen in855 ima pag, 126, ut
ex iis, quac sequunlur, patel, pro meudose scri-
/) Ct. Hut. litt.delaFrance, tom. V,p. 240seq.,
ie)\a
et qui ibi laudanlur auclores. ptum est 858.
(g) CL Historia ejus Hib. Vol. I, cap. 15. Vers. (/) Cf. librum coL 6, not. g laud.
9 DE VITA ET PR/ECEPTIS J. SCOTI. — PARS I. 10
Scoti doctrina hic paulo accuralius est persequenda. A locos ablegari possimus. Hi vero loci, quam parnm
Semel tamen alque universe ila monitum esse volu- ponderis soli per se habeant, Ince cst clarius (t).
mus, quidquid hoc loco ipsi laudis iribiialur, id, Nec desunt alii loci, ubi Erigena manifestos LXX
nisi ejus aelalis habila ratione, ipsi tributum nonesse. lnlerpretumctvulgatae versionis errores amplexns,
Primum igilur satis magnam in eo deprehendi- < de hebraica veritate > nihil cogitat (j). Libro V de
mus lalinarum lillerarum cognilionem. LaudatBoe- Div. Nat. cap. 58ita scribit: <Josaphat compositum
thium, Plinium, Virgilium, Ciceronem, alios; quos est ex «'«&> et Cayar. Et <a<iquidem multas interpre-
magnam parlem ipse legit (a). Plurima latine scri- taliones habet; interprctatur enim visibilis, aul Do-
psit, ejusque oralio tam poelica quam prosa est minus, aut gloria, aut existens, aut erat, aut est, et
>
pcrspicua, plena , fere elegans. Quo factum est, ut futurus est; Cayar autem verlilur in judicium.
adeo Chrysostomieum cogiiorainehoneslaverint (b). Quod cerle scriplurus non fuerat, si non ex Graeco
Deinde eliam, id quod cerle admirandum esl, grae- aliquo Hebraica sua sustulisset, sed ipse hebraicum
cae linguae scienliam sibi comparaveral; ncc eam sacrorum bibliorum codicem evolvisset (k). Huc ac-
mediocrem. Est quidem, ut cx antiquis Graeciae cedit, quod ipse de divis. Nal. V, 2 med., ubi in-
scriptoribus classicis vix ullum legisse vidcatur: lerpretationem nominis «Cherubim > proponil, ejus
verum inler Patres Ecclesiae, quos vocant, longe B inlerpretationis auclores laudat Pseudo-Dionysium
melius novit graecos quam latinos. Illos snltem sae- Areopagitam et Epiphanium, cujus librum < de He-
pissime lestes profert, ilios plurima laude prosequi- braicis Nominibus> citat.
lur (c). Scriptis suis, praecipue quae sunt de genere Cave lamen credas, nos hac dispulalione de Scoli
poelico, mulla Graeca inseruit; in carminibus ejus laude quidquam delractum velle. Vcrum neque in
integri versus graeci reperiuntur (d) *. Nonnullos virtulibus eis commemorari voluimus, quac non es-
quoque Pseudo-DionysiiAreopagiiae libros et Scho- sent, et brevi patebit, quam haec ipsa dispulalio ad
lia Maximicujusdam, quae et ipsa subdililia dicun- aliam de Scoto quaeslionem dijudicandampertineat.
lur, rege Carolo Calvo poslulanle (e) e graeco ser- Quidquid Scoli temporibus praeter sacras litleras
mone ih latinum converlit. in scholis docebatur, liberalium artium fere finibus
Quod vero fuerunt, qui vel bebraice et syriace circurascriplum erat. Neque inter ejus aequales in-
Erigenam scivisse suspicarenlur (f), eos certe opi- venlus est, qui harum artiuhi fere fines ultra ca,
nio fefcllit: satis enim apertum est, nisi paucissima, quae lum in hominum manihus esse solebant, com-
nec ea tam hebraica aut syriaca, quara super he- pendia, ullo modo proferret. Jure igitur jam laudan-
braicis et syriacis, ipsum non lenuisse. Uno tantum dus est Joannes, qui tanlam cum hisce libris con-
loco (g) syriaca quaedam affert, sed ita, ut ipse in- r traxisse videatur fainiliaritalem. ut omnino in iis
dicet, sese S. Basilioea debere. Hebraicorumsaepius habitaverit. Certe enim, etsi illos libros non omnes
quidem menlionem facil, nec lamen doctius; quippe omnibus locis nominat, res, quas conlineut, satis
quae el ipsa suis oculis minime inspexerit. Ablega- sibi cognitas fuisse, ubique scriptis suis declarat.
mur (h) ad locum in libro II, cap. 20 de divisione Cujus rei argumenlo singulos locos allegare longum
Naturae, ubi iegitur : < lerra aulem eral invisibilis est, neque necessarium arbilramur (/). Nam supra
et incomposita>; sic transtulerunt LXX Interpretes; jam Malmesburiensemaudivimus, cum ita narrarel,
seu secundum hebraicam verilatem, <terra autem Carolum Calvum <miraculo scientiae >, qua fuisset
eralinanis ctvacuai. Eodemjure ad plures cliam Scotus, captum, in omnibus rebus ei plurimum in-

(a) Cf. de div. Nal. i, 56; m, M ; iv, 7; m, 54- Sunt auteni Hegelii de Scoto tot feie errores, quot
36; i, 16; i, 55; n, 17; m, 55; i, 45, 45,8,10,7, dicta.
59 cet. De praedesl. xvm. (g) Cf. de div. Nat. II, 19-20.
(b) Cf. Slaudenmaierum p. 206, Gale. teslim. th) Cf. Hiort. 1.1.
(i) Cf. Staudenmnier p. 206 seqq. not. 5. Atque
(c) Platonem saepius cital; nec lamen ejus libros ea ipsa locutio : < Hebraica verilas > procul dubio
ipse videtur excussisse : cf. de div. m, 56. Si quem- ad S. Hieronymi versionem speclat; hujus eniin
quam, Arislotelein suis oculis videril; cf. Roger. D illud nomen fuit.
Baco. apud Wood. Hislor. univ. Oxon. I, p. 15. (/) Velut de div. Nat. II, 29, ubi locttmillum
Deindecf. de div. Nal. n, 29; m, 21, 26, 27, 50, 52, psalm. cx (Vulg. cix) v. 5 omnino pcrperam con-
35, 54; iv, 16; iv, 1; n, 28; iv, 5; v, 23; i, versum habet.
40 C6t.CCt (k) Saltem enim, opinamur, Hebraicum nomen
(d) Cf. edit. Schlueteri p. 597, 601, 602,605, 604, IDSCrin'(Jehoschaphat) non scripsissel Josaphal, ut
609. (AngeloMai.Class. Auct. lora. V, p. 451, 438,
440,441, 442,450; infra carmen, II. V. VI. VII. Graecis, quippe quibus litlera /t desit, et inde Vul-
VIII. Animadv. Edit.) gatae, quam vocant, mos esl; neque solvisset hoc
nomen in t«ti (quod Hebraicum non est) et Kcftcr,
ie) Cl'.infra Cap. III.
(f) Cf. Joann. Scolus Erigena, oder von dem Ur- sed in nin» (Jelto [vah]) et TaSUT (schaphat).
sprung einer chrisllichen Pbilosophie und ihrem (I) Qui tamen singulos locos inspicere voluerit,
heiligen Beruf. Von Dr. Peler Hiorl. Koppenhagen adeat de div. Nat. I, 16, 22, 29, 52, 55, 39,46, 53;
1825 p. 44 seq. Hegefs Vorles. iiber die Gesch. der III, 58; V, 4; praecipue Ul, 54-56 el de praedest.
Philos. tom. III (opera omnia VoLXV) p. 160-161. cap. XVIII.
* Immo inlegia carmina Graeca composuit, in- Calvi sevo
mnjrasse Athenas teslantia, quae infra a
compla qnidcm et horrida, nec in Franciam Caroli nobisedita leguntur. ANIHADV. EDIT.
II DE J. SCOTO COMMENTATIO. 12
dulsisse. Unum tanien hoc loco moncndum esse pu- ,A apud nos ponderis csse debet (e). Atque de industria
tamus, Scotum noslrum de rebus malhcmalieis di- eos tantum hoc loeo lesles adbibuimus, qui ipsam
sputanlem, mirum quantum a malhematica subtiii- Erigcnae philosophiam summo opere delestantur.
tale abcsse deprelieiidi : quod cum alias ipsi usu Qua de re iterum Bruckeri verba transcribere li-
venii, iiun vero (de div. Nat. III, 54—56), ubi plu- ceal: praesertim quum simul, id quod in exlrema hii-
ribus explicat, quae sibi de mensura lerrae, lunae, juscapitisparlcnobisusui erit.apcrlissimedeclarenl,
.cet. cet. verisimillima videantur («). qualis haec ipsa philosophia fuerit. Ait igitur Bru-
Itaque eo perventum est, ul, quae in Joanne fueril ckerus (f), omnem Scoti philosophiam huc redire :
philosophiae ct theologiae scientia, deiiioiisirandum < Omnia, quaecunque sunt, non radicalitcr modo
sit. el virtualiier, sed et essentialiter in Deo conlincri,
Certum igitur cxploratumquc habcmiis, omnium alquc adeo omnia cx Deoab aeterno progressa esse
cnruin reruni, quae iila aelale a llieologis disccban- et fluxisse, inque varias classes inferiorum et supe-
tur, ipsum salis giiarum fuissc. Quanlopcre graecis riorum, deleriorum meliorumque enlium distineta,
cccksia; Palribussese dederil, jam supra exposilum tandem in fbnlem originemque suam (id est in
est, nee ilerum dccantare libet : et lalinos, ctsi ra- " Dcum) reditura csse >. Jure de eadem Erigenac
rius eorum leslimonia proferl, lamen idco non ne- philosopbia hoc quoque legitur apud Bruckenim (g) :
glcxit. Augiistiuum quidcm pluris ferc acslimare cl i Quae quamvis exlerna dialecticae inethoilo tra-
diligenlius legisse videtur, quam ulluin de gra> clandiqiic ordine Aristotelem referat, qucm Scolus,
cis (b). Graecae linguac accurale. gnarus, legisse videlur,
Sacram deindc Scripturam, quo studio pervoluta- tota tamen Alexandrinum Platonicorum receniiorum
vil? Quam oninium virium inlcnlione accurnlissime systema exprimit, aperlumqiie facii, lotam euni
explicnrc eonatus est ? Innumcra hujus diligentiac (Scolum) mctaphysicam suam ex Pscudo-Dionysio
argiinienia vel solisdc divisione Nalurae tibris inesse (Aeropagiln) hnusisse, ct juxla horum philosopho-
vidcmus. Nec dcnii|uc alia dc causa fleri potuit, ul iiiiii placita philosophnri >.
bis in doclissimoriim hominum dc rclms theologicis
dissciisione, id quod mox pcculiari disputalionc per- nunc Alque de Scoli doclrina saiis diclum est. Venimus
ad id, cujus gratia lotam illam disputalionem
scqucniur (c), a gravissimis viriscl ipse ad scriben- hoc loco
diiin sit impulsus. inscruimus, undc Scolus doclrinam suam
Quod aiiieni in thcologiae (ines ingenio suo pliilo- perceperit.
sopho niniis acrc pcrmisisse dicilur imperium, liccl Qiiamqiiam ca actaie, qua nostro judicio Erigena
vcrnm sit, hnnc lamen senlcutiam nostram irrilam Cnaluscst, seculo nono ineuute, per lotam Scoliam
noii facit. alquc Angliam iillerarum sludia omnino inlcrmorlua
Jam vcro iu philosophia, quiuinqtic idonci liujus jacchant, tamen, sive in Scolia nalalem locum ha-
rei judiccs sunt, Scoto prae omnibus ejus acquali- buit, sive, id quod nobis certissinmm visum est, in
bus palmam deferre non dubiiaut. Prodeal vir cele- Anglia, utroquc certe loco prima eruditionis alque
bcrrimus, J. Bruckcrus, qui in crilica phiiosophine doctrinae suae fundamcnla facillime sibi constituere
historia (d) iln scripsil : < Ncmo hoc scculo (ix) potnit. Asserus quidem, vir illc doctissimus, cujus
phitosophiac Liude mngis eniinuit, quain J. Scolus >. fidelissima opcra in excitandis titlerarum studiis
El ilcindc : < Sapicniis nomcn ob philosophiac noli- Alfiedns raaguus ulcbalur, in ca ipsa regione (h),
liam prorsus singtilarem acccpit. — ln pusillo (Scoti) qua Erigenam nalum videri dixinius, non solum
corporc mngniim habilavit ingcnium — supra mo- educatus, vcriim eliam erudilus est. Necmullo postea
diim ncutiim ct cxcdlcns, sic, ul ncmo iili ista ae- hoc fticlum esse constnt.
talc in philosophia praestiterit >. Ilis Bruckeri di- Considerantes aulcm, qnanlam rerum copiam
ctis, quibus plura ejusdcm aucloris addere posse- quam accurntc cognilam habucrit Erigena, sine ulla
inus non minus Scoto honorifica, omnino consen- _ diibilalione rejicimuradlliberniam.qiiaeillistempo-
liunl aiii viri, qiiorum jiidicium el ipsum plurimi ribus et florenlissima optimarum arlium quasi scdcs.
(o) Quarc SchluiHciim etiam ineo errasse credi- Hist. Philos. Vol. VIII, pars I, p. 65 scqq., doctis-
niiis, qood (p. III) dicil < Carolus Calvus rex Sco- simi Benediclini e congregalione S. Mauri in Hist.
tinii Parisios vocavit et magislrtim in malhesi... Litt. tom. V, p. 417, cet. cet.
constitiiil>. Caeicrum id quoque faiendum cst, nul- (/') Cf. 1. 1. p. 621. Qnare bic ad Erigenae pliilo-
Imn omniiio a nobis teslem repertum esse, cujus au- sopliiam declarandamBruckeri polius verbis uli ina-
ctorilate coiifisus Schlucturus hoc dixisse pulari luerimus, quam noslris, est, opinamur, in promplu.
queat. Neque magno opere nos movet, quod imiis el item
,(b) Cf. dc tliv. Nal. 1,45; IV, 14 (ubi <scienlissi- alter, qni syllabarum aucupem velil agere, in his
mum divinissiiiiiiiiiqiic lheologum > < tnnlum ct Bruckeri verbis, quae reprehendal, facili opera in-
lam magnum virum > cnin nppellnl, nliisqucprac- venire possit.
terca laudibus ornat, nec non diligentissimnm ejus (g) Cf. I. 1. p. 620.
leciiosiem oslendil), I, 45; II, 15,20, 25, 28,29; (h) In parle, ut traditur (cf. supra Cap. I) dioe-
III, 8,10,-cet. cet. cesis Menevcnsis: alque in ipsa Menevia Asserus ad
(c) Cap. IV. litleras incubuit. Cf. Mabill. annnl. Bencd. lib.
(d) Cf. lom. HI(eilil. Lipsiens. 1741) p. 614 seq. xxxvin, n. 71.
(e) Cf. Dr. Hock. I. I. p. 53 seqii., Teunct.nann.
 13 DE VITA ET PRiECEPTIS J. SCOTI. — PARS I. 14
erat («-),'el ab innumcra propemodum exterorum A Hinc j'am satis exislimari lieet, quibus ex fontibus
hominum, qui ad lillerarum studia se applicabaut, Erigenne philosophia provcnerit, eumque in Gallia
mullitudine pelebatur (b). Hiberniae igilur etiam primum illos Pseudo-Dionysiilibros cognovisse.
Scotus nosler, ut conjectura illa quidem, at certis- Atque hoc loco non est praetereundum, quod plti -
sima, assequi possumus, saltem polilioris illius, qua rimi auclores de longinquisxilineribus, quibus Eri -
valuit, doctrinae stimmam debebal: hic lalinae cl gena, anlequam in Galliam profeclus sit, et Graeciam
graecae (c) linguae praeceplores nancisci poternt, et Orienlem sludioriim causa pciiuslravcrit, par-
hic bonarum arlium , hic llicologiae et nominaliin lim confldenlius, partim timidius menlionem faeere
dialeclicae philosophae (d). soleanl. Qiiibus sermonibus nullam prorsua ftdem
Haec conjectura omnino vera esse declnralur illo adhibendam esse censemus. Tanlum enim abest, ut
S. Prudcnlii, episcopi Tricassini, loco, quem supra ulla salis firma aucloritate aut alin ratione nilanlur,
attulimus, quoque hic doctissimus vir, Scoii et ut, quibus omnino expugnenlur, in mediuni proferri
aequalis el ex amico adversarius, ip.-i (e) : « Te queant. Baleus igilur elPitseus, qui < historiam Iit-
soluni omnium >, ail, < acutissimum Galliae trans- lerariam Britannorum > composuerunt, quanlum
misil llibernia, ut, quae nullus absque le scire nos quidem scimus (i), primi.de iltis peregrinalio-
polerat, tuis eruditionibus obtineret; sed absit, ul g nibus scripsere. Verum fruslra ipsos iis defendcndis
Celtica eloquenlia luas nubilaliones admitlat >. alque affirmandis conalos esse, jam ex Bruckero et
Quid hoc loco apcrlius ? Expressis fere verbis Eri- Thoma Galeo (j) intelligimns. Mulliim deinde tri-
genam in Hibernia erudilum, alque ita in Galliam buunt iis verbis, quae ut « ipsius Erigenae verba
profectum esse confirmat. Rogerum Baconem mcnioriae prodidisse legamus
Dixiuius modo <dialecticam philosopham >a Scolo apud Ant. Wood (k), duinniodo Rogcrus Baco de
in Hibernia disci potuisse, ipsam philosophiam non eorum auclore non erraverit (/) >. Nos aulem, si
commcmoranles, quuin lamen, ut in priore hujus quid videmus, eliam hoc falendum esse arbitramur,
capitis parle vidimus,ctiam illius salis perilus fueril. ne Baconi quidcm illa vcrba necessario adscribenda
Hoc ideo faclum est, quod sola illa dialeclicn, in essc. Ila cnim illo loco scriplum est: < Rogerus si
qua extema Erigenianae philosophiae forma cerni-, quidcm Baconus... pro fidissimo eum (Scotum)...
ti:r, ex Ilibernia ipsi profecta esse potest: ipsa ejusi linguarum inlcrprete... depraedical (in glossis super
philosophia , id quod jam ex Bruckeri verbis, qunci librumAristolelis de secrelis secrctorura — m. script.
suprn (f) ullimo loco posuimus, planum esl, aliunde p. 4); cui tribuendum porro censel, quod libris quf.
venit. llujus rci lueulcnlissimiim ipsius Erigenae. busdam Aristotclicis veris ac genuinis fruimnr. Non
testimonium. proponemus, quod exslat in proocmioi G reliqui locuni, inqtiil ille Joannes, ncc lemplum, in
ad « Scholia S. Maximiin Gregorium theologum (</)>. quibus philosoplii consueverunt componere et repo-
Eo igilur loco pancis verbis toiins philosopliiae suaes nere sua opera secrela, quae non visitavi, nec ali-
indolem accurale describii, huic descriptioni ila> quem perilissimum,quem credidi habcrc aliquam no-
prnefalus : < Fortassis... non tam densas subierim! tiliam descriptis philosophicis,quem non exquisivi».
cnligines (S. Maximi), nisi vidcrem pracfalum B. Quae igilur verba, si ne Baconis quidem sinl, in-
Mnximum... in processu sui operis obscurissimnsi cerliuseliam est, num sinl Erigenae. Esto; habeanlur
S. DionysiiArcopagitaescntenlias, cujus symholicos; ct Bnconis et Erigenae. Quid inde? Num de ea pe-
Iheologicosque sensus nuper vobis (/«)similiter ju- regrinatione loquunlur, quam supra diximus ? Cor-
bentibus Iransluli, inlroduxisse, niirabiiique modo rucrint, ubi, quod mox facluri sumus, graviora ae
dilucidasse, in lanlum, ut niillo modo dubitare.r, cerliora ipsis opposuerimus (m). Sunt denique, qui;
divinam clementiam, quae illuminat abscondita te- pulcnt, vel ca de causa Scoti illud iler in dubila-
nebrarum, sua iiicffahiliprovidentia hoc disposuisse, tioncm vocandum non esse, quod tam mullarum
ut ca qiiidem, quae nobis maxime abstrusa in prac- rerum scienliam in co deprebendamus, quas, nisi.
diciis B. Dionysii libris aut vix pervia seiisusquc• in Oricnle, nusquam discere poluerit. His autem hoc
noslros fugere videbantur, aperiret, sapientissimoi D ipso rapite jam salisfactum esse putamus. Hebraiee-
praefato Maximo lucidissime explanante. Exemplii aut syriace Scolus nescivit : graecas lilleras in
cniisa, ut unum de pluribus dicam, quomodo causai Hibernia discere poluil: etiam boc demonslravimus,.
omnium... >. quo de fonte ejus philosophia manaverit. Nec illud
(«) Cf. Thom. Moore., hist. Hib. Vol. 1, cap. 13, lestim. p. 9.
Vers. Germ. I, p. 541-534. (;')Cf. loclaud.
Cf. Tbom. Moore. I. I. p. 551, 531.
(b) Cf. (*) Cf. Histor. et anliq. Univ. Oxon. 1674 fol.
(c) Thom. Moore. 1.1. p. 550, et, queni ille Lib. I, p. 15.
cilat, Usser. in epist. Hib. (/) Cl. Iliorl. p.38,3»; Slaudenmaier.p. 145-147.
(d) Cf. Thom. Moore. 1.1. p. 552. (m) Ccleriun clinm I)r. Hockium, v. cl., his,
(e) Cf. S. Prud. de praedest. conlra J. Scotumi quac dicunlur, Erigenac verbis, molum esse appa-
cap. 14. Maximabibliolli. vet. patrum edil. Lusdun. ret; concedens enini (1.1. p. 35) de itineribus ita
tom. XV, p. 55i. E. scribil : <Er kam iiach grossen Rciscn , dic er zur
(f) Cr. Cap. 11,-cot.12, not. o. Aufsuchung philosophisrher Werke iind imUmgange
Cf.
(g) Gd Thoin. Gale. Append. p. II. mit den Weisen seiner Zeil verwendet halte, an tlvv
(h) cst,<Garolo C.ilvo. Cf. infra cap. III. Hof Catls des Kahlen > (hoc est • Magnis itineribns
(i) Cf. Brucker. 1. 1. p. 015; Thom. Gale I. I. ad perquirenda opsra philosophicaet ad sapiensiisiino:
 15 DE J. SCOTO COMtfENTATIQ. 16
. quidquam valel, quod a viris doctis (a) animadver- A episiola, ad ipsnm Cnrolum Calvum scripta conti-
sura est, simillimam essc Erigenae philosophiam et ncntur, mngnoperc diflidas, propterca qtiod, qnibns
Indprum, quae Sankhyiea vocalur el Vogica. Neque flrmari queant, salis multa habemns (f). Ille igitur
«nim novum aut inauditum forel, si ct Scolus etln- Ericus: <Vel maxime>,inquit,«Vobisaelernamparat
dicae illius philosophiae auctores suo quisque Marte memoriam, quod famatissimi avi Vestri Caroli stu-
sibi ova pullosque fecerinl: el eos ipsos philoso- dium erga immorlales disciplinas non modo ex aequo
phos, quos Erigena sibi duces elegit ac praecepto- repraesentatis, veram etiam incomparabili fervore
res, pliirimum Indorumpliilosophorum scrinia com- transcenditis; diim , quod ille sopilis ednxit cinerf-
pilasse scimus. bus, Vos fomenlo mulliplici, lum beneticioruni,
Jam vero exposilo, quam nulla probabili ratione tum auclorilatis, nsque quaque provehitis. ... Id
adhibila rumores Hfide Joannis nostri ilineribus cir- vobis singulare studium effecislis, ul sicubi lerrarum
^umlali fuerinl, paucis id, propter quod potissimum magistri florerent arlium, quarum principalem ope-
ea omnkio nulla esse putemus, explieabimus. Pri- ram philosopliia pollicetur, hoc ad pnblicam erudi-
mum igilur habemus fragmentum epistolae, quam tionera undecunque Veslra celsitudo conduceret,
Anastasius biblioihecarius, Scoti aequalis et summus comilas altraheret, dapsililas provocaret
admiralor, de eo ad Carolum Calvura misit, qua is B Quid Hiberaiam memorem, conlempto pelagi discri-
quidem apcrtissime demonslral, se nihii unquam de mine paene loto cum grege philosophornm ad littora
ulla longinqua ejns peregrinalione audivisse. Scribit noslra migranlem? Quorum quisquis pcrilior est,
eniin (b) : < Miiandum quoque cst, quomodo ille vir ultro sibi indicit exilium, ul Salomoni sapicntissimo
harbarus, Joannem dico, itle, qui in linibus mundi famulelur ad votum >
posilus, quanloab hominibtis con versatione, Atque inler hos viros, doctrinae laude conspicuos,
tanto credi potuit alterius linguae diclione longin- quorum partim vocalos, parlim ullro ad Caroluiii
quus,talia intelleclu capere in aliamque linguam venisse ex Erico videmus, fama ad posteros cerle
transferre valuerit (e) >. Deinde S. Prudenlius, prae omnibus eeteris eminuil Joannes Scotus. Quo
quem efipsum Scoti aequalem el ex amico adversa- aulem jure recenliorum pturimi (g) eum a Caroto
rium factum esse audivimus, quo loco de Hibernia Calvo arcessitum dicant, nos quidem profecto non
nt Erigenae magistra loquitur (d), certe etiam Orien- intelligimus. Guilelmus enim Malmesburiensis,quem
lis aul Graeciae mentionem injecisset, dum quidquam primum liac de re scripsisse jam ex Thoma Galeo (//)
de his comperisset. Huc accedit, quod nulhis omnino coliigas, quemque Simeon Dunelmensis, Matthias
ex Erigcnae scriplis locus atTerripotest, ubi ipse dc Weslmonasteriensis, alii ad verbum fere descripse-
exleris philosophis, quibuseum coram sibi collo-1C runt; sed GuilelmusMalmcsburiensis tribus locis (i)
quendi facultas fuerit, sermonem faciat, aut uliius iisdem propemodum verbis : «(Scolus), ait, reiicfa
peregrinationis studiorum causa susceptae memine- palria Franciam ad Carolum Catvum transiil, a quo
rit; qnum semper eos auctores alleget, quorum li- magna dignatione susceptus familiarium partium
bros in Hibernia aut in Gallia excutere poluit. Quid habebatur... >. Acldit praelerca in lihris de gestis
denique illa tempestale vel in Graecia doclrinae ac- regum Anglorum, <concrepantibus undique bellorum
quiri poluerit, non hercle inlelligimus : ne ibi qui- fragoribus > ipsum in Galliam nbiisse.
dem splendidam lum philosophiae conditionem in- Qno tempore ad Cnrolum secessisse videalnr, in
venimus: Alhenae obmulueranl (<?). primo capilc cxposuimtis,circilcr annum DCCCXLV.
Atque haec de re tam futili dixisse sulficiat : pro- Hunc, si quisquam, verum sibi Maecenalem de-
grediainur ad reliqua. vinxit. Eaque Caroli facilitate ita usus fuisse narra-
CAPUT HI. tur, ut non magnoperc ageret Horatium, cui ab Au-
Quae fucrit Scoti conditioapud Carolum Calvum. gusto scriplum ferunt, < sumerel sibi aliquid jiuis
Carulus Calvus, quum multa, quae boni regis sunt, apud se, tanqtiam si convictor sibi fuerit >. Mal-
in se desideranda faccret, oplimas lainen artes pro- mesburiensis quidem (j): < (Scotus), inqiiit, trans-
pterca non neglexit. Ericus quidem Allissiodorensis, D igebat cum eo (Carolo) tam seria, quara joca, in-
qui ejus acqunlis fuit, summis eum hac de re dividuusquecomes et mensae et cubiculi erat, mul-
laudibus ornat: nee esl, eur hujus laudibus, elsi in lae faceliae ingeniiique Ieporis, quorum exempla
qnosque sui aevi conveniendossusceplit ad aulam Ca- In hoc autem Erici loco describendo saepius n Slau-
roli Calvivenit. AMMADV. EDIT.) denmaiero rccessimus, qiium polius Bollanduin'
(«) Cf. Hock. 1. I, p. 55, nol. 2; Ritter. Geschi- (Julii mens. tora. VII, p. 221 F — 222 A) sequcn-
chle der Philosophie. Hamburg. Vol. IV, p. 561, dum esse diiceremus, qiinm illum.
not. 4. (g) Cf. Hiort. p. 39-40, Staudenmaier. p. 151.
(b) Cf. Thoiu. Gale. testim. p. 8. Scliliielerus saltem iioc hahet, Scotum, poslqnam
(c) Sermo est de Pseudo-Dionysii libris, quos Eri- in Galliam seconlulisset, a regc Carolo Parisios vo-
gena e graeca oralione in latinam converlil. Eo cainm esse.
minus igitur nobis dubitaiionis dari polest, in (h) Cf. Thom Galc. 1.1. lestim. p. 5.
Graecia cum fuisse neganlibiis. (i) In libro V de Pontificihus inedito (Gale. (est.
(d) Cf. supra col. 15, nol. e. p. 5), in epistola ad Petruin qiiendam (ex coilic«>
(<?)Cf Brncker. I. 1, p. 615. Thnaneo MS. apud Thomnm Gale. I, I. p. 1), iu
</•) Cf. Staudenmaier, 1.1, p. 151-159, qui maxi- libris de gestis regum Anglor. II, 4.
maiu testimoniorum turbam undique congessit. (;)Cf. Galc. I. 1. o. 5-6.
17 DE VITA ET PRJECEPTIS J. SCOTL — PARS I. 18
hodieque constanl (a), ut sunl ista : Assederal ad A annos praefuisse traditur. Pluiimos habemus iiiijus
mensam contra regem ad aliam labulae partem; rci auctores; unum, quem reliqui secuti sunt,
procedenlibus poculis.... Carolus fronle hilariori quemque jure sequi potuerunt, si rc vcra illius est
post quaedam alia, cum vidisset Joannem qniddam teslimnnium (e), huc allegabimus. Exstat locus
fecisse, qnod Gallicanam comilatem olfendercl, ur- epislolae Nicolai 1 Pont. Max. ad Carolum Calvum
bane increpuit el dixit : Quid dislat inler Sotlnm scriplae, quo loco, ul plurinii contendunl, hacc
el Scotlum? Relulit ille solenne convitium in auclo- sunt legenda : « Hinc esl, quod dilectioni veslrae
rcm el respondit: Tahula (anliim!.... Nec vero rex vehementer roganles mandamus, quatcnus Aposlo-
commolusest, quod miraculo scientiae ipsius caplus latui nostro praediclum Joannem repraesenlari fa-
adversus Magistrum nec dicto insurgerc vellet. Sic ciatis, aut cerle Parisiis in Studio> (id est schola),
cum usitate vocabat. Ilem cum regi convivanli mi- < cirjus capital > (id est caput) «jnm olim fuisse per-
nister palinam oblulisset, quae duos pisces prae- hibetur, morari non sinatis... (f) >. Dc lcmpore, quo
grandes adjecto uno minusculo conlineret, dedit haec epistola scripta sit, legilur apud Bulaeum :
ille Magislro, ut accumbenlibus duobus juxla se < Datum anno Apost. nostri lil, > qui est annus
clericis departiretur. Erant illi giganteae molis; ipse DCCCLX: alii dicunt, circiter quinque aunis post
perexilis corporis. Tum, qui semper aliquid honesli 13eam esse datam. Quod si hic illius epislolae locus,
inveniebat, ut laeliliam convivanlium excitaret, re- nec dubimmus, quin ita sit, re vera est Nicolai,
tentis sibi duobus majoribus, unum minorem duo- Scotus noster circa eos annos , quos dixiraus, jam
bus distribuit. Arguenli iniquilntem parlilionis regi: pridem Parisiensibus lilterarum sludiis non solmn
Imo, inquit, bene feci et aeque, nam hicest unus par- inlerfuil, verum etiam praefuil. Quanidiu autem
vus, de se dicens, et duo grandes,pisces langens: item- postea eo honore ac loco manseril, plane ignoramus :
que ad eos conversus, hic sunt duo magni clerici im- nec ullibi quidquam perscriptum invcnimiis, unde
mcnsi ct unus exiguus.piscem nihilominus tangens >. appareal, ulrum Nicolai jussu Romam inissus sit,
Ilaque Jonnncs nosler, ul videmus, inlima Carolo nec ne. Staudenmaierus (p. 166-167) eum non.esse
familiarilate conjunclus in ipsa regia alquein summa missum affirmal : nec est quod nimiae ipsum lc-
homimun celebrilate versabatur. Quod ilem Pardu- ineiilaiii arguere velimus. Conslal eiiim, quam ca-
lus episcopus Laudunensis testntur, qui circiter an- rus regi suofueriiEiigeua, et liunc ipsum regem eliam
num DCCCLIIIila de eo scripsil : < Scotus ille, qui alias summorum ponlificum mandala parum curasse.
est in palalio regis (Caroli Calvi), Joannes no- Reliquum esl, ul de gravioribus quibusdam nego-
roine (b) >. Jam ex his conjicias, eum usque ab tiis, quae praeterca Joanni a Carolo mandaia esse
illo lempore, quo ad Carolum venit, plurimos annos C acccpimus, paucis dicendum sil. Quae quidem orn-
deinceps in ejus regia vixisse. Hoc autem nescimus, nino fuere duo : alterum, ut latine rcdderct et Iibros
an cerlius eliam colligi queal ex illis Scoli carmi- aliquol Pseudo-Dionysiiet Scholia Maximi cujiisdani
nibus, quae Schlueterus suae edilioni librorum de in Gregorium theologum (quae ilem subdititia esse
divisione Naturae adj'ecit; qua; certe diversis tem- credunlur), alterum, ut, orta per Paschasium Rad-
poribus composiia sunt, ac passim manifestissime bertum dissensione de S. Eucharistia, ipse qiioque
docent, eum sibi fuisse auctorem, qui a Carolo ale- scribendo hanc rem explicaret *. Allerum aulem ,
relur (c). Quoeres etiam eo summopere videtur con- proximo capile sigillalim de controversiis theologicis
firmari, quod ipse Scolus in prooemio libri sui de quibus Erigena iraplicalus fuit, acturis, hic tanlum-
Pracdcslinationc Caroli benevolentia ac liberalitate modo commemorandum, celeroquin mittcndum est:
sibi obligisse ail, ut, quod lempus alii rebus gerendis de altero, quae dicere habeamus, haec sunt.
insumere debeant, id a se litterarnm studiis impen- LudovicoPio complura Pseudo-Dionysii Areopa-
dalur. Quoad bic mansisse exislimari possit, mox (d) gilae scripta dono miserat Michael Balbus; non, ut
videbimus, quum de ultimis rjus falis disputabitur. quidain opinali fuerunl (g), anno DCCCXXIV'0, sed
Neque solius Caroli, id quod palet ex Malmesbu- _ anno DCCCXXVHm 0, nec in latinum sermonem con-
rirnse, Magislrum dicunl Joannein : verum etiam versa, quod item putarunt viri docti (h), sed graeca.
celeberrimae illi < scholae Palatinae i mullos per Hanc lemporis rationem verara esse demonstravit v.
(n) Cf. Gale. 1. I, appena. p. 88. quod vcrba de < Scboln Pari-iensi ejusque prafecto
(b) Cf. Cap. I, col. 9, not. c. Erigena > ipse iiiseruissel. Vcrum cnimvero, quod
(c) Cf. Carm. XI, 4; VI, 35-41; 11,69-72; I, 77- alii, qui tanlum quaulam ex Nicolai epislola excerpta
81; 1,46-77... habebanl, in his illa verha non legcrent, Bulaei fi-
(d) Capile V. dem non expngnat; ncc id , quod illi quaednm lege-
(e) Cf. Slaudenmaier. 1. 1. p. 159 not. 5 et p. 166 rent.ijuae apud hunc non ermii. Nam el Bulaeus,
nol. 1. ul Slaudonmaier. 1. 1. recte nionet, forsitan solum
(f) Sic Nicolai l. verba se habent apud Bulaeum excerpla habuit.
(hist. Universil. Paris. lom. 1, p. 184), qui de anti- (g) Cf. Hist. tilt. de la France, 1.V p. 425, Hiort.
quo exemplari ea deprompta cssenii, laudans « Ga- I. I. p- 45, etBaron. annal. ad an. DCCCXXIVcet.
briel. Naudei Collecl. ex bibliotli. Oxon. > Sed in- (k) Cf. Mabill. annal. lib. XXIV, u. 59, Uitt. lUt.
veutus esl, qui Bulxuin fraudiculx insimiilare vellel, de la Frunce, lom. V, p. 425 cel.
* Joanni a CaroloCalvomandalumesse, ut in contro- aperirel.onininononconsini Quidnoster in illocerta-
versia Paschasiana suuin de ss. eucharistia sensum niino egcrit, iu Pro<EiuicexjH.suiiuus. AMMADV. EDIT
19 DE J. SCOTO COMMENTATIO. fO
cl. Pagius in < Crilica in annal. Baronii > («) : de A < quemadmodum capite proximo a nobis est explica-
libris graeco sermone scriplis oranem animo nostro ituin, loluin se iis darel, totamque ex eorum sacris
scrupulum evellit Hilduinus abbas, qui ipse eos ser- philosophiam
] sibi suum repeterct.
vandos accepcrat, atque iia do iis scripsit (b): De lempore, quo his negotiis occupalus fuit, nihlf
t Autlienlicos namque eosdem libros graeca liiigua plane | npud auctorcs hahelnr. Crcdimus aulem , non
conscriplos pro niunere mngnosusccpimiis>. imillo post ejus in Galliam adventunn,ctiain ante an-
Siimnium his frivolis lunc cum niaxime ho.orem nmn DCCCLhanc rem usu vcnisse. Certe in libro
habcbanl Gnlli. Putnbant enini, ejus Diouysii ipsa suo de prnedesfuialione,quem circiler annnm DCCCL
csse, qui primiis Alhcnis cpiscopus fuit, el in Gallia conscripsil, jam multo plura longeqne alia (i) pro-
divinnm Jesu Chrisli doclrinam divulgasse credeba- tulit, quam quae a solis Hibcrnis philosophis aut
tur (c). Ludovicus igilur, quando per lolam Galliam, theologis eum didicisse credas. Iluc accedil, quod
qui IIOIImediocri, scd aliqua graccae linguae scien- Carolum , procul dubio Areopagitam legere summe
lia iinbulus essel, vix rcperiebatur, slalim horuin ciipientem, quum Erigenam hospilio excepisset, non
librorum qunsi versionem quandam insiiluisse vide- diu graeci sui codicis obliliim fuisse putainus. Deni-
lur, idquc per llilduinum, in monaslerio S. Dionysii quc nusqiiain , qiinnlum scimus, nisi in cpistnln illa
abbatem, cum ipsum, cui illos servandos tradide- "^ dedicatoria, versioniAreopagiiae praemissa, ulla ra-
rat (d). Hac de versione, utcunquc fuit, nusqunm (ione ab Erigcna signifieatum e.si, aliundc sese in
fere commemoratum est; quare, si fuit, certe nullo Gailiara venisse. Eo aulem loco scripsit: < Hnuc li-
in prelio haberi potuit (e). Iiaquc Carolus Calvus, ut bam sacro Graecorum neclare farlam, AdvenaJoan-
crat lilleraruin, praecipue sacrariiin , studio unice nes airivSv meo Cnrolo (;') >.
deditus, qniini naclus esset Erigcnam hominem Verum quiilquid hnc dere siatnis (fe): ante annum
praelcr solitum graecae lingiiac perilum , comniil- DCCCLX vel DCCCLXV Dionysius absolmiis fuit.
lendum non pulavit, ut a forluna datam occnsionem, Exstnlea de rehpudBiilaeiim(cf. col. 25, not. f).haec
justnm landcm illorum librorum inlerprelationcm sibi Nicolai L, Ponl. Max., epistola : < Nic. S. S. D. Di-
comparandi, dimilleret. Quamobrem eo jubente Eri- lecto filio Cnrolo Glor. Franc. R Sed nnper do-
gcna ad librosPseudo-Dionysii in lalinum sermoncmi luimus, utrelniiim esl Aposlolatni nostro, quodopus
convertendos animum adjecit (f). Quos autem illiusi Dionysii Areopagitae quidam vir Joannes, nationc
auctoris libros laline reddiderit, ipse Erigena narrntt Scoius, nuper translulil in Lntinum, qirod juxta
in epislola dcdicaloria ad Carolumscripla, quami morem Ecclesiae nobis milti et nostro judicio debuit
lalino suo Areopngitac praeniisit (g) : libros de hie- approbari. Praesertim quum idem Joannes muilac
'
rarchin coelcsli, de hiernrchia eccloiaslica , de i!i-- scienline esse prncdicelur olim, sed non sane sapere
vinisnominibiis , de theologiamyslica, prneterende- in quibusdam frequenli rumore dicatur Datum
ccm cpistolas. anno Apost. nostri III. > Hic est annus DCCCLX;sed
Hoc Inbore nbsoluto Erigena ejusJcm regis jnssui alii volunl, hanc epistolam circilcr annum DCCGLXV
susccpil illum allerum, S. MaximiScholia e graecai scriptam esse (/).
lingaa in lalinam transferendi (/«).Facta igilur Scolo) Quod Nicolaus L, Pont. Max., qiierilnr sibi cos
nostro bac occasione illorum libroruin copia , quosett libros nondttm missos fuisse, incerlum est, utrum
ipse, ulsupra (cf.nolic.)jain significavimus, Dionysii i hoc postea factnm sit, nec ne. Nos quidem hac de
ct Maximi, virorum sanctorum, esse putnbat, adcoi re nihil cognitum hnbemus (m).
ipsius ingenium et propter sapientiae, quam comi- Anaslasius biWiothecarius compluribus annis post
nerent, pracstnnlinm et propler iliorum, qui coss ita de Erigeninna Areopagilae versione ad Carolum
composuissciii, auctoritatem, ab iis illeclum esl, ut,, Calvum scripsil (n) : < Mirandum quoqueesl, quo-
(n) Cf. Pagi. Crilica in annal. Baron. ad an. librode praedest. exposuit. Cf. infra Cap. IV, col. 27,
DCCCXXVII,n. XIV. nol. c. Neque lamen id quoil jam proximo cnpile ex
(b) Cf. Hil luini epist. ad Ludov. Pium, Areopagi- - n loco qiiodam (cf.supracol. 15,iiol.a)prooemii Erige-
licis (cdit. Coloniens.) praelixa. Invcnilur Hilduiiii d j niani ad scbolia S. Maxiini paterc aniinadverlimus,
locus apud Staudenmaier. p. 163 el apud Pagium n ullo pacto, est verisimile, eum, priiisquani ad Caro-
loc. Inud. lum Cnlvum vencrit, Areopagilae lihros cognovisse.
(c) Cf.Scoii carm. X. XI et XII, in edil. Schlueler. (j) Cf. Schluel. p.-608.
p. 607-609. (k) Schlueterus comperlum habere videtur, post
(d) Cf. Stau lenmaier. p. 165 seq. annum DCCCLVdenimn Erigcnam ad illud negotium
(e) Cf. Slnudenm. p. 105-164. impulsum esse. Postquam enim (edit. ejus p. IV) de
(/)Cf. Eiigenaepraef.ad convcrsaabeoS. Maximi ii concilio Valent. quod illo ipso anno (cf. Mab. annal.
Sciioliac cl. ccl.,quae est apud Thoin. Galc. inedit.I. Bened. libr. 54. n. 95, Nat Alexand. hist. eccles. see.
libr. <lediv. iSat., Append. p. 11el III. IX et X, dissert. V, § XI) habilum est, commemora-
(g) Ediia cst hacc epislola el a Jacobo Usserio n vit, hoc modo pergit : « Post haec Carol. Calv. Eri-
in
cpist. Ilibernicariim syllnge Paris. 1065 4t 0 p. 400 genam ad (Pseudo-) Dionysium > |sic !!] < vcrlendunj
seq., ct in Areopngiiicis (i. c. collccliopluriniarmnn excilavit >. Ne hoc quidem, unde didiceril, uilo modc
antiquarum Arcopagilae versionum ), quae typis de- J- reperirc potuimus.
scriplac prodiere Colon. 1550 el 1550. fol. (I) Cf. Slaudenmaier. 1.1. p. 106 nol. 1.
(Ii) Cf. Erigen. loc. supra col. 15, nol. g. (m) Cf. Slaudenmaier. p. 166 seq.
(i) Nam, ul alia taccamus, senlenliam i!e pcccato,), (») Usser. ep. hib. syllog. p. 45 seq.
de pcccati pocna, quam Areopagitnc dcbcl, jam in iii
 21 DE VITA El PHACEPTIS J. SCOTl. — PARS I. 22
inodo ille vir barbarus talia intellectu capere, in A., cilavit Paschasius Radberlus, Gallici coenobii Cor-
aliamque linguam transferre vahierit —Scdboc beiensis antistes.
operaius est ilie artifex spiritus, qui hunc ardentem Verum ex instiluli nostri ratione non integras
pariler el loquentem fecit; nisi enim ex gratia ipsius illas rixas, sed eas lantum parles explicnbimns, quae
igne carilalis flagrassel, nequaquam donum iinguis Scoti fuerunl, quacque his ipsis Scoti parlibns ne-
loquendi procnl tlubio suscepissel....—Cum esset cessarinm luceni affnndere videanlur.
bum.ilis spirilu , non praesumpsit, verbi proprieta- Daninavit igitur Golhescalcuin (f) ut praedeslina-
tem deserere...—Unde factumest, ut lanlum virum lianae baeresis conviclum H.incmarus, archiepisco-
(DionysiumArcopagilam) intra cujusdam Labyrinthi pus Remensis, cum synodo I apud Carisiacum a.
difiicilia irretiret, el w anlris profundioribus invisi- DCCCXLIX habita (g). Damnavcrat eundem jam
biliorem quodam moJo collocaret, el quem interpre- proximo anno concilimn Mogiintinum II sub Hra-
laturum suseeperat, adhuc redileret interpretan- hano, qui eo ipso tempore archiepiscopus Mogunli-
dum >. Eodemplane modo de illa versionc Eiigenae nus erat crealus (li). Apud illiim enim Gothescalcus,
judicnt Guilelmus M;ilmesburiensis, judicant ii qui qui in itineribus per Italiam Cermaiiiamqiie fnctis
hunc sequuntur, .Simeon Dunelmcnsis, et Malthias primum de gemina prnedeslinnrtpne sermonem fe-
Westmonasteriensis. llle : « Verhum >, inquit, « e B 1 cissel, istius erroris acciisatns fuerat: alque haec
verbo (a), transtulit. Quo fit, iit vix iutelligalur la- ipsa synodus damnaliim eum miseral Hincmaro ,
lina liltera, quae volubilitate magis graeca, quam inonachorum Orbacensium melropolitae (i).
posilione construitur noslra > i. e. laliua. Quae fnerit concilii Mnguiitini sentintin de Gnlhc-
Alque propter banc ipsam inicrpretationis Erige- scnlco laln, docet cpislola Hrabani, peracto concilio
nianae obscuritatcm factum esse pulant, ut postea super hnc ipsa re ad Hincmarum sciipta. In ea igilur
oblivioni traderetur, nec nisi perpauca ejus exempla- epistola (j) : < Gothescalc >, ait, « venit ad nos Mo-
ria propius ad nosiram aelatem accesserint (b) *. Ty- guntiani, novas superstitiones et noxiam doctiinam
pisdescriplaprodiilCoIoniaeAgrippinae unacumaliis de praedeslinatione Dci inlroducens, et populns in
quibusdam antiquis Pseudo-Dionysii versionibus (c). errorem miltens, dicens, quod praedestinalio Dei,
Alterum, de. quo diximus, Erigenae opus, inler- sicul in bono, sil ita ct in malo, el lales sinl in hoc
pretalionem Scholiorum in Gregorium theologiim, raundo quidam, qui proptcr praedeslinationem Dei,
Thomas Galeus, Oxoniensis, una cum libris de di- quae eos cognl in mortem ire, non possint ab errore
visione Nalurae edidil (d). Acceperalid, ut ipse ait, el pcccato se corrigere, quasi Deus eos fecisset ab
opcra Joanuis Mabillonii (e). initio esse, etpoenae obnoxios in inte-
(^1 ritum incorrigibiles
ire >.
CAPUT IV.
Quae gesserii Erigena in itlis theologorum conlrover- Hoc judicium sy;iodus Carisiacensis, ad quam
siis, quarum parliceps fuit. Hincmartis missum sibi Golhescnlcum de integro
Duae omnino, ul supra jam dccuimiis, fuerunt Iheo- judicandnm adduxernl, omnino ralum bnbuit, ntque
logorum pugnac Scoti tcinporibus pcr Galliam com- praeteren infelicem illum monachum propter perti-
missne, quarum nunC sumus inenlioiiem facturi. naciam, qua usus esset, gravissima poena affecit.
Altera de praedeslinatione mota esl a Goihescalco, Narrat hanc rem Hincmarus in libro de praedesti-
Orbacensi monacho, alteram de S. Eucharislia ex- natione (k): « Golhescalcus >, inquil, < sic, ut el in
(«) Cf. Thom. Gnle. I. I. teslim. p. 6. cogerelur. Is tamen in coenobio Fuldensi apud Hra-
h) Cf. llisioir. litt. de la Fr., tom. V, p. 426. baimm diuiius manere notiiil, secessilque ad Gallos,
(c) Cf., supra col. 19, nol. g. nbi in Orbacense moiiasleriuni sese abdidit. Cf. Ma-
(d) Cf. Jo. Sc. Erig. de <liv'is.Nnl. libri V. Acce- billon. ann. lib. XXX, n. 30; Cenlur. Magdeh., cent.
dii Appendix ex Ambiguis S. Maximi Grace et La- IX, cap. 9 el 10, edil. Basil. column. 404, 545, 546.
line. Oxoniie llieatro Sclieldoniano a. MDCLXXXI. (g) Cf. Mansi, s. concil. iiova et amplissima Col-
(e) Cf. Thom.Gale. 1. 1. leslim. p. 12. leclio lom. XIV, col. 919 C-922 E.
(f) Ernt is Orbncensis quidem monnchus, nec ta- (/() Cf. Mansi. 1. 1.col. 913 D-918 E.
men nalione Gallus, sed Saxo. Patre enim usus cst 'D" (i) Qiium Orbacense monaslerium proprie esset
comile Berno, noliilissimo inler Saxoues genere. dioecesis Suessonensis, etcum hac demum dioecesi
Tradunl aulem, Golhescnlcum pueruluni ndliuc a in melropoliiae Rcmensis jiirisdiclionem conrederet,
parcnlibus suis in coenobio Fnldensi « Deo esse ob- niillendus fnit non archiepiscopo Remensi, sed epi-
lalum >. Hic.una cum eo ad litteras inciibuit Wah- scopo Suessonensi. Verum ipse Hincmariis in epist.
fridus Strabo, quem hnbuit amicissimum. Cf. Wa- ad Nicolnum I. missa, quae est apud Flodoardum
lafr. poem. in Max. bibliolh. palrnm, edit. Liigdun. (<;f.Flodoardi hisl. eccles. Remens. lib. III, cnp. 12-
lom. XV, p. 251 C-G. Quuin adnlesceret, vitam li), dcclnrat, cur Gothescalcus, episcopo Sues-
nionachicam perlaesus petiil ab Otgario, nrchiep. sionensi relicto, n sepotissimiim judicntus sit: « quia
Mogunt., nt, quoniam inviliis ad eam nddiiclus es- Rothadus, dc cujns pnrochin erat, illi nesdebat re-
si;l, ejus voliuitate ipsam rclinquere sibi permitle- sistere >ldein. Rolliadus etiam cpiscopaiu suo eje-
retur. Neque Olgarius ei peleuti defuil. jam vero clus est (cf. Hist. litl. de la Frnnce, tom. V, p. 500).
Ilrabanus, abbas Fulder.sis (a. DCCCXXIX),Ludo- (;).Cf. Mansi 1.I. col. 9!4 E. scq.
viciim Imp. per lilleras adiit, eique demohstravil, (k) Cf. Mansi 1. l.'col. 919 K, seq., Eccles. Lugd.
parenlum voto pueros in perpeliiuin consliicios le- Iib. de tiibus episl. cnp. 24, (Max. bibl. Pat. edit.
neri. Quo factum est, ul Gothescalcus remanere Lugd. tom. XV.p. 679C-D).
* Fallilur; rllius enim versionis pluriniahodiedum vero expressa cst, qnantum scinm, bis tantum veller
in bibliothecis reperiiintur cxcmplaria mss., lypis saec. XVI. cf. Prooemium. A.MHADV. EDIT.
K DE J. SCOTO COMMENTATIO; «U
Mogunllna civitate, inventus (est) haereticus atque A sit,... praecipue contra Pelagianos... a.B, Auguslinb-
incorrigibilis. Honore presbytcrali..... abjeclus, et plenius... esse cognoscilur inculcatum. Undc te
pro sua irrevocabili contumacia ut imprnbus (Hrabane) polius ejusdem doctoris assertionibus ma*
virgis caesns.... ne aliis nocerel, qui sibi (ipsi) pro- lueram niti, quam erroneis opinionibus Massiliensis
desse nolebnt, ergasltilo est retrusus >. Gennadii... >
Quae pocna miserandum in modum Gothescnlco Atque haec ipsa res stimmorum ilieologorum stu-
irrogatn, movit, ut fieri solet, hominum tum mise- dia excitavit. Hincmarum in Golhescalci praedcsli-
rationem tum indignationem. Ac, si cui haec res nalione damnanda S. Auguslinum petiisse arbi(ra-
minus cordi essel, cxsliteriint summi theologi, qui bantur.Itaquc acrilerimpugnahlHincmarum ejusque
vererenlur, ne injusle fecissel Hincmarus, quod amicum, qui in Gothescalci causa fidelissimamei
Gothescalci placita praedestinaliano errore infecla operam praestiterat, Pardulum, episcopum Laudu-
esse judicassct. nensem. Inler quos Hincmari Pardulique adversarios
Nec hercle, quaecunque alioquin Gothescalci Ratramnus, monachus Corbeiensis, S. Prudcnlius,
sentenlia fuit, ex ipsius verbis, quibus eam Mogun- episcopus Tricassinus, Lupus, abbas Ferrariensis,
tinae synodo explicavit, qiiatenus hodieque cxsl.mt, conspicui fuere (e). Hi omnes scriplis suis etiam
ullo pacto colliges, quae et Hincmarus et Hrabanus R malorum hominum pracdestinalionem defendentes,
illi iribiiebant, atque cum synodis suisin illo damna- iisdem ferc cum Gothescalco, qnia et S.
Augu-
verunl. Refert hacc verba, id quod hoc loco certe stini erant, locutionibus uiehantnr. Ncque ullo
sumnii est momenli, ipse Hincmnrus. ls enim in paclo ea in rc cnlpari possunt, quippe qni non
libro sno de praedeslinatione (a) duas a Golhescalco illum in his sensum inesse voluerint, quem Hincma-
in synodo Mogiinlinascripliones prolatas esse docet, rus cum suis. Hincmarum aulem, quae non sperave-
quariiin allcra fuil < fidei de praedeslinalione con- rat, ad incitas fere redegerunl. Satis enim probe
fessio >, altera < libellus ad Hrabanum > (b): illam intelligcbat, cum a celeberrimis theologis lam ma-
habet inlegram, ex hac afferl fragmenta. Haec vero lorum quam bonorum, sive gemina praedeslinalio
Goibcscalci vcrba non contineut haeresim praede- docerelur, quam ipse in Gothcscalco damnasset, de
glinaiianam. Neque enim contendunt, praedeslina- famn alque existimatione ornamentisque omnibus
tam csse a Deo usque ab omni aelernitate alleram sibi esse decertandum. Quare scriptoribus opponen-
hominum parlem ad bene reclcque vivendum, ailc- dos esse censebatscriptores. Iiaque ab Hincmariana
ram ad male pravcque agendum; illam proinde ad parle cum alii, lum praecipue Scotus noster, qui gc-
sempiicrnae vilae bealiludinem, hanc ad aeternam minam illarii praedeslinationem (f) libris editis ex-
futurae vitae calamitalcm : qua re fieri, ul nibil ^ pugnarent, sollicitati sunt (g).
prorsus libero hominum arbitrio sil relictum. De- Composuit igitur Scolus librum suum de praede-
monstrant conlra salis aperte, Deum homines im- slinatione adversus Golhescalcum, eumque edidit
pios praedeslinasse iilos quidem ad < niortem anno DCCCLl (li). Semel lantum hoc Scoti opus ty-
sempiternam >, nec vohiisse, ut «perpetim salven- pis descriplum prodiit: est apud Mauguinum in li-
tur >, sed < propler ipsorum mala merita >, idco bro, quera infra (nol. e) Iaudavimus.
qtiod eos < pessimos fuluros esse praescivisset >! De Praedeslinatione liber undeviginli complectl-
Quare solae illae locutiones, qtiibus Gothescalcus lur capila, quae praecedit prooemium, subsequilur
iisus cst, offensionem babuisse videanlur. At ejus- epilogus : nec admodum magui est voluminis. Missum
modi locutiones reperiuntnr etiam apud S. Augusli- est, ul in prooemio legilur, HincmaroRemensi et
niiin (c), ex cujus libris Golhescalcumsibi suslulisse Pardulo Laudunensi; quorum causae patronum se
arbitrnmiir suas. Ait enim ipsc in scriplione illa ad exstitisse Scotus scribit.
Hrabanum (d) : < Dc libcro arbilrio, quid tenendura Ilaque hoc solum ipsi agendum fuit, ut geminam
(a) Cf. cap. V cap. XXI, cap. XXIV cap. XXVII. t) VI. Max. biblioth. vet. pat., edit. Lugdun. lom.
(b) Ipsa Golhcscalci verba, cuin brevilali aliquid [)XV; Gilb. Maugum. velerum auctorum, qui sec.
dandum esset, dcscrihcre noluimus. Celerum etiam IX de praedest. et gralia scripserunt, opera el frag-
apud Nalal. Alex. reperiuntur. Cf. Nat. Alex. in hist. menta plurima. Pafis. 1650II vol. 410. Hac eorum in bi-
eccles. sec. IX et X, diss. V § III. blioth. patrum et apud. Mauguinum singula
(c) Cf. de civit. Dei XV, 1: « Est una (hominum auctorum, quos lauilavimus, scripla, qualenus ex-
societns), qiiae praedestinata est, in aelermim re- stant, facili opera inveniuntur, quare eorum locum
gnnre cum Deo, allera aelernum supplicium subire accuratius indicare supersedimus.
cuin diaholo >. Ibid. XXII, 2i in fine edit. Tauchn. (f) De sola gemina praedest., non de reliqnis
Lips. 1825, vol. II, p. 412 : « Quid igilur dabil(Deus) duabus quaestionibus (I de liberohominuin arbilrio.
iis. quos praedestiuavit ad vitam, qui haec eliam II. utrura Christus pro omnibus hominibus morluus
dedit iis, quos praedeslinavit ad mortem >? Et pas- sit, an pro iis tantum, qui praedeslinati sint ad vi-
sim in aliis S. Auguslini scriplis lales loculiones in- tam), quae et ipsae acriter proponerentur, ideo
veninnliir. . locuti suinus, quod haec ipsa omnium caput
(d) Cf. supra (hac col.) not.<i ct b. Joannes Scolus et quasi parens fuit, nec Scotus reliquas iilas
depraedest. adv. Gothesc. cap. XI, § 2: < Golhe- curavit.
scalciis >, ail. < maximeAuguslino nefandi suidogma- (g) Cf. Eccles. Lugdun. lib. de tnbus epist. cap.
lis causas referrc solet >. 39: in Mnxim. biblioth- vet. palr. edit. Lugdun. «yji,
(e) Cf. Hist. litt. de la hrance, tom. V, p. 554; XV, p. 687 H.seq.
Nat. Alex. in hisl. cccles. scc. IX ct X uissert V, (k) Cf? supra Cap. I, coi. 7, nol. *.
 25 DE VITA ET PRJECEPTIS J. SCOTI. — PARS 1. 26
illam praedeslinationem, quac ab Hincmari Pardu-- A egerit: nocentior suorum causae fuit, quam uti-
lique adversariis defendebalur, idoneis argnmenliss lior.
cxpwinaret, sln minus, Golhescalcuin re vera prae- Maximaeautem lurbae, maxima hominum lum
destinatianae haeresi aflinemfuisse ostenderet. Hiss admiratio lum indignatio mola sunl eo, quod Scoli
igitur in r.ebus qua diligentia versatus fuerit, paulo3 liber summam ille quidem erga Deum pietalem spi-
accuralius persequemur. Quae autem praeterea dee rnbat, al errorum, ineptiarttm, mirabiliumque re-
Scoti libro, qui nunc in nostris est manibus,, rum, quas illa aelate nec fando audivissent, multi-
memoralu digna videanlur, ea deinceps explica- tudine refertus erat ingenli. Hoc igitur, quaienus in
bimus. pracsenlia fieri potest, dcclaraluri, jam de lolitis
De Golhescalconihil diihilalur, quiu <diabolicumi libri summa dispulabimus. .
islud dogma > fuerit amplexatus. Legimus euim (a)) Quae summa hac fere in re versatnr: non csse
< ex Gothescalcisententia duas esse in Deo pradesti- duas in Deo praedeslinaliones (f), sed unam innlum,
nationes, alteram bonorum, malorumaltcram : illius; eamque hominum bonorum.
coaclu fieri, ul una hominum pars recte vivat atque> Atque liiijus quidem rei argumenla repcriunlur
ad aelernam beatitudinem perveniat, hujus necessi- plurima et pcrquam varia. Hosaim quac mnxime
tate ineluclabili alteram mortalium parlem et im-- B commemoranda esse videantur, ea pro liiijus volu-
probe vivereetin aeternamincurrere calamilatem >. minis ratione quam accuratissime explicnbimus.
Summa adeo cum indignalione accrbissima in Go- Sunt enim ita sanc comparaln, nihil ut mngis ad
thescalcum convicia ingeruntur (b). Qiiamquam au- verum Scoli ingenium declarandum pertineat.
tem Scotoid maxime speclandum fuit, ul infelicemi I. « Divina voluntas et divina praedcstinalio omni
illum hominem lanli erroris coargucret potius, quami careht necessitate, qtiae eas vcl impelleret, vcl im-
accusarel, tamen nelevissimum quidem argumenliim, pediret: illa, ideo quod est summa omnium rerum
quo hac in re patroni parlibus satisfaceret, proferre causa ; haec, propterea qttod, pariler ac vcluntas
studiiil. TeneriGoihescalcum praedestinalianne hae- divina, Dcus cst (</).
rcsis culpa ntisquam demonstrat, nusquam non cre- Quid inde? Nos quidem non videmus, quid hacc
pnt. sibi velint, nisi forle aut divinam voluntalem ciun
Nec minus in allero illo, quod Scoto perliciendum humana eandem pules, aut cn ipsa de cnusn, quoa
fuisse monuimus, suorum exspectalio est decepta. illa est libera, hanc quoquc liberain csse arbilrcris.
Nam et si fortissime adversus geininarum praede- Scolus nos incertos relinquit, praelerquam quod alic
slinalionum terricula proeliatus est, tamen illud (an- quodam loco (/<)scribit: « debuisse crcatriccm vo-
tum, qnod nec curare debuit, juste impugnavii, illud C v hintalem divinam creare volunlatem hominis sui si
autem, quod proprie petendum fuil, vix curavil, ac milem, id esl Iiberam ».
plumheo solum, ut aiunt, gladio invasit. Juslc enim H. « Quaeeunqiie de Deo praedicanlur (velut es-
impugnavit illud, quod Ilincinarus cum snis in Go- seniia, snpienlia, virtus) sunt iinmn > : < at<|iii nihil
thescalco damnaveral; proprie petendum fuit illnd, de eo verius et honeslius dicitur, quain praedesli-
quod Hincmarianne parlis adversarii in Golhescalco, natio >. « Itnquc cliam prncdeslinalio uua est (i) >.
ut ita dicamus, defenderant. Alque baec, id quod III. < Conirariiim est essentiae — non esse, vitae
supra a nobis expositum esl, toto coclo inter se dif- — interire, jusliliae — peccatum, bcalitu<lini— mi-
ferunt. lllud ubique sibi aggrediendum sumpsil (c); seria : quare elinm eorum cnusne (duac illae prae-
in hoc impetumaliquem cum fecisse conccsserimus, destinaiiones) inter se conlrnriae sint necesse esf.
ideo quod inter argumenta, quibus illud everlerc Eas igilur ualura divinn, qune una lantum est ac
studuit, reperiuntur, quae eliam huic opposila dixe- simplex, in se conjunclas habcre neqiiit (j) >.
ris (d). IV. « Boni probique homines nuiln nccessilate ad
Atque de illo aut viclo aut non viclo inler eos, virtutem compclluntur : adjiivantur autcm graiia
adversusquos Scoto res esset gerenda, ne mulivisse ..,. divina, cui cooperantur sua libcrtale humana (k) >.
quidem invcuimus quemquam; ipsi quoque illud V. < Mali pravique homincs nulliiis coaclu ad
summe improbaverant: bocaulem, quam non victum peccandum pereundumve ndiguntur, quamvis SS.
exislimaverinl, infra docebimus (<?).Ilaque jam hinc auctores modo quodam abusivae loculionis soleant
salis patere arbilramur, qualem Scolus palronum dicere praedeslinalosad mortem, vel inleritum, vcl

(n) Cf. cap. I, § 4; cap. IV, § 1 seq, et passim. proponenuis.

(b) Cf. prooem.; cap. I, § 2. 4; cap. II, 8 1; cap. (e) Sub flnem primae hujus capilis parliculae.
III, § 4, § 5 ; cap. XI, § 2; epil. § 5. (f) Istas videlicct, quas ScolusGolhescalco tribuit,
(c) Cf. cap. I, § 2; cap. II, § 1, f 6; cap. XI, § 1 ; quaeque au.t « vivcndi > attt « pcreundi > necessita-
cap. IV, § 5 : praelerea huc sunt affrenda illa fere tem hominibus in ponnnl.
argumenla, quorum pondere (cap. II — cap. VIII) (g) Cf. II, § 1, § 2, § 6 ; III, § 1. Deum esse dicit
geminam praedestinationemsuam deprimerenilitur: Scoius illa quae Deo sunt < subslantialia>, non < ac-
quatenus videlicet hoc probatum volunt, non posse cidenlalia >. Cf. U, §2.
Deum aut libero hominum arbitrio officere,
aut ad morum praecepta roigranda cogere quem- (h) Cf. VIII, § 1 - 8 4.
(i) Cf. II, 5-6; 111,1,4, 5
quam. (j) Cf. 111,2.
(d) Cf. cap. IX—cap. XlX, quorum summam mox (k) Cf. IV, 5-8; III, 7.
27 DE J. SCOTO COMMENTATiO. 28
pocnam. Omne peccatum, omnisque peccali poe- A omnium principium (() deserunl, deorsumque bona,
nae propria bominis voluntate, libero arbilrio male quorum corruptiones sunt, in nihilum redire con-
ulcntis, nascuntur (a) >. tendunt; quod conlra, quae sunl peccato ejusqne
De libero voluntalis arhilrio Scolus haec docet: conscquenliis opposila (inlegritas, vita, beatiludo)
< qui tantum recte vivere possil, non prave, ettm sursuin versus tendunt, uniimque illud omnium prin-
non pcnilus esse liberum ; liberum enim arbilrium cipium appelunl. — Quid cniin appeiil impioruin
csse eiccliouein sive boni, sive mali (b) ». oinnium et <liaboli nequilia, nisi ab co, qui est
Hinc autcm (inde a cap. IX) jam < libi copia ma- suinma essenlia recedere in tantum, ut eoruui na-
nabit ad plcnum benigno » errorum ineptiarumque tura, si lex divina sineret, in nihiluni redeal?
< opiilcnla cornu ». ld quum in priore parlc multo Iliuc namque neqiiilia cst dictn, quod nequicquam,
minus usu venirct, quae ibi ex co genere reperiren- id est nihilum esse coulendil (g) >.
lur, plerumqne consullo praelerinisimus. Quaecum ila sint, facilem jun babcntcxplicaliira
Atqne hac in parte (cap. IX —cap. XIX) dispula- peccalorum pocnae. Sunl enim nibil, nisi « volunla-
lioiiem suam Scotus per longa qiiacdam atque lene- lis, quae peccal, cruciatus, qiiibus afflcitur, dum ca,
bricosa ilinera circumducit. Rem totam in unum quae male aul indigne appelil, babcrc non siniluri.
corpns collcclam, ad haec resecari posse cxistima- B < Dura enim impioruin ncquilia nihil alitid appe-
viiniis. tit, nisi ab eo, qui cst summa essenlia in inntum re-
Quidquid esse pulatur pcccali, quidquid dicitur cedere, ut eorum nalura in nihilum redeal—dilfi-
peccnlornm poenac — omnino nihil est. « Nemo cultas ci ex aelernis legibus obsislil, ne in tanlum
(enim) non videt, nisi qui sensu caret, lotum, quod cadat, quantum veilel: ex ca diflicultnte laborat,
dicilur, peccatum cjiisque consequentias, moriem laboraudo torquedir, punilur, crucialur (/<)>.
atque miseriam, non aliud esse, quam iniegrne vitae Quibus exposilis quodammodojam palere arbilra-
beal:cque corrupliones, i.ia ut singulac singulis op- mur, quem ratio poenarum auctorem haberi jubeaU
ponantur, inlegritati peccalura, vitae mors, bealilu- Huc igitur, quae de eo docentur, afferenda csse pu-
dini miseria : illa sunt, hacc penilus non sunl; illa tavimus.
iutra tcrminos naluralium formarum inlelligiintur, Perversa igitur volunlas, quam proprie et pcccare
hacc in carum defectu alque privatione nesciendo et puniii docuimus, hon aliundc illos crucialus suos,
sciuntur; illa materiam, formam, spcciein habcnt, quibus ob iuexplcbilcmislam libidinera, iicquidqiiam
haec materin, formn, specie carent(c) ». quasi « objectos vitae quaerculein elfringerc cla-
Ex his ieneiidum csl, queni scnsum habeanl illae thros >, aflicitur, non aliundc ergo illos crucinlus
Scoti loctiliones, qualessunt: « peccalum nihilesl», C percipit, nisi cx h:,e ipsa pervcrsilate ac lihidine sua.
< pcccali pocnae sunt nullae >. < No:i oiiiiii alia siiul iiistrumcula lorqiiendac im-
Jam vero el pcccatum, el peccatorura poenae ac- pielatis praetcr ipsnm impictalem : uuicuique sup-
curatius dcscribenda sunt. plicium liel de suo peccato : dinbolo sua su-
Peccalum non est nalurne (d) (« sequcrelur enim, perbin suihY.il:ul lor<|uendum >. « Unde pccca-
cum Dcus naiuram fecerit, peccatum esse ex liini, iude mors; unde mors, inde miscria, quae est
Deo [<']>),sed libcrae voluntatis : est aulem « ir.otus pocna vei supplicium (t) >.
perversus volunlalis liberae, libero suo arliilrio raale Atque ex his, quae de pcccalo ejusque poena sunt
mciitis, ciim quis aveiiilur a divinis vereque maiien- dicta, planiim esse arbilramur, Scotum, dum eon-
tibus, et ad mutabilia atque incerta convertitur >. slare sibi velil, negalurum esse, Dei nulu ac jussn
< Peccatum vidclicel ejusqueconsequentiae suminum fleri, ut sit, non dicimuspcccatum, id quod jam alias

(a) Cf. V, 8 1-5; VI, 1-5. Deoin primo homine eliam omnimu hominum pro-
(b) Cf. V, 8-9. priam volunlalem, aique itn in eo peccasse non na-
(<•)Cf. X, 4. 5. 5; XV, 1, 5, 5-6; et passim, lurieomniura geuernlitalem, scd uninscujusque indi-
Celerum hoc loeo, iJ quod semcl atque in uiiiversum vidiinm voluhlaleni >. Cf. XVI, § 5.
ilictuin velimus, illani Scoti seiilcnliam de pcccato, D (/,) Cf. XVI, 4; XVIII, 7. Esl autem diligen-
de pocna, quaeque ejusdem sunl generis, proponi- ter altendendum, quid propric aflicinlur pocna.
mus, qiiam in libro de praedest. sequitur. QuemadmoJum igitur (cf. sup. not. d, e) non
—
(d) Hoc est < rei, quae verc est, > < quae ali- nalura peccat, sed perversa volunlas : sic noti
quid substal >. Cf. X, 5. natura punilur, sed eadem voluntas perversa. Al-
(e) Cf. XV, 4. quc lnic percommode transfcrri possit lacus qui-
((') Ilocest <Deum, unam omniumrerum essenliam dam ex cap. XVI, § 1 : « Quid ? Si nulla nalura
alque substantiam. > Cf. X, 5; XVlll, 4. 8. De pun- fiicrit puniia, numquid eril misera? Non video.
theismo jam hinc patet, quam euni hoc in libro Sco- Qna enim causa aliqua nalura eril niisera, nisi fue-
tus iion effugerit. rit puuita? Ilaque si nulla nalura puniri polest, nulla
(g) Cf. VI, XVI, 4-6; X, 1. 4; XVHI, 7, cet. natura misera erit. — Omuis aulem nalura aut Deus
Alque hoc loco praeiereunda non videtur Scoti est, aul ab eo facta. Naturam vero crenlricem nii-
senleutia de peccato origiuali, qune quidem in libro scriae esse capacem, demcnlissimiiniesl suspicari:
de praedest. legilur his fere verbis : i Omnes homi- crealrix aulcm natura, qua juslilia punilura sit
nes in primo homine peccaverunt. Quamquam au- nalurns, quas ipsa creavit, uon invenio. Nulladeblnc
lem generalemgeneris huinani naturam in eo creavil unlura punielur; non punita non erit misera >.
Deus; haec tamen peccare non potuit, quippequam Cf. XVI, 2. 6.
Deus feceril. Quarc necesse est substilutam esse a (i) Cf. XVI, C; XV, 8 et phribus locis.
29 DE VITA ET PRjECEPTIS J. SCOTI. — PARS I. 50
expresse negavil, sed peccati poena. Neqne fallimur. A. placuit ponere. — Si Dominus proditorem suum non
Conlinenter enim vetat, ne quis illorura quidquam crubuit apellare eleclum (pro non electo), cur S.
a Deo efflci pulet. Nam, quod nihil sit, id non « esse Augustinus erubescerel, eundem proditorem vocare
a Deo, a quo illa lantum sint >, quae vere esse praedeslinatum > (pro non praeieslinato) (h) ?
dicantur : neque id, qood ex perversa hoiiMiium « Quotiescunque ergo dicuntur prnedestinati ho-
voluntate orialnr, ullo pacto ad Deum auclorcm mincs impii, quaeque ad eos peiiinent, puloherrimo
referri posse («). Permilti tantum a Deo illa, ul et saluberrimo illo contrarietalis modo inlerpretan-
< liant motu proprio liberoque rationalis crealiirne, dum est >.
perverse ulcntis naturalibus bonis> : « deserii tan- At in bonis hominibus eorumque virlute ac prae-
lum a Deo, qui sint puniendi, ut sua propria perver- miis res secus sese habet. Haec et vere sunt, et a
sitale punianlur (b) >. Deo facla sunt, et nb inthita Dei benevolentia et
Concesso aulem, peccatum ejusqne poenam nec gratia danlur. Quare horum pracdesfinalio vere ac
esse, nec a Deo trnhere originem, fncili j*amopera proprie dici poiest, neque, quum a S. Scriptura et a
demonstrnlur, ipsa a summo illo numine divino ne SS. Patribus docelur, a contrario esl accipienda (i).
praesciri quidem, nedum cuiquam praedestinnri. Priusquam lamen ad refqua pergatnus, suljicien-
Res definiendo conficitur. < Est (enim) divina prne- B duin videtur disputalioni noslrae, quod Scotus suljje-
destinalio omnium, quae Deus facturus %rat, ante cit suae; sententinm diciimis de igne a-terno apnd
secula praeparaiio alque dispositio (c) >. «Tan- inferos. Est anlem haec; « Haud facile credi potcst,
lum (aniem) in Deo valet praescienlia, quanlum alium eiim esse, praeler ipsum, qui esl quar.um
praedestinalio; plane, quia unum suni». Excederet mimdi elementnm. Nec incongrue credendum, quod
quidem praescientia praedestinalionis fines , cmn corpora saiiclorum in aelheream muiabiintur qunli-
illa etiam ad eas res pertinere puletur, quas Deus tatem, quae ab alia consumi non potest; impioriim
non fecit, velut peccata: verum enimvero, quae Deus vero corpora in aeream qualitatem transilura, ut ;rb
non fecit, ea non sunt; quare nec ab eo praescinn- superiore igne patianlur. Hinc est, quod diabolus
lur. Atque sunt etiam <et praedestinatio et prae- post lapsum delrusus ab aethereo spatio, adjunclum
scientia unius ejusdemque divinae nattirae, in qua esl ei invilo aereum corpus , in quo poenas sune su-
aliud alio plus minusve non est : ubi esl naturae perbiaeluat (j).Quod si cui incredibile videlur, cor-
simplicilas, nou cst ulla divcrsilas, quoniam in ca pora semper arsitra, neque lamen perilura, videat
omiiia uuum sunl (d) >. snlamandram in igne vivam, videat lapidem asbe-
Est ergo manifcstissimum, nec peccala, nec eo- stum (k) >.
riim poenas praesciri a Deo aut praedeslinari (e). ^ Venimus nnnc ad disserendi demonslrandiquc
Quod si nihilo secius « dicilur Deus et fecisse ea vinm, qtiam Scolus hoc in libro ingressus est.
et praescivisse vel prae:!eslinasse, ad excrcilium m- Haec vero e.\ iis , quae de lotiiis libri argumento
slrac inlelligentiae Deusprocuravit, et in scripturis enarravimus, salis forlasse pnliierit. Vidimus igitnr
suis et iu tractaloribus ejus, ul audiens lales locu- longe eum alia via incedentem, quain reliquos ejus
liomim modos evigilaret noslra intentio ad inielli- aetalis theologos, quamque ipsum decnit. Illi enini
gendurn, quid iu cis mysticuni latenl, non quid sim- solis propemodum S. Scripturae et SS. Patrum lesti-
plex vcrborum superficies oslenJnt (f) >. moniis auclorilalibiinqne nilebantur, hie < dispnta-
Quemhoc locodicat mysticumsensum, plurimis ex- toriae artis, > ut scribit, < regulis > iitebalur : illi
plicatum legilur. Scribiligitur, permulla <acontrario> S. Scriplurae el SS. Palrum auctorilalibus pio ac
esse accipienda:«in sccularibus litieris Parcas dictns simplici animo sc subjiciebant, hic nuclnritates illas
esse, quod nulli parcant, hiccm, quod non lucealt, duro ac superbo ingenii sui imperio subigebat. Me-
<indivinis Scripturis invcniri Judam prodilorem ami. minimus profecto, quain contemptis arlificiis, quod
cum a Jesu appellatuin, cura fueril inimicus, eleclum, contra sefacere vidisset, ulasefacere videatur, eflc-
cuiti fuerit non eleclus, et ejus generis plura (</)». cerit. Hac arle, quem ille hostem non profligaret !
<Proinde,»ait, <non video, cur SS. patresdubitarent, Eslquidem, utipse quoque S. Scripturae, S. Angustini
pulchro locutionis modo fiducialiler enunliare prae- locos suae senlentiao argiimentaproferat, verum ita,
desiiuaios ad poeiiam vel interitum (pro non prae- si, uthis verbisulamnr, antea ipsi sentcntiae suae fue-
desiinatis), « quoties iis in librorum suorum serie rinl probali(0- Ncquefacerenonpossumus,qiiinclas-
(n) Cf. III, 5; X, 1-5 et saepius alias. (i) XI-XIV. Est autem certe miruni, qui factum
t)Cr. X, 1-5; XVII, 2. sit, ul Scolus, quum mnlorum hoiniiuim praedesti-
(c)Cf. 11,2; XI, 6-7; XII, 1 seq. nalionem necessariam ubiqtie dixijril prave agendi
MYCf. XV, 3-4; 5-6; XVIII; praef. in flu. causam, non lainen de bonorum homiiium praede-
(e) Cf. XV, 1; XVI, 6; XVII, 1, cet. cet. slinalione tanquam nccessaria bene vivendi cuusa
(f) Cf. XVT,6. Cf. XVII, 2; X, 1 seq. cogilaverit.
(g) Cf X, 1 seq. XV, 6-7. 2 ; XIII, 1 seq. (j) Hic nemo non reminiscetur, opinamur, Ori-
(h) Cr. XIU,2; IX, 5 (quo lamen loco hanc rem genis.
longe aliler exponil; dicit enim idcirco praescicn- (k) Cf. XIX, 1-4. Supra autem dixit, solam con-
tiam praedestinationem non proprie, sed a contrario scientiam punire.
praedicari de Deo, quod in ipsum non cadat lemporis (/) Eadem plane commisit Scotus in librisdediv.
ratio); X, 1 seq. Xll,2; XV,2cet. Nal. Cf. Hock. in ephemer. Bonnens. Fasc. XVI,
31 DE J. SCOTO COMMENTATIO 5« .
sicnm, ut aiunt, hac de re loctun ex Scoli libris de A{ rooaslrativam, reAifblivam. Earum exempla in pro-
divisioneNaluraeafferamus. Sermo eslde sacrae Scri- cessu hujus operis ostendemus. His enim tanqnam
plurae et SS. Patrum aucloritale. Scribitautem (a): uiili quodam et bonesto bumanae rntiocinalionis
< Auctorilas ex vera ralione processit, nequaquain quadrivio ad ipsara.disputandi disciplinam, quaeest
ralio ex auctoritalc: omuisaulem auctorilas, quae vera verilas, omnis in ea eruditus perveniri non dubilat.
ratione non approbalur, infirma videlur esse. Vera Hujus disciplinae regulis necessario uti jubemur,
autem ralio nullius aucloriUlis.astipuIalWne dum adversus Gothescalcum quemdam respondera
roborari indiget >. compcllimur >.
Neqne hercle, quum Scoti incepta graviler repre- Quam. isle hoc loeo philosophiam cum vera reli-
hcnderimus, quibus excusari queant, silenlio prae- gione eandem contendil? Estne ea, quae illis tempo-
termittamus. Translulerat (cf. sup. Cap. III) Caroli ribus communiter hoc nomine appellabatur, quaeque
Calvi jussu libros Pseudo-Dionysii Areopagitae et vix aut ne vix quidem dialecticne flnes transgredie-
Maximi, quos re el faclo a virh- itlis, quibus tribui balur ? Ipsa Scoti verba, nisi forle «a conlrario i
solebanl, conscriptos pulabat. Itaque magnam pro- sunt inlerpretanda, eam certe philosophiamsignifi-
fecto partem summa sanclorum virorum illorum cant, ciijus unum vel primarium munus bac in re
auctoritate faclum cst, ut, quae in illis libris repe- B B cernatur, ut instrumenta quasi ac machinamenta,
rissel, adco adamaret, nihil ut iis arbitrarelur verius, qiioriim ope philosophi regias moles suas excitant,
nihil divinius, ueque ullo paclo dubitandum esse comparet alque suppedilet. Unde autem tanta om-
ccnscret, quae vel in sacra Scriplura vel apud SS. nium rerum perturbatio? Sunt, qui ejus causam ad
Putres edoclus fueral, ad illoriun viiorum philoso- panlheismiim.Erigenianum referant (d). Quod con-
sophiam resecare. Alque Scotus is erat, qui, quod- tra Scbluelerus affirmat (e), < illam senlenliam (ve-
cunque verum csse sibi persuaserat, sanctum duce- ram philosophiara eandem esse cum vera religione)
ret suoque loco libere confnenduni. Ait enim in iu aucloris nostri ore non magis esse stispectam,
pi imo de Naturis (b) : < Non ila sura territus aucto- quam id, quod prope omnes SS. pnlres doceant, re-
ritale, aut minus capacium auimorum expavesco velationem scilicet Christi esse siimmam sapiemiam,
impeium, ut ca, quae vera ralio clare colligit indu- atque omnem continere philosophiam ». Verum
bitanlcrque diffinit, aperla fronle pronuntiare con- Schluelerus satis apertc declarat, sese illam Eri-
fundar, praesertim cuin de talibus non nisi inter genae senlenliam in ipsius Erigenae libro ne ad-
sapicnlcs traclandum sit, quibus nil suavius est ad spexisse quidcm! Qui enim fieri potuit, ut a vero
audiendum vera ralionc, nil delectabilius ad inve- ejus sensu lam procul aberraret? llla Erigenac phi-
stigandum, quando quaeritur, nil pulchrius ad con- C losophia ccrle dialecticam compleclilur, quam ta-
templanduin , quando invenitur ! > Huc accedil, men < Cbrisli revelatione > conlineri non dixerimus,
quod Scoli piclas erga Deum planc insignis est di- nec SS. Palrum quisquam dixeril!
cenda, ulque Anaslasius Bibliolhecarius virum eum Nobis autem ad illum Erigenae locum accuratius
pracdicat < per omnia sanclum >. perspiciendum plurimum conferre videtur, quod
Poslremo ccrle operae pretium facturi videmur, in libris de divisione Nalurae (f) scribit: < ars illa,
si illa, quibus Erigeua <dialeciicae suae arlis > quae AiaW.Tixiidicilur, non ab humanis machinatio-
usum probare conalur, in angustiim redacla rctule- nibus csl facla, sed in natura rerum nb auctore om-
riiuus. Dicit igilur (c): «Cum omnis piae perfeclae- nium artium condita , a sapientibus inventa, et ad
que doclrinae modus, quo omnium rerum ratio uliliiatem solerlis rerum indagiuis usilata >.
apertissimc invenilur, in philosophia sit constitulus, Verum neque hoc, opinamur, negligendum est,
de ejus divisionibus quaedam sunt disserenda. Sic Scolum forlasse hac sola de causa veram philoso-
enim , ul ail S. Augustinus, credilur < <nou aliam pliiam cum vera religione eandem fecisse, ul signifi-
• esse phiiosophiain el aliam religionem, cum hi, quo- caret, eas inler se nihil prorsus reluciari aut adver-
rum doctriiiam non approbamiis, ncc sacranienia sari. Qua re fleri, ul, quum neulra neutri obtrecta-
nobiscum coinmuuicanli >. Quid esl aliudde philoso- **rel, sed altera cum altera concordissiniequeat vive-
phia tractare, nisi verae religionis, qua summa re, etiam allera, simulatque aut necesse aut commo-
omnium rerum causa, Deus, et humiliter colilur, et dum esse visum sit, in altciius auxilium advocari
ralionabililer invesligalur, regulas exponere? Confl- possit.
cilur indc, veram esse philosophiam veram religio- Atque super ipso Nostri libro de praedestinalione
nem, couversimque, veram religioncni esse veram sntis dictum est; progrediamur ad reliqua
philosophiam. Quae dum multifariam dividatur, bis Postquam igitur editus est Scoli liber, Wenilo,
binas tamen partes principales ad omnem quaestio- archiepiscopus Senonensis, quae < ab inlellectu stio
iiem solvendam necessarias haberc dignoscitur,quas se quodammodo diverlentia essent >, in eo depre-
laline possumus dicere divisoriam, diflinitivam, de- hendit. Undevigintihaec capitibus (quot etiam libri

p. 50. Cf. etiam Hist. litt. de la France, tom. V, p. (c) Cf. de praedesl. I, 1 seq.
420 seq. (d) Cf. I, v. Gorres clirisll. Mystik. \o\. 1, p. 243.
(«) Cf. de Nat. I, 71. (e) Cf. I. Sc. Erig. p. XVI.
(b) Cap. 69. (flCf.lV,4.
 55 DE VITA ET PRJECEPTIS J. SCOTI. — PARS I. 54
capita esse diximus) comprehensa misit S. Pruden- A Lugdunensis , quum praeesset concilio Valentino,
tio, episcopo Tricassino, ut <quaecunque in iis a quod annoDCCCLV a quatuordecim episcopis habi-
vero exorbilantia comperisset, unicuique de libris tum est, ut Scoti doctrina etiam ab hac synodo
evangelicis et catholicorum doctorum auctoritatibus damnarelur, eflecit. Sunt igitur in hujus synodi ca-
devianti capitulo, congrua depromeret abunde re- nonibus cum alia adversus Scotum dicta, tum vero
sponsa (<i)>. Neque Wenilonis voluntatem neglexit haec (f): « Ineplas quaestiunculas el aniles paene
Prudentius. Antea tamen ipsum Scoli Iibri cogno- fabulas Scolorumque pultes, purilati fidei nauseam
scere voluit. Id cum ipsi usu venisset, peculiari eum inferentes ne mentes Chrislianae inde cor-
scriptione vehementer oppugnavit (b). rumpantur et cxcidant a simplicitate et castitate
Qua in re adjulricein nactus est Ecclesiam Lugdu- fidei, quae est in Christo Jesu, penitus respui-
nensem (c). Nam ad hanc quoque < venerant vanilo- mus (g) >. Et haec : « Isla (Scoti) capitula XIX
qui (illius) et garruli hominis scripta — vanissima, syllogismis ineplissirae conclusa in quibus
contra fldera ac veritatem Dei, plena mendacii et commeutum diaboli polius, quam aliquod argumen-
erroris >, quae doclis quidem hominibus risui es- tum fidei deprehenditur, a pio audilu Fidelium pe-
sent, ab indoctis autem, quique illum horainem nilus explodimus, et ut talia et simiiia caveantur,
«quasi eruditum admirationi haberent», non sine B per omnia authoritale Spiritus sancti interdicimus.
summo, aut ipsorum periculo aut Christianae reli- Novarum etiam rerum introductores, ne districlius
gionis detrimento legerentur (d). feriantur, castigandos esse censemus (h) >. Hoc Va-
Uterque Scoti adversarius eodem fere modo rera lenlinae synodi judicium omnino ratum habuit con-
gessit. Arctissime atque per singulas paene senten- cilium Lingonense (a. DCCCLIX); in quarlo enim
tias ejusvestigia prementes simulac, quae a vero ab- canone : < Capilula >, ait,< XIX syllogismis ine-
horrere videantur, deprehenderunt, ea acerbissime ptissirae ac mendacissime a quodam Scoto conclusa,
notant. Si qua in re dialecticorum regulis repugna- ubi non argumenlum fidei, sed potius commenlum
verit, regulis dialectis, sin sacrorum Bibliorum vel perlidiae palet, nulla omnino philosophiae arte, ut
Patrum ecclesiasticorum auctoritati minus consen- arroganter a quibusdam jactatur, conslruclum, sed
serit, horum ipsorum testimoniis eum aggrediunlur. inani fallacia et deceptione imperilissiine conclusum,
Saepius etiam, quae Scotus ratiocinando effecisset, a pio fidelium auditu penilus explodimus (i) >.
testimoniis auctoritalibusque oppositis redarguere Tradunt etiam Nicolaum I, Pont. Max., horum con-
conantur. Nec desunt loci, ubi, ira ob ejus errores ciliorum canones apostolicae sedis auctoritate con-
abrepti, conviciis eum dilacerare non dubitent. S. firmasse (/). Scolus autem, qtiantura scimus, ad
quidem Prudentius, quo loco Scotus contendit (e), C haec scse ne commovil quidem; quam rem Stau-
< Deum praescire dici posse pro nescire : ita etiam denmaierus ipsi (cf. Staud. p. 196-197) in laudem
praedestinare pro non praedestinare >, hoc modo vertit.
in eum invehitur: < 0 ingenium venenis infeclum! Venimus nunc ad alteram illam theologorum con-
o sensum errorum lenebris incoraparabiliter obscu- troversiam, cujus Scotum participem fuisse dixi-
ratum! nunquara quippe eliam haereticorum quisli- mus.
bet ante te hunc nefarium intellectum admisit. Nul- Paschasius igitur Radbertus (k) (a. DCCCXLIV.)
lus Caiholicorum saltem menle concepit, ut Deum opus suum < de corpore et sanguine Domini >,jam
scire pro eo quod est nescire, et praedestinare pro dudum illud quidem anle compositum, sed tunc cum
eo quod est non praedestinare, aut intelligerent aut maxime pluribus locis emendatum , Carolo Calvo,
inlelligendum suaderenl >. Atque innumera ejus- quippe qui ipsum petiissct, dono misit (/). Quam-
niodi dicta in S. Prudenlii libro reperiuntur. Eccle- quam autem totus est in eo, ut catholicorum dogma
sia autem Lugdunensis ne postea quidem cum Scolo de transsubstanliatione (etsi hoc noraine uti nondum
non bellavit. S. enim Remigiits, arcbiepiscopus potuit) argumentis lum ex S. Scriptura lum ex SS.

.(«) Cf. S. Prud. de Praed. adv. Scot. praef. Max. D (j) Mab. in Ann. libro XXXV, n. 58 rem dubiam
bibl. Patrum Lugd., lom. XV, p. 467 F. relinquit; Schlueterus (I. I. p. IV) haec habet :
(b) Cf. not. prox. superiorem. < Nic. I canon. conc. Val. . . confirmavit >; ad-
(c) Cf. Eccles. Lugd. lib. adv. Scoti erroneas defi- dens : << Venenum >>dogmatum Erigehae perstrin-
niliones. Max. bibl. patrum. 1. 1. p. 611 seqq. Quis gebatur, ipse tamen Erigena haud damnatus est >.
hunc librurii composuerit, incertum esl. Sunt, qui (k) Hic in Suessionibus huraillimo, ut videtur,
Florum, LugdunensisEcclesiae diaconum.ejusaucto- loco ortus jam a puero monasleria resque monachi-
rem dicant; sunt contra, qui eum S. Remigio, archiep. cas secutus, tandem inCorbeiensecoenobiiira secon-
Lugd., aut Ebboni, episc. Gratianopolitano, adscri- lulii, cujus primum monachtisdeinde antistes evasil.
bant. Cf. Ludov. Cellot. S. I. hist. Gothesc. p. 140 Vixit autem per primam seculi noni parlem dimi-
seq. diam, atque ab eruditione ac doctrina, quae illorum
(d) Cf. Eccles. Lugd. lib. praef. 1. I. p. 611 H. temporum esl ratio, admodum instructus fnit. Cf.
(e) Cf. S. Prud. 1. I. p. 519 H seq. Hist. litlir. de la France, tom. V, p. 287 seq., qui-
(/") Cf. Conc. Valent. apud Mansi. 1. I. tom. XV, que eo loco cilanlur auctores.
col. 1 seq. (i) Cf. Marten. et Durand. vet. script. et monu-
(g) Cf. 1.1. can.-VI, col. 6 D seq. ment. amplissima Collect. tom. IX, col. 574 A seq.,
(n) Cf. 1.1. can. IV, col. 5 D. quo loco ipsum quoqtie Paschnsii opus cum Praefa-
ad Carolum typis descriplum est.
(i) Cf. Mansi. tom. XV, col. 558 A-B. ' tionibus
" '
PATftOt. CXXIl. 2
 55 D£ JOANNE SCOTOCOMMENTATIO. 56.
Palium operibus prolalis defendat alqueconlirmel: A mopere laudalus (o), cl Hincmarus, archiepiscopus
(amen, quum nova quaedain atque ad id tempus Remcnsis. Composuitenira Adrevaldus < opusculum
inaudita aspersisse videretur uonnullis, quae alicubi de corpore et sanguine Dominiconlra inepiia,sJoan-
olTensioiiemparerent, in hoc ejus libro occurrerunt. nis Scoti >, cujus libelli insigne fragmentum edidil
Cujus generis exempla (a) sunt haec: < (S. Eucha- Luc. Dacherius ia « veterwn scriptorum Spicile-
rislia) non alia plane (caro) est, quam quae nala esl gio (h) >.Hoc fragmenlum nihlt aliud agit, uisi ul S,
de Maria, et passa in cruce, el resurrexit de sepu!- Hieronymi, S. Augusliui, S. Gregprii papae lo.cis
cro (b) >.—« Vera utique caro Christi, quaecruci- qunm plurirais veram Jesu Chrisli in S. Euehanslia,
fixa esl et sepulta, verum illius carnis sacramentum praesentiam oslendat alque confirmet.Muirjsquidciii
quod per sacerdotem super altare in verbo Christi aperlum est Hincmari testimoniuia, nec tameu id,
per Spirilum S. divinitus consecratur (c) >. quod prorsus sit negligeudum. Acerbeenim in libro
Ilaque Carolus Calvus, cui forsilan et ipsi res illae suo de Praedestinatione (i) notans crrores aliquo.t,
minus probarenlur, Ratramnum Corbeiensem(d) et in quos incidissent S. Prudentius et Joannes S.coli-
Joannem Scoium (e), ut, quae vera esset S. Scriptu- gena : < Sunt el alia >, inquit, < quae . . . contra
rae et SS. Palruin de corpore et sanguine Domini Fidei Calholicae verilalem dicunt ; videlicet . . ,
senlenlia, scriptis persequerentur, voluntale atque B quod sacramentum altaris non verum corpus et .ve-
auctorilale sua excilavit. Ratramni liber exslat, rus sanguis sil Domini, sed tantuiu meuioria verj
Scoli invidia temporum est absumptus. corporis el sanguinis ejus >. Quae res, cum in S,
Neque tamen boc loco non stint commemorandae, Prndenliumnullo pacto cadcrequeat (j), in Joannem
quae super libris eorumque auctoribus inter viros Scolura cadal, necesse est. Quodsiin Scotiim cadit,
doclos exortae sunt dissensiones. Fuerunl igitur, ex libro aliquo ipsius viris iloctis pelila videtur, idco
qui unum modo de S. Eucharistia opus, quod Ra-s quod reliquos fere errores, qui,ab Hincraaro ibideiu
tramni esse diximus, Cnroiijussu conscriplum esse peF&tringuntur,in libris ipsius hodieque legimus..
pularenl, neque id Ralramno, sed Scoto adscribe- Haec vero, si quid scrupuli in aniiuo nostro reliiir
rent. His autem jam prtdem ila salisfactum esl, ut, quant, lotum id a Bereugario Turonensi et quidqub)
qui hodieque illuni Iibrtim non ad Ratramnum, sed iere doctorum homiuum cum eo vixit, inde cxiiuc-
ad Scolum auctorem referat, inveniatur nemo (f). (ur. Nam, ut paucis hanc rem eomprehendamus,
Quae pugna poslquam dcsiit, in aliam quandam de praeter ipsuin Berengarium, qui iuiiumeris fere lo-
illo Scoli libro suspicionem ventum est. Hanc vero cis librum Joannis Scoti de S. Eucharisiia laudat,
causam ita optime et facillime dijudicare posse vi- qui eum Caroli regis jussu aifversus Paschasium
derour, si antea, quibus polissimura argumentis, C scriptum esse ait, ejusque placita sjbi sola probari
Scolum de S. Eucharislia scripsisse, efficiatur, pau- contendit (k), non solura singuli hoi.uin.esdocti, qui
lo accuratius a nobis fuerit explicatum. Habentur vel privalim vel publice ui theologorum conveniibus
autem ejus rei testes cum ipsius Scoli aequaies, tum cum ipso egerunt ((), ycrum eliam pmnes propemo-
vero Berengarius Turonensis quique eum hoc vixe- dum synodi, quibuscum res fuit Berengario, quae-
runl homines docli. Atque illitts generis sunl Adre- que magnam parlein ab insigui episcoporum docto-
valdus, nionachus Floriacensis, vir a doclrina sum- rumque bominum frequenlia sunt habilae(m), Joan-
(a) Cf. Dr. 1. I. RiKer, Handbuchder Kirchenge- MDCCXXIIIseqq. fol. tom. 1, p. 150 seq. Scribunt
schkhte, edit. II, vol. II, p. 186-194. praeterea de Ailrevaldiiibro cum alii, tura Hist. lit-
(b) Cf. Paschas. cap. 1 (apud Mart. et Dur. 1. 1. Ur. dela France, lom. V, p. 519.
col. 385 A seqq.). (i) Cap. 51.
(c) Cf. Paschas. cap. IV (apud Mart. et Dur. 1. 1. (j) Cf. Mab. act. Bened. sec. IV, pars II praef.
591 D. seqq.), n. 152.
(d) Cf. Rairnmn. de Corp. et Sang. Dom. prnef. (k) Cf. Bereng. epist. adRichard. apud Mansi. I.
ud Carol. Cnlv. Editus est hic liber in Gallicumser- 1. tom. XIX, columna 755 A seq. Ejusd. epist. nd
monem conversus a Jacob. Boileau. Parisiis a. Lanfranc. apud Mansi. 1. 1. coliimna 768 A-B.
MDCCXII12 »": latinus prodiit Colon. a. MDXXXHr. Ejusd. epist. ad Ascelin. apud Mansi. I. 1. columna
et saepius, nec tamen ul Ralrainui liber, sed ut Ber- 755 C-776 D- Eadem plane res saepissime etiam in
trami. Verum bis duobus norainibus unurn eundem- illo Berengarii libro legilur, quem G. E. Lessing. ex
que hominemsignificari docet Mabillon.Act. Bened. bibliolh. Guelferb. primus eruit.
saec. IV, pars 11praef. n. 81. Lanfranc. comm. conlra Bereng. ap. Mansi.
(e) Cf. Bereng. Turonens. episl. ad Richard. abb. col. 759 D el soepius.Dttrand. abb. Troarnens.
PCf.
apud Mansi in Conc. Collect. lom. XIX, col. 785 B ap. Mansi. col. 782 D — E. Ascclin. epist. ad Be-
seq. reng. ap. Mansi. 1. c. 777 A — C. AuOBymus(qui
(f) —Cf. Mab. act. Bened. sec. IV, pars II praef. conciliisadvers. Berengarium habitis se mterfuisse
n. 81 89; Jacob. Boileau. in, pracf- ad Ralramn. scribit) in opusc. de Bereng. damnalione multiplici
de corp. et sang. Domini; Hist. Iklir. de la France, ap. Mnnsi. 1.1. col. 7.57E.
lom. V, p. 557 seqq. Dr. I. L Rttler, U\andbuchder (m) De synodo Vercellensi(a. ML) cf. Mansi. 1.1.
KirclwgescluclUe,edit. 11,vol. H, D. 192 scqq.; Dr. col. 757 E seqq. et col. 775 E et eol. 718 E : -r- de
I. I. I. Dollinger, Lehrbuck der Kirchengescliichle, synodo Roraana (a. MLfX) ibiil. eol. 902A-B. et
vol. i, p. 409. col. 759 A : — de synodo Parisiensi (a. ML) cf..Du-
(</)Cf. Uist. littir. dela Fvance, loiu. V, p. 515 rand. Troarn. ap. Mansi. 1. 1.col. 782 E ; de synodo
seq. Turonensi (a. MLIV)cf. Guil. Maliiiesb.ap. ifhom.
\li) Cf. Spicileg. edil. I. Pnris. a. MDCLVseq. Gale. 1.1. teslim., p. 8.
410 tom. XII, p. 50 seq., cl cdit. 11.Paris. a.
 57 DE VITA ET PR/ECEPTIS J. SCO.TL— PARS I. 58
nis Scoti librura de S. Eucharistia noverunt, lege- A J cesse est, quod illis lemporibus auctores, supcr en-
runt, damnaverunt. Nec quisquam inter tantam dem re scribenles, iisdem prope argumentis, iisdem
summorum virorum multitudinem, qui tot per annos fere locutionibus, non dissimili scribendi generd
continenter fere Berengariana causa fuerunt occu- etiam saepius sunt usi (d). Neque desunt conlra,
pati, exstitisse narratur, cui alia de illius libri au- quae ex Seoto nobis innotuerint, nec tamen saiis
ctore in mentem venerint. Quare profecto mirum commode ad Ratramnum pertinere videanttir («),
esse non polest, qui factum sit, ut ab illis usque Dicuntur haecce paululum revecta ad Ratramnum
temporibus apud omnes omnino historicos criticos- posse appellere : verum enimvero, si jam alieno
que ita constiterit: composuisse Scotum Caroli regis sunt loco, etiam hoc quaeritur, num forte paulu-
j"ussuadversus Paschasium librum de S. Eucharistia, lum revecla ad longe alium auctorem appellere
quo libro postea Berengarius usus sit. possint.
Nostra autein aelate fuit, qui diceret, Iibrum Plurimum tribui videmus (f) Asceljno, qui in
illum Berengarianum non fuisse Scoli, sed Ra- epist. ad Berengarinm ita de Scoto scripsit: dixisse
tramni*. Hunc falso adscriptum esse Joanni Scoto. eum in exponendo orationem illam Gregorianam (g)
Quare ne hoc quidem certum esset, an Scotus « inler caetera fidei nostrae contraria: «< specie
iillum unquam de S. Eucharistia opus excude- 3J geruntur isla, non veritaten. Quibus Ascelini
rit (a). verbis hic Ratramni locus nolatus esse credilur s
Verum eiiimvero quamvis acute atque subti- <<Perficiant in nobis, Domine, qnaesumus, tua sa-
liter ille in disputando sit versatus, id tainen, si cramenta, quod conlinent, ut, quae nunc specie
quid videmus, non est assequuttis, ut tam antiqua geriums, rerum veritate capiamus >>. < Dieit (sci-
nos possessione exturbaret. Hoc ut planum fiat, licet oratio illa), quod m specie gerantur ista, non
paucis rei summam proponemus atque examinabi- in veritale, id est, per similitudinem, non per ipsius
mus (b). rei manifestatjonem. Differunt autem a se species et
Quod primum, quaecunque Berengarius ejusque veritas. Quapropler corpus et sanguis, quod in ec-
aequales de Scolo suo dixissent, etiam de Ralramni clesia geritur, differt ab illo corpore et sanguine,
libro dici posse affirmavit, ac jam inde, libros illos quod in Christi corpore per resurrectionem jam
non duos, sed iinum eundemque fuissc, conclusum glorificatum cognoscitur. Et hoc corpus pignus
voluit, est istud quidem aliquid, verura in eo ne- est et species, illud vero ipsa veritas. Hoc enim
quaquam sunt omnia. Haberet certe jus suum ita geritur, donec ad illud perveniatur >. Ubi vero ad
concludendi, si pluribus ille Scoti liber nobis descri- illud perventum fuerit, hoc removebitur. Quas
ptus esset, quae omnino in Ratramni opus quadra- Q ( sunt in hoc loco fidei nostrae contraria ? Ipse
rent, nec facile in duobus duorum auctorura libris Lanfrancus, acerrimus Berengarii adversarius, si-
tam inter se similia possent reperiri. At paucissima mili ratione loculus est (h). Ubi hoc loco Ratram-
tanlum de Scoti libro commemoranlur, atque ea, nus, suis ipsius verbis usus, < specie >, inquit, « ge-
ex quibus facilius colligas, diversum illum a Ra- runtur ista, non veritate>, Ecclesiae verba secun-
tramni libro fuisse, quam cum hoc unum eun- dum Ecclesiae sentenliam explicat. Quodsi hanc rem
demque. cuiquam auctori vitio dare potuit Ascelinus, tribus
Est quidem, ut nonnullae res de Seolo sint scri- Anticyris caput ejus insanabile fuisse oporlet. Longe
ptae(c), quae eodemfere pactoad Ratramnum trans- alium Erigeniani illius loci,quem Ascelinus ob ocu-
ferri queant; verum .his ideo parum moveamur ne- los habuit, ex ipsius Ascelini verbis contextum, qui

(a) Cf. F. W. Laufs : Ueber die fiir verloren ge- fuisse el missum ad « Carolum magnum imperato-
haltene Schrift des Joh. Scotus von der Eucharistie, rem >? Deinde haec ipsa verba, Ralramm libro
in libro, qui inscribitur : Theologische Studien u. praemissa, non ipsius Ratramni esse credimns:
Kritiken von Dr. Ullmann u. Dr. Uinbreit. 1,4, p. nam in antiquissimo codice ms., quem Mabill.
755 seq. (acta Bened. saec. IV. tom. II. praef. n. 85) vidit,
(b) Quamquam haec res digna est, quae accura- ' ita scriptum fuit: < Incipil liber Ratramni de cor-
tius expioretur. Multae aulem sunt causne, qune Dporeet sanguine Domini. Jussistis, gloriose Prin-
nos, quominus jam nunc id praestemus, impediant. ceps >. Nihil denique est in eo, quod Scotus, eodem
(c) Cf. Laufs. 1.1. p. 765, 765. Quae p. 765 legun- paclo, quo Ratramnus, Caroli jussu scripsisse di-
rur: « Caroli Magni, antecessoris >..., apud Dache- cilur, quum in Gothescalci causa et Ralramnus et
rium, ita se habent: « Caroli Mngni amecessoris...» Lupus Ferrariensis jubente, et Scolus « annuente >
Apud Mansi. (conc. Coll. tom. XIX, col. 756 A) scri- Carolo libros suos composuerint.
plum est: < Caroli mngni antecessoris >. Quodsi in (d) Cf. Mab. acta Bened. sec. IV. p. II. praef. n. 88.
illa Bereugarii epist. ad Richard. potest legi: « no- (e) Cf. Laufs. 1. I. p. 764, 765, 766 nol. a, 768.
verit > (Henricus I, rex Gallorum), « quae scribit (hCf. Laufs. p. 757- 760.
Joannes Scolus, monitu eum scripsisse praecario- (g) Perficianl in nobis tua, Domine, sacramenla,
que Caroli magni antecessoris sui... >, quo jure ex quod continent, ut, quae nunc specie gerimus, rerum
hoc loco colligitur, librum illum, quem spectat Be- verilate capiamus.
rengarius, eodem modo, ac Ratramni opus, scriptum (h) Cf. Mab. actaBened. sec. IV.p. II. praef. n. 88.
* Id quod et nobis verisimillimum esse videlur,
protulit, non possumus quin disseiitiarous. Cr.
uberiusque a nobis disceptatur in Prooemio. Omnino Prooemium. ANIMADV. EDIT.
ascriplore coinmeiitationis iu iis, quae dehoc capile
 59 DE JOANNESCOTO COMMENTATIO. 40
vocatur, statuendum esse, neminem non videre pu-, A Alque hoc loco satis mirari non possumus, quid
tamns. factura sit duumviris Staudenmaiero el Schluelero,
Pluribus ila de hoc Ascelini loco egimus,' quia qtti vix (i) ac ne vix quidem (j) dubitantes, quin
contra noslram sententiam Scotus Berengarii temporibus falso illius libri auctor
pluriraum, quod pugnet, nihilominus afflrment,
conlinere pulatus est, quum tamen mullo plus, ut babilus sit, confidentissime
sententia conlineat. hominem etscripsisse cum Ratramno contra Pascha-
vidimus,quod pronoslra pugnet,
sium, et, id quod Schlueterus, Slaudenmaierum in-
Quae deinde raemornlu digna videantur ex iis, terpretalus, ait : < cum Ratramno spirituale polis-
quibus impugnamur, haec sunt. < Anonymus ille simum dogmatis moraentum illustrasse >. Hujus
_Cellotianus (a) de controversia Paschasiana scribens, enim rei, sublatis Berengarianae aetatis testimoniis,
quuin aliorum scripta tum Ratramni librum novit, nec ulla indicia manent (k). Adrevaldum qtiidem
nullum vero Scoti (6) >. Al ille Anonymus plures Floriacensem et Hincmarum Rhemensem, quos supra
libros, qui ad illam rem pertinent, non cilavit: velut audivimus, si quem Scoli librum perstrinxere, non
Heimonis, episc. Halberstadiensis (c). Neque her- eum, quo Berengarius usus est, petiisse arbitramur.
clc plus inde colligi potest, quod < Sigeberlus Quod mox patebit.
Gemblacensis et alii, qui de scriploribus ecclesia- Acerba profeclo libri hujus Erigeniani fala fuere.
-rj
sticis disseruere, Scoti librum de S. Eucharistia non Berengarius enim illum doctrinae suae auctorem
laudaverunt >: neminem enim illorum auctorum, qui laudans, mortifera illi vulnera inflixit. Lectus et
satis accurate Scoti libros recensuerit, invenimus. damnatus est Parisiis, in concilio (a. ML.) sub rege
Sigebertus praeter versionem Areopagilae, cujus Henrico habito (/); lectus et < sub anathemate >
(cap. 94.) meminit, nullum prorsus comraemorat. damnatus est in synodis Vercellensi et Romana (a.
Reslat, ut, quae praelerea defendi posse videan- ML.) sub Leone IX, Summo Pontifice, congrega-
tur, breviter adslricta proponamus. Primum igitur tis (m). Postero lempore pejus etiam in eum consul-
Ratramni libro non conlinetur ea, quam Berenga- tum est. Nicolaus enim II, Pontifex Maximus, cum
rius ampleclebatur, de S. Eucharistia opinio. Be- concilio Romano (a. MLIX.) Berengarium, ut ipsc
rengarius enim panis vinique substantiam non re- euxn,omnibus, qui aderant, inspeclantibus, accenso
manere negabat (d): Ratramnus, elsi obscura in- ad id foco injiceret, sua auctoritate coegit (n).
terdum alque ambigua utitur oratione, hac lamea Quam denique Scotus sentenliam de corpore et
in re a calholicae Ecclesiae sensu non recessit (e). sanguine Dominiproposuerit, quum ipsius liber jam
Deinde illis temporibtis, quibus pugna Berengariana pridem visus non sit, conjiciendum est ex Beren-
flagrabat, atque Joannis Scoti liber identidem lege- (C garii opinionibus, utpote qui continenler ipsum suae
balur damnabalurque,Ratramnus illius operis, quod docirinae auctorem jactare sit solitus (o). Hanc vero
ab eo scriptum scimus, auctor et conditor notus illa potissimum Berengarii adversus Lanfrancum
fuit. Anonymus quidem ille Cellotianus, sive cum scriptione, quam G. E. Lessingius, eo usque recen-
MabillonioHerigerum, abbatem Laubiensem (f), qui " tioribus incognitam, ex Guelferbytanae bibliothecae
a. MVII mortuus est, eum dicimus, sive, ut Pezius latebris protraxit, quanlum salis est, in aperta luce
ostendere conatur (<j),Gerbertus, qui postea summi collocatam alque in vulgus notam esse constat (p);
pontificis sedem obtinuit, is est habendus, cerle quapropter si eam hoc loco explicare velimus, acta
haud ita multo ante Berengarianos molus Ratram- tantum agere videamur.
num sui libri conscriptorem fuisse testatus est. Huc Hic autem difficultas quaedam nobis occurrit. Ex
accedit, quod Mabilloniusduos vidit Ratramni co- iisenim, quibus ab Adrevaldo et Hincmaro Scotum
dices manuscriptos, qui Berengarii netalem facile notari diximus, apparet, veram ipsum ac realem,
superarent, Ratramni nomine signalos : quorum quam vocant, Jesu Christi in S. Eucharistia prae-
alter in indicem librorum, a. MXLIXconfectum, ut sentiam omnino negasse. Id vero, quum nec Beren-
Ratramni liber relatus fuil (h).
' garius ausus sit docere, nec a Berengarii adversariis
Quibus igitur ita expositis Scolo opus suum de 0 in Scoto culpatum invenialur, in ilio ipsius libro,
S. Eucharistia satis grandi argumentorum pondere quem Berengarius habuit, uostra quidem senlenlia,
vindicasse videmur. repertum non est. Non tamen in Scoto hoc mirum
(a) Cf. P. L. Cellotii Histor. Gothescalci praedest. (/»)Cf. Mab. I. 1. praef. n. 85. DuPin. nouv. bi-
Paris. MDCLV.fol. lu Append. p. 559-548. bliolh. tom. VII, p. 68,1. Hitt. lilt. de la Fr., tom.
(b) Cf. Laufs. 1. 1. p. 779. V, p. 559.
Hisl. liltir. de la Fr.tom. V. p. 124. (i) Cf. Staudenm. I. Scot. Erig. p. 202-205.
(c) Cf.
(a) Cf. Ritter. Handb. der Kirchengesch., edit. II, (;') Cf. Schlueter I. Scot. Erig. de div. Nat. libri V,
vol. 11,p. 211. p. V.
(e) Cf. Mab. acta Bened. sec. IV, p. H, praef. n. (k) Cr. Laufs. 1. 1. p. 768-779.
91 seq. Hist. littir. de la France, tom. V, p. 555 (/) Cf. Mansi. lom. XIX, col. 782 E.
seq. Quare etiam Cenluriat. Magileb.(cent. IX, cap. (m) Cr. Mansi. 1.1. col. 757 E seq., col. 775 E, col.
dedoctr.elcap. deceremoniis)libenterhoclargiuntur, 778E,col.760Dseq.
habere Ratramnum transsubstaniialionis semina ! (n) CL Mansi. 1. 1. col. 902 A-B, col. 759 A.
(f) Cf. Mab. acta Bened. saec. IV, p. H. praef. § III. (o) Cf. Ritler. 1. 1. vol. 11, p. 189, ct supr.
(g) Thseaur. anecdol. toin. I, dissert. isagosic. col. 56, not. k.
p. LXIX. (p) Cf. Ritter. 1. 1. vol. II, p. 211 seq.
 41 DE VITA ET PRJECEPTIS J. SCOTl. — PARS I. 42
videlur. Saepius enim fronlibus adversis secum pu- A pamus Jesum per fidem, et in intero (/<)participabi-
gnantia composuit (a). mus (i) per speciem, eique adunabimus (i) per cari-
Neque deest, quare Adrevaldum et Hincmarum tatem. Quid ergo ad hanc magni theologi Dionysii
_non nihil secutus esse dixeris. Est enim inter Scoli praeclarissimam tubam respondenl, qui visibilem
carminn, quae Schlueterus ex palimpsestis Angeli Eucharisliam nil aliud significare praeler se ipsam
Maii a se edita scribit, unum (b), quod non obscure volunt asserere? Dum clarissima luba praefata cla-
istnm errorem significat. Descripto paschale Israe- mat, non illa sacramenta visibilia colenda, neque
lilarum, mare rubrum transeuntium, itapergit : pro veritate amplexanda, quia significativa veritalis
« Haecquondamfueruntventuri IYS4V»T« Chrisli, sunt, neque propter se ipsa inventa, qnoniam in ipsis
In quocollucent,quae latuere diu. finis intelligentiae non est, sed propter incompre-
Qui solusviciorprostrato(irincipemundi
Transactotriduoprosilitex Erebo. hensibilem veritatis virtutem, quae Christus est, in
Ac primuscalcansmortemtransivitin alta, unilale huinanae divinaeque suae substantiae ultra
Solusn;iinlibernuminelartareo.
Ssnguiniset propriifundenslibaminapura omne quod sensu sentilur corporeo, super omne,''
Mundosalvatopaschanovumdedicat.
SpomesuaDominussemactat.ipsesacerdos, quod virtute percipitur intelligentiae Deus invisibilis
Quael'alri placenshostiasolafuit. in utraque sua natura > *.
Hostia,quae totunipurgavitcrimine mundum, ]} CAPUT V.
Mundum,quem potuitperdere primushomo.
Kxunoveniensmorsest expulsaper unum; Cum de aliis quibusdam rebus, qumprwterea ad Scoti
Mnrtebonavitae morsmalavicta perit. vitam illuslrandam perlineant, lum prmcipue dt
PrimitiaeOiristusreseravit seplasepulcri ultimis ipsius fatis.
NostraeNaturaepc.rdilarestituens.
Harumnuncrerumcelebrantursymbolasacra Postquam igitur Scotus, ut longe veri simillimum
Dumparent oculis,mentibusnolaprius, esse probavimus, circiter annum DCCCXLVad Ga-
Dum corpusCbristi,dumsacrisanguinisundam rolum Calvum venit, is multos annos deinceps non
Et pretium mundimenspiacorde sapit,
DummemorescoenamDominirevocamusin annos, solum convictorem eum alque amicum habuit, verum
Dum plures odasconsonatipse chorus. etiam, quod item pluribus a nobis est relalum, ut
Aeterniseputis,quas mvsticasignaiigurant,
DignerisCarolumpascere, Cbriste, tuum.» res multas easque graves exsequeretur, voluntate
Huc item pertinet locus ille de sancia Eucharislia, sua commovit. Eo aulem loco et honore quamdiu
quem Hoeflerus (c) ex commentario quodam ad Pseu- Scotus permanserit, incerlum est: quamquam hoc
do-Dionysii Areopagitae hierarchiam coelestem, satis exploratum habere videmur, illud tempus, quo
quem Scotus noster scripsisse traditur (d), protulit. inde abiit, vix ante annum DCCCLXIHfuisse. Nam-
Ipse locus hic est : « Sequitur : et in unum princi- que, ut alia minus certa mittamus (;'), exstat poema
palionis (e) ipsam divinissimae Eucharisliae assum- quoddam Scoti ad Carolum (k), in quo manifestissima
ptionem. Intuere, quam pulchre, quam expresse reperiuntur vesligia, illum, quo id tempore scripserit,
asserit, visibilem hanc Eucharistiam, quam quotidie adhuc in Caroli regia haesisse , quodque, quoniam
sacerdotes Ecclesiae in altari conficiunt, typicam invictoria, quam Carolus brevi antede Norlhmaniiis
esse similitudinem spiritualis principationis (f) Jesu, pepererit, pro more glorialur, anno DCCCLXIIscri-
quam fideliter solo intellectu gustamus, hoc est, in- ptum esse oportet (/).
lelligimus, inque nostrae nalurae interiora viscera At si non in regia, certe tamen in regno Caroli
sumimus,ad nostram salutem et spirituale incremen- usque ad annum DCCCLXXHIvixit. Quod illi versi-
lum et ineffabilem deiflcationem. Oportet ergo, in- culi testantur, quorum jam supra (m) mentio est in-
quit, humanum animum ex sensibilibus rebus in jecta. His enim Hincmarus (Remensis), Liuddo qui-
coelestium virtutum simililudinem et aequaliiatem dam, bomo Graecus, qui apud Hincmarum fuisse vi-
ascendentem arbitrari, divinissimam Eucharistiam detur(»), atque Joannes VIII, Pont. Max., qucra
visibilem, in Ecclesia conformalam, maxime typum exeunle anno DCCCLXXH.in illo dignilalis gradu
esse participalionis (g) ipsins, qua et nunc partici- collocatum esse conslat, admodum honorifice coni-
(«) Cf. Scoti lib. de div. Nat. psisse (Cap. III) narravimus. In ea enim, ut habetur
(b) Carm. 5 de Paschate (AngcloMaiclass. Auct., l j apud Bulaeuro, Erigena « studii Parisini > (id est
t. V, p. 452. Schlueter p. 597.) seholae palatinae, quam vocabanl) jam olim < capi-
(c) Die deulschen Papsle. Abtheil. II, p. 80. tal fuisse > dicitur. Ex his colligas,quo tempore Ni-
(d) Cf. inf. Cap. VIextr. de scriptis Erigenae du- col. 1. illam epistolam composuit, eo Scotum adhuc
biis. IXro.III. in < palatio > regis habilasse. Convenit autem,ut
(e) Videlur, legendum esse < parlicipalionis >. Cf. diximus, inter oinnes, aut anno DCCCLXaut qtiin-
inf. not. g. quennio post eam esse scriptam.
(f) Cf. not. e. (k) Carmen 1, Angelo Mai 1. 1. p. 426 seq.
(g) Ex his locis patere videlur, quo jure supra Schlueter, p. 595-595.
not. e legendum esse arbilrati siraus Pro < prin- (/) Cf. Mabill. annal. lib. XXXV, n. 95-94 el 107
cipationis > — < participationis >. extrem.
(h) < futuro >. (m) CL cap. I, col. 6, not. h.
(i) adunabimur. (n) CL Mabill. annal. lib. XXXV,n. 58; XXXVHI,
(j) Velut illam epistolam, qtiam Nicolaum I, Pont. n. 72.
Max. de Joanne nostro adCarolum Calvum scri-
* Locus depravatus et ex parle mutilus est. lnte- infra col. 140.
Respice ea, quae ibi in hunc locum
ger el ad trium codicum fldem castigalus extat in animadvertimus. ANIMADV. EDIT.
1. Scot. exposiiionibus, a nobis nunc primumeditis,
45 1»EJOANNESCOTO COMMENTATIO. 44
incinorantiir*. Atque illos versiculos exlremo vilae A dicat, ignotum est. Petrus Alixius eum fuisse exi-
lemporc, ul opinamur, condidil. Neque enim, quod slimavitWulfadtim, primum Remensem canonionm,
poslea scripserit, reperitur quidquam (a), et vix postea Biiuricenscm eplscopum(e). Hanc Alixii con-
triennio interjecto Anastasius, bibliothecarius Ro- jecluram Schlueterus (f) ut rem confessam recepit.
manus, in ep.istola ad Carolum Calvum missa, ita Quaesilum est etiam, num Erigena clericus fu-
deeo nientionem fecit, ut etini tuncjnm mortuum erit, necne. Negant Hiortrns (g), Thomas Moore (h),
fuisse credas. Conquestus enim de eo, quod in ver- Natal. Alexander (i), Mabillonius (;'): veri similli-
tendo Areopagita lam obsctirus fuerit, baecce adji- miun putant llockius (k), Staudenmaiems (/) : af-
cit (b) : « Quod eum non egisse ob aliam causam lirmat « (llcet alii dubllent) >, Schlueierus (m). Scd
exislimo, nlsi quod, cuni essel humilis spirilu, non quinegant, mul(omagis,qiiam qui affirmant aflirma-
praesumpsit verbi proprielatem descrcre >. Haec rinlve, rebus cerlis faclisque nituntur. Hi enim, quac
epistola, utin codice ms. Patruni Soc. Jes. Biiuri- sequanliir, in eo posila esse dicunt, quod Scotus
censium leclum esse ait Natal. Alexander, scripta. theologiae ac philosophiae stndio unice deditus fue-
est « X. Cal. Aprilis, indictione VIII >, qni est an- rit, cumque, orl.i de rebus theologicis rixa, vel epi-
nus DCCCLXXV. scopi, ut suam de illis sententiam proponeret, roga-
Cerliora hujus rei indicia ad nostram aetatem non B verint; hasoe autem rcs illa aetaie, nisi in homine
pervenerunl. Neque nllo tcstimonio, cui quidem sine clerico, vix aut ne vix quidem usu fuisse venturas.
erroris periculo credere possimus, inter rerum au- Quasi vero, qui tunc aliquo casu, forsitan ipsa na-
ctores vel hoc constare reperilnr, quo loco Erigena tura ferente, in scholis ad philosophiae et theologiae
vitam posuerit, prseterqtiam quod Mahillonius< vi- sludia delatus ea adamasset, ut in iis perstaret, cle-
delur >, ait, < in Francia perseverasse >. ricus debuisset evadere ! Episcopus atttem illos tum
Sunt qnideni qui Scolum diutius vixissc, atque Erigenam adiissc conslat, quuin, rebus suis admo-
adeo circiler annum DCCCLXXXab Alfredo Magno dum angustis, a quo dcfenderenlur, vix haberent
in Angliam accersilum esse conlendant, sed eorum quemquam. Quiire nos magis allera illa ralio movet:
nausa sic profecto est comparata, liullaw ut iis fi- idque vel hac sola de causa, quod, etsi illis tempo-
dem habere queas. Quod mox videbimus. ribus more fuit receplum, ut, qui aliqucm clericatus
Plnra omnino Joanni noslro scripta tribtiuntur : gradum obliuuissel, continenler fereeo nomine ap-
quorum parlim, utpote quibus certus quidam tocus pellaretur, Scolus lanien nec ab aliis scriptoribus,
viderelur convenire, eo Jam satis, opinainur, co- qui cumeo vixerunt, nec a semet ipso appellatus in-
piose descripsimus, parlim infra, cum nihil plane venitur, nisi < Scotigena >, < Scotusille >, <exlremus
de iis memoriae sit proditum, nisi hoc ipsum, Erige- ^ sophiae studeutium >, et quae suiil generis ejusdcm.
nam esse eorum auctorem, peculiari capite recea- Haud faeile credideriraus, inter homines, qualis
sere in animum induximus. Erigena fuit, quemquam exslilisse, de quo majora
Quoniara aulem hominibus et ingenio ct dociritia coulroversiarum multitudine ab hislorieis agitatum
praestanlibus solenne esl, ut, qui eoriim diseiplinam sit. Ilaque, quamvis magnam earum numcruro jam
sequanlur, habcant, complures arhitramur praeci- auligerimus, una tamen est reliqua. Narranl (enim)
puam Erigenae operara dcdisse, ejusque sectatores permulti auclores, contra quod nobis in Gallia, ut
cxstitisse, praesertim cum celeberrfmaeilli < scholac diximus, morluus esse videlur, eura ab Alfredo
palatinac >praefuisse credatur. Quamquam vix unus Miigno(circiter a. DCCCXXXV)in Angliam, ut do-
corum nominatim poiest proferri. Sola enim histo- trinae suae Anglis hominibus copiara faceret, accer-
ria episcoporum Anlissiodorensium quendam Seoti silum esse; hic ad abbatis dignilalcra eum pervenisse
discipulurn novil, HurobalduinCamcracensem; quem et, quum violenta nece occidisset, eliam in < san-
ab oinnis doctrinae elegantia summopere instructum ctorum martyrum > nunieroessehabilum. Uanc nar-
fuisse scribit (c). Deindehoc loco id quoque moni- rationem his diicenlis fere annis, cum eo usque diu
tum velimus, quod Scolus ipse in flne libroruro de inconcussa stelissel, Mabillonio(n) duce ac signifcro
Nalnris (d) homineni compellat, quo ulatiir familia- diligentissimi quiquehisloriciacerrimeimpugnartinl.
rissime, cujusque et exhorlalionibus et solerlia il- Noslra autem aelate exstitit, qui rem desperalain in
ltid opus inchoatum ac perfeclum sit. Qnem autem prislinum resliltiere conaretur (o). Hoc, qiiam non
(a) Cf. Mabill.annal. lib. XXXVIII, n. 72. X. §1. n. II.
(b) Cf. Nalal. Alex. disserlal. XIV. in bisl. cccles. (j) Cr. Acta Bened. sec. IV. p. H. pag. 510; an-
seculi IX. et X. et § I, n. VI. nal. Bened. lib. XXXVIII.n. 72.
(e) Cf. Thoni. Gale. I. Sc. Erig. leslim. p. 5. (k) Cr. Ephemer. Bonnens. fasc. XVI. p. 56.
(d) V, 40. (/) Cf I. Scol. Erig. p. 124.
(e) Cf. Thom. Gale. 1. 1. appeml. p. 80. DeWul- (m) Cf I. Scot. Erig. p. III.
f»do cf. Hitl. litl. de la Fr. lom. V, p. 477. (n) Cf. Acla Bened. sec. IV, tom. II, p. 506 scq.
(f) Cf. 1.Sc. Erig. p. 592. (o) Dicimus Slaiidenmaieriim;. cf. ejus librum,
(g) Cf. 1. Sc. Erig. p. 46. qui inscribitur : Joannes Scotus Erigena cet. cet.
(/,) Cf. hist. or Irel. vol. 1. 1.15. p. 110 seq. Huic adsentiiur Schluetems in sua li-
(t) Cf. Dissertat. XIV. in hist. cccles. sec. IX ett brorum de div. Nat. editione p. V seq.
* Luiddonem Graecum fuisse, istis versibus reapse non sequilur. Ipsius mentio fil apud Flodoard.
Hisl. Rhem. III, 12. 15. ANIJUDV. EDIT.
 45 DE VITA ET PRJECEPTIS J. SCOTL — PARS 1. *6
consecnlus sit, licet plausorem stium invenerit, pau- A quam NiColaus1]de eo ad Carolum Calvuni misit (e),
cis, opinamnr, dedarari potest. in Galliam advenlum, relicta Gallia, ad Alfredum,
QitantamcuUque,qui rem defehdunt, teslimonio- hujus « munificentia illectus > se contulerit, quum in
rum farraginem congeruht (<i),antiquissima ab iis confessohabeatur.AirredumanteannnmDCCCLXXX,
scriptoribus repeldnt, qui ducentis1,et amplius, annis bellorum mullitudine distractum, de doctis homini-
post Stotum vixerunt : Ingulfum dicimus abbatem bus illiciendis ne cogitasse quidem, quum denique
er Guilelmum Malmesbnriensem. Ad horum fidem, illa epistola jam artho DCCCLXaut quinque annis
qui postea scripsere, sese fere recipiunt. Cum Mal- post scripta sit (f).
mesbttrienseqnidem iHi,qoos inlcr reliquam turbam Tum Ingulfus Scotum suum Aethelingiensi morta-
habent velut inter igmSslunam ininores, ad verbum sterio abbatem praefecit; quod contra Malmesbu-
fere cortsenliunt, pfaelerquam quod, ubi ille caulius riensis suum in Malmesburiensecoenobium duxit(^).
dubitat, hi plerumque confldenter affirmanl : nec Ceierum Ingulfus satis maniresto ostendit, unde sibi
nllo pacto, id quod jam Natalis Alexander vidit, du- error isle objeclus sit. Scribil enim (h) : « (Alfredns)
bitandnm est, quin ille ab liis ad verbum transcri- de veteri Saxonia Joannem, cognbmenlo Scotum,
ptus sit (b). Quare ad.IngiilfuinelMalmesburiensehi, acerrimi ingenii philosopbum, ad se alliciens, Ade-
tanquam ad triarios, res venit. Hi autem, quamvis " lingiae monasterii sui constituit praelatum >. Jam
diserlis verbis illam narrationem tradiderlnt, tamen, vero Asserus in vita Alfredi (f) refert, vocasse AI-
cum neque ii sint auctores, quos admddum fide fredum ad se ex Gallia « Joannem quendam, presby-
dignos habere soleant, el, id qiiodsupra jam monui- terumac nionachurn, Ealdsaxonem (j) genere, viruro
nnis, primi post Scoti aetalem, a qua ducentis et doctissimum, quem postea Aethelingieiisi coenobio
amplius anni absunt, de Scolo in Angliam profecto abbalem praefeccrit >, Ingulftis aulem, qui haec ipsa
sennonem faciant, magno opere considerandum est, scirel, simulqiie de Joanrie Scoto, ingenioso lllo phi-
quanla iis fides bac in re sit habenda, anl potins, losopho, ea fere neiate, qua Alfredus vixit, apud
num forte propler diversas argumentomm rationes Gallos notissimo, ut videtur, audlvisset, quos duos
omnis hac irt re fides iis sil abroganda. Alque di- habere debnit, eos unum eundemque habuit, atque
versa ab eorum testimonio argumenta babcmus sane hujus nomen noinihi illius tanquam cognomen
gravia. Primum enim Asserus Menevensis, Baneo- adjecit.
rensis abbas et Schireburnensis episcopus, quem Al- Quoniam autem Staudenmaierds Malmesburien-
fredus propler eximiam lilterarum sclentiam ad se sem potissimum sequitur, etiain de hoc sigillalim
vocaverat, cujusque lidelissima opera in optimaniin nonnulla dicamus. Is igitnr praecipue in hac narra-
artium studiis bene instituendis utebalur, inVita Al- ^ tione de Scoto nostro saepius vehementer erravit.
fredi a se scripta accuratissime doctbrum virorum, Cujus rei unuin exemplum jam protulimus, nec
qni ad Alfrednm venerunt, quorumque ipse quasi plura desunt : ait eniin (k), Florum (/) scripsisse ad-
collega fitit, menlionem facit, neque de Scoto noslro versus Scoti librum de divisione Naturae, quum scri-
quidquam dicit, pluribus cerle de eo, utpote viro pseril adversus librum de praedesthuatione, el quae
summa doelrinaelaudeconspicuo, commcmoraturus, sunt ejusdem generis. Dcirtde ne id quidem negli-
si is unquam ad Alfreduhi venisset (c). gendiim est, quod in libro suo de geslis regumAn-
Quae vel una res ad plures Malmesburiensesatque gloruin (m) rem ut dubiam narrat : utitur locdtioni-
Ingulfdsrefellertdosvalei. Deinde Malmesbariensisita nibus, quales sunt « creditur > — < ul feitur » —
scribit, quasi Scotus stalim (d) post illius epislolae, < quod sub arnbiguo non dixerim i. Quamqnam
(a) Staudenm. 1. I. omhium, quos vidimus, plu- habebitG. Malmesburiensem.
rima habet: quare ad ejus librum, qni rem cogno- (c) Cf. Hist. litt. de la Ftance, lom. V, p. 419.
scere cupiant, ablegaverimus. (d) Cf. Thom. Gale. 1. I. lestim. p. 0, p. 8.
(b) Cf. Nat. Alex. disserl. in. hist. eccles. sec. IX (e) Cf. sup. cap. III, col. 17, not. e el f.
et X, § IU. Albericus, trium Fonliiim monaclms, in (f) Cf. Staudenm. p. 166.
chron. suo ad a. MCCXXVfatetor, novarn Histo- D (g) Cf. Staudenm. p. 136. Rertim Angl. scHpt.
riain Anglorum sibi ducem fnisse : narrfei tttjteaj <le post Bedam praecipui. Francof. MDCIm. p. 870.
Scoto (ad a. DCCCLXXVIII)iisdem prope cun> G. Sup. not. d.
Mahnesb. (lib. de rebus gest. regum Angl. ll, 4) (h) Cf. sup. nol. a.
verbis. Hulic Albericum Siaudenmaierus non laiida- (t).Cf. Mabill. Joannis Aetheling. abb. elog. hist.
vil. Quos aulem laudavit, hi et ipsi satis aperic de- acta Bened. saec. IV, p. II, p. 507 seq.
clarant, eundem G. Malinesb. verba sibi sua prae- (j) Hoc esl, Saxonem ex Germauia oriundurn, ut
buisse. Nam quae, G. Malmesb. (cf. Gale. I. 1: test. multis exemplis probavit Mabill. 1. I. p. 508-509.
p. Oetp. 8) narral, ail verbum fere, litjam dixiinus, Vir doctissimus existimavil praeterefl, vixisse illum
babent et ipsi. Illuin autein horuln verborum aucto- Ealdsaxonem apud Gallos in monasterio Corbeiensi,
rem esse, inde patere arbitramur, quod, ubi ille scri- quo tum plures Saxones ex Germania driundos edu-
bit: « ut intellexi >— habent isti:« nt intelligitur l, cabant.
quod itlo dicente : « scripsit librilin bene ulilem(sc. (k) Cfi Thoni. Gale. 1. I. «est. p. 6-«.
Scotus) > — islorum quispiam ila docet : « scripsit (/) Hoc esl, S. Prudenlius, episc- TricassiirB», ctt-
librum, quem utilem esse ait >. Ilhul « scripsit > di- jtis nomen erat < Florus PrudeiitiuS Galindo i vel*—
cilur de Scolo. « Ait » aulem, qiium ad Scotnm re- Florus, diaconus Lugduiieijsis, cui ab aliquibus liber
fcrri nequeat (quia Scotus nusquani lalia de iibro suo eccles. Lugd. adversus Scolum iribuitur.
ait), ad eum referendum est, cx quo iste quispiam (m) Cr. Natal. Alex. I, laud. § III.
de illa libri utililale cognovit : htinc vero ncmo non
47 DE JOANNESCOTOCOMMENTATIO. 48
:diis locis(«) nihil dubitat. Quod aulem his ipsis locis A. \ numero XIV : in prooemio libri de praedestinat.
adjicil« ul ex scriptis regis (Alfredi) intellexi,(Joan- habeturl; prooeroiointerpretalionis Pseudo-Dionysii
nes) sublimis Malmesburiae resedit >, haec pro- adjecta sunl II; Cangius in praeralione ad Labbei
fecto, rebus alioquin ila, ut explicalum est, se ha- glossarium edidit 1; Scblueterus ex codicibusAngeli
bentibus, parum nos movent. Est enim fortasse, ut Maii, ut dicit, nova prolulit X (f) *. BrevissiraumIV,
ex regis scriplis intellexerit « resedisse Malmesbu- longissimum ad LXXXversus habet. Missa fere sunt
riae Joannem >, de suo autem addiderit, eadem fere Carolo Calvo. Omniumferme argumenla ex philoso-
cum Ingulfo ratione, < fuisse hunc Joannera Sco- phorum theologorumque charlis deprompta sunt :
tura Erigenam >. Ejusmodi errores illis scriptoribus, canitur « Christus cruoifixus >, « crux >, « pascha >
ex quorum numero est Guilelmus, saepissime offusi atque similia. Errores continent multos eosdemque
sunl. Alque faciliorem etiam haec tota res explica- propemodum cum libris de divisione Naturae et de
tum habel, si Joannem illum, ut nostrum, Scolorum praedeslinalione. Auctorem sibi fuisse ostendunt
gentis fuisse feeerimus. Scimus autem, maximam mullo magis eruditum, quam poelica facultale in-
ea aetate doclorum hominum multitudinem, qui signem. Habeut omnino permulta sic pulida atque
Scotorum geniis essent, praecipue ex Hibernia pro- arguta, ut diligentem Ieclorem non offendere non
fectos, in Anglia, Gallia vixisse(/>).Hucaccedit.quod n„ queant. Attamen, quae illorum temporum esl ratio,
majus etiam est, ut annales Hidenses disertis ver- summa profecto laude digna sunt. Walafridusquidem
bis testeniur (c), fuisse inter eos, qui sub Alfredo Strabo nec facilitatis, nec eleganliae palmam Nostro
rege Oxonii juvenlulem insliluissent in artibusopti- praeripere potuit. Libellum « de visione Dei >Ma-
mis, praeter illum Joannem Ealdsaxonem (d), de quo billonius deprehendit in ms. codice Claromariscensi
supra fuit mentio, etiam Joannem, ecclesiae Mene- prope Audomaropolim.Posi eum, quod quidem scia-
vensis monachum. Potuilne ergo fleri, ut Alfredus mus, qui librum viderit, fuit nemo, quamquam plures
bunc ipsiim, aliquamdiu munere illo functum, quem- eum diligentissime quaesiverunt (g).
admodum Joannem Ealdsaxonem Aethelingiensem Refert Mabillonius, iniiinm ejus hoc fuisse: <Tra-
abbatem constituit, itain Malmesburiensecoenobium ctatus Joannis Scoli de visione Dei. Omnes sensus
mitteret? Potuitne fieri, ut hic ipse, quum dicalur corporei ex conjunctione nascunlur animae et cor-
monachus Ecclesiae Menevensis, eliam Scolus vel poris (h) >. Argumentum libelli, ni fallatur, in eadem
esset, vel appellaretur? Certe euim meminirous, do- re, ait, versatum esse, qua Lupi, abbatis Ferrarien-
cere nos supra (Cap. II, col. 12not. Aet Cap. 1), habi- sis, epistola XXX ad Gnlhescalcum, monachum Or-
tasse procul dubio in illa ipsa regione Menevensiho- bacensem. Quae Lupi epislola (t) locum quendam
inines Scolos, atque adeo Scotiun nostrum ibidein Q p explicat, qui esl apud S. Auguslinum in libris de
(cf. Cap. II, col. 12 not. h) natum videri. civilate DeiXXH, 29 : < dequalitate visionis, quain
fuluro saeculo sancti Deumsint visuri >.
CAPCT VI. Librorum V < de divisione Naiurae >sive < mpi
De xllisErigenaescriptit, quae adkuc a nobis recensita tfvaiw tteptatiem>, qui iidem appellantur < de Na-
non sunl. turis >sive < ittpl <f\xrt<»{
>plures reperli sunl codices
PostPseudo-Dionysiiet S.Maximiinterpretationes, mss. (;'). Duoseoviini Mabilloniusipsius Scoti aetate
post libros de praedestinatione et de S. Eucharistia, exaralos dicit : nec tamen ullns nomcn auctoris
quorum jam mentio est facta, super illis, quaeitem habuit. Guilelmus Malmesburiensis et Hugo a
vere sunt Erigeniana, aliquot carminibus, tractatu S. Victore primi (k), quanlum pro cerlo a nobis
de visione Dei, libris V de divisione Naturae dala statui potest, Scolo nostro libros suos attribiierunt.
opera disputare decrevimus (e). Nam quae a nonnul- Nihilominustamen eliam ineunle seculo XIII fuere,
lis praelerea Scolo adscripta sunt, non reddita lamen qui Amalrici Benensis eos esse opinarentur (/): Tri-
ralione probabili, ea, quum librorum ope destitutis themius abbas et Baleus adeo ad Joannem Scotum,
nobis ipsorum causam dijudicare non licuerit, dein- quem Mailrosium vocant, Bedae Venerabilis aequa-
ceps simpliciler lantum enumeranda arbitrarour. I lem, hos libros retulerunt (m). Verum enirovero, si
D
Carmina igitur Scoti, quae nobis innotuere, sunt quis vel aliud agendo libros de Naturis cura Erigenae
(a) Apud Gale. 1.1. p. 6-8. (h) Etiam in lib. II. de div. Nat. c. 25. scribit :
(b) Cf. sup. Cap. I-HI. < Exterior sensus conjunclio quaedam est animae et
ic\ Cf. Gale, 1.1. lest. p. 5. corporis >.
(d) Joannes Ealdsaxo est is, quem annales Hiden- (t) Cf. Max. biblioth. vet. Palrum cet. Lugdunens.
ses dicunt < collegam S. Grimbaldi. > Ilos enim una lom. XV. p. 15 E seq.
ex conlinenti ab Alfredo accersitos constat. (j) Cf. Thora. Gale. lestim. p. 12. Mabill. acla
(e) Sunt, qui etiam de epistolis loquantur. Vcrtimi Bened. sec. IV. p. II. p. LXVI. Hitt. litt. de la
praeter illas, quae Areopagitae et Maximi interpre- France, lom. V. p. 425.
tationum prooemia sunt, prorsus nullae exstant, nul- (k) Cf. Thom. Gale. testim. p. 12, p. 6-7. Albe-
lae memoranlur. rici, Trium Fontium monachi, Chrouicon ad anuum
(f) Cf. Ejus edit. libr. de div. Nat. p. I, p. 595 seq. MCCXXV.ed. Leibnit. tom. I. p. 514, 515.
(«j)Cr. acta Bened. sec. IV. p. II, p.LXVI. Thom. (/) Cf. Thom. Gale. lestim. p. 12.
Gale. 1.1. test. p. 12. Hiort. 1. I. p. 46. (m) d. Thom. Gale. 1.1. p. 12.
* Schluelerus illa carmina e codicibus bibliothecae s Classic. Auct. t. V, p. 426 seqq. edila lypis repeli-
Vaticanae non primus prolulit, sed ab Angelo.Maio } vit. Cf. Prooemium. ANIHADV. EDIT.
 49 DE VITA ET PRvECEPTIS J. SCOTI. — PARS I. 50
libro de praedestinatione contulerit, nihil prorsus A dem in fontem origineraque suam (id est Deum) red-
dubitationis ei relinquetur. Quo factum esl, ut jam itura esse >.
pridem inter viros doclos uno quasi ore hac in re Quae philosophia, quam accurate lutulentum islud
sit consensum. (sit venia verbo) chaos Alexandrinum recentiorum-
Quod autem Thomas Galeus in praefatione edi- que Platonicorum, quos vocant, referat, nemo non
tionis suae (p. 4) scribit, tesles fide dignos afflrmare, videt, atque in capite H uberius a nobis demonstra-
Florum (a) hos libros, quo facilius confutaret, de- tum est. Itaque jam per se liquere arbilramur, qui
pravasse, haec quidem omnino inanis est suspicio. factura sit, ut alii philosophiam istam Erigenianam
Testes illi sunt, credimus, Matthias Westmonaste- quam maxime sint abominati, alii contra amplexati
riensis (ad annum DCCCLXXXIII),et si qui forte in fuerint cupidissime. Horum autem, qui laudarent,
hujus verba jurarunt. Sed, quicunque sunt, quum numerus, quum patrum nostrorum memoria admo-
Florus ille (quem Westmonasteriensis « ignorari > dum exiguus fuisset, nostra aetate, nec praeter
contendil) non Iibros de Naluris, sed librum de prae- eorum, qui sapiunt, opinionem! immane quantum
deslinatione impugnaverit, vehementissime errave- est auctus. Quorum partem, qui operae pretium
runt. Huc accedil, quod ipsos libros accurate perle- duxerit cognovisse, adeal Schlueteri praefationem
genti ea apparetpartium cohaerentia, is offertursen- B p. VII seq. Est tamen, ut in senatu illo —« tanquam
tentiarum nexus, ut hoc solo argumento confisus vir altiore spiritu afflato > videamus non neminem
doctissimus, Hockius, illam Thomae Galei suspi- (p. XII-XHI), quem supercilium censorium perquam
cionem, ut vanam, jure repudiaverit (b). facile istinc moverit. Jam vero illos qui vitupera-
Bis omnino libri de divisione Naturae lypis sunt runt, si enumerare velimus, dies profecto deflcial (e).
descripti: primum a. MDCLXXXIprodiere Oxonii Quare hoc loco ea tantum narrabimus, quae ab his,
per Thomam Galeum , Oxoniensem; deinde a. qui ad S. Ecclesiae nostra gubernacula consedere,
MDCCCXXXVIHMonasterii Gueslphalorum opera adversus libros de Naluris gesta sunt.
C. B. Schlueteri, Monasteriensis. Posterior ediiio Fuit igitur ineunte saeculo XIII, quum Amalricus
propter mullitudinem mendorum, quorum ne index Benensis, David de Dinando (s. Dinanto) horumque
quidem adjectus est, priori longe esl postponenda (c). reliqua turba totius Galliae Ecclesiam vehementis-
Externa disserendi forma, qua Scolus his in libris sime vexabant. Doclrinam suam, quatenus memo-
utitur, est dialogi : magislrum enim cum discipulo riae est proditum, fere Joannis Scoti libro de divi-
colloquentera finxit, horumque sermonibus alternis sione Naturae debebant. Gersonius quidem, vir do-
totam disputationem rite deducit. Ut magister, ila ctissimus, univcrs. Paris. cancell., haecdocuisse ait
discipulus nunc interrogat, nunc interrogatur; atque C Amalricum (f): « Omnia sunl Deus : Deus et omnia.
ille, dum altiorem ac speculalivam, quam vocilamus, Creator et creatura idem sunl. Deus ideo dicitur
philosophiae theologiaeque cognilionem exceperis, linis omniura, quod omnia reversura suntin ipsum,
vix una schola dici queat doctior. ut in eo immulabiliter conquiescant: et unum indi-
De lotius operis argumento atque indole, quoniam viduum atque incommutabile permanebunt. Sicut
in altera noslrae scriplionis parte proprie disputan- Abraham et lsaac unius cjusdem nalurae sunt, sic
dum est, hoc loco satis habendum arbilramur, si omnia esse unum, et omnia esse Deum : Deum enira
illa Bruckeri verba, quae jam supra a nobis allata esse omnium creaturarum essentiam, cet. >. David de
sunt, ilerum noslra fecerimus. Ait igilur Brucke- Dinando, Amalrici discipulus, easdem res tanttim
rus (d), oranem Scoti philosophiam huc redire' : non iisdem verbis docuisse tradilur (g). Quoium
« Omnia, quaecunque sunt, non radicaliler modo et senlentia nihil est Erigenianae similius. Quod infra
virtualiter, sed et essentialiter in Deo conlineri, atque a nobis exponetur. Neque haec res illa aelate latuit.
adeo orania ex Deo ab aeterno progressa esse el Diserte enim narrant historici, Scoli nostri opus
fluxisse, inque varias classes inferiorum et superio- compilatum esse ab Amalrico (h). At tradunl etiam,
rum, deteriorum meliorumque entium distincta (an- illos, quorum erat, non solum damnasse Scoli librum,
(a) Cf. snp. Cap. V. col. 46, not. /. pravalam >dicas, quam ut ipse (p. I) <emendatam >.
(b) Cf. Ephemer. Bonnens. fasc, XVI. p. 57. (d) Cf. Crit. philos. hislor. tom. III (edit. Lips.
(c) Atque hic satis graviter conqueri non possu- 1741), p. 621. Atque de bis ipsis Brucken locutioni-
mus! Eslapud Galeum mendoriim multitudo ingens : bus consulas velimus, quae dicta sunt sup. Cap. II,
destint plurimis locis integra verba, integri versus. col. 11 not. d.
Horum Schluelerus nisi paucissima non sustulit : (e) Cf. sup. Cap. II, col. 11not. e, ubi eorum non-
nec nova desunl. Collegerat autem Galeus sua menda nullos allulimus.
quam diligenlissime; inseruerat eorum indici egregias (f) Cf. Joan. Gersonii opera omnia. Edit. Ellies
plane < varianles >, quas vocant, ex m. s. codice du Pin; Antwerp. lom. IV, col. 821 seq. Vide etiam
Parisiensi : hic Galei index per decem paginas for- Tennem. hisi. philos. vol. Vlll, pars I, p. 516 s. s.
mae maximae porrigilur. Hunc vero Galei indicem (g) Cf. Thom. Aquin. in IV libros sentent. 11dist.
Schluelerus fere nusquam aut curavit aut curare XVII.Q. I. Art. I, et Alberti sumina theol. p. I. tract.
voluit. Ipsius quidem lypotheta alfirmavit, Schluele- IV. Q. XX. Vide Tennem. 1. 1.
rum ila solilum fuisse dicere : <illud opus non esse >. (h) Cf. Gerson. et Tennem. loc. sup. (not. f.)
Quare ejus edilionem vix flocci ducas, et potius < de- laud.
* Cf. ea, quae in Prooemio de hac editione mo- oculorttm lumine
privatus, non nisi per alios rernm
nuimiis. Dolendum enimest, quod Schlueterus, ipse minusperiloseditionemparare potuit. AMMADV. EDIT.
81 DE JOANNE SCOTOCOMMENTATIO. 52
verum etiam publiee ac solennilcr comburi jus-, \ fuit, prodiisse de integro in publicum libros jam
sisse (n). Alhcricus, triiiin fonlium monachus, qhi pridein damnalos, Romae iu indicem librorum pro-
admodum fide dignns habetur (b), ad anniun hibiiorum relali sunl; quem locum suuro ad hodier-
MCCXXVhnee refert: « Litlcrae summi pontilicis iiniu usque diem oblinuerunt (c).
(Honorii III) —. . . hoc anno (de) solennidamnaiiOne Nequc tamen ullo pacio Schluelerus reprehertden-
cujusdnin MbelliJonnnis Scoti. Honorius episcopus, dus est, proplerea quod, elsi catholicum se profitea-
scivus servorum Dei, archiepiscopis ct cpiscopis» lur, posthabila summorum poiilificuni aucloritate,
ctc. lnimicus horno zizania bono seniini supersemi- dcmio illos libros ediderit. Nam quum hoc ipsum
nare non cessat, ctc. Nuper siquidcro, sicul nobis nuper a quodam nionilus fuisset, per adolescentem
significavit Venerab. fraler noster Parisiens. episcO- sibi amicissimum ccriiorem eum fccil, sese nec
pis, est quidam liber, qui Perifisis titulainr, Invenlus, audivisse unquam, nec credere, ulliim Joannis Scoli
tot scalens vermibus haerclicae praviialls, unde a Erigenae opus in indicem librorum prohibiioriim
venerabili fratre nostro archiepiscopo Senonensi et relatum esse; cum fortassc, nominum similitudine
suffraganeisejus, in provinciali concilio congregatis, deceplum, quae de Joanne Duns Scolo invenisscl,
justo est Dei judicio reprobatus. Qnia igitur liber, ad Joannem Scolum Erigennm iraduxisse.
sicut recepimus, in nonnullis monasteriis et aliis B Venimus niinc ad ea simpliciter affereuda, quae
locis habetur, et clartslrales nonnnlli et viri schola- iinus et item alter sine catisa necessaria Erigenae
stici.. . se sludiositts occupant lcctione dicti llbri... tribuit. Sunt fere baec (d) :
nos juxta pastoralis sollicitudinis debitum corru- 1. « Excerpta ex Macrobiode differenliis el socic-
plelae, quam possel ingerere liber hujusmodi, oc- laiibus Graeci Latinique verhi >. II. < Homilia de
currere satagentes, voliis universis et singulis lii initio Evangelii secundum Joannem >. Qnae duo
virtnle S. Spirilus districte praecipiendo mandamus, ulique Erigeniana esse, verisimilc pulalur. III.
qualcnus libellum isliim sollicile perquiralis, el ubi- < Commentariumin Dionysiuin Areopagilam >. Iloc
cunque ipsum vel partem cjus inveuiri contigerit, ad qui viderit, quod quidem illi, quos (sup. nol. </)
nos, si secure fteri possit, sine dilatlonc hiillalis so- auclores noslros laudavimus, sibi persuaserunt, est
lenniter comburendum, alloquln vos Ipsi pttblice fortasse neuio. Jam vero noslra aetate Dr. GrcUhitis,
comburatis enndem, subdilis vestris expresse inj'un- parochus Sangallensis, in bibliotliecaVaticana repe-
gentes, ut, quiciinquc ipSoruni habent vel hahere rit (e) t exposiliones in Joannis Scoti ad Pseudo-
possunt in toto vel in parte exemplaria dlcti llbri, ea Areopagitaehierarchiam coelestera >. Typis nOnduni
nobis (ne) differant resignarc, ln omnes , qui ullra est descriptum, praeterquam quod locum quendam
XV dies, postquam hiijusmodi mandalum Seu denun- ^ de S. Eucharistia ex co protulit Hoeflerus,queni Io-
cinlio ad nolitiam eorum pervenerlt, libnim ipsuni, cum nos quoque supra (cap. IV extr.) exscriptum
lotum aut pnrtem, scienler retinere praestimserint, habemus*.Cujus loci oralio est salis Erigeniana. IV.
excomniunicaiionissenientiam Incurrisse, nolamque Interpretationes Lalinae el « Moralium Aristotelis >
pravitatis haercticae non evadent. Datum Lalerani et « variarum mirabilium historiarum >. llla Scol1
X Cal. Febr. > cet. csse facilius negalur, quam conceditur : de hac
Haec igilnr postquam ab Honorio III adversus negare non dubitant. V. « Commentarium in Evan-
libros de Natufis supremo supplicio sancita sunt, per gelium secundum Matthaeum >, « traelalus de offi-
proximos CCCCL annos, duin Thomas Galei, Oxo- ciis humanis > cet. cet. Qui libri, quando a Joanne
niensis, opera lypis describunlur, omiiiiio propemo- vel a Scoto aliquo scripli dicanlur, conlinuo a viris
diim oblivioni tradilos eos fuisse credas. Neque illi, doclis, qui opinandoplurimum valere soleanl, Joaimi
qui interca sancti concilii Tridentini jussu indiccm noslro adscripti creduntur : constare enini, aliis
librOium prohibitorum confccefe, Scoti libros dc ipsos fere aucioribus deberi, quibusuuum vel Joan-
naturis curaverunt. At quum primum renuntiatum nis vel Scoti nomen CumNostro commimefuerit.

PARS POSTERIOR.

quid « vel animo pcrcipi polest, vcl animi intentio-

Naturae (s. fvttsut) nomine comprehenditur, quid- nem superat >.

(o) Cf.Gerson. et Tennem. 1.1.Thom. Gale. testlm. (d) Cf. Hist. lilt. de la France, tom. V, p. 427 seq.
p. 12. Hist. Uti. dela France, tom. V, p. 425. Thom.Gale, lest. p. 11 Ct p. 15. Nosillam poiissi-
(b) Quod pluribus probal vir summus G. G. Leib- mum historiam seculi siimus, quae, ut sorins, ita
niiius in praef. nd alterum volum. paralae a se hu- accuratiiis hac de re dispiitasse videalnr, qiiam
jus Alberieieditionis. Thomas Galeus.
(ri Cf. Ind. iibror. prohibit. edit. Mechliniens.a. (e) Cf. Hoefler, dt'« deutschen Papste, Abth. II, p.
MDCCCXXXVIH.p. 122. 80 seq.
* Commenlariorum fragmcnta quae snpersunt, c codicibuscrula nunc prinmm edidirous. AniMiDV.
EDIT.
 55 DE VITA ET PR^ECEPTIS J. SCOTI. - PARS II 54
§2. A prie iiullae sint dicendae, quae vere ac proprie rc-
I. « Prima ac sumffla (nalurae) divisio esl in ea periantur nusquam. Quare longe alia est ralio, cum
quae sunt, et in «a quae non sunt >. (f, 1.) Scotus peccata pcccatorumque poenas esse negal (/»):
Habcntur autem quinqne « moiJi >, quil.msaliquid peccata enim et poenae ei vere nulla sunt, quippe
dici polest vel < esse, > vel « non esse >. quac nisi in rerum, quae sunt, privalionibus non
§5. intelliganlur (c).
« Quorum primus videtur, per quem ralio suadetj §9.
omnia, quae corporeo sensui vel intelligentiae per- II. Jam vero alia est mulloque gravior Naturae
ceptioni succumbunt, posse rationabililer dici esse : divisio.
< Qnae divisio videtur qualuor species recipere :
quae vero per excellentiam snae naturae omnem
sensum, inlellectum rationemque fugiunt, j"urevideri quarum prima est, quae creat et non crealur; se-
non esse >. Hoc igilur modo dicuntiir esse quaedam cunda, quae crealur ei creat; terlia , quae crealur
uniuscujusqiie essentiae accidentia, non esse vero et non creat; quarta, quae nec creat nec creatur.
ipsas essenlias; essentiae (enim) agnoscunlur non Harum quatuor binae inler se opponuntur: nam
« quid sint >, sed (tantum) « quia sint >. (I, 2-5.) tertia opponitur primae, quarta secundae. Sed quarta
**inler impossibilia ponilur,
cujus diflerentia est, non
§4. posse esse. — Multum (discipulus infit) me movel
« Secundus modus in naturarum creatarum ordi-
qnarla species ; nam de aliis tribus nnllo modo hae-
nibus consideratur. Unusqtiisque ordo potest dici sitareausim, cum prima in causa omnium, quae
esse, et non esse. Inferioris enim affirmatio, supc- sunt, et quae non sunt, intelligatur; secunda vero in
rioris est negatio ; inferioris negatio, est supcrioris primordialibus causis; tertia in his, quae in gene-
affirinalio » cet. (I, 4.) ralione temporibusque ac locis cognoscunlur (d).
§3. Atque de singulis disputari sublilius necessarium
< Tertio modo ea, qtiae ex causis suis in materia est >. (I, 1, II, 1.)
formata, in temporibus et locis generata cognoscun- § 10.
lur, quadam consueludine dicimus esse ; quae vero A. < Prima igilur Naturae species visa est ea, quae
adhuc in ipsis naturae sinibus eontinentur, nec in creal et non,crealur >.
formata maleria . . . apparent, eadem coiisueliidine Haec < de solo Deo recte praedicatur; hic enim
dicimus non esse >. (I, 5.) solus omnia creans, solus sine principio esse inlel-
§6. C ligilur, quia principalis causa omnium, quae ex ipso
« Quartus mo.dus secundum philosopbos non im- el per ipsum facla sunl, solus est; nc per hoc et
ex ipso sunt, finis est: ipsum enim
probabililer ea tanium vere esse dicit, quae solo in- omnium , quae
lellectu coraprehendunlur; quae autem locorum spa- omnia appetunt. Priucipium esl, qnia ex ipso sunt
liis lemporumque motibus varianiur, colliguntiir, omnia, quae esscnliam parlicipanl; finis est, quia
ad ipsum moventur omnia, quietem motus sui suae-
solvunlur, vere dicuntur non esse >. (I, 6.)
que perfectionis slabilitatem quaerenlia >. (I, 12.)
§7. § «.
« Quintus modus in sola natura humana a ralione < Ex essentia eorum, quae sunt, exmirabili rerum
conspicitur. Haec enira, quoniani divinae imaginis ordine, ex moiu omnium stabili iheolegi recte ihtel-
dignitatem, in qua proprie subslitit, peccando dese- lexerunt, Naluram crealricem et esse, et sapere, et
ruit, merito esse suum perdidit, et ideo dicitur non vivere. Ac per boc iiiqnisitores veiilalis liadiderifiil,
esse; dum vero Dei gratia restaurata ad prisli- essentiamintelligiPalrem,per sapientiam Filihm,
num substantiae suae statum reducitur, inchoat vi- per vitam
per Spiritutu Sanclum. Ilaque trinilatem do-
vere («) >. (I, 7.) cuerunt esse in unitale. — Unam omnium causam
§8. ] dixerunt unitatem. Hujus autem, mirabili eam uiul
D
« Videmus itaque, cavendum esse, ne illis, quae tiplicilate contuenles, tres substantias,(e) intellexere:
Scotus Naturae nomine comprehendii, pluribusquc ingenilam, genitam, procedentem. Habilum (s. rela-
modis aul esse aut non esse dici posse declarat, ullo tionem) ingenitae ad genilam nominaverunt Palrem,
| paclo conlineri exislimemus res, quae verc ac pro- habilum genilae ad ingenilam dixerunl Filium, ha-
(a) Redncetur videlicet aliquando, quodcunque est Deum. Deus enim, quoniam ex se eduxit, quaeciin-
hominum (et cum bominibus etiam reliqua « visibi- r;ue rerum creatarum ambitu continentiir, dicilur
lium rerum natura >) substanlialiier in substanliam Nalura non creata creans, quoniam aulem aliquamlo
divinam. Qtiod infra lalins exponenius. omnia illa in se reducta comprehcndci, nihil am-
(b) Cf. sup. cap. IV.col. 27, not. c seqq. plius ex se educens, Nattira appellalur non creala
(<) Cf. de Div. Nat. 1, 5. non creans. Cf. II, 2 ; III, 25.
(d) Quarta illa nalurae species ita « inler impos- (e) Lib. II, 29 scribit : Una essenlia in — Iribus
sibiiia ponitur >, ut non sit quoddam per se « snb- subslantiis, et ires subslantiae in una essentia vel
sistens > quartumque a tribus illis diversum. Doce- secumlum usuni Romanae linguac : una subslanlia
bimus autem iutra, quartam nostram naturae spe- in tribus personis, et tres personae in una substan-
ciem esse unam eandemque cum specie prima, ipsum fia.Cf. 11,25.54.
iS DE JOANNESCOTOCOMMENTATIO. 56
bitum proeedentis ad ingenitam genitamque appella- Ji bonitas (superbonus) elc. Omnia, quae adjectis par-
verunt Spiritum Sanctum. Ita Abraham est nomen ticulis super, plusquam, de Deo praedicantur, duas
subslanliae (s. personae) et Isaac est nomen sub- illas theologias comprehendunt: in pronuncialione
stantiae: illius habilus ad hunc dicitur pater, hujus est forma rarafaxtrSs, in intellectu autem cnrofaTtxiif
habilus ad illum vocatur fllius >. (1,14.) virtus. (1,16.)
§ 12. §15.
De processioneSpiritus sancti Scotus multo magis Patet igilur ex iis, quae supra proposuimus, Deum
Graecorum sententiae favet, quam Latinoriim. Ait humanae menlis acie prorsus fere esse inaccessum.
Verum ipse semelipsum cognoscit. Est quidem om-
igilur, quemadmodum dicatur, una essenlia divina nino dicendum: < nescire Deum, se quid esse >,
in tribus substantiis elc, ita (cum essentia divina
sit omnium causa) eliam dici posse, unam causam in « Deum non in aliquo se cognoscere >, et quae sunt
tribus causis. Jam vero, cum nullibi in rerum nalura generis ejusdem, at haec cst vera virtus illius, quae
ex duabus causis fiat una, se non videre, qtio pacto in Deo est, cognoscendi facultatis. Revera enim
ex Patre et Filio (duabus causis) procedere possit Deus non cst quid,non est in aliquo, hoc est non esl
certum aliquid, non habetur et circumscribitur in
Spiritus sanctus [una causa (a)]. Quodsi dicas, ideo '™ et rerum crealarum numero
Spiritum sanctum de Patre Filioque procedere, quod aliquo eorum,quaesunt
per Filium de Patre procedat, in hoc vix quidquam comprehendunlur. (II, 28-29.)
Sin vero quaesieris, qua ratione Deus, quae co-
cssc, cum Filius et ipse causam suam habeal Pa-
trem (II, 19; II, 50-55). Neque tamen recusare au- gnoscit, cognoscere exislimari debeat, respondebi-
lur: < quod nec sensibilia per sensum, nec inlelligi-
det, quominus credat Spiritumde Palre Filioquepro-
cedere: nam sanctos patresLatinos <ralionabiliter >, bilia per intellectum, nec sensibilia per inlellectum,
si quis eos hac de re interrogasset, sibi < respon- nec intelligibiliaper sensum, sed omnia in aeternis
suros > videri, et sacrae Scripturae forsitan aucto- suis rationibus contempla(ur >. (Prooem. ad inler-
rilale posse defendi. (II, 55.) pret. Arobb. S. Max. ap. Gale. app. p. IV; de div.
Nat. H, 20, 28; V, 17.) < Aeternae illae raliones >
§ 15. sunt < ideae >, quas vocant, omnium rerum, quae
«.Numdecem categoriae vere ac proprie de nu- Deus erat facturus, < exemplaria principalia >. Hae
mine divino possint praedicari, difucileest diclu. Est sunl rcrum tantum substantialium, et ipsae quoque
nulem in hac quaestione usui theologia «KOfaroaiet res substantiales. (Cf. inf. § 25 — § 50.) Hinc Scotus
xarayaTtxij, quarum illa negat, haec afflrmat, esse suo jure eliam hoc contendit: < Divina scienlia est
divinam subslantiam hoc vel illud eorum, quae sunt, rerum omnium, qnae sunt, causa > — « quorum
velui essenliam, bonitatem, solem, slellam, aquam, Deus causa non est, ea nescit > — « rerum, quae
leonem, ursum >, cet. Videntur baec esse inler se sunt, cognilio > (videlicel in Deo) « est veraciter res
contraria, sed, ctira circa divinamversentursubstan- eae, quae sunt >. (II, 20. 28 : V, 27; III, 4. Deiride
liam, omnino consentiunt. Namque xaT«y«T<xvi non cf. ejusd. de praed. sup. Cap. IV.)
ait, divinam substantiam esse illud proprie, sed (per
metaphoram) ita posse appellari; emofartymvero § 16-
contendit stibstantiam divinam nec vere illud esse, Cum nulla categoria proprie dc Deo praedicatur,
nec proprie ita vocari. tum neque nona in eum cadit, itpcmen. Dicitur au-
Quas quidem theologias pulcherrime a S. Dionysio tem Deus creasse. Sed creare et esse in Deo unum
Areopagila sibi suppeditatas, Erigena immorlaliler idemquesunt habenda. < Deus non erat, priusquam
gaudet. (I, 14, 16, 78 cet., cet. Praef. ad Maximi omnia faceret. Coaeternum est Deo suum facere et
ambigua [Gale. app. p. IV]. ).Longa autem oralione coessenliale. Deusct suum facere, hoc est, sua aclio
persequitur, nullam esse inter decem illas catego- sunt unum simplex et individuum; nam Deus, qui
rias Arislotelicas, quam vere ac proprie de Deo pos- esl innumerabilis, numerum in se non recipit. Cum
p.
sis praedicare : simul harum aliquam de ipso affir- ergo audimus, Deumomnia racere, nil aliud debemus
maverii xaTeujwtTum/.continuo eam negari arrooxnTtxii. intelligere, quam Deumin omnibus esse, hoc est, es-
(I, 17-80.) sentiam omnium subsislere. Ipse enim solus per se
§ 14- vere est, et omne, quod vere in his, quae sunt, dici-
< Deus, quod ipsi oppositum sit, non habet (b). luresse, ipse solus est. Nihil enim eorum, quae
Quum vero essentiae opponalurnihil.bonitati autem sunt, per se ipsum vere est; quodcunque autem in
malitia etc, Deusnonest essentia, bonitas, elc. sed eo vere intelligitur, participatione ipsius unius, qui
plus quam essentia (superessentialis), plus qnam solus per se ipsum est, vere esse accipit >. (I, 74.)
(a) Quam haec concludendi ratio nulla sit, Scotus lia patris natum, aut spiritum sanctum exnalus essentia
ipse animadvertisse videlur : iis autero, qui repre- patris procedere, cum ex persona.palris sanctussit:
hcndant, ita respondet, sola rerum nalura duce ad fllius, ex persona patris procedat spirilus
numinis divini sanctaeque trinilalis intelligentiam dici enim, cx palre natum fllium, ex patre procedere
perveniri I Cf. II, 51 sub fin. HaLetur prae- spiritum, neque tamen substantiam sed solam per-
terca apud Scotum in doctrina de S. trinitate sonam patri essepropriam >. (54.)
eliara hoc, ne quis putet, < filiura ex essen- (b) Cf. inf. <*18-20.
57 DE VITA ET PRJICEPTIS J. SCOTI. — PARS II. 58
§17. A et plus quam infinitum , infinitas enim infinitorum
nobis est, et simplicem, et plus quam simplicem, omnium
Atque hic ipse Scoli locus percommodum enim simplicium siroplicitasesl. Et cum ipso nihil esse
transitum parat ad aliaro quandaro de creatrice ejus credit vel inlelligit; quoniamipseest ambitus omnium,
Natura dispulationem. non sunt, et quae esse possunl et
quae sunt, etquae
Nil igitur hoc locovidetur apertius! Oculis cerni essenonpossunt, et quae ei contraria seu opposita
quae
dixeris horrendura panlheismi monslrum! Exprcssis videntur esse, ut non dicam similia et dissimilia. Est
verbis scriptnm est, creatricem Naturain, quam enim similium similitudo, et dissimilitudo dissi-
ipse
Deum appellari diximus, ita esse in omnibus rebus, milium et conlrariorum
harum opposilorumque opposilio
qnas fecit, ut ea ipsa sit sola ac vera rerum conlrarielas. Haec enim omnia
pulchra ineffabilique
essentia. Atque eadem prorsus ratione Erigenam harmonia in una concordia
invenimus. Velut in libro colligit atque compo-
saepissime loculum primo nit (b). (I, 74.) Deinde ad hanc ipsam illius, quam
de div. Nat. cap. 75 : < Fieri >, inquit, < aestima-
slatuit, divinae superessenlialitalis explica-
tur Deus in creaturis suis universaliter, dum in eis Erigena lionem id quoque pertinet, quod saepitts (I, 5. 75) :
non solum intelligitur esse, sine quo esse non pos- < Esse
omnium, > ait, < est, superesse divini-
sunt, sed et eorum essentia sit >. Et ibidem cap. 5 : B tatis >.
< Deus namqueomnium essentia cst, qui solus vere
Atque propter rei raagnitudinem hunc quoque lo-
est >. Nequenon animadvertendum est, ullimo hocce cum adjiciamus : < Nemo lamen est pie credentiura
loco eam ipsam rem, quam essentiam Scolus vocat, et veritalem non conlinuo excla-
nec non intelligentium, qui
etiam substanliae nomine ab eo appellari, met, causam totius universitatis creatricem superna-
satis accurate ita describi, ut vere ac proprie sub- turalem esse et superessenlialem et supra omnem
stantiam agnoscere coacli siraus. In libro secundo vitam, et sapientiam, el virlulem, et supra omnia,
de div. Nat. cap. 2 : < Quid >, ail, < si creaturara
nihil aliud in ea quae dicuntur et intelliguntur, et omni sensu perci-
creatori adjunxeris, ita ut inlelligas piunlur, dum sit horum omnium principium causale
praeter ipsum, qui solus vere est ? Nil enim extra et medium implens essentiale, et finis consummans
jpsum vere essenliale dicitur, quia orania, quae — et ambitus omnia, quae sunt et quae non sunl,
ab eo sunt, nil aliud sunt, in quantum sunt, nisi circumscribens >.
(III, i.)
participalio ipsius, qui a se ipso solus per se ipsum
subsistit. Num negabis, creatorem et creaturam §19.
uiiuin esse? Non facile: huic enim resistere ridicu- Deus igitur hicce superessenlialis iia quasi supra
losura videlur >. f, omnia, quae sunt, quae cogitantur, quac menlis
aciem effugiunt, est constilulus, ul ea cuncla, tan-
§ 18.
quam universitatis quoddam corpus sua essentia
Huc item est referendum, quod Nosler (sup. § 14) complectatur, sua essenlia impleat, sua cssenlia
alfirmat, Deo nihil prorsus opponi, qua re flat, ut, efliciat. Ilaque tanium abest, ut Scotus, quura Ari-
cum < essentiae > opponatur <nihilum >, Deus non slotelicam essentiae categoriam, ulpote cui opposi-
sit essentia , sed plus quam essentia, sive superes- tum sit nihilum, cum Deus , quod ipsi opponatur,
sentialis. Nani si non est, quod Deo opponatur, hoc non habeat, de numine suo divino proprie praedi-
certe concedendum arbitramur, nihil esse praeler cari negat (c), idcirco rerum universitatis essenliam
Deum, hoc est, Deum esse, quidquid est. Hac aulem de ipso tollat, ut eam diserle ipsi relinquat, alque
re missa sequamur conseclarium illud, quod Scolus adeo plane ac diserte tribuat.
ipse proposuit, Deum, quum < essentiae > opponatur
< nihilum >, non essenliam, sed plus quam essentiam §20.
esse, sive superessentialem. Haec igitur superessen- At occurrent nobis, quicunque atlenderunt, eo,
tialiias proplerea de numine divino praedicatur (a), quod Erigena Deum s. Naturam non creatam crean-
quod supra illam < essentiam >, cui opponilur < ni- r. lem, quum ab initio qualuor Naturae species con-
hilum > (sup. § 8), ila quodammodosit conslitutum, stilueret, item Naturae speciem esse dixerit, atque
ut ipsura sit quasi terlium quoddam, quo illa, quae adeo terliae Naturae speciei, Naturae creatae non
inter se sunt opposita, simul comprehendantur, effi- creanti, ex diametro, ut aiunt, opposuerit. Saiisfa-
cianlur < concordique >, ut ita dicamus, < pace li- ciat iis ipse Erigena. Is igitur de Natura non creala
gentur >. Sunt enim apud Scotum haec : Fides creante, prima illa Naturae specie s. forma : < si
catholica ac vera ratio fatetur, Deum esse infinitum, rite >, ait, < species vel forma dicenda est prima

(a) Quamquam aliis locis etiam aliis de causis nu- illud Schlueteri (p. XUI) : < Doctus Hegelius dialc-
men divinum dicitur superessentiale , velut ideo, ctico, ut hoc verbo utamur, monismo suo (per-
quod supra omnia illuslriorem quasi essentiaelocura ouam) multifarie Erigenae memoria affert >.
obtineat, quod < omniuin essentiarum fons sit > et (c) Hanc etiam proplerea de Deo praedicari ne-
quae sunt generis ejusdem. Sed nunc non est his lo- gat, quod Deus non <sit > cerla quaedam atque de-
cus. Hlasatrtera esplicationes huic nostrae, quam finila subslantia, quae hic vel illic < in creatarum
hoc loco proponimus, nihil rcluctari infra (§ 22) de- . substantiarum numero reperialur >. Gf. sup. § 15;
clarabimus. 11,28-29.
(b) Optimo igitur jure de Scoto dictum putamus
59 DE JOANNE SCOTO COMMENTATIO. 60
oiniiium causa,-quae superal omnem formam et spe- A \ < exempla principalia >, Has deinde causas pri-
ciriii, dunt sil fomjarum et speeierum omniura in- mordiales idem Deus Pater per Spiritum sanctum in
forme principium... Inforine aulem principiuaj pro- ipsarum effeclus, Naluram creatam iion creahlem,
pterea Deum dicimus, ue quis eum formarum nu- hanc totam rerum universilatem , « divisit atqtie
mero aeslimet ccnseri, duni sit formarum omnium multiplicavit >, itaut neqtie propria sua sede,
quara
causa. ipsum etenim onine formatum appelit (a), usque ab omni aeternitate in ipso Deo obfinuere,
cum sil per so ipsum infinilus, el plus quam infi- dejicerentur, el sola illarum participatione substan-
nitus; est euim infinitas omnium infinitatum >. tiali sit id ipsum, quod in hac rerum universitate
(H, 1.) vere ac proprie essc dicatur, omnium rerom essentia,
§21. substantia. Postremo Natura creata non creans, per
crealam creahtem ex non creata creante subuiahlia-
ltaque, ut arbitramur, in promptu est, nullam ex liter evoluta, eandem Viamremensa, siibstantiarUer
Scoli senlentia in hac rerum universitate substan- in non creatam creantem revolvelur
liam reperiri, praeter substantiam Naturae creatricis (e).
Habet igitur Scotus neque uUam prorstis in ulla
divinae, neque quidquam, ut ipse (U, 2) ait, < exlra
illam vere essentiale dici >! Quod si quis hac de re "j re substantiam, nisi substantiam divinam, et Demn
ab iis, quae creavit, quasi separatuin atque sejmi-
ctiain nunc dubitet, huic Grmissime persuasum iri
cfum.
speramus, quum de reliquis Naturae forrnis dispu-
tabilur. Quae cum ita sint, nos quidem profecio non vide-
mus, qua ratione fiat, ut, qui paulo atlenlius rem
§22.
tractaverit, simulatque Erigena, cominuni forsitan
Nihilominus tamen res noskra postulare videlur, usu serviens, ita fuit locutus, quasi Deum
ut jam nunc, quae non nemini (t>)hae in causa loquendi a creatis rebus
profitealur diversuni, cootinuo of-
Erigeiiiana fucum fecisse ju
videmufl,quantum prae- fendi sibi videatur,
sentia fieri potest, dcctarare atque dlluere cofiewur. bus Scotumque, ab anliquis tempQii-
Sunl omniuo complnres loci in libris de divi&iotJfi panlheismi aecusalum, non modo absolvenduii),
Na- veruin eliam omni honorum genere, <quum amussiin
turae, ubi Erigena, communi fortasse hominum verilalis non sit
sensu inscrvicns, ita scripsit, qnasi Deum habeat ab transgressus >, ceuseat inactandum
hoc universo separalum (r). Lcgimus enira cum alia, aiqueaugendum. Neque, hercle, Sehluelerus.dumhac
ut nunc a nobis est exposita, ipsum Scoti
lum haec : < Ipse Deus in se ipso ultra oronemcrea- ratione,
luram — nullo inlellectu comprehenditur >. (1, 5. philosophiam perspicere studuisset, Laia frustra eo
l « p
I excusando atque defendendoesset couatus. Verum
7, cet.) Legimus adeo (II, etc.) : Crealuram
Dei nomine (per metaphoram ) posse appeliari, infra pluribus etiam ipst erit occurrendum. Atque
de Natura non creala creante salis est dictum.
propterea quod a Deo facla sit (d) >. Quae quibus
facile refelli qucant, sigillatim commemorare nolu- § 25.
mus : hoc uiium dicimus, ex ipsa Erigenae philoso- 6. < Aliera Naturae species est ea, quae creatur
phia sponle sequi, poluisse cuiii tam haec docere, et creat. >
<Haec non nisi in priinordialibus causis rerum, ut
quam quae cum supra (§ 16-21) docentemaudivimus.
Est aulem phiiosophia ista , id quod infra pturibus aesiimatur, intelligenda est. lpsae primordiales re-
demonslrabilur, fere haec : Deus Paler, Natura non rumcausaeaGraeciSTr/xaTOTujra, hocest primordialia
creata creans, usque ab aeternitate in Filio suo exempla, vel vpoopiaitaxa,hoc est praedestinailones,
unigenito creavil, hocest,ex sua subslanlia subslan- item<9«ta<9sWftaT«, hoc est divinaevoluntates.vel eliam
lialiter emisit—Naluram crealam creantem, omniura t5s«t, h. e. species s. formae,' in quibus rernm om
rerum, quaecunque universilalis corpore compre- nium faciendarum, priusquam essent, iromutabiles
hendunlur < causasprimordiales >, hocest «ideas>, rationes conditae suni, solent vocari (/-). — Nec im-
(n) Hoc est, ut nobis quidem videtur, < omne for- y, per ad inferiora defluentia, ilerumque per secrelis-
inaltim (ul ex eoprocessit, ila et) essenljam ejus simos nalurae poros occullissimo lneatu ad fonlem
parlicipal >, subslaulialiierque cum eo oohaeret. suum redeunt >. Quamquam autem hac ralione fit
Cf. I, 12-15. 74; III, 1. 5-4. in omnibus omnia Dens, tamen swiper omniit esse
(b) Cf. Schluet., p. XVIU, seqq. non desinit >. (111,20.)
(c) CL Schluet. I, 1, (/) Quum Erigena Platonicorum.doctripam de ideis
(d) Hoslocos lespiceredebueialSchluet. (p.XIX): in liae sua de causis primordialibiis liispulatione
certc cnini ea ad Sooium excusandum protulisset, referal, vcl niaxiirleoperacpretiuiri fecis*sevidemnr,
quae longe fuisseut dictu speciosiora. si hoc, quo nuitc sumus, louo, quhl proprio fueril
(e) < Siquidem, > Scolus (lib. III, cap. 4.) ait, ideaPlalonica, paucis monuerimus. UlamurBruckeri
« ex fonle loium fluuen piincipaliter manat, et per verbis, Is igitur in «.hisl. crii. phil. toir^ III. p.
eju* alveum aqua, quuc primo surgil in fonte, sem- 905. haec liabet: « Pfatoni idea iu)n est itta, quae
peVac sine uUa iulermissione defundilur : sic divina ex conlemplatioue objeclorum siiigularium exsurgit,
honilas el essenlifl ct vita et sapicntia et ouiuia, notio universilalis, reiqne aiicujus generalis conce-
quae in fonU oronium j (hocesl in Deo [cf.,lV,.l|) ptus- sed ideae supl illi esscntialia rerum dm-
«,sunt, primo in primordiales causas defluunt, et eatr uiuin singular.i.uin exemplaria, c/.v-towa-ia gaudent.ia,
essc faciuul; deinde per primordiales causas in ad quorum uaturam ir.doleinqiie rcs singulares for-
caruiii effectus ineffahili inodo per convenienles sihj niaiae sunl, el quae his rebus veram, cerlam slabi-
imiversiialis urdines decurrunt, per superiora sem- lemque esseniiam . largiiuiiur. Hae ideae ex djviw'
 61 DE VITA ET PRJLCEPTIS J. SCOTL — PA.RS II. 62
mcrilo sic appellanlur quoniam, Pater h. e. princi- \ ex Palre (id quod usque ab orani aeternilale faclum
pium oniniumin Verbosuo, unigenito videlicet Fiiio, est) faclae suiit piaedestinationes substantiales (h.
omniuin rerum raliones, quas faciendas esse voluit, e. causae primordiales) in verbo Dei. Causas siqui-
priusquain res fierent, praeformavit >. (11,2. 56.) dem primordiales Palri et Filio eoealernas esse crc-
§ 24. dimus > (IU, 16 ; U, 20- 21.)
<Causaeigilurprimordiales, quum non quarundam, Sed Scotus, elsi bis locis djserte dixit, causas
<
scd omnitimvisibiliuminvisibiliuinque rerum causae primordialesPalriFiUoqueesse coaelernas >, tamen
aliis locis conlendU, ipsas non omnino his essc
sint, numero careant necesse esl. Quamquam auiem «
certum ordinem ila ul ex coaelerna.s >. < Ideo (enim) >,ait, < catisas pri-
neque habenl, quaevis
mordiaJes Deo dicinjus eoaeternas, quia semper iu
ipsarum numero prima esse possil, S. tamen Dio- Deo siiie ullo
iempoiali principio subsisiunt, ideo
nysiusjure, ut videlur, bas decem primaa eonsli- nou coaelernas, quia non a se ipsis, sed a suo
iuit: Per se ipsam bonitas, perse ipsam essenlia, ipsi
creatore incipiunt esse, ipse vero creator nullo modo
per se ipsara vila, per se ipsam raiio, per sc ipsam >. Est autem hac illius rei explicatione
sc se incipitesse
intelligentia, per ipsam sapientia, per ipsam eiiam miranda ralio quaedam, quae huic ipsi
virtus, per se (ipsaro) beatiludo, per se ipsani veri- H magis est adjecla: « Si in ipsa causa causarum
ta«, perse ipsam aete_ruilas(o). Atque ila iuler cau- explicationi in S. Triuitate, quaedam intelligilur pro-
sas primordiales, quas renun omjuuui principia di- oraniura, — Deitas enim gignens et miitens praecedit
ra- cessio
vini sapienles appellant, sunt omues virtutes ac
et proeedenlem, dum sil uiia et insepara-
tioncs (b), quas semel et sinjul Paler fecil in Filio, gcnilani
bilis Deitas— non mirum est, aul incrcdibile, cau-
et secundunj quas ordo omniuai rerum a suumio
sarum omnium causam praecedere ea, quoruin
usque deorsnni texilur, hoc est, ab inlejlecluali crear
causa est >. (de div. Nat. U, 21 i UI, o seqq.)
tura, qiui> Deo post Deuin esi proxima , usque ad « Quamquam autera capi nequit, quomodo cattsae
extreHium rerum oranium. oedineni, quo corpora
coniiuenlur >. (111,14, 1 i U, 56.) priniordiales et (actae et aeternae possinl esse, res
iamen illuslralur exemplo numeroruni, qui simul
§ «5. aelcrni sunt el facli: aeterni in moiiade, facli iu
< Visibilium rerttm causis prlmordialibus est exi- raouadis niultiplicaiione >. (III, 11 seqq.)
mia subtilitas, ineffabilis naiurae siraplicitas eaque
§ 28-
obscurilas, quae nulto coloris lumine, nulla forma-
riini discretione sii dectarata : intelleciualis vero Viva igitur illa (stip. § 26) omnium virtutum ratio-
essenliae causae primordiales habent incoraprehen- 'C numque, quibus rerum naturae universilas eflicitur,
sibilem alliiudinem, infinitam sui per omnia diffu- exempla principalia, quas primordiales causas ap-
non solum Deo 9unt coaelerna
sionem, quae niillo percipitur sensu, iiullo corapre- pellavimus (§ 25-24),
heiidilur intellectu, praeque ineffabilis suae puritalis (§ 27), verum etiaiu usque ab onmi aelernilale ciiin
eacellentia lenebrarum nomine nicrueru.nl appellari. DeoConjunctaalque, adeoin ipso Deofuere. Naroque
Ex eJeclibtts, hoc est cx processionibus in genera a Deo Palre, suramo omnium ccrum principio, i::
Filio unigenilo, creata seu condita seu facta sunl, ut
loriuasquc seiisibiles nlquc inteUigibiles cogiioscun-
«in ipso substiierint >. (§ 23-24; § 20-27.)
iur,~quia«junl,uoii .a.ineiiiiiieUiguniur,quid sunt >. semper
(U, 17. 20.) Quomodoaulem causae primordiales inVerboDei
§ *6. unigeniio condilae sint, < oinnes superat Inlelleclus,
< Si quis nosse velii, utrum prinejpaliu iila exeni- soltque Verbo, in qtio sunt condilae, eognil.miiest >.
se iu (III, 16-17.) Nihitomihus Erigena atk»quodam loco
pla ips» inieitegJvu, piiusquam, res, quaiuni scribit : «
causaesunt, proiliMiil,necue, huic breviter rcspou- Siquidcm ex fonte llumen principaUlej
el alveum aqua, quae surgit in fonlo,
deudHin, Deuia in sapieulia sua (c) eas fecisse, quo manal, per ejus
ilat, ut uon solum se ipsa cognoscaut, sed etiam ." defundilur, Sicdivina bonitas, et esseulia, el vita, et
et omnia, quae in fonle omniitm (b. e. in
rermn, q*itwuw principia suui, uoliliaui habeant. sapientia,
iNoueniia eiedeudum est, in diviua sapiculia aliquid Deo fcf. IV, I]) sunt, in primordiales causas
>.
insipiens et s£ ipsuui ignorans ijondUuuafuisse. > defluunt, et eas esse faciunt (III, 4.)
(II, 18, 20. V, 24.) I»
§ W. Atque haec ipsa verba aperte declarani etiani
« Fuerunl auteni causae illae primordiales usque illud, causas primordiales esse rerum exempla suli-
ab oinni aeternilate. Suntquidem factae, verum ita, slantialia, quae substtKJtialiter ex diviua iluxere
ut neque aeternitas earum facturam, neque faclura substantia, ejusdemque cum ipsoDeosunt essenliae.
earum aeternitalem praecedat. Nascenle cnim Fitio Quod Scoius salis constanter tradit. Legiraus cuni
mente oriuntur, inque ea radicantur, sua aulem pro- positaest >. (11,56; III, 1.)
pria gaudent substantia >. (b) Quae verba ab Iliortjo vertuntur (p. 70.) ulle
(a) Haec ideo per se esse dicunltu,', quod < unius tkdtigen, lebendigenBegiijfe.
universorumcausac participationea su.nl*ne<|ueitla (c) Hoc esi, in Filio suo unigenilo. Cf. sup. § 12. ;
creatura inter ipsas et unam oninium causain inter- dc div. U, 22.
65 flfe JOANNESCOTO COMMENTATIO. 64
tltolta alia, tum haec : < Dicit sacra Scriptura : A , quam fugere possit, Scotum his locis (III, 9 et prseci-
<<In principio fecit Deus coelum el terramf>>, h. e. pue Ul, 20-21) aliam quandam rem probandi studio
Deus Pater in DeoFilio universitatem totius crea- fuisse abreplum, nos quidem iUa, Filium < Dei cum
turae visibilis et invisibilis condidit; et quid in prin- Natura creaia creante unum esse et fcl ipsum >,
cipio sno, in verbo suo, in Filio suo unigenilo paler < Filium Dei esse crealum >, non omnino ad vivum
conderet, quod ipse Filius (a) non esset? Alioquin exislimamus resecanda.
non in ipso condiderit. Aul quomodo pateretur, fleri § 51.
in se verbum (b), quod sibi consubsiantiale non es- C. Venimus nunc ad < tertiam Nalurae speciem,
set? Non enim lux sinit in se tenebras, nec veritas
in se recipit figmenlum >. (UI, 17.) Habetur deinde quae creatur, et non creat >.
< Haec species in iis rebus inteUigilur,quae in
(III, 1) hoc : < In omnibus causis priraordialibus
uniformiter haec regula observatur, quod per se generatione temporibusque ac locis cognoscunlur,
hoc est, in primordialium caosarum effeclibusextre-
ipsas participationes principales sunt unius omnium mis >.
causae, quae Deus est > (cf. II, 56). Quid autem ista (I, 1;1V, 1.)
< participatio > proprie sibi velit, pluribus (III, 5) § 52.
ab Erigena explicatur, quorum summam ila proposi- B 1 Causae igilur primordiales rerum oronium, qnae
lam invenimus : < Hinc facillime datur intelligi, nibil Natura creata non creanle comprehendunlur, exein-
aliud esse participationero, nisi ex superiori essen- pla principaFia,quas Deus usque ab omni aelernitate
tia secundae posteam essentiae derivationem >. in Filio suo condiderat, semper in eodem unigenito
Ila igitur causae primordiales unius omnium Dci Filio subsliterunt. (§ 25-50; III, 8-9.) < Dum
causae, quae Deus est, sunt participationes, ut autem in principio omnium, in Verbo Dei unigenilo,
< earum essenlia ex hujus essentia sit derivata > substitutae intelliguntur, unuin sunt el simplices,
hoc esl < tanquam aqua ex fonte profluxerit >. (cf. nulloque cognito ordine definitae aut segregalae.
III, 5-5.) Hoc in effeclibus suis paiiuntur. Dum enim in efle-
§ 50. ctus suos, in infinilum multiplicalos, procedunl sive
numerosam ordinatamque sui pluralitatem
Neque lamen hoc loco praetereunda videlur illa profluunt, Res clarius elucescit intuenlibus circnlum
Schlueteri opinio (c), plane errasse I. Goerresiuln (d), recipiunt.
quuni ita scriberet, Naluram creatam creantem, lineae atque lineas ex centro ad enm ductas. Oroneseniin
in centro unum suut, nec ullo modo separatae:
quam Erigena staluat, essc Filium Dei unigenitum.
Uterque errore ductus est : Schluelerus majore, C , dum vero ex centro protenduntur, spatia, quibus
crescere incipiunt, donec ad extremum
quam Goerresius. Nam Scoli sententia haec est. segregantur,
Deus Paler usque ab aeternitate genuit sibi Filium circulum perveniant, ubi lalissima sua diastemata
>. 1
suum unigenitum (cf. sup. § 11). DeindePater, item mensurantur (III, seqq.)
usque ab aeternitale, in hoc Filio suo creavit (h. e. § 55.
ex substanlia sua subslanlialiler emisit) toiius rerum « Deindeuna omnium causa, Deus, causas pri-
universilalis causas primordiales, exempla princi- mordiales, quemadmodnm inFilio suo condidit, ita
palia, quae ejusdeinplane cum Filio substantiae sunt, per Spiritiim sanctum in eflectus suos dividit atque
quorunique complexio Naturam efficitcreatam crean- multiplicat. Ait sacra Scriplura : < El Spiritus Dei
tem ('§25-29). Itaque Natura creata creans, uuiver- ferebalur super aquas >. Hujus rei facillimus oceur-
sale quasi totius condendae universitatis exemplum rit inlellectus, si, ut Syrum quendam transtulisse
principale, non solum in Filio Dei unigenito contine- ferunt, legatur : < Et Spiritus Dei fovebat aquas >.
tur, verum etiam ejusdem cum ipso est subsiantiae. Spiriiusenim sancluscausaruniprimordialium aquas,
Poluit igilur Scotus jure quodammodo, quae Goer- ut in ea, quorum causa sunt, profluereut, fovebat,
resius dicit, pro philosophiae suae decretis revera id est, divini amoris folu nulriebat. Ad hoc namque
docere. B ova ab alitibus fovenlur, ut intima invisibilisque vis
ltaque factum est, ut contenderet (III, 9), < et seminum, quae in iis Iatet, per numeros loeorum
ipsum Verbum (h. e. Filium Dei) et muliiplicem temporuroque in foirmas visibiles corporalesque pol-
lotius conditae universitalis ralionem principalissi- chritudines ertimpat >. (U, 56, 19-22.)
mam (h. e. Naluram creatam creantem) id ipsum
esse >. Alque est, ubi majore etiam nisu rem gesse- § 54.
rit. Afflrmat enim (Ul, 20-21) confldenlissime etiam < Haec autem unius omnium causae, quae Deus
boc: < Filium Dei > (non genitum, sed) < creatum, est, in omnia, quae sunt, per causas primordlales
iu creaturarum numero factum >. divisio atque mullipbeatio ita fit, ul per generalem
Verum enim vero, cum alias satis constanter do- omnium essentiam primo, deinceps per genera gene
ceantur ea, quae supra explicavimus, neque quem- raussima, deinde per genera generaliora, inde per

(a) Quod nonesset < ipsi Filio consubstantiale >. sive Naturam creatam creantem. Cf. § 50.
cf. 111,17; II, 20 seqq.; IHr 8-9; praecipue V, 24 (c) Cf. p. xvin seq.
seqq. (d) CI. ChritU, Mysiik, voLL p. 245-244.
(b) Hoc estcausarumprimordialiumcoinplexiouem
«5 DE VITA ET PR^CEPTIS J. SCOTL — PARS H, 6<*
species specialiores usque ad species specialissimas At biis succumbunl, non ipsae res substantiales vere-.
per dilferenlias proprietalesque descendat >. (III, que exislentes, sed ipsarum rerum vcre cxistentium,
3-4; II, 2; praef. ad Max. ambb. op. Gal. app. quacdam transitoriae imagincs et resuilationes in-
p. III.)
V teHigenda sunt. Cujus rationis exemplum est vox,.
i 55. ejusque imago,quae »£« vocalur, seu corpora ipso--
< Hinc quaecunque ab uno omnium principio per rumque umbrae : quae cuncta non res, sed falsae
naturales descensiones usque ad extremitatem lolius rerum imagines probanlur esse >.
nalurae, qua corpora continentur, sunt constiluta, Nos vero, quum Erigena paucioribus tanlum locis
unum illud omniumprincipium, unum omnium fon- hunc in modum loculus sit, illam potissimum sen-
tem participant. Est enim participatio nihil aliud nisi tentiam, quam alias ubiqueexprimere videtur, nobis
ex superiori essenlia derivatio, et ab ea, quae pri- sequendam esse putavimus. Salis autem erit, hanc .
mum habet esse, secundae, ut sit, distributio > alteram A nobis non esse neglectam. (Cf. inf. § 64.)
(111,5). « Causae primordiales, inter quas et rerum § 57.
omnium causam nulla crealura interposilacst.iinme- Quibusexposilis, luce, ut arbitramur, clarius est,
diaie unam illamomnium causam parlicipant; ipsae quae Scotus noster et de origine et de substanlia
a reliquis rerum ordinibus, prout bariim causae I" Nalurae creatae non creantis, quo nomine hanc re-
sunt, participantur. Nam quaecunque bona, sunt, rum universitatem appellat, in libris de div. Na-
suntparticipationes pcr se ipsam bonitatis; quaecun- turae docuerit. Nam, si quis alius, emanalivuin,
que essentiam habenl, sunl parlicipationes pcr se quod vocant, syslema expressil. Quum vero noslra
ipsam esseniiae; quaecunque vivunt, sunt participa- aetate fuerint, qui, opinantes fortasse, illam non
tiones per se ipsam vitae >, atque ita porro de fuisse veram Scoti senleniiam, vix aut ne vix qui-
ceteris principiis (cf. § 24) eodem modo intelli- dem dubitarent, quin Scoii ratio omnino sana
a verilate. atquc
gere, non alienum est (UI, 5-4; H, 56; integra esset, neque ullo paclo pantbeismi, quem
UI, 1.) appellant, accusanda (a), huic dispulalioni nostrae
§ 56. unum praeterea et allerum ex libris de div. Nalurae
< Quemadmodumautem causae primordiales sola
locum arfjiciemus,unde apcrlius eliam, si fieri pos-
unius omnium rerum causae, ex qua fluxerunt, par- doctrinae Erkenianae indoles pernosca-
sunt ita omnes eas sit, hujus
licipalione aique subsisluui, post lur. Deinde videbimus, lianc ipsaro et veram esse
rerum ordines, qui ex illis manaverunt, sola illarum librorum de div. Naturae sentenliam.
participatione sunt atque subsislunt >. (II, 56; 111,
1. 8-9, 5-4. 20.) <
G §38.
Hiscelocis expresse dixeris doceri, ipsas omnium I. « De his, qui de eo nihilo, quod totius essenliae
rerum, quibus hoc universuro eflicitur, substanlias negationem signiflcat vel habitudinis ejus privalio-
ile priraordialium causarum sede, quae est in Filio nem vel absentiam, mundum factum fuisse arbi-
Dei, in hoc universum^ retenta tanlummodo simul tranlur, quid dicam, ignoro. Non enim video, quare
illa sede, descendisse : quod aliis locis expressius non considerant >, quae vel maxime sunt conside-
etiam docetur (cf. Ul, 4. 25; inf. § 58). At libro randa. (III, 22.)
quinto (cap. 14 seq.) haec legimus 4 « Ut ipsae Acnoslris ila verbis Scoliverba clausimus, propler-
«ausae primordiales non deserunt sapientiam (id est ea quod,quae ipse illis addidit, exscribere non potui-
Yerbum Dei), sic ipsae substantiae non deserunt mus. Namqueper densissimam nugarum silvam se-
causas, sed in eis semper subsislunl: et quemadmo- met ipsum circumvolutando tanquam insanos vexat
dum causae extra substantiam nesciunt essc, sic alque exagitat illos, quibus iis verbis, quae roodo
substanliae exlra causas non possunt fluerc — Re- inlegra exscripsimus, bellum indixit. Quam ipse de
stal ilaque, de qualitalibus substanliaruni, qualitales illo nihilo, qnae sit cerla quaedam materia, ex qua
aulem dico, sicut solent sapienles omnia, quae sub- Deus mundum composuerit, unam ac solam sequa-
stanliis accidunt, appellare, quia mulabiles sunt. el D 1 tur sententiam, plurimis versibus explicat (111,19-
circa substanlias suas volvuntur, hunc mundum fa- 25), quorum surama haec est : < Eo nomine, quod
bricatum compactumque fuisse. — Nec sic tamen est nihilum, incffabilem et incomprehensibilem di-
praedictas substantias, subslanliarum quahlates suas vinae bonitatis (s. naturae) inaccessibilemqueclari-
substanlias, circa quas vorvuiitur, omuino dcserere, talem, omnibus intelleclibus sive humanis sive an-
et in materiem sensibilis mundi convenire arbitra- gelicis incognitam (supercssentialis est enim et su-
mur; sed mirabili et ineffabili modo, soli fabricatori pernaturalis) significamus, quae duni per se ipsam
illius cognito, et circa suas substanlias, quibus in- cogilatur, neque est, neque erat, neque erit > (cf.
separabililer adhaerent, semper permanent, et hunc sup. § 1-8) ; < in nullo enim inlelligitur existen-
mumlura modo quodam intelligibili composilionibus lium, quia superat omnia; cum vero per conde-
suis perflciunt alque componunl >. scensionem quandam ineflabilem in ea, quae sunt,
Et iiem libro quinto (cap. 25) : « Omnia, qtiae menlis oblutibus inspicitur, ipsa sola invenilur in
locis temporalibusquevariantur, corporcisque sensi- omnibus esse, et est, et erat, et erit >. Item (III, 17)
(a). Cf. Scblueteri praef. p. vi seqq,
PATUOL.CXXII. 3
67 DE J. SCOTOCOMMENTATIO. 68
«Ipsa matcries >, ait, < de qualegitur Deusmundtim \ eniin parlim conlingit, in toio lieri Deus non sinit,
fecisse, ab ipso et in ipsoest, el ipscin ea est, quantum cujus nec universitatis lurpitudo lurpis est, nec ma-
intelligitur ca es'se : non enim indiget Deus alterius litia nocel, nec error erral >.
materiae, quac ipse non sit, in qua se ipsum facit; m Atque eodem modoetiain alibi (cf. III, 17) et reciae
alioquin impolens viderelur et in se ipso iniper- ralionis et doctrinae Cbrislianae senleulia (hujus
fecius >. rerum uiiiversitalis substantiam a subsiantia divina
II. < (Dcus est) causa crealrix cxislenlium et non esse penitus diversam) disertis verbis atque de indu-
cxislenlium omnium, a niillo creala, unum princi- slria refcllilur, nec non lmlibrio fere habctur.
pium, una origo, unus cl universalis universoriiin V. Ilisce unum denique locum adjtcicmus, qoi
fons, a millo inanans, dum ab co manant oinnia >. etiaui hoc doceat, quam acerbe ac petulanter Scotus
(IV, 1.) sacrae Scripturae seusum, ul ad suam cum senten-
III. < Ipse Deusomnium est factor et in omnibus tiam detorqueat, vexaverit, depfavaverit, corruperit.
faclus, et dum super omuia quaeritur, in nulla in- Vcrum haec rcs cst profeclo ea, quae sanis menlibus
venitur essentia; nondum cniin esl esse : dum vero summam tum miscraiioncm lum indignalionem non
in omnibus inlelligitur, nil in iis, nisi solus ipsc movere non queat.
subsislit, et neque est hoc, hoc autem non, sed om- B Mullis igitur, quibus nihil fortasse unqnam diclum
nia est: proinde ex superessentialilate suae naturae, sit dclirius, quorumqueparlem jam supra (§ 29. § 55)
in qua dicilur non cssc, primtim desccndcns in pri- rcluliinus, sed mullis de ipso Genesisexordio effuti-
mordialibus (causis) a se ipso crealur, et fit princi- lis, haec docenlur : « Fiat lux >! hoe esl « procedanl
pium omnis essentiae, omnis vilae, omnis inlelli- primordiales causae ex incomprchensibilibusnaturae
genliae, ei omnium, quae in primordialibus causis suae secretis in formas ct speciescomprehensibiles>.
consideral, gnoslica Iheoria : deinde ex primor.lia- < El facta est lux >, hoc esl < Dcovolcnie ac diccnte
libus causis, quae medielatem quandam inler Deum obscurilas primordialiuni causarum in formas et
et crealuram oblinent, hoc esl, inter illam ineffabi- species processit apertas >. « Et divisit Dcus a tene-
lem superessenlialitaiem super omnem inlelleclunj, bris >,hoc esi« segregavit notitiam effecluumab ob-
el manifcslam subslanlialiler naturam, purisanimis scurilatc suariim priiicipalium causarum. Divisio
conspicuus, descendens in efleclibus ipsaruin fit, et quippe lucis a lenebris esl discreiio rerum, per for-
inanifeste in ihcophaniis suis aperilur : dcinde pcr nias ct spocies apparcntium, a principiis suis, in
muliiplices effecluum formas ,usque ad exlremum quibus omnem superanl intnllectum >. Idcoqucprae-
totius Naturae ordincm, quo corpora conlineniiir, dixit: t Et vidilD.us luccm,qiiiaesset bona >,hocest
procedit, ac sic ordinale in omnia provenicns facit C < placuit Deo, originales causas, anie omnem crea-
omnia,ct lit in omnibusomnia,et,dum inomnibiisflt, turam, ullra omncm inlellectum condilas, intellecli-
super omnia csse non desinit, ac de nihiio facil om- bus sive hunianis sive angelicis, luce quadam intclli-
nia, de sua scilicet superessenlialilale producit cssen- geniiae superfusas manifestari >. « Appellavilque
lias, de supervitalilale vilas, dc superinleUeclualitale lucem diem, et ienebras nociem >, boc csl « conlem-
intellectus, de negalione omnium, quac stinl ct quae planlihus animis praestilit, lnanifesialioiiem visibi-
non sunt, aflirmaliones omnium, quae sunt, ct qune lium el invisibiliiim per formas et species diem ap-
non sunt >. (III, 20.) Cf. praelerea III, 4. 17. 25, qni- pellare, eorum autem in principiis suis incompre-
bus locis eadem res iisdem fere verbis dcclarata est. hensihilemaltitudinein vocarenoctem >.« Faciumque
IV. Scotns, poslquam ea, quae modo (§ 58, III, de est vespere et mane dies unus >, « quamvis enim
div. Nat. III, 20) integris ejus verbis explicala snni, iulcr ohscurilatem causarum et clarilalein cffecluuiu
edisseruit, hac ratione pergit : « Haec ardua valde divisio intelligalur el differenlia, unus lanion idem-
sunt, et a sensibus corporalia et visibilia cogilanlium que dies est, hoc esl, unus eorum iiitellcclus; non
rcmola; his vero, qui spirilualiter in cogniiionem cnim alia creatura inlelligiliir in causis facla, alia in
veritaiis ascendunt, verissime clarescunl. Quis enim D cffeclibus causarum condita, sed una eademquc in
claram sapienliae lncem cernere nolenlium talia au- rationibus aclcrnis, veluli in quibusdam tenebris
ilicns non conlinuo crumpat : « Insaniunt, qui haec secrelissimac sapienliae, onini inieileclu remotae, ct
dicunt? Quomodoenim Deus invisibilis, incorporalis, in processionibus ralionis in effcclus inlelleciibtis
in notiliae
incorruplibilis polest a se ipso descendere, et se siiccuinbeus, veluti <|uadamdie perfeclac
ipsum iu omnibiis crearc, ut sit omnia in omnilms, manifestala (a) >. (111,25.)
ct usqtie ad exlrcmas lmjiis inundi visibilis lurpitu- § 59.
dines ei comipliones vilissiinas, formas et species Neque alienum videlur, si jam nunc, quo facilius,
procedere, ui ipse eiiam in iis sit, si omnia in om- qui baec leciuri sinl, causam cognoscant, de pan-
nibus cst >? thcismo Erigeniano cum illis argumentis, quae a
< Ignorans (esl), qui dicil nullam lurpitudinem Schluetero (b) nobis opposila sunt, rem lotam con-
iil univcrsilate totius creaturae posse esse? Quod fecerimus.
(n) Nec dissimili ratione atquc r inlerdum pejus tissime eirarrat, Erigenianae philosophiae decrctis
ctiiiin in loio « opere sex dicrmn exponcndo (III, illigata dislorqiienlur.
24-40; IV, 5 scqq.) quac sacra Scripluia vel apcr- (b) Cf. pracf. Schluet. p. xvi-xxn.
 m DE VITA ET PRJECEPTIS J. SCOTI. — PARS n. 70
§40. A accidens est : > et rursus (II, 1) : < Non est Deus
genus creaturae, uec creatura species Dei, sicut
Itaque noslro landem jure hoc nobis sumere vide- crealura non est genus Dei, neque Deus species
mur, docuisse Erigenam re et facto illa, quibus su-
creaturae est. —Deus non est totum crealurae ncque
pra (§ 22) lolani ejus philosophiam conlineri dixi- crealura
mus, subslahiialiler ex substantia divina fluxisse, pars Dei; nec creatura esl tolura Dei,'ne-
manasse causas primordiales omnium rerum, quae- que Deus pars creaturae. —Metaphorice Deus dicilur
et genus, et tolum, et species el pars; omne enim,
cunque hoc universilalis corpore comprehendantur,
in ipso et ex ipso est, rationabiliter de eo
exempla principalia hasque deinde causas primor- quod
diales in earum effectus, hanc ipsam rerum univer- pracdicari potest, sed intelligibiliquadam universitatis
: universitatem dico Deum et Crea-
sitatem, profluxisse, promanasse, ita ut neque de contemplatione
luram > : postremo etiam boc (111,1): <Causa to-
propria sua sede, quam usque ab omni aeternitate in
tius universilalis conditae creatrix est supernaturalis
ipso Deo ejusque splemlore coelesti obtinuerint, sint et
dejeclae, et sola ipsarum pariicipatione subslanliali superessentialis et supra omnem vitam et sapien-
sit ul ipsuin, quod in hac rerum universitale proprie liam et virtutem, el supra omnia quae dicunlur et in-
esse dicatur, omniuin reriini subslanlia. telliguntur et omni sensu percipiuntur, dum est ho-
B rum oinuium principium causae et medium implens
§ 41.
essentiale, et finis consummans—el ambitus omnia,
Potuit igilur, imo vero eliam debuit Scoius, si quae sunt, et quae non sunt, circumscribens >.
liaec, quam paucis explicavimus, vera ejus fuit sen-
tenlia, et cum iis, qui pantbeismum sequunlur, § 45.
unam laiilum in omnibus rebus substanliam staiuere, Ilaec igitur et his similia, ut necesse est, in libris
eamqiie divinam, et uno eodemque tempore cum de divisione Naturae leguntur. At sane mirandum
comnumi hominum, qui recle senliunl, loquendi est, qui laclum sit, ut Scolus, quum haec sola com-
usu Deum agnoscere, cujus sedes quasi ac domici- niuiiem hominum loquendi usum referre videanlur,
lium sit supra omnem rerura naturam, qui banc haec tamen ipsa longo paucioribus locis, quam cre-
totam rerum naturam creaverit, suaque essentia, ut deres, scripsisse deprehendatur.
iia dicainus, suiiereniineat. Modo ne hoc exprcssis Quis autcni cst, quin videat, non esse inter hos
verbis conlendat, subslantiam divinam ab earum locos, quibus pantheismus Erigenianus, quem qui-
rerum, quae a Deo creatae dicanlur, subslantia pe- dem supra cxplicavimus, iillo paclo labefactetur, ne
nilus esse diversam. tiicanius disjicialur? Sunt conlra in eorum numero,
§ 42. C qui plane ac diserte pantheismum doceant!
Verum enimvero tantum abest, ut, quod ultimo Quae qiittm ita sint, boc profeclo stare arbilramur,
loco posuimus, ullibi in libris de divisione Naturae nikil omninoex libris de dhisione Nalurae posse an-
conlenderil, ut ubique fere per illos libros, vel aliud quiri, quod ab illo pantheismo, quem emanativum,
agendo (a), vel data opera ea, quae modo paucis quod vocanl, systema expmnit, ipsos liberari posse
declarel.
comprehensa proposiiiraus, docuerit, ae praeterea
etiam pluribus locis (sup. § 58, l. IV) contra illos, § 41,
quidiversa sentiant, acerrime defenderit. Nihilominus Schlueterus (p. XIV seqq ) invenisse
Ula vero, quae ilem ab Erigena doceri et posse et sibi videlur, quae illorum librortim doctrinam pan-
debere aiiimadverliinus, < esse Dei sedem quasi ac theismo plane absolvanl. Pugnat autero illo loco ad-
domicilium supra omnem rerum naluram >—« esse versus Goerrcsium, cui hanc tribuit senienliam :
Deum toiius rerum naturae causam > — « super- < Scotum Areopagitae iileas ac notiones evolventem
emineri banc rerum universitalem esseniiae divinae necessitale quadam vetus pantheisini pcriculum iu-
praeslanlia > : haec igitur, el his similia in libris de currisse, qui in scriptis Areopagitae . .. latuevit....
divisione Naturae pluribus locis reperimus. Legilur Naturatn creatam creantem esse Xiyo-j,inedium sci-
enim saepius (I, 5. 7 cet.) : « Ipse Deus in se ipso D licet inter non crealam creanteni (Deum) el creatam
ullra omnem creaturam nullo intellectu comprehen- non creantein (Creaturam) positum. Itaque Dettm
diiur > : ilem (IV, 1) :« Deus est causa creatrix trinum sese Scotocum creatura iniscuisse.... Crcan-
exisienliuiii et non exislenlium omniuin > : el boc tem autem creari naiuraiii ideo ab Erigena doceri,
(I, 17) :« Calegoriarum signiflcaliones, quae proprie quia Deus superessentialis el superqualitativus duin
in rebus conditis dignoscunlur, de c;<usa oinnium ex aonomasia in pantonornasiam per Iheophaiiias
non absurde pOssunt proferri; nec lamen proprie, ijuasi procedat, per hanc processionem (quatenus
sed translalive : nam si aliqtia categoria de Deo per ideas... sese explicet) quodammodo omnia in
proprie praedicarettir, nCcessario Deum genus esse omnibus uat (b) i.
sequerelur; Deus aulem nec genus nec species nec Adjiciuntur his ipsis iionnulla cx Goerresio de re-
(<i)Saepissime, ut alia taceamus, legilur « mun- ideo ab Erigena doceri, quod Erigena docuerit,
dus est ex Deo t et quae simt generis ejusdem. Cf. Deum ex aonomasia in pantonomasiam per tbeo-
sup. § 10; de div. Nat. II, 19-20 et loto fere libro. phanias procedere, nec non dici posse, Deum per
(b) Ex Goerresii senlentia Schluelerus hoc scribere hanc processionein semetipsum creare >.
debtiii : « N.iturani creatain creanlem ).cfyovesse
71 DE J. SCOTO COMMENTATIO. 78
ditu omnium rerum in Deum ; quae quidem, quum jA rem ut probel, laudat Schluelerus de div. Nat. IV, 5
hoc loco nullius sint momenti, praelermittenda esse sub fin., ubi haec legunlur :« Deus et supra omnia
existimavimns. et in omnibus est, ipse siquidem essenlia onmiuni
Deinde Schhieterus totam hanc Goerresii accusa- est, qui vere solus > (solus vere) cst.
(ionem his verbis comprehendit (p. XVI): < (Eri- 111.Monito autem (p. XX), ne quis Erigeniamim
gcna) panlhcismum profiteiur, qtium Wyov, Deum illum Naturae quaternarium cum S. Ternario do-
Filium,cmanaulem a Patre, crcaturam Palris esse gmalis ullo modo unum esse pulel, Scotus (p. XXII)
affirmei>. omni culpa absolvilur, prop(erea quod « si pan-
.§ 45. theismum fuerit seclatus , docere non potuisset,
Hoc aiilcni pacto depravalus atqne mulilatus quae docuerit: a) Deum essc supernaturalem et su-
Goerresiusfaeili j'am labore devincilur. Verumsi quis peressciitialem Ct supra omnia, quae omni sensit
scire cupiat, quibus polissimtim argumcntis pelitus percipianlur, diun sil horiim omnium principium
sit, fere haec sunl: causale, et medium implens essentiale, et flnis con-
I.«Quamquam >, ut Schlueterus (p. XVIII) ait, suramans — et ambitus circumscribens, — neque >
< nonnullis locis Nalura- crcala creans cum Logo (Arisloielicam)« categoriam essentiac , neque cete-
confusa, vcl.non salis ab eo dislincta videtur, mullis B1 ras novem calcgorias > (quae omnes proprie, ut
tamen locis dcterminatoa Logo aelerne genito nnm- Scotus [1, 17] ait, in rebus condilis dignoscuntur)
dus in Logo conditus et per Logon factus ut Natura < in Deum posse cadere > (<i).b < Humanam volunta-
aeternc creata disccrnitur, licet cuin Logo conjun- lem esse liberam ad eligendura vel bonum vel ma-
ctus, quando Naturae crcalae non creanti opponilur, lum, ct genus humanura in Adamo praevaricaluiu
idem et creata et creans appellelur Natura.^Praeter- morliqtie obnoxium faclum, iu Christo ct per Chri-
ca Scotus in exposilionibus, quas de S. Ternario Slum salvalum essc el vilae aelernae redditum >. c)
profert, singnlas personas secundum dogma dislin- « Superbiam Luciferi, qui sua virtute Deus esse cu-
girit, atque itaTogon dicit aeterne genilum, nec pro- piissel, deiestabile crimen fuisse >.d) <Deumeflicere,
cedentcm, ncc creatum >. ut multa extracommiinem naturae ordinem eveniant,
Loci, quibus illa intcrLognn ct Natiirnm erealars quo oslendat, se solum esse Dominum >. Hisce
creantem et Naturam creatam non creanlem disiin- quinlum additur hoc : <Scotum, sipanlheismumfuc-
ciio clarissime videalur illucescere (praeler illos, ril scclatus, notionem classice dogmaiicam S. Ter-
quibns Deus genitus a Deo generante et procedente narii non potuisse omnibus locis retinere reclcque
non minus, quain a crcalura dislingualur) ex mul- explicare >.
tis afferunlnr bi: (C Habemus igilur cuncta illa argumenta, quoruni
Lib. II, 21 : < Omnis creatura incipit esse, quia pondere Sclilueterus uon solum Goerresium, sed
erat, qiium non eral; erat in causis qtiidcm, non una cum Goerresio (cf. p. XIV) eliam, quiciinque
erat in cfleclibus: non omnino igitur vere aeterni- unquam Scotum pantheismi accusarunt, satis su-
tati coaelcrna est >. — Deinde liabenlur lib. Hl, 16. porque sibi repressissevisusest.
17. 18. II, 22, quibus locis, ut nos quoque supra
§46.
(§ 28. § 50) audivimus, < totius creaturae nniver-
silasin Filio Dei unigenilo facta, condita > dicitur. Nos autem haec argumenla tam diligenter descri-
II. Tum Schluelerus (p. XIX) ila rere pergil: psimus •, non quo inullum iis velimus liibuere ,
< Si vero Erigena aliis locis (IU, 20 seqq.) conten- id quod profecto, quum lola Erigenae disciplina
dit: i Deum crcari in omnibus, < sive : > Deumesse jam accuratius a nobis explicata fuerit, neccsse
in se, ficri in creaturis, < idem, ut multi alii fece- non est, sed ne quis arroganliae nos accuset,
runl, leclionem laiitum illam apud S. Joannew ea, quibus aliquid tribuatur, vix digna esse conten-
Evangel. I, 5-4 : < Quodcunque faclum enim est, denles.
in ipso vita erat. Et vita eral » sequilur. At I. Quanlopere igilur (§ 44) Goerresii accusalio
sane injuslum foret, propter haec verba Erigenam depravala est atque mutilala ! Is enim salis aperte,
panlheismi accusare ! Nonne etiam pictor, qui regis qui sit ille pantheismus, in quem incidisset Erigcna,
imaginem pingit, quaerenli quid faciat, respondet, declaraverat, quum ita dicerel, < Areopagitaeideat
fit rcx >? evolventem eum in panlheismi periculum incur-
Posi nonnullaex S. Augustino et ex A. Giienthero risse >. Alque hoc ipsum, licet in hac causa dij'udi-
in alieiiissimum sihi locum compulsa, Schlueteriis canda, ul (.§ 22. § 40— § 45) salis copiose demon-
(p. XX) haec habel: < Age ergo, ctiam Erigenae stravimus, longe maximi sit momenti, Schluelerus
iiidulgearaus dicenli: < Deus esl in sc, fit in crea- ncglexit. Neque illam injuriam, sive quo alionominc
luris >, qnum propler Paulinum illud : < qui est per rem appelles, impune tulerit, propterea quod hac
omnia et in omnibus>, alterum ejusdem Apostoli: re, opinamur, faclum est, ut doctrinam Erigenia-
i qui est supra omnia, nusquam neglexerit >. Quam nam , panlheismo penilus infectam , pantheismi
42
(a) Hoc loco non ipsa Schlucteri verba allegavi- tliv. Nat. II, 1 praetermisimus : euoi enim supra §
mus, sed ilht fere scripsimus, quae ipse suis verbis j;im posuimus.
ex Erigenac argumcnlo protnlit. Locum illum de
75 DE VITA ET PR^ECEPTIS t. SCOTI. — PARS U. U
culpa pntaverit aTisoIvendam. Namque illae ipsae A qui nostra aetale panlheismum docent, eirundem
res, quas a panlheismo Erigeniano una c«m com- Christianae religionis capitum nomina sallem re-
mimi hominum, qui recte jiidicanl, loquendi usu tineant.
doceri atque snmi non solum posse, verum eliam V. Schluclerus (p. VI): <Erigenam>, ait, t roulti
debere (§ 40 — § 45) ostendimus, quae neminem multismodis perperam intellexere. Haudfacileunum-
profecto in Erigenae doctrina oflendere debuerant, quodque ejus dic(umr si ex oraiionis contexlu ab-
Schluetero, ut in defensione sua apertissime decla- rumpatur, defendere queas. At aifirmare audemus,
ravit, verba dederunt. Quod haud scimus an Caclum eum, si lolum respicias, amussim verilalis nusquam
non esset, dum illnd Goerresii monitum, utaequum transgressum esse >.
fuit, diligenlius eurasset. Haec verba significare videnlur, Schlueterum non
II. Quid autem illa (cr. § 44):« (Erigcna) pan- siugula Erigenae dicta, quae hic iUic occurrant, qui-
theismura profitetur, quum J.oyoa,Dei FUium, ema- bus Erigena impugnetur, in medium allala, sed ad
itanlem a Patre, crcaliiram Patris esse alfirmel >,— intiraos philosopbJae Erigenianae recessus, ut his
quid igittir illu sibi velint, vix inlelligimus. Pan- locis, quid, ipsa reritm agat,. perspiciatur, penetra-
tbeismum nos docuisse, quum docuerimus, Filium tum velle. Quae ratio, si verum fateamur, summo-
Dei non genilum, sed creatum? At Schluelerus, id B pere nobis placeret. Hic aulem sensus in illis verbis
quod ex iis, quae (cf. § 45) ad haec respondet, pa- inesse non potest , propterea quod sequeretur,
tere arbilramur, ita scribere debuit : < (Erigena) Sclilueterum illa ipsa ralione imptiguari vetuisse,
panlheismum profitetur, quum noque Naluram crea- qua ipse in defendendo esl ustis.
tam creanten), neque Naturam cfeatam non crcan- Hoc enim ex iis, quae adbuc ab ejus libello nobis
tem ab unigenito Dei FUio, ipsi Deo Palri consub- suppedilata sunt, luce esl clarius, ipsum in occultos
stantiali, liabeat disiinclam (a) >. istius philosophiae sinus non penetrasse, nec, ut
Schliieterus has res a Seolo non dislino.tas negat. videtur, penelrare voluisse. Quapropler, quod de
Sed jampridera a nobis demonslratum est, quod ad tota ej'us defensione diximus, non injuria a nobis
substanliam allineal, qua una in re hoc loeo cuncta dictum arbilramur. Quid enim in Scoto defendendo
posita esse conslat, el Naturam crealam crcanlem, anliquius habere debuit, quam ut id ipsum diligen-
et NaUiramereatam non creantem in librisde divi- tissime perageret, quod plane neglexit ?
sione Naturae cum unigenito Dei Filio Palri suo con- Denique etiam boc dicendtimest, nos profecto igno-
subslanliali esse confusas (§ 29— § 58). Hoc aulem rare, qualem omnino sibi finxerit paittheismuiu
proprie sibi demonstrandum fuisse, subslantiarum r animoque conceperit. Scribitenim (p. XIV): «(Non-
esse posse diversitatem, Schluelerus, opinamtir, non nulii) inter quos numcrandi videntur Tbom. Moo-
animadvcrtit. reus, Dr. C. F. Hockius, recenlioruin sysiematum,
III. Quod si (cf. § 45, II) apud eum hoc lcgimus, verae libertaliClirislianae speculationis minus ra-
Erigenae, sicabi dixerit: « Deusest in se, fitincrea- ventium, praejttdiciis implicili, admoduin quidem
turis >, sive :' < Deus creatur in omnibus >, hac in cavenl, ne Deus cum creauira more gentilium pan-
re esse indulgendum , quasi bae solae loculiones theistice conlundatur, nequaquam vero abyssum li-
sint, propler quas paniheismi accusatio Erigenae ment, inter ulrumque itcrum hiantem, quem lestt?
possil intendi, nos quidcm sane non videmus, qnid S. Paulo (Ephes. II, 15 seq. et Coloss.1,19) Salvator
ipsi, qui tamen Erigenam, quum ederet, perlegere noster ila clausit, ut < ulraque faceret miu.ni>.
debuit, hac in re acciderit!
IV. Nee ainpliore forluna usus est in iis, quae(cf. §47.
§ 45, III) quasi ex abundanti, ut aitinl, eongessit. Quae postquam de Natura creata non creante, liac
His enim de rebus, si una et item altera, quod ta- tota rerum universitale ad libros mpl fvaiuv expli-
lnen vix erediderimus, qua; cum pantheismo Erige- calasont, ceteras res, quae super eadeni Nalura
niano pugnet, reperialur, qui tandem factum est, n docentur, sol, luna, qucm habeant cursum, quae in-
nt Schluelerus ne boc quidem respexerit, num forle tervalla, qua ratione ex qtiaiuor elemenlis omnia
Erigena, quum illam doceret, parum sibi conslilerit? corpora sint composita, quae sit hominis ejusque
Namqtie est, ubi sibimet ipsi contradicat (b) ; ne- sensuum natura, ct quae sunt generis ejusdem,
que levissimis tantuin in rebus. maxime propterea quod ad illa, quae nobis tota hac
Quod autem nonnulia doctrinae Christianae capita scriplione proprie cordi esse debent, parum alti-
libro su» inseruit, tanlmn abests,ut haec istam Iibro neant, optimo jure praetermiltendas esse exislima-
pravitatem exuerint, ut ipsa quoque totam libri pra- vimus. Sunt vero atia longeque consilio noslro gra-
vitalem eum stimma sua pernicie indtierint. Alque vissfma in fiis tibris, quae, quum propter senten-
hoc de mullis ipsorum jam vidimus: depluribus tiarum nexum facillime ad ipsam de Nalura creala
eliam esse videbimus. non creanle disputationem adjicianlur, huc trans-
Ceterum Schlueterus hac in re ne somnio qui- ferre decrevimus. Dicimus autem praecipue per ma-
dem cogitasse videlur, quam diligenter etiam illi, gnas quasdam Christianae doctrinae partes,. quas
(a) Hoc aulem Goerresius, cui tribuitur, non (b) Cf. Hock. in cphemm. Bonnenss. XVI, p. 42.
dixit. 45.
75 DE J. SCOTO COMMENTATfO. 76
philosophiae Erigenianae sordibus miscre depre- .A fuerat, ut nullis usibus corporafiHm sensuum indi-
hendemus inquinatas. geret, soloque inlelligenliae ofliciofrueretur >. (IV,
§48. 16, 19.)
Ipsius igitur Dei opera factum esse (.§55) diximus, § 55.
Mtcausae primordiales in effeetus suos profluerent, Sed quae tandem sunt ista ntigartim monstra!
proindeque omnia, quae hoc universo continenlur, Ideo hanc rerumoniversilatem a Deo conditam, sive
de summa dignitate sua in conditionem dejicerentur in statura deteriorem delrusam, ut bomini, quein
inulto deteriorem (11,11). Ilaec autem res divinae Deus sua sponle propediem isttic profecturnm prae-
bonitati non repugnat, ideo quod, « ut vera ratio do- seivisset,et jjoenilendi et secorrigendi daretur locus!
cct, mundus iste in varias sensibilesque species Hanc ipsam esse primi hominis praevaricalionem,
non fuisse eruplurus dici potest, si Deuscasum et in- quam vocant,quod dccausarum primordialium sede>
teritum primi hominis, unilatem suae naturae dese- hoc est, ex ipso Deo ejusque Filio unigenko in hanc ter-
rentis, non praevidisset; homo autem post ruinam ram, brutis animalibus incolendam, sese demiserit l
suam de summis ad ima, de aeternis ad temporalia, Non modo post peccatum denium, sed eliam propter
de spiritualibus ad corporalia suum miserabi- . solumpeceaUimislaunius hominis divisioneduosho^
lein interitum, tali poena admonitus, potuit cogno- ' mines esse factos! diabolum homines intra teli sui
scere, nt ad suae dignitalis pristinum statum poeni- jactum accepisse! corpora,quae gestamus,hominum
tendo divinasque leges, quas transgressus erat, im- generi datat
plcndo redire postularet >. (II, 12.) Quae est ista doctrinae Chrislianae et sacrae
§ 49. Scriplurae, ut ita dicamus, irrisio et ludificatiof
Scoti verba etiam illud Quam autem haec ipsa res, id quod nobis profecto
Alquehaec ipsa ostendiint, est, sola fere hujus libri pbilosophia
gravissimum
quid sit ei primi hominis, ut cum theologis loqua- atque indole ct prodiit, et prodire debuit! Namque
mur, praevaricalio. Is enim « primi hominis easus Scotus celeroquin nec doctrinam Chrislianam, nec
et inleritus > dicilur, quod < unilaiem divinae na-
turae > (in qua cum reliquarum rerum causis pri- sacramScripturamutullopaclo sprevitaut repudiavit;
hoc solum fecit, suae philosophiae placitis ipsas
mordialibus propriam suae digniiatis atque essenliae accouimodaret. arte effecerit, jam supra
6 « dese- Quod qua
sedcm ontinebat [I, 7; IV, 10; II, seqq.]),
(§ 58, 1. V) animadverlimus, nec non illico claris
ruerit, atque ila de summis ad ima , de icternis ad
aliquol documentis oslendemus.
temporalia > sit deturbalns t! Hoc autem Sco-
tus, ut philosophiae ipsius salis convenit, ita etiam C §54.
constanler docet. (Cf. §, 50 seqq.) t Plantationem Dei, paradisum in Eden, non aliuA
§ 50. fuisse dicimus, nisi ipsam humanam naturam, qua-
« Primus homo praevaricando illam dignilatem, tenus ab inilioad imagtnemDei (hoc esl in principali
qua in primordialibus cattsis ornatus erat, deseruit. sua dignitale) facta esset : in ea lignum vilae (Ver-
Hinc ab angelica ad pecorinam non solumessentiae, bum videlicel Pa(ris) omnem fruclificabal vitam;
sed etiam multiplicationis rationem corruit. Hac in ejus medio fons omnium bonorum (eadem vide-
eniro de causa etiam in masculum et feniinam divi- lieet divina sapientia)manabat-, quattuor ejns flunii-
sus esl, quum antea, in aelernis suis rationibus, na, ex uno fonte mananlia, sunl qualtuor principales
non haberet divisionem sexuum, sed simpliciter animae virtutes, ex una sapienlia profluenlcs, ex
homo esset. Ilerumque post universalem omniuin quibus omnis virtus et bona operalio scatct >..
corporum resurrectionem, quae in fine mundi futiira < Unus homo in paradiso (hoc est, in iUa felicitalis
dicilur, baec sexuum divisio non amplius erit. Ta- condilione) dicitur crealus, quo in homine et vir et
lis masculi et feminae adunalio in Salvatore nostro mulier [secunduni Patres(?)] inlelligilur. Vir est
quum resurgeret, primum est facta : in eo enim, ul rjanimus, vour, universae nalurae humanae praesi-
ail Aposlolus, non est masculus neque femina >. dens : mulier est sensus corporeus, ato-6»a-tr,cui
(11,6seqq.; IV. 9.12. 15.) incaute consenliens animus perditur. Qui fuil in
illo paradiso Serpens, est illicita delectatio, qua ea,
§ 51.
quae carnalem sensum deleelant, damnabililer con-
« Homo prius in seipso lapsus est, quum a dia- homo in soporem incidit ei
Si iu illo Deus cupiscuntur. Poslquam
bolo tentaretur. slatu, quo ipsum obdormivil, Deus ex ipsius costa fecit roulierem,
primitus condiderat, mansisset, in diabolum non in- hoc est, quum homo illam animi intenlionein, qua
currisset. Prius ergo descendit, perversae voluntalis et inflexibiliter creatorem suum conle.mplari
molu impulsus, et in res lemporales se praecipila- semper
debuerat, ad delectationes rerum materialium re-
vit : cadendo autem a diabolo saucialus et spolia- flexisset et camalis copulae appetitu dedisset, se
tusest >. (IV, 15;cf. IV, 25.)
ipsum omnino aeternae ac beatae contemplationis
§ 52. vigore segregavit, in deleclationem sensibilium,
< Peccali merito primis hominibus corpora sunt oimii virtute evacuatus, cecidit, sensibus spirituali-
dala : anlc peccalum boiiio tantae spirilualitalis; bus penilus recessit. Quando auiem homo ita ue
 77 DE VITA ET PR^ECEPTIS J. SCOTI. — PARS II. 78
nalurac suae dignitalc lapsus erat, eliam sui divi- A se ipso specialiter perfecit, generaliter in omnibus
sionem in marilum et fcminam, suamqne ad siini- perficiel. Non dico in omnibus hominibus solum-.
litudinera pecorum propagalionem, consecutus modo, scd in onini sensibili crealura. Ipsum siqui-
cst ».' dem Dei Verbum, qiiando accepil humanam natu- •
« Licet plures harum rerum a sacra Scriptura, ram, nullam crealam subslaniiam praelermisit,
quasi anle hominis casum faclae, narrenlur, hoc qnani non acccpil. Ac per hoc, si huraanara natu-
noslrae.senlenliae non repngnal; neque enim igno- ram, quam accepit, salvavit et restauravit, omnem
ramus, usilalissimum esse divinae Scriplurae Iro- profecto creaturam, visibilem et invisibilem, restau-
pmn, qui a Graecis ZaxspovTtpoTipov sive npol-irpts, ravit ». (V, 25; cf. V, 27. 56 [p. 289 edit. Oxon];
a Lalinis praeposlerum sive anticipalio vocatur >. III, 20; IV, 5 [p. J70edil. Oxonj; IV, 4; II, 9.>
(IV, 16-25.) Alqne hoc profeclo, si quidquam, arlis istiusEri-
§ 55. gcnianae specimen est dicendum. Qtiam miserehanc
Tali igilur arlificio Scotus, quidquid sacrae Scii- doctrinae Chrisiianae partem.in uliginosis istis cau-
lurae, quidquid doctrinae Cbristianae in ipsius phi- sarum suarum primordialiuro eflecluumqiie ex iis
losoplii.iiiiincidil, fere dcpravatum liabet. Ilac cnim prolluenliiim paludibus polluil alque lurpavit!
in re adinodum sibi conseiilancus fuil. Quod Iucu- B Neque Scolus, dum satis sibi constare velit, Eccle-
Icniius cliam probaturi quam maxime operae pre- siae verbis dicere queat : « Qui propter nos honii-
liuni fecisse videmiir, si illa. quae de honiinum, nes elproler noslram salutem descendit de coelo >!
Adami ctilpa perdiiorum, redcmptionc, de peccato, sed ad suae philosophiac placila boc polius dicere
de pccca:i pocna doccnlur, paucis adslricla retulc- debeat: « Qui propter semetipsiun et propler liamt
riiiius. rcrum universilalem, propler siiam ipsius et proptcr
§ 56. linjiis rerum universitalis salutem dcscendit de
« Omnia, quae ex causa omniiim > (boc est vel coclo »!
Deus, vel unigenilus Dei Filius [cf. § 28-50]) < et § 57.
ex causis primordialibus, in ea consliUitis, proce- Qiioniam denique operis nostri Erigeniani senten-
dunl, vilesccrent, imo etiam penilus perircnt, si ad liam de peccato et pecrali poena sumus exposituri,
fontem suum rcdirc neque possent, neque redirent >. qui operis de praedcslinalione doctrinam (cf. supra
(V, 56.) Cap. IV) novcrit, ctiam lianc lere cognitam ha-
« Deus itaque, Dei Verbum , in quo omnia facla behit.
suiil causalitcrct subsistunt, secundum suam divi- A. I. Quidquid esse dicilur mali, subslantialitcr
nilatem desceudit in causarum, qnae in ipso sub- 'C in rerum natura non invenitur. Neqtie enim est
sislunl, cffcclus, in islum videlicet scnsibilem miin- propria ac cerla suhslanlia, scd nihil nisi motus
dum >. quidara. Est auiem motus ille non naturne (ila enim
< Quod liumanam tanlum assumpsit naluram >, ad ipsuin Deum, qui eam fecit, rcfcrretur), sed li-
(id est in hiinianam tantum naturam dcsccndit), berae voluntatis. « Malum aulem, pcr se considera-
< ideo faclum esl, quod in hominc omnis el visibilis liim, oninino nihil esl praeter irrnlioiiabilem, per-
cl invisibilis creatura > (homo videlicet ex animo et versum Iiberae volunlatis motum >. — « Volunlas
corpore conslat [cf. < de div. Nat. II, 5 seqq.]) con- (enim) >, ut alio loco scriptum cst, « lifera atl eli-
liiictur >. gcndimj bonuin, sc ipsam servilem fecil ad sequen-
« Descendit autcm Verhum Dci non aliam ob cau- (lum malum.. (IV, 10 [ed. Ox. p. 205. p.20G]; V,26.
sam, nisi ut caiisarum, quas secunduin stiam divi- 56 [ed Ox. p. 282. 285. 288]; IV, 14. 22. 25.)
nilatem actcrnalitcr el incommiilabililcr habel, se- II. Quum lamen eliam libera volunlas a Deosit
cundiini suam humanilatcm effeclus salvaret, inque data, jurc vel hac sola de causa motum illum perver-
suas causas revocarel, ut > (effectus) « in ipsis > sum non proprie malum , scd « illicilum > tanliim-
(causis) « iucffabili quadain adunalionc, sicut et . modo possumus appellarc. (V, 56 [ed. Ox. p. 282.
ipsa > (comniuuis onniium) « causa > (ipsum Dei 285. 288].)
Verbum) « salvarenlur >. (Nain) « si Dei sapienlia III. Al quibusdain aliis locis Noster mullo aculius
in effeclus causarum, quae in ea aeternaliter vivunt, veramrei raiionera videtur perspexisse. Salieroenim
non descenderet, causarum ratio periret; pereun- satis coufidcnter cum alia, lum haec aflirmat:« mo-
tibus enim causariim eflcciibus nulla causa rema- lus ille perversus cxtra naluram et ex bcstiali intem-
neret, sicut pereunlibiis causis nulli remanerent peraniia sumptus perspicilur >: — « malum nullam
cffeetus: haec eniin relativorum ratione siniul oiiun- aliam in rerum natura sedem reperil, nisi ubi 1'alsi-
lur et simul occitluut, atil sinitil et seniper pcrma- las possidei, hoe esl in sensii corporeo >:—«cum ma-
nent >. liim ex naturali eausa»(hocest exna(ura,a Deofacla)
< Totusitaque mtuidus in Vcrbo Dei... incariiato, « non nascatur, reclius vitlelur esse « libidinosum
inhumanato adbticspecialiter restitutus esl > (id est appetitutn > ejus causam dicere, quam malam volun-
hiicusque in solius lantiim Vcrbi divini, ut aiunt, lalcm ; bic enim naturalibus bonis exciiidilur >. —
hiimaniliite); « in fine vero munili generalitcr et (IV, 16 [ed. Ox. p. 206. 205]; IV, 22 [ed. Ox. p.
iiniversalilcr iu codem reslaurabi(ur. Quod enini in 215j; V, 56 [ed. Ox. p. 286. 287.])'
79 DE J. SCOTO COMMENTATIO. SO
IV. Maltim autem, quum neque certa quaedam A \ linem insitarum nalurae virlutum operationis defe-
substantia sit, neque < accidens naturale >, Scotus ctus, naturaliumque potenliarum per fallentem judi-
etiam lioc contendit r Animus divinus nullum ma- cationem in aliud praeler finem irratiouabilis inotus.
Ium,nullam malitiam novit. Divina enim scientia Finem vero dico eorum, quae sunl, causam >(hoc est
causa est exfetentium (a) : ideoque, quidquid novit, Deus, ut» fons omnis verae essenliae > [IV, 1; III,
necesse est, in natura rerum fieri; quod aulem in 4]), < quam naluraliter appetunt omnia > — < quum
natura rerum non invenittir, neque in divina scientia nuUa crealura sit, quae velit vel appelat nibilesse,
inveniri potest. Dcits itaque nescit omnes divinae nec fugiat, ne ei contingat non esse (b) >. (V, 26
legis praevarieatores: illorum subsiantias, omneque, [ed. Ox. p. 256]; V, 5.)
quod in iis fecit, qnodque in ipso subsistit, novit; Sed haec hactenus: nam satis fuse expKcaUimest,
quod auiem iHorum perversis motibus naturae a se quam Scolus proprie habeat nolionem malitiae;
substilulae accidit, omnino ignorat. (V, 27 [I. 1. p. itemque, quatenus est malitiae opposita, virliilis.
259].) Atque hanc ipsara rem Scoltis iisdem prope- Transeamus ad reliqua.
inodum verbis saepius docet (cf. II, 28; ejusd. de B. I. « Maliiia consummationem accipiet, et ia
praedest. sup. Cap. IV.col. 27 not. c seqq.). Quo au- nutla natura remanebil. Ac per hec nattira nostra
tcm pacto in oecullis philosophiaeErigenianae sinibus jB rion malilia delinebilur,sed fuiiloomni malo »
nala sit, jam supra (§ 15) indicavimus. Quare Scolus semper
est moju illo perverso, qui ad « non-esse > ten-
nosler parum, ul arbitramur, sibi consenlaneus fuit (hoc« ad bonum reversura est >.
in hoc, quod nonnullis locis, quae a Deo in homini- dit)
bus faeta creduntur, secundum Erigenae philoso- « Sicut enim umbra lerrae, coarctantibus eam so-
autem hominis iis laribus radiis, tandem penilus deficit • sic malitia,
phiam propter peccatum priini
accidisse suntdicenda, ideo a summo numine divino qttae veluti quaedain urabra delictorum noslrorum
in ipsis facta esse aflirmavit, quod, fore ul primus noslram occupatnaturam, abundanlia aeternae boni-
homo peecaret, praescivisset (IV, 14 [ed. Ox. p. 195], tatis coarctabitur et omnino abolebitur, dum irra-
25 [ibid. p. 216]; cf. II, 12). Neque, herele, ignora- lionabiles animae humanae moUts ad rationabiles
rnus, quam Nosler manibus pedibusque, ut aiunt, ne veritalis alfectus convertentur >.
ipsius pbilosophia doctrinae Chrislianae adversari « Ipso irrationabili motu bonitalis amplitu-
videalur, obnixe facere consueverit; qua in re, ut dine circumscripto et penitus lerminato, rationabi-
alicubi alieram allerius commodo nimis circumcide- liter secundum insilas ipsi nalurales virlules humana
ret, facitlime, opinamur, fieri potuit. nalura movebitur sursum versus erecta, causanv
Quod si Deus revera oinnia peccata putaUir igno- Q ( suam sempcr appeiens >. (V, 26 [ed. Ox. p. 259—
rare, nonne eliam ipsa.ne eurare quidem est pulan- 260]; V, 28 [ibid. p. 2041.)
dus? Hinc conficilur non soJum, ut, qui peccavit, a Haec vero Scoti verba, praeterquam quod omnem
Deo non puniatur, id quod Scolus ipse et in libro de omnino raaliliam aliquando defecluram, hoc est,
praedest. (cf. sup. Cap. IV) et in libris de divisione quaecunque perverse mpventur, landem rects mota
Nalurae (cf. inf. § 59, B. IV) expressis verbis docuit, ad Deum perventura esse contendunl.eo ipso, quod,
veruni ctiam aUerum islud mullo majus, ul, si qua quaecunquc perverso motu indulgent, solis fortasse
in re morum praecepla aut simns raigraturl, aut < daemonibus >, ut alio quodam loco (V, 51) reperi-
migraverimus, ne in ullam quidem summi illius, quo tur, exceplis, ad rectum linem redilura aflirmant,
nos Deus complectatur, amoris cogitalionem deduci, apertissime et boc docent, homines eliam invitos,
alque hac re, quae profeclo ingenuis hominibtis nedum non volentes, de perversilalis tramile abactos
acerrimum stimulum addere debet, ab erroribus ad verum suuro linem coacluro iri. Hoc autem con-
nostris possimus abduci. Nec male sanum qtiidem, cesso, quis in virtute, quara vocamus, exercenda
proplerea qnod palerna Dei carilate indigmim se locus relinquiturlibertati? Nec tamen Erigena, qui-
praesliterit, peccasse poenitere qneat. Sed mox, ex- bus ille his in rebus arlificiis excellit, omnino, ut
posilo, qu.te Scotus de peccalorura poenis senliat, D videlur, ad incitas esset redaclus. Quo se forlasse
plura hacde re dicemus. pacto expedierit, licet neque hac re gravissiinos
V. Quemadmodum igitur Scotus in libro de prae- errores effugere queat, paucis interjeclis videbimus.
•dest. docuit <perversum islum molum, quod pecca- (Cf. § 57, B. III, b.)
tum appellet, eo contendere, ut, divinis el vere II. Finita amem omni malitia alque impielate, quis
nianenlibiis relictis, adeo ad ipsum nihilum perve- remanebit malus aul impius?Sola enim malilia atque
niat >, sic etiam in libris dediv. Naturae habelur : impielale sunt et mali et impii. Quod si omnia iu
< Malitia est animae intelleclualis naluralium bono- Deum, quem peccando deseruere, sunt reditura,
rum > (hocest rerum,quae vere sunt) <oblivio et ad[ nonne consequens erit, nullam impiorum poenam,
(fl)Cf. supra §15. eliam recedere alque horum viam ,-ut ita dicamus,
(b) Est autem hoc loco atlendendum ad ea, quaei acriore etiam animo persequi contendunt, ad « non-
de c.ausis primordialibus atque ipsarum effeclibus> esse » festinent ; quae conlra, reliclis causis pri-
sunl dicla : illae veram omnium reriun siibslantiami mordialibus ad ipsas rcdire malurant, revera ad
conlinent, hi, si quis eos per se considcraveril, nihilI <esse > properent.
esse dicuntiir. Quo fit, ut, quae ex illis quasi longius
81 DE VITA ET PR^ECEPTIS l. SCOTI. — PARS II. 82
ntillam aelernam miseriae mortem remaijsuram?^A jungendas, ut quam posteriore loco posuimtis, pro-
Hiiic vero summae oriuntur diflicuUales. Ubi eniiri prie relinearous, alterara ad lianc referamus. ilaec
erit suppliciuin aelernum, in quod iluri sunt impii? enim et in libris de divis. Nalurae saepius occurrit
Ubi erit aeslus ille flammarum ignis acterni, in (cf. V, 29), et in libro de pracdest. docelur, nec non
quem severitas jusiissimi jutlicis malos est missura Scoli sentenliae de peccato longe melius congruit,
dicens : «Ite, maledicti, in iguem aeternum >? (V, quamiUa. Qui ab irs, quae vere sunt, recedens ad ea
27.) tendit, quae nonsunl,peccal. Quemjgilurhuichoiniiii
Scotus hanc rem ita conficit, ut ad duas polissi- dolorem, qui qnidem ipsi utilior sit, inurere queas,
niiiin quaesiiones respondeal ; « Quae erunt poe- quara si a perversissimo islo motu recte eum ac sim-
uac >?« Qui punientur >? pliciter prohibeas?
III. a.) Quae erunt poenae? Nec tamen prior illa sententia est negligenda :
« Diversas suppliciorum formas nequc in loco nc- naroque solo illius auxilio Scotus ad posieriorem
que in tempore ullo esse crediraus. Erunt tantum in tuendam valet. Quam rem paticis aperieraus. Impios
malarum voluntalum et corruptarum conscientiarum igitur aeternis pocnis affeclum iri docui. Hinc pos-
juotibus perversis, inque perversae potentiae omni- teriore iUasenlentia conslitula, sponleefficitur, fore
inodo subversione,hoc est, in exstincla omni omnino B . in aeternum, q.ui ad res, quae non esse dicuntur,
facultate peccandi, malefaciendi, impie agendi. — festinent,. aiqne ab boc perverso motu quasi violenla
Ubi Judas proditor lorquetur?— Nusquam, nisi in manu relineaniur. Hasce aulem res, ut infia videbir
pollula sua conscientia ! — Qualem poenam paiitur? mus, Erigena perpeuio mansuras esse negat, nam
Seram poenitentiam etinulilem, qua semper urilur. post < Inijns seculi >, ut ail, « consummalioiiem >
— Unusqiiisque impie viventium ipsa viliorum libi- non amplius eriint. Quid inde? Simulatque illae res
dine, qua in carne exarsit, velut quadani flamma evanuere, nemo cerle impius, qui amplius ad
inexstinguibili lorquebitur >. (V, 29.) eas properet aut ab iis prohiberi possit, reperielur.
Non sunt igitur raalefacloruin poenae nisi in per- Poenae igltur cessabunt ? Hanc diflicuUatcin prior
versa voluntale atque in ipsorum male factorum seiiteniLa lollil!
conscienlia. Quod Scottis, ul in libro de praedesti- Alque est praeterea, ubi Scotus ita scripserit,
natione, ita et in Iibris de div. Naturae diligenter quasi sola rerum divinarum ignoraiilia alque inscitia
lenuit. Hinc factum esl, ut, qui aeterna impiorum impios sit cruciatura (V, 51 [ed. Ox. p. 270]). Hoc
homimim supplicia a Scoto nostro penilus explodi cerle omnibus propemodum locis legilur, quae res et
affirmarent, exstiterint perplurimi. At Scolus nihil Hegelianae ralioni quodammodo convenil (a), bono-
aliud negavit, nisi id quod qui recte senliunt om- ^* rum hoininum praemia ineo esse posita, quod « ve-
nes negant, certum quemdam autvero igne plenum rae ipsis fiilurae sini contemplaiiones >, quod < vera
istorum suppliciorum locumesse. (Cf. V, 57.) * Dei conlemplaiione sint gavisuri, quum impii mor-
Jam vero de ipsa poenarnm naluraac ratione aliis lalium rerum phantasiis torqueanlur >. (V, 51 [ibid.
quibusdam locis mullo accuralius scriplum esl. Duae p. 270]; V, 39.) Libro primo (cap. 8) legimus etiam
autem proponi videntursenlenliae : quae lamen per- haec : < Felicilalem sanctorum nihil aliud esse puta-
facile inter se concilianlur. nnis, praeler ipsius divinae essentiae puram con-
Pluribus locis hujusmodi verba habenlur : « lm- lcmplaiionem atque immediatara >.
pii inanes rerum sensibilium imagines palientes fle- Illos aulem qui in Hegelii verba jurarunt, longe
bunt >. « Impiis mortalium rerum semper erunt alia ratione, ac Nostrum, in islas opiuiones delapsos
phantasiae ac diversae falsaeque species secunduin conslat.
diversos nialarum suarura cogilationura niotus >. Postquam igitur demonstraviinus, quales poenae
(V.5I.) sint fulurae, ad alleram quaeslionem progredieiidum
Alibi autem legimus haee ; « Hoc est totum, qnod est.
dicitur, liberae ac perversae voluntalis supplicium, n b.) Qui sint punicndi?
quod impetus ejus libidinosus retinebitur, ne, quod Haec quaeslio vana fortasse videatur. Si qui sint
illicite appetit, apprehendal, hoc est, ab illicilis suis puniendi, cerle puniendos esse homines impios. At
inolibus prohibebilur, ne ad fluein suae cupidilatis apud Scolum resestadmodummagna. Scribit enim :
possit pervenire >. (V, 56 [ed. Ox. p. 282].) «ipsoshominesimpios,hocest, impiorum hominumna-
Has igitur sententias ila arbitramur inter se con- turam,substanliam, utpole quae ab ipsoDeoprofecla
(a) Cf. Baltzer, Beilr&gexur Vermitttung eines richtigen Urtheils uber Katholicismus und Protestantismus.
Fascic. I, p. 9-11.
* Poenas aeternas Scolus aperte profiletur in ex- pitudine detineri. Alioquin coaeterna erit miseria bea-
positionibus caeleslis Ierarchiae, Cap. VIII, § 2, ubi : jjludini, malitia bonilali, regnuni diaboli regno Dei.
« Non enim, inquit, divinaebonitalis ineffabilis pie- ]VOM autem hoc dicimus, quasi nulla poena sit aelerna,
tas sinit naturam, quam sui similem fecit, aelerna- dum unusquisque sua conscientia sive beatificabitur,
liter deformilatem paii. Permiltit autem ad lempus sive damnabilur in aelemum, sed solummodo agimus,
eani corrigi, ut avidius et ardenlius ad suam dignila- quod nulla natura in ullo punietnr ». Cl. ea, qnae iu
lem redeat, aerumnis suis justissimis erudita. Raiio hunc locum ibid. aiiimadveilimus. ANIHADV. EOIT.
siquidcm non concedit, imaginem Dei in aetcrna tur-
83 DE J. SCOTOCOMMENTATIO. 84
sil, nnllo pacto possc psniri >. (V, 50-31. 35; dc A reccnsere nauseam (anlummodo cxcilalurum arbi-
praed. sup. Cap. IV.) « Neqne Iincc poenis esidigna, trnmiir. liln aulem, quac sinniiia ab istis nugis vitne
quiim ipsanihilpeccelaulpeccarequeat >. (Cf. § 57, usui dnmna qtieant inferri, ningis quasi in nperta
A, 1.) luce collocanda esse videanlur. Haec igitur imprimis
Nihilominus « torinenla illa (quae poenae dicnn- in isto uno posila sunt oiiinia, quod Densnec qui
lur) iinlurnli subjecto, t[uod lorqueanl, carcre nou peccnnl, nec t|iiae peccantur, ulla rntione dieitur aut
possunl >. (V, 50 seqq.) curare aut novisse. Sola iiialefaitorum conscientia
Quae « nodosaperplexio ul justesolvalur, statuen- eiun, qui pcccando indulgel, poena afiicit, soln mate-
diim csl, puniri aliqtiid, quod non sil subslantia, faclorum eoiiscienlia a peccando potcst delerrere.
scd taiitiim subsianliae inhaerens, ila tamen, ut liaec Nonnehaec res, quidquid ad scelerumlibidinescoer-
ipsa subslantia oimii poena ninneal libcra ». Est au- cendas est conslilutiim, fundilus propemodum ever-
lem siibstantiae humanne mhaerens perversa isla til, disjicit, nb hominum conspectu removet? Nec
vohiiilas : et haec ipsa, qiiemadmodum suo Marte punieiileni Deum quasi exacerbandi limor homines.
peccat, ita eiiam sola per sepiinilur; queinadmodum magis ferreos, nec amantem Deumquasi conlrislandi
pcccatis suis naturale bonuni, naluram humanam, metus hominesniagis ingenuos, neurentcm pcccandi
cui inhacret, omnino non contaminat, ila neque lor- B cupidilatempeccandoexp1cnntnl(|iiecxslingiiant,diini
mcnlis suis, qiiibus piuiilur, naturale siibjectum, Scoti doclrinam sequi votuerint, permovebit. Quotus
cujus ipsa est accidcns, el in qno continclur, ulla aulem quisqne conscienline sune boc (rihucl, ul
ratione lorquet. Ilaque irralionabilesinotus malarum eani solam sibi ducem eligat, ncqne, voluptntuni vi
voIuntaUnn puiiiiiulur in his, qui naluram bonamet allcctante, unquam deseral' Quod si ista tloclrina ad
rationabilem el impnssibilcm parlicipanl >. (V, 50- vilae commiinis usum refcrrclur, remotis profeclo,
31 [ed. Ox. p. 267-270].) « Non minns igitur in qiiaecunqiie fiirenlibus peccandi lihidinihiis < mo-
inalis bomiuibus, qunui in bonis — salva, inlegra, les >, ut Virgilii verbis ulainiir, « et inoules alli >
inconiaminata, omni passione contrariaimmunis etit sunl imposita, omnia misccrcl pciiilusque distur-
et semper eritnatttra liuninna : altamcn contraria- baret.
iiini qualilalum, bonarum dico malarumque volunta- §59.
tum; virtutis ignoininiaeque >, et hac denique ra- Venimus tandem ad quartnm illam Naturae spe-
lione « clinm conlrariarum passiontim est capax >. ciem, quae ncc creatur ncc creat. Sed quae liuc per-
(L. 1. p. 270-271.) tinent, non tam prae ceteris perniciosa siinl, quatn
IV. Ilaec denique poslquam sunt dispulala, facile ridicula. Quare quum in iis, quae proprie perniciosa
cst ad inielligendum, quam Scotus jure suo el haec C essent, longiorcs fiierimiis, in his, quas fortasse
scripserit : « Deus peccata punil, et, ut verins di- aniles lanlum fabulns appellaveris, crimus brevio-
cam, puniri sinit >. « Mala voluntas praevarican- res.
lium tolius peccati el totius poenae peccali causa § 60.
eflicax est >. (L. 1. p. 269—270.) In libro de praede- D. « Quarta Naturae species, quac nec crealur ncc
stinationc (cf. sup. Cap. IV), quo ipse sententiarum creat,
profecto ipse Deus est. Diviua (enirn) natura
nexus, ul diligenler de vero poenarum auctore in- creditur non creari, quoniam primitiva omnium
quirerelur, mullo acriuspostulabat, illud ipsum, nul- causa est, ullra quam nihil est, a quo possil creari.
las a Deo poenas conslilui, omni virium conlentione
Quum vero post reditum universUaiis condilae in
lueri sluduii. Quod autem majus eliam est, ipsa suas
primordiales causas, quae in ipsadivina natura
ejus philosophia, ul hoc doccret, eum coegit. Nam- continenlur, nulla ullerius nalura ex ea procreabi-
queexhujus placitis Deus nihil aliud novil.nisi tur seu in speciCssensibiles intelligibilesvemultipli-
<
quaesunt substantia > aul substnnlialium acciden- cabilur, non immerito nibil creare et creditur et
tia naluralia , proindcque « totum , quod dicilur'
intelligitur >. (IV, 26-27.)
malum >,qiiiim in hisce non reperialur, « onininoI
ignoral >. (Cf. § 57. A, IV.) Quo profecto fit, ul, D l § 61.
etiamsi Deus ipse hominibus iinpiis, quibus piiniun- « Sunt argumenta probalissima ex rebus sensibi-
lnr, consiiliiat, hoc lamen imprudens, nedum non libus, qtine reditum illumfiiluriiin essedemonstranl.
volens faciat. Itaqne Deus pcccnta non punit, sed, adI — Sphaera cneleslis aslrigera XXIVhorarum spaiio
iummum, < puniri sinit («) >. ad eumdem locorum siliim redit: sol ad idem pun-
clum aequinoclialis diametri peraclis IVanniseodein
§ 58.
lemporis momenlo pervenil. Quid de aeris, lerrae
Totum igiiurhoc nostri dccrelumde peccatis pec- animantibiis, surculis, herbis? Nonne similiier sua
catorumque poenis, id quod satis patefecisse arbri- tempora observant, quibus in foeius, flores, folia,
tramur, inaxima sane gravissimoriiin errorum inul- fruclus erumpunt ? — El simpliciter dicendum,
liludine est refertum. Quos dc integro sigillatimJ nitlla corporea crealura est vitali motu vegetala,
(a) Scbliieterus, licet (p. xm seqq.) Scoli senlen- rum tnmen errorum, qui a nobis sunl notali, ne
liani de « malo et de pectatorum pocnis > defemlen- ulluni quidem repcrisse videlur!
dam susccpcril, idcoque de induslria examinet, illo-
85 DE VITA ET PRiECEPTIS J. SCOTI. — PARS II. 86
quae non ad principium molus sui revertatur. Hoc A perse et mulabilia suntet transitorin.locislempori-
ipsum de loto quoque mundo intelligendum : iinis busque subjecta, generationibus et corrupiionibus
enim ejus est ipsius principium, quod appelit et quo obnoxia >.(V, 15-16.)
reperlo cessabit, non ut substanlia ipsius percat.sed § 65.
utin causas suas redeat. — Simililcr animae raiio-
nabilis concepliones, quod artiiim libernlium exem- Qiiaccunque practerea super illo rerum omnjum
plo probatur, principia sua repetunt, in quibus finem reditu, si rem generatim alque universe spectamus,
rnotus sui constituunt : principium quippe et finis memoratii digna videantur, Scotus ipse in angustius
in iis omnibus id ipsiim est. In omnibus hominibus redacta his verbis exponit.
unus ntque idem appeiilus est essendi, bene essendi, « Visum est nobis, quasdam theorias dc reditu ef-
perpeluahier essendi: et si omnis moliis naluralis rectuum in causas, hoc csl in rationes, in quibus
iion desinit, donec ad finem suum perveniat, quid subsistunt, subjungere. Cujus iieruni reditus triplex
naluram bumanam sistere valet, ne ad id, quod pe- occurrebat modus. Quoriim priinus qiiidem genera-
tit, perveniat? Quapropter eliam de humana natura liter in transmutatione totius sensiliilis crcalurae,
palet, ad Deum ipsam esse rediluram >. quaeintra hujus mundi ambituni conlinctiir, hoc est,
B omniuni corporum seu sensibus corporeis siiccum-
§62.
seu eos prac nimia sui siiblilitnle fugien-
« Redibunl autem omnia, quae ex Deo processe- benLium,
tium, consideranlur, ita ut iiullum corpus sit intra
runt, eadem via, qua processio illa esl facta. Quem- textum corporeae naturae, sive vitali motu solum-
admodum igitur processio ea fuit, ut omnia a snpe- seu occulte seu aperte vegelatum, seu irra-
sic etinm modo,
rioribus ad inferiora defluerenl (cf. § 34), tionabili anima corporeoque sensu pollens, quod non
in redilu inferiora semper in superiora convertentur. in suas causas occullas revcrtatiir. Ad niliilum enim
— Non enim vera ratio sinit superiora inferiori-
in his, quae subslanlialiter a causa om-
bus vel contineri, vel altrabi, vel absumi. Inferiora redigetur
nium subslituta sunt. Secundiis vero modus specula-
vero a snperioribus naliiraliter altrahtintur etabsor-
tiouis suae sedem oblinet in rcdilu gencrali lotius
benlur, non ut non sint, sed ut in iis plus salventur hiimanae iialurae, in Chrislo
et subsistant et unuin sint >. (V, 8. 20 ; II, 5 seqq.) salvatae, in prislinum
suae conditionis statum ac veluti quendam paradi-
§63. sum, in divinae imnginis dignilatem, merito uniiis,
« llaque inferiora a superioribus absorbendir, cujus sanguis communiter pro salule lolius biimani-
non ul non sint, sed ut in iis plus salvenlur et sub- talis fusus est, ita ul nemo bominum naluralibtis bo-
sistanl. Uiijus rei argumenia in rerum naliira inve- ^1 nis, in quibus conditus est, privetur, sivc bene.sive
niunlur. Nara neque aer suam perdit subslantiam, male in hac vita vixerit. Ac sic divinae bonitalis et
tum lotus in lumeu solare convertitur, in lantum, ut largitatis ineffabilis et incomprehensihilis diflusio in
nihil appareat, nisi lux, ciim aliud sit lux, aliudaer. omnem humanam naluram apparebil, duni in nullo
Metallum aliquod, in igne liquefaclum, in ignem punitur, quod a stimmo bono manat. Tertius de re-
converli videlur salva metalli subslanlia. Eadem ra- ditu (heoriae modus versatur in his, qui non solum
tione exisliino corporalem subslanliam in animam in stiblimilalem naturae in iis siibstitulae ascensuri,
esse transiluram, non ut pereal quod sit, sed ut in verum eliara per abundanliam tlivinae gratiae, quae
metiori essentia salva sit >. (V, 8. 20. 59 et pas- per Christiim et in Christo eleclis suis tradetur, su-
sim.) pra omnes naturae Ieges ac terminos superessenlia-
§ 64. liter in ipsum Deum transituri sunt, iinumqiie in
Hoc autem eliam alque eliam nobis inculcalur, ipso et cum ipso futuri. Quorum recursio veluti post"
< sic inleriora semper a superioribus absorberi, quosdam grathis septem discernitur. Ac primus erit
iil salva maneat inferiorum subslanlia >. (V.20.59.) mulalio lerreui corporis in motum vilalem, secumlus
Ilinc quoque profecto colligas, rebus, quae absor- vilalis niotus in scnsiim, terlius sensusin rationem,
bcanlur, veram ac propriam ex causis primordiali- D dehinc rationis in animum : in quo fmis totius ralio-
bus impertilam fuisse substauliam, quae ipsa sub- nalis creaturae constituitur. Post hanc veluti quin-
stantia, rebus in causas suas i-evertenlibus, salva at- que partium nostrae nalurac adunaLiouem,corporis-
que incorrupta manere dicatur. At praecipue inlibro videlicet, et vitalis molus, scnsiisque, ratiouisque,.
quinto, quo de rerum omnium reditu disputatur, inlellectusque, ita ut uon qiiinque, sed iiniim sint,.
altera illa sententin, quam supra jam explicavimus inferioribus semper a siiperioribus coiisiimmalis,.
(cf. § 56), uberius esl exposita. Itaque haec docen- iion utnon sint, sed iiltinum sint, scquentur aliilres
tur. Quum non ipsae rerum substantiae ex causis in ascensionis gradus, quorum iimiscsl transiliis animi
hunc mundum fingendum profluxerint, sed ex sub- in scicniiam omnium, quac post Dcum sunt, secun-
slanliarum, quae in causis remanserunt, < qualilati- dus scienliae in sapienliam, hoc est, conleniplalio-
bus > hic mundus fabricalus aique compactus sit, nem intimam verilatis, quantum creaturae concedi -
< ipse redilus non est subslantiarum, quae immuta- lur, terlius, qui et summus, iJurgaLissiinoriimani
bililer et insolnbiliter in se permanent, sed qualita- mormn in ipsum Deum supernaluraliter occasus, a<<.
tnm et quantitauim aliorumque accidculiiim, quac veliiti iiicomprclicnsihilis cl inaccessibilis lucis lenc
87 THOMiE GALEI PILEFATIO 88
1 rac, in quibus causae omnium > (bocest efectorum A j sit.ul haec phitosophia ac theotOgia fere sint insnlsa-
scu < deificatorum>) < abscondunlur. Et tunc nox quaedam, perpelno opinionis errore conflcta, Ullid'
sicutdies illuminabilur, hoc est secrelissima myste- profecto necesse fuit, etiam ipsi Erigenae afiqnando
ria beatis et illuminatis intellcclibus ineffabiri quo- in menlem venire , quani sibi adversarentur non
dam modo aperientur. Tunc perficietur octonarii nu- solumv quae communi omnium consensu vera esse
nieri vehiti supernaluralis cubi perfectissima solidi- crcderentur, sed etiam quae doetrina Chrisliana
tas, in cuj-ustyposextus titulatur Psalmus, «« Psal- proponeret. Hoc autem, simulatque animadverlit,
inus Davidper ociava >>.Resurreclio quoque Domini nihil antiquius habet, quam ut ad suae disciplinae
non aliam ob causam oclava die facla cst, nisi ut placita, quaecunque ipsi conlradicant, accommodet.
beala illa vita, quaepost seplenariam hujiisvitae per Atque hac in re mira profcclo arte excetlit. Per-
septem dies revolutionem est futura posl mundi con- mullos enim sacrae Seriphirae Iocos, permulta do-
sumniationera, mystice signiftcaretur, quando hu- ctrinae Chrislianae capila tam misere vexavit, dis-
inana nalura, ut praediximus, in suum principium cruciavit, ea turpitudinis specie polluit , tit, qtii
per oclonariam aseensionem reditura sil; quinariam eorum adspectum ferre possit, vfx esse putemus
quidem intra naturae terminos, ternariam vero su- quemquam. Sed haec bactenus. Quum res ipsas plti-
pernaluratiter etsuperessenlialilcrinlraipsumDeum, B I riniis explicaverimus, de rebus isU's paucissima
quando quinarius creaturae numerus ternario Crea- sufliciant.
toris adunabitur, ila ut iu nullo appareat, nisi sotus Quicunque igiiur hanc aKeram scriptionis noslrae
Deus, quemadmodum in aere purissimo nitaliud nisi parlem salis magna cum diligentia examinaverit, is
sola lux >. (V, 59.,— Cf. V, 8. 16. 20-21. 22. 25 certe ad propositi quaestionis argumenli verba :
[ ed. Ox. p. 254 ; ad quem locum transferendus est < An et qualenus J. Sc. Erigenae liber de divi»
locus quidam lib. IV, 14 (I. 1. p. 194) ], 36 [1. 1. p. sione Naturac etcum recta ratione et cumdoctrina
289-290], 57 [1. 1. p. 293-294], 38 [1. 1. p. 301, Christiana consentiat >, hoc respondendum esse
308-309].) concedet, illum, quein diximus, librum, si tolum
Exposito igilur hac ratione, quale sit librorum de ipsius argumentiinj, lolain ipsius disciplinam atque
divisione Naturae argumenUim, super disserendi de- indolem respicias, iiulla ex parte aut cum rccta ra-
inoiistraniiiqne via, quain Scolus noster in iis per- tione, aul cum doclrina Chrislianaconsentire, alque
seculusest, quiimquidem proposiiiquaestionis argu- optimo jure nb Honorio III, Pontificc Maximo , ut
menli verbo respexerimits, vix quidquam amplius < scatenlem vermibus haereticae pravitatis > esse
dicendum videtur. Hanc enim j'am in ipso hortim damnalum. Nam prseterquam quod et aliud agendb
ribrorum argumenlo explicando, quantum necesse C et dala opera apertissimum docet pantbeismum ,
est, a nobis patefactam esse arbitramiir. Nec dissi- illum videiicet, quem cmanativum ,. quod vocant*
milis est ei, quam in libro de prnedestinalione ha- systeraa sequilur, cliam hoc commisit, ut plures
beri vidimus. Multa, qunsi per se vera sinl, sumun- easdemque gravissimas doclrinae Christianae partes
tur; multa aucloritntibus.praecipue Pseudo-Dionysii ad pantheismi istius decreta miserrime depravave-
et PseuiloMaximi, firmantur : ex his subinde nova rit, et eo iisque mutilaverit, nl ne vitae quidera
quaedam, nunc salis siibtililer, modo eliam ine- usui lnaxima inde damiia , non redundare non pos-
plius, ratiocinando efiiciiinlur. Qua re cum factura sint.

TH03VLE GALEI PRiEFATIO

EDiTionis, cri Tixrji.us :

JOANNIS SCOTIERIGENAE DE DIVISIONE NATURAE libri quinqrn diu desiderati. Ao
cedil Appendix ex AniniGtJis S. Maximi Graece el Latine, Oxonii, e theatro Scheldoniano,
anno MDCLXXXI.

(Pag. in.) Ad sopiendas controversias, quae de I)
Joanne. Erigena ejusquc scriptis exortae sunt se-
culis praetcritis, consullissimum viris doctis visum
esl, eos ipsos tibros, de quibus conlendebalur, in
Iiicem ederc : ila dcmum , qunsi tabulis prolatis,
Iiberiorem citivis et expediliorem judicandi fore
facullalem.
Scripsit Erigena,rogalu Hincmari et Parduli'(qui
tunc in Galliis mullum celebrabnntur ob eruditio-
nem et sanclitatem), adversus Goleschalcum de
IVacdcsitMniioHelibrum.Variaadmodum de eo Iibro
proferehant judicia istonnn temporunj. viri eccle-
siastici. Qui paulo aculius de hac re j.udicare sibi
videnlur, dicunt, Scoti adversarios non euni oppu-
gnasse,sed Uincmarum per ejus latera petivisse.
Coepit opus illud apud paucos comparere ; imo pcr
novemdecim lanliiin capitula aliquanto tempore,
quae inimici excerpserant, circumrerebatur. Fere
lit, til in rebus obscuris plura veris imaginemur.
Coeperunt igilur multi suspicari, dolo malo agi cum
Erigena; fictis criminibus, el falsa invidia homi-
nem opprcssum fuisse querebantur. Nec finem
 89 IN LIBRUM DE DIVISIONENATURyE. 90
querelae islae prins habilurae videbantur, quam A nondum satis mihi liquet. Cerle aflirmant (es(es ftde
inlegrum opus prodiret. Atque illud tandem emi- digni, Florum hoslibros depravasse, ul facilitis pos-
scrunt ii, qui libenlius tenebris damnassenl. set confulare. lllud unum scio, nihil quicquam a me
IdemJoannes Erigena composuit opus de Euclta- scienler et prudenter fuisse mulaiuin, iueptius, Sco-
rislia, jussu Caroli Calvi. Conlinuo de hoc quoque licas pultes, nubilaliones , errores , lapsus omnes
scriplo in parles itum est. Post annos ducemosli- omnis generis, quos inveni, reliqui; non ad ho-
ber Scoli infelicibus lignis ustulalur. Quaeris quam minis infamiam, sed ad mcam fidem conieslan-
ob rem? Vincentius Belluacensis in speculo doclri- dam.
nali respondel, qtioniam Berengarius Scolum ni- De opere interim isto non interponam auctorita-
mium aduiiralus esset. Punitis ingeniis gliscit auclo- tem mcam, quae plane nulla esse debel; liberum et
ritas : exslinclo islo libro, magis magisque de eo inlegrum volo esse legenlium judicium. Cum hacc
-dissidiacreverunl; persecula fere novem, suspicio- scriberet Erigena, de Graecis non admodiim ami-
uibus et obscuris dubiisqiie conjecturis serra ista cabililer senliebant Latini. Pholius cathedram Con-
irahitur. Exiit landem Iiber ille, sub Ratramni no- stantinopolitanam lenebat. Nicolaus I. encyclicas
roine, ut aliqui conlendunt. Quid lum postea? ad Gallos scripseraf, ad refellendos Graecorum
Tnmventi pesuere,omnisque.repenteresedit B errores. Nocuit aliena invidia Joanni noslro, ideoque
Flatus. malns merces obtruderecredebatur, quoniam Grae-
•Nequc enim lam sacer, ant borribilis iste libellus cos stiossubinde crepabat. Enimvero si Palrum sen-
csse deprehcndiliir, nioilo absit malignus inter- lentiis ita utaltir, ac ipsiinsuis scripiis posuerunt; si
pres. Ua non maxiinas, quae maximae sunl inler- fraus, si slropha, si paralogismus omnis, si crypsis
dIIm irae, injnrias faciunt. improba btiic viro abfuerit: videtinl ii, qui iu eo
( Pag. iv.) Diu niirllnmque littcrati viri quae- damnanl id, quod in illis Palribus aut probanl aut
sivcrtnit, ubi geiilium Iaterent libri r.irA yuustov dissimulant *. Porro patrocinium ei conimodare
p.tpitjij.oii,quos Joamics idem composuisse perhi- videtur argumentum, quod traclat, lubricum illud
betur. Cerle Hisioriac Anglicanae seriptores illud qiiidcm et subiile. Graeci vspi'Kp-x5>vdicunl; in
opus insigni laude extulerant, et praedicarant pro- qtio excolendo quis est sivc Graecorum sive Lati-
ptev pcrplexilalem quarumdam quaeslionum solven- iioruii], qui non aliquid huiiianilus passus est. Et
dain bene utilem. Cui hr.ec salivam non inoverint? fnc permulta esse, quae delicalus qiiispiam iu hoc
Quis non accenditur desiderio vidcmli Joannis illitis, scriplore desiderare possil; certe quidein nec humi-
qui, ul Helias apud Judneos , vel Agapius apud lem menlem erga Palres Ecclesiae, nec piam erga
'Graecos, Suanz-oSojMv umopiCr» nodos tam feliciler C Deum desiderabit. Poluit ergo errare, haereticus
solvit? Hinc non nemo, quasi ingcmiscens,<si i'evixe- esse noluil. Scd nec Erigenae vilam nec apologinm
rit ille liher Scoti >! Alter auieui dc libro imuquam scribere decreveram , nullas ego ejus lites meas
viso, < trislia et dura omnia >. Ecce igitur, o boni! faciam. Nunquaro mihi contendeiidi fuit animtts, nec
-adest corain , quem quaerilalis. "Hzst vsxp&vM<J- otium nunc quidem. Qui igitur plura de Joanne
Q[I&VK r.ui axotov 7ru),«cWciv. Verum, e sepulcro Erigena scire cupiat, testimonia de eo legat, quae
•resuscila(us an etiam cicatrices adferal Flori Pru- inira digessi, maxima ex paile haclenus a nemine
•denlii Galindonis (uli Iieclor ille Arhillis vulnera), producla.

TESTIMONIA ALIQUOT VETERUM

DE JOANNESCOTOEniGENA.

(Pag. v.) Prudenlius Tricassinus in libro suo adver- ) Chronicon anonymum apud Chesnium, tomo III.
sus Joannem Scolum. < Rogatu Aelfridi Joannes Scotus rediit a Francia,
« Te sohim omnium acutissimum Galliae Iransmi- ubi erat cum Carolo Calvo >.
sit Hibernia >. Ironice. Rogerus Wendoverin Ckronicoad annum 885.
Pardulus Laudunensis episcopus de Joanne Scoto. < Anrio 883 venit in Angliam roagisler Joanncs
< Sed quia haec inter se valde dissentiebanl, Sco- Scolus, vir perspicacis ingenii >.
tiini illum qni est in palalio regis [Caroli Calvi]
Joannem nomine scribere coegimus >. Ex Vila Grimbatdi abbatis per Gotcelium,ut videtur,
Esi historia Episcoporum Anlissiodorensium. scripla.
« Humbaldus Cameracensis liberalium arliuin « Aelfridus rex consilio Eldredi archiepiscopi
sludiis apprime inslrucUis, Joannis Scoli, qui ea Cantuarieusis oratores misit ad monasterium S.Ber-
lini, de accersendo Grimbaldo, inler quos presbyier
tempestale per Gallias sapienliae fundebal radios, Joannes
faclus pediseqtnis, cujus discipliiialui longo lempore et Asserius, viri erudilissimi et vivacissimi
iiihaerens, divina simul el huinana. . . didicit >. ingenii, praecellebantt.
* Haud immerito damnari aut improbari Scoti nostri falsas doctrinas , jam ex iis, quae in coiu
EDIT.
nieiitaiionc supra posila disputantur, satis liquet. A.NIMADV.
«1 THOM^EGALJEI PR^FATIO 92
Annales Hidenses. jA aliquandiu in honorabili sepulLurain beali Laurentii
«Anno Dominicae incarnnlionis 886, anno secundo ecclesia.quae Uieralinfandae caedis conscia; sedubi
advenlus S. Grimbaldi in Anglinm, incoepla est Uni- divinus favor multis noclibus snper eum lucem in-
versitas Oxoniae. . . in S. Theologia legentibus S. dnlsit igneam, admonili monachi, eum in majorem
Neoto. . . et Grimbaldo. . . in grammalica vero et ecclesiam iranstulerunt, et ad sinistram altaris po-
rbetorica Asserio nionacho.. . in dialeclica vcro et nentes, his marlyrium ejus versibus prsedicave-
inusica ct arithmelica Joanne monacho Menevensis runt :
Ecclesiae; in geomelria et aslronomia docenle ConditurhoctumulosanclussopliistaJoaunes,
Jonnne monacho et collega S. Grimhaldi >. Quidilalus eral jam vivens dogmaleniiro;
Witlielmus Malmesb. in lib. v de Ponlificibus ine- MsrtyrioWixieraChrisliconscendererpgnum,
dilo. Quomeruit, regnant ctinctiper seculasancii.
< llnjiis Elfredi lempore venit in Angliam Joannes (Pag. vn.) Idem Willielmus in eodem libro.
Scolus, vir perspicacis ingcnii el mullae facundine, < Turaldo subslilutus est Warinus de Lira mona-
(jiii diiduni, rclicta pntrin, Frnnciam ad Carohmi chus. . . Is cum ad abbatiam [Malmsb.] vc-
Calvuin transieral, a quo mngna dignalione susce- nit, anleressorumprimiim fnctn parvi pendens, typbo quo-
plus fnmilinrium pnrtium hnbebatur, transigebatque dam e( nausea [erga] snnclonim corpora ierebatur;
•ciiineo lam seria quam joca, iiiiliviiliiusqueconies ossa deniquc sanctae memoriae Meililulphiet c.ele-
ct mensne ct cubiculi eral.multae facctiae ingeniiique roriim, qui olim abbaies ibi, postcaque in pluribus
leporis, qnoruni exempla hodieque coustant, ul locis antistiies ob reverentiam palroni sui Aldclmi
suiil isla. Assederat ad mcnsnm contrn Regein ad 1o se in loco liimulaium iri jussissent, quos nnliquilas
alinm tnbulin pariem. Procedcntibus pocnlis con- veneranda in duabus lapideis crateris ex utraque
siiiuplis<|iie ferculis, Carolus fronle hilariori post parle allaris, disposilis inter cujusque ossa ligneis
(|iiaulam alia cum vidisscl Joannem quiddam fecisse, inlervallis, reverenter slatuerat. Haec, inquam, om-
quod Gallicanam (Pag. vi) comilatem offenderet, ur- nia pariter conglobata vefut acervum ruderum, ve-
bane incrcpuil, et dixil: Qnid distat inter Soltum lut reliquias vilium mancipiorum ecclesiae foribus
el Scottuni? Reiulit illc solenne conviiium in auclo- alienavit. Et ne quid inipudentiae deessel, etiam S.
rcm, ct respondil: Tabula lanluin : interrogavcr.it Joannem Scotuni, quem pene pari, qua S. Alilei-
rcx de moriim dilferenti studio, responderat Joan- muni, vcneralione monacbi colebant, exliilil. Hos
ncs dc loci distanie spatio; nec vero rex comnioins igimr omnes in extremo angulo basilicae S. Michae-
esl, quod mirnculo scienliac ipsius o.nptus advcrsus lis. . . inconsiderate occnli, lapidibusque prarcludi
inagislrum ncc diclo insurgere vcllut; sic eum usi- praecepil. 0 tempora, o mores! quis digno impro-
lale vocabal. Item cum regi convivanii minisler perio lantam prosequalur audaciam >? cet.
pnlinam obtulissct, quae duos pisces praegrandes, Idem ex Codice Tkuaneo ms.
adjeclo tino minusculo, continerci, dedit ille magi-
slro, ul accumbentibus duobus juxla se clericis de- « Petro suo, Willchnus sutts, divinae philosophiae
parlirclur. Eranl illi gignnlene molis; ipse pcrexilis parlicipium >.
corporis. Tum qui sempcr nli<|uid honesli invenic- « Fralernae dileclioni morem, frnler nmnnlisime,
bal, ut lnetiliam convivanlium excitarct, relentis geris, quod me lamardua eonsullalione diguaris. Est
sibi duobus mnjoribus, unum minorcm duobus dis- (n enim praesumlio carilalis, quod mc tnnto muneri
tribuit. Arguenti iniqiiilaLcm pnrlitionis rcgi: imo, non imparem arbilraris. Praecipis enim, ut miltam
inquit, bci.c feci ct neque; nam bic cst unus parvus, in lilleras, unde Joannes Scolus oriundus, ubi de-
<le se dicctis ; el duos grnndcs, pisces tangens. Item- functus fuerit, quem auciorem libri, qui mpi fvaemv
que ad cos ctmvcrsus : llic sunt duo magni clerici vocaiur, communis opinio conseiuit: simulque quia
immcusi, cl unus exiguus, piscem nihilominus lan- de libro illo sinister ruroor aspersit, brevi scripto
gens. Caroli ergo rogntn Hicrarcliiam Dionysii Areo- elucidcm, quae polissirouin lidei videanlur adversaii
pagitac in Lalinmn de Grneco, vcrbuinc verbo, trans- catholicae. Et piiinum quidetn, ul puto, probe fa-
lulil. Quo lil, ul vix inlclligalur Ialina littern, qunc i.-iam, si prompte expediam, quia ine lalinni rerum
vohibililale inagis graecn, qiiam posilione conslrui- verilas iion laleat : alterum vero, ul hoiniiieni orbi
tur noslra. Composiiiletiaiu libruin, quein peri pliy- lalino inerito scienliae nolissimum, diui[iie vila, et
sion Merisinu, id est, de Naturae divisionc lituianl, invidia defunclum, in jus vocem, aliius esl quam
propter perplexilalem quarundam quaeslionum sol- vires meae spirarc audeant. Nam et ego sponte re-
vendiim benc iililem, si lamcn ignoscatur ei in-.qui- fugio summorum viroruni laboribus insidiari ,'quia,
biisilain, quibus n Lnlinoriiin trnmile dcviavit, dum ut quidamait,««improbe facil, qui in alieno libro in-
in Graecos aciiter ocnlos iulendil. Quare el haereli- geniosus est >>. Quapropler pene ftiit, tit jussis tam
ciis piilnlus cst, scripsilque contra ciini qiiidnm imperiosis essem contrarius, nisi jamdudum consli-
Florus; sunt eniin revera in libro peri pbysion per- tisset animo, quod vobis in omnibus deferrem , ut
plurima, quae nisi diligenler disciiiiantur, a fide ca- parenti gralissimo, in his eliam, quae oncrarenl
tholicoruiii abhorrenlia videanlur. Hujus opinionis f.fronlem, quae essenl pudoris mei periculo. Joannes
particcps fuisse cognoscitur Nicolaus papa, qui ait igitur cognomento Scolus opinanles, quod ejus
in epistola ad Carolum : < Relalum csl aposlolalui genlis fuerit indigena , erroris ipse arguil, qui se
< nosiro, quodnpus B. DionysiiAreopagilac,quod de Heruligenam in tilulo Hierarchiae inscribit. Fuit
< divinis nominibus vel caelestihus ordinibus graeco arilem gens Herulorum quondam polenlissima in
< ilescripsit eloquio, qiiidam vir Joannes, genere Pannonia, quam a Longobardis pene deletam eoruii-
< Scotus, nuper in Laliniiin transtiilerit, quodjuxla dem prodil bistoria. Hic, relicta patria , Franciam
< morein nobis iiiilli el noslro judicio debuil nppro- ad Caroluni Calvum venit, a quo rnagna dignatione
< bari, praeserlim ciini idem Joannes, licei niultne susceplus, familiarium parlium habebalur, transige-
< scicnliae cssepraedicelur, olim non snne snpere in balque cuni eo (ut alias dixi) lam seria, quam joca,
< quibustlani frequenti rurnore dicntur >. Propler individuusque comes tam mensae, quam cubiculi
hanc ergo infamiam,credo, taeduil eumFranciac, ve- erat: nec unquam inler eos fuit dissidium, quia
uitque ad Regcm Aelfredum, cujus munilicentia it- ntiraculo scientiae ejus rex captus, adversus magi-
lectus, et mngisterio ejus, ul ex scriplis regis inlel- slrum quarnvis ira praepropernm , nec dicto insur-
lexi, siiblimis, Melduni rcscdit, ubi post aliquot gere vellet. Regis ergq rogalu Hierarchiam Dionysii
aiinos a pueris, quos doccbat, graphiis perforalus, de Graeco in Lalinum, de verbo verbum, transttilit,
animnm exuii lornienio gravi el acerbo, ut dum quo flt, ut vix iiiLelligaturLatina, quae volubiiitale
iniqnitas vaJida clinanus inlirma saepe fruslraretur inagis graeca, quaiu posltionc conslruitur noslra.
et saepe impeleret, amaram uiorlem obiret. Jacuit Composuil cl librum, qncm itepi fiatwv pnpiap.o\J,id
95 IN LIBRUM DE DIVISIONENATUR/E. 94
esl, de Nnlurac divisione litulnvii, proplcr qiiariin- A (Pag. IX.)Johannes Pgke in libro de Itegibm Anglo-
dam perplcxaruni qiiaesiionum soluiionem benc uti- Suxonttnu
lein, si lamcn ignoscniur ci in quibusilain, quibiis a t S. Grimbaldum alinsquc ciiiiiillo per legatos [Al-
in
Lalinoriim tramiin deviavjf, duni Graecos nimiiim fridus] adscivil; plures dc Mcrcia, el nlliniis tcrrac
ocuos inlemlil. Fuit inultae (Pag. vm) lcctiouis el flnibiis, quos scicntia pollerc novit, in rcgiium suum
euriosae, acris, sed inelegantis, uldixi, ad inlerpre- allicicns, honoribus ampliavit >.
Inndiim scicniine; quod euin, nt verbis Anaslnsii Johannes Rossus in libro de liegibus.
Romnune Ecclesiae bibliothecarii loqua.r, non cgisse
alinni ob causani cxistimo, nisi qiiia, cuin essel hu- <Rcx Alvrcdus S. Grimbaldiim Flandrcnscm mo-
niilis spiritn, non praesumsit vcrbi proprielntem nncbiim dc monnsterio S. Bcrtini , cuni consociis
deserere, ne aliquo inodo a sensus vcrilalc dcciileret. • Jonnne el Asserio, el Jonuncm Walicuscin &mo-
Doclus nd invidinm, ut Graecoriim pediscqnus, qui nasierio S. David sibi iinivil ».
inulta, quae non recipianl aures laiinac, Iibris suis Johannes de Tritenliem in libro de Scriptoribus eccte-
asperscrit: quae non ignorans quam invidiosa leeto- siaslicis.
rihus essent, vel sub persona collocuioris sui, vel < Jonnncs diclus nionachiis in divinis
sub pallio Graecoriim occulcbat. Quapropter et hae- Scripluiis doctus, elErigena, in disciplina scciilnriunj litlc-
relicus putatus est, et scripsit conlra cum quidam rarum crudilissimiis, Graeco cl Lalino nd
Florus. Suiit enim in libro itepi fiaiav perpiurinia, inslruclns cloquio, ingcnio subtilis, sermone plcnuiil coinpo-
quae mullorum aestimalione a flde calbolica exor- silus s, eic.
bitare videantur. Hiijus opiuionis cognoscilur fuisse R Jokannes Lelandus in tibro n de
Nicolans papa, qui ait in Epistola ad Carolum : Scriptoribus Bri-
« Relatum est Apostolalui nostro, quod opus beati tannicis.
< Dionysii Areopagitae, quod de diviuis nominibus, t Aelfridus Plcgmundum, Wcrcfriilum, Asserium,
« vel caeleslibus ordinibus,grneco descripsit cloquio, Alcnevensem, Giimbnldiim , Joniinem monachum e
« qiiidnm vester Joannes , gencre Scotus, nuper in Snxonin iriiiismarinn oriimdiiin, Joannein Scotnin,
« Lalimim Iransluleril, quod juxla morem nobis qui Dionysii llicrarchiain inlerprelatus esl, in prelio
« niitti, et nostro debuil judicio approbari, praescr- babuit et fumiliarilalc >.
« liiii ciim idem Joannes, lirei niultac scientine Aique baec sunlea tcslinionia, quae milii visa sunt
« esse praedicelur, olim non sanc sapere in quibus- cenissiine hunc Joannem Scolum dcsignare. Quae.
« dani frequenti riimore diceretur. ltnqne quod ha-
« cleniis omissum cst, vestra indiistrin suppleal, et vero^ Baleus de bujus patre Palricio, de peregrina-
« nobis praefalum opus sine ulla cunclationc millal >. lione, qua Athenas pctiit, de mira in linguis Orien-
Propler bane ergo infaroiam, ul ciedo, taeduit eum lalibus peritia scripsil, nullam apud me lidcm impe-
Frnnciac, vcuitque Angliani ad rcgein Aelfreduin,
cujus muniliccniia illecius, et r.iagistcrio ejus, u( ex tranl. Quoniam autem cognoineii illud Erigena, qtiod
scripiis ej'us intcllexi, subliniis Mnlmesburiae rcse- Joanni nostro tribuitur, nondtim satis, ut roihi
dil. Ubi post aliqiiol annos a pueris, quos docebat, vidctur, inlelligilur, proinam nicas dc eo
graphiis perfossus, animain exuit tormenlo gravi et ctiiras. conjc-
acerbo, ul dmn iniquitas valida el manus infirma ^
saepe frnstrarctur et saepe impeteret, aniaram Quod igilur ait Gulielmus Malmesburiensis in
mortem obirel. Jacuit aliquandiu in ecclesia illa, Epislola superius allata, Scolum se appellasse Hera-
quae fueral inboncstae cacdis conscia; sed ubi
divinus favor niultis iioctibus super eum lucem in- ligenam in litulo Hierarchine, non facile pro vcro
dulsil igneani, admonili raonachi in inajorem ciim admiserim. Omnes enim Codices Mss. uno quasi
translulerunt ccclesiam, et ad sinislram ailnris posi- ore ei conlradicunt, el perpetuo prae se fcrunl aut
liini, his praedicaverunt versibus manyrem : Erigenam aul Eriugenam. Legeral Gulielmus apud
Asserium el Ingulfum fuisse cum Alfredo Joannem
Conditushoc lumutosanctusSojihistaJnaiinep,
Oui diialuscral vivens jamdugiruleniiro; qiiendam Ealilsaxoncm; alqne adeo, quia Heruli
Martyriniiindcinmeriiilconsccndereca.rltun, gcns ernnl oliin iii anliqun Saxonia, liunc Joan-
(Juosemper cuucti regnautper seeulasaneii.
nem ex llerulis oriundum cxislimavit.
« Sed et Anaslasius de insigni snnclitatc adlmc Si quis tainen credit, isla non lemere Maliuesbu-
viventem collaitdat his verbis ad Carolum : « Miran- riensi excidisse, faciat sane pro eo, quod llerulos
< dum qtioque est, quomodo illc vir bnrbnrus, Jonn- inter Hibernenses olim consedisse veteres Scriptcrcs
< nciii dicn, ille qui in linibus mundi posilus, quanlo
« ab homiuibiis conversatione, tanto credi poluit tradanl. Qua de re consuli potesl Lazius de migra-
« altcrius linguac diclionc lcnginquus, (alia inlellectu 1n tionibus gentium, et Beatus Rhenanus, quem in par-
« capere, in nliainque lingunm iransferre valuerit, les vocat.
< Joamicm dico Scoiigenam, virum, quanlum com- Non mihi probatur eorum seulentia, qui
<peri, per omnin snuclum. Sed hoc operatns est ex hoc magis
< iile artilex spiritus, qui bunc ardenlem parilcr el vocabulo Erigena Joanucm faciuiit Iliber-
« loqiieiitcm fecil; nisi enim ex grniia ipsius igne num. Nam et saepius in antiquis Iibris liritigeiia
< caritalis flngrassel , ncqiiaqnam doniim linguis dicitur
< loquendi procul dubio susecpissct. Nam hiinc ma- quam Erigena; certe in codice tillimae
« gistrn caritas docuit, quod a,l miiltorum inslrii- anliqiiilalis (qui nunc servalur iu Bibliolheca col-
« ctionem el acdilicaiioncm pairavit >. Alternant legii S. Trinitalis Canlabr.), quo usus esl Usserius
ergo dc Inudibns ejus, et inf.imin diversa scripla, Armaclianus, et ego quoque, scribilur Eriugena,
quamvis jampridem laudes praepouderaverint. Tan-
tum arlilici valuit cloqtientia , ut magislerio cjns non Erigena. lta quoque Sulfridus PeLri, ila in suis
mnmis dederil oninis Gallia. Verum si qui uiajorem reperil Dionysius Peiavius, ila Philip. Labbeus. Et
andaciam anhelant, ut synodus, quae tempore Ni- vox Erin, Hibernus, producil non Erigenam, set!
cobii papne secundi Turonis congregala' esl, 11011 in
eiim , sed \it scriptn ejus diiriorcm senlcntiam prae- Erinigenam, quo quidcm pnclo rccle enm diciioncin
cipitnni. Sunt ergo• haec fcre quae controversiam pinxit P. Marca in Epislola de hoc Joanne ad Lucaiu
pariiint > Dacherium exarnta. Nec movcrc queroqiiamdcbcat,
95 THOMiE GALM PRiEFATIO 9«
quod hic Joannes Hihernus loties dicatur; id evenit, AA probabilitate, mngistrum Joannem cum suo disci-
quoniam sludioruin gralia in ea gente diu vcrsatus pulo hanc legationem obiisse. Audierat Joannes per
eraU, qHae lunc (Pag. x) temporis bonarum littera- Fulconem (nunc, anno 882, archiepiscoptim Re-
ruin officftia fuit. Rossus in libro de Regibus ex mensem, nuper abbatem Berlinianum) de fama
qtiodam anliquo scriplore ista de Hibernia profert : Griihbaldi Bertiniani; redux ille in Angliam an-
Anglicanis sludiit suspensis { per Gregorium I ab no' 883 Aelfrcdo eumdem commendaverat. Hine
Angustini tempore ] florebal scientia in Scolia et sequuta esl illa legatio anno vel circiter 884; nam
Hibernia; erat vero Hibernia tolius lunc scienliae appulit huc Grimbaldus anno 885. Isla dicla sunt,
promtuarium et alumna. Ibt sludebat S. Cedda, priut ne quis exislimel, Erigenam hoc in tempore in
S. Aidani Lindiffer. episcopi discipulus, postea Gnlliis haesisse. * Sed hac de re plnra mox.
Eborum, et demumLindeseiae et totius Merciae epi- Deniquequaeri ab iis potest, qui Joannem hunc
scoptts; cui conscholaris fuil in Hiberuia Egber- Hibernum gente et domo fuisse contendunt, cur hic
lus et multi praeclari moribus et scientia viri - solus e tot popularibus suis Erigena cognominatus
de Anglia. Dixi eura ideo Hibernum fuisse dic- fuerit. Testantur cerle Annales Saxonici, leslalur
tum, quod ibi litteris operam dederit. Idem acci- Ericus Anlissiodorensis, aliiqtie apud doctissiroum
dit Marcocuidani, qui Hibernus commuiiiter dice- B I Jac. Usserium Armac. (Pag. xi) Arch. in Praefalione
batur, cnra tnmen esset nalione Britlo, ediicalus ad Epistolas llibernicat, perplures Hibernos (seu
vero in llibernia, ul de eo scribit Ericus Anlissio- Scoto-Hibernos) orbi lillerato innotuisse, per Caroli
dorensis in fine libri i dc miraculis S. Gerniani. Magni, Caroli Calvi, Aelfredi lempora, et deinceps;
Idem accidil S. Patricio, Pelngio, aliisque multis. qiioruin tamen nemini nomen hoc, Erigena, pro
Ut igitur paucis meam conjecturam complectnr , gentili altribiittim cognoscilur. Omnes enim vel
opinor Jonnnein isliiiu Erigenam diclum fuisse a Hibcrni, vel Scoti, et Scotn-Hiberni aud.iunt.
loco, ul videlur, natali. Esl aulem Ergene pars non Venio nunc ad Scoti Erigenae scripta recensenda.
contemncndn Herefordciisis comitnlus, Wnlliae con- Pono aiitem primo Ioco ea hominis opuscula, de
lermina. Imo unum e reguis Walliac fuit hoe lem- quibus nulla apud vctcres reperilur ambiguilas. Edi-
pore AUVuloIribulnriuni. ln hoc traclu reperio locum dil igilur Joannes ille :
Eriuven, quue quidem diclio parum discrepat ab 1. De Eucharistia librum I.
Eriugen (et contracte Ergene). Jam lola lerra ab 2. Versiones Dionysii Areop. lib. IV.
ipsis Wallis modernis dicilur Erynug, vel Ereinuc. Videlicel :
Qui observaverit, quantae in aliis diclionibus bar- . De Caelesti Hierarchia.
bnris nd normam lnlinam detorquendis mulaiiones De Ecclesiastica Hierarchia.
plerumque fiant, hon aegre has leviusculas allera- De Divinis Nominibus.
liones mihi hnc in voce concedet. Enimvero Liber De Myslica Theologia.
Ecclesiac Landavensis, in Tomo III MonasliciAngli- 5. De Praedeslinalione adversus Goteschalcum
cani, Giraldus quoque Cambrensis in Cambriae de- lib. I.
scriptione c. 5 plenius de hac regiuncula docebunt. 4. Versiones S. Maximi de AmbiguisS. Dionys.it
Quorum bic notat, fnisse parlem dioeceseosMene- et Gregorii Tkeologi.
nensis; ubi Asser fuit archiepiscopus, qui fuit 5. De VisioneDei Tractatum.
propiuquus Asseri, qui Joannem Erigenam audivit 6. De DivisioneNaturae lib. V.
docentem. Hujus quoque provinciolae roeminil liber 7. Epistolas.
Doomesday, iu quo sic lego : Hae consuetudinet 8. Versus.
erant Waltensium T. R. E. in Archenefeld, id est Tribuuntur eidem et bnec, quae subnotantur :
Ergene. Notat porro tum Giraldus, tum liber Lan- 9. In Marlianum Cnpellam Cominenlarii.
davensis, Scotos Wallorum fines aliquando occu- 10. Excerpta ex Macrobio.
passe; unde et Joanni noslro Scoli cognoraenpotuit pj | 11. De Disciplina Scholarium liber I.
accessisse. Sed ut redearo. Haec etiant inde videnlur 12. Dispulatio quaedam cnm TheoiloroSludita.
confirmari, quod Joannes Erigena a scriptoribus 15. Versio Moralium Arislotclis.
diserte Wallus appelieiur. Sic Hidensium Annalium 11. Versio libri Aristolelis de RegiminePrinci-
composilor, sic Rossus in lihro de regibus. Imo ipse pum.
se Watlum non obscure inuuit in carmiue ad 15. Commentarii in Aristolelis Praedieamenla.
Carolum Calvuin Advena Joannes Spendo tneo 16. Dogmata Philosophorum.
Caroto. Vox enim Wullus et advena aequipollcnt. 17. Homiliae.
Qui vilam Grimbaldi scripsil, prodil Joannem cum 18. De Fide contra Barbaros.
Assero legatum in Flandriam roissvin fuisse ad 19. Paraphrastici Tomi, sive Commenlarii in
invitandum, Alfredinomine, Grimbaldmn. Non caret DionysiumAreopagitam.
* Quae hucusque dc
cognomine Erigena et de flrma sint, nullis probari posse videntur. Cf.
Joannis Scoli in Angliam reditu dispiuantiir, nut Prooemium noslrum.
omniiio falsa sunt, iiut iirgiinieiuis, quae qtiiilera ANIUADV.EDIT.
 97 1N LIBRUMDE DlIVISIONENATURJE. 98
1. Horum opusculorum primum putant aliqui,A siensi: eas, quas seu scribae nostri festinaliones,
intercidisse; alii adhuc exstare volunt sub nomine seu codicis ipsius defectus multifariam suppleverunt.
Bertrami, vel Ralramni. Praeter alios hac de re Si qnis posthac aliqttas in hac editione ab exem-
consuli possunt Petrus de Marca apud Lucam Dache- plarims. discrepaniias observaverit, sciat eas eve-
rium Spicilegii tom. II, ct doctissimus vir Joan. nisse non consullo, sed casn; non studio, non
Mabillonius in Praefat. ad partem II seculi IV Act. fraude mala, sed per humanam inlirmilalem, quae
Benedictinorum. non videt omnia, irrepsisse. Hos V libros .Abbas
2. Versiones Dionysii exslant in manuscriptis Trithemius adscribit Joanni Scoto, quem Mailrosium
codd., quorum aliquot vidi, ipsius seculi, in quo vocant. Euro sequilur Baleus, et cum errante errat.
vixit Joan". Scotus, quantum conjectura assequi Nam, ut de Hisloricis nihil dicam (qni quidem om-
liceat. De his vide Anastasium bibliothecarium, et nes unanimiler hoc opus Scoto Erigenae adscribunl),
Philippum Labbeum in Anastasio. bibl. Exstant satis constal exversione Ambiguorum,unum el eun-
ctiam lypis cusae. Observant nonnulli ob hanc ver- dem utriusque operis esse patrem. Diu haud dubie
sionem primo in suspicionera venisse Joannem fidei sine auctoris nomine circumlali sunt hi libri; eo ca-
parum sanae. ruit nosler; eo etiam Parisiensis codex caruit. Iino
5. Tertium scriptum de Praedestinatioiie typis;B adeo ignorabatur noinen auctoris, ut opusprius dam-
vulgalum Parisiis auno salulis nostrae M. DC. L. natum fuerit Parisiis, quarn constilerit, cujus esset
habes apud regium consiliarium Gilbertum Maugui- foetus. Martinus Polonus sic de eo scribit (quemad-
num inter scriptores seculi IX, cum variis de eo inodum in duobus MSS. penes Reverendissirauinin
libro antiquorum judiciis et censuris. Chr. P. Gulielmuin Archiepis. Cantuar. lcgi) : Hic
4. S. Maximusscripsit exposilionemAmbiguorum liber [mpl fiaewv] inter alios libroscondemnatosPa-
aliquot locorum, quae in S. Dionysii et Gregorii risiis ponitur, et dicitur liber Amatrici. Postrema
Nazianzeni Iibris occurrunt. Haec (Pag. XII) Ambi- haec verba non comparent in edilis libris Mart. Po-
gua Joamies Erigena vertit latine. Nescio an totum loni. Gulieimus Malmesburiensisprimus suo auctori
Maximi opus: quoniam Graeca S. Maximi integra vindicavit; Erigena, ulpar est exisliraare, hic apud
nondum nactus sum. Quae hic in fine legis, accepta sttos id fassus erat, quod apud exleros celaverat.
mecum refcr partim beneficio v. cl. Emerici Bigotii, 7. Epislolas Scoli nullas, quod scio, quisquam
qui ex Bibliotheca regis Galliarum in meos nsus vidit, praeter eas, quas libris suis praeflxit; nec ta-
descripta examinavit, partim codici meo, qui com- meu dubitari potest, quin alias scripserit. Subjeci in
plurimas ejusdem 'Maximi lucubraliones continet. calce hujus voluminis ineditaro epistolam , quam
Cctcrum, ut redeam ad Scotum, ejus tralalioneiit, C ( scripsit Erigena ad Carolum Catvum de S. Maximi
quam hic edo, mecum communicavit humauitate et versione.
crudilione celebris v. Joannes Mabillon, de quo 8. Versusomisissemlibenter, nisi hos dignos existi-
suprn commemoravi.Haec versio, absque iis, quae masset Baleus, quOs[Pag. XIII] cororoetnoraret. Ex-
in libris de divisione Naturae facile observantur, stanlquidam inCalce epistolaeadlibrum dePraedesti-
salis ostendil, Erigenam fuisse in Graecis planc natione; alii habcntur praemissi ad Areopagitica a
alpbabelariuro. Scolo conversa. Sunt quoque nonnulli in Glossario
5. Idem v. cl. J. Mabillonius librum de Visione Labbei, quod Cangius in lucem dedit. Reperiunlur
Dei deprehendit in ms. codice Claromariscensi denique aliquot Seoii ad Carolum cnrmina in Codicc
prope Audomaropolin, cum hoc litulo et inilio, ms. Benediclino apud Cantabrigienses; quae tamen
TRACTATUSJoannis Scoti DE VISIONEDEI. Om- eadem forte sunt curo iis, quos Reverendissimus
nes sensus corpotei ex conjunctionenascunlur animae Usserius jaindudum publicavit.
et corporis. Dedi ego operam, ut ad rae perveniret Tribuunlur Scoto Erigenae eliam haec, quae se-
hic Scoli liber; sed conatui adhuc non respondit quuntur, opuscula; recte an secus, non definio.
successus. 9. In Martianum Capellam Commenlarii. Servan-
6. Libros V de divisione Naturae*primus nunc D tur conimentarii quidam in Capellamsalis antiquae
cdo. Hos raihi suppeditavit supellex raea, (curla manus in Bibliotheca arapliss. viri I. Colton, Baro-
alias) libraria. Codex noster videtur scriplus fuisse netti: sed anonymi sunt, et ob nonnullas rationes
aule annos sexcenlos. Quoniam autem non salis tu- puto Dunchanto Pontilici Hibernensi polius esse
lum exisiimuvi unico fidere exeroplari, praesertim adscribendos. Dunchantum servat Bibliotheca regis
i in scriptione controversiis obnoxia, primo locos, nostri Caroli.
quos Scotus ex antiquis Palribus adduxit, non indi- 10. De excerptis ex Macrobio sic clarissimus
ligenter inspexi; unde nonnullas emendaliones co- Armach. Jacobus Usserius : « Joannis quoque no-
dex ille noster lucratus est : deinde, cum rescirem, ' slri putanturesse excerpta illa, quae inter Macrebii
Parisiis in MonaslerioS. Germani, hujus operis ser- scripta feruntur, de diflerenliiset societatibus graeci
vari exemplar ahud (et forie unicum secundum illud lalinique verbi, cct. lla quoque censuit P. Pilhoeus
meum; nam CodexTliuaiii valdemulilus erat) ami- v. cl. > Haec ille in Epist. llibernicis.
corom gralia (inler quos primus D. v. Petrus 11. De Disciplina Scholariura. Putat Joaiinem
Alixius) oblinui variantes Iecliones ex isto ms. Pari- bunc scripsissc Buleus in Historia AcademiaePari-
PATBOL.CXXII. k
 '
99 THOM.GALE! PRAEFATIOIN LIB. DE DIV. NAT. itft
siensis. Equidem aliler censeo. Quanquam enim .i\ vivos csse desiit, uoii certo dcsignat. Conslat ex
Scolus nosler barbarus erat et iit finibus mundi po- Rogero Wcn.lovero, Sculimi iu Angliain rediisse
situs, ut de eo loquitur Anastasius biblioUiecarius, anno salulis 885., vcl, ul alii, auijo 884. Hoc ipso
cerle non adeo, ac aucior islius libelli, i8up§api>QiQ,anno 885. falp ftiiicium essc scripsil niagnus Ba/o-
nec Chrysoslomi nomen ei unquam tribuissent sui ij.ju.8,, Verum s,eotenliaesuae uostrates solos histjjri-
seculi homines, si islius scripti flgulum exisUuias- cos U#MesUudat, qui id noii dicunl; naiu de ejui
sent. morle loquuntur eo anno per quaiiilarn anticipatio-
12. Disputalio cum Theodorq Sludila hujus esse ueoi. Posl aliquol annus (ab 885.) graphiis perfottus
non videtur, quoniam Tbeodorus paulo senior fuit, animam eyiiil, imjuil Gulieliuus Malmesburiensis.
quam ut ad Scoti noslri teinpora perlingere posset : S,eciipdoainio jjqst advenlum Grjmhaldi (venil ille
deinde videlur illa disputalio celebrala fuisse de in Angliam atuio §84 vel S85.) legil Qxonii,Scolu6,
cultu imaginuin, quae quidem agitabaLur lempore si fldes sit AiinnlibnsHidensjbus, qui aut priroi aut
Alcwini ct Joannis Scoli Mailrot. Huic igitur po- soli boc aflhmant. De reliquo vilae spati^ nibil com-
lius quaiu Erigenac compclcre videtur isla dispula- perli habeo.
tio : servalur, uli audio, in celeberrijna BibliofUeca Periit indigna morte : grata posterila.simmorta-
Regis Galliarum. B lem efliccre cupiit, ideoque ejus, nalale ad 4. Idus
15. Moralia Aristotelis an latine verlerjt ncscjp. Novembris diu cclebravil. Arnoldus Wioq de co
Suspicor alius Scoti essc laborem illum. in Ligno vitae bonorifice mcminil, notalque, in
14. Yersio Arislotelici, nt puialur, libri de regi- MarlyrologioRomauo, quod excutlejjatttranno 1580,
mine Principum hujus Scoli non est opus, quicquid ei locum et decus suum integvum consiiUssc, a quo
conlidentissimus scripseril Baleus. Habeo aliquot tawen sequent.eseditiones Martyrologiieuui peijilus
islius libri exemplaria, vidi alia, in quibus omnibus delraxerunt. Ep falo mihi nalus fuisse Joannes vide-
is, qui verlit, dicitur Joannes Palvicius Uispanensis. tur, ut biwiijo.rj.njde se judicia semper ahcnvanlia
Mulli hoc r.iimsupciiori opusculoidem es.sesciscuul, subbiet. Anastasiu.sbibliothecarius ti.triHiiper omnia
quibus non accedo. sanctum praedjca,t, alii »\ mendac.exn,\ueplum, ile-
15. Commcntarii in Arislolelis Praedicamcnta .Mj^uieiji,hnfrelieui» «JjOeruiit.Pueri %Unesbiirien-
sunt liujus Joannis ircvtuMt,si llugonem et Pctrum ses etJiBinterticiunl; JlQnaclii sx<juUcnimcondunt.
de S. Viclore recle capio. Scio lamcn in Calalogo Abbates alii pari eum fere cuui sniipA^eiaio lionore
qtiodam Bibliolhecae O.xoniensiseadem aAjqs Scoli prpsequuntu.r, Warirmspene pro purgameiilohabet.
nomen praefcrrc. Nibjl de bis pronuncio, Ijbris,non Hi eum faslis insejunl, aJii exnungunt. Ita ejus
visis. C fania et jionien recidjva quasi fcbrf jam diu confli-
1C. Dogmata Pbilosophorum; 17. Homiliae ; ctalur. <>.
18. de Fidc contra Barbaros roihi plane suut opera Desolo sepullurae loco inler omnes convenit. Ca-
incognila omijia. Si vidissel Baleus, ulique et iuitia talogus SS. in AugUasepuUorutii.(quj nunc in col-
horuin apposuissel, legio Benedictjjipapud Cantabrigienses servalur) de
19. De Parnphrasiicis lomis, sive commentariisin eo sic scribil litteris Saxonicis : S. Maildunut,
Dionysium, praetcr tenuero suspicionein uihil ha- S. Aldelmus,et Joannes sapiensrequiescunlin Mail-
beo; suspicor aulem esse Jounnis Scytkopolilani mesburia. Eadem habet Codex Cottonianus ex Got-
jra/saSitritf, quas vertit Anaslasius bibliolheca- celiiio Berliniajio, nec abit ab his, uli vidimiis, Mal-
rius; vel paraphrasin Abbalis cujusdam Verccl- mesburiensis Bibliothecarius; ncc vetusta quaedam
lcnsis. connotaiio, (juae olim legebatur in Mertoniana.BI-
Porro de scriptis Joanuis Erigenae quale (uerit blio.thecaOxonieusi: — S., Aldeituut et Joannes ta-
anliquorum hominum judiciuni, qui scire avet, piens paysgnf t» loco, qui dicitur in Matmesbiri.Fuit
lcgal scriptores HisloriaeGoleschalcianae(Pag, XIV), qutjquc in hpnorem hujus Joanrjjs slatua posita in
Vossium, Usserium, Maugiiinuro, Cellotium, item templo Abbatiae Malmesburiensis, cuin hac inscri-
. Petrum de Marca,Joan. Mabilloniiini,etP. Aljxiiim.0 pUpne : lQ.ann.esScotus, qui transtulit Pionysiume
Que raonis genere periit Joannes, docujt nos Guliel- Gtaeco in Latinum. ItaLelandus in Ilinerario. Haec
miu MaUnesburiensis; quo auiero tempore inler habui de.Joajjne |rigena, quae nunc (jucerem.
*0l C. B.ISCHLUETERI PRAEFATIO 1N LIBJRUMDE DIVISIONENATUrLE. 102

C. B. SCHLUETERI PRAEFATIO

:
EDITIONISCTJlTITTJLTJS

JOANNIS SCOTI ERIGENAE DE DIVISIONE NATDRAE libri quinque. Editio recognita

et emendata. Accedunt tredecim auctoris hymni ad Carolum Calvum e$ palimpsestis An-
qeli* Maii. Monasterii Guestphalorum , typis et sumptibus librariae Asthendorffianae.
MDCCCXXXVllI. _____
(Pag. III.) Joannes Scolus Erigena (a) genere Atem adversus Godescalcum scripsit; quo mtiltos
Hibernus (6), nattis fortasse circa anmim 828, in adversarios sibi comparavit. Postremum papa Nico-
patria litterarum cultu tunc (emporis omnium cele- laus I ea, quae S. Remigius docuerat, approbavit,
berrima , optimarum arlium studiis et graecis quo- conciliique Valentiani canones ad hanc contro-
que doclrinis et philosophia adraodura eruditus versiam pertinenles conQrmavit **. Quibus etiara
est (c). Quibus perfectis forlasse j'am tunc conse- « venenum > dogmatum Erigenae perslringebalur ,
cratione sacerdotali inauguratus (licet nonnulli eum ipse lamen Erigena hnud damnatus est. Nihilominus
laicum mansisse pulent, aliique de louginquis iline- complures inlerioris aevi scriplores causam Erige-
ribus, quibus Graeciam et ipsum Orientem visiia- nae egerunt, et scripta ejus adulterata esse conten-
yerit, sermonem faciant), ut illo tempore mulli po- derunt. Post haec Caroltts Calvus rex Erigenam
pulariom ej'us,.in Galliam se conlulit. Ubi Carolus excitavit, ut opera (Pseudo-) Dionysii Areopagilac
Calvus rex,in promovendis litteris acer et industrius, graece conscripta, quae Michael Balbus, orientalis
eum Parisios vocavit et magistrum in malhesi et Romanorum regni imperalor, a. 827 an(ecessori
dialectica *', praesidemque scholae aulicae lunc Jllius, Ludovico Pio, donaverat, ilerum in latinum
perquam clarae constituit. Regi hilarilas ejus et verteret sermonem. Erigena regis desiderio satis-
facele ingenioseque dicta magnopere placuerunt; B fecit, a papa autem Nicolao 1 viiuperalus est, quod
quare Carolo mox amicissimus , imo saepe mensae. ipse, qui, « licet scienlia magna esset >, lamen jam
socius atque conlubernalis factus, proctil dubio ad anlea, si ad orlbodoxiam respicias , penes mullos
incilanda opporlune etiam extra urbem Parisios, fama haud bona gauderet, librum interpreiationi
toto Francorum regno litterarum arliumqiie libera- falsae tam obnoxium sine Pontillcis Maximi appro-
lium studia multum vaiebat. Sed paulo posl variis batione edjdisset. (859.) Jam alii Papam jnssisse nar-
et moleslis incommodis implicatus est. Monachus ranl, Erigenam propter istam rem Parisiis amandari
enim natione Saxo Godescalcus (Pag. IV), quum Romamqhe duci, alii librum illiun sibi etiam lunt
duplicem esse praedestinalionem, alleram bealorum, mitti ad approbandum***. Voluntati Papae nescimus
allcram reproborum , illo tempore proposuisset, cur haud obleraperatiim est, neque Papam ipsum
hanc ob causam ab Hincmaro, archiepiscopo Re- poslea, ut mandalum suum observaretur, instare
mensi, poena acerbissima afflieluserat. Quo cornmoti videmus. Allamen, quamvis Papa Erigenam vi(u-
insignes aliquot theologi, Prudeulius, Ftorus Diaco- perasset, aequalis ejus Anastasius , biblioihecarius
nus, Lupus, Amolo, sanctus Reroigius et alii Go- Romanus, scriptorem nostrum.propler eandem illam
descalco tuendo operam dederunt, landemque Hinc- versionem, non minus quam propter < sanclam ejus
marum eo adduxerunt, ut et ipse alios quosdam rei C vitam > ita laudavit, ut probatam ab eo ingenii
dogmaticae perilos ad se defendendum excitaret. praestanliam efvirlutem tanliirn ex singulari qua-
Inter hos Erigena causam archiepiscopi recipiehs dam gratiae divinae per Spiritum sanclum infusae
<e.a. 852 librum de praedeslinatione adhuc exstan- eflicienlia derivari posse conflteretur. Quod qitidem
_ (a) CL Opus egregium quod Prof. Dr. Staudeiir palriam fuisse pulat; alii, cognomen Scoti male
maier scripsit : Jokannes Scotus Erigena uncl die uiterjirelantes, euiii in terra, quae nunc Scotia
Vfissenschaftseiner Zeit. I. Vol. Francf. a. M. 1854. appelialur, natrim esse existimarunt.
Quae vir iile doclissimus ibi p. 102-215 dispulavit, (c) Imo hebraicas el fortasse syricas eiiam litteras
«a hicita, ut iu rcbus tanlum minoris momeuti ab didicisse fertur; cf. Johannes Scotus Erigena, ein
;Uliussentenlia discrepemus, breviter cxposuiintis. Beitrag zur Geschickte der ckristl. Philosophie mit
(b) Certissimis argunienlis conflrmat boc Thomas besondererRucksichtauf die Darstellungen von Iliort
Hopre iji libro : Hislory of lreland., lom. I, cap. 13. und Staudenmaier, bearbeitet von Dr. C. HOCK.
Siaudenmaier Eriuven , Briltaniae locum Erigeuae Ephem. Bonnens. 16 Fascic. 1835.
* Joannem Scolum magistrura malheseos et dia- quenti rumore dicatur, Romae repraesehtari fqciat,
fec/ietSeMsse,memoriae non proditur. Cf. De Joanne ant certe Parisius iu sludio morari non sinat, ne cum
Scolo commenlationem supra positani Cap. 11eol. Iritico taeri etequii gmna iizaniue «t lotii miscere
11 not. a. ANIUADV. EDJT. dignoscalur, et panemquaerentibusveuenumpariigat.
Jt NehaecnuidenJ fideyetfiriun nituijtijr. Cf. CQni-B C4'. Nkolai napijc1 IU.leras, Joamiis Scoti yersioni
mematjoucm Jaiid, Cap. IV. AWMADV. EDIT. Pperijm Psetpb-KOnJsif a W6lfirs;
praefixaii, nfic non
ea, qu^e de hac re in Cijmhjeiitatjone ladd. disjpu-
***Ipse Nicolauspapa Ipostttlal, tit Carohis Calvus UtBlur. ANIMADV. EDIT.
Joannem, qui non sane sapere in quibusdam fre-
 105 C. B. SCHLUETERIPRJEFATIO m
documcnto cst Jquid de eo Romae el in ipsa aula A discipulorum tiimultttanlium graphiariis (Pag. VI)
ponlificia , licet fama ambigua olim aspersus esset, necalus vila dccessil (c). Fama perhibet, post ejus
exislimnlum fuerit. SludUnnlantuni nimium arche- morlem super sepulcrum ejus lueem miram visam
typi ad vcrbum transferendi in ea vcrsione Anasla- ftiisse , eamque tam diu refulsisse , donec ei ho-
sius reprehendendum esse putavit, quamvis illud ncslius etiam sepulcrum in majore Malmesburien-
sttidiiim «humililati >Erigenae ad (Pag. V) scriberet. sium ecclesia prope altare pararetiir**. Quam ob cau-
Postremum circa annum 870 doctrina Paschasii sam non minus, quam propter vilae integritatem
Radberti de Eucharislia , quae praesenliam Christi iti Francorum Anglorumque martyrologiis usque ad
pene nimis carnalem ct adeo caphernaiiicain sia- annum 1585, quo Romanorum libri lilurgici inducti
liiit, iiovam in ecclesia controvcrsiam suscitaverat. sunt, inter sanclos marlyres commemoralus est.
Etiain Erigena huic conlroversiae se immiscuit, et Sancle vixit, neque unquam ejus vita, sed sola ejus
cum Ratrainno polissinium spirituale dogmatis mo- docirina interdum vituperata est, quamvislncerta
nicnlum illuslravit. Quae singillalim de Eucharislia cl ambigua, ut vidimus, illa sint, quae anliquiore
docuerit, ncsciiiius, qtiiim liber, qui a quibusdam lempore adversus orlhodoxiam ejus suscepta esse
Erigenae adscriplus cst, forlassc jam ante seculum dicuntur. Statura exiguus fuit; animi vero cultura
uiidecimum iuterierit *. Diibium enim non est, quin B insignis, ingenio acri etsublimi, scienlia taro ampla
vel idem vel alius liber de Eucharistia, cujus auclo- quani profuniia, dialectica Plalone et Proclo digna,
ritate Berengarius usus est, el qtti in concilio Pa- poslremum divino quodam menlis inslinctu, quo ex-
risiis Henrico I rege habito damnaius, atque in con- celsa quaeque et generosa percipiebat, investigabat
cilio Vercellensi a. 1050 concremalus est, neque ab et ad extremum usque conlemplans perscrulabalor,
Erigena , neque a Bcrlramo quodam , sed a Ra- longe plurimos et doctissimos aequaliura superavit.
lrainno perscriplus sil (a). Maximuinaulem ct gra- Erigenam mulii raullisque modis perperam intel-
vissimum Erigenae opus esl de divisione Nalurae lexerunt, id quod fieri pene necesse fuil, quum
dialogus, quinque libris conslans. Qui quo lempore unamquamque vcritalem, quam acutissime potuit,
conscriplus sit, nescimus; auclorilaleni vero nnctus exprimere sluderet, et ingenio indulgens opposita ita
est iiuilto minoremea,quain meruil.Nonininus enini amplecieietur, ut locis aliis alia et diversa de eadem
«loctumquam ingeniosum primum est in Occidenle re disserens in utramque"partem modum prope ex-
opus tbeologicum, quod, iudole omnino philosophica cederet. Quain ob causam haud facile unumquodqtie
praedilum, senlenlias eas proponil, quibus et scho- ejtts dictum, si ex oralionis contextu abruropatur,
lasticorum logica el mystica mediae aetatis theologia defendere queas. At aflkmare audemus, eum, si lotuni
maximani pariem nixa considerari polest. Quum C respicias, amussiin veritatis nusquam transgressum
aulem seculo xiu Albigenses haerelici aliquot hujus esse, quod eliam singulari vitae ejus sanctitati mi-
opcris locos semper in ore ferrenl, et Erigenae au- nime conveniret.
clorilale gloriarenlur, Honorius 111papa eos libros Enimvero vulgala illa sententia, quam poeta nostro
undique conquiri et concremari jussit. Praeler haec tempore clarissimus protulit : Mundi historiam,
praecipua , quae Erigena scripsit, opera, Lredecim mundi esse judicium (d), quamvis interdum vera
tantum bymnos, ab angelo Maio in codice pa- esse reperialur, saepissime tamen fallit; nec non
limpseslo reperlos, quos editioni noslrae in fine Erigenae noslro accidit, ut pene omnes, qtti eum
adjecimus, laiidandos essc duximus; cetera, parlini vituperaverunt vel laudaverunt, profunditati ct acu-
temporis invidia deperdila, hoc loco memorare no- mini ejus capiendis ininime pares fuerint, alque adeo
luimus (6). Forsnn lam discordiae, quae Erigenam inique de co judicaverint, perpaucis tantum allam,
inter cl plures in Fraucia sacrorum anlislites paul- qua praedilus fuit, mentera reclc intelligenlibus.
latim iniercesscrant, quam vetus illa papae Nicolai I Profectoenimeliam laudem iUorum,qut philosophum
citalio impulerunt Erigenam, ut, id quod iiunc noslrum tanquam Spinosae anlecessorem declaran-
prope extra dubium positum est (probabiliter circa tes < panlheismum ejus et sensum ab Ecclesia ca-
annum 885 vel paullo serius), vocatus ab Alfredo D tholica (Pag. VII)abhorrentem > quam maxime po-
Magno in Angliam se conferret. Ibi quidem Oxoniae terant extulerunt (e), ipse prorsus et quidem jure
in lilterarum universitale per quoddam temporis suo recusaret.
spatium mathesin et dialecLicaradocuil; postrenmm Age vero, ut aliquatenus videamus, quem locum
in coenobio Malinesburiensiabbas factus, submanibus Erigena in choro doctorum alque eruditorura om-
(a) Cf. Dollinger, Lekrbuck der Kirchengeschichte. (d) < Die Wellgeschichte ist das Weltgericht >.
Regensburg umt Landshul, 1856. Vol. 1, pag. 409. Schiller. Cf. Th. Galei praefat. in libros de div.,
(fr)Cf. Hock 1. 1. pag. ultima.
(c) Alius estnosler Joannes,alius Joannes abbas (e) Cf. Tennemann, GeschichtederPhil., tom.VIH,
Athelingeusis , qui a sicariis mercede conduclis in- sect. I, p. 55 et p. 1%.
terfectus est.
* Peculiarem Joannis Scoli de Eucharistia librum et de morte ejus narranlur, comperja non esse, in
omnino non exstilisse, verisimillimumnobisvidelur, Prooemio monuimus. Cf. commentionemlaud. Cap»
ut oslendimus in Prooemio. ANIMADV. EDJT. V ANJMADV. EDIT.
** Haec quae de reditu Joannis Scoti inAngliam,
105 • IN LIBRUMDE DIVlSIONENATUR^E. 106
niumtemporumobtineat.etiam aliquot judicia minus A uberriniuni historiae Erigenae apparatum colligens,
iniqua a recentioribus lala audiamus. Inter quos omnium diligenlissimus de temporibus, quibus ipse
post noltim Thomam Galeum, qui Erigenae acumen floruit, et de iis, quae proxime antecesserunt, ita
admiralus, solus hucusque libros de divisione edi- scripsit, ut appareret, unde doclrina Iitterarumque
dit (a), primus Dr. Petrus Hjort nominandus est, scienlia in eo manaverit. Nec minus accurate idem
Danus, ingenio scienliaqtie praeslantissimus, qui vir crudilus eflicientiam exprimit, qua Erigena ad
olim Soris, nunc Copenhagiaephilosophiam remque scholaslicae medine aelatis disciplinam et mysticam
litterariam Germanorum docet. Ille enim libello a. et logicam valuerit, id maxime agens, ut probam
1825 edito (b), de Erigena , quod iudolem ejus et integramque aucloris nostri mentem atque ortho-
excellentiam in lucem famamque denuo provexit, doxiam ostenderet. Quum pro flne hujus praefationis
optime meritus est. Hjorti quidem opusculum prae- nimis longum foret, si cx praediclo libro, qui syste-
ter prooemium in ires partes dividitur. ln quarum matis Scoti uberius et plenius, quam luicusque
prima scriptor de origine rei litlerariae occidentalis tenlaluin est, repraesentandi, quasi prodromus ha-
et de Theodorici Auslrogothi, Caroli Magni, Caroli bendus cst, omnes maximi gravissimique niomenti
Calvi, Alfredique Magni temporibus, qualenus ad locos etiam ex parle laiilum hic laudare veilemus,
rem litterariam proraovendam pertinebant, doclis- B univcrsum opus omnibtis, qui huic rei diligentius
sime agit el Erigenae narrat vilam. Aitera pars tola sttident, legendum apprime commendnssesufliciat.
in exponendo philosophico Erigenae syslemate oc- Eleganler et brevi sermone cuncla complectens
cupata est, idemque, quamvis breviter et summatim, etiam Albertus Kreutzhage , in alma universitale
lamen si totum respicias, clare recteque adumbra- Goltingensijudex academicus, scriplor tnm ingenio
lum continet. In lerlia parte philosophia christiana quam pura mentis intenlione dephilosophia opiinre
qua ralione media aetaie per scholaslicos doctores merilus, in libro ad marginem luudalo (c) singulns
ct subseqiienlibus seculis per recenliores philoso- quasque Philosoplii noslri virtutes, Innquam altiore
phosad nostrum usqueaevum excultasit, cxplicalur, quodam spirilu afllatus, digiiis latidibus efferl : in-
ei sanclum, quod soriita est munus, proponitur. dolem dicimus Erigenae nnlivam el inventricem ,
Scriplor, Hamauni Baaderique amicus, in tra- acnmen, profunditatem, philosopbiam vere christin-
cianda philosophiae historia ex parle dialcclicam nam, sermonis pulchriludincin alliludinemque, cru-
Hegclii seqtiulus est methodiim. Quanti vero Eri- dilionem, sensus puritatein cl uivinitalcm Spiritua-
gcnn philosophnns sacrae Scripturae cl Patrum lismopropriam(qua ille quideni cclebcrrimo omnium
aiiclorilalem recerit, eidem probe et ex verilaie co- poclac, Danle, viro non niinore , quam quae illi
gnitum aique inlelleclum fuisse, loco, quo de hac ^' tonligit, injuria per longtim temptts inique aesti-
re pulcherrimc agit, satis apparet. Cr. pag. 47 seq. malo ac neglecto assimilaii potesl); postremum
Quod si Hjorlum audis, Erigenae placiia nihil nisi syslema panlheismuiu quamvis attingens, tanieu
philosophicam fldei chrislianae exhibent explica- creatianismi fines haud transgrediens, neque discri-
lionem, ratione < recte, pie et catholice philoso- inen, quod inter Creatorern el creaturara inleresl,
phanlis > repcrlam. ullo niodo resolvens. Verum enim vero ipsa ejus
(Pag. VIII.) Verum multo praestantiora conse- verba, quorum elegantiam laline exprimere et
quutus est vir illustris Anlonius Slaudenraaier, omnino reddere vix possis, liceat nobis hoc loco
theologiae catholicae nunc in tiniversitale Fribur- inserere * :
gensi professor. Qtti in libro jam supra laudalo « Hente, mein lieber Freund,habe ich den klcinen
(<»)Joannis Scoli Erigenae de dhisione naturae Beruf. Von Dr. Peder Hjort, Prof. der deutschen
libri quitique, diu desiderali... Oxonii a. 1081. Cf. Lileratur in Soro. Kopenhagen, 1825.
ibid. p. 8 Lesliiuonioriimin Galei praefalione. (c) Mitlhtiltingen iiber den Einfluss der Phitoso-
(b) Johan Scolus Erigeua, oder von dem Ursprung phieauf die EnlwickelungdesiuneriiLebens.Mmisler,
einer ckrisllichen Pkilosopkie und ihrem keiligen bei Theissing, 1851 pag. 216 seq.
* En islius epislolae versionem latinam, qua sen- D '. in Deinaluram inlelligendam,el inexplicandam sen-
sum anctoris nobis asseculi esse videnmr : tcnliam gravissimorum quoriinilam Chrislianae re-
« Hodie, amice carissime, Scoti Erigenae de Di- ligionis decretorum, deniquc, ul breviter dicam, in-
visione naturae volumen absolvi, alque laudo prae- ventum recenlioris philosophiac facile primariuiu
dicoque casum, qui mihi praeclarum illud et raruin jam pridem Erigena proposuit verbis his : « Mens
opusobviamobjecit. ln perlegendadisputatione,quae eienim el nolitiam sui giguil, el a se ipsa amor sui
est de primordialibus causis, iternm atque iterum et nolilia sui proeedit, quo el ipsa et nolilia sui
agnoscas necesse esl, contineri in hoc opere causas conjunguniur >.
primordiales inniimerabilium idearum philosophica- « Neqtte minus admirabile dicendi geniis Erige-
liim, qnae poslea singulae integris philosophiae sy- nianum, nusquam non eiilheiim, raram nltissinii iu-
sleroatis animae ac quasi cenlra exslitere. Qtiin, genii cum acutissimoconjunclioneinprae se fert. Ut
si rccenliorcsquidam philosophicamlidi esse vellent, legendo quasi abripi videaris in lemplum vel sacrum
palani profiterenlur, opinor, principaletn sibi ideam lucum, miris imaginibus referluin, rcsonnntemqiie
a1>Erif;ena subminislraiam,atque varias, quasiniere divinis vocibus, intima vitne secreia pandenlibus.
ipsi vins, ope Erigeninni ingenii allissimi et aculis- Atque in iiniversuin spirilualis pbilosophiaesluditini
simi sibipalefaclasesse. id efticil, ut primum magis inagisquedebilitetur cuiri
« Fuiidameiitum dispiilationum recentiorum de ninterialis vita, liun principiinn, quoil in cn latet,
mente sui conscia deqhe triplici hujns menlisnalura, ncgandi absiracleque cognosccndi, obscurum illuti
atque altiores cognitiones,quae inde rediindnrtiiu
107 C. B. SCHLUETERI PRJEFATIO *•»
Folianten des Scolus Erigena, de divisione Naturae, £A etenim et nolitiam sui gignit, et a se ipsa amor sni
zu Ende gebracht, und preise den Zufall, der mir et notitia sui procedit, quo et ipsa et notilia sn?
dieses herrliche und sellne Werk in die Uande conjiingunlur >.
spielle. Bci der (Pag, IX) Abliandhmg iiber die pri- « Die seltne Verbindttng des hochsten Scbarfslrin»
mordiales causas im zweiten Buche muss man es und Tiefsinns bei Erigena spriclit sich aiicli in seinei*
wiederholt anerkennen, dass in diesem Werke die merkwiirdigen , uberall Begeistiiing athmenden 4
primordiales causae unzahliger philosophischer Scbreibarl nus,so dass man beim Lesen lortwahrend1
Ideen in Fulle vorhanden sind, weleheseildem ve- in einer Stiniiming erhalten wird, als befande matt
1'einzelt ganzen philosophischen Syslemen zum Le- sjch in einem Tenipel oder heiligen Hain, vollwntv
bensprincipc und Centrum dienen musslen. Ja, e» derbarer Bilder nnd Gcislerstimmen, welche vondeo
scfaeint, dass, weun manche neuere Philosophen iijiierstenLebensgelieimuissenweissagen.Ueberhaupt'
offenherzig sein wollien, so wurden sie bekennen hat das Studiuni der spiriiualistischen Philosophie:
mussen, dass ihnen Erigena die Hauptgedanken die merkwiirdige Folge, dass das inaterielle Leben
angab; dass sie aus der Fiille seines Scharrsinns und und das in ihni veiborgene finstere und verlinslernde'3
Tiefsinns ihre Systempulse nahrocii zu sehr diver- Princip des verneinenden und abslraclen Verhalteus
girenden Richlungen J iminer mehr gcschwacht, uiid dasdurchjer.es Prineip
\\
« Die Basis der neuern Forschungen uber das angefachle S(reben zur Erfullung des Dascins roif
Sclbslbewusstsein und seine Tiinitat, die (iefern Objecien ans tler iiie.lern Regioii immer mehr iibcr-
Einsichten, welche von da aus in Beziehung auf das walligt wird, so dass seinc verderblichen nnd
Wesen der Goltheit, den Sinn mancher wichliger todtenden Pfeile und die gebrochenen Laule seiner
Lehren des Clirislenlhums, die Creation, dasErken- JiiiheiLvnUenZersldrungsmacht uicht bis in jene
nen gewonnen sind , kurz eine der wichtigslen Region zu dringen vermogen , wo im Lichle def
Errorschungen der neuern Philosophie wurde schon gotllichen Wesenheit und Wahrheit alles verklart
von Erigena in den Worlen ausgesprochen : « mens wird.
non minus, quam ohsciirnns; deinde magis magis- categoriae, quippe quae subjeclivae sint, mundum
que pcrdometur cupido per principiuin illudaccensa, diruant atque destruanl, econtrario praestant mnn-
quae nos impellit, ut viiam in inferiqris regionis dnm atque aedificant, quippe quae objeclivae sint et
rebns teramtis. Quo flt, ut hnrum inferibrum virium reales. Condiliones enim explicant, quibus inteUigi-
letalia leln confusique tumultiis nmplius penetrare bilia, substnntiae, liunt sensibilia; atqUe cum cafe-
neqiieant iu altiorem illam regionein, ubi diviuae- goriae simul el subsiantiae sint et sensibilia, hornrrt
natiirac veritatisque liimine perfundunlur omnia. amborum quoque inter se ideniitatem demonslrant >.
r
( « Jam Erigena instruclus accurala naturalium
Fassidi raggio lutla sua parvenza,
Beflesso»1somiiio<lelmobilcprimo sludiorum, matheseos, aslronomiae, quales et sua
Che prendeqnindivivere, e potenza. aetale nono seculo, et superioribus lemporibus fue-
E comeclivoin acqnadl suo iino runt, cognitione, penitusqtie imbulus ttira Graeco-
Si specchiaquasi per vedersiadorno, rum philosophoruro lihris, lutn scriplis Patrum, id
Quantoe npl verde, e nei tibretti opinlo, sfrcnue agii, ut solidum quasi nucleum veritatis,
Si soprastando«Ilume inlornoinloreo quae in Chrisliana religione est, diligentissime phi-
Viiiispeccliiarsiin pih di mille soglie, losophica via cognoscendo enucleet. Eaviaad gravis-
Ouantodi noilassiifatto ha rilorno. simas conclusiones pervenit, atque in. universnm
E se rintimogradoin se racc«f?lie raro quodam exemplo, quod e poslerioribus schola-
.Sigrande luwe : quanl' e la larghezza
f5i questa rosa nell' eslreirlefoglie? slicis philosophis unus, si ingenii acumen Speclas,
cxaequat Thoraas Aquinas, aperte deroonstrat, ve-
(DANTE, Paradiso, canto xxx, vers. 106seqq.) inter et Chrislianam reli-
rain, quae philosopbiam
<Guentherus secundum morem sXiitmErigehia- gionein inlercedit, ralionem ncquaquam esse simul-
num systeina nomine pantheismi dependenliae insi- latem iniirticam, sed nonnisi coigunctim ambas linenj
gniret. >eque polesl negari, illud saepe panlbeismi suum assequi, qui quidem flnis verilatis cognitioni*
quasi latus radere. Alque in universum ornnia spiri- cernitur, nimirum ut veritas per cognitionem peni-
tualia sysiemata illuc vergunt, imo in pantheismunj tUs in nobis vivescat, nosquc in ea simus. Sin vero
facile aliire possurit, si menii sui consciae priinae philosophia et Christiann religio disjungtmtur et dis^
pnrles tribnuntur, deinde cogitandi lcges pro poten- tiahuntur, lum philosophia non nisi sterilia rupjum
liis mundi creatrieibus accipiunttir, harumque porro W ] cacumina ascendil, el quo altius assurgit, eo ma-
creandi vis ad solas ipsarum inter se relntiones re- gis solidam verilalem ainitiit. Neque quidquain,ei
ferlur. Cnde efficilur, ut spirilus sit omnia ijT om> relinquitur, nisi ut in inan: aere de sua ipsius um-
nibus. VerumErigena qnidem haud migrat eos finCs, bra arguleUir. Rursus in Chrisliana religione do-
i|iii pantheismum xi crealionis doclrina disjnngunt. gmata iiarigescunt, ut fere maieriales exierioresque',
Nam etiam ubi proxime eos fines altingit, velut in ligurae videanliir, neque amplius in eis interiorent
deificalione sanclorum, accurale creaturam a Crea- vividamque vilam aspicere valenl liebetes limidique
torc seciiiidum essentiam discriminat. Quod qiiidera oculi eorum, qui pedes quidem iu sacro loco calcei»
nperte osiendit exemplum a luce (leprompturo, quae nudaverunt, oculos vero texerunl velo. Sic revela-
ner.i complet, eumque toluro in suam nalurara ninla- tio, quain dc gravissimis nostrae naliirae quaeslio-
re videtur, neque tamen tollit discriinen.Sane Erigenae nilms dogmata praebent, 11011 amplius intelligilur,
primordiales causae, quarum evolulionibus relroque neque cognoscitur veritatis, qua abtindaut, pleni-
revolulionibus mundus ila nililur, ui singularia in Uido. Verilas autera ita demum vivilicare ac libe-
universalibus permaneant, revocant haec quidem in rare polest, ut eam et per eam nos ipsos coynosca-
memoriara Hegelium. Verum Erigena non talem mus, et quid fueriuius, et quid simus, et quiu recu-
dicit regressum, qui essentiam .lollat, neque igitur pernre debeainus, quid sit vitae nostrae propositum,
idcniitatem, sedcrealuraein Crealore iminanentiain. qualisque inlercedat necessitudo nos inler el DetUB
Hae causae, priinum siiam vim exserentes, progi- mtiiiduinque J. ANIMADV. EDIT.
gntiiit calegorias Erigeniauas, quue, cutn Cantinnae
1)9 IN LlBRUM DE DIVISIONENATUKJE. 110
EinStrahlerscheinl sie ganz,tinddieser wallt A auf eine vorzuglicbe tind von kelneih der spaleru
liiiekstralilendaufdeshticlistcnHimmelsBogeu, scholastischeh PhitOsopheiiadsser von Thomas vdn
GiblLeben ilunundscliafleodeGewalt.
Un<lwiezum Bachan seinemFtiss ein Hiigel Aquino in Beziehtmg atif deh Scharfsinn, erreichle
SeinBildnifsneigl, als sah' er, holdgeschmiukt dfer Philosophie
MilGruiiundBlumtiiisilim<.lz,sicjigemiiidiesemSpiegel; Weise, wie das wahre VerhaltnisS
(Pag X.) So schiensich alleS,was voniins nachdroben zum Christenthume nicbt ein feihdseligessei, sondern
Z11rjjuitg*kehrt,xu spicgeln\n dem Licht, beide nur ih enger Verbifldung ilir Ziel crrcichen
A f tansendSliifenrings lierumerhoben.
Undlasstinsich die umerste der Reihn konncn, die Wahrheit zu erkennen ; damit dnrch
So vielesl.iclit,wte weit emfaltelmusseu die Erkennlniss die Wahrheit in uns durchdringend
Dic aussernBlallerdiescrRose seiu! —
lebendig werde , und wir in ihr seien. Werden
< Danle ist doch ein goulicher Seher und A. W. dagegen Philosophie und Christenlhum von einander
die Phi-
Schlegel hat sich in diesem Bruchstiicke seiner gelrennl tind entfernt gehalten, so ersteigt
Ueberselzungselbst zn diesem Dicbter erhoben.... losophie niir unfruchtbare Felscnspitzen, wo sie , je
<Gunther wiirde das Sysiem des Erigena als Pan- hoher sie kommt, immer niehr die concretc Wjihr-
tlieismus der Dependenz classificiren.und es ist auch heit verliert, und in der ausgeleerten Luft nnr noc.h
wohl nicht zu laugnen, dass es oft nahe am Pan- tiber ibren eigenen Schallen grijbelt. Im Christen-
Lheismusvoriiberstreift. Dieser Granze naliern sich B thiime aber erstarrl dann das Dogmn, als ob es zur
iiberhaupt alle rein spiriLualisiischen Systeme, ja ausserlicben Gestnlt maierialisirt wiirde, und die
sie konnen in Pantheismus iibergehen, wcun der bloden ttnd scheuen Augen der Schauenden, welche
Slandpunkt des Selbstbewusstseins fiir den hochslen ari der heiligen Statte zwar die SclVnhe von den
crklart, und dann die Denkgesetze auf die Welt als Fiissen zieben, aber dafiir eine Declltjuter ihre Augen
Inrieres. Lcbcn niclit
schalTendeAgentienuberiragen werden, ihr Schafien' ziehen, vermogen sein refciies
aber nur in ihren Relationen selbstbesteht, wodurch inehrzn erblicken, die Olfenbarung, welche es iiber
der Geist alles in allem wird. Erigena hiilt iiuless die hochslen Fragcn unsrer Existenz cnthalt, nicbt
die Granzlinie zwischen dem Pantheismus und der mehr zu vernehmen , und die Fiille der Wahrheit
Creation fest. Denn selbst da , wo er dieser Granze in ihm nicbt mehr zu erkennen. Die Wabrheit kann
am nachsten kommt, z. B. in der deiflcaiio sancto- jedpch nur dadurch uns belcben und befrein , dass
rura, unterscheidet er scharf Crcalor und Crealur wir sie iind atirch sieuns selbst erkennen, in Den\,
dem Wesen nach, wie es das frnppante daselbst was wir waren, was wir sind und was wir wieder
gebrauchte Beispiel zeigt vdn dem Lichle, welches erringen sollen, was die Aufgabe unsres Daseins ist,
die Luft erfullt und diese gnnz in sich zu vcrwandeln in wclclie!! Relationen wir zurWelt und zu Gott
scheint, aber dennoch den Unterschied bestehen C slehen >.
lasst. Erigenas primordiales causae in ilirer die Pergentibus sententias recenlioram quorundam
Welt begritndenden Entfaltungund Ruckkehr — mit atque dociorum de Erigena lalas proponere, proxi-
dem Bestehenbleiben des Besondren im AUgemeinen tinis nobis obviam ftt Philippus Gerbet, philosophus
— eiinnem zwnr an Hegel, aber es bezeichnet inter Francogallos hoc leinpore pieta(e et eruditione
Erigcnadamit nichl ein aufhebendesWiedereingehen, insignis. Qui licet orlhodoxiae Seoti ntinus faveal,
mithin nicht eine Identilat, sondern die Immanenz (amen intuiiionem ejus cum aurora super pbiloso-
der Creatur im Creaior. Die nachsle Entfaltung phiae incunabulis repenlino exorta cbmparans ,
derselben, die Kategorien des Erigena, welche in doctrinam Erigenae, quam ab Areppagita, reliquias
ihrer objectiven Realilat die Welt darstellen und syslemalum orienialium cum Christiano dogmale
consiruiren — wahrerid die Kanlischen subjecliven conjungenie, acceperit, et cum propriis commisctie-
Kategorien sie deslruiren — erscheinen als tiievBe- rit notionibus a(que ideis, syslema appellat, cujus
zeichnung der Bedingungen , unter deuen sich die subliraiias et araplitudo giganlea audacissirais Indicae
Noumena.die Substanzeh inErscheinung uberselzen, philosophiaeconatibus aemuIelur(a).Postquain(Pfl<j.
und durch die Kategorien alsmitSiibstanz und deren . XII) placita Erigenae de natiira qnadripartiia, dc
Erscheinung identisch, wird aticli dte Identitat beider " analysi et synlhesi primariae unitatis divinae sive
unter sich hervorgehoben. de creatione, item de nominibus Dei, qui omni no-
<Mit einer genauen Kenntniss des Standpunkts der minecareat, tandeni de reditu omniura rerum in
physicalischen Wissenschaften, der Mathematik und Deum gradatim assurgentium et de apocalastasi
AstronOrtjie in seinem Zeitaller, dem neunten aeterna recensuit, ac lineamenta systematis,quamvis
Jahrhunderl, und dessen Vorzeitausgeriistet, durch- pantbeismtim eidem sapere videatur, perspicue et
aus vertraut mit der allen Lileralur der griechis-' accurate depinxit; postremuin notat, non tara per
chen Philosophie und den (Pag. XI) Leislungen der logicaui artem, quam per sublimem et ingenlem
Kirchenvaler sucht Erigena den reinen Gehalt der quandam intuitionem Erigenam ad tantam, tamque
WahrheilimChristenthmnephilosopihschin strenger excelsam mundi perceptionem elalum fuisse; logi>-
Wissenschaftlichkeit zu erkennen. Er gewinnt die cara enim ibi metaphysicae suhjeclam, nec dominattt
ausserordenllichslen Resultale und zeigt iiberhaupl quasi, sed famulam videri. Nihilominus tamen in.
(a) Cf. InlfoductioH ala philosaphie de thisloire, par l'abbe Ph. Gerbfit. Paris 1852, 3« conference',
pag. 101 seq.
1H C. B. SCHLUETEllI PfLEFATIO 112
jibris de Divisione veSligia et fragmenta systematis A J\ Venim magnopere admirati sumus, quod doctum
nijusdam logici sparsa reperit, quod late patens alte- Hegelium, qui idem dialeclico, ut hocutamur verbo,
ri. naturae scilicet systemati, quodammodo respon- monismo suo tam multifarie memoriam Erigenae
deat. Dictione prope mechanica utens duas affirmat aifert, tantum ex audilu vel abruplis ex partibus
idcarum series, philosophicam dico et theologicam , Erigenae opera comperta habere videbamus. Alia
quasi diffissasalteram juxta alleram per totum opus enim ralione fieri non potuit, ut tam obiler et tam
i(a porrigi, u( in philosophica panlheismum auclor profundalevitateillum traclavcrit, qua id factum esse
baud cffugial, quem tamen in theologica immutans revera reperimus in ejus historia philosophiae (e).
atque inflectens dogmati accommodare studeat. Si Altamen cum Erigena veram philosophiam ini-
res secnli decimi publicae miims turbulentae ani- tium cepisse agnoscit; seclalorem Neoplaionicorum
niisque in altiora studia elevandis minus adversae et Dionysii Areopagilae ipsum appellat. Philoso-
luissent, scbolam existimat oriri poluisse, quae phiam ejus profundam rectamque esse dicit, sed
vilatis Erigenae erroribus ad inluitivam accessisset (quod Hegelium contendiase animo vix concipi po-
Orienlalium scienliam et ralionem. test) exegesi et Patrum auctorilate hattd nixam, imo
Cum Gerbeto tres praeslanlissimorum in Germania prope syncretismum referentem!
philosophorum Fridericum a Schlegel, Franciscum K 1 Inier eos vera recenliorum, qui non solum cum
a Bander, el Antonium Giinlher conferre nplum erit. HegelioErigenam prope ignorarunt, vel cum faslu
Quorum primus non dubilat, quin medii aevi philo- neglexerunt, sed etiara priorum temporum injusti-
sopliia successum habuisset laetiorem, si praeter S. tiam sequuti, pie agere sese exislimarunl, dum
Bernhardum, Anselmum, aliosque, Erigenam potissi- invcleraluin de illo praejudicium * denuo con-
jnttm, quem philosophum Christianum aeque perspi- firmarent acuerentque, nonnullos conspicimus, qui
r.iium ct simplicem atque ab omni falso rerum timore pariim laudabili ducli, ne Christianum dogma
rimandarum studio alienum, et melioresuo ipsius et opinio de scriplore noslro quasi anliquitus tradita
judicio iitenleni, appellal, sequula fuisset (a). Aller, laederetur, in dijudicandis Erigenae meritis, fis
Fr. a Baader, vir clarissiraus, jara anno 1824, et in aequitatemque postposuerunt. His accedunt alii ,
libro, quem Fermenla cognitionis inscripsit, et aliis quorum ingenium , cum rem Chrislianam ralione
locis lectorum suorum animos ad speCtrlativasopfr mere historica (Pag. XIV) traclare gestiant, omnem,
iuni Erigenae senlentias advertit. Saepiusque eum, quae tinquam emersit, speculalivam dogmatis inda-
nbi ipse cum illo cousentit, citans, liaud infiliatur gationem et cxplicationem proftindiorem spernit.
quidem, Erigenam hic illic panthcismum alligisse, Alii denique, recenliorum syslematum, verae liber-
solnm tnmen Mnli notionem nli eo propositam vitu- *-* < lati Chrisiianae speculationis minus faventium ,
perat, qua in neologicam absirnclionem inciderit et eamque inter lines nimis angustos coarctantium,
propierea a catholica (Pag. XIII) Ecclesia merilo im- praejudiciis implicili admodum quidem cavent, ne
probatijs sit (b). Dr. A. Gunther aiitem, ubi de effecti- Deus cum creatura more genlilium pantheistice con-
bus prolestanlismi sermonera facil (c), antiquam fundatur, nequaquam vero ahyssum (f) timent,
Calholicortim in rebus speculativis libertalem laudat, inter utrumque ilerum hiantem, quem tesle S. Paulo
camqtie cum hodierna anlistiliimEccIesiae timiditatc, (ad Ephesios C. II, v. 13, seq. et ad Coloss. C. 1,
qtiae cum protestantismo incessit, comparans, simul' v. 19) Salvator nosler ila clausit, ut « utraque fi-
cum S. Augustino Erigenae exemplum eo aptius1 ceret unum >. Inter ejusmodi viros numerandi vi-
aflerre poluit, quo incertiora omnia sunt, quaeprimis1 dentur scriptores hisloriae Francorum lilterariae,
post Erigcnam seculis adversus eum ab Ecclesia' Maurini, Thomas Moore et Dr. C. F. Hock, viri
acla esse dicuntur. cum propter indolem, tum propter ingenii acumen
Nec minus doctus historiae philosophiae scriptor doctrinamque haud parvo aeslimandi. Verum cuin
Rixner (d) Erigenam philosophum magnum, singu- his non liligabimtis, quia res, de qua quaerilur, pro-
larem, dialccticn ac mystica arte et scientia insignem1T»l"er sint?u'arern, quam illi sequuntur in rebus scru-
prodignitate acstimat, et pleniorem opernm de divi-- tandis el dijudicandis melhodum, hoc locovix posset
sione Naturae et de Praedestinatione epitomen int absolvi.
fme lomi secundi historiae philosophiae adjecit. Jam vero cum alio, si non Erigeuae, tamen ejus

(a) Philosopliiedet Geschichte.Tom.H, p. 159. Cf.
Hugo v. St. Victor, von Dr. Liebenerp. 7. et Ueber
die myst. Tkcol. des Joh. Chatliet von Gerson, von
Dr. llundshagen ; Itlgeiisclie Zeitschrift fur histor.
Theot. Bd. IV. Heft 1, pag. 82, seq.
(b) Ferm. cognit. VI. fascic. pag. xxvi. Cf. etiam-
ejusdem Spek. Dogmatik, Hefl IV. Vorl. 9. Vom
Segen und Flucli der Crealur; et: Ueber den Begriff
des Gui-oder positiv-und dcs Niclitgul-cder negnliv-
gewordenenemitickenGeistes.
YPraejudicio sane ducli non esse videnlur veteres,
qui J. Scoti falsas opiniones acerrime judicaruni;
(c) Cf. Vorschute zut spekulat. Theologie, II. Ab-
theil., Incatnations-theorie, Vorwort, pag. xn.
(d) Handbuch der Geschichte der Philosophie.
II. Tom.,pag. 10—16. Cf. Appendix, pag. 5—10.
(e) Votlesungen iiber Geschichle der Philosophie.
III. Tom., p. 159-161.
(/) Cf. HolfinannsVorhalle zur spekulativen Lehre
FranzBaadefs pag. 67. Ueber das Verhullnifs des
Theismus zum Christenlhum.
nam mulla ille docuit, quae veritati non con-
EDIT.
gruant. ANIMADV.
113 IN LIBRUM DE DIVISIONENATCR^S. 114
doctrinae adversario in cerlamen descendamtis, qui A methodo, licet magis scholastice, tractasse, conten-
tam mylliologiam, qtiam historiam percognitas ha- lum, duinroododivinam ttrgeret unitntem. Creanlem
bens, nec minus Christianae speculationis profundi- aiitein creari naluram eam ob rem ab Erigena doceri,
lalem edoctus, eandemque perspiciens et amore quia Deus superessentialis et superqualitativus, dum
amplectens, poslremum integre sine sludio et ira, ex aonomasia in pantonomasiam per theophanias
atque ex aulopsia judicare solitus — nunc (amen, quasi. procedat, per hanc processionem (quatenus
quod mirum, in acie hoslili conspicitur. Dicimus per ideas, sive Ssta 9iknp.«xasivc itpoopiapumasive
J. Gorres, professorem Monachii docentem, virum 7rfnaTOTU7t-aseseexpIicel)quodammodoomnia in omni-
enidilione et menlis acumine insignem, cujus de bus liat. Postremum notat, eundem de septiformi
Erigena sententiam consullo usque ad finem cilatio- reditu naturae creatae non creantis in Deum, et de
num riostrarum distulimus, ut ejus de illitts orlbo- transilu inferioriim in superiora , et omnium in
doxiaplacitis, quippe ad quae etiara ceierorum vitu- Deum, qui landem solus snperstes sit, acule et inge-
peria paene omnia redeant, aliquot argumenta niose tractare, sed etiara hoc loco pantheismi erro-
maxiine ex ipso Erigena petita opponeremus, et ea, rem non effugisse.
qua decet, reverentia, et ipsi et omnibus, qui de hac Jam si haec de pretio decrelis Erigenae, quatenus
re judicare possunt, scriptorum Erigenae relegendo- B dogma spectant atqtie scientiam, tribtiendo modo
rum ansam praeberemus. Quamvisenim parnli simus dicta breviter conspiciamus, Cuncta, quae Goerres in
nd accipiendum responsiones argumentis probatas il!o vituperanda et improbanda censet, ad haec tria
eorum omnium, qui etiam tum, quum totum Erige- redeiinl:
nne opus perlegerint, placila ejus absona esse a fide 1. Erigena humanae rationi nimium dedit, etquae
Chrisliana contendent; bona tamen ct certa spe ralionis sunt, cum divinis miscens eloquiis, revela-
ducimur, fore, ut hac via judicio de Erigena tionem (Pag. XVI) non satis a philosophia dislinxit,
ferendo laetior, quam hucusque factum est, paretur declarans veram philosophiamveraraesse religionem,
exitus. et veram religionem esse verara philosopbiam. Quod
J. Gorres laudat quidem Erigenam (a), qui prinius etiam Tennemann afflrmat, sed Erigenae in laude
scientifica ratione Genesim exposuerit, el hanc expo- ponit (b).
siiionem (Pag. XV) cura magno menlis acumine 2. PanlheisSium profitetur : a. quum Myov,Dcum
tisque ad singula quaeqne mirabiliter ^perditxcril. filiuiij, emananlem a Patre, creaturamPalris esse af-
Nec minus prorundilatem ejus et audentiam probat, firmet. fb. quum omnes creaturas in universali rerura
conantis progredi ultra systematis Areopagilici ler- apocalnstasi per Deuro, unam scilicet substantiam,
minos, dum Platonis dialecticam cum logicn Arislo- C doceat -absorberi.
telis conjungnt. Evolvenlem vero Dionysii Areopn- 3. Ulira systematis Areopagitici fines ejusque su-
gitae ideas ac noliones, eum ail itertim necessiiale peressentialem, omnia superantem divinam iinilnlem
quadam vetus periculum pantheismi incurrere, qui non processit, et dogmaticam S. Trinitatis notionem
in scriptis Areopagitae, tantum propterexpositionem in Theologiam mysticam et speculalivam inducere
rerum universaliorem et minus expressam, latuerit, omisit.
et, ut tum temporis vix potuerit evilari, apud no- His tribus.quae Goerresin Erigenae reprehensio-
slrum auctorem menlis quadam integritate et inno- nem nolat, accedat quarlum, quod multi in enndem
centia prodierit. Hanc creaturae cuin Deo conrusio- animadverlerunt :
nem jam in initio libri de Eucharistia (pu(a de •4.' Mali ethici naturam atque gravitatem haud
Praedeslinaiione) apparere, ubi veram religionem agnovit, immo in universali rcrum apocatastasi in-
et veram philosophiam unam eandemque rera esse fernalia supplicia finem assequi docuit.
contendat. Afferl deinde nolara Erigenae quadripar- Adl. respondemus, propositionem : « Vera philo-
titam naturae divisionem, in qua naturam creatam sophia est vera religio, et v. v. vera religio est vera
et creantem J. Gorres Xoyovesse alTirmat, medium philosophia >, duplici el diverso sensu posse intel-
scilicet inler naluram non creatam et creantem ligi, sed eandem in aucloris nostri ore non magis
(Deiim)et naluram crealam noncreantem (Creaturam) esse suspeclain, quam id, quod prope omnes sancli
posilum. Itaque Deum trinum cum crealura ei se Palres docent, revelationem scil.icet Chrisli esse
roiscuisse, indeque coacturo fttisse Erigenam, ut Fi- sumraam sapientiam atque omnem conlinere phiio-
lium Pairis crealuram esse declararet. Propter hunc sophiaro. Ex quo sequitur v. v. etiam, veram philo-
errorem eundem ultra Areopagitae syslema termi- sophiam eandem esse ac veram religionem, nec
numque non longe progredi poiuisse. Neque enim hanc aliam et ab illa separatam involvere verilatem.
eum, id quod AreopagUa neglexerit, trimtatem in Erigenam vero nec sacram Scripturam, neque lesti-
mysticarum rerum speculationem introduxisse : monia Patrum contempsisse, tam multi loci in Iibris
verum sequentcm vestigia Areopagitae et librum de divisione probant, ul ridiculum foret, hoc locis
ejus dc divinis Nominibus,aeque alque illum tantum singillatim laudandis uberius approbare. Duostantum
de unica Dei essentia, eadem fere contemplalionis locos afferamns, quorum alter humilitalem teslatur,
(o) Cf. Chritlliche Mysltk, lom. I, pag. 243. (b) Geschichte der Philosophie, tom. VIII, sect. I,.
p. 72, cf. p. 53.
H5 C. B. Sf.HLUETERI PR^EFATIO 11«
quam in perscrutandis rebtis divinis auclor nosler /A mam potissimum admimstrelur; nlam theologiam,
seiuper servavit, qiiantacunquc fuit libertas ejirs et hanc philosophiara sensu angustiore, seu physicam
audacia, quando easdem res per rationem divinn gra- appellal, quamvis ad felicem successum ulrique
tia illuminnlam investigabat; aller vero ostendi! parandiim scripturam et gratiam verhi divini om-
eundeir), quainvis ralione adjuvante, scripluram in- nino necessariam esse declaret. Cf. lib. 111,p. 187
telligere, occultum ejussensum penetrarc, eruere ct (IH, »).
explicare se posse confiderct, tamen cxisLimassc, (Pag. XVIII.)Ad II. a. Quahquam inlibrisdeDivi-
nuiiquam ultra sanclarum Scripiurarum radium, ct siw.e nonnulli loci reperhmUir, quibus mundus ar-
absque opeearum altius se elevare et de rebtis divinis chefyptis in Logo Deo aeterne conditus, qnam ntine
IracUre sibi licere. In secundo libro de div. di- iilenm crealionis nppellare solenl, cum secunda S.'
chv: < Quid cnim prodesl illa velocitas, qiialn pura - Trinitnii.s persona confusus, vel non satis ab eadem
veritalis conlemplatio effugil, aul quid nocet ipsa distincius vidctur; mnlli lamen alii loci occurrunt,
tardilas, cui dcsiderata facies occurrit >?et ibidcm qui delerroinate et praecise a Verbo aeterne genito,
png. 130(11,23). niiinduin in eodem Verbo conditum et per idem
(Pag. XVII.) Alterlocusest lib. 1. p. 69 (I, 66). Verbum, ut ipse dicit, faclum, et a Spiritu sanclo
« Si quidem de Deo nihil aliud casle pieque viven- jjperfectum,
I ut naluram aelerne condilam, scilicet
tibus, studioHftie. veritatem quaerentibus dicendum creatam, discernunt, licet ctim Logo divino conjun-
vcl cogilandum, nisi qliae In sancla Scriptura re- clus, quando naturae creatae non creanti, quem
pcriunlur, neque aliis, nisi ipsius siguificalioiiibus, mundumrealem,scilicelUniversum, vocare solemus,
uiendum est his%qui de Deo sive quid credant sive opponitur idem et creala et creans appcllelur na-
dispulent. Quis enim de naWra ineffabili quippiam a tura. Praeterea Erigena in variis, quas tle S. Tcr»
seioso reperlum dicere praesumat, praeter quod illa nario profert exposilionibus, quam siriclissime sin- •
ipsa de se ipsa in snis sarictis organis, theologicis gulas personas sive inoarioUs classice secuniliiiu
dico, modulatu est >. Cf. etiam lib. II. p. 105 (II, 15), dogma dislinguit, ct consequenlcr etiam "kiyovdicit
ct lib. IV, p. 393, 394 (IV, 17). aeterne genituni, nec aelerhe procedenlem, nec
Prorsus accuratior Erigenae leclio unumquemque aeterne crentiim. Locos, quibus illa inler Logon ua*
sanae el justae meniis reclorem absqjitfdubio coM^ turainqiie creatam et creanlem dislinctio, mullo
vincel, Erigenam de ratione aivo-jopttiet, uli dica- magis ctiani inler eundem et naluram creatam uoii
raus, solipsistica, quani rccentiores slatmint philo- crenntem scilicet creaturam proprie dictam, nobis
sophi, ne somuo quidem cogitasse. Imo nisi radio clnrissime videtur illucescere (praeter illos, quibus
veritatis ex verbo divino et lestimoniis sanctorum G ( Dcus genilus a Deo generante ct procedenle nou.
Ecclesiae Palrum, radio simul inierni luminis ad- minus, quain a crealura distinguitur) (c) e mullig
jjivante, langerelur («), miltum novit rationis usum, afferamus hosce :
nec ullam gralia destitulam animi intentionem, Lib. 1(1. p. 228. seq. (III, 16). < Credamus itaque
qnae non virtule, opibus, rebus, feliciqne exilu ne- et, qiiantiim dalur, menlis acie intueamor, oinnia
cessario careret; nusquain ne praetereundo quidem visibilia et invisibilia elc., elc, quaecunque univer-
setMenliam,quae istum saperel rationalismum, pro- sitas tolius creatnrae conlinet, in Verbo Dei Unige"
lulit. Illa vero philosophiae definiiio Erigenae eam nilo ct nelerna simul el facta esse, et neque aetet-
ob causam in suspicionem versa esl, quod simul iiilatem in eis praecedere fiicturam, ueqiic facturam
insanum hoc significare posse videbatur, hoc vel praecedere aeiernilatein. Siqtiidem eorum aeter-
illud syslema mere phiiosdphicum, arteque htimana nitas facla esl, et conditio aeterna in dispematiotni
pro libitu contextum, veram esse et unam rcligio- verbi >.
nem, non autem verairi religioncm, fide acceplam, Lib. IH, p. 232 (III, 17), < Incdniussa itftque au-
inteUectam et operibus manifcstatam, veram esse ctoritas divinae Scripturae nos com^ellit credere,
philosophiam (b). Celerum Erigena nihilominus totitis creaturae Universitatem in Yerlo Dei comli-
theologiae fines a philosophiae llnibus probe discer- D tam es<;e,ipsius vero condilionis ralionem omnes
nit, respiciens tam ambortjm objectn, quam animr iiitellectus superare, solique Verbo, rn quo conditd
vires et facuhales, qtiibtJBp-arartUirel eoiieipiuntiir. stint, cognilam esse >.
11«enim sanciae Trlnilatis, cansahim primordia- Lib. 111,p. 239 (in, 18). < Dicit enlm (saera
liom rerumque aetenilarum' specttlnlionem, lniic Scriplura): In principio lecit Deu*'coelufli et tef-
vero rerom faclarum et per locos et lempora appa- ram ; boc est, Deus pater in DeO lilio onlvetsalit»-
renlinm perceplionem el investigationein adscribit; tem lotius crealurae visibilis et invisibilis condi-
illam sapienliam, quae per inlellcctum, scilicet ani- dit : et quid in principio suo, iti Verho suo» in Fili»
mum, hanc scientiam, quae per ratiouem seu aui- suo unigenilo Paler conderet, (Pag. XIX) «IUOU 1ipB»

(ti) Cf. Ackermann : Christtickes im Piato, pag. cienles qnantum se rhfert divinorum etdquioriinf
213. radius).
(6) Cf. lib. II: < Nulla enim alia fidelium aniina- (c) Cf. lib. II. « Omnis autem crealura incipit esse»
rum salus est, quain dc uno oiiiiiiuni principio, quae quia ernl, qunm non erat;. erat in causis quidem.
verc praCmCarftnreredere, et quae vere creduntur non eral in eifeclibus : non omnir.o Igitur vere *e
inlelligerei. Et lib. I: t In tantum sursum respi*- lernitali coaeterna esi >.
 117 1N LIBRUM DE DIVISIONENATURiE. 118
Filius non esset; alioquin non in ipso conde- A mente seineseigenen Lebensbegcgnet >?*¥ Age ergo,
ret >.(«). elinm Erigenae indulgeamus, dicenti: < Detis est in
Si vcroErigenaaliislocisex cil. lib. 111,p. 245 seq. sc, lit in creaturis), quum propter Pauliiium illud :
(111,18)S. Basilii verbis, qui (Homil.8, in Gen.) dicit: « qui est per omnia et in omnibus>, allerum ejus-
«Divinum verbum natura est eorum, quae facla dcm Apostoli : « Qui est supra omnin >, nusquam
sunt > : secundum senstim ibi memoratum assen- neglexerit. (</) Postremum vero cnveas, ne quater-
liens contendit: «Deum creari in omnibusi, sive narium naturne, quae dicitur, npud Erigenam ut-
<Deum esse in se, fieri in creaturis >, idem ut poslea pole formalein cum sancto Ternario dogmatis,
J. Taulerus, S. Suso multique alii Patres leclionem quem expressis verbis docet atque confirmai, ullo
tantuin sequitur S. Johannis Theologi (Evange- modo uiium idemque esse existimes. Jam ipsius
listae) c. 1. v. 3.4. antiquam et adinodum vulga- Erigenae declaratio de quarta et de prima nalura,
tam: « Quodcunque faclum est, in ipso vila erat et sive de natura non creatn neque creante, et de na-'
vita erat lux hominum >. Simililer Suso, png. 161: lura non creata et creanle, tilramque nnam ean-
« Alle Kreatttren nach ihrer innebleibenden Ausge- demque esse naturam, (e) secundum diversum re-
fiossenbeit sind ewiglich in dem Einen, nach Gott- spectum processionis et reditus rerum, sic appel-
lebender, Gollwisscnder, Gottwesender Istigkeit, B latnm, salis demoustrat, banc divisionem ex parte
.wie das Evangelinm in principio sagt : das worden ut subjectivam lanlum et formalem accipiendam
ist, das ist in ihmewiglich gewesen das Leben ». (b) * esse. Qnod, quum Erigenae de Trinitate do-
Sane injuslum foret, propter haec et ejusmodi ctrina exposita fuerit, evidentius etiam appa-
verba vel Susonem vel Erigenam pantheismi accu- rebil.
sarelNonne etiam pictor, qui regis imaginem co- b. Simili modo aliquot alios operis de divisione
loribus depingit, quaerenii quid faciat, respondet: locos, ubi de universali rerum instauratione in al-
Fil rex! Sic etiam S. Aiigiistinus : « Crescai ergo tero Christi adventu fulura et de ultimo judicio agi-
Deus, qui semper perfeclus est, crescnt in le. lur, niinus altendenli et cogilalionum seriem, ver-
Quanto enim magis intelligisDcum, ct quanlo magis boriimque viro negligeniius perpendenti panlheis-.
capis, videtnr in te crescere Deus. Ipse aulem non miini sapere posse non negnmus. Verum taroen
crescit, sed semper perfectus cst. Intelligebas beri multo plures loci, qui contrarium aflirmant, el quin-
modicum, inlelligis hodie amplius, inlelliges cras tus ejusdem operis liber paene totus prudentem
mnlto amplius: lumen ipsnm Dei crescit in le, ila velut quemque lectorem otnnino convincenl, doctrinam
Deus crescit, qui semper perfeclus manet. Qnemad- de universali rerum omnium per Deum in consum-
modum si curentur cujusdam oculi ex prislina cae- C matione seculi absorptione, qua intereal, rron vero
citate, etinciperet videre paululum lucis, et alia die glorificetur et magis salvetur creatura, a mente Eri-
plus videret et terlia die amplius : videlur illi lux genae prorsus alienam fuisse. Expressis enim verbis
crescere:lttx tamen perfecta est, sive ipse videat, sive non solum plures in aeterna beatiludine gradus ju-
uon videat. Sic est et inlerior homo : proficit qui- storum staluil, (/') qui in Jesu pro eorum meritia
dem in Deo et Deus in illo videtur crescere; ipse praevisi et praedestinati, tleinceps sine fine Denm
tamen minuitur, ut a gloria stia decidal et in gloriam videbunt, verum etiam cerlum numerum singnlari
Dei surgat>. (c) Nec mintis A. Guniber in libro gratia in deificalionemsupra omnero (Pag. XXI) na-
Thomas a Scrupulis p. 223: « Und vvaskonnte diese turalem virtutem electorum.esse docet alque descri-
Liebe andres sein, als jene, mit der sich Gott auch bit; imo funeslum illum errorero, quo creata oronia
in der Krealur liebt, weil er in ihr seinen ewigen in Deo pereunt et cum Deo uno superslile confun*
Gedanken (Pag. XX) wiederfindet, in ihr einem Mo- duntur, ipsc nominalim reprobatel aspernalur. Jam»

a) Cf. lib. II, p. 122 (II, 22) « Ad quid > cel., et (f) Cf. lib. I, p. 8 (I, 8). <Nam unusauisque, ift
«
p. 124 (II, 22) Omnia igilur > cet. diximus, iinigcnili Verbi Dei notiliam lrr sfe rpso
(b) Cf. Heinrick Suso,s genannt Amandus Leben D pnssidciiit, qiianlum ei gralia donabitur... Quotus
und Sciirifienvon Melekior Diepenbrock.2 Aufl.Re- eiiim numeriis eleclornm, (ot eril numerus maosjo-
gensburg. 1837. iiuin; quania fuerit sanctarum animartim riiuiiirili-
der cntio, tantn eril divinarum tbeopljaniarurij pOsses*
(c) CL Gugler, Heilige Kunst Hebraer. Vol. I. sio >. Et lib. V, p. 586 (V, 38): < Quando erit nqn
p. 56. liem de Div. lib. IV, p. 332 (IV, 7) « llinc S. soliim
gcnerale snbbatum in omnibus divinis ope-
Augiislinus > cel., nbi S. Aiignslinus miris verbis ribtis; vcriim
oinnino idem quod Erigcna docet. llcni p. 34! (IV, rum in sanclis ctiam et speciale sabliaium saobatb-
9) « Quapropter de intelleclii >cet. Itcm lib. V."p. plcbiiur (lomusangelis sancltsque hominibus; et im-
475 (V. 24) « Quid eniiu sapientia >cet. Dei, in qua unusquisque, drdine slbi
congruo, coiistitiielur : a|ii inferius, alii superius,
(d) Cf. lib. IV, p. 3"20(IV, 5) «Miror cur > cet. alii in sublimitate naturae, alii super omnem natu-
(«) Cf. lib. Itl, p. 248 (111, 23) « Scd quod ralem virtulem circa ipsum Deum >. Eliam p. 515
theol. > cet. (V, 31) et 474 (V,24) et 550 (V, 36).
*• Latine sic reddi posse videntnr : < Omnes crea- ¥* Latine sic veiti posse vidcnliir :« Et hic qmdtsm*
lurae, utpole quae ellhixere eaedemque iniinansere, amoi1 quisiinin alinsesse potest nisi ille, quo Deus se
in uno aelernne sunl, vivenles in Deo, Deiim cogno- amnt, el in crealuris, in quibus aeternamideariisiiam'
scenles, quasi deifieatae, ul legitur in Evangelio : reperit, momentutn quasi propriae vitae offendit >?
Quodfactum est, inipso vita erttl >. ANIHADV. EOIT. ANIMADV. EDIT.
119 C. B. SCHLUETERIPRJEFATIO 120
si ad mitllas ptilchrasque respicere velis analogias, A J\ 2. Humanam voluntatem esse liberam ad eligen-
quibus Erigcna utilur ad banc fuluri seculi Qeiuaiv dum vel bonum vel malum, et genus humannm in
quodammodo explicandam alque dilucidandam, dc Adamo praevaricatum mortique obnoxium faclum,
hac rc prolinus minirae dubilabis. Hae analogiae in Chrislo et per Christum salvatum esse et vilae
sunl, exerapli gratia, de ferro in igne candescente, aeternae reddilum (e).
quod, totutn ignis factum, nihilomimis non dcsinit 3. Superbiam Luciferi, qui sua virlute Deus esse
esse ferrum; de aere illuminato, qui tolus lux solaris cupiebat, deleslandum crimen fuisse. Cf. lib. V.
faclus, tamen aer manet; de slellis, quae orienle 4. Deum ellicere, ut multa extra communem na-
sole evanescunt et tamen non desinunt esse. Quae turae ordinem eveniant, quo ostendat, se solumesse
siniililudines apud omnes fere probatos theologos Dominum, neque alium quendam — et consequen-
primorum seculorum mediaeque aetalis specula- ler, miracula posse fieri. « Nullis >,inquit, < con-
tivos possunt reperiri, nec scilicet confusioneinDei jecluris animi inquirendum, cur — res naturales —
cum creatura, imrao penetralionem seu inhabitalio- cx invisibilibuscausis in vi seminum seinel consti-
nem et inexistentiam amboruni ciarissime signifi- tulis non simul, sed lcmporis intervallis et locorum,
cant. (a) At lesle S. Paulo homo, qui Deo adhaerel, in formas sensibiles debenl procedere, qunsi non
iinus cuin Deo fit spirilus. Nec quisquam veteribus B I aliter ficri possent, si divinae voluntali aliter fieri
theologis in vituperium vertit, enthusiastice proli- videremr, quae nulla lege constringitur. Nam
tcnLibus,eum in finem Deum faclum esse hominem, et saepe contra consuelum nauirae cursuni mttl-
ul bomiui poleslas redderelur, qua Deus fieret, seu la solent fieri, ut nobis oslendatur, quod divina
(leificarctur: <TOUTOV yap yevot eaptev>; cf. I Cor. providenlia non uno, sed mulliplici modo alqne
VI, 17. Celcrum locos, quibus pantheislicam Dei cuin infinito polesl omnia adminislrare >. Cf. lib. 111,p.
crcalura unionem, qua creatura absorbealur et pcr- 229(111,16).
eat, auctor noster determinate aspernalur, hos af- 5. Nolionem classice dogmalicam Ternarii sancli
fcrre sufficiat: non poiuisset omnibus locis relinere recieque expli-
Lib. III, p. 243 (III, 20). Cf. et lib. V init. care. Verum ul hanc rem uberius exponamus, simul
« Mutalio ilaque humanae nalurae in Deum, non accingjmur ad tertiam, quam snpra notavimus, ob-
in subslanliae interitu aestimanda est, sed in prisli- jeclionem refulandnm.
num statutri, quem praevaricando perdiderat, mira- Ad III. Sane Erigena sanclam Trinitalem in spe-
bilis et ineffabilis reversio >. — Itera : « Non enim ciilativam tbeologiam introduxit et eandeiu sccun-
vera ratio sinit superiora inferioribus vel conlincri, dum symbohim Athanasianum, et nolionem ab uni-
vel attrabi, vel consumi. Inferiora vero a superiori- C versa Ecclesia receplam per sexluplicem analo-
btis naturaliter attrahunlur et absorbentur, non, giam cxplicavit. Quns simililiidinesplerumque.ipsiits
ut non sint, sed ut in cisplus salventur et sub- dogmntisverbisproponite(in(erprctalur,eadem ralio-
sistnnt et unum sint >. Item, ut lib. V etiam monet: ne, qua S. Bonavenlura.S. Bernhardus (Paj.XXIH), et
« Non autem, ul saepe diximus, essentiarnm aut jnm nnle eos et Erigejiam, S. Augustinus analogiam,
substantiarum conftisione aut interilu >. Denique sumtam de memoria, intelleclu et volunlale aniraae
eliam p. 559 (V, 37). humanae, quae in se una esi alque simplex cet., etin-
dem in finemadliibuerunt. Erigena quidem :
Gregor. Nyssenus ibid. : 1. Simililiidincmafferide communi omniumrerum
« Omnino tempore resurreclionis, secundumbene creatarum natitra sumtam, ene sive ralionabiles sint,
fiituram conversionem in Spirilu sanclo, per gra- sive irrationabiles. Omnes enim in hoc convcniunt,
tiam incarnali Dei, absorbebitur caro ab anima in quod in eis haec unum sunt : Essenlia, Virtus
spirilu, anima vero in Deo (b) >. et Operatio, (oOeia, Sivapiis, evipytta), qiiorum
(Pag. XXII)Deniquesi Erigena pantheismumsecta- primum absque inlercedenie teropore secundum
retur, docere non posset, quae docet: lamquam gignit; lerlium vero ex primo, mediante
1. Deum esse causam omnium super essenlia- I* secundo, procedit totumque manifestat ([).
jfem(c), nec categoriam essenliae sivc •Oo-fetf, nec 2. Allera, quae etiam apud nonnullos patres ante
ceteras novera categorias in Deum. posse ca- Erigenam reperitur, analogia est : Esse, velle,
dere (d). scire; quae ab Erigena ad priorem reducitur;
(a) Cf. lib. III, p. 243 (III,20). < Deinde per> cet. quae non sunt circumscribens >.
Cf. not. f.
(b) Cf. (d) Vid. lib. 1et lib. 11. < Non enira Deus genus esi
(c) lib. III. < Nemo tamen est pie credentiumi crealnrae > cet.
et veritalem intelligenlium, qui non continuo absquei (e) Cf. lib. V, p. 521 (v, 34). < Videlur enim >>cet.,
ulla cunctatione exclamet, causam totius universi- el p. 516 (V, 31). < Quamvis > cel.... < quarta cet.
tatis creatricem, supernaturalem esse et superessen- e.t lib. IV, p. 370 (IV, 14). < Multa enim praescil,
tialera et supra omnem vitam, et sapientiam et vir- quoriim non est causa > cet., et lib. V, p. 535, 540,
tutem, ct supra omnia, quae dicuntur, intelligiinlur• 542 (V, 36).
et omni sensu percipiuntur, dum sit horuro omriiumi (/*)Cf. lib. I. « Deumergo > cel., et ibid.« Absque
principium causale, et roedium implens essenlialei vero essentia >, lib. II, p. 126 (II, 23). < Nihi mihi i
et linis consiiromans omnemque motum stabilitans! cet.
qiiietumquefaciens, et ambilus omnia quae smit ett
 121 IN LIBRUM DE DIVISIONENATUR^E. 122
oslendit enim, Velle ad Virtutem, Scire aulem ad A sed in illicito tantum hujtis voluntatis motu ejusque
Operalioncm rationalis crealurae rererri (a). abusu, sequens S. Atiguslinum, ponit (e), perperam
3. Tertia a crealura irrationahili, a lumine scili- judicaverit, ideoque mali abominationem et lurpi-
cet solari petita; Sol , solis Radius, et radiorum tudinem negaverit, atque sancli Dei leges et insti-
Splendor ab iitroque procedens. lutiones adversus idem sancilas et ordinatasneglexe-
4. Quarta, raiionalem tantum creaturam respi- rit et conlempserit. Verum si eloquia ejus hac de re
ciens, in Iiumana anima et ejusdem moiibus seu fa- breviier ac summaUm concipias, senlentiam reperies
cullatibns manirestalur . Intellectus seu Animus , cum doctrina Dionysii Areopagitae et S. Augustini
Ratio, Sensus interior (vovc, Myof, Siavota)(b). paene omnino congruam. Erigena enim in hac re-
5. Quinla simili modo elucet ex imagine divina gionej in quam homo praevaricando (depulsus, ut
animi : Mens, Peritia*, Disciplina. Augustinus ait, a bonis non ad roala, verum ad roiniis
6. Item : Mens, Notitia sui, Amor sui in ani- bona et e bonis malisque mixta) de sede Paradisi ce-
ma humana, quae si ad lumen omnia illuminans cidit, ipsa eliam vitia,quae Deo quamvis non volenle,
convertitur, perfectissima fit S. Trinilatis imago(c). tamenpermittente, humanara naturam usque defor-
Ad IV. De theoria mali sane non omnino suffi- mant, non quidem in hominis, tamen in Creatoris lau-
cienle, quam sequitur Erigena, pauca tantum hic JB dem quodammodo vertenda putavit (f). Nullum enim
animadvertenda sunt. Quum enim auctor noster tam viliumexistereautumat.quodnonumbra sit alicujus
' pieiate, quam bilaritale insignis, fere non dissimilis virlutis.uU iracorreclionis,luxuriaquietis >,cet.,vel
Adamo,priusquam praevaricalus esset, quodammodo ex (Pna.XXV) cujus comparatione opposita ei virlus,
Dcura in omnibus et omnia in Deo videal, et usque cujns defectus et privatio est, majorem non acquirat
cognoscere.studeat: sane speculatio ejus praecipue laudem et magis extollatur (g). Sic etiam pulchram
in describendis bonis, dalis seilicet el donis divinis, pbantasiam mali, sub specie boni coloralam, a Deo
pcr qune Deus in opere creationis, redemplionis, fu- crealnm atque ideo bonaro esse, haud diflitetur (/<),
(uraeque consummalionisseipse glorificat etcreatu- non vero mendaciura malumque, quod hac sub spc-
ram bcalifical,cum(Pa<j|.XXIV)sublimi admirnlionis cie latet et veluti abyssus per eandem operitur.
amorisqtte intellectualis gaudio versatur (d). Quam Porro in consummatione seculi, quando cunctae
obcausam nibil ab eo magis alienum fuit, quam Dua- res in Dettm redibunt, Deusque oronia in omnibus
lismus isle tristis et rigor Manichaeorum obscurus. erii, omnem malitiam periluram esse aflirmat (t),
Celerum etiam, qnis negabit, in depingenda rerum neque Deo rerum universitalem peccare, id est, uni-
universilate albedinem el nigredinem absque verita- versum hunc mtindum, sub aeterniiatis specieetper
lis diminutionevaria atque diversa ratione componi, (J ejus cattsas consideratum (j) coram Deo valde bo-
misceri, et alierulram praevalere posse, prout in phi- num esse (k), etiam post praevaricalionem hominis
losopho vel liraor atque lex, vel dileclio, quae est per Christi graliam redempti. Quae omnia, si recte
Icgis plenitudo et sapientiae perfectio, locum obti- intelligas, sensum continent sanum probumque;
neat poliorem; prout vel dolor peccati et trislilia quin apud Dionysium Areopagitam et S. Augustinum
propter nefas ab homine commissum, vel gaudium multos ejusmodi locos reperire queas, qui suspicio-
redemlionis et beaia conscienlia praeclari et ad- ncm eodem cum jure et juslius movere possint.
orandi, quod Deus homo perpetravit, operis in ejus Exempli gralia, quum ille « malmn omnino nihil
menlepraeponderet? At quaerilur, ntira Erigena de esse > (/), ad significandam ejus «ibsolutamimpoten-
orlu mali, quera recle neque in Dco neque in ulla tiam el vanilatem, contendat; bic daemouem ipsum,
principali quadam causa mala ab aeterno existenti, qui bomicida ab initio incndacium et dixil et fecil,
neque in creatura, qua opere Dei, nec consequenler bonum appellet, quatenus sit, sive esse participet;
in hominis vel angeli voluntate qua divinitus data, quum porro malum in mundi historia dimicnns cum

(a) Cf. lib. V, p. 509 (V, 31). < Non aliter > cet., lT. (V, 36). Cf. etiam Ackermann « Christliches im
locos ex Auguslino et Dionysio citatos. 'Plalo>, p. 187.
(b) Cf. lib. II, p. 127 (II, 23) et ibid. <... siquidem (f) Cf. lib. V, p. 523 (V, 35). < Et hoc est malum >,
Patris in aniroo, Filii in ralione, S. Spirilus in sensu cet. Elibid., p. 522(V, 35). «Aliud enim > cet.
apertissima lucescil siinilitudo >. (g) Cf. lib. V, p. 521 (V,35). <Videtur enim > cet.
(c) Cf. lib. II, p. 161 (II, 51), ubi eliam S. Augu- et p. 552 (V, 36) et alibi.
slinus riliilur. Iiem lib. II, p. 113 (II, 19), et om- (A)Cf. lib. V,p.540(V,36).<NamlucuIentissime >
nino librmn secundnro.
(d) Cf. lib. V, p. 538 (V, 36). < 0 quantum > cet. (i) Cf lib. V, p. 516 (V, 31). < Aliud est enim >
(e) Cf lib. IV, < Et quia omne malum nec in na- C6t.
tura rerum substantialiter invenilur, neque ex certa (j) CL lib. V, p. 538 (V, 36) et Ackermann p. 320
causa et naturali procedit; per se enini considera- tamen et ibid. p. 231 et 302.
tum omnino nihil est praeter irrationabilem et per- (k) Cf. lib. V, p. 521 (V, 35). < Videtur enim > cet.
versum imperfectumque rationabilis nalurae motum: et ibid. p. 522 (V, 35). <Aliud enim > cet.
nullam aliam in universa creatura sedem reperit, (/) Cf. Die angebl. Schriften des Areopagiten Dio-
nisi ubi falsitas possidet; propria aiitem falsitatis nys, von Engelhardt vol. 1, pag. 97, et: Christliches
possessio est sensus corporeus >. Et porro ibid. in der Ptat. Phitosophie von Ackermann pag. 51 et
<Cujus mulier sensus, cui incaute animus (o voOf, 183 et 187.
Adam) consentiens perditur > cet. et lib. V, p. 544
12!i C. B. SCHLUETERI PR/EFATIO !N JJB. DE DIV. NAT. 1#4
bono antithetis rhetonmi comparet, quibus sermo A visures cssc; gloriam vero et gratiam deificationis
acrius excitatur ; quum animadvertat, per ipsos ma- eleclorum justorum, eorumque beatiludinem repro-
los veritatis et virlutis sectaloribus victoriam parari bos in aeternum non parlicipaturos. Quin eliam aliis
majorem (a); quum denique assentiente Leibnilzio locis aflirmat, eos post mortem vanis rerum, quibus
de magna mali, quod vocaiur, parte, non aliter tra- etiam in bac viia inquielc el insaliabiliter inhiantes
clet, nisi ut de ininus bono el perfecto, cui tanlum circumagebantiir, (Pag. XXVII)pbanlasiis et appetilu
major desit reaUtas. Vix aliud Erigena, Deum aflir- tantalico puniri (f). Poslremum animadvertas, se-
roans nullam ijaturam, vel nil in ulla crealura, quod culo nono Cliristianam doclrinam, quae de damna-
ipse fecerii, punire, sed istud lanium niliil et incau- torum est suppliciis, nondum tam accurato Ecclesiac
sale, quod non fecerit, quamvis praesciverit; immo dogmate deftnitam et firroatam fuisse,quam deinceps
hoc, malum scilicel, secundum aeternas creaturae seculo xni per concilium Lateranense qu.artum fa
ralionaU a Deo indilas leges sc ipsum polius per ir- cltim est. Quod ex ipsitis Erigenae verbis clarissimc
ralioiialein etiiinaUtral$mvoluntatis (Pag. XXVI)per- patet (g). Immo praeter Origenem etiam Gregorius
vcrsae niotum punire, quiim usque frustretur, et Nyssenns, Gregorius Nazianzenus, Basilius, el ipsc
lamen a niala voluntale non cesset (b). Ceterum Ambrosius el Hieronymus passira universnlem rcruni
Ei igena el de superbia, quam caput omnis malitiae B I apocalastasin docuerunt, simul cum ea fiiiem suppli-
vocal, et praesertim in Lucifero detesialur, et de ciorurn aeternalium statuenles.
fnlso libidinosoque voluulalis iv.otualque carnalis co- Postquam haec de Erigenae vita, indole et scriptis
pulae appetitu, qui in Adanio fuit, et deconcnpisceii- commemoravimus, simulque leslimonia de eo a cla-
tia serpenlis instar Evain.id esl, sensura (a"aQ-oaiv), rissimis viris praeleriti et magis eliam praesenlis
et dein per hanc etiam Adamum, id est, inlelleclum teniporis lata adduximus, nec minus gravissimns in-
(vovv) allicieute et seduccnte (c), uberrime traclal. cusationes contra ejus placila fac(i(alas recensuiraus,
Superbiaro et libidinem maximam stulliiiam vocat, leclori benevdlo opus hoc rarissimum, qtiod pro vi-
neque verba, quibus primi parentes post transgrcs- rili par(e a typographicis mendis primi et splius co-
sionem mandati divini sese coram jmlicc excusare dicis hucusque edili * nobis cura fuit ptirgaje, tradi-
student, ullo modo probal. Ex originali a.utempec- mus, potissimum eum in finem, ul novae el accura-
cato iion solum profundam derivat rerum divinanim tiori inquisitioni de roerilis viri praeclari, qui lam
ignorantinm et malam menlis concupiscenliam, mor- diu rumorc flagravit sinistro, ansam praebeamus.
teui, ct cetera mala , verum etiam corpus hominis Conferas crgo. benevole leclor, systema de Nalurae
materiale, quod sub tunicis pelliceis, quas Deuspri- divisione ab Erigena proposiium cum ethica Spino-
rois pareniibus fecit, innui putat; immoet sexualera C * zae aliisqtte recentiorum sys(ema(ispandieisticis, et,
masculi et feminae differentiam et divisionem, simul uli nos quidem opinamur, animadveries, specie lan-
cum gcneris humani propagatione, ut nunc est, ani- (nmmodo verae el genuinae cujusdam sapientiae
niali, cl homine indigna, quae in fuluro seculo ces- divinae tam multa alque praeclara ingenia potuisse
sabil, quando in universali rerum reditu omuis ma- seduci; quod sane minime faclimi fuisset, nisi Eri-
teria veluli foenuin in flamma ardebit, totusque hic genae aliorunique systemata multo majore profun-
roundus destruetur. Dcnique de suppliciis damnato- dilate, copia, et menlis acumineinsignia, simulque
rum, quamvis apud Erigenam passim significationes Christiano dogtnali magis congrua, propler tempo-
reperianlur, quales sunt: <aeterna supplicia, ae(ernae rum invidiam (am multos aequalium latuissent. Alio-
poenac, aelerna damnaiio, inexstinguibilis flamroa , quin enim cerlo Erigena ingenii sui splendore istos
irrevocabile judicium Dei (d) >, et quae ejtis sunt vicisset et obscurasset. Speramus tamen, fore, ut
generis, tnmen multis aliis locis sententia conlraria, philosophia nostri aevi, praesertim ea, quae niaxinie
quae scilicet suppliciorum aeiernitalem destruit, ab speculativa est, et dialeciica virtute pollet, et qtiae,
eodem proponi videtur. Dicil enim , nemineni a Deo poslquam omnem speciem sensibifem et verarn siri-
privari naiuralibus sive concrealis bonis(e), el dam- .j. ceramque imaginalionem, iiaiiiram, historinm et
natos lempore resurreclionis et restaurationis urii- dognin posiiivura retiquit, uni scilicet rationis abs-
.versalis, ubi omtiis malitia pereat, innovalum muu- tractae et «WTOV6I*OU nolioni universnli addicla,omnia
dum nulla prorsus umbra, nec ullo discrepante con- facere et excogiiare, nihil accipere et fide intelli-
centu difformaturos, iraroo per theophaniam quan- gere, omnia tollere, nihil ponere gesiit, et jam in eo
dam, quamvis a visione beatifica jusiorum roulto1 est, ut in absolutum incidat nihilismum, etiam per
diversain,Deum,lunc omnia in omnibus apparentem, Erigenae placita, qui, nolioni universali et dialo-
(o) Cf. lib. V, p. 521 (V, 35). «Videtur enim > cet.• (d) Cf. lib. V, p. m, ibid p. 510, 552,553 et 558
cum miris ipsiiis Augnstiui verbis ibi aUaliset p. 523 (V, 30. 56. 37).
(V, 31)« Quid enim > cet. (e) Cf. lib. V,p. 510;ibid, p.533 et534 (V,31.36i.
(b) Gf.lib. V, p. 513 (V, 31). «Impiis>vero >cet. et: (f) Cf. lib. V, p. 503, 512, 513, 516 et 517 (V,
p. 531 (V, 34), < GoiisiueravJmusenim cet. 29 31 32)
(c) Cf. col. 429, not. e et alibi. (<7)(Cf. Ub. V, p. 490; ibid. 508 (V, 27.51),
* Tribus sane codicibus Thomas Gale in adornan- in testimoniis, quae attulit,'supra excusis. ANiiwev.
'
da edilione priroa usus est, miiiilo Tliuaui, suo inte-• EMT.
gro, nec non codiceParisiensi.idquodipse testatur
425 ,EXP0S. J. SCOTI SUPER lERARtafiAM CAEUSTEM S. DIONYSIL 126
cticae arti qnamvis faveatvlamen nec hisloriam, nec: A acierna idea exposlulat, quamque jiOBnullirecentio-
fidei dogma, nec speciem visibilem omnino deseril, niin laniquam prophelico quodam somno denuo dc-
el abnegat vel (Pag. XXVIII)contemrtit, ad exilumi siderare coeperunt, tam in vita. quam in scriplis re
laetiorem perducaitir. Haud tainen inficiamur, He- ,'ver:iexprimere poluerint. Itaque magni hujus inge-
gelii speculaiionem, praecipue si eam cum philoso- nii efllgies pouatur juxta imaginesJDantii, Bonaveu-
phia crilica et cum subjeclivo idealismo compares, turae, i. Boehmii, paucorumque aliqrom, qui injuria
de Christiana philosophia el theologia optime esse temporum paulisper oppressi, et situ obscurati ct
meritam, alque etiam Erigenae scriptis facilius in-. pene ignoli, nuiic landem ea, qua decet, inler Cliri-
teliigendis quodamraodo certe viam aperuisse. Deni- siianos pbilosophos et poetas prae ceteris emindn-
que omnes qui auctoris noslri leclioni convenientem tes gaudent gralia et reverentia. Jam quicunque
opcram navabunt.libenter etiani illorum reminiscen- divina et aeterna adhuc suspiralis,eamque seclamini
lur temporum, quibus tam fide credere , quam ra- et amalis sapienliam, quae omnes vere sapientes
lione rerum nexuro et causas investigare, et alterum Iuce sua illuminal, sive parvi sin.t, sive magni, sit
alteri conciliare, hominibtis magis in promplu et vobis hoc Erigenae nioiiumentuni profundae el paci-
tanquam naturale fuit; quippe qui, quanlacuiique ferae delectationi, instilulioni, et validae in sancta
fuit iilius aevi asperitas et violentia, tnmen saepe B fide et pietate confirmalioni. Venile el guslate quam
divinam quandam sublimitatcm cum humilitalepiis- suavis sit Dominus I
sima, ineniis patiperlalem cum uberrima aelernarum Monasterii Guestphaloruin 4 Jan. 1858.
veritatum abundantia, vitani el grandi» opera cum
C. B. SCHLUETEB,
cogitalione-alta et profunda conjungere scivcrinl. Privatim docensphilosophiae
Eara ob cntisaro illis conligit, utfacilius philosophine in regia Acndemia Borussica
et poeseos cum retigione nnionem, qttam vern et monasterii Giteiiphalorum.

JOANNIS SCOTI

EXPOSITIONES

SUPER 1ERARCHIAM CAILESTEU S. DMTSII,

Cod.Vat.652,sec. xi A
Cod.Mon. ms. lal. 380, scc. xu. . . B
Ejusdcmcodicisaltera manus. . . . B*
— — tertia — . . . . B"
Cod.Brugensisn. 1, sec. xiv vel xv C]

JNCIPIUNT

EXPOSITIONES JOANNIS SCOTI

SUPER

J^rttrrlua^ &mctt aioni^u

.CAPITULUMI. C inscribitur de caelesti lerarchia, xv capitulorum

Sancti Dionysii AreopagiUe 9 primus liber, qui serie contexiiur, quorum primi titulus est: Quoniam
VARIAE LECTIONES.
*^A dyonisii. sic ubique. B* dionisii, sic ubique."'* A B C ariopagitae.
 '•••-.•,... •• "* •
127 ,:t.^|p0SI110Si» J^NNISSCO^.^11:'^
omnitidkina illuminalio secundutHbotiitatem varie A ne mireris, quo*^^«Jbjiiullam substilulam erea-
in ea ,quae ptaevisa mni^jptqvemefls,hoct,est, quo- turain, nisi convertatiiraa Crealorem, perfectam
Biam divinne bonitali* onmig illuminalio, quae imil- fieri posse. VSraj,siquidemdocel ratio, oinnia, quae
liplUitcr in.ea, qnae praevisa sunt, fa«ienda pro- suut, ad catisam siiam, ex qua, el per quam, et in
cedit, manet timpla jn seipsa l, ej, dum diffunditur qua siibsislunt, ut perficiantur, respicere. Intcl-
universaliter iaea^^quae sunt, ut sint, quia nulla leciualia quidem et rationalia imraediate * per se,
alia est rerum omnlum sensibiliunj,et inteUigibilium intcllecUivcro et ralione carenlia quadam medielate
siibsislcnlia praeter divinaebonilatis illuininalionem ralioiiabilium et inteUigibiliuminterposita, ad ununi
et diffusionem, non desinit esse in se ipsa simplex universitatis principium convertunlur. Omnis itaque
el inexhausla. Est enim fons non deflciens, et in dalio oplima, el omnis donatio perfecla, desursum
omnia, quae sunt, inflnila numerositate profluens. est, id esl, desursum descendit; a quo, nisi a fontc
El non solum in omnia manal et provenil, tit subsi- ineffabili omnium bonorum, a Palre luminum? Q_uo-
stant, vcrum etiain 8 universa, quae ex ipsa, et in cunque enim seu sensu corporeo '" inlernuniiaiile,
ipsa, cl per ipsam subsislunl, in unam ineffabilem seu puro intellectu invesligante, in univei'silate con-
harinoniara v coaplat, ita utin universilate multiplex dita ad liquidum percipitur alque cognoscitur in
sit • per iufinitam multiplicalionero, et in ipsa omnia B subslilutionibus naturae et perfeclionibus graliae,
iiiuini sint per incoroprehensibileinadunationem»Et non aliunde nisi a Patre luminum procedil. Pater
hoc est quod ail: raanet siinpla et non hoc solum, auiem luminura est Paler caelestis, lumen primum
sed unijical illuminala, hoc cst, pcr suam illumina- atque inlimiim, a quo lumen verum, Verbura suum,
lionein et processionem facta. Tolus itaque tilulus per qubd facla sunt omnia , et u in quo substiluta
csl primi capiluli: Quoniam omnisdivina illuminalio, sunl omnia, unigenitus Filiiis suus nascilur, a quo,
secundum bonitalem varie in provisa B proveniens, Patre dico, coessenliale sibi Verboque suo lumen
manel simpla, el non hoc solum, sed unificat illumi- procedit " Spiritus sanclus, spirilus Patris el Filii,
nata. in quo et per quem donaliones graliarum dislri-
§ 1. Ipsum vero capitulum ex sentenlia Jacobi ' buuntur in omnia. Et haec est irina lux, et trina
aposloli orditur: Omnedatumoplimum,yel utexpres- bonilas, tres substanliae in una cssenlia, Pater et
sius de verbo in verbum transferatur : omnis datio Filius et Spirilus sanctus, unus Deus, una bonilas,
oplima,et omnedonumperfectumdesursumest,descen- unum lumen dilfusum in omnia,quae sunt, ulessen-
dens a palre luminum. Quae aposlolica senlcntindivi- tialiter subsisiant, splendens in omnibus, quae sunt,
nam dalionemex divina donatione mirabili iliscernit ut in amorem et cogitationem pulchritudinis " suae.
dilfercntia, oplimam quidem dationem universalis ^ converlanluromnia, sripereminens omnia, quae sunt,
crcalurae substilutioni distribttens, perfeclam vero ul perfeclionis suae plenitudine fruantur omnia, et
donaiionem divinae gratiae largitati; quoniam omne, in ipso oinnia unum sint. A Patre itaque luroinum
quod est, duobus modis divinam participat bonita- onmia lumina descendunt.
lcin, quorum primus in condilione naturae est, alier Sed fortasse quis dixeril: Quomodo omnia, quae
jn disiributione graliae perspicilur. Nihilquippe est sunt, lumina sunt? Quamvis enim universitas rerum
in universali crealura, quod bis duobus careat. ojnnium u a Patre per Filium et Spirilum sanclum
Subsistit enim omne, quod est, ac divinae graliae cendita sit, Pater quippe vult, Filius facit, coopera-
juxta convenientem sibi analogiamparticeps est. Et tur Spiritus sanclus, proprie lamen et specialiter de
nolanduin, quod non simpliciter est dictuni : Omnis intellectualibus et ratiounlibus condila lumina a
dalio oplimaet omnedonumperfectum-Primordialiter Patre luminum per genilum lumen perque lumen
quippe inomnibus, quae sunt, praecedil datuin' procedens "oporletpraedicari, cetera vero plus illu-
naturale substilutum, cui subsequenler 8 distribuiiur jninari, quam luroina esse, credenda sunt! Sed huic
perfectae donationis augroentum. Et ut scias dalionis consulta ralione facile possumus respondere. Et
et donationis manifestissimam discrelionem, intuere, _. primo quidem dicendum: si Pater luminum per se
ait: Omnit datio hoc omnis crea- ipsum lux esl, neque enim Paler Iuminum esset, si
quod optima, esl,
in se ipso lux non subsisteret, omnia, quae fecit, in
lurae subslitulio valde bona; sicut scriptum est: sua fecit, quae etipsalux esl'°, quoniam
c Et vidit Deus, et ecce omnia bona valde >. Quo- sapientia
coessentialis Patri luminum est : numquid aliter
niam vero nulliussubslitutio perfecta sit, uisi adCrea- exislimandtim nisi utls omnia, quae Pater lux ln
lorem couverlatur, sequitur : et omne donum perfe- sapientia, coessentiali sibi luce condidit, lumina con-
clum. Praecedit ilaqueoptimanaturaesubslitulio, cui dila credanlur et intelligantur? Pater autem suae
ad perfectionem additur adCreatorem conversio. Et sapienliae Paler est. Igitur omnium, quae iu sua

VARIAELECTIONES.
1 Sic AB. * B in ea universaliler. 'Bverumiamen. Cut subsisterent. vere. etiam. * AB armoniam,sie
8 B*corr.substiluto. *AB inme-
ubique. 'Btitmulliplex. "SicAB. 'B donnmdatum. 10 B'subsislenter,
diate, sic'*fere ubique in anle m, l non adsiniilalur. corporeo om. B. " et oni. B. " B procedit
" est oiu. B. 16 ul om. B.
lumen, A B pulcritudinis, sic ubiquc. "' B omniupt rerum.
 129 SUfflEftIERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSH. 130
sapientia fecit, ipse Pater esse necesse est, scilicel. A Pulchre igitur tbeologus DeumPatrem luminum pa-
Patrem. Quod etiam ipse Dominus Cvidenter aslruit trem appellat, quoniam abipso sunt omnia, in quibus
dicens : i Conflteor tibi, Domine Pater caeli et et per quaeomnibussemanifestat, etinluce suae sa-
terrae ». Est et alia ralio, quae luculenler edocet, pienliae litminisconformiaunificateifacit. Bealusau-
omnino crealuram visibilem et invisibilem lumen tem DionysiusAlhenarum episcopus de caelesti ierar-
esse conditum a Patre luminum. Si enim summa chia, hoc est, de caelesti episcopatu supermundalium
bonitas, quae Deiis est, omnia, quae voluit, propterea virtutum,inquibus raaximeet principaliterpostpri-
fecit, ut, quoniam per seipsam invisibilis et inac- rnordiales causas paler luminum data sua optima et
cessibilis lux est, omnem sensum et intellectum dona stia perfecta et multiplicat in infinitum, etin se
superans, per ea, quae ab ipsa * facta sunl, veluti ipsum revocat iu unum, volens scribere praefatatheo-
perquasdam lucubrationes *in notitiam intellectualis logica, theoriara orsus est, quam subsequcnter expla-
et rationalis creaturae possit descendere, quod etiam nat, dicens: Sed et omnis Patre moto manifestationis
Apostohis edocet, ait enim : « Invisibilia ejus a uminum processio, in nos optimeac large proveniens,
creatura mundiper ea, quae facta sunt, intellecta iterumut unificavirtus nos replet, etconvertil ad con-
conspiciuntur i : quid inirum, si omne, quod inac- greganlisPatrisil unitalem et deificamsimplicitatem.
cessibilern lucem quodam modo *, ut accessibilis JJ Quoniam beatum Jacobum de processione et multi-
sit, puris intellectibus introducit, lumen illuminans plicatione divinorum luminum per data naturae et
animos, et in cognitionem Creatoris sui eos revocans, dona gratiae solumraodo videbal dixisse, de aduna-
nulla rationeobstanteintelligalur? Verbi graiia, ex * tione vero eorum, inque fonlem suura restilutione
intimis naturae ordinibus paradigma sumamus. Lapis siluisse, merilo hanc sentenliam subnectit. Ac si
iste vel hoc lignum mihi 5 Iumen est; et si quaeris, diceret: Non solum data el dona divina, quae post
quomodo, ratio me admonet *, ut libi respondeam, angelicas substaniias in humanis menlibus adhuc
hunc vel hunc lapidem consideranti' multa mihi morlali carne gravatis roaxime flunt,desursum sunt
occurrunt, quae animum meum illuminant. Eum a palre luminum descendentia, verum eliaro omnis
quippe aniroadverto subsistere bonuro et pulchrum, processio divinae illumiiialionis, quae inelfabili pa-
secundum propriam analogiam esse, genere specieque terno motu in nos copiosissiroeet multipliciter pro •
per differentiam a ceteris rerum generibus et spe- venit, ilerum ipsa congruenler, duro sit virius nos
ciebus segregari, numero suo, quo unum aliquid flt8, uniftcans atque rcstiluens, sua gratia implet et con-
contineri, ordinem suuranon excedere, locum suum verlit ad ipsum Patrem, qui ad se congregat, quae
juxta sui ponderis qualitatera petere. Haec horumque a se procedunt, et in se unificat diversa, et deiflcat
similia dum in hoc lapide cerno, lumina mihi fiunt, iC sibi confonnia, etsiroplicat " veluli in infinilam nu.-
hoc est, me illuminant. Cogitare enim incipio, unde merosilaiem mnltiplicata. Qua " aiitem ralione
ei lalia sunt, et intueor, quod nullius crealurae sive 7t-«Tpoxiv»iToe;, id est, paler molus a Graecis dicalur,
visibilissive invisibilis parlicipalione naturaliter haec non incongrue quaerilur. Quomodo enini immulabi-
ei insunt, ac mox ratione duce super omnia in causam lis movelur, vel a quo movelur, vel in quid u et ad
omnium introducor, ex qua omnibus locus et ordo, nu- quid movetur, non infruciuose a sapientibus invesli-
merus et species genusque, bonitas et pulchritudo9et gutur. Movet igilur seipsum non localiier, non tcro-
essentia, ceteraque data et dona dislribuuntur. Si- poraliter, sed iissuperessenlialiter super loca et tem-
miliier de omni creatura, a summo 10usque ad deor- pora movelur a seipso. Nulla siquidem causa prae-
suin, hoc est, ab intellectuali usque ad corpus, ad cedit, quae ipsum nioveat, cuin sit ipse prima una-
laudem Crealoris referentibus eam et se ipsos, et que causaomnium motuum. Ipse est molus et stalus,
Deum suum studiose quaerentibus, et in omnibus, roolus slabilis et stalus mobilis. Quoarguinenlo, dic
quae srint, eum invenire ardenlibus, et super omnia, quaeso, approbas immobilem Patrem moveri? Ex
quae sunt, eum laudare diligentibus lux introductiva nomine argumentor. Si quaeris nomen illud, audi.
esi, suis rationibus consideraiis, Jiquidoque menlis ln utraque lingua, graeca videlicet lalinaque, Pater
contuitu perspicuis. Hinc est, quod universalis hujus D : vocalur; et graecequidem componitur7r«T>j/>,liocesi,
mundifabrica maximumlumen fit, ex multis partibus itavca.TopSn16,id est, omnia servans. Non " tibi vi-
vcluti ex multis lucernis compactum, ad intelligibi- delur recte moveri, ut custodiat omnia, qui servat
lium rerum puras species revelandas et contuendas et salvat omnia, quae in unigenilo suo recit? Audi
mentis acie, divina gralia et rationis ope in corde eliam illud : Pater et Deus vocatur, hoc est, 6eis "\
lldeliura saDientuin cooperantibus. currens, nomen a verbo Bea> ", quod idem curro,

VARIAELECTIONES.
1A«». 'AB lugubrattones. * A 4B nl ab ex (punct. indicat,, ex^elendum esse). " miciti,
quodammedo.
sic ubique. * AB ammonet, sic ubique. 7 Corr. B*,AB considerans. 8 B sil. * ex qua omnibus— pul-
chriiudo ora. B. i0Bassumo. ll Patris ora. AB, mnrg. adscr. B* 1J AC simplificat. ,a B' marg.
adsci. De motu palris. u Sic BC, A inquit. "• B set, sic fere ubique. ie B" marg. adscr. patir, hoc
est panlateron. " AC iVtim. 18 B* marg. adscr. theos. " Sic CB* (B* theo pro 8i<a); AB nomen <9SM
(B deo) a verbo.
PATBOL. CXXII. 5
151 EXpOSriMJNES JOANNIS SCOTI , 4, t3|
derivauim '. Curril' enjjn per ompia, inrojgug ct A liones, quantum possibile esl, retpiciemut. Jam irunc
substaiqificnns ojmiia, El HHis ct qualis ' gsl ejus incipit dc caelcstibus ierarchlis, hoc csi, episcopati-
niouis? Verhuni wiuiii mqtus suus est, serjjio suus bus tractare, Et est ordo verbqrum : Nonuc crgo"
motus ujus esl, de quo Psnlmjsta ail ; < Veiociier icspicicmus, quantum possibile est, in sacratissiino-
currii sernw cjus », et ipse sermo dq ge jpso : < El rtim eloquiorum a Palre iraditas illuijjinaliones, in-
serino, inquit, quem audistis, non <set IJJCIIS,sed vocantcs Jesum ? Sensus aulcm mlis csl; Qunniam
miuciiiis uie Palris >. Audi el alinm motum Patris, cx ipsq Patre omnia veniunt, et in ipsiim redeunt,
cooesscntialcmsibi ct Filio.gno, qui niouis procedcns nonne nos, qui invocamus Jcsum, qui esl '• palcr-
dicilur Spiritns vorilatis, quem inillil Palcr in no- num lumcn, lumen vidclicet de luininc, clverum
niine Filii sui. Sumraa ilaque Trinilas iriniis immo- lunien dc vero luniine, qui jllymioat mnnem lio-
bilis niolus cst: Paler roovetur gignendo Filiura njinem vcnienieijj in munduni, in ipso cl pcr ipsutn
suuni, in quo cl pcr quem fecit oinnia; Filius movcliir reslauraUiin 16,per qucin, Jesum •' sciljcei, adprin-
fncieus ipinc vult Pnler; Spiritus movciur cooperans cipale liitnen, quod Patcrest. accessuni luiUu.initUj,
Filio et Patris volunlali. (inaccessibilis enim erat nabis illa jncomprahensibi-
l)i>moiiisunimae bonilntis nd servanda, fncienda, lis lux Patris, priusquam incarnarcUir el honio IU}ret
pcrlicicndn omiiin, ipsc Dionysius copiose disserit. B lux ab eo genita, quacest Chrisius; ipso auiem hu-
Sed noinndum, quod i.i hac pcriodo \ sicul el in inanato, ei in nostra nalura facto, ace^tssum habe-
coteris nc pnene omnibus, simplicia verba pro * in JIIUSad in»isibilem Palieiu; naijj dum inlelligimus
Graoco composiiis J prppler faciliorem inlroituni Chrisii humnniiaicm, prolcclo cogu<JScimu8,quanjtum
diflicillimoriiniiiilcilecluuin translulinius, pro <?WTO-dniur nobis cognoscere, ipsius el Patris ei Spirilus
1S divinilatcni: hino est, quod
fovtias ', hoc esl, lumiiiunj apparilionis, illumin.i- iitritisque abdilani
tionis soluniijjodo ponenies, et pro ayadoSoTw?", ipscail: « Philippe, qui mo vidot, cl Palrem menm
quoil esi atlverbtaliier oplime ', dalivc, alTntim,vcl videi >, boc esi : qui roe vcruni Dcunj et jiaminer-i
bene ac Inrge. iliud ctiam, quotl dixiuius nos replet, intelligil, ipse Pntrcm iiieuro iunie intelligit, qujaegc
quoniam ex anibiguo Graeco, quod esiavKwlav l0, i<iPatrc et Pater in me ct ego ct Pntcr unum suinus)
tr.inslnlmii est, pneslel sic trnnsferri : nos compli- in sajiciissimorum eloquiortiii) a Patre iraditob iliu-
cnt, ui sit sersus : Qucmndmodiimdivinae illumina- minationcs, hoc esl, in'9divinns visiones, quas Paltjr
tionis proccssio copiose nos nnilliplicat in inliniia- nobis tradidil in sacris Scripturis, quantuoi possi-
tem, iierum coinplicat ct unilicat el resliliiit in sim- bileost adhuc carneciicuiiisciiplis, respieieuius?AiU,
plicem congrcgnntis et deiftcantis nos Patris unita- iit oxpressius inGracco lcgitiu•«WjfatNtptwM,bocest,
tom. Hoc autem dico, quoiiiani fere lOla heali Dio- G nuliiiii interiorum " cordis ocukmim erigerau» u1
,l de infmiln
nysii per omncs hos lihros inlcnlio cst Hoc auteni dicit, quouiam ex visioiiibus prophe-
nuinerositale multiplicalionis snbsisleniis ncr sc licis, quasGraoci 8io<}«vi«,-s 3 appcllant, id est divi-
summi boni in oiimia, quae per sc " ipsa nec esseiu, nas apparitionos, caolesliuiu virtutum nrdinaliimes
nec bona sjibsislerent, nisi parlicipalionc ipsius cs- ct dispositiones, quas ierarcbias rocat, iiinyime lui-
sentiae boiiitaiisqiie csseni, et bona esscnt, deque manis nientibiis in quibiiidain ex sciibibilibus rebus
ipsius muliiformis niimcrosiialis ilenini reductione coiiformaiionibus similibus vel dissiinilibus intro
rediluquc in ipsuro siiiiiiiiuni bonuin, in quo miinc- dtictac stint. Et hoc esl qtiod suljjiinxil: ct ab ipsis
rositas inliniln lincni ponil ct unum cst. El hoc apo- symbolice ,k nobls et anagogiee mauifeslata* cttele-
Slolico pcrbibet lesliinonio dicens: Etenim ex ipso slium animorum ierarchiat, qttanlum patemet suum*..
omnia el in ipsum, :il divinum ait verbum. Ac si <li- ivspiciemtts,hoc cst, per ipsas divinorum eloqiiioriinj
ceret: Proptcrca divina virtus colligit nos ct coinpli- illuminationes, inmenlibns prophelicis a Deo tpndi-
cat ad congreganlis Patris unitntem ci deilicam las, noij por se ipsas, vcruni per symhola, h«c csl,
simpliciiaiem la, ut sancta apostolica icsiattir sen- pcr signa sensibilibus rebus similia, aliq.ininlo ci
tcniia. pura, aliqnando dissimilin et confusa, et per aiii.go-
§ 2. Sequitur: Er<joJesu-.n invocanles patcrmtm gen, hoc est, per ascensioncm nieittis in tlivina my-
lumen, quodeslverum de lumine u, qnod iUnminaiow- sleria " coiileniplahinnir, (|uanlum nobis sinitur,
nem kominem venientein in mundum, per quem ad manifcstaias cwlesliiiii'. inlcllectiium dispositiones.
principate lumen, Pairem, acctssum habuiinus in sa- El quoniaro principium ei fons est loiiiis ilhnniiin-
cralissimoruin ctoqitiornm a Palre traditas itlumina- lionisinvisibilium sul)staiJlianiin,sivc prius in tb«»-
VARIAELECTIONES
1 B' supra adscr. estdcrivaluin; C quod est curro est derivalum. * C cucurrit. * A qualiter. *•AC
perioda. " Pro oni. ABC, ndtlidi ex coni. 6 C oppositis. 7 ABC' fo>TOfcviasli' iiu<rg. adscr. pro
»iioio(anias. "* B" marg. adscr. i. e. agadotkos. 9 A oblime. ,0 Sic'*AB. '' Sic C<est mt. Alt, snpra
Jdscr. B". Sic I5C,se om. A. 13SicC, timplicitalem om. AB. De /nnune oni. textii» tjracc. ei
a. Scoli vcrsio. '" Sic C, pro '•'
esi AB </«<?. AC rcsfajtrai-um<M(. " Jetum om. II. "" SiC AC»B
7<ti
vduiiam. " BC «awelis. ,0 B' marg. ndscr. ananeutomen. *' Coni, A ifrterionsm , B wterieriiin (pim-
cta B" mliecissc videtur), C boc esl mirum inieriorem. " B erigemitr, C exigcmus. '• B* marg. adscr.
tlicopluinitis. *v AB smboiice, sic B. ferc ubiquc, A interdiim. " B misicriii, ubiquc.
 153 SUPER ffiRARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSH. 15*
logorum visionibus, sive posterius in spiritualium,i A ipsos Graecos pro compositis simplicia. Ipsi quippc
•virortim mentibus, qiiibus datum est divina nosse3 pro Qsupxmp 20Patre t?»ttjvitarepa. " , id est divi-
arcana ', pater luminum , a quo omnia proveniuntt num Patrem, el pro fturoSoaiu \apinplav '*, id est
et in quem omnia recurrunt, propterea subjunxit: : claritatem, frequentissime ponunt *8. Quis esl au-
el principaiem et Superptincipalem divini Patris da- tem radius ille simplex paternae claritalis, in cujus
ritatem, quae angetorum nobis in figuratis symbolis s conspectu *4ab ipsa clarilate immaterialibus et non
manifeslal bealissimat ierarchias, immaterialibus s ett litubantibus mentis oculis intellecta reponirous, me-
non tremenlibus mentit oculis reeipientes, iterum ext rito qnaeritur. Et mihi quaerenti nihil probabilius
s ipsa in simplum suum ' tesliluimur * tadium. In- occurrit ad credendum el inlelligendiim, quam Dei
tuere, quemadmodum processionem divinae illumi-- Patris Verbura *•, quod instar radii ab inaccessibili
nationis a Deo Patre in nos, et iterum ex ipsa pro- el invisibili sole, id est Patre, in universitatem
cessione clarilatis et multiplicatione ^ noslramI sensibilis el intelligibilis creaturae, et maxime ac
restitutionem in simplum ipsius procedentis lncis; principaliter in angelicos et humanos intellectus
radium per singulas edocet periodos 6. Est autemi diffunditur, impieiis omnia, perficiens imperfecta,
hujus * periodi verborum ordinatio : et restituimur penelrans obstrusa, illuroinans mysierin, formans
iterum, ex ipsa videlicet muliiplici dalione, in sira-. B| visiones in interioribus sensibus tbenlogorum, ape-
plum ipsius radium, dum recipimus 8 imraateriali- riens iniellectus eas visiones quaerere et intelligere
bus et non trementibus menlis oculis, sed spiritua- volentium , et seipsum secundum analogiam nnius-
libus et infirmis simul 9 theoriae oblulibus, princi- cujusque omnibus in se inlueniibiis roanifeslans.
palem et superprincipalem , boc esl, plusquami Qtiod ex consequentia praesentis capituli facillime
principalem divini Patris clarilatem, id est, ex divinoi quis polest approbare. iNninsequitur : Etenim neque
Palre dalam illuminationem, quae angelorum nobis; ipse usquam unquam a propria singulari sua unitate
in figuratis symbolis , hoc esl, per formas signilica- deseritur, hoc est, ipsa patris luminum claritas* 6 pure
tivas, bealissimas manifestat ierarchias. Ac si plane: a nobis ac firmiter intellecla in simplum suum ra-
diceret: Dum principalem, elplusquam principalemi dium nos resliliiil, quoniam ipse radius ntillo loco,
ex divina procedentem clarilate 10intellecfuali visui nullo lempore, a propria et singulari sua unitate, id
et vacillantis animi contuilu percipimus , per qiiaini est simplicitalc, relinquitur. Quid ''eniin simplicius
nobis beatissimaeangelorum ierarchiae perquaedam i Verbo Dei, dum per seipsum in Paire suo super
symbola manifeslanlur, iterum per ipsam in sim- oninia cogilatiir, qiiantuni se sinit cogitari? Quid
plum suum radium restauramur. Et notandum, quodI eodem multiplicius, dum super omnia, quae in ipso
hic quoque, sicut superius, simplicia pro composi- C *i et per ipsum facta stint, expandiltir,
intcllectibusque
tis translulimus verba. Fro eo enim , quod est Beap- sapere valentium numerose distribuilur? Et ne exi-
Xtxovizarpis ", divini Palris, el "ywTOiWeKV, clarita- stimes, quod aliud sil clariias Patris, aliud radius
tem posuimus. Nam Qeupyj.it.os 13 ad purum Irausferri Patris. Claritas Patris* 8, radius
Patris, Filius suus
non potest, nisi per periphrasin u; dicilnr enim est, qui Palrem clnrilicavit mundo, qui super omnia
Btapxtxos •• Pater, quia totius Deitatis principium uniformis est ", el forma omnium 30, et in omnibus
est, Filii per generationem 16,Spirilus sancti per mulliformis est, et multiformilas omniuni, et maxime
processionem. itotoSoaia " vero esl luminum in angelicis et humanis menlibiis. Et hoc aperie de-
datio , quae specialiter ad Patrem retertur, qui clai*atdicens : Ad anagogicam vero et unificam eorum,
omnium luminum dalor est. Pro eo itaque, quod quae provisa sunt , 1, contemperantiam optime et pul-
polest per ambitum transferri sic : et principalem et chrc mnltiplicatur el provenit, munelque intru se in
plusquam principalem luminum dalinnem a Palrc, incommutabitisimititudine unifurmiter fixus, et in se,
qui in Deitale principium est, facilius nobisvisum ls, qunntum fas esl, respicientes proportionaliler in se
quamvis virtute verbornm longius, ponere : et prin- exlendit 3' et unificat secundum simplicem sui unita-
cipalem et superprincipalem divini Patris clarila- lem , hoc est: diviims radius , quamvis propriam
tem ", ea ratione ducti, qua saepe invenimus apud D ' siroplicitatem et singularem unitalem stiain
non
VARIAE LECTIONES.
' AB aixhana, sic fere ubique. ' B materia, B* supra adscr. libus. ' In non trementibus —
siniplum
suum om. B. * A resiituunlur. " AC mullipticationem, B mullipticationem
(punct. B* adjec. videtur).
* AC perindas. ' hujus om. B; C ejus. 8A recepimus. 9A simililer.' I0SieABC;
" foriasse le-
gendutn : ex divino Patre procedentem claritalem. B' adscr. ls B* marg.
adscr. et pro eo quod est photodosian. " B* marg. marg. thearchicoy
adser. thearchicos. ''* patris.
AB perifrasin; sic /"
'" la
pro ph fere ubique. B* marg. adscr. thearchicos.
"
Sic C; AB pro Filii per generationem simpliciler
proferttnt: deitas, quod sensu carel. B* marg. adscr. photodosia. 18B* adscr. est vistim. " Sic BC,
AB ctaritaie. *° B" marg. adscr. thearckico. *' C* niarg. adscr. idest thionpatera. ** Sic AB; B* roai-g.
adscr. id est pkotodoiia lamptyron; C profert: et pro phoiodosia lamptyron. " Sic BC , AB ponif. ai B
conspectum. "-Recens manus in B marg. adscr. quod Dei Patris Verbttmin universitatem cet. 26Slc C, A
clanialis, B claritatis (punct. adjec. B'). " B* marg. adscr. De simplicitate et muttiplicitate Dei. as lu A
maims recens voceiii supra adscr., quam raditts aut Pater legas. B* adscr. Pater est, etmarg. adscr. compa-
ratPatrem o.d clarilalem, Filium ad radium. -'' Qui Patrem ctarifieavit—uniformisestom. B. a*Pro omnium
C hominum. 31 B quae sunl praevisa. 3i B exlendit in se.
155 EXPOSITIONES JOANNIS SCOTI $$?_;
deserat, pulchre lamen multiplicatur et procedit A nostra, qua rebus sensibilibns adhaeremus, redacti»
in ea, quae provisa ' sunt, ad eorum anagogi- nein per inlelligibiles aetales, quibus per acliouem
cam et unificam conlemperanliam , coadunationera etscientiam raiionalis anima crescit, donecoccurra-
illam videlicet, quae sursum ducit ' et uniflcat mus in virum perfectum, hoc est, in plenissimam
oinnia. Non enim omnia subsisterent, neque, ac Christi, qui est finis perfectionis nostrae, contenipla-
veluli quis dixerit: qua ralione et cur simplex iniil- lionem, et inipso et cum ipso perfeclissimamaduna-
tiplicatur? ad principium siuim , quod sursum cst, tionem. Itaque " et ipsa summa ac sancta Trinilas,
Patrem 'omnium dico, redirent, si non radius ille et" specialiter ipse Filius, omnesque caelestes virlutes
inelfabilis diffunderetur in omnia, ut subsisterent in quibusdain similitudinibus divinis apparuere pro-
omnia, et in ipso unum eflicerent 3, suoque copu- phelis, in humana videlicet efligie, in leonina, vim-
larentur initio. Et dum pulchre multiplicaUir et in lina,aquiliua, equinn 13, diversi coloris, ignea, nebu*
omnia procedit, manet in seipso, movelur incommu- losa, electrina, fluviali, rotali, celeriter currenti, ce-
"
tabilis, sui simul uniforinis fixus, et eos , qui in se, lerisque " similiterfiguralissymbolisformantur.In
quaiiLiim ras esl, hoc est, quanUim licet eisque con- sequenti autem libro per sacramenta visibilia et
ccditur, respiciunt, juxta illorumpropriam analogiain corporalia Veteris Novique Testamenli idem Dei ra-
in se ipsum exlendit, hoc est, ad se ipstiru erigit el B I dius, Verbum, caeleslesque virtutes propler nos con-
unificnl c.osad similitiidinem suae simplicis unilalis. formari docentur. Verbi gratia, in tabernaculo "
Se;l quia ipse radius, per se ipsum incomprehensibi- erat arcn " testamenti in ligura Dei Verbi propter
lis, invisibilis, inaccessibilis esl omni creaturae, si- nos incarnali; erant duo Cherubim ls circa arcam
quidem scnsus omnes omnesque superal intellectus, hinc inde volilantes " in similitudine *° supercaele-
non poiuit omnibus, in quibus multiplicatur, appa- stium substantiarum, quae circa Dominum Jesum
rere, nisi per quaedam velamina nobis connaturalia, Christum aeterno el intelligibili volatu circumvolant.
quibus sese adhuc in hac carne constilutis quoquo- Similiter iterum in templo eadem arca Cherubimque
modo manirestare voluit. Sequilur : Et enim neque erani in eodem typo, ceteraque legalia symbola. In
possibile esl, aliter nobis lucere dwinum radium, nisi Novo " vero " sacramenta baptismatis, allaris, cali-
varietate sacrorum velaminum anagogice circumvela- cis, vini, panis, sacerdotum, et mvslici chrismatis,
tum, el kis \ quae secundum nos sunt, per providen- celeraque, quae in figura Chrisli ponunlur, de qoibus
tiam palernam connaturaliter et proprie praeparalum. iraciare nunc et longum est et superlluum, qiioniara
Ac si diceret : Palerna providentia,-et inelfabile di- in secundo copiosissimeactitantur. In eo *3 vero, qui
vini amoris erga salutem et reductionem " nostram' est de divinis nominibus, peripelesmata ai radii stint
ad ea, quae peccando deseruimus, sludium, invisibi- *" '
principaies causae, verbi gralia bonitas, essentia,
'
lem 6 per se ipsum radium variis ac sacris vela- vita, sapientia, veritas, virtus, ei similia. Et ut bre-
roinibusjuxta rationes anagogaecircumvelavit, et ex: viter dicam, omnes species visibilis et invisibilis
his, quac connaturalia nobis sunt ct propria, et utt creaturae, omnesque allegoriae, sive in factis, sive
comprehensibilis nobis esset, qui aliter comprehendii in diclis, per omneni sanctam utriusque Testamenti
non potest, modum quendam apparitionis praepara- Scripturam, velamina palerni radii sunl, et ipse
vit. De quibus velaminibus et in hoclibro, qui estt radius secundum carnein suam suimet secundum Dei-
de caelesli ierarcbia, et in sequenti, qui scribitur deJ latem maximuro velamen est nobisque connaturale.
ecclesiastica ierarchia, nec non et in tertio de divinis5 § 3. Sequilur : Propler quod et sanctissimam no-
nomiuibus atUuenter traclalur. Sed si quaeris, paucat stram ierarchiam reh-rupxis a° sacrorum posilio caele-
de pluribus propter praesentis periodi reseralionem i stium ierarchiarum supermundana imilatione dignam
praeguslabimus. ln 8 hoc itaque libro velaroina,, judicans, et dictas immateriales ierarchias materialibus
quibus divinuscircurovclatur radius, et per paternami figuris et (ormalibus *6compositionibusvarificans tradi-
providentiam propter nos praeparatur, prophelicae •* dit. Ordo verborum ": Propler quod tradidit ztt\tripxte
visiones sunl, quac per angelicas virtutes in simili- _ sacrorum positio, hoc est, teletarchicum *8 sacerdo-
tudinem rerum sensibilium, infiriniiati nostrae adhucz lium, et sanciissiinam noslram ierarcbiam judi-
sensibus corporeis succumbenti 10 naturaliter con- cans dignam supcrmundana imilatioiie caelestium
gruenlium, in theologorum memoria conformaiae3 ierarchiarum, et varilicans dictas immateriales
sunt, ad erudilionem noslram, et ab infantilitates ierarchias materialibus figuris et formalibus " com-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic ABC. ' B sursum est, ducit. ' B* corr. efficerenlur. * B hiis, sic " Sic AC; B
• Corr., ABC studio invisibili. 7 ac om. AC. ubique.
8 B* marg. adscr. De quibus agit in
redemptionem. *
hoc libro. B* marg. adscr. De propheticavisioneetmodorevelationis, et quare sic fit revelatio. WK
B subcumbenti, B* corr. succumbenti. " Sic ABC, B* corr. Utique, et marg. adscr. De diversis modis
" B ac. " B equuina. n B** adscr. quae. »• B marg. adscr. De quo agilur in
apparilionum. raarg.
16 Sic AC; B habitaculo.
tibro sequenti qui est de eccleuaslica iherarchia. " AB archa, sic tibique.
18 B Cherubin, sic " Sic BC; A volutanles. " Sic B similitudinem. " B nono.
ubique.
" Sic ABC, supple Testamenlo. »' B* AC-;
" marg. adscr. De quo agitut in libro lerlio, *' qui est de divinit
nominibus. AB perypelasmata. B* supra scr. id est radii. C per ypetasmata. B* raarg. adscr. i.
e. theletarchis, i. e. perfectissima. *• A formdbilibus. " B* supra scr. est. " Corr. B*, ABC letetar*
tkium. " Sic BC; A formabilibus.
137 SUPER 1ERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. 138
posilionibus. Et est sensushujusraodi :Quoniam Pa- A , summa Trinilas tepoQeaiu,quasi Up&vSsatu, hoc est
lerna providentia simpiicem suum radium per con- sacrorum positio, convenienler 18 dicitttr, quoniam
naturalia nobis velamina multiplicat, ul nos merito ipsa " est omniuni sacrorum mysleriorum, quibus *•
peccati originalis dispersos in pristinam nalurae noslra ralionabilis nalura erttditur in doctrina, pur-
noslrne siroplicitatem, in qua facli sumus ad imngi- gatur in actione, illuminatur scientia, deificalionis
nem ' divinae unilatis, revocaret, propterea etiam virtiileperficilur, primum et imniobile firraanientum.
sanctissiinam nostram ierarchiam, hoc est, sanctis- Ac !1 veluti quis interrogarit ", cur cnelestes sub-
simum ecclesiasticum episcopalum, ipsa tehxapxts * stantiae, quas nulla sensibilis forma seu figttra cir-
sacrorum posilio, quae graece dicilur itknupxte cumscribit, iiulla parlium compositio conjnngit, per
lepoOeaia,hoc est lehi-upxn' sacerdolium , tradidit diversns formas figurasque et composiliones.sive in-
et conslituil, quoniam iudicavit, eam, nostrnm dico trinsectis visionibiis prophelicis, sive extrinsecus
ierarchiam, dignam esse supermundana similitudine sensibus corporeis varianlur et multiplicantur, sub-
caelestium episcopatuum.ut Ecclesia, quae adhuc in junxil dicens : ut proportionabiliter *3 nobis ipsis a
peregrinaiione est hujus vilae, sparsim per loea et 4 sacratissimis formationibus in simplas et non figuratas
lenipora, variatim 5 per diversa mysteria, multiplex ascendamus altiludines et similitiulines. Hoc est :
in doctrinis, compositain symbolis caelestium virtti- g propterea ad similitndinem nostram caelesles ierar-
turn, in quibus niilla diversilas est, unitatem et chiae in sacratissimis varificantur formationibus, ut
aequalilalem possit ascendere, et praediclas ierar- per eas sanctissimas imagines valeamus ascendere in
6
chias, id est caelestes essentias, dum sint natura- simplam omnique imaginaiione carentem caelestium
liter immaleriales, superomiiia loca et tempora, su- virtutum similitudinem, ut **per omnia in omnibus
per omnes maLeriales flguras et formas et composi- aequales eis efflciamur. Et hoc etiam **ralio sub-
tiones, per materiales liguras el formas et composi- nexa insinuat. Ait enim : Quoniam impossibile est
tionesadsiiiiilitiidinemnoslraeierarchiae.quaeadhuc noslro animo ad immaterialem ascendere caelestium
in terrisest, variflcavit, hoc est, in diversis visioni- ierarchiarum et *6 imitationem et contemplationem,
buset symbolis et allegoriis multiplicavit, et nostrae nisi ea, quae secundum ipsum est, maleriali manu-
infirmitati conformavit, quoniam earum siinplicilas ductione utalur. Ac si diceret : Nam non potest
et iuintelligibilis unitas per se ipsam Iucere no- noster aninins, densissimis diversorum dilectorum *T
bisimpossibile" erat a.Tehzupxts autem 9UpoBeaut,hoc errorum, falsarum cogilaiionnm, maierialium phan-
est xehxapxn 10 sacerdolium, est summa sanctaque tasmatum a8caliginibus undique septus deceptusqne,
Trinitas, prima oninium iermchiarum ierarchia, ex ad immaterialem civium caelestium imilalionein, hoc
qua omnes ierarchiae in caelo et in lerra et factae C est, similitudincm secundum natnram, et coniem-
et ordinatae et tradilae sunt. Cur autem summa plationem summae omniuni cansae per liieologiciM»
TrinitastaIinoroine,quod est rehrriy.pxLS" (TS),ST>5 " gratiam exnltari, nisi prius iniroductione materialium
aulem "aGraecis dicitur hoslia purgalivn omnium reruni, ut ad hoc perveniat, iitainr. Denique quid
peccatorum, per quam de homine efflcitur Deus), ac sit 29ipsa materialis manuduciio 3\ qna huinnnus
per hoc sancta frinitas dicitur •* tinus Dens? Quo- animus ad angelicae naturae et gratiae altitudinem
niam causa el principium est totius nostrae purga- ut uniformem aeqiialitatem 31sublevetur, consequen-
lionis et deificatioiiis, pulchre et ralionabilUer TSJIS- ter subjungit, dicens : Visibiles qnidem 3*formas in-
tupxts '" vocntur, hoc est Tehwupyjn 16,principium visibilis pulchriludinis imaginationes arbitrans, hoc
scilicet purgationum et finis. Siquidem upyri " apud est, duni arbilraiur et incunctaiitcr judicat, visibiles
Graecos et principium significat et flnem. Causa rormas, sive quas in natura reruni, sive quas in
quippe substitutionis nostrae secundum naluram ea- sanctissimis divinae Scriplurae sacramentis conlem-
dem est causa et sanctificationis nostrae et perfe- plalur, nec propler se ipsas faelas, nec propter se
clionis secuudum gratiam. Simili ratione eadem ipsas appetendas seu 3anobis promulgatas, sed invi-
1A VARIAE LECTIONES.
ymgginem, sic A fere tibique, B persaep.'. ' B" marg. adscr. theletarchis. * Sic AB roore lalino-
rnm finiunt adjectum in is, e; apud Gmecos tnle adjectivum in ur, t lerminatur. B' marg. adscr. theletar-
chis ierolesa h. e. thelelarce. '" B**infrn scr. per lempora. • In B rad. corr. variatir; C uariatum. 8 Sic A
C; B cum. ' B* corr. non possibilis, C inpossibile 8 Berat.(va supra scr. B*). * Corr., ABC aut.
10 Rursus " C quod
adject. finitur in e pro i. B* marg. adscr. tkeletarckis aut ierotesie k. e. theletharce.
est theletarchis. B*marg. adscr. theletarcis vocatur paler. " B* marg. adscr. telete. " Sic AC; B a«(<"rn
^dicitur om.-B. 15B*marg. adscr. lelelarcis. " B* marg. adscr. theletarche. " B* marg. adscr. aiche.
18Verba : trinitas
hpoQeaiu— positio con- om. B; B* snpra voc."venienter scr. con et marg. *'
adscr. trinitas
iepoBeaia, i. e. ieroiesia-quasi lepuv Geaiu i. e. ieronlesia. Sic CB*, AB. ipse. B* marg. adscr. :
Nol. numerat operationes sibi invicem ordinatas scilicet erudire, purgare. illuminare, perficere; alibi autem
tantum ires ponuntur, omisso erudire. " Sic C et rad. corr. B; A aut. " C interrofjfarert",B* interroga-
ret. " Sic BC; A proportionabiliter. **Sic C; B*corr. et ut; AB virlutum et similitudinemut. " B Et etiam
(punctaB* adj. videtur), C Et hecetiam. '6 B et. " Sic AB'i; BC detictorum (B*corr. diteclorum eandemque
lianc correcluram marg. adscr.) *8B. fantasmatum, sic B fere ubique, A saepissime f pro ph. "• Sic A,
<7Mt'dsit om. B, B" marg. adsc. guae sit, C <7uaesit. ,0 A tnanas ductio 3t Coni; A uniforme inaequalitate, B
uniforme in aequalitatem, B* corr. uniformiter, C uniformem aequalitate. " Sic AC,B siquidem- " Pro ««*
Bse.
*39 EXPOSITIONKS JOANNIS SCOTI
...IJtj
. <--.»•v
f-ihilis pulchTitudinis iroaginationes esse, per quns \ mus fons tolius sapientiae, qui est Cbristus, undique
divina Providentja in ipsam puram et invisibilem per diversas theologiae speculaliones insinuaf. Elj .*
pulchritiidinem ipsius veritatis, quam amal, el ad fortassis hoc est, quod per Psalmislam de beato..
qnain tendit omne quod amat sive sciens sive ne- viro dicitur : t Et erit tanquam lignum, qiiofi
sciens \ humanos animos revocat. Similiter el de plantatum est secus decursus aquarum i, hoc est;
celeris, quae sequuntur, inlelligendum *. El sensibi- sicitl Christus erit, in cujns significationem typicam
tes suavitates figuras invisibilit distributionis, a supe- omnes naturales artes, inlra quarum terminos tola
rioribus subditur : arbitrans. Sensibiles sunviintes divina concluditur Scriptura , concurrunt. NuIIa
dicit corporcos odores, quos olfaciendi sensus reci- enim sacra Scriptura est, quae regulis liberalium
pit in figiiram invisibilis distributionis, ut, qtiemad- careat diciplinarum. Et adunati ad divina el or- .
moduin s per exteriorem sensuin narium suaves seu dtnati habilus earum , quae hic sunl, disposilionum
insunves disceruirous odorum qualitates, iln in into- ordines. Hoc est: omnes ordines disposilioniini, quas
riori sensu intelligibilero virtulura dislributionem vel ex natura vel ex sapientum hominum ratinnabili
per singulas species discretionis virtute discernamus, inventione " ei operatione in rebus sensibilibus
easque diligenlissimo rationis conluitu ab oppositis praeseutis hujus vitae liumanus animus consideral,
vitiis, aut eas falsa. imaginatione imitari v connnti- u imagincs esse arbitrandi sttnt adunalae et ordinatae
bus segregemus. Hinc • est, quod et sanctissimnm habitudinis spirilualis, qua humana anima iriconi-
chrismatis sacramcnluiri, tliuris etinm fumigatio, in inutabililer divinis adhaerct virtulibus. Sequitur :
typointiinae virtuium sunvitatis et virtulum dividi- Et Jesu **participalionis *3 ipsam divinissimae eucha-
cntionis 9 a sacerdotibus conficiuntur ecclesiae. Et ristiae assumptionem. Inluere*\ quam pulchre, quam
immaterialis luculentiae maginem malerialia lumina, expresse asserit, visibilem lianc eucharistiam, quam
subaudis similiter a superioribus : arbitrans. In hoc quotklie "sacerdotesEeclesiae in altari conllciuntex
loco pro tpMToSoertotc ', id est himiniim dationis \ lu- sensibili materia panis et vini, quamque confectam
culentiae • posuimus. Materialia 10hnnina, sive quae et sanctificatam corporaliter accipiunt, typicam "
iintiiraliler " in caeleslibtts spaliis ordinata sunt, esse similitudinero spirilualis parlicipalionis *' Jesu,
sive qtiae in lerris humano arlilicio efliciuntiir, ima- quem *8fideliter solointellecto gustainus, hocest, in-
gines stint iiitelligibiliuro ltiminum, super omnia telligimus, inque **nostrae naturae interiora viscera
ipsius vcrnc lucis, quae illuminat omnem hominem suinimus, ad nostram salutem, et spiriluale incremen-
venientem in inundum, quae semper et incxlingui- lum, et ineflabilem deificationem. Oportet ergo,
Iiilitcrin angeliciset in " humnnis inlellectilius nrdet. inquit, humanum animum, ex sensibilibus rebus in
SequiLur: Et secundum inlellectum conlemplativaeple- f< caeleslium virluuim simililudiuem et aequalitatem
niittdinispervias sacras disciplinas; hic qnoque subnu- ascenden(em arbitrari, divinissimam eucharistiam
dis " arbitrans; iroagines esse n subaudi arbitrnns. Se- visibilem, in Ecclesia conformatam a0, uiaxime typum
plem disciplinas, quasphilosopliilibernlesappellant, esse participalionis ipsius, qua et mmc pariicipamus
inteUigibilisconleniplniivae "pleniiudinis, qua Dens Jesum per fidem, et in futuro participabimus per
etcreatura pnrissiinecognoscitur, significationes esse s;icciem, eique adunabimur per carilatem. Qnld ergo
astruit. Ipsas aulero sacras disciplinas SIJSOOW?'6 ad hanc magni iheologi Dionysii praeclarissimam tu-
nominat, hoc est pervias, quoniam intelligentibtis bam respondent, qui visibilem eucharistiam nil
eas perviae sunt et planae, vel quoniam quaedam aliud significare praeler se ipsam volunt asserere,
viae sunt, per quas ingredimur rerum scientiam. dum clarissime pracfata tnba 31clamat, non ifla sa-
tiistjoStxaf" ilem ,s disciplinas notiorc " interprela- cramenta visibitia colenda, neque pro verilate am-
lione decursativas possuraus accipere. Ul enira intil- plexanda , quia significaliva veritatis sunt, neqite
tae aquae ex diversis fontibus in unius fluminis al- propter se ipsa inventa, quoniam in ipsls inleriigcu-
veum confluunt atque decurrunt, ita naturales et tiae finis " non est, sed propter incomprcheiisi-
liberales disciplinae in una eademque internae con- bilem 3* veritalis virtutem, qua **Christus esl in
templalionis signilicatione *° adunantur quam sum- D unitate huraanae divinaeque 85 sune substaulins

VARIAE LECTIONES.
1 A nescieseiens. ' B* adscr. ett. C intelligendum est. 3 Sic AC, quemadmodum ora. B. *-Sic AC,
B mutari. • B" mnrg. adscr. De sacramenlo crismatis, et fumigationis tkuris. 6 Sic ABC. ' B' marg. :ulscr.
8 Sic CB*, AB datione. 9 Sic C, AB tncitlenler. ,0 AB matkerialia, sie A
photodoms. saepe, B rnro.
" B : qune lucvtenter naluraliter (punctn B' adjee. videlur). " In om. AC. '3 Sic AC; B tubaudis
(panct.
B* adjec. videiur.) " Sic AC ; imagines esse om. B. '" Sic C et Iilleris mininlis corr. B; AB contcmpla-
tionis. '• B" marg. adscr. dyexodicas. " B" marg. adscr. diexodicas. ls Sic C et ad marg. corr. B*, AB
inler. " Sic C; B nocicie (quae vox ita scripta est, ut nd vocem notiore proxime nccedal), A noticione
*° Sic C; AB significaiionem. *' Sic AC; B iiiventione rationabili. *' Sic lillcris miniatis corr. B. Pro
JesitAB inunutii (quae vocesincod. scriptura non multum dilferunt a j/ies«). " Corr. B*,AB principationis.
•* C inllture. " kMcoltidie, sic tibique ; C colhidie. a6 C " Sic CB", AB principalionit.
18 <7uemom. C. " B* corr. in a0 typi qitam.
quem. C cotifotmalum. J1 C tuba prefata. "Cfirtis inlelligeittiae.
am
**B incnmpre/imiiit/M,
ineompteliensibilitet. 3i C quue. " C divinne liHntanaeque.
Ul SUPER 1ERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. U2
nl.tra oniiie, quod sensu senlitur corporeo, stipur A hoccsl, huiiJaiiiiiUisnmorem,qui(laminclcmenliam;
omne, quod virlule pcrcipiliir iiitclligeiiiiac, Dcus yt)i«v5/!)M!rot; " autcm misericors, vel hiiiiiantis, vel
invisibilis.ir. iitrnque sun ' nntura a. Et qiiaecunque clcnicns Deus esl, ct ipse est tehTupxiu *°, hoc cst
alic caetestibusquidem essentiis supcrinundane, no- perfeclae purgationis initium) cacleslcs nobis ierar-
bisvero symbolicetradita stini. Ac bicvi sentcnlia chias manifeslat, el consorlem al illaruni noslram
bentus Bionysiusdocel nos, inciincinnter non solum hpapxiuv 2a perlicil juxta possibililalcm nalurae
!!<ininnosanimos adbuc in carnc dclcntos per sen- noslrnc virtutis per simililudincm nngclicis subst&n-
sibilin symbola, veruin etinm angelicos inlcllcclus liis dciformis suae '3 sanclificalioiiis, qua nos san-
oinni carnali graviiate nbsolutos per iuvisibilcs si- ctiliciil, el per sensibiles formns divinos descripsit
gnificatioiies,quas llicoiogia iheophanins nominnt, inlellecitis diviiiorum eloqiiioruin lypicis coiifigura-
ipsain veriialeiu cognoscere, qiioiiinm per se ipsam tionibus, ut nos reduceret por ea, qnae sensibus
niilli crealurac seu rauonali seu intelligibili compre- siiccuinbunl, in ea , qunc inlellcclii solo conside-
heiisibllis * esl, supcr 3 omnein senstim cl inlel- ranlur **, et per symbola '• figurata in simplam
lcctum exsllatn *, omni visibili ct invisibili crcnltira cnelcstium virliilum e.vcelsiuidincin subveheret.
rcmoln. Idco superinundane, inquil, hoc cst, supcr Ipsn igiltir sancla Trinitas noslra Qiuots est *\
omnes sensibiles hujtis niiindi species caeleslibtis H hoc cst deificatio ; doificat *Tcnim nostram nalu-
esscniiis apparere verila(em, nobis vcro per sensi- ram, redticendo eani per scnsibilia symbola in alti—
bilfa symbola. Neque enim eliam nngcli cogiioscunt liidincni angclicac *8iiiiiurae, ct deificans eam in
per • se •, quid Deus, vcl quid sil' verilas ; Iroc bis, qui as>tiltra oniiiia in ipsuni Deum transeunt.
enim ab omni creatura remolum esl; sed solummodo Ipsa esl nostra Tihtupyju , hoc esl , perfectis-
cogiioseutit se esse, et verilaieni superessentialiter simae nostrae pnrgalionis ct sanciificatiouis exor-
csse, et ab ipsa omnia procedere. Propier kanc ergo diiini; ipsa est priina et siimma ierarchia. Nullus
nostram 8 conrationobitem' Ohiavt'" misericors per- eniin in caelo vel in icrra, hoc esl, in illa publlca
feclionisprincipium el caelesles iertircliias nobis ma- civilale , quae sub cultu unitis veri Dei cx ra-
nifestans, ct contninislruniearum perficiens ", ierar- tionabili et inlclligibill, hoc cst , ex hiimana e( 8n-
chiam nostram "advirtntem noslram similitudineclei- geliea nalura constiliiiuir, ordo 3\ cujns r.ilid hon
foimis sv.aesattctificationis Sensibitibut '3 imaginibus praecedat in ipsa , el ab ipsa 3I noir proecdat a
snpercaelestes descripsil intellectus in sacroscriptis suiniiio usque deorsum, vcl ii. ipsnm fiofirevocelu»
eloqtiiorum composilionibus, quatettus ** nos redu- a deorsum usque ad sursiim. Ipsa hobis manifestat
eetct per'" seitsibitia in intellectualia, el ex sttcre virtulcs in liguris ac formis iiostracifffiriliitdli con-
fignratis i>jmbolisih simplas caclestium ierarchiarum r grncnlihus, ul per eas veluli per qffostlamgradus,
tnmmiidies. \-juxtt>u>4iiuais '• est lotlus capiiuli, quae quos in divinis " instruxit Cloqniis, fatta dico pa-
hrvlssrmam exigit expnfifttionCni,quoniaifi in prae- irhircliaritni •' , evangClicas parabolas, oiiinesque
di'-lrs csl sxposiln. Brevller ergo possiinius iiitclIU virtulcs, qttns Domiims in cariie peregit, vtsibllia
ge-c siicr Proptcr hanc nostrae naiurac eonrationa- sar-ramenla ndvae legis , quae ab ipso Domhto et
lillcm Ct cOiieqiialetn rtngelicac naltirac <9swo-tv ", inchoaia et snnclilicala shnl, et sanctis aposlolis
hoc est dLnffCritionOlJi, fiiisericors ct Clcmcntissimum frcqueiilatii, el celebrala, et aucla, ctfhscendamhs
perfcctioilfsprincipliint (nain fi}.uv9pmtiu-j" quiilam mciionis ct scientinc gressibus, diviiin gralia no*
Vcrtirnt fn inlserlcordiam, quidam in iiiiiii.iniinfcm, (liicenle, adjuvantc, cooperaitte, donec pertertinmnj;
VAIU.M:
' Sfc AC; B sitI. * C Itlcomprelielisibilis. s C ctLECTIONES. * Corr. 11*.AB ctaliari; C et super omnem
super.
sensitm etaltarl et intelleetum. > Sic C, per 0111.Ali. e Sic AC; B se (pitucln B* adjec. videtnr).
'SicAC; tit onj B. 8 nostram om. AB, mldidi ad fideiu gracci lcxtus et J. Scoti 9 B*
yersionis.
ll B proficieus, B' oorr.
mnrg. adscr. "nostrae iiatttrac. " B' marg. adscr. theosim, i. e. deificationem.
pcrftciens. hrarchiam noslram om. AI5, adifidi nd lidem gracci lexdis c(J. Scoti versionis. " Corr.
B\ kB settstbtts. " AB qttatinus. "A etper; B cl per " AB uvuxefahiuats- B iilteris "
ininisiis marg.
adscr. Anncepltaliesis i. e, recapiiulatio. C proferl'. Aacepkaleosis i. e. recapiltdatio. B liltcris mi-
nialis uiarg. adscr,: tlicosin. "Blilteris minintis innrg. adscr. : pliilaniropiaii. " B" marg. adscr. phi-
lantropds. **l$" marg. a;lscr. teletanliia. " Ex conj., pro el consortemA eam sorlem, B el... sor-
lem, & iiiafg. adscr. ju.rta, ita ut legcndum sil ei juxla sortem. C juxtit sortem. " B" inarg. adscr. i.
c. ierarckiam. " AC sire, B siue. *l Sic CB', AB coMideranl. " B t;™,?/? (pimct. adj. et sim-
bola supra scr. B') AC Sittgula. " B" marg. adscr. tkeosis est, a9" B-iWarg. ndscr. '"Qitatiter " deifica-
mur. *8 Sic C; A euitatigeiice,B euangelicc(liimcl. adjcc. B"). Sic AC, B quae. B supra scr.
cst. *' Sic BC, A ipso. a* "
Sic SC,' B inrliftiius, B pro - diuinits inarg. adscr. divinis, " A pa-
Irinrrntnnl.
NOTAE.
« Quae J. Scotus de SS. Eucharistia hic dispiilnl, D riain >, plus quslm mcrum symbolum in SS. Eucha-
reapse a vcritaic Cbrisliana non etiam recederevi- rislia se ngnosccre apcrte prodit, docens cam in
ilcutiir.'lmpugnnl enltn eos, qui visibilcmenckaristiam interiora nostrae nalutae viScetasunii ad nosttam;....
nil aliud significare praeier se ipsam votitnl asscrere. ineffabilem deificalionem. Qtiare qtittni oiiiiiiiio in
Spcciebus quidein in SS. Euchurislia typici aliquid Paschasianos hoc loco invehaiur, ipsitrs Verbisvix
ac figurnmcontincri, cuniEcclesia thcologi docent ad aliquid inesse videlttr, quod ei opprobrio verii de-
uiiuiiioinncs. Nccuoii ipsc Scotusplusqtiam < mcmo- beal.
143 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI Ui
aequaliter cum angelis in simplioissimampuram- j Lquentant " aclione et scientia. Veinde caelettes
que incommutabilis veritatis speculationem. Sed ierarchias laudare secundum ipsarum in eloquiis
fortassis prolixius, quam res exigit, primum capilu- manifestationem, subaudis a superioribus : oporlet.
lum exposuimus; quanta tamen in sequentibus Ac si diceret : Posl generalis ierarchiae , ejusqne
aperiat, studiosns lector, ni fallor, inveniet. Explicit formarum et specierum, et uiililatis uniuscujusque
tractatut de primo capitulo '. Incipit de secundo. earum flivinis laudaloribus, hoc est his, qui divina
canunt interiore et exteriore Iaude, speculationem
CAPITULTJMII.
consequenier oportel caelesles ierarchias laudare,
Secundi capiluli iitvvpup.pa.' est : Quoniam pul- glorificare videlicet et praedicare, juxta sua in "
chre divina el caelestia eiiam per distimilia tymbola divinis eloquiis symbola, per quae, quamvis dissi-
manifetlantut. Divina, inquit, el caeleslia, hoc est, milia sint, nobis manifestantur. Consequenterque"
caelestes virlutes, [quas] » theologi in tres divi- his dicere, qualibus divinis formalionibuscaeleslesfi-
dunt ierarchias, sicut in processu praesentis operis guranl ordines eloquiorumsacrae descriplionet". Diini
declarabitur, pulchre per symbola , quamvis eis * haec , inquil, quae praediximus, consequenli natura-
dissimilia sint, roanifestnntur nobis et significantur. liqne ordine fuerinl considerala, oportet dicere,
Nulla siqiiidein sensibilis species est, quae omnino ;8 quales divinas formaliones sanctorum eloquiorum
• sacrae
intelligibilium similitudinem assequatur. Longe descripliones'°,.hoc est, sancta formarum
enim a se discrepant, et penitus dissimilia sunt, assimilatio ad caelestes ordines significandos figu-
6
qune sensu corporeo exlrinsecus, vel quae phan- rant atque conformant, ulriim absolutae sint et a se
tasiice inlerius apparent, ut sunt visiones sive invicem naluralibus diflerentiis discretae, ut est
sompniantium, seu nientis excessuro, quem Graeci hominis effigies, seu leonis, scu aquilae, an diversis
cxo-Teto-tvT vocant, patientium in spiritu, et ea 8 naturalium rerum imaginibus una quaedam mixla
quae puro et intimo menlis contuitu, nulla phan- elcomposila imaginatio sit ", ut rota in rota, mixta
tasia seu sensibili specie interposita, per se ipsa quoque quatuor animalia, sibi invicem in singulis
intelliguntur. At vero quoniam noster animus, ut° connexa. Sequilur : et ad qualem oportel ascendere
snperiori capitulo dictiim est, ad ipsam inlimam per formas veritatem ", velut *3expressius trans-
inlelligibilium rerum speculationem non continuo, ferri potest : per figmenta in non figmentura. Con-
niilla mediante intercapedine, polest ascendere, pul- sequens est, inquit, dicere, ad qualem et quam pu-
chre divina Providentia dissimilia symbola interpo- ram ct sincerara intelligibilium rerum vcriiatem
suit, similia quidem nobis adbuc corporeis sensibus omni figraento carenlem oportet nos claro menlis
detentis, dissimiliaveropurisinlelleciibus, adquorum C conluilu ascendere. Et qua ratione debemtts tam
contemplalionera per illa nosler ducitur intelleclus. alte ascendere? Sequitur : ut non et not eodem
§ 1. Oporlel igitur, ut aestimo, primum exponere, modo velut multis '* immunde existimemus caelesles
quam quidem esse specutationem omnis ierarchiae et deiformesanimos multipedesessequosdam,etmulto-
aestimamus.Hoc est: ordo rerum exigit, ut arbilror, rum vulluum, et ad boumpeeudalitatem,aut ad leonum
priusquam ad expositionera " dissimilium symbolo- bestialemimaginalionemformatos '", et ad aquilarum
rum, per quae ad puram caeleslium virtutum visio- curvo tostto speciem, aut ad volatitiumtripettitam
nem animus introducitur, veniamus u , primum alarum commotionem effiguratos. Ea ralio est, in-
explanare, qualem speculationem , id est, qualem qiiit, quae nos admonet'", ultra omnes propheticas
deflnitionem judicamus esse omnis ierarchiae, id visiones et formationes mentis contuitu supervoli-
esl universalis ierarchiae. Est enim generalis ierar- tare, ne et nos eodem modo , sicut et multi carna-
chia, quam " geueraliler opnrlet deflniri, quoniam liler spirilualia cogitantes, et ultra ea , quae sensu
snbdividitur in mtiltas ierarchias, quae veluti species corporeo percipiuut, nihil " esse immundis suis
ipsius sunt, suasque speciales definitiones ab lau- cogilationibus " putantes, existimemus, similes illis
datoribus. Et " quid unaquaeque, species generalis facli, caelesies et deiformes angelicarum virtutum
ierarchiae, divinis suis profuit u laudatoribus l", D animos, quosdam quidem multos pedes naluraliter
hoc est, qualem et quantam pulchritudinem c*n- habere, dum merahrorum compage corporalium
lulit his, qui per eam et in ea divinas laudes fre- omnino carent, quosdam vero multas species simul
VARIAELECTIONES.
' capitulo om. B; B * marg. adscr. titulo. ' B* marg. adscr. epygrama est i. e. superscriptio.
* quas om. ABC, addidi ex coni. * B ea. " B* marg. adscr; Notat hic distinctionemtriplicis visio-
nis. • B * marg. adscr. nota quod exlasin vocal fantasticam visionem. T AB \%taaiv,B_* marg. adscr.
i. e. extatim, C extasym. * B * marg. adscr. Notat de tertio genete visionis. ' Sic C, AB inti-
mum. " Sic C, AB expotilionum. " Conj., ABC humanus. " Corr. B* *, ABC que. " Sic
u ptofuit om. AB, ad marg. adscr. B** " C spe-
text. graec. el versio; AB idem, C i. e.
cies iptiut jenetalit ietatchie divina ptofuil laudaloribus. " Sic C, A frequentantur, B (requentantur
" Beonseauenlt/iMs,rad. corr. conse-
(punct. adjec. videtur B"). " Sic C, "in om. AB.supra adscr. B*.
quenterque, AC consequentibusque. A dispositiones, C dtsctipciones. " "B eloquiotum sanclotum dt-
sactae. Pro tactae AC sacra " A fit. Sic CB*, AB varietatem.
tctiptiones descriptiones. detcriplio.
" AB velud, sic B passiro. '* B rad. coir. mnlti. " Corr. B *, AB (ormatds. " AB ammonet,
sic semper. " B r.ichil, sic ubique. " Sic C, et rad. corr. B\ AB coqitationes.
145 SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DfONVSii. 146
commixtas, cum omni specie visibili, sive discreta , A ipsis inlellectibus, quorura symbola sttnt, quasi ipsa
sive confusa absoluti sint, quosdam in eftlgieboumir- sint, accipianlur, oportet ascendere, fictaque ex
jalionabilium.quosdam in imagineferociura leonura, veris segregare. Sequitur : Elenim valde artificia-
quosdam in specie aquilarum, quarum naturale pro- liler " theotogia factitiis sacris formalionibus in
prium est rostri curvatura, quosdam sex alas habere non figuratis intelleclibus usa est, noslrum, ut di-
volaliles, quarum triformis distribulio est, et nna qui- ctumesl, animum relevans, etipsi propriu et connatu-
dem in duas vultumaiiimalisvelantes \ allerainduas rali reduclione providens , et ad ipsum reformans
ejusdem animalispedes tegentes, (ertia in duas sursum anagogicassacras Scripluras. Siquidem, inquit, mul-
semper expansis pennis volitantes. Haec enim sunt tura artificiose theologia, illa videlicet virtus ",
dissimilia symbola in propheticis visionibus, in * quae naluraliter humanis inest mentibus ad divinas
eorum prophetarum spiritu administratione angelica raliones quaerendas, invesligandas, contemplandas,
plasmata, ad nostram eruditionem et introductionem amandas, factitiis, hoc est, ficlis sanclis imaginatio-
ad purissimas caelestium essenliarum in semetipsis, nibus, ad significandos divinos inlellectus, qui omni
remota omni phantastica a plasmatione, cognilio- figura et forma scripta et sensibili carent, usa est,
nes *. Quae • prophetica figmenta si quis incaute lali namque arte a3fictaruin itnaginum animum no-
cogiiaverit, ita ul in eis • finem cognitionis suae T B strum relevans, velut expressius transferri potesl,
conslituat, et non ultra ea ascendat in contempla- , aniino nostro consulens , ipsique animo propria et
tionem rerum in.telligibilium, quarum il'a imagines connaturali reduciione, quae videlicet ingeniose in
sunl, non solum ipsius animus npn purgalur et exer- imaginibus rerum sensibilium formatur, quae nobis
cilalur , verum etiam turpissimc polluitur et stultis- adhuc in carne consliluiis connalurales propter de-
sime opprimitur. In quibus autem prophetarum licta nostra '* sunt, providens, ad ipsum, hoc est, ad
tales visiones leguntur, superfluum est inserere, ipsius aniroi reduclionem, sanctas Scripturas an-
quoniam omnibus sacrae 8 Scripturae perilis luce agogicas, sursum scilicet animum ducentes, confor-
clarius occurrunt. Sequitur : Et rolas quasdam' mavil. Ac si aperle diceret: Quemadmodnm ars
igneas super caelum imaginemus, 10et thronos male- poetica per ficlas fabulas allegoricasque simililu-
riales Divinilati ad recubitum necessarios, et\equos dines moralem doclrinam seu physicam componit *•
quosdam multtcolores, et armiferos atchisttategos ", ad humanorura animorum exercilalionem, hocenim
et quaecunquealia ex eloquiis nobis sacre et (orma- proprium est heroicorum poetarum, qui virorum
biliter in varielale manifestativorum symbotorum fortium facta et mores figurate laudant: ita theo-
tradita sunt. In orunibus hujus ** periodi colis ", logica veluti quaedam poelria sanctam Scripturam
dum sit letracolon, a superioribus aperitur inlel- ^' fictis imaginalionibusad consulumi nosiri animi et re-
lectus sic: Et ut non imaginemus '*, rotas igneas duclionem corporalibus sensibus exterioribus, veluti
super caelura, hoc est, in supercaelestibus essentiis, ex quadam imperfecta pueritia, in reruni inlelligibi-
ubi " nidlus ignis sensibilis est, et ut non imagine- lium perfectam cognitionem, tanquam in quandam *•
mus 16ibideni thronos materiales, hoc est, sedes ex interioris *Thominis grandaevitatera conformal. Non
corporali materia fabricatas, ad recubilum Divinitati enim *8 humanus animus propter divinam Scri-
necessarios, velut expressius transferlur opportu- pturam factus est, cujus nullo modo indigeret,
nos " vel coaptalos, et ut non imaginemus '8 in spi- si non peccaret; sed propter humanum animum
ritualibus naturis armiferos archislrategos, boc esl, sancta Scriptura in diversis symbolis atque doctrinis
armigeros dnces principum exercitus. 'ApxtaTpuTn- conlexta " scilicet est, ut per ipsius introductionem
"
yos enira diciturquasi apx&vTOV aTpaTOv *",
rryepjitv rationabilis nostrn nnlura, quae prevaricando ex
quod est, principum exercitils dux. Quo nomine
caeleslis exercitus duces. conlemplalione verilatis lapsa est, ilerura in pri-
significantur principum
Non igitur solummodo principes caelestis militiae stinam purae contemplationis reducerelur altitu-
sunt, sed etiam ipsorum principum duces. Ne igitur dinera.
lalis imaginatio tam inanis et proterva nostris sub- § 2. Sequitur : Si cui autem videlur, sacras quidem
repserit intellectibus, super omnia visibilia, vertali recipi compositiones tanquam simplicium in seipsis
rerum intelligibilium dissimilia symbola, ne pro ignotorumque nobis et incontemplabitiumsubsisten-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic det corr. B', AB volantes. * B* marg. adscr. tjrnodsimilitudines, quae fiuntin spiritibus ntopheta-
' Sic C et corr. B', A phantasica, B fantasia. * Corr. B\ AB co<jnt-
rum, fiunt ministerio angelorum.
lionis, C cogitaliones. " B* mag. adscr. visiointellecluatis semper esl necessaria ad "
intettectum habendum
' B quas-
in factae. " Pro m eisB mens. TB cogitationis suae finem. BC sanctae.
propheliae spirilu " " Sic C et rad. corr. B", AB archittragetot.
das, C quidem. B*corr. imaginemur, C ymaginemur.
" B" infra adscr. kujus modi. " Emend., A periodicoli, B periodieof, C peridicolis. u B* rad. corr.
C '" A vero. " B*Cut supra. " BC oporlunos. " B*Cut supra. " AB
imaginemur; ymaginemur.
C archislrategos." " B*marg. adscr. i. e. ab archon et " slratoy el egemon. " Sic AB et versio ** graec.
text. uTeyv&s. B marg. adscr. quid est theologia. Sic C et rad. corr. B\ AB" ante. Bnoslra
delicta *» AC componunl, B componunt (puncta adj. B*). *6 Corr., AB quendam. Sic C et rad. corr.
B\ AB interioribus. *8 B* niarg. adscr. non esset necessaria divina Scriptura homini, si non peccasset.
'* B contexa, B* corr. contexta, C connexa.
 U7 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI 148
tium, ineonvenientesvero aeslimat sanctorum intel- A Et si ille, inqtiit, qui sanctae Scripturae imaginatio-
lectuum in eloquiis sactas descriptiones.Toslquam nes sanctis inteileclibus angelicis inconvenieiilesesse
reprehendit eos, qui divina symbola divinasque existimat, theologos, perfectos videlicet, duin ex al-
iniaginaiiones, qiiibtts sancla Scriplura propter nos litudiije divinac conleiiiplationis desceiidunt ad cor-
confecta esl, carnaliter ac lurpiter accipiunt, arbi- poream facluraro, corporibus " videlicet similem,
Iranlesipsa symboln ipsasque iniaginalioiies neque * universaliter incorporalium, hoc est, omnino incor-
imagiiiaiiones csse iiccsymbota, sed ipsassupercaele- poraliura virtulum, volentes in quibusdaro simi-
stcsvirtuiesper seipsas.in suispropriisnaluralibusque litudinibus rerum sensibiliiim, quod sensum superat,
formis, quae a conditore omniiiin faclae siinl, in signilicare, debulsse ea, incorporalia scilicet, pro-
spirilibus apparuisse propheticis, ila ut milluin in priis el, quantum possibile eis theologis esset,
ipsis apparitionibus mysllcum eL allegorjctini inqui- cogualis " , hoc cst coiiiialnralibus figurationibus
intur, sed veluti nuda quaedam et simplex hisloria formare '*. Vacat "•*enim te in boc loco , el pro
rermn nalurnliler factariim, convertit se perspicax formare reformare posuit. Fortnare quidero prius,
magister et agit adversus eos, qui non negant, sed in spirilibus stiis, in quibus primordialiler veluli vi-
planc iirhitranlur, saiictas compositas fornialiones sibiles angelicarum virtnimii species administra-
divinac Scripturae iu figurn siinplicium substantia- B lione " divini nutus figuranlur; posterius vero ma-
riim, qnne per seipsas ' incognilae et incoulcmpla- nilestare, divinis vitjelicet scriplts a<Jnostrum aoi-
biles nobis sunt, reeipiendas et intelligendas esse, mum erudiendum mundare. Non ex villrKis raate-
iiiconvenientes aulem arbitrantur tales descripliones rialium rerumformis, verbi gratia, liomiiiis, leonis,
sanclorum intellecluum in snnctis eloqtiiis lieri. ceterorumque speciebus animalium, quae de tenrena
Aiunl enim : Non oportebat theologos, iioc est, di- humilique hac "'fragili materia coudita sunt, non
vinos propheias tam inhoneslns et confusas longis- ex his, inqiiam, theoiogi debuissent Incofporalium
simeque ' distnnles sanctorum * inteliecluiim veri- similiiadines fncere. Ipsis " siquidem prophefis de-
tate sacris liUeris commendare descripiioncs; pro- ptJtal visiones, quas angeli in spirilibus eornirt de-
prie siqnidem descriptio dicilur formaruiu imaginatio scribunt, sed ex his, quae nos existlmainna preiiosis-
simillima bis, qnortim descripllo est; nec sic in sima »c veluti immaterialia, ex aetherea videlicet
spiritibus eorttm apparere debere "; et ad lioc du- Igneaque natnra, atque caelesti, quae 8ffpercaeie»li-
cnnijir, ut per descripliones divinae Scripturae iion bos substantiis proxima alque vicina est in tftntum,
»anctos [arbitrentnr]" iniellecuis accipiendos, verum ut non immerito splritus vociletur, qaoniain incor-
eliani qnosdain hiininni animi rationabiles moUis, poralibus nou incongruc spirilibus similis esl. Quo-
si descripiioucs honestae sint, quosdam vero irra- modo et supereminentibus " essentiis, vehit expres-
tionabiles, si lurpes alqne corifHSae,de mfltibus 7 sitrs transfertur, quomodo et stfperemineritium es-
nostris omnin interpretari conantes. Si itaque, in- senliarum, eo scilicet modo, quo snpereminentium
qull, nlieiflvblelur, niullos in uno * conformans, sa- essenliarnm imngines fieri oportet. Propterea seqni-
crns coroposiiiones non propter se ipsas recipi de- tur: Et nan caelestibuset deiformibussimplickalibus
bere, sed propter quaedam simplicia nobisque in- terrenas novissimascircumpositasmultiformitates, Ac
cognita et iiivisibilia , sanctis auictn iritcllecLibiis si (Keeret, non deberetheologos caeteslibiis terrenas,
omnino non eouvenire, adluic dicens : Et omne, sic et deiformibus Vftlssimastoiinsque creaturae " ex-
dicere, durum hoc angelicorum nominum theatrum. tremas, et simplicibus compositas assimilare multt,-
Hoc est: El si eidem videlur de sacris compositio- formitates. Debuerant ** enim eaelestes per caele-
nibus sic dicenduui : omne hoc angelicorum nomi- stia, deiforroes persnmmas hujiB mnndi naturas,
num theatrum durum et inconvcniens est sanctis simplicitates simpliciuro per simplieia eleroenla si-
inlellectibus, et plus thentrica et monstrttosa figmen- gnificare. Hoe quidem etnottrum stibtimiusfttturum*1
ta, quam siipereaelestiuni esserttiaruin signiflcativa esset. Veltrti diceret: %i hoc theotogi fecisfleiit, id
judicanda suni. Angelicoruni atilem nominum dicit, .h est, si ex snblimibtis hujns mondi naturis sublimes
hoc est, augeliearom imnginum noniinfbiis praetilu- imagiiiarent intellectus, fouirum es«el profecio, no-
latur. Et debnisse, ail, theologosad corpoream faetu- stram animitm sublimiiis In cognillcmem rernm iti-
ram * universaliter incorporuthtm venierttes, pt&priis telligibiliifmesaltari. Et smpermnndanasmanifestaiw-
et,quantum possibite", cognalis " reformareet matii- nes nou deducerel ininconvenientes"dissimiliiudines,
festare fignratiombus ex apud nos preiiosissimis et velul expressiiis potest trausferri : in obscuras dis-
immnterialibusquomodo el superemmentibu»etsentiis. similitudines. Hoc est: non solum essel fuluriim,
VARIAE LECTIONES.
1 AC nec. ' B Ipsas. * B lonqissime,C * Sic AB, C a sanciotum. " Sic ABC, supple
legittimeque.
aiunt. * nrbitrenm otn. ABC, addidi exconj. T Corr. B\ ABCmoribus. 8 Sic AB, C multas in unocon-
Hrmans. ' B corporiam figuram f.cluram. 10B supra scr. est. " Sic C el cerr. B*, AB eotjnili*. " B*r
corporiltus. " Sic C ct corr. B*, AB '* B* sirpra scr. reformare. '• Sic C et corr. B*ABuocaf.
cognilis.
16 Sic C, A ammiitistratioiiem,B aministrat ottem "* B rad. corr. ac. " B*roarg.
(puiict. B* adj. videtur.)
adscr. De propheliu. 1S Et super B oni., B' marg. adscr. " B crealuras. ao SicC elcorr. B", AB tk-
buerat. " futurum om. B. " Sic rad. corr. B\ A B deduceretinconvenientes; Ctn eonvenientes.
149' SUPER lERAKCMAMCAELESTEMS. DIONYSII. 150
siibliniins .'iiiiiiiininostrum nscenderc, iiisuper eliam .i festalivis '• clare eloqtiiis, hocesl, in divinis eloquiis,
sui^riniiiidanas manifeslaiiones,hoc est, superinun- in quibus clarc et aperte non ipsi per se supcrcaele-
danariiui viriutum iinaginaiiones non deducerel in sles intellectus, sed eorum similitiidinesnianifcslnn-
incoiiffruas et tcuebrosas dissiiniliiudines. Sequiiur: tur. Ac per hoc, nc talia carnnlcs aniinos deciperent,
IIoc etiam in divinas Hlegitimeuon injuriam faceret non debuere theologi per lam viles vilium rerum
rirttiies. Iloc ipsttm, inquit, quod dixi ocberc theo- imagines in visionibussuis caelesicsvirtutcs figurarc.
lcgos describerc, oon. faccre', ' injiisle divinarum Ilaclcnus ex personn reprehendehiis theologos in
virliilnni iiijiiriam. Quae eniin major injuria esl, divinis descriplionibus. Niinc aiilem cunvinril eiiin
quani :il quis cnclesles terrenis, divinos mortalibus, magister dicens : Sed veritatis, ut existimo, inquisitio
simplices coinposilis imaginibiis signeta intellecliis. ostendil , eloquiorum sacralissimam sapientiam in
Et aeque noslntm non seducerct 3 animum in * im- animorumcaeleslium formationibus" ulrumque vatde
muiidas ' sese mserentem compositiones. Ac si dice- providisse, ita ut neqitein divinas, sic forsilan diceret
ret: e( idipsuin simililer non dceiperet noslruni ani- quis,injuriam faceret virtules, neque '• nos in vites
iniiin, qui promptus esl se ipsuni inserere in immiin- pussibiliter infigerel imuginum kumililates. Ac si
das compositioncs. (minuiidas aulctn dicit compo- dicerel : Non ita est, ul lu falso, qiiicuiique es,
siuoncs, ntit quia ex aiiinialiiiin i.errenorum simili- *- propbelizas ". Reprehendis vtsiones, sed, sicut exi-
uul.inefiunt, atit quia mixlini ex diversis forniis di- siiino, et non fallor, verilalis inquisitio el inventio
versomro animalium compomintur, vel certe quia aperlissime oslendil, sacralissimain sapienliara"
ex immundis in * lcge et nd vcscendiim prohibilis (livinoruni eloqiiiorum, dum caelesliuni virlulum
bcstiis, ul suni ieones el equi, imaginaiilur. Ei for- formas describit, haec duo bene providisse, ita ut
tassis eliam existimabuntur supercaetestia leoninis neqtie a3 in divinns, sic forsitnn dixerit qnis. sicut
qiiibusdam et cqiiinis multiludiiiibiis replerl \ el mu- ego :lico el omnis, qiiiciinqiie rccle intclligit, contur
gilita laudum oraliene, el tolalili aiigelorum princi- mcliain facerel virluies, neque animiim noslrum
patu, el tiitiiiialibus aliis, et maleriis ignobilioribus, passibiliter delinercl in visibilibus biimilibusqiie
ttniquam ad inconsequensel iijnobileel passibile re- divinaruni imnginuin descriplionibtis. Siquidem in
clusa describendoper omnia deformes* cldre manife- quanlum viles ex vilibus, hnmiles ex humilibus ter-
staiivorum eloquionim simililudines. lloc cst' : for- renisque animalibiis imagines divinarum virtutum
lassis etiam, quod gravius est, ab bis, qui lerrena mysiice fingiiniur, in lanlum ipsae virtutes et lau-
solummodo sapiunt, ct caeleslia penilus ignornnt, danlur et exallanlur. Nulla e.iiin mnjor laus est ea,
exisiimaliunuir (heologi supercneleslia non imngini- quae '* ex contrarioriim compnrniionc assuroiiur,
bus, sed vcris leonibus, veraque eqtioruni muliitudine vel certedivina per angelos ndministrntio in visio-
replere, el mugientium hoiim \jp.vo\oyius'", pro quo nibus propheticis non in inaicriales lerrenasque
transtiiliniiis latidem oratioiu; est eniiii hyranolo- species, sed eariim caclestos el spirituales rnliones
g;a " vu.vtav\ayix,hoc est, lauduiii oratio vel lauda- conleniplatn esi ". Saepe enim vidcnius in *6viliori-
loria ovatio, quasi in stipcrcaelestibus sinl boves, bus nniiiinliiini, frnctiiiini, herbarum speciebus,
qui nalurali roiigitu Deuiii lainlare possint, ac velnli (|itam in pulchrioribus majorcm virluiem sapienles
ibi sint principatus angelorum, volaiilium naturali- laudare. Quid cnim vilius cst giiino sinapcos, aut
ler formis ciicumscriptoruni, aniiualiaque " alia di- quid preliosius virltilc iliius, qiiaiidoquidemcl ca-
versigena; ignobiles quoque ninlcriae, (|iine de terrn ibolicne fidei nec 11011 el ipsi Chrislo " comparaliir,
iiascuntur, fciassis exisiimabiiniur bnbitnre super- ul cvangelica 2S doccl parnboln! Quibus autcm cau-
caelesliii, qnod valdc aboroiuabile '• esl ab lioinine sis inforincs inlclleciiis cl cnicntcs onini (igura per
cogitari; iaiiquam ad id, qtiod incongruum estcacle- formas nlque liguras ad noscrudiendos imagiiiaiilur,
slibus haUlnloribus, ei ad id, quod ignobile '* et conscquenter siibjiingitui' : Quia quidem 30enim,
"
pnssibile csl, vUevidclicel ct mortale, rcclusa, hoc inqiiil, pulckre procuralae siinl iiifonniitm [ormae el 31
est, paicfncta '" sir-il 6 siipcrcaelestiuin virluluin ha- figurae carentium figuris, non unam causam diceret
bitnciilf.; dcscribe/ido, id est, duiii theologi descri- **quis esse nostram aiiidogiam, noit vulemem imme-
.bunt, per omnia deformcs", vclul expressitis Lrans- diate 3ain invisibilesexlendi conlemplulioiies,et desi-
forlur por omuia dissimiles, simililudines in mani- dentnlem proprias el coiutaturales reductiones, qttae
VARIAELECTIONES.
1 Sic C et rad. corr. B", A facere. 'Emend.; ABCsigniit. ' B subditeeret. * /»om. A. « C tn mundas.
" Sic AC, B T B* corr. repltre. * B" corr. difformes, C deiformes. ' est oni. ABC, addidi ex
"l " AB abhomiitabile,sic
;0 B- adscr. i. e., qmnoloqia. " AB "Banmalia.
cruij. innrg. ymnoiogia.
ibit|iie. " ''• Sic A B
C, "iqnorabile, igiiorabile(piuici. B' adj. vitlctur). " Sic C cl corr. B\ AB patefa-
rtae. 15 suiit. W corr. difformes. 1BRad. corr. IV,a0AB manifestaloris, *'
C maiiijestatoriis.
"Inaiiiiiiorumciielesliuiiijoimiiiioiiibusom., supplevi ex vcrs. B Nec. ABC propheticas. a«sa-
pieiuiam oin. B, C babet sttpieutiam virtuium divinorum eloquioriini ccl. " t'"n "' neque <im. AB, niarg.
ailicr. IV, C nl neque (ita om.) " A eaque. "B contemplaiio-nestpro io supra adsciipluni erat a, quo
•" Beeamjelista. " B" corr.
posteit eraso B"corr. contemplatiqitanesl. "/nom. A. a' Chriscoom. B.
(jiiod. "• EnifMid.,A quidam, B quidam (punct. B' adj.). " B" corr. dixeeit. MAB in medietatf, B'
corr. immedietate. '
151 - EXPOSITIONESJOANNIS SCOTI 152
possibiles nobis (ormationes praetendunt informium , Vdignus; corrumpitiir quippe multis deliclis fallaci-
*
tupernaturaliumque specutationum *. Ac si dice- busqtte cogitationibus. Neque omnibus, ut divinae
rel: Nemo recle inlelligentium dixerit, unara sin- perhibent Scripturae ", conceditur summa scientia.
8 formarum et figura- Etnon hoc divinae boniiatis imputatur largilali, sed
gularemque procuratarum
rum * informium inlellectuum, carentium<|ue figu- pollutae mentis larditali ac malevolentiae ", sicut
ris causam esse, nostrain videlicet proportiotiem scriptum " est: <in malivolam animam non inlrat
adhuc infirmam et mortalem, ac per hoc non valen- sapicntia >. Solis igilur puris sanciificatisque animis
tem absque aliqua medielate inlerposita ad invisi- aperta et pervia esl divinorura inlellectuum veritas,
biles ilivinnrtiraanimorum ascendere conlemplatio- eliam per mysticarum imaginum aenigmaticam
nes. Scmper desiderat " proprins et connnlurnles descriplionem in visionibus prophetarnm. El for-
sibi sensibilium imaginum mamiductiones, quae cum tassis hoc est, quod divinus ait Apostolus, i nunc
sint possibiles nobis ad cognilionem, praetendunt, videmus per speculum et aenigmate ", lunc aulem
hoc esl, prius nobis oslendunt formaliones, imagi- videbimus facie ad faciem i.
nes profecto, informium, carentium videlicel forma, Postquam autem convictos repulsosque habet
a0 eos, qui imroundn sua cogilaiione decepti
supernaluraliiimqiie cogitationibusque 6 gravata- et
rum T speculationum 8, divinortim scilicet animo- B caelesles virlutes sensibilibus terrenorum animalium
rum, quos non immerito speculaliones appellai, quia formis circumscriptas " putant, et nil aliud signifi-
non ajiter nisi gnostica 9 summae conlemplaiionis cativum in spirilibus theologorum apparuisse,
virtute intelligi possunt. Non igilur haec sola causa praeter ipsas per se ipsas, eosque a!, qui significali-
esl propbelicarum imaginationum; nam et allera vas *3iinagines rerum iiivisibiliiiin nobisque incom-
non inferior, rortassis autem et superior cansa ad- prebensibilium, in spirilibus prophetarum descri-
tlucitur, quam subsequenler connectit, dicens : Sed ptasa*, non solum non negant, verum etiam incun-
quia el hoc mysticis eloquiis est decentissimum, per ctanter recipiunt, eas tamen angelicis intelleclibus
incompreliensibilia divina uenigmata occultare, et " inconvenientes esse approbant : converlit sermo-
inviam mullis ponere sacram abditamque supermun- nem, el agit iterum conlra eum, qui existimat de-
danorum intellectuum verilatem. Est, inquit, altera formes causas *" divinarum imaginum descriplionis,
causa sanctarum in Scripturis divinis descriptio- ct ait : Si autem deformes imaginum descriplionis
num " decenlissima convenientissimaque " divino- causas aestimaveril quis, dehoneslari dicens refetti
rum eloquiorum mystcriis. Et ea est, sacram secre- sit lurpes formaliones deiformibus et sanctissimis dis-
(amque veritatem superroundanorum spiriluum positionibus a\ sufficit ad eum dicere. Si quis, in-
occultare, inviamque mullis ponere per incompre- 2 quit ", aestimavcrit causas deformes, qualescunque
hensibilia et divina aenigmala, hoc est, per difli- sint irralionabiles rationabilis animi motus, de-
cillimas et inaccessibiles divinas obscuriiales his, scriptionis imaginum in sancta Scriptura *.8, et
qui indigni sunl pura caelestium virtutum cogni- debonestari dicit deiformes et sanctissimos ange-
lione. lorttm ordines, si eis turpes tales formaliones
Est igilur honesiissinia causa obscuritalis incoin- myslicarum visionuni referanlur, sat est adver-
prehensibilittm divinae Scripttirae rormationum, sus perniciosam ipsius opinionem respondcre : tjiuo-
occultam facere inviamque multis pollulis anirois modo duplex est sanclae manifestalionis modus, unus
arcanam " angelicorum animorum verilalein. Et qnidem a9 quasi "" consequens, propier similes pro-
cur hoc? Audi quod sequitur : Est enim non omnis venientium sacrarum figurarum imagines, alter vero
sacer, neque omnium, ul eloquia aiunt, scientia. Ve- propterdissimiles formarum facturas in omnino incon-
luti aperte diceret : Propterea decebat mystica sequens et indecorum formalus. Duo, inquit, modi
ejoquia verilatem stipermundanorum u intellecluum sunt, quibus sanclae manifeslaliones sanctorum an-
per aenigmala occullare, inviamque abditamque gelorum in divina Scriptura per imagines fiuut,
ponere, quia non omnis humaniis animus " purus ™quorum unus est, qui spiritualium subslantiarum
cl sanclilicatus est, verilalisque conlemplalione intelligibiliumque virtutum, quibus rationalis ani-
VARIAELECTIONES.* * Sic
1 B supernaturaliterque, B' corr. supernaturaliumque. Emend., ABC *speculationem.
corr. videtur B', ABC procuraluram. * formarum et figurarum om. B. B* supra adscr. quae
semper desiderat; C semper considerantem. 6 BC cogt"alionif>HS , B* corr. cognitionibus. T Conj.,
ABC gravatam, B' litleras ra punciis insignivil et supra ua posuit signum, quasi Iegissel graueraiam.
" B" corr. speculationem. * B " B* marg. adscr. Quare sacta Scri-
gnostica (punct. B' adj. videtur). " Sic C, AB
ptura figutalive et" parabotice loquitut', et hoc idem dicit isla glossa J° Scoti et J° Sarraceni.
descriptionem. B convenientissima, B* supra adscr. et convenientissima. C el convenientissima. " B
archanam, sic" B semper, A saepe. u A mundanorum. " Animus om. AB, habet C et ad mai-g.
adscr. B*. B scripturae perhibent, C ut prohibent diuine scripture. " B mali volentfae, C maliuolencie.
" B dictum. "Cin aenigmaie,B' supra adscr. in enigmate. " et onr. C; pro habet et B* rad. corr.
habet. " Sic C et corr. B", A circumscriptis, B habuisse videtur circumscripli. " Corr. B\ AB eumque.
" C eos significalivas *" A defotmes causas deformes,
(que qm om.) ** Sic C et corr. B\ AB descriptis.
B deformes causas deiformes (punct. et i supra adscript. B* adj. videlur). " Rad. corr. B\ AB deposi-
*
tionibus. " C Ac ti dicerei: Si quis. " B in nostta causa scriptura. '• B supra adscr. est. " Ex
lexiu versionis; AB <jiuitic, B * supra adscr. est.
1S3 SUPER 1ERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSH. 1S4
ina decoretur, * absolutis quibusdam convenien-.X excellere qualicunque modo probantur, hoc est,
"
tibusque ' imaginationibus ' formatur, ut est in laudanlur, deficiunt tamen, etiamsi sic exceUenles
Propheta : « Vidi Dominum sedentem supersoliumi, et supermaleriales sint, divina u shiiiUludine, hoc
et in Apocalypsi: .«Mulier amicta sole, et luna sub est, divinam simililudinem ipsius non atlingunt, diim
pedibus ejus i. Haec quippe huraanis rationibus spi- veritas consulitur. El hoc esl quod sequilur : Est
ritualiumque animae ornaraentorum similitudinibus entm supet omnem essenliam et vitam, nullo quidem
assuropta sunt. AUer vero, qui bestiarum ferocium ipsam '"/umine caracterizante, hoc esl, figuranle, seu
superbarumque *, ut leonis et equi, seu lurpium, ut formanie, omnique ralione et intellectu simililudine
ursi et vermis, seu, quod longissime pulatur distare, ipsius incomparabililer dereticlis; id est, dum omnis
insanienlium hominum, ut David in porta Geth, aut ratio et inlellectussimilitudine ipsius alienalur. Nulla
"
temtilentorum, ut Noe el Lotli, aut furibundoruin, siquidem raiio vel inlelleclus est, qui similitttdi-
ut • saepissime legitur : c Iratus esl Dominus i, et nem ipsius, quoniam incomparabilis est, possil at-
« exarsil furor ejus i, ceierorumque horum similium tiugere. Deserilur enim et vilescit omnis crealuva
configurationibus fingitur. Huc eliain accedit forma- visibilis et invisibilis, dum comparadir sumroae et
rnm confusio, dum in una eademque imagine species 6 supernalurali nnturae, quae super omnia est.
humana, vitulina, aquilina roonstruose miscetur, B Sequilur secundus formationis modus, qui omnino
quod omnino absolulis naturalibusque forrois contra- inconsequenset indecorus, hoc est, inconveniens divi-
rium perspicilur. Et prioris quidem modi paradi- nis virtutibus et deformis essevidetur. Aliquando vero
groata subjungit dicens : dissimilibus manifeslationibus ab ipsis eloquiissuper-
§ 3. Ilaque colendam superessentialis Beapyias ' mundane laudalur, eam invisibilem,et infinilam, in-
beatitudinem mahifeslativorum eloquiorum mysticae comprehensibilemquevocantibus, et ea ", ex quibus,
tradiliones aliquando quidem ut ralionem et inlelle- nonquid est, sed quidnonest, significatur. Secundus,
ctum et essenliam laudant, divinam rationalilatem et inquit, modus divinarum niiuiife.slaiionmii,quibus
sapientiam ejus declaranles, et vere exislenlemsubsi- in divinis Scripluris superessentialis Divinitas supra
slentiam, et eorum quae sunt subsistentiaecausam omnem mundum " laudatur ", duplex est. Aut enira
veram \ et quasi lumen eam reformant, et vitam per dissimiles rormas et inconvenientes longissime-
vocant. Colenda, inquit, et adoranda beatitudo que ab ipsa, ut praediximus, dislantes imaginaturao,
Bsupxius*, hoc est, summae Deitatis, quae supe- aut per ea, ex quibus non quid est, sed quid non
rat omnes essenlias, in tradilionibus mysticis di- est, significalur, innuilur, duni invisibilis el infinita
vinorum eloquiorum, quae intelligibiles virtutes et incomprebensibilis vocatur. Siquidem dum sum-
quihusdam figurationihtts manifestnnt, saepe qui- C mnni Deitatem el bonitalem invisibilem et infinitaro
dem laudatur in figura mtionis " et intellecUis ct et incomprebeiisibilem divina vocal Scriptura, non
essentiae, dum superal omnero rationein et sapien- quid ipsa esl significat; non cnim inv.isibilitas et
tiam, qnam in hoc loco intelleclum nominal. Omnis inlinitas et incomprehensibililas esseniia ipsius est,
quidem intellectus, qui veritatem intelligit, sapientia sed, quid non est, ostendit. Non est enim visibilis,
est. Esseniia dicitur, et qunsi iumen formalur, sub- neque finita, neque coinprehensibilis. El quoniam
sislens, ei plus qiinm existentin et substanlia, qtio- duplex al divinae significalionis ratio es(: aut enini
niaro enrum, qune sunt, subsistentinevera el incom- nflirmalive significatur .", verbi gratia, dum de ipsa
routabilis M causa es(. Essentia dicitttr, et quasi lit- praedicatur : essenlia est, sen bonitas, seu viia, seu
men formaiur, et veluti vitn vocalur, dum sit super sapientia, seu veritas, ceteraque similitim virtulum' 3
omne lumeH et supcr omnem vitam lolius luminis et nomina, qune divinne altitudini aique subsistenliae
vilae fons inexhauslus. El hae sunt mirabiles et su- convenientissimaessevidentur; aut negaiive.iit cum
permaleriales formae ipsius principalis Deitatis, et "dicilurinvisibilis, infinitn, incomprehensibilis, invia,
supercaeleslium virtutum quae circa eam sunt.- Quod et investigabilis,ceteraque, quae de ipsa per negatio-
consequenter adjungit dicens : Tanfis mirabilibus re- nem pronunlianlur. Propterea subjecit'": Hoc enim, ut
formalionibus gloriosioribus quidem existenlibits, et " aestimo, potenltus esl in ipsa. Aestimo, inquit, hanc
malerialesformalionesexcellerequoquomodoprobatis, rationem,quaeest negativa, potentioremetconvenien-
deficientibuset sic thearchica " ad veritatem similitu- tioreminipsa, hocest, in ipsiussummaedeitatissigni-
dine. Tales sunt, inquit, lantae, et tam magnae mi- ficatione, dumanobis colitur et adoratur. Validius
rabiles formae, quae gloriosiores exislunt, omnesque quippe el propinquius veritas ineffabilis et divina
materiales formationes el imaginaliones superare et existentia negalive, quaro affirmalive insinuatur. Et
VARIAE LECTIONES.
1 Sic ABC. * B convenientibus. ' B imaginibus. * Sic C el corr. B *, AB superborumque. " Sic C;
ttt om. AB, supra adscr. B*. 6 speciesom. "B. ' B Qeupxt&e,B * marg. adscr. »'.e. thearchiae. 8 B.
veram causam. • B flsapxtae (punct. adj. B et ad marg. adscr. t. e. ierarchiae). 10 Corr. B *, AB in
fignrationibus. M Sic AB,* C et incommutabilis. " Corr., AB thearchia, C thearchie. " Emend., A
B et jam si, C et. '* B marg. adsci'. theatcica. " Sic C, AB ipso. " A auis. 1TB*supra adscr.
*
per ea. 1Smundum om. B " " B ad marg. adscr. crealuram. *° A imaginanlur, B, imaginantut (punct.
adj. B *), C imaginentut. A dupplex. " B significalut affirmative. " B virtuttm similium. '* B dtim.
" Sic ABC.
IBS EXPOSITIONESJOANNIS 90011 ISC
hoc est quod sequitnr : quoniam quidem, ut occulta A , disque naUiralero in significalione ipsius, qni supcr
et sacerdotalis tradilio subintroduxit, non essesecitn- ojiinem formam ct figuram in scinso absqae fornia
dum quid eornm, qnae siint, eam vere dicimus, igno- subsislit et ligura, plus possum decipi, ul exisliniem,
ramus antem tnperessenlialem iptiut et invisi- Deum, ipsum iucircumscripium, humana " efligie
bitem et ineffabilem infinaiilatem '. Ac si diceret: circuniscribi, el invisibilem et ineifabilem [viderfj,
Propierea ncgaiiva ralio in divinis significatio- 16ac de eo aliquid " fari. Duro ve«j in eisdein visio-
nibus pracponitiir alfirmalivae, quoniam vere nibus pennaii lioniiiiis nc volilantis iuiaginem inve-
d'ciiiius ipsaiu Deitnteni, quae supereminet om- nio in significatione caelesiiuni virtulum seu ipsius
uin, non esse ahquid corum quae simt, et igno- Diviniiatis, velnti celerj volatu oinnia peiieirantis,
innius, quid ipsa sit ipsius superessentialitas el non facile fallor, qiioniain in nalura rcruin visibi- .
invisibiliias et ineffabilitns cl infinnliias; non au- lium peiinatuin homiiiem el volitantei.i nc-c vidi, nec
leiu vcrc dicimus, dum aliquid eorum, qtiac siinl, iegi, nec audivi. Esl enim monslriiosuni el oninino
esse * eain nlfirniainus. Nulla siquideni essenlia esi, ab humana nalura '• alienum. Nam ct poeiica
jiiillaqiic boniias, quia supcressentinlis est, el plus iigmenta in falsissinia fabula <levolnlu Daedali non
qiiam boniins, clsupcr omne, quod dieiUir et intel- ausa suiii " iingete phiiiias ct nlas dc corporc ipsius
1'gitur, cxaliala esl. Et propierea siibiungit: Si igitttr B hoininis naluraliler crevisse; incrcdihite enini esset
depulsiones 3 iit ilivinis verae, inlentionet * vero in- el deforme. Ac per hoc citius adducor ad iiegnnduni,
compaclae, obscttrilati arcanorum • magit aptc esl tali imagine oninino divinas virtules ipsumqua Deum
per tlissimitesreformationes mamfestatio. Si, inquit, circumscribi ei deformitcr fornuiri; otnuc siquiiiem,
depulsioues, hoc csl ncgntiones, quns Graeci i.noftz- quod conlra naiurani esl, turpe atquc " deforme
critf 6 vocanl, in divinis significnlionibus verne esi; quaiu ad conscqucmliim, lales liguras natura-
siinl \ nou anleni iiiientiones, afiirmationes videli- liler iii caeleslibus essc. Et coniinuo nulla niora
cet, quas rtutufuaits " dicunl, eisdem divinis signi- interstanie " perspicio, illns imaginntiojtes divinae
flcaiionibus compactae ct coiivciiienles sunt. Vcre Scripturae sigtiificuiivns esse naluralium rertim,
euim negalur Deus uliquid eortim, quae sunt, non simplicium quidem, omnique forma atque (igura
aniem vere aliquid eorum praedicalur esse, quoniam sensibili circunsscripiaque carentitiiu, non autcm
super oninin siiperessenlialiter ab omnibus removc- ipsas naturas, quae islu sigjiificittionibusau purg.tn-
tur. Profecto obscuritali arcanorum, hoc esi, inefia- das nostras terrenas cogitationes iiilimniitur. Sicul
biliuin roulto aplior ' est per dissiniilcs forniatio- ilaque negalio aflirmaiioiii praeponitur in siguilica-
nes, qiiam '" pcr similes " roanifesiallo ". Ac si tionibus ", ita iueoiivenieiUos atque dsformes spc-
diceret : Si vera est negalio in divinis rnbiis, non C cies formosis coiivetiienlibusqtie praeponunlur inm-
autem vera sed metaphorica aifirmntio "; vere cnim ginalWnibus manifestatioiiibusque divinarcni rcium,
dicilur Deus invisibiiis, non aulem visibilis vcrc ac seu sensus corporeos, ul sunt angelieae virliiies, s-u
proprie diciliir, similitcr inlinitus, incomprehensi- omnem iniellccuim, ut est ipsa Divhiitas, inelfabih-
bilis vcre de eo praedicalur, finilus vero et oonipre- ter superantium. Et qttod de efligievolalilis " hotiiinis
hensibilis non proprie, scd modo quodam loqtiendi : diximus, ipsum de leone viluloquc pennoso, itcii! de
quid miruni, si naturalibus simplicibusqiic formisi aquils, humana vullu coiifigtir.tta, ccterisque conoisis
longedissimiles, mixtae, eonftisae, dcformcsque plus iiguris, seu in eodeni genere supcrfluis, ul animalta
ad divinn et inelfabilia valeant significanda, quain illa scnasalas habeniia, est iiitelligeiidiiro. Ll cnim
absolulae, ei u simplices, omniquc confusionn ca- haec oinnia nalurales abnegant forinas, jta caclest.es
rciiles nnlnraliiini foriuariiin imnginniioiics. Et ut virlules bis omnibus **speciebus carere manifesiis-
plnnius dicam, plus inlelligo Dciini, (lum audio de sime insinuant. Sequitur : El nitnc iiaque non lurpes.
ipso praedicautcm : esseulia non esi, boniias non velut expresse iransferiur posiremae ", replent
est, quouiam superessculialis cst, ct pltis quami caelestes ornatits eloqtthntm sacrae desrripiwua,
bonus, qtiaui duni audio : esscntin csl, boniias csl. dissimilibtts eos formarum facturis w.anifestan-
Hoc enim Dcum inter omnia conntimeral, illud au- tes, elper has ostendentes matertatibus ** sinnil om-
leni super omnia ipsum cxallal. Eadem ratione dum nibus supermundalium excetlentias. Brevitcr con-
in sauclis visionibus sanctorum prophelarum legoi cludit, quac hactenus *T praedixit, convincens
huniaiiam efligienipulchram, absoliilain, oronimo- cos, qni carnaliter divina cogitant, existinian<cs
VARIAE LECTIONES.
1 ABC et, iiieffabileroef infiniililaiem. *
Baliquid esse eorum qttae sunt esse. 3 B ' supra scr. negatio-
ncs. * B' supra scr. affirmaliones. B B arckun°!"_m obscmitaii. > B'
inarg. adscr. i, e. apofales.
1 SicCcl rad. eorr. B", AB vere fitint. 8 B' • Corr. B- ABC alliot. " P.
" mnrg.' adscr. catapkases."
n/ititjuaiii. SicC, A dissimi/es, B disiimi/es (puiici. B'adj. videlur). Sic C, A manifesnitwnes, B ina-
nifestaiwnes (puncl. B*ndj. videtur). " SicC, AB firmatio, B" supr.i adscr. afflrmatio. '* B ac. "Bet
huroana (ei forlasse B' addidil). " Videri om. ABC, addidi ex conj. '" Sic C et corr. B\ A inq\iii,B
inquid. '" Natura om. B, B' ad marg. ailscr. " Sic C, B ausa sum, B * corr. aumts sum. " B ac.
81A instante, C intestanle. " Ad
purgandas—significalionibtisoui. B. a3Bvolatis; B' corr. volanlis. **Sic
C, A hominibtts, B kominibits fimm puncta B* adjecerit, dubiuin est). '" B' marg. adscr. materialibut.
" B' supra adscr. « materiatibus. " A actenus.
157 SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. m
ea sensibilibus formis, sive absolulis, modumque X coras sjmililudines mirabiliter descendit. Ne illud,
naiurae non exccdentibus, sive, confusis. sivc inquit, siraplices iinprudentesque fidelium animae
superfluis, ut superius dictum est, circuniscribi, palerenUir, hoc est, iiicircumscriplos "spirilus cae-
simililer et eos, -qui iraagines quidem signififiUivas lestium virlutum ajjreis qqibusdajn forinis pulchris-
esse recipiunt, angelicae tameji et siipereniinepiis que huroani corporis, membiorum, armorum cir-
naturae dignitate indignas arbilrailtur, deridens, nee cumscjiptns , pretiosissimaque veslimenla indutos,
non et eos, qui spirilualium irnaginatioiium catisas falsis suisphanuisiis deceplae, occasiones eiiamex' 6
lurpes.et irralionabiles autumant, refutaus. Ei hoc prophetieis visionibus accipienles, exislimarent, se-
estquod ait : Et nunc ilaque, jam vjdeljcct, consi- que ipsas seducerciit, abomiiiabiSiaqiieidola , longe
derata veritate divinaque sapienUa consulla, non divinis inlellectibus reinoia, in suis cogilalioiiibna "
replenl, ut insipientos existimanl \ iiiiiLcrialibns lingerciji, sapienlissiiiin thcologia , hiinianae insi-
sacrae deseriptiones, sanclae sciiieel imaginalioncs, pientiae consulens, etiani ad (leforroiunj fonnaruin
sanctorum eloquierum caclestes ornalus, dum eos dissimiles imaginationes descendit, quns nec natura
dissimilibussibi formis mamfestant, ei per eas, dis- visibiliuro rcrtim " recipii, nec invisibilinin subli-
similes videlicet ' formas, stiper omnes simul ma- milns omnino sjbi convenire perujiitit- Ac si aperte
lerialesspeciessupermundolium viiliittim allitudiiies R ipsa sancta theologia clamarel: quemadmodum (alcs
oslendunl. Hac autem coniroversin finiln, ad laudem dfiformes inhonesiaeqm? imaginaiioiies ", quas na-
(lissimiliiini similitudinuin convertit sermoiieni el luraiis simplicitas respuit, et pulcljriludo deridet
ait : Quia vero et noslrum animum reducunl magis caeleslium intellectuum S0, ineffabili sinceritate et
dissimiles, velut significanlius transferlur obscurae, iiicoinprehensibili iiniformilate al refelhiuUir, quam-
timiUtudines *, non aestimo quemquam bene sapien- vis in fjguris eoriipj fenehrosissjiuis apparuerunt :
tum contradicere. Non arbitror, inquit, ullum eo- ita, et non aliter, formosissiroae imagines illae ",
rum *, qui sapiunt, conlradicere " mihi dicenli, quae humanae dignitati puiantur congruqre , ab
dissimiles vel obscuras 6 simililudincs ningis quaiia eoiundem intellecLuum *• puiissinia inciicumscii-
similesel aperlas animum noslrum redticere in ve- ptaqtie subsislentia universaliter rerooventiir. Has
rara caeleslium virtuium coniemplaiionem. Quod siquidein omnes sacras figiiraliones divinae Scriptu-
eliam ratione siibnexa suadel dicen6 :1n qnidemenim iae **significativas esse, non autem siibslanlivas as,
pretioiioribus sacris formalionibus eonsequens est verissima veritatis speculalio acclnmat. Non conce-
seduei auriformes quasdam aestimanlesTesse caelestes dens *6 maleriale nostrum in lurpibus imaginibus
etsentias, et qnosdam viros futgureos, decora indttios manens requiescere. Non concedens, inquil , tlieolo-
^
vestimenta,eandide et igneeinnocuequeretplendentes, gia, maleriale nostrttm, boc est, noslriim " aniinum
et 8 t/ut/JuscMHiywe aliis similibtts imaginatis formis lebusmalerialiliusprompiissiiiuiinseiiisercre, in lur-
"8
theologia eaelesles figuravit inlelleetus. In pretiosis, pibus imaginibus manendo requiescere, jnque eis
inqttit, hoc est, pulchris nalurneque similibns sanctis finenj cogitaliojiis ponere, ad obscuras indecorasque
a9
imaginationibiis faeillime possunl seduci, qui exisli- siniiliiiidines pervenit. ln Graeco scriptum est :
mant, caelesles substanlias aureas habere formas, w/Kio-u^ov qfwv, id est, inaleiialc nostrum, ojnne vi-
et qoosdam viros lttculentos ibi csse, qui pul- delicet, quod in noslra anima ad siinilitudineiji maie-
chi'a induti suul vestimentn , quique 9 cnn- rialis nostii 80 ccrporis facillinie inciinalur, inquu
dido colore et igneo, innocue lainon resplendent 10, ainorem rerum visibilium irralionabiliter fleclilur.
aliasque similes imaginalas formas liumanorum Purgans vero sursum versus animam, et suggerens
corporiim.eonfigofalionibiis siiniles habitnre cacles- deformilale compositionum, lanquam nequejusio ne-
tia fingunt, spiritualium ct invisibilium virlulum in- que 81 vero probante esse , neque •* valde materiali-
telligibiles naturaliter subslitiitiones nec recte cogi- bus, quia sic turpibus similia secundumverilatemsunt
tare, nec pure cognoscere valentes,et, quod est supercaelestia et divina speclacuta ". Hoc facit, in-
miserabilius ", vix in humana roultitudine pnucissi- quit, provida iheologia, purgaus sursum versus ani-
mus sapienliiro numerus invenitur, qui lali errore maro, hoc esl, superiorem parlero animae ralionalis,
seduci non possit, falsa pro veris approbnre re- quae pars animus seu intellectus a sapienlibus no-
spuens. Sequitur: Quod quidem ne paterentur, qui minatur, ab omni falsoruro pliautasinalum conta-
nihil visibilibus bonis la allius intelligun!, sancla gione 3* mundans. Pro eo qtiod traiislulimus » sur-
theologorum tesiituliva " sapientia, el '* ad inde- suin versus animam >, in Graeco scribilur «avwfepes
VARiAE LECTIONES.
'. A existiment, C estimant. * B videlicet dissimiles. 3 Sic vers. et lext. gtaee., AB similes. ^ ttllum
* contradicere om. B, ad ' A aestimantis. 8 Sic ver-
eorum om. B. marg. ailscr. B* l0• A oscuras.
sio et text. graec.; pro et h e;et om. B. 'Bquibns. Bresplent, B* corr. resplendent. " Sic C,
B mirabilius. "Bdonis. " A instituliva. " B*
supra. adser. et iam. " A circumseriptos. "A t«.
17 Sic C et corr. B*, AB "* rerum om. B. " A eogitationes. a0 B virtuium, corr.
cogilcitiones.
forte eadem m. intellectunm. " Corr. B\ AB incomprehensibiliumformitate. 2*B illae imagines. "B in-
teitectum. '* B Sacras tcripturae divinae figuraliones. " B substanlias. a6 Sic C , AB cedens., B* ad
marg. adscr, con-cedens. " nostru.pt om. B. a8 B manens. " B in iericko, ' B* pro iericho ad inarg.
adscr. graeco. " Sic C et rad. corr. B\ AB nostrae. 81 B nec. 3a B 'nec. n Ex vers., ABC expecta-
cula. '" B cogilalione.
IMi liXPOSlTiONES JOANNiSSGOTl 160
rrjc -^vxvs •) hoc esl: quod sursum fertur in ani- J\ A theologia per descensionem ad humillimas el con-
mn. Mens quippe, quae nostrae naturae sublimissi- fusas inhonestasque materialium rerum confbrma-
ma pars est, sursum semper ad spiritualia naturali 1 tiones'*, quibusdivinianimi significanlur. Nunc vero
appetilu fertur. Hinc * ait Aposlolus : <mente servio iractare incipit, quod nonsine ratione divina theologia
legi Dei, carne autem legi peccati >; ideoque ipsa siniilitudines rerum invisibiliumexomni visibilicrea-
'
pars noslra divinae theologiae adminislratione lura sumpserit. Propterea sequitur : Sed ilaque et
purgalur, ut purgata in caelesliura virtutum, ipsius- koc inlelligere oporlel, nihil eorum, quae sunt,
que causae omnium contemplationem apta fiat atque esse universaliter boni participatione privalum, siqni-
instrucla. Et suggerens, velut proprie transferlur dem, ttt eloquiorum verilus*" aii, omnia bona valde.
'•
subpungens * seu substimulans mentem , ipsa Oporlet nos, inquit, inlelligere, quod nulla crea-
theologia per deformilalem compositionuro,hoc est, tura est, quae omnino juxtn suam analogiam pnrli-
per deformes imaginalionum roixturas. Et hoc sug- cipalione sumroi boni privelur. Ail enim Scripturu:
"
gerit menti, quia, sicut insipientibus • videtur, di- < et vidil Dens, et ecce omnia bona valde i. Et si
vina • spectacula el supercaelestia similia sunt T ita est, quid mirum, si in rebus materialibus specu-
secundumveritaiem lurpibusimaginationibus. Neque Intionis intelligibiliura occasio sumatur, ut, quo-
juslum neque verum hoc est, neque ulla juslitia ne- B 1 niam omnia sumroum bonum parlicipant, ex simi-
que ulla veritas approbal, neque valde res ipsae ma- litudine inferiorum bonorum ad cogiiilionem subli-
teriales fiunt incircumscriptibilium 8 spirituum \ mium humanus animus possit ascendere? Et boc est
similes " sibi esse supercaelestes essenlias appro- quod sequilur :
banl, magis aulero suis speciebus respuunt. Naiura- § 4. Est ergo ex omnibut intelligere bonas specula-
liler quippe materialia oiniiia in spirilualia transferri liones, et invisibitibus et intetteclualibusex materii»
"
appetunt, spiritualia vero ad roaterialium humilem 88reformare diclas ditsimiles similitudines, altero
vilissimamqiic exlremitatem inclinari nolunt, quo- modo intelleclualibus habenlibus, quae sensibitibus
niam impossibile est. Possibile est namque inferiora aliter distributa sunt. Si, inquil, oronia summi boni
ad superiora ascendere , descendere vero superiora parlicipanlia sunt, oportet profeclo ex oronibus in-
ad inferiora nalurali Iransmutalione, impossibile lelligere, hoccst, in omnibus materialibus conspi-
est. Et si quis dixerit : videlur " itaque beatus cari bonas immaierialium 30contemplaliones, et ex
Dionysius angelicas virtules omnino carere " corpo- rnateriis sensibilibus forinare praetiictas dissimiles
ribus praediciis ralionibus [dicere] ". Cui brevi- siinililudines, ut per eas invisibiles et intellectuales
ter est '* respondendum. Terrena materialiaque '" intelligantur virtules, dum non eodem, sed altero
'
corpora morlalia, corruptibilia, merobrorum"" coin- '-' rnodo inleUigibiiittm virtus et sensibilium nalura
posilionibus distincta, sensibilibus " formis locali- perspicitur. Quod consequenier subneciit dicens : £(
busque spatiis circiunscripla, temporibus routabilia, enim furor irrationabitibus quidem ex passibili motu
seu lioruin omniiim imagines, sive " inlerius ini inesl, et omniirralionabititate est replelus furibundus
phanlasiis " memoriae, sive exlerius in scnsuumi eorum motus; sed in inlcllectualibus alteto modo
impressione *°, divinos aniroos habere penitus dene- oporlel irascibile inlelligere. Furor, inquit, et ira
gal. Spiritualia aulem corpora simplicia, nullis for- bcsliis ratione carentibus ex passibili, naturali ta-
inururo sensibilium " lineamentis " coartala ", inen molu, vel, sicut in Graeco scribitur, il; Iftjra-
ipsis divinis animis similliraa et convenientissimai Govcopfj.ru,ex passibili impetu vel cupiditate, insita
possidere eos non solum non denegat, veruro etiam sunt, irrationabilisque eorum molus plenus est irae
affirmnl. In quibus, caelestibus videlicet subtilissi- atque furoris, ut in leonibus celerisque feris feroci-
niisque suis corporibus, luimnnis obtulibus saepe bus, quarum furibunda rabies vix domari potest.
visibiliier apparuere, ut Abraham et Tobiae , trans- Non taroen in eis tales motus reprehenduntur, quo-
mutanics invisibiles et incircumscriptas suorum spi- niam nalurales sunt, et sine quihus naturne pro-
riuinliiim corporum qualilates in quascunque formasi _ prielas ipsarum bestiarum perfecla esse non potest;
visibiles, in quibus horainibus se manifeslare ve- mitis enim leo leo non est; sed dum talis impetus
liut. furoris et irae sive de Deo, sive dc inlelleciuali,
Haclenus de providaergapurgationemnostri auimi sive rationali " sapientia , tamen creatura, praedi-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic C, A natutalia, B natutatiq (ptinct. adj. B*). ' B Nunc. ' B nostra est. * Corr. B* (B scripsisse
videtur subpongens), A subjungens, C subpongens. " Sie C, B"inspicientibus; B*ad marg. corr. insipien-
tibus. * B* supra adscr. quod divina. T B rad. corr. sinl. A incircumscriptum, B videtur habuisse
incircumscripluum,' sed. rad. corr. incircumscriptum, B* supra adscr. corr. incircumscriptibilium, C incir-
oro. B. " Coni., ABC similia. " B* roarg. adscr. utrum angeli habeant
cumscriplorum. spirituum " " B materialia. "Bmembro-
corpora. " " Sic ABC. " dicere om., addidi" ex conj. " Est om. A.
ntmque. B sensibibus, B* supra adscr.-li-. B seu. B exterius phantasias. '• B in sensuum im-
aa ABC tiniamentis. " ABC coarlata. '* B tefot-
pressionem. '• "Biensi/ium, B'corr. seniifci/ium.
mationes. Sic ad marg. corr. B*; A jieleris, B tieceris(punct. subj. B*). '" B inquit nos. " B sed.
'8 Sic AB. " B simi/es, B* supra. adscr. dis-. *• Sic C, AB f>onasi in materialibus, B* corr. bonasti in
materiuliiim. 31A ralionalit.
161 SUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSII. 162
catur, aUera ralione, quam in besliis perspicitur,. A explanationem. Ait enim : Siroili modo, hoc est,
oportet inlelUgi. Propterea sequitur : Declarans, ut quemadmodum de furore, isla, quae " dixiraus, dc
aestimo, eotum virilem rationabilitatem ' et immilem concupiscenlia quoque irrationabilium animalium
quietem in diviniset immutabilibusfundamentis. Fu- dicere debemus. Nihil aliud quippe est concupiscen-
ror itaque et ira, dum de intellectualibus leguntur tia irrationabiliiim, nisi inconsulla, absque rationa-
naluris, non ferocem impetum, sed quadam simili- bili videlicet consilio, et materialis ingemta passibi-
tudine virilem forteraque rationabiUtatem, et immi- lilas, quae ex nalurali motu seu frequenti '• con-
tem ', hoc est irreprehensibilem ", quietem * in suetudine, sine ulla continentia, in rerum mutabi-
divinis ac semper manentibus essentiis, declarat \ lium impatienti amore H nascitur, et irrationabilis
ut • quadam pulcherrima metaphora furor in bestia, corporeaelibidinisassiduitas.quaeomneanimalcogit
irrationabilis videlicet motus, ralionabilis vigor etT in illtid concupiscibile, quod est secunduin sensum,
fortiludo in natura inteUigibili accipitur, et hestia- prono impctu ruere. Cum verodissimilessimilitudines
lis 8 ira irreprehensibilem * quietem divini animi in intellectuahbus circumponentes, concupiscentiam eis
divinis collocalionibus, quae semper et incommuta- conformemus ", amorem divinum ipsam intelligere
bililer manent. Est igilur furor irrationabilis ratio- oportel super ralionem et intelleclumimmatetialilatis,
nabilis foriitudinis imago 10; est ira " feralisque B et inflexibile,et non indigensdesiderium superessentia-
impeius " intelligibilium aniraorura in divina " se- liler castae el impassibilisconlemplationis,et ad iltam
veritate inque inunutabili amore justitiae immilis puram et sublimissimam claritalem, et invisibilemet
irreprehensibilisque "* absque ulla adulatione per- formicam puichritudinem aelernae vere et invisibilis
peluae quieludinis symbohim. Videsne quomodo in- societatis. Et potentiam excipit quidem " in sufji-
feriora bona, quae ex pariicipatione summi boni " > cienti 3\ et inconversibili,et a nulio ajfligivalente pet
proveniunt, primaque " bona, summoque bono pro- inconfusam et immutabilem divinae pulchntudinis
xima imaginanlur "1 Et ne mireris ", quod beatusi amorem el universalem revocationemin id, quod
magisler upnthxTovlc-ty,hocest, immitem quietein in vere est appetendum. Dum vero, inquit, 3" dissimilcs
divinis et iinmutabilibus fundamentis dixerit. Immi- similitudines ex maierialiutn rerum rationeque ca-
tis " enim quies est severa et infiexibilis in amore rentium "6 naturalibus 8Tcirca inteUectuales, veluti
caeleslium virtutum incoinmulabilisque possessio. quaedara veslimenta, ponimus virlules, et concu-
Nec resistit, quod ait Dominus : « Beati mites, quo- piscentiam eis circumformamus, non irralionabilem
niam ipsi possidebunt terram >. Necesse est eniro, Jiiolum, sed amorem divinum per ipsam concupi-
eos, qui miles sunt in malo, hoc est, totius malitiae scentiani intelUgere debemus. Quid divinus ainor?
experies, immiles fieri in bono, in bonarum vide-. C Est laudabilis concupiscentia ipsius immalerialitalis,
licet virtutum *' severa diligentique custodia, earuro- quae superat omnem ralionem et inlellecluin. Ean-
que zelo laudabili ira commotos, adversus " omniat dem quoque concupiscentiam in figura inflexibilis
vitia " pugnare non desinentes, " vigilique semper el non indigentis, hoc est, non ex inopia rerum lem-
animo, ne aliquo praevaleant, in pace virtutum, poralium nascenlis desiderii superessenlialis cl ca-
quas custodiunt, quiescentes. Hinc apostolus di- stae et impassibilis contemplationis, et aeternue
cit ": « Irascimini et nolile peccarei. Et alibi de veraciter et invisibilis adunalionis ad illam puram
furore spirituali alque superbia " laudabili praeci- et excelsissimam luculentiam et invisibilem pul-
pit: < Quae sursum sunt sapite, non quae super chriludinem, ex qua omnis forma et pulchritudo 38
terram >. Sequitur : Eodem modo concupiscentiam factaest, accipere nos oportel. Et ipsa spiritualis
quidem esse dicimus in irrationabilibus inconsuttam concupiscenlia polentiam, vel ut " significantius ex
quandam et materialem ex nalurali molu aut con- ambiguo Graeco, quod est TOurtpaTss*°, potesl trans-
suetudine in mulabilibus " incontinenteringenilam " rerri, purilalem suscipit in suflicienli, hoc est forti,
passibilitatem, et irrationabilem corporalis volupla- slrenuo, robusto, el inconversibili41, in eo videli-
iis " coniinuilaiem, simul omne animal compellentis cet, quod sufficiens est slrenuumque atque robu-
in secundum sensum concupiscibile.Brevem quaerit D stttra, inconvcrsibili **quoque, et in eo, quod a
VARIAE LECT(ONES.
1 B* marg. adscr. Not. quod in angelis rationabilitas dic. ' B milem; B* supra adscr. inmilem.
3 B irreprekensibilem. * Corr. B\ ABC rem. • dectarat om., ad marg. adscr. B*. • B aut. ' et
om. B. • B" marg. adscr. i. e. quid dicatut ita in bestiis, ostendit. * B itteptehensibilem. '• B* su-
" B* Est cet. " B*supra adscr. in bestiis. " in
pra adscr. i. e. ad. marg. adscr. quid est ita in feris?
dhina om. B. u B irreprehensibilisque. " boni om. B. '• A prima. " B* supra adscr. i. e. imitanlur.
18B memineris, B* pimct. sulii., el, ad adscr. mireris. " B* marg. adscr. <7uidesl quies immitis.
marg.
" B virlutum videlicet. " B* infra adscr. vilia. " vilia om. B. *8B desinenle. '* A docet. " B*
marg." adscr. Desuperbia laudabili. " Corr. B\ "AB inmulabilibus. " ingenitam om. AB, ad " marg. adscr.
B*. t)o/uplatisom: B, ad marg. adscr. B*. Sic C et rad. corr. B', AB islaque. B frequenter.
31B in patienlia •*
more. B* corr. circumformamus. 33J. Scotus igitur pro iy&aSotpev,
** *" 36 quod est apud Corde-
rium, ixkaSoipiv. Sic rad. corr. B*, A insufficientre. om. B. B ralione carentiumque.
37B*adlegit adscr. sensibus naturalibus. "' Sic et corr.
in<7Mt7
AB " Sic C, AB velut.
marg.
40B' marg. adscr. i e. loachtates. " Sic C et rad. corr. C, B\ pulchritudine.
B*, AB inconversabiti. " in eo videlicet—
incontjerittW/i om. B.
PATROL. CXXII. 0
 163 EXPOSITKJNESJOANNISSCOtl \U
nulfo ' affligTpotest. * His efilm omnibus nomini-• A fectum ralionis el sensus, sed supereroinenliam
biis dfvfnam virtutem significat, utarbitror, quaei earum, qua nostram ralionem uostrumque sensum
sufflcltififem'., stfemraiiT,robustamque et inconver- exsoperant, oportet me accipere. Non eniin adhuc
sibiferrt potentiam desiderantibus se largitur, quaet ratibne et sensu comprehendirausaltitiidinem natu-
videlicet polentia vel puritas a nulla alia viiiulei rae supercaelestium, donec perveniamus iu eorum
slbi opposila vel afffigivel vinci valet. Et hoc lotum> aequalilatem. Est itaque non dissomts reformare
datur propler iuconfnsnm el liqoidum el immulabi- caetetiibus fotmai *",et ex vilibusmateriae partibus,
Iem dirinae piflchritnfMls amorem, et propter ca- quoniam et ipsa ex vere bonosubsistentiampossidem,
tholicam reductionetr/iff id,,quod vere Cst appeten- per omnem sui materialemditpotitionemresonanliat
duro, summumvidelicetborfum,qnod appetit omne quasdum inlellectualispulchritudinis habet. Et pos-
quod amare poteSt. Hbite est per " eas reduci ad " imtnaterialesprimas
Postquam verO de sifflilltndinibus* longe dissi- formas, dissimiliter, ut dictumesl, simililudinibut
millimis,quae ex nalurallbus roolibusirrationabiliuroi acctptis, et eisdem non similiter, compacte aulem
bestiaram ad rationabiles • intelligibilium animo- et " putchre intelteclualibusque'* et sensibilibuspro-
rnm virtutes signiflcandassancta introdncit theolo- prietatibus definitis. Notandum, quod ex '" abun-
gia, tractalum est, quid ipsa rrratiofiabilitasralio- Jj dantia graecae loculionis saepe praeposilionespo-
nabilium et rnsensualitas sensn carentium in ipsis nuntur, et nullum augent inteliectum. Et ma&ime
rebus, qilibus natutaliter insunt, potest definiri, hae tres : re, et, ad ; kvu,xat, tcpos; raxu similiter,
quid in divinis conforittat intellectibus, aptissime quae in diversas vertilur translatioues. Quas prae-
subjungit et ait: Sed et ipsam irrationabilitatemet posiliones videlicet propter diligentiam interprela-
intensualitdtentin qttidemirratlondbilibusahimatibuij tionis noluimus '6 praelerire, praesertim cura curio»
aul inanimalis * matetiis, defectumrationis el sensus sns lector perspiciel, ubi necessariae sunt, etubi
proptie vocamus; in animatis ' autem immatetiali- siiperatHntdant". Esl itaquc, inquit, hoc est opor-
bus et intelleclualibus essenlHs, sancle et decenter tel, forroare formas non dissonas, sed convenieutes
tupereminens earum, ut supermundalium, confile* cueleslibussignificandisessenliis, etiam " ex vilibus
mur ' noslta ttansitotia el corporaii tdtione, et ma- partibus terrenae mortalisque materiae; nec sine
teriali alienalo incotpotalibus ° animis sensu. Ipsa, ralione, quoniam et ipsa maleria ex sumrao bono,
inquit, irrationabilitas irralionabilium animalium quod solum vcre esl, substantiam possidet iu omni-
defectus rationis est; insensnalilas vero carentium btis suis materialibus ordinibus, et habci resonaniias
anima sensuali " materiarunr, defeclus sensus esi" quasdam, hoc est, resullaliones inlellectualis pul-
et prOprie dicitur. Dum " aotem irfationabilitas et C i chriludinis. Resonantias autem dico vel resulla-
fnsettsualitas de immaterialibus " et intelleclualibus tiones, quas graece " uirnxnpjuru'" vocant, rerum
praedicatur essentiis, insensualitas quidem de iro- inlcUigibiliumimaginationes. Sicut enim imago vo-
matcrialibus, de intelfectualibusvero " frrationabi- cis in rupe quadam seu aliqua concavitate, vel sicul
lilas ", pulchre et religiose confitermjt significari, imago corporis ex specolo al resultat, ita inlelle-
quod in ipsis supermundalibussupererntrhef,hoc est, ctualis pulchritudinis eaelestiam virtuturo iniagina-
ctmtemplationis earum virtus, quae oroneni sensum liones ex omni terrena vilissimaquemateria respon-
nostrum nostramque rationem supergredftur, duin dent. Ideoque possibile esl, nostruro animum reduci
nostra transitoria et corpofalis ratio, hoe esl, a<lhuc per resonanlias ad immaieriales primas forroas,
morlali corpbre gravata, ef maferialis sensus lon- quas Graeci apxerwniuf " appellant, quarum resul-
" Sntmis alienahtur. tanles imagines sunt, ita lamen, ut dissimililer
gissime ab incorporalibus
Hac ^ forma locutronisApbstolus " utitur, dicens: ipsae simililudinesaccipinnlur in materialibus, unde
« Stultum Dei sapiehlius est hominibus >, supercmi- resultant, et in iuima.terialibus,39quibus resultant.
nentiam divinae sapientiae in figura slultiliae l.tu- Aliler enim furor in leone diflinitur, aliter in an-
dans. Dum ergo lego vel " audio, intetlectuales es- gelo. Et eisdera siraililudinibus non eodem modo
sentias in formis irralionabilium animalium, vel in D consideralis 3\ sed juxta dilferentias materialium
similitudinererum materialiuiiJ,anima et sensu ca- rerum et altitudines iimnateriaiium.Compacteautem
rentium, apparuisse vel si|nificatas fursse, non de- et pulchre proprietas delinilur "" uniuscujusque in
VARIAELECTIONE9.
1 Pro quocfueel in eo quod a nullo B in eo uttoquequod. * B* supra adscr. non potest. 8 B sufficien-
6
tej. ' Src rad. corr. B; AC dissimilitudinibus. " B irrationabiles. Corr. B", AB ih amatis. ' Corr.
B*, ABin amatis (animatis om. lextus graeftus et versio). 8 B earum ut super" (onfitemur,B* corr. earuin
conftiemur ul super. * ABMitt corporalibus, B* cour. ab incorporalibus. Sic C, A a sensuali, B
asensuati (piinct. adj. B'). esf Supra adscr. B*, om. ABC. "B' corr. Dicitut. "B malerialibus, B"
c«>rr. inmdtetialibut. '.*praedicatur— vero om. B. "B immorlalkffi (fem Supr* scf. B*). " B a
eorpotalibut, B* supra adscr. corr. ab incorporalibus. " Sic C, A Haec, B Bdee est. '* B*ad marg1.adscr.
qma apostolus. "»e/oin. '* B. '• Corr. B*. AB formis. '• pir om. V. •» dd 6ra. B, atf marg. sfdscr.B*.
*» Rad. corr. B', ABui. B intetlectimlibus. " e%om. B; ao*rnarg^.arfscr. B". " k netitiKtti. "B
superhabundant, sic ubique. *8Sic C AB ei jdm. »»'S*icA,Sgr: •* B*itiiirg. ttistt. h e. ttpechemata.
*l Conj., A specilla, B specillo,C speculd. •* ABC apxtryjittds,B' supra adscr. «. e. fitehilipias. " Sic
C et rad. corr. B*,ABel iiimateriutibus. r' Sic G et corr. B", AB consideratas. 3°AC diftnitttr.
 165 SUPER IERARCIUAMCAELESTEMS. DIONYSII. Ki6
inteilectiialibus virtutibus et sensibilibus materiis. A in primordiis conversionis humanae aniiiiac la ad
Verbi gratia, irrationabilitas defectus rationis est in Deum suum incipit oriri, subindeqtte pulcherrimug
aniraalibus ralione carentibus, in caeleslibus vero splendor practicae, id est, actionis virlulum, au-
essentiis supereminentia rationis et superrationabi- reusque rubet rulgor physicae, naluralis scilicet
litas, qua superant omnem rationem nostram et scienliae omniuni rerum , quae post Deum sunt, ei
sensum. Sequittir: hoc lantum in spe ftilurae glorine peragitur, et su-
§ 5. llaec myslicostheologosinveniemus'non solum per haec omnia post maximum interioris horainis
caeleslium disposilioiium' deelatationibus mirabili- luminare, hoc esl, post eximiam divinae Theologiae
tet citcumformantes,ied et ipsis atiquando lltearchicis lucttlentiam, quae sola divina, oraneni inlellectum
manifestationibus.Haec, inquil, qtiae diximus de cae- stiperanlia ", gnostica virtute flagrantissimae cari-
lestiuro forroationibusex materiae parlibus assump- talis considerat : quid sequitur, nisi ipsitts verilatis
tis, non solum invenimusdivinos theologos caelesii- incircumvelaturo lunien, hoc est, omni vclamine
bus declarandis mirabiii modo circumformare, ve- sensibiliiim figuraruin careris, etper se " ipsura in
rum eliam aliquando in ipsis divinis, id est, in ip- divinis roentibus altiludihe " intcllectualis conierh-
sius summae ac sanctae deitatis manifestalionibtis plationis refulgens l6? Et intuere has tres imagiha-
accipere, ul eisdem dissimilibus, hoc est, longe di- B Uonesdivinae sapienliae ex sublimissimis materialis
stantibus similitudinibus et ipsae caelestes essentiae, hujus ihundi pariibus intfoductas, solem videltcet,
et ipsarum summa et universalis omnium, quae et luciferufn, aethereumque lumen, qudd ubiqtie w
sunt, causa significetur. Propterea triplicem niodum semper splendet, nullaque '8 tenebrarum caligirie
divinae iniaginatronis subjungil dicens : et aliquando obumbratur, nullo " terrertorum corpbfuin seu ali«
quidem ipsam; videlicet Deitatem, ex luminibus pre- qua mole circumscriptorum obstacriloiiiipeditirf,sed
tiosis laudant, ut 3 solerit justitiae, ut * stellam ma- liberum ubique purissimumque diffuriditiff.Ex me-
tutinam in animum tancte orientem,• et ut " lumen diis aulem mundi partibus, hoc est, Cx aefe huini-
incircUmvelaleet intelleciualiter resptendens. Haec 6 doque elemento duas similitudines Theoltfgdssusce-
sunt preliosisSimae et subliraissimae hujus inundi pila 0, ignem plane et aquani. In superioribiis nam-
partes. Atiquando vero ex mediis; hoc est mundi que aeris partibus, quisl aethereis spatiis adjungi-
partibns, ut ignetn inriocue sptendentem; ut aquatn tur, flammas innocuasesse physici afiTfrriant.Inrtri-
vitalis plenitudinis datricem, et, symbolice dicen- cuae " vero propterea sunt, quia riullam corptifert-
dum, 7 in ventrerh * subeuritem fluminaque redun- liain, inqua ardeant, inibi reperiunt ",' rjrioiiia7h
dantem inriiensurabiliter refluentid. Animadverte, tenuissimus spifitus in sublimitate aeris hiijffs cir-
^ cumlabitur. Qui
quain pulchre el breviter singula exponit. Siqui- ignis, ut arbitrof, ipsum iinjfgiflaf,
dem ' sol iste visibilis, ipsius solis invisibilis justi- qui de seipso ait: < Ego sum ignis consdmeiiff s.
tiae iniago est, et stella malutina " mox in animo Summa siquidem it sancta Tfinitas Deitsririushu-
fidelium orientis sanclae illuminationis per fidein. inanos animos, in qiiibus habitat, iri se fpsuiitCori-
Prima siquidera ratlonabilis aniinae ad creatorem vertit atque consumil, non iit Cis htfeestt, sed ut in
redeuntis illurainatio est donmn fidei, quod per sa- eis solus appareal, non ut coriSffmateordm sub-
cramenta baptismatis et datur et significatur. Ideo- slantiam , sed ut pefflciat eonfth beatitoffinem.Aqna
que non incchgrue fidessummae et coessentialis Tii- etiam vitalis est plenitudo infefhslesapientrae, qude,
nitalis, quae primitus in anima fidelium surgit et dum primo occulle et invisibilifer in abdlta fationa-
apparet, sub symbololuciferaestellae a sanclis theo- Iis animae, velut in'*quendara ventrem subit, inef-
Iogis innuitur, quam stellam mysticam clara sequi- fabili inealu veltiti in aperla flumina virtutum et
turaurora, splendor videlicet actionis et scientiae inmensurabilia divinorum dogmatttmflucnia redun-
in spe robuslissima fulurae beatitudinis, deinde sol, dat. Hinc est quod Dominusait: < qui credit in mCi,
clarissima profecto species summaeac sanclae Theo- sicut dicil Scriptura, < fluroinade ventre ejus flueut
phaniae relucet, et rervenlissima virlus divinae ca- aquae vivae >. Scquitur : aliquando aulem ex novis-
ritatis in his, qui ipsam veritalem et contemplanlur simis, ul unguentum suave, ul lapidem angularem.
et diligurtt, inCffabilisgratiae ardore incensi, pul- Sed el bestiatemipsi formam circumponuntiet leonis'
chritudine allecti. Et hoc esl quod ait: ut lumen in- ei et panlheris " speciem " coaptant, et pardalin
circumvelate et intellectualiter resplendens. Dum eam " vesliunt el ursam saevientem.Post mediarum
enim clarissima fidei slella in matutinis, hoc est ", inundi partium iniaginaliones consequenter novissi-
VARIAELECTIONES.
1 Sic text. graec. et versio ; AB invenimus. a A dispositionem. " Sic C, ABe(. * B ei. • u/ biti.
15. 6 Sit ABC. T B* corr. videtur dicendo. 8 Sic C et corr. B*, AB invenire. " ABCSi quideni.
10 Sic C, A sletlam matutinam, B slellam matutinam (puncl. B* ,ii!j. videlur). " est om. AB. " iri rnh-
lalinis -animae om. B. " Conj., A superant a gnostica,'6B superant agnoslica, Csuperat gnostica virlule fla-
cet. '* se om. B. " B*corr. altttudo. om. " B ubi, B*supra adscr. ubieue.
grnniissime,
18 AB miloque t. calig. " B nuitoque. *• B accepit. refuigens " A qua. "B..B' marg. ndscr. Argumentum hic
quod ignis iri pttrte Superioririon comburit" nec ardet, sed solum splendel, quia non invenit ibi materiam
»* A velut. "II" marg. adscr. i<e/pantkerae.
corputentam, iri quam agat comburendo. Brepperiunt.
28 Rad. corr. B*; A specimen. " AB. pardatineam
167 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI 168
marura paradigmata subduntur. Novissimae aulem .A gulis in libris mpl fvaeav " lalius traclavimus.
mundi partes sunt, quae lerrenae molis constituun- Ipse est leo de tribu Juda, qui vincit mundum ipsius-
tur *•conslitutione '. Quae, quamvis in natura vi- que principem. In forma quippe leonis fortiludo
sibiliura novissimum atque veluti viiissimum obti- Christi exprimitur, et furor irrationabilis, quo adver-
nent • loctim, virluie tamen divinarum rerum signi- sanles nobis iniquas potestates, omniaque virtutibus
licationis non sunl novissima, sed excelsa el incom- opposita contemnit" penilusque interimit. Mysticus
* " est. Pantheri quippe dicilur
prehensihilia, et maxirae utriusque nalurae unige- quoque panlheri
niii filiiDeidomini et salvatoris nostri Jesu Chrisli quasi panther, hoc est beslialissimus ; ferocissima
significativa. Cnguentum • itaque suave Christus enim omnium bestiarum est. Quae figura dupliciler
esl, iu ciijrisimagine sub figura Ecclesiaeait iheolo- in Christo intelligilur : aut enim e conlrario acci-•
gia: <dumesset rexin accubitu suo, nardusin ea dedit pitur, ul per niraiam ipsius bestiae ferocitatem inef
odorcrosuuro >. Lege myslicamfeminam, quaepaulo fabilis divinae pietatis clementia et mansueludo,
" omnes homines salvos fieri et in agnitie-
• qua vult
anle passionerofudit alabastrum in capite Domini,et
nem veritatis venire, significetur, aul '• per meta-
impleta est domusodorc, hoc est, lotus mundus suavis- saeviseimaebestiae zelus divinae bonilatis,
sima doclrina passionis Domini et resurrcclionis B phoram " devorat " et consumit omnes ferales et irra-
quo
ceterarumque virtutum, quae propter nos peregit, tionabiles nostrae naturae motus, imaginatur ". In
repleius est. Hoc roysticum unguentum in consecra- eadem ligura et pardalis ursaque saeviens inlrodu-
tione crisroatis catholica componil Ecclesia. LapisT cilur. Rationabilis
Chrislus quippe et plus quam rationabilis
angtilaris esl, quem Judaeiperlidi respuunt, divinae bonitalis amor irrationabiles et
plus quam
sed angularis nobis faclus est. In ipso cnini conjun- irraiionabiles nostrae naturae molus
seroper appetit
gilur Ecclesia ex Judaea et genlibus collecia. In ipso delere, ipsamque naturam liberam, omnique ferali
ralionalis et intelleclualis, angelica videlicet et hu- suo
impelu ereptam in seipsam ineffabilibusdivi-
niana natura unum facta esl. lpse esl enim pax no- norum alimenlorum roorsibtts consumere.
ln Sequi-
stra, qui fecit ulraque unum. ipso divinitas et **
tur: Addam vero et quod omnium vilius esse et
humanitas, verbum el caro, una substantia in dua- visum esl, quia et vermit specie
• magis significate
bus naturis effecta 9. Et quis idoneus esl, angu-
10 dum ipsam seipsamcircumformantemdivini sapientes tra-
lositatem Chiisii digne explanare? prae- diderunt. Addam, inquit, praedictis imaginationibus
ter " quod diximus de adunatione circumcisioniset illud omnium '• vilius *° esse vi-
symbolum, quod
praepulii caelestium iiem lerrestriumque, hoc est, sum est, et magis significare, vel' ut *T expressius
kitellectualis ct ralionalis crealurae in unam divi- C transfertur, obscurum vel *8dissimile. Divini
magis
nam ac summam civitalem, nec non deitatis et hu- siquidem id est theologi, tradiderunt,
in a sapienles,
manitalis ipso, quintuplex ipsins angularitalis ipsam sapientiam inspecievermisseipsam forroasse,
sanclis Pairibus tradiiur modus. Ipse siquidem in eo loco
forlassis, ubi per proplielam *9loquilur :
seipso uirumque sexum, masculinum videlicet et < Ego sum verinis et nou homo >. Hoc enim inlelli-
feminiuum, in simplicitatem divinae imaginis, se- gitur de Chiislo, qui de virili semine non est natus,
cundum quam factus est homo, coadunavit. < In sed sicut vermis de simplici natura Ujrrae, ita ipse
Christo enim i, ait " Aposlolus, < non est masculus ex visceribus perpetuae virginis et inconlarainalae
"
neque femina i. In ipso orbis terraruro et para- carnem assumpsit. Nihil 80 ilaque in natura rerum
disus per resurrectionis suae gratiam unus eflici- matcrialium vilius verrae, qui desimplici limo " con-
tur paradisus. In ipso generaliter terra et caelum cipitur, et tamen per ipsum incarnatio Dei Verbi,
per similitudinem humanae et augelicae vilae unum quae superat otnnera sensum et inlellecUim, iroa-
eflicitur caelum. In ipso corporalis et spirilualis ginalur. < Generationem ejus quis enarrabit >? Po-
crealura per adunationem subslanliae una fit spiri- lest et sic intelligi: Ego sum vermis el non homo,
tualis crealura, dum inferiora ubique transeunt in hoc est, ego"' sum vermis, et non homo vermis 8\
supcriora. In ipso omnis crealura Creatori copulatur D Ac si diceret: Ego, qui plus quaro homo sura, se-
in re " ipsa per speciera. Videsne quinqueparti- crela penelro '* lotius naturae, sicut verrois viscera
tum angularem *• Chrisli modum, de quibus sin- terrae, quod nullus alius buraanae nalurae parti-
VARIAELECTIONES.
• A con, sed rec. m. in cod. Aad marg. adscr. constituuntur. * Sic C, A constiluttonem,B constitutionem. >B
* B utrius, B"supra adscr.-</ue. • Sic C el corr. B*, A ungenlum, Bxngenlum.' " B
oplinen', sic saepe.
alabauslrum. TB* marg. adscr. quare Chrislus dicitur lapis angularis. 8 Corr. B*,AB duobus. ' B * su-
" kptoptet. '• Conj.,
pra adscr. esf. 10Sic AB, C anqulotitatem. *
"attoiii.B. "Bnec. "Btnre.
A angulotem, BC angutotum. *••B niarg. adscr.*°de natutis scilicet. " B*contempnit,sic ubique. ."" Sic
ABC. " vult om. ABC, ad marg." adscr. B*. Sic C, A ac, B om., B '*ad roarg. adscr. aut.
"
Sic
Cetrad. corr. B\ AB quod. A devovetat. B imaginatus est. omniumoin., addidi ex vers.
et lext. graec. " B* corr. omnibus. " vilius om. AB, sed habet C et ad niarg. adscr. B *. " Sic C, A
B veiud. " B quam. " Sic C, 80 *
pet om. AB ; B primura rad. corr. ptopheta, deinde «estituit ptophetam,
vocc pet ad marg. adscripta. *
B marg. adscr. Not. motum (?) ad humilitatem. " A umo. " B *
3*Sic C et corr. B *, AB pe-
niarg. adscr. Ego sum vetmis et non homo. " B vetmis (purict. adj. B *.)
nitro.
169 SUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSII. 170
ceps potest agere. Cui sensui arridet, quod in alio A sancti intellectus sanclorum. Et dissimilerosanclaro
psalmo scriptum est: < et substantia mea in inferio- figuram honorant, hoc est, sancta illa divinarum
ribus terrae >, hoc est, et subslantia mea \ quae per rerum figuratio, quamvis longe dissimilis sit ipsis
seipsam sapientia * est, in inferioribus terrae, hoc inlcllectibus per eam significatis, honorattir a san-
'" prophetis. Dum enim eas
est, in intimis nalurae condilae sinibus 3 subsistit. ctis theosophis atque
Esse enim omnium est, superesse Divinilatis. Ver- res, quae significantiir, pure inlelligunt, ipsas prius
mis itaque, qui abdita tolius creattirae penetrat, honorant, quoniam divinae et superniundanae sunt.
*
sapientia palris est, quae dum est homo, omnem Consequenter etiam earum figuraliones 16, sive ex
superat humanilateni. Audi Aposlolum de se ipso superioribus malerialis creaturae partibus, sive me-
loquentem : « Paultis apostolus, non ab hominibus, diis, sive novissimis translatas, non iraraerito vene-
neque per hominem, sed per Jesum Christum, et ranlur, intelleclualique distinctione et discrelione
Deum patrem, qui suscitavit eum a mortuis i. Non- res ipsas suis liguraiionibus segregant, nec figuras
ne ipse est mysiicus ille vermis, in cujus imagine pro veris intelleclibus, nec veros intellectus pro
quingentesimo " semper anno transacto de cinere figuris approbant, sed omnibus remola omni cuiifu-
arabicae avis, phoenicis • dico, proprii sui pectoris sione suas definiliones et cognitiones disiribuiini.
flamroa consumptae, vermis nascitur, et ad pristi- B Ac 1T, veluli quis interrogaret, cnr sancla dissiinilia
nam viriditatem revocalur ? Christus siquidem ar- symbola " sanctorum inlcllecluum a tbcologis et
dore passionis, quam sponte sua susceperat, con- figuranturet lionorificanlur? —ralionalius " quippe
sumptus est, et descendit ad inferos mirabilis ver- videretur, similia symbola sanclis intellectihtis con-
mis. Sed mox post triduum reversus est, suique figurari, quam dissimilia — reddilur causa dissimi-
apostoli, qui eum in cruce ardentem viderant, in lium significationum. El *" hoc, inquit, quod quae-
spirituali corpore resurgentem conspexere, virtu- ris, repertum est, ut neque divina tractabilia sint,
tuinque pennis volantem, ad Patremque suuin ascen- hoc esl, ut neque divini iritelieclus pervii el pate-
dentem mirali sunt. facli fierent iinmundis, pollutis videiicet hominibus,
Sequitur : Sic omnes theosopki ei occulta ' inspi- delictorum impielalisque vel certe superbiae sordi-
ralione prophetae sanciis incontaininaiis dislin- bus conlaminatis, quibus nec sensibilia divinarum
guunt sancla sanctorum, et dissimilemsanclam figu- rerum licet videre sacramenta, quanto magis tra-
rationem honorant, ut 8 ne<7«edivina immundis clare; qnoniam, dum divina sacramenia " conspi-
traclabitia sint, neque mirabilium agatmutuiii studiosi ciunl, veluti puerilia et ludibria el nullius spiritua-
conlemplaloreslanquam veris remaneanl fiyuris. Et lis " intellectus significativa conlemnunt. Et notau-
divina honorificant veris negalionibus, et ad novis- C dum, quod in eo loco, quo iranstulimus traclabilia,
sima compaclarum resonantiarum diversissimililudi- in Graeco scriplum est svxeipuTu, quod nos possu-
nibus. Tali modo, inquit \ figurnrum onines iheo- mus dicere facilia, ut talis sensns sit : Propterea
logi, quos nunc Iheosophos, hoc est, divinn sapienles divini sapientes sacramema divinarum rerum dissi-
appellat, et omnes prophetae occulta- " sancti Spi- roilia ipsis rebus, obscura, mixta *\ ex materialibus
rilus inspiratione formali distinguunl sancla sanclo- assunipia conformant, ne divina mysteria facilia
rum a sanciis incontaminatis ". Ac si aperte dice- fierent ad inlelligendum imraundis animis indignis-
ret: A sanclis et inconlaminatis dissiniilium imagi- que cognitione veritatis. Et haec una **cnusa dis-
nationum symbolis, quae non immerito incontami- similitudinis sanctarum imaginum. Altera vero est,
nata dicuntur, quoniam divino spiritu in menlibus quam subsequenler '" adjungit dicens : Neque mi-
theologorum et prophetarum descripta sunt, sancta rabiliuro agalmatum sludiosi contemplalorcs t;;n-
sanctorum, id est, intellectuales essentiae ipsaque quam veris remaneant iiguris *". Ad hoc etiam cb-
Divinitas discernuutur per theologos ineffabili sum- scuraeel dissimiles imaginationes faclae sunt; hoc
mae sapienliae adminislratione, ita ut et illa sym- est, neque " finem suae speculalionis ponant, qui
bola sancia et immaculata ab his, qui intelligunt, " studiose mirabilia agalmata, divinis scilicet imagi-
quae per ea significantur, honorabiliter venerenlur, nationes contemplanlur, in ipsis figuris, putautes
et sancla sanctorum, quorum imagines sunt ", ab eas veras esse et non figurativas, neque ultra eas
eis longe segregenlur intellectuali discrelione. Di- virtutem intiiuae conlemplationis erigere volentes.
vina itaque symbola sancta sunl ", res vero, qua- Talis siquidem error multos *8ac paene omnes in-
rum symbola sunl, sancla *•*sanctorum, hoc est, vasit et adhuc invadit, existimanles, sensibilia sa-

VARIAELECTIONES.
1mea om. B. ' B. corr. sapientiam. » Sic C, AB finibus. * est ora. B, supra adscr. B *. • B quin-
6 *inquit om.
gentissimo. ABCfenicis. 1Bobscura. "\et. B.admarg. adscr.B". "occulta om.B. "Sic
C, B sanctiscontaminatis,B* supra adscr. corr. sanctiset incontaminatis. "sunt om. B, ad marg. adscr. B*.
" B sunt sancta. '* B sunf sancla. " B et. " Pro eatum figurationes B significationes. " B af. " B
" B* supra scr. interpositio. *' Supra scr. B*, ABC Ad. " B dum divi sacramenta
tymbola dissimilia.
(punct. adiec. videlur B*), C sacramenta divina. " B intellectualis. " quod nos possumus dicere —mixta
oin. B., ad marg. adscr. B*. '* B* supra adscr. est una. *" B contequenter. »" B" marg. adscr. <7uidlit
agalma, " B nec vel ne, B*corr. ne. " B omnei.
*>7* EXPQSfTlONpS JQAiNNISSCOTl '72
craniciiia nil altius sigsilicare praeler seipsa; ac JA Pnipe, quod dieitur et intelligitur; ita non proprie,
per hoc approbantes falsa pro veris et seipsos fal- sed trahslative de ep " quis dicjt, essenlja est, sul)-
ltint el simpliciores ilecipiniH,remanentes in figuris, stanlia est, bonitas est, verilas est, ceteraque UOT
in earum vero myslicum intellecUim meniis aciem rum similia. Ac per hoc sicut ipsum magis honorat,
infigere negligenles. De talibus ail apostolus : <Lil- qui negat eum *° esse quid, quam qui eum afilTmat
tera occidit, spiritus autem vivilicat >. Omnem quid esse, ita plus eum significat " atque ponoral,
"
quippe, qui nihil ullra quod sentit, existimat esse, qui figurnm beslialem ipsi circumdat, qqaiji qui
Jitlera occidit, qupniam spiritum, id est ipsius lit- in biimana effigieauro genimisqqe decpra, prepiosa-
terae intellectum, rieque valet neque vnlt atlingere. que induta veslimenta, caelestibusve splendidissiinis
Ubi notandum, quod beatus aposlolus non illam corporibus circumscripta, ipsum imagiuat. Pclat
solummodo lilteram [dicit]', qiiae * imago vocis enim eum sic subsistere; non autem decipi.lur, duin
est, sed generaliter ornnes mysticas liguras, sive in de ipso bestiales turpesve coufusasve forinas ira-
dictis, sive in factis, sive in rerum sensibiliuin dal "; naiurali eniin ingenio veraque ratione duptus
'*
imaginalionibus descriptas in tolius divinae Scri- omnino eum sic esse fidncialiter pegaf.
'"
pturae seric, per quas veritas reruin spiritualium et Seqiiilur : Niltil ergo inconsequeps,si et caelesles
supermundalium arcajia ad exercilatjoriem humani B 1 essenlias ex inconvenientibus dissimilibus simililudi-
animi, et a terrenis ad caelestja sjjbveclipiiem si- nibus reformanl secundum diclas causas. Npn irra-
gnificantur 3. Agaima autem, ex qtio sjijgulari no- lionabililer, ijiquit, secundum praedictas causas, ne-
minativo pluraliter agalmata flectitur, multipliciler que inconsequeiiler *6 sancti iheologi caelesl,es es-
eliani ab ipsis Graecis intelligitur. Agaima * enini sentiasper incoqvenientes, ul " significantius trans-
dicunt omnem expressam * imagineni, quae intuen- fertur, per obscuras dissimilesque cpnforniapt si-
tibus laeliliam efficit. Agalma qiroquc dicpnt iclo- miljiudines. Hactenus de expositione sanctarum
lum ' vel simnlacrjim \ ipsi, cujus imago 8, si- iroaginatipnum superniundanortim inlellcc(,uum. De-
mililudo est *, sirailliraum. Agalma quippe dicitur inceps apologia cst, cur in hanc inquisitipnem ve-
(juasi uyuvu\p.u ", hoc est, valde excelsiim.Et divina nerit !8. Sic igilur defensionein suam aggredjtur.
"
ilaque " honoriiicant mysteria sanclj theologi veris Non enim fortassis aeque non nos in quaestiqnem
negationibus, hoc est, per negaliones, quae vere de quidem ex indigenlia, in anagogen quoque per dili-
divjnis praedicantur. Ut enim praedictum esl, in gentem divinorum scrulalionem venirernus. Non for-
divinjs sigiiificaiionibiis yerae " sunt negationes ", tassis, inquil; nam causalis conjunctio, quae est
aflirmationes verp melaphorjcae, ac veluti exstrinse- enim, vacal 80; venireraus "\ et aeque »* non
cus acquisitae, aut omnino incompactae, hoc est, C veniremus nos in hanc quaestionem de myslicis
non propriae. Et npn splum per ncgaliones yeras di- sanclae Scripturae iniaginationibus ex indigejJ-
vina honorificant, verum etiara per diversas simili- tia, hoc est, ex inppia inlelligeniiae; non e|}jni
tudines, vel ut " expressius transfertur, per alienas nos lalebat mysticus sanctarum figitrationum intel-
similitudines " compaptaruaJ resQnantiarjjm, jioc: lectus ; neque in anagpgeii, hoc est, in sensnm ad
est, consonautium jraagiiialionura ad novissjma, adI svperiora ducentem per diligenlem divinoruro sym-
materialiiim videlicet et corporaljuni ferum formasi bolorum scrulalionem veniremus, nisi deforrnitas
et species. Ut eninj superiug confectujn est ", si-. nos " extorqueretmanifestalotiqeangelprumreforma-
cut plus divijia honorificari, boc est, expressjus si- lionis, non sinens nostriim qnimunj remanete in dissj-
gnificari per veras negalipnes, quam per translatasj milibus formarum facturis, sed litctantem negaretnale-
aflirmaliones possunt ; ita plus et sigpificantius ea- riales passibilitates, et assuescentenipure exlendi per
dem divina per alienas simiUUjdinesnpvissimarum- visibilia in supermundanas altitudines. Ac si diceret:
que materialium rerum imaginatj.qnes, quam per In hujus quaeslionis, quae de'* diyinis symbolis es{,
pulchras caclestjijm rationabiliumqqe rerum fprinas. diligentem invesLigalionem non descenderemus,
mentjhus humanis insinuantur. Quemadwpdum nam- si npn deformitas ac veluti turpitudo fprmalionum,
que de Deopraedical ", qui djcit, invisibilis est, in-. D quae angelicas virtutes in divinis Scripturis manife-
stant, nos 3" veluti invitos cogeret "6 et exlorquerel.
coraprehensibilis cs*.", npp est spbstffntia, non est t
essentia, nihilest eorum, quae sunSj superat enim( Quae deformitas non sinit noslrum animum rema-
VARIAE LECTIONES.
1 dicit om. ABC, add. ex coni. ' sic C, A neque, B nec, B*rad. corr. nisi. ' B**%arg.adscr. Significavit.
* B* marg. aiiscr. quod agatma
multipliciter dicitur. " B impressam. * AB ydolum. T A stjmulachrum.
9 B* ad marg. adscr. est vel. ' est om. B. " R* inJirg. ad.scr. i. e. aganamia. " B ila. " B et verae.
" A hae negationes. '* Sic C, AB velud'. " veiut — simililudines om. A. 16est om. B, supra adscr. B*.
" B* snpra adscr. proptie prqed\cqt. " incoMpreltensibiiisesf om. R- i9 de eo oro. B. '• <wmpro- ABC,
ad inarg. ndscr. B*. " Pro eum sigmfica( fi cqn.significat. "quioat.B. " Cpnj., ABC.tractqt. "Prp
sjc esse fiducialiler B sic fiduciaiiter se, B* stjpra .idscr. corr. stc fiduciatiter esse. '? $ hoc. 2?B cwtse-
quenler, B* snpra adscr. mconsequenter. '" Cprr., ABC aul. '• veneril om. AB, ad jnarg. adscr. II*, C cur
in hanc veneril in dcquisttionem. *>* Pro ae<juenotj B* marg. adscr- neque. 3S A tiaccaf. 31Non fortassis
"
— veniremusom. B. *» Conj., A utaque, B utique, C uterque (f. utique). Sic C el supra adscr. corr.
B*, AB non. '*' Corr. B*, ABC .*..... diligenti investigatione.
" nos om. AB, supra adscr. B*. "Corr.
R". ABCcogiret:
 173 SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. 174
nere iji dissimilibus divinoriim .inteUecluumforma- A " non solumvisibiliumsacramentorum.verum etiam
lipijibus.; UPCaiitein dicil cojjdesceus his, qui car- ,0 eortim intelligentia, custodiant mysteria. Quae
naliler divhia accipiunt symbpla; sed ginit nostrum uijirornjia sunt; unum enim significant, in quo "
aninumi luctari adversus falsas pbaniasias vana co- omnia unum sunt. Prohibet enim divjija Spriplura
gitantium \ et negare raaleriales passibililates * invisibiles raargaritas divinoruro inlellectunm Jn
spjrilualihus carnaliier inesse substaniiis, et assue- porcos, hoc est, in superbos jmraundosque homi-
scen.lem,hoc est, discentem nostrum animum sinit nes projicere, earumque, jnargaritaruro djco, distin-
pure extendi, iij incpntaroiuata videlicet subvehi, per ctunj, luculentuip '.* beneficiimque, hoc est, amantes
visibilia s?craroenta J^I supermundanas divinorum _et intelligentes se benefacientem et, deificantem or-
inlellecluum excelsiUiduj&s,Ejt boc breviter conclu- natuin.
d:,t dicejis : Tantq quidem a nobis dicta supt propter CAPITULUM UI.
materiales et inconvenientes divinorum ejpquiorum
Cujus praefalio est:
angelicqrum imagimtmdescripliones. Ppst vero apo-
Quid sit ierarchia et quae per ierarchiam utititas «.
logiam sequentis operis brevis sequitqr divisio. Ait
eniin : Deinde autem segtesjqriopqr(et, quid 3 ipsam § 1. Esl quidem ierarchia secun4umme ordo divintu
quidem esse * ierarchiam aestimamus, quidve ipsa B et scientia " et actio deiformi, quantum possibtfe,li-
ierarchia » prosit ierarchiam sortientibus. Hoc est: mulata, juxta inditas et divinitus illuminationes pro-
oporiet nos de cetero segregare \ cerlis scilicet portionaliler in Dei similitudinem ascendens. A defi-
terminis delinire, quid ipsam generalem ierarciiiam, nitione ierarchiae capilulurn inchoat. Esl, inquit,
id est, pontificalum arbiiramur 7 esse, quidveipsam, ierarchia secundum me, hocest: quantum mjhj vi-
gencralem videlicet 8 ierarchiam, sortientibus prO- detur, ierarchia est ordo divinus et scienlja et actio.
dest unaquaeqije spccialis ierarchia. Tpta siquidem Tribtis itaque partibus d.efinitionemierarchiae con-
hujus operis intentip est de generali pojilificatu de- cludil. In omni siquidem divino pontificatti haec tria
que ejus formis traclare. Sequitur oralio : Dnx vero considerari necesse est: qup ordine, qua dignitate
sit sermonis * Chtittus, siquidem mihi fas " dicere, quis conslituitur et perficit et perficitur, quantuip in
metts , totius ierarchiae " manifeslationis inspira- notitia, hoc es(, ip gcientia et discipUna divinaru»
tio. Dux, inquit, sermpiijs mei, si licet jnihi dicere, rerum et illuminatur et illtiniinat, et quatenus in
Christtis meus, a quo incipit et inspiralur tota pon- actione maijdatorum prpficit et purgatur et purgat.
tificalis coniiguratio. In fine vero totiijs capituli Ti- Ac per hoc perfectus anjmi haliilus in ordine, cogni-
motheum ", episcopuro Ephesi, vel certe oranes, tio vero rerum spiritualium in scjentia, djvinorum
qui hunc sermoneu) Jecluri forent, alloquilur in- C vero niandatorum custodia in actipne perficjtur. In
quiens : Tu vero,q puer, secundurp sanctam nostrae hoc enim trigono universalis Ecclesiae sive in capjo
sacerdqtalis traditionis legislalionem ipse sancte et sive in lerra plenitudo forjpatur. Hinc est, quod
decenlerauscalta mirabiliter djctorum divinus in Deo summi boni, a quo haec tria procedunt, confessi^
et in doctrina factus, et secreto animi, quae sancta trina est. Hinc etiam **,quod *• ratippabiljs creatu,-
sunt, circumtegens,,eximmunda mullitudine tanquam rae ad Deum suum conversio triformis est; fide siqnj-
uniformia cutlodi; nonenim fqs ", u,t eloquia aiunt, dem et spe et carita(e reformatur, inque naturalem
in porcosprojieere invisibiliummargarttarum incon- sui dignitalem et gratiam revertitpr. Et notandum »*r
fitsum et luciformem beneficumque'* omqtum. His qnod theologus mutatione definitionis ierarcljiae
verbis hortatur " omnes ministros divjnprum sacra- usus est. Ipsa " siquidem definitio directim *8cur,:
mentorum, sicut sacerdotalis promulgatio tradit, ut rere " videtur sic : Ierarchia est 80 actio et scienfia
ipsi sancte et honeste divinis auscullent dictis ", et divinus ordo. Praecedit enim in asccpsionibus
divini in Deoet in divina doctrina perfecti, et ut 1T virtuturo actio dlvinorum roandatorum, per quam
in secretis animj sancta raysteria circumtegant, et purgalur interior animi oculus sive ratipnalis 81sive
eximmuuda carnaliter cogitantiura spiritualiaque " inteUectualis 3' creaturae, utiniimos summi bpni ra-
penilus ignorantiun) iiiuUjtiuiiiie, qtiae indigna est D dios in omnia diffusos valeat sustipere, prapi vana
VARIAELECTIONES.
1 Sic C, A vana cogilati. . .., corr. rec. m. t<anascogitamium; B vanas cogitantium. ' Sic C e( corr. B*t
AB passibilesque. " A quod. * B esse quidept. " Copj., AB ipsam ierarckiam. 6 B segregare de cetero.
T A arbitramus. 8 videlicet om. B. 9 B sermonis sit. " B* stipra adscr. est. " Corr. B*, AB ierar.
chiae. '» AB Tkimotheum. " B* supra adscr. est. " Corr. B, A beneficlumque,Bbeneficiummte.
" 1"Corr-
" B* " B. SiC C et corr. AB
B*, AB ortatur. corr. divina auscullent dicta.
M
ul ojj). !1 $*, ipirt
tualique. "Bquae immundaest indigna- etiqm om. B, adscr. B*. Pro in B
quo. in, sed ratl. corr.
el. »• B' adscr. e< luculenUira. f3 Corr. B', AB scientiae. **B* supra adscr. esf. " quod om. A. "B*
supra adscr. esf. aT B* marg. adscr. Ostendit quo ordine deberent poni itla tria in 31 diffinitione ietatchiae-
" Corr., ABCditectum. *»B curere. 30 Sic C, est om. AB, supra adscr. B*. sive rationatis oin-
B, ad marg. adscr. B\ supra voeem rqtionalis scr. hominis. 8*B* supra scr. angeli.
NOTAE.
a Cuius ptaefatio — utilitas ex conj. el ad fidemi. haec falsa profert: Capitulumoctavum(B*marg. adscr.
Scoli versionisego addidi. Namfinito Capifulo^A,feve Gapitulum III), cujus ptaefatio est de dominationibus
sex linearum spatio relicto, ipsis verbis Capiluli se- et mrtulibus et potestalibus et de media earum iejar-
quenlis pergit. B vero litteris miniatis tiluli loco cliia; atque item pergit verbis Capituli sequentis.
175 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI '76
phantasia omnique viliorum caligine liber et absolu- ,\ lata sit, sicut scriptum est: < Sanguis Chrisli filii
tus. Deinde scientiae aspectus sequitur, qui omnin, ejus, Palris videlicet, mundat nos abomni delictoi, sed
quae post Deum sunt, naturali motu appetit intueri, ipsius divinitas, nec non et Palris et Spiritus sancti,
omneque, quod viribus intelligenliae potest inspi- unius Dei, totius purgationis et illuminationis et per-
cere, ad laudem Creatoris referre. Hinc in ordinem fectionis esl principium; non quod illa hostia, id est
sutim, perfeclissimum dico divinae contemplationis divinitas ulli " superiori se immolarettir, quia supra
habiltim, subjeclus juxla donatam sibi gratiam unus- se nihil est, sed quod eo modo loquendi, quo cau-
quisque ascendit, hoc est, in ipsum Deum, cui simi- sa per factum " significatur, hostia dicittir, ac per
lis eril, et in quo incoramutabililer stabit. Et hoc hoc, quoniam ipsa causa et principium purgationis
esi, quod sequilur : deiformi quanlum possibile si- est ", non incongrne purgatio dicitur el hostia, cura
inulata, id est, similis et ' ipsa ierarchia omnesque plus quain hoslia sit. Hinc ipse Dionysius in nega-
participes ejus deirormi, formae omnium scilicet, lionibusmysticaetheologiaeait: < Nequehostiaest»,
quae Deus est, quantum possibile creaturae Creato- volens de ea praedicare *°, plus quam hostiam esse,
ris similitudinem parlicipare; inque ipsam ascen- et hosliartim principium. Quare subjunxit : distri-
dcns ' proportionaliier 3 et congruenter juxta in- butiva vero ", ipsa videlicet divina
ditas ei divinilus illuminationes, sive per naturam B
rationis et inlellectus digiiilatem \ sive per graiiam,
[Periodo media praecisa est expositio,nequeipse textus
quae parlicipanles se supra nalurales illuminationes codicumvel spalium vel signum omnino prodit, quibus
in ipsum Deumsublevat. Post definilionemveroierar- indicetur, deessehoc toco quidquam. Elenim in codi-
chiue laus summae bonitatis sequitur, cujus simili- cibus post ipsa videlicet divina eadem linea legis
tudinem omnis appetit ierarchia : Divina putchrilu- Itaecconlinuo: luroinurodationis acceplivnm cet.,tanquam
essenlejusdem periodi verba, quumreapsejam ad
do, ut simpla, ut oplima, ut TehTupxt*u"pura quidem septimumCapitulum pertineant, ita ut exposiiionum
esl universaliter omni " dissimilitudine, distributiva haud exigua pats, abhincscilicet -usquead Capilulum
verosecundumdignitatem uniuscujuscunquepropriilu- VII fere medium desideretur.]
minis \ el perfectiva in sacrificio divinissimosecun- CAPITULUMVII.
dum ad seipsam perfeclorum compacte immutabilem
fotmationem. Pura, inquit, esl et omnino omni 8 luminum dationis acceptivum, vel sicut planins
dissimilitudine munda et absoluta divina pulchrilu- Iransrertur, superexcelsissimae illuminationis acce-
do, nec immerito, quia simpla est, qnia optima, quia ptivum, hoc est, capax. Habent siquidem gnosticam
perfectionum et illiiminationiim principalis. Nam et virtulcm, id est, scientiae habitum; habent deivi-
ipsa simplex el optima divina pulchritudo \ ciriad- *" dam **, Deum videlicet considerantem speculatio-
haerere " similisque ei fieri omnis " vitapurgala nem, et superexcelsissimne illuminationis capacila-
naturali appetit desiderio, non aliam ob causam TS- tem; habent tereticara, hoc est, contemplalivam
htupxrm " a sanclis iheologis meruit vocari, quam " scientiam praeoperatricis virlutis divinae decorosi-
**
quod tehfii ttpxns sit, hoc est, hostia principalfs latis ; habent plenitudinem sapientificae tradilionis,
et purgativa rationalis et intelleclualis creaturae. doctrinae scilicet, quae capaces sui animos sapien-
Purgat **enim caelestes animos ab ignorantia sum- tes efficit"; habenl communicationem abundanter'*
mi boni ipsoque superbo et irralionabili motu, quo ad secunda, hoc est, ad assequentes *"ordines, fu-
apostatae spirilus in aeternum praecipitati " sunt sioni datae sapientiae, vel plauius transfertur, fusione
tormentum. Purgat humanos animos ab omni nebu- donatae sapientiae, ut sit sensus: Sequenlibus se
losa caligine, qua iropeditur oculus mentis, quem ordinibus communicant fusioni, hoc est, ad fusio-
philosophi ralionem dicunt, ne veritalem possit con- nem vel in fusione donatae eis primo sapientiae,
spicari, ejusque pttlchritudine delectari. Purgat ab et per eos sequentibus se diffusae **.Prius siquidem
omni reatu mortis, postremo ab ipsa morle purgat ipsa summa sapientia, quae Deus esl, in eos diffun-
aeterna. Non enim purgationis inilium est Doraini ». ditur " immediate; deinde per eos in inferiores
nostri Jesu Christi humanitas, quamvis ipsa pro pur- fusio illa defluit instar fluminis deorsum salientis.
gatione lotius mundi sancta et unica hostia immo- Post explanationem nominationum Seraphini et Che-
VARIAE LECTIONES.
' B*rad corr. est. » Corr. B\ ABCascendere. ' A * A dignilale. * B*marg. adscr. id
propottialilet.
ett theletatcica i. e. contummativa. " B*marg. adscr. ab omni. Tdisttibuliva — luminis om. AB, ad marg.
adscr. B*. • B* marg. adscr. ab orani. * B* supra adscr.esf. " B adhaetet. " SicC, AB omnisque. " B'
marg. adscr. theletarcica. " Conj., pro quam ABC propter. '* ABC TE>IT» apxts, B*marg. adsc. theletar-
chis. " B' marg. adscr. quare divina pulchriludo dicitur purgaliva. " Sic C, AB principati, B* corr. pro-
" Sic C, AB illi. " Sic C et rad. corr. B\ AB perfectum. " B esf purgalionis. '• B ptaedicate
jecti. " '
volens de ea. B marg. adscr.: Ab hoc loco deftcitexpositiousque fete ad ptimam tetiiam pattem septimi
capituli. Recens roanus sec. XV, ut videlur, addidil: Ab hoc loco, ubi post principium lertii capituli dicttur:
dislributiva est proprii luminis secundum dignitatem cet., deficit expositiousque ad septimum passum septimi
capituli, ubi dicitur posl principium : Ipsa Chetubim veto cognilum ipsotum et Dei inspectum cel. " B *
corr. et nudam. "keffecit. %tBhabundantet. *»B*corr. «dseauenfei. »6Corr. B' AB defusae. "kde-
funditur.
 177 SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. 178
rubim ' significationem ' Thronorum vocabuli ex. A mentum totis virtutibus incommulabiliier et slabili-
ponendam consequenter ingreditur. Ipsa autem al- ter ac ponderose circa vere excelsuni, sumroum vi-
tissimatum et compactarumsedium omni * diligentei• delicet bonum, quod sicut vere bonum, ita etiam
exallari ignominiasubjectionis,el ad summumsuper- vere excelsum est. Nec non acceptivum docet, hoc
mundane sursum ferens, et ex omniextremitale ineffa- est, acceplionem divini desuper advenlus absque
bilitet in sublimissimum,et citca vete excelsum lotii passibiliiate et materialitnte, sed in omni impassi-
vitlutibus incommutabiliter et stabiliter collocatum, bili immalerialitale. Snperanl namque omnem pas-
et divini superadventus in omni impassibilitate et im- sibilem materiem. Deiferum quoque docet, hoc est,
materialitate acceptivum et deiferum et famularitei deigeram eorum virtutem. Deum namque suffe-
in divinas susceptiones apertum. ln hac senlentia runt et subvehunl famulariler, hoc est, obedienter
patet *, quaedam excelsissimarum et sublevatarum laudant ipsum sufferre et subvehere omnia. Non
sediura omni diligenler exlolli circumcalcationis enim suffertur, sed sufferl; nec subvehitur, sed sub-
vel deambulationis minoratione, et surstim super- vehit; neque sedet in aliquo, qui " in se sedere,
mundaue ferens, et orani ab " exlremitate inflexi- hoc est, quiescere facit omnia. Docet aperlum, vel
bililer sursum posilum, et circa vere excelsissimum sicut planius transferlur, suggestum, hoc esl, sedile
universalibus virtulibus immobiliter et ponderose B in divinas susceptiones. Smit enim sublimissimi
fundatum, et divini superadvenlus in impassibilitaie suggesti '\ alta videlicet sedilia, in divinas susceptio-
omni et immaterialitate acceptivum et deiferum nes, in divinoruin plane intellectuum receptiones
et famulariter in divinas susceptiones suggestum. parati atque aperti, repandique et '* ad divinam ses-
Ipsa, inquit 6 — superioribus similiter subauditur : sionem habiles.
nomiiiatio altissimarum et compaclarum vel suble- § 2. Haec quidem nominum ipsorum, quantum ad
valarum sedium; ex ambiguo enim graeco transfer- nos, declaratio. Hacc est, inquit, quanturo nobis vi-
tur : enrippUviav,quod, utrum a verbo enapa \ id detur, et a nobis intelligilur, exposiiio nominum
est compango vel aduno, an a veiijo eruipu \ iil trium ipsorum primae ierarchiae ordinum. Dicen-
est sustollo 9 derivatur 10, dubium esl — docet hoc dum vero, quam ierarchiam eorum aeslimamus. Sed
diligenter. Quid docet? Exaltari plane eas sedes, dicere, ait, oportet nos, quam ierai'chiam, hoc est,
vel extolli ab omni ignominia, vilitate scilicet subje- qualem ierarchiam eorum arbitramur " esse. Omnis
ctionis, vel expressius translatum, ab omni circum- quidem eorum ierarchiae speculationem Deum imi-
calcatioiiis seu deambulationis minoratione. Et est tanti " deiformitate dependentem. inflexibiliter
sensus : Thronorum nominatio docet, excelsissimas esse, et dividi omnem ierarchicam actionem in par-
divinas sedes diligenter exaltari ab omni ignominia ticipationemsactam et ttadilionem putgationis putae
subditae multoruro pedibus infimitalis ", et ab omni et divini luminis el petfectivae scienliae, sufficienter
loco humili, qui circunicalcantium et deambulan- jam a nobis dictum esse arbilrot. Omnis, inquil,
tium plantis teritur et minoratur, hoc est, humilia- hoc est, universalis ierarchiae speculationem,
tur et supponitur. Ut ergo altissime a communi definitionem plane, Deum imitanli " deiformitate
omnibus planitie, quae veluti ignominiose undique dependentem, id est, quae desuper " pendel,
calcatur et deambulatur, inedita atque sublimia originemque ducit ex similitudine " divinae formo-
exaltanlur, ita Thronorum similiumque sui ordo, in sitatis (superius, siquidem in tertio Capilulo, uni-
quibus sedet regnans et judicans omnia Divinitas, versalem ierarchiam definivit dicens : lerarchia est
superexaltatus est et a communi omnibus humilitate ad Deiun , quantum possibile, similitudo el unitas)
remolus, id est, onini materiali creatura humilique. inflexibiliter esse, id est incommutabiliter, suflicien-
Et hoc aperlissime Thronorum nominalio docet. ter jam a nobis dictum arbitror. Arbitror etiam *•
Docet etiam eorum virtutem, quae eos supra mun- suflicienter dictum, dividi omnera ierarchicam ac-
dum in summum bonum subvehit, et ab omni extre- tionem, vel sicut planius transferlur negotiationem,
mitale corporalis creaturae, quae veluti in compa- in participationem sacram ipsius principalis omnium
ralione inlelligibilium rerum vilis humilisque vide- D ierarchiae, quae est Diviniias, et traditionem, per
tur, in sublimissimum ineffabiliter sublevat, Deum superiora inferioribus, purgationis purae, nulla dis-
videlicet, qui sublimissimus est, et cujus participa- similitudine interniixla, et in divini luminis, " simi-
lione ipsi Throni sublimes sunt. Docet illud colloca- liter participationem et traditionem, et in perfecti-
tum, vel fundalum, hoc est collocationem et funda- vae scientiae, eodem modo participalionem et tra-
VARIAE LECTIONES.
1 B setaphin et cherubin, sic saepissime. » Corr. B ", AB significationum. ' B * supra adscr. ab omni.
* Sic C; AB qm, quod est quoniam. " Ex conj., pro omnt ab AB omnia; ab om. C. • B inquid, B ' corr. in-
qv.it. TABhaberevidentur inuppm. " AB enupta. • Sic ABC. Fortasse legend. est subtevo, quae vox a
voce sustollo scriptura vix differt. Vocem sublevo expectes, quia supra in codd, bis habebalur sublevata-
* *
sublatarum. " B corr. derivetur. " C et corr. B infirmilalis. " Sic C et rad. corr. B \ AB
rutn, non " Sic C et corr. B ", AB atbittamus. " Ex
" A subgcsti. " et om. B delevisse videtur B *).
quae. (rad.
vers. Scoti et lext. _graec.; AB imitati, B * corr. imitale. " Sic C, AB tmifafj, B* imitate. *»Corr. B" \ B
pendit; C quae suppendit. " A similitudinem. '• Bettim, B* punct. subj. et marg. adscr. efiam. B*
marg. adscr. et petfectivae scienliae.
"9 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI 1«"
diiionem '; quoniam in praefato terlio Capilplp ' A Arerum lemporalium cupidine l* opprimitur, diverso-
biinc triplicem totius ierarcliiae praedixit modum, rumque errorum anfraclibus seducilur, ei quod
purgationem videlicet, et illuminalionem, et perfe- omnium perniciosissimum est, ab amore et cogni-
clioneni. Primo enijn purgat pnrticipantes se, deinde lione veriiatis elongalur, divina gralia nos revo-
illuminat divinoruui iniellccltium scientia, postremo cante recipimur, ipsae recipiuntur ,". Nunquara
perficit in ipsius scientiae incommulabili habitu. enim deliclorum sordibus conlaminatae, nunquam
Nunc aulem dicere digne prosequamur 3 excelsissi- materialibus phantasiis vel oppressae vel deprava-
mos intellectus,quomodojam secundumeos ierarchia tae, vel a contemplalione summi boni repulsae
ab eloquiis manifeslatur. Ac si diceret : quoniam sunt ". Sed ut omni subjectione, vel sicut expres-
superiits totius ierarchiae et definitio et divisio suf- sius iransferri potest, minoratione, hoc est ab omni
ficienter a nobis dicla est, nunc prosequarour * roaterialium, mortalium, localium, temporaliumve
dignc diccre excelsissimos divinos inlellectus, prin- remro conteraptibili in comparatione " caeleslium
cipales scilicet primae ierarchiae ordines; hoc est, essentiarum immaterialiura , immorlalium, omni
quacrainus, quoroodo ierarcbia, quae secundum eos locali et temporali motu carentium vilitale et ex-
est, quae scilicel in eos consiituitur, in sanctis ma- tremitate, niumlas el altiores, celerjs videlicet cae-
nifeslalur eloquiis. Primis essentiis, quae post sub- B l lestibus essentiis. Et hoc esl quod sequilur : Oroni
slunliftcatn earum thearchiam ppllpcalae° [sunl] 6 ef superfirmalo teroplo, vel ul '8 simpliciter transfertur,
veluti in) veslibulis ipsius ordinqtae, omnem tnvtsi- omni superfirroalo sacro " : nam ieposomnesacrum
bilem et visibitem superexcellehtesfactam virlutem, Graeci vocant, et maxiroe templura, supercollocalas
propriam acslimandum esl esse et omnino qequifqr- orjinibus deiformosissimis virtutibus. Ompi super-
mem ierarckium. Ordoverborum : Aestimandum est, firmato templo, omni *° perfeclo ", mundo»» et in-
7 jiidicandiim plane, propriam et onmino aequifor- coptaraiualo spiritui, in quo Deus el habitat et coli-
niein, aequalem scilicel in ordinibus suis, ierar- tur, supercollocantur. Sequitur : Et ptoptio per se
chiara esse 8 subslilulam in primis caeleslibus cs- motu et eodem molu secundum diligentis fieum in-
sentiis, quae post substanlificam earuro lliQarchiam, conversibileordinis infiexibitiler*8receplas. A supe-
divinitatem profeclo, collocatae sunl, ac veluti in rioribus subauditur : est '* aeslimandum vel dqceu-
vestibulis ipsitis, proximis videiicel ipsi ordinibus, dum '", receptas esse, priuias videlicet essenlias,
ordinatae, superexcellentes omnem invisibjjem ct inflexjbiljier *6, flecli " enim non pai.est, veluli cir-
visibilem fnctam vjtiutcm. Primae siqnidem cae- culari niptu seu spliaerico *8revolutae, proprio per
lesies essentiae in prima ierarchia ' collocatae et se motu, qui ex semetipsis est, quoniam per se mo-
ordinatae omnes factas supereminent virtutes. Puras IC ventur, et eodem inolu; est enira uniformis raotus
iaifur eas aeslimandum, nqn uf immn\\d\s muculis et corum, quoniain verissime de ep praedicatur niotus
inquinalionibttsliberqlas, neque u( " nxatextatibusre- stabilis el status mobilis. Et hoc esl quod sequilur:
ceptas phantasiis, sed u( opuii subjeclionemundas, et S.epunduiiiinconversibile " diligenlis Deum ordinis.
altiores, ct omni superfirmato templo secundum ex- Pninis siquidem ordp Deum diligens inconversibili >',
celientissimam castitatem, omnibus deiformibus vir- hoc est, nullo modo v:i|iabili moiu, sed semper uni-
tutibus sitpercollocalas.Jam de Iaude qualilatum " fornij pirca Deum volvitur. Qupd autem ait: proprio
primae ierarchiae copiosius incipit tractarp. Puras per se motu, diligenti iniiiget jnquisitione. Si anim
igitur, inquit, hoc est, omni dissiinililudine mundas, a Peo omnia nioventur, ut 31vera docet ralio, qup-
eas, primns videlice.tessentins caeleslium ierarchia- modp caelestes essentiac, et maxime primordiales,
rum, oxisiimandum, yel sicut planius (ransferiur, circa Deum prpprip per se motu moveri dicunlur?
diccndum, non " ut immundis maculis et inquina- Nani si quis dixerit: omnis crenttira a suiumo usque
lioni|jus liberatas. Ac si aperte diceret : Non sicut deorsum sunni prpprium possidet motum, tjaUiralem
nos homines mortales ab immttndis raaculis deUclo- vide)icel, quaerelur ab eo, quid igitjir maglli est, si
ruro ct inqnjnalionibus totius nosttae immunditiae in laude caelestis et excel|eptis$jjjiiPOliaUirTiuroni,
divina gralia noslraro purgalioncin operanle et co- P quod non minus pertiiiet ad iav.dern yeriJiicHU,si
operanle liberamur, ipsae liberanlur. Neque sicut unaquaeque creaUira suuni habet uamraliter 010-
nos, materialibus " phanlnsiis, hoc est, faUis nia- luiij? Sed forta§si>in hac quaestione non irrationa-
lcrialiura rerum vanjsque imaginationibus, qpibus bililer est diceq^um : pjiuie quod a superipri se
maxime carnalis anima, carnaliter plane vivens, ini crealiira noq movelur, sed ab ipsa sola causa om-
VARIAE LECTIONES.
1 et in petfectivqe— ttaditionem om. B. * R capilulo tertio. " A persequamur. *A pttsequamur.
• B* supra adscr. sunf. • sunf om. AB, exlat in vcrsipne. ' T B* sjipxa ajlspr., i. <?.jud. " B
csse ierarchiam. ' ieratchia OIJI.B, ad inarg. adscr. B\ " B* supra scr. iil nqs. "'* Rad. corr. B\
ABC quqlitatem. " B*'marg. adscr. mundas non ut, cet. " R* roarg. adscr. teceptqs. A eupidiitem,B
" B recipiuntur (punct. adj. B'). " R sunf repultqe- " Sic C; AB incompa-
«upidtiiem(punct.
'" adj. B*)]
ratione. Sic C; A velul, B velud. '' Conj., pro stjero ABCtemplo. '• B* suprn adscr., i. e. omni. " A
'* esf supr. adsc. B\ ABet. " ii*rad.
profecto. " Conc., ABC vtodo. " B' rnd. corr. ineffabiliter.
corr. dicendum. " B" rad. corr. ineffabiliter. " Cpnj., ABC fart. »8AB sperico, C iperi/o. '9 Sic C, cl
a
rnd. corr. B\ A inconvenibili, B inconversabili. '" Sic C, et rad. corr. B\ AR inconversabiti. 3I A u/
181 SUPEfti IERARCIHAMCAELESTEM S. DIONYSII. 182
ninm immediate principium sui roplus accipil, a A tur, ineffabili erga sibi subjectos u pietate et cari-
mjllo moveri uon immerito dieitur, quoniam causa tale moventur, niillum eorum perire aut in aliquo
motus sui superessentialis est, et superal onroe, contempni sinenles. Conlemplativasqueiterum sensi-
quod esl, el ' quod non esl. Celeri vero universila- bilium symbolorum, aut inlellectualium speculalionis.
lis conditae ordines, quamvis in una causa omnium A snperioribus subauditur :'aestimandum quoqne,
motus sui principiuin conslituarit, non tamen imme- eas conlemplativas esse sensibilium symbolorum aut
tiiate ab ipso, sed gradatim per superiores semper intelleclualiiiin, ul subaudialur similiter symbolo-
inferiores et movenlur et administrantur. Pulchre rum, speculationis. Qune sentenlia dupliciter " po-
igiiur excellentissimi caelestiuiii essentiarum ordi- test inlelligi, ut sensus sit *': sensibilinm syinbo-
nesauToxtvMTot, hocesl, per se moli el suntet nomi- lorum aut intelligibilium contemplativae sunt spe-
uantur, quoniam per seipsos seipsos movent, et a culationis, hoc est occultae intelligentine. Ut enim
seipsis movenltir. A nullo enim superiori se mo- intellectualium, ita etiam sensibilium symbolo-
veniur, nisi ab ipso Dco, qui nullius proprie princi- rum contemplantur intelleclum. Sensibilia autem
pium motus est, quoniam omnium generale est; symbola sunt, quorum intelleclum caelesles
qnod autem omnium genernle est, iiullius proprium virlules conlemplantur, veteris legis sacramenta,
est. Hac ratione non sohim primordiales omniuin B verbi gratia tabernaculum, et omnia, quae in eo
rerum causae auroY.tvriToi, verum etiam excellentis- fieii Doniinus praecepit, deinde visiones prophe-
siini * caelesles ordines nuncupantur. Humana quo. larum in variis formulis atque figuris, poslremo
que anima a philosophis KUTO>!IV>}T6?, hoc est, per ecclesiastica Novi Teslamenti mysteria, quorura
seipsam mota 3 non irrationabiliter nominaUir, quia omniura inlimum lumen sancti angeli clare " per-
nulla creatura propinquior esl Deo, et, si non pecca- spiciunl. Quae sint vero intelligihilia symbola ,
rel, per nulhim superiorem se ordinem admiuislra- uon fncile nobis occurril, nisi forte dicamus,
rettir, qtioniani nullus superiorilla iicrelordo.qiiem- ipsastheophanias, in quibusesl" speciesveriiatisper
admodum i;on erit, quando ' in pristinani nalurac se orani intellectui invisibilis ", moilo quodam nobis
suae revoeabitur dignitatem. Et in subjecta conlume- adhuc incognito iniellectualia " symbola, hoc est,
liam omnino nescientes. Hoc est, quamvis in subli- malerialium rerum simililudine carentia ipsis esse,
initate jiniversalis creaturae posi Deum consUtulac ila ut in ipsis theophaniis, hoc csl, divinis appari-
sint, oronino taroen in ea, quae sibi subjecta sunt, tionibus, quas intellectuali oculo contemplanlur,
conlumeliam, vel sicut planius transfertur, contem- iniimos divinos intellecttis perspiciant, quemadmo-
plum facere nesciunt. Et hon hoc solum, verum dtim nos per sensibilia symbola, quaiiliiin daturnobis
etiam in ainorem et cognilionem communis Creato- C intelligere, quaedam divina occulla raysleria " co-
ris subditos sibi ordines admonent B et revocant. gnoscere jubemur. Polest et sic intelligi: Contenir
Quod consequenter subjungit : Sed incasuatem ut plativas seusibilium symbolorum esse excellenles
et intransmulabilem habentes propriae deiformis esseniiae exisLimandaesunt, aul coniemplativas spe-
specialitatis purissimam collocaiionem.Hoc est, non culationis, hoc est, cognilionis intellectualium qua-
solum contemptum in subjecta sibi ncsciunt, verum liumcunque rerum. Non enim cogimur subaudire in
etiam habentincasualem, ut et intransrautabilein, utroque : symbolorum, sed absolule solummodo:
purissimam collocationem propriae deifonnis spe- contemplalivas iutellectualium, ut, quodcunque cui-
cialitalis. Purissimam quippe collocalionein , fiinda- libet probabilius videatur, subaudiat, sive reruni,
roentum 6 plane habent incasuaicm, quod minquam sive arcanorum, sive virlutum, sive hnjusmpdi simi-
ruit, et merilo, quia intran-mntabilis esl; nescit lia. Sed queinadniodum caelestes essenliae, curo "
enim moveri. Et T quae est 8 illa collocatio? qtiod sint omnino incorporales, sensibilin conlemplantur
fundamenlum? Propria plane deiformis specialilas, symbola, non parva indiget indagine, nisi fortedica-
qunm omnis appctit creatura, sive sciens quid ap- mus, eas spiritualium corporum habitudinem indui,
petat, sive neseiens, omnino casu el transmutabi- ut sensibilia per sensus cognoscant: vel cerle cre-
litate caret, nulli crenturne a se condilae inciiriam D dendum est, eas non solum intehectualia, verum
seu contemptuin infert. Ita excellentes essentiae, etiam sensibilia absque ullo corporalium sensuuni
ipsi formae simillimae alque proximae, omnino il- adminiculo cernere posse, sictit Elisaeus a0 N.aaman
lam sequentes et imitantes, in incommutabili na- Syrum se in Jordane lavanleni spiritualt oculo vidit.
turaesuae statu et piilchriUidiiie divini principalis 9 Neque " uf varietate sacrae Scripturae theoriae iu
exempli10,quam absque ulla dissimiliiudine sequun- divinum reductas, sed ul omnis immaterialis scien-
VARIAELECTiONES.
1 A eo. ' B
excelsissir^i. ' Sic et rad. corr. B\ AB motam. U} ^ fort. quum. ' B admouent. 6 B ad
lus
marg. adscr. sitiefundamentum. T * '
If marg. adscr. ostendit. B sit. B principalis (punct. adj. el lus
supra ser. B*. I0 Sic G; AB exempla, B* corr. exemplo. " Sic. CA erga subjeclos sibi subjectos. B : erga
'stibjectos sibi subjeclos(punct. B* subj. videlur). " A duppliciter, B duppliciter (punct. adj.B'). '" B «'
senstts. '? B dare, B*corr. clare. " Conj., ABCeis. 16 Sic C, A irtleltectuUrnvisibilis, B inlcllecluim
visibilis (punct. ndj. B*). " B'* supra adscr. per inlellectualia. ;8 B mysteria occulia. (? Rad. cprr.
B*, ABCdum. '• AB helisaeus. " B nec,
 133 EXPOSITIONES JOANNIS SCOTI 184
'
liae altioris luminis repletas, et formificaeel princi- A tive.inaliqua planeforma, figurant, vel ut expres-
'
palis pulchriludinis et superessenlialis et ter lucentis «sius transfertur, reformant deificam in seipsis
contemplationis, quanlum fas, refettas *. Neque, similitudinem. Non siquidem adhuc veluti parvuli in
inquit, aestimandum * contemplativas esse eas symbolis sanctisque figraentisdivinam simililudinem,
sensibilium symbolorum et intellectualium rerum qua nunc in lide deificamur '», et in specie deifica-
*°
speculationis, allae plane intelligentiae, ut • redu- bimur, in nobis formamur*1, sed ut vere, hoc est,
ctas, hoc est, quasi reduclas in Deum ex varietate absque ullo figmento ipsi, videlicet Jesu, approxi-
theoriae sacrae Scripturae. Non enim, sicut nostra mantes in prima parlicipatione smit scienliae deifi-
mens, quae praevaricando divinos deseruit inlelle- corum " ejus liiminum, hoc est, deificantium se
ctus, ad eosdem iterum per varietatero et multifor- ejus, Jesu plane, iUuminationum. Nulla quippe ima-
mitalem sacrae Scripturae conlemplationis reduci- ginatio, ntillum sacramentum vel figmentum for-
litr, ita principales essenliae primae ierarchiae in matum inter eas est medium et ipsum Jesum
Deum reducuntur; sed sicut saiiatas omni immate- Chrislum, cui proximae sunt. Et quia Deo simile
riali scienlia altioris, divinioris videlicet, luroinls ipsis subjectissime donalum est; semper superius
el refertas, quaritum fas est, hoc est, quanttim licet verbum repetilur : est aestimandum ", quia Deo
creaturae, rormificae et principalis pulchritudinis B simile ipsis donatum est, hoc est, Dei similitudo do-
et 8 superessentialis et ter lucentis T contempla- nala est subjeciissime, proxima ** videlicet sub-
tione. Plenae siquidem sunt supermundana scientia jectione, siquidem, dum omnia Deo subjecla sunt,
luminis, quod superat omne 8 lumen, et causalis subjectissimum, hoc est, proximum subjectum sibi
pulchritudinis, quae formificat omnia, ut 9 superes- est trinus primae ierarchiae ordo. Et communicant
sentialis contemplalione. Ideo autera dicitur caeles- littjusmodi, ut possibile, in praeoperatrice virtute dei-
tiumessentiariim ceteras supereminentium ierarchia ficis ipsius et humanis virtulibus. Quoniam, inquit,
plena contemplalione, superessentialis ", et ter divina similitudo ipsis donala est, veluti proximo
lucens, vel ter apparens, vel ut simpliciter transfer- subjecto, propterea etiara communicant hujusmodi
ttir, ttiluce, quoniam ante alias inferiores essentias ordines *", quantum eis datur, in praeoperatrice,
superessentialitatem totius universilatis causam im- quae in eis praeoperatur, virlute deificis et huma-
roediate conspicatur. Quae etiam triluca non irome- nis, id est, clemenlibtis seu huinanitatem diligentibns
rito dicitur, quoniam ter lucet; siquidem in tribus ejus virtutibus, cum *6 cooperatrices sint et admi-
substantiis unius ejusdemque essenliae clarissime nistratrices nostrae salutis et deificationis. Perfectas
rutilat se quaerenlibus pie et intelligenlibus vere; aulem simililer, non ut sacra varietate analyticam »T
lticet enim in Patre, a quo omnia; lucet in Verbo, C scientiam illuminatas, sed ut primae et supereminenlis
" repletas, secundum excelsissimam,
per quod omnia; lucet in dono 1\ quo beata sunt deificationis
omnia. Et nolandum quod, ubi transtuliraus pul- quantum in angetis, divinotum opetum scientiam.
chritudinis, ibi in Graeco xaWaus "> quod potest Aestimandum similiter ; hoc est, prioribus beneficiis
transferri et fotmae et pulchritudinis. Nec distat aequaliter perfeclas esse, non quasi illuminatas,
sensus. Nam divina bonitas, sicut formifica ", ita et sicut nos, sancta symbolorum varietate in analylica
pulchrifica estomnium. Communicalioneautem Jesu scientia vel disciplina ". Ctrumque enim significat
similiterdignefactas, vel ut"simplicilertransferlur: Entarntxrjv;nam et in scientiam et in disciplinam
Jesu autem commiroionesimililer dignas; a superiori- vertitur. Noster quippe animus ipsa disciplina, quae
bus supplelur : aestiinandum dignas " esse commu- a Graecisdicitur «V«>VITIXIJ, per sacram symbolorum
nione, participalione scilicet Jesu. Similiter autem varietalem illuminalus , in altitudinem supernae
dixit, ut intelligamus, aut sicut praefalis virlutibus, deificationis reducitttr. Duae quippe parles sunt dia-
ita et Jesu communione dignas, aut quia tres ordi- lecticae disciplinae, quarum una StutpeTtxn, altera
nes primae ierarchiae similiter, hoc est, aequaliter uvuhjTixrinuncupalur. Et 8t«i/>eTt>m quidem divi-
communicatione Jesu digni facti sunt. Non in ima- sionis vira possidet; dividit namque maximorum
ginibus sacre (actis (ormative figutant deificam simi- generum unitatem a summo usque deorsum, donec
litttdinem, sed ut vete ipsi apptoximanles in ptima ad individuas species perveniat, inque iis divisionis
" " vero ex adverso sibi po-
patlicipationescientiae deificorum ejus luminum. terminum ponat; «vaXuTtxn
Non in imaginibus, inquit, sacre ractis, hocest, non sitae partis divisiones ab individuis sursum versus
in symbolis sicut nos divinitus " plasmalis, forma- incipiens, perque eosdem gradus, quibus illa descen-
VARIAE LECTIONES.
1 B* rad. corr. immateriali scientia. ' sic AB. * B* corr. est referlas. * B* supra adscr.
esf " B' mara. adscr. neque8ut. " et om.' A., rad. corr. B\ B "habuisse videtur ut. Verba et tet
lucentis B ad uTarg. adscr. A omnem. B* rad. corr" et. B* marg. adscr. tumims. "' Rad.
" C x«»ot. A e/ fornuca. '* AB velut (B velud), L.
corr. B, " ABdomo. Emend., AB xottov,
Sic C et corr. B', AB digna. " B scienttae (punct. adj. videtur B ). 1TCorr. B ,
vel ut.
» " A *° B*' supra adscr. ef in. " B' corr. fotmabimur.
ABC deificum. B dirintfer. deificamus.
•» Corr. B\ ABC deificnm. " Sic supra adscr. B\ AB et. »*Sic C ct corr. B . AB ptoxmo. A
" B*adscr. et puncl. adj. corr. th analyltca scientta.
ordtnti. •• cum om. AB, marg. adscr. B\ C uf.
" B rad. corr. prima et supereminenti deificatione. '» A «n analyticam sctenliam vel dwiplinam, B. in
analyticam tcientiam vel disciplinam (puncl. adj. B')
185 SUPER 1ERARCH1AM CAELESTEMS. DIONYSH. 186
dit, ascendens, cumvolvitet colligit, easdemque in A pe omnia ab uno graeco verbo veniunt, quod est
unitatein maximorum generum reducit; ideoque txuouftai'8, cujus terlia persona pluralis est jxuouv-
reductiva dicitur seu rediliva '. Ac per hoc ratio- r«t '*, et in tot praefalas interpretaliones verti *°
nalis anima, poenam praevaricationis suae luens, in polest, quae nuic loco conveniunt; nam p.vovvT«.t ",
muliiplices multiformesque temporalium reruro ap- dum verlitur in oculos cohibent, huic sentenliae
petitus veluti quadam diaeretica vi ' parlita * convenire non video. Ubi posuimus : sanctificalac
est el scissa, donec parlitionis suae in amore rerum sunt, ibi et sacriticatae et immolatae in codem ta-
corporaliura lerroinuro posuerit *, infra quem pro- men sensu possumus *' ponere. Perfectionis autein
dire non potuil. Sed iterum Creatoris sui gralia princeps esl, quae graece Tehrapxia vocalur, ipsa
praevenla, salvata, adjuta, revocata, quibusdam Divinitas, quae sibimet excelsissime, hoc est, in
gradibus analyticis in seipsam recolligitur, ac summitate universitatis ordines primae ierarchiac
deinde • in unitatem Creatoris sui, quam peccando sanctificat, sacrificat, immolat.
sciderat, in deificalionis virlute reslauratur. TNon § 3. Hoc ergo theologiaperle declatant, suppositas
ita cst in caeleslibus essenliis, praeserlimque emi- quidem caelestium essenliatum disposiliones a '•
nentihus, quaenunquaraCreatorissuiunitatem disru- supetfitmatis otdinate etudiri deificas scienlias;
perani 6. Non enim eas avuhjrtx^ \ id est, reductiva g omnium vero alliores ab ipsa thearchia, quanlum fas,
sive reditiva " scientia reduci aeslimanduin, sed doctrinas illuminari. Declaranl, inquit, aperlissime
veluli prima et superexcellenti deificaiione repletas theologi, prophetae videlicet in visionibus suis lioc,
juxta eminentissimam divinorum operum scientiam, quod in caelestium essentiarum disposilionibus, or-
** ordines a
quanlum angelis dalur, eas debemus honorificare, dinationibus plane, suppositi super-
quoniaro immediate ab ipsa divina virlute et illu- firmalis, hoc est, excelsioribus ordinata lcge eru-
ininantur et perficiuntur. Et hoc est quod sequilur: ditinlur in deificis scienliis, in divinnruin scilicet
JVonenim pet alias sanctas essentias, sed ab ipsa inlellectuum mulliplicibus disciplinis, quae eos dei-
tkearckia * sanctificatae, in ipsam immedialeexlen- ficant : altiores vero omnium, tres scilicet priraae
duntur, omni supereminenti virlute et ordine, et ad ierarchiae ordines, qui ceteras caelesles essentias
castissimam omnino fortitudinem collocanlur, el ad dignitnte praecelluut, ab ipsa Divinilale, quantum
immaterialitatem el invisibilempulchritudinem,quan- divina sinit Iex, in doclrinis ineffabilibus illuroinan-
tum fas, in conlemplalionemadducunlur, el divinorum tur. Ipsa siquidero Divinilas proximos sibi ordines
operum scibiles rationes, ut primae et circa Deum docet, ipsi aulem inferiores erudiunt, ac sic " gra-
essenliae, flectunlur, el ab ipso perfectionis principe dalim usque ad novissimum ornatum per superiores
excelsissimesanctificatae sunt. Nullius expositionis C in inferioresdivinadescendit doctrina. Quasdamenim
indiget haec senleutia; in quibusdam tainen anceps earumintroducunta prioribus sacre eruditas,Dominum
baec " inlerpretatio est. Quippe, ubi translulimus : esse caelestium virlutum, et regem gtoriae in caelos
ad castissimam omnino fortiludinern, ibi potest humanitus receplum. Exemplo approbal quod dixit.
etiam transferri: ad caslissiraam inilexibililalero ; Introducunt eniro, inqtiit, ipsi tbeologi in visionibus
" "
&pptizes enim in Graeco est scriplum, quod " et suis quasdaro erudilas essentias a prioribtis. El in
forliludinem et inflexibililalem significat. Nec tanien quo eruditae sunt? In eo plane, quod Doininus cae-
dilfert sensus, quoniam vera forlitudo a nullo flecti lestium virltitum, et rex gloriae iiripsa liuroanilate,
potest. Simililer ubi invisibilera pulchritudinein, ibi quam ex nobis propter nos acceperat, in caelos as-
intelligibilem decorem potest quis ponere '*, in stimptus est, hoc est, quod humanitas Doinini nostri
eodemque '" tamen intellectu. Nam invisibilis pul- Jesu Christi, qui esl Domiitus virlutum et rex glo-
chriludo nil aliud est, quam intelligibilis decor; riae, in suam divinitatem, quam caelos appellanl,
siquidem exntpenetu" et in pulchritudinem verlitur pos( resurrecUonem exaltatasit, et "quod ulnusque
el decorera. Cbi quantum fas, ibi potesl dici quantum nalurae, divinae videlicet atque humanae, proprie-
licet, vel quanturo lex, vel quautum justum. Ex iino talibus incomroulabililer ex unitate subslanliae per-
enim Graeco verlunlur AJIMTOV in uno intellectu; " roanentibus , quemadinodtroi Verbum caro factum
oiniic quippe fas et licet, et lex est, et justum est, ita caro Verbum facta lotus Deus in totis suis
est. Item ubi : et circa Deum esseniiae flectuntur, naturis. Et ne mireris, divinitalem Christi pluraliter
pro flectuniur poiest transferri " perficiuntur, vel caelos vocari. Si enim ipse multiplex et infinita sa-
docenlur, vel inilianlur, vel imbuuntur. Haec quip- pientia Patris est, dum sit una et individua , et si
VARIAELECTIONES.
1 B tecttiva, corr. B* teditiva. ' Conj., AB quedam diatetica vi, B* pro diatetica corr. diatetica. ' C
quadam diotetica impetlita. * B* corr. posuit. " B demum. * B diruperanl, B* corr. diruperunt.
7 ABC «va).uTix«. 8 Sic C, AB recidiva. > Ex lext.gr. et vers., AB ierarchia. " haec om. B.
11AB " est om. B. " B quod
«jjoemjc, Cpanarepes. in textu graecolegis itavapptms. (punct. aaj. B*).
" Pro B* rad. corr. exponi. " B* rad. corr. eodem. " AB e07iy>s7ria C euprepia.
17ABC quis ponere " AB (*uofxat,C myan. " AB
fieri, B* supra " adscr. ttans-, et "rad. corr. feri (forle leg. dict).
uuovT«t, C myonte. B Itansfeti. AB /xuovTav, C myonte. " Sic C ct corr. B\ AB posuimus.
" a om. AB, ad
marg. adscr. B*. '* A supposi. r" Corr. B", ABGsi.
187 6XP0STTI0MS JOANNISSGOTI 188
" sancti tlieologi primas caelesteses-
ipsa, Christi videlicet divhiitas, una et slhgularis A inquit, ctim
ctomTtsest Palris, et tamen ih ipsa miritae rrranskN sentias ab ipso immediate doceri introducunt, qula
nes sunt, quid expetflt, si eadem credalUr et inietli- ipse, dum ih tantiim, quantum pracdiximus,«etera3
gatur caelum et caeli? Caelum qnidetri propter su- omnes sirhUl iri drvinis illumihationibus superemi-
persubstantialitatis suae excelleiiliam; caetf tero neht ut mediate, hdcfest, veluti supetiore natura
propter sapientiae suae multiplicem infrnitatem, inferpcrsrta,quaestioties reverenler appettfnt, id esl
quoniam sapientiae' ejus non est numerus. Qiiae- timide, qdOd graece diciUlf aOX«tSSf,deslderant.
dam vero caelesles Virtutes a snperioribus sem- Ei/X«esi«feniirtest 6um amore timiditas vet vefecuh-
'
per disctint, quonrodo Jesns Domihus est cae- dia. Et enim iiOriinde interroganl, lirtc est, et enim
lestium virlulum et re* gloriae, et qiiomodo hit- non ipsiim Jestim immediate interrogahl, quare ttti"
manitas ipsius in divinilatem assnmpta est, hofl iit ftibra VesllMerita?vel sicul in melioribus eXfempla-
" tocbinea vesiinierita?
assumptionis ipsius ' modum intelligahi; superat ribus irtvenitur, quare lui
u vero detiberant arite intetrogttti, vel
quippe omnem intellecturn; secftif ipsam assumptio- ApUdseipsas
nem supernaturaliter el iiieffabilitfetesse factam"cci- simpliciler transfertur, apud se ipsas cunclaritur '*
gnoscant. Qutisdam vero apud ipstim Jesiiiti tliri- vel haesitant 16anie dicere. Potest et slc irrtelligi:
slum 8 qtiaerenteS," el pro hobis suae divinae B et enim noh inde interrogant, et enim ne inde, ab
actioriis scientiattt dhcenth, et eas Jesittri * In me- ipso videlicet Jesu, interrogarit. Slqaidem prae-
dietate ' docentem ei prablargiens eikmahifeilaniehi dixit, ut mediale, id est quasi lriediate, noti autem
suam hunianatri benignitatem. Introducunt quoque, omnino mediate; nulta quippe Creatura irildr ipsas
inquit, iheologi quasdam, lioc' est, exeelleritissimas et Jesum attior est, ut praefatis rattonibus incon-
caetesles essentias, apud ipsum Jesum immediate cusse defmltum ". Cur auiem quasi fnediate, ttOU
semper essc, quaerentes et cfiscentes ab ipso suae autem penitus immediate, vel penitus mediate inter-
pro nobis divinae aclionis, hoc est, iiicafnalionis, et rogant? Ratiouerh reddit r apud se ipsas vero delf-
passionis, et resufrectionis, etassumptionisincaelum berant ihterrogare, velat planius iransfeitur, dicere;
scientiam. Et lntroducuni ipsum Jesum docentem deliberani quippe allitudihe mysteriomm expave-
eas immediateet mahifcstantem iis ", praetargiens, facti, Utfflhi inter^fogarehf n necne. Et ipsa '•
hOCest, prius quatll ceteris lafgiens, vef sicut etiam detiberatio veluti " quaedam medietas a theologis
polest interpretari, praelargientem ' siiam huma- vocatur. Ideoqire neque medietas est, heque "
nam, hoc est clefnenreiri erga salutem huhiani ge- iiDinedielas. Milii autem videtur non alitrflde hanc
neris behignitatem. Bgo etiim, inquit, dispiiio jtisti- deliberatiohem eiCellentiiim essentiarum theologos
tiarri etjudicium Satutaris. Sententia satictae Scri- C intellexlsse, nisi et ipsa visione, qriae descfibil, duo
pturae approbat, quod Dominus Jesus proximas sibi Cherubim" se invicemirttueriel quasi consIfiaTi,qhod
caelesles essehtias semper doceat. Ego', inquil, Jesus etiam iste magister in sequenlibiis votuisse videtur.
videlicet, disputo justKiam et judicium Salutaris, Osteridentesquiderii,quia discunt, et deificaetcieriliae"
mei profecto, qiii 8 caelesiium et terrestrium salus appetiint,hocest.per hahc deliberalionerriostendunt,
sum, ef paji, et redemplio. Qiiae eriim major justitia quia discunl, et delficam scientiam, quae se **deifi-
est, quam ut * Creator cfeainr.ini , quam ad ima- cat, ab " Jesu pctunt. Nori ahtem praesitieniei
ginem Suaii)fecerat, ab errofibus suis revocet simi- per u diviriamprocessioneminditam illuminationem;
lemqne sui resliiuat; quid rnajus judiciiirn, quam ut hoc est, nori ita petifht diviham scientiam , ht
puniat Iri creatifra, quod noii fecit, liberet, qiiod fe- praeoccuperit inditaia stbi illumiiiationem per divi-
cit. Hinc Psalrtitsla a'it: i Misericordiam et judicium nam prftcessionem1". Nihil ehirn petunt, nisi prius
canlabo tibi, Dorhine> : misericordiam videlicet libe- pr6'cessio'hedivini Iuinims cognoscant, utriim petanl,
rando' nalurairi, judicium vero puniendo delictum. et quid, et quomofdopetere eos ophftet. Et hoc est
Hiror autem, quia et caelestiutn essehtiarum primae, quod dicit " : hon pfaesilientes inditam illumlnatio-
et tantuni Simul omhes supereminentthearchicis illu- f. nem divinae processionis. Non **ergo prima caele-
minationibus ui mediate quaestioneS reverenler 10 stium intellectuuni ierairhia 30, ab ipsa reterapxfa
appetunt. Ordo verborum : Miror, quia appetuht ul sariclificata, qub in eam imniediale exienditur ",' san-
mediate quaesliories reverenter primae caefestium ctissima piirgalidrie mullo lumine antepetfectae cori-
essentiafum , et superemiheiit tahtum simiil orhnes sumrriatioriis,ptoportionaliter ecimvripleris,purgatur,
thearchicis illuniihatioiiibus. Et est sensus : Mifor, el ilturiiinalur, et pbrfitiiur. 0'fdo verbofom : Nonne
VARIAE LECTIONES.
,,-' R est°dominus. * B tllius. 3 Christum om. C, vers.6 et text. ' gr. * Sic AB1; vers. et text. gr. ipsum
Jisum. Corr. B*, A in medietatem, B immedietalem. B eis. B praelargiehter. A quidem. 9 A et.
8
" AB «I reverenter. " B com. " B' corr. iua. " B'corr. tua. u Corr., AB seipsbs. " SicCet
rad. corr. B*; AB cunctatiter. 16AB esitimt, B* siipra adscr. hesitant. " B* supra adscr. est. ** Oonj.,
AB.deUberabaut. " Sic C et corr. B*; AB ipse. " kvelut. *\Bnec. " B cherubin, sic ubique. " B*
rad. corr. deijicam scientiam; C oslendens quidem q. d. et aeificam s,cienliam. n se om. B. " ln B
rad corr. a. " B per. " indiiam iUummationem, hoc est non ita peiunl — processionem om. JB. " B
dicitur. ''* B " coir. Nonne. u A ierhrchi. 31exteriditurom. AB, addidi ex vers. et text. graec.
 m STJPER IERARCHIAMCAELESTEMS, DIONYSII. 190
ergo purgatur, et illuminalur, et perficitur prima» A rls> diviriofum lritellectuum doctrinae inditae sunt,
caelestium inlellectuum ierarchia, abipsa Te>eTapz'«i , perfectiofque earuiri scientia ". Discis quippe sehi-
hoc est, ab ipsa Divinitate, quae hosliarum pfinceps5 per ab ipsa Deitate divina mysleria, quae eam la-
est principium l, sanclificata seu, ut commodius> tehi. IHnminatautem ipsa divina cognitione, hoCest,
transfertur, quamvis inusitatius, poiitiiicala;eis sub- eadem divina seienlia, per quam et piifgat non prius
auditur : Eo modo, quo iu cam 3 imrriediate exlen- conlemptanteni, primam Videlicet iefarchiam, quae
ditur sanctissima purgatione; inulto iuriiirie,in multo* nori Contemplatur, nisi prius purgatUr; quam rhani-
tumine, vel infinito lumine,vel magrio valde iumihe,, festat, hoc est, quam ierarchiam declarat ipsa scili-
vel purissimo lumine, haec eiiim omnia ab urio» cet divina cOgnitio,pef attiorem c]natif ceterig datur
graeco verlunlur OOT^STOU ; anie peffeclae cdrisum- illumihationem , et perficiens itertini, quasi tertio
mationis, quod etiam potesl interpretari, antepef- gradu, eodem lumine scientia , hoc est, ih scientia
feclae consummativae vel perfectivae theletarchiae;i lucidissimarum doctrinariim, quae est secuhdhm ha-
•
plane proportionalitef eam, ierarchiam scilicet, im- bitum. Purgat itaque prirriitus divinfre scientiae
1 assuhiptio primain ierarchiam per inditam SCieiitiatn
plens; suo siquidem irifinito luhiine' theletarchia
* riiinbra-
primam implet ierarchiam. Omni quidem perfecliorfs doctrinae. Deinde illuminat eam, quae ,
lione pura, primi vero luminis " plena, ei primo datam B prius ", quam purgetur, non contemplatur, per d&fela-
cognitionem et scienlidm participans perfecia. Pura, rationemalliorisilluminationisdivinorumarcanoram.
13
inquit, omni minoratiorie, lioc est, orirni subjectione Teftio eam eadem illuminatiorie in habitu incom-
absoluta •; nulli enini creaturae Ofdlne et dignitale mutabili apertissimarum perficit docirinaruiii. Atiiul
u
subjicitur; plena aulem priirii lumhris, divini vide• enim purgare ab ignorantia, aliud illuminare perdi-
licet, et perfecla; primo datam cognitionem et scien- scipfihain,aliud perficere aniiriumin habittiinconcusso
liam participans, hoc est, dum participat ex primo scientiaeiniellectarOinpurga'ti'ssimererumdivinarum.
datacognilioneel sciehtia,sive,utcommodius trans- §' i. Ipsa ergo est , qitanlum ad nostram
ferendum, primo datae cognilionis et scientiae par- scieniiam , prima eaelestium essentiarum dispo-
'
licipans. Comprehendensdutem et hoc dixerim for- sitio, in circuitu Dei et tirca Deumitrimediatestarn,
tassis non immerito, quia et purgalio esl, el iltumina- et simpliciter et incessdritercircutriiensaetetnam ejus
tio, et perfecliodhinde scieniiae assumplio. Tanquam scienliam, secUndum excellentissimain, quantum in
si quisinterrogarit.quae sit ipsa purgaiio,et ilfumi- angelis, semper mobilem cbtlbcatiohem.Ipsa est 1B,
natio, et peffectio, fespondet dicens; comprehen- inquit, quantum hosfrae scientiae, humanae videli-
dens, hoc est, breviter colligens : Et non immerilo cel, 8,datur cognoscere, prima caelestiuhiessenliarum
s
dixerfm,quia assumpiis diviuae scienliae purgatio C dispositio ", id est, primus ofnatus in circiiilu 18Dei
est, et iltuminatio, et perfectio. Una eriini eademque el circa Oeum, genefalitef plftne ", sicul et ceterae
divina scientia assumpta sumplores suos el purgat, esserifiae, in circuitu Dei, specialiter vero circa
et illuminat, et perlicit. Ubi autem posuimus : Non Deum; immediate quidem, nulla cfeatura interpo-
immerito, ibi in Graeco oux «7T6IXOTWJ, quod com- sita; ham et duodecim tribus Israel in circiiitu ta-
mode ac proprie transfertur i non iiideiore » , seu bernacufi lestimonii untffquecastra melabanlur, lon-
< non indecenler i. Et ilerum veluti interfogarelur, gius tamen, circa vefo labernaculum ihifflediate et
quid divinae scientiae assumplio purgat? quid illu- proxfme summi sacerdotes eflevitae; stans, stat
iuinal? quid perficil? et in quo? et quomodo? con- quippe ipsa; et simpliciter, hoc est univefsalitef, et
feslim explanal -.Ignoranlia ' quidem utpote purganS, incessantef circumiens", sive, si volueris transferre,
tecundumordinemindita scientia perfeciiorumdoclri- iiicomprehensibiliter anibiehs aetefriam ejus scien-
narum, illuminansauletn ipsa divina cogniiione,per liam. Slat ergo et, dhm: stat, universafiter et inces-
1
quam el purgat non prius conlemplantem,quam riia- santef vel incompfehensibililer circrihiitJ vel ambit
nifestat per alliorem itluminalionem, et perficiens aetefnam Dei scienliam. Stat quidern , quia unifof-
iterum ipso lumine, secundumhabtlum scierilia luci- miter in eodem perhianet, ambit vero et circumit "
dissimum doctrinarum. Purgal, inquil, ulpole, hoc " universaliter, qtiia *3 nihil est in diviriis abditis,
est, verbi gratia ab ignoranlia per inditam ordinate quod non inquirat : spiiitiis enini scrutatur etiahf
scientiam perfecliorum doctrinarum, lioc est, per profuiida Dei; el incessantcr, quia sempef movetur;'
insitani in primo ordine caeleslium essentiarum , de incomprehensibilitervero.quoniam heca se"ipsa",
quo sermo est, perfectiorum doctrinarum scieniiam. nec ab inferioribus ccVfnrjrehehditiir,cfuomodo vel
Perfectiores 10enim primae ierarchiae, quam cete- qualitef aeternam Dei sciehliam ambit vel circumit.
VARIAE LECTIONES.
1 B*supra adscr. eiprmcipium. * A.hCquod,& quod punct. insignivit etad marg.adscr. et. 3Aea. 4B
6 SicC; Aabsotutam,Uabsolutarii(puiict.
siquidem. *Cofr. B*; proveroluminis, AB votuminis; vero oui. C.
adj. B*). ' et om. AB, add. ex vers. et text. graec. 8 B sapientiae. ' B*ad raafg. adscr. Ab ignoran-
tia. -10A Perfectionis. " 6" supra adscr. est sciehtia. " Sic C et corr. B*, AB proprius. " Pro eam B
tero. u B* stipra' adscr. est. l" Aestef, inquil; ei rad. dei. B. "Bscilicet. " B essetttiarium cogmcio
1SAB circumitvt,sic ubique; sed B semperj uno hoc
disposilio (punct. B* adj.
'* videtur). S0 *l ^peo excepto,
rad. corr. circuilu. plane om. B. B eircumieris, sed rad. corr:circuiens. B circumtt (punct. adj.
13'). " Brad. corr. circuit. >3Bquoniam. u Sic G; pro nec a se k necesse, B ncce. " B illa.
 191 EXPQSITIONESJOANNIS SCOTI 194
Ambil aulem aeternam scientiam, non ut exterius A excelsissimaeipsius illuminationis emtnentia. Laudes
eam ' circumscribat, sed ut interius eam lustret. ipsius dicit, quibus Deum glorifical theologia, ho-
Quaenam creatura sit, quae aelernam sui Greatoris minibus tradidit". Aiii quidemenim ejus, sensibiliter
scienliam ambire possit, quae omnia inlra se * con- dicere1*,hocest, aliiquidem participes ejus, primae
linet atque coartat? Secundum excellenlissimam, videlicet ierarchiae, sensibiliter dicere ua " theo-
quanlum angelis conceditur, semper mobilem collo- logis traduntur, tanquam vox aquarum reboanl: Be-
cationem; semper quippe collocalio ejus, hoc est, nedicta gloria Domini ex loco suo ". Alii vero illam
stalus mobilis est, et motus collocabilis uniformiter, valdelaudabilemet piissimamreclamant theologiam :
videlicet stabilis. Quid mirum, dum et hujus sensi- Sanctus, Sanclus, Sanctus DomtnusDeus" Sabaoth,
bilis sphaerae ' slabilis molus sit, quoniam unifor- plena est omnis terra gloriae ejus. Ubi posuirnuspiis-
miler raovetur, et slalus mobilis, quoniam semper simam, ibi etiam bonorabitissimam, vel valde ado-
movelur '! Multas quidem et beatas videns pure con- randam "potest interpretari. Quod autem dicit,
templaliones, simplos " vero et immediale fulgores sensibiliter eos dicere ", non facile patel, utram
illuminata, el divino alimenlo repleta. Multas, inquit, veluti per quaedam spiritualia corpora ,0 sibi conna-
et befttas theorias prima ierarchia pure yidet. Ipsa luraliler adjuncla, in quibus etiani liumanis visibus
quidein divina sapientia , quam clare conspiealur, B apparuisse divina tradit historia, praefatas laudes
multiplex est et beala. Quoniam vero ipsa multiplex corporeis sensibus sensibili voce coaplatas hymni-
sapientia simpla est et individua, proplerea sim- zant", an quia propheticis visionibus ila apparuere
plices suos fulgores in primam primilus diffundit veluli sensibiles, in similitudine videlicet sensibilium
ierarchiam, quibus illa illuminalur, ac veluti divino vocum prolalae. Verumlamen qiiQquomodo sint,
alimeulo, sivc, ut planius transfertur, divina laelilia ab excelsissimis primae ierarchiae essentiis eas fieri
satiala reptelur. Mulla quidem primo dala fusione, theologus iste testatur. Ait enim : llas autem excet-
sola vero domeslicael unifica divinae refeciionisuni- sissimus caeleslium animorum hymnotogiasjam qui-
tale; multaque communioneDei et cooperalionedigna dem in his quae sunl de divinis laudibus, quanlum
effecta ad eam, ut possibite, simililudinebonarum ha- possibile, aperuimus, et dictum esl de «?sin itlis,
bituditium et aclionum. Verborum conslruclio talis quanlum ad nos, sufficienler;ex quibus in admonitio-
est: Digna effecta est multa primo anle alias ierar- nem sufficitdicere lantum secundum praesenstempus.
chias fusione sapientiae, sola vero, boc est singulari, Ex hac senleniia possumus cognoscere, de divinis
domestica, proxima plane, et unifica divinae refe- laudibus ipsum scripsisse, quonjam in libro de divinis
clionis unilale; non enim omnis unilas unifica est, nominibus ex amatoriis hymnis sancti Jerolhei quae-
sed,sola divina; mullaque communioneDeiel coope- C dam inlroduxit, in quibus de praedictis laudibus ni-
ralione digna facla. Eum quippe primo omnium hil tractalur. Ubi posuimus admonitionem ", ibi
communicat, hoc est parlicipat, eique ' cooperatur 07r6/*v»)<7iv in Graeco, hoc est, admonilionem vel re-
in adminislralione universilatis infra se conditae. cordalionem. Sulficil, inquit, haec pauca ex divinis
Quomodo communical et cooperalur ? In simiiilu- laudibus ad praesens tempus in admonitionem vel
dinc, videlicet ad eam, communipnein plane, el recordalionem dicere. Quia theologicam" scientiam
coopcratione bonarum habiludinum et actionum , ipsaprima dispositio*1*, quantum fas , itluminata est
quanttim potest lieri. In siniilitudine ilaquc bona- a thearchica bonitate,hocest, quia piima ierarchia illu-
ruin habitudinum, hoc esl virlulum, virlus enim minala esl in theologicam scientiam ab ipsa divin»
est habilus ralionalis aut intelleclualis animi, et in bonitale. Et ne mireris conslruclionem : illuminatu
similitudine bonarum actionum communical Deo, theologicam scientiam; est enim rala, dicimuv
eique cooperatur. Multaque divinorum superposile quippe illuminor " a te arlem, docco te disciplinam
cognoscens, et divinae scienliae et cognilionisin par- Qua tanquam deiformis ierarchia el aliis qutdein ean-
ticipalione, secundumquod fas esl, facla. Factaque esl dem deindetradidit; hoc est : ex qua divina bonitate,
secundum quod fas, hoc est', licet, esl 8 juslum 9, vel ut planius transfertur, ex eadein divina bonitale;
in participatione divinae scienliae et cognilionis, D tanquam deiformis; quemadinodum quippe divina
cognoscens, dum cognoscit, supereminentermulta 10 bonilas conformat omnia, ita et ipsa prima ierarchia
divinorum.subaudilur inlellecluum. Sequitur : Pro- ceterarum sequenlium se deiformis esl, lioc est, eas
1' sicut Deus
plereaet laudesipsius theologia his, qui in terra format; et aliis quidem eandem deindc
tunt, ttadidit, in quibus mirabililer manifestalut tradidit, id est, eandem divinam bonilaiem, qua
VARIAE LECTIONES.
1 A eum. ' seom. B. "ABspere. 4 et sialusmobitisquoniamsemper movetur om.B. ' Sic AB. 6B*
corr. atque. ' B quod hoc fas est, B*adscr. corr. quodfas est fas est. " Conj., ABet. ' B*adscr. est. C in
hoc est licet et injustum in parlicipalione cet. 10Sic C, AB super-
parlicipatione secundum quod fas est,
eminentemmultam. ll A intra. " in quibus mirabiliter — iradidil ora. B. ,3 dicere om. B. u B' corr.
dicendo. " Bhocest a. " Verba supra omissa : in quibus mirabititer — eminentia B ad marg. adscr.,
sed falso huc inserenda esse indicavit. " Sic AB, in Graeco 8eor deest. " Sic C, et corr. B\ AB adoran-
tem. "B diaereeos. "Bcorporaspirilualia. *l ABtrmnixant.sicubique. "B*corr. atnmonilionem. "B
u Sic G el corr. B*, AB depositib. " Corr. B*, AB illu-
quia ipsatn iheotogicam(puncla B*adj. yidetur).
mino, B* marg. adscr. vei erudior. C iltutnino te arlem.
 193 SUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSH. Ili-l
primo iiluminaliir, aliis deindi;, sequentibiis vide-- A feiiiinino Steiaa, quod nascitur a verbo o't-:t^t, hoc
licetse, distrihuit. Illnd per brevilatem dicere sub- est pervenio 14velpcnelro; lioc enim propler facili-
introducens, hoc Cst, illud breviter dicere suhinlro- talem inlelligeiitiae fecilB. Sed si quis proprielalem
ilneil ip.sa ierarchia, ipsam l piissimam el plus quam' interprelaiionis sequi voluerit, pro exlendens pntest
taudabilem et laudabilissituam thearchiam fas esl be- dicere pervenire 16vel penetrare faciens , tit lalis sil
nedictam* esse a iheodocltis3, quanlum possibile*, sensus: A supercaeleslibus essenliis iisque a I novis-
cognosciet laudari, inlellectibus; ipsi enim sunt tan- sima terrae bonitalcin suam, hoc csl providentiam,
qnam deiformes divini loci thearchicae, nl eloquiai omnia, quae sunl, penelrare facit. Tanqtiam omnii
ahint, quietis. Hoc esl, inquil, quod breviter subin- essentiae superprincipaleprincipium el causa, oinnia
troducil prima ierarcliia, quod fas est et lex et ju- superessenlialiler itnmeiisurabilicontinentia circum-
stum. Ipsam piissimam, vel honorabilissimam, vefI ligans. Non inmerito, inqnit, providentia r-juscxlc.i-
valde atlorandam , et snperlaudabilem el laudabilis- diltir in omnia , vel penctrat omnia. Est enim omnis
simam Divinitalemfas est bcnedictam " esse a Iheo- essenliae supercssentiale principium, et om-
dochis inlelleclibus, ex recipienlibus videlicet Deumi nia superessentialiler immensurabili conlinenlia
intelleclibus. Ipsi enim intellectns, qui Deuin reci- circumligat. Ubi simililer, ul facilius inlellieere-
piunt, lanquam deiformes divini loci sunt divinaei " lur, circiimligans transtuh pro graeco participio
quielis, ul sancla testantiir cloquia. In ipsis siqui- nEptSi$payp.ivv,quod proprie inlcrpretalur palmo
dem Deus quiescil. Theodochosautem dicitur quasi vcl pugnocompreliendens. Finil capilulum
seplinijpfl
9sovooxif, hoc est, Dei reccptor. Quo nomine oinnis Incipit oclavum. XK-
purus aninius sive humanus sive angelicus potest CAPITULUM VIII.
vocari. ln ipsis enim duobns Deus quiescit. El quia ' f**ff
*I -
Cuius praefatio est : I
monase.il el * unitas, tres substantialiter. Hoc quoque ItSsx V- ~
\cf>>
subintroducii' sequenlibus se ierarchiis prima ierar- De Dominationibuset Virtutibus et PotestaHbusSet/ij
cbia caelestis, quod thearchia, id estDivinitas, mo- media earum ierarchia >. ^^J
nas8,-Jioc est unitas; tres subslanlialiter, Divinilasi § 1. Transeundum nunc nobis in " mediam cae-
quippe unilas estin essentia, trinitas in snbslantiis. lestiumintellecluutn expositionem, Dominationesillas
Inter monada aulem et enada, quamvis apud nosi supermundanis oculis, quantum possibileest, explo-
unam babeanl interprelationem, monas enim dici- rantibus, et vere potenlia speculamina divinarum Po-
tur unilas, similiter enas unitas, talis differenlia testalum et Virtutum. Post explanalionem, inquit,
videlur inleresse, quod monas sit proprie ipsa uni- primae et snblissiuiae ierarchiae transeundtim nunc
las, ex qua omnes nnmeri procedunt, principium C in mediam ierarchiam, qtiae eliam secunda est, no-
quippe el causa est lolius numerositatis, enas ' vero bis explorantibus, vel sicut proprie8
transferlur, no-
esl ipsa tiniias subslantiarum sivein superessentiali, 0 bis intuenlibus Doininatione.s* illas intellectualibus
essentia, quae Dcus est, sive in generibus, sive in oculis secundum nostram possibilitatcm, el in vere
formis, et simpliciler in omiiibus, quae unam ean- polenlia" speculamina divinarum Potestattim ct
demque participant essentiam. Divina itaque bonitas Virtutum, simililer subaudis transeundum. Etenim
iiionas esl, quoniam principium ct causa esl omniuiu unaquaeque super nos essenliarum cognominatiopro -
1
quae sunt, enas! autem, quoniain unilas esl" in pria earum significalvirtutes*". Igitur sanctarumDo-
lribus subslanliis, et tres subslantiae in unitalc es- minalionum manifestalivam nominationem aeslimo
sentiae. A supercaeleslibusessenliis usque ad novis- declarare absolulam quandam el omni ignominia m:-
sima 13terrae exlemlettsbonilalemsuam in otnnia quae noralionis liberam anagogen.Quod eiiam sic possu
sunt providentiam.Iloc ilem prima ierarcbia in lau- mus inlerpreiari, non servilem quandam el omni
dem Divinilatis subintroducil, quod a subliinissimis subpedestri minoralione liberam anagogen. Hoc
caelestibus essenliis usque ad novissima lerrae in- quoque in laudibus Thronorum posuil. Ignominio-
lendilbonitatemsuam, videlicet inomnia, quae sunt, n sum quippe cst et minoralionis ct subjectionis, id
providentiam. Et nemo arbitretur, me per ignoran- est, servitutis indicium, pede ingredi, ex qua libera
liam translulisse : extendens, pro graeco participio et absolula est caelestium Dominationum anagoge,
VARIAELECTIONES.
• iijigiHom. AB, add. ex vers. et text. graec. ' Sic C, AB benedicla. 3 B* corr. theotochis. 4 B"
adscr. est. 8 " Sic C et corr. B*, AB benedicta. 6 el om. AB, add. ex vers. et texl. gracc. ' B in-
trodticit. B' snpra adscr. esl. 9 A enahs. B e;io/is. "AB sive in sitperessentiali, C sn superessen-
tiali. " A enahs B enalts. " est om. B. " Rad.corf. B; A novissimum,B novissitnam. "Emend., ABC
" B facilitatem feciintelligentiae. 16Sic ABC. " B" snpr. adscr. est in. ™A donaiiones.
praevemo.
" Sic. C et corr:B\ AB vere polen ie. '*" Sic AB, versio babet: cognominatio Deiimilatorias earum signifi-
cal deiformesproprielates,quae cnm lextu sraeco ad verbum conveiiiunt.
NOTAE
» A lilteris miniatis : Finit capitulum seplimum. ciiiibus et Archangelisel Angelis el de utlima eornm
Incipil octavum,cttjuspraefatio eslde Dominationihus ierarchia; B* in iiifima paite membranae adscr.
et Virlnlibuset Polestalibuset de media earuin ierar- Capilulum VIII i(eDominalionibus el Virtutibus el
chia. B litleris miniatis : Capitulum nonumde Prin- Votestalibuset de media eorum ierarchia.
PATUOI..CXXII. 7
195 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI 19!i
hoc esl, sursnm versus atinutlo; nil enim terrenum, A membris, subauditur a superioribus : aestimo decla-
nil vile. nil servile ipsarum altiludinem deprimit. rare. Proprie ovuniversale, ipsum summum bonum
.\on assimilat lyrannicaium dissimilitudinuml ullo dicit, quod proprie est, et universale bonum est.
wodo, hoc est, sc tingil' vel colorat illarum allitudo, Omnia siquidem bona non per se bona, sed partici-
tinam cssc lyrannicarum dissimililudinum. Tyran- patione universalis boni, quod vere " bonum esl,
nica quippc dominatioverae Do i inaiioni dissimilis3 bona sunt. Ideoque dixit: ad nullum vana videnliiim,
esl. Caelestcs aulcm Dominationes non tyrannice , boc est, adnullum eorum,l,quae per se considernla
non siipcrbe, sed modeste et humiliter in amore vana videnlur.Videnliumenim dicit pro visorum, hoc
Ii i et subditorum sibi dominanlur. Utiiversaliter est, quae vidcnlur, usitatissimo " Graecorum more,
eam inclinnlam liberaliteri severam dominationem, et quia a verbo Sozopat'6, hoc est video et" videor,
omni minulivae"servitutisuperpositam,asuperioribus derivalur , quoniam commune est; ut sil sensus :
subaiidilur, aestimo declarare, universalitcr inclina- sed *8 aeslimo declarare conversam non ad aliquid
tam modesle et huniilitcr et liberaliter severam, sive eorum, quae vana videntur, quia per se non sub-
6
iilpolcsl transferri, irreprehensibilem dominalio- sistunt, scd ad id, quod proprie esl el universale.
nem superpositam omni minorativae serviluti. Non Animadvertendum, quod Graeci Deum vocant ali-
indigentem subjeclionis omnis et remolam ab uni- B quando neutraliler ov , quod est, aliquando mascu-
versa dissimiliiudine el kyriarchiae' incessanter ap- line wv,qui est. Et kyriarchicae" semperdeiformitatit
"
petenlem. Aeslimo declarare nullius stibjectionis9 in parlicipalionesecundumquod possibileipsi faclam.
" "
indigentcm , nisi soli" Deo ct praecedenli se Hoc ullimum omnino palet. Quotl enim dicit in par-
ierarchiac; ctremolam abomni dissimilitudine,quae ticipalione kyriarchiae 30 deiformilatis factam" ,
cam deformemdissimilemqueCreatori13suoefficial", commune est omnium caelestium essentiarum. Om-
el kyriarchiam" , hoc est, ipsam Divinilatem, quae nis quippe virlus earum in participalione Deitalis
6
kyriarchial dicilur, quoniam princeps esl et princi- esl", quae "3est Dominalionum princeps. Ipsam **
piiim tolius ilontiiintionis, indesinenter desiderat. Et vero sanctarum Virtutum, subauditur aeslimo decla-
ad ipsam illius ipsius ttaluraliter subsistentisvirlvlis rare nominalionem, fortentquandam et incommula-
simililudinem, quantum possibile, el seipsam, et bilem virililalem in omnes secundum earum deifor-
quaeposteam sunt,deiformiter conformantem.Hanc mitatem operationes,ad nullam susceptionemindita-
senlenliam proplcrea sic inlcrprelali sumus pcr am- rum ei divinarum illuminationum imbecilliler infir-
"
bittim, quoniamv.\ipi*" in Graccoesl posilum, cujus matam, potenter in imitalionem Dei reduclam, non
inlerprelatio propria uno non exprimitur verbo, sed relinquentem sutmet imbecillitaledetformem motum,
sic : natiiraliler subsisiens virtus, ul sit sensus : In- C sed firmiter [erentemin superessentiatemet potenlifi-
desincnter appctit similiiudinem ad ipsam kyrian 18, catn 36virtutem,et ipsiusimaginemvirluti simiiemjuxta
hoc est virtutem, quac naturaliler per se subsistit, quod licet factam ", et ad ipsam quidemttt principa-
etquaenihil aliud est, nisi ipsa per scipsam sub- lem virtutem polenler conversam, ad secunda vero
sistens Divinitas, quae, qnantum possibile cst, et virlutisdatricem el deiformiler provenientem. Nomi-
ipsain, dominalionem vidclicet, et quae post eam nalio, inquit, Virlulum forlem et incommutabilem
sunl, in inferioribus ordinibus conformau Videlur caruin virilitalem vel vigorem vel slrenuilatem in
enim posse sic breviler *9 transferri: Et ad ipsam omnes deiformes opcraliones declarat, quae virilitas
ejusdem propriam" simiiiludinem, quantum possi- nulla imbecillilate infirmatur in susceptione insita-
bile*", et se ipsam, clquae post eam sunl, confor- rum sibi divinarum illuminaliomim, quae potenter in
manlein, ul scnsus sit: Et aestimo declarare appe- imilationem Dei reducitur, hoc cst siirsum ducilur,
tenlem ad ipsam propriam simililudinem ejusdem, quae non relinquil 38sua debilitatc, quia nunquam
kyriarchiae planc, quantum possibile, et seipsam, dcbililaltir, deiformem molum, sed firmiler se ipsam
dominationcm scilicel, et quae posl eam sftnt, dei- ferl, hoc esl, lirmiter leudil in supercssenlialem,
formiler coiiformantcm et effingenlem.Et ad nullum divinam plane virltilem, quae 3"se polentem facil",
vana videnlium,sedad proprie *ONuniversate conver- D et quae " facta esl imago ipsius superessenlialisvir-
sam; in omnibiis liujus senlenliae colis", hoc esl tutis, dum silvirluli similis, et quae convertilur po-
VARIAELECTIONES.
1Corr., AB dissimilitudinem. * Sic C, A sel ingit, B fringit, rad. corr. fingil. ' A similis. * B li-
beratiliter (puncl. B* adj. videtur); B*supra adscr. el libcraliter. • B minuli. B'supra adscr.-te. 6 B irre-
'
preliensibiiem(punct. adj. el s supra adscr. B*, ul legas irrepressibilem). Corr. B*,A kyiarchiae, B kyrar-
ciiiae. ' Sic BC, B*corr. dectinare, A declinare. ' A subvectionis. " B solu (i supr. scr.B'). " A ex.
" Sic C el corr. B', AB praecidenli. " onatori (punct. adj. et cre supra scr. vidclur B*). u Corr. B',
ABCinficiat. " Sic AC; B ktjriarchiam. '" Sic C et corr. B*, ABkyrarchia. " AB xupfta. " B kyriam.
19B sic breviter posse. " B propriam ejusdem. " B*snpra adscr. est. " Sic C, A colus, B coliis. " Sic
C et corr. B', AB quid vero. " eorum om. A, ad
marg. adscr. B. •" Corr. B*, ABCusitalissimo. " B*
" "
marg. adscr. dochomatjm.30 B' corr. vel. 31 B' corr. et. " tx vers. el lexl. graec, A chiriurchie, "
B ki-
Sic C
riarclve, C kyriarchie.3l AB kyriarchie. Sic C et corr. B", AB formam. "Sic C, AB«inl.
cl corr. B',AB qtii. B* marg. adscr. De virtntibus. " Mmitalione. 86 Corr. B", AB poniificam. " Ex
vers. ci text. graec, AB facta. 38Sic C et corr. B', AB " B*voci quae piincta subj., et supra
reliquit.
scr. vcr. *° iucit. om. B. " B quae se.
197 SUPER IERARCHIAMCAELESTEVIS. DIONYSII. 198
*'
tenteradipsamvirlulemmeriloprincipalem,quoniam A per mediam illam secunda manifestalione delatis.
omnium virtutumct princeps ct priiicipiiim esl, quae Has inquit, proprias virlutcs ac deifbrmes medius
cliam ad sccunda virlulem <lal et dciformiler prove- caeleslitiin animorum ornatus habet, idcoque purga-
nit, hoc esl, instar divinae processionis.Et nolandum lur ct Hluminalur et pcrficitiir, qtiemadmoilum
•
quod, ulii posuimus virluli similem ct virtulis da- dicltim est in snpcriori Capilulo dc prima icrarchia.
tricem, ibi in Graeco composita sunt verha, quae Ncc aliunde purgalur et illuminaliir et pcrficiiur,
composilivc non possiimus transferre, nisi forte, nisi a divinis illiiininaiionibus, inditis sibi secundn,
* 1' "
qtianvvisinusitate, dicainus SwvaftoetSj) virtnlifor- adverbium cslsecundo, pcrprimam icrarchicam
mem; Svva^oSoTwj3 vero, dtim adverbium vidclnr, disposilionem, quoniam itla primo, is'a vero se-
non nisi nominibus polesl transferri, ne ntmium in- cundo per iltam divinas parlicipat illmninaliones,
usitale verlatur. Proplerea diximus : virtuti simi- et per mediam illam iterum sccunda manifcstalione
lem et virtulis datricem. Ipsam* autemsanctarumPo- in terliam ierarchiam vcluti per secundam •'"manife-
teslaltm, hoc est, ipsam nominationem sanctarum stationcm ipsis divinis illiiminationibus delalis, sivc
Poteslatum aestimo* dcclarare aequipotentem6 divi- ut proprie transfertur, dislribulis.
narum Dominationum et Virtutum bene ornalam et § l.llaqueper aliumdiclionemvenireinatium angelutu
inconfusam circa divinas susceptiones ordinationem, B auditum,symbolum " faciemus a longe superperfectae
et ordinalum ' supermundanae et intelleciualis pole- el per processionemoccultae in sequentiam" perfectio-
statis, non tyrannice inea, quae inferiora sunts, pole- nis. Hacc, inquil, supernorum civinni cclloquia,
stativis virlutibus praecipitatae, sed polenlerin divina quibus videmus per alium angclum diciionem venire
jrnst bene ordinatas reduclac, et posl se deiformiler in alium angclum, in quo esl audilus, signum facie-
reducentis, et polenlificam * exusiarchiam", quan- mus a longe superperfeclae, hoc esi, plus quain per-
lum fas est, assimitalae, el eam, ut possibile,angelis fcctae perfeclionis, et per processionem occultae in
revelantisin beneornatis per ipsam ordinibus potesta- sequentiam ". Ac si aperlc dicerel : Nos homincs,
tiva virttile. Ipsa 11,inquit, nominatio sanclarum Po- qui non expcrimenlo, sed argumenlo divinos cxplo-
teslalum declarat aequepolenlem1* vet aequeordi- ramus sensus, faciemus ,s argiimenlum cl apertissi-
nalam" ordinaliom-m divinis Dominalionibus et inuin signum, quid de longc, hoc cst, ab ipsa celsi-
Virlutibus, et bcne ornatam, el inconfusain, quae liidinc divinae sublimitaiis, qtiae longissime ab
non lyrannice, hoc esl, non abnsiva poteslale in ca, oiniiibus, quaesunt, removetur, plus quam peifecla
quae sibi subdita sunt, in ficta u similitudine po- el pcr arcanam proccssionem occulla perfeclionc "
teslalivariun virtutum praecipiiatur, sed potenter, gradatim etordinale in seqiicntiam39,in caclcstium
sive nt proprie transferlur, potentissime in divina virtulum vidilicet consequenlcm ordinationcm de-
reducilurpost bene ordinatas, hoc csl, posl primae scendil. El hoc esl illud argiimcntiimet signiim, per
ierarchiae pulchre ordinatas virliites, quae cam alium angelumprofecto 3l venire diclionem a siimmn
praecedunl, et postse, id est ", infra se ordinalas Divinilalein alium angelum, in quo illud vcriilur al
\irlules dciformilcr reducil* 6, surstim plane ducit, diclum in auililum ; non quod in eis corporei scnsus
et potentificae exusiarchiae, hoc est Diviniiatis, sint, sed quod sic visio prophclica formata sil. Si
quae ef;o'Jo-t6»roicj", qnia polcsiates facil, ejovio-ta/j- ergo,quo.'l summa bonilas praecipil, prima " ierar-
Xia18vero, quia potcslalum princeps est el princi- chia in aliam atque aliam ierarchiam, vcluti in
piuin, uomiiialur, quanliim licet, similis Tacla cst, alium atque aliuin angclum , in quibus illa diclk»
eteam Ifjouo-iapxiav' 9, quantnm possibilc, angelis audilur, dcsccndil, signum cst 8l incunctantcr di-
revelat poleslaliva virtuie in bene ornalis ordinibus vinae processionis per ordinatos gradus a sumnio
per ipsam, suam videlicct ordinalionem, per quam usque dcorsum, hoc cst, ab cxccllcnlissiniis caclc-
inferiores ordines ornantur. Bas habens deiformes slibus essentiis tisque ail homincs, qui eliaiu angeli
proprielalesmediacaelestiumanimorumdisposiliopur- dieunlur, quando divinum consi ium, quod per su-
gatur quidemel illtiminalur etperficitur, quetnadmo- rj perioresangelos accipiunt, inferioribus scaniiiiiilianl.
dumdictnmesl, a divinisilluminalionibus, indiiis sibi Hoc aulem dicit, ut inlelligamus mirabilcm rerum
secundoper primam ierarchicam" disposilionem, el dispositionem, per quam divina Providenlia univer-
VARIAELECTIONES.
1Corr. B', pro qnod tibi posnimnsAB ttbi
posuimusquod, C, quod non posuimus. * SuvavostSiiin *
codd. ila
scriptum esl, ut lacillime legas*
falso Suva^too-tav,quare B* niarg. adscr. ». e. dtjnamosian. B*marg.
*
adscr. i. e. dinamodotos. B' marg. adscr. De potestatibus. A ips. nom. sanct. potesl. nominationem
aeslimo, B ips. n. s. p. nominationemaestimo. ° Sic ABC. ' B* adscr. i.e. ordinationem. 8 B snitf infe-
riora. ' Corr. B', AB ponlificam. " B' snpra scr. aliler causalein polentiam. " A ipsam. " SicAB,C
aequipolenlem. "SicABC. ll Sic C , AB inficta. " Sic C et rad. corr. B*, AB idem. " II redtictae,
B' corr. reducens. " A ego ouo-tOTt-ote, B ego OUO-K>7TOIO,-. " A B ego ovaiapzix, B' corr. exouo-- " AB
ego corr. tvmo. ,0Corr. B*, AB ierarclnam. slB'marg. adscr. illam i. e. primain ierarchinm.
" At>\)tTmp%im,B"
Ad verbum " Corr. B*, ABC ierarchiam. *'' B sanctam, B' snpra scr. secundam. " IV marg.
adscr. simbolumi. e. exemplum sive demonstrationem. *' B sequentia. " B' corr. sequenlia. *3B facie,
B' adscr. -mus. " Rad. corr. B, AB perfeclionem. M B sequenliam (punct. adj B ). 31 Corr. i', AB
aerfecto. 3* B verlilur illud. " A per prima. B per prima. (punct. adj! B'.) 3VCoi r. B', AB cjus
m EXP05ITI0NES JOANNIS SCOTI 200
sitatis condilae plenitudinem incffabili processione A , cipium oinnium, quod supcressenliale est, Deum
* "
disponit. Enim sapientes circa sacras noslras im- videlicet, reducuntur, et a participatione telelar-
mclatiomes* aiunt, per seipsas liiccntes clivinorum chicarum, divinarum videlicet, ptirgationum el illii-
alteras 3 partici- minalionum et peifeclionuiii,qtiantum licel, efficiun-
plenitudines, per contemplativarum ,0 autem, ut saepe jam diclum " ,
pationum, esse perfectiores. Quod praedixil, per lur. Divinitas
summorum sacerdolum approbat tesliiiionium. teletarcliis dicitursive leletarchia, quoniam" hostia-
lex ex
Sapientes eniin, inqiiit, qui sacras noslras hoslias rtim prineipium est et princeps. •*Et haec
ct immolaliones 4 myslicas perfecte intelliguiit, di- divina taxiarctiia, hoe esl , 3, ex ipsa deitate, quae
cunt, per sc ipsas immediale liicenlcs pleniludines propterea taxiarchia dicitur, quia totius ordinalio-
divinorum intellecluum, hoc esl, divinos intelleclus, nis prhicipium estct princeps, quasi TOSBHV apxa "»
qni per se ipsos immediate plenissime Iucent, pcr- quod est ordinum principium, tradita est, secunda
fectiores esse, quam coiitcmplaiivaepariicipaliones, scilicet speculamina per prima divinas parlicipare
5 contemplalivi • scilicet inlelleclus, qui divinam illuminationes. Invenies autem hoc et multotiens "
" expressum. Ac si diceret: non solum a
contemplationem per alteras virtutes parlicipant. theologis
Quod brcviter colligcre possumiis. Perfecliores stini sacerdotali traditione, veruin etiam ab ipsis prophe-
diviiii intellectiis.qni pcr seipsos immediale divinam B j tis saepissime praefatam legem invenies inculcalaui.
" Israel
pnrticipant contemplalionem, quam celeri, qui' per" Quando enim divtna et paterna humanitas
mcdieiatem aliiorum se eandem contemplationem conversibililer" pro sacra ejtis salute ertuliens, et
siiscipiunl 9. Intuere, tibi postiimus sapicntes, ibi in ulciscenlibuset immilibus nalionibus in correctioncm
Graeco Sstvoi,pro quo polest 10quis dicere : reve- tradens, omnigena/jiouisorum in melius Iraductione,
i\;ndi vel periti vcl sapientes. Sic aestimo, et angeli- el captivitatem tlimisit, el ad priorem clemenler redu-
corum ordinum immediatam parlicipationem primo xit constanliam, videt theologorum unus Zacharias
in Deum exlenlorum perfectioremesse per medietalem unum primorum, ut aeslimo, ct circa Deum angelo-
3" 31 omnibus hoc angelica
perfectortim. Quemadmodum,inqiiil, per se lucenles rtim; commune enim est * hoc
perfectiores sunt liis, qui per alios lucem accipiunt, cognominatione", ab ipso" Deo discentem de
ita aibitror angelicos ordincs, qui immcdiale primi- consolaloria,u't dictum est, verba. Ordo verborum n :
tus in parlicipationemDci exlendunlur, perfectiores Videt enim 36 theologorum, prophetartim plane,
csse perfectorum ", eorum videlicet, qui aliqua me- unus nomine Zncbarias unum primortim angelorum,
dietate inlerposila perfecti sunt. Ubi posui: perfe- principalium videlicet Virtutum, quae circa Deum
ctiorem, ibi in Graeco hupytazipm ", quod possu- sunt, ut aeslimo; hoc enim r.omcn, quod est ange-
inus dicere : perfectiorem, vel potentiorem, vel C lus, ut praedixi, co i iriiine est omi.ibus caeleslibtis
certe elficaciorcm. Propler quod el a noslra sacerdo- virlutibtis propler angeiicam, hoc esl, annuntialivam
talitradilione perfeclivae el " lucificae el purgativae cognominalionem; ab ipso Deo discentem, diilieil
virtules primi u inlellectus nominantur inferiorum , enim ipse unus primorum angelorum ab ipso Deo
tanquam per se" inomnium superesseniialepiincipium immediate de hoc, de reditu plane Isracl, consolalo-
reduclorum, et thelelarcliicarum purgationum et illu- ria verba, sicul dictum est, in prophetica sciliccl
minationum et perfeclionumin pariicipalione, secun- visione, quando divina et paterna humanilas, hoc
dutn eis fas, factorum. lloc enitn est omnino divina est clemcntia, dimisit captivilalem, ct ad priorcm
laxiurchia 1Cdiviniius promulgatum ", per prima se- reluxit indnlgenler coiistaniiam, erudiens Isract
cunda divinis participare illuminationibus. Hac una conversibiliter, boc est, tit converterelur, pro sacra
perplana ls lucidissimaque sententia oidinein caele- ejus salute; noluit enim eum hoslibus suis tradere
siitim esscnliarum dignitalemque brcviter aperil alque asperitalc vindictae, sed voluit corrigere et salvare
toncludil.Propterea, inqtiit, nostra liumana sacerdola- niansiietudine clemenliac; et ulciscentibus, sive ut
Jisdoctrinairesprimosordinesprimae caeleslis ierar- congruenlius huic loco Iransferlur, coercentibus, ct
cbiae pcrfectivas el lucificas et purgalivas nominat immitibus, vel asperis in correclionem 3' tradens, ail
virlules, qiioniain inferiores ordines per eos ad prin- 0 corrigendum, omnigena 38 provisorum traductione,
VARIAELECTIONES.
lBnoslras sacras. *B' marg. "adscr. i.e. sacrificia sive sacramenla.
6 3B"marg. adscr. i. e. conlemplativis.
B immolaliones et hostias. B perfeciiones participationes. Rad. corr. B' , AB eonlemplativis.
' qui om. B, ad marg. adscr. B". 8 contemplationemom. B 9 B concipiunt. " polest om, B, ad marg
adscr. B*. " B* marg. adscr. t. e. perfectis. " AB hzyytatepav. " et om. Ali, add. ex conj. et ex
lexl. graec. u B" marg. adscr. primi i. e. supremi. ,3 B* marg.1Sadscr. per se i. e.19 per eos. uAtaxiar-
chica. B laxiarcliica. " B permulgalnm , corr. promuUjalum ABC per plana. B* rad. corr. in.
" Sic C; AB divinilus. *l B' supra adscr. esl. »• B' voci haec puncl. snbj., ct nd marg. adscr. haecin-
,s
esl. " est om. AB, habet C et supra adscr. B*. *'' Sic C, AB «rf. **B" marg. adscr. taxeonarchi.
qnti
" Sic AIJ. "B' supra adscr. a iheologis. " B' snpra scr. i. e. pielas. Rail. corr. B*, AB conversabi-
lilcr. 30B' corr. communis. 3l B' marg. adscr. s. negotio caplivilalis et reduclionis Israel nl dictumest in
3l B et de. " B' adscr. est.
sa B. (piinct. adj. B). 33AB hoc ab ipso.
prophetia. cognominalione
30Benim (punct. adj.B'). " W coreptionem. 3!iB*marg. adscr. vcl omnigena i. e. videlicet gencrali
omnitim.
 201 SUPER 1ERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSII. m
hoc est, omnimoda eorum, qui divina providentia A ctuose, intellexil multipliccm redeuntis de captivilalc
rcguntur et corriguiilur ', manuduclione in melius. populi propagalionem ',v; qui vero trnnslulil : sine
IJIii diximus constantiam, ibi in Graeco eiWOttav', muro, eiindcm senstim significare voluit, ac si di-
quod Cicero voluil transferre conslanliam ; ipsi au- ccret: lanla mulliiudo pnpuli erit, ul muro ambiri
lem Graeci eura:6eiav* diciinl eueoyeo-iov *, id est, non possit. Alter antem theologorum Ezechiel *" et
hencfacienliain. E0?r«5etaif'aiitemtressuntsecundum ab ipsa, inquil, hoc sacratissime promulgalum esse
Sloicos, voluntas, gaudium, caulio, ct nonnisi in Cherubim sttperfirmata gloriosissimaDivinitate. Al-
animo sapientis conslitiiuiitur; vohmlatem dico amo- terius " thcolog': quod praedixil approbal testi-
rem boni, gaudium vero de veritalis invenlione, monio, hoc est, quod divina consilia in primis an-
caulio diligens rerum consideralio 6. Nos autem gelis iminediale suscepla per inferiores angelos in
dicimus evir«6dx; ' gaudium 8, aniorem, odium, theologorum spiritibus fonnantur ", dicens : Aller
trisliliam , quando in animo sapienlis * virtu- aulem iheologorum Ezechiel dicit, ab ipsa svper-
les sunl, itt: « Gaiideleel exnltale, quoniam merces firmata, superessentiali vidclicel, gloriosissimaDivi-
vcslra copiosaesl in caelis i; item : «'Qui diligit me, nitale hoc, 8)quod seqiiilur, sacratissime ,9,divinitus
diligetur a Patre meo > ; el alibi : « Tu scis, Domine, plane, promulgatum esse, hoc est, tradiliim fuisse
30
quia amo te i; « Iniquos odiohabui" i; « Tristisest B ipsis Cherubim immedialc ". Enim Israel, ut di-
anima mea usquead mortem». In animo vero insipien- ctum est, exercilativa hnmanitas per disciplinas in
lis dum considerantur, z«xo7r«9eiat ", hoc cst, malae meliustraducens justitiadivina obnoxioscondemnat",
passiones rccte dicunltir ", si tamen gaiuliiim in innoxios justificavit. Traducens Israel, hoc est, dum
anima insipicnti polest inlelligi: est enim gaudium, iraducebat Israel, ul dictum est in divina Scripiura,
laetilia, quam nunquam sequitur tristilia, quod in- cxercitativa humanitas, idest, divina clemenlia,quac
sipienlibus evenire non polest. Alterum vero subje- traducendo exercel per disciplinas in melius, quos
ctorum angelorum, in occursumprimi provenienlem, liberare vult. Iloc docelur primus post Clierubim,
lanquam ad illuminalionis susceptioncm et metale- lumbossapphiro pruecinclus, qni poderamjnxta stjtn-
psin ". Vidit vero ipse Zaeharias alium angelum de bolutn ierarchicum induebatur. Iteliquos aulem ange-
minoribus obviamprimi" proveniread susceplioncm los, qui secureshabebant, dhina taxiarchia imperat a
illiiminationis, revelationis videlicet divinae, quae priori " doccride hoc divinuinjudicium. Hoc docelnr,
prius siimmo angelo ab ipso Deo dicta est. Et inquil, id est, de hoc judicio, obnoxios damnandi,
melalepsiii ", id est perceptionem, participalionem innoxios vero justificandi, docctur primus angelus,
scilicet; metalepsis " enim " dicitur proprie parti- id es: untis ex caelesti ordine, qui sequiliir Cberu-
cipalio. Deindeab ipso divinumconsilium tanquam a '-' bim , verbi gratia unus Dominationumseu Virtiilum
sutnmo sacerdole eruditum, el hoc docere theologum seu Potestalum, quoniam primo Cberubim 3Vab ipsa
conversum.Dcinde, inquit, videt occurrentem ange- Divinitale immediale de eodem judicio edocli, ipsi
lum, eruditiim in divino consilio ab ipso primo an- vero Cherubim priimimposl se docenl3", qui 36prae-
gelo, lanquam a summo sacerdote, et vidct theolo- cinclus erat lumbos sapphiio, qui eliam poderam "
gum seipsum plane conversum boc. docere l8 Israel, induebatiirsecundumsymbolum3",secundiimhabitiim
quod a primo angelo per secnndum didicit. Potest et snmmi sacerdotis in Israel. Sumiui siquidem sacer-
sic transferri: et hoc docere " tlieologum,0 conver- doles perizomata, id est femoralia seu succinctoria
tentem, ut sit sensus : et videt convertenlem aiigeliiin sapphiro celeiisque preliosis lapidibus ornata prae-
ipsumprophelam, iitliocdisceret.Qiiomnm/ritcfitose" cingebantur. Podera qtioque tunica, videlicet lalari,
hubitabitur Jerusalem a multitudine hotttinum. inducbanliir. Podera aulcm dicilur, quia nsque ad
llanc interpretalionem a Septuaginla accepit; Hie- woSa? 39, id est, ttsque vo ad pedes pendebat. In
ronymiis " quippe transtulit : Qiioniam 23sine mtiio tali habitu itaque *' summi sacerdolis primus angelus
habitabitur Jerusalcm a multiludine hominum. Unus post Cberubim visus erat propbetae. Divina auleni
lainen sensus in utrisque est. Qni enim dixil: fru- r. laxiarchia , id est siimma bonilas, quae ordinat
VARIAELECTIONES.
1 el corriguntur om. A. * B* adscr. i. e. 3 B* niarg. adscr. i. e. eupathiam.
* Conj., A H marg. eupathiam. ' B' marg. adscr. eupalhie.
hipyeiav. B' marg. adscr. i. e. eueryesiiim,C eilergesiatn.
Item B' marg. adscr. tres sunt eupathiae i. e. bonae passiones secundum Stoicos. 6 A recens
maii. sec. xv in superiore parte inembranae ser. Amor est vis untaliva transformans amantem
in amalum. ' B* marg. adscr. eiipalhias. 8 B' inarg. adscr. gaudium, amor, odium, trislitia, quando in
animo sapientis stinl, virtutet sunt. ' B' corr. sapientis sunt. l" B hodio. "AB jtajwjraSiai, C kaco-
palhie. " "SicC et corr. B*, AB ducunt. 13Emend.,AB metalempsin; B" corr. metalempsim. u Sic AB,
C primo. Emend., A melalempsin,B metalempsim,C melaltempsim. " A metalempsis, B melaletipsis,
C meiallempsis. " B vcro. 18Sic C et corr. B', AB dicere. " Conj., AB dicere. " docere theologum
om. C. !1 B* marg. adscr. i. e. copiose. " A ieronymus, B ieronimus. t3 B quod. *'' B purgationem
*° AB iezechiel, sic ubique. ,6 B' adscr. Ilem de visione " B formanter, B"
marg. prophelica. corr|
formanlur " B hoc esl (punct. adj. B') " B' marg. adscr. cherubim. 30Corr. B', AB ipsius. 81B',
liiarg. adscr. transitucensIpsunt. 3* B condempnat, sic iibique. 83B' corr. priore. 3VB cherubin printo.
'" Sic C, AB' docere'. '" Sic C et corr. B*, AB
quam. "-B podera. 3S B' inarg. adscr. ierar-
chicum scilicet, i. e., figuram ierarchicam, qtiia ierarchia visibilibusfignrit utilur ad invisibilium denomina-
tionem. 39AB.podas. ''" usque om. A. vl C in tali quoque habilu.
 205 EXPOSITIO.NESJOANNIS SCOTI 204
omnia, iuiperal per Cherubim reliquos angelos, qui A ranlia divinorum sacramcnlorum. Non enim imperi-
secures habebanl, doccri a priori * angelo divinum tus drvinorum rnletleeluum viam veritalis potcit
judiciuin de hoc, ut discerent scilicet divinam justi- ingredi, nec hicem ipsius eonspicari, sine qna nemo.
tiam de hoc discrimine obnoxiorum cl innoxioruin. deificabilur. Siquidem ,v non sufficit, ut qnis sagit-
Ei quidem enim dixil mediamtransire Jerusalem, et tam de Ttihiere retrabal, nisi adsit ", qui sanando
dare regntim in frontes innoxiorum virorum; aliis: vnlneri medicinam adhibeal. Gratia ,6 namque ba-
Exile in chilatem posl eum, el percutite, el uolile par- ptisnii hoe soluni praestat, praelerita non " nocere
cere ocnlis veslris, ad omnes aulcm, super quos est dclicta, et in divinam lilietalem nasci: non autem
tignum, ne appropinquelis. Ei quidem *, inqiiit, or- largitur futura eommissa non impedire; boc Mquippe
dini * Cherubim, vel absolute, ei Chcrubim, quo- divinae gratiae per poenilenliam libero arbitrio
niam Cherubim et Seraphim hebraiie * ulriusque commiltilur, divinae quidem graliae per poenilen-
numeri" commiiuia uouiina suiil. Nam et Cherub liam, libero arbilrio per providculiam. Potesl *•
el Chembim singulariter pioferunlur per truvr.Stv, namque quis, ne incaute peccet, providere, sed non
hoc esl per constrnclioneai numerortim; simililer sine gratia. Poiest gralia peccala indulgerc, neque
dc Serub 6 cl Serayhim, cl pluralis numeri et hoc absque bona hominis volunlate. Neque enhn
masculina noruina sunl. tjsi itaquc Cherubim divina B invilos vull Deus atirahere, sed votentes, ne donum
taxiarchia dixit, primura posl se ' inediam perlrans- liberi arbitrii in servilulem redigere videalur •*.
ire civilalem. Velut simpliciler potest inlelligi, ei Priinus ergo post Cherubim signal fronles innoxio-
primo post Clierubiiu, sed pcr se ipsum Cherubim rum. Ohnoxii erant, sed signorum noxii suul facti.
«lixitmediam8 perlraiisirc Jeiusalem; mediam9 vero Quare Chrislus crucifixus primus diciiur post Che-
Jicit, boc est, in obnoxios innoxiosque divisam; et rubim. AudiPsalmistam:« Minoraslieumpaulominus
dare signum, crucis Christi videlicel, in frontes in- ab angelis >. Visnosse,quomodominoraius esl?Audi
noxioruiii.Datum"csteniin signiim"T"infronlibus Paulum:« Semetipsum>,inquit, i exinanivit, formam
eorum. Tau autem simililiidinem crucis geslare quis servi accipiens in similitudincm 31hominum faclus,
iidclium ignorat? Illi soli igitur " liherantur, qui obedicns Patri usque ad mortem >; audi signum iu
cruccm Dominifideliler credunl.i Arhitramurenim», fronlibus signaltun : « morlem aulem crticis >. Solus
ait Paulus, * juslificari hominem pcr (idein i. Alii signat, solus quippe liberal; angeli **ejtis securibus
autcin sccurcshabebnnt, quibtis impcralum esl nulli percutiunt, per minisiros suos aedilicat sibi domum
"
parcere. Pulchrc aulem ,v unus iiinoxiorum signat, ex !niniana nalura dotata, cx iiiformilate sua in for-
el nou alio signo nisi crucis. Unuscsl enim Cbrislus, mam ipsius, ad cujus imaginem facla esl, reducta.
**
qui suae passionis virlute crcdcnlcs in se liberal. C Q.iod vero securi ferire >vjubenlur, ncmini suis
Alii aulem secures, hoc cst, dotatilia geslabanl arma, oculis parcere, significal severitaiem divinae Scri-
8*
quae pliis-aedificalioncm significant quam ruiuain, pturae in discretionibus et correclionibtis 36 deli-
divinae jiislitiac scvcrilalem figuranlia, quae 'per clorum, quorum judex esl. Bonorum siquidem raa-
angelos, praedicatorcs plane Ecclcsiae, virtulcs a gislrorum jusle " discernere, non aulem blandiri.
vitiis, naturam a culpa segreganl, superflua inci- Non ilaque '" Dcus naturam, quam fecit, inlerimit,
duiil ", nnluralia conformant, ex quibus domum sed nb ea, quod eam inficit, segregat. Non enim di-
iliviuae posscssioni aplam construuiit. Adeosautcin, vinne bonitalis ineffabilispietas sinit naluram, quam
qui sola fide divinae passionis, diim primilus sacra- sui similem fecit, aelernaliter deformitalem pati.
lnelllu^nbaplismalissubeuIll,Iibcrisllllt",accedcrc,, Permittil autem ad lempus eam corrigi, ut avidius
prohibcnlur. Dolali enim prius "; omnis quippe el ardenlius ad suam dignitalein reJcal, aerumnis **
superfluitas coruni dono fidei ,0 aniputata ". Nam " snis justissimis erudita. Ralio siquidem non conce-
quisquis posl graliam baplismaiis adeplam nun dit, imaginem Dei in acterna turpiiudine delineri.
pcccavcrit, correclione **deliclorum non indigebit. Alioquin coaelerna erit miseria bealiiudini, malilia
Purgalur quippc semel cl simul ab omni originali bonitati, regnum diaboli regno Dei. Nou autem L«?c
proprioque pcccalo. Indigel autem purgari ab igno- 0 dicimus, quasi nulla poer.a 40sit aetcrna, dum unus-
VARIAELECTIONES.
1 B* corr. priorc. ' Corr. B', ABC quid est. » B* adscr. i. e. ordini. * AB ebraiee. " Sic
C el corr. B*, AB nnri. 6 B serup, B* corr. serap, C cherub. ' B pose, B* corr. per se. *Ame-
dium. * A mcdia. " Conj., ABCDictum. " BC signa. " T om. C. " Conj., AB llli si igiiur,
B' corr. llli igitur, et ad marg. adscr. soli, C ilti ergo soti. »* Pro autem A ait. " B' marg.
adscr. "fronies innoxiorum. " B' corr. abscidunt. " Corr. B'; pro liberi sunl AB liberis, C iibe-
ros. B accidere. " B* corr. sunt prius. " Sic C cl corr. B', A fidi, B fide. " B* supra
adscr. esl ainputala. " B* marg. atlscr. quae purgatio et quorum dalur in baplismo,el quae restat post
" * B marg. adscr. non tefum abstrahere, sivult vulnus sanare. " A
haplismnm.,6 B. correptione. sufficit
BC ossif. B* marg. adscr. Quid praeslul graliu baptisini. " Sic C, non om. AB, ad-cr. B', ,8 B' marg.
adscr. Qnidexigitur ad viiandumpeccatuinposl baptistnumseu poenitentiaper graiiam, providentiaper ttbernm
urbilrium. *' B' marg. a '.scr. pecculumpotesl quis vitnre, sed non sine gralia. 30B* niarg. adscr. De
jiislificatione impii, quod exigilur gralia et usus liberi atbilrii, seu bona roltintas. al B simitiludiiie.
" B* inarg. adscr. Quod boni angeli siint excculores poenarum " B* corr. securibus.
3- Einend., AB feriri 3> B docirinae. 36B infiigendarum.
31 B' supra adscr. est jusle " Mta. **B
correplionibus.
truuipnis. voAB pena, sic semper.
 23S SUPER IERARCHIASiCAELESTEMS. DfONYSII. -21H»
quisque sua conscienlia sive bealificahitur, sivc A chiarum summi saccrdoles possunl appellari; sunt
damnabitur in aelernum, sed solummodo agimus, enim ponlifices,"quamvis eorum pontificalus aequa-
qiiod nulla nalura in ullo punietur ". Redeamus ad lis non sit; alii quippe alios praecedunt. Nisi forte
propositum. Pulchre itaque duorum prophelarum, quis dixerit, unum fuisseex ordinibussecundae ierar-
Zacbariac dico el Ezechiel, visiones consonae appro- chiae, per quam veluli mcdielalem quaiidam ler-
bant, Deum immediale excelsissimas essentias, quae tia * docelur. Et si ila est, cogemur' subinlelligere,
circa eum sunt, docere, deinde ordinatim per pri- aut alium angeltim inferioremillo mediatorem fuissu
mos secundi, per secundos lertii, per tertios quarli, inter ipsum et llieotogum, si -per lerliam ieiar-
hoc est 1 theologi, docentur ordines. Zacharias enim chiam docenlur homines; vel cerle non solum san-
ait,se vidisseunum primorum ab ipso Deodiscenlem'. ctos theologos• per angelos tertiae ierarcbiae, ve-
Cui aller occurrit inferiorum angelorum, qui vcluti runi etiam per angelos mediae, nec non ct priinae,
secundo gradu per primum divina didicit consilia; ab ipsa etiam Deilale ' posse doceri, non e^t negan-
qui iteruin secundtis angelus veluli summus sacerdos dtini. Quod idem Dionysius in libro : Ecclcsiaslka
theologum, Zachariam dico, erudivil, si quis sic velit ierarchia videtur asserere, ubi ait, humanos animos
inlelligere, quod magister ail:deinde ab ipso occur- secundum propiiam uniuscujusque analogiam Iri-
renle angelo tanquam a summo sacerdole eruditum B bus caelcslibus ierarchiis iusilos essc. Quis cniin ab-
videt conversum theologiim; et hoc docere videt, mierit 10,raplum Apostolum in tertium caelurn, in
quouiam frucluose habilabitur Jerusalem. Si vero lertiam plane ierarchiam ftiisse, ubi in medietate
quis inielligere vult : deinde videt erudilum occur- ab ipso Dco ineffabiliaaudivit verba? Quid fortassis
renlem angelum ab ipso primo, qui ex Deo didicit, quis dixerit de dicenleangeload Daniel: Exivitsermof
tanquam a summo sacerdote, consequcns erit, ut ant de ipso primo ignem ex medio Cherubim reci-
non ipse occurrens, sed primus a Deo discens sum- piente? aut illud ejusdem abundantius ll in ordinis
mus sacerdos inlelligatur; ul subiiiferalur : el vidit angelici oslensionetn, quoniam el Cherubim immilti:
conversum theologumhoc dicere, idest, vidit secun- ignem in manus sanctam stotam induli ? attt de vo-
dum ' angelum a primo erudilum docere ihcologum cante divinissimum" Gabriel, et dicenleei : Fuc illum
conversuin in hoc *, qnoniam fructuose habilabi- inletligere visionem? aut quaecunque " alia a sacris
lur Jerusalem. Ezechiel vero ait primo " ab ipsa theologisdicla sunl de caeleslium ierarchiurum •* de-
gloriosissima Divinitate Cherubim doceri, dein.Ie formi ornalu, ad quem nostrae ierarchiae ordinatio,
per ipsos primus post docetur, qui in sacerdolali ba- secundum quod possibile est, assimilala, atigelicum
Uiliivisus est; per quem ilcrum veluli lertio gradu pulchritudinem •*, quantum in imaginibus" habebit,
docenturangeli; ut ordo sil: ab ipso Deo Cherubim formatam per eutn, et reductam ad superessentialem
iiistruunlur, ab ipsis Cherubim primus, quictinque simul omnisierarchiae. Quis esl angclus, qui locutus
sil, ex ordinibus secundae ierarchiae docelur, qui csladDaniel.sancla declarat historia ".«Adhuc>,in-
iierum reliquos augelos lertiae ierarchiae docet, quil ipse Daniel, « me loqueute in oratione, ccce vir
per quos poslremo tbcologorum animus illuminaltir. Gabriel, quem videram in visione a principio, cilo
ln visione tamen Zachariae dubium videlur esse, volans teiigil me in tempore sacrificii vespertini. Et
ulrum de secimdae an de lertiae ierarchiae ordini- docuit me, el locutus est mihi, dixilque : Danic! !
bus eral ille alter angelus, qui uni primorum occur- nunc ego " egressus sum, ut docerem te, ct intelli-
ril, pcr quem Iheologus crudilus est. Nam quod geres. Abexordioprecumluarum egresstisest serrao;
summus sacerdos appellalur, nulli mirum debet vi- ego aulem veni, ul indicarem libi, quia vir dcside-
deri, quoniam omnesanimi Irium caclesliiim ierar- riorum es. Tu aulem auimadvcrie sermonem, et in-
VARIAELECTIONES.
1 Sic AC, esl om. B. ' Corr. B', AB descendenlem,Cabeo ipso descendentem. 3 B sanctum. *B" stipra
adscr. scilicet. " Bprimoail. * Sic C ; AB tertiae. ' A cogemus. 8 Conj., ABC sancli theotogi.
9 B' marg. adscr. Quod revelalio lerliae, quandoque per angelos
prophelica qnnndoque fil per angelos
mediae, quandoque per angelos primae ierarchiae, quandoque "et ab ipso Deo immediate revelalio-
nem accipiunt. " A abnuere. " B habundanlius, sic ubique. Ex vers. et lext. graec. A B dignis-
simttm. " A quencunque,B quemcunque(piincl. aij. B'). 1VConj. A tlierarchiarum, B thearchiurum,
B' corr. iherarchiarum (forlasse " legebalur eherarchiarnmpro ierarchiarum, iinde error irrepere potuii).
" A simititudinem. " B* " Sic C et corr. B*,
supra adscr. esf. 1TAB istoriu, sic ubique; G hystoria.
AB ergo.
NOTAE
& Eadem fcre de nalura non punienda, deque D les naturas ralionales nutu omnipotentissimo punit,
aeterna pocna, quae niliil nisi conscienli.i sit pecca- autaliquando manifeslo,aliquaudo occulto, nuiiquam
lorum aelema.J.Scotus saepius, necnon in lihrode tamen injuslo judicio naluras crealas a naluris crea-
praedest. cap.XVIdocuit.Ad quaerecle Pruilentius : lis puniri jubet vel sinit >.Et depocnis acternisidem
« Quod Deus, inquit, puniat peccalores, omnes di- haec ait : « Poenas nihil aliud quain conscicnliam
vinorum eloquiorum paginae lcslanlur. . . . Audis peccaloruin juxla Origenem, vel secuiulum te, solum
Detim pimientem, hominemquepuniluui, et non so- absentiam bcaiitudinis vis inlelligi.... Ast orthodoxi
lum houiiuein, veruiii etiam lerram in pocnam liiius iranslalores non solum aliam poenam, veruin etiam
punilam, cl negas nalura puniri naturam?. . .. Aul dupliceiii esse poenam gehennac sentiuul aucloritalu
ipscCrcalornalurarum rebelles sibi atquc inobedien- sanclac Scripturae i ccl.
207 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI 208
lellige visioncni: Septuaginta heb.lomades > ct lotus A . dicta sunl de caclcslium icrarchiarum 16 deifcrmi
scrmo, qui sequiltir de rediiu populi ex caplivilate ornatti, ad quem ornatum nostra icrarchia, quan-
cl de advenlu Christi. Et hoc est, quod breviler lum hominibus possibile ", similis facta esl in suis
bealus Dionysius introducit diccns : Quid forlasse ordinibtis. Angclicamsiquidem pulchritudiiicmimi-
quis dixerit de dicenle angclo ad D.:niel: Exivit tatur, quantnin polest, in figuris el symliolissensi-
sermo. Quod graece dicitur : e^Mev 6 ).oyof,' pro bilibus. Ipsos namque Dominus Jesus Chrislus docet
quo Hieronymusposuit : egressus est sermo, aut suae conlemplalionis praesenlia, nos adhuc erudit
ex ore Darii regis, nt iterum aedificarelur ' Jerusa- pcr symbola, doncc veniamus in unum. El hoc esl
lem, velcerteabipsoDeoperangelum inanimumpro- quod ait: angelicain " pulchritudinem, quantum in
phelae 3. Quod autem sequitur : aut de ipso primo imaginibus babebil. Habet enim nunc caelestium si-
ignem ex medio Cheruhim recipiente, ex Ezcchicl mililudinein in diviuis symbolis, babcbit tuac
assumplum est, qui ail : « El vidi, et ecce in firma- corum pulchriludinem in principalibus excmplis,
mcnto, quod erat super capul Cherubim, quasi lapis quanlum possibile est fieri, in imaginihiis. Imagi-
sapphirus, quasi species simililudinis, soli apparuit nes vocat, ul arbitror, Iheoplianias, in quibiis et
super ea. Et dixit ad virum, qui indutuserat lineis, ipsi angeli, et homines in aequalcm cis beatitudi-
et ait : Ingredere in mcdio rotarum, quae sunt inler B ncm glurificati,ipsum Deumvidebunt, quoniam •' per
Cherubim, eleffundesupercivitatenn.Eihoceslquod sc ipsum invisibilis et esi et erit omiii inlelteclui.
scquitur : aut illud ejusdemabundanlius, hoc est, il- Stiperessenlialitas quippe illius omnem superal in-
lud symbolumejusdem,Ezechiel,quodestmanifestius telleclum. Noslra itaqne ierarchia angeticam pul-
ad ostensionem ordinis angclici, quoniam et Che- chritudinem habcbit, quantum in llieophanicis ima-
rubim immitlil ignem in manus sanctam stolam in- giuibus seu siinililiidinibus habcri polerit, forreala
duli. Quod, qnamvis ita in praefata visione scriptum per eum, ornaliiin videlicet caelestium virliilum.
esse non videatur; ibi enim solummodo scriplum Nam ecclesiastica ierarchia per caelesles virlules et
esl: t Et dixit ad virum, qui indutuseral lineis, et ait: ordinalnr el formaturet reduciturad superessentia-
lngredere in medio rolarum, quae siint * sublus lem oinnis ierarchiae, ad ipsain sc.licel omniura
Cheriibim, et imple manum luam prunis >, potcst caiisam.
lainen intelligi aut in sepiuaginta Iiilerprelum edi-
C A PI T U L U M IX.
lione, ex qua beatus Dionysius isla omnia introdu-
xit, sic scriplum, aut ipsum sic intellixisse: « Imple Cujus lilulus esl:
mauiimluam prunis >,ul subaudiatur, quas ipsa' Chc- De Principibus et Archangetiset Angelisel de ullimu
Tubimlibi tiadilura suut. Et itcrum quod sequiliir: C eorum ierarchia a.
aut de vocanle divinissimumGabriel el diccnte ei : ,v
§ 1. Reliquusnobis in conlemplationem ornatus,
Fac illum intelligerevisionem,ex libro Danielsusce- angeUcasconcludens ierarchias, a deiformiius Pr.V;-
pluiii 6, ubi dicitur:« Et' factum cst aulem, inquit, cipibus,ArchangeiisqueelAngelisdispositus". Reslal,
ctim viderem ego Danicl visionem, et quaererem inquil, nobis speculalio ipsins ornatus, qui " oin-
iuleHigciUiani.eccesleiilin conspeclu nico quasi spe- nes " angelicas concliidil ac lerminal ierarcbias,
cies viri, el audivi voccm viri, et clamavit, et ail : quiqiic ex Principalihus et Archangelis et Angelis
Gabriel.facintelligereistamvisionein >.Haec8 autem conslruilur. El pritnas quidem dicere necessarium
oninia proplerea ei in prophetis el scripta cl visa aestitno, secundum quod mihi possibile, sanctarum
sunt, ct a bealo islo magistro iniroducla, ul cognominationummanifesiaiiones. Queinadmodumif.
iiitetligamus caelesliuni animortim dispositas or- expositionibus primae et mediae ierarchiae " intcr-
dinalioncs, cl quosdam quidcm ab ipso Deo imme- pretalionesl 9 nominuin prius cxplanavit, deinde siu-
dialo doceri cl illiiminari, eosque ilerum gradatiin giilorum ordinum proprias et communes virlules el
se infcriores docere et illumiuarc, qui a supe- administrationes; ita et nunc in cxposilionc lertiae
rioribns doceniur el illiiiiiinantur. Et hoc est, ierarcbiac interpretaliones, quas vocat manifeslalio-
quod ail: et quaecunque 9 alia a sacrls Iheologis D nes cognominalionum, primo ingreditur exponere.
VABIAE LECTIONES.
1 AB
t-u/Gev.yoaefsic!), C quod ijracce dalur per quo ieroninms (eCiftSjvo /oyoc, pro om. C). * SicC, A
[) acdificatur, l$"corr. iiedificetur. 3 B' maig. adscr. supple hic*et in seqnenlibus interrogatioitibus: nisi
qnis sit inferior a superiore ernititus et accipit doctriwim. Sic AC, SHHIom. B, marg. adscr. B*.
"Cwr.tt',\B ipsue, V, ipsas. B' supra adser. esl ,-e.sfo.n. C. 7 B'et. 8 Sic C el corr.
°
"
IS".AB Uiinc.
" A
queticuitque. 10Sic C, A nrchearcliiurum, B archearchieurnm. I> adsci.es!. B. innrg. adscr.
De visionein palria. * B' niaig. ailscr. cave cum diciilur i» Ji). m. viilebimusle eumsicut est, sed polest
dici qtwad capacilatemtolius. 1VA conlcmplulione. " B' rad. corr. disposiii*. Sic C el eorr. B", AB
" 1S !9
quiu. omiics oni. C. QiifiHiid»iot/«m— iemrchiae om. B. inlcrprelulwms om. B, ad marg.
NOTAE
" Cupiiuliim nonum i!e principibus el arcliangelis parlc B" scripsit : C. ix dn principibus el principa-
ei iiiiijelis, fl de uttiina eorum ierarchiu ; B lilteris lihus et archtingelis et aitgclis et de ultimtt earuiu
'
minialis •.Ciipitutnindecintuin. cujtis tiiulus csl re- icrarchih.
pclitio syiiiitji'angelkae ; s d in iiilima nicnibraiiae
209 SUPER IERARCIIIAMCAELESTEMS. DIONYSH. 210
Quod cnnsequcnler ndjungil: Manifestal enim ipsa A manifestalissiiiie declarat siiperesseniialem siimmi
qiiidem caeleslium Priticipitm illud deiformiter prin- boni, quod Deus est, taxiarehiam. Esl enim totius
apale cduclivum cum ordine sacro et principativis caelestis mililiae princeps el principium Deus. Et
dccettlissimisvirlulibns, el ad principule principinm notandum, quod proprie ordo militnm laxis graece
cas ttniversaliler converli ', et alias ierarehice duci, noniiiialtir. Ideoque Dcns ipse laxiarches et laxiar-
el tid tllud ipsum, quanlum possibile, ' reformari chia dicilur, quia upxk el «.pxh, hoc est princeps
princificumprincipium, manifestarequesuperessenlia- etprincipium universaliter caeleslismilitiaesubsistit.
"
li-.m ejus laxiarchiam, ornatum principalium virtu- § 2. Ipsa " autem sanctorum Archiingelorum
iuni. Declarat, inqiiit, ipsa cognominatio caeleslium aequipotensquidetn esl caeleslibusPrincipalibus. Eit
Priiicipum illud principale educlivum, hoc est, quod! ew'm1Vet eorum et Angelorum1", ul dixi, ierarchia
principes et duces sint 3 omnium iiaiioniiin, per to- ttna el dispositio.Ipsa, inquit, sanclortini Archange-
timi orbein bnminibiis habitabilem. El hoc deifor- lnriiin coguominalio ejusdem potentiae cst caclesli-
niiier, ad simililudiiieinvidelicet unius veri Dei, qui bus principatibus. Aequalis siquidem significationis
imus ci siimmus oinniiim priuceps est cl dux. Cuin sunt et Principum ct Arcbaiigeloriim noininatioiies.
ordine sacro el principalivis dccenlissiniis virtuli- Esl eninieoriim, Archaiigelorumvidclicet, el Princi-
Liis, hoc est, CIIIIIsancta divinaque ordinatione, B piim, et Angelorum, nl praedicltun ", una ierarcbia
ciimquc virliitibiis convenienlissimis ornatui princi- iinaquc disposilio. Ubi posiiiinus nequipolens, ibi
palivo. Et nonsolumprincipanlur genlium, diicesque opiOTuyris " in Graeco, pro quo possumus dicerc ct
earuin sunl suis virtutibus, verum eliam ipsas, aequipotens, et collega 18,seu siinililcr honorabilis.
snas * scilicet virtutes, ad superprincipale princi- VerMmftimen quoniam quidein non est ierarchia non •*
pium , Dcum plane, qui esl principium oninium et primas el medias el ullimas virlules habens, Ar-
principiorum, et principale principium ", et plus changelorum sanclus ordo " communicalive ierar-
quam principale principiuni, universaliter conver- ch.cae*' medielatiextremorumrecipilur. Hoc ost, quod
lunt. Iloc enim commune esl 6 omnium caclestium ail: Qnanqiiam" Principatuumel Arcbangelorum et
aiiimorum, priniuin quidein ad causam suam con- Atigcloium una ierarcbia sil et dispositio, vcrunla-
verli, ul ab ea formentur, deinceps ad inferiora se, nicn non parva discernuntur dilferenlia. Archange-
ut in cis, quod ab una ' omnium causa pcrcipiunt lorum siquidem ordo medietatis proportionem inter
faciendiim, perficiant. Et hoc est, quod ail: et ad duos extremos, hoc est, inter ordine:n Principatuum
superprincipaleprincipiiim cas universaliler conver- elordinem Angelicum obtinet *', quoniain nulla
ti; ut siibandias : cl cognomiiiatio caelcstiuni Priu- ierarchia est, sive humana sive angelica, quae non
cipum dectarat, eortim virtules omnino ad Deum, ^ babeat et primas el medias cl ullimas virlutes. Ordo
qui esl superpriniipale principiiim, converli. Et alias itaque Aicbaiigelorum inedius esl inler ,v Principa-
ieraicbice duci, el ad illud ipsnm, qiiaiitum possi- tiiiim quasi stiperiorein, et Angelorum veluti inferio-
bile, refoiniari princificiini piiiicipiiini. Hoc esl: rcm. El nihil aliud esl ipsa inedietalis proportio, nisi
non solum ipsa cngnoiiiinniio proprias 8 Principum ierarchia, id cst, pontificalis communicalio. Ununi
virtuics ad oimiiiim principium converii, vcrum enim discreti or.Hnesconimiiiiicant,suininum quippe
eliam iufcriorcs cis virlutes, sive hiunauas, sive an- boiium simtilomnos appctunt, simnl, quamvis non
gelicas, quihus principanlur 9 et praesunt, percos aequaliter, participanl. Et hoc esl, quod sequilur :
poniilicali ordine duci dcclarat. Et ad illud ipsum Etenim sacratissimis Principalibus communical" el
.seciiiiilum possibililalcm priinificum principium, sanctis Angetis. Qualis aulem sit ipsa communica-
sumniuin honiim plane, quod oinneiii principalum liva medictas , suhsequenlcr atljungil dicens: Ipsis
sua perlicit virtute, reformari. Ac si diceret: i;on quidem, quia ad superessenliale principium principa-
soliiiu caelestcs Principes suas proprias virlutes ad liter converlilur, et ad ipsum, «f possibile", refor-
ipsum principium , quod efficit oinne piiiicipium, malnr, et Angelosuniftcatsecundumbeneornatos ejvs
scd ct alias, quibus principanliir, ducunl alque re- ct ord.natos " el invisibilesducalus'**. Ipsis, inquit,
forir.anl. Manifestareque 10 siiperessentialoni ejus Principalibiis communicaiArchangelorumordo, quia
*
taxiarcbiam, ornalum principaliuin virliiluni; hoc ad supercssciiliale principiiim, Deiun profeclo ,
cst: Priiicipaluum nominalio nianifeslal ornalum Principaliler, boc cst, sicul ipsi principalus, convcr-
priiicipaliuin vir.utum maiiifcstare snpercsscntialem liiur, el nd ipsiun, ul possibile, refonnalur, el quia
taxiarchiam ejus , supcrprincipalis videlicel " prin- Angclosunilicat secundiim bene ornatos et ordinatos
cipii. Ornalus siquidem caclesliuin principuin nohis el invisibiles praesulatus. Hoc enim el ipsi Princi-
VARIAE LECTIONES.
1 convertiom. AB., marg. adscr. B*. ' B snpra adscr. esi. 3 B siinf. * Pro ipsas suas B suas ipsas.
° Detim— principinmom. B. 6 Sic AC ; esf om. B, adscr. B*. ' Coni. ABC itno. 8 B per proprias
9 A principanter. " Sic AC, B manifeslare, B* supra ailscr. nianifest. cl. " viJelicel.om. B. __" B'
marg. adscr. De archangelis. " B* inarg. adscr. cognominatio. u Coir. "B"; pro Esl eiiim. A B Elenim.
18 B archangelorum, l0B' «dscr. est. "B rec. m. maig. adscr. omolages. sic Cetcorr. IV, AB cclliija.
" B* rad. ciirr. nisi. " ordo om. B, ad marg.adscr. B . "' I! ierarchiae, " l*el qnanquam. " B oolinct,
sic pieruinqun. 5VB*ad marg. adscr. ortlinem. 85Bcommnnicularchangelorumordu ct, ccl. "' B' supra
adser. est. " ejtts et ortliiiatusom. 15. " Cnrr. I»*.AB diciitus.
2ii EXPOSITIONES JOANNIS SCOTI 212
palus faciunt. Nam Angelos unilicanl ad communi- }A corpora non aequaliter solarium radiorum capacia
cationem superessenlialis principii, el • quemadmo- sunt, omnibus tamcn acqualiier supeiluiidunliir, de-
dum ornalus eorum et prdinatio el inlelligibilis que omnibus resiliendo relucent. Sic sunt omnes
principalus Deum communicat, ila el angelos sihi inlellecluales alque rationales animi. Nullus quippe
unificanl', el per medielatcm archangelorum Dcum illorum est, sive purus sit, sive coulaininalus, qui
comniunicare faciunt, inque suam societatem eos expers sit " divini radii. Non lamen aequaliler ejus
subveherc conlcndunl. lslis vero, quia el eis hypo- capaces fiunt, neque hoc agit radii infirmitas, sed
phetico * esl ordine, divinas illuminationes ierarchice animarum capacitas. Cur aiilem non aequaliler om-
per primas virtutes suscipiens, el Angelis etis deifor- nes et angelici el humani animi capaces sunt divini
miier atinuncians, et per Angelos nobis munifestutis, radii, ipse healus Dionysius alibi exposuit. Si eiiim
secundumsacratu uniuscujusque divinittts illuminaio- Detis aequaliter, absque ulla ordinuni diversorum "
rtim anulogiam. lslis vero, hoc esl Angelis, archan- differentia et propriclale el ascensioneet descensione
gclicus ordo commuuical, quia eis esl bypoplielicus, variorum graduum univcrsilatem condiiam faccret,
id csl, propheticus ordo; Archaiigoli siquidem an- el nullus forlassis ordo in republica nalurarum
gcloruin prophetae sunl; dum divinas illumiualio- fierct. Si niillus ordo fierel, niilta barinonia. Al si
nes ierarchice, id est ponlificali ordinc, per primas jjj nulla harmonia, nulla seqiierelur pulchriliido ".
virlules, Principalns videlicct, qui se praecedunl, In omnino eiiim similibus sicul nulla harnioiiia cst,
suscipit, et eas illuminaliones nobis per Angelos ma- ila nulla pulchriludo. Esl eniin 1Vharmonia " dissi-
nifeslal secundum sanclam analogiam uniusciijus- milium inaequaliumquc reium adunatio. Univcrsi-
que ex Deo illumiiialorum hominum. Duobus itaque laiem atilem naturae condiiae pulchrilutline carere,
inodis Archangeli angeli communicalivam possi- Crealori omnium jiidicaretur inconvenicnlissiiiium.
dent socieialem. Priino quidem, quia divinae Porro si nemo rccte philosophantium universalem
sapicntiae illuminatione», quas per priores se crealuram in pulcherrima harmonia esse constitu-
virlules suscipiunl, Angelis aiinuntiant. Secundo , tam aubilat, scquilur, cliam de ordine ipsius nulli
quia per Angelos tradilas sibi illuminaliones 110- sapientum haesilare licere. Non enim iiimc de apo-
bis manifcslaiit. Ubi dalur intelligi, quod, quem- slalis angelis el contaniinatis hominibus, qni merilo
admodtim * Archangcli mediatores Principaluum malitiaesiiae divinae illuminalionis radium a se " re-
et Angelorum, ila Angeli medialores Archange- pellunl, senno esl, sed de nalurali ordine universalij
lorum et hominum. Quo in loco non spernenda nalurae. " Sequitur " : Ipsi enim Angeli, sicut
oritur quaeslio : " Si hi tres ordines tertiae ierar- pmediximus , complecliveconsummanl omnes caele-
chiae, Principalus dico, Archangelos et Angelos, C slium tmimorum dispositiones, secundum quod con-
omolages, id est, aequipolentes 6 seu collegae ' seu summandum est, ul in caeleslibusessentiishabenles
simililer * honorahiles sunt, qua ratione Archangeli angeticam " proprietaiem. Proplerea, inquit, Archaa-
mcdiatores stint Principaluum superiorum se, el geli per Angclos supernas illuminalioiies nobis an-
Angeloruin.quoscxtrenios omnium caelestium virtu- nunliant, quoniam Angeli, sicul praediclum esl,
tum theologica tradidit doctrina ? Nec lioc in terlia complenl et consummant onines dispositioncs, or-
soltim, sedeliam insecunda, quae csiet media, etin nalus videlicet, caelestium animorum. Seeundnm
prima quaerilur ierarcliia. Quomodoenim Seraphim quod consummandum est; ea scilicel ratione, qua
et Cherubim el Throni collegae et aequipotenies * disposilio auimorum caelesliQin ,0 consummanda
£unt, si Cherubim medietalis lociim inter primas et determinauda esl ". Quam ralioncm subjungit:
Seraphim el ullimas Thronorum virtutes lcnenl ? ut iu caeleslibus essenliis habeutes angelicam pro-
Simililer de Virlulibus, Potestalibus, Dominalionibus prielalem. Ac si dicerel : utpote dum liabenl inter
considcrandiiin. In qua quacslione nil mihi commo- caelestes essentias quandam proprielatem, qua spe-
dins occurrit diccndum, qiiain omnes aeque potcn- cialiler Angeli nominanlur, quae soli gnosticae vir-
tcs l0essc in appclilii socictalis superessenlialis om- tuli " cognita esl, per quaui singulis caeleslium ani-
nium causae, in ejus vero pariicipatione multiplices 0 iiiorum ordinibus proprictalcs discernunlur *3, dis^
ascensionis ct dcscensionis gradus possidere. Unus- tribuuntur. Seqtiilur : ,v Ei magis apud nos Angeli
qtiisque enim caelestium animorum ordo juxta suam quam priores aptius notninati, quantum et circa signi-
analogiam divinarnm illuminationum capax est. ficanlius ipsis est ierarchia, el tnagis circumornatus.
Nullus aulem eis privatur, quoniam in omnes com- Nunc rationem *" reddil, cur " omnes caelesles
muniler diffunditur. Nam et aer el aaua tcrrenaque essentiae a theologisangeligcneraliter appellenlur ",
VARIAELECTIONES.
1 Emcnd., pro et ABCut. ' SicCAB uiuificant. 3AB ypofetico, sic ubiqtie ;B*marg. adscr.i.e.prophe-
lico,Cprophelico. *B. rad. corr. qttemndtnodumfuit. Cquemad inotlum. ' Bmarg. adscr. Quaeslio. ' B aeque
potentes. 'SicC,kBcolligae. 8SicCelcorr.B',proscusimi/i(erABse humiliter. 'Baequepotentes. "Corr.
C, AB aeqttepotestates. C, equepotentes. " Sic C el rad. corr. B; A expressil. " B diversorum l6
ordinum
" pulchritudo om. B, marg. adscr. B *. " Sic AC, pio esf enitn B elenim. " B adscr. esf. B« u
raditim. * C creulure. 18B marg. adscr. De angelis 19angelicamom. AB, maig. adscr. B*. *° B
"
caelestiumanimorum. " esl oni. ABC, supra adscr. B*. " Sic C et corr. B", AB virtule. " Sic AC. B
disctrHunfu*'(punct.adi.B*). ,vBEtsMin. "Bralhnes. "Corr.B", AB circMm,Cci(ic«»i. "Cappellaniur.
 213 SUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSII. 2ti
exlremus ordo homiuibusque proximus specialiler A nalionibus et Virtutibusei Polestatibus, ejus *, quae
angelicusnominalur '. Magis, inquil, apud nos bo- est Principibus * et Archangeliset Angelis, ierarchiae
mines, quam apud caelesles virlutes aptius nominati principari. Palet quod ait : Aeslimandum vero, in-
sunt angeli, quam priores, hoc esl, quam praeceden- quit, secundam ierarchiam lerliae ierarchiae priuci-
tes eos virlutcs, quoniam plus qiiam superiores or- pari. Ut enim prima secundam 10, ila secunda ler-
dines nobis appropinquant, magisque nobis divina tiam sanclificat et ducit ". Dux videlicet ipshis est
annunlianl el aperiunl myslcria. Quantum el circa ejus principalus. Prima quidem ierarcltia aeslimanda
" lerliae manifestiut quidem,
signiiicanlius ipsis esl ierarchia et magis circumor- esl principari quam
natus, hoc est, in tanlum upud nos aplius nominati prima ierarcbia principalur mediae, occuliius vero,
sunt angeli, quam priores, iu quanlum est ipsis ie- id est, altius et secrelius, quam ea, lerlia " vidclicet,
rarchia* circa illud,quodsignificantius, hocesl, nia- quae post eam, mediam plane, constituta cst. Quod
nifestius et expressitis nobis per eos annuniialur. polcst sic dici : media ierarchia manifeslior est
Intucre, quod significantius seu, ui expresse trans- quam prima, occultior vero quam tertia, ea profe-
ferlur, manifeslius non sunl comparativa adverbia, clo ralione, qua occulliora et incomprehensibiliora
sed neulralium nominum comparaliva. El inagis sunt, qtiae causae omnium appropinqtianl, his, quae
circumornatus, id est, magis nobis eorum 3 ornalus B longius ab ea ordinala sunt. Prima itaque ierarchia
circumscriplus est, ad intelligendum vidclicet. Oinnc iminediule post Deum occultissima est, quon.iam .
enim, quod facile intelligilur, quodauimoJo circum- omnino incognitae causae proximam possidet regio-
* videtur; alliores siquidem nem. Terlia vero, quae caclestium essenliaruin ex-
scriplum inlcllectii
virtules Ionge a nobis remoiae sunt, qui adhttc ter- ireniitateiu lencl, manifesiissiiiia esl, qiianlum cae-
renae habilalionis septis circumcludimur ", ne li- lestes virlutes manifcstari possunt. Media vcro ,
bero mentis volatu ad caeleslia inlelligenda puro quia neque proximum neque 1Vextremum " obtinet
contuilu valeamus ascendere. Sequiltir : Excellen- locuni, in comparalione inlcrioris manifesta esl; in
lissimam quidem enim, ut dictum est, dispositionem, comparatione vero exlerioris occulta probatur a theo-
lanquam ipsi occulloprimiltis ordinate proximanlem, logis csse. Principiitnum auletn et Archangelorum et
clam formans aesiimandum sanctificare secundum. Angelorum manifestativamditpotilionem Itiimanisie-
Ordo verborum : Aeslimandum quidem enim, ex- rarchiis per consequentiapraecipere. A superioribus
cetlcniissimam disposilionem, lanquam proximan- subaudilur : aeslimandiim est aiitem, manifeslati-
lem ipsi occulto primilus ordinatc, clam formans vam dispositionem, id cst, oruatum Principatuiiin ct
sanctificare secundam °. Est autcm sensus : Pro- Archangelorum et Angelorum, lertiam videlicet "
pterea ullimus ordo nobisque proximus aplius a no- " ierarchiam, humams ierarchiis per conseqiieulia "
bis angclicus nominalur, quoniam excellenlissima divinae ordinationis praecipere. Manifestativa aulem
caeleslium essentiarum disposilio, prima videlicet disposilio tertia vocalur ierarchia, quoniam divina
ierarchia, veluli proxima ipsi ocCulto, Deo plane, humanis ierarchiis manifeslat consilia. Ut enim
qui propterea occultus dicitur, qtioniam superat om- prima mediae, el media tertiac, ila lerlia " humanis
nem inlellectiim, ac primilus anle alias ierarchias praeest ierarchiis. Si atiteni quaeris , ctir plures
ordinat, aestimanda est et inciinctanler inlelligenda, humanas appetlat ierarchias, invenies in libro de
sanclificare, id est ordinare, vel ut proprie transfer- ecclesiastica ierarchia ad similitudinem trium caele-
tur, sacrificare secundam, mediam sciticet ierar- slium ierarchiarum tres hunianas ierarchias ; de
chiam, formans eam clam, occulle sciliccl el invisi- quibus hoc loco dissercre morosum cst. Ubi posui-
bililer, et non solum ab humanis inlelleciibus, ve- mus : per coitsequentia, ibi in Graeco 8»' cVXXqW,
rum eliam et angelis remotissime. Ut eniin ineffa- quod poiesl transferri vicissim, vel inter se invicein;
bile et incomprehensibile esl, et occullum omiiilius til scnstis sit : Principalus per Archangelos ", Ar-
ierarchiis, quoinodoprima ierarchia ab ipso Deo et changeli perAngetos humanisordinibus praesunt at-
ordinalur et sanciificalur vel sacrificalur, ila remo- que praecipiunt. Potesl etiam quis dicere non in-
tum esl et iucognitum, quomodo secimda per pri- congruc, ul opinor, tertiam caelestium ierarchiam
mam, el terlia per mediam ordinatur et sanclilicatur hoininibus imperaie vicissim, quoniam et angelos
ab ipsa ' omnium causa. Ac pcr hoc, si haec cae- sanclis hominibiisobtemperare divina tradil hisioria,
leslibus essenliis incognita el incomprchensibilia etin gesliseorumlegilur. ScriplumesleniminApoca-
sunl, quid mirum, si a uobis comprehendi non pos- lypsi,quodangelus Joanni voleuli se adorare dixeril:
sunl ? Secunda vero, quue completura sanclis Domi- «Conseivusluus sum >.Utsh'" per ordinemadDeum re-

VARIAE LECTIONES.
1 B nominatur angelicus. * B' marg. adscr. el praecepla vel officium. 3 B eorum noots. * intelleclnom.
B. "'Sic Cet corr. B*, AB circuincludunlur. • A secvtndum. ' Sie C, AB ipso. 8 B* rad. corr. ei.
' B*supra adscr. ex principibus. ,0 Sic C ct corr. B", AB secunda. u Sic C et corr. B', AB dicit. " B*
marg. adscr.velperci, eredivinasitluininationes.
" 13Coni.,ABC(t!i(ifle. uB;iec. "Bmediutn. "Corr.B*,
pro videlicetAB vero, C i. e. B' inarg. adscr. i. e. coiisequenlerposlquamei a snperioribus pr..eceplutn.
18Sic Cet corr. B', ABtertiae. 13Sic C cl admarg. adscr. corr. B', AB angelos. " sit. om B, supr adscr. B'.
2!5 EXPOSITIONESJOANNISSCOTl 210
ductioelconversioelcommunkalioel unltas,aitameneta A esse. Pulchre autem angeloruai imperia el principa-
Deoomnibusierarchiis' optimeindila,el communicative tus rectas appetlat scienlias. Non cnira alio modo re-
superveniens,et cumornatusacrulissimoprocessio.Pro- gunt genles, quibus donanlur, nisi scienlia et sa-
ptcrea, inquit,ierarcliiarum ordo a superioribus gra- picntia. Intellecluales qttippe creaturae sunt seien-
catini sic'descciidila superioiibus 3 ad inleriores, ut liae sapienliaeque capaces, sicul scriplum est : < qui
iteruni per eundein ordlnem inferiores per superiores fecisti 18caelos in intelleclu >.Sed iltos ipsospropriis
ad Deum reducanlur el convertanlur ad unurn oin- inflexionibus ex ea quae est in divinum rccta redu-
niuin princi, iiun, cnmmuiiiccnlque simul, el * in ctione recidentes, amore proprio et superbia el ipsis
ipso " omnes unuin sint. Allamen non aliunde 6 ho- opinionum divinilus corrationabiliter cullu ". Ordo
itiiii omniuin proccssio esl ', nisi a Deo,a quo om- verborum : sed oportet accusare illos ,0 ipsos, gen -
nibus ierarchicis ordinibus oplime el communiler, tium videlicel populos, recidenles, retro cadenlcs,
IIDIIlanien .sine dilfercnlia, indita esl, ct cum ornalu propriis inflexionibus, hoc est, propriae volunlalis
sanclissimo ipsa supervenit processio. Ul enim in irrationabilibus molibus, ex ea recla reduclione, id
cum omna convertuutur perreJitum, ita ab eo om- esl, ab ipsa recla vcrae " religionis via, quae esl in
nia procrcanlur per processiouem. Inde tlteologia divinum, quae videlicet ducit in divinum veri Dei
tioslramierarchiam Angelis dislribuil, principem Ju- B cullum ", et hoc eis evenit amore proprio. Se nam-
daeorum populi Michael nominans, et alios genliutn que ipsos, non Deumsuum amabant, inflalisuperbia,
amicos. Slatuit enim excelsus terminos gentium se- plus crealurae servientes, quam Crealori, el cultu
cundumnumerum Angelorum Dei. Quoniam, inqiiit, opinionum suarum scducli sunt. Corralionabililer
ubuna "oinnium causa elangelicarura ethiimanarum ipsis divinitus, hoc cst, convenienter eis divino con-
ierarchiarum descendit proccssio, el ad ipsaro ite- silio lioc fieri concessum ". Tradidit enim eos Deus
rum ascendit reversio ; proplerea iheologia noslram in reprobum sensum, ut faciant, quae non conve-
icrarchiam angelis dislribuil, hoc esl, angelisdistri- niunt. Hoc perhibelur et ipse tlebraeorum populus
butam tradil. Principeiu namque Judaici populi Mi- perpessus esse. Hoc, id est, ex recta via, qua unus
chael noniinal, quo 11110argiimenlo ° docemur, cc- Deus colilur, sicut et ceterae naliones, recessisse
tcras totius iiiundi nationes suos principes angelicos idolaque coluisse perhibeiur Hebraicus populus,
liabcre, quos vocal gcnlium amicos. Docent nainqiie ideoque ullionem divinam pcrpessus est. Cognitio-
generationes, quibus praesunt, ad unius veri Dei nem enim Dei, ait, '* repulisli, el post cor tuum exi-
cullum convcrli 10. Michael autem inlerprelalur: sti. Neque enim coactam habemus vilam, nequeper
Quis sicut Deus? vel pax fortis, id esl, pax Dei, vel provisorumpropriam polestalem divina lumina provi-
vir virlutis. Quod aulcm inlroduxit : slattiit excel- dae iltuminationis obcaecanlur, sed inlelleclualiitm
sus lerminos gentium seciindmn numerum angelo- visionumdissimililudosuper plena paterna bonilale *'
itiiii Dei, non ita inleliigendum, utopinpr, quasi tot Incis donationem, attt otnninonon parlicipatam facit,
gcnles sint et linguae, quol angeli Dci; sed lol sunt et ad earum rejormationemnon distribulam, aut par-
lermini genlium, quot " numcrus est angelorum, ticipationes facil differenles,parvas aul magnas,ob-
"
qui specialiler principes " earuin conslituli " sunt. scuras aut claras, unius et simplicis el semper eo-
§ 3. Si aulem quis dixerit, el quontodollebrueorum dem modo habenlis et superexpansi fonlalis radii. in
populus reductus est solus in divinas illum.naliones, hac autem scnlentia liherrimum raliohalis crealurae
ccteris iiatiouibus in tenebris iguorantiae atquc per- commendal arbilrium, el superplenam palcrnae bo-
fidiac detenlis anie incariialioncm Dei Vcrbi, diiin nilalis, iiifinilamque illuminationum commtinilerhu-
onines similiter ductores angelos, sicut Hebraei, ha- manis animiseffusionem.Aitenim : neque"coactam,
berent, respondendum, quia non Angclorum rectas scd liberam nos homines hahemus vilam. Ac si di-
scientias accnsari oporlet aliarum l* gentium in non cerct : Non ideo conditor et ordinalor omnium na-
existentes deos l° errore. Respondendum, inquit, tionum principes angelos eis praeposuit, ul eas in-
qnia neininem oporlet accusare reclas scienlias, hoc n viias, absque liberi arbitrii appeliiu, ad cultum suum
csl, recla judicia sanclorum angclorum, propler er- convcrterent; si enim hoc fieret, divinae profecto
rorem 1Saliarttm gcnlium in non existentes, in fal- imaginis gloria in servitutem redacta vilesceret; sed
sos videlicct deos, qui non suut, quoniam dacmones propterea angelos suos nescienlibus se generalioni-
coruinqueludibria,niiserrimartimqueraiionabilium" bus praeordinavit, ul occulta et intelligibili admoni-
auimarum iirationabilia macliinamenla probantur tione inieUcclualisralionalem, adcognilionem Crea-

VARIAE LECTIONES.
1Merarchkis. 'sicom.B. 3Sic AC, Basupcrioribitsdesceitdil(puncLadj. B',) *Bn(. * comm. simititer
ct in «iio omnes cct. 6 B supcr adscr. fit. ' est. om B. * Eiuend., ABC UHO. 9 SicCetcorr. B',
AB augmento. ,0 Docent— converti om. A. " B* corr. qttolus, C qnolus.1V" B principes specialiler, "
C
priuceps. 13 Solus in divinas16
illuminationesom. AB, ad iiiurg. adscr. B*. B*corr. de aliarttm. Deos
om. A, ad marg. adscr. B. Sic. C, ABer.rorum. " B. ralionubiliumqne. 18 B. rail. carr. fecit. " B
*' Sic C el
opinionum cultu divinitus corrulionabililer. *" Sic C, A. ad tllos,Bad illos (puncl. adi. B'.)
corr. B*: AB vivere. " A cn/f«. ",B" infrn adscr. esl concessum. ,v Pro enim Dei ait B ail Dti.
*° boiiitale palcrna. " Corr. B", AB se pe>\ " B nec.
 217 SUPER IERARCHIAMCAELESTLM S. DIONYSII. 2(8
toris sui spontaneo molu reduceret; ncque eniin A pelagus, non altcnigenaeqtiidamimperabant dii. Cuo-
coaclam Iiabcmus vitam. Quoniam vero tam infinita niam statuil excelsus tcrminos gentiuin secundum
et lam communia sunt divina lumina providae illu- numeruin angelorum Dci, et quoniam Micbael prin-
niinationis," hoc esl, divinae providentiae, quae illu- cipemHcbracoruin 16csse Scriptura testalur, deinde,
ininat omnem hominem venientem in hune mundum, hoc est, hac " de causa datur intelligi, quia non
ila ul nulla propria polestale liberi arbitrii eorum, alienigcnae quidam iinperabant dii el aliis gentibus,
quae provisa sunt facienda, obcaecari, hoc est, ob- cx qtiibus el nos respeximus, hoc est, credidimus in
scurari et alienari, a commiini omnium el intel- illud aperlum et magnum et copiosum pelaguspara-
ligibilium et rationabilium cognitione valeant pro- tum omnibus in traditionem 18. Promplum nainque
hiberi'; nam omnihus capacibus suis 3 universa- esl infinilae bonilaiis pelagus, tradere se omnibus
liier dislribuunlur, nullaque crealura illorum prae- valeniibiis pnrticipare illud ; nulli eniin deiiegnlur,
sentia privalur, incslque oninibus cognilionis eoruni quia ntilli invidet, non est cnim acceplio personaruni
naturalis possibilitas : propterea dicil : neque per apud Deum ; communicari ab omnibus volens. Alie-
provisorum propriam polestatem divina luniina pro- nigenas autem deos appellatdaemones, quosalienige-
viclae illiiminalionis obcaecantur. Sive eniin inlel- nae nationes praeler Hebraeos coIebant,.ignorantes
lcctuales sive ralionales crealurae intra * nalurales " filios Dei sibi imperasse. Vnum auiein omniuinprin-
snos ' motus permaneant, eosquc non rumpani, sive cipium, et ud ipsutn rtduxerunt sequentes, secundum
pcr contrarios motus natmae lerniinos velint trans- unamquainque genlem " principanles " Angeli ".
gredi ; sicul divinas leges excedere, ila divinis illu- Untim est eiiiin oinnium priucipitim, ad quod prin-
niiiiutionihuscommuniter et generaliter carere non cipanles angeli per siugulas gentes rediixcrunt, se-
possunt. Sed facit dissimilitiido inlelleclualium vi- quentes, obedienles videlicet sibi. Sequiiur laus
sionum, sen viilttmm, etytj6 namqtie et visioetvultus Melchisedecb regis el sacerdolis Hehraeorum. Mel-
interpretari polest, lucis donationem ex siipcrplcna, chisedecltinlelligendum suntmum sacerdolem, exislen-
hoc est, plus quam plena palerna bonitate ', aut tem Dei amicissimumexislenlibus ", non exislenlium,
omnino non participalam el non distributam ad ea- sed vereexistentis excelsi Dei. Quae laus aperlioribus
rum, visionum videlicet, reformalionem. Sunteniin, verbis polesl depromi, ut sil sensus : Melebisedecli
qui divinae ilhiminationis radium sibi praesenlem inlelligendus " est suminus sacerdos existere non
nolunt participare, seu sibi dislributum fieri, inlel- eorum 2V, quae sunt ", sed vere existentis o;-
lecluales suos oculos 8 sponle sua, ne divinuin lunicn celsi Dei, aniicissinius Dci ex his, quac sunt.
recipianl, claudendo, dono liberi arbitrii abutenles, Polest etiam sic inierprclari : Melchiscdech in-
et, quod ad reformationem suam sibi dislribuilur, ^ lelligendum summum sacerdotem, existentem Dei
respuentes ; obcaecatum enim est " insipiens cor amicissimum existeiitium, non existenlitim, scd
eorum. Aut eadem dissiniilitudo inlelleciualiiiin vul- ipsius vere exislenlis excelsissimi Dei. Fcre lamen
tuum participationes facil differenles, parvas aut unus sensus; ac si diceret : Intelligendus ,e est
magnas, obscuras, claras 10; quidam namque divi- Melchisedech quasi " stimmus sacerdos et amicissi-
num parlicipanl lumen minus, quidam plus, quidam mus exislentium Deo; non existenlium lamen, sed
obscurius, quidam clarius. Unius et simplieis et ipsius vere exislenlis excelsissimi Dei S8 sacerdo*
semper eodem modo inconimutabililer liabentis, et est. Etenim sic timpliciler Melchisedechipsi theoso-
super expansi " ; sive, ut potest transferri.super- phi non amicum Dei lantum, sed et sacerdolem voca-
extenti fontalis radii, Dei Verbi plane, ex paternae verunt. An ul sapiettlesaperte significarenl, qttia non
bonilalis fonle nascentis, et omnibus intelleclualibus solum eis in ipsutn, qui vere esl, Dev-n convertit, cd-
oculiscoinmunitersiipeifusi, sivequiseum receperit, Itttcautem et aliis ut summus sacerdos ettuxilea quuc
sive iion. Etenim el sol iste visibilis acqualiter om- esl " ad verum el solam diviniiatem reductione 3".
nibus sui luminis radinm diffundit ", non tamen ab An foite, inqtiit, divini sapicntcs non amicuin Dei
omnibns, quibus diffundiiiir " aequaliler participa- D laiiliini, verum ct sacerdolem Dci vocaverunt Mel-
tur : vilrum penetiat, silice repereutitur u, purum cbisedech,'ut sapienlibus aperte evidenterque 31si-
aera pervolat, aqnosa nube resultal. gnificarenl, quia non solum ab eis, Hebraeis plane,
§ 5. Deinde quia el aliis genlibus, ex quibus et nos in Deum convertil, adhuc autem et ab aliis nationi-
respexitnusin iltud omnibusparaltim in tradilionem '" bus eduxit suinmus sacerdos ea reduclione, quae est
et apertum divini luminis et ntagnum et copiosum ad veram el solam Divinitatem, flde videlicet et actti
VARIAELECTIONES.
' «fom. B. ' B 3 AB. * Corr. B*. AB inler. " B sttos nalurales. * B oys. ' B l>o-
perhiberi. Sic
nilaie palerna. 8B oculos stws. "B est enim. 10B* supra adscr. aut claras. " Rad. corr. B*, AB
expansis. " A defundit. " di/fundilur om., addldi ex coni. u "Emend., ABsi licere percuttlnr. Pro in
tradilionem A. intradktionem. 1SB graecorum, C ebreorum. Sic C el marg. adscr. B*, hoc om.•
AB.
18 A inlradiclionem. " Ratl. corr. B', AB genles. '" B principante, B* corr. prtncipanlcs. Corr.
ex vers. ettext. graec; pro ar.geliAB populi. 22B' corr. existenlium. " Sic corr. B*, ABC itileltigen-
" Conj.,, A
dum. *'' Sic AC, B non eorum existere. " quae sunl om. B. »• Sic BC, A intelligendutft.
3" Rad. corr. B , AB redu-
quetn, C qni esi. !S Fere tamen unus— Dei om. B. " Rad. corr. B*, AB esse.
aionem. 31 Corr. B*, AB videnlerque, C eviiienterquia.
 213 EXPOSITIONESJOANNIS SCOTI 220
el conteinplalion . Pulchrc aulem posl* angclos, \ ptios, ul vidil Joseph, ct pracside proprio, dum pro-
qui singnlis iiationibus impcranl, inlrodticitur Mel- prius " angelus praesil " Babyloniorum principi, nt
chiscdcch, rex videlicct cl summi Dci sacer>'os, qui viJit Daniel. His aperlissimis exemplis indiihilanler
non soluiiiex Hebracorum populo, vcrum eliam cx dalur intelligi, oinnibns genlibus angelos Dei prae-
aliis gencralionibus mullos in cultum veri Dei con- csse, eosque prophetis visiones revelasse. Ordoautem
verlit. Quod quamvisin sancla hisloria scripliim non cl qualitas propheticae visionis subneclilur : For-
sit, nullo modo dcbemus dubitare rerum faciarum mationum ab angelis visionis manifestatione angelo-
verilalem ' fuisse, duobus maximis argumentis ad rum, continuo saeris viris, Daniel el Joseph, ex Deo
fidem causae dubiae ducli. Primum quidem bealus per angelos revelala. Hyperbalon esl ", cujus ordo
* Dionysius lalia incunctanler non dixeril, si apo,- esl: manifcslalione revelala visionis foimationum "
slolica aucloritale, quos viderat et audierai, tradita ab angelis angelorum " conlinno ex Deo per ange-
noii didicerit; sccundo " veliis 6 teslamenlum nul- los sacris viris Danicl et Joseph. Et est scnsus *• :
lum patriarcharum tradit, qui tanlum gesseril figu- Haec omnia per prophelicas visiones in notiliam
rain Chrisii, quanlum ipse Melchisedech. Christus hominum traducta sunt, dum revclala est manifesta-
aulcm' cum carnis origine Hebraeus sit, non lamen lio, hoc esl, exposilio visionis formalioniim, imagi-
ab " Uebraeis solummodo, verum eliam ah omni- B nalionum videlicet et figuralionum, qiiihus prophe-
bus genlibus eleclos adduxit, quibus suam Ecclesiam lici spirilus formali stint* ab angelis angelorum, id
uuicam silii domum el conslruxil ct spirituali con- est, a supcrioribus angelis inferioribus revelala est
jtigio * dilcclam sibi spousam copulavit. Quod iiianifestalio31,ctconlinuoipsa rcvelala manirestalio
inystcrinm sub symbolo Melchiscdechest praenota- per angelos ex Deo sanclis prophetis tradila est.
liim. Pulchre, ul dixi, posl 10angelos genlium prin- Prius ergo angeli , verbi gratia , principantur "
cipes " inlroducilur, ut per hoc intelligamtis, non archangelis, et consequenler archangcli per angelos
solum angelos, verum et sanclos homines cullu sanclis hominibns propheiicae fornialionis revelatae
divinae dispensalionis alque prudenliae legibus, siint, el hoc toltim ex Deo. Quod conseqiienler suh-
"
singulis linguis et nationibus imperare. Post vero ncclit dicens : Unum est omniumpfincipium et provi-
"
myslicam Melchisedech secuiidum haec conime- denlia. Ac si diccrel: A nullo reguntur omnes ge-
morationcm ad cxempla, quibus angcli imperarc ncraiiones, sivc quae jam credidere, sive quae adhnc
nalionibus probantur u, converlil iiituiliim dicens : tenebris ignoranliae delinenlur, nisi ab ipsa una
33
§ i. Et hoc luam l° sunttne sacerdolalemintetligen- providcntia nniiis omnium principii. Acqualiter
tiam admonebimus,quia el Pharaoni apud ipsos Ae- enim et communiter divina *v bonitas omnibus
"
gyptiositnperanle angelo, et Babtjloniorum principi C providet nalionibus. Quod connexim 3" cdocel: Et
praeside proprio omniumprovidentiaeel dominationis nutlo " modoaeslimandum",Judaeosquidem plen.ter
" providiimet polestativumsecundumvisionet " dis- duxhse divinilalem, attgelos aulem specialiler, aut
tributnm esl, el gentibus illis veri " Dei mtnisfii du- aeque honorabiliter, aut oppositis, aut deos quosdam
ces staluli sunt. El admonebimus, inquil, o Timo- alteros imperare aliis gentibus. Ac si aperte diccret :
thee ", luam summam sacerdolalem inlclligcntiain, nullomodo inlclligcnda csl divinilas Judaeis plenitcr,
ut incunctanler cognoscas hoc, quia dislribuliim esl vcl sicut expressius transfertur, consunimalive,
p;'ovidum et polestaiivum, id est provisio el potc- hoc esl, ultra celeras nationcs imperassc per
slas, omnium providcnliae et dominalionis, Dei se 3S ipsam, nulla angclica poiestale intcrposila,
Verbi videlicei, qni " providentia et dominalio est angclosautemspecialiler, idest,viritim39,velaequei 0
omuiuni, dislribula " sccundum visiones, hoc est, honorabililer aliis genlibus, hoc eslgentibus* 1,quac
juxla " quod in visionibus propheticis est revcla- aequaliler honorabiles sunt, verbi gratia Romanis,
tum •*, cl quia gcn ibus illis viri Dci minislri dtices Graecis, cclerisque similibus ct acquc potcnlibus,
statuti sunl. Quod probaiur nngelo imperante Pha- aul opposilis, id est, conlrariis aliis gentibus vel
raoni, duni impcral angelus Pharaoni apud Aesy- D sibimel vel Judaeis, atil deos quosdam altcros,
VARIAELECTIONES.
•Proticfu e(Aacf«e,C el actioneet. 'SicC; AB plus, B*corr. prius. 3 Corr. B*, ABCveritale. *B*siipra
adscr. qtiod beaius. C Prius primus quidemqtiod beatus. " B secundum, C secundum quod. 6 Sit G. Pro
velus A et eius, B til eius. Voci ut B' punct. subi., cl ad marg. adscr. quod. ' uitiem0111.B. 8 Sic C, ab
om, AB, supra adscr. B* * Sic C et corr. B', AB spiritualiler iugo. 10SicC; kttplus,tt' corr. prius. "Sic
ABC, B' corr. princeps. "Conj., proPosf AB Plus, B' corr. pritis. l* Conj., pro secundum haec, A sed haec,
B sed haec (puncl. adi. B'). u B probabanlur. " A tolumtuam. " Corr. B*, AB Babgloni eorum. " B
donationes, B* corr. dominationes. " Corr. B', AB divisiones. " Corr. B', AB viri. *" Eniend., AB
Thimoihe, C Olymolhee. *' B*corr. quae. " Bet dona io (B*corr. dominatio) esl (punct. adi. B*)omiiiitm
distributiva esl. " Sic C et ad marg. corr. B*, AB iusta. '* B retativum, B*corr. rcvelaltim. " Corr.
B', AB propriis. C et proprio preside dum angelus cet. " B*corr. praefuit. " Corr. B'; pro llyperbaton
est AB Yperbatonem,corr. B' Yperbaton est. C Yprobaton. **. Sic C et corr. B", AB formationem. **B
angelicoruin. *° B sensus esl. " B manifestaiio est. " Sic C, AB principatur. *3 A uniis. 3*divina om.
A. 3SSic C, pro contteximAB quottexim, B*corr. quo connexim. " A a nullo, B q nullo (puncl. adi B*).
" B* supra adscr. esf. 38 se om. B, supra adscr. B\ 39 B*uiarg. adscr. i.e. singillulim. *• SicC, pro
vel aeque AB neque. B' voci neque pmicl. adi. el marg. adscr. vel acque. *l gentibus om. AB aliis gentibus
(puncl. adi B') hocesl genlibtts. C i. e. genlibut.
221 SUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSH. 222
" in ccteris
daemoncs plane, impcrare. Advcrsus superbiam \/ clormn angetorum viritim genlibus
Judaeorum hoc dictum arbilror, qui ipsum Deum' iinperium, nl per eum, angelum videlicel, genlem,
per sc ipstim, non pcr aliquem angelorum sui cui praecsl, in cognitionem unius omnium principii,
'
imperare sibi aulumanl, ideoque se honorabiliorcs quod ipse Dominus esl, reduceret: propterea dixit
ceteris gentibus gloriaritur, quasi speciale imperium MicliaclJudaicum duxisse populum, ut per unum
unius Dei electus populus Israel. Sequilur : Scd et duceni unius " gentis expresse nominatum " ce-
eloquiumillttd secundumipsam sacram inlelligenliam teros ceierarum gentium duces nobis insinuaret ",
accipientium '. Non secundum, inquit, falsam su- et ut falsam opiniouein Judaeorum destrueret, qui
*
perbamque Judaicam opinioncm, qua se veluti opinanlur, nullumprincipein nisi ipsum Deuniimme-
prnpriam Dei haereditatein jactilanl", divina provi- diatesibi imperare. Sequiliir : Aperte nos edocens",
*'
denlia accipienda est, sed eloquium illud accipien- unam esse omnium provideniiam " simul om-
dum, hoc esl, divina Scriptura scrutanda secundum nibus invisibilibus et visibilibus virlutibus super-
ipsam sanctam inlclligenliam, quae docet, rcmpu- essemialilerstipercollocalam*'. Tanquara si diccrel:
hlicam universalis creaturae communi providentia Propterea tbeologia "v singulos singularum gencra-
et salute 6 gubernari. Propterea subditur : Non ul tionum angclos tradil, tinam uni distribuens, ut
partienle Deo cum aliis diis attt angelis nostrum JJ j aperle nos edoceat, nnam " esse omnium providen-
ducatutn, et Israet in gentis principatum et gentis liam , quae simul omnibiis invisibilibusel visibili-
ducatum contento', sed ul ipsa quidem una simul bus virlulibus super omncm essentiarn supercollo-
omttiumexcelsaprovidentiaomneshominessalulariter catur. Omnes autem per singulas genles imperantet
propriorum angelorum reslituloriis manuductionibus ' angelos , in ipsum ut proprium principiumsequenles,
dislribuenle, salo fere " ultra omnes Israel in veri voluntale essenliali quasquevirlutes exlendere. A su-
Dominiitluminationemet cognitionemconverso.Non peiioribus subauditur: ut docerel nos eadem ihco-
quasi, inquit, partireltir Dcus cum alleris diis aut logia, quod omnes impcranles angeli per singulas
angelis, hoc est, divideret* inler alleros deos aut gcntes extendunt, hoc est, subvebunt sequenles,
angelos nostrum ducalum, celerarum videlicet gen- obcdientes scilicet sibi voluntale essentiali ••, Iibero
tiiim, ex quibus ad culium unius veri Dei vocamur, plenae " voluntalis arbitrio, quod essenlialiter hu-
"
iniperium 10, quasi conlenlus sit solo lsrael in manis menlihus inest, quasque virlules, id est,
genlis principalum genlisque ducalum, ut essel quasctinque ,8 virlutes animorum libito se sequen-
princeps gentis et dux genlis, non alicujus, nisi lium, in ipsum Deum ul proprium principium; me-
solius Judaicae, sed quasi una providenlia simtil rilo , quia Dominus proprium et solum ralionalis
omnium excclsa omnes homines salutariler, causa C creaturae principium esl. Ordo itaque diclionum
videliecl omnium salutis, dislribuerel restittiloriis est: omnes per singulas gentes impcrautcs angelos
in cultum Dei manuduclionibus, auxiliis plane, sequentes quascunque virtutes volunlalc essenliali
propriorum angelorum, dum solus fere exlra omnes in ipsum et proprium principiuin extendere docci
naliones in veri Dominilucem el cognilionem Isracl theologia. In hae una sentenlia sanissima et altis-
conversus sil. Unde theologia qttidem se " ipsum sima tradilur nobis doclrina. Primum quidem , quia
possedisselsrael in vere Dei famulalum signiftcans, sancti angcli nostri praesules sunt, et non aliam o'.>
facta est portioDomini,ait. Unde,3,quamobrem,qua causain impcrant nobis, nisi ut nos rcvocent no-
de causa, quoniam solus fere Israel in coguitionem stris ,9 erroribus et ignoranliis in nnius omniiim
conversus esl, Iheologiase ipsmn,Dominumprofeclo, principii et causae cognitionem, quae sola nostra
" purgatioet illuminatio et
possedisse Israel in famiilatum suum signilicans, salus eslet perfectio et
facla eslportio Domini,ait. Potest eliam interprelari: summa bea.iludo et deificatio. Elquod ncmo no-
Factus est, ut subaudialur Israel, porlio Domini. strum invilus reducitur, ne naturalis gloria divinae
Ostendeus aulem et eum viritim celeris gentibus imaginis, quae maxime in liberlale arbitrii nobis
distribuissecuidam sanclorum angelorum in cogno- data esl, decoloretur 8I, sed uniusciijiisqiienoslrum
scendumper eum unum omniumprincipium,MichuelD interiori virtuti electio dalur el libertas et possibili-
dixit Judaicum duxisse populum. Ut u ostenderel, las redeundi in eum, ad cujus imaginem facti su-
inquil ", ipstim Dominumdislribtiisse cuidam san- mus, et in ipso deificandi 3*el bcatificandi, ipso per
VARIAELECTIONES.
1 Sic pro storum. ' se om. B. 3 B* adscr. esf. * Sic C, AB 'AC
* Sic C el corr. B', AB saluli. ' B conlempto, B' corr. conlento. * A vere. * Sic C et corr. iaclani.
superbiamque.
B*, AB
dividere. ,0 B' adscr. et iinperiuin. " Corr. B*; pro quasi contentus A quae contemplus, B quat
contenlns.C quasi contemplus. '* quidem om. C, se om. AB. " Pro unde A vide. u C el " Pro
inquit B in. " B* marg, adscr. : i. e. singitlatim vel ut expressius dicaiur unam uni vel unam
quamqueunicuique vel singula singulis. " B* supra adscr. et unius. " Sic C, AB minatum. " Sic C
el rad. corr. B", AB insinueret. '• Sic C et rad. corr. B*, AB sedocens. " A unum. " ABun. esse
omnium esse providentiam. " Corr. B*, AB supercollocutum. **Sic C, A ad iheologiamB ad theologiam
(punct. adi. B*). '"Auna. *" tt superessentiali. " C, et corr. B' plane. " B* marg. adscr. vel singulas.
*' tt' super adscr. a nostris. 30Corr. B*, AB
«f; el om.C sl Sic AC, B decoleretur. " Sic C et corr. B*, •
AB deificiendi.
2i*3 EXPOSITIONESJOANNISSCOTI <iU
angclos suosnos revocanle *, adjuvanie, qui commu- A duin dillicilior, quoniam causac omnium omninp
nitcr loluin diligil gcntis liuinanum. iiivisibiliciincouiprehcnsibilipropinqiiior.Manifestior
CAPITULUMX. vcro ut ante dnta, hoc est: propteica manifestior",
Cujus liliilus : qnia anle omnia data cl constiluta, non lemporc,
Rcpetilio et anugogeangelicae ordinalionis°. vcrum dignitale et siiblimilate natiirac, eiquia pri-
ln hoc capilulo iriiiin caelcslium ierarchiaiiim iiio, antc oninia,liieetpostiiiacessibileni liiccm, quae
cxposilio rcpelilur breviier earumquc ordinatioiiis eam condidit, el quia universalior celcris, id est,
congregatio et differentia'. oiuni varielate et dissiinililudine absolulior, et
§ 1. Connexaesl itaque sic ipsa quidem honorabi- quia niagis in eam , qiianltim oporlcl comprehciidi,
lissima circa Deum animorum dispositiocx telelhar- foinia oniniiimeffusa est, unigcniium videlicel Dei
ls
chica* illuminalione* tanetificuta ", in eatn imtnedia- Vcrbum , ad quod et pcr quod formanliir oirnia.
lc ' ascendendo, occttliiorel manifestior Divinitalis Qualuor modis nianifeslior est aliis oinnibus ierar-
illumiualione purgatur et illuminalur et perftcitur. chiis. Prinium quidem , quia aute omncs condila in
Connexa est, conjuncla videlicel sibi inviccm el excelsiludinc naturae; sccimdo, quia primordialiler
" sibirnct;
inseparabililcr copulata, ipsa honoral.ilissiina dispo- post Deum Iucet el se sequentibus et
silio, ipsc plane sublimis ornatus, anirnorum, qui', B tertio, quia ordines ipsius universaliorcs, hoc est,
iminedialc 8 circa Deum sunt, tres scilicet ordincs inler se invicemsimiliores stint; quarlo, quia in *•
el est ex cam plus quam in alus oinniiim forma diifuiidiliir! 1
primae icrarchiae; ipsa disposilio lcletar-
chica illuminalione , id est ipsa Divinilafc, quae expressiusque in ca manifcslalur. Obscurior igiiur
telelarchis dicitur; perfeclionum9quippe et sanclili- ceteris prima caeleslis icrarchia, quia manifeslior,
caliouum princeps est; sanctificata, vel sicut exprcs- id est lucidior, el lucidior, quia obscuiior. Nam
sius Iransfertur ", quamvis inusitatiiis, ponlificala, clarilas ipsius ceterorum caelcslium animorum su-
i.i pontificalem videlicel ordinem subvccta et subli- perat fulgorem, eisque infert caliginem, sicul snl
inata; ipsa namque esl primum sacerdolium " cae- intuentilius eum verlilur in tencbras. Sapienlior enim
leslium esscnliarum , ab ipso Deo conslitula; in cmnibus esl Ct inconiprehensibilior. Ab ipsa aulem
cam, teletarchicam plane illuminationem immediatc ilerum"proportiinaliler secunda *3, el a secunda tcr-
ascendendo ccteris sequenlibus se ierarchiis occul- lia, el ex tertia secutidum nos ierarchta , secundum
lior cl manifeslior per illuminalionem Divinilniis ipsant bene ornanlis ,v laxiarchiae legem, in harmo-
purgalur et illuminalur et perficitur. Piirgaiur qui- nia divtna et analogia, ad simut otnnis boni ornalus
dem onini " ignorantia, illuminalur omni sapien- superprincipale principitttn el consummationemier-
iia, perficilur omni deificatione ". Quali aulein ^ archice " reducitur ". Patel quod ail. Ab ipso Deo
lalione occullior sit et inaiiiiesiicr iina eademque proxima sibi ierarchia in se ipsum reducilur, hoc
ptinia ierarchia , subjurigiiur : Occullior quidem '', est, sursum dicilur. Ab ipsa atilem prima corralio-
"
tanijuitminvisibiliorelmugissimplicata etunificala, nabiliter reducitur secunda; a secunda rednciliu*
manifcstior vero, ttt ante dala et primo lucet et ttni- tertia; ex lertia nostra, id est humana reducitur
tersalior, et magis in eatn, ut oportel, forma effusa. iera.rchia juxla leges bene ornanlis laxiarchiac,
Occultior cst celeris, quia plus invisihilis ; vel sicut Deilalis videlicet, in adunalione divina el propor-
expressius inlerprelari potesl.iiilelleclualior, quia 16 tione. Et quorsum omnes reduciintur ? Snrsmn pro-
pltis celetis inlelleclualis est, propter propinquiia- feclo nd superprincipale principium ct supercon-
tem immediatam illius , qui superal oninein inlelle- siimmalivamconsummalionem oinnis 1oni ornalus,
ctum, el magis simpla facta esl el uniiicala. Tribus ad ipsum plane Deum, qui est omnium principioriim
itaquc modisoccullior esl ceteris, quiiv plus invi- principium elplusquam piincipium, eiomnium con-
sibilis cl intelleclualis, el quia magis simpla, et quia summaiionum consummalio, id esl, finis ct plus
magis unila conslitula est. Omnis quippe crealura, qiiam finis; ierarchice " autem reducilur, hoc esi,
in quanttim intelleclualis et simpla cl unilu esl, in unaquaeque ierarctiia secundum suas leges in divi-
tantuin ccteris creaturis obscurior el ad cognoscen- D nam subvehitur harmoniam et analogiam.
VARIAELECTIONES
B' supra adscr. et adjuvanie, C nos vocanteel adjuvante. ' In hoc capitulo — differenlia om. B. 8Corr.
B", ABlelelarchia. * Corr. B*,AB illuminatio. '" Corr. B*,AB sanctificavi. 8 Pro immediateA in me-
dietate. ' Sic ABC, B' corr. quoiiiani. 8 A in medietiile. ' Sic BC , A profecliomttn. "" transfertur
OIH. ABC, marg. adscr. B* " A sacerdolnm. " Sic ABC.B' supra adscr. ab omni. Sic AC, B
aedificatione. uttluinen. '" B' corr. simptificata. '" Rad. corr. B". AB quam, C qttoniam. " Sic ABC,
B* supra adscr. est. "SicC ct corr. B", AB at. " Sic AC, et om. B. •• A quia magis in, B quia
magis in (puncl.adi. B'). " B diffunditur omnium forma. " A iterum autem. " secunda oin. B ** Rad.
corr. B", AB ornantibus. " Corr. B', AB ierarchiae. " A rfticifur. " A ierarchiae.
NOTAE.
" A, liltcris minialis decimtiin capitultim. cujus tur, B' alramento pro «wdectniMmcorr. deci-
liltilus Itepetitio et anagoge (supple ordinutionis). mttm, vocibus quare—vocantur punct. adj., margi-
)n hnc oapilulo iriuni cnclestium cel. B litteris mi- nique adscr. Repetilio synagoge angelicae bonae or-
nialis : Capitultim tintlecimnm,ctii iilulus est:Quare dinationis.
omii^s caelesles esscnliaccommttnitervirlutes vocan-
 223 EXPOSITIONESSUPER IERARCHlAMCAELESTEM S. DIONYSH. 22C
§ 2. Manifestatores autem omnes, et angeli eorum,.
», A tiis inlelligitur. Alii quidem alle, alii altius, altis j
ei • sime " alii; vel ,a cerie non solum singulae
qui ante ipsos, sunt; ipsi quidem honorabitistimi Dei
moventis, proponionaliter aulem ceteri ex Deo mo- i- ierarchiae, et ipsa generalis in primas et medias
torum. Omnesvirtutes caelestes manifestatores sunt lt et ultimas dividuntur virlutes. Sed non temere
et angeli eorum, qui se praecedunt, ilautordines ;s dicendum, ipsam disposilionem per singulas spe-
primae ierarchiae, qui sunt ceterorum excellentis- s- cialiter, idest singulos ordinessingularum ierarchia-
'
simi, manifestatores et angeli ' sint Dei, qui ii rum ", in ipsis ,0 divinis harmoniis a supersubstan-
omnes movet, ceteri vero proportionaliler angeli li tiali barmonia discretos esse inprimas, medias",ul-
*
sint eorum, qui ex Deo movenlur. Ut enim primaa timas " virlutes. Et ut apertius dicam : non solum
ierarchia ipsum Deum annuntiat, ita media annun- I- singulae ierarchiae in tres ordines discernuntur,
*
lial primam ' tertiae, et lertia annuntiat mediam n vertim etiam et unusquisque ordo in primas, et me-
quartae, quae est nostra. Et ut breviter dicam : in-i- dias, et ultimas virlutes discemitur. Verbi gralia,
feriores ordines gradalim ascendentes superiorum n prima ierarchia in Seraphim veluti primas, et Che-
se angeli sunt, et omnes communiter Dei. Tantum n rubim veluti medias, et Thronos veluti ullimas dis-
enim omnium superessenlialis harmonia unicuique e cernitur virtules. Et iterum Seraphim ordo suas
rationalium et inlellectualium sacro ornatu et ordi-i- B
1 primas et medias et ultimas possidet differentias.
nata duetione praevidit, quantum ipse ierarchiarum» Similiter de celeris ordinibus siogularum ierar-
unusquisque ordo • tacre et decenler vositus ' est. ehiarum inlelligendum. Quod aperte subsequen-
Tanlum, inquit, superessentialis harmonia, summaa tibus verbis datur inlelligi. Propler quod et ipsos
videlicet omnium causa , praevidit unicuique ratio- divinissimos Seraphim ipsi " theologi aiunt '* al-
nali et inlellecluali creaturae ornalu sacro et ordi- terum ad allerum clamare, in hoc, ut aeslimo *",
nala reductione * distribuere , quanltim ipse unus- declarantes, quoniam theologicas seientias ipsi pri-
quisque * videlicet ordo ierarchiarum " sancte eti mi secundis tradunt. Propterea , inquit, theologi
pulchre, hoc est, in quanlum ordo ierarchiarum ** » dicunt, alterum ad alterum "
Seraphim ela-
exigit, intantum ei dislribuiiurexsuperessentialiom- mare, ut per hoc declararent, quod ipsi Seraphtm,
nium adunatione. Et omnem ierarchiam videmusint qui primas virtutes habent, secundis Seraphim, qui
primas et medias et utlimas virtutes divisam. Hocc secundas, theologicam tradunt scientiam, id est
etiam in superioribus capitibus est praedictum, quod1 divinarum rationum speculationem ". Eadem ralio
omnis ierarchia tribus ordinibus substituta sit, quo- in Cherubim et Thronis reliquarumque ierarchia-
rum duo extremitatum, tertius medielatis obtinett rum ordinibus observanda. Praecedit itaque Sera-
locum, ut est archangelorum ordo inter principaluss *C phim alium Seraphim.etCherubim alium Cherubim,
et angelos. Sed et ipsam, per singulas dicendum, dis-- et thronus alium thronum, virtus virtutem, pote-
positionem ipsis divinis harmoniis discrevit. Ac, sii stas potestatem, dominatio dominalionem, princi-
dicerel: non solum singulas " ierarchias yidemus "3 patus principatum, archangelus archangelum, an-
in primas et medias et ultimas viriutes divisas, sed1 gelus angelum; in ordinibus " episcopus *' episco-
etiam dicendum , quod superessentialis harmoniai pum, sacerdos sacerdotem 30, diaconus diaconum
ipsam generalem dispositionem omnium caelesliumi ceteraque hujusmodi, ita ut sub eisdem significatio-
ierarchiarum u in ipsis divinis harmoniis, adunatio-- nibus nominum primae et mediae et ultiraae intelli-
nibus videlicet, per singulas ierarchias specialiterr gantur "•'virtutes.
discrevit " in primas et medias et ultimas virtutes. § 5. Addiderim autem fortassis et hoc non incon-
Ierarchia siquidem virtutum, potestalum, et domi- grue, quia et secundum se ipsum unusquisque et cae-
nationum proporlionalis medietatis inter tres " or- lestis ut httmanus anitnus speciales habet et primas
dines primae et tres tertiae ierarchiae harmoniam\ etmedias el ultimas ordinationeset virtules, ad dictat
Ut enim a prima praeceditur media, ilai per unumquodque ierarchicarum illuminationutn pro-
' possidet.
media praecedit tertiam; et conversim, quemadrao- prias anagogasproponionaliter manifestas, per quas
dum praeceditur tertia a media, ita media praece- D * ummquodque in participatione fit ", sicul
idipsutn
a
ditur prima. Et liaec praecessio et successio inl et fas est et possibile, superincognilissimae purga-
divinarum illuminationum participalionis differen- tionis plenissimi luminis anleperfectae perfectionis.
VARIAE LECTIONES.
'Corr. B'; r,roetangeli, ABC angelis. * Emend., ABCsunt. ' Emend.,ABCs«nf. * itamedia annuntiat
om. AB,marg. adscr. B\ C ipsum Deum annuntiant secunde,itasecunda annuntiat primam medieet tertia mediam
quarte, q. e. n. * Corr. B', AB prima in. ' ierarchiarum videlicetquisquis ordo unusquisque (puncl. B*
adj. videtur). ' Corr. B*, AB positos. 8 B dislributione. '•'Sic C, A ipse qui unusquisque, B ipse qui
unusquisque(punct. adj. videlur B*). 10A ierarchicarum. " Sic C, AB ierarchicarum. " A singularet.
" A videntur. u Sic C, AB ierarclticarum. " A decrevit. " fres om. B. " B*marg. adscr. alii aliissime.
"Pro vel B non. " Sic C, A ierarchicarum, B ierarchicarum (punct. adj. B*). S0Cin primis. "Cet supra
adscr.B*etmedias. ''«/fimasom.B.Cefu/fimas. "B'etipsi. "Rad.con.B\ABtheologiajuncti. "Corr.
«f
B*, AB " testimonio. " ad ulterum om. B, ad marg. adscr. B*. C alterum Seraphim ad allerum cta-
mare. Sic Cet corr. B*,AB speculationum. " Corr. B*, AB omnibus, C in hominibus. " Sic C et corr.
B*, AB episcopis. *>Sic C, AB sacerdotum. •* Sic C et corr. B% AB intelligatur. " Conj., AB tit.
PATROL. CXXII. 8
897 •OANNISSGOTl |g»
PossSni, nquit, adiiere praedictis et hoc, qnod *.A mae, quia cjrc» Deum, mediae vero, ftuia «rca ia-
non videtur incongruum, quamvis videatur esse ob- turara conditam, ultimae, quia circa msres, (|Hina^
scurtim. Et quid estillud? Quia non solum generalis turamsequuiitir.virium auarum peraguoloffioi&iAatt
omtiium ierarchia, et specialium ierarchiarnm ordi- incongrue vocatae snnt. Nam inier Deuw et mapgs
nes, ipsique singuli ordines, verum eiiam unusquis- medietas quaedam nalurae dala es(. Ul Cpim.Deu»,
qje caelestis el humanus animus in se ipso * spe- qui supernaturalis esl, praecedit naturam, it» natiWa
ciales habet primas et medias et ultimas virlutes, praecedil mores. Et quemadmodumvirtules morum
seciindum -dictas per unumquodque, hoc est, per sequuntur naiurales virtutes, ita naturales sequuirt«r
umimqiiemqUeordinem proprias anagogas, reductio- divinas.
nes plane, ierarchicarum illuminationum proportio- GAPITULUM XI.
naliter manifestas, id est illtiminatas, per quas pro- Cujus titulus est:
prias anagogas unumquodque eorum, qnae prae- Quare omnescaeKstet estentiae communiter vtrtutes
dicia sunt, in pnrticipatione flt superincognkissi- ' caelestesvocantur, hoc est, quare omnes caetettet
mae purgalionis plenissimi luminis anteperfeciae, animiuno vocubulovirtutum, qmwadmodtw com*
id est plusquam periectae perfectionis, Divinilalis muni vocabuloangelorumappellanlur »,
plane, sicul ipsum, hoc est, sicut participatione Dei B § 1. Hit auiem definitis illud dmuminielligere, ob
fas est esse ' et possibile, qui est superincognitis- quam eautam <mne*similiter angeljcas ewentiv* *ir.
sima purgalio plenissimumque luraen, et anleper- tutes caelettesvocare conuievkmt. Nonenmttt 4i-
fecta, id est, plusquain perfecta perfectio. Est enim cendum, utin angelit, quoniam omniwn,novistma «tt
nihil per se perfectum, indigens universalis perfe- ditpotitio. Non eadero, inquit, rerUenda est ratip "
ctionis, nisi vere perfectissimum et anteperfeetum. de coinmunivocabulo virtutum, quae de arigelorum,
Propterea, inquit, omnis humanus et caelestis ani- dum quaeritur, cur omnes essenlke angeli vocan-
mus* in panicipatione flt divinae purgalionis et il- tur. Nonenim possumus dicerp: prqpterea commu-
luniinationis el perfectionis, quoniam per se ipsum niter caelestes animi virlutes nomuiaatur, quia "
nec perfici nec illuminari nec purgari potest. Nihil ipsa dispositio sanctarura virtutum in divinis ordju)i-
enim est eorum, quae sunt , per se perfeclum , hus est" novissima. Ea siquidem ratio de angeliea
dum indiget universalis * onmium perfectionis,quae cognoiiiinatione reddita est, quand» quaerebatur,
est unius omnium causae participalio, nisi vere per- cur oumes caelestes essenliae angeligeneraliter ap-
fectissimum et anleperfeciura, hoc est, nisi vere pellaientur, quoniam angeliqus ordo ioler omues
summum bonum , quod per se * ipsum et perfectis- caclestes extremum possioet locum. ^Jf quidtm no.-
simum est', et plusquam perfeclum, omniumqueC vissimarumsanctael decoraiUuminalioneutuperpati-
* principium. Si autem tarumestentiarum dispositionesparticipant, uhitnae "
perfeciionum finis alque
quaeritur, quae sint primae et mediaeet ultimae vir- vero primarum nuilo modo. Proposilam orditar "
tutes uniuscujusque caclesiis el humani animi, re- cumulare quaestionem sic: Et quidem novissimarum
spondendum : Humano animo has tres virlules essentiarura participanl sancta et decara ", vel uliu
inesse contemplamur. Cujus primae virlutes expressius transfertur, sanclos dece*te ijlumina-
sunt intellectuales , quae supernaiuraliler so- tiooe " superposMarumessenttorum oroUaesp^rjjqi-
lummodo circa omnium causam, quae Deus est, pant, Quod apenius potest dici; superposilaedispo-
versantur; mediaevero rationales, quae circa reruai sitiones, ordinationes videljcet, caelestiiMoessenHa-
omnium condilarum naturae coguitionem vim suam rum sanctam et decoram illuffiinaticjoem,vel«m-
exercent;ultiniae, Quae circa naturales animi motus ctos decentem ilramiiiationem novissimaru» yistB-
operationes suas impei.u.mt. Has quoque viitutes tum participant, ultimae vero essentiae sawjtoe<te-
caeleslibusanimis inesse, non facilecrediderimullum centem illuminationem primarum itnoojitationnm
recie philosophantium dubitare ', dum caelesies non parlicipant. Nulla SMfuidera virfus est jui
aiiimi ct circa Deura intelligibiiiter el circa rerum novissimis, quae non subsisjajtjo priinis. Jp primis
naturas rationabililer, et circa naturales suos motus 0 aiitem sunt, quae in novissimis non sn^sjstpnt.
inleriorisensupraedili" volvantur.Eiprimaequideui Deinde proponit; M cujus grati» caej#tt&qmdem
virtutcs, sive in caelesti sive in humanoanimo, theo- mriutet omnet ditmi inlellecfut mnmanmr; Sera-
logicae, mediae physicae, ultimae morales a theo- pkim autem et Throni et Dominationetnullo modo,
sophisappellanlur. Et primae quidem proplerea pri- omnes divini intellectus vocanlur; partieipatae enim
VARIAELflCTIONES.
Sic ABC, B*corr. quid. * Sic C et corr. B". AB ipsos. * esse om. B. * B Jtumamis animus et
caelestit. "universalis" om. B. ' Sic C, te om. AB, marg. adscr. B*. ' B. est et perfectissimum. *B
e{. ' B participare. Conj. A sensus praedicti, tt sensu, C sensu praedieti. MB ralio re44endaett.
" AC quoniam. " esl om. AB, supra adscr. B*, C tit. **B tanctam et decoramiUwHimtioww, '-*Carr.
B*, AB ultima. "" Sic C el rad. corr. B", ABproposita mordkur. " ,B sanctam ejt decorftm. *' AB
veluii,C vetut. B decentemittuminationem.
NOTAE.
Sic A; B litleris miniatis : Capttulum duode- cuntur punct. subi., suosliluit baec: Omnes eaelettet
cimum cujv* liiulut est ; Quare secundum homines essentidecommunilervocanlur eaelettet virtutes*
ierarchiae anaeli wcantuj. V vocibus: tecundumvo-
 899 EXPOSITIONES SUPER ILRARCHIAMCAELESTJiM s. inufliBU. 251)
exlremae excelsisstmis ' s««f universatibus proprieta-- A j Non introducimus.inquit, confusioneni prpprje.talujn.
tibus. Propierea, inquit, hanc quaeslionem propouo, divinoriini iiuellecliium, appellanles eosjipminevirt(t-
cur divini intelleclus omnes virluies nominantur, tum, sed exis:iniandi sumiis tzsptfpsiirrt*^}', hoc est,
non autem Seraphim vel Throni vel Doniinaiiones;; per circumloculionem significaje eos, $vbjp£ .Videjj-
parlicipatae enim sunl extremae essentiae ah excel-. cel animos, de quibus nobis sermo ea'_, ex ea ge-
sissimis essentiis in uni>ersalihus proprietalihus, nerali cssenlia et generali virtute, subauditur etiarn,
Ideoque non mirum, si nominibus exlremaruni ex-. geierali operatjone, quae singulis eoruni iriestf
celsissimae denominarentur *, quia nulla propiietass quando vocamus simul omnes divinos animos, auj,
esl inextremis, quam nnn participent primae. Mirmni quosdam eorum specialiler inobservale , Iioc est,
autem, cur nomine virtulum onines diviiiiinielltctiiss communi et indiscreta significalione caelestes es-
vocllantur, cum virlutes inler excelsas substantias5 senlias aut caelestes virtutes aul caelestes opera-
Computatae sint 3. Est eniin uiediae ierarehiae prirr tiones. Nec sine ratione hoc agitmis. Tripariita
muS ordo. Ideo subjiiiigit : Ipsi namque Angeli, eti eiiini illorura est pariitio, in essentiam videli-
anteAngelos Arehangeli, et Principaius-, etPotestaies, cet, el viitutem, et operationem. Et fortassis haec
post Virtutes ab ipsa theologia ordinali, communiterr tria sunt, de quibus in superiori " Capitulo, dum de
saepe a nobis similiter aliis tanctis essentiis caelestess BI primis, mediis, et ultimis virlutibus uniuscujusque
tirfttfes vocantur. Ac per hoc non immerito quaeri- caelestis et liumani animi ageretur '*, tractatum est»
tur, cur inferiores el novissimi ordines longe prae- ut primas in essenlia, medias in virtute, iiltimas in
cedentium se virlutum * appellalipne signiflcanttir. operaiioiie intelligamus. Quoinodo autem intellectus
§ 2. Dicimus aulem , quia communiter in omnibuss essentiae, et raiio virtuli, et sensus interior opera-
ulentes caetestiumnomine virtulum * non confusionem j tioni adunatur '", ut non duae tiinitates, hominis et
quandam uniuscujusque disposilionis proprietalumt aiigeli, sed una sit, salis, arbitrpr ", in libr.is mpl
introducimus. Qtiaestionem solvit, quam proposuit. yuo-jmvdiscussimus. Neque enim supervositam prq-
Dicimus, inquil, hoc est, respondemus, quia nou in- prielutem jam bene a nobis discretarum sanctarum
troducimusconfusionemaliquam proprielatum uuius- virtutum, el " minoribus omnino annectere
essenliis,
cujusque ordinis, dtim in omnibus divinis aniiniss i» conversione inconfusae angelicorum ornuluum
communiier utimur caelestium iiominatione virtu- taxiarchiae. A superioribus suhaudilur: Neque, in-
tum. Ac si dicerel: Dum nomine virtutum omnes di- quit, aesiimandum est, nos superpositara proprieta-
vinos animos appcllaintis, non auferimus proprieta- tem sanclarum virlutum, quas a celeris divinis in-
tatem suam ab ipso ordine virtutuui, neque eara,t tellectibus bene discrevimus, etiam " minoribus
pioprietalem dico, aliis essentiis superioiibus infe-. C ( annectere essentiis, veluti in conversione et pertur-
rioribusve commuuiler attribuere juuicandi sumus, batione inconfusae " taxiarchiae, hoc est, inconfu.si
quouiam nou ipsius 6 ordiuis virluium propriela- divbii or.linis. Ac si diceret: Nemo nos exisliinet
tem ' significamus, sed aiiam virtulem, quae gene- proprielalem sauctarum virtutum minoribus esscn-
raliter omnibus divinis inest animis, significamus. tiis adjungere , seu inconversibilem et inconfusam
El hoc est quod sequilur : Sed quoniam in tria divi- taxiarcliiain perlurbare, sed generalem ,0
virtutem,
dunlur secundumse supermundanu ratione omnesdi- quae et " omnibus et singnlis communis est,
omni-
vini intelleclus, inessentiam, et virtutem, et operaiio- bus el siugulis virlutis nomen imperiiri " docere.
nem,cum simut omnes, aut eorum quosdam inobser- Juxla enim saepe a nobis recte reddilam rationem
vale caelestesessentids,uui caelestesvocamusvirtutes, ipsae quidem superfirmatae " dhposittones abundan-
eos itspifpouixixStt', de qttibus sermo est, significare> fer habent et minorum tacras proprietfltes; ultimae
nosaestimundum ' ex ea, quae per singulos eorumi i-eromajorum superpositas universitates non
'* habent,
esl,essentia velviriule. Ordo diciioiium 10: Sed aesli- particularitcr in eas primo appareniibus illumi-
mandum est, nos signiiicare eos ntptypao-Tixwf,de> nalionibus per primas proportionaliter eis distribulis.
quihus sermo est, cum vocamus siniul onines aulL Repetitio est superius expositae differenliae prima-
eorum quosdam inobservate caelestes essentias autt D 1 rum et ultimarum caelcsliuin essentiarum. Saepe,
caelestes virlules ex ea essentia vel virtute, qnae> iuquit, rationem reddidimus de eo, quod superor-
est per singulos eorum, quoniam in tria dividunitirr dinali divini animi abundanter sanctas proprieta-
secundum " se superraundana ratione omnes divinii tes non habenl, dum apparentes illiuninatioiies pri-
intelleclus, in essentiam,et virtutem,eloperalionem. mis primo uoiversaliter in eos. ullimos •" videlicAt.
VARIAE LECTIOWES.
1 B*ad marg. adscr. ab excels. ! Bdenominatentur (puncl. adj.
B*). * A sunt. * Sie C et rad. corr. B*,
prose virtutum&Bservitutum. "appeltationesignificantur—Dirfafumom. " B;B*admarg. adscr. Dicimusautem
quia communiter utenles caelestium nominatione virttiium. B* corr. ipsis. ' B proprietaiem virtuttim.
8 B rec. man. ' 10 "
niarg. adscr.
" peryfrasiicos. B* adscr. esf. B'adscr. est. SicC; secundum om.
AB,marg. adscr. B*. B* marg. adscr. peryfrasttcos. "Bpriori. " om: B. "SicABC.B*
corr. adunelur. " B* supra adscr. ut arbitror; C wf arbitror " B* corr.agerelur
etiam. *8 AB et jam. ** A in
confusione,B inconjusione. " A degenerulem,B degeneralem(punct. B* adj. videtur), C sed de generati vir-
tute, quae *let om. C"; pro etk in. " B* etrec. m. in C. corr. impartiri. **A superfirmitate, B super*
Hrmitate(punct. adj. B'). **parliculariter autem in. '* B uitimo.
351 JOANNIS SCOTI 232
particulariter per primos et proportionaliter eis,. A dispositionesinferioriimessentiarum, et ipsae quidem
ullimis, distribuuntur. Quod breviter colligendum. participant eandem sapientiam et scientiain, parti-
Copiosebabent primo ordines et suas et minorum, culari tamen et subjecta participatione " ad illos, in
sed divinas primo in se apparentes illuminationes, comparatione videlicet illorum Cberubim. Quodau-
non autem copiose, id est universaliter, sicut ipsis tem mediumordinemprimae ierarchiae proexemplo
primis, sed particulariler per priraos ultimis, prout posuit/aut brevitatisoccasione aut medietatis, cum
analogia eorum exieit, eaedem • illuminationes di- qua semper extrema subinlelliguntur, est actum, ut
stribuuntur. opinor. Et quidemomninoin participatione tapientiae
CAPITULUM XII. esse et scientiae, commune est omnibutdeiformibut
Cujus est litulus ': intelleclualibus ", attenle autem et primo, aut se-
Quare tecundumhominet ierarchiae angelivocanlur, cundo, aut infra, nequaquam commune, sed ticut
id etl, quare tummi sacerdotesEcclesiaelerrenae
adhuc angeli vocantur *. unicuique ante propria definilur analogia. Pa-
§ 1. Quaeritur autem et hoc intelligibiliumeloquio- tet quod ait. Commune est omnium divinorum
rum ttudiote intuentibut. Si enim participantia ex- intellectuum sapientiam et scienliam participare.
eeltiorum unhersitalum non sunt ultima, ob quam Attentius autem, hoc est perspicacius et potius,
causam tecundum not * tummut tacerdot angelus B et primordialius, aut secundo, aut inferius non est
Demini omnipotentitabeloquiit nominatur*? Quaeri- omniumcommune. Prima siquidem ierarchia primo
tur, inquit, et hoc ab his, qui intelligibilia studiose participat, secunda secundo, hoc est paulo inferius,
intuentur eloquia. Si enim, prout posuit *, ullimi tertia infra, quarta, humana videlicet, iterum infra
ordines excelsiorum universitates non participant, tertiam, secundum " quod praedefinitum '• est
" unicuique ierarchiae per
quare summus sacerdos angelus Doinini omnipolen- prius propriam analo-
tisasacra Scriplura nominalur,dum angeliciordines giam. Uoc autem et de omnibusdivinit mentibut uon
universitatem non participant? fortassis quis errans definiet. Ac si diceret : Hoc,
§ 2. Ettautemnoncontrariaratio, utaestimo, anfe quod deordinibus dictum est, alios videlicet primo,
definitit. Ordo : Est autem ralio non contraria, ut alios secundo, alios infra in participatione scienliae
aeslimo, ante deflnilis, rationibus scilicet. Dicimut et sapientiae esse, non deflniet quis errans idipsum
enim, ,uia uhivertali ' et superpositamajorum ' or- de omnibus divinis mentibus. Singulae quaeque "
natuum virtulerelinquuntur8 ultimi. Dicimus, inquit, quippe divinae mentes " non aequaliter participant,
quia relinquuntur, id est ' superantur, ultimi orna- primis,v siquidemsuis*" virtulibus " primo, mediis"
tus ab universali el superposita virtule majorum, vel secundo, ultimis *• infra in participatione scientiae
sicut propfie transferlur, honorabiliorumornatuum. C et sapientiae sunt. Etenim sicut primi ubundanterha-
Mediaenimet proportionabiliparlicipant virtute " ul- benl minorum tanctat pulchrasque proprietatet, tic
timi ornatus; mediam dixit pro particulari; juxla habentultimi eas primorum, non tamen similiter, ted
%namet conjunctivamtocietatem, una siquidem om- infra. Hoc de coramuni participalione dictum esl:
nibus est societas, in qua tamen " uuiversales" et Sicut enim primi ordines *• proprielates minorum
parliculares " sunl. Quale ett, sanctorumCherubim se, ita ultimi eas proprietales priorum •• se habenl;
crdo pariidpat tapientia et tcientia altiore, sub ipsot non lamen simililer, sed infra. Siquidem universa-
autem essenliarumditpotilionet participant quidemet liter primi proprietales ultimorum, particulariter
ipsae sapientia et scientia, parliculari tamen ad illot autem ultimi proprietates priorum possident.
et subjecta. Non te moveat constructio graeca.in qua Nulta enim virtus est in ultimo angelo, quae
verbum HIT'XU, quod esl participo *, et genitivum non sit in excelsissimo; multae aulem virtules
trahit et ablativum; _uirix*oerov,participotuiet te". sunt in excelsissimo, quae non sunt in ultimo.
Quale est: hujusmodi est ", inquit; dico.ordo san- Nihil ergo, ut aettimo, inordinatum,ti el secundum
ctorum Cherubim participat sapienliamet scientiam nos summum tacerdotem angelum theologia vocat,
alliorem. Altioremposuitproaltius. Sub ipsos autem, juxta virtutem propriam participantem angelorum
id est subiosis,velseextendentes subipsosCherubim, " ptophetica " proprietale, et ad manifestativameotum
VARIAELECTIONES.
1 Corr. B', AB eadem , C eodem. tituiut om. A, add. ex conj. * not om. B, marg. adscr. B*.
* Emend., AB nominantur. * Bpossunt, B* corr. posuit., C possit. 'B in universali. ' B malorum.
* Emend., AB relinquitur. * esf B id. " Sic ABC, B*corr. tnediam—proportionabilem—virtutem.
proid
" B in quantum. " A universalitates,B umitersa/ifafes(punctadj B'). " C universitateset particutaritates.
u Sic C; Aparticipio,Bparticipio (punctadj.
B*). " Sic C, A participio polui etate, B participiopofui et
ate (punct adj. B*). " B est (punct adj. B*). " parlicipationeom. B. **B corr.infeMeefifcus." SicC,
ctcorr. B*,ABsicuf. ,0 B difftnilum. " prius om. A. " quaeque om. B. **A divini menlit, C tnenlit
divinae. '* Sic C, B rad. cOrr. ptimae. " siiis om. B. *• B rad. corr. virtules. *' B rad. corr. mediae.
18 B rad. corr. utiimae,. " B ad.
marg. adscr. habent. *• Sic AC, B propriorum(punct B* aclj. videtur).
81 Conj., AB in profeliea
NOTAE.
» Sic A; B litteris minialis: Capilulumtertiodecimum B*verba a Seraphim—Ysaiasobliieravit, marginique
(B* atramento corr. duodecim)cujus titulus: Quare a adscr. haec ; hominumierarchevocanturangeli.
Seraphim dickur purgatus fuitte prophela Ytaias. ...
235 EXPOSITIONESSUPER IERARCHIAM CAELESTEMS. DIONVSII. 25*
similitudinem, quantum potsibile hominibus,exten- 1L tellectualibus et rationatibus animis in se univer-
tum. Si, inquit, omnes divini animi sive caelestes saliter conversiset absque intermissioneextentis "•
sive humani communiter,quamvis non aequaliter, et similittidinem sttam impertitur et vocabulum.
in participatione sapientiae et scientiae substituti
sunt, nonest inordinatum, si summussacerdos apud CAPITULUM XIII.
nos angelus dicatur juxta suam virltitem, qua par- Cujus tilulus est:
ticipatpropheticam angelorumproprietatem, et qua* Quare a Seraphim dicitur purgalusfuitte propheta
extenditur ad manifestivam similitudinem;eorura, Itaias » ".
quanthm possibileest homini.Ut enim homini* pro- § . Age, et hoetecundumvirtuteminspiciamvs,ut-
phetae sunt summorum angeli * sacerdotum, ila quid a theologisSeraphimmissusfuissedicatur. Age,
summi sacerdoles homines inferiorum se prophelae inquit, quod ** nostrae disputationiobjici potest, si
sunt * ecclesiaslicorum ordinum.Et quemadmodum humana ierarchia per novissimum ordinem caele-
angeli divina mysteria summissacerdotibusmani- stium virtutum, qui proprie angelicusvocatur, dispo-
festanl, id est annuntiant, eadem similitudine sum- nitur, ut praefati surnus, quare Seraphim, unus vide-
mi * sacerdoles eadem mysteria inferioribus sean- licel ex numero primae ierarchiae, purgat prophe-
nuntiare non cessant. ]B tam? Illudenim ad angelospertinet. Qua ralione hoc
§ 5. Inveniesautem,quiaet deot theologtavocal et a theologis dictumsit, juxta virtutem nostrae inlelli-
caelesteset supernas" essentiasetapud nosamicistimot gentiae quaeramus. Siquidem non esset quaestio, si
Dei et mirabitesviros. Non mirum, inquit, si sum- non deliniremus, neqtie Seraphim inferiores virtutes
mum sacerdolem theologia angelum Dei vocaverit, posse ** nominari, neque '* nisi " per exlremosan-
quia invenies eandem theologiam deos vocare cae- gelosnostram ierarchiam administrari. Quod conse»
lestes essenlias et homines, quia amici Dei sunt. Si quenter subjungitur : Etenim exponeretquisquam,
ergo homines dii vocanttir, quid mirum, si dicanlur quia non supposilorumquisangelorum, sed unus qui-
summisacerdoles angeli? Ei quidem ' divinaobscu- dam maximis *6essenliisin numeris purgat sacerdo-
ritate " superessentialitersimulomnibus et remota et tem.Potest et sic interpretari: Etenim responderet
tupercoltocata eorum *,quae sunt, nullum simile va- unusquisque, quia non subjectorumquis angelorum,
let proprieet omnino" ab ea '* nominari.In lantum sed ipse Seraphim, videlicetqui " est in honorabi-
enimdivina bonitasoccultaestet invisibiliset super- lissimis essentialibus numeris, purgat prophetam.
essentialis et ab omnibus remota, ut nullum sibi Unustameninleltectusest utriusque interprelalionis;
simile sit, quod ab ea proprie valeat denominari, nam «iropyatu " potest interpretari et exponeret et
ut Deus proprie aut bonitas aut verilas dicatur. Ve- " responderet *»,jrpofiiTJjf'• similiter et sacerdos et
rumtamen quaecunque" el intellectualiumel rationa- propheta.
lium ad unitatem **ejus qualiscunque'* virtus unt- §2. Quidamergoaiunt,quiajuxtajamanle redditam
versaliter converlitur,et ad divinas illuminationes, cunciorum inlellecluumtocietalis definitionem, non
quanlum pottibile ", incessabiliterextendiiur, secun- unam circa Deum primarum mentium nominat elo-
dumvirlutem, sijustum est*• dicere, divinaimitatione quium in theologipurgationemvenisse,quendamvero
et divinaunivocatione" dignafacta est. Quamvis,in- praeslantiumnobisangelorum,sacrificanlemprophetae
quit, divina invisibilitas superexaltet omnia, ut " purgalionem,Seraphimaequivocationevocatumfuisse,
nulla creatura ab ea proprie valeat denominari, ve- propter igneamet caeleslemdiclorum oblalionempec-
rumtamen quaecunqueet qualiscunque virlus intel- calorumet purgati in divinamobedienliamresuscila-
lectualis et ralionalis ad unitatem ejus universaliter tionem.Hanc,dicit,quaeslionemquidam voluntexpla-
convertitur, et adiliuminationesejus, quantum crea- nare dicentes, quia juxta anle redditara ab eis, non
turae possibile^est, indesinenterextenditur, secun- a nobis, omnium caelestium inteltectuum deflnitio-
dum suam virtutem, si fas est dicere, digna facta est nemsocietalis — dicunt enim, quod cuncti caelestes
divina imitatione et divinaunivocatione, hoc est, -intellectus lantae societalis sunt, ut et omnes et
divina similitudine el divino nomine. Ineffabilis singuli omnium et singulorum nominationibus et
siquidem divinae bonitatis largitas omnibus in- communiter appellentur— non unum ex ipsis Sera-
VARIAELECTIONES.
1 Sic AC, B* pro qua ad marg. corr. juxta quam. * B* pro hominiad marg. adscr. angeli. ( * COTV. A
* Sic C et corr. B\ AB pro-
angelorum, B angelorum(punci. adj. B*), C summi angeli, ita s. s.
• A supernos. .' Corr. B", AB qnid. » Pro divina obscuritateB* corr.
phetes. ' A "id' estsummi.
divinaeobscuritatiquae. ' Conj., pro eorum AB esf. " omninoom. B. "Beo. . " "Cor. B*,AB quaeque.
" B*corr. unilalionem. u B* supra adscr. et qualiscunque. " B* adscr. ett. Rad. corr. B , pro
justum est AB jttsta. " B intiocafione. " Sic G et rad. corr. B, AB aut. " B posstbtle creaturae.
*° Sic. C et corr. B, pro exlentisAB exteniisunt. " A Esaias, sic ubique, B Isaias, sicfere ubique. A
" nisi om. B, ad marg. adscr. B*. " B' corr. de
quoniam. »3Rad. corr.*•B, AB possef,C ipse. »*B nec. *• SicCet corr. B AB responderit. '*AB vito<portK,G
maximis. "Agttae. AB«7ro_ofJi<m,Capophysi.
prophytis.
NOTAE. __. L1 .. .,
«Sic A, B om. titulum , B* atramenio adscr. C. xm, cujut titulut est quare a SerapMm atcttur
pwgalus fuisseprophetaYsaias
235 JOANNIS SCOTI 2J|
phim, sed unum ex angelis, qui nobis praesdrit, sa- j t phim angelum*»fiefi jussit, id est purgareprpphetam,
criflcare, id est, purgare propbelani theologi dicunt, non ipsi angelo, qul fecit, sed DW aftr1wW,*'|l
eumque, angelum dico, divinum eloquium nomine ipsum " Seraphim purgasse dicit prophetam. QWltS
1 vocare
Seraphim * propler fervidam et igneam et sensum beatus Dio^ysius velufr suuhi sequitur el
caelestem ablationem peccalorum, hoc est, pttrga- approbat. Subnectit quippe : Ef nnmquid ** Tgitur
tionem prophetae, qui dixit, se peccasse in verbis haec ratio verax esl? Aii ettim qtti ** hoc discil, id
***
suis, et in medio peccantis popnli habitasse, et ideo est, qui hunc sensuni protulil: Quomodo ittviha
purgatur, ut resuscitetur » in divinam obedientiam, virtut in omnia veniens iriiplet, subaudis orriiiia, et
ad praedicationem * videlicet peccntorum populo *. per '• omnia immensurabttiter perveriit**,ei oriinibus
Ea ° itaque, inquiunt, ratione angelus aeqtiivocus iterum ett invisibilis, "nonsolumquasi** db briittibus
Seraphmi factusest, ulper hoc significaretnr, quod superessen ialiter remota, sed el quasi bccutte iA
Omnes caelestes virtutes spirilualisignisvim obtr- ontnia permillent providassuusoperationes, sedlameri
neant. Seraphim quippe aut «incendens», aut «calefa- et omnibus " itilellectuaHbnsproportionaliter " sti-
ciens» interprelatur; calefacit * autem hominem et perlucet, et propriam illuminutionem ingerens pretib-
Incendit qualiscunque "virtus, per quam Deus purgat sissimis etsentiis, per eas quasi primtii iri sttbmuriiiqt
nos a delictis nostris, el illuminat mentem nnstram B se ** beneornate disttibttit; secundum ririiusctif&sqite
sapieniiaesuaesupervenienlibus • radijs. Eteloquium dispositionisconiemptativam mensurationem. LaUilat
unum ex Seraphim simpliciter * dixisse aiunt *», non quippe et docet ditinam virtuterri in' omhia vehieh-
circa Deum coilocalartm ", sed nqbit praeslanlium lem, et impientera " omnia.et omnia mfliii'» sui
purgativarum virtutum. Ea " ralione suum sensum diffusiones"penetrantem, dum sitomnibusinvisroifis,
affirmant, quod non dixil Scriptiira, unam circa quoniam superessentialis est et ao omnibus remdia,
Deum virtulum purgasse prophetam, sed simpliciter occulte in omnia providas suas actiorres perniillens,
igneam quandam praestantium nobis Seraphim voca- vel, ut 3*pr-oprie transferlur, pefvenfre facleris, ei
vit, quae mittiturmundare labia prophetae. dumsit ab omnibosremota.ineffabili quodamihbdo-"
omnibus inlelleclualibus creaiuris secundurii'unius-
§ 3. Alter autem nori riitriisinconsequenter" quan- cujiisque proportionem, hoe est, capacitatem supef-
dvm" praestiiil mihi apologiam, id esl defensionem, lucet, propriamque »• soanY*' iMOifiiiiationiefn ftHi-
**
tuperpraesentiiHsidrittd,hoc est.super praesenli quae- tiosissimis, hoc est, rhfra se conslittrtis se fjplsrW
stione. Sedilludaliumseu altefuai'* qui sit.subsilen- hene el ornate distribuit, jtixta mensuraiam tihrris-
ti6 reiiqnif. Apologia autem etdefensio et satisfaclio cujusque ordinis contemplationemi TJM jf^tinlulf
interpretaripoiesl.Atfenirn.aujapropriampurgafiiiat» C superlucet, ibi in Graeco *irq>atvrr«i,qUorVpdte^t
saerificdiionem mugnut ille, qui luric erat, iisionem tranferri snperliicel, vel superapparet, fet ilracet1.
fbrmans angelus, iri dbeendum divina theologum,in Similiier ubi posuimus ingerens, ibi in 6raet56
Deumet post Deum in praeoperatrkem ierarchiam re- £7X"pt5°'J<,'a s'i">r0 qno possumUsdicere ingeremt,
pbtittt. Dicit, inquit, qnia roagnus iile angelus, qui vel porrigens, vel eominendans. Quarii*•, it wjitr-
formaylt visionem in prophetico spiritu, et purgalio- tiutdicam,elperki propriitilexemplu,efii'"deftcieWtS
"
nem lablorum ejus sacriflcavit, eum docuit divina Deo ** omnibus remoio, verumtamen noVii WMnlffc
praecepta; ad lioc enim theologus, ipse videlicet ttiora. Ordo simul el seusus **: Ut apeftliis ffittiA i
Isaias, propriam " actionem purgationis non sibi ipsi" quam, hoc est, divinae virtutis in omtiia dislfmutW^
reposiih, ldest, deputavit", seo Deo, qui omnium pui1- nem, et per propria exempra, etsi deflcWirfraf;ftff
*•
galionum initium est; et in ipsa prima iefarchia, est, non omnino Deo similia, qrri oranibUsexera*
per quam Deus praeoperaretur, et in ceteris se- plis remotus esl, nobis tameu ceteris exefhftfs*
quentibus caeleslibus ierarchiis et bumanis purga- manifesliora suadeain, talia proferam paradigfnita.
toriam perficit virlutem. Quodergo Deus per Sera- So/aris radii disiribulionet in ptimari mateMm Wffi
VARIAE ECTIONES
«Cor.B*,ABnomina vocari. *C eloqniumnomirii reScraphim. 'SicCet• corr.B*,AB resuseifati^ *Cf»"T»
B*, ABC praedieandttm. * SicC, AB popufum, 3* corr. populis. Sic C et corr. B\ p'fo;'ea AB.el.
" Sic ,0
C, AB calefacta. » B «uperueiwnfiiu». • t t>p/icifer om., add. ex vers. et lett. graec. •* A «rffiwf
dixitse. " Corr. B*, AB collocaturum'.' *"•B et. *8Pro iriconsiqUenterA in" conseqnentem. Corr. B*,
AB quendam. " Sic AC, B alium. Exspecies : Sed ille alius seu aiteu
"
Corr. B* pra etin dbcuil *B
el docere, C ei doeuif. •' A pttraaf propriam, B putgat propriam. Sic C, AB ipse. "Corr. B*,itB depu-
tatione, C Isaias " purgatur propriam. " Corr. B*","ABCattgelo. " attribnil **
om. AB, ad marg. adscn B%
C altribuitur. Corr. B\ ABC ipst. *3COIT. B\ ABC non quid. Bad. corr. B, AB^uft*. *•«•
corr. quoniam. »• A in.' »' B provenit, B* corr. pervenii. **Corr. B*, AB qnas. ** "
Corr. B\ pro otHU-
bnt AB eomfhuniftas. proportionaliter om: AB, add. ex vers. et text, gr-ftc. Had, cbrr- B\ AB
sed. **A impiente. •'Corr. B'\ AB diffusio, C diffusionem. 3* ut om. C, " Sie C et eorr. B',A fli-
effabililer quomodo, B ineffabili quomodo. '•• Conj., A proprielalem, B proprietalem (punct. *dj. B% G
•• Sic C;AB constiiutas. *• AB ty%ef>v&o<ii, C egcltitisusa: **B*
propriam. J* Bsuam (punct. adj. 6'j.
marg. adscf/ qtiam scilicet dhiribuiionem. " per oni. A, B pro, B* corr. per. *' Corr. B*, AB''^'flpne.
*' AB ef ti. **AB deficientia Deo, B corr. deficieritiad Deo. *" Sic A, B,GNo sensus timul, JB'corr, «r<Jo
e(aeiisus simul, GOrde verborum similis ettensM. U Sic Cetcorr. B*, A omni non, B ommnlo|. t
S57 EXPOSITIONESSUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSII. 258
dtslnbutae, tmplent omniumlucidiorem,el per tam • j\ per caliditalem omnis materia corporalis formatur
manifestius proprios declarat splendores. Solaris, et reformatur a geherali vita, quae omnia corpora
inquit, radius, qui per spatia mundi hujus visibilis administrat. Propterea dixit: ad essenlias verocon-
extenditur, in primara materiam, id est, in aethera trarias reformationihus suis, hoc est, nimia sui
et superiorem proximum sibi aera bene distribu- frigidilate ad formationemstiam incommodas ipsa,
tus * eique diffususimplet lucidioremceieris mttndi caliditas, riullumvesligiuihexoccultato* 1 primitivae
partibus materiam, et aera videlicet, ut praediximus, suae operalionis manifestat. Pulchre aulem ait :
et aethera, quas duas mundi partes prae nimia sui absconso**primitivae operationis. Primd siquidem
subtilitate, nulla corpnJentia obsislente, ineffabili operatio ignis est caleficare, quae ** occulte in om-
celcritale et claritate solaris penetrat ' radius et nibus corporibus agere perhibetur. lnvisibilis enim
implet, el peream, lucidioremmateriam, etin ea * est caliditas. Qua autem ratione praeponilur **actio
manifestius ceteris proprios splendores declarat. calefaciendi aciioni illumiuanili, cum ulraeque
Accedens vero crassioribut maleriis, obscuriorem ignis sint, facile"occurrit, dttm pefaperle Videimus,
habet ditlributivam ," superapparilionem,ex itlumi- calorem plus penetrare corpora, quam lucem. Deusa
nandarum materiarum ad iUuniinaiionisdhtribnti- quippe lucem excludtint, calorem excludere ne-
vum habitum imporiunitale.Dum idem radius cras- 'B queunl. Et si quis dixerit, lux penetrat gtaciem, non
sioribus materiis, inferiori plane hujus aeris parti, autem calor, videat glaciem non vi luminis, sed ca-
quae exhatalionibus 6 aquatieis atque lerrenis cras- loris Solvi, quam si non intrarel, neque quidem sol-
sior spissiorque, quam superiores muqdi * partes veret. Polesletiam sic transferri : Ad vero comra-
efTtciiur, nec non et aquarum » naturae accedit, rie ,6 formalas contrarias essenlias nullum abscon-
obscurius superappariiionem sui distribuit, neque ditum " aliquod ex prima operationevestigium ap-
hoc ex tarditate matoriarum, quae Hlumiiiamlae paret. Ut sit sensus : In contrariis essentiis, quae
sunt, ad dislributivum babitiim illuminationis. Non contra naturam caloris *8forinantur, ntilluni vel •*;'
enim capaces sunt supernae lucis in tantum et ' saltem **obscurum vestigiuttiprimitivaeoperalionis,'.
perfectum habilum illuminationis.Sequitur: et paulo id est, caleficaiioiiisimprimit. Nix Siquidemel gLi- ^
post ex " hoc ad perfecte fere indistributum coar- cies prius desinentesse 3<, quam aliquod vesligiunt''
tatur ". Ac si diceret : Non longe " postmodum accipere 3t caloris. Qttid de salamandra dormienli'
infra crassiores materias , id est, crassissima in igne, saepe etiam frigiditate corporis extinguenle,
terrenaque corpora solida lucique aditum non dicenduiii? Et hoc amplvus, id est, el hoc amplius
praestantia, ut fere nibil sui luminis distribuat, argumenlum est, praefato videlicetarguraento am-
ipse radius coartalur ", hoc est prohibetur. C plius et apertius, quia his, quae non sunl cognata**,
Iterum ignis calidilas magis se ipsam distribuit per opporturid sibi hdbentia admittitur primum, hoc
in capaciora, et ad similitudinem bene convenien- est, quia caliditaSprimum perihittitur '* his cc-po-
tia el bene ducla; ad "* »ero reformationibus con- rihus, quae noh siint cognata •', id est, comiaturalia
trariat »* etteniias *" ipsa nullum absconso" prh caliditati, per opportuna corpora habentia conna-
mitivae operationis vestigium manifesial. Primum luralitatem sibi, hoc Cst, ipsi *' caliditali. Potest
paradigma ex solari radio, seeundum qualitatem et etiam in eodem sensu ita interpretari : Qilia non
capacilatem materiarum visibilem muiidmn >8irri- cOnnaturalibusper familiaria ad eam, caiiditatem,
plente el illuminante, assumitur. Secundum vero pertiiientia adducitur primum. Quod aperte snbse-
ex qualilate ignis, caliditate videlicet, quae plus quenlibns docet exemplls : Vtpote igniia faeiens dft
'
primitusque » eapacia sui et similia sibi cale- igneit facile mobilia, hoc est, calida facieris, quae
ficat, conlrarias vero reformalionibus, id est, facile ab igneis qualitattbus moventur in calorem,
frigidissimasessentias nullo modoreformat. Ideoque ef per haec aut aquum " aut alterum quid rioh *•
omnia frigida veluti mortna atque defbrmia, calida facile ignesccntium *» proportionaliter cateficarii.
vero viva formosaquenominari dicuntur **,quoniam **Verbi gratia, solaris calor primo aerem sibi **cogna-
VARIAELECTIONES.
1 Corr. B\ AB ea. »Corr. B\ ABdislribulor, C distrniuimH*. »C et corr. B\ AB pehitrat. • COrr. B\
ABC eam. * Ex vers. et text. AB disfriftufionem. • A exatlationibus, B exallationibus ( punct.
graec.
adsc. B'j, Gexalationibus. * mundi ofn. B. » Conj.,pro et aquarum, ABea quarum,'B' ' cor. eis quarum, "
G
easquarum. ' AC ut, B nt " (punct. adj. B'). "Bef. " A coortatur, B coarcialur* '* (punct. adj. B"). "non
om. C , AB non longo. '* A coanalur, B coarclatur (punct. adj. B*). Corr. B\ AB af. B*
ad marg. adscr. suis contraffas. ,6 B absentias (punct. adj B*). " Pro «tiscoiwoB*ad marg. adscr. corr. vel
absiontum. " B mondkm, sic saepe" B*corr. mundum, sic saepe, C mundam illuminante, unplcnte
assumitur. »• Slc C, A porimiluique, B porimilusque(punct. " B dicifur, B* corr. nicunfur.
* ' adj. B*).
ttel«dseoitrtitm _,. ,«».,.. " B corr. aot-
t
*• B exoccultato (punct. adj. et vel abtconsum supra adscr. B*; C ex occulto.
cohtum. ** B* corr. fluam. **A proponitur. " Sic C el corr." B\ AB faciti. »• Corr. B\ AB eontra-
ria, C eonfrarias. " B supra adscr. vel saltem abtcondilnm.
"
Sic C et corr. B\ AI3 cotorts.
**
m
om. ABC, supra adscr. B*. *•A «Kitttem. AB desinenleesl, B*corr desinenter est, Cdesmanressft B
sif accipere. " Corr. B\ AB cognita. »*B corr. admiititur. '* Sic C.et corr. BVAB8cog-
supfa adscr.
u
nitd. Sic C el rad. corr. B*. Ali ipsa. ".Sic C et corr. B\ pro aut quam AB-oufemiflWii."" non
on*.ABC, suprt adscr. B*. *»Sic C et corr. B\ AB igniscentium. ,*• AB tibi aerem. .;."
 ' '" . v >
250 JOANNIS SCOTI m
tum penetrat atque caleficat facili operatione, deinde A A explanationem divinae virtutis et illuminationis. Est,
per calefactum aera aquam frigidam, aut alterum inquit, commune et universale cunctis illuminalis
quippiam, quod non facile potest calefieri, naturali vel illuminandis—utrumque enim potest transferri ab
convenienlia caleficat. Plana sunt, quae sequuntur : eo, quod est f a»To*;ousvotf — principium illuminandi.
Juxia hanc. igitttr ordinationis rationem ', id est, Et quod est illud principium? Deus quidem tuttura,
"
juxta similitudinem Iucis et caloris, sttpernaluralis et vere, et proprie, ut luminis essentia, et ipsiut
ipsa omnit boni* ornalus visibiliset invisibilistaxiarr etseet videre causales'". Deus enim solus natura Deus
chia, divina scilicet virtus, quae lotiiis ordinis prin- est, et solus vere et proprie Deus est. Ceteri enim,
cipium est et princeps, congruae delucidationis, id qui dicunlur dii, aut falsi sunt, ut dii gentium, dae-
est proportionalis illuminationis, claritalem primo mones, aut si veri sunt, non per naturam, sed per
apparentem, ab occultis videlicet suis, in quibus per graliam dii sunt ", quibus per prophelam dicitur :
se ipsam inaccessibilis est, erumpentem in rerum c Ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes >. Ut lu-
naturam, copiosissimis, hoc est, quantum in copio- minis essentia, et ipsius esse causalis; «ut i" in boc
sissimis effutionibut, excelsissimis, proximis plane, loco apponitur pro " causali conjunctione; ac si di-
manifestat etsenliis, ef per eas, quae post sunt* es- ceret : Deus, qui solns nalura Deus est.ex hoc co-
tentiae, divinum * parlicipant radium. Eae * enim B I gnoscitur illuminatis principium illuminandi esse,
primae eognoscentesDeum, et divinam supereminen- quia luminis essentia esl. In ipso enim et omne lu-
ter * detiderantet virtutem, et praeoperatrices T fieri, men omneque »° illuminatum subsistit, quoniam et
quantum possibile 8, Deo • simih virlute " et ipsius essentia lux est, et ipsius esse causa. Omne **
actione " dignae effeclae tunt *•', et pott se " essen- siquidem, quod est, non aliunde ei esse est, nisi ab
tias iptae ad timilem virtutem, nt virlus, hoc est, eo, qui superessentialis esl •*, et causalis ipsius vi-
<uantum virtus uniuscujusque esseutiae divini radii dere. Inflnitiva " loco nominum posuit. Ubi pnlchre
capax est, deiformiter extendunt, copiose ipsis tra- datur intelligi, quod non aliud est et ipsi Deo et
dentet ex tupervenienle in eat clarilale, et illae ite- omni ralionali et intellectuali creaturae esse, et
rum, id est, quae post '* excelsissimas essenlias con- aliud lux esse, et aliud videre, boc est, intelligere
stitutae sunt, subjeclit tibi, supervenienlem tradunt gnoslica virtute. Id ipsum itaque ipsis est) esse et
clarilatem, et per singulas prima ei, quae est post lucere el videre. Esse enim ipsorum lux est et visio.
eam, tradit. Verbi gratia prima ierarchia mediae, Hoc deiforme et Deo simile permanet, quod proprie
media terliae, lertia quartae, quae est in homini- transfertur: hoc deiformiter et Deo similiter con-
bus, divinas tribuit illuminationes. Terlium sequitur stituens; ipse videlicet qui causalis'* omnium est.
paradigma : Ipsa aqua nonne et in omnesproportio- C ' Et quid est illud? Superposila ei post te unaquaeque
naliter pervenit? Ac si diceret : Nonne ipsa aqua, divina lumina per se '* in ittam transvehere. Hoc est,
qnemadmodum et solaris radius, et caliditas ignis, causalis omnium constituit, ut superposita quae-
proporlionaliter in omnes pervenit materias? Hunc cunque essentia subsequenti se essenliae divina
loauni propter intelligentiae facilitatem ila transtu- lumina per se in " illam transvehat vel su-
liiiiHS.Potest tamen plus expresse ", quamvis " ob- pervehat. "E7roj£CT«i5«o-9at »T enim et transvehere
strusius, interpretari, in eodem profeclo sensu : eos, supervehere, et invehere potest intefpretari.
" ••
aqua non quidem ergo et in omnes proportio- Ergo excetlentittimam caelestium ahimorutri dit-
nabter perveniens "? Tanquamdiceret : Nonne qui- potiiionem timul omnium reliquarum '• etsentiae,
dem ergo aqua et in omnes materias dislribuitur secundum quod consequensest post Deum principium
proportionaliter perveniens *°, hoc est, corrationa- mirantur, omnis sacrae et divinae seienliae et divinae
biliter et similiter perveniens " solari radio et cali- imitationis, tamquam per illas in omnes et not divina
ditati ? Huini siquidem radicitus occulte arboribusi tffaminafione distributa •». Ordo et sensus : Ergo
herbisque illabitur, deinceps gradatim in stipites ett mirantur, vel arbitrantur; rrfoKmm.enim et miran-
*°
thyrsos **,ramos, folia, flores, fructus. Esl ergo timul! tur et arbitrantur potest inlerpretari; plus tamen
cunclit illuminattt *' principium iliuminandi. Postt " convenit sensui in hoc loco mirahlur, quia ad lau-
paradigma ad propositum revertimur '*, hoc est, adI dem pertinet. Ergo mirantur simul essenliae om-
YARIAE LECTIONES.
1 B rationem ordinalionis. » Sic C et rad. corr. B*, AB bonis. ' Sic C et rad. corr. B*;
* Corr. B*, AB divino. * Pro Eae B* marg. adscr. Hae. * Cort. A tuper-
pro posf sitnf AB possunt.
eminentes, B* rad. corr. supereininenlem. TB operalrices." * B* supra adscr. esf._ »Corr.,'AB Deum.
" A virtutem, B iiirftttem (punct. adj. B*). " A actionem, Bactionem (punct. adj. B*). ": Corr.B*, A
te. " post om. B, ad marg. adscr. B*.' " Conj., AB expressiut. B*corr.
tffecta es. "Cor. B\AB*
" Conj., AB quam vos. 1Tin om. AB, supra adscr. B*. I8B* ad marg. adscr. dittribuitur,
expressiusque.
" Conj., AB pervenientes. »* Conj., A provenientes, B peruenienfes. " Conj., AB pervenienti, B* corf.
*" ABtirsos. " Corr. B\ AB illuminantis. "*B* rad. cow. reuertifttr. " Ex vers. et lext.
ppmemeBfes.*•
gr., AB••et. B casualis, B" corr. cattsaiis. " B sunt dii. » B*corr. et. **Corr. B*,''*AB pro qtd appo-
31 B omnem (punct. adj. B*). esf om.^B, supra
nitur. komnemque, B omnemque(punct. adj. B").
adscr. B*. *»Emend., AB infinita. •* B casualis. *» seom. B, ad marg. adscr, B*j ..'*tnjojriu **A% supra
adscr. B*. " AB iitoxm«a6«t. 3,B'admarg. adscr. dispositionum. *°Corr.B*«ABdtsiribuli. et ora. B.
241 EXPOSITIONES SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. 242
riium' reliquarum caeleslium essentiarum disposi- A sunt primae, parlicipant quidem inferius igneam
tiones 1. Quid mirantur? Exccllenlissimara caelestium virlutem Seraphim, sapientem scienlemque Cheru-
animorum dispositionem, secundum quod conse- bim virlutem, Dei susceptoriam virlutem Throno-
" rum. Et ad primas aspicientes'*, ef per eas, primas,
quens est, pOst Deum. Et quid de ea mirantur \
hoc est laudanl? Quod sit principium post Deum ut " imilatione divina *••praeoperalivedigne faclas tn
omnis sacrae et divinae scientiae et divinae imita- deiformitatis possibile reductae : hoc est, ad primas
tionis, tanquam per illas, excellentissimae videlicet essentias mediae convertuntur, et per eas, primas,
dispositionis essenlias, in omnes ceteras caelestes, merito digne faclas in similitudine divina praeopera-
et in nos homines, qui humanam participamus essen- trices in deiformitatem possibilcm reducuntnr, id
1Tsecundae. Re enim saepis-
tiam, divina ' illuminatione distributa, quoniam per est, sursum ducuntur
illas divina illuminatio distribuitur, ac veluti post sime pro rursum ponilur. De ullima aulem caele-
unum et primum omnium principium, Deum dico, slium ierarchia, deque humana subintelligendum re-
et proximum subslitutae sint ». Propler quod et liquit. Ut enim secunda participat virlutes primae,
omnem sacram et Deo similem operationem in Deum ita lerlia virtutes secundae, et quarta tertiae, ac si
18
quidem quasi causalem referunt. Subauditur, angeli: ignea et sapiens et sciens Deique susceptoria virtus
deinde primos 6, hoc est, in primos deiformes intel- B primum a Deo in primam, secundo per primam in
leclus tanquamprimos operatoresdivinorum, luminura secundam, tertio per secundam in terliam, quarto
videlicel, ef magistros. Ac si diceret : Quoniam per terliam in quarlam descendit ierarchiam ; gra-
excellentissima caelestis dispositio immediate post datim siquidem '*, non amen aequaliter. Et iterum
Deum est, propterea inferiores virtutes omnem suam quarla* 0 perterliam, tertia per secundam, secunda*'
sacram Deoque similem operationem in se ipsas per primam, prima per ipsum Deum in praefatas
referunt. Sed primo in Deum, et consequenter in reducitur virlutes. Dictas ergo sanctas proprielates,
primos intellectus, qui primi operatores sunt et quarum parlicipatio per primas post eas subsislentet
magistri divinorum, seu luminum vis subaudire, seu fiunt, ipsis illis " post Deum tanquam ierarchiis re-
mysterlorum, seu arcanorum ceterarumque similium. ponunt. Praedictas ergo, inquit, sanctasproprietales;
Sequitur recapitulatio inlerpretationis norainum pri- proprium enim angelici ordinis, qui ultimus est,
mae ierarchiae. Non T ergo prima sanctorum angelo- purgationes »* prophetarum celeraeque operationes,
rum disposilio magis simul omnibus habet igneam " quae divina bonitate largienlein humana peragunlur
proprietatem? Ac si diceret: Nonne, quamvis omnes natura **.Quarum proprietatum perprimas essentias
caelestes virtutes ' habeant igneam 10proprietatem, subsistentes '* post eas fiunt parlicipatio. Reponunt,
hoc est, purgativam operalionem, magis taraen ceteris " id est, referunt, 6 ipsis illis ierarchiis, tanquam post
primaierarchia, cujusprimusordo Seraphim nomina- Deum, hoc est, quoniam post Deum sunt. Quod
tur, id est, incendentes vel calefacientes? Eteffusam breviter possumus colligere : angelicus ordo sanctas
divinae sapieniiae traditionem, et mysticum excelsissi- proprias operationes non in seipsum, sed in ipsas
mae diviriarumiltuminalionumscientiae ; subauditur, ierarchias, quae post Deum sunt, quoniam ab ipsis
magis omnibus habet prima dispositio, cujus ordo accepit, refert. Pulchre autem dicit: quarum par-
secundus Cherubim dicitur, id est, multiludo scien- ticipatio subsistenles fiunt, quoniam omnis caeleslis
tiae, sive effusio sapienliae. Et sessivamproprietalem essentia proprietatum suarum et flt et dicitur parti-
gestantem divinam susceptionem significantem; simi- cipatio. Potest tamen facilius interpretari : dictas
liter snbauditur, magis omnibus habet divinae sedis ergo sanctas proprietates, in quarum parlicipatione
proprietalem, quae Deum geslat, divinamque recep- per primas post eas " subsistenles fiunt. Quoniam
tionein signiflcat, prima ierarchia, cujus terlius ordo enim in Graeco est uv psTouo-ta,quaruuiparticipatio,
nominatur Throni, id est, sedes. Omnes igitur caele- et in quarum parlicipatione potest intelligi; pnovaia
stes virtutes habent" igneam vim et effusionem:sa- quippe et nominativus casus accipitur, et dativus
pientiae et mysterium scientiae et divinae sessionis ~ pro ablativo ponitur *».
receptionem, magis tamen ceteris omnibus prima § 4. Aif ergo haec dicens, vei sicut proprie inter-
ierarcliia. Ipsae vero supposilarum disposiliones es- pretatur : dixit ergo qui haec ait, hoc est, qui hunc
sentiarum ignea sapienti et seienti " Dei susceptoria sensum protulit depurgatione prophetae a Seraphiin,
virtute " parlicipant quideminfra. Ipsae, inquit, dis- tiisionem ab illa, divina scilicet virtute, susceplam
positae essentiae mediae ierarchiae, quae supposilae fuisse theologbper unum operantium nobis sanclorum
VARIAE LECTIONES.
* Sic AB. * B a. m. * B corr. a. m. AB mtraf«r. * A divinam. * Corr.
superscr. consequens. * B igneam habet proprietalem. * B cae-
B', AB sunf. 6 B* supra adscr. in primos. T B corr. Nonne.
lesles virtutes omnes. *• igneam om., addidi ex conj. '' habent om. AB.ad marg. adscr. B*. " Emehd.
" B* corr. suscepto-
pro sapienti et scienti el AB sapiencie sciencie B corr. ef sapientem scientemque.
riam vtrlutem. '* Ex vers. et text. graec.AB sapientes. '° B"corr. in. " Rad. corr. B, AB divinam.
" Conj., AB dicuntur. " AB subsistenloria. '* A quidem. " Corr. B*, pro quaria AB tertiae.
Conj.,
11Rad. corr. B*,AB secundam. " Rad. corr. ,a •* Corr.
B\" ABt//itts. B* supra adscr. esf purgationes.
B\ AB naturae. " Corr. B*, AB subsistentis. A referlur. " Emend., A eum, Bea. "Corr.B", A
B positus.
243 JOANNISSCOTI 2U
ef beatorum angeforum, et ante tiiuminativam ipsius, A, plane, et este et bene ette, etiam ipsis tumme mijnt^
angeli, manuductionem, qua duxit ' theologum, in tis " est viriutibus. Quod ergo prophela videt Donuy
illam sanetam, visionis plane, contemplationemre- num sedere super excelsissimas essenlias, reiiioiaa}
posuitse, hoc est relulisse, in ipsum videiicet Sera- ab oniiiibus ipsius " superessentialitatem, et quod,
phim, a quo et per quem " visus est ptirgare pro- universaliter omnium excelsissimorum et ab oinni
plietam. Et sedere videt excelsittimas essentias, id intellectu remolissimorum remolissimus sil, elquod
esl, superexcelsissimas essentias, qaantum in stjm- neque primae essentiae similes ei sint, onini siqui*
bolis dkendum, hoc est, quantum per symbola dici dem similitudine relinquiiur, quainvis, ut de eo di-
potesl, quod ineffabile est, posf Deunt et circa catur aliquid, ex crealtira similitudines ei adhibean-
Deum collocatat, superprincipalem summitalem , tur, significat; quod autem piir.cipium sil omnium
superessentialem videlicet bonilatem. in tnedio et cattsa substantilica secretumque et immulabile
superfirmilaiarum ' utrfuftcm-supercolloealami Bre- et singulare fundamenlum, per 18cardines tenipii,
viter commeraorat visionem prbphetae, qttae sic circa quos.omnia, quae moventur, volvuntur, duin
in hebraica veritate scripta est; Septuaginta in seipsis immutabiles pernianeant, mystice figura-
enim prae manibus non habemus, quos * sequitur lur. Deindeeasdem sanclissimorumSeraphim edoctut
Dioriysius: i Vidi Doininum sedentem super solium B B esf deiformes virtutes; sacra quidem ipsorum cogno
excelsum et elevatum, et ea, quae sub ipso erant, minatione, quod est ignitum, de quopaulo posl dice-
implebant templum. Seiaphim stabant super illud, mus, quantum possibile subintroducere in deiforme
sex alae uni \ sex alae alteri. Duabus velabant fa- ignilae virlutis anugogas. Ipsorura, inquit ", cogno-
ciem ejus, et duabus velabant pedes ejus, et duabus minatione — ulrique euini Seraphim nominantur -*
volabant et clamahant alter ad allerum et dicebant: quae esl ignitum, de quo iguito paululum posterius,
Sanctus, Sanctus, Sanclus Dominus Deus • exerci- qiiaulum nobis possibile est subinlroduceie, nos
luum ; plena esl omnis terra gloria ejus. Et commola dicemus. Edoclus est prophela anagogas, hoc est,
sunt superliminaria cardinum a voce clamantis, et ascensioneseorum Seraphim iu deifurme ignitae vir-
domus impleta est fumo thymiamalis '. Et dixit: luLis.Intellectu quippe nominationis erudilus esl ifi
Vae mihi, quia lacui, quia vir pollulus Iabiis ego ascensionibus eorum in deiformem ignilam virtutem*
sum, et in medio populi polluta labia 8 habentis ego Ignea siquidem virtus Deo similis est, quantum sen-
habilo, et regem Dominum exercituum vidi oculis sibilibus creaturis similitudo ejus imprimilur. Hiac
meis. Et volavit ad me unus de Seraphim, etin et ipse ait: i Ego sum ignis consumens >. Alatum
manu ejus calcutus, quem forcipe tulerat de altari, vero expanta tacra formatione in divinum in primit,
et teligit os meum el dixit: Ecce teligi hoc labia C in " mediis, in" utlitnis inleltectibut absolutem et
tua et auferelur iniqiiilas lua». Didicil igitur* visio- altissimam exlentionem, boc est, per expausam sa-
nibtts ipsetheologus, quia juxta omnem superessen- cram lormationem " alarum ; expausas quippe Se-
tialem tupereminenliamincomparabiliter supercollo- raphim alas propbela vidit edoctus absolutam, iii
ealum ett divinumtimul omni vitibili invitibilique'" est, citivolam et allissimam extensionem, conleui-
virtule. Didicil, inquit, Isaias " visionibus suis, quia plalione videlicet in Deum, in primis, ih mediis, ia
solus Deus superessentialis est et superemiuens et ultimis intelleclibus; unaquaeque enim caelestis es-
incomparabililer supercollocalus omni visibili invi- senlia, ul in superioribus traclalum est, priinas "<H
sibilique " virtule. Potest etiam interpretari: in- medias et ullimas virtutes habel. Alae itaque ex-
comparabiliter supercollocalum est divinum omni pansae altitudinem intelligenliae symbolizant. Sed et
visibili invisibiliqne virtute. Divinum autem dixit eorum muUificumet multiforme vident iniellectualit
ipsum Deum, usitatissimo Graecorum more. Ipsi theologut, et alit dislingui, 6am tubtut pedet et eattt
enim dicunldiof el flitov,hoc est, Deusel divinum. subtus facies visionem, et eum in mediit alit temper
Atqui '*, vel et quidem, a superioribus subauditur : motum. Hac trilormi alarum disiinctione ab ipr»
didicit •*, quia omnium esl remotistimorum, vel n plane visione reductus 6st propbela, id est, sursum
" excelsissimorum, sttpereminens subaudi, ut uni- ductus in eorum,
quae visa tunt, cognitionem,mani-
vertale, subaudis divinum, nequeprimis eorum, quae feslata ei altissimorum mtellectuum multiviaet multi-
sunt, estentiis timile. Quae enim esseulia superes- vida vittute; hoc est, dum mauifestata est ei,
sentiali similis esse potesl? Adhucet omnium iptum, propbetae, altissimorum intellectunm muitiplex in
divinum videlicel, principium et causam substanti- viis suis, et in visionibus suis multiplex virtus.
ficameste didicit, et eorum, quae sunt, secreia singu- Quid aulem tripartita alarura distinctio subsi-
larilale immutabile fundamentum ; ex quo, divino nuat **,consequenter adjungit dicens : El " eorum
VARIAE LECTIONES
' B*rad. corr. dixit. • Corr. B*. \Bqno4. ' Corr. B*. AB tuperfirmalum. * Corr. B*, AB «uiY
T AB limiamqlis. " Corr. B, AB faoitw
*B«ei alieni, B' corr. tex alae utti." * Deus om. *A.
• B erao. " B intiMftW/ivitibilique. A esaias , B " corr. ysaias. " Emend., pi*ovutbilt tnvm>
bilique A invislbilitnvisibiliqne, B invtsibili visihilique. B* supra adscr corr. At qutit. "EmtM;
AB dicit. "Bet. "B* rad corr. inviis. " ipsius om. B. 18B* margi atiscr. de catdtmhutjem*
'»inautf om. B. »• in om., addidi. ex conj- " B* supra adscr. ef mediit et in. **EmemnyABfoF"
pli. *
mationum. **Emend. B *, AB prima. »* B corr. tnstnuaf. »' Rad. corr. B \ AB ut.
246 EXPOSITIONES SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DIONVSII. 246
sacra formidine, quam ' habent supermundane in A alae aul cariiatis hiformem ralionem, qua Deura
alliorum et gravibrum superbam el audacem el im- sutim, et omnia quae facla sunt, quoniam ab
possibitem scrul.itionem ; a snperioribtis subaiiditur : eo "facla sunt, diligunt, insinuat, aut actionem
et edoctus est idem » prophel.a eorum, Seraphim, et eoiilemplalionem suam, aut geminam theo-
saera formidine, hocest, pio a stoque iimore, quam logiae partem, quarum una est afflrmativa, al-
formldinem 8 habent supra hunc sensibilem mun- tera negativa, una Deum induit, praedicando de
dum in superba el audaci et impossibili scrutatione eo omnia quae sunt, allera exuii, negando eum
alliorum, seu diviuorum archanoruni , quod * per csse qnid eorum, quae sunt et quae dici possunt.
duas alas facies velanles innuilur, etsuperba ct au- Ambae tanien verae sunl, idque ipsum conflciunl,
daci et impossibili sciulatinne graviorum, seu pro- quamvis videuiiliir contradicloriae. Sed el illam di-
fuiidioriim, seu videlicet divinoruiii inyslerionim, vinam et multum pretiosam ujivwStav" erudilus esl,
quod per duas alas pedes tegentes * signifiraiur. formanie v.sinnem angelo secundum *» iitrfufeni*' ipst
Uhi auiem posuinnis s^perbam », ibi in Graeco est lheologo,ettradenie propriam sacram scientiam. •Yuv»-
aMaSv, pro quo possumus dicere superbam, vel Sia-jdicil. « Sanctus, Sanctus, SanctusDomiiius Detts
promptain,. vel voluutariam, vel Jioitam, vel se exerciluuni». Iu uuo hymuo suniina bnnilas in tribus
ipsam proiiiiltentein. Et in commenstiratiom Deunt U substantiis laudatur. Esl enim nuaessentia in tribus
imitaiitium actionum incessabUeet atlivolum semper substanliis. 'T^VUSIRautein *' coraposittim nomen
motionis. Hic iterum ' biibatidiiur, edoctus est; et est ab V/.VMet (BSIJ,hoc est, a laude et canlu **.
esl sensiis: per duas alas, qnibus semper volabant», 'TftveoSiaeniiii est laus ciim caiilu. De qua laude
inlellex.ii propheta incessabilemet aliivolmn semper eruditus esl lheologus, dum fnrmat angelus visionem,
irionim in mensura aclionum, quae • Deum semper et secundum virluiem ipsius theologi laudis my-
iinitantur. Facies ilaque Domini est sedentis super slerium tradit. Docuit ergo eum el hoc, id est *6, de
suliuni, hoc est, super excelsissimas caclestes essen- eo (|iiod sequitur, quia purgatio esl quanlutncumque
tias siiperessemialis ipsius altitudo, qua super omnia purgatis, ipsa divinae clarilatis incoqnilae, quantum
et ab omiiibus remotus cognoscitur, quam Sera- possibile, participaiio. Est igilur purgatio omnium,
phint ceteraeqite eaelcsles virtutes 10aspicere trepi- qui spirilualiier purganlur, quoqtioniodopurgantur,
danl ", ne forte veliiti superbo et audaci et impos- participalio divinae clarilalis incognitae, hoc est,
sibih contuitu incaule de ea aliquid » scrutenttir; divinae intelligentiae, quae superat omuem intelle-
« inscrulabilia enim sunt judicia ejus, et investiga- ctum, quantuni possibile est rationahili et intelle-
biles yiae ejus in orhni tempore». Qni videlicet divi- ctuali creaturae eam participare. Haec aulem ea
nae altitudinis faciem territi Serapbim duabuS suis r ipsius Divinitatis remotis cattsis, in qua omnes sa-
alis obtegiint, timentes eam intueri. Pedes autem cros *T intellectus superessenlialiter occultationeper-
sedenlis super thronum sunl profundissima ipsiits ficiens, altissimiscirca se virlulibus manifestior *»quo-
in" universali treatura, qnam condidit, vestigia. modo est, et magis semeiipsam munifestat et dittri-
Quos duabus aiis contegunt caelesies virtutes, li- buit. Sed ttnde se manifestat et manifestiorem se
mentes scrutari. quomodo Dominus, quum sit super facii"? Diim ipsa ab occultis suis erumpit »', ex
omnia, diffundilur in omnia, el ubique est, sine quo ipsius plane Divinitatis remolis causis omnibus inco-
nibil esse potest, quoniam eorum, quae sunt, essen- gnilis. In qua occultatione Divinitalis omnessanctos
tia et-stibstaniia ipse est, cum sit superessentialis et inlellectus invisibiliter ipsa clarilas perficit. ln hac
supefsubslanlialis. Dttabus tamen alis semper voli- sententia pulchre datur intelligi, non aliam claritalem
tant * aelernae suae actionis commensurabili motu, dixisse, nisi Verbura Deum, videlicef. fllium, qui in
quoniam in enm semper inspicere concupiscunt, et secreiissimis sui Patrissiiiibusom.es sanctosperflcit
reverenter l* eum quaerunt, ne in ejus contempla- intellecius al in primordialibus suis causis, ac veluti
lione ullos incurrant errofes. quibtis ab ineffabilis et ex luce Divinitatis inaccessibili instar clarissimi radii
incomprehensihilis claritatis ejus contuitu digni vi- procedit, prinsquam seipsum proximis sibi virtUli-
deantur excludi. Senafnm autem alarum eorirm di D bus manifestiorem fse]" facit3»,etquomodo esl, id est,
stinctionis le in has binas tres 1T divisiones multi- '*
quomodo manifesiatio ipsius polest iieri, et magis
plex inlerpreiatio est. Nam quod senae sinl ls, et se ipsum ceteris 8»manifestat ei distribuit. Ef haec
nnturae angelieae inlelligibiliumque ipsius motniim est. ipsa purgatio et illuminalio et perfectio, ipsius
perfectiouem incunctanter significal. Binae '* vero videlicet participatio. Potest et sic inierpretari: Haec
VARIAELECTIONES.
1 Corr.B*, ABai/t. » Corr. B\ ABidesf. 3Corr.B\ A Bfortnidel. * Corf. B *, AB quam. "ttveian-
tes. 'ksuperba. T Couj., ABtfanue. * ksupervoiabant. • Conj., ABnui. 10caeteslesom. B. " A frapt-
* corr.
danf. '* B. aliquid de ea. "" in om. AB, stipra adscr. B '. '* B supervolitanl,
* B semper'"volitanti
" Conj., AB reverentur. Oorr. AB dislii.ctio. " A ler. '* B COIT.swnf. 10 A bene. A aitf.
" B *-marg. adscr. ymhodiam i. e. tqus .iiyina. ** Corr. B *, ABsecundam. " Ad marg. corr. B *, AB
visionem. "* Corr. AB nul. " 'TUVMSK — cnntuom. B. "' Emend., AB idem. " EinernL, AB sacrat.
*»B* ad marg. adscr. fil. " (i:>iT B *, Att jecil. • •• A irninipk. " itad. corr., B \ A imellectibut.
***esunervacaiiKiiinessc viileiur. 33Coir. B*,ABfecif. "efom. AB.infra adscr.B*. 8»l'ro ceteritkquiceterit
Corr. fi qui ceteris (punct. atij. B').
 "^
24f JOANNISSCOTI 248
autemex ipsius Divinilatis remotis causis *, cujus* A aut sacerdotet purgans aut itluminant, ipu dicitur
omnes sacros intellectus superessentialiter perficit. purgare et illuminare, per iptum purgatit ordinibus,
In nullo' lamen distal sensus. Deindeex secundis aut per se in teipsum reponentibut proprias tacrat opera-'
novissimisaut nostris intellectualibus virlutibus, quan- tiones; hoc est, dum purgati ordines per ipsum
tum ab ipta unaquaeque secundum deiforme extilil, summura sacerdotem per se in ipsum proprias sacras
sie manifestam tuam iltuminationem conducit ad pro- operationes referunt, quasi ipse fecerit " quod ipsi
prtae occullationit * laudandum ignotum. Postquam, faciunt: sic et propriam purgativam scienliam et vir-
inquit, divina claritas ex secretis suis erumpit *, ac tulem, ipsepurgalionem theologiperficiensangelus, in
primo omnium excelsissimis sibiqueproximisprimae Deum quidem veluti causalem, deinde in ipsum Sera-
ierarchiae ordinibus manifestiorem se apcrit, conse- phim, tanquam primo agenlem summum sacerdolem
quenter sic manifestam suara illuminationem, hoc reponit. Similitudo sequilur : veluti fortassis quit
est', in manifestam suam illuminationem conducit, dixerit, cum angelica reverentia purgalum edocent;
vel, ut aperlius transfertur, congregal. Unde cohgre- hoc est.ila loquilur angelus ad prophetam, tanquam
gat? Ex secundis aul novissimis, hoc est, ex secundae si quis angetica reverenlia dignus purgatum aliquem
aul terliae caeleslis ierarchiae Tordinibus, aul ex no- doceret, quomodo, quo ordine purgalus sit. Quia in
slris intellectualibus virtutibus, ex humana videlicet JJ fe, o purgate a me, qui te purgavi, perficiendat
ierarchia, quantum extilit, hoc cst, quantum substi- purgationis principium quidem est excelsum, vel sicut
tuta est ab ipsa divina claritate unaquaeque virlus proprie transfertur remotissimum, ef essentia •* et
vel ierarchia, secundum deiforme *, id est, juxla di- creator, et causalis, primasque ettenlias ad esse addu-
vinam simililudinem. Ad quid congregat? Ad pro- cens, et circa se •' collocaliont •* continens et obser-
priae plane occultationis laudandum ignolum, hoc vans inconversabilesel casu carentes, et seipsummo-
est, ut secrelissima omnibusque ignola ipsius laudent vensin primas " propriarum providarum operationum
mysleria. Lucef aufem, ipsa divina claritas, per sin- participaliones. Hoc enim haec me docent ait ipsiut
gula generaliter, sed quo modo.quo ordine? secundis, Seraphim manifettare missionem. Hec, inquit exem-
inquil, per prima, et si oportet breviler dicere, primo' plum veluti loquentis " ad purgatnm prophelam de
ex occulto, secreto videlicet suo, ad manifestum du- causa et ordine purgationis suae, qui me docuit haec
citur per primat '• wrtufes, subaudiendum reliquit: de purgatione prophetae, missionem ipsius Seraphim
secundis, per secundas " vero terliis, per terlias manifestare ait. Ac si diceret : Non ego Dienysius
quartis in " manifestum ducitur. Hoc ergo theologut hanc similitudinem introduxi, sed ille, qui me docuit,
didicit ex luceducente '* eum angelo. Ac si diceret : qttid missioSeraphim" 7significaret". Et mox "qnasi
ex angelo, qui eum in lucem intelligentiae, visionis C ad verba 30loquentis angeli **ad prophetam reverti-
introduxit. Hoc est : purgaiionem et omnet divinat tur. Summus autem sacerdos et post Deum dux ipu
operationet, per primat etsenlias retucenles, in omnet praeslantium essenliarum ornatut, a quo ego purgare
reliqttiat ditlribui tecundum uniuscujusque ad deificat deiformiter eruditut tum. Ordinem Seraphim alque
*"
participationet '* analogiam. Explanationis non indi- ornatum veluli unum summum sacerdotem et post
get. Propter quod et ignite purgalivam proprielatem Deum ducem nominat; non aliam ob causam, ul
ipsis Seraphim contequenter post Deum " reposuit. opinor, nisi quia tanta unilas est " caeleslium ani-
Quoniam, inquit, per primas virtutes omnis divina morum '*, ut, quod unus agit, omnes unanimiter
operalio reliquis dislribuilur, propterea ipse angelus agere intelligantur.". Ipte igitur ett, summus sacer.
purgationem propbetae, quam inslar ignis ipse pro- dos videlicet Seraphim ornatus, per me," o lsaia **, (e
prie peregit, ipsis " Seraphim post Deum relulit, purgans, per quem propriat providat aetionet ex
quoniam a Deo per Seraphim visus esl angelus pur- occullo et jam in nos, qui angeli sumus, produxit ipta
gareprophetam. Nihil ergo inordinatum, si"purgare iotiut causa et opifex purgationit, id est, omnium
'• Finis solu-
theologumdicitur Seraphim. Sie enim Deus purgat inlelligibilium et ralionabilium virtutum. *•
omnes, quoniam " totius purgalionis est causa. Deinde tae quaestionis : Haecille quidem docuit me, id est,
inlroducit: subaudilur dicen- D quod " de hac quaestione dixi, ille quidem docuit
exemplum magit autem,
dum; proxime enim utemur exempto,hoc esl, proxi- me. Quis autem ille, ignoramus; argumentamur **
mo causae, de qua agilur, utemur exemplo. Sicut tamen aut *' ipsum Paulum apostolum, cujus
secundum nos '• summus sacerdos per suos ministrot erat discipulus, aul Jerotheum, quem in libro de di-
VARIAE LECTIONES.
1 B causis remotis. * Pro cujus B'corr. est otiae. ' Corr. B*, AB nulla. *B occultionit, B*
om. AB, supra adscr. B*. T ierarchiae caelestis. • Corr. B\ A
corr. occullalionis. * Sic AB. • esf
crfi forme. • B* corr. primttm. " B" primas per. " Corr. B*, AB. secundis. " in om." B. **Conj.
AB tuce dicenie. '* A parlicipationis. AB eum, B corr. deum. *• Corr. B*, AB tpse. " «t om. AB,
adscr. B*. " B* supra adscr. et Deus. " Corr. B*, AB quorum. " Corr. B*,»*AB non. B dixerit, B*
** kelessenlia om.A. "se om. B, supra adscr. B*. Rad. corr. B, AB eollo-
stipra ariscr." corr. fecerit.
cmionem. Corr. B\ A prtma.B prtm. " B loquentisveluti. " B" ad marg. adscr. ipsius Seraphim.
*" A significarit. *' Pro mox k non. " Rad. corr. B\ pro ad verba, AB adverbia. " angeli om. A **pott
om. AB, ad marg. adscr. B*. " esf om. B. ,T»*B' adscr. esf. " B tnfe/figunfur. "Pro me, o Ytata, K
meo esaias, B me oysaias, B corr. me oysaia. B providas proprias. " Corr. B", pro quidem AB o«ta esl.
*• Corr. B*, Aam, Boutd. *• B* corr. argumentamut. *»Aaufeni.
OM EXPOSITIONES SUPER IERARCHIAMCAELESTEM S. DIONYSH. 250
vinis nominibus magnis laudibus exallat. Quisquis A . Dei videlicet, magis amabilemcontemplalionem'•, hoc
autem fuerit, qui tantum virum edocuit, sapienlem est, per conlemplatioitem praesentis quaeslionis,
fuisse non dubitabimus *. Sequitur: Tibi autem, o Ti- quae eis magis celeris amabilis est.
mothee, ego trado, quae ab illo didici. Tua * autem CAPITULUM XIV.
concesserim inlelleeluali et discreliva scientia, aut alte- Cujus lilulus esl.:
ram partem dictarum causarum absolvi dubilalione, Quid significat angelicus numerut >.
et eandem honorareante allerain, tanquam consequens § Et hoc aulem dignum, ut aeslimo, intellectuali
et ralionabile et aeque verum habentem. Quoniam, cognilione, quia " eloquiorum de angelis traditio mil-
**
inquit, praesentem quaeslionem duobus modis rese- lies millia esse ail, et decem millia decies millies,
rari posse diximus. Aut enim purgans prophetam secundumnos sublimissimos numerorum in se ipsam
angelus Seraphim nomine proplerea vocatus est, revolvenset multiplicans. Dignum est, inquit, intelle-
quoniam illud nomen omnibus caeleslibus virtutibus ctuali cognitione, id est intellectualium rerum scien-
commune *; inest enim omnibus communiter, quam- tia ", quid de angelicis numeris divina Iradit Scri-
vis * non aequaliter, ignea purgativa vis, quae • ptura. Ipsa siquidem tradifio maximos numerorum
Seraphim signiflcare ipsa nominis interpretatio ma- terminos secundum nos in seipsam revolvit, et in
nifeslal. Ila quippe quidam praesentem quaeslionem B seipsam multipiicat. Non enim ipsa traditio infini-
solvere conantur. Ac * quid mihi probabilius vide- tae numerosilatis angelorum terminos in his numeris
tur, qui excelsissimorura intellectuum propriam ap- comprehendit, neque deflnit; perspiciens vero
pellationem propriasque. virtutes ultimis angelis no- nostrae rationis adhuc mortali habitaculo coartatae
bisque praesidentibus Tnullo modo convenire disse- inflrmitatem, ila ut ultra denarii numeri cubos ",
rui. Proplerea angelus, qui purgavit prophelam, eosque per seipsos multiplicatos, hoc est, millies
Seraphim vocabulo nominatus est a theologia, quo- niillia, ejusdemque iterum denarii in millibusdecera,
niam ipse suam propriam operalionem, qua purga- quia ab eo nascuntur ", per seipsum multiplicali
vit prophelam», cujus labia mystico letigit calculo, quanlitatem, hoc est decem millia decies millies
non in seipsum relulit, sed in ipsum Deum, qui non possit ascendere, quoniam inflnitalem altiorum
lotius purgationis causa est et principium, et ipsum* numerorum neque valet perspicere, nec nominare.
quasi summum sacerdolem Seraphim, per quem vi- Tanta enim vis numerorum est, ut ductus inflnilus
sus est prophetica labia mundare. Concesserim ego, exislimetur. Per hos enim >*humanae raliocinalio-
tua inlellecluali et discreiiva scienlia aut altcrani ni coraprehcnsibiles et nominabiles numeros infiiii-
partem dictarum causarum ", id est, alteram dua- tam caeleslium mulliludinem voluil siguificare. Usus
rum praediclarum solulionum ab omni dubitatione siquidem frequentissimus divini eloquii est, per
absolvi, tamque incunctanter roborari, et eandera, finita inflnita innuere. Hoc aulem scriplum est in
absolulionem videlicet,quaetuainlelleclualis scienlia Daniele propliela , ubi ait : < Aspiciebam, donec
et absolverit el roboraverit, honorare anle alleram, throniposilisunt >.Et: i Anliquusdierumsedit, vesti-
"
et unam aul penitus respuas aut in comparalione mentum ejus quasi nix candidum, et capilli capilis
alterius parvipendas, tanquam quod consequens " et ejus quasi lana munda, thronus ** ejus flammae
ralionabile et aeque, hocest, 13recte verum habuerit. ignis, rotae " ejus ignis accensus; fluvitts igneus
Aul, si neulra **illarum tibi sufficit", a te ipso quid rapidusque egrediebatur a facie ejus, millia niillium
vere vero " vicinius" invenire concesserim, auf ab al- minislrabant ei, et decies millies cenlena niillia
tero, cujus intelligenlia et meam et tuam superat in- assistebant ei >. Ita Vjeatus Hieronymus transtulit.
tentionem, dicere, Deovideliceldante, sive tibi siveal- Sanclus aulem Dionysms anliquam secutus est iil-
teri.a quo discere volupris,efpriusrecipienlibusangelis, terpretationem. Et per hos, numeros, aperfe signifi-
ab ipso videlicet Deo, qui omnium conlemplalionum cans, ipsa traditio, innumerabiles caelestium essentia-
lux est et causa et effectus, et angelorum amicis, rum ordinationes. Mulla enim sunl beatae militiae
summis videlicet hominibus, per quos mysteria, supermundalium inlellectuum, infirmam el coartatam
JJ
quae a Deo recipiunt, angeli inferioribus se aperiun- superantes malerialium secundum nos numerorum
tur, nobis revelare subauditur concesserim, per ejus, commensuritionem. Hoc autem dicit non quod ipsi
VARIAE LECTIONES.
1 Conj. A dubttartmus B dubilarimus.
(punct. adj. B*). • Corr. B\ AB f«. » B* adscr. esf.
* Corr. B\ AB s Emend., AB * B Al. ' B praesentibus, B* corr.
quis. uisque. praesi-
dentibus. 8 Verba seraphim—prophetam om. B. » Forte leg. in ipsum.' " B causarum dictarum partem.
" Sic AB, forte uf. " Corr. B\ AB
sequens. " est om. AB, ad marg. adsc. B*. *»Corr. B', AB
sine utra. '»Pro sufficit,A non sufficit, B noti sufficit (punct. adj. B*). " Corr. B*, pro quid verevero AB
quaerere vere. " »'B" ad marg. adscr. sit. " Conj., AB in conlemplalionem. " B corr. quare. •• AB mi-
hes, sic ubique. A scientiam, B scientiam. (punct. adj. B*). »»Corr. B\ AB cibot. »3 Emend. AB no-
scunlur. »* enim om, A. *• AB ironus. ' »6Corr. AB. recfe.
NOTAE.
* A littens miniatis Capitulum quarlttm decimum,
tilulus esl significat angeticus numerus tradilus, lilterisque mi-
eujus cel.,B titulum om. B" litteris ma- nialis addidit: i. e. dalus vel diffinitus a Scripturis.
jusruJis atramento adscr. Titulut XIVcavituli: Quid
 '
ISH JOANNISSCOTI
narjieri, durasint cuWci *, et in*ola ratiorio substi-t \ autem vel 1T requiescere volentes ad dividuara «t
tuti, materiales fue-fiut*, sed quod nos ', quiadhue multipartitam '» latiliidinem, hnc est, mullipftcetn
materiales et moftales sumus, eps iutra nqsuiel- rerum visibiliuin superflciem " multiformis*** va-
ipsosel cogitamjuset uomjnamus *_,Propierea nia- rietatis angelicarum forinatlonnin. Ea siquidem, de
teriales dicuntur, vel certe ideo materiales nmne- quibus jam traciaviinus, solo mentis oculo super
ri dicuntur , guia aut vix aiit nuiiooam sine ma- omne ", quod »» dividi el inulUplicari polest, su-
terialium rerum iouiginationibus in aniino tractantur. per" omnem rerinn visibiliuirisimilitudinem et ima-
El a tola gnostica * definitae, hoc esl., defuiilae ginalionem conteniplari sapienles possuni. Ea vero,
sunt bealae militiae caelestjino iiuelleciiuiin a sola ad quae ** iniellectualemociilumreflectere volumus,
gnoslica, ipsa videlicet sapientia, quae eas et fecit latiludinein, id est, superficiemet apparitionem an-
el ordinavit*. Diviua autem sapientia ideo dicitur gclicarum formarum ostendunt, qtiae superllcies di-
gnostica, id e&l, CQ£oiliv;i,quia omnia , quae per vidua est el mullipliciter partita, in quibus la-
ipsam aut in ipsafaciasunt, sola inlelligil et qrcum- men acies mentis veluti sibi cognitis et fami-
scribit. Sectfndumipfam supermundunae et 'cqeleslis liaribus requiescere videtur, ac veluti remis-
intelligentiaeel scienliae, quae copiosissimeeis donuia sius, quam " in caelestibus essentiis, in cor-
ett. Ita enim definiuntur, queinadnioduiii caelestis iB poialibus laborat. Hoc auicm facimus, descen-
intelligentia et scientia eis insila est. Subslamia dentes iterum, hoc est, dum post subliiniuin rerum
siquidein eorura et nuraerus inlclligentia est et contemplalionem iterum descendimus in ipsis,
seientia. Hinc per Psalmistara dicitur : « Qui feci- angelicis vjdelicet mysticis formalionibus, tanquam
sli T caelos in intellectu >, huc est, fecisti * eos in conseqiieniibiis, hoc est, non coiiveiiienlibuslon-
iulelleclus. Sanilate divina, id esl, ab integrilate geque dissimilibus divinorum inlellectuum altitudini
divina , multae scienliae sapientifitae, quae eas sa- et uniformiiati, reflexis«6 tamen theoretica virtiite
pieptes' iacit. Et cujns esl illa nitilta seienlia sapien- analytice, hoc est, per analyticam in simplieilatem
tilica? Nullius, nisi existentis principii et causae caelestiiini animorum. 'Avoluxixijenimest disciplina,
tubstantificae el conlineniis viifufis consummationis, quae visibilium imaginum inteiprelationein " in
ex qua caeleslis inlelligentia et scientia copipsissime invisibilium imellectuum uniformitatem resolvit,
«upermundalibus intellectibus donata est. omni forma carentium. Ut euim symbolice visibi-
lium rerum imaginibus sive discretis et conve*
CAPITULUM XV. nientibus, sive confusis et inconvenienlibus divi-
Cujus titiilus est: nos induit intellectus, ila eosdera analytice omni
C coiporea similitudine conformationeque exuit.
Quae tint formativaeangelicarum virtutum imaginet, Unum autem sit libi praecognitum, quomodosacre
el quae deinde, hoe tst et reliqua a.
formalarum imagitium resolutioneseasdem aliquattdo
j 1. Fer"quod restat, remitleritesnostrum,sividetur, caelestiumessenliarum dispositionettanclificantet si-
inlellecluulemocuium circa sublimes contemplationes gnificant, et iternm sanctificatas, et novistimat tan-
angelico" vigore ad dividuam et mullipartilam'* lati- ctificantes, sawlificalasque primat, et easdem, ut
tudinem multifcrmis angelicarum specificalionumva- dictum est, primas et tnediut et uttimas*" habentes
rietatit, detcendenttt iierum in ipsis lanquumin couse- virtutes, nulta inordinata ratione intrpducta, secun-
quentibusintimpticitatemcaelesliumanimorum anaty- dum hujusinodi reserationum **modum. Prae cete-
tice "reftexis. SibiipsiimperatvelTimolheo, cui haec rU, inquit, sit tibi hoc unum antecognitum, ut in-
scripsit: Fer quod restai, hoc est, fare quod prae- telligas, quomodo sanctarum imagiuum , qulbus
senlis operis est residuum. Remittenies '*, vel, ut caelesles intellecius flgurantur, resolutiones, hoc est,
proprie transfertur, requiescere facientes nostruin , inierprelationes, vel, sicu. proprie de Graeco irans-
si tibi videlur, o " Tiraolhee, iiitelleciualcui ocu- fertur, repurgationes vel discreliones seu iudicatio-
lum ab angelico vigore ", ab angelicaplane theoria, nes signiflcaiit" eosdem ordines, quos vocal dispo-
quae hactenus circa sublimes caelesliurn essenlia- " sitiones caelestium essentiarum saiictificantes, hoc
rum contemplationes aciem suam exercuit; nunc esl '*, se inferiores ordinantes, et iterum " sanctifi-
VARIAELECTIONES.
' Corr. B\ AB cibiei. * A fuerunt. • Conj.,pronoi AB a nobit. * Betnominamu», k cogitamui. *B*
• B ornatijf. TB*corr. fecil. * B*corr. fecit. ' B snpienter. " B* supia adscr.
marg. adscr. sapienfta.
Fer age. •»B' supra adscr. af; angelico. *' B*muiftperfifnm. " ktt analitice, sic ubique. " Corr. B\
AB remiffes. " 0 om. A. '• vigore om. B, ad marg. adscr. B* " B* corr. vetuti. »•6 multiperlitam.
" Corr. B\ AB tuperfaciem. ** Corr. B\ ABmu/fi/ormi. " komnem. " Conj., AB quam. "Bsuper
»* »• Corr. B\ AB reflexit. " Corr. B\'**AB
fpuncl. adi. B"). " Corr. B';pro ad auae AB aique. "Aqui.
tnferpretattonum. B ultimas et medias. " Ad marg. corr. B*, AB rationum. " B* ad marg. adacr. ali-
" esl ora. B, supra adscr. B*. " tferum om. B.
quando.
NOTAE.
a Sic A litteris miniatis. B tituiura omittit, B" qui est: quae sint formativae anaelicarum mrMwm
marg.adscr.-C. XV Incipit tractutus de litulo XV imaginet, quid sit ignemn cet.
253 EXPOSITIONES SUPER IERAHCHIAMCAELESTEM S. DIONYSII. *BjTf
videlicet et unus A et sanctificari dicimus '*, nunquam w «tufemearun-
a
catos \ superioribus ojrdinatos,gl
aut ab eisdem,' sed eas singulas sanclificari
idemque ordo sanctificans sit se iaferiores »,et a8 dem '",
superiori se sanclificajp,»; «» quomodo significant quidem a prioribus, sanctificare autem novissimas,
eaedem resolulion» l*,povissimosordines caeleslitim non inconsequenterfortassis quis dixerit, in eloquUt
>'
essenliarum sanclificantes, primos vcro, qui sunt in tacre factas formas eas aliquando posse et primit
prima ierarchia, sanclificalos. Verbi gratia unus ex et ultimis et mediis virtuiibut pulchre et verecircum-
novissimo ordine sanctificavit Isaiam prophetam, dare. Si, inquil, diximus, easdera caelestes disposi-
**
Seraphim vero, cui purgatio prophelae deputatur, tiones et sanctificare el sancliflcari, nunqtiam
ab ipso sanctificationum omnium principio et causa, atilem, vel, sicut proprie transfertur, nondum autem
Deo scilicet, sancliiicari dubium non est. Medios * earnndem sahcliflcatrices dicimus, aut ab eisdem
aulem ordines et a praecedentibus sanClificari, et sanctificatas, quoniam gignil amphiboliam •*, sed
sequenles sanctificaie, theologica declarat ralio. Et eas singglas dicimus sanctificari quidem a prioribus; *
easdem, ut diclum cst, dispositiones siguificant ha- nemo enim nisi a praecedenti se sanctificari potest;
benles, hoc esl, habere primas et ultimas et niedias sanctiflcare autem novissimas; unamquamque "
virtutes. Quod dupliciter iulelligi potest; aut eiiim, quippe sanctificatarum a prioribus sanctiflcare no-
ul * universaliter de tribus caelestibus ierarchiis B vissimas ordo rerum exigil : si ergo sic dicimus,
dicluni sit, ut priraa primas, media medias, ultima non incongrue fortassis quicunque dixerit, sacre-
ullimas possideant 7 virtutes, aul certe de singulis factas formas in Scripturis se posse pulehre et vere
singularum ierarcbiarum ordinibus, deque ipsorum circumdare eas et primis et ullimis et mediis virtu-
ordinum singulis intelleclibus, in quibus tripartita * tibus, hoc est, easdem formas aliquando primis,
virlus intelligitur, quae iterum trifariam discernitur. aIiquaiidoiillimis,a!iquando mediis*' virtulibus con-
Siquidem unusquisque divinus ordo el animus hahet venire, potest astruere. Saepe enira una eademque
essentiam, et virtutem, el operationem. Habet etiam forma juxta conveuienleinScripturae Iocura primam
virlutem sanctifnari *, sed a superioribus veluli et ultimam et medjam uniusciijusque divini animi **
primam , habet virtutem sanciificaiionis suae, qua polest flgnrare virtnlem. Ularum autem trium vir-
sanctus 10est, veluli«'secundam , habet virlutem tulum mulliplcx interpretatio esl, quarum una et -
sanctificare sequentes se , veluti tertiam. Aliud probalissima sequitur: Et tursum "* igitur conversi-
"
quippe est sanctificari, aliud saiictificationem ha- biliter extendi, et erga semetipsqsfirmiter convotvi,
bere, aliud sanctificare, Nulla inordinata ra- propriarum existenies custoditivat virlutum, el erga
tione iniroducia, id est, nulla ralio confiisionis venientiasociabili processione, pxpvidat eqs in parti-
aut arabiguitatis iniroducitur secundum modum C cipatione virtutis esse, ommbut non falso coadunabit
bujusmodi reseralionum, solulionum plane et in- caelestibus essentiis, eisi aliis quitlem superpositi et
terpretationum divinarum imaginum. Siquidem universaliler, ut saepe dictum est, aliis vero particu-
enim sanctificari quasdam a prioribus diceretnus, lariter et subjecte, Ordo et intelleclus verborum »T:
deinde earundeitt sanclificantes priores, iterum " Et coadunabit *, qui se dicil posse circumdare eas-
sanclificanles uliimarum sanclificari ab ipsis illis dem formas et primis et ultimis el mediis *• virtnli-
sanclificatis, vere ** inordinatione res et confu- bus, et non falso coadunabit omnibns caelestibus
sionemulta inlerposita; subaudi fieret. Ac si diceret: essentiis. Quid eis coadunabil ? Sursum ptane ex-
Si lalibus verbis uteremiir in explanalionibus **san- tendi conversibiliter". Ad Deum quippe communitcr
ctjtrum figurarum, prae nimia eorum confusione et onmes caelestes essentiae et convertuntur el " ex-
inordinala conslructione res, de qua agitur, inordi- tenduntur. Siquidem a Deo conversio illarum est
nale et confiise explicaretur, vel potius perturba- pulchra et vera frrmatio. Et haec est earura priraa
retur. Quid enim prodest, si quis dixerit, sanclificari virtns. Et coadunabit omnibus caelestibus esseniiis
quasdam a prioribus et, quae sunt illae **priores, erga semelipsas lirmiter convolviexisteutes custodi-
nequaquam discernit?El si dixerit earundem sancti- tivas propriarum virlutum; hoc est, durn exislunt
ficanies priorcs, et de quibus lioc dicat, omnino suarum virtutum custoditivae. Ompes siquklem suas
silet ? El iterum si dixerit, sanctiflcantes ultimarum virtutes cuslodiunt, ne aut penitps pereant, aul ullo
sanctilicari, non demonslrans, qnae dispositiones modo minuantur, seu flectautur; et circa eas con-
ultimas sancliflcant, et a quibus sanctiflcatis ipsae volvuntur, ne locum fleclendi inferius inveniant, et
Ultimaesanctilicantui? Si veroeasdem etsanctificare ut semper in eodem incommutabili suo stalu per-
VARIAE LECTIONES.
• Coni. AB sanctificantes; B* corr. sanctificatas. ' Corr. B\ AB inferioris. * B sanctificant, B* infra
adscr. significant, * Conj., AB solutiones. " Emend.. AB medii. • ut om. AB, ad marg. adscr. B.
T Corr. 6, AB possideantur. • B triperlila. ' Corr. AB sanctificandi. " k sanctis. " veluti om. B.
i' B*stipra adscr. etiierum. " vere om. B, ad marg. adscr. B*. »* Conj., AB exemplationibus,B" corr.
exemplanationibut.*•,f Corr. B\ AB illa. " B corr. diximus. " B corr. non. »• Corr. B', AB eorundem.
>'B eat format. B*corr. non. *> Conj., pro gignil amphiboliam,A gignitamfiboliam, B fiboliam
gignitam, "* B* corr. amfibolia gignitur. ">Corr. B\ AB unaquaeque. *3B aliquando mediis, aliquando
uliimis. B animi divini. " Corr. B\ AB rursum. " Corr. B*, AB cont)ersafrt7i'fer.*?B*adscr. est.
*• A adunabit. »»B et mediis et ultimis. " Corr. B\ AB convertabiliter. " Rad. corr. B", AB ac
'm JOANNIS|§pTI «-*;" 25«
«islant. Et naec est media earura virtus. Et coaflu- l el inferioribus caelestibus essenliis, iynitam honotai
nsbit omnibus caeleslibus jpsentiis provicJ|g esse selectim &sformarjmt(aeluram ",
erga venienlia, ' vel secunda. Ulrumque enim^
i Ergo igneummfaiificare eenteocaetestium ammo-
Graeco, quod est itinptt ', potest transferri. rum deiformissitmm". ExiJf^SJte?,Inquit,quod cae-
Sociabili processione, per sociabilem processionem, lestium essentiarum ignea «awftrmatio nil aliud
qua sequentes se *, hoc est, inferiores se, el post significat" praeter divijlfan, quae eis inest, formam,
se eieuoles es«entias.<*oromuni dilectione intuendae quae maxime in Scripturis sacris|«r ignem signifl-
veritalis sibi eonsociant. Et haec fortassis est ulliraa cari solet. Quod subseqiienter adjungit: Ipti emm
*•
illarum virtus. Eas esse in participatione divinae * sancli theologituperetsentialem et informem etten- "
virtutis coadunabit omnibus caelestibus; generale tiam in igne taepe deteribunt, tanquam habente
" '*
enim sibi est in participatione divinae virlutis esse, mullas divinae, si fas dicere,proprietutit, quantum
elsi aliis supereminenter et universaliter, aliis parli- im>isi6i/iflus, imaginet. Nulla quippe visibilis est
culiariler et subdile. Hac itaque communione om- crealura, in qua tantura divinae imagines expriman-
nium * caeleslium essenliarum in parlicipalione di- tur '*, quantura in igne.
vinae virtulis, quam omnes quamvis non aequaliter Laus virtutum sensibihs ignis sequitur : Ignit
efflcitur, ut omnes forraae vel iraagines, B enim sentibilis esl quidem, tic dicendum. Ordo ver-
appetunt,
vel figurae, vel quocunque alio nomine vocari pos- borum ": Dicendum quidem sic: Est ignissensibilis
clare venit, et removetur
sunt, omnibus significandis communes sint. Signifl- in omnibus, et per omnia
cant enim illarum triforraem virtutem.conversionem omnibus**, el lucidut ett timul et quati occultut, in-
virtutum cus- " ipse per seipsum, non accumbeniemateria,
quidem ad Deum, et propriarum cognitut
todiam, ct erga subsequentes se sociabilem provi- hoc est, dum non•*habet materiem ••, in quam pro-
denliam. priam manifettat actionem. Incognitus *°; propria
quippe ignis actio est et ardere et lucere in aliqua
§ 2. Inchoandum autem ralione, el quaerendum in materia; siquidem sine aliqua materia est* 1. Immen-
prima formarum resolulione, hoc est reserationeT surabilis, incomprehensibilis, ef invisibilis per te
prophelicarum figurationum, 06 quam causam theo- ipsum, polens timul omnium, hoc est potens simul in
logia fere ullra omnes invenitur, honorans ignitam omnibus,etquaecunqueiniis"sun(,fiunt, adactionem
tacram detcriptioriem,hocest, qua de causa theologia propriam, hoc est, ad propriam actionem illius per-
prae ceteris iroaginrionibus igneam sanctam con- agendam, ut caleGcenturvidelicet et illuminenlur. Ut
formalionem honorat. Inveniet ergo, eam * nonsolum enim omnia omnino calore carentia •• velut*mortua
rotas igneat eonformanrem,hoc esl, inveniesergocon- C sunt, ila absenle luce deformia. Mobitit; nil enim igne
formanlem *theologiamnon solum eas rotas igneas", mobilius, cum per eumomnia moventur •* corpora, et
ted et animalia ignita,et virot quati ignis "fulguran- sine quo nullum movetur. Tradent teiptum ommbut
les, et circa eat " cuelestesessentias »' cumulot "•* quoquomodo approximantibut, hocest, infundit se
carbomm ignit circumponentem, subaudi: invenies ipsum omnibus sibi connaluraUbus. Renovativuina-
theologiam,ef/Juminaimmensuraoi/isonilu,vel, sicut turae cuslodia; per ipsum siquidemrenovanturomnia
proprie transfertur, fluxu igne fiagranlia, ted et sensibilia, et tolius naturae sensibilis custodia est,
Thronot ait thcologiaigneosette,etipsosexcelsissimos moritur enimabsenle eo. IUuminativut circumvetatit
Seraphim caetitut ardentet, ex cognominationetigni- tplendoribus, hoc est, illuminat circumvelala " suis
ficare". Hocest: etait theologiaipsosexcellentissimos splendoribus. Incompreheritibilit clarut, hoc est
Seraphira seipsos signiflcare ardentes esse cogno- dum claret, non comprehenditur. Ditcretut; nuMo
mine suo. Seraphim quippe incendentes vel ardenles quippe *• alio elemento incrassalur, sed in sua sin-
sunt. Polest et sic intelligi: et signiflcare, hoc est, ceritate discretus permanet. Retilient; resilil enim
et significabat; infinitivum pro praelerilo imperfecto ab omnicorpore alliso, resilit denubibus •', de petris,
posuit, quod et Graecis et Latinis agere usilalum deferro,ceterisquecorporibus; omnis quippe coltisio
est. Et signiflcabat itaque theologia ex cognomina- ignem creat. Surtum ferent; ignis siquidem accensus
lione Seraphim ardentes esse. Et ignit proprietatem fiaramam sursum erigit, spatia terris remola petens.
et operationem ipsit, Seraphim plane, dislribuit, et Acufemeans; penetrat enim omnia acule •*, ineflabiH
omnino turtum deorsumque, hoc est in superioribus celeritate. Excelsus; aiunt philosophi eropyriumcae-
VARIAELECTIONES.
"B* corr., in. » Corr., AB quae, B*corr. quale. » AB 8su_sot.* se om. B. " divinaeom. A. * omninm
om. B. T hoc ett reteratione om. B. * Rad. corr. B\ AB eas. * B hoc ett invenies ergo conformantem
(punct. adj.B*). " theologiam— igneas om.B. " B*rad. corr. ignem.'»Pro eas B* adraafg.' corr/ipsas
«ufrsfanfias. " essetttias om., addidi ex vers. et lext. gr. »*Corr. B\ pro cumulos,AB cumtmttot. " ti-
gnificare om., addidi ex vers. et lext. graec. '• B seleclum. " B* ad marg. adscr. caelettium, quae vox
forte formarumrespicit. " Corr. B',AB deiformotissimum. " Corr. B", kBtignificare. *• Corr. B\ AB
informam. *»A habenti. " B fas est. " B' pro ouanfum ad marg. eorr. quemadmodum. ** B impri-
mantur. »• B* adscr. esf. »' B* supra adsc. ab omnibus. *TB* supra adscr. ef incognitus. »» B* corr.
materiam. »' B* corr. manifestet. " Ui supra adscr. esf. •» esf om. AB, shpra adscr. B'. " B*corr.
eo. **Corr. B\ AB carenti. 3*B* corr. moveanfur. *»Corr. B*, A eircHmiie/ala»,B circumvelatis. »• B
*»Corr. B\ AB nubili. **Conj. B oceulle.
quippenMlo,
 SS1 EXT-OSITIONESSUPER 1ERARCHIAM CAELESTEMS. DIONYSII. 258
l
lutii, hoc est igneum, Iranc mundum sensibilem n A Nernpestlia plus, alia rainus vel illuminat vel calell-
ambire. Non receplut contumelia mfnorationis; in" cat *•.Et multas " " quis incenielignis
uullo enim minuitur, quoniam ubique totus est inn fortassis pro-
prietatespulchras, ut in sensibilibus, id est, quantum
creaturis visibilibus, quamvis non ubique et aequa- in sensibilibus,
imaginibusdivinae operationis.For-
lrter» appareat. Polest et sicnon incongrue* inler-
tassis, inquit, quisquis sludiose igneas virtutes in-
pretari: non recipiens subingressionissubjectionem. vestigaverit, inveniet multas proprietates ignis, in
Nulli enira corporeae creaturae subjicitur, quia su-
* quibus imagines divinae operalionis, quantum in
pereminens iu omnibus est. Semper molus; non1 sensibilibus
enim slat, sed ineessabiliter movelur peromnia, ' imaginari potest, manifeste reperiat.
in omnibus est, quoniam ipse essen-
movens omnia. Per seipsumntotus; a nullo quippe Deus siquidem el
lia omnium est, per omnia venit, quia omnia dis-
corporeo eiemento motum patitur. Movens alterum,' ponit, et removetur ab omnibus, quia superes-
*
srrbaudis elementura; movet enim per seipsum
sentialis est super oninia, etlucct in crealura, quam
primo aera, per aera aquam, per aquam lerram' fecit, quia occullus et incognilus per seipsum esset,
lerrenaque omnia corpora. Comprehendensincom- si non 1Suniversalem crealurain veluti quandam
prehensut; devorat quippe, et in se consumilomnia inaleriam in
,0, qua apparerel» 1, conderet, el in qua
a
corpora sohibilia, nulfoautem consumitur; non J actionessuas manifeslaret. Et hoc
cnim ipsum •, operalioneiti ejus, aqua extinguil. quis ignorat, nisi
aut nimium perfidus, Deumim- ,
Non indigens allerius; nullius elemenli indigens, aut nimium siullus, et invisibilem ? Et
mensurabilem csse per seipsum
dum omnia nutrit et fovet. Lalens vere; ignea' siqui- " dc laude ignis
8
dem nalura iuvisibilis est *, in suis-aulem opera- ul breviter colligarn omnia, quac
de Deo prae-
tionibusse manifeslat. Calore sentitur, Iucevidelur. praedicantur, pulchre per metaphoram caelesles
Crescensa seipse; omnibus quippe corporibusincre- dicari "possuitl. liocergoscienlesTheosophi, earum
mentum dat, nulliusque alterius elemenlo crescit, esseniias ex igne conformanl, **
significanies
sed per seipsunicrescit, qnanrvis dicalur aquariim deiforme,et quattlumpossibile Dei imilabile.Nainsi
exbalationibus nulriri, non ut crescat ab eis, sed in creatura corporea, igne dico, divinaeoperationis
mutla el pul-
ul eas in seipsum consuinat. Et ad susceplasmaie- et deiformitalis et divinae itnilationis
rias manifeslans stti '" magnitudinem; in maleriis chra "indieiasunt!S; quid de spiritualibus divinisque
iNondubilandum esl, plus et
planeardciitibus magnitudinem ardorissui declaral. aniinis sentiendum?
Activus poi.ens; polenter siquidem agit in inferio- incomparabiliter imagines divinarum operationuin
ribiis se creaturis, ex quartim nulla patitur, Simul eis ine-.se.
omnibuspraesens invisibiiiler; praesens quippe om-CC § 3. Post ignem de humana traclat effigie.Sed et
nibusesi, quihusetiam absens putalur esse ; in gla- humanifortnes ipsas describunt, hoc est, non solum
cic et nive non pulalur csse; non tamen, si eis non Theosophiipsas caelesles essenlias igniforraes, ve-
in-
inesset, eo solverenlur,aul " sui caloris '» participes rum eliamet humaniformes describunt; propter eo
essent. Negleclus non esse putalur, hoc est, dum ar- lellectualeet sursum habendo intuitivas virlules,
sibili aliqua materia nutriri negligitur, non esse pu- quod inlelleclualis creatura est homo, ad imaginem
virlutes sur-
talur, ac veluli mortuus esse. Allritu aulem subiio Dei factus, el eo quod coulemplativas "
sum, quando sc et naturaliler et rationabililer
relucens,sicutiquadam vindictaconnaturalileret pro-
et rectum
prie, hoc est, dum la altrilus, secretaque sua movel, ad Deumsuum conversus; figurae sui
quiete excilatus, quasi invitus subilo relucet, ac et luculentum, hoc esl, propter figuram corporis
veluti quadam '* vindicia materiem, quam arripit, rectam et claram; ef secundum naturam principale
invadil connaturalilerel proprie;- nalurale quippe et regaie, qtiia nalura humana ad principatum et re-
creata est» 7; etquod
fpsiusest et propriuin, absque ulla mora atirilus lu- gimen loiius sensibilis mundi
cere. Et ilerum incomprehensibiliierimpalpabilis; secundumsensum minimum quidem, quantum ad re-
" irrationabilium animalium '* virlutes, omnium
neque enim se
comprehendi sinit, neque palpari. liquas
Non minutusin omnibusditissimis suimet traditio- 0) vero potentissimum secundumintelleclus *"
magniludi-
nibus; omnibus siquidem ditissime seipsum tradit nem virlule, hoc est, propler minimum corporalis
anima-
aequaliter et in imllo minutus, quamvis non in . sensus virlulis'•in comparatione reliquorum
omnibus aequaliter operaliones suas exerceat. liuin. Acutius enim videt aquila homine; fortius
VARIAELECTIONES.
1 B hunc igneum. *Proef aequaliler k el aequalitater, B aequalitatem (punct. B' adj. videlur). * B
* AB subemineris. * per om. A. • Sic AB. T B tgne.
incongruenter. Corr. B', pro '•supereminens
• nalura om. B. • B esf nafura. A sui et, B sui et (punct. adj. B'). » B' ad margradscr. st non.
" Emend., AB coloris. " B' supra adscr. est. " Corr. B\ AB quandam. "Bnec. "kBcatificat.
« Corr. B', AB mu/fis. «8A fortasse. " non om. AB, adscr. B'. ,0 B mafertem, B corr. tnafenatn.
» B apparet. " k qui. " Corr. B\ AB praedicare. •* B* supra adscr. esf. •' Corr. B pro tndicta
sunt kttindicias. " Pro naluraliler et rationabiliter B ralionabiliter el naturnbtltler. Corr. M, AB
creatorem. ** animalium om., addi.li e vers. et text. graec. *' Corr. B', AB mmium. Corr. B , AB
actttus.
PATROL.CXXII. 9
 259 JOANNIS SCOTI »10
canis odores disccrnit. Et sequitur : omnium vero A divinae iifspiralionis susceplivum. lnspirationem po-
potentissimum virtule magnitudinis intelleclus. Ut suit pro vociferatione, eo modo.quo causa pro effeclu
cnim solus minus multis animalibus acumen habet ponitur. Causa autem vocis est spirilus aelhereus.
sentiendi, ila solus cunclis * animantibus viriutem Gustalitas autem invisibiliutnescarumptenitudinem
possidet inlelligendi. '£( secnndumrationabilem in- ei divinarum et alenlium promotuum sutceptimm,
telligentiam continuitate; virlus siquidemrationabilis hoc est, gtistativas virlules dicunt signilicare pleni-
scientiae conlinua est; prius enim desinel subsi- tudinem 18invisibiliiimet divinarumescarum, quibus
8
stere, quam sallem • vel minimo momentoraliona- eaeleslesessenliae reficiuntur; significareetiam illud,
bili * scientia carere. El secundum natura * ani- qnod in eis suscipit. Alenles promotus, hoc est,
mae liberum et potentitsimum; nulli quippe anima- nutrientia incremenla.
lium praeter hominem liberuin arbilriuni et potenlia Faetivas vero convenientisaut noeenlisin scientia
elecliouis dalum est naliiralilcr. Ubi datur intelligj, diagnosticum. Virlules, inquit, quae in sensu tan-
iiberum voluntatis arbilrium inler data nalurae, non gendi sunt, dicunl signiflcare diagnoslieum '*, hoc
inlcr dona • gratiae compulandum. est discrctivum in seienlia, quo eaclesies essentiae,
Esf aulem et' per slngula, ut aesiimo, corporalis quod sibi convenit, ab eo , qnod sibi nocel, disliu-
noslrae multiplicispartilionis invenirecaelestesvirtu- R guunt '*. Quo sensu intelligibili frui noluerat primus
tes. Est, inquit, Theosophorum, caelestes virtules, homo, qui noluit convenientem sibi obedienliam se-
boc cst caeleslium virtutum imagines invenire per qui, et nocentem sibi superbiam fugerc, sicul noluit
singula, membra, ut judico, quibus mulliplex parti- aelernae bealitudinis escam gustare, cujus plenitu-
oilis noslri corporis harmonia conslitula est. Dicen- dinem si susciperet, aeternis incrementis divinae
ies, conspectivasquidem significarevirtules ipsum ad conciipiseenliae el aleretur et proveherelur. Nohiit
iivina tuminariaclarissimum respeclum,hocest, dum similiter inlellecluali aure snscipere vocem praeci-
dicunl Thcosopbi, clarissimum oculoriim nostrorum pienlis sibi obedire mandans , noluit inteUigibUi
contiiituin in divina luminaria, a Deo videlicel in olfactu suaveolentes aeternae viiae exhalationes ab
caelocondita, significarcconteinplaiivas caelestium * aetemae mortis foelidisll exhalalionibus discernere,
essentiarum virtutes. Et iterttm leneram el liqni- noluit pulcberrimae veritalis speciem contemplari,
dam et non repercussam, sed acule mobiiemet pttram noluit sursum se erigere in eum , qui se diligentes
et planam impassibiliter, subaudis, oculorum noslro- sibique adhaerentes ueilieat, sed pronus in rerum
rum inlcnlionem siguificare, divinarum susceptionem carnalium dclectationem el concupiscenliamcorruit,
illumiHiilioitum,qua caeleslcs virlules divinas susci- ., omni spiiiluali sensu privatus.
piunt illuminationes ». Pupilla siquidem oculorum Palpebras deinde et supercilia divinarum visionum
lenera, liquida 10,et, dum sit sana, caligine non re- intelligeniiae custoditivum, subaudis: significare di-
perculilur ". cunt.
Posl oculos ponil olfaclum. Olfacluum " verodi- Juvenilemvero el adullam aetalemillud innovantis.
screlivas virtutes, subaudi: dicenlcs significare illud, semper viialis viriulis, hoc est, illud, quod renovat
«wperinletteclumsuaveolentisdistribulionis, quanlum semper vilalcm virlutem , imaginare dicunl. Sed si
possibite ", receplivum, el non hujusmodiscienlia di- quaeris, quid est illud et illud ,.et quoliescnnque"
scretivum,etomninorefugilivum.Dictinl,inquil, Theo- in hac disputalioue dicitur illud , uno modo possunv
sophi, olfactus, quibus disccriiinius exbalationes •*, respondere : illud est iiieffabileet mulliplex divinae
significare in caelcstibus essenliis illud, quod reci- disiributionis mtinus in omnes divinas essentias.
pit super suum intelleclum suaveolentemdislributio- Denlcs autem divisivuminditae nulrienlis " perfe-
nem, divinarum videlicet graliarum donaliones, et ctionis.Denles humanos, inquil '*, dictint imaginare
quod discernilperscienliamnon^hujusmodi, idcsl, divisivum, hoc est discrelivuni, quod inditam cae-
quae tales non sunt; el 16omnino refugil; discernit lestibus essentiis nulritivam pascit perfeclionem.
quippe divina virlus supercssentiales a conlrariis 5 Unaquaequeenim essentia"inteUectualis donatamsiln
earum, sicut olfaciendi sensus suaveolenles a non a diviniore uniformem inlelligenliam provida virtute
suaveolentibus disliugtiit exhalaliones. dividit et mulliplicat ad inferiaris ductricem anala-
Aurium vero virtutes dicunl significare illud parti- giam. Proplerea dictint perdentes figurari discretio-
eeps et gnoslicum divinae inspirationis susceptivum; nem ,a, quae intclleclualem pcrfeclionem intiitam
"
plane, quicquid sit illud, quod particeps est in cae- caelcslibus esseniiis nulril, quoniam unaquaeque
iestibus essenliis, et gnoslicum, id est cogniiivum, essenlia inlelleclualis donatam sibi a diviniore, id
VARIAELECTIONES.
1 B* supra adscr. prae cunclis. * A salulem, B salntem (punct. adj. B'). * B' corr. tn uno. * Emend.,
AB rationabilis. ' Emend., AB naiuram. • pro dona A dnfa. T Corr. B, AB hec. * caelestium
om. B. ' Ad marg, corr." B', AB virlules. " B' adscr. corr. el lii|uida esl. " Corr. B*, AB reperculit.
" -Corr., AB olfactum. B' supra adscr. est. " AB exalatioties. " Corr. B', pro non AB quae.
*°Bet. " Corr. B\ AB quae. " k pleni.udinum. " Virmtes—diagnosticumom.B. " B disiinguii.
" AB fetidit. '* AB quocienscunque. " Corr., A nulrittis, B" rad. corr. nulricem. '* B. denlet, inqui',
kumauos. ** B Uiiaquaeqiieessenlia eiiiin. *" Corr. B\ AB discrelioue.
 261 EXPOSITIONESSUPER IERARCIIIAMCAELESTEM S. DIONYSII. 40*
est superiorc, essenlia uniformem inlelligenliam ve- A pectora innuere indomitam custodiam vivificae dis-
luli denlibus discretionis comminuit et mulliplicat tribulionis, quae a supposito corde originem ducit.
per providam Tirlulem juxta ductricem analogiam Cor siquidem corporali situ sub pectore, sic • veluti
inferioris essentiae. Duclricemproeducalricem dixit. sub munimine luto firmaque cuslodia vilalis '° sui
Divina siquidem mysleiia, nisi intellectualibus den- molus, quo totum motu corpus vivificat, naluraliler
tibus prius communicantur a magistris, non possunt constitulum est. Ubi durum posuimus, ibi in Graeco
prodesse discipulis \ nec vitale incremenlum prae- «5«(»«ffTov ", quod et durum significat et indomi-
slare. Granum namqtie sinapis, nisi contusum fuerit, lum.
vim suam exercere nescit. Dorsa vero continuum simul cunctorum " fertitium
Humeros aulem et brachia, et iterum manus, facli- virttttum. Dorsa hominis significant continuationem
vum,*el operalivum,et aclivum, significare dicunl.In fertilium virtulum. Ut enim ossa spinae sibi invi-
his enim tribus membris humani corporis fortiludo cem coadnaerent, el per illortim medullas vitalis
consistit. Factivum ad manus refertur; ipsae enim molus in totum corpus diffunditur, et maxime qui
faciunt; operativum ad brachia, in quibus tota vis est in tactum: ita spiriluales virtutes sibi invicem
operalionis existit; activum ad humeros , in quibus adunantur inseparabililer, ut, ubi " una, ihi omnes.
veluli quodam cardine actionis motus primo volvi- B Ab una quippe, caritale videlicet, omnes procedunt,
tur, deinde per brachia in manus extendilur. Ut et concalenatim singulae singulis dependent '*, et
aulem in anima ralionabili primus motus ejus in fertilitatem angelicis et humanis inferunl. Ubi posui-
animo est, veluli quibusdam suis humeris, qui motus mus ferlilium, ibi in Graeco J>oy6vwv,quod proprie
actio dicitur, deinde descendens per progressiores fertilitalem significat.
numeros * veluti per quaedam brachia in artificis Pedes autetn , subaudi significant, mobile et velox
aestimationem , operalionis nomen accipit, dum in et cursilein '" divina sempereuntis motionis, hoc est,
effectum moti corporis exseritur *, factivus vel mobilem veloceinque et currentein molum caele-
effeclivus non incongrue vocitatur * : ila, ut opinor, stium essentiarum in divina mysleria. Propter quad
in caeleslibus animis, dum veluli primo motu pri- et pennalos iheologia sanclorum intellecluum figura-
mordiales causas in principio omnium,- quod Deus vit pedes. Pennatus namqtte significat anagogicam,
est, snpra se intuentur, actio eorum6, dum in seipsis, hoc est, sursum ducentem *6velocitatem, et caelestes
quod supra se videnl , conformant, operalio, dum sursum versus " ilineris activum, id est, caelestem
vero, quae facienda sunt in natura rettim juxta ana- actionem itineris virlultim, quod sursum ducit in
logiam eorum, quae supra se contemplantur et in se veritatis contcinplationem, ef ab omni humili per
conformant, faciunt atque. efflciunt, factivus vel C sursum ferens remolum, hoc est, pennali pedes san-
effeclivus eorum motus non inconvenieater dicitur. ctorum intellecluum significant, quod ipsi ab orani
Cor vero symbolumesse deiformis vilae propriam humilitate corporalis creaturac remoti sunt, per sur-
vilalem virlutem deiformiter in ea, quae praeintellecta sttm ferens, id est, per intelleclualem theoriam, qua
sunt, seminantis. Dicunt esse cor symbolum, signum sursum feruntur in causam rerum volitantes. Ipsa
plane, deiformis vitae, quae esl in T inlelleclualibus vero pennarum levilas nkhii terrenum, sed tolum
et rationabilibuscreaturis,quaepropriamvitalemvir- munde et sine gravilaie in excelsum ascendens. Su-
tutem deiformiler seminal in ea, quae divina provi- perius expositum est, 8, quod levilas pennarum si-
dentia, priusquam flerenl, praeinlellexit. Quo in loco gniflcat, nihil in caeleslibtts essentiis lerrenum esse,
notandum, quod omnes virtutes, quac per singula sed tolas eas mundas omnique gravilate absolutas in
membra humani corporis imaginantur, non solum ad excelsum, Deum plane, ascendere. Nolandum quod
caelestes essentias, veruin etiam ad causam omniuin, beatus iste magister, sicuti celeri ejusdem linguae
cx qua omnes procedunt virtutes, possunl refcrri. doctores, omnia genera, omnes numeros omnium
Ex qua etiara veluti inlimo cor.!e vilalis motus in verborum celerarumque partium significalivarum
universitalem visibilis et invisibilis crealurae lan- intellectus per singularia neutralia nomina, saepe
quam in unum quoddam corpus dislribuitur alque D eliam per verborum infinita usilatissime insinuant.
seininatur. Inluere eliam quod ait: Cor essc symbo- Nudum quoque et discalcialum, dimissum, et absolu-
lum deiformis vilae vitalem virtutem seminanlis, et lum, et immensurabile,et purum eorum ", quae extra
intellige, hunc praeclarum magistrum sedem vilalis sunl, appositione, ef ad simplicitalem divinam,
motus tolius nostti corporis non in cerebro, sed in quantum possibile, adsimulalivum. Ac si diceret:
corde coiistilutam docere. Quod caclestium esscntiarum mysticae imagines in
Pectora iterum significare durum el custodilivum, simililudine nudi hominis et absque calceamenlis
ut a supposilocorde vivificaedislributionis ". Dictint, stantis seu ingredicntis visae sunl, quid aliud
signi-
VARIAE LECTIONES.
1 A disciplinis. * Corr. B\ Xtt factivam. 3 B* corr. numerorum. * AB exerilur. » A re-
6 ' progressiones
eafur. B* adscr. esf. in om. AB, supra adscr. B . 8 B dislributionis vivificae. ' Conj., pro sic AB
sit, B*supra adscr. cum sil. " Corr. B\ AB vitali. " ktt «5tf««rTovvel apLptatrzov." Corr. B\ AB
cunctornm. '' Corr. B*, AB ibi. ''' Corr. B*, AB dependunt. " in om. AB, supra adscr. B*. '• A snr-
suiiiducente. " B versus sursutn. '" esi om. AB, adscr. B*. " B' infra adscr. «6 eorum.
4(55 JOANNiS SCOTI 464
licat, nisi quod divlni aniini dimissi, idest, liberi et }4 scienlia fecundant; quam cuslodiam maxime iempe-
absoluti sint', sua propria volunlate rationabili- rantiae el constanliae elhnici altribuunl. Est enim
tcr fruentes Deo? el quod immensurabiles sint? In- conslantia virlulum custos ac veluti zona, habilum
finila est enim illorum nalura et incircumscripla, illaruin praecingens, quod consequenler adjungit:
nisi sole conditore.*suo, qui omnia definit et circum- et congreganlemeas habilum in teipsum unite con-
scribit;-et qtrod puri sinl? incontaminali • videli- verti et circulariter, cum facititate casu carente na-
cet ailjectione eorum, quae extra sunt, sensibilium turae similiiudinecirca teipsum circumferri. Hoc esl:
vidclicct et corporaliiiin rerum , et quibus caelesles Zona siguiflcat habitum , qui eas congregat virtutes
virtules omnino remotae; et quod similes siut sim- in unum, et ipsum habitura in se ipsum per aduna-
plicitati * divinae , quantum imitari eam creaturae tionem virtulum in simul converti, quemadmodum
possibile " ? zona in seipsam revolvilur ", el circulariter circa
Scil quoniam iterum simpla et multum varia tophia se ipsum circumferri cum facili et sine casu naturali
el nudos veslit, et vasa quaedam dat ipsis circumferre, simililudine. Talis siquidem differenlia est inter vir-
c
tfipi ef animorum caeletlium sacros amictus el orga- tutes et vilia, quod vitia dissimilia sibi sunt el a re
tta, secundum quod nobis possibile', aperiamus. Sed ipsis discrcpanlia, virtutes vero sibimet simillimae
*
tipt 8, inquit, id esl age 10, quoniam apud B • ac veluli teres rota in seipsam revolula, ita ut fere
Oaecos horlativa adverbia sunt fipt, «71", aperia- omnes una videantur"° et una omnes, insilis tamei>
mus, hoc est exponamus, quanlum nobis possibile naluralibus differenliis illarum harmoniae.
est, quid sancti amictus sanctaque organa aniinorum Virgas eliam, subaudi significare aestimo, regale «4
caelestium symbolizant; quoniam non solum sophia, ducale reclaque omnia definiens. Quoniam virga re-
id esl sapienlia, quae simpla et multum varia est, giini aut ducum signum est, omnia quoqtte, quae
animos caelesles veluti nudos homines mystice con- recte deflniuntur et mensurantur, modum quendam
format, verum etiam eos, quos nudos descrihit, ite- virgae imitaridubiumnonest.Propterea in Graeco"
rum vestit, et.dat ipsis geslare quaedam vasa opera- seriplum estnonpaSSoufsimpliciter, sed sbpaSSovt**;
tionibussuis congrua, quae organa vocantur. Orga- hoc est, non virgas, sed rectas virgas; 11011 enim
num est enim generaliler omne instrumentum 11011 omnis virga recta est.
solum musicis, sed et " ceteris operationibus ap- Tela vero et secures dissimiliiudinum separalivtim
tum. et discernentium virlutum acumen et efficax et acluo
Claram quidem enim veslem " igneamque signi- sum. Tela et secures, quae prius organa caelestitim
ficare aeslimo deiformejuxta ignis imaginem et lucu- animorum vocavit, significare aeslimo dividicalivam
lenltim propter in caelo quietes '*. Arbilror, inquit, C eorum virlulem, qua veluti quadam securi dissimilia
olaram igneamque-sanctarumimaginum vestem signi- a similibus separant, raliouabiles molus ab irra-
flcare divinorum animorum deiforrailalem, quae in lionabilibus, humiles a superbis, volentes " a non
imagiuc ignis solet apparere, eorumque luculentiam, voleiilihus se emendare, signalosT»* a non signalis
quae instar aelheris splendidissimi nulloque spirilu fideles plane ab infidelibus, credenles in crucem
perturbali quielam vitam in caelo ducil. Ubi lumen Christi a non credentibus ; et discernentium virlu-
ei.omnino invisibiiedicendum aut intellcclualiteriltu- tum acumen significare, ut securis acuta, el efflcax.
minans, aul iniellectualiler illuminatum. in caelo1 ut telum velox, el actuosum, actionis plenum. Divi
quippe lux invisibilis el.inaccessibilis est, et omnino1 na siquidem virtus, discernens omnia, penetral quae
dicendum, attt .inlellectualiter Uluminans lumen in1 discernit, ac sine mora lemporis agil. Velle quippe
caelo esl, ut Deus, aut inlelleclualiler illuminalum, ejus aclio ejus est, sive per seipsam sive per angelos
ut divini intellectus a Deo illuminali, qui solus illu- suos.
rainans luxesl, et a nullo illuminalur. Sacerdotalem1 Geometrica et teclonica, hoc esl fabricafiva, vata
tero, subaudi vestem signiflcare aestimo l", ad divina1 significare aeslimo fundativum et aedificativum et
et mysticaspeculamina duclivum , et totius vitae vo- T\ perfectivum, hoc est: qtio mensurali et fundati et
tum. Estenim sacerdotum, eos, quibus praesunt ", , collocati sunt divini animi incommutabiliter absque
in divinas el mysiicas specubliones ducere actionisi ulla ruina apostasiae. Et quomodo aedificali sunt"?
oxemplo doctrinaeque sludio, lolamque vflam suam1 Super illud fiindamenlum, Deum videlicet Verbum,
sequenliumque se Deo vovere. Dominum nostrum Jesum Christum, super quem
Zonas quoque, signiflcare aestimo, fecundarum "' veluli inconcussam pelram universalis Ecclesia ra-
ipsarum eustoditivum" virtutum, quae animara actu,, lionabiliumet infelligibilium fabricatur. Et quomodo
VARIAELECTIONES.
4 Corr. B*, AB absolutis. * B* corr. soli condiiori. » adscr. corr. B", AB contaminaii. * Corr.
sttpra
B\ AB simpliciiaie. '• B adscr. esf, 6AB fere. B* marg. adscr. ef age enim. ' B* supra adscr. ett.
* ktt fere. * Pro idest B ei. " qge om. B, ad marg. adscr. B". " AB el " Conj., pro
fere age.
ef A de, B de (piiucl. adj. B*). " vestem om. B, marjt. adscr. B*. " B quielet incuelo. "B aestima-
" B postunt. " Corr. B', AB fecundare. "
" A resolvit. " k videatur. " k ** ipsarum custoditivum om., addidi ex "
vers. el lext. gr.
graecos. P10 sed sO_5«SSo'jf
B sede u_o«6Suf. Corr. B*, A pjoeni-
tentes, B polenles. •* Corr., ABT*0,- *" Corr, .B\ AB aedijicaiis.
2S5 EXPOSITIONESSUPER IERARCHIAMCAELESTEMS. DIONYSII. 266
perfecti sunt ? In amore et conlempfaiiyae veritalis. A dectarant, quae dito diviho conveniunt jndicib, quod
Quomodo eliam inferiores essentias ad id "' ipsum aut ih disciplinam corrigendi per miscricordiam ,
fundamentum in eandem ' aedificalionem et perfec- aut in severitalem T puniendi per jusliliam dividi-
tionem rediicunt ? Quod stibseqtienter adjungit: ef tur ; et unnm qtiidem per virgam, sicul ail Psalmi-
quaecunque atia reducenliset convertentissunt secun- sta : « vifga correctionis virga regni ttti >, alterum
dorum providenttae,hoc est, et quaecunque alia sym- persecurim "',«jam >, ihquitpraecursor, "isecurisad
bola ex humanorum corporum harmonia introdu- radicem arboris " posila esl; omnis arbor, quae "
cuntur ad signiticandam divinam providentiam, quae non facil fructum bonum, excidelur et in ignem nrtt-
reducit et convertit secundos ' animos intellecluafes tetur >. Atia vcro anguslia '» libertatem, vel ex insi-
et rationales per primos in unius omnium causae diis libertatem; inGraeco quippe est tn_oterTda«uv-"
participatiorfem*. ihvQtpiav, pro quo possumus dicere angusiia, vel
Est anlem quando et in nos divinorum judiciorum insidiis liberlaiem.quod eliam per virgam formaltu-.
sunl symbolaitla quae acta suttt, hoc est gesla sunt \ Ad hoc cnim corripimur, disciplinisque misericor-
a sanctis angelis organa, aliis quidem declaranlibus diae excitaniur, ut ab angustiis delictorum nostro-
corrigenlemdisciplinam aut punientemjuslitiam, aliis rum et a diabolicis insidiis liberemur ; aul discipli-
vero angustia * libertatem aut disciplinae finem aut B nae linem ; tolius divinae disciplinae Gnisest habitus
prioris conslantiae resumplionem aut apposilionem virtutis et aedificium, quae lcctonicis organis pulchfft
aliorum donorum parvorum aut magnorum, sensibi- significantur; aut prioris conslanliae resumptio-
lium aut invisibilittm,el omnino forsan non dubilarit neui '*. In Graeco est tvicaBiiac. 'EOir«9eiotv Cicero
perspicax animus pulchre invisibilibusadunare visi- interprelatur constantiam, ut jam diximus, sequen-
bilia. Vasa, inquit, quae gestare angelos divina tra- tes sanclum Auguslinum : swafisiai sunt, id es*.-,
dit Scriptura, symbola sunt aliquando divinorum constanliae tres secundum Stoicos, volunlas, gau-
judiciorum, quihus nos judicamur, dum alia quidem dium, caulio, et non nisi in aninio, Explieit'".
corrigentem disciplinam aut punientem juslitiam
VARIAE LECTIONES.
1 Corr. B*. AB arfdif. ' Corr. AB edem. ' Coni., AB secundo. ' A * B sttnt
B*, parlicipatione.
gesta. * 'Sic AB, B* ad marg. adscr. ab angustia. T Conj., AB se veritatem. * Rad. corr. B, AB
securum. B praecussor. " arboris om. A. " C qui. " B* infra adscr. afi unguslia. " AB nept-
trrautut. '* Corr., A resumptione. " Explicit om. A.

JOANNIS SGOTI

EXPOSITIONES

SUPER IERARCHIAM ECCLESIASTICAM S, DIONYSIL

Cod.ms.bibl.Univers.Lipslen.188, membran.,sec. xnr. A.
Cod.ms. Vat. 177, mombran.,sec. xiv B.
Cod.ms.Sorbonn.1553bibl. lleg. Parisiensis,memvran.,sec.xic. . C

INCIPIT D quidem ordine, ultimavero dignitate tegalefit' sacer-

dolium. Quod in varfis=*valdeet" ohscuris symbolis
PROK.OGUS SECUNDILIBRI.
pcr legislatorem Moysenplane carnali adhuc populo
Secundus vero liber, cui est inscriplio de eccle- litleraeque, non spiritui servicnti distribulum est.
siastica Ierarchia \ humanae naturae, Salvatoris Cujus maximus characlcr erat labernaculum illud
nostri sanguine redemplae, unitatem denuntiat, ad in Arabico monte figuraie monstratum. Secunda
similitudinem videlicet caelestis sacerdotii, quantum vero, quae et media, sacerdotium, qttod nunc est,
possibile est, morlalibus adhuc ordinatam. Cujus. Ecclesiam dico Novi Testamenti, sub gratia quidem
summus ponlifex est ipse, qui eam sibi per gratiam conslitutam, parlim symbolis visibilium sacramen-
suam * coadaplavil, qui etiam totius ierarchiae, torttm dispositam, partim vero veritatis conlempla-
caelestium qttidem et terrestrium, principium est et lione perfectam. Et est finis praeteritae primae,
medium et finis, ad quem omnia referunlur. Haec inilium vero fiilurae ierarchiae, quae est tertia,
itaque noslra ierarchia instar caelestis tripartita est, nunc ex parle inchoata ui primjiiis contemplationis,
scilicet in tres ierarchias. Qttarum prima temporali perficienda vero post gloriam futurae resurreclio-

VARIAELECTIONES.
*A ierarchya. ' Sic C, suam jn cod. Am. ' C, sit. *Sic C, A vanis. * et orn. C
glossatoris supra adscr.
 ' JOANNISSCOTI
267 3gg
nis, quando visibilium sacramenlorum velaminibus \ cum consortibus suis in proprio ordine et laudis of-
sublalis ipsam verilatem perspicua clarilate ' contem- ficio semper assistunt, et in consecralione sacralis-
plabimur. Ideoquepraesens, uldiximus, ecclesiaslica' simi.cbrismatis, quae uniformis et uniordo " sym-
ierarcbia media est inter legalem praeleritam et bolis est sanctissiraae eucharistiae. In qtia videlicet
eaelestem futuram, quoniam non solum aelernarura chrismatis inilialione " ordinem Seraphim beni-
rerum symbola peragit et visibiliter considerat, ut gnum Jesum , qui in' omnibus sanctissimus " san-
legatis praeterila, sed et spiritualem eorura intelli- ctifical seipsum pro nobis, et omni sanctificatione
gentiam investigare invenireque non cessat, ut cae- nos •" replel in ipso perfectos, atque ex " Deo nalos,
lestis fulura;. circumstareIT,etmultilaudaillaymnoIogia,quampro-
Epygramma * in beatum Diongsium in hoc de eccle- phela Seraphim se audisse clamaredescribit,eundem
siastiea ierarchia. Dominum nostrum Jesum Christum •intelligibiliter
Symbola divinorum mirabilium sacrorum uniformi laudare, obsequenlibus eliam ceteris angelorum
ralione. choris, et sensualiter AUeluiaconcinentibus, Iiquido
In tingularkatem resolvitti unius luminis unam cla- manirestal.
ritatem. Haec insunt in hoc de ecclesiasticaierarchia totum
B vu.
Dionysii* Areopagitae episeopiAlhenarumad Ty- capiiula
motheum episeopumde eccletiastica' ierarchia secun- I. Quae sit ecclesiasticae ierarchiae tradilio, el quae
dus liber sic incipil *. ejusdem speculatio.
II. De perficiendisin baplismate.
Ad beatum Tymolheum secundum scripsit librum
De perficiendisin synaxi.
magnus Areopagita Dionysius de ecclesiaslica ie- III.
rarchia, id est, de ecclesiastico sacro priucipatu, IV. De perficiendisin miro et in ipso offerendit.
disiincle per capitula, quae infra sequuntur, elegan- V. De sacerdotatibus confirmationibus.
tissime myslicum sacramentum prius T ponens, el
VI. De perficiendorumordinibus.
sic singulas singulis capitulis mysticorum sacramen-
lorum theorias subjungens. In quibus ostendit, VII. De perficiendisin dormienlibus '*.
cuncta, quae in ecelesiasticis sacramentis et sacra- Praecumbentiura capilulorum doctrinam secun-
tissirais mysteriorum consecrationibus fiunt 1, an- dum duplicem perficit modum. Primum cnim expo-
•'
gelico minislerio secundum convenienliam unius- nit hoc : quomodo perficilur mysterium capituli;
cujusque ordinis una cum ministris allaris, et prae- ac deinde tbeoria quadam tradilionem : ulpulaniysle-
cipue ierarcha ', id est sacerdole, qui unus de an- _ rii illuminalionis exposilio primum, deinde secunda
'•
gelis " secundum fas efficitur, caelilus operari; ma- theoria ejus, ilerum mysterii synaxeos exposilio,
xime in " ministerio sancti sacrificii Dominicae deinde theoria ejus, et eodem modo de ceteris.
passionis sanctissimi principatus militiae caelestis Cefera desiderantur.
VARIAELECTIONES.
1 Sic C, A verilate. * Sic A *Sic C, A epiyrammata. * Hic inci-
C, praesent ut diximus eccletiasika.
pil cod.8Vat. *ecclesiaslicaora. A. • secundusliber sic incipitom. C; TA "sacramentum prius prius po-
nens. B sacramenlis consecrationibusmisieriorum fuerit. * B ierarchia. Sic C, B qui unius de ange-
lis, A,qui unus angelis. " IB om. B. " uni ordo. " B uniliacione. " k sanclissimis. " C omni nos
tanttificalione. " Sic C, ex om. AB. " B circumsianie. '» Quae sub numeris i-vu hic habenlur, in A
supra post epigrammata exlant. '• A minislerium. " k item.

JOANNIS SGOTI

EXPOSITIONES SEU 6L0SSAE

IN MYSTICAM THEOLOGIAM SANCTI DIONYSII.

Ex cod. ms.bist. eccl.bibl. Caesar.Vtndob.136,membran.,sec. xiv, pessime exarato.

WCIPIT PROLOGUSJOANNIS* SCOTIIN MYSTI-]t) citur, arbilror, librum de simbolica theologfaet alios
CAMTHEOLOGIAM BEATI DIONYSIIEPISCOPI. S. Dionysii libros duabus ex causis rarius ' inve-
niri. Una est, quod haeretici libros ipsos, sicut con
PROLOGUS.
tra se manifeste agentes, pro viribus consumpserunl;
ln prologo super librum de divinis nominibus di- alia, quod calholici obtestalione dicli Diouysii
VARIAELECTIONES.
1 Cod. Johannis. * Corr., cod. radiis.
269 EXPOSITIONESIN MYSTICAMTHEOLOCIAMS. DIONYSH. 2*70
eranl 1stricli, ite imperitae multitudini, sed solis do- A sensuum et virium mcnlalium '*, quooblento ipsa
ctis et dignis sua scripta, quasi mullorum capacitatem cognitio obscuratur, quia in excessummajoris cogni-
excellentia, revelarent; doctis deficientibus eorum tionis ,augmentatur, et Ialitudo verbi vocalis vel
culpa inaxime, ut reor, qui praelaliones ecclesjarum mentalis reslringatur ***in simplicilatemverbi aeler-
qiialibuscunqriecoiiferunl,et literalorum respectum *, nalis. lbi fil etiam deificalio, id est de humanis in di-
quibus commilterent, non habuerunt. Forsilan vina transmutalio, et illud, quod est ignolumper in-
tiieronymus • excellentissimusAreopagilara * inter vesligationem rationis et inlelleclualis operationis,
ecclesiasticos scriptores non numeravit, qtiia libros fit ignolius per excessum unilionis, ila tamen, qtioil
ejus, sicut cminenles, ad communem notitiam repo- lalis ignoranlia summa est apiid majorcm scienliam.
nendos non putavit. Nullam enim mentionem hujus TEXTUS.
doctoris et suorum librorum facil in libro de viris
Trinilas supersubstantialis, et superdea ", et su-
illustribus, eum aliorum ibidem a lemporibus apo-
siolorum usqtte ad sua, ubi etiam, quos libros scri- perbona, inspeclrix divinae sapiemiae Christianorum,
pserint, cum laude eelebral', memoratur. dirige nos ad mysticorum eloquiorumsuperignolum
el supersplendenlem" summum verlicem, ubi simpli-
INCIPIT LIBER S[UPER] • MYSTICA TIIEO- n cia el absolula et inconveriibiliatheologiae mgsleria
LOGIA '. TEXTUS CUM GLOSSIS. cooperta sunt secundumsupersplendenlemocculle di-
"
Trinilas supersubstantialisetc. Tilulusliiijuslibri est c:i silentii caliginem,
"
in obscurissimosuperctarissi-
dc myslicalheologia.id est, clausa velocculta; quia, mumsupersplendere facientem,et in omninoimpalpa-
biliet invisibili superpttlchrisclarilatibus superimplen-
quidquid ibi dicitur, quasi incxplicabile totum clau-
sum et occultum relinquitur. Esl aulem materia • tem non habenles oculos menles. Igilur quidem mihi
libri in se considerata isla sunl " oralione postulata.
htijtis ipse Deus, simpliciter
causa naturae *, habilo 10 respeclu ad crealuras. CLOSSA.
Inlcntio cjus est, commendare veram sapientiam
0 irina unitas, etuna trinitas, divinarum videlicet
Christianorum, ct sapienliam pbilosophorum rcpro- omne ens quoad perso-
bare. Ulilitas ejus est, inducere apicem personis in- personarum, superexcedens
nam Patris, et superexccdens omnem sapienliam et
viam "., id est nniri Deo per superintcllectualem
cognitionera ct affeclionem sui, ut uno vocabulo di- scienliamquoadpersonamFilii.etsiipercxcedcnsom-
cam ", utrumque per deificalionem. Forma sive nem existentem bonitalcm quoad personam Spirilus
sancli : quae inspiciendo approbas et approbando
modus traclandi lalis est. Primo Deum invocat, ut
inspicis sapientiam fidelium, qua Deus cognoscitur,
per ipsum ad ipsum dirigalur. Secundo instruit Ti- ^ *•est optima positio Mariae. Directo ra-
qui sfcilicet]
molbeum, quomodo vera sapientia inquiratur; ibi: dio a te ad nos, nos ad le elevando rege, ut perve-
Tu aulem, o amice Timoihee. Terlio proliibet, ne
nianius ad te per contemplalionem, qui est siiinmus
tbesauriis ipsius sapienliae indignis oslendatur, in- vertex sanctarum
nuens errorem, quo inipcditiulur, nc vera ab eis Scripturarum, nos qtiidem si.i-
ibi: perignolus, in te auleni supersplendcns, in quo,
sapicnlia invenialur; FideaufemneauisvQuarlo scilicet summo altissimo vertice, sententiae sacrae.
oslendit secundum diversas raiiones et vias, quod
omnis crealura sine aliqua contrarieiale aflirmalur ScripluraeprofiJtidissimesuntcIausaeet absconditae,
et sicut in arce simplicissima coarlalae,. et a verbo-
etnegatur; ihi: in
Oporlet ipsa. Quinto demiratur, rura velaminibusabsohilac. Unde quomodosunt sim-
quod sunt, quibus gralia perveniendi ad Deum per sunl el inconverlibiles, et lanlum uno modo
superintellectualem cogiiitionem dalur; ibi : El non plices,
intelligibiles. Sunt autem el in isto vertice coopertac
timpliciter. Et haec omnia facil in primo capitulo. istae sententiae secundum Iucem, qiiae habel exces-
CAPITULUMI. sum lumitiis, et ideo sorlitur nomen caliginis, cu-
§ 1. Qtiod divina Inx per divinam noctcm aspici- jus splendor occultus est verbum aelernum, quod
lur, et ipsa nox per occasum luminum u invenitur. rj Paler ah aeterno inaudibililcr loquitur. Quod qui-
Ibiquc quod est clarum obscuratur, quod est ma- dem in illa summa invisibililate Deum, qui est su-
gnum coartalur, quod esl humaiium deificalur, quod perclarissimus, facit desuper radianlcm, et in isto
est ignolum, magis ignoralur. Divina lux est divinae statu verbi nec ratio investigando palpat, nec intel-
cognilioniscaritas; divina nox est ipsius cognitionis ligentia " contemplando considerat, radiis aeterna-
lncomprehcnsibilitas;quaecum aspicilur, Deus c.og- liler simplicibus el effeclualiter multiplicibus supcr-
noscitur. Invenilur autem ipsa incomprchcnsibilitas fundit caelesles mentes, quae*'sibi lotae snnl oculns,
pcr occastim lumiuum, et per excessum omnium vel quae non uluntur materialibus sensibus ; el isla
VARIAE LECTIONES.
1 Corr., cod. errant. * Conj., cod. ef literatos respiciunt. ' Cod. Jeronimus. * Cod. ariophagitam.
'Conj.jCod. celeb\ 'Cod.s. TCod. calalogia. 8Conj.,cod. m. » Conj.,cod. "• contid'. aiica. nulT. " Cod.
Itabitu. " Corr., cod. in lia. " Conj., cor. dicant. " Conj., cod. lutninare. Cod. tntalium. H*Siccod.
"Cod. superdea. " "
Cod. super ignotitmet super splendentem. Corr. cod. doca. " Cod. sttper clarissi-
mum super splendere. '* Cor., cod. fuit. " Cod.s. " Conj., cod. intelliyn. " Corr., cod. aui.
*?» JOANNIS SCOTT **2*
Hȣ
»fcilieet]« per modnm crea*iot*isa Deo poslulo, quo- A secretas contemplaliones, de quibus te cupio me inv
niam non aliter intelliguntur, nisitper creationem a struere, sic cooperante divino radio, et '* forti men-
Djb Unpeiretur. Et riunc quare vertex divinorum tis conanime derelinquas usus sensuum corpora-
secretorum dicitur superignotus, supersplendens, et lium, cum sensibillbus exercftiis, et intellectuales
summus? operationes, et animas et angelicas substanlias, et
Superignotns dicitur, quia ad ipsum ratio deflcit omnia, quae de verbo aeterno inesse prodiderint, et
per invesligationem; supersplendens dicitur, quia orania, quae, sfcilicetjl* in ipso verbo, sunt contem-
ad ipsum intellectus deficit per supereflluen- plabilia; et sunt omnia transeunda; et, sicul tua
tem • luminis en*usionem; summus dicitur, quia requirit possibilitas, scienterve seitur ", quo non
ad ipsum intelligentia • deficitper excedentem affe- videt " oculus,
consurge **'per principalem afle1-
ctionis unitionem. Ibi sententiae sacrae Scriplu- ctionera ad Dei unitionem, qwi est super omnem
rae sunt simplices, quia, sicut videntur, intelli- substantiam ineffabiliter collocatus, et super omnein
guntur; sunt absolnlae, qura nullis eloquiorum cognilionem tam humanam, quam angelicam incom-
velaminibus detinenlnr; et Inconvertibiles, quia ad prehensibiliter collocalus. Elenim cum te ipsum et
hunc vel illum intcflectum non reducunlur; sunt omnia alia mundus excesseris ", ita quod illoruiu
eoopertae, quia superlncenti lumine obleguntur. B amore non valeas retineri, vel alias impediri, pur-
Quod lumen dicftur a beato Dionysio * superspfcn- galus ab uliimis animae phanlasiis " tam spirituales
dens oeculte dicii silentii catigo. Haec esl incom- quam divhias operatipnes postponendo elevaberis ad
prehensibilitas, quae dicitur caligo propter luminis superclarissimum lumen oecultissimae Deitaiis ,.
cxcessibnem; drcli et dicitur propter verbum aeter- quae videlicet dieilur tenebrae, quia supervidetur,
nnm, quod Pater ab aeterno Ioquitur; dicituretiam quod non videtur, vel quod stiperinleUigilur, qnoti
occulte supersplendens, propter intfmam, vef in a nobis non comprehenditur.
intimo statum ", luminis supereffusionem; dicitur
TEXTUS.
silentii, propterea B*quod generatio talis verbi ab in-
tellecluall auditu non percipitur; unde quia auditui § 2. Vide autem, ut nullus indoctorum isla auiliat;
intellectuali • non est perceptibilis, ideo a verbo istos " autem dico, qui in existenlibussunt formalir
oris non est enarrabilis. Unde videlicet: « genera- nihil super existenlia supersubstantialiter esse opinan-
tionem ejus quis enarrabit >? Quasi diceret: Nullus. les, sed putantes scire **, quae secunium iptot est
Et ih illo statu obscurfssimo per excessum luminis cognitioneeum, qui ponit lenebras ad lalibulum suum.
Deus, qui est clarissimus per naluram, fit menli Si autem super islos sunt divinaedoclrinae mysterio*
supersplendens per radiorum abundantiam. Ibi ra- Q rum, quid dical quidem aliquis de magis indoctis, qui-
tio nihil palpat, quia niliil est ibi investigabife; ibi cunque omnibus superpositamcausam et ex poslremis
rntelleclus nihit videt, quia nihil est ibi conlempla- in exislentibusfiguranl, et nihil ipsam habere dicunl
bile, et tamen pufchris 7 Iucibus divinae refulgen- super compositasab ipsis impias et mulliformesfor-
tiae superimplentur, per se ipsas et alia a se ipsis mationes.
videntes humanae et angcficae deificalae intelli- GLOSSA.
gentiae. Talis sensus esl. Cave, ne aliquis incredulorum
TEXTUS. vel inexperilorum ista secreta audiat; islos autem
Tu aulem, oamice Timolhee,circa mytticat visio- dieo, qui naturalibus ralionibus amore existentium
nes forti contentione et sensus derelinque, et intelle- innituntur '**, firmilerexislimanles, quod niliil sit su>
etualesoperaliones*, et omnia sensibiliael intelligi- per ens, quod dicitur substantivum metaphorice ",
bilia, et omnia existentia *; et sicut est possibile, tam creata, quam increata continens, juxla suam
dici-
ignote consurge" ad ejjts unilionem ", qui est tuper opinionem. El hoc habes ex illo verbo, quod
omncm substantiam et cognilionem. Etenim excessu tur in Exodo : « Ego sum qui sum >. Scd hoc di-
tui "ivsitts et omniumirrelenlibili el absoluta,munde clum est, ut in primo intellectu se offert nobis,
ad tupersubttantiatem radium, cuncta auferens, et a ** quasi quoddam '* memoriale, ul se computaret no-
cunctis absolutut, sursum ageris **.. biscum habere, qui erat tolaliter sum, esse. El qui
tales pulant per investigationera creatarum, quae
GLOSSA. in eis generalis '" est, pervenire ad ejus coguitibnem
Tatit ett tensus. Tu, Timoihee, qui per verum vel divrnam comprehensionem, quae super supplf-
amorera alter ego mihi factuses, ut possis intelligere cationera suam omni cognilioni occultarum scien-
VARIAELECTIONES,
1 Cod. s. * Conj., cod. deficicit et super effiuentem. * Conj., cod. intellign. * Cod. dyosiisio. * Sic cod.
**Conj., cod propfer. • Conj., cod. inTia. ' Cod. pulchribus. » Corr., cod. opposiftones(graece httpftht).
* Sic cod., in textu **Cod. eonsurg'e.
graeco x«t navca oux.ovraxv.imra, in versione ef omnenon ens et ens.
"Corr.,cod.unitactonem. "Corr., cod. cur. "Corr.,cod. absolulis sursum agens. »*Cod. uf. "Cod.s.
*• Conj., cod. scienler uesdr. " Conj., cor. uidut. " Cod. consurg'e. " Corr., cod. mentis excessus.
" Cotl. fantasiis. " Cod. istis. "Cod.scare. "'Coi.amoriexistentiumetniluntur. ** Cod. melafoiice.
'*
Conj.,_cod. q. quodam. " Cod. generalis \el connaturalk.
g73 EXP0S1TI0NE5 IN MYSTICAMTHEOLOGIA^B. JDIONYSIL 274
tiarum tantorum philosophorum * excedunl, quan- A monibus designalur, etitero paucissimis, ideo r*quiii
tum magis excedit imperiliam eorum, qui Denm, nec ratione capilur, nec intellectu eomprelienditur,
est omnitim in * extremis et ideo verbo " non exprimilur, quia omnibus super-
qui superposila causa,
rnateriis existentium ' figurant, quae inferiora sunt subslantialiter superponilur. Illis autem solis sine
animalis, nec insuper pulant, qtiod Deus in se ali- velamine aperlus, sciljcet per infusam dulcedinem>
quid habeat sublimius, quam figurae et formac et suavitalem inpermixtam ", qui omnia sensibilia et
mulliplices, quae ab ipsis impie componuutur. inielligibilia objecloium sive spectaculorum , in
TEXTUS. quibus scilicet inlclteclualis contemplationis exerci-
lium consumatur ", et oninino irradialiones ad
Oportet autem enim in ipsa et omttes existentium
inlelleclum perlinenles, et inspiratioues ambiguas,
el
ponere affirmare positiones, sicut omnium causa, et revelationes aelernas dcrclinqmint, el inlroeunt
et omnestnagis ipsasproprie negare,sicui super omnia
et non per unilionem ad superintelleclualem Dei incom-
tuperexisteule, negationes oppositas opinari prehensibilitalem , ubi in propria forma secundiim
esse affirmalionibus, sed multo prius ipsam super
et est omnem ablationemel Scripturae testimonium est Deus super unum et
privaliones quae super po- unitatem, et super ens et enlitaiein; dicitur cuim in
titionem. B Exodo, quod Moyses ascendil in caliginem, in quo
§ 3. Ila igiiur divinusRarlholomaeus dicit, et mul- eral Deus.
*
tam theologiam|esse] ef minimam, et Evangelium TEXTUS^
et
laium, magnum, et rursus cottcisum: ut mihi vide-
Etenim non simpliciier divinus Moysesmundari et
titr, illud suyernaturatiler inlelligens *, quia el mul- "
lorum sermonumesl bona omniumcausa, el brevium ipseprimus praeeipitur, el rursus a nontalibus sc-
diclionumsimiliter, etralionabilis, sicut neque ralio- gregari, et post omnem mundaiionem-audit multarum
el videl lutnina mtttla eum fuigure
nemhabens, nequeinleileclum,proplerquod ipsa omni- vocum buccinas, "
bus supersubstantiatiteresl superposila, et solum non emittentia muitdoset mullum e/fulsos radios. Postea
velale • ef vere apparet his, qui immundaet munda T a mullis segregalur et cum electis sacerdotibus tum-
tniutem divinarum ascensionum pertingil; quamvis
transeunt, el omnemomniumsanctorum exlremitatum
ascensumsuperveniunt, et omnia " divina luminaelso- per hoc quidem non sil cum Deo, sed contemplatur
nos et sermonescaelestesderelinquunt,et ad caliginem non ipsum, invisibilisest enitn, sed locum ubi esl.
ittlroeunt, ubi vere est, sicut eloqttia dicunt, qui est CLOSSA.<
super omnia. Sensus lalis est. Ita, quae supra diximus de trans-
GLOSSA *. I2 censu divinorum lumiuura et sonorum et sennoniim,
Sensus est: Quamvis illi ista senserunt, tamen et intuitu in caliginem, in ipso Moyse lypice sunt
necesse est secundum reclara inlelligentiam, omnem ostensa, quod non solum in se ipso raundari jubeitir,
formam vel figuram vel substantiam, et omnem ut Deum prae celeris atlius contempletur, sed el ab
omnino creaturam non tanquam subjecto, sed sicut iramundis vel dissimilibus separari. Et posl omnem
omnium causae, ipsi allribuere, et magis proprie ct purgalionem sensuum a sensibilibus, et inleflectus
v.eracilerab ea removere, sicut rei, cui nibil exislen- aphanlasmatibus, audit sive menle percipit multa-
lium inhaerere polest, secundura quod Deus. Et rum intelligenliarum inspiraliones, et contemplatur
quarovis existentia Deo attribuanlur, vel ab eo inulla spectactila luculenlissima, desuper abundanti
removeanlur, non tamen credenduin esl, quod intcr pleniiudine emananlia ctun candore radios, in sub-
talem aflirmalionemvel negalionem cadal atiqna *'• slaiuia siinplices, ct intelligentia nmltiplices. Tandem.
conlrarietas : irao oportel senlire, ipsam causam segregatus a mullitudine populari, id est, mullifana
omnium superiorem esse omni negatione " et afDr- opinione materiali '• cum principalibus affeclionibus,
matione ". Unde de ea.non polest esse aliqua posi- ascendit ad Deum videndum. Ejtts laraen substan-
tio, vel ablalio, si.veaffirmalio vel negalio. Et juxta liam non videt, cum sit invisibilis, sed focum, ubi
hanc consideralionem Barlholomaeus Deoconformis 1) Deus est, sive ipse locus sit caelum serenum, sive
scribit, tbcologiam " prolixam esse in verbis, et apex lapidis sapphiri, sive ignis ardens, sive cacumi-
coartalam in sensibus, el Evangeliumlatura in para- na'»monlis.
bolis, et magnum in historiis, et rursum arlum et TEX.TUS.
parvum in mysleriis. Per hoc aulera dico, beatum Hoc aulem pttto significare divinimma visorum rt,
Bartholomaeumdivina sapienlia plenum , stiperinun- inlellectorum, esse subjetlas quasdam raliones subje-
danum inlellectum habuisse, videlicel quod ipse clorum omnia excedenti, per quae praeseniia ejas,
Deus, quiest bonorum omnium causa, multis ser- quae est super omnem cogiialionem, manifesiatur
VARIAE LECTIONES.
* Conj., cod. phtorum. * COnj.,pro causa in cod. fam. ' Conj., cod. 1itciunt. * esse em. cod.r add-
ex vers. el lext. gr. * Corr., cod. intendens. * Corr., cod. non solttm non velale. T Corr., cod. qm M»
mendaet menda. * Cor. ad omnia. • 67ossa om., add. ex conj. 10Cod. aliq. '' Corr., pro omni^ " nega-
lioni cod. cum negociacioni. " Cod. affirmacioiti. " Cod. calologiatn. " Pro ideo cod. in eo. Cod. «t
kl verbum. " Cod. inper mixlam. " Corr., cod. iniellectuales conicmplaiioiiesexerciiium consutmturw
18Corr.,.cod. ef. " Corr., cod. emitteniis. "
Corr., cod.mfa/i. " Corr.. GOII.caatwinis.
275 «-,_. JOANNISSCOTl ''Stjgi'' '^'
inlelligibilioussummitatibut sattctissintorumtocorum .A scere eum, qui esl super omnem rtsioneme(>ojggfi"r
ejut tupervenient; tunc et ab ipsis solvitur visis et nem ; in ipso non videreet non cognoscereett * tuper-
tMenlibus, et ad cqliginem ignorantiae inlrat, quae subslanliulemsupersubstantialiterlaudare per onutium
cafigovereest myslica, in qua claudit omnescognitio- existenlittm ablationem, sicul ipsius naturae insigne
'nes ', et in impalpabili omnino el invisibilifil, omnis facientes,auferentesprohibitionesofficientesTmundae
existensejus, qui est super omnia, el nullius, nequestti occulti * visioni, et ipsam in se ipsa ablatione sola oc-
ipsius, neque allerius, omninoaulem ignoto vacatione culiam manifeslantes pulchriiudinem. »
'
omnis cognitionis secundum melius unilus, et eo, EXTOSITIO TITULI.
quod nihil cognoscit,super menlem cognoscens. Quomodooporlel uriiri. Status unitionis non potest
GLOSSA. aliler oblineri, nisi per ferventissimura desiderium
Talis est sensus. Dicluin est, Deum nnn vilcri, menlalis orationis, et per virtutem supermcntalis
sed locum, ubi esl, id est in crealuris quibusdam, affectionis, ad qtiam non atlingil oculus iniellcclna-
quae dicuntitr et divinissima subjecta visorum el lis cognitionis; unde lalis cognilio dicitur ficri per
inlellecloruin, vel divinissima loca , quia nihil di- ignoranliam. Proprius autem hymnus sive modus
vinius mente inluemur. Quibus arbitror designari Deum laudandi est per negationem, sive per remo-
summas el aeternas archilipias sive rationes, sive tionem, sicut est videre in ligura linca, a qua lanlo
exemplaria omnium creaturarum Deo subjectarum, magis videlur pulchriludo figurae.
per quas Deus fit praesens , et cognitivc nobis ma- Modus vero hnjus laudis el in opere '• ab infe-
•
nifestal se ipsum, nobis de spiritu iufuudcns et ma- rioribus ad superiora ascendendo.
nifestans principaliores et superiores intelligentias TEXTIS.
eorundem rationum, qiiaeulctinque3nobissuniinieI- In hac superlucentietc.
ligibilcs pcr speculum*. Poslea Moysesseparatur ab GLOSSA.
his, qui seciimlocuni Dei viderant, id esi, ab omni- Sensus talis est. Toto menlis affeclu optamus nos
bus intelleclibilibus opinionibus, el subtrahiiur ah fieri in caligine superlucenti, id est, in statu [super]
omni inlelligentia el visu uientali, et intral ad cali- intcllecluali ", quia lucidior est", quam intellectua-
"
ginem ignoranliae, quia unitur incomprehensihilitali lis , ul per menlis excessum , [quod] inlellecttis
divinae, qui apex intclligenliae non penetralur, quae non videt, nec aliquo modo cognoscit, possimus *
caligo vere est myslica, id est, clausa, quia vere est Dettm cognoscere et videre stiperintelleclualiter,
omnis cognitionis clausura , et in se claudit secrc- per remotionem videlicet intellcclualis cognitionis,
lissima, cclal omnes comprehensivas cogniliones, „ cum ipse Deus visu inlellectuali nullatenns altinga-
sicut in prima omnium causa, elper hanc caliginem tur. Eiiam precamur ", nos laudare posse super-
omnis aninius unilur Deo, id est, super omnia fil in subsiantialem supersubstantialiter, id est, Deum,
slatu excellenlissimo, quem nec ratio palpat per qui excedil omnem substantiam et omne ens, per
investigationem, nec intellectus contemplattir per ablalionem omnium existenilum, sicul esl videre in
visionem, per quem et slalum ab omnibus aliis , et artificibus, qiii aliquam fabricanl similihidinem de
a se ipso separatur, quanlum ad intelleclualem aliqua inanimata maleria, quisculpendo elincidemb
propriae cognilionis pracseniiam, et per unionem removent exleriores partes maleriae grossiores, qoi
dilectionis, quae est elfcctivaconversae cognitionis, occultant et cooperiunt, ne videri possit "illa pura
unitur Deo inlelleclualilcr, Deo ignoto ", coguitione, imago, qtiae nattiraliler et polentialiter est in-
quaemullo roeliorest, quam silcognitio intellectua- terius, et per solani lalium offendiculorum remotio-
lis, et in eo , quod intellectualem cognitionem dere- nem sine alio additamento manifestalur in propria
linquit, sive inlelleclum, et meiitemDominicognoscit, specie ipsiiis imaginis piilchritudo, quae pritts late-
id est, per sapientiam intelleclualem , quae super bat in occulto.
donum iutellectus. Illa enim Deum agnoscil propler TEXTUS.
ablationes laudari
unitionem , haec vero pcr rationcs Verhi. Explicit n Oportet autem, sicut arbitror,
primum Capitulum. contrario, quam posiliones. Eietttm illas a primis in-
cipienles, permedia adultima [desccndentes, hic au-
CAPITUHJM II.
tem ab ultimis]1Tad principaliora ascensumfacientes
Quomodo oportet uniri et hymnos referre omnium per media rursus ad extrema omnia auferimus, ut re-
causaeet super otnnia.
velate cognoscamus illam ignoranliam ub omnibm
TEXTUS. noscibilibusin omnibusexistenliumcirenmvelatam,et
§ 1. In hac superlucenti caligine nos fteri preca- supersubslantialemillam videamuscaliginemab omni
"
tmr, et per non videre et ignorare videre et eogno- lumine in existentibus occttllam.
VARIAELECTIONES.
1 Conj., vox in cod. tam corrupta, ul legi ncqneaU * Pro secundum cod. sed. * CoiK ul"q, * Cod.
•necfurttm.Locus in cod. corruptissimus est. " Conj., rod. igttoia. * Corr., cod. cf. " Conj., cml. af-
ficieniet. » Corr., cod. occttlte. *" Cotl. modica. " "Sic cod., fort. leg. el in hoc opere. Conj., cod. tti-
tellectuali;" super add. ex coni. Cnrr., cod. ef. quod om. cod., add. ex conj. Corr., cod. pos-
sumus. Conj., cod. privamur. " Corr., cod. pofenfioMa/ifer. " descendemes — uliiniH om. cotl.,
A«Jd.cx conj. " Couj., pro in existentibutcod. exeuntibus.
 277 EXPOSITIONES 1N MYSTICAMTHEOLOGIAMS. DIONYSII. 278
GLOSSA. A nem naluralem a Deo ipsum Deum laiidein inveniat
In praemissis libris Deum laudare per afflrmatio- singularem.
TEXTUS.
nem, in islo autem oportet laudare per negationes et
omnium ablatipnes, quod contrario illis '. Ibi enira Igitur in theologkisefc, ut s[upra].
GLOSSA
inclioanles ab aflirnialione vel positione principalio-
Talis est sensus : In tractalu de divinis cha-
ritm per media ad ultima descensum faciebamus.
llic autem ab ullimorum ablatione incipienles, racleribus, id est personalibus distinctionibus,
rnaxime aturmationibus usi sumtis, sive positioni-
usque ad ablationem principaliorum gradatim per[ bus in divinis
media ascendimus, et ilerum ad exlrema refleximt laudihus, ubi ostendimus, quod divina
omnia ab eo pariler aufcrimus; quod jam facimus, natura singularis est in essentia, et trina in perso-
ul sinevelo mysticae significalionis cognoscamus di-_ nis, etqualiterinlelligenda est palernitas et fifiatio,
vinam incomprcfiensibilitatem, qtiae excedit omne, et [quid] significel proprietas, quam sacra Scriplura
altribuit Spiritui sancto, id est prncessio juxfi illud :
ens, quae vere occulla est ab omni scicntia in om- <
nibus creaturis. Spirilum veritalis, qui a Palre procedili. Item quo-
modoplenitudo invisibifium, qttae infixe "* mancnt
CAPITULUMIII. 3 g in corde Patris , pullulat ex immateriali et simplici
Quaesunt calapltalicae, id est, affirmalivaetheologiae; bono, id est persona Patiis; a qua procedit persona
et quae sttnt apophaticae *, id esl, negativae. Filii pcr generalionem, et persona Spirilus sancti per
TEXTUS. " a Patre accepil ean-
processionem, quorura uterqtte
In * theologkis quidem ypoitfosibus T maxime dem pleniludinem, et per hoc Filius et Spirilus sanclcs
propria * affirmalivae theologiaelaudavimus *, quo- manent in Palre, et in se ipsis, el omnes tres in se
modo divina et bona natura singularis dicitur, quo- invicem, et ipsa luminum pleniludo in Filio el SpU
tnodo trina, quae secundum ipsam dicta paternitas et' rilu sancto permanet coaelerno Palri, a quo uterque
filialio,quid vultmonslrare Spiritus theologia,quomo- eorum originem habet, qui tamen nilulominus
do ex immateriali et simplici bono in corde manentia! loltis 1Smanet in Patre. In codem etiam libro tra-
bonitalispullulaveruntlumina,el quomodomansione"' clavimus, quomodoJesus, qui est supersubstanlialis
in ipso et in se ipsis el inse invkem coaeterna pullula- secttndum deitatem , factus est homo secundum ve-
tioni permanserunt inegressibilia,quomodo supersub- ram humanitatem, et alia multa tractavimus juxta
slanlialis Jesus, humanae nalurae virtulibus subslan- expressa Scripturae tcstimonia. In libro autem de
lia faclus, et quaecunque alia ab el.oquiisexpressa in divinis nominibus tractaviinus, quomodo Deus dici-
theologicisypotifosibus laudanlur ". In libro autem C | tur bonus, quomodo existens, quomodo vila " et
de divinis nominibus, quomodo bonus nominatur, sapientia, et de aliis intelligibilibus Dei nominatiom-
quomodo existens, quomodo vita ", ef quomodo su- bus. In symbolica autem theologia tractavimus trans-
pienlia, et vinus, et quaecunque alia intelligibilissunt positiones vocabutorum sensibilium ad designamla
Dei nominalionis". In symbolicaautem theologia,quae anagogice !0 invisibilia divina, monslrando scilicet,
sunl a sentibus ad divina transnominationes "', quae quomodo accipiendum sit, quod Deo atlribuunlur
sunt divinae formae,el parles, instrttmentaque, divina formae, ut illud « qui cum in forma Dei esset »,
loca, el qui ornalus, et qni furores, et quae tristilia, fignrae, ut illud Osee : « Quasi leaena i, aut partes,
et quae insaniae ", et quae ebrictates, et craputae, et ut illud Ezechiel: « Benedicta gloria Domini dc loco
quae juramenta, et maledicliones,qui sotnpni, el qtiue sancto suo >; aul ornalus, ut illud : < Vestilus pon-
vigitationes, et quaecunque aliae sunt sanctae compo- dere >,autfurores, tit illud:« Domine, ne in furore »,
silae formalionessymbolicueDei formationis '*. aut tr-islitiae, ut id : < Tristis est anima mea i, aul
TITULUS HUJUS CAPITULI. insaniae, ut id Oseae : < Scito te Israel sttillum, pro-
Sensus tatis est. Quae sunt cataphalkae ". In plianum, insanum >. Nec »l solum de islis tractavi-
tribus voluminibus egit bealus Dionysius de cata- mus, sed et de aliis composilis formationihus, Deo
phalica, id est, allirmaliva theologia : in libro de D 1 altribulis, in libro de symbolica theologia.
ypotifosibus, in quo egit de distinclionibus persona- TEXTUS.
rum; in sccundo de divinis nominibiis; in lerlkxle Et te arbilror conspexisse, quomodo plurium ser-
vocabulorum insupposilionibus " ad divina de- pwnum sunt ullima, quam prima. Etenim oportebat
signanda; in quarlo, id est, mystica theologia spe- theologicosypolifoses, et divinorum nominumresera-
cialiler agit de apophalica, id est negaliva, quae tionempaucorum sermonumesse **,quam symbolicam.
scilicet omnia a Deo removel, lam inferiora, quam theologiam,quoniant, quanlum ad superiusrespkimus,.
media, quara superiora, ut videlicet per remolio- tanlum *' sermones conspeclibus inlelliqibUium cotu
VARIAE LECTIONES.
1 Cod. q. * Conj., pro i//is cod. m\ 3 ni om. cod. * Cod. catafatice, apofalice, sic seinper.
' Cod. Texlus * Capitulum
p°. Cod. Ig. (igilur?). T Cod. pro vnazvxiioeo-i. 8 Corr., cod. proprie. » Cod. lauda-
mus. '" Cod. mansiones. _ " Corr.,cod. laudant. " Corr., cod. lala. " Sic cod. "* Oonj., cod. ad divina-
Deinominacionis. '* Conj., cod_.infamido; text. graec. _/nviSej,vers. maniae. '" Corr.,.cod. formationis*.
•* Cod. calhefatice. " Cod. "* Sic cod. " Corr., cod. lota. cod. oifa. ''• Cod-
isupcoTbz. _" Corr.,
addesignandam anatagogke. " Corr.,cod.ne. ss PrOessecod.cf. "Cod.fm s'tn, bocesl,fainen secnnduw^
279 JOANNIS SCOTI 280
turbantur, quemadmodumet mnc ad caligtnem,quae /*,Quaeris " aulem forlassis, quae sit ralio, quare
exl tuper meniem ', introeunlet, non termonumbrevi- positiones incipimus a dignioribus, et ablaliones-ab
tatem, ted irralionabititatemperfectam et impruden- inferioribus. Cujtis rei ratio talis est :quia, quando
tiam * inveniemut'. Et ibi quidem a tuperiori ad volumus per pnsitionem Deum, qui est super omnera
exlrema descendens termo secundum quantitatem posilionem, designare, convenit, ut ipsa digniora ct
descentut ad portionalem dilalabatur multitudinem; magis ei propinqua principalius altribuamus eidem-.
nunc aulem ab inferioribut ad tupremum ascendens quando vero volumus ipsum designare per ablatio-
secundum tnensuram ascensionis contrahitur, el post ncm, pariter " convenil, illud ab eo auferre, quod
omnem ascensionemtotut tine voceeril, et lotus unie- magis ab ipso dislare videtur. Verbi gratia, con-
tur * ineffabili. Dicis atttem, quare tolaliler primo gruenlius et propinquius atiribuiiur ei vila et boni-
ponentes * divinas posiliones, ab tiltimis inchoamut tas, qnam aer vel lapis. Similiter ab eo evidentius
dhinatn ablalionem? Quoniam quod ett super omnem removelur crapula vel insania, quam dicitur vel iiv-
potitionem ponentet, a tnagit ipti cognato tuppotiti- telligitur.
vam affirmalionem oportebat ponere; illud aulem,
quod ett tuperomnem ablalionem ', auferentetamagit CAPITULUMIV.
dittantibut ab ipto auferre. Aut non magit vita el boni-1B
tai, quum aer et lapit, non esi crapula et non ett Quod nihil est sensibiliumomnis sensibilis per excel-
lenliam causalis.
intania, quam non dicilur el non inleiligitur?
GLOSSA. EXPOSITIO TITULI.
Sensus talis esf : Ego pulo, quod tu, Timolhee, Deus, qui est causa causalissima omnium, merito
oculis mentis perspexeris, quod tractatus nostri dicitur nihil csse sensihilium , sive aclivum sil, sivc
ultirai plus abundant in verbis, quam primi. Eral passivum. Et ideo beatus Dionysius,oslendere volens
enim necesse. quod liber de divinis characleribus, excellenliam hujus causae, quaevis ab eo removet
vcl personalibus distinclionibus, [et| T de divinis remotiora, ut est non substantia, lum ut non ens,
nominibus minus stmt • in verbis prolixiores, quam non vivens, ut lapis, non rationale, ul pecus. Et
fuerint symbolicae theologiae tractalus. Et ratio ista nominanlur hic tres gradus inferiores creaturae,
vst, quoniam, quanlo maleria, de qua agilur, cst quos removet, videlicet eorum quac sunt, et vivunl,
allior el a sensu remotior, aut ab imaginatione lon- et non senliunl; item eorum ", quae vivunl, sed non
ginquior, tanlo minus est utendum verbis sensibili- rationantur, nec intelligunt; poslremo removet om-
bus, et magis exercendus est oculus inlellcctualis, (__ ( nia, quae possunt corpori vel sensibus subjacere.
propter quod in praesenli libro, ubi fit mentio de
divina caligine, id est de incomprehensibililale, TEXTCS.
quae cxcedil omnem mentem tam angelicam, quam Dicimusergo, quod omniumcausa, et super " otnnia
lmmanam, vel quae esl super vcrbi intcllcclum vo- exislens, nec sine substantia est, nee sine vila, nee
calem ', non solum invenimus verborum brevita- sine ratione, nec sine mente, nec corpus est, necfigura,
tem, sed perfeclum incnmparabilem excessum ralio- nec formam, nec qualilatem, nec quanlilalem, uut
nis ad invesligandum, et prudcnliae ad digne loquen- pondus habet, neque in locoest, nec videlur, nec ta-
dum. In praediclis eliam libris traclalus a superio- ctum sensibilem habet, nec sentitur, necsensibile est,
ribus ad inferiores descendens, secundum majorem nec inordinationem habet, neque turbationibusa pat-
vel minorem prolixilalem et, quanlo tractabamus tionibus materialibus perturbala, neque impotensest,
"
inferiora, et sensibus propinquiora, lanlo magis sensibitibttssubjecla casibus, nec indiga est luminit,
abundat verborum copia proportionali; codem nec varialionem, nec corruptionem, aut divisionem,
sensu " autem Iractatus ab inferioribus ad su- aut privaiionem, aut passtonem, aul fluxum, aut aii-
periora conscendens secundum mensttram asccn- quid aliud sensibiliumnec habet nec est.
sionis conlrahitur, id esl coartalur. Cum aulem ad U GLOSSA.
menlis excessum pervenlum fuit, tunc delicil omnis
sermo tam oris quam menlis, quia verus sermo Sensus lalis est. Asserimus qnod Deus, qui crea-
mentis ineffabilem Deum non loquitur, nec restat vit omnia, cst aliquid malerialiler substanliatum,
menti, nisi ut tota et lotaliler " ineffabilicottnia- sive ncc vivens, nec rationc ulens, nec mente emi-
tur. Cum enim inlcr Deura et menlem nihil sit ncns ". Ail autem, omnia " a se invicem " sunt re-
medium, postquam facta est a Deo omnium remo- mola et a Dei), quia non ens remotius est a Deo,
tio, non restat nisi ad ipsum supermeiitalis unitio. quam ea. quae sunt el vivunl,.nec rationanlur, inlel"-
VARIAELECTIONES.
1 Corr., cod. moniem. * Corr., cod. prudentium. ' Corr., cbd. veniemus. * Corr., cod. unitur. 'Corr.,
* Corr., cod. oblacionem. T ef ora. cod. » Pro sunl cod. ef ut. ' Conj., cod. super verbitn-
cod.potentes.
tellectualem. Mavis forle simpiiciter infe//ecfum. " Una vox deesl. " Corr., cod. totali. " Corr. qrta.
" Conj., cod. p°, forte pro pr. " Cod. ifem rertorum. " super om. cod., add. ex conj. Corr., cott,
" Pro invicem cod. eliam ticem.
indigna. " Locus corruptus esse vidclur. '" Cod. omnis.
08t EXPOSITIONESIN MYSTICAMTIIEOLOGIAMS. DIONYSH. 282
liguiit. Dein removemus ab eo omne corporeum , et A niam et super omnem abtaiionem est perfecliva et
omnia corpori vel rei corporeae accidentia, ut est unita et uniliva omniumcausa, et sttper omnem abla-
figura, forma, qualitas, quanlilas, pondus, localilas, tionemesl excessusab omnibus timplkiler abtoluti et
sensuum proprielas tam acliva quam passiva. Simi- supra totum.
liter ab eo removemus inordinalionem a carnalibus GLOSSA.
concupiscentiisprovenienlem.et complelionem car- Senstis talis est: Inchoantes denuo negationes ab
nalis desiderii' a materialibus passionibns perlurba- altioribus divinis, dicimus, quod Deus, qui est causa
tam vel turbidam factam. Item removemus ab eo omnium, nec anima est, quia corptts non vivificat,
impotentiam vel invaletudinem subjeclam casibus nec mens, quia non supereminet animae, ut superior
sensibilibus. Item removennisab eo luminis indigen- parsanimae, nec phanlasiam habel, divina vel spiri-
liam, et varialionem, vel generationem, vel corru- lualia imaginando, nec opiniones in divcrsas senlen-
ptionem, et divisionem, cum non sit ex diversis tias diversimode declinando.nec rationcm inter •
dubia
composilum. Similitcr passibilitalem materialem ab discernendo, nec intelleclum habet citra solum
eo auferimus, et fluxum temporalem, cum non sit causam lanta visibilia insislendo, nec est ratio inter
aliqitid eorum, aul in se habeal, nec sit aliquid sen- bonum et nialum discernens, nec inlellectus circa
sibilium. T>visibitia creata insistens, nec dicilur, quia non est
V a. effabilis, nec intelligilur, qttia a nullo est compre-
.CAPITULUM hensibilis. Ul autem decurramus per media ad exlre-
Quod nihil esl intelligibilium omnis intelligibilit per ma, rursus dicimus, quod neque numerus est, quia
excellenliamcausalis *. non est ad paria vel in paria proportionabilis, nec
EXPOSITIO TITULI. magnitudo, quia non esl augmentabilis, nec parvitas,
Siriit enim a causa causabilissima removenlur quia non est minorabilis, nec aequalilas, quia non
sensibilia, cum ipsa non sil sensibilis, nec intelligi- est comportionabilis, nec simililudo, quia nulli rei
bilis, ejusque dignitatis sit illud sensibile vel intelli- comparabitis, nec dissimilitudo, quia a nullo est
illi cattsae sit hanc inter discrepabilis, nec stal, quia non est res immobilis,
gibile, qttod aitribuibile,
creaturam el Creatorem distantiam non esl dubium nec movetur, qnia non est volubilis, nec silenlium
non est verbo mentali vel vocali reprehen-
operari sine medio causac excellentiam : quae sicut agit, quia auiem ad summa
rn se est ineffabilis, ita nulli a se causato est compa- sibilis. Ut per qtiaedaro media re-
rabilis. Unde quando nulla ei potest esse' comparatio veriamur, et in sunimis creaturis negaliones termi-
nemus, dicimus, quod nec verilatem habet, quasi ab
congrua, ibi cadit causa in sensibus remolionera.*
lC alio solidctur ", ncc vera esl, quasi ab alio muluelur,
TEXTCS. nec vivit, ut ab alio sensilicetur, nec vita est ad re-
Rursus aulem ascendentes dicimus, quod neque gendum adque corpus accomodalum, nec subslanlia
anima esl, nec mens, nec phanlasiam, nec opinionem, est malerialiter subslanliatus, nec aevum, quia non
aui ralionem, aut inlellectumhabel, nec ratio est, nec est spatium modo variabile, nec lempus, qnia non
inlellectus, nec dkilur, nec inlelligitur, nec numerus est spalium variabile, mutabile. Ncc cst lactus, quia
esl, nec ordo, nec magnitudo, nec parvilas, nec aequa- secundum essenliam non est aliqualiter langibile,
litas, nec simililudo, nec dissimililudo, ttec slal, nec ncc est scientia, quia non est cognoscibilis, nec ve-
movetur, neque sileniium agit, nec virlutem habel, rilas, quia nonesl inlellectumaequalis", nec regnum,
necvirlus est, nec lumen, nec vivil, neque vita esl, quia non est dominabilis, nec sapientia, quia non
nec substantia est, nec aevum, neque tempus, nec est sustentabilis, nec uiium, quia non est in plura
taclus ejus intelligibilis,nec scientia, nec veritas, nee augmenlabilis, nec iinilas, quia non esl malerialiler
regnum, neque sapientia, nec unum, nec unilas, nec indivisibilis, nec esl deitas a nobis intelligibilis, ne-
deitas, aul bonitas, nec spirilus est, sicut nos videmus, que bonilas, quia non est qualilas infusibilis, nec
nec filialio, nec paternitas, nee aliud aliquid.cognilum spirilus a nobis inlelligibilis, nec filialio ab altero
a nobit, aut ab alio quodam exisienlium, nec aliquid D subsistentia • materialiler producabilis, nec est ali-
est exislenlium, nequealiquid est essentium, necexi- quid cognilum a nobisplene, vel ab aliquo existenle,
ttentia iptum cognoscuntesse secundumquodipta est, seu homine, vel angelo, nec est aliquid non existen-
nec cognoscitea, quae sunt exislentia,secundumquod tium inteilectualiter, vel aliquid existenlium male-
existentia sunt, nec ralio ipsius est, nec nomen, nec rialiter, nec exislculia ipsura cognoscunt secundum
cognilio,nee tenebrae, nec lumen, nec error, nec veri- quod ipse esl, nec ipse cognoscil ea secundum quod
tas, nec universalisipsius * positio, nec ablatio, sed ipsa exislunl in sc ipsis, sed secundum quod sunt in
eorum, qum sunt praeter ipsam, positionesel ablalio- verbo. llem nec est ipsius rattonalis invesligatio,
net faeienlet iptam, necponimus, nec auferimus, quo-
neque nominis imposilio, nec cognitionis reprchen-
VARIAELECTIONES.
&>&• d esideriis. * Cod. causuatis. »
,' * Cod. et. * Cod. remoco (sic!) » Corr., cod. ipsi. « Cod. it
tolum. Conj., cod. sotidet. Sic legendum esse videlur; cod. eyl. ' Cod. siifrsislenfis.
r . ,
a Laptiulum „V Qm.cod. ., NOTAE.
283 JOANNISSCOTI <m
sk», nee est lenebrae a lumine deficienles, nec est A ipso auferimus, ipsum tamen niinqnim pnniMmiimI
lumen intelligibile, nec cst error, quo animus deci- auferimus, quoniam super posilionem est peifctU
piatur nec veritas, qua ' sua induslria aniraus illu- omnium causa, et super ablalionem est excessus
minatur'. et omnino nullaestejus positiovel ablatio. ejns ab omnibus et super omnia absolulus. Explkit
Scd lamen quaecunque alia de ipso ponimus, vel ab opus mullum ulile, et obscurumt/alde.

VARIAELECTIONES
1 Sic cod. '
Conj., cod. insVatur.

JOANNIS SGOTI
HOMILIA

1N PROIMUM S. EVANGELII SECUNDUM 10ANNEM.

(CAP. I, 1—14.)
Ex cod. ms bibliothecaeAlenconiensiiprimusediditM.Felix Bavaisson, Rapporfssur les bibliotlieques
des diparte-
tnetttsde 1'Ouett.Paris, 1811,pag.331 sq.; deminexcuilitM.Saiat-ReneTaillandler,ScofErigeneet la pkihsophie
scholattique,Slrasb, 1813,p»g. 209sqq.

Omelia Joannis Scoti translatoris /<?- B humanismentibusac sensibusintimare? Dic, quaeso,

rarchiae Dionysii '. cui tanla aclalis esl donata graiia? Fortassis quis
dicet : sumino verlici aposlolorum, Petro dico, qui
Vox spirilualis aquilae audiliim pnlsal Ecclcsiae. Domino interroganti, quem se esse existimaret, re-
Exterior sensus Iranseuiiiem accipialsonilum; inte- spondit: < Tu es Chrisltis Filius Dei vivi >. Sed non
rior animus maneniem penetrelintellectum. Voxal- temere , ut opinor, quis dixeril, plus in lypo fidei et
tividi volalilis, non aera corporeum vel nelhera vel aclionis, quam scientiae et conlemplaiionis Petrum
tolius sensibilis mundi ambiltim supcrvolitantis, talia dixissc, ea scilicel ratione, qua Petrus in forma
sed omnem ilieoriam, ultra omnia, qttae sunt, et actionis ac fidei ponitur, Joanncs autem contem-
quae non sunt, citivolis inlimae theologiae pennis plationis alque scienliae lypum imitalur. Unus si-
clarissimac snperaeque conlemplalionis oblulibus quidem decumbebal stiper pectus Dominicum, qttod
transcendenlis. Dicoaulem quae sunt, quae sivehu- est conlemplationis sacramentum, alter saepe titu-
manum sive angelicum non omnino fugiunt sensum, babat, quasi trepidae aclionis symbolum. Actio nam-
cum posl Deum sint, et corum nttmerum, quae ab que mandatoritm divinorum , priusquam perveniat
unaomniumcausa condita sunl, non excedant; quae in habilum , puras aliquando discernit species virtn-
vero non sunt, quae profeclo omnes inlelligentiae C * lum, aliquando fallilur ejtisjudicium, carnaliumco-
vires relinquunt. Supervolat itaque beatus theologus gitalionum nebulis obumbralum. Inlimae vero theo-
Joannes non solum quae inlelligi ac dici possunt, riae acies, postquam semel veritalis perspexerit vnl-
verum etiam in ea, quae supcranl omnem inlellec- tum, nequaquam rcperculilur, nunquam falliiur,
tum el significalionem, supervehitur, exlraqueom- iuiHa caligine occullattir in perpeluum.
nia inelfabili menlis volalu in arcana unius omnium Ambo tamen currunl ad monumentiim.Monnmen-
principii exallatur , incomprehensibilemque ipsius tum Christi est divina Scriptura, in qua divinitaiis
principii et verbi, Iioc est Patris el Filii, unilam su- et humanitatis ejus mysleria densissima veluti qua-
peressenlialitatem, nec non el dislinclam supersub- dam muniuntur petra. Sed Joannes praecurrit ci-
stantialitalem pure dinoscens, Evangelium suumin- lius Pelro. Aculius namque atque velocius inlima di-
choat, dicens : In principio erat Verbum. vinorum operumpcnelral secreta virtus cojitempla-
0 beale Joannes, non immerilo vocitaris Joan- lionis penitus purificatae, quam actionis adhttc pu-
nes. Ebretim nomen est Joannes, cnjus interprela- rificandae. Verumlamen primo intratPelrusinmo-
tio graece $ lyapiaa-zoa, latine vero cui donatum numentum, deinde Joannes, ac sicut ambo currunt,
est. Cui enim theologorum donalum est, quod libi ambo intrant. Petrus siquidem fidei symbolum ,
•est donalum, abdila vidclicel summi boni peneirare 0' Joannes significat intelleclum.Ac per boc, quoniam
•mysleria,ct ea, quae tibi rcvelata et dcclarata sunt, scriptum est: <Nisicrediderilis, non intelligetis >, ne-
VARIAELECTIONES.
* Cod. GcrarchieDionisii.
NOTAE.
» Sic locus reparari debet. In codice lcgitur oi- interpretatur: Joannes, in quo est gratia, vel Do-
««apicalo , quod est & EXAPlcATo,id quod editores "»'»' grafia. Derivatur enim *(am.Ta rrjw et \in,
«I. omnino fugissc videtur. S. Hieronymus quoque ila ut propric significet cui Jehova propitiut.
285 HOMIL. 1N PROLOG. EVANG. SEC. JOAN. 28'i
cessariopraccedit lidesinmonumcnliim sanctaeScrip- A accipere, nisi prius incomprchensibllisverilatis par-
turae, deinde sequens intial intellectus, cui perfulem ticipalionem diguus elficialur habere. Sanclus itaque
praeparalur adilus. Petrus itaqtie Christum Deumet theologus, inDeum iransmutaliis, veritaiis parliceps,
hominemjam factum in lemporibuscognovit, elait: Deum Verhuin subsistere in Dco principio, lioc est
< Ttt es Christus Filius Dei vivi >. Allissimevolavit. Deum Filium in Deo Patre, pronunli.il. In principio,
Sed altius ille , qni cundein Christum Deum de Dco iuquit, erat Verbutn.Inlitere cacluin aperlum, boc est
ante omnia lempora gcnitum inlellexit, dicens : In sunimae ac sanclae tiiuitatis cl unitatis revelalum
principio erat Verbtini. Netno nos exist.imel Petro mundo mysterium. Animadvertere angclum divinum
Joannem pracferre. Q"is hoc fecerit ? Quisnam esset superFilium hominis ascendentem, nobis videlicet
aposlolorum altior illo , qui cst et dicitur vertex annunciaulein, ipsum esse anle onmia in principio
eorum ? Non praeferimns Petro Joannem , sed con- Verbum,ac mox descendentem snpcr eundem Filium
ferimus aclioni contcmplntionem, purgando adhuc houiinis , clamantemque : Et Verbum caro faclum
animo perfecte purgatum , asceifMenliadbuc virtule esl. Descendit evangclizans Deum Verbum homincm
ad incommulabilem habiltim per venientem * jam faclum supematuraliter inter omnia ex virgine;
virtntcm. Non enim nunc consideramus aposlolica- ascenditproclamans idem Verhum sttpercssenlialiter
runi personanim dignitalem, sed investigamus pul- B genitum ex Patre ante et ultra omnia. ln principio ,
cherrimam divinorum mysteriorum differentiam. inquil.eraf Verbum. El nolanduin, quod in hocloco
Pelrus iiaquc, hoc esl actio virlutuiii , Dei Filium, nnu temporis, scd substanliae significationembealus
mirabili et incffabilimodocarne circumscriplum, per evangelista insinual per hanc vocem, quae est erat.
virlulem fidei el aclionis conspicatur : Joannes vero, Nam et posilio ejus, id esl sutn , unde inacqualiter
hoc est allissima contemplatioverilalis, Dei Verbum Ilectitur, duplicem conlinet intellectum. Aliquando
per sc absolutum et infinilumin principio suo, hoc quidem subsislentiam ciijuscuiiqiierei, de qua prae-
est, in Palre suo miralur. Pelrus aelerna simul ac dicatur, absque ullo lemporali molu significat, ideo-
lemporalin, in Christo unum facta, divina revela- que subslantivum verbum vocitaiur; aliquando tcm-
Uoneinlroductus inspicil: Joannes sola aeterna ejus poralcs motus secundum aliorum verborum analo-
in notitiam fideliumanimarum iniroducit. giam declarat. Tale ergo esl quod ait : In principio
* citivolum, deiviifum,Jo- eral Verbum, ac si aperle diccret: In Patre subsislit
Spirituale igilur 7T6TUV6V
annem dico llieologum, omncm visibilem et invisi- Filius. Quis enim sanum sapiens dixerit, Filium iu
bilem crealurain superal, omnem intelleclum tranat, Palre temporaliter unquam subslilisse? Illic enim
et deificatumin Deum intrat deificantem. 0 beale solacogilatur aelernilas , ubi sola inlclligilur immu-
Paule, raptus es , ut tu ipse asseris, in tertium cae- C tabilis veritas. El ne quis exislimarel, ila Verbum
lum, sed non es raptus ultra omne caelttm; rapltis in principio subsislere, ul niilla substantiarum diffe-
es in paradisum , sed non es raptus super omnem rentia subintelligalur inesse, conliniio subjunxil: Et
paradisum. Joannes omne caelum conditum, om- Verbumerat apud Deum, hoc est, el Filius subsislit
nemqtte crealum paradisum, hocest, omnemhtima- cuin Palre in unitate essentiaeet subslantiali dislin-
nam angelicamque transgreditur naluram. In lerlio clione. Et iterum, ne in quopiam talis serperet vene-
caelo, o vas eleclionis et magister gentium , audisli nosa cogitatio, Verbum solummodoin Patre esse ,
verba ineffabilia, qtiae non licet homini loqui. Joan- el cum Deo essc, non aulem ipsum Verbumsnbstan-
nes, inlimae verilatis inspector, ultra omne caclum liatiter et coessentialiter Patri Dciim subsislere —;
in paradiso paradisorum, hoc esl in causa omnium , hic namque error perfidos invasit Arianos — pro-
audivit unum Verbum, per quod facta siinlomnin, et tinus adjecit : Et Deus erat Verbum. Vidcns item ,
libuit ei illud Verbum dicere, hominibusquepraedi- quod non defuluri essent, qui dicerent, non de uno
care, quanlum hominibus pracdicari potesl, ac fidu- eodemqueVerbo evangelislam scripsisse : In prinei-
cialiter clamat : In principioeral Verbtim. pio eral Verbum, et Deus eral Verbum, scd aliud \or
Non ergo Joannes erat homo, scd plus quam luisse Verbumin principio, aliud Deuserat Verbum,
homo, quando et seipsum , etomnia, quae sunt, su- r> haerelicam opinionemdestruens, consequenter sub-
peravit, et ineffabilisapienliae virlute, purissimoque nectit:
mentisacumine subvectus, in ea, quae super omnia Hocerat in principio apttd Deum, ac si dicerct:
sunt, secreta videlicet unius esscnliae in iribus sub- hoc Verbtim, quod Deus esl, apud Deum ipsnm est,
stanliis, et trium substantiarum in una essentia, in- et non aliud quid erat in principio. Sed significan-
gressusest.Non enim alilerpoluitascendere in Deum, lius ex Graecorum cxcmplaribus polest intelligi. In
nisi prius fieret Deus. Ut enim radius oculorum no- eis enim oim>?scrihitur, id esl, hic, et potest referri
slrorum species rerum sensibitium coloresque non ad utrumque, ad Verbum videlicet et Deum; haec
prius potest sentire, quam se solaribus radiis imnii- quippe duo nomina 8ti; el loyot apud Graecos ma-
sceat, unumqtte in ipsis et cum ipsis fiat, ita animus sculiui generis sunt. Ac per hoc iia potest intetligi s
sanctorum puram rerum spiritualium , omnemque efDeuserat Verbum;hic erat in principioapud Deum,
intellectum superanlium cognitionem non suffert tanquam si luce clarius dixerit: ilic Deus Verbura
VARIAE LECTIONES.
1 Corr., R.
pervenientem. * Corr., cod. vetatum.
287 JOANNIS SCOTI ofe
apud Dcum, ipsc esl, <Iequo dixi : In principio erat A non poluistis, quid exlra me facere polestf&*f^ing||jt
Verbum. ibi non «vev,sed x<aP'f»hocest, non tine, sedos&a
Omnia per ipsum facla sunt. Per ipsura DeumVer- Graeci scribunt. Facilius aulem propterea dixi,quifi,
bum, vcl per ipsnni Verbum Dcuraorania facla sunt. dum qtiis audit sine ipso, potest putare sine ipsius
El quid est omnia per ipsum factti suttt, nisi: eo na consitio vel adjulorio, ac per lioc non lotum, non
scenle antc omnia cx Palre, oinnia cumipsoetper omnia illi dislribuit; audiens vero e.rfra, nilirf
ipsum facta sunt ? Nam ipsius ex Palre genera- omnino relinquil, quod in ipso et per ipsum factutu
tio ipsa esl causarmn omnium conditio, omnium- non sit.
quc, quae ex causis in gencra et species pro- Quod facittmest in ipso vita erat. Poslquam remo-
ccdunt, operatio et effeclus. Per generationera lissima omni ratione et inlelleclu beatus evangeli-
quippe Dei ex Deo principio facla stint omnia. sles divina rcvelavit mysteria, Deum Verbum vide-
Audi divinum et ineffabile paradoxum , irresera- licet in Deo loquente, in arabobus intelligentiam
bile secrelum, invisibile, profundum, incomprehensi- sancti Spirilus divinae Scriplurae contemplaloribus
bile mysieriuiu. Pcrnon faclum,scdgenitiim,omnia relinquens—utenim, qui loquitur, in verbo, quod lo-
facta, sed non gcnita. Principium.ex quo omnin, Pa- quilur, necessario spirilum proflal, ita Deus Pa-
ler esl; principium, per quod omnia, Filius cst. Pa- B ter simul . et semel et Filium suum gignit et
tre loquente verbum suum, iioc est, Patre gignenle Spiritum suum per genitum suum producit — et
t&pienliamsuam, omnia fiunt. Prophcla ait:« Omnia poslquam per Deum Filium omnia facla esse, et
in sapientia fecisli >; et alibi, personam Patris in- nihil extra ipsum subsislere astruxit, veluli ab altero
Iroduccus : < Eructavitcor meum >. Et quid cructa- primordio suae theologiae. seriem direxit, dicens :
vitcor suum? Ipsc exponit : < verbum bomimdico >, Quod factum est in ipso vila erat. Praedixil enim, om-
verbum bonum loquor, Filium bonuin gigno. Cor nia per ipsum facta sttnt, ac veluli a quopiam roga-
Patris esl sua propria subslanlin, de qua genila est tus de iis, quae per Deum Yerbum facta sunl: quo-
Filii propria subslanlia; praecedit Paler Verbum modo et quid in ipso erant, quae per ipsum facta
non natura, sed causa. Audi ipsum Filium diccntem : sunt? respondit el ait : Quod factum est in ipso Vita
< Palcr major est me >, suhslanlia ejus causa meae eral. Quae seulenlia dupliciler pronunciatur. Polest
subsluntiae cst. Praccedit, inqtiam, Paler Verbum cnini subdisiingui: Quod faclum est, ac deinde sub-
cansaliter , praecedil Filius omnia, quae per ipsum jungi in ipso vila eral, potesl etiam sic: Quodfaclum
facla sunt, naturaliter. Substanlia Filii Palri coae- est in ipso, ac deiude subinferri vila erat. Ac per hoc
lcrna est. Substantia corum, quae per ipsum facta in duabus pronuntialionibus duos speculamur inlelle-
sunt, inchoavit in ipso esse anle lempora secularia, C ctus. Non enim eadem theoria est, quae dicit: quod
noii in lempore, sed cum temporibus. Tempussiqui- faclum, locis temporibusque discrelnm, generibus,
dcm inter cetera, quac facta sunt, faclum est; non formis.numerisque dislinctum, sensibilibus inlelligi-
autem procrcatum, scd concrealum. Et quae esl con- bilibusque subslauliis seu cnmpaclum seu segrega-
sequentia verbi, qtiodloculum est os Allissimi? Non tum, hoc totum in ipso vita erat; et ea quae decla-
eniin in vanum locutus esl Paler, non infructuose, ral: quod factum esl in ipso, non aliud eral nisi
non sine magno effeclti; nam et homines [inler] se vita, ut sit sensus : Omnia, quae per ipsum facta
ipsos Ioqucutes aliquid in auribus audientium cfli- sunt, in ipso vita sunt et unum sunl. Erant enim, hoc
ciunt. Tria ilaque credere et intelligere debemus, est subsislunt in ipso causaliier, priusquam sint in
loquenlcm Patrem, pionuncialuni Verbum, ea quae semetipsis effective. Aliter enim suh ipso sunl ea,
ewciuntur per Yerbum. Pater loquilur, Verbum gi- quae pcr ipsum facta sunt, aliler in ipso sunt ea,
gnitur, omnia elTiciuntur. Audi Prophelam, quum quain ipse est. Oniiiia itaque, quae per Verbnm fa-
ipse dixit, et facta sunt, hoc est, Verbumsiiuin ge- cta sunl, in ipso vivunt incommutabiliter, et vila
nuil, pcr quod facla sunt omnia. El ne forte existi- sunt; in quo neque fuerunt oinnia temporalibus in
marcs eorum, quaesuni, quaedam quideinper ipsumi lervallis seu locahbus, nec fulura sunt, sed solum-
Dei Verbum facta esse, quaedam vcro exlra ipsiuni " inodo supcr orani >lempora et locain ipso unura sunt
aul facta csse aut existentia per semelipsa, ila ult et universaliier subsislunt visibiiia, invisibiiia, cor-
non omnia, quae sunt, el quae non sunt, ad unuuii poralia , incorporalia, ralionalia, irralionalia , et
priucipiuin referanlur , conclusionem lotius thcolo- simpliciler caelum et lerra, abyssus, et quaecunque
giae subdidit : et tine ipsofactum est nihil; hoc est , in eis sunt, in ipso vivunt, et vita sunt, et aeternali-
nihil exlra ipsum est factum, quia ipse ambil, inlrt\ ter subsistunl, et quae nobis omnimotu vitali carere
se comprehendens omnia, cl nihil ei coaeternum ve1 videntur, in Verbo vivuut. Sed si quaeris, quomodo
consubstanliale inlelligitur vel cocssenliale, praeleir vel qua ralione omnia, quae per Verbum iacta suni,
suum Patrem et suum Spiiitum a Palre per ipsuni in ipso vitaliter et uniforniiter el causaliler subsi-
procedentem. Et boc facilius in Graeco datur intcl slunt, accipe paradigmala ex crealurarum natura,
ligi. Uhi enim Latini ponunt sine ipso, ibi Graeci disce factorem ex iis, quae in ipso el per ipsum facta
«uToO, hoc esl exlra ipstim. Siinililer et sunt. < Invisibiliaenim ejus >, ul ait Aposlolus, < per
X.v>_3lf
ipse Dominussuis discipulis dicil: « Extra me nihiil ea, quae facta sunt, inlellecta conspiciuntur >.Con-
poteslis faccre >. Qui per vos, inquit, extra me fieri spicare, quomodo omnium lerum, quas niundi hujus
 289 HOMIL. IN PROLOG. EVANG. SEC. JOAN. 29C
sensibilis globositas comprehendit, causae simul ett A phantasia, sed in ipsa vera humanitale, quam totam
uniformiler in isto sole, qui maximum mundi lumi- sibi in unitatemsubstantiae suscepit, apparuit, suam-
nare vocitatur, subsistunt. Inde naraque formae om- que cognitionem omnibus cognoscentibus se praesti-
»ium corporum procedunt, inde distantium coloruml lit. Lux itaque hominum Dominus nosler Je*susChri-.
- '
pulchritudo, el celera, quae de sensibili nalura prae- stus, qui in humana natura omni rationali et intelle-
dicari possunt. Considera multiplicem et infinitami ctuali creaturae seipsum manifestavit, suaeque divini-
eeminum virtutem, quomodo numerositas herbarum,, tatis, qua Patri aequalis est, abdita revelavit mysteria.
fructunm, animalium in singulis seminibus contine- Et lux in tenebris lucet. Audi Apostolum : < Fui-
tur, quomodo ex eis surgit pulchra formarum et in-- stis >, inquit, < aliquando tenebrae, nunc autem Iux
numerabilis mulliplicitas; inluere interioribus ncu-- in Domino >. Audi Isaiam : < Sedentibus in
regione
lis, quomodo multiplices regulae in arle artificiss umbrae morlis lux orta est >. Lux in tenebris lucet.
unum sunt, et in animo disponenlis eas vivunt; quo-i- Tolum genus humanum merilo originalis peccati in
modo infinitus linearura numerus in uno punctoo tenebris erat, non exteriorum oculorum, quibus sen-
unum subsistit, et hujusmodi naturalia perspicee sibilium formae coloresque senliuntur, sed inlerio-
exempla; ex quibus veluti physicae theoriae penniss rum, quibus inlelligibiliura species et pulchritudines
ullra omnia subvectus, divina gratia adjutus, illumi-. B I discernuntur; non in tenebris hujus caiiginosi aeris,
natus, poteris arcana Verbi mentis acie inspicere,_ sed in tenebris ignorantiae veritatis; non in absen-
et, quantura datur humanis argumentationibus Deumi tia lucis, quae mundum corporeum declarat, sed in
suum quaerenlibus, videre, quoinodo omnia, quae3 absenlia lucis, quae mundum incorporeum illuminat.
per Verbum facta sunt, in ipso vivunt et vita sunt. Ini Postcujus ortum ex virgine lux in tenebris lucet, in
ipso enim, ut os loquitur divinum, vivimus et move- cordibus videlicet secognoscentium. Quoniam vero to-
mur et sumus; et, ut ait magnus Dionysius Areopa-. tum genus bumanum induas veluli partes divi-
gita, esse omnium est superessentialis divinitas. ditur, in eos videlicet, quorom corda cognitione
Et vita erat lux hominum. Dei Filium, quem, 6j veritatis illuminala sunt, et eos, qui in obscu-
beate theologe, prius vocasti Verbum, nunc vitamj rissimis adhuc irapietalis atque perfidiae tene-
noininas et lucem. Nec immerito mutasli appellalio- bris permanent, evangelista subjunxit : et lene-
nes, ut distantes nobis insinuares significationes. brae eum non eomprehenderunt. Ac si evidenter
Verbum siquidem Dei Filium nominasti, quia perr diceret : Lux in lenebris fidelium animarum lu
ipsum loculus est Pateromnia, quum ipse dixit ett cet, et magis ac magis lucet, a iide inchoans,
facta sunt; tucem vero et vitam, quia idem Filius luxi , ad speciem tendens; irapiorum vero cordium perfi-
esl el vita omnium, quae per ipsnm facta sunt. Ett dia et ignorantia IucemVerbi Dei in carne fulgentip
quid illuminat? Non aliud, nisi seipsum , et Patremx non comprehenderunt. « Obscuratum est enim >,
suum. Lur itaque est, et seipsum ittuminat, seipsumx ut ait Apostolus, < insipiens cor eorum i, et sa-
mundo declarat, se ipsum ignorantibus se manife-- pientes se esse dicentes stulti facli sunt. Sed iste
stat. Lux divinae cognitionis de mundo recessit,, sensus moralis. Physica vero bortim verbonim theo-
dum homo Deum deseruit. Dupliciter ergo luxc ria talis est. Humana natura, etsi non peccaret,
aeterna se ipsam mundo declarat, per Scripturami suis propriis viribus lucere non posset. Non enim
videlicet et creaturam. Non enim aliter in nobls di- naturaliter lux est, sed parliceps lucis. Capax si-
vina cognitio renovalur, nisi per divinae Scripluraee quidem sapientiae est, non ipsa sapientia, cujus
apices et creaturae species. Eloquia disce divina, ett participalione sapiens fieri potest. Sicut ergo aer
in animo tuo eorum concipe inlellectum, in quo co- iste per se ipsum non lucet, sed lenebrarum voca-
gnosces Verbum. Sensu corporeo formas ac pulchri-- bulo nuncupatus, capax tamen solaris luminis est;
tudines rerum percipe sensibilium, et in eis inteiligess ita nostra natura, dum per se ipsam consideratur,
Deum Verbum, et in iis omnibus nilaliud tibi veritasg quaedam tenebrosa substantia, capax ac parliceps
declarabit praeter ipsum, qui fecit omnia, extra* i n lucis sapientiae. Et quemadmodum praefalus aer,
quem nihil contemplaturus es, quia ipse est omnia. dum solari radio parlicipat, non dicitur per se lu-
In omnibus enim, quae sunt, quidquid est, ipse est. cere, sed solis splendor dicilur in eo apparere ita, ut
Uteirm nullum bonum substanliale, ita nulla essen- et naturalem suam obscuritatem non perdat, et lu-
tia praeter ipsum est vel substanlia. Et vila erat luxt cem supervenientem in se recipiat, ita rationalis
hominum.Quareluxaddidit hominumt Quasi specia- noslrae naturae pars, dum praesentiam Dei Verbi
liter ac proprie Iux sit hominum, qui est lux angelo- possidet, non per se res inlelligibiles et Deum suum,
tram, lux universilatis conditae, lux totius visibilis ett sed per insitum sibi divinum lumen cognoscit. Audi
invisibilis exislentiae? An forle Verbum vivificans; ipsum Verbum: < Non vos >, inquit, <estis qui loqui-
omnia specialiter ac proprie lux hominum dicitur,, mini, sed Spiritus veslri Patris, qui loquitur in
quia inhomine non solum hominibus, verum eliami vobisi. Hac una sententia voluit nos docere id
angefis, omnique creaturac, divinae cognitionibus3 ipsum in ceteris intelligere, ac semper in aure
particeps fieri valenti, seipsum declaravil? Non enimi cordis nostri ineffabili modo sonare : non vos eslis,
per angeiumangelis, neque per angelum hominibus,, qui lucetis, sed Spiritus Palris vestri, qui lucet in
sed per hominem et hominibus et angelis, non int ' vobis, hoc est, me in vobis lucere vobis manifeslat,
PATROL.CXXII. 10
291 JOANNISSCOTI 29S
quia ego sum Iux inlelligibilis mandi, lioe est, ra- A.iliscernit ah eo> de quo iestimonium perhibet, miftj-
lionalis et inlellectualis naturac. Non vos eslis, qui sum ab eo , qui eniittit, lucernam lucubranlem a
intelligitis me, seil ego ipsc in vobis per Spiriium Iuce clarissima munduhr'itnpler)fe°,IfetTOiiVninatri
meum me ipsum inlelligo; quia vos non cstis sub- gencris tenebras morlis ei ilelictorum demoUehtl*'.
slantialis- lux, sed parlicipalio per se subsistentis Praecursor itaqtie Domini homo fuit, nbn T/e¥jf;
luminis. Lux itaque in tenebris lucet, quia Dei Ver- Dominus autem, ciijus praccursor, homo"simulfiTii
bum, vila et lux bominum, in nostra natura, quae et Deus. Praecursor homo fiiit tiansiluhts in DeiM
pcr se invesligata et considerala informis qtiaedam per graliam ; quiem pragcurril, Deuserat pef''^-
tenebrosilas reperitur, lucere non desinit, nec eam, turam, accepiurus hominem per humflitatem, et
quamvis delinquenlem, deserere vpluit, nec tinquam nostrae salutis et redemplibnis vOluritatemriFfcimb
deseruit, formans eam per naturam conliiiendo, erat missus. A qub? A Deo Verbb, quod pfaectirrtt;
reformansque per graliam deificando. Et quoniam missio ejus praecursio ejns; clamans praemittit vo-
ipse lux omni creaturae incomprehensibilis est, le- cem. Vox clamantis in deserlo, nuhlius praeparat
nebrae eum non comprehcnderunt; superat namqiie Domini advenlum. Cui nomen er,at Joannes, cui
Deus omnem sensum et inlelLeclum,el solus habet donalumest regi regum fier] pra'ecufs.ofjsrn;, inc&r-
immortalitatem. Cujus lux per excellentiam tene- B nati Yerbi manifesiatorem, et in spihluatem mieta-
brae noiniiiatur, quoniam a nuUacrealura, quid vel tem baplizalorera, aeterni luminis voce et maftyrio
qualis sit, comprehenditur. testatorem.
Fttit homomissus a Deocui nomen eraf Joannes. Hic venilin testimonium, uf fesfimoijmmperhiberet
Ecce aquila, de subliraissimoverlice monlis theolo- de lutntne. De Christo Viilelicet. Atfdi testimbnium
giae leni volatu descendens in profundissimam vai- ejus : « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata
lem historiae, tle caelo spirilualis mundi pennas mundi >; et iterum : « Qni posl mevenlt, ante mfe
altissimae conlemplationis relaxal. Divina siquidem faclus esl >.. Qnod evideiiliiis lri Gfaecb legilur
Scriptura mundus quidam est inlelligibilis, suis epmpoaQev //.ou, hpc est coram me', ariie corispeciiim
qualuor parlibus, veluti qualuor elemenlis consti- meum, factus est, Ac si aperie uTcerel': Qui ih or-
tutus. Cujus terra esl veluli in medio imoqiic inslar dine lemporum posf nativilatem riieariitialus est in
centri historia, circa quam aquarum simililudine carne, ante conspectum rnetiin, dum aimuc essem
abyssus circiimfunditur moralis inlelligentiae, quac in visceribus meae maVfissierilis r^rfjpuetico visu
a Graecis Ethice solet appeUari. Circa qiuts, liisto- vidi ifluiricoram me cohideptumel nplnihem fabttlr)i
riara dico et clhicam, veluli duas praefati mundi iu ulerO virginis.
inferiores parles aer iUenaturalis scientiae circuni- " Noneral illettix, sed'ut lesiimohium'pernitier&de
volvitur. Quara, naUiralem dico scientiam , Graeci lumine; z siiperibfilbus subauoi,'. ifc'ifc''xfflt\l\$p''.
vocant Pbysicen. Extra haec omnia et ultra elhe- Non erat ille Iux, sed missiis est!4 \$ testinjbnfum
reus iUe igneusque ardor empyrii caeli, hoc est, perhiberet de Iumine.' Praecufsor fummis n6n^ertit
superae contemplationis divinae naturae, quaiji lux. Quare ejrgolucCTna'ar'den^aslrjumOjUe"vocitaHir
GraeciTheologiam nominanl, circumglobatur ; ullra matulinum ? Lucerinl arilens erat, setV'n_6'npfbpr^o
quam nullus egreditur intellectus. Magnus ilaque lgne incensus ardej)at, noii propfia luce jucetiat.
theologus, Joannem dico, in primordio Evangelii Stelta erat mattitiria, serJnon^a seips°dp'ropr%m
excelsissima theologiae cacumina langens, caelique Jumen accepit. Gralia ipsius, quem braecurVe^rt,
caelorum spiriluaUum secrcta penelrans, ullra om- in eo ardebat et splentlebat. Hbn erat iUe lux,^d
nem historiam et ethicam et pbysicam ascendeps parliceps luminis; suuin iion erat, aupd Jn sFet
ad ea, quae paulo ante incaruationem Verbi facta post se ftilgeoai. VJt enim superius dixirniis, ntnla
sunt, in hisloriam narrandam veluli in qnandam seu rationalis seu inlellectualiscreatura per seipsam
terram suum intelligibilemdeQectilvolatum, et ait: substahlialiter lux esl, sed parlicipaiione unius ac
Fuil homo mittus aDeo, cui nomen erat fyanttes. veri iuminis subslarilialis, qnod ublqtie iri omnrbus,
Joannem consequenler in suara introducit theolo- quae inielligibiltter lucent. lucet.
giam. Abyssus abyssttm invocat jn voce divinorum Proplerea subdittir :' Erdt autem lAx.vera, ijuae
mysteriorum. EvangeUstapraecursoris narrat hislo- illuminat omnetri hbmtnem venVenlemiri niundum.
riam; iUe, cui donalum est Verbnra in principio Verarri jucem dtcit Dei Fiiiiim per se suusisiehieift,
cognoscere, illuro, cui donalum est Verbum incar- a DeoPatre per se subsislerile ahle oriinia secula
natum praeire, commemornt. Fuit homo, inquit; non genitum; veram Iucem dicit eunderri Fjlium fio'mi-
dixit simpliciter, mitsus a Deo; sed fuit horno, ut, 'nem ex hOminibus propter homincs factuni. Ipse
discerneret hominem solius bumanitatjs parlicipem, est lux vera, qui de se jpsd a|t: « i&d snmTOx
qui praecurrit, ab homine diviniiale et bumanilale', miindi; qiij sequitur me, nou morabitui' in.'lenebris,
coadunalo el compacto, qtii post eum venit; ut se- se^ f?^^ *um^n v'la,* aelefPae h fe"^i "ix Tera
gregaret vocem transeuntein a Verbo semper et in- r|u_aeillum)na' omnem hominem venienterpin iriun-
commutabiUter manente; ut insinuaret malutinami dum. Et quid est ventenfem in munrfum?.et qqis
stellam in ortu regni caelerum apparentem, et de-. . est oronis honjo veniens in niunuum f et unde venit
clararet solem justitiae supervenieotem. Testem, in mqndum? el in queni raundum venit ?Si (fe iis
 293 HOMIL. IN PROLOG. EVANG. SEC. JOAN. 294
tjui de occultis naturae sinibus in ltunc mundtim per 'A hominasse.Trestamen mundos debemus intelligefre>
generationera locis temporibusque vcniunt, acce- Quorum primus esl, qui absolute solis invisibiUbus
pcris, qualis illiimiualio est in hac vita nascentibus et spiritualibus virtufum impletur substantiis; in
ul moriantur, crescentibus ut corrorApanlur, com- quem quicunque venerit, plenam verae lucis possi-
positis ut solvantur, de quieludine silenlis nalurae det parlicipationem. Secundus, qui praefato oppo-
ia inquietudinem tumulluantis miseriae cadenlibus? nitur e diverso, quoniam absolute ex invisibilibus
Die, quaeso, qualis lux erat spiritualis et vera pror et corporalibus constituilur naturis. Et quamvis
crealis in vita transiloria et fafsa? Numquid mundus universilatis jnfimam obtineat pfoportionem, in eo
istc alienatis a vero lumine conveniens habitatio tamen erat Verbum, et per Verbum factus est, et
esl? Nuraquid regto umbrae niorlis, et lacryiiiarum est primus gradus ad cognitionem verilalis ascen-
vallis , et ignorantiae profundum, et tcrrena habi- derc per sensus volcntibus; species namque visi-
tatio, humanum animum aggravans, et ex veri lu- biliuni ad cognitionem invisibilium ratiocinantem
minis conluitu inleriores oculos elimilans, non im- attrahit animum. Tertius mundus est, qtti rationem
merilo dicilur? Non ergo de iis, qui de occullis medietatis habel, et superiorein spiritalium, et in-
seminum causis in species corporeas procedunt, de- feriorem corporalium in se ipso copulat, et de duobus
bemus intelligere : quae illuntinat omnem hominem 6 unum facit, ct in honiinc solo inlelligilur, in quo
venienteminmundum, sed de iis, qui spiriltialiler omnis creatura adunatur. Cofpore enifn cohslal et
per generationem gratiae, quac datur iu baptismate, anima. Corpus do hoc mundo, animam de allero
in mtindum veniunl invisibilem , qui nativitatcm, mundo colligetis, tinum facil ornatura. Et corpus
quae secundum corruplibile corpus est, spernenles, quidem omnem corpoream, anima vero omnem in-
iialivitaleiu, quae est secundum spirilum, cligunt, corpoream possidel naturam. Quae, duni compagine
mundum qui deorsum est calcanles, et in mundum una conglobantur, omne mundanum hominis confi-
qui desursum est ascendcriles, umbras ignorantiae ciunt ornamentum. ldeoque Iiomo diciluf omnis;
el mortis deserentes, Iucem sapientiae et vitae ap- omnis namque creatura in ipso veluf ih ofScina
petentes, filii hominum esse desinentes, filii Dei quadam conflafur. Hinc et ipse Dominus praedica-
fleri inchoantes, mundum viiionnn poslponcntes et luris discipulis praecepil : « Praedicale Evangelium
in semetipsis deslruentes , mundum virluium ante omni crealurae >. Iste igitur mundus, lioc est homo,
oculos menlis constiluentes, et in eum tolis viribus Creatorem suum non cognovit, neqtie per legis
asceudere inhiantes. Ens itaque vera lux illuminat, scriptae symbola, neque per visibilis crealurae pa-
qui in munduni virtulum veniunt, non eos, qui in radigmata Deum suum voluit cognoscere, carnalium
muiidum vitiorum. ruunt. C cogiuiionum vinculis delentus. El munduS eum nori
In mundo erat. In hoc loco mundum appellat non cognovit. Non cognovit homo Deum Yerbum, neqiie
solum generaliter visibilem creaturam, verum etiam ante humanationem ejus per se sola divinitatehudumj,
specialiler ralionalis naturae, quae in homine est, nec posl humanalionem sola incarnatione vesliluin.
subslanliam. In his siquidem omnibus, et, ut siiri- Invisibilera ignorabat, visibilem negabat. Noluit
pliciter dicaui, in universitale condila Verbum lux quaerere quaerentem se; noluit audire vocantem';
vera erat-. Idem subsislit, et semper erat, quia nun- noluit colere deificantem; noluit recipere feclpi^h-
quam in omnibus subsistere desistit. Ut enim, qui tem.
loquitui', dum loquitur, desinit vox ejus esse, desinit In propria venit, in ea videlicet, quae per rpsum
et evanescit: sic caelestis Pater si Verbum suum facta sunt, ac per hoc propria illius non immerito
loqui cessarit, effeclus Verbi, hoc est, universitas sunt. Et sui eum [non] ' receperunl. Sui sunt omnes
condita non substiierit. Universitatis namque con- homiues, quosvoluit redimere et redemit.
dilae substilutio est et pcrmausio Dei Patris locuiio, Quolquot aulem receperunt cum, dedit eis potesta-
hoc esl, aeterna et incommulabilis sui Verbi ge- tem fitios Dei fieri, credentibus in nomine ejus. Jam
neralio. Potest etiam non irrationabiliter de hOc dividilur non humanilas ralionalis mundi, sed vo-
mundo seusihili solummodo haec senlentia praedi- D luntas; segreganlur receptores incarnati Vefbi a
cari, quae ait : ln mundo erat, el mundus per ipsum respuenlibus illud. Fideles credunt adventum Yefbi
: factus est, Ne forle quis putaret Manicheae haeresis et libenter recipiunt Dominum sui. Irapii negant *it
consors, raunduro corporeis sensibus succumbenlem contumaciter renuunt, Judaei per invidiam, pagapi
a diabolo ftiisse crealum, el noi»a Crealore omnium per ignoranliam. Recipientibus dedit potestatem
visibiUuinet invisibilium, theologus subneclit : In fllios Dei fieri, non fecipientibus dat adbiic spa-
mmdo erai, hoc est, in hoc mtindo erat ille, qui lium recipiendi. A nullo enim aufertur possibilitas
eonlinet oninia, ef mundus per ipsum factus est. credendi in Dei Filiuffl, et possibinfas eulcieiidi Dei
Non enim in alienis operibus universilalis conditor fllium; hoc eniin in arbilrio homiriis et co6pbt£-
hahitat, sgd in suis quae fecit. Animadverlere de- tione gratiae consiitutum est. Quibus aedit pbteStS-
bemus, beatum evangelistam generaliter niundum lem fllios Dei fleri? Recipientibus se. vtcielicit
VARIAELEGTIONES. «
1 non om. cod., add. ex coni.
295 JOANNIS SCOTI
credenlibttsin nomineejus.Multi recipiuntChristum. A ascendentis ad Patrem, quando ab angelis afMMifi
Ariani recipiunt eum, sed non credunl in nomine tus est in caelum. Et super haec omnia altissimo
ejus, non credunt unigenitum Dei Filium Patri con- mentis contuitu contemplalus es iltud, dico Verbum,
substanlialem; opooutrtov eum negant, boc est, Palri in principio suo apud Palrem suum, ubi vidisti glo-
coessentialem; mpoouo-toveum affirmant, hoc est, riam ejus quasi unigeniti a Palre. Plenum gratiae et
alterius essentiae quam Pater est. Ac per hoc non veritatis. Duplex hujusperiodi intelleclus est. Po-
prodest eis Christum recipere, dum conantur veri- teslenim de humanilate, ac divinitate incarnati
talem ejus negare. Qui vero recipiunt Christum ve- Verbi accipi, ila ut plenitudo gratiae referalur ad
rum Deum et verum hominem, et hoc firmissime humanitatem, plenitudo vero veritatis ad divinita-
credunt, eis possibilitas data esl filios Dei fleri. lem. Verbum quippc incarnatum Dominus noster
Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntatecarnis, Jesus Christns pleniludinem graliae secundum hu-
tteque ex voluntale viri, sed ex Deo nati sunt. In an- manitatem accepit, quoniam caput Ecclesiae est, et
tiquis Graecorum exemplaribus solummodo scribi- primogenitus universae creaturae, hoc est, totius
tur : Qui non ex tanguinibut, ted ex Deo nati tunt. universaliter humanitalis, quae in ipso et per ipsum
Non ex sanguinibus, inquit, hoc est, non corpora- sanata et reslaurala est. In ipso dico, quoniam
libus procreationibus, qui adoplionem filiorum Dei " maximum et principale exemplum gratiae, qua,
merito fidei adipiscunlur; sed a Deo Patre per Spi- nullis praecedenlibus merilis, homo eflicitur Dens,
ritum sanctum in cohaereditatem Christi, hoc est, ipse esl, et in Ipso primordialiter manitestatum est.
in confiliolitatem unigeniti Dei Filii nati sunt. Neque Per ipsum vero, quoniam de plenitudine ejus nos
ex voluntate carnit, neque ex voluntate viri. Duplex omnes accepimus graliara deificationis, per gratiam
inlroducilur sexus, ex quo in carne nascentium iidei, qua in eum credimus, et aclionis, qtta man-
carnaliter numerosilas propagatur; carnis quidem data ejus custodimus. Potest etiam pleniiudo*gra-
nomine femineum, viri vero masculinum evange- tiae Chrisli de Spiritu sanclo inlelligi. Sanctus nam-
lUta signiflcavit habilum. que Spiritus, qni distributor et operator donalio-
Et ne forte dicas : impossibile videlur, mortales num graliac, gratia solet appellari. Cujus .Spirilus
fleri immorlales, corruptibiles corruptione carere, septiformis operalio humanitatem Chrisli implevit,
puros homines filios Dei esse, temporales aeternita- et in eo requievit, sicut ait prophela : <Et requies-
tem possidere, ex iis, quae majora sunt, accipe argu- cet.super eura spiritus Domini, spiritus sapieniiae
mentum, quo rei, de qua dubitas, possis fldem et intellectus, spiritus consilii el forlitudinis, spiri-
accommodare: Et verbum caro factum ett. Si itaque, tus scienliae et pietatis, et replebit eum spiritos li-
qood plus est, procul dubio praecessit, cur incredi- C moris Domini». Si ergo de Chrislo per se ipsum
bile videlur, quod minus est, posse consequi? Si vis accipere, quod dictum cst pfennm gratiae, de
filius Dei factus est homo, quod nemo eortim, qui plenitudine deificationis ejus et sanclificationis se-
eum recipiunt, ambigit, quid mirum, si homo cre- cundum humanitalem cognosce. Deificationisantem
dens in Filium Dei filius Dei fulurus sil? Ad hoc dico, qua homo et Deus in unitatem unius substan-
siquidem Verbum in carnera descendit, ut in ipsum tiae adunati sunt; sanctificationis vero, qua non
caro, id est, homo credens per carnem in Verbitm solum de Spiritu sanclo conceptus, verum etiam
ascendat, ul per naturalem Filium unigenilum mulii plenitudine donationum ejus repletus est; ac veluti
filii efficianlur adoplivi. Non propter seipsum Ver- in sumraitate myslici ecclesiae candelabri graliaruin
bum caro factum esff sed propter nos, qui non nisi lampades in ipso et de ipso fulsere. Si vero plenitu-
per Verbi carnem potuissemus in Dci filiostrans- dinem gratiac et veritatis incarnati Verbi de Novo
mulari; solus descendil, cum mullis ascendit; de Teslamenlo mavis intelligere, sic idem evangelista
hominibus facit deos, qui de Deo fecit hominem. paulo post videtur sensisse. Ait enim: <Lex per
£t habitavit in nobit, hoc est naturam nostram pos- Moysendala est; gratia autem et veritas per Jesum
sedit, ut suae nalurae nos participes faceret. Et Chrislum facta est i. Non incongrue pronuntiabis,
rtdimus gloriamejus, gloriamquasi unigeniti a Patre. D pleniludinem gratiae Novi Testamenti per Christura
Ubi vidisli, o beate tlieologe, gloriam incarnati esse donatam, et legalium symbolorum veritatem
Verbi, gloriam humanati Filii Dei? Quando vidisti? in ipso esse implexam ; sic att Aposlolus: <In quo
Qnalibus oculis perspexisti? Corporalibus, ut opinor, habitat plenitudo divinitatis corporaliter >; plenitu-
in monte tranformalionis lempore. Tunc enim ter- dinem videlicet diviriilatis mysticos legalium utn-
lius aderas teslis divinae glorificationis. Praesens brarum intellectus appellans, quos Christus in carne
eras, ut existimo, in Jerusalem, et audisli vocem veniens in se ipso corporaliter, hoc est, veraciter
Patris Filium clarificanlis dicenlem : <Clarificavi habilasse et docuit et manifeslavit, quoniam ipse est
et ilerura clarificaboi. Audisli turmas infantium fons et plenitudo gratiarum, veritas symboloram
prodamanlium: «Hosanna lilio Davidi. Quid dicam legalium, flnis prophetalium visionum, cui gloria
de glori» resurrectionis? Vidisti eum resurgentem cura Patre et sancto Spirilu per omnia secula se-
a mortuis, dura ad te ceterosque tuos condiscipu- culorum, Amen.
los clausis jauuis intravit, Yidisti gloriam eius
297 COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 2f»

JOANNIS SGOTI

COMMENTARIUS

IN S, EVANGELIUM SECUNDUM JOANNEM.

Hx eod. tns. 81 bibl. Laudunensis,membran.,sec. ix, 4*; primusedid. M.FeTu Rivaissonin libro, qni iaseribitn
publiquesdet dipartementtTom.I Paris. 1849,4*,p. 805sqq.
Catalogueginirat det manuscrUsdet bibliollteques

FRAGMENTUMI. A mireris, carnem, id est mortalem hominem, in ftlium

CAP.1,11-29 Dei posse transire per graliam, cura majoris miraculi
sit Verbum carofactum. Namsi, quod superius est, ad
/n propria ergo venit, hoc est, in humana natura inferius descendit, quid mirum.si, quod inferiusest,
incarnatus esl. Et tui eum non receperunt. Hoc di- in id, quod superius, superioris gralia agente ascen-
ctum est de perfidis Judaeis et omnibus impiis, qui dat, praesertim cum ad hoc Verbutncarq (actum sil,
noluerunt Dei Verbum recipere, hoc est, neque in ut homo filiusDei fieret! Descendit enim Verbum in
eum credere, neque eum inlelligere voluerunt. Et hominem, ut per ipsum ascendcret liomo in Deum.
ne quis putaret, omnes homines eum non recepisse, Sicut enim dicimus : Verbttm caro factura est, ita
nam ab inilio mundi nullum lempus erat, in quo possumus dicere : et caro Verbum facla est. Et Ver-
receplores divini Yerbi non essent, proplerea bum caro faclutn est, haec evangelica sententia pro-
addidit : loquiorum more recurrit. Et habitavit in nobit, hoc
Quolquot autem receperunteum, hoc est, quicum- est, conversatum est inter nos homines; Verbum
que crediderunt in eum, dedit eis polestatemfilios habitavit in nobis, hoc est, naluram noslram posse-
Dei fieri. Non dixil: dedit eis potestatem salvari, dit. Et vidimus gloriamejus; nos Videlicel,quos ele-
aut in pristinum statum el dignitatem humanae na- B git de mundo, vidimus gloriam ejus in manifesiisst
lurae dedit eis poteslatem redeundi, sed, qtiod inef- mis miraculis, in transfiguralione in inonte spirituali,
fabile est, et omni naturae per se ipsam impossibile, in claritale resurrectionis; et non aliam gloriara,
dedit eis per sublimilatem suae gratiae filios Dei sed gloriamunigeniti a Patre. Plenum gratiae, subau-
fieri. His qui credunt in nomine ejus, hoc est, his, ditur : plenum vidimus graliae secundum humanita-
qui credunt, notitiam ejus " et intelligenliam per tem, et veritatit secundum deitatem.
lidem in hac vita, et per speciem in altera se re- Joannes testatur de ipso, Verbo videlicet, ef «'«-
cepturos. mat, vel sicut in Graeco legitur : ef clamavit dicent;
Qui non ex sanguinibut, hoc est, qui non ex semi- Hicerat quem dixi, vel,sicut in Graeco habelur:quem
nibus; nequeex volunlale carnis, hoc est, neque esr. dkebam, quod multo significantiusest. Nam si prae-
sexu femineo; caro quippe femineum sexum saepe terilum perfeclum, quod est dixi, poneret, peraclum
significat; neque ex volunlale viri, hoc est, neque ex jam praedicationis ejus de Chrislo opns significarel;
semine virili. Potest etiam sic intelligi neque ex vo- praeteritum vero imperfectum, quod est dicebam, et
tuntate carnis, utexpositio sit, quod sequitur, neque inchoationem praedicationis Christi ab Joanne si-
ex volunlate viri. Non enim desunt, qui irralionabi- -, gnificat, et adhuc in ipsa praedicalione perseveran-
lem motum, quo homines concipiuntur in carne, soli tiam. Hic erat; hic pronomen est demoiislrativum
carni atlribuunt, quasi nihil ad animam pertineat, praesenlis personae; ac per hoc datur inlelligi, ad-
dum caro sine anima nihil in talibus praevaleat. fuisse Christum in illo loco, in quo Joannes talem
Ideooue sequitur, neque ex voluntate viri, hoc est, de eo demonstralionem aperte declaravit. Nec hoc
ncque ex voluntate totius hominis. Saepe sapientes mirum; saepe enim ipse Dominus, adhuc fcre omni
viri vocabulo hominera solenl appellare. Sed ex Deo bus ignolus, priusquam baptizaretur, et praedicare
nati sunt, per gratiam videlicet baplismalis, in quo inchoaret, ad Joannem solitus erat venire. Ideoque
incipiunt credentes in Christum ex Deo nasci. Sed ait Joannes : Hie erat quem dixi. In hoc loco, sicul
ne quis impossibileexistimaret, homiiiera mortalem, frequenter et in superioribus, verbum quod est erat,
carnalem, fragilem,corruptibilem, in tantam gloriam non significationem temporis, sed substanliae decla-
exaltari, ut filiusDei fieret, veluti evangelista respi- rat, ila ut inlelligamus hic erat, ac si aperte dicere»
rans, occultisque infidelium cogitationibus respou- hic est, hic subsislit, quem dicebam vobis. Ad quos
dens, fortissimum posuit argumenlura: dicebat? Ad discipulosprofeclo suos, quibus et ab-
Et Verbumcaro faclum est. Ac si dixerit: Non ' sentem Christum praedicabat, et praesenlem demon-
VARIAELECTIONES.
' Cod. ei
 299 JOANNISSCOTI WO
strabat. Quod in sequentibus manifestalur, ubi ait A tionis ejus confessionis, hoc est, graliam specieipro
discipulis suis : Ecce Agnus Deiqui jfoM.ntevtnturtitf .ffgj-aiia fldei, «ratia.m derficalionis in fuluro, pro
ett, vel, sicul in aliis codicibaa scribUn*t qui potk ^gfatiaaelibnrs et selentiae in praesenli. Et ne quis
me venit.Nam quod in Graeco scriptum est ipxipsvot, eorum, qui se glorianlur in lege, existimaret, se gra-
et praeleriti temporis participium est ek falairi. Anle ttam et vefilatem ex lege accepisse, continuo sub-
tne factus est. Ac si aperle diceret : Qui post me jecit:
,»„.,. <~ ,*-,-
ordineitempopim iij oonciepiiojteet f sjMyitatevenil . (Iiija' \px per Mqy%eJt'dqta «s'(. Ac si (ttxisset: _Pro-
in irfundum, ante me factus est, mihi praelatus or- plerea dico ex plenitudine Chrisli nos omnes acce-
dine dignilatis. Ego enim piirus ct simplex homo pissegratiain et veritatem, et non exlege* quia lejtf.
suro, ille plus quam homo, ex humanitate cl divini- lanlumnioik) per Moysendata est, qnae irftllalfrfgra-
tate coinposilus; ille Dominus, ego servus; ilie rex , liam accipienlibuscam secundum litteramimperlitur,
ego praecursor. Ideoque sequittir: Quia prior me quoniam nibil aliud est, nisi uinbra. quaedam et
trat, non solum aeternilate divinitatis, verum eliam symbolum Novi Testamenti. Giaffa ef tierifas per Je-
humanitatis dignitate. Sed si quis intentus graecum sum Chrislum facla est. Potest et sic intelligi : quia
sermbnem inspexerit, alio modo inlelliget quod ait: lex, dum cOnsidcratUrin Moysi, id esf, in littera nuda,
qui post me venturus etl, hoc est, qui posl me ven- B solummodo Icx est; diim veto in Christo, gratia ef,
turus foret, vel qui post me venil in mundum, ante veritas est. Spirilus enim Iegis gralia et yeritas efjffji
me factut est, hoc, est coram me npparuii; el quem- in Christo Jesu. Lex ilaque, considerata in Moysi,
admodum prophetavi et cogtiovi eum spirilualibus non est gralia el verilas, in Christo aulem gralia et
oculis , dum essem in utero, ila et niinc carnalibus veritas esl. Beatus Augnslinus ita Vetus Testamen-
nculis coram me factum, id esl venientem conspicor. tum discernit a Novo; ait enim : Lex dala est, ut
Qttod enim in Graeco scriptum est tp.itpovBev jxov, gratia quaererelur, gralia autem dala est, ut lex
|>roprie inlerprelatur : coram me, hoc est, ante impteretur. Tria itaque pfoponit: legem, gratiam,
oculos meos. Et qtiid in eo perspicio, sive spiritua- veritatem ; tres ierarchias insinuans, unam quidem
libus sive corporalibus oculis? Non alitid, nisi quia in Veteri Testamenlo, in ohsctirissimis aenigmalibus
prior me erat, sen, ut significantius in Graeco, quia li aditam; secnndam, quain et mediam dicimus, in
primus mei erat. Ad hoc ilaque in praesentia mea Novo Testamento, in quo abundantia gratiae, nt
factus est, nt cognoscerem illum primum esse, hoc eoruih, quae mystice in lege el dicta et facia sunt,
est, in omnihus me praecedere. Praecedit enim me apertissima declaralio est; terliam, caetestem dice,
in plenitudine gratiae. Quidquid gralia possideo, non jam in hac vita inchoantem, et in altera"vila perfi-
afrande, nisi ex plenitudine gratiae ipsitts accipio. " ciendam, in qua purae veritatis contemplatio in his,
Ideb consequenter adjunxit: qul deificanlur, absque ulla caligine donabilur.
Et de plenitudine ejns nos omnes accepimus.Quam Prima itaqtie ierarchia lcgis nomirie, secunda gra-
plenitudinem dicit? Non aliam, nisi eam.de qua liae, tertia veritatis appellalionelinsinuatur. De qui-
superiusdixit: £f vidimusgloriam ejus, gloriam qttasi bus ttibus ierarchiis quisquis plenius scire deside-
uriigeniti a Patre, plenum gratiae et veriialis. Pleni- rat, Iegat sanclum Dionysium Areopagitam *.
tudoquippe graliae secundum humanitatem, ct ple- Deum nemo vidit unquam. Ad cumuliiiri laudis
nltudo verilatis juxla divinilatem in Chrislo habitaC. plenitudinis Chrisfi addilur quod ail: Deum nemo
Unde ait Apostolus: in quo plenitudo divinitatis vidit unquam, et quasi hac occasibne drvihae
corporaliter, hocest, veracilerhabilal. SedquOmodo invisibilitatis omni beatitudine humana privafetur
in Christo plenitudo graliae secundum humaiiitalem naltira —ipsius namque cbnleniplatio vera_ esf
habitat"? Non aliter, nisi quod ipse sit primum et beatiludo — si non succurrerit diyina bonitas per
maxiraum drvinae graliae exemplom, in eo quod incarnationem unigenili Filii Dei, qui in carne,
homo Ghrislus, nullis praecedentibus merilis, in hoc esl, in loto homine, quem accepit, non,
unilatera snbstantJae, vcj, ttt usitalius dicam, per- ^. solum se ipsum aperuit, sed omnino antea ihcbgni-
sonae assumptus esl. Pleniludo autem vcrilatis in tirm Deum Patrem homlnibus manifestavit, sicut
ipso naturaliter est, qula ipse esl verilas, ipso le- ait ipse: < Manifestavi nomen tuum hominibus, Q;ubs
stante : « Ego sum via, vcriigs et vita >. De ptenj- dedisti milii », et iterum Philippo quaerenli et <_U-
tudine igttur ejus secundum humanitafem ct divini- cenli, <Oslende nobis Patrem, et suflicit noi_is.i_,
tatem mis omnes accepimus. Not omnes dicit, qui de respondetur: < Philippe, qui me videl, et patrem
lsraeliiico populo eum recepimus, et qui de ceteris videt meum >; et iteruin ; «Nemo vidi.tFilium_ liisi
totius niundi nalionibus in eum crediderunt, graliam Pater, neque Palrem nisi Filius^ et cuj voluerit
accepimus, qua in eum credimus, et veritateni, qua Filius revelare>. Nec solura hoc de homiiiibus, ve.;.(
ipsum imelligimus. Elhoc est quod sequitur : Gra- rum etiam de angelis iiitelligendum. Nam et angelj,
tidm pro gratia, tft subaudiatur : de pleiiitudine ejus Deum suunt, quj oiiinem inlellectum exsuperat,, in
ncceplmus gratiam pro gralia; gratiam videlicet sua natura cognbscere nbn potuerunt, quia invisl-
contemplationis verilalis pro gratia fidei inhumuini- . Klisefciiiieognitus est, Verbo vero incarnato domi-
VARIAELECTIONES.
' Cod. *
possidet. Cod. Ariopagitam.
m COMMENT.1NEVANG. SEC, JOAN. 302
num suum intellexerunt, Dei videlicet Filium, et in A A ipsum ei». In Upistola sua Joannes : * Scimus
ipso ct per ipsum totam remolam, ab.omnibus Tri-> iqura fili* Del sumus, sed nondunri apparuit quid
i
nitalem. Universaliter ilaque el rationali et intel- erimtis. Seimus autem quia, cnm ipse apparuerif,
tectuali creaturae profuit Dei Verbi jHbumanatios videbimuseum, siculi est>. Paulti3item : t Videmusi
ratioualj Vulclicet ad Ijberiatem natttrae ex morle ntinc per speculum in aenigmate, tnnc aiitem fa-
et servitio.diabolko, et ex ignoranlia vcritatis, intel- ciem ad faciem >, ceteraque id genus. Quid^n-
lectuali vero ad cognoscendamsuam causam, quam quam, vident homines et angeli, Yel visuri sunt,
prius ignorabat. Hinc Ap.ostolns: <In quo restaiirala dum aperlissime et sanctus Ambrosiuset Dionysius"
suut omuia, quae in caelo et in lerra». Scd non Areopagitaabsque ulla cunctatione incnlcant, Deum,
munerilo quaeritur, cur' in Veteri Tesiamenloet in suininaiii dico Trinitatem, nttlli per se ipsam uri-
Novo frequenter legalur de Deo, hominibus appa- quam apparuisse, nnnquam apparere, nunquam ap*
ruisse, sive visibiliter carnalibus oculis, sive invi- parilnfam? Apparebit itaque iir thcophaniis suis,
sibiliter propheticisvisionibus,dttmEvangeliumait: hoc est diviiiis apparitionibus, in quibus juxla alti-
<Deum nemo vidit unquain >. Sed si de solo Patre tudinem pnritalis et virlutis uniuscujusque Deus
dicerelur, quod euin nemo vidit, facrllime solve- apparebit. Theophaniae autem sunt omnes creatu-
retur quaestio, ut pcrsona Filii et Spirilus sancli B rae visibiles et invisibiles, per quas Deus, et in
saepe intelliganlur yisikililei"apparuisse, soliim vero quibus saepe apparuit, el apparet, et appariturug
Patrem remotum ab omni visione. Quoniara vero est. Ilem virlitte purgatissimarum animarum et
non de una persona, sedde sola Trinilate, quae Deus intellectuum theophaniae sunt, et in eis quaeren-
unus est, boc intelligiiur dictum, < Deum nemo tibus et diligeulibus se Deus manifestat, in quibus
vidit unqtiam», esseutiam videlicet et subslanliam veltiti qulbusdam uubibus rapiuntur sancti obviam
unius Trinitalis, quoniam superat omnera intelle- Chrislo, sicul ail Apostolus: « Rapiemur in nubibus
ctum rationaiis et inlelleclualis crealurae, nOn im- obvram Christo», nubes appellans altiludines cla-
merito investigandum esl, quod appafuit, dun* rissimas divinae theoriae, in qua semper cum Christo
dicitttr Deus sive vistbiliter sive invisibililer appa- erunt, Hinc est, quod Dionysius ait : <Et si quis
ruisse. BeatusAuguslmiisincunctanteraperit, Fitittm enm, Detimvrdelicet, vidisse dixerit, non eum vidit,
apparuisse in Veteri Teslamenlo, non tamen in ea; sed aliquid ab eo faclum. Ipse enim omnino invisi-
substantia, qua Patri aequalis est, sed in aliqua bilis esl, qui melius nesciendo scilur, et cujus igno-
subjectacreatura, sive visibili sive invisibili. Sirai- rantia vera est sapientia >. UnigenilusFilius, qui est
liter quando apparuisseSpiritus legitur, verbi gratia in sinu Pairis; vel ul in Graeco scribilur: qui est
in specie columbae, non per se ipsum in ea sub- C in sinura Palris, vel in sinibus Patris. Iu quibusdam
stanlia, qua Palri et Filio coesseniialis esl, sed in eodicibos Graecorum singulariter sinus Patris di-
subjecla creatura est existimandum. Id ipsum de eitur, in quibusdam pluraliter, quaSi sinus tnultos
Palre inlellige. Visioneseliam prophetarura, quibus Pater habeat. Ipse enarravit. Ilnigenilus itaque
prophetae Deum vidisse perhibentur, de subjecla Filius Deum narravit, hoc est, in se ipso mani-
quadam spiriiuali crealura factae sunt; substantiam festavit, non in quantum divinilas ejus, quae om-
vero divinamper se ipsam nullomodoeis apparuisse> nino invisibilis est, sed in quanlum bumanitas,
Dionysius incunctanter asliuit, ne invisibilis et in- qnam, ut se ipsnm et Patrem suum, necnon et
comprehensibttisaliquo modo videri aut compre- Spiritum sanctum siium hominibus manifeslaret ef
hendi posse exisliraetup.Quaerilur etiam, utrtiin boc: angelis, accepit. Nam humana aniina, dum per sa
[dicatur dej hominibus salummodo adlmc in hacs ipsam invisibifrssit, per motus suos corporeos, nor»
vita degentibus,noi>autent de virtutibtts caelestibus,-,; quid sit, sed qnia sit, manifestat. Et quid est, quod
quaesemperin divina eontemplationeconsistunt. AdI ait: < Qui est iu sinu Patris > vel <in sinibus Pa*
boc dicendum,quia wullus humanae sew ongelieae> tris»? Utrum aliud est sintts Patris, aliud unige-
naturae particeps ipsjti» Berim perseipsum in su»i nitus Filius Palris? Non aliud, sed unigenilus Filiuei
propria uatura potest «oiitemplari^Quod enim ini "I ipse est siniis Patris. Sinns autem Palris dicitiir
latino codice scriptum, «Deum nemo vidit >, ini FiBns, quia Patrem insinuavit mundo. Sinus eliain
graeco t Deum BuHtiividit >; ovtidequippe et nemo ) Patris unigenitus Filius est, quia in secretis pa-
et nuliut inlerpretatur. Quid ergo sanctae animael ternae naturae semper est, sicul ipse ait: < Ego in
uominwn et sancti intelleclus angelorum vident,, Patre, et Pater in me est». Quemadmodumigitur
dumDeum Vident,si ipsunl Deum non vident, quen» t domus Palris unigenilus Filius est, sicut ipse ait:
ac
videreperhibentur? Verbi gratia, ut pauca exemplai <In domo Palris mei mansiones multae sunti»;
de multis ponamus, EsalaSvidit Domiiiumsedenlenv V si diceret: In me, in qno Pater veluti in sua propria
enim
super solium.excelsitm.Dominusdlcit m Evangelio}i domo habitat, multae mansionessunl; in ea
« Angeli eorum semper vident faciem Palris mei,f unusquisque suam receptionem pro suis meritis et
est Fi-
qui in caelisest». Item: « Qui diligit me, diligetur ai ipsius gratia possidebunt: itwet sinus Palris
Patre meo. et egodiligameum, et manifeslabq.roe. s. liiis; in ipso enim recipit Paierr et colUgit,quos vult
VARIAEtECTIONES.
1 Cod. ct«rcum.
303 JOANNIS SCOTI 8*
recipere et colligere. Enarravit; hoc est, doctrina j"t seu < ego sum Joannes filius Zachariae», sed dtxit;
et manifestatione * suae incarnatialjis Deum invisi- <Ego sum vox >.Non enim in se bumanam Bubstan-
bilem demonstravit et demonstrat et demonstraturus tiam consideravit, nec humanam generalionem, si-
est; sicut ait in ipsa senlenlia, quam paulo superius quidera ullra haec omnia exaltatus est praecnmor
introduximus: < Qui diligil me, diligitur a Patre meo, Verbi. Deseruit omnia, quae intra mundum conli-
et ego diligam eum, et manifestabo me ipsum ei». nentur, ascendit in altum, faclus est vox Verbi, ita
Ei hoc est testimoniumJoannis. Ac si diceret: ut nullam in se substantiam fateretur, praeter id
Hoc tolum, quod diximus, ab eo loco <Joannes quod extra omnem creaturam ex abundantia gratiae
testimonium perhibet > usque ad id quod est, < ille accepit, esse videlicet vox Verbi. Hoc autem nomen
enarravit>, teslimonium Joannis est praecursoris non a se ipso, sed longe ante ab Esaia propheta,
de eo, cujus praecursor esl. Deinde veluti ex alio imo a Spiritu sancto per Esaiam sibi est imposi-
primordio narrationis incipit, dicens : Quando mi- tum. Ilaque ego sum, vox, non mea vox, sed cla-
tirunt Judaei ab Jerosolimis cet. Et est ordo ver- mantis vox; vox enim relative dicitur. Clamanlis
borum : Et confessusest, et non negavit, quando mi- igitur Verbi, hoc est, per carnem praedicanlis vox
terunl Judaei abJerosolimissacerdoteset levitas, et re- est Joannes. Et ubi clamat Yerbum, cujus-vox est
liqua. Quid autemnonnegavit.etquid confessusest? B 1 Joannes? In deserto. Hoc desertum mu.ti volunt
Qttia non tttm ego Christus. Putabant enim Ju- intelligi de Judaea, deque loto Israel. Judaea quippe
daei Joannem Baptistam Christum fuisse, quia in in desertum redacta est, omni divino cultu eva-
prophelis praedictum, quod in mundum venturus cuata, idololatriaeque sordibus contaminala, legalcm
esset. Putabant quoque eum Heliam Thesbiten, lilteram solummodo, omni spiriluali sensu evacua-
propter nimiam sui abstinentiam, et castitatem, et tam, diversis superstilionibus pcUutam sequens; et
soUtariam vitam, et asperrimam delictorum repre- quae prius confessio dicla est, Judaea enim confet-
hensionem, et durissimum vindictae fulurae ter- tio interpretalur , in negationem omnino veritatis
rorera. El praeler hoc pulabant, eum, Joannem versa est. In hac itaquc soliludine et vox Verbi et
dico, unum aliquem ex prophetis iterum surre- ipsum Verbum primo praedicavit. Sed cur vocis ap-
xisse, videntes maximam prophetiae gratiam in eo pellatione praecursor Verbi significatur, non im-
profecisse. < Non sum ego >, inquil, < Christus, quia merito quaeritur. Est igitur vox iuterpres animi.
Clirisli praecursor sum et vox clamantis indeserlo >. Omne enim, quod inlra semelipsum prius animus et
Iielias es tu ? Et dixil: Non sum. Haec negatio cogilat et ordinat invisibiliter, per vocem in sensus
duobus modis inlelligilur. Non sura, dixit, Helias, audienliurn sensibiliter profert. Animus itaque, id
sed in spirilu el virlute Heli veni. Item non sum C ' est, intellectus omninm, Dei Filius est. Ipse est
HeUas; ille enim solummodo prophela, ego vero enim, ut ait sanctus Auguslinus, intellecttis om-
non solum prophela, sed et praecursor. Non quod nium, imo omnia. Cujus praecursor pulchre vocis
omnes prophetae praecursores Christi non sint, vocabulo nominatur, quia primo per ipsum demon-
sed quod nullus prophetarum simul cum Chrislo stratus est mundo, dicens < Ecce agnus Dei » et re-
uno eodemque anno natus est, qui fieret praecursor liqua. Alliori vero theoria desertum inlelligilur di-
parvo spatio interposito. Propheta et tu ? Respondit: vinae naturae ab omnibus remotae ineflabilis alti-
Afon.Itemdupliciler intelligilur: aut, quia plusquam tudo. Deseritur enim ab omni creatura, quia superat
prophela est, sicut de eo Christus praedicat, ideo omnem inlelleclum, cum nullum intellectum deserit.
negat se prophetam esse, aut quod opinioni eorum Et hoc graeco nomine, quod est ipnpot, luce clarius
respondit. Putabant enim, Joannem unum exmortuis significatur. 'Epvp.laquippe interpretatur remolio et
propbelis praeterili lemporisfuisse.Aitergo: Nonsum excelsiludo, quod omnino divinae convenit naturae.
unus ex ipsis prophetis.de quorumnumero existima- In ipso itaque deserlo divinae celsitudinis Verbum
tis me surrexisse, et praesentialitervobispraedicare. clamat, per quod facta sunt omnia. Audi Moysenin
Dixerunt ergo ei; Quis es? Si Christus, seu He- . Genesi dicentem : < Dixit Deus : Fiat lux >, dixit
*"
lias, seu aliquis prophetarum non es, dic, quis es,' Deus: <Firmamenlum i; similiter in omnibus operi-
ne absque responso atque ulla cognitione de le bus sex dierum praecedit: < dixit Deus i. Ubi Del
ad eos, qui nos miserunt, redeamus, nulluraque nomine Palrem intelligimus, < dixit > autem Dei Ver-
responsum eis reddere valeamus. Quid dicit de fe bum significat. Clamat itaque Verbum Dei in remo-
ipto ? Audivimus enim, te de Christo praedicasse, tissima divinae bonitatis soliludine. Clamor ejus na-
de le autem ipso nil manifestum asseris. Quid ergo turarum omnium conditio est. Ipse enim voeat ea,
dicis de te ipso? quae sunt, lanquam quae non sunl, quia per ipsura
Ego tum vox clamantit in deserto. Si quaeritis, Deus Pater clamavit, id est, creavil cuncta, quae
inquit, quid de me ipso profero, cognoscile, quia fieri voluit. Clamavit ille invisibiliter, priusquam
ego sum vox. Non dixit, < quia ego sum homo i, fieret mundus, mundum fieri. Clamavit, in mundum
1 cod. doctrinatnet manifestalionem. VARIAELECTIONES.
NOTAE
*»Hieronymus : Juda, laudatio, confettio. Nam iTTin*ducitur a verbo TtV>HIPH.rrfri, id est, confittri;
305 COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 306
veniens, visibiliter mundum salvari. Prius clamavit A rexisse ac baptizasse. Ac per hoc non interroga-
aeternaliter per solam suam divinitatem ante incar- bant :'< Prophetarum unus cs lu >?sed solummodo:
nationem; clamavit poslea per suam carnem. Et < Prophela es tu * ? ipse videlicet, qui praefigurabat
quid illa vox ejus, hoc est praecursorejus, vociferat? baplismum. Respondil eis :
Audi. Dtrigite viam Domini. Quid est < Dirigile viam Ego baptizo in aqua; ac si diceret: ego tingo in
Domini >? Nonne quod sequitur, < reclas facite se- aqua solummodo per purgationem corporura, san-
mitas »? Dirigite ergo viam Domini, hoc est, recte ciificationem corporis et animae in eo, qui vere
praedicate el credite Dominum, qui via est, sicut baptizat, praefigurans. Medius autem vetlrum ttat;
ipse ail: < Ego sum via et veritas etvita i.Potesl et hocest, praesens vobis apparet, quem vos nescilis,
sic intelligi: < Dirigite viam Domini >, hoc est, recte quia in eum non creditis, neque, quis sit, cognoscilis.
credite in Dominum. Non enim per aliara viam Do- Ipse est, qui posl me venlurus est. Hic est, qui
ininus corda hominum ingreditur, nisi per fidem, in divina dispulatione et praedicatione, priusquam
quae via est Domini. Sicul dixit Etaias propheta. fieret mundus, definitus*est,quod post me venlurus
Videns evangelisla sententiamEsaiae de praecursore csset in mundum, ut me praecursorem suum subse-
Domini in Evangelio secundum Lucam plenissime queretur. Qui ante me factus est; hoc est, qui corara
scriptam, inlermitlere voluit, ne viderctur super- B oculis mentis meae et corporis praesens factus est.
fluum, eandem sententiam recapitulare. In hoc loco lpsum siquidem video, et cognosco in medio ve-
de mysticis praecursoris nominibus pauca inserere slrtun, vos autem eum nescilis. Est et alius intel-
non est inconveniens, ut opinor. Vox vocatur, quia, lectus in his verbis, ut Maximo placet. Joannes
sicut vox praecedit mentis conceplum, ila Joannes figuram poenitentiac gerit, qttoniam poenitentiam
praecessit Dei Verbum. npi§pop.ot vocatur, id est praedicavit; Chrislus autem figuram jusliliae, non
praecursor, quia non solum Joannes in conceplione solum quia mttndum judicat, verum etiam, qtiia ipse
et nalivilale, verum etiarii in rayslerio baplismalis justilia aeterna est. Poenitentia non nisi post prae-
et praedicationis poenitentiae Dominum praeces- varicalionem juslitiae valet fieri; humana ilaque
sil. *oo-ipo_30f dicitur, hoc est lucem ferens, quia nalura, quae leges divinas in paradiso transgressa
ipse primo lucem mundi in nolitiam nmndo attulit, est, sub persona Joannis poenitenliam praedicat et
et in se ipso geslavit. Stella raatutiDa, quam Graeci facit, et substanlialem Dei Verbi juslitiam praece-
uo-rpmir_OMtvov appellant, Joannes dicitur, qttia, dentera se per divinitatem, et post se venturam per
sicut illa slella, qtiam aslroiogi luciferum vocant, carnis dispensalionem manifeste declarat, ut eam,
ortum solis praecedit, ila praecursor Domini prius liuinanam dico naturam, juxta divinas leges, quas
mun !o apparuit, quem sol justitiae subseculus est. superbiendo spreverat, conversantem, ad prislinum
Similiter a Graecis impilopjtltxpoifotvocilatur, pro- aeternae juslitiae stalum revocaret. Cujus ego non
pter suam abslinentiam a communibus hominum sum dignus, et reliqua. Calceamentum Yerbi est sua
alimenlis. 'Axplt quippe interpretalur locusla, p.t\l caro, quam de virgine assumserat, quae per figuram
mel, Tpoyril esca; «xptSop.ti.iTpofoe itaque locuslas et calceamenti insinualur. Ul enim calceamentum ex
mel silveslre comedens interiiretatur. corio morluorum animalium eflicitur, ita caro Christi
Et qui missi fuerunt, erant ex Pharisaeis *. Quae- propter nos mortalis facta est, ut morte ipsius mors
ritur, quare Pharisaei missi sunt ad Joannem? Sed nostra omnino inlerimeretur. Nam caro Christi non
ad hoc dicendum : Ideo specialiter Pharisaei, au- merito sui peccali mortalis facla est, sicut caro no-
dientes praedicationem Joannis generalem omnium stra, sed ad naturam nostram post peccatum con-
resurrectionem ex mortuis populo suasisse, et ma- descensione passibilis' erat. Morlem siquidem subire
xiine eo loci, ubi ait, < genimina viperarura, quis propler nos non renuit, causam vero morlis, pecca-
vos liberabit a superventura ira >, in judicio vide- tum dico, non recepil. ldeoque mors eum detinere
licelpostresurreclionem, desiderabant audire Joan- non potuit, quia debitor mortis non fuit. Non polerat
nem; nam et ipsi resurrectionem mortuorum flrmis- p. mors delinere caplivum, quem non invenerat crimi-
sime credebant et praedicabant, ac per hoc in multis nosum. A primo ergo homine ante peccatum ac-
consensisse Christo perhibentur, Paulum quoque cepit absque peccato esse; ab eodem post pec-
apostolum frequenler adjuvisse. catum accepit mori posse; quibus duobus totam
Quid ergo baplizas, ti lu non et Chrittut, neque nostram naturam in se ipso restituil. Mortem
Heliai, neque propheta? Quaeritur, cur Pharisaei quippe nostram omnino in se delevit, et vitam
tribuerint auctorilatem baptismatis Heliae, aut cui- aeternam restituit. Eo vero, quod peccalo caruit,
piam prophetarum; audierant enim in prophetis, nahiram nostram, antequam peccarel, in se mani-
Christum in mundum venturum et baplizaturtim. festavit. Si ilaque calceamentum Verbi caro Verbi
Scienles itaque, Jordanem figuram baplismalis ges- esl, non incongrue corrigiara calceamenti ejus
sisse, eumque Heliara et Elisaeum siccis pedihus subtilitalem, et investigabilem perplexionem my-
transiisse, figuram baptismatis in Helia el Elisaeo steriorum incarnationis inlellige. Cujus mysterii
non dubitabant praecessisse, aut illos ipsos sur- altitudinem solvere indignum se praecursor iudicat.
VARIAELECTIONES.
1 Cod. * Cod. Fariseis. * Cod.
fi/jofof. diffinitus.
307 JOANNISSCOTI \ fM
Notandum tamen, quod non dixit, < cujtis corrigiam ,»1cramentabaplismatisdislributinturvelufiinJfftia^eani,
Calceamenti non solvam >, sed a*rxit: « Non siim id est, in veram confessionem fidei et acfibtrfs-et
tfignus, ut solvam corrigiam calceamenli >. Solvit scienliae, el in domum obedientiae, hoc est, ih unf*
enim ille mysteria incarnaiionis Christi, quando tateni Ecclesiae divinis legibns obedientis transdacta
ipsum apertissime manifestavil niiindo, muliaque de juxta Jerusalem posila est. Jerusalem quippe visio
(livinitaic et humanilale ipsitts aperuit. Indignum pacis interpretatur K Qiiaecaelestemcivitaleirfsignt-
tamen ad hoc agendum se comparat. Potest etiam ficat, ad quam adhuc humana natura non pervenit
per calceameulum Christi visibilis crealura et sancla omnino, quod posl generalem omnium resurrectio-
Scriptura significari; in bis enim vestigia sua veluli nem fulurum esse credimus, quando ad inlegram
pedes suos infigif. Habitus quippe Verbi estcreatura ptenissimamquedivinaespeculalionis htimana naltira
visibilis, quae eum aperle praedicat, pulchritudinem iiitroducettir. Adhuc lamen non longe a caefesti
suam nobis manifestans. Habitns quoque ejus facta palria distat, dlim adhuc in carne morattir in domO
Cst Scriptura, quae ejus mysleria continet, quorum obedienliae. Ex parte enim vefitalem cognoscit, sni
omnium, id esl, crealttrae et litterae corrigiam, hoc redemptoris gralia Hluminata; ex parle prophe-
esl, sublilitalem solvere indignum se praecursor exi- tat , invisibilibus symbotis mysticisque doclrinig
Slimat. Duo pedes Verbi snnt, quorum tinus est natu- B ea, quae ad piiruin uon inlelligil, significans. Ac
ralis ralio visibilis crealurae, aller spiritualis inlel- per boc in hac una sententia evangelistae tres ie-
iectus divinae Scripturae. Unus tegitur sensibilis rarchiae, Iioc est, tria sacerdotia myslice insinuan-
mundi sensibilibns formis, altcr divinortim apicum, tur. Primtim siquidem sacerdotium, qttod erat'sob
hic est, Scripturarnm superficie. Duobusquippemo- lege, velnti Belbania ulira effusiones per Christum
disdivinae legis exposilores incariiatioiiem DeiVerbi gratiae el veritatis in Novo Testamenlo constituitiir.
insinuant. Quorum uims est, qui ejus incarnationem Quotl, sacerdotium dico, Ionge ab Jerusalem, hoc
ex virgine, qua in unitatcm substantiae himianam esi, a visione pacis distabat, propler obsctira sui
naturam sibi copulavit, edocet. Alter esl, qtti ipsum mysteria et ad intelligendum difftcillima,propterque
Verbum quasiincarnatum,hoc est, incrassaluni Iitleris lnaiiilatorum ejus deiisissimas caligines, et a luee
rerumquevisibiliumformiset ordinibusasserit. Cujns vcrilalis valde remoias. Secundttm sacerdotium est
hiformis calceamenti corrigia esl diligens in hisonmi- in Novo Testarnento; quod a praedicatione praecur-
bus veritalis inquisitio ac perplexaadnioilum vestiga- soris incipit, el in fme mundi terminabiluf, sfent
tio, cujus solutione indignum so praecursorjudicai. ait Scriptura : « Lex et prophelae usque ad Joan-
' Haec in Bethania
faela sttnt Irans Jordanem, ubi nem, elab eo regnum caelorum ». Quod sacerdotium
erat Joannes baptizans. Haec, inquit, qiiachaclenus C partiai lucet clarissima veritatis cognitioneyparliut
dicta sunt a praecursore de divinitate Dci Yerbi et obscuratur in symbolis. Symbola autem Novi Tes-
bumanitate, deque praecursoris ipsiiis praedicalione, tamenti principalia tres Tskroa sunt, lioc est, tres
Pharisaeisque responsione, in Bethania faeta sunt, mysiieae hostiae, quarum una bapiismatis est.altera-
trans Jordanem, hoc esl ultra Jordairem. Bethania avvalea; '. boc esl, commnnionis corporis Dommi
mterpretatur domus obedieniine». Sunt antem duae et sauguinis, tertia in mysterio chrismatis. Terlirim
Bethaniae, quarum una tillra Jordanem, ubi erat saceidolium in fultira vila celebrabitur, in qua nuUa
Joannes baptizans, altera infra Jordanem, non lortge symbola, nulla figurarum obscurilas, sed tota appa-
ab Jerusalem, ubi DominusLazarum suscilavit. Sed rebil clarissima verilas. Ideoque sacerdolium Novl
haec plenissima mysteriorum sunt. Belbanin igttur Testamenti medietatem quandam inter praeleritm»
trans Jordanem praeligurat inystiee bumanam natu- legis, et fulurum bealae vitae oblinet *. In quibos-
rara, quae domus obedientiae, priusquam peccarel, dam quippe veriialem considerat ut futiirum, in
facta est. Ad hoc enira creala, ut divinis mandalis, quibiisdam in mmisteriis celebrat ut praeleritum.
sibi intra septa paradisi, hoc est, inlra naturalia sul Bethania itaque trans Jordanem sacerdotium Iegis,
bona Iraditis ebediret, ne aicontemplatione et amore Bethanio citra Jofdanem, non longe ab Jerusalem,
Greatoris sui, ad cujus imaginem creata est, rece- sacerdotium gratiae, Jefusalem praefigurat fnturam
deret, sed semper ei adhaereret. Trans Jordanem beatorum vitam. In saeerdolio igitttr legis qeast
Bethania humana natnra tiltra fiuenla divinae gra- trans Jordanem sub lege naturae et sub lege scripta
liae, quae post inoarnationem Verbi in eam diffusa erudita esl et correcta ipsa humana natura, qaae
sitiit, veluti egeslale divinorum bonorum et siecitate imagincm Dei posl praevaricationem in se obscara-
infusionis sapienliae confecta residebat. Belhania vit per veritatis ignorantiam, et contamitiavit per
vero in Judaea citra Jordanem juxta Jerusalem ea- rerum lemporalittm concupiscentiam. In sacerdolio.
dem rtalura, per incarnationem Verbi Dei libcrata, Novi Teslftmeiili sub Christo eadem natura iHun»V
etper fluenta divinae gratiae, quae primitus per sa- nala, et sub lege gratiae educata, et futuro sacerdo-
VARIAE LECTIONES.
.» Cod. tym&os. * Cod. opiinet.
NOTAE.
» Hieronymus : liethama, domus aflhcltottts ejus, » s. meronymus : jerosoiyma.vtsto pacts. *. oai-
vel dotnus obedienliae. Bethania derivalur a verbo tus vocem infra interpretaiur temptum pkcit. Vox
P3S respondere, obedire, depressus esse. derivatur a CTWiMCi.
 309' COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 310
tio veluti proxiriia atque perfecla facta est, illumi- A dem populis manifestavit, dicens : « Bic erat, quem
nata quidem per fldem, educata vero per spem, et dicebam vobis ». Nunc autem, veluli secunda noti-
proxima facta divinae visioni per caritatem, in tia, allera die, vel alia die, videt Joaunes Jesum
quaimim divinarum intelligetidarum stiblimilates ve:iientein ad se. Duplici contuitu, meniis videlicet
adhuc in can.e posita sinitur penetrare. Sed si quae- et corporis , Joannes praecursor Dominum suum,
ris harum Iriiun lcgum, naturalis dico, et scriptae, quem praecurrebal, cognoscit venicuiem ad se, non
et gratiae difFcrentiam, breviter cognosce. Lex na- soitim corporis gressibus, veriim interioris suae con-
lurae est, qtiae imperat, omnes homines se invicem templalionis accessibus. Jesus venit ad Joannem.
aequaliter diligere, ut quemadinodum una eademque Yenit igilur Jesus ad Joannem, lioc est, dignalus est
natura omnibtis idem, ita et communis omnium ab cognosci ab Joanne secundum divinitatem stiam et
oinnibus dileclio fiat. Lex scripta esi, quae prohibet humanitatem. Et ait : Ecce Agnus Dei, ecce qui loilit
legem naturae violari, et discernil inter virtutes et peccatum mundi. Manifeste eum populis praedicat,
vitia, el figuram legis gratiae geril. lpsamque legem dum dicit : « Ecce Agnus Dei ». Verbutn Dei ab
scriptani dico adjutorium esse legis naturae, ut, quo- Joanne A*gnus nominatur. Ipse enim erat, quem
niara lexnalurae per se ipsam solummodohiimanam myslicus Agnus in lege praefigurabat. Nec mirum,
naturanvcorrigcrenonvaluil.violenlia legis scriptae, B si iimbra praedicalur de verilale. Umbra erat Iegalis
quae prohibenda sunt, coerceret, et quae adfm- Agnus, veritas erat, ac veltiti quoddam corpus um-
plenda, doceret. ln tantum quippe lex nalurae in brae, Jesus Christus. Agnus quoqne nominatur non
hominibus pene abolila est, ut neque condilorem irratioiiahiliter. Tria enim Agnus possidentibus se
suum cognoscerel, neque inlervirtutes et vitia ullam niiitislral : lac, lanam, esuiii qtioque suae carnis.
differentiam habere possel. Lex graliae est, quae Dami;ius nosler credentibus se indumenla praestat
dbeet non solnm homines se invicem diligere, et virtutum, lacte, Uoc est, simplici doctrina veritatis
virtutes et vitia discernit, verum etiam siipra liaec, eos nutrit, et ad perfectam escain divinae suae con-
qiiod soli divinae gratiae possibile est, pro bo- teniplationis perducit. Agnus dicilur Christus Dei,
minibus non solum bonis, verum etiam ct nvdis, quia pro onini mundo iiiimolatus esl, idcoque sequi-
si necesse est, mori. Quam legeiu Christus i:i se lur : Ecce qui lollit peccalum mitndi. Tollil, ait, non
ipso adimplcvit, quando non solum pro omnibus de loco ad Iocum, vel de teniporc in tempus, sed
liominibus, vei-umetiam pro omnibus'in piis passus oiiiniiio lollit, ne omnino sit, et per suae sanclissi-
est. Ubi erat Joannes baplizans. Joaiincs baptizabat niae carnis interemtionem omnino tolum mundi
trans Jordanem, merito, quia adhuc verum baptisma, peccattim interimit. Peccatum mundi dicitur origi-
qliod liberal lotam humanam naluram non solnni ^ nale peccatum, quod commune est lotius mundi, hoc
de originali peccato, veruni etiam de propriis deliciis est humanae nalurae; cujus reattts nunc gratia
in his, qni subcunt illud, non habebat, sed solum- haptismatis demittilttr, ipsum vero in line mundi,
niodo veluli sub ligura quadam perfecli baptismatis, in resurrectione omnium, omnino deslruetur.
quod in Chrislo siibseculum est, iu sola aqua bapti- Est itaque originale peccatum illitd, quo tota hu-
zabat. Ultra igilur. Jordanem baptizabat, id est, ultra niana natura, simul et semel ad imaginem Dei
divinorum donorum fluenta, quae noiidum in Christo condila, et in qua omnes homines, ab initio
inclioaveriint in humanam naturam descendere. mundi usque ad finem, et unum sunt, et secundum
Joannes erat trans Jordanem, quoniam Joannes corpus et animam simul creali, leges divinas per
flguram legis naltirae, necnon et legis scriptae ges- inobedientiam transgressa est in paradiso, nolens
labat. Lex quippe naturae in Joanne praefigura- mandatum Dei custodire. Non enim primus Adam
batur.Nam quisublege nalurae degunt pie et caste, illc, qui ex generalitate nalurae humanae ante ce-
omnique carnafis conversalionis contagione remole, leros in niundum lninc visibilem venit, solus pecca-
veluti in quadam soliludine divinarum. virtultim vit, sed omncs peccavertint, priusquam in mundum
debent vivere, ut Joannes. Legem quoque sciiplam j- procederenl. Nam quod Apostolus ait : « sicut enim
Joannessignifical.qupniamipsius finisesl;«lexenim in Adam omnes moriunlur, ita in Chrislo omnes vi-
et prophelae usque ad Joannem «.Quoniam veronon yificanlur >, non de ipso unoac primo homine inlel-
solum propbeta, verum eliain manifeslator ChrislL ligiinus, sed nomine Adam omnem generaliter natu-
faclus est, non iiiodo legem significat solam, sedi et ram humaiiam signilicari accipimus. Ule siquidem
Evangeliumetgraliam. Ideoque sequitur: < El ab eo siugularis Adam noii nasceretur in hunc mundum
regnum caelorum »; ac.si dixissel: ln Joanne,vcluti corruplibilem per generationem, si nalurae huma-
quodam confmio, et lex finilur, et manifestalio gra- nae non praecederel delictum. Divisio quippe nalu-
tiae, quam regnum caelorum vocal, ab eo incipilur. rae in dnplicem sexum, virilem dico et femineum,-
Aliera die, vel, tit in Graeco siguificahtius scribi- et ex ipsis humanae processionis et numerbsitatis
liir, alia die vvlet Jounnes Jesum venientem ad se- per corruplioiiem generatio, poena generalis pecca,U
AUa, inquit,. die, hoc est, alia cognitione. Prima est», quosimultotnm genus humanum praevariea-.
enim cognilio fuit, quando eum concurrenlibus ibi- luin est mandatum Dei in paradiso. Hoc igitur gene-
•"' . JMOTAE.
»J. Seotus pessime omnino docet, primutn hominem ante praevaricationem simplicem hominetn
Sll JOANNIS SCOTI ST? ;
rale peccatiim originale dicilur; nec immerito, quo- jViixus deponit. Alius universaliter omnem sensibilem
niam peccalum communis omnium originis est, motum in se ipso, veluli in quadam cruce, extirignit^
cujus merito mortis el corruptionis omnes homines, ita ut nullum omnino in se ipso naturalem babeat
exceplo Redemptore, debitores surnus; solus siqui- aclum. El unusquisque horum secum crucifigit
dem ad medicaraentum vttlneris Redemptor noster Christum. Uniisquisque enim fidelium, qualem in
in illa massa totius humani generis absque peccato animo habuerit habiludinem per incrementa virtu-
relictus esl, ulper illum solum semper salvum totius lum, talem de Chrislo habebit fidem per augmenta
naturae vulnus curaretur, ac per hoc ad pristinum inlelligentiarum; et quotiens prioris vilae modis et
slatum salutis lotum, quod vulneralum est, reslitue- inferioris moritur, et in altiores gradus subvehitur,
retur. Hoc itaque originale peccalum, singulorumque loliens opiniones de Christo, quamvis simplices, ta-
post generalionem in hunc mundum delicla, graliae men in ipso et cum ipso morientur, et in sublimio-
baptismatis abundantia per Salvatorem nostrum re- res de eo tbeophanias fide atque inlelligenlia prove-
laxanlur, ut omnino non sinl. Et boc est, quod ait hcltir. Itaque in suis fidelibus Christus quolidie
evangelisla : « Ecce Agnus Dei, qui tollit pcccatum moritur, et ab eis crucifigilur, dum carnales de eo
mundi». Hic est unicus etsingularis Agnusniysiicus, cogitationes, seu.spiriluales, adlmc lamen imper-
in cujus figura Israelilicus populus singulosagnospcr B fcctas, inlerimunt, semper in altum ascendentes,
singulas domus paschali tempore immolabat. Nam et donec ad veram ejus noliliam pervenianl; infmitus
nos, qui post peractam ejus incarnaiionein. et pas- enim infiniie etiam in purgalissimis menlibus forma-
sionem et resurreclionem in euin credimus, ejusque lur. Alius ab ipsa inlellecluali operatione perfecle
mysteria, quanlum nobis conceditur, inielligimus, quiescit, veluli perfecte mortuus; non enim solum-
et spiriiualiter eum immolamus, et intelleclualiter modo nalurales actus animae, verum etiam inlelle-
mente, non dente, comedimus1'. ltaque unusquisque cltiales ejus operationes superat. Alius activae cru-
credcntium Chrislo, secundum propriam virtutem, cifigilur philosophiae. Activa autem philosophia est,
et suhjcctum sibi virtulis habitum et qualilatem, et quae circa naluralium virttttum adunationes et di-
crucifigiiur, et crucifigit sibimet ipsum Cbristum, screliones versatur. Acliva quoque philosopliia ra-
Chrislo videlicet concrucifixus. Unus quidem soli liones inhumanati Yerbi.quantunivalet, considerat;
peccato crucifigitur, dum ab omnibus operationibus quas omnes, hoc est lotam moralem philosophiam,
ipsius in came et per carnem suam quiettis, veluli de virlutibus animae deque Christi carne spirilualis
quadant morte obrulus efficitur; et illud, peccalum homosuperans, ad ipsam naturalem conlemplationem
dico, clavis limoris Domini confixum morlificat, in Spirilu, veluli a quadam carne Verbi ad ipsius
dum omnes ipsius impetus, ne quid in sua carne C auimam transcendit. Aliusnaturali theoriae moritur.
operari valeant, refrenat. Alius passionibus, hoc esl, Esl auiem naiuralis theoria ralionabilis animae, quam
infirmis animae actionibus, guibus primo in se Christus accepit, virtus speculativa, cui spirilualis
ipsa corruropitur, priusquam per corpus operelur — homo morilur, dum jara non soluin negat Chrislum
actio quippe animae est, operalio vero corpbris — carnem esse, quam jam in spiritum versam esse in-
criicifigitur, dum per polenlias restauralae animae telligit, verum eliamipsumdepellil ralionabilem ani-
sanaliir. Alius passionumphanlasiis, hoc est, imagi- mum essc. Ut enim caro ipsius exaltala est et mulata
nibus rerum sensibilium, quao in sensibus cor- in animam ralionabilem, ita ralionabilis ipsius anima
poreis, quos sapientes vocanl passiones, formantur, in inlelleclum et subvecta est et versa; ac per hoc,
crucifigitur, dum eis, phantastis dico, sui sensus ob- qui ad eum perfecteascendil, ad uniformem simplam-
struunlur, ne inlibidinem cujuspiam rerum tempora- que theoricae scientiae in mysleria induclionem, vel-
Iiumpereos turpiter allrahalur. Aliuscogilalionibus, uti n quadam Christianimaad intellectum ipsius trans-
menlisque conceptionibus,quas per sensus corporeos vehi necesse est. Alius ab eadem simpla theologica
de sensibilibus rebus hauserat, crucifigitur, ne diulius scienlia, quae maxime circa Christi inlellectum cir-
in cis demoretur, a divinis conlemplationibus retra- cumvolvitur, in ipsam perfectam secretamque divi-
clus. Alius non solum phantasiis sensuum, verum D nam infinitatem per negalionem, omnibus, quae post
eliam omnino ipsis omnibussensibus moritur, ne per Deum sunt, moriens, veluti a quodam inlellectu
eos ullo errore seducalur. Alius omnem naturaliter Christi ad ipsius divinitatem mystice ascendil. Sic
familiaritaiemethabitum.quempersensuscorporeos Agnus Dei in cordibus fidelium maclalur, el ma-
ad scnsibilia possederat, veluti ipsis omnibus cruci- ctando vivificatur; sic peccatum mundi ab omni hu-
NOTAE.
fuisse, at denium post peccalum humanam naluram etvinum.quaeinaltariponunttir.postconsecrationem
in masculum el feminam divisam esse. Ex qua divi- non solum sacramenlum, sed etiam verura corpus et
sione sexuum natam esse generis humani mullipli- sanguinem Domininostri esse; ef sensualiter non so-
cationein, quae fiat generalioue per corruptionem. lum sacramento, sed in veritate manibus sacerdo-
Quem errorem in libris de div. Nat. uberius expo- luni tractari, et frangi et fidelium denlibus atteri ».
suit. Recenselur illa doctrina in commentatione de Qnae quidem despecie dicta sunt; nam nulla rei fil
J. Scolo supra posiia P. 11§ 50 sqq. sctssura. Nec non J. Scotus supra in expositionibus
i>En inepliarum,quas, teste Adrevaldo,J. Scolus de caelestis Icrarchiae docuerat, sanctissimam Eticha-
sanctissima Eucharistia docuit, vesligia. Econtra Be- risliam in interiora naturae nostrae viscerasumi, ad
rengarius Romaesubscriberedebuitformulae:«Panem nosiram ineffabilemdeificationem.
 315 COMMENT. IN EVANG. SEC. JOAN. 314
mana nalura tollitur. Ubi non spernenda quaestio• A rat, et in gratiam divinae filietalis exaltat, ut dimisso
stisurrat. Merilo quippe quaeritur, quomodo Agnus> reatu vulnera delictorum noslrorum sanari inri-
Dei, id est Salvator mundi, originale totius bumanaei piant. Quanto enim tempore reattis, quasi quoddam
nalurae peccalum lollit, utrum re ipsa jam ablatumi ferrum, in vulnere remanserit, nullum vulnus sanari
est, et de tota nalura purgatum, an adhuc in solai possibile est; eo autem subtracto, spirituali medici-
spe, re aulem post communem humanae naturae nae^locus tribuitur
resurrectionem auferetur? Namsi jam humana na-
tura ab originali peccalo reipsa liberata est, cur FRAGMENTUM II.
quolidie, qui baplizanlur in Christo, remissionem CAP.III, 1 — IV, 28.
originaUs peccati propriorumque dclictorura, quae Erat homo ex Pharisaeis, Ntcodemus nomine,
ab originali peccato, quadara scalurigine, manant, princeps Judaeorum. Pharisaeus, divisus interpreta-
per abundanliam graliae accipiunt? Cur etiam, qui tur; Pharisaei, divisi*. Secta namque eorum divisa
in carne nascunlur sinecarnali concupiscenlia, quae est a celeris Judaeis, id est a Scribis et Sadducaeis.
nihil aliud estnisi poena originalis peccati, nasci Soli quippe Pharisaei resurrectionem mortuorum
non possunl»? Si enim causa, peccatum dico ori- crediderunt, ceteris conlend.enlibus. Nicodemns
ginale, penitus eradicala est, quare suos effeclus, B interprelalur victoria .populi, vel -tiicfor populut,
vel potius sua poena adhuc permanel, de qua poena, flguram gestans omniura, qui ex Judaico populo in
qui ex ipsa carnali concupiscenlia nascuntur, grartia Christum crediderunt. Oinnis aulem, qui credit in
baplismalis purgantur, inchoantes per Spiritum in Christum, vincit mundum. Princept Judaeorum, hoc
Christo renasci, ita ut non solum, qui in carne per est unus de principibus Judaeorum, doctus legalis
concupiscenliam carnis procreanlur, parentum suo- Iitlerae, magister Israel.
ruin delicti, quo concipiuntur, verum eliam commu- Ilic venit adJesum nocte. Juxla Augusliuum Nico-
nis criminis, originalis videlicel peccati, quo uni- demus in figura catechumenorum ponitur. Etenim
versaliler in prirao homine omnes homines delique- calechumeni, id est, in fide inslructi, nondum tamen
rant, indulgenliae baptismatis indigeant ? Ad hoc baplizali, neque sacramenlo corporis et sanguinis
itaque dicendum, quia jam ab originali peccato hu- Domini imbuli, solam fidem habentes, ad Christum
mana nalura neque in oranibus comrauniler, neque veniunt; ignorantes adhuc virtulem baptismatis,
in singulis specialiler, re ipsa abolilio facla est per- quod nondum accipiunt, veluti in quadam nocte
feclaque interemptio. fioc enim servatur ad ulti- ignoranliae sacramentorum accedunt. Juxta vero
mam in fine mundi victoriam, quando, ut ait Apo- Gregorium theologum Nicodemus veluti quidam
stolus, novissimus inimicus destruetur mors. Dum C nocturnus discipulus accipitur, conformans eos, qui
enim universaliler destruetur mors, quae masculino perfectissime in Christum credunt, ita ut nihil de
nomine novissimusinimicusvocalur, quoniam gracce inlegritate calholicae fidei eos laleat, luce taraen
Owarof, id est mors, masculini generis est, neces- perfectorum operum carent, timentes carnalium
sario causa ejus, originale peccalum, omnino ab suarum cogitationum et actionum, veluti infidelium
humana natura delebilur. Praecedet enim abolitio Judaeorum impetum atque invidiam, sola fide collo-
causae abolilionem effectus, hoc est, praecedel in- quio Christi fruuntur, bonorum operum fiduciam
teremplio originalis peccati in omnibus et in sin- non habenles. Proplerea Evangelisla ait: < Hic ve-
>. El dixit ei: Rabbi, scimus, quia
gttlis interemptionem mortis; similiter in toto et in nit ad eum nocte
nemo enim polest haec signa
parte, quando eliam implebitur, quod dictum est a Deo magister venisti;
tu niti fuerit Deus cum eo. Ex his
pcr prophelam : < Ero mors tua, o mors, et morsus facere, quae facis,
tuus, o inferne >. Adhuc itaque in spe liberata na- verbis, quibus Nicodemus visus est Christum allo-
tura, in futuro vero reipsa liberabitur. Quid ergo qui, datur inlelligi, ipsum, Nicodemura dico, unum
dalur per graliam divinae generalionis, per bapfjs- fuisse ex his, qui crediderunt paulo ante in die
mum dico, si omnino originale peccalum radicitus in Pascha, de quibus dictum est: < Cum aulem esset
non exslirpatur ? Ad hoc dicendum : realus solum- Hierosolomisin Pascba in die feslo, hiulli crediderunt
modo originalis peccati per baptismum laxatur, ma- in nomine ejus, videntes signa ejus quae faciebat >.
nente adhuc originali peccalo. Aliud enim est sa- Ad hoc enim respicit quod ait: < Nemo potest haec
tu facis, nisi fuerit Deuscum eo ».
gitlam auferre de vulnere, aliud poslea vulnus sa- signa faccre quae
nare. Hoc igilur totum est, quod nobis gratia Respondit Jesus, et dixit ei : Amen, amen dico tibi,
baplismatis confert. Ex reatu enim peccati nos libe- nisi quis nalus fuerit denuo, non potest videre re-
VARIAE LECTIONES.
6 Sic cod., forteleg. humanae naturae ?
NOTAE.
a Ea, quae J. Scotus usque ad finem fragmenti typis expressa P. II § 5" sqq.
de peccato originali cet. dispulat, cum veritate t>S. Hieronymus : Pherezatt, teparanlet, ttve ais-
enim nomen deri-
Chnstiana non satis convenire, nemo non intelligit. seminati, vel \ructificantes. Ulud id est dividere.
Quae ipsius de his capitibus falsissima doctrina fue- vatur a radice uhS, separare,
rit, copiosius disceplatur in commenlatione supra
515 JOANNIS SCOTI 316
*
gnttm Dei. Quaeritur, cur Jesus d"Jsecunda nativi-\ i fum anihiae. Regnum Dei est Filius Dei, qurSiltt
tate, quae est secundum spiritum, respondit Nico- fiueusquead finem adtingitfortiieret(Usp«iiijtsndgjji
demo, cura ipse nihil inde iulerrogasse videalur? suaviter ». Regnum Dei visio verilati» eat.%iod
Sed respondendum : quoniam Dominus vidit eiun ergoail-.nonpoiest videre regttum Dei, non.incongme
credidisse, sicut e.l ceteri crediderunt, qui signa intelligitur: non potest me, cognoscere , qui &m
ejus viderunt, et exisliuiasse, quod sola fides eis regnum Palris. Non enim solummodo rex OBvni«|*_»
sullicerei, absque spirilualis gciieraiicmis virtule et sum, scd el illud regnum et omnia. Recte igiW
sacramcntis, cojitinuo docere euin coepil.de nativi- visio verilaiis regnnm Dei cl dicitur et intelligitur.
lale, quae esl secundum spiiituin. Ac si ei aperte Dicil ad eum Nicodemus : Quomodo polest Uomo
diceret : Non suflicit tibi, solummodo in me credi- nasci cum senex sit ? Numquid potest in ventrem
disse, nisi sacramenta baplismatis accipias, virlu- malris suae secundointroire et (j'e]nasci l ? Carnaliter
leinqiie spiriluatis generationis intclligas. Nolan- inlcllexit, qui adliuc secundum carnem solummodo
dum, quod in codicibus Graecorum avuQotlegilur, nalns fuit, et ideocarnaliter respondit, quoniamnon
ubi in latinis codicibus denuo reperilur, ut sit sen- erat nalus ex sacramenlo baptismalis et spirilu-
sus : nisi quis nalus fuerit avufitv, hoc est desur- Attamen vere dixil, quia nemo polest bis nasci
sum, ut desursum dicamtts pro denuo; quod et fa-. " secundum carnem , sicut uemo potest. bis nasoi
cilius inlelligilur, et duabtts nativitalibus, tcrrenae; secundum spiiiluni. Ut eniin nascitur semel hom©
videlicet atqtie caelesti, convenientius. Ait enim in carne ex carne, ila semel nascitur homo ex spiritu
Apostolus : < Prirnus, homo de terra terrenus, se- in spiiitu. Sacramentuni namque baptisinatisserael
cundus homo de caelo caelestis ». Duae siquidem acceplum neiuo potest iterare.
nativitates sunt, ut ait Augtistinus; .quarum una de Respondit Jesus : Amen, amen dico tibi, nisi quis
terra, altera de caelo, hoe est desursum; uiia ex natus fuerii ex aqua ei spirilu, non potest introire in
parenlibus, secundum earnem, allera cx Christo ct regnum Dei. Ubi datur intelligi, non aliud esse
Ecclesia, secundum spirilura; una in simililtidiue videre legnum Dei, et aliud introire in regnuni
jumentorum per peccatum in mortem, altera in si- Dci , sed iilipsum. Qui enim videt regnum Dei,
mililudine caelestium virtutum per graliam in vi- iile inlrat; el qui intrat, ille videt. Videre enim
tam; una contra naliiram per deliclum, altera se- intrare est, et intrare videre, hoc esl ve.rila-
cundum naturam per dclictorum remedium. Grego- lem cognosccre. Nisi quis natus fuerit ex aqua
rius aulem theologus qualuor nalivitales aslruil, et spiritu , hoc cst, ex sacramento visibili.el intel-
quas etiam Dominus nosler Jesus Christus pro sa- lecttt invisibili. Ac si aperle dixissel : Nisi quis
lute humanae naturae subiissc dignaius est. Quaruro " syniboliim baplismatis acceperit visibiliter, et spi-
prima est nalivitas illa, in qua loltim genus huma- riliim, iil esl, intellectuin ipsius symboli non perce-
num simul de niliilo naliim ; de qua scriptum est: perit, non potest introire in regnuni Dei. Potest et
< Et fecit Deus hominem ad imaginem el sjmilitu- sic inlelligi: ex aqtta, boc est, ex visibili sacramenio,
dinem suam i, Secunda, quae liominis delictum el Spiritu sanclo. Quaeritur, qua de causa Domiuus
subsecula ex utroque sexu, ad siroilitudinem cele- visibile sacramentum baptismatis in aqua fieri con-
rorum animalium, de qua eadem Scriplura dicit: slituit, cum videatur sola doctrina spiritualis per
i Masculum et leminam fecit eos >; per quanj fidem sufficere ad nalivitatem hpminis ex spiritu.
totum genus hunianum in infinitum multiplicalur Sed ethoc dicendum : quoniam homo ex visibili
terrena successione. Teriia, quae est secundum corpore et invisibili anima constituilur, necessariura
spiritum, de qua nunc Dominus ait : < Nisi qitis erat sacramenlum visibile ad purificationem visihitis
naius fuerit denuo >; in qua nalivitate incipit hu- corporis,sicul necessaria estinvisibilisfidei doctrina
mana natura ad suam pristinani sedcm, de qua ad saiictificationem invisibilis auimae. Qiiamvis
corruit, redire, Quarla erit in resurreclione oin- eiiim sacranienium visibile baptismatis nihil adbuc
nium, quando nascetur simul tola nostra natiira, _ iii hac vita corpori videatur coriferre,in resur-
morte intereinpla, in vitapi aeternam. Prima itaque iectione tariicn fiitura de mbrlali efiiciel iiiimortale,
naturaiis, secunda propler peccatum, lerlia per gra- de corruplibili incorrruplibile, et cetera, quae ad
tiam Redemptoris, quarta secundum iialuram simul gloriam futurae resuirectionis pertinebunt. Verum-
etgraliain. Inest enim naluraliter lminaiiae naturae tamenetiaiii iiipraesenli vita sanctificat fideliumcor-
virlus resurrectionis, siquidem coimaiia oiunino poraviitussacranienti.ciim templum Dei efficiautur,
sibi est mors acleroa. Quid atilein nalura confcrt dicente Apostolo : « Nescilis, quia corpbrr_t.vestra
resurreclioni, .et flui,d gratia, alius disserendi locus tcinpluin sancii Spiritus sunt »? Sed si quisplenei
esl. Non potesi videre regnttm Dei. Regni Dei liiulti- viitufem baptisinatis rioscere desiderat, legat sah-
plex inlelleclus esl. Regnum Dei est ecclesia fule- ctum Dionysium Areopagitam in libro de Ecclesia-
liuin,(te quascripluin :« Regnum Dei intervos est». stica ierarchia.
Regnum Dei universilas corporalis el spiritualis Sequitiir : Quod natum est ex carne, caro est, et
creaiurae. Regnum Dei caelestes virlutes et juslo- qubd halum est exsqiritu, spirilus est. DiiaVrratfvila-
VARIAE LECTIONES. . - '
1 Corr., cor. nasci. '
 317 COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 318
1 fesrepetit, ex carne videlicet et ex spiriiu. QisodA . sensus : spirilus ubi vult spirat, et vocem ejrts
nalum est ex carne, hoc est, ex primo homine per audis, sed nescis unde venit et quo vadit, quoniam
carnis successionem, caro est, hoc est, carnale est. adbuc non es natus ex spirilu; sic esl omnis? Ac
Notandum, quod in hoc loco nomine carnis non si dixissci : ptitasne sic esse oiiinom nascenlem
carnem solummodo, sed lolum carnalem hominem ex spiritu, ut audiat vocem spiiitns, ignoret autetn,
signilicaverit. Siiiuidem saepe anima carnalis car- unde venitet quo vadil? Noli hoc exislimare. Nam
nis nomine vocilatur , unde Aposlolus : « Caro si nascarisex spiritu, non solum vocem ejus audies,
concupiscit adversus spirituin, et spiritus adversus verum eliam cognosces, unde venit et quo vadit.
carnera ». Sciendum quoqtte, qtiod , siciit totus Venit a Patre pcr Filium, sicut alibi scriptum :
liomo carnalis anima et corpore caro dicilur, ita et « QIICIIImitlei Patef iu nomine meo, nt ex se cre-
lolus homo spirilualis anima el corpore spiritus, dentes in Christiim nascantur >. Redit ad Patrera
quoniam nascenlcs homines in Chrislo per Spirilum per eundem Filiiun, nascentes ex se in divinam
sanclum unum cum ipso Spirilu efficiuntiir secun- filielaleiii reducens.
dum corpus et animam. Uhi dalur intelligi, qnod Respondit Nicodemus el dixit ei: Quomodo pot-
sacramenlum baplismalis mutalionem carnis in sunt haec fieri? Adbuc haesilat, qui litteram legis
spirititm futuram esse praeligurat. jj icgeral, spiritum aulein ipsius onurino ignorabat.
Non mireris, quia dixi tibi : Oporlet vos nasci QuodailApostolus : < Litteraoccidlt, spiritus autem
denuo. Ac.si dixisset: non sit tibi mirnm et incre- vivifical >. Lexenim iecta et non intellecla occidit,
dibile, hominem nasci iterum ex spiritu. lecla vero et intellecia vivilical.Proinde impossibile
Spiritus ubi vull spirat. Ubi Spirilus sanctus vir- Nicodeniovistun eral, quod (!e nativitate ex spiritu
tuteni sanctilicationis suae vult perficere, ibi spirat, Doniinus praeuicabat. Ignorans spirilttm divinae
ibi sanclificationem perficit. Ex hoc inielligitur, doctiinae relellilur judaica superbia, quae negat al-
quod fides, qua credimus in Cbristum, et sacra- tiora esse legis liltera, in qua redolent divina myslc-
menlum, qun renascimur, dona sancii Spirilus sint, ria. Ac per lioc reprehenditur Nicodemusa Domino.
qui ubi vult spirat, hoc est, -operalur in bis, iu Ait cvangelista :
.quibtis vult operari, dividens singulispropria, prout ItesponditJestts et dixil ei: Tu es magisier Israet
vult. Et vocemejus audit. De voce sancii Spiritus el liaec ignoras? Ubi nolandum, quodhon msultanilb
sat est verba sancti Augustini ponere. Ait cnim : Domiuusdixit fu es magisier Israet, sed superbiain
< Nemo videt spiriiuin; qnomodo atidimus vocem opprimcndo, quae nihil praeter littefam hoverat et
spiritus? Sonat psalmus, vox est spirims. Sonat 'carnaleiu nalivitatem.
Evaiigelium, vox est spirilus. Sonat sermo divi- if; Amen,atnen dico tibi, quia quod scimustoquimur,
pns, vox est spirilus. Vocem ejtis audis, et tte- et quod vidimustestamur, et testimoriiumnostrum non
scis, unde venialet quo vadat. Si nasceris et lu de accipitis. Ac si aperte diceret : Putasne, superbft
spiritu, hoc eris ul ille. Qui r.on esl natus adhuc Judaee, et viitutem divinorum eloquiorum ignorans,
de spiritu, nescit de le, unde venias et qtto vadas ; nos ilicere, quod ignoramus, sifit quod non vidimus
koe enim ait seculus : Sic esl et omnis qui naltts testari? Non ita est; quod scimus loqnimur. Sapien-
est ex tpiritu >. Hactenus verba Atigustini. Yox lia uovit qtiae loquitur, et vidit quae testatur; ipse
igitur spiritus est vox Ghristi, quam audivit Nico- est enim sapienlia, quae nec fallit nec fallitur. Ipse
demus. Sed quoniam ille adhuc non est natns cx estvisio, quae omnia, prius quam flerent, vidit. Et
spiritu, neque cognoverat, unde veniat spiiitus, et ipsa visio subslantia est eornin quae visa sunt, cujus
quo vadat, qnamvisvocem ejus audieril, dicitur ei: tesiimonium verum est, quoniatn ipse est veritas.
Sed nescis, unde veniat el quo vadat, quia adliuc Omne autem, quod ex veritate procedit, verum esse
non es natus ex spiritu. Ideoqtie, qtiamvis vocem necesse est. Necnon etipse DorhinusIocuiio est Pa-
meam audias, dum tte spiritu meo loquor, nescis, tris, et sermo Patris, et verbuirt ejus. De iUo ser-
unde venit spirilus ille, itl est, qtia occasione vult ex mone Propheta ait, < velociler currrt sermo ejus >,
se nasci hominem in spiritu, aul ad qualein perfe-.D et ipse de se ipso ait: < Sermo, quem loculus sura
Clioiiem ducit ipsum nascenlcm ex se liominem. vobis, non est meus, sed mittentis me Patris >. In-
Nam qui ex eo nascitrir, uniis cum eo eflicitur. spice erga vim verborum^ttodscimustoqtiitriur,iquo-
Qnemadmodumille Spiritiis sanctus esl per nalu- niamipseeslscienlia etloculio;ef quodvidimusiesta-
ram, ita et nascentem ex se spiritum sanctum elfl- mur, quoniam ipse est visio ac verum teslimonium.
cit per gratiam. Sic est omnis qui natus esl ex spi- Quodautempluraliterdixit, mysteriiiirisanctae Trini-
ritu. Non ut tti, o Nieodeme, qui nondum natus es latis suggerit. Ettestimonium nostrum non accipilis,
cx spiritu, nescis,unde veniai spiritus eiqtio vadat, quia in nos non creditis, neque ea, quae docemns
quamvis yocemejus audias , omnis, qui nascitur ex intelIigerevaIetis;iionddm tSttimex spiritn natieslis.
spirilu, cl vocem ejus audit, hoc est intclligit, et Si lerrena dixi, vel, slcnt in Graecolegitur dicebam
qua de causa spirat in his, in quibus vult, et ad vobis,ei rion credhis, quomodo, si dicam vobiscaele-
qtialem finem eos perducit. Mihi tamen videtur slia, credetis.'Nlcodeuiusquaesivit, quomodopossunt
facilius iulelligi, si inlerrogative proferatur quod haec /5eri?impossibilemcsse ex Spiritu nalivitatem
Dominus ait, stc esf omnis natut ex spiritu, ut sit exislimans; sed audit a Domliio• si lerrena dicebam,
319 JOANNISSCOTI >
?lT|pr
vobit. Quaeritur, cur, cum nihil terrennm in prae- /i Et sicut Moyses exaltavit serpetHmf» detmto$iic
dictis sermonibusvideatur dixisse, omnino enim spi- exallari oportet Filium hominit, ut omnit crwferif<n
rilualia dixit, spirilualem nativitatem ex spirilu do- eum noripereat, sed habeat vilam aeternam. Yigatfik
cens, dixerit : ti lerrena dkebam vobit? Ad hoc di- suam ipsa veritas exponit; umbram suam ipsum cer-
cendum, quia non ad praedicta respicil responsio, pus asserit. Divina narrat hisloria, populum D*4^'.-
sed ad ea, quae superius in die Pascha dixeral quae- serpentibus in deserto afllictum, crebrisque eonnr
rentibus signum Judaeis : < Solvile templum hoc, morsibus magnam stragem fuisse; sed Moyses, ju-
el in tribus diebus suscitabo illud i. Ait crgo : Si de bente Domino, aeneum serpentem fecerat, quem in
meo tcrreno adhuc corpore solvendo paulo superius alta arbore suspenderat, populoquejusserat, ut, qui-
dicebam vobis, etnon credidistis, quomodo, si dicam cunque morsus esset a draconibus, in aeneum suspi-
vobis caeleslia, credetis? hoc est, spiritualem nati- ceret colubrum, et sanaretur, et a serpenlina plaga
vitatem a sanclo Spiritu, quae caeleslis est atque liberarelur. Hoc tolura umbra futuri est, hoc est,
divina ? Si igitur terreni corporis mei solutionem in figura Chrisli raorituri pro salute omniura, qaos ser-
passione, et terlia die ipsius resurrectionem non pentes deliclorum suorum veneuosis morsibus inter-
credidislis, quid a me quaeritis spirilualis nalivilalis imunt. Moyses itaque ipse Chrislus est; serpens
aperire vobis mysteria, quae, quoniam renati non I8 aeneus mors Christi : lignum, in quo serpens
eslis ex spirilu, omnino credere non valetis ? Dicam suspensus, crux Christi, in qua mortem subiit pro
lamen caelestia, quamvis inlelligere non possitis. salute omnium in se credenlium. Pulchre quoque
El nemo atcendit in caelum, nisi qui de caelo mors Christi per serpenlem flguratur a forma, qua
detcendit, Filiut hominit, qui etl in caelo. Ascendit, causapro effectu ponitur. CausaquippemortisChristi
ambiguum est, cujus temporis verbum sit, utrum serpens erat. Ac per hoc et serpens figurate effectum
praeleriti, an praesenlis. Sed m Graeco non est am- suum, id est morlem praetendebat, ut omnis, qui
biguum; praeleriti temporis est. In hac sentenlia credit in illum, non pereat, sed haneat vitam ae-
quaerilur, quis est descensus Filii liominis, cl quis lcrnam. Magna distantia est inter litterain et spiri-
asccnsus; et quod caelum, in quod ascendit, cl de tum, inler figuram et veritalem, iiiter umbram et
quo descendit, et in quo semper manct, dum ascen- corpus. Liltera est factum, quod sancla narral bis-
dil el descendit? Sed ne, multorum sensus de hoc toria; spirilus esl mors Chrisli, quam tradil Evange-
dicendo, moras faciamus, quod verisimilius vidclur, lium: serpens figuratur in Ugno suspensus; aspi-
sat est dicere. In divina Scriptura Pater caeleslis, cienlibus se vitam praestabat temporalem; roors
qui est principium omnium, nomine caeli crebro no- Christi credentibus in eum vilam praeslat aeternam.
minalur. Saepe in Evangelio legitur, Dominumsur- (2 Sed quid haec ad secundam nativitalem ex spiritu,
rexisse in caeium, id esl in Palrem. Non enim cre- non immerito quaerilur ? Facillime solvitur. Nemo
dendum est, ipsum elevasse oculos suos in hoc ascendit in Chrislo ad Palrera, nisi qui ex spirilu
caelum sidereum, corporale, circumscriplum, mor- nascitur, ul conformis fiat imaginis Filii Dei, hoc est,
tale. In Patrem igilur elevabal oculos, ut eum aspi- ul Chrislus in illo formelur, et unum cum Christo
cientes indubilantercrederenlsemperin Patrefuisse, sit. SimUilernemo salvatur per mortem Christi, nisi
ad quem intendebat. Quod ergo ait : nemo ascendit qui ex spiritu nascitur; nemo ex spirilu nascitur
in caelum, niti qui de caelo detcendit, filius hominis, per baptismum, nisi in morle Christi, sicut ait Apo-
qui est in caelo, pulchre aliis verbisexponitur : nemo stolus: < Consepulli sumus cum Chrislo per bap-
ascendit in Palrem.nisi qui de Patre descendit, filius tismum, uisi in morlem, ut, quemadmodum Chrislus
hominis, qui est in Patre. Qualis aulem descensus surrexit a moftuis in gloriam Palris, ita et nos in no-
ejus et ascensus, ipse alibi aperle exposuit, dicens: vilate vilae ambulemus >.
i Exivi a Patre et veni in mundum, el ilerum relin- Sic enimDeut dilexit mundum, utFitium suumuni-
quomundura et vado ad Patrem >• Exitus ergoejus genilum daret. Causam humanae salutis aperit, Pa-
a Palre humanalio est, et redilus ejus ad Palrem r. trem videlicet ex quo omnis salus et re-
1 caelestem,
hominis, quem accepit, deificatio, et in altitudinem slitutio humanae naturae
divinilalis assumptio. Solus ille descendit, quia solus per unigenilum suum in
incarnalus est; sed, si solus ascendit, quae spes est Spiritu suo. Dilectio ilaque Patris causa et humanae
his, pro quibus descendit ? Magna quidem et inex- salutis, qui in tantum dilexit mundum, ut Filium
plicabilis, quoniam omnes, quos salvavit, in ipso suum unigenitum daret, hoc est morti traderet, ut
ascendunt, nunc per fidem in spe, in fine vero per omnis aspiciens in raortem ejus non pereat, sed ha-
spcciem in re, sicul ait Joannes in Epistola sua : beat vilam aeternam. Sed quaeritur, quem mundum
< Scimus quonium filii Dei sumus; nondum apparuit dilexit Deus? Non enim credendum est, mundum
quid erimus; cum autem apparuerit, similes ei eri- istum, id est universilatem, quae constat ex caelo el
inus; videbimus enim eum, sicuti est i. Solus ita- terra, Palrem dilexisse. Ule enim non propter 80
quedescendit,etsoliis ascendil,quia illecumomnibus ipsum, sed propler superiorem mundum faclus est.
suis membris unus Deusesl.unicusFilius Dei. In ipso Mundum igilur superiorem, quem ad imaginem et
enimoinnescredenlesin ipsumunum sunt; unus itaque simililudinem suam condidit, id est humanam nalu-
XJhrisius,corpus cum membris, ascendit in Patrem. ram Pater dilex.it ila, ut FUium suum pro eo trade-
524 COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 522
rel. Sed uotanduin, quod muntlus, quem Paler di- A qiienter siihjiingit, dicens : Erant enim eorutn mala
lexit, id est homo, non propterea mundiis vocalur, opera. Quaesitnlilia malaopera? Non alia,nisiimpie-
qnod quattuor clemenlis consliterit, qtiod solum se- las ctincredulitasetodiumaeleriiaeliicis.el nolleeain
cimdiim corpus fieri in terreno adhuc hominc con- aspicere, velle atilemintenebris peccalorum manerc.
sideratur; sed ideo homo xo'g-u.o? vocatitr, quoniam Omnit enim mala agens odit lucem, nec venit ad
ornalus est ad imaginem el similitudinem Dei, quae tttcem, ut non redarguanlur opera ejus. Ideo fugit
vel solum, vel maxime in anima intelligitur. Kia-fiot impius lucem verilatis, ne impielas ejus manifesla
quippe graece ornatus proprie interpretalur, non fiat, in qua omnia mala opera continentur. Ut eiiim
mtindus. Et quae crcatura tam ornala est, quam ea, pielasnullo bonooperecaret, ita impielas nullo malo.
quae ad imaginem Creatoris condita? Ad hoc itaque Qui autem facit verilatem, venit ad lucem, ut ma-
dilexit Deus mundum, et pro eo tradidil Filium, ut nifestentur sua opera, quia in Deo sunt facta. Quis
ornnis credens in eum non pcreat, sed habeat vitam, esl qui facil verilatem, boc est, quis est qui bona
non temporalem, sed aeternam. opera, quae jubet verilas, perficit, nisi qui credit in
Nonenimmisit DeusFiliumsuuminmundum, hoc Christiim? Et quis est, qui venit ad lucem, hoc est
esl, in humanam naturam.Hfjurfteef,hocest, damnet ad Christum et doctrinam ejus, ut manifesleniur
proptersuum peccatum,mundum,bominein videlicet, B opera sua bona, quia in Deo sitnt facta, nisi ipse,
sed ut salvetur mundus humanae naturae peripsum. qui credit in Christum, et mandata cjtis custodit?
Qui credil non jttdicalur, qui autem non credit jam Posf haec vettitJesus et discipuli eius in Judaeam
judkalus esl. Qui autem credit in Filittm Dei, non terram, cl reliqua. Non esl exislimandum, continuo
jiidicatur, quoniam dimitluntur ei omnia peccata, post disputationem cum Nicodemo, quae facta est
pro quibiisjudicaretur. Qui non credit, finitum est in Jerosolymis, venisse Jesum el discipulos ejus in
de eo judicitim, quia non credit; ac per boc habet Judaeam terram, sed peracto spatio lemporis de
peccata, pro quibus judicatur, quoniam neque credit, Calilaea in Judaeam rediisse. Morali sensu Judaea
neque dimitlere ei sua peccata vnlt. Ubi notandum, lerra esl cor fidelium.Judaea quippe confessioinler-
qnod unusquisque se ipsnm judical vel non judicat. prelalur*. Confessio aulem duplexest. Eslenim con-
Non jndicat se ipsum, qui considerat dimissa ei de- fessio peccatorum, est et confessio divinarum lau-
licta, et non in eo manel, quodjiidicelur; qtii autem dum. In quociinque ergo corde duplex illa confessio
non credit, ipse se judicat, quoniam in se detinet fuerit, etpeccaiorum videlicet etdivinarum laudum,
digna judicio. Jam judicalus est. Jam dixit, adhuc illuc venit Jesiis et discipuli ejus, lioc est doctrina
in praesenti lempore. Quamvis enim judicium, quo ejus el illuminatio, ibique demorabalur et purgat
*-
sejudical damnandum, occultum sit adliuc in hac illud ab omnibus delictis. Et boc est quod scqiiilur :
vila, in fulura lamen manifeslabitur. Quare jam ju- El illic demorabatur cum eis et baptizavh. Juxta
diraliis est? Quia non credit in nomen unigeniii Fi- litteram demorahatur Jesus cum discipulis vel cum
lii Dei. Nibil aliud est ergo judicitim, id est aeterna credenlibus Judaeis in Judaea. Ambiguum enim est
condemnatio, nisi non credere in Filium Dei, sicut quod ait demorabalur cum eis, ulrum cum discipulis
nihil aliud est beatitudo et vila, nisi credere et co- suis, an cnm credentibus in eum Judaeis, aut, qtiod
gnoscere Filium Dei; sicul ipse ait : < Haec est au- verisimilius est, cum utrisqiie. Et baptizavit. Ubi
tem vita aetcrna, ut cognoscanl te verum ac solum quaeritur, si Christus ipse haptizavit, quomodo
Deum, et quem misisti Jesum Cbristum». Sequitur: evangelista in sequenlibtts dicil : « Quanquam Jesus
Hoc est aulem judicium, quia lux venit in mundum. non baplizarct, sed discipuli ejus ». Sed ad hoc
Si lux non venirel in mundum, non esset de mnndo dicendum , quodipse Cbristus baplizavit discipulos
judicium, sicul Dominus ait:« Si non venissemel lo- suos primum,deindeipsi discipulibaptizabant creden-
cutus fuissem , peccatum non haberent ».Lttx itaque, tes in Cbristum. Quamvis quidam cxistimenl, nemi-
hoc esl Dei Yerbi incarnalio et doctrina el passio el nem eum baplizasse per seipsum, sed dicilur bapti-
resurrectio, judicat miindum. Qui vult accedere ad zasse, qui discipulis suisjussit baptizare. Sequitur :
lucem, lioc est ad Filium Dei, ut in eum credat, J0 Erat autetn Joannes baptizans in Atvwvl juxta
eumqiie cognoscat, non judicalur; qui autem nequc Saleitn, qttia aquae multae eranl illic. Adhuc Joanncs
in eum credit, neque inlelligit, in lenebris suis baptizabal in Jordane, dum Christus in Judaea coe-
manebil, in quibus damnabitur, hoc est judicabitur, peral ct discipulos suos, et per eos alios baptizare.
nolens aceedere ad lucem. Et dilexerunl homines Non enim debtterat praecursor discipulus praecur-
magis lenebras quamlucem. Pulclire ait homines, hoc sionis suae mysterium inlermittere, priiisquam ipse,
esl carnales, impii, increduli, non spirifuales; nam cujus praecursor erat,inciperet veritatem oslendere.
illi ultra hominem asccndunl el superant suam natu- Umbra adhucpermansil, ouia non omnino Iuxpate-
ram per ejus, qui eos illuminat, gratiam. Cur autem ho- facta fuit. In Aennon, hoc est in aquis b; enos ' enim
niines dilexerunt magis tenebras quanilucem, conse- bcbraice aqua dicitur; ideo subseculus ait, quasi
VARIAE LECTIONES.
1 Cod. Aennon. ' Sic cod. pro Aennon.
NOTAE.
o Pe hac inlerpretatione verbi Judaea vide supra a ys, fons, puteus. S. Hieronymus : Aenon,
col. 503. p:'y
t Recle J. Scolusinterpretatur aquis. Nam derivalur ocnltts, aut fons eorum.
PATBOL. CXXII. 11
323 JOANNISSCOTI $tf
interpretationem nominis apericns : guia aquaemttl- A hoc dicendnm , quod, si Christus solus ab Joanne
lae erant illic. De Saleim aulem varie tradunt. Qui- baptizarelur, plus baplisma Joannis, quamChrisli,'
dam volunt de Jerusalem accipi, quae non longo baptizalis conferre viderelur. Multo enim melius
spalio locorum dislat ab Jordane. Nam primitus potnil existimari unicum baplisma, quo Dominus
Saleim simpliciter nominala, ul aiunt; deinde Ebus- baplizalus est, quam baptisma, quo muhi ab ipso
salem, quia ab Ebusseis possessa; deinde Jerusalem, Dominoet discipulis suis baptizali sunt. Sed ne hoe
hoc esl lentplum pacis, propter nobilissimi lempli a putaretur, mulli a Joanne sunl baptizali. Si autem
Salomone construcli.divulgatam in fines mundi glo- quaeritur, utrum in aliquo profuil ipsi Domino,
liosissimani fainam ». Alii vero, quibus, ul aestimo, quod a suo praecursore baptizatus sit, quidam
fides magis habenda, Salem dicunt oppidum ultra non absurde respondent, Christum sanctificalionem
Jordanem situm, eo loci, quo Jordanus intrat in quandam Joannis effecisse. Ulud autem baplisma
lacum Asfalti, Iioc est in lacum biluminis, el in illo nihil Christo conlulit. Scimus tamen, Graecorum
oppUioquondam Melchisedechregnasse, cujusoppidi auctores fiduciatiter asserere, sanclificationem hu-
adbuc vesligia remanent. Juxla illud baplizabat manilatisChrisli per sacramentum baplismatisJoan-
Joannes, quia eranl ibi aquae mullae. nis auctam fuisse. Quod maxime ex descensione
Non[dum] enimmissus fueral incarceremJoannes. B Spirilus sancti in specie columbae super ipsum ba-
Nam postquainmissusestincarccreni,continuodesivit piizatum argumentantur. Nec mirum, cum evange-
baplizare, baptismale Chrisli inchoanie. Quaeritur, lisla dicat: < Jesus autem proficiebat sapienlia et
quid baptisma Joannis his, qni ab eo baptizali sunt, aetale et gratia apud Deum et homines ». Quid
profuit? Nullo modoenim credendum est, non solum mirum, si quoddam augraentum humanitatis Chrisli
oviginalis peccati, verum etiam propriorum delicto- per sacramentum praecttrsoris sui baplismatis Chri-
rum remissionem conlulisse '. Quid ergo contulit? stus acciperet, verbi graiia humilitatis suae merito,
Magnum quidem. Quantum enim catechumenis non- qua bnptisma stii servi subire non dedignatus esl ?
dum baplizatis 3 doiirina fidei prodest, lanlum Accepit gratiam, ut sui baplismatis virlule omnium
Joannis haplisma baplizalis in eo , priusquam ba- deliclorum et originalium et propriorum omnes cre-
ptisma Chrisli suhirrnl, profuit. Joarmes quippe denles in se remissionem acciperent. Addit etiam
poeniicntiam praedicabat, ct baptismumChrisliprae- Augustinus aliam causam baptizandi Dominia servo
nuntiabal, et in cognilionem veritalis, qitae mundo suo : ne catechumeni caste atque pie post acceptam
apparuit, altraxit. Nonnesimiliter quotidie ministrl fldemvivenles superbirent, exislimanles myslerium
faciunlFcclesiae?Erudiunl primo venienlesad fidew»; baplismalis nil cis addere posse, cum secundum
deinde peccata eorum redarguunt; deinde remissio- illam, qua imbuii sunl, fidemvivant. Sed ne in hoc
nem omnium peccalorum in baptismatepromittunt; errarent, et in vanum laborarent, Dominus voluit
ac sic ad cognitionem et dilectionem veriialis eos exemplum eis dare de suo baptismale, ut nullus
alirahunl. Additur ad cumiilum laudis et tilililalis, eorura auderet inflari, videntes Dominumsuum servi
«iuamJoannis baplisma perfecit.Debtiitquippe prae- sui baptismunisubiisse. Si enim Dominusbaptismum
cursor in omnibus praecursionis suae effeclum sui servi noluitdespicere, qua ratione illi baptismum
nnplere , ut, quemadnioduin praecessil Chrislura Domini sui nollent subire?
nativitate et praedicalione, ita eliam baptismalis Faciaesl ergoquaestioex discipulisJoanntscumJu-
simililudine. Ut enim aurora praecedit orlum solis, daeisde puriftcatione.DiscipuliJoannis,videntesmul-
ita sacramenta Joannis opera Christi praeccsserunt, los Judaeorum credidisse in Christum, el baptizalos
el quemadmodum aurora quodammodoumbras ex- fuissea discipulisejus,invidiacommoti,interrogabant
culere, ita doclrina el mysterium praecursoris tene- ipsosJudaeos de purificatione, hoc est de baplismale.
bras ignoranliae totius mundi inchoabat excutere. Mirabanturenim alios posse baptizare praeter Joan-
llaque, ne subito verum baptisma Chrisli appareret nem et discipulos ejus, existimantes, majorem esse
mundo, praecessit figuratum baplisma, uf allius et p. Joannem Cbristo, quoniam viderunt non longe anle
darius vcritas elucesceret, si prius sbdenlibus in ipsum Chrislum a Joanne in Jordane baptizatum.
ienebris figura arrideret. Iiem quaerilur, cur Cbri- Et venerunt ad Joannem, accusarc Christum vo-
slus baptizalus est a suo servo. Ad quod dicendum: lenles ejusqne discipulos, veluti in injuriam ejus
propterea Chrislus a servo baplizari dignattts est, ul baptizare praesumentes, el dixerunt ei: Rabbi,qui
praecursoris stti ofliciumet honorificaret, el verum eral tecumtrans Jordanem, qui videbatur discipulus
illud fuisse, omnibus Judaeis ac loto mundo notum tuus lempore, quo a le baptizalus est trans Jorda-
facerel. Sed si sola haec causa fuit baplizandi a nem, cui tu lestimoniumperhibuisli, dicendo: < Ecce
servo suo Doroini,cur non solusChristus baptizalus agnus Dei, ccce qui lollil peccalum mundi », ecce
esl a Joanne? Sufficiebat enim ad laudem et testi- hic baptizat, nunc in Judaea , quod valde miramur,
rnoniumbaplismatis servi humilitas Domini. Sed ad ef omnesveniunt ad eum. Yolumus itaque te inter-
YARIAELECTIONES.
1 Cod. non. * Cod. non contulisse. ' Cod. bapiismatis.
NOTAE.
11S. Hieronymus : Jerttsalem, visio pacis, titnebii domus pacis, praeferenda est alteri a B7TT'et D7ttf,
pcrfecte.Derivalioverbi D^Uh-)*ab YTelDbttf,idest, id esl, wossessiopacis.
325 COMMENT.1N EVANG.SEC JOAN. 326
rogare, quld de hac praesumptione tibi vidctur. A Non polest homo accipere quicquam, nisi fuerit ei
ResponditJoannet et dixil: Non potest homoacci- dalum de caelo, hoc est de Patre, qui principium est
pere quicquam ', nisi fuerit ei dalum de caelo. In omnium bonorum; ac, si de Patre, ulique primo per
quibusdam codicibus Graecorum Iegilur : nisi fuerit Filium, de cujus pleniludiue nos omnes accepimus.
ei daliim desursum de caelo. Humiliter respondit Ipsi vos mihi tettimonium perhibelis. Hoc mihi
servus accusantibus Dominum suum. Non potest, solummodo in vestris verbis congruit, qui non so-
inquit, homo acciperequicquatn. Ac si diceret: Pu- lum non crcditis in eura qui inisil me, verum etiam
tatis me majorem esse ipso , cttjus servus erprae- baptisma ipsius irrilum putalis, quod mibi teslimo-
cursor smn; erratis in eum non credentes, et igno- nium adhibetis. Quod dixerim ; Ego non sum
ranles, quid sitet unde venit, el putatis me esse quod Christus, sed quia missus sum ante illum. Audislis
non sum. Ut autem scialis, quid ille sit, et quid ego ex me haec verba, qtiando de eo loquebar ultra
sum, audile meum responsum : Non potest homo Jordanem; audistis utique, quando dicilis : < Qui
acciperequicquam. Homo suro et non Deus, illc vero erat lecum trans Jordanem, cui lestimonium per-
et Deus est et homo. Ipse est, de quo teslimonium hibuisli i; el si audislis, quare illum, de quo lale
perhibui dicens : « De plenitudine ejus nos omnes teslimonium perhibui, ad me accusatis, quasi in
accepinius >. Ilomo itaque sum; a me nihil accepi, B injuriam meam multos baplizaril? Dixi: Non sum
qui non habeo, quod a me accipiam. Quicquid _Chrislus, sed simj.le.v lioino; non sum unctus a
accepi, ab eo accepi. Si gratiam accepi praecursoris, Patre plenitudine spiritus, ille aulem unclus; et de
ab eo accepi. Exislimalis, nie ullra naturam esse pleniludine ejus accepi. Sed quia missus sum ante
humanam. Quia audislis, quod non sine miraculo illum, missus sum in mundum prius, nascendo ante
divinae virtulis nalus sum, ex paren.tibus quippc illum. IUe anle omnia secttla Deus cum Deo Patre,
proveclae aelalis, ac veluli ultra humanae naturae ego homo in fine seculi missus in carne, antequam
consuetudinem nalus sum, propter hoc putatis, me ille nascerelur in carne.
ultra hominemesse. Non ila, homo solummodosum. Qui habet sponsam, sponsus est. Videns praecursor
Si cognovisselisquid sum, non exaltaretis me ultra cogitaliones suorum disciputorum, qui talia de Chri-
id quod sum; et si cognoscerelisquid ille est, nullo slo ejusque baptismate proferebant, et audiebant
modo compararetis me illi. Homo enim sum, ille sui magislri responsum de se ipso el de suo bapti-
Deus; quicquidaccepi, ab illo accepi. Sapienlissimus smate, dicens : < Non potest homo accipere quic-
praecursor Christi segregal in se ipso naluram et quam >, humilians se ipsura, veraciterque de se ipso
graliam, sibi atlribuens, quod homo, hoc est quod pronunlians, quod lerreuus homo sit, et volebant
morlalis, quod peccator, quod ex primo homine C interrogarc : Si homo es solummodo, ct majorem
lerreno terrenus factus sit, el celera, quae de bu- poteslatem el gratiam a le ipso non habes, praeler
manae naturae infirmilate et peccalo et poena pec- quod ab eo accepisli, qui nunc baptizat in Judaea,
cati in se ipso ceterisque lioniinibus considerabat, et tu dicis, quia missus esl ante illum, dic, quaesu-
gratiain seorsum segregansase, quam acceperat non raus, quid es praeter hominem, aul quantus*, el
ex meritis, sed ex abundanlia plenkudinis ipsius, quid graliae accepisii de caelo; respondil: Qui habet
cujuspraecursor erat. Duoconsi.leranlur in homine : sponsamsponsus est. Qui proplerEcdesiam venk, ttt
datum videlicel et donum. Daluni lefertur ad natu- haberet sponsamvenit, quam niiiic incipit ex Judaico
ram, donum referlur ad gratiam. Et quamvis nulluin populo vocare, multos Judacorum baptizans. Ipse
horum sit nisi ex Deo, sicut ait Apostolus : < 0 sponsus est. Ego aulem, ut existimatis, ncque spon-
homo, quid habes quod non accepisti >? solet lamen sus sum, neque sponsam habeo, sed in numero
Scriptura daiuin nalurae quasi ipsi homini, donum sponsae me ipsum compulo. Ut sciatis aulem, quid
vero nulli nisi Deo adscribere. Ad hoc enim dedit sum, el qualem graliam habeo ab illo sponso, qui
Deus naturain, ut eam ornaret per gratiam. Et hoc habet sponsam, audite : Amicusautem sponsi. Non
esl quod ait : Non potest Itomo, hoc esl humana _ sum sponsus, sed magnara graliam sponsi habeo,
natura, acciperequicquamgratiae, nisi fueril ei da- amicus ejus sum. Qui stat et audit eum, gaudio gatt-
tum decaelo. Dalum in hoc loco pro donum Joannes det. Ego amicus sponsi sum, el slo in ejus gratia;
posuit, quod saepissime invenitur in divina Scri- in ejus amicilia permaneo; non cado; ille me custo-
ptura. Dalum enim pro dono, et donum pro dalo dit, ne cadam; ille mihi donat, ne*graliarasuam dese-
polesl accipi. Ila enim juncta data naliirae et dona ram, sedsemperstemetaudiameum, audiam doclri-
graliae, ut inseparahilia fieri videanlur. Nulla quippe nam ejus, non extrinsecus solummodoaure corporis,
natura est rationalis, quae omnino dono graliae verum eliam intrinsecus aure cordis, elplus iiurinse-
careat. Nisi fueril datum de caelo. De quo caelo? cus quam extrinsecus. Vox ejus lestimonium ejus,
De Palre videlicet.Audi Jacobum aposlolura dicen- quo perhibet se Filium Dei et sponsum Ecclesiac; et
lem: < Omne dalum oplinium et omne doimm per- quia audio verbum ejus , gaudeo propter vocem
fectum desursum est, descendensa Patre luminuni >. sponsi. De se ipso ergo profert Joannes quod ait:
Quibusverhis omnino congruil, quod Joatines ait: Amicusaulem sponsi, qui slat ei audit eum, gaudi^
VARIAE LECTIONES.
* Cod. quicquamaccipere. * Corr., cod. quantiet.
 327 JOANNISSCOTf ?2«
gaudet propler vocemsponsi, ut discipuli sui aperte A omnes terrcni pcccalum et pocnam peccati, hoc eat
cognoscerent, quid ipse esset, et quid Christns, in mortem, traxere, inde sum. Et ideo terra sum, quia
qucm adhuc non crediderant, neque baptismum de terra natus sum, nec aliud me esse arbitror.
ejus acceperant. Hoc ergo gaudium meum tmplelum Si quid supra haec habeo, de plemtudine ipsius
est. Ac si diceret :In hocgaudium meum impletum, accipio, ante qttem missus suin. Et de lerra loqui-
in eo, quod factus sum amicus sponsi, et sto in tur, hoc est, de fragilitate meae nalurae loquor,
ejus gralia, et' audio vocem sponsi, vocantis nunc cognoscenseam nil essc, si desursum non acciperet.
sponsam in Judaea ex Judaeis, et inchoanlis per se Et ne mireris, Joannem de se ipso veluli de quadant
ipsum el praedicarc et baplizare; quod jam non tertia persona dixisse, nec sine ralione, quoniam
senlitis, qui in euin non credilis. Et ne miremini, personam omnis lerreni hominis in se oslendit. Qui
quod ille baptizat, et omnes veniunt ad etim, ut cre- de eaelo venit, super omnes est. Eadem verba sunt,
dant el baplizcnlur, cl quod plures discipulos habct, praeter quod prius desursum venit, nunc autem
quam ego: de caelo venit. Et quae est isla repelitio, et quid
lllum oporlet crescere , me atttem minui. II- vult? An forte aliud est < desursum venil >, aliud
ium oportct crescere in meiilibus veslris, quem « de caelovenit >? Christus desursinfi venit, Chri-
adliuc solummodo boinincni et nullius poteslatis B sttts de caelo venit, ideoquc super omnes est, et
exislimatis; sed illum oporlet crescere, ut non super omnia. Potest ilaqne talis distantia inter
solura veruin hominem cognoscatis, sed etiam verum < desursum venit > et < de caelo vcnit > inlelligi,
Deum, el suo aequalein Palri. Oportet itaque eum ut in eo, quod dixit < desursum vcnit >, intelliga-
crescere in cogitaiionibus vestris, me autem minui. inus altitudinem humanae naturae ante primi
Putatis inajorem [me] * esse, quam sum, illum vero hominis delictum, de qua altitudine hominem ve-
minorem, quam est. Opinio vesfra de me in vobis nisse Christum non dubitamus. Natn si de houiine
minuelur, opinio veslra de illo in vobis augebilur. post pcccatum veniret, pec"ato forsan non careret;
Quod si cognoscerelis, ex visibilibus signis augtnen- quoniam vero pcccato caruit, recte credendus * est
lari poluissetis. Ego decollabor , ille exaltabitur in hominem anle peccatum acccpisse. Nam Dominus
cruce, ul per hoc cognoscatis, quia oporlet illum noster Jesus Christus, humanae conditor naturae
crescere supcr omnia in mentibus perfecte creden- atque salvalor, et de primo homine accepit ante
liiim in eum, me autem minui, ut nemo de me pcccalum, el veluti de secundo homine post pecca-
existimel, praeter quod sum et ab eo accepi. Iu lum. Quid aecepit ab homine ante peccatum? Carere
ipstim significat, quodipse luce inchoantecrescere, pcccato, quia humana natura, priusquam peccaret,
lencbris autem decrescere nalussit; cgo vero luce '^ omnino peccato carebat. Qiiii accepit ab liomine
inchoanle minui, tenebris autem inchoanlibus cre- post peccatum? Mori pro peccatu, absque ullo reatu
scere natus sum. Polest et aliter inlelligi. Joannes peccali. Quodergo prius ail « qui desursum venit >,
figuram legis gestat, Chrislus vero figuram snam, recte intelligilur, qui de sublimilale humanae na-
id est veritalis. Apparente igitur veritate in mundo lurae, ad imaginem Dei faclae, antequam peccaret,
coepit lex minui, hoc est carnalia opera. Cogno- venil. Nullus enim inde venit, nisi ipse solus. Qtiot-
seens haec praecursor el propheta et plusquam qtiot enira venerunt in mundiim, ab homine pec-
propheta, ail : Illum oporlet crescere, me aulem cante venerunl; solus ille absque peccato ab bomine
minui. llle, quia veritas est, crescet in mundo, hoc ante peccatum processil. Quod aulem in sequenlibus
cst, (larissime cognoscetur ab his qui credttnt ct dixit, qui de caelo venit, super omnesest, ibi inlelli-
credituri sunt in eum. Lex aulem, ciijus figuram giuius Patrem caeli nomiiie-signilicatum, a quo
gcro, minuelur, verilale crescenie. missus est Clirislus in mundum, sicut ipse ait:
Qui desursum venit, supcr omnesest. Iterum redit « Exivi a Patre, et veni in mundum». Duobus
scrvus ad comparalioncm sui ct Dominisui. Qui ilaque rnodis unigenilus Filius Dei snper omnia
desursum venit, hoc est, qui ex Patre venit in esse credendus esl: primo, quia super omnem hu-
inundum, ut salvarel inundura, super omnes est, manilalem exaltalur, qui de ipsa, pritisquain pecca-
non solum me superat servum et praecursorem rct. venit; secundo,quodjuxta altitudinem divinitatis,
siiuni, verum eliam omnes homines, et non solum in qua Palri aequalisest, omnem superat creaturam.
liomines, verum eliam omncs virtules caelestes, et Et quod vidilel audivit,hocteslatur. Quid cst, qitoil
omnia, quae sunt, et quae non sunt. Nec hocjnxta Filius Deividit? Non aliud, nisicognovit,se in Palre,
diviiiitatem, sed juxta bumanitalcm; bomo quippe et aequalilatem ipsius esse. Et audivit.Quid andivit?
esl et plusquam homo. Divinitas ejus nihil superat, Audivita Patre : « Egohodiegenui le ».Viditigilurse
quta omnia cst. Qui est de lerra, terra esl, et de ipsum seciindumsuamdivinilatem in suo Patre, et
terra loquitur. De se ipso hoc ail, ac si diceret : audivil a suo Palre, quod ipse cum genueril aequalem
Ego, qui de terra sum, hoc est de terrenis parenti- sihi. Hor. testatur. Quid lestalur? Quod Filius Dei
bus, naltis ex illo, cui dicluin est,« Terra es et in sit. El ubi testatur? Redige ad superiora, ubi ipse
lerram ibis >, hoc.csl ipso terreno homine, ex quo de se ipso ail: i Non enim misit Deus Filium suum
VARIAELECTIONES.
1 me om. cod., a:ld. cx conj. * Corr.; cod. credendum.
 329 COMJENT. IN EVANG. SEC. JOAN. 35U
in mundum, ul judicet mundum, sed ut salveturr A i fur atque idera Spirilus, dividcns singulis propria,
mundus per ipsum. Qui credit in eum , non jttdica- prout vult >. Chrislo aulem, qui est capul Ecclesiae,
tur. Qui aulem non credit, jam judicatus est, quiaa non e mensura dat Deus spiritura , sed sicut lotuni
noncrcdit in nomine unigenili Filii Dei >.Hoc itaquee ex se ipso toto genuit Filium suum, ila incarnato
est, quod vidit Filius Dei, et de se ipso testatur. Et't Filio suo totum spiritum suum dedil, non partici-
teslimonium ejus riemo accipit. Si lestimonium ojus s palitcr, non per subdivisioncs, sed generaliler ct
nemo accipit, quare venit, et quid utilitatis mundo o universaliler.
conlulit? Joannes praecursor, plenus gralia divinaee Pater diligit Filium et omnia dedit in manu ejus.
propheliae, providit eos, qui in Christum credilurii Causam reddil, cur ceteris hominibus ex mensura
sunt, leslimoniumillius accipientes, et eos, quiineumn dal Deus spiritum, Filio autem suo non ex mensura,
non sunt credituri, testimonium illius respuentes.>. sed ex toto dat spirilum. Quare?Non ob aliud , nisi
De his, qui non credunt neque credituri sttnt', a see quia Pater diligit Filium , ideo dedit ei lolum suuin
ipsis [ad] interitum praeparati, nemo accepit testimo- i- spiritum, et orania dedil in manu ejus. Quae omnia?
nium Filii Dei. Dehisautem, qui credunt et crediluriri An forte omnia, quae in ipso facta sunt? In principio
suul, nemo est, qui teslimonium ejus non accipiat,,, enim fecit Deus caelum et terram; et psalmus,
ac per boc, qui salvus non sit. Ideoque sequitur : B 1 « Omnia in sapientia fecisli >. Ula ilaque omnia,
Qui accipil ejus lesiimonium, signavit quia Deus :s quae in Filio facla sunl, dedit Paler in manu ejus.
verax esl, hoc est, in corde suo firmavit, et quasi si-i- Altius otnnia dedit in manuejus, hoc est, omnja
gillo incommulabili perfectae fidei conclusit, quiaa quae subslantialiter habet Paier, dedit Filio, gi-
Deus verax est. Quod facilius intelligilur, si graecuss gnendo ipsum de se aequalem sibi per omnia.
sermo legalur : Quia Deus verus est, ut sit sensus : Qui credit in Fitium, habel vilam aeternam. Quare?
Qui accipit testimonium Filii Dei de se ipso, quodd Quia ipse Filius vita aeterna est, sicut ipse ait:
Filius Dei sit, et quod pro salute mundi Pater suuss < Ego sum verilas et vita ». Merito ergo, qui credit
eum miserit, ille firmiter credit, quia Deus verus est,;, t« Filium, habet vitam aelernam. Ac si dixisset: Qui
qui de se ipso, quod verus Deus sit, veri Dei Filius, credit in Filium, habet ipsum Filittm, ac per hoc
testimonium perbibuil. habet vitam aeternam, quia ipse Filius vita aeterna
Quem enim misit Deus, verbaDei loquilur. Hoc dee est. Qui autem non credit in Filio, non videbitvilam
Filio Dei loquitur solummodo, qui, quoniam a Deo 0 aeternam. Eodem genere loculionis : qui aulem non
Patre missus est, verba Dei loquitur. Nonne * el pro- credit Filio, non videbit Filiura, qui est vila. Sed
phetae ab eo missi sunt? Nonne s et apostoli ab eoj ira Dei manet super eum. Non dicit: ira Dei veniet
missr sunt, et verba Dei loctiti sunt? Quid ergo dee C super.eum, sed ait : manet super eum. Quae est illa
solo Christo diclum est: Quem misil Deus, verba Deii ira Dei? Nihil aliud , nisi maledictio illa, qua Deus
loquitur? Videlur enim dixisse : Quem misit Detts,, maledixil primi hominis peccalo, mandalum suum
illius mitteutis se Dei verha loquilur; quod prophe- transgredientis, dicens : « Maledicla terra in operi-
lae fecerunt, similiter aposloli. Quid ergo magnumi bus luis ». Illius irae effectusest mors, et corruplio,
datur Chrislo.quod aliis non datum? Intende in ver- et omnino veritatis ignorantia, qttae omnia manent
ba : Quem misit Deus, Pater videlicet, verba Dei lo- super eum. De illa ira ait Aposlolus : « Fuistis alir
quiiur; quoniam et ille, qui missus est, Deus est,, quando filii irae sicul et celeri». Ira Dei poteslori-
ideo verba Dei loquitur, til sit sensus : Quem misit1 ginale peccatum inlelligi, quoniam illud originale
Dcus , profecto Deus est, ac per hoc verba illiuss peccalum iram Dei in humanam naturam provoca-
verba Dei sunt; ergo verba Filii de se ipso, teslimo- vit; quod originale pcccatiim manet in his, qui no-
nium perhibentis quod Deus sit, verba Dei sunt. lunt credere in euin, qui pro illismoriuus est.
Verba prophelarum et aposlolorura verba Dei sunl,_, Ul ergo cognovilJesus, qttia audierant Pharisaei,
quia verba Dei locuti snnt. Sanctus enim Spirituss quia Jesus plures discipulosfacit, et kaptizat, quam
Ioculus est in eis, nec tamen illa verba referuntur ad1 Joannes, etsi Jesus ipse non baptisavit, sed discipuli
illos, ut illorum verba sint, sed veri Dei verba. D ejus. Baplizavit Christus et noiv baptizavit. Baptiza-
Verba Chrisli ad se ipsum referuntur, et verba Dcii vit, id est purgavil in spiritu, quos non ipse, sed sui
dicuntur merito, quia naluraliter Deus est, et tolus discipuli aqua tingebant in corpore.
Deus, et tola sapientia, et in eo plenitudo donorum Reliquit Judaeam, el abiit iterum in, Galilaeam,
Dei. Propterea sequitur: Non enim ex mensura datt Postquam Dominus cognovil, cui omnia corda co-
Deus spiritum. Ac si dixisset: Ex mensura dat Deus3 gnita sunt, quod audierant Pharisaei plures disci-
spiritum suum singulis hominibus, sicut ait Aposto- pulos ad eum venisse, quam ad Joannem, et plures
lus: < Alii datur per Spiritum sermo sapientiae, aliii baptizasse quam Joanncs, reliquit Judaeam. Phari-
sermo scienliae >, ceteraque spiritualium donorumi saei quippe, invidia commoti adverstts Christum
divisio. Qtiibus verbis ostenditur, ex mensura darii ejusque discipulos, videnles baptismum Joannis pan-
Spiritum sanctum membris Ecclesiae. Quod conse- lulum vilescere, quoniam maxime ex Pharisaeis di -
quenter ail Apostolus, dicens : < Unus autem ppera scipuli Joannis fuerunt, sicut etiam lunc ct Chrisli,
* Corh, pro sunf cod. sed. * Cod. VARIAE LECTIONES.
nunquid. 8 Cod. nunquid.
351 JOANNIS SCOTI 332
baptisma vero Christi crescere et numerum discipu- A siae, oporlebat eum transire per genles sub lege
lorum ejus, insuper etiam cognoscentes per doclri- naturae conslitutas, ut ex eis simililer in slruclu-
nara Christi legem evacuari, Veterisque Testamenti ram, quam coeperat, electos per fidem lapides voca-
caerimonias, quod in doctrina Joannis non polue- ret. Samaria quippe ab alienigenis, hoc esl ab his,
runt cognoscere, tali itaque zelo turbali, Cbristum qui et legali liltera , quae soli carnati Israel impo-
suosque discipulos omnesque credentes in ipsum sila , et naturali lege usi sunl seu abusi, possessa
cogilabant persequi. Hac occasione reliquil Jesus est, ut cum universali Ecclesia , ct ab Judaeis et a
Judaeam, id cst Pharisaeos incredulos, cogitantes gentibus collecla et aedificala, ipse fabricator in Ga-
eum persequi. Hoc autem fecit, non quasi limidus lilaeam aeternae bealitudinis rediret. Quod autem
vel impolens; poluit enim permanere in Judaea a Galilaea aeternam vilam significet, non solum ex in-
persecuiioiie carnalium impiorumque Pharisaeorum terpretalione polest conjici, verum etiam ex divinis
illacsus; sed ut exemplum crediluris in eura relin- geslis, quae in ea peracta sunt. Galilaea quippe
querel, dans eis stto exemplo poteslalem fugiendi a transmigraiio facta vel revolutio interpretatur a;
facie persequentimn se, eosque ad tempus deserere, transmigratio autem facla est humanae nalurae in
ne ante lempus Deo placitum et praefinitum ab eis Salvalore suo de lege primum carnali in lcges naln-
comprehenilerenlur; ac per hoc in Judaea diutius B rales, ab ipsis ilertim ultra naturam in leges aeter-
maneret, si, quos reliquit, credituros cognoscerel. nas. In Galilaea quoque juxta lidem rerum gestarura
Juxta vero leges theoriae reliquil Jesus Judacam, transformalio Chrisli facla est, per quam significalur
postquara ex Judaico populo primordium Ecclesiae humanae naturae transmulalio in prislinam gloriam,
in his, qui in eiim crediderunt, suscepil; reliquil quam peccando deseruit. In Galilaca ascendit in
carnales perfidosque Juilaeos, legis litteram sequen- montem, in quo octonariam doclrinam discipulis suis
trs, et ad spirilum ipsius iillerae, qui est Christus, tradidit, per quam ad beatitudinem fulurae , quae
accedere nolentes. Morabalur itaqtte Dominus in Ju- octonario numero innuitur, crcdentes in Chrislum
daea, ut salvaret quos voluit; reliquit Judaeam, transiluri sunt.
deserens quos merito suae superbiae salvare ne- Venit aulem Jesus in eivitalem Samariae, quae di-
glexit. Deseruit litleram legis, qnae neminem ad citur Sichar,juxta praedium, quod dedit Jacob Joteph
perfcctum ducit; lex enim neminem ad perfectum fitio suo. Samaria, ut praediximus , genlilis populi
duxil; et ab iis iterum [abiitj' in Galitaeam, hoc est, sub nalurali lege constiluli lypus esl; civitas Sama-
in spirilualem ipsius litterae intellecluin, qui per riae, quae dicla est Sichar, collectionis fidelium H-
Galilaeam symbolice figuratur. Nec vacal quod ait: Uus populi fldem Chrisli accipientis. Sichar quippe
Abiit iterum in Galilaeam. De Galilaea enim venit in * inlerpretatur conciusio seu ramusb. Gentiliumpopu-
Judaeam, sicut in superioribus scriplum est: < Post- lus conclusus erat. Conclusit Scriptura omnia sub
hac venil Jesus et discipuli ejus in Judaeam lerram >. peccato. Ipse est ramus de oleaslro excisus et olivae,
Galilaea caelestis vitae ac divinae bonitatis flguram cujus rami fracti sunt, insertus. Notandum, Sichar
gerit, de qua Dominus nascens in came venit in pro Sychem corrupte poni. Sychem inlerpretatur
in Judaeam, hoc est, in sacramenla ipsius legis, quae numeric : electos ex gentibus numeralos investiga-
primo Judaeis data est, sicul ail Apostolus : < Dum tio manet. Et quoniam ipsa naluralis ratio non
autem venit plenitudo temporum, misit Deus Filium aliunde surgit, nisia causa omnium bonomm, a Deo
siiura faclumex muliere, factum sub iege >. Quoniara videlicet, pulchre dicitur fons Jacob, id est ralio in-
vero noluit manere sub lege, nequeeos, qui in eum finila , Palris altitudine procedens. Fons quoque
credituri essent, reliquit legem, ne sub lege cssent, Jacob hanc universilalis infimam parlem , hoc cst
sed sub bpiritu. Et hoc est, quod Aposlolus ail, <ut omnia visibilia intra hujus mundi sensibilis termi-
eos, qui sub lege erant, redimeret >, hoCesl, de ser- nos coartata , non incongiue significat. Breviter
vitute carnalis legis in liberlatem spiritus revocaret. ergo colligendum : fons Jacob aut sensibilis naturae
El hoc est: abiit in Galilaeam. _ aut inlelligibilis rationis symbolum est.
Oportebat aulem transire per Samariam. Inter Ju- Jesus ergo fatigalus ex ilinere sedit sic super fon-
daeam et Galilaeam Saraaria constituta est, hoc est, tem. Faligatio Jesu incarnatio ejus est. Nostram
inlerlegem litterae, quae significatur per Judaeam, quippe naturam merito originalis peccati, laboribus
et aeternas divinas leges circa Deum revolulas, qua- hujus mundi atque aerumnis fatigatam, accepit. Iter
rum figuram gerit Galilaea, lex naluralis in medio cjus descensus divinitatis suae, ad suscipiendara
constiluta est. Quoniam igilur Christus primo qui- uoslrae ualurae similitudinem. Absque labore crea-
dem ex lege litterae fundamenta suae sumpsk Eccle- vit nos per divinitatem, curo labore cfeavit nos per
' Abiitom. VARIAELECTIONES.
cod., add. ex coni.
NOTAE.
• S. Hieronymus: Calilaea. volutabtlis,aul Iransmi- o S. Hieronymus : Conupfe pro &ic«em, quae
gratio perpetrata vel rofa. J. Scolus recle vocera deri- transfertur in humeros, ut Sichar legerelur, usus obt:-
legisse videmr Humertpro/iumeri; sed
vat a SSa, volvere; inlerpretio transmigralio respi- nttit. J. Scolusnumerinon
interpretatio salis accurala esl; namSi-
cit SaSa, GILGAL, Josua V, 9. chcm derivatur a OJBr".
b Sic S. llieronvinus : Skhar conclusiosiveramvs.
 *
333 COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 53i
humanitatem. Aelernaliler in se ipso el in Patrc suo \_ rent spirituales escas, hoc est fidem el aclionem
manens et imraulabililer, movit se ipsuni veluli quo- et cognitionem, quibus spirituales magistriEcclesiae
dam ilinere lcmporaiis. dispensationis per carnem. saliantiir. Primo siquidem ab his, quibus praedi-
Sedit super' fonleni. Sessio Christi incommutabilis cant, fidem postulant, deinde congruas ipsi fidei
divinilatis suae in nostra natura possessio. Nostra aationes, postremo cognitionem veritatis, propter
aulem natura duplex esl : constat quippc ex visibili quam et fides praedicatur el aclio scientiaque perfi-
corpore et invisibili anima. Quae duo duplex ipsius citur.
fonlis inlerpretalio indicat. Praedictum namque est, Dicit ergo ei mulier Samarilana : Quomodo lu,
et rationabilem animam et visibilem creaturam fon- Judaeus cum sis, a me bibere petis, dum sim mulier
tem flgurasse. Quoniam vero humanitas Christi non Samaritana? Non enim coulunlurJudaeiSamaritanis.
solum omnem visibilem, verum eliam omnem inlel- Mulier illa Samaritana , quae lypum Ecclesiae seu
leclualem creaturam superal, homo enim dicitur et nalurae geslabat, miralur Dominum, quem adhuc
plus quam homo, aple super fontem sedisse narra- ignorabat, sed Innlura Judaeum fuis6e cognoverat,
tur, quamvis ex itinere fatigatus. lnfirmitas enim cur petieril ab ea bibere, cum esset mulier Samari-
humanitatis ipsius omni creatura forlior est merito, tana. Non enim, ut ait, coutunlur Judaci Samari-
quia in Deum assumpla. Hora eral quasisexta. Sexta B ', tanis. Ubi seeundum litteram quaeritur, quid est,
hora sextam mundi aetatempraefigurat. Cujus prima quod ait femina, non enim cotituntur Judaei Samari-
aelas ab expulsione primi hominis de paradiso us- tanis, duin Samarilani et sub lege Moysi omnibus-
que ad altare, quod Noe exiens de arca post dilu- que ejus praeceptis et symbolis vixerint, simulqtte
vium construxerat, compulatur. Secunda, inde us- cohabilarinl, ac per hoc, si sub una Iege vivebant,
que ad allare, in qtto Abraham jussus a Deo immo- in cibis eliam communicasse existimandum. In quo
lare Isaac. Tertia , dehinc ad altare regis David in ergo non coulcbantur? Ad hoc dicendum : Judaei el
area Ornan Jebusei. Deinde quarla, usque ad altare Samaritani, suh una lege degenles, unum Deum,
Zorobabel in lemplo reaedificato. Inde quinta, usque Palrem videlicet adorabanl, sed de loco orationis
ad baplismum Joannis, seu, ut multis non irrationa- contendebant. Judaei quippe in nullo alio loco ad-
Oiliter videtur, usque ad yerum altare, hoc est us- orari putabant, nisi in templo.quod erat Hieroso-
que ad Chrisli crucem, quam cuncta praefata typi- limis. Samarilani vero in monte Samariae, in quo
cabant altaria. Protenditur hinc sexla aetas usque habilavit Jacob , Deum colendum existimabant. (n
ad finem mundi; nunc agitur. Septirna namqtie aelas hoc ergo non coutebanlur, de loco oralionis discre-
in alia vita perficitur in animabus corpore solutis ; pantes. Si enim lex Judaica Jttdaeos Samaritania
quae aetas incipit marlyrio Abel, et in fine mundi C ( couli prohiberet, forlassis Christus figuratum potum
resurrectione omnium terminabitur. Post quam a muliere non peteret, nec suos discipulos cibos ab
octava incipiet apparere, quae nullo fine circum- eis emere sineret, cum indubitanter non potum
scribelur. Potest etiam in sexta hora perfecta cae- aquae corporalis, sed potum fidei spiritualis petiisse
lestis gratiae clarilas, quae Christo inhumanato ple- credendum sit.
nissime illuxil mundo, lypice figurata intelligi. Se- llespondit Jesus el dixil ei: Si scires donum Dei, et
narius siquidem numcrus perfecius est. qttis est, qui dicit tibi : Da mihi bibere, tu pelisses
Venif mulier ex Samaria haurire aquam. Samaria, eum, et dedisset tibi aquam. Ac si dixissel : Si tu,
utpraediximus, figuram gentium suggerit. Mulier mulier, nosses rne, et in me perfecte crederes, et si
egressa de Samaria Ecclesia est, ex ipsis gentibus scires donum Dei, hoc est Spirilum sanctum, lu
collecta, quae, suscepia fide veritatis, fontem ipsius, pelisses a me bibere, et darem tibi merilo tuae Ldei
id esl Christum, haurire desiderat. Itera mulier de aquam vivam, Spiritum videlicet sanclum.
civitate egressa naluram indical humanam, quae Dkit ei mulier : Domine, neque hauritorium habes,
naluraliter rationis fontem appetit, unde siti suae, et puleus allus est. Quomodo ergo habes aquam vi-
hoc esl, indilo sibi verae cognilionis appelitui salis- vam? Mulier, adhuc carnalis et nondum credens,
facere valeal; quod ante incarnationem conditoris, D ' ignorabat verba loquentis cum ea; putaverat enim
qui est fons vitae, adimplere nequiverat. Bibebat ta- illa de sensibili aqua Dominum dixisse , cum ipse
men laboriose ex naturali fonte rationis sibi insitae, de inlelligibili tractaret. Puteus altus, ut praedixi-
naturam rerum physico motu vesligans, ipsiusque mus, autprofunditalem humanae nalurae significat,
naturae creatorem el causam. Dicit ei Jesus : Da aut humilitatem sensibilis atque corporalis crealu-
mihi bibere. Discipuli enim ejus abieranl in civilatem, rae, quae propterea profunda dicitur, quia nihil iti
ut cibos.emerent.Jesus super fontem sedens petit ab universitate rerum creatarum inferius est corporali
Ecclesia primiliva, quam ex gentibus elegeral, po- nalura. Hauriiorium vero studium sapientiae, quo
tum fidei, qua in euin creditur. Petit a natura po- intimis nalurae sinibus ralionis unda promulgalur,
tum ralionis , qua conditor alque redemplor suus dum de humana subslantia sensibilive creatura
investigatur. Discipuli in civitatem emere cibos physica traclal investigatio. Sanclus Auguslinus
abeuntes, aposloli sunt in mundum missi, ut eme- puteum profundum delectationem * corporalium
VARIAELECTIONES.
1 Cod.delectionem.
335 JOANNIS SCOTI 33G
rerum, ex quihus ct in quibus instar aquac manan-}A humanam.naluram parlicipantis figuram praelendit
tis ipsa delectalio surgit, signiftcare astruit; haurito- Mulier itaque est anima ralionalis, cujtts vir intelli-
rium vero cupiditatem carnalis animae, quae scm- gitur animus , qui mullipliciter nominatur; ali-
pcr appelit delectatione ' temporalium et corpora- quando enim intcllectus, aliquando mens, ali-
lium rcrum satiari. Scquitur : quando nnimus, saepe eliam spiritus. De bot
Numquid lu major es patre noslro Jacob, qui dedit viro ait Apestolus : « Caput mulieris vir, capul
nobis puleum, el ipse ex eo bibebat, et filii sui, et viri Cbristus, caput Christi Deus >; ac si aperte
pecora sua? Mulier Samarilana alienigena erat; pa- dicerct: Animae ralionalis caput est vir ejus, intel
trem aulem stium vocat Jacob. Nec immcrilo, quia lectus ejus; ipsius vero inlellectus caput est Chri-
sub lege Moysi vixerat, et praedium , quod Jacob slus. Hic est enim naturalis ordo humanae crea
filio suo Joseph dederal, possidebal. Quod ergo ait: turae, ut sttb regimine mentis subdalur anima, mens
Numquid tu major es patre noslro Jacob ? videtur hoc autem sub Christo ; ac sic tolits homo per Christuin
velle, ac si dicerct: Numquid majoris poteslalis cs jungitur Deo et Patri. Nam et sexus duplex, virilis
patre noslro Jacob , qui hunc puteum foderatj et sane alque fcmineus, qui in solo corpore cxlerius
haurilorium habcbat, quo aquam et sibi et filiis et inspicitur, ihteriores animi et animae habitudines
pecoribus suis ministrabal? Tu aulem neque hauri- B ' praelendit *. Ternaria quippc rationabilisanimae di-
lorium habes, neque ullum inslrumentum aquae visio est: in animum, ct ralionem, et scnsum inle-
trahendae, et mitii promitlis darc bibere; verba lo- riorem. Animus semper circa Deum volvitur, ideo-
quenlis secum adhtic non inlelUgens. que vir atque rector celerarum animae parlium
Respondit Jestts et dixit ei: Omnis qui bibil ex aqua merito dicitur, quoniam intcr ipsum et Creatorem
l.ac, quam lianrire vis, femina, et existimas me a le suum nulla alia inierposila cst crealura. Ratio vero
petere, siliel iterttm, temporalem videlicet silim tem- circa rernm creatarum causas et cognitiones versa-
poralitcr cxstinguit. Quicumque autem biberit ex tur, et quicqufd animiis a superna contemplatione
aqua, quatn ego dabo ei, non sitiet in aeternum. Ac si percipit, ralioni tradit, ralio vero commeridalme-
dicerel: Cuicumque crcdenli in me donutn sancti moriae. Teriia pars animac cst scnsus iuterior, qui
Spirilus a Patre per me procedenlis dedcro, non rationi subdilur,quasisuperioriparti, ac per hoc pcr
sitiet in aelernum. Diclurus cnim est cum Psalmista : rationem subdiliir menti. Sub illo vero interiori
< Saliabor, cuiii apparuerit gioria tua >. sensu naturali. ordine sensus cxtcrior posilus est,
Sed aqua, quam dabo ei, fiet in eo fons aquae sa- pcr quem lota anima quinqucpartitum corporis seu-
sum vegetat, regit, totumquc corpus vivificat. Quo-
tientis in vitam aeternam. Aqua spiritualis, hoc est, C
doniim sancti Spiritus salit in vitam aeternam. Aqua niam itaque anima ralionalis nil dc supernisdonis
valet, nisi per virum suum, hoc esl per
corporalis deorsum fluit, aqua spiritualis sursum sa- percipere totius nalurae tenet, iue-
ac secum eam in animum, qui principalum
lit, eos, qui inibibunt, acternam rito 3 mulier, anima videlicet, vocare vi-
el jubelur
gloriam bealiludincm subvehit. rum suum, intellectum suum, cum quo et per qiiem
Dicil ad eum mulier: Domine, da mihi hanc aquam dona
spirilnalia polest bibere, absque quo nullo
ul non sitiam, neque veniamhuc haurire. Incipil na- modo
supernae gratiae [potest] * esse particeps.
lura cognoscere condilorem suum; inest enim ra- Ideo
ait, voca virum luum el veni huc; absque viro
tionabili creaturae appetilus bealitudinis et verac tuo minime
praesumas ad rae vcnire. Absente quo-
cognitionis, quod per Samaritanam mulierem prae- que intellcctu, nemo novit altitudinem theologiae
figurabalur. Incipit Ecclesia fidem, qtiam prius sini- ascendere, nec dona spirilualia pariicipare.
plicitef coepit haurire , altius cognoscere, dum in Respondit mulier et dixit ei: Non habeovirum. Di-
theologicas ralioncs inchoat inlrarc. cit ei Jesus : Rene dixisli, quia virum non habes. Bene
Dicit ei Jestis : Vade, vocavirum luum, et veni huc. dixisti,ail; laudo, quod dixisli, quae * vere dixisli.
Ac si diceret: Pelis a me aquam salienlem in vitam Novi cnim te non habere virum, neque ideo nnvi,
aelernam, Spirilum videlicet sanctum, cujus dono D quia tu dixisli, te non habere, sed per me ipsura,
vitam aeternam do. Non poles talem aquam bibere, cui vacat omnia nosse.
nisi virum luum vocaveris. Vade ergo, si vis bibere, Quinque enim viros habuisli, et nuttc quem habes,
voca virum tuum, cl cum illo vcni huc; hoccsl: non esl tuus vir; hoc vere dixisti. De quinque viris
crede in me, ut et lu.ct luusvir, Spiriluni sanclum mysticac mulieris, id est rationalis animae.carnaliler
imbibas. In hoc loco de gcnere in speciem transitiis viveniis , sensus auclorum variantur. Quidam de
intelligilur theoriac. Praedictum esl nauiqite, quod quinque libris Mosaicae legis accipiunt; quortim
Samarilana mulier ct generalisEcclesiae de geniibus sensus propterea non probalur, quoniam Judaeis
colleclae, et generalis humanac naturae symbolum solumraodo data est lex Mosaica, hacc autem mulicr
sit. Nuuc vero cadem mulier, el iHiiusciijusqtte in generaliter omncm humanam aitimam significat.
unilalc Ecclcsiae conslituti.ct iiniuscujusque aniinae: Augustinus quinqtie scnsus corporis quinque viros
VARIAF LECTIONES.
1 Cod. ilelectalioncm. 2 Cod. " 4 potest om. cotl., add. ex eonj. * Sic cod.,
praeteitdunl. Cod. iui'cfur.
forte quia ?
337 COMMENT.1N EVANG. SEC. JOAN. 338
iiilelligit, sub quibus unamquamque animam ' , A proposuit quaestionem, ac si diceret: Quoniam viueb
priusquam ad perfectam aelaiem venerit, qua ra- te et indubilanler cognosco prophelam esse, solve
tione uli possit, non dubium est vivere. Yisus enim mihi quaestionem, de qua Judaei et Samaritani
in infaniibus viget, siniiliter attditus, olfaclus, gu- contcndunt, de loco videlicel adorandi Deum, pro
sius, tactus. Ultra lios camalis adliuc aniina atque qua ipsi Judaei nobis non conlunlUr, hoc esl, a no-
infanlilis niliil polest participare. Dum autem vene- bis dis*senliunt.
rit ad aetaleni adullam, quasi cuidain sexto viro co- Palres nostri in monte hoc adorabant. Id est, Ja-
pulatur, id est ralioni. Saepe lanicn carnalis anima cob, et lilii ejus, el omnes Samarilani, qui sub lege
alque insipiens, neglecto ralionabili inotu, veluti Mosaica degebant, et vos, Judaei, dicilis, quia iu
nalurali viro errori subditur, a quo et per quem fal- Hierosolyinis esl locus, ubi oportet adorare. In hoc
litur, et ea, quae contra nalurain sui sunt, ilerelicto itaque dissentimus, in hoc unanimiter non coutimur.
naturali ordinc appeiit. Ideoque de eo dicilur, et Iii monle hoc Samaliae adoramus Deum, ubi Jacob,
nunc quem habes non est luiis vir; luuin virum de- vos in leniplo Ilierosolimilano. Quoniam ilaqtie vi-
seruisti el obedire ei noluisti, adullerum sectila es, deo le prophelam, nosse omnia te non dubito; ac
ac per hoc adultera facta. Sed si vis bibere de aqua, pcr hoc fac me certam de hac conlenlioiie, id est
quam dabo libi, vade, voca virum luuni, cui subje- B vestra et noslra, ubi adorare Deumdebenuis, in hoc
cta debes fieri et spirituali conjugio adjungi. Desere Ioco, an Hierosolimis.
adtilterum, ne sis adultera; desere errorcm, quo Dicit ei Jestts : Muiier, crede niihi, quia venilhora
seducla es; virum tuum reliquisti, et naltiralcm quando nequein monte hoc, nequein Hierosolimisad-
castitatis luae pulchiiludinem violasli. llactenus Au- orabitis Palrem. Vos adoralis, quod nescitis, nos ad-
gustinus. Maxiinus quinque viros qiiinque leges bu- oramus, quod scimus. Ilis verbis mulieris jactanliam
raanae animae dalas significare asserit. Quarum Samarilanae omniuinque Samaritanorum opprimit.
prima in paradiso ante peccatum data est homini, Samarilani quippe pulabant, se non minoris religio-
de illicito et probibito ligno. Secunda post praevari- nis fuisse, quam Judaei. Ex persona igilur Judaeo-
calionero el expulsioneni ejus de paradiso, de mul- rum Ioquilur, non impiorum se non recipienlium,
tiplicatione humanae propaginis. Terlia Noe ante sed patriarcharum et prophelarum, et eorum, qui
diluvium, dc arca fabricanda. Quarta post diluvium, in se credidcrunt paulo anle in Judaea. Propterea
de divisionibus gentiuni. Quinla Abraliam, de cir- ait: Yos adoratis Patrem quem nescitis, nos atitem
cumcisioue et immolaiione filii sui. His quinque le- adoramus eundcm Patrem quem scimus. Nemo
gibus, quasi quibusdam quinque viris, humana cnini potest adorare Patrem, nisi prius adoraverit
anima ab initio inundi usque ad legem Moysisubjecta Filium. Qui credii in Filium, ipse novit Filium, ac
erat. Lex aulcm litlerae, quae dala est per Moysen, per hoc novil cl Palrem. Ait enim : « Philippe, qui
non ad libcrandain aniuiam vel juslificandam data me videt, el Patrem meum videi >. Tu igittir, niti-
est-, sed ad redarguendam, et gravitalcm sacranien- lier, cuin lua lola [gente] nescis Palrem quem ad-
lorum opprimtndani, quae ei niillam salutem con- oras, quia adhuc non credidisli in Filium ejus, per
lulcrant, nisi ad gratiam Novi Testaraenti confuge- quem ad Palris notitiam pervenitur. Et boc est
rel. Lex enim data esl, ut gralia quaereretur, gralia quod sequitur : Quia salus ex Judaeis. Ac si aperle
atttem data, ut lex implerelur. Quoniam igitur lex diceret: Ideo sciinus quod adoramus, adjungens se
litlerae nil humanae nalurae conlulcrit ad salulem, credenlibus Judaeis , quia salus ex Judaeis, quia
neminem enini lex ad perfectum duxit, sed ad cu- Christus, qui esl tolius mundi salus, ex Judaeis est,
mulum delictorum valuit, sicnt ail Apostoltts : <Yir- non soliim origine carnis, veriim eiiam propagine
tus peccati Iex », ideiu : < Lex auicm subinlravit, ut fidei; ex eis eniin orta est fides ct primitiva Ec-
abundarct pcccatuin >, pulchre ail DoniimisSama- clcsia.
ritanae Et nunc quemhttbesnon esl lutts vir; dimilte Sed venii hora el nunc est. Horam dicit praesen-
lilleram. non est tiius vir; vade ad virum tuum, ad liam suani in carne. Tu, inquil, niulier, de loco
spiritum liilerae; voc.a legem graliae, quae est luus 0 adorandi ine consulis; ideo libi dico, venil bora,
vir,aquo spirilualeni virliilum prnlem concipies, praesens suin, et imnc sum in carne. Quando veri
cuitt quo dona sancli Spiritus libi dabo, quibus in atloralores adorabunt Pairem in spirilu et veritale.
inc crederc valcbis. Rcpudiato igitur scxto viro, Priusquam venirem, nemo potuit adorare Patrem
carnali videlicel lege, jubetur rationabilis anima vo- iu spiritu et veritate, praeter patriarcbas et prophe-
care virum suum, hoc esl Novuni Testameiilum, le- tas, qnibus praesenlia mea in carne revelata esl per
gem gratiae, sub qua sola salvari poterat. Spirilum, anlcquam venirem in mundum. Non ergo,
Dicit ei mulier; Domine,video,quia prophela es tu. o mulier, iu monte hoc, neque in Hierosolimisveri
Ut cognovit mulier ex his, qnae ei Dominus-de iui- adoratores adorabunt me el Patrem iiieum, sed inlc-
mero viroruni suorum, deque suo adulierio ciiin rius in iniimo templo cordis sui inlelligenliacque
viro alieuo, quod ipse propbeta fuerit, conlimci suae. Ptirgabitur prius per fidem, illuminabilur per

VARIAE LECTIONES
' Cod. ttnaqitaeqneanima.
 333 JOANNISSCOTI 340
acientiam, perficielur per deificalionem. In monle A divinae substanliae in canie, reliquit hydriam suam,
theologiae in spirilu adorabunt, qui Spirilu sanclo reliquit usum suum carnalem, reliquit aquaraet
iUuminalierunt. Etenim Paler lales quaeril adoran. Bludiumcarnalis scientiae. . .
tes se, qui eum in spiritu suo et in veritate cogni-
lionis suae adorant. Quod praedixit r.uione conclu-
sit, dicens: FRAGMENTUM III.
Spiritus Deus, ef aaoranles se tn sptrttu et verilate CAP,VI, 5-14.
oportet adorare. Ac si diceret : Si Deus corporeus
aut corpus esset, fortassis quaereret loca corporalia
ad se adorandum. Jam quia spirilus ' est, eos lurbam ad se vcnientemvidere non posset, si ocuios
quaerit, qui in spiritu suo el in intellcclu per veram suos non levaret, qui, priusquam fieret mundus,
cognitionemse adoreut. omnia viderat, neque unquam corporalium oculo-
Dicit ei mulier : Scio, quta Messiasvenit, qui dici- rum instrumenlis ad videndum indigebat. Elevat
lurChrittus. Quoniam praedixit Dominus: < venit ergo oculos suos, edocens cordis nostri oculosele-
hora el nunc est >, pulabat mulier dc Messia, hoc vare, lotumque mundum undique ad fidemChrisli
est de venturo Chrislo, qucm adhuc praesentem B concurrerc. Levare etiam oculosnoslri cordis exem-
non cognoverat, qtiasi de alio dixisse. Audierat cnim plo Christi admonemur, ul, si forte, eo nos docente
ex propbelis Chrislumventurum. Ideoail: Scio quia et interius illuminante, altiludinem actionis et
Messias venit. Venit dixit, non < venicl >, ut sua scicntiae, necnon et theologiae ascendere permitta-
verba verbis prophelae compararet, cum quo loque- mur, lurba sequeniium carnalium cogitationum nos
batur; aut quodammodoilluminala a spiritu venien- non perturbet, et a conlemplationis altitudine deji-
tem Christum praescntialiter intellexit, aul quia ciat, sed eas spiritualibus escis, quantum possunt
ustis loquendi esl, ul de eo, qui est in ilinere, venit, capere, salisfaciendo pascere procuremus. Dicit ad
cum adhuc uon venerit, dicalur. Messiashebraicnm Philippum. Pbilippus,qui interprelaliir oslampadit»,
nomen est, quod graecc intcrpretalur Christus, h(c fignram gerit praedicanlium fidem, quibtts in altitu-
est unctus. Cum veneritille, adnunliabilnobisomnia. dine conlemplationis cum Christo constitutis, de
Adhuc non intellexit pcrfecle praesenlem Chrisltim, carnalium cogiiationum lurba pascenda Dominus
credidit tamen, a prophetis ertidila, advenlum Chri- quotidie loquilur : Undeememuspanes ut manducent
sti el doclrinam ejus futuram. Adnuntiabit nobis hi? Hoc aulem dicebal lenlans eum, hoc esl fidem
omnia, cuncla videlicct, quae ad cultum suum et ipsius de fuluro miraculo consulens.Deus lentator
Patris sui perlinent. C malorum est. Tental autem electos probandi gratia,
Dicil ei Jesus : Ego sum, qui loquor libi. Primo non supplantandi. Tentationis siquidem duae species
Dominus intelleclum mulieris aperuil, ul crederet, sunt, quarum una justorum probal fidem, altera
deinde se ipsum ei manifeslavit. llla siquidem cre- impiorum reprobat perfidiam.
didil prophetas, qui de advcntu Christi praedixe- Ipse enim sciebal, quid fttlurum erat facere. Pro-
runt; ideoque meruit loquicum ipso, quem fulurum bandi, inquit, gralia tentat Dominus Philippum, nan
crediderat, quamvis adhuc praesentem non cogno- discendi, quid faciendum foret. Ipse enim novit,
verat. Cujus fidei merito venit ad cognitionem lo- priusquam fieret mundus, omnia miracula, quae
quenlis de se ipso Chrisli et dicenlis : Ego sum ipse faclurus esset in mundo. Quod enim ait, ipse enim
Chrislus; quein cognoscis fulurum, jain cognosce sciebat, non anle aliquod tempus, sed ante omnia
praesentcni. lempora cognoverat, quid futurum ei erat fa-
El coniinuoveneruntdiscipttliejus, el mirabanlur, cere.
quia cum muliere loquebalur. Quare mirabantur, Responatl ei Philippus : Ducentorumdenariorum
cum saepissime Chrislus loculus est cum mulieri- panes non sufficiunl his, uf unusquisque modicum
bus? Non ergo mirabantur Dominum suum loqui quid accipiat. Adhuc Philippus lacte doctrinae nu-
cum muliere, sed hoc solum mirabanlur, quia cum trilus, solidum verae fidei atque cognilionis cibum
Samarilana, id cst alienigena muliere, ignorantes capere non valens, juxta suae jara virtutis faculta-
myslerium Ecclesiae de geniibus fulurae. Nemo tein respondit, impossibile existimans, tantam mul-
tamett dicebat: Quid quaeris aut quid loqueris cum litudinem paucis panibus refici posse. Erudiendi
ea? Non enim ausi suiit discipuli inlerrogarc Doroi- itaque gratia ludil Dominus eum Philippo, tentans
"
num suum, liraentes, ne ab eo reprehenderentur, ejus fidei simplicilalem, ul per hoc disceret altius
si incaule eum inlerrogarent, nondum valentcs ascendere, nullamque dilDcullalem Dco crederet
fulurae Ecclesiae mysterium cognoscere. inesse. Ordo itaque evangelisanlium, qui, ut dixi-
Reliquil ergo hydriam .suam mulier. Postquam mus, per Philippum lypice insinualur, tentanti se
Ecclesia se i huroana naltira cognovit praesentiam Doraino,hoc est, fidem illorum probanti, ac per hoc
VARIAELECTIONES.
1 Corr., cod. qui a spiritu.
NOTAE.
* Mirasane inlerpielatio; derivarc enim vidclur voccm Philippus a '3, os, el X«_wr«.
 341 CO.MMENT. IN EVANG. SEC. JOAN. 342
etiam laudanli, respondit: Ducenlorum denariorumi A sibiliumreruni significationibus nutriatur, pulchre
panes non sufficiunl.Centenarins ntimerus perfecltts> Dominus sequenli se turbae fidelium panes dislri-
est; deciesenim decem eum conficiunt; qui nume- buit hordaceos, ut prius inde saliatos ', si fldem,
rus si fuerit duplicalus, faciunt ducentos ; pulchres quam acceperant, servaverint, ad spirilualia et al-
perfeciionem bonae acliouis et rationabilis scicnliae! tiora ralionabilis creaturae alimenta perducal, qui-
typum gerens, quae pascendis, hoc est audiendis ini bus, priusquam corporeos sensus, omniaque, quae per
fide non gufliciunt, nisi eis alliludo theologiae adda- eos accipiunt, transcendanl, nutriri non possunt.
tur. Aclio quippe virtutum fidelium animas solum- Quod ergo ait, sed hoc quidesl in tantos? lale est,
modo purgat, scientia vero rerum creatarum illu- ac si diceret : Legis lillera seu corporei sensus et
minat; sed illa purgalio alque illuminalio eis noni corporalia, quid sunt? quid prosunt ad tantam mul-
suflicit,nisi habilus perfeclae contemplationis adda- litudinem fidelium, qui in te credituri sunt, el spi-
tur, qui sofusanimas ad consummalam spiritualium ritualia alimenta petituri, quae omnem litteram
refecliontim plenitudincm perducit. omnemquecorporeum sensum superant? <Nec enim
Dicit ei unus discipulorum ejus Andreas, frater oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis
Simonis Petri: Esl puerulus unus hic, qui habet quin- ascendit, quae praeparavit Deus diligenlibus se t.
que panes hordeaceos, et duos pisciculos, sed haec B 1 Dicit autem Jesus : Facile hominesrecunibere.Erat
quid sunl in tantos? Eadem simplicitate, qua et Phi- autem foenum multum in loco.Foenum mullum legis
lippus, respondit Andreas fraler Simonis Petri. In litterara significat,quae multiplex erat in symbolis,
ea taroen simplicitate multiplex continetur theoria. foenum quoque multum camalium cogilationum,
Puerulus iste, qui juxta fidem rerum gestarum aut quae per corporeos sensus animae ingenmtur, ab
unus ex discipulis intelligitur, aut puerulus quidam eaque ilerum citissime labuntur, non incongrue
ex turba, quae eos sequebaiur, mystice legislalorem significat. Pulchre qttoqiie discipuli jubentur facere
significal, Mosen videlicet,qui veluti quidam pueru- homines recumbere, quoniam magislri veritalis, nisi
lus non incongrue dicilur, quia ipsa lex, quae per prius veluti in infimis locis, in simplicitale litterae et
eum data esl, neminem ad perfectam justitiae aeta- visibilis creaturae eos, quos nutriverant, erudire
tera perduxit. Unus puerulus dicitur legislator, quia incipiant, in aliimdinem conlemplalioniserigere non
unilatem Ecclesiae futuram praefigurabat faclis, valenl. Primus quippe gradus est, ad ascendendam
diclisque prophetabat. Hic dixit, hoc est in Veleri altiltidinemvirtutum, sanclae Scriplnraelittera, re-
Testamento, quod jam Novo clarescente vilescere runique visibilium species, til prius lecta lrltera, seu
coepit, adliuc tamcn omnino non recessit. Qui habet crealura inspecta, in spiritum litterae, et in rationem
quinquepanes hordeaceos; quinque panes hordeaci C crealurae', rectae rationis gressibus ascendant. Re-
sunt quinque Mosaicaelegis libri, qui hordeacei non cubuerunl ergo viri numero quasi quinque millia.
immerito dicunlur, quia carnales homines illis pa- Eadem ratione theoriae, sicttt per quinque panes
scebantur. Hordeum quippejumentorum est proprie quinque libri Mosis, quanlum ad lilleram altinet,
alimentum, non hominum. Carnalis populus adhuc seu quinque corporis sensus significanlur, ita per
sub littcra degens, et vetustalem primi hominis, de quinque millia mullitudo eorum, qui stib lege lilterae
quo scriptura est: <Homo,cum in honore esset, non vixerunt, seu eorum, qui carnalibus sensibus adhuc
intellexit, coraparatus est jumentis insipientibus, et subjiciuntur, recla ratione innuitur. Millenarius
similis factus esl illis », non deserens, in numero quippe numerus perfeclus ac cubicus est. Decies
jumentorum brutorum computabatur, ac per hoc qttippe decem dccies millenarii numeri summam
sola littera, quasi quodam hordeaceo pane mixto cum conficiunl. Qui , dum per quinarium numeruin
palea, non antem spirituali medulta ipsius lilterae mulliplicatur, carnaliter vivenliura plenitudinem in-
vescebatur. Granis siquidem hordeaceis ita nalura- sinual. Qui mox, ut sancta historia et visibili rerum
liter inlimi palearum folliculi adhaerent, ut vix ab superficie eruditi ftterant, ad altitudinem spirilua-
eorum medulla segregari queant, legalium sacra- lium rerum transituri sunt.
menloiuin necnon et praeceplorum difficultalem in- D 0 Aceepilautempanet Jesus, et gratias agens, distri-
telligenliae significanles. Quinaritis quoque nume- buit recumbentibus, similiter et ex piscibus quantum
rus hordeaceortim panum qtiinque corporeos sensus volebant.Accepil Dominns panes,quia ipselegem pet
insinuare non incongruc intelligitur. Quanlo siqui- Mosen dedit.ita ut lex illius proprie dicatur, qui
dem quis (idelium in his, quae per quinqucpertitiim dedit, non illius, per quem veluti ministrum dala
corporis sensum accipiuntur, delectatur, tanlo inter esl. Et gralias agens, distribuit recumbentibus; cui
bruta animalia hordeo vescenlia computabilur. gratias, nisi Patri.qui sic dilexit mundum, ul Filium
Dum vero eos, sensus dico, aclionis et scienliae in- suum darel, per quem pasccret mundum visibilibus
creinenlo deserens spiriluali esca vescilur, non jam sacramenlis et sensibilibus crcaturis, ut per haec ad
inler brula, sed inter ralioualia animalia repulaiur. se cognoscendum perduceret alque milriret? Duo
Quoniam itaque nemo ad altitiidinem viiiuliim et piscesduo teslamenta, quantum ad sensibilia sym-
contemplationum sinitur ascendere, nisi prius sen- bola pertinent, insinuant. Pisccs quippe in aqu.a
VARIAELECTIONES.
* Cod. saiiaii.
343 JOANNIS SCOTI 5*4
sunl sensibilia symbola, in carnali adhuc populo,per- /A bus spiritualia finginenla divinorum intcUectnumet
fecte tamcn vivere inclioanti. Quae symbola, dum eelliguntur el salvanlur, ne quid eorum pereat. Idem
aliius quodammodo intelligi incipiuntur, recle desi- numerus dividilur in seplem el quinqqp,qui numeri
dcrantibiis, quanlum volunl, distribiiiinlur. Distri- musicae liumanae vocis altribuunlur, mirabileranue
liuerc quippc cst, visibilia symbola ab invisibilibus concordiam omnium rerum ad unum finemrcdettn-
corum inlellectibus discerncre, et juxta uuiiiscujus- liiint indicat. Quinnriiis siquidem in se ipso mulli-
que capacilatem dispciiiri. Quidam volunt, pcrduos plicatus viginti quinque numerum complet. Seple-
pisccs duas personas in legc, regis videlicel et sa- nariusvero in duo niembra dividilur,quorum majus
cerdolis, quidain, propbctas el psalmos siguificari. qiialcrnaiiiis est, minus lernarius. Si itaque seple-
Ul autem saturali stint, dicit discipulis suis : Colli- nariuni nnmeriiin per inferius mcmbrum sui mulli-
gite,qttae superaveriint, fragmenla, ne quid percat. plicaveris, viginli unum cfiicies. Cui numero si
Siniplex fidclium lurba sola liitcra, visibili crcalura, n.ajus mcmbruin addideiis, erit similiter viginti
nccnon el visibilibus synibolis saiurata atque con- quinque; ac pcr hoc ad iinum fineni quinarius el
lenta ; litleraeelcrcatiirae et symbolorum spiritna- seplenarius muliiplicali dicunliir. Spiriluales igilur
lcs inlclleclus vcluti residua quaedam fragmcnla, cophini sunt, qui virtute actionis et scienliae ad
quae adbuc carnales non possuirt assunicre magistri B ' unum fincin acternae conlemplalionis pervcniunt.
Ecclesiae colligere jubeniur, neqiiid ex ipsis intclle- Uomines ergo videnles, quod fecil signum Jesus,
ctibus non inlellectuni pereal, sed ex eis spirilualiiim dicebanl : Quia ipse est vere propheta, qui venit in
aniniarum ralionabile desideriuin in divinis conicm- mundtim. Iterum impeiTectaturba redarguilur ineo,
plationibus salielur. Fragmenta itaque sunt hordea- quod proplcr signum visibilc, non proptcr virttilem
ceoruni paniini, sulililes ac dilliciles iiitcllecliissan- intelligibileirrsigni dicebanl : quia ipse eslverepro-
ctae Scripturae ct scusibilium sacramenlorum.quas phela, qui venit in mundum. In boc miractilo quina-
doctores Ecclesiae in unum coH'gunt,ne quid ex eis riae quanlitalishordeaceorum panuni non sinecausa
pereat, hoc est, ne aliquid ex eis remaneat, quod quaeritur, quid vult, quod fragmenta quinquepanura
capacibus inlclligibiliu:n sensuum non distribualur. solumiriotlo,non autcm diiorum piscium colliganlur,
Colligebantergo, ct implecerunt duodecimcopltinos cx quihiis duodecim copliiniimplenlur, cumexquin-
fragtnenlorumex quinquepanibus hordeaceis, qui sit- quc panibus et duobus piscibus quinque millia homi-
peraverantmanducanlibus. Diiodenarius copbinoruiii niim salurata fuisse Evangelium narret. Ctijus my-
numerus capacitalem sapienlum spirilualesque in- sterii obscura mihi videlur profundilas, ut vix inve-
tellectus colligentium typicc figurat. Duodenarius sligari queat. Augustiniis quippe in expositione sua
quippe numerus perfeclissimus est, miillisque modis ^( in Joanncm nil inde traclat, sed omnino praeter-
considcratus, in aclione virlutum, et in scientia misit. Quamquam nuillis suflicere videalur, quod in
rertim, el in tbeologia, quac circa divina solummodo Marco legitur : « lulerunt fragmenlorum duodecim
versalur, praeditos divinorum hominuni inlelleclus cophinosplenos, et a piscibus >, ut subintelligatur :
significat. Primum quidem duodenarii perfeclio con- et a piscibus lulerunl fiagnienta.aut alia.aut eadem.
sideratur co, quod senarii numeri dttplus est. Sena- Sed si alia, non xn, sed xxmi cophini fuerunl, si
rius aulem nuniertis perfeclionem bouorura opernm cadem, suffeceral dicere : luleriint fragmenlorum
in bac vila insinuat; quae si duplicata fuerit, in duodecim cophinos. Yidctur non vacare myslerio,
aelernam conlemplalionem, quae tolius bonae ope- quod vcluli post fragmenta panis collecta ait : «el a
ralionis fructus est, vchili iu duodenarii nnrneri piscibus », absolute, nil addens. Matlhaeus siquidem
qtianlilalcm concrcscit. Item duodcnarius intra se el Lucas indiscrete fiagmenlacommemoranl, in am-
lolius miisicaeharinonias continet. Habet enim dia- biguo linquenles, utrum solummodopanum, tit Joan-
lessaron « in qualernario cum lernario collato; r.cs, an panum simul et piscium. Conemur ilaque,
habcl diapente in lerr.ario et binario; habet diapa- quanlum Iux mentium dederit, inquirere, non alio-
snn inter scipsum ct scnarium. Intra oclonarium n rum sensus praejiidicando. Praediximus qiiippe,
quoque nunierum inlegra diapason est. Ilabct toniini quinque sensus corporis seu qiiiuque libros Mosaicos
inter novenarium et oclonariuin. Qui omnesnumcri quinario panum numerb insintiari, dtiobus veio pis-
inlra lcrniinos diiodenarii conlincntur. Ac per hoc cibus ulriusque Tcslamenti symbola. Ubi primo
omnium rcrum visibiliura et invisibilium barmonia quaercndum, quid inter niysleria distat ulriusque
connexa lali niimero figuratur. Quae hannonia solis lcgis, lilierae videlicet etgratiae, et symbola. Myste-
divinas rcs inlclligcnlibus, quantttm dalur bomini- ria iiaque proprie sunl, quae juxta allegoriara et
lius, nota ei comprehensibilis est. Duodcnarius quo- facti et dicti tradunltir, hoc est, et* sccmidum res
que numerus in decem dividitur cl duo. Proplcrea et gestas facta sunt et dicta, quia narrantur. Verbigra-
lcgcm significat litterae, quae denaria cst, ct cari- tia Mosaicum tabernaculuni et secundum rem ge-
tatis praeceplum, quod in se geminalur, et in quo stam erat conslructum, el tcxtu sanctae Scrtplurae
lex pendunt el prophelac. Ideoquc qui legem prae- diclum atque narratum. Simililer sacramenla lega-
ceplo caritatis adimplent, ipsi sunt cophini, iu qui- lium hostiarum el secundum hisloriam facta sunt,
IXOTAE.
a Respicil Graccorum harnionias.
 Si5 COMMENT.IN EVANG. SEC. JOAN. 346
ct dicta sunt secundum narrationem. Circumcisio>A miilium fuerat, Dominum turbam pavisse. Ubi ait,
simililer et facla esi in canie, et narrata esl in lil- < reversus in montem ipse solus >; ul secundum res
lera. In Novo quoqtte Teslamenlo mysteria baptis- gestas accipiamus, solum Dominuin cmii discipttlis
malis, Dominici quoque corporis ac sanguinis, nec- suis prius ascendisse in mOnlem, ac deinde ilerum
non et sancti chrismatis juxta res gestas conficiun- ad inferiora descendisso, miraculoque peraclo so-
tttr, etlilteris traduntttr et dicuntttr. Et liaec forma lum ilerum in montem rediisse. lluic multiludini
sacrameniorum allegoria facli et dicli a sanciis Pa- fidem Chrisli esurienti apponunlur quinque paues
tribus rationabililer vocitatur. Altera forma est, el duo pisces, hoc est sacramenla, quae et facla et
qtiue proprie symboli nomen accepii, et allegoria scripta suut, et syinbofa , quae soliimmodo dicla,
dicti, non aiitcin faCli appellatur, quoniam in diclis non aulem facla. Accipiens Christus panes quinque
soiummodo spirilualis doclrinae, 11011aulem in fa- et duos pisces, el gralias agens, Patri videlicet, qtii
clis sensibilibus constiluitur. Mysleria ilaque sunt, voluil fideles suos symbolis ac sacramenlis pascere,
quae in utroque Testametilo et secundum hisloriam tradit discipulis suis, magistrissuis, miiiistris suis;
facta, sunt, et secundum litleram narrata ; symbola ipsi vero turbae dividunt. Panes hordeacei a disci-
vero, quae solummodo non facta, sed quasi facta pulis franguulur, duiu ab eis utriusque legis myste-
sola doctrina dicunttir. Verbi gratia, in veteri lege 3 ria in res gestas el in earum spirituales iutcllecius
scriptum est: < Non coqueshaedum in lacte matris dividunlur. Siinplici hisloria pascuutur carnales;
suae». lllud siquidem nunquam secundum hisloriam divinos ipsius hisloriae inlellecius quasi quaedaiu
legilur fuisse, teste Augustino ; diclum est tameu et fragmeuia colligunt spiriluales. Fragmeiila , quae
scriptum, ac veluti faclum tradilur, cum veritas di- comedunt carnales et salurantur , res geslae; fra-
vinae historiae faclum fuisse non invenitur narrare. gmeiita , quae comeduut spiriluales, divini intel-
Item in Psalmis : « Montes exultaverunt ut arieles, lcctus rerum gestarum sunt. Verbi gratia, iegattir
et colles sicttt agni ovium i. ln his enim divinae liber Geneseos, eo loci, ubi traiisitus carnalis Isracl
Scriplurae Iocis et in niullis similibus allegoria sola pcr mare rubrum narratur. Simplex Chrislianus
dicti, non autcm facli et dicli, inteliigilur. In Novo adhuc , veluli in foeno rerum lemporalium atque
Teslamento multa narrantur, quae secundum fidem cariialium recumbens, spla pascilur hisloria.Quidquid
hisloriae non sunl facla, sed solummodo dicla ac cnim ibi factuni est, quinque .-scnsibus corporeis
veluti facta ; quae exempla maxime in allegoria pa- iiolum fuit. Nam el visi sunl fsraelitae siccis pedibus
rabolarum Domiiiicarum reperiunlur, verbi gratia, mare transisse, Aegyptiaci vero necali fuisse. iioc
parabola de divite et Lazaro paupere in sinu Abra- quoque a ..uilimis gentibus audiluin est, tinda inari-
tiam,dequeinlerpositocIiasmate, de flamma, de lin- C I na gustata est, olfaeta et tacla. Quae cuncla sim-
gua, de digito, quae omnia nulla auctoritas secuji- plex adliuc fidelis animus secum traclat el cogitat,
dum res geslas fuisse tradit, sed llgurate omnino indeque, veluti quibusdam fragmcnlis divinae his-
dicta sttnt. Quae forma in omnibus fere parabolis toriae, saliatur. Inielleclum vero ipsius lillerae non
cognoscitur, proprieque symbolica nominatur; polest capere, ideoque ab his , qui spiritualia sa-
quamvis usus divinae Scriplurae sit, symbola pro piunt, colligitur, ne pereat, sed valentibus intelli-
mysteriis, et mysteria pro symbolis vicinilale qua- gere proficiat. Ecce quinque panes hordeaceos :
dam atque simililudineponere. Ponamus ergo quan- mysteria videlicet rerum gestarum, in lilleram et
dam similitudinem, qua possimus suadere, quod vo- spiritum divisa, et, quantum littera est, seusibus
lumus asserere. Carnalium lidelium populus et in corporeis quinariis cotiveniunt *
veteri lege praecessit et in nova. Jam est, qui nibil
extra lilteram sensusque corporeos existimat esse, <Abrahaiiu.tnquil, « duoslilios babuit, unum qui-
quoniam allius ultra litteram Scriplurae, et ea, quae dem de ancilla, alterum de libera ». Ecce historiae
per sensus accipiunlur, [non] ' polest ascendere. priina fragmenta simplicibus suflicienlia. Conse-
SimUiterin veteri tege perfecti et sapientes in aclio- quenter subjungii fraginenta spiritualia, dicens:
ne cl scienlia spirituatium intellectuum, ac in Novo " < Ilaec atilem sunt uuo Testamenla >. Appouantur
Testainenlo fuisse narranlur, qui, veltili discipuli, pisces duo eidem mulliludiui, boc est sola spiritua-
cum Clirisloinaliiiudiiiem conteniplatiouis, tanquam lis docliina allegorice dicli, non aulem secundum
iu qiiendani inoiitem ascendunt, rclictis carnalibus, hisloriam facli. Quae veluli biuario numero conti-
sub lillera et sensu in foeno rerum lemporalium re- netur, qitoniam duobus solumniodo scnsibus percipi-
cunibenlibus. « Omnis quippe caro foenum, ct oiiinis lur, visu videlicel et audilu, ceteris auiem sen-
gloria ejus flos foeni». Itaque cogilemus in aniino sibus percipi non polest. Legitur enim oculis , au-
veluli muliitudincin quandain siniplicitim fidelium, ribus audilur, olfaclu vero scu guslu seu laclu
in lateribus monlis, seu in planitie, hpc esl, infia remotaesl. Verbi gratia, uteisdem ulamur exemplis,
alliludinem divinorum inletleeliiuin residentem. legalur quod scripium est in Exodo : < Non coques
Nam ex textu Evangelii datur intelligi, non in sum- haedum in lacte matris suae >. IIoc syiiiboluiii el
milaie montis, sed in quadam planilic, ubi foenum ' per ociilos legitur, el per aures audilur; fiangi vero
VAUIAJiLlitiliU^liO.
'«onom.cod. 2 Una linea deest.
347 JOANNISSCOTI 548
non polest, quia jttxta rerum gestarum fidem non A Fragmentum spirilnale est his, qui altitudinem di-
accipitur , sed solummodo . allegorice diclum est. vinorum ipsius mysterii inlellecluum valent co-
Et quoniam non dividitur, totum memoriae carna- gnoscere, ideoque ab eis colligitur, ne pereat.
lium fidelium commendalur, ul credant sensum Nam mysterium ex iittera et spiritu confectum par-
spirilualem his verbis inesse, quamvis non inlelli- lim perit, partim aeternaliter manet. Perit quod
gant. Tolum ab bis, qtii spiritualiler spirilualia videlur, quia sensibile est et temporale; manet
cognoscunt, colligitur. In symbolis itaque , hoc est quod non videtur , quia spiritnale est el aeternale.
in diclionibus spiritualis doclrinae , quas sola alle- Symboli exemptum fiat: < Inprincipioerat Verbum,
goria facli, non autem dicli, tradit, nulla fragmenta et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum ».
colligunlur, quoniam in hisloriam et intelleclum Hoc solummodo dicltim, in hoc nulla res gesta co-
non dividitur. Solus enim intellectus in eo cogitatur, gnosciliir, ideoque et totum simpliciter a carnaii-
nullum aulem faclum. Itcm in Novo Testamenlo, nt bus accipialur, et lolum uniformiter a spiritualibus.
et inde exemplum accipiamus, corpus et sanguis Nec ibi ulla fragmenta possunt fleri, quoniam nil
Domini nostri el sensibiliter secundura res gestas ibi est, quod secundum historiam intelligatur, sed
conficilur mysterium, et secunduin spirilualis in- lotum ad tbeologiam , quae oinnem sensum et in-
tellectus investigaliir cerebrura (?). Quod extrin- B tellectum superat, referlur. Oculis legilur legen-
secus sentitur et percipitur carnalibus hominibus , lium, auribus sentilur audienlium , ac per hoc, ve-
quinquepertito corporeo sensui subditis, hordeaceus luiiquidam duo pisces, unaealemque evangelistae
panis esl, quia alliludinem spirltualis inlelligenliae theologia accipitur duobtts sensibus conveniens. .
non valenl aseendere; ac veluti quoddam fragmen-
tum est, quibus carnalis illorum cogitatio salialur. Cefera desunt.

JOANNIS SGOTI

to
yv&ebt&timtimt

LIBER

Ad fidem codicis tns. S. Germani 1314. (olim 63k) membran. sec. x, fV, bibliothecae Regiae
Parisiensis recognitus.

Mauguiuiedilio princeps..... M.

MONITUM AD LECTOREM.

Joannes Scotus periculosiorem vix poteral provinciam suscipere, quam dialecticis pltilosophicisquesult
argumentis quaesiionem theologicam arduara obscurissiniamque < de Praedeslinalione > expediendi. In quo
quum parum possel proficere, qtiid miruin, quod adversariorum omnia fere tela in se convertit. E quibus
Prudenlius Tricassinus.el EccIesiaeLugdunensis nomine Florus diaconus Scoti librum, ubi primum in lueem
prodiit, vehementissime impugnarunt, ac sumroa cum eruditione refularunt. Quorum scripta, quae in hac
Palrologia lom. CXV et CXIX lypis excusa sunt, lector adeat.
Scoltis in eo potissimum versatur, ul ostendat, nec duplam praedeslinalionem nec geminam rationi
satis congruere, scd unam lanlum simplicissimae divinae unilalis esse praedeslinationem. Eamqne probare
nitilur variis argumentis, e ralione, sacra Scriptura, Auguslino, aliunde petilis. Nec tamen ratkmes, quas
afferl, ac doeirinae cum verilate ita salis conveniunt, quin sanaeratibni alque doctrinae Ecclesiae saepissime
nperlerepiignent. Docel enim, <praescienliam etpraedeslinalionem unum idemque esse; praedeslinalionem in
Deo relative fieri non possc; naluram nalura non puniri; naluram, quia a Deo sit, nec peccare, nec puniri;
neqtie in primo homine peccasse naturae generalitalem, quae quidem natura, si deliquisset, cum una sit, tola
profecloperiisset; peccare nonnisi uniuscujusqtie individuam volunlatem, punirj vero solum molum volunla-
rium libidinosum; fofam animae naturam voluntatem esse ; omne malum esse peccalum et ejiif poenam ,_ef
haec nihil esse; omnem perversae volunlatis defectum velprivalionem vel peccalum, finemqueejus mortem mi-
seriamque suppliciorum aelernorum omninonihil esse, ac per hoc nec praesciri nec praedeslinari; peccata
eorumque supplicia nihil esse ; nec esse illum ignem aeternum poenam , neque ad eam oraeoaratum vel
 349 LIBER DE PRAEDESTINATIONE.— AD LECTOREM. 350
praedestinatum; in eo procul dubio habitare cum beatos tum miseros; ignem aeternum istum ipsum
quartum mundi elemenlum esse, ubi corpora sanclorum in aelbeream mutenlur qualitalem , iniquorum
vero corpora iuaeream qualitatem sint transilura; in eoque naturarum intra se mirabile perficigaudium,
malarum vero voluntatum ineffabile tormentum; et ita impiorum omnium, angelorum hominumque,
corpora supplicia ignis aeterni perpessura, ut inlegrilate eorum subslanlia nullo modo peritura, eorum
pulchritudine nullomododefutura, eorum nalurali incolumilate permansura, omnibus deinde nalurae bonis
ad universilatis ornamentum mirabili ordine refulsuris, excepta beatitudine, qua priventur, aeternas
patianlur aerumnas. Deum non esse auclorem, factorem suppliciorum. Poenas mala esse, ideoque a Deo,
a quo non sit malum, non essb. Deumnon punire, quod fecit, nec ab eis, qtiae fecit, naturalia bona tollere.
Deum in ea natura, quam creavit, semper habitare. Ignem aelernum ad urendura diabolum et angelos ejus,
nec ad homiues cruciandos factuin esse. Diabolo, postquam aelhere detrusus sit, ubi in aethereo corpore
non poterat poenas senlire, additum esse corpus aerium, in quo ignem sentiret i.
Haec hisque siniilia quum J. Scolus ex decretis suae philosophiae contra sanctae Ecclesiae el sanctarum
Scripturarum doctrinam aperle prolulisset, quid niirum, quod iis, qui ipsurn ad hunc librura condendum
impulerant, noceret magis quain prodesset? Nec satis inlelligitur quid sil, quod Ilincmarus archiepiscopus,
inter aequales facile prudenlissimus, Joannem Scotum evocarit, qui parles suas tali scripto dcfenderet.
Prudentius vero iis Scottiin armis adorsus est, quibus is resislere vix poterat, auctoritalibus sanctorura Pa-
trum. Quorum locos inmimeros congessit, Scolumque aulicum acerbissime perstrinxit. Nec omisimus, ex
Prudenlii « Recapitulatione », quam ad calcem operis sui adiecit, nonnuUa, quibus singulis Scoti erroribus
mederemur, suo loco nolis addere. Ul vero noscas arma, quae noster hoc scriplo in se convertil, nonnul-
los librorum Prudenlii et Flori integros locos, nec non duarum synodorum judicia adscribere lubet.
Prtidentius enim in praefalione libri sui, quae Weniloni archiepiscopo Senonensi inscribitur, sic or-
ditur :
Accensus, prout decet atque oportet, zelo catholicae fidei etverae caritutis affectu, pater beatissime, misisti
mihi quandam schedulam, decem et novem capitula conlinentem ex libro cujusdam Scoti selecla, a noslro ,
ut ais, se quodammodointelleclu divertenlia, rogans el monens, ut quaecunque in eis a vero exorbilanlia
comperissem,unkuique de libris evangelicisel calholicorumdoctorum auctoritalibus devianli capitulo congrua
depromerem abunde responsa. Quibus decursis sollicitequeperspectis, reperi in eis Pelagianae venena perfi-
diae, el aliquoties Origenis amenliam, Collyrianorumquehaereticorum furiositatem, quorum merito a catho-
licae fidei cultoribus ac praepugnatoribus vdlidissimis confutali censuraquejttstissimae severitatis multo ante
noslra tempora damnati sunl. Inlremui, fateor, et expavi, tot olim errores, cum suis aucloribusjam sopitos,
nostris denuo temporibuspullulare, et deftcientesquondam fumos nova rursum accensioneerumpere , suique
noxietalemultorum oculos caligare. Quibus, ut jusseras, refellendis cum animum pararem appellere, labotis
difficultate perterrilus deliberabam peniius omiltendum. Verum monentis aucloritate perpensa duxi satius,
cum fructu obedientiae, elsi minus pleno , aliquatenus labi, quam paternae reverenliae timidilate slupida
contraire. Animatus itaque meritis rogantis oraiionumque instantisstma puritate scribentis visum est librum
eundem, si qua forte inveniri possel, diligenti curiositate perquirere, cujus serie salebrosas tanlorum errorum
tortiones valeremfacilius intueri. Qup gralia Dei, sine qua nihil sum el nihil possum, ut oplaveram, atse-
cuto deprehendi,quantum divinilus inspiratus potui, Petagii, Caelestii, eorumque sequacis ac defensoris acer-
rimi, Juliani,peromniaseclatorem, Joannem videlicetScotum, tanla impudentia orihodoxae fidei Patribusque
cathoticisoblatrantem, ac si unus spiritus Julianum Joannemque docuerit, unus idemquespirilus in eis fuerit, nec
dispar spitilus per eorum linguas tot tantasque blasphemiarum nauseas evomueril. Nam el gratuitam Dei gra-
tiam pariliter impugnant, et Dei jusliliam simititer denegant, et originale peccatum, quod nascentes trahimut,
quoquenonnisi caelestigratia per mysteriumbapiismaiissolvimur,indissimili garrulilale dissuadent, argutiisque
dialectkis simillimavanilate desipiunl. Reclissimumeliam sanclarum Scripturarum intelleclumPatrumque catho-
licorumsensumsanissimum tam concinna varicosilale perverlunt, ac si nunquam adversus eorum erroret quid-
piamfuerit actitatum. Quibus cum a Patribus praecipuequebealissimoAugustino competentissimeabundanlissi-
tneque responsum fuerit, nequaquam me praesumptionis a piis lectoribuscredidi iudicandum, si tuit monitit
diclanle pietate libenter obsequens,offeram pro vili portione in donaria tabernaculi Domini mei, quae postim,
relinquenspotioribusac doctioribus, quaeque melius valuerinlet voluerinl offerenda. Nec posse, ut ail S. Hiero-
tymus, alterius opesallerius pauperiate foedari. Fidens igitur in ejus gralia, qua praevenimur,ut bene velimut,
subsequimur,nefrustra velimus,revolutis Palrum consonisperomnia paginis, quidquhqueeorum anlidoti contra
eadem venenaconfecerit,decerpere fideliter curavi, praeftxo cujusque doctoris nomine, libroquepariter intimato.
Verba quoqueejusdem Joannis, ut ab eo digesta sunt, pluribus locis inserui, praeposito etiam nomint tptiut
' cum praecedenleillud nota, quaegraece dicitur Sqrot,qttam sentenliis capitalibus damnandorum atiqui prae-
scribere solebant. Si multis enim non verba ejus intervosui, quue loquacitale nimia legentibus fattidium
551 - JOANNISSCOTI
'$8^'''
ingerunt, sed settsibus eorum pro meo captu meae pusiUilaiis veraciter obviavi. » A____f^ „
Deinde capile primo in Joannem Scotum invehitur his verbis: -iii,^
Blasphemias tuas, Joannes, atque impudeniias, quibus in Dei graluitam gratiam justitiamque inflexwUm",
procax inveheris, percurso•luae perversitatis libro, quem sub nomine cujusdam Golescalci adversttsomnet
;atholicos effudisli, eo molestiusaccepi, quo te fumiliarius ampleclebar, peculiarius diligebam, quippequi m
tantum vesaniae proruperis, ut gravissimamsanclarum Scriplurarum auctorilatemtuis pravis interprMj&tajtiii
Ietorqtteres,sensaque catholkorum Palrttm perversis invertenda sensibus edoceres, nimirum qumrivium
juoddam nobis intelligendi Scripturas affingens, quod Palres nosiri, videlicet omnes cathotici tractaloret,
iivina hamanaque sapientia praefulgentes, cum multa eruditissime luculenlissiineque caelilus imbuli, expo-
aendo, alque inlelligendi regulas modosqueloculionummultiplices aperiendo reliquerint, in quibus nullamiui
'
quadrivii menlionemfecisse probanlur, penilus coniempserunt,proponentes nobisvidelicel el multo meliores,
sanctiores, doctioresquevias, quarum opilulatione subnixi el slropharum luarum faeculentias evilare, et puri-
lalem simplkissimae fidei clarissimis ac suavissimis (ontibus haurire el propinare in nomineet adjulorio auxi-
lialricis, imo praevenlricis graliae Dei possimus.
Nec leniler cum eodem capilulo paulo posl sic increpat :
Quamvis non ignoremus, praeceploDomini vasa aurea atque argentea, vestiumque ac gemmarum variam
pulchriludinem ab Aegypliis tnuiuata, ejus tabernaculo fuisse oblaia, et esse devotius offerenda; verum id,
quotkscunque contra eos agi summa necessilas coegit, qui lalibus inflati gloriabanlur in vanilalibus suis, el
simplicitatemnostrae fidei stulliliam deputabant, exsequi pro lempore non est inhibitum, sed fideliter pruden
lerque a Patribus usurpalum. Tu aulem a conlrario de fide adversus fidetes, nuliis sophismatibus innitenles
impttdentiusscribens, quare ad sophislka te deliramenta vefteris? In promplu esl nimirum jactanliae studens,
et nonjam philosophus, sed philocomposvideri appelens, ea nobis ingerere delegisli, quae anullo noslrumvel
ittlelligi, vel deprehendi, vet cerle confulari posse credideras; et dum studes ptacere hominibus, quibus id cordt
esse noveras, si lumensunt aliqui, quod averlat veritas sempiterna, nequaquam vel cavisli, vel formidasti itli
displicere, de quo super talibus prophela intentando praedicit. Quoniam Deos dissipavit ossa eorura, qtii
hominibus placent; confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos. Nec metuisti cum Achan auream regulam ex.
Hiericonthino anathemaie contra inhibilumcaslris Dominicis inferre, jamjamque cum ipso senlenttam aivinat
animadversionis, nisi citius humiliter resipiscendo poenitueris, merilo subilurus. Quicunque enim prophelkas
vel aposlolicasnobis litteras diligenler tcrutati tunt, vivaciter inietlexerunt, fideliter enodarunt, abstruta ape-
rientes, plana exornantes, nodositsima enucleantes, allegorica detegenles, hoc potissimum salegerunt, ut illo
loqtiendigenere quam maxime ulerentur, quo etiam a simplieioribusabsque gravi difficultate, quae vcl audi-
rent, vel legerent, caperentur. Quod cum ab omnibus provide fuerit observalum, praecipue beailttimi alque
doctissimipatris Augustini, venerandae memoriae episcopi, opusculis specialius elucescit, quae de doctrina
Christiana composuit,in quibus vel maxitne luorum tibique similium figmenta portentorum cavendaet fuqienda
erudilissima humlilate humiliimaqueerudilione et sanxit et docuil. Necnon in itlis, quos quacstionum vellocu-
lionum Eptateuci mirabili elucidatione exaralos nomine votuil praenotari. Reatissimusquoque tlieronymus, lot
linguarum atque librorum litteris incomparabilitererudilus, in omnibus, lam propheticis,quam aposlolicitexpla-
nationibus, id sibi summoperesludii fuisse crebrius replicando inculcal, malle per se sanclarum Scripturarum
dicta intelligi, quam rhetorum conlroversiisinservire. Instruclus videliceltremendi judicis verbere, quo propler
nimiam Ciceronisleclionemadductus acrilerque caesuslandem circumstantium precibus liberatus, juraveral se
Ciceronislibros nunquam de celero medilalurum, nunquam tecturum, quin epistola ad Galalas conlemplum
hujus disputationis ila deprompsit, dicens cet.
Capite tertio haec exslant, qitibus colligitur, Joannera Scolum ecclesiasiicac dignitalis gradibus non
fuisse insignittira : Quis fe barbarum, el nutlus ecclesiasticae dignilalis gradibus jnsignilum, nec unquam a
catholicisinsigriiendum,adversusRomanaeurbiset aposlolicaesedisamisUtemGregorium...audialoblatrantem '.
Capile decimo qirarlo Prudenlius cum acerbissima ironia :
Te solum, iuquit, omnium acttlissimumGalliae transmisil Hibernia, ul, quae nullus absque te scire polerat,
<uiseruditionibus oblineret. Sed absit, ut Celtiea etaquentia tol tantisque fluviorumexundatianibus tuas nubi-
lationes admitlal, quamvis Christianae Immilitalis eminentia allerutro carita.is offtcio vichsim suppedilari
minime prohibeat, immo undecunque commodum duxerit, alternalim, quae reeta tunt, exhiberi percenteat.
Denique Prudenlii liber linilur his verbis :
lltiec est nostra fides , quia haec esl vera , prophelica, aposlolica, ortlwdaxa atque caiholica fides.
Poleram quidem et ipse tibi dicere analhema, nisi exspeclarem el mallem el optarem tui correctio-
nem, quam perditionem. Proinde nondum in te sevcritatem anathemalis jaculor, quoniam horler,
moneo , et lotis cordis affeclibut rogo, ut respeclu supernae graliae resipiscas, et a lam taetali ve-
iefno tandem evigiks, el quod Chrisliana puritat sentiat, exquiras benevolus, humilis apprehendas, mitis
acqtiiescas,tnansnetvs secteris, devoiusleneas, et fidelisin omnibusexseauaris. Relinaue atiadrivium vanitiitis
553 LIBER DE PRAEDESTINATIONE.— AD LECTOREM. 354
quod sequens exlorris viae factus es veritatis. Quanlo melius quanloque satubnus agere.s, si uni verae
sempiternaeque viae innitens quadriga itlius humilis vehi, quam qtiadrivii lui inflatus typho raplum iri
in diversa deligeres. Quadriga hujus viae sunt quattuor Evangelia, uno paradisi fonle mananlia, qtti-
bus ttobis via panditur salutaris. Quadriga htijus viae qualtuor sunt virtutes , prudentia , temperanlia,
(ortiludo , jusfifia, quibus omnis morum probitas venuslalur. Quadriga Itujus viae sunl qualluor divino-
rum eloquiorum species, hislorica, ethica, atlegorka, anaqogica, quibus ad omnem sacrarttm liltera-
rum intellectum itluminante gratia ejus inducimur. Quae si humiliter fidelilerque sectari sluduisses ,
nunquam in tanta errorum atque abominalionum, immo blasphemiarum praectytita incidisses. Verum
dum quadrivio varicoso tanta pertinacia inhaesisti , nequaquam eloquium libri Ecclesiaslici cvadere
voluisii, quo dicilur: Qui sophistice loquilur, odibilis est, omni re defraudabiliir. Non cnim dala est illi a
Domino gratia. Omni enim sapientia defraudatus est (a). Et illud : In multiloquio non effugiespeccatuni (6).
Quibus si expediri desideras, humililali sublimissimaecrucifixisupplex prosternere, ut cum Aposiolo dicerc
vaieas: Nihil judicavi me scire inter vos nisi Christum Jesum et liunc crucifixum (c). Et item: Mihi auteni
absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, ct ego
niundo (d). His in nomine et adjutorio Dei pro caplu et viribus meae pusillitatis magis devole quam
docte, luae quoque correctionis , frater Joannes, gratia exaratis, libet quam breviter quamque succincle
capilulalim singula adnotare, quo legentis audienlisque intentio lecta vel attdita memoriae tenacius valeat
commendare.
Et haec quidem e Prudentii libro haclenus. Florus Lugdunensis, qui nomine Ecclesiae Liigdunensis
librum suum condidit, Joannem Scotum simillirais fortiler impelit armis. Is enim sic orditur : Veneruitlad
nos, id estad EcclesiamLugdunensem,cujusdam vaniloquiet garrttli hominis scripta, qui velut de praescientit:
et praedestinationedivina humanis , et, ut ipse glorialur, philosopliicis argumenlalionibus disputans, nulla
ratione reddita, nulla Scripturarum sive sanctorum Patrum aucloritale praelala, velul lenenda et sequenda
sola sua praesumplionedefinire ausus est, quae a fidelibuset in doclrina sacra exercilatis lectoribus, eo quod
sint vanissimael conlra fidem ae veritatem Dei, plena mendacii el erroris, Deo opilulanle, facillimejudicantur
el respuuntur, immoetiam contemptui et risui habentur. Sed quia a mullis , ul audivimus, idem homo quasi
scholaslicus et eruditus admirationi habetur, et talia garriens sivescribens alios ad haesilalionem deducit,
ttlios, quasi magnum aliq'iid dicat, errores sui sequaces efficit, omnes lamen audilores et admiratores suos
inani verbositateel ventosa loquacitalepernkiosissime occupat, ut non divinis Scripluris, non nucloriUiUt-As
Paternis se humiliter submittant, sed ejus politis phantastica deliramenta sequanlur, ttecessariutn omttino
duximus, ulsludio carilalis et debitonoslri loci atque ordinis ejus insolenliae,auclore Domino, responderemus,
ut, quicunquehaec cum Dct limore cl cura sidulis suae fideliterlegere voluerint, agnoscant veraciter, quantum
necessesit, in his maxime perkulosissimiset extremis lemporibus,inhaerere firmiler Scriplurae sanctae immo-
bili verilali, obedirehumiliiersanclorumorthodoxorumPatrutn fundalissimae auclorilati, claudereel obslruere
audilum indisciplinalaeet vanissimaeverbositaii, et illud Dominidiclum tola intenlionepertimescere,quodjam
puene videmus impleri, quo ipse ail: Pulas filius hominis veniens invenict fidem in lerra? (e) ef quod
Apostolus, in quo idem Dominus loquebatur, terribiliter denuniiat dicens: Eril enim tempus, cum sanain
doctrinatn non susiinebunl, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prtirientcs auribus, et a
veritate qttidem auditttm avertent, ad fabulas autem convertentur (f). Unde et alibi sub persona dilecti et
etecti discipuli omnemfidetem, el praecipue ordinem pasloralem sollerlissimeadmonet, dicens : 0 Timoihcc,
deposilum custodi, devitans profanas vocum novitates et opposilionesiJ/sv6\»vofeou yvoto-sut,id est falsi nominis
scientiae, quam quidam promitlentes circa fidem exciderunt (g). Proposilis igiiur verbis, quae in decem et
novemopusculi sui digessitcapilulis, proul Dominusdonare dignalur, non noslro senstt, sed sanclarum Scri-
piuraruin ci bealittimorum calholicorjimPalrum ita respondendumaggredimur.
Acerbissitiium denique Joanni Scolo accidit, ul duae synodi Gallicanae, Valenlina an. 855 et Lingo-
nensis an. 859, ipsius librum et capitula, quibus commenlumdiabolipotius quam argttmenlum aliquod fidci
conlineatur, proscriberent. Ex quibus altera insuper aniles paene fabulas Scolorumquepulles puritaii fidei
nauseam inferentes haud mediocriter perstrinxit. Synodi enim Valentinae can. 4 haec exlant: <
Capitula
quatluor, quae a concilio fratrum noslrorum minus prospecte stiscepta sunt, propter inutilitatem, veletiam
noxietalem et errorem conlrarium veritati; sed et alia xix syllogismisineptissimeconclusa, et licet.
jactetur,
nullasaecutarilitteraturanitentia, in quibus commenlumdiabolipotius quamargumenlumatiquodfideideprehen-
dilur, a pio auditu fideliumpenilus explodimus, et ut tatta el similia caveantur, per omnia auclorilale Spiritus
sancliinterdkimus;novarumetiamrerum introduclores, ne dislrictius ferianlur, casligandosesse ccnsemu.u.
(a) Eccl. XXXVII, 23. (e) Lnc. XVIII,8.
6) Proverb. X, 1U. (/) II Tim. IV, 4, 5.
(c) I Cor. II, 2. (a) 1 Timolh. VI, 20.
id) Gal. Yh 14.
PATROI..CXXH. 12
355 JOANNISSCOTI <(jp'
lbidem vcro can. 6 haec leguntur : < Ineptas autem quaestiuneuiat, et anitet paene fabulas St^fttjf^fgf
pulles puritali fidei nauseam inferentes, quae periculosissimisei gravissimis temporibus,ad cutmlum tabofum
noslrorum,usque ad scissionemcaritatismiserabilileretlucrimabitiier succreverunl,ne mentet thrislianueinde
corrumpanlur, el excidant a simplicitale et caslitate fidei, quae est in Christo Jesu, penitusrespuimut, ef, ut
fraterna caritat cavendoa lalibus audilum castiget, Domini Christi amore monemus. Recordelut frattmitas ,
malis mundi gravissimis se urgeri, messenimia iniquorum et paleis leviumhomimtmse durissim» tmffooari.
Haec vincereferveat, haec corrigere laboret, et supcrfluiscoetum pie dolentium et gemetUiumnon oneret, ted
politis cerla el vera ftde, qttod a sanctis Patribus de his et similibussufficienterproseculumest, amplectatur >.
Synodus aulem Lingonensis an. 859 cau. 4 his utitur verbis : Porro capilula numero xix, syl-
logismis ineplissime ac mendacissime a quodam Scoto conclusa , ubi non argumentum fidei, sed po-
tius commentum perfidiae patel, nulla omnino philosophiae arlt, ut arrpganter a quibusdamjaclalur,
conslrucium,sed inani fallacia et deceptioneimperilissimeconfusum,a pio audilu fideliumpenitus explodimus,
ccl., ut in synudo Yalenlina can. 4.
Ilaec igiturquum ita sc habeant, quid mirura, quod itlud Joannis Scoti opus, si tinum codicemParisien-
sem exceperis, ex omnibus, qnanliim scitur, bibliolhecis librorum mss. evanuit. Scriptores vero libri,
cui tilulus : Hist. litt. de la France, Benedictini, tom. V pag. 420 de Joannis Scoli libro judicium hoc tule-
ruiit: Le raisonnementest ta voie qu'il se propose. Mais oulre que la raison ne suffil pas pour dtcider des
pointi de foi, il fait voir, par ta suite de ses raisonnements,qu'il ne savail memeraisonner jusle. II n'en faut
poinl d'autres preuves que ies absurditis el les contradictions friquentes dans lesquellesil est lombi. Insuper
ca, quae de hoc J. Scoti libro in commentatione supra typis excusa dispulantur, evoivas.

JOANNIS sfsevi

DE jjDIVIM PRAEDESTIMTIOM

LIBER.

PRAEFATIO'. A pati, vix aliquando ad vestifjia sapi^enUaeintuenda

Dominis illustribus et merito Christianae ftdei brevissimo temporis sinimur inlervalio. Modus ta-
luendae praeslantissimis, atque divino episcopalis men nostrae capacitatis, qualiscunque sit, de yestra
gratiae dono desursum aPalre luminum muneralis, prudentissima sanissimaque doctrina testimonium
Hincmaro et Parthulo, Joannes servus vester devo- perhibebit. Ut enim maxima clarissimaque mundi
ttis in Dominosalutem. luminaria slellarum lucubraliones non despiciunt,
Fari non possum, quantas qualesque gratiarum sed ad expellendas omnium lenebrarum caligines
acliones vobis rependere debeam in eo, qnod vestrae earumradiis ad perfeclionemsuisplendoris ulunlur*:
dilectionis copiosissima sublimitas roe tanquam ali- sic vos, religiosi.ssimiPatres, cum vestrae nobililas
quid valentem in defendeoda omiiium noslrum sa- etoquenliae ad omnes novellarum haeresium versu-
lute, qu.ie est professio catholica *, non est dedi- iias cav.e»das, conviiicendas, destruendas sufficiat,
guata cooperatorem eligere, inipos quidem longe noslrae tamen ratiocinationis astipulationibus ve-
virium vestrarum sermone alque inteUigenlia, com- strara perfeclJssiraam de fide praedestinationis de •
pos vero fide et dcyotione in asserendac ycritatis finjlionem Brtiborare iipn spreyistis, ila ut et ve-
fiducia- Studium quippe veslrum parlim sursum ver- slrae pielatis pulcherriina yir_tus omnibus pateat,
sus contemplativeerigitur ad speculandam verita- B e.t noslrae obedientiap ." npn spernenda humilitas
tem, partira * vero deorsum versus active repri- clarescat.
mitur ad regendain Ecclcsiam: nos vero e diverso in- In hoc itaque ODTij_5Cul|r>
i-ositj-o,quod ad teslimo-
ter undosum velivolumque petagus imperii senioris nium vestrae orthpdoxae profes^lonis yobis juben-
nostri, domini videlicet gloriosissimi Caroli, quasi libus scritjere ciipa.yjjjjj.ig, quae vera esse perspexe-
quaedam naviculadiversis fluctibus agitati, quando- ritis, ten^ie, et ^c^ag ca^cae tribuj.te, qnae
que lamen in portu serenilalis ejusstabilitanda occu- faljsa, resuuUe, et ijpbj^, oui bo,_ajin,es
sumus, igno-
VARIAELECTIONES.
' Johannis Scoti —
' praefalio ora. cod., recentior
*
m. Sec. forle XY supra adscr. Johannes Scqius seu
Erugena. Cod. chatholica, sic:fere ubique. Sic cod., M.parum—parum. * Siccod.,M.utimur. *'Cod.
diffinilionem,sic ubique. " Cod. oboedientiae,sic ubique.
3**7 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 358
scite, quae dubia, credile, donec aut resptienda A Deus, et humiliter colitur, et rationabiliter investi-
esse, a.ut vera esse, aut semper credenda esse prae- gatur, regulas exponere ? Conficitur inde.veram
cipiat aucloritas. De connexionis autem verborum esoe philosophiam veram religionem, conversimque
inhoneslate non facile animi vestri constantiam cre- verani religionem esse veram phHosopliiam. Quae
diderim esse cominovendam, ul prius taedium au- dum multifariam, diversisque modis dividalur , bis
diendi aures vestras praeoccupel, quam amor per- binas lamen parles principales ad omnero quaeslio-
veniendi ad ea, quae suadere sudavimus. Quae si nem sofvendam necessarias habcre dignoscitur,
vera sunt, in eis absqtte verborum consideratione di- quas Graecis placuil nouiinare iiatptTiK-n,o_o«mx>i,
ligendaest veritas. < BonnrumsiOjUidein jjigeniorum >, ianSiixTixri,t«v«^yTtxii,easdemqtielatialiterpossumtis
ut ait Augusliniis, < insignis est indoles, in verbis dicere : divisoriam, definitivam , demonstralivam,
verum amare, non verba. Quid enim prodest clavis resolutivara. Quarum enim prima unum in multa
aurea, si aperire, quod volumus, non polest, aut dividendo segregat, secunda unum de muliis defi-
quid obest lignea, si lioc potest, quando nihil quae- niendo colligit, tertia per manifesta occulta demon-
rimus nisi patescere, quod1clausum est >. Munuscula strando aperit, quarta composita in simplicia sepa-
igitur noslri ingenii libenler accipile, plus eorum rando resolvit.
utilitalem , si qua est, cnnsidcraturi, quara lione- B II- Earum eliam exempla in processu hujus ope-
statem dictionis, quae aut vix, aut nulla cst, quae- ris, quantum ipsa lux, quae illuminat * cbr quae-
situri. Deinde suppliciler vestram exoramus clemen- rentium se, nobis aditum rerum, quas conanmr
liam, ut, quotiescuuque ' reperiatis, nos dixisse ingredi, aperuerit, oslcndemus. ffis enim tanquam
aequalitatem divinae praescientiae alque praedesti- utili quodam, honestoque humanae raliocinalionis
nalionis, quantum ad unitatem divinae substantiae, quadrivio ad ipsam disputandi disciplinam, quae est
in qua uiiiini sunt, nos sensisse sciatis. Item quod veritas, omnisin ea eruditus perveniri non dubitat.
diximus, ea, quae nou sunt, nec a Deo sciri, nec Cujus disciplinae regulis necessario tili jubemttr,
praesciri posse, non ea pravitate, qua quidam prae- dturiadversus quendam saphrophilum, nomine Go-
scientiam Dei auferre conanlur, dixisse nos arbitre- tescaleum, suae haereseos et invenlorem simul et
mini; sed ea ratione, qua docemur nesciri, quae non assertorem, fautoresque ejus, si tamen sunt, nescio,
sunt, et scientiam Dei esse substantiam, substan- atque ntinam ne sint, respondere compelliniur , ju-
tiaro aulein ejus non in nibilo, sed in aliquo esse ». benlibus videlicel catbolicae Ecclesiae vigilantissi-
Pax Cliristi abundet in cordibus vestris. mis pasloribus, in quorum ovili lale venenum ser-
Caesaresub CaroloFrancorumgtoriapollet, pere molilur , annuente praesertim orlhodoxissimo
ijtlore geu 1'elagi,piscibus,atque salo : C principe domino venerabili Carolo, cujus maximum
Secta diabolicidanwaiurdogmalis,a.lque
Pasioruincora splendetamoeaafides. sludium est, pie recteque de Deo senlire, prava hae-
relicorum dogmala veris ralionibus, sanctorunique
CAPITCLUMI. Patrum auctorilate refellere, ad uitinium penitus
Quadrivio regtitarum lolius philotophiae* quatluor eradicare.
omnemquaeslionemsolvi >>. III. Ne igitur defensores veritatis inermes cum
I. Cum omnis piae periectaeque doctrinae roo- assertoribus falsitatis conlligere videamur, non in-
dus, quo omuium rerum ratio et studiosissimequae- congrue regttlis disputatoriae artis ulemur. Cuin
rilur, et apertisshne invenilur, in ea discipUna,quae enim per artem rheloricain et vera suadeantur et
a Graecis philosophia solet vocari, sit conslitutus, falsa, quis audeat dicere, adversus mendacium in
de ejus divisionibusseu parlitionibus quaedam bre- defensoribus suis inermera debere consistere veri-
viter edisserere necessarium duximus. < Sicenim >, latem, ut videlicet illi, qui res falsas persuadere
utailsanclus Auguslinus, <credilur et docelur, quod conantur, noverint audilorem vel benevolttm ", vel
est humanae salutis caput, non aliam esse philo- inlentum, vei docilem prooemio 6 facere, isti autem
sophiam, id esliapienliae sludium, et aliam religio- non noverint; illi falsa breviter, aperle , verisimi-
nem, cum hi, quorum doclrinam non approbamus, " liter, et isti vera sic narrent, ut aitdire laedeat, in-
necsacrameulanobiscum comraunicant > °. Quid cst telligere non pateat, credere postremo non libeat;
aliud de philosophia traclare, nisi verae religionis, iili fallacibus argumenlis verilatem oppugnent, asse-
qua suraraa et principalis oranium rerum causa, rant falsilalem, isti nec vera defendere, nec falsa
YARIAE LECTIONES.
1 Cod. quotienscunque. * Cod. quadruvio, sic ubique. ' Titulus in cod. deest; addidi ex Prudenlio.
* Cod. inluminat, sic ubique. ' Cod. benivolum. 6 Cod. proymio.
KOTAE. I
a lpseJ.Scotussenlirevidetur,qa,quaeiiihoclubro >>Ad haec Pf : $ee iltudauafyinim, nec
ujdenlji^
docuit de aequalitate divinae praescieotiae el praede- ttllas tnjindanae sameMtqe specjfs al omiem qpae-
slinationis,necnondedivina inscitiaeoriim.quaenon siioneritsotvehdamsufficereabsque graiid Dei et fide,
sunt,quo peccatum, mors,poenae, malumab ips.OJMr quae per dilectionemoperatur, ac veraci stuaio el san-
merantur, a communi sensu omnino recedere. jldeo- ctarum scienlia Scriplurarum.
que, ne catholicorum aniuii ^imis oflendantur, haec 0 Augustin. de vera relig. c."5.
pracmonet. Reapse aufem ejusdoclrinam in biscapi-
tibus a veritate longe recedere, exlibro ipso facilepatet.
359 JOANNISSCOTI 360
valeanl refutare; illi animos audientium in errorem A neque ad finem ejus, vilam vidclicetaelernam, pos"
niovcnlcs, impellentesqne dicendo terreant, con- sit pervenire, nemo, nisi allerius necessilate fali'
tristent, exhilarent ', exhortenlur ardenier, isli nec in meritum impietatis, nec in ejus terniinum,
pro vcritate lenli frigidique dormilent? Quis ita aelernum quidem supplicium, compellatttr cadere.
dcsipiat, IIl hoc sapiat ? Sed quoniam verissime di- Quae stullissima crudelissimaque insania primo
cluni est, oporlet mullas haereses esse, ul probati auctoritate divina refellitur, deinde verae ralionis
manifestifianl intervos «, utamur eliam isto divinae regulis annullalur. Quid enim? numquid per pro-
providenliae beneficio. Ex his enini hominibus hae- phelam dicitur: Universaeviae Domini misericordia
relici fiunl, qui eliam, si csscnt in Ecclesia, nihilo- et veritasc1 Quod apertius alibi aperitur : Misericor-
minus crrarent. Cum atitcm foris sunt, plurimum diatn el judicium canlabo tibi DomineA. Quibus ver-
prosunt, non verum docendo, quod nesciunt, sed ad bis tucidissime et donorum Dei largilas, et justiliac
verum quaerendum carnales, et ad verum aperien- ejus aequitas commendatur.
dum spiriltiales calholicos excilando. Sunt enini
CAPITULUMII.
innumerabiles in sancta Ecclesia Deo probali viri;
sed inanifesli viri non (iunt inler nos, quamdiu im- Argumenlonecessitatis cotligitur duas praedestinalio-
a nes fieri non posse.
peritiaenostrae tenebrisdeleclati dormiremalumus *,
quam lucem veritalis iulueri. Quapropter mulli, ut I. Ubi sunt ergo, G[olescalce], duarum praede-
diem Dei videant et gaudeant, per haerelicos de slinalionum tuarum necessitudiiies? Tuarum dico,
somno excitanlur. Utamnr ergo eliam haereticis, non divinarum. Tua elenim eas perversitas finxil, ct
iion IIl eorura approberous errores, sed ut calholi- ideo non sunt, nec lieri possunt. Quomodo enim
cam disciplinam adversus eorum insidias asserentcs, polest esse, qttod conatur auferre, qnod est ? Ubi
vigilantiores et cauliores simus, eliarasi eos ad sa- autem est necessitas, ibi non est voluntas. Atqtii in
lulem revocare non possimus. Deo est volunlas. In eo igitur non est necessilas.
IV. Quoniam igilur antiqui boslis miseria hu- Deusquidem omnia, quae fecit, sua propria volun-
inanae beatitudini scmper invidct, iusidias 3 nostrae tate, nulla vero necessitate fecit. Quid enim cogeret
saluti praeparare non cessat. Salus aulem nostra ex Deum, ut aliquid faceret? Quodsi aliqua eum causa
fide inchoal. Fidem igitur destruere laborat, quae- compelleret ad faciendum, ea merilo major me-
rcns vasa sibi convenienlia, quibus ea venena, quac liorque eo crederelur; ac per hoc ipsa, non ipse,
cjus argumentosa malitia inlerius exagilat, in aures summa omnium causa Deusque coleretur. Si vero
crcdentiiim, impetumque asluiiae suae cavere non una et principalis lotius uuiversitatis causa voluntas
valentiuiii exterius infundal. Sed quia ipsius omnes " Dei et pie credilur, et recle intelligitur, fmstra in
adinvenliones, quibus unilatem Calholicae fidci ipsa, vel anle ipsam necessitas fingitur. Agejam !
usquc modo conatus est scindere, operante divina Si omne, quod in Deo est, Deusest: voluntas aulem
gralia per eos, qui beati et immaculati in via legis Deiin Deo est: Deus est igitur Dei volunlas. Non
divinae ambulavcrunt, et teslimonia ejus scrulali enim aliud est ei esse ct velle, sed quod est esse,
sunl, fumlitus explosac [sunl] *, ne ullum nequiliae hocestet velle. Proinde si voluntas Dei libera est;
sttae argumentum praelereat , novo nnnc " ma- aliter enim credere impium est: libera vero volun-
chinamento murum munilae<fideisolvere temptat; las omni caret necessilate : igilur nulla necessilas
"
per ministrum namque suum, scilicet G[otescal- voluntatemDei possidet. Alqui quicquid de divina
cum] *, duas praedestinationes in Deo esse asserit, volunlate sane inlelligilur, de ejus quoque praede-
qnibus et aequissima justiliae merita, et miseri- slinatione necesse est simililer inielligaliir. Expulra
cordissima graliae dona nitilur auferre. Cum eniui csl aulem omnis necessitas a divina voltmlate. lgilur
genus humanum dividatur in bonos malosque; oin- cxpulsa esl ab ejus praedestinalione.
nis namque liomo aul bonus, aul malus esl; malo- II. An forte dicis, haeretice, ad subslanliam Dei
riim autem, ul ail Veritas, ftnis est suppliciumaeier- _ voluntaiem suam, non autem praedestinalionem
uuin, bonorumverovila aeterna b : qui sunt mali nisi suam perlinere, ita ut non aliud sil Deoesse cl vellc,
iinpii, el boni nisi jusli ? Juslorum omnium, ul ipse aliud vero esse etpraedeslinare? Sed hoc facilepos-
alstruit, inevitabilis cffectivaque causa constitula sumus refellere argumenlo, qttod sumitur a defini-
C.-.1in praedestinatione una ; iinpiorum vero simili- lione. <Eslenim divina praedeslinatio >, ut ait Augu-
tcr in altera. Una quippe, ut ait, justorum est, al- siinus, <omnium, quaeDeus facturus esl, ante secula
tera impiorum ; in laiitum, ttl iiemo, nisi neccssi- praeparalio alque dispositio > e. Si ergo anle secula
tale immulabili unius, nequc ad jusliliae lneritum, nihil creditur et intelligilur praeter solum Deum
VARIAE LECTIONES.
1 Cod. exilarent. * Sic cod., M. malunt. * Sic cod., M. ef insidias. * sunt om. cod. • Sic cod., H.non.
* Cod. G., sic ubique. ' Emend., cod. fari. • Sic cod., M.
quidquid.
NOTAE.
>I Cor. XI, 9. <*Psal. C, I.
b Rom. VI, 21. o Augustin. de dono persever. c. 17,
- Psal. XXIV, 10.
361 LlBER DE PRAEDESTINATIONE. 362
fuisse : praedeslinationem autem Dei ante omnem A . mentum, quod ab effeciibusad causam suroitur, non
creatnram esse nullus _sanus ambigil: colligittir, incongruiim, si paulo latius aperialur.
praedeslinationem Dei ipsum Deum esse, atque ad 111.Si ergo virtules animi, quae vere nibil aliud
naluram ejus pertinere. Sed ne forle dicas : Quac de sunl, nisi effectus unius ipsius summae omnium
Deo ante mundum dicunlur, non utiqnc semper se- causae, divinae scilicel voluntaiis, ila intelligantur,
cundum subslantiam dicunlur. Quaedam enim prae- ut cum sint inullae, simul tamen inseparabiliter sint,
dicanlur substantialiter, quaedam vero relative. quia ejusdem nalurae sunt — quarum enim una col-
Non enim secundum subslanliam, sed secundum re- ligitur causa, conficitur eadem esse natura ; in eo
lalionem dicitur Patcr, dicitur Filius, dicilur Domi- namque ', in quo una vera virtus invenilur, omnes
nus. Simililer praedeslinalio ejus relative ad ea, virlules fieri ralionabililer probantur—appcllalioni-
quae praedestinata sunt, profertur. Audi Scripturam bus lamen variis significari, in genera, formasque
de Clirislo dicentem : In quo sunl ontnes lltesauri ejus, usque ad species individuas dividi patiuntur,
scientiue, el sapienliaeabsconditia. Dic, quaeso, quid deinde in numeros mulliplicari — tot eniin viiiules
in liis vcrbis intelligere conaris ? An forte scientiam esse dicunlur, qttot sunt hi *, quibus donanlur : quid
el sapienliam Cbristi esse judicas accidentia, non niirum de ipsa iueffabilicausa omnittm, quae dum
autem ejus secundum suam divinitalem substan- B generibus, forniis, individuis, numerisque careal,
tiam? Quod absurdissime creditur, et falsissime ab ea tamen est omne genus, omnis forma, omne
stiadelur b. Summus enim ille inlelleclus, in quo tolum, omnis numerus, quoniani ipsa est prima uni-
snnt universa, immo ipse est universa , quamvis di- versitatis essentia. Omne quippe, quod esl, ab ea
versis significationibus nominum ab ipsa ralionali hoc esl, ut sil; ipsa esl forma omnium sunima. Quid
natura, quae ad inquirendum euin creata est, appel- enini appetit nisi eam omne, quod appetil, princi-
Ietur, ipse tamen in se ipso unus alque idem csl, pium omniiim, sive sciens, sive nesciens ? Ab ea est
cum sil omnium naluraruin causa simplex et nmlii omne tottim, quae in se ipsa iibiquc tola esl. Ab ea
plex. Quod est ergo Deo esse, hoc est ei sapere, ct omiiis nnmerus, quia in sc ipsa csl iniiltiplex sino
quod est ei sapere, hoc est scire, et quod est scire, fine, sine numero nunierus. Ctini igilur ipsa divina
hoc est deslinare. Ciim eniin omnis pracdestinalio substanlia, vel essentia , vel natura, vel qiioquo-
praescienlia, nonauiem omnis praescienlia praedesli- modo dici potest, in se ipsa iinuin, individuuin, in-
nalio dicaltir c, non lamen eo modo dicimus, om- separabilcque sit, unitas enini simplcx cst alque
nem praedestinationem esse praescientiam , non incommutabilis, variis tamcn verbornm significa-
omnem vero praescienliarn esse praedestinationem, lionibus nominalur secundom affectus humaiiaa
quo solemusdicere in generibus eorumque formis, u mentis, quibus ad notitiam Creatoris sui rcdirc ni-
verbi causa in virtutibus, qtiibus anima rationalis litur. Homo namqtie male uicns libero arbitrio sui,
ornatur, omnis prudentia virlus est, non autem om- ad eum, qtiem sine labore deseruerat, sine laboris
nis virtus prudentia; sed sicut recte dicimus, quod sludio et cooperantis graliae dono pervenire non
esl \irtus , hoc est prudentia, et quod est pruden- potesle.
tia, hoc est virlus. Non enim hoc nfodo generalem IV. Proinde humana ralio duce veritale Deum
virtulem, el formam ejus significamus, sed solam suum multiplicitcr intelligens , ipsum secundmn
unilatem nalurae virtutis et prudenliae exprimimus. modos suae intelligenliae diversis vocatiomim signis
Recte ergo dicilur omnis praedeslinalio praescien- appellal. Ul enim, exempli causa, pauca dc multis
lia, non omnis praescienlia praedeslinatio, ut inlel- ' ponamus. Cum aeternum intellcctum, in quo siint
ligamus, quod est praescire, hoc esl praedestinare, omnia, hoc est, ipsum Deum, rationis inluilus aiiin-
el quodesl praedestinare, hoc est praescired ; unius gil, ut in eo aspiciat, quod ipsc divinus inlellecliis
enim ejusdemquesubstaniiae sunt, divinae videlicet aeternae suae immulabilisque subslantiac plenissi-
nalurae. Nec tamen omne, quod intelligimus, au- mam perfeclissimaraque habeat notionem, quae
dienles Dei praescientiara, cogimur intelligere, oranein exsuperat inlelleclum crcaturae, ipsa divina
audienles ejus praedestinalionem ; sicul non omne, notio, qua semelipsumDeus intelligit, sapientia pro-
quod quaerimus audiendo virtutem, necesse sit prie vocatur. Cum aulem eadem ralio aeterno in-
quaeramus audiendo prudenliara. Hoc autera argu- telleclui copulalur, ut in eo videat esse omnium na-
VARIAELECTIONES.
• Cod. nanque, sic semper. • Sic cod., pro hi M. in.
NOTAE.
» Col. II, 3. mat. Sed reapse eae plurimum inter se dilferunt;
b Prudentius animadverlil, saptenfiam.verifafem, quoniam nmlta praesciunltir, quae non praedeslinan-
voluntatemin Deoessenlialiterpraedicarit praedeslina- tur, nulla vero praedesliiianlur, nisi praescianliir.
lionemvero et praescientiam relaiive, ideoque difTe- Cf. Prudentium.
rentiam adesse. o Probescias, neminem omninonisi praevenientis
° Cf. Augnstin. de Prae.dest.sanct. c. 10. Dei graliae ndspirationc sallem laboris sludiuui
d J. ScotusparilerCap.X.V,4,elpassim,pracscicii- posse concipere.
liam etpraedeslinatioiiciii ununi ideinque cssc affii-
363 JOANNISSCOTI 36*.
turjfrtim, quae ab eo crealae sunt, incornprehensibi- A sapientia, divina sttbstanlia, divina voluntas.Dic e**$S
lem notionem; ipsa mox appellat scientiam, quae G[otescalce], ubi possunt invenrri duae praedeslina»
iterum tunc quasi proprie scientia vocatur, cum non tiones tuae, quas astruis? Eas enim vera ratio m
solum cernitur in omnibus bonis, quae Deus de sua Dcoesse non sinit, maxime propter vim necessilalis^
et in sua universa crealura facienda esse, antequam quam inesse ipsis asseris. Clamat enim Scriplura t.
fierent omnia, disposuit, sed eliam in omnibus ma- Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntatet
lis, quae pervcrso rnolu fiunl rationalis creaturae ejus h, et alibi : Omnia quaeeunque voluil, DomitmM
male quidem liliero utentis arbilrio, hoc est condi- fecitc. Non dixit in omnes necessitates ejus, sed ik
torem suum deserentis, et in rerum infiniarum, ab omnes voluntates, quae omni carenl necessitale?
eo tamen crealarum libidinosam cupidilatem cor- Quamquam enim omnia, quaecunque Deus voluilj
ruenlis. necesse sit, ut sint, nulla tamen necessitas volun-
V. Ipsa igilur, ut diclum esl, oranium bonorura lalem ejus, atit ad aliquid faciendiim impellit, aul ab
Dei malorumque perversae crealurae divina et quo- aliquo faciendo relrahit. Yolunlali enim ejus quis
dammodo generalis pracnolio praescientia meruit resistit? Sed eo modo dicimus, quaecunque Deus
vocari. Ac per hoc Deus dicilur praescire bonos et voluit fieri, necesse est, ul sint, qiio debemus intei-
malos, si lamen mala praesciri possunt, qui modus B ligere, omne, quodvoluit Deus fieri, necesse esl, ut
loculionis in sequentibus ostendelur. Eadem autem iion aliler, quam ipse voluil, sit. Quae enim volatt
scienlia ad discrelionem scilicel et ' significalionem essc, sunt, et ideo sunt, quia ipse voluit ea fieri. Ac
praedeslinatio expresse nominalur , dum in divinis per hoc bene videntibus nihil aliud occttrrit volttn-
tanlum operibus conspicitnr. Operatio quippe divina latis divinae necessitas, nisi ea ipsa volunlas. Sicut
non solum in condendis omnibus crealuris dinosci- itaque volunlale Dei fiuiil, quae fiunt, ita voltintate
lur, sed etiam in his, quos Deus per suae gratiae ejus iioii alilcr fiiint, nisi sicut ipsa voluil. Nam si
Dei volunlas, erit
proposilum ad vilam pracparavil aelernam; in ea omnium naturarum est necessilas
quoque occultissima operatione, qua de matis moli- Dei voluntas naturarum necessitas. Esl aulem Dei
**
bus reproborum, quos jusle deserit, ad exercitatio- voluntas naturarum, quas ipsa creavil, necessitas. "* Deus
nem justitiae consulit eorum, qttos sua praedestina- Erit igitur necessitas creaturarum, quas
tione vocavit; in ipsis eliam qualitalibus elemento- creavit, Dei voluntas. Coltigilur Dei voluntas ipsa
'
rtim ', quae dura natura sui bona esse videanlur, est necessiias, et necessitas ipsa est Dei volunlas.
quoniam a summo bono sunt, poenaliier lamen sen- Quicquid autem de divina volunlate inlclligimtis, de
liuntur ab eis, quibus judex justus raerito suae ju- praedestinatione quoque Dei omnino senlire dc-
slitiae torraenla praeparavif aeterna, ideoque mala (] bemus.
dicuntur, cum sint naluraliler bona. Hujus' ergo CAPITULUMIII.
raliocinationis connexione • conficitur, praedesti- De eo quod duas praedeslinationesratio non siniteSse.
nalionem in Deo secundum substantram csse, rela- I. Jam niiiic breviler omnia, qnae praedicta cfll-
tive autem fieri non posse *. legit ratiocinatio, repetamus. Primb igittir vera ratte
VI. Quapropler si unam l incommutahilem Dei suasit, divinam voluntatem summam, principalem,
essenliam, indivistfoilemque ejtts simplicitatem no- solamque esse causam omnium, quae Pater per ve-
mine sapientiae, ndmine scientiae, ceterisque nomi- rilatem suam fecil, ipsamquc vOtuntatem omnimodb
nibus, sicut virtotis, potesta-tfSyjrrstitiae, veritatif», cuncta neccssitate carcre, quae vel eam impelleref,
aeternitatis.operationis, smtrlrbrtsqirenon incongroe 8 vel ei hnpediret, sed ipsa est sua necessitas, toSsr
significamus : necessario sequitar- fifaedfestiuationis igititr est volunlas. Deinde quemadmodum rectis^
quoque vocabolb ejusdem ihst^psrrribriisessefltiae sime de Deosecundum subslanliam voliinlas dicittff,
naluram convenientissime insinuW). Deinde si im- sanissime praedestinatio piaedicatur. Quod potest
*
pium esi, duas essentias ifi Deff dflceri, vei Qttds probari argumento sapientiae et screrttiae veritatlS
sapientias, sciewtias, virlutesy eeteraque oitinia ", celerisque, quae subslantialiter tfe Deo praediCSi,i
quae de Deo dicunfur, geminarty vel tripfieari, vet ^ nullus ndetium dubitat. Proinde si onmis necessihii '
quacumque multrprici specie crflfniflaYijqtficUivftre divina iollitur voluntate, certissime Willfelur di^
duas in Deo praedestinatioties asserere ebnvrricftur, vina praedestinatibne. Non enim DeOaliud 6St ve"*fe>
reatu impietatis ligatur. Una est eiiim divlnaiprae- alitrd praedeslinare, quoniairi 6tri'm?!,, qubd fe8flf
deslinalio, sicut una esl divina operalio, divina praedeslinando voluit, et volendo praedestinavit J.
VARIAE LECTIOMS.
1 Siccod.,efom.M. * Cod. elimenlorum. ' Cod.conexiofie. * Sic cod.jprosi undtri,\M:}iumWtriii "S^ic.
8 Siccod.,
c.od.,M. iticongruis. ' Sic 9cod., omnia om. M. 6*Corr,, cod. et M. quae. ' Siccod., M. esse.
M. scientiae ef veritatis. Sic cod., M. tollitur.
NOTAE.
a Prudenlius animadvertit, praedestinalionem itt .o Falso dispulai. Quamvis crtim nemp nisi volendo,
Deo semper retalive dici. Esse, inquit, enim ad nihil aliquid praedestinet, lamen aliud est velle, aliud
tiitud referiur, praedestinare vcro uunquam nisi ad praeileslinare. Prudentius observat, ueZ/ead se tan-
atiquid aici polest. lum dki, praedestinari vero referri ad alia, ideoqie
h Psal.CX,2. non urium idemqueesse.
« Vv> CXiii, 3.
365 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. S66
Multiinodas etiam voces, quibus Dettm suum ralio- A i bealiluilo) aitersr vero, qtiae per omiria conlraria
nalis anima sigiiifieare appelit, umim atque idem m- est praedictae; ipsa enim e diverso rrorcsolum efficit,
nuere, hoc est, ipsam ineffabilem Crealoris essen- sed etram cogirtpeccatum; qaw* est nbn esse, deinde
liam, quamvis nominum quaedaiti relative dicanlur.' mortis inferifum, qtiem necessarid sequitur mi
Motus elenim huniaiii animi, quo principium sui seria : rpsae igrtor sibimet confradieunt. Si autem
repetil, gradatim ascendere nititurj ideoqae juxta divina naturaj summa omrilijm, qttae sitnt, causa1
niodos ascensionis 1 suae signa vocis invenit, quibus muliiplex, crrm sit simplexet nna> saluberrime cre-
ea, quae inlus intelligit, sensus secum conscenden- diiur, coiiseqtrenter necesse est, nullam in se ipsa
tium, vel conscendere volenlium, earitati obediens * controversiam recipere credatirr. Reliuquilur ergo,-
erudit. Deinde contexitur : si omnia, quae de Deo in Deo duas non esse praedestinatibnes, qnae inter
praedicantur, unum snnt, nihil autem et verius et se discordantia el efliciani, et fieri cogant. Nec
boneslius de Deo dicitur, quam praedeslinatio : nna eartim ulla fieri potest. QHombrloenim creditur in
esl igilur. Quam et errando separat, et blasphemafnfdo Dei natttra causa necessario afiqnid eogens, qni
nogat, alque pro eo duas a se ipso finxit,< quarum oinnia, qtrae fecit, bonilate voliiniatis, et vohuitate
nec una, nec allera stare nequil. Jure igitur penilus bonitatis suac fecil? cujus bonitas sua est volimtas,
non sunl,quia neque verae, neqne falsae sunt. Verae B 1 et voluntas sna esl bonilas.
quidem non sunl, quoniam omne, quod verilati con- III. Non est igitur illa praedeslinalio, quae cogat
tradicil, a veritate non est. Onure; quod a veritate inevitabili necessitate sua vitam, jtistiliam, beatitu-*
esl, verum esse necesse est; omne igitur, quod veri- dineni, nec illa, quae cogeret praedictorum bonoruin
tati contradicit, vertrm non esse necesse est, Duae contraria, videlicet mortem, peccatum, miseriam.
autem, G[otescalce], praedestinaiiones veritati con- Quae ralio enlhymemalis * argumenlo concltidilur,
tradicunt; verae igitur nort sunt. Falsae non sunt. quod semper est a conlrario. Cujus propositio • talis
Omne eniin falsum sub quadam similitudine vert est. Non el Deus summa essentia sit, et eorum
appetit esse, quod non esi. Cujus exemplum in lantum, quae ab eo sunt, causa non sil. Esl aulem
natura rerum est voeis iinago, quae a Graecis «SJJOJ-Deus sumtna essentia. Est igitur eorum tantum,
vocatur, umbraque corporum, in arte vero pieiura- quae ab eo sunt,- causa. Peccatum, niors, miseria a
rum figurae 3j eeteraque id gentfs. Similitudo Deo non stint. Eorum igitur catisa Deus non est.
eienim, sed nbn omin-s,falskalis causa esse vitfelur. Idem quoque syllogismus hoc modo conneciilur ".
Ac per hbc omne* qnouYsimilitudine aliqua veri Non el Deus eorum, quae sunl, causa srt, et eorum,
vacat, nonestfalsum. Praede^laTiatibHes, Gfotescaice},- quae nibil sunl, causa sil. Est autcm Deus eorum
nutlam veri similiitidinem ftabere convincuntur; C * causa, quaesunt. Igilur non est causa eorum, quae
falsae igitur non sunt. Sed quid sint, non invenio: non sunt. Peccalum, ejusque eflfectus,mors profecto,
nihii enim sunt: quis autent polesl invenire niliil ? cui adhaeret raiseria, non sunt. Eorura igilur nec
Fabulosae ergo repertae. Fabulosum namque est-, Deus, nec ejus praedeslinalio, quae est, quod ipse
quod necverum, nec verisimile, ut volatus Daedali, est, causa esse potest.
qui nunquam fuit, nec fieri poluit. IV. Sed quia, haerelice, jam de tua prima eon-
II. Est etiam aliud argumeutum, quod dicitur a5 gressiorte, qua duas praedestinationes et asserere
effectibus ad causam, quo conficitttr, duas prae- mendose coepisti incautus, el defeiidere conturaeliose
dcstinationes Dei nort esse. Cujus argumenli maxinia eudasli superbus, et modica ' convictus auctorilate
proposilioest: oinnium, quae sunt inler se coiiirariaj fugisli, et apertissinia veritale proslratus occubuisti,
necesse est eorum causas inter se fieri contrarias. occumbendo siluisti, silendo posleriora prioribus
Unam enim eanderrique catisam drversa inter se pejora exeogitasti, ut in te impiorum conviciuiu
contraria efficere raeio probibet. Quid aUlem.esl impleatur, quod scriplum est : Et erit novissimus
Colitrarium essentiae, rrisinon esse? Qnid vitae, nisi error pejor priore a—ut enim non le pigel negare, te
interire? Quid justitiaej nisi peccatum? Quid beati- praedicasse duas praedestinationes, qnod lamen
tndinis, nisi miseria? Sl ergo baec omhia inter se 0 dixisse a mullis convinceris, ita non te pudet iierum
contraria esse manifcstum est« sequitirr', eoruni proferre, uHam esse< sed duplam ; scribis enim in
quoque Catrsas inter se fleri conrrarias. N6n enim deliramentis confessionum, immo perfidiarum lua-
aut ab trtnt causa, aut duabus ejtrsdem generis nasci rrfmj tanquam Originemerroris tui defendere volens,
possant. Igitur, ut haereticus asserit, si dwae prae1- sententiam videlicet Isidori : <Gemina est praedesti-
destinatlones sint in Deo, quarum tiua, ut ait, non natio sive electorum ad requiem, sive reproborum ad
solum effibit, sed etiam violentia sUi cogit vitam, mortem »,^quamsicexponis : «non enim, ail, duae
quod est esse, deinde jusliliain, quam sequitur sunt,quianonsunt, sedgemina.idestbipertita»c—ut
VARIAE LECTIONES.
1 Siccod., M. assenlioms. * Cod. oboediens, sic ubique. 8 Sic cod., M. figura. * Cod. entimemalit.
• Sic Cod., M. exposiiio. * Cod. conecftlur, sic ubique. ' Corr., cod. «odtca.
NOTAE
« Matlh. XXYU, 64. « Cf. Confess. tnai. Gotescalci.
t Isidor, Senient, Iib. n, 6,
307 JOANNIS SCOTl Stf
quid, impudentissime '.debilis, enervatus,omni veri- jA cst, cum horum omnium causa sit, ita ormVnim
latis auxilio desertus, liles renovas, quibus conaris partium, quibus tolnm conficilur, cum omnis lolius
te a prima lua • illa impudenlia latenter subtrahere, auclor sit, compactione caret. Quali itaqtie impu-
lanquam lolerabilius sit, et minus veritati resisfat, dentia non dubitas pronuntiare praedeslinalionem
geminani, id est, bipeiiitam Dei praedestinationem quae Deus est, et carilalem bipertitas, addita expo-
praedicare, quam duas? Qtiain geminalionem, vel sitione, id est duplas? Proinde sicut nullus fidelium
bipeiiiiionem * exemplo caritatis probare conlendis. audet dicere gemintim, sive biperlitum, sive duplum
« Taleenim >, inquis,«esl, quoddicilurpraedeslinatio Deum, quia impium est, ita etiam praedeslinationcm
geniina, in eleclos videlicet ct reprobos bipertila, el caritalem geminare, vel duplicare, vel bipertiri
cum sil una, licel sil dupla, quale est, quod dicitur sacrilegum est. Quicquid enim de Deo credilur, ne-
caritas vel dilectio gemina, cum utique non sint cesse est de ejus quoque praedestinatione et caritale
duac, sed una, licet sit etiam propter Deum et credalur.
proximum dupla > a. VI. 0 aeterna caritas, quanta caecitate percussi
V. 0 quam vere de te diclum est: De locusla siinl, qui te duplam esse praedicant, cum inveniunt,
egredietur bruchus 4. De blasphemia tua in praede- praecones tuos prommiiare, le esse geminam, non
slinalionem egressa est blasphemia tua in caritatem, B valentes discernere intellectnali visione, quid inter-
ita ul prioris peccali poena sit sequens peccalura. sit inter te el praeceptum tui! Praeceptum tnum
Eandem itaque fidem videris habere de caritate, dominalrix polenlissima geminari dicilur, quoniam
quam profileris de praedeslinatione ; ulramque • ad le ipsain primo, quae Deus es, dirigilur , deindc
siquidem duplam asseris esse. Concedis, ni fallor, ad proximum, cum et lu diligeris in illo. Nihil enim
si non insanis, Deum esse carilatem, Scriplura per- amatttr in omnibus, nisi dileclio, quaetu es simplex,
hibenle, quae ait: Deus est caritash. Non negare au- individua, incommutabilisque substanlia, el nihil
sus cs, praadestinalionem Deuni esse, quod patenter perfecte diligit, nisi tu, vinculum insolubile, quo
in confessionibustuis professus es. Deo enim prae- continenlur omnia. Tu ilaque diligis, lu diligeris;
destinationem suam coaeternam esse scripsisli; at- ideoque praeceptum luum geminum dicilur. Partim
que iilinam veritatem consuleres in ceteris, quae siquidem jubes, ut ntilla interposita natura diligaris
dixisli de praedestinatione, sicut in ejus Deo 6 coae- in temetipsa ,l, partim inlerposila creaia nalura di-
ternitate. Convenit itaque inter nos de caiitate et ligaris in proximo. Nunquid propler hoc, individua
dc praedeslinatione in eo, quod et caritas Deus, et unitas, debemus te credere esse geminam ? Nunquid
praedeslinalio Deus, et unus Deus, una essenlia di- nosler ainor mulliplicabHur secundumnuinerum re-
vina, aeterna, incommutabilis. Proinde si caritas et C rum, quas amamus? Nonne eodem amore diligimus
piaedesiinatioessenlialiler de Deopraedicantur; es- omnia, quae diligimus, cum unus atque idem amor
scntia autem divina nullo Catholico dubitante unitas non aequaliter omnibus distribuilur, aliis quippe
cst, sutnnia el vera caritas: ilaque et praedeslina- plus, aliis minus accommodatur, ipso lamen in se
tiounitas cst'. Quae, si una, et sola esl incomrnu- ipso sine augmenlo, sine delrimenlo slalus sui ma-
labilis, numero carere necesse esl, cum ab ea sint iicnte. Non eniin alio amore jubemur diligere
omnes niimeri; quod, si commuiabilitate • careat, Deum, et alio diligere proximum; neque parle una
lnulliplicari non potest. Primus mulliplex est du- unius amoris praecipimur adhaerere Creatori, parte
plus; dupla igilur non est unilas, quae esl divina altera adhaerere creaturae : sed uno eodemque loto
substantia. Praedeslinatio essentialiter de Deo prae- et Deum et proximum debemus amplecti. Praece-
tlicari nou csl dubium. Essenlia atilem unitas. Prae- plum igitur caritatis estgeminum, non ipsa caritas ,
deslinalio igilur unitas. Unitas dupla non est. Prae- et ideo geminum, quia talis differentia esl in prae-
deslinatio itaquc dupla non est. Ac per hoc nec ge- cepto, ut Deus diligatur propter semelipsum, proxi-
mina. Quomodo enim sit geminatio, ubi non sil nu- mus vero non propler semetipsum, sed propter
merus et pluralitas? Divina uniiasnumcrosa caret n Deuro. Carilas igilur in omnibus Deum, id esl, se
phiralilatc. Carcligiltir duplicitale. Similis ralio de ipsam diligit, et in ea nulla geminatio est, ac per
biperliiione '. Si praedeslinatio de unitate divinae hoc nulla duplicatio.
substanliae rectissime praedicatur, et omnis vera VII. Confectum est itaque argumento caritatis,
imitas parlium sil expers, praedeslinatio itaque bi- quid accipere debemus de geminatione praedeslina-
pcrlila 10non est, quia partibus composita non est. lionis, quae simililer in semetipsa nec gemina, nec
Sicut cnim divina natura generum, eorumque forma- bipertita, nec dupla est, quamvis videatur aliqua
rum, differentiarum, numerorum quoque capax non differenlia in efleclibus ejus secundum rationes rai-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic cod., M. imprudemissme. ' Sic cod., fua om. M. * Sic cod. 4 Cod. brttcus. " Cod.
utranque, sic ubique. * Sic cod., Deoom. M. ' Conj., cod. praedestinaliounitas sunt, M. p. u. sif. 8 Conj.,
cod. in conimuiubitilaie ' Sic cod., M. bipertione. 10Sic fercubique cod. biperliia, raro biparlita. " Sie
cod., M.ilem el ipsa.
NOTAE.
« Confcssio Golescalci I. i» Joan. IV, 16.
369 UBEU DE PUAEDESTINATIONE. 370
sericordiae atque jtislitiae. Una siquidem eademque A t tabili' aeterna praedeslinalione divinae volunlalis
praeilestinalione sua Deus justus et misericors, po- omnipolentissiniac, quae nunquam nusquamque fal-
tens in omnibus, de massa huinani generis, origina- lilur, tractari. Sed de proprielate illitis haercsis,
liter in cunctis, exceplo Cbristo, vitiata, quosdam quac cam laceral, prius dicendum. Haec igitttr bae-
elegil, quihus dalurus fuerat, quod a semelipsis non resis Gotescalcana, si tali nomine polesl vocari, in-
habituri, id esl, dona sua, quibtis essent vicluri; ter dttas alias haereses, sibi invicem adversantcs,
quosdam reUquit ', qui a semetipsis invenluri pec- medietatisloco conslitula est, inler illam plane, quae
cata sua, quibus essenl periluri. lllis dedit, unde. dicilur Petagiana, el illam, quae ei repugnat; qua-
bealiludo essel futura, istis non dedit, sed permisit, rum ttna dono divinae graliae derogal, altera liber-
unde miseria eoruin poenas passttra *. Illis non illi, tatem arbitrii condemnat. Pelagiana siquidem secta
sed ipse praeparavit vitam, islis non ipse, sed ipsi libeiiatem arbilrii rationalis naturaein tantnmcom-
praeparaverunt morlem. lllis illitts misciicors boni- mendat, ut sine dono gratiae ad perficiendam homi-
las causa fuil regnandi, islis sua propiia superbia nis justitiam sufticial. Ejus vero secta contraria gra-
causa fuit et effeclus cruciandi. Celera quoque tuitac graliae doniiniconfirmal, ut eosolo iu homine
exempla, quaead complicandam absurdissime prae- operanle, omni conatti liberi arbilrii conlemplo,
destinalionem cumulas, phis dementiae tttae sunt B omnis fidelis fastigium jusliliae contingal. Una igi-
indicia, quam erroris lui. Dic, quaeso *, qua ratione tur, ut dictum cst, donum graliae contemnil, allera
sumpsisti argumenium ab opere Dei bipeiiito ad donum liberlalis arbilrii; ambae impietatc pares,
suadcndam praedestinalionis el caritatis duplicem secta vero dispares. Haec autem, de qua nunc agi-
complicalionem, cum opus Dei sit numerositm, quia tur, sic est in mcdio inter utrasqtie praedictas tan-
crealum est, praedestinatio vero et caritas, sicttt quam exlremitales inier se contrarias conjuncta, ut
pluralitale, ila eliam numerosital.e carent? Nunquid ipsis partim consenliat, parlim contradicat, pro-
quia opus divinum, id est universitas creaturarum, priumque tibi vindicet 8, quod ipsas non habere
verbi gralia in duas quasi principales species divi- contendat. Dum enini omniuin virliitum, quibus
ditur, spiritualem videlicel et corporalem, proptcrea pervenitur ad bcatitudincm, omniumque viliorum,
cogemur praedeslinationem, qua Deus opera stia quibtis praecipitalur ad miscriam, in pracdestiuatio-
fnlura disposttit, duplicare? Quod si coginiur, ne- nibus divinis, ut ipsa fingil, necessarias ineilabiles-
cessario cl quadruplam credere compeliemur, qtto- que causas conatur conslituere, quid aliud videtur
niam Augtistinusin opusculis suis : < Opera divina», suadcre, nisi Dei dona, hoc est, liberum volunlatis
inquit, « quae secula creavit ct gubernat, qttadri- arbitrimn, el gratiae auxilium destruere, qttibus
formi ralione dislinguitur ». Yiiius quoque com- ^ duobus profecto pleniludojusliliaehominis et incboa-
mnnis, qua omnis anima sapiens formalur, quadiu- lur, etperficitur
4
plicahitur, quoniam in qualluor virtutes habilus II. Haec igilur nova secta Pclagianae consentil in
animi de ipsa exprimilur. Quasi unitas dum sil om- eo.quod donum gratiae graluilae nibil hotnini pro-
nium specierum pariiumque expers, ab ea tamen desse asseritad faciendam justiliam, sedsolam prae-
omnis species, omnesque partes non oriantur ! Aut destinationis iiecessilatem ; ab ea vero dissentil eo,
tanquam de impressione unius anuli • nrulta vesti- quod vires liberi arbitrii penilus evacuavit, ncque
gia in cera fieri nonpossint! Quid est, quod dixisti ad bene facere, neque ad mala commitlere ' praeva-
de niiindo quadriperlito? 0 plumbeum pugionem ! lere, omnia haec in necessilate praedestinalionis
An f.irte aestimas, praedeslinationem diiabus con- impudenlissime10ponendo.Asl in eo, quod appelitum
slare parlibus, quemadmodummuiidiisqualluorele- liberi arbilrii Iaborat auferre, adversantibus Pela-
mentis componilur. 6, cum sit unus ? Simili modo gianae ll videtur consentire, cui ilernm rcstillat,
degemina arbore quid deliras?An forte pulasprae- dum dona divinae graliae nihil homini prolicere
deslinationis simplicitalem comparandam esse ra- commendat. Neque enini dona sunl, quae non volun-
mis arborum ? Inter illa, ul video, dotia, quae tibi late, sed necessiiatefiunt, cumomnibus sapientibus
praeparari jubes, jam involulus suffocaris. Merilo et insipientibus notissimum sit, omnia, quae donan-
quippe in oleo alque pice ardere debtiisti, qui et lu- tur, et voluntale donanlis largiri, el voluntate acci-
men carilatis, el rayslerium praedestinalionis pcr- pientis percipi. Proprium vero hujus haereseos, quo
pcram docere non timuisti ». ipsae, inter quas medielalis loco ponitur, carere
CAPITULUMIV. probaniur. Pelagiana enim vires liberi arbilrii sine
adjulorio divinae gratiae, ejus vero adversans donum
De una, vera, solaque Dei praedeslinalione. solummodo gratiae absque liberi arbilrii nisu ad
I. Restat itaque, de una, vera, solaque incommu-- jusliliam perpetrandam sufiicere arbitratur. Sed ea-
VARIAE LECTIONES.
1 Cod. reliquid. ' Cod. pasura. ' Cod. quesso. ">Cod. qualtuor. * Sic cod., M. annuli. • Cod.coil-
ponitur, sic ubique. ' Cod. incontmotabili,sic fere ubique. 8 Cod. uendicet. ' Cod. comillere. " Cod.
inpttdentissime,sic semper. " Cod. pelaginae.
NOTAE.
8 De qiiaituor doliis cf. Confess. prolixior. Gotesc.
 371 JOANNISSCOTI 37*
rum nulla praesumpsit dicere, praedeslinalionis ne- A libero conlendit arbilrio, altera gratiae; haee' vero
cessitalem hominesaul ab bene vivendum juste, aut elliberuniarbitrium simul, etgraliae miinusdestruere
ad male vivendum impie retorquero. ReUiiquiturer- molilur, ac per haec consequenter elmundi salulem,
goipsa vana praedeslinaiionis necessitas hujtis lerliae et judicium. Iiuic ergo resislilur tati modo. Qui non
baeresis proprielas. potesl videre, immoqui non vull fateri, nullam in
III. Sed haec omniavenenosa diabolicaeimpielalis evilabilem compellenlemve necessitalem inesse di-
jacula munitis inexpugnabilis fidei propugnaculis fa- vinae praedeslinalioni, quae vel eam cogat, ulaliquid
cillime repellunlur. llla igitur rationis specie, qtiae in creatura sua faciat, neque eam ipsam esse cau-
dicitur «TtoSsixTw», utamur, primum adversus eos, sam necessariam, quae violenter urgeat ralionalent
qui vel negant, vel dubilant, graliam Dei esse, et vitani, ut vel pie vivendo Deo suo adbaereal, vel im-
ad mundi salutem praevalere; non quod nostrum pie Deum suum deserat, videat liberum voluntatis
propositum sit, debellare Pelagianos, aut eorum ex arbilriiiinci muncra gratiae. Non enim simulpossunt
adversa parte, pari tamen malilia conlrarios, quod esse, ut el liberum arbilrium gratiaeque donum sint
salis a sanctis Patribus esl actum, sed quod hujus simul elnecessitaspraedesiinalionls.Quomodoquippe
haeresis, de qua minc agitur, sit depulsio ipsarum possunt * fieri in uno et cansa necessaria cogens, et
duarum refulatio- Ex eis enim manare non diibium B voluntaria efliciens? Non enim lociim habet aul gra-
cst. Qui ergo non possunt videre Dei gratiam, videant liae, aul voluntatis libertas, ubi est naturae inimnta*
mundi saluiem. Non enitn simul possunt esse, salus bilis captiviias. Simul auiem fieri possunt, ut el li-
inundi est, et gratia Dei non est. Si enim gratia Dei berum arbitriumcum dono gratiaesint.el praedesli-
mundtis non liberarelur, qtiomodo salus ejtis seque- nationis necessilas non sit; aufcii cniin plane liber-
relur? Simul autem esse possunt et salus mundi, et las captivitatcm. Si ergo , ubi libcrlas arbilrii
gratia Dei. Si igiturest salus mundi, neccssario erit cum dono gratiae sunl, ibi praedestinationis ne-
gralia Dei. Firmissime atilem tcnemus, salutem cessitas esse non polest, conversim ssquilur, ubi
mundi venisse. Certissime igilur teneamus, gratiam praedeslinalionis necessilas esl, ibi nec liberum
Dei illuxisse. Audiant Apostolum dicetttcm : Illuxit arbitriiim.necgraliae potest esse donum. Reclissime
enhn gratia Dei «. Deinde his, qui liberum volunla- autem credimus, et lucidissime senlimus, el liberum
lis bumanae arbilrium velpenilus negant, vel de eo arbilrium, et graliae donttm in homine posse csse.
dubilant, eodem modoest respondcndum. Si libertim Firmissime igilurintelligamus.necessitudinem prac-
arbitrium credere non poterilis, judieium mundifu- desliuationis in homine non posse esse. Omiii nam-
turum esse non credifiS. Si atiiem judicium mundi que homini libertas dala est propriae voluntalis ge-
non potcstis negare, cogemini liberum arbitrium fa- neraliter, sed non irt omnibus, sed tanlum in prae-
teri. Ncn enim et judicium nmndi futurum est, et deslinaiis donograliaepraeparatur, adjuvalur, cuslo-
liberum arbitrium non est. Haec quippe simtil fleri ditur, flnilur, coronatur. In nullo autem generaliter
non possunt. Nam qua justitia futurum est judicium, divina praedeslinatione urgetur ; captivatur, sed
si non est liberum arbilrium ? Simul vero fteri pos- peccato et originali et proprio impedilur, occttlto,
sunl, et liberum nrbitrium est, eljudicium futuruin. justo lamen Dei judicio.
Si ergo raundi judicitim est futurum, necessario erit V. Proinde, ut ad veram praedeslinationem red-
liberum volunlalis arbitrium. Futurum autem de eamuss, duce ipsa firmissime credimus, apertissime-
mundo justum judicium impium est negare. Liberum que videmus, eam esse unam solalniqoesnbstantia-
ergo arbitrium homini a Deo datum imprum est non lem. Deus est enim verus^ vera1 Dei praedestinatio',
credere. Conclusum est igitur, et liberum hominis quac antequam omnia fierent, qwafeab ipsa,<et >per
esse arbitrium; et graliae donum, ex eo quod con- ipsam, et in ipsa facta suiit, in meiWtfraet nuinero
cessum est, el salutenr mnndi vertisse, et judiciiim el pontlere faciendir praevitlit, ee fiirihira dlsposurt-
csse futurum. Via igitur regia g-radiendum, nec ad Esl enirii omnirrni crealufarbm CstuSs'voWfitaria4,e*t
dexleram, nec ad sinistram divertendum, hoc est, D voliintas fcausativa. IlfierqUrfsril^rmlalehTfereaturaiTi
ne sic defendatur liberum arbilrium, ut ei bona cO/ididil * dd se intelilgendahr, lit stimmd siii bofifJi
opera sine Dei gfalia tribuantur, nec sic defendatur fioc est, contemplatione' cfeafritis' sifrre frui ptostjeif;
gratia, ut quasi de ills seciiri rrtala dpera diligantur. largiens ei suttm donum, id qfrideib stfae VoltmtatfS
IV. Huicverolertiaehaeresi, quamperversa Gote- liberumarbitrium, uleo riirmeTbbenetitehdo,hocesfj
scalci cogitalio inspiranle diabolo addidit, respon- Creatoris sui praecepto pie hwraHiterque obediendo,
denduro. Mira siquidem diaboliea Subtllitate [exj' juste atque beate semper viveret. Si vero eodem
duabuspraedictishaeresibris manare non estdubium, munere male uterelur, quod est suramuni boniiro,
dum earnm videatur partim esse negativa, partim Creatorem Videllfcetshiim rfeserfere',Cbt^rtflirii^imis-
confessiva '. Illarum namque, ut dictum est, una que bonis voluntale perversa inhaerere, debila mi-
YARIAELECTIONES. tt
ltx ora. cod., add. M. " Cod. con fe sina. ' M. kie. * Cod. M. potsinl. » Sie
Corr. cod. possinf,
Coo., M. redeam. * Sic cod., M. edidif.
NOTAE.
« Til. II, 11.
 373 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 374
feria poenalilersequerelur. Juslissime quippe deser-• A postpeccans nonpolest, si velit, sigratia nonjuverit.
lorem copiosissimae pulcherrimaeque beatitudiniss "VII.Hinc Augustinus inlibro de dono perseveran-
"•
sequilur egeslas turpissimae voluntatis. Ars igiturf liae : « Si ergo alia documenla non essenl, haec
ipsa, per quam facta sunt omnia, quae est suiiima 1 doininica oratio nobis ad causam gratiae, quam de-
incommutabilisque * Dei sapientia, ita rationalem1 fcndimns, sola sufficeret, quia oihil riobis reliquit,
creaturam faciendam csse praedestinando disposuit, in qiio lanquam in nostro gioriemur. Siquidem ut
ut ei liutlam necessitalem imponerel, quae etiam1 noii discedamus a Deo, nou ostendit dandum esse
noleulein Deo stio servire inevitabili violenlia ur- nisi a Deo, cum poscendum ostendit a Deo. Qui
geret, vel volentem ei adhaerere cogeret descrere. enim non infertur 8 in temptationem, non discedit
In uno nempe videretur condilne rationis caplivilas,, a Dco. Non esl lioc omnino in viribus liberi arbilrii,
in altero conditoris iniquitas. Eo enim modojtistis- quales iiunc sunl. Fiierat in bomine, anteqtiam ca-
simo henigiiissiinoquc pulcliriludinis totius univer- dercl. Quae tamenlibertasvoluritatis in illiusprimae
silatis consuluit nalurae, quam ad imaginem el si- comliliouis praeslantia quanlum valuerit, apparuif
militudinem suam creavil, tit sibi volunlale, noni in angclis, qiii diabolo cum suis cadente in verilate
iiec.essilale serviret, rectissimo qtiidem divinae sa- sleterunt, et ad securitatem perpetuam non cadendi,
pienliae moderamine. Non enini aliter debuit fierii R in qua nunc eos esse certissimi surrius, pervenire
rationalis vita, nisi voluntaria, cumabea volunlate,, iiieriicrunt. Post casum autem hominis non nisi ad
quaeestcausa omnium, creata sit ad imaginem et' gratiamsuam Deus voluitpertinere, uf homo accedat
similitudinem sui. Aut quomodo eam divinavolun- ad cum, neque nisi adgraliamsuam voluil perlinere,
tas, sunima videlicet universilatis ratio, quae millai ulhomonon reccdalabeo.Hancgraliam posuitinillo,
necessitale slringitur, quoniam sua liberrima poten- in quosorlcm conseculisumus, praedeslinali secun-
tia politur, iinaginem sui similemfaceret, si non ejus> dum proposituin ejus, qui universa operaturb i. Quo-
substantiam crearel voluntalem liberam rationa- modoergo debemusinlelligere.quod sanclus Attgnsti-
lcm? nusinlibroEnchiridionMoquensail:«Liberoarhilrio
VI. Hoc apertissimo probatur' argumento, quodI malc ulens bomo et seperdidit et ipsum «>, nisiforte
sumitur ex ptimi hominis peccato. Qtiamvis enimi credcndura cst, hoc eum docere voluisse, non til his
bcalam vitam peccando perdidit, subslantiam suami vcrbis accipiamus, primum Adam substantiam suam
non amisit, quae est esse, velle, scire. Est enim, et perdidisse, quod non poluit, sed eam in inferius mu-
vtilt, et scit, vult se esse et scire, scit se esse et: tavit, quod potuit. Melior quippe fuerat humana
velle. Quid ergo primushomo habuitantc peccatum, natura tunc, dum haberet velle et posse, uiiiim
quod perdidil post peccatum ? Non enim adbuc ha- C quidcm substantia, alterum vero gralia, quam nunc,
bebat vitam bealam, quae ei tribuenda fuerat, si cum babct solum velle sine posse, id est, naluram
praeceptuin servaret. Si dixerimus liberain volunta- dono desertam.
lem, perdidil igitur suam naturam. Si autem ratio VIII. Ilinc Dominus in Evangelio suis ail discipu-
edoccla, nullam naluram posse pcrire, prohibemur lis : Sine me nihil potestis facere*. Non diiil, nihil
dicere, liberam voluntatem perdidisse, quae sine potcslis velle. Et Apostblus :Ve//e itdjaeet milti, per-
dubio subsiantialis est. Non enim in bomine creavit ficere auient non e. Item, qttod ait idem Apostolus :
Deusvoliinlalem captivam,sed libcrara, quae libetias iVonvolentis, neque currentis, sed Dei est miseren-
post peccatuni remansit. Nulla enim anima pecca- tis f. Non aliter intelligilur, nisi d^irrnsit volens el
irix est, quae non velit beatitudinem, et vclit mise- currens. Natuialiler eniiri haec dub insita sunt lro-
riam. Quid ergo plus habuil antc peccatum? Ante- mini : siquidem vult, ttnde est volens; et appetit
quam enim perpetraret peecattim, voluit peccare, beatitudinem, uiide est currens. Non tamen volenlis,'
noltiit autem raiser fieri. Quis vero audet dicere, no- ncque curreiitis, bona opefa vel inchoafe, vel agere'?
luisseeum se beaium fieri, ctim adlmc in natura per vel perficere; hoc enim est miserentis Dei donum.'
eum corrttpta bealitudinis appetitus remaneat? An Sicut enim homo in dcnsissimis tenebris pbsiluS,'
forle liberae voluntatis vigbrem polestatemque, qua "' habens sensum videndi quidera, riibil videt; qoiat
solapoluil custodircpraeceptum, sivellet, peccando nihil polest videre , aniequam extrinsfccuSveniat
perdidit ? Ac per hoc vigor et potestas liberi arbi- lux, quam etiam adhuc clausis oeulis Seniit, apertfs'
triinon erat in primo homineex subslantia, sed ex veto ct eam, et in ea cuncla circumposila conspi-
Creatoris gratia, qUod niagnum munus amisit rnale cit : sic volunlas hominis, qtiamdiu origirtalis pec-
utens libero voluntatis arbitrio. Noluit enim facere cati, propriorumqtte umbra tegilrff•, ipsius caliginro
quod poluit, hoc est, mandatum custodire, quod impeditur. Durii aulem lux dlvinae misericoidiati il-
VARIAELECTIONES.
1 Cod. aegestas. ' Cod. ' Cod. * Cod. enceiridon. * Cod. leligitur.
incommotabilisque. infert.
NOTAE.
« Prudentius ad isla animadvertit, rationales qui- c Aiigustin. Enchiridion c. 30.
dem creaturas in totum non posse perire, irralionales i Joan. XV, 5.
verovosse. » Rom. VII, 18.
* Auguslin. de dono persever. c. 7. * Uom.
IX, 16.
375 JOANNISSCOTI 376
luxerit, non solum noclem peccatorum omnium, j\Vquae fecisii, meminisli, nec tamen, quae mcminisli,
corumquc realum deslruit , sed cliam obtutuni oninia fecisti, ita Deus omnia, quorum ipse auclor
infirmae voltintalis sanando aperit, el ad se conlem- cst, praescit, ncclamen omnium, quae praescit, ipse
plandum bonis operibus purgando idoneam facit. Scd auctor est. Quonim autem non est malus ' auctor,
jam lempus est ad propositum redire. jusius esl ulior. Hinc ergo jam intellige, qua jttslilia
Detis peccata pttniat, quia, quaenovil futura, non
CAPITULUMV. facil. Nam si propterea non debet relribiierc suppli-
De eo quod praescienlia et praedeslinationeDet nemo cium peccanlibus, quia praevidet peccaturos, nCC
comptllilur, seu beneseu male facere. recte facientibus debet praemia retribuere, quia et
I. Quaecum ita sinl, ordo rerum, quas cxequen- recle facturos nihilominuspraevidet, immoverofatea-
das esse pracsenlis causae flagitat titilitas, consc- mur, et ad praescientiam ejtis pertinere, ne quid
quenter poslulat, ul, quoniam malorum omnium, eum lateal futurorum, ct ad justiiiam, ut peccalum,
qiiorum Deus auctor non csl, cjus qtioquc necessa- quia volunlate commitliliir, ila judicio ejus impiine
rio effectivam causam non esse praedestinationem, nonfiat, sicutpracscienlia non cogiturfieri « ». Quae
apertc ralionis regulis, nt opinor , confeclum , ex cum ila se habeant, (anliim abcst a vcro, quod
pracscicnlia Dei firmissima sumamus argumenta, ea l" Crealori dcputanda existimanlur peccata creaturae,
scilicet monslraturi primo : quemadmodumprae- quamvisnecesse esl fiant.qiiaeipsefulura praescivit,
scientia Dei pcccala, quae praescit, fieri non cogit, ut, cum lu dixeris, non te inveuire, quomodo non ei
ila ejus praedcstinalio peccata, quae niinquam prae- depulelur, quicquid in ejus crealura fieri nccesse
deslinat, fieri non cfficit. Si cnim pracscientia non est, ego conlra non inveniam modtim, neqtie inve-
omnia, quaepraescivil, fecil, quopacto praedcslinatio iiiri posse, atque omnino non esse confirmcm, quo
omnia, quae non praedeslinavit, eflicit? Praescicn- ci dcpuiclur, quicquid in cjus crcatura ila ficri ne-
lia sua Deus malefacta hominum ftitura pracvi- ccssc est, ut voluntate peccantium fiat. Omnino igi-
dil, non tamen corum est faclor; praedcslinaiione tur non invcnio, nec inveniri posse, et prorsus non
sua malefacta hominum futura credilur non prae- esse confirino, quomodo tribuantur peccala noslra
tlcstinasse , quomodo ergo pulalur facere? Quid Creatori noslro Dco, quando et in ipsis eiim lauda-
enim? Nunquid demenlis est dicere, id, quod Deus bilem invcuio, non solura quod ea punit, sed eliam
praescil el non facit, praedeslinationcsua fieri, cum quod tunc fiunt, cum ab ejus veritale recedi-
illud non praedeslinat? Si igilurel aucloritate credi- tur*.
tur ct ralione videlur Deus omnia peccata prae- III. Quocirca firmissime fatendum est, simul fieri
sciisse , non fecisse — qtiomodo enim polest esse "' non posse, peccalorum, quae Deus in crealura sua
peccaiorum factor, qui esl eorum et destruclor et permttlil, praescientiam ejus, quaea praescivit, cau-
tiltor? — nullum atitem peccatum praedeslinavit: sam " non esse, praedestinalionem vero cjus, quae
qua impudenli stultiiia, iinmo neqttitia aeslimalur ea non praedeslinavit, causam esse. Quicqnid ati-
praedeslinatione suacogere, ut sint, quae non prae- lem de peccato vel generali, vel speciali conficilur,
destinavit, cum eadcm praescienlia sua fieri non necesse esl de ejus quoque poena senliatur. Poena
cogit, sed permittil? peccali mors est. Quicquid ergo de peccato diciiur,
II. Deinde, si auctorilasquaeritur, quaeDeum om- necesse esl de morte dicatur. Non dico de omni
nium malorum, quaeabeo non snnl, esse praescium, morte, sed tantum de illa, quae sequilnr peccatum.
causam vero eorum efTicientem ndslruat non esse, Dicimus enim, morimur peccato, id est, merilo pec-
unius Patris Augustini dicta sufficiiinl ex libro terlio cali morirour. i*lemmoriniur peccato diciinus, dum
de libero arbitrio : < Nisi fallor, non conlimio lu libcrati a peccato jusliliae vivimus. Si ergo omnis
peccare cogeres, quem peccaluriim esse praescires, peccati causa nec in praescientia Dei, nec in cjus
neque ipsa praescienlia tua peccare enm cogeret, praedeslinalione sit constituta 6, evidentissimeomnis
quamvissine dubio peccalurus esset. Non enim ali-, U morlis, quae sequitur peccalum, sicut in Dei prae-
ter id fulurum esse praescires. Sicut itaque non sibi scientia causa non est, in ejus similiter praedestina-
adversantur haec duo.ut lu praescientia lua noveris, , lione non esse certissimum est. Quamvis sancti au-
quod alius' sua volunlate facturus est, ita Deus ne- clores modo quodam abusivae loculionis soleant
minem ad peccandum ' cogens, praevjdel taraen dicere praedeslinalos ad mortem, vel interilum, vel
eos, qui propria voluntate pcccabunt. Cur ergo non poenam, dc quo poslea, prout Dominus aperuerit,
vindicel juslus, quae fieri non cogit praescius. Sicut dicemus.
enim tu memoria tua non cogis facta esse, quae IV. Nunc interim considerare debemus, ulrum,
praeterierunl, sic Deus praescicniia sua non cogit sicut Deusnec praescienlia,necpraedestinationesua
facienda, quae futura [sunl] ". Et sictitlti quaedam, neminem compellit peccare, ita neminem compcllat
VARIAELECTIONES.
1 al. ad peccalnm. ' snni om. cod., add. M. ' al. malut om. 4 Corr. M., cod. recedit. * Corr. M.,
cod. cuttsa. * Sic cod., pro sif constitula M. sic esl fulura.
NOTAE.
» Ang. de libcro arbitrio III, 4.
577 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 378
pie viverc a. Ubi intendcndum est, millius voluntaiis A . Quae perversa opinio refellitur facile consulta ra-
esse veram libertatem, si aliqtta causa eam coegerit. lione. Intcrrogandi quidem sunt : Vos aulem, qui
Igilur si humanam volunlalem aliqua causa praece- peccatorumvestrorum auctoiilateinCreatori omiiium
dit, quae eam invitam extorqueat ad bona malave referre non pertimescitis, cur peccare timetis? An
vel cogitanda, vel agenda, sequilur, non esse eam qtiia mortem non vultis? Nunquid Deus injuslus est,
vere liberam, sed penitus eam non esse b. Ubi enim qtiod absit, quando peccala punit, quorum occasio-
estcausa quaecorapellit,ibinoneslnalura qnaevelit. nem dcdit? Non est igitur liberum arbilrium pecca-
Alqtti humana nalura non solum voluntas est, sed torum causa, cum sit Dei donum.
ti libera; nec ejus Iibertas falsa, sed vera est, quam- VII. Ilem interrogandi : Cur mori limetis? An
vis ipsalibertas post peccatum in tantiim vitiata sit, quia vivere vtillis ? Oh hoc enim maxime mors ti-
ut poena ejus impediatur, ne aut recte vivere velit, menda, qttod vitam auferat sive corporis, sive ani-
aut si velit, non possit. De qua miseria liberalur, ut mae, seu utriusque. Si autem vivere vultis, dicile,
ail Apostolus,gratia Dei per Jesum Christum c, ma- utrum beale, an misere? Nullus est, qui vitam mise-
nenle lamen adhuc natnrali libeiiale, quae intelligi- ram velit, quandoquidem niillus est, qui vitam bea-
lur beatitudinis appetitu, qui ei naturaliter insi- tam non appetat. Quae tamen nulla est, si vel coacla
lus est. B voluntaie adquirilur, vel sine libertate possidealur.
V. Non crgo ullo modo concedendura, aliquam Aut: SiDeusliberumarbitrium homini non dedisset,
causam compulsaiivam, sive bonam, sive malam, quo beatiludinem desiderarcl, purgaretque se bonis
praecedere voluntatem hominis, seu alterius ratio- operibus, quibus eam merito relribuerel? Quomodo
naiis naturae, ne ab eameritum suae libertatis aufe- juste eum beatae viiae gloria coronaret, qui sibi suu
ratur, sive bonum, si bene vixerit cooperante divina propria voluntate servire non posset ?
gratia, sive malum, si male vixerit suo motu irra- VUI. Si vero dixeritis, cur Deus homini tale libe-
tionabili perversoque. Proinde nulla causa constrin- rum arbitrium non dedit, cum potuit, quo non nisi
git bominem, seu bene, seu male vivere. Non enim pie justeque vivere vellet, nee aliler velle posset,
Dcus oninium bonorum causa esl necessaria, sicut impie vero injusteque vivere nec vellet, nec posset,
ignis ardendi, sol calefaciendi, illuminandi, aut co- continuo vobis respondehilur : Si Deus in homine
activa, -ut sensus dormiendi, silis bibendi, sed est lalem voluntatem condidisset, quae non onmiraodo
volunlaria, ut sapientia sapientis, visus videnlis, movere se posset, sive recte, sive perverse, non
ralio ratiocinanlis, simililer. Sed e contrario, cum omnimodolibera esset, sed esset ex parte libera, ex
sit omnium malorum causa perversus motus ratio- partc non libera; libera quidem juste, non autcin
nalis substantiae libero voluntalis suaearbitrio male C libera injuste vivere. Si ergo esset aliqua ex parte
ulentis, ea tamen non est necessaria, ut peccatum necessilas, non esset perfecta libertas. Aut quonio.lo
urortis, mors miseriae, nec coactiva, utpassio dolo- de eadem voltintale posset simul dici, libera esl,
ris, dolor tristitiae, sed est voluntaria, ul libido ava- libera non est; haec enim conlradiclorie dicunjur,
ritiae, avaritia fraudis. quia simul fieri non possunt. Si eiiim verum cst,
VI. In quo loco respondendumest his, qui nolen- libera est, falsum est, libera non est; si autein ve-
tes, immo spernentes sua peccata corrigere, sed que- rum est, libera non est, falsum est, libera est. Ac
rentes* dedivinaoperatione,procaciterdiceresolent: per hoc liberum arbitrium nullo modo staret, si in
cur Deus dedit homini liberum arbilrium, quo solo aliquo claudicaret. Si dixerilis: Quid homiui nocc-
pcccare convincitur? Nonne mclius erat, si eum ita ret, si liberum suum arbitrium parte aliqua cland »
faceret, ulpeccare non posset? Quod etiain conan- caret, id esl, eomale uli non posset, lanlum ut eo
lur falsissimo paralogismo concludere, proponcn- bcne utendo ad vilam perveniret aeternam? melius
tes : Si liberura arhitrium donum Dei esi; omne au- est enim, beate vivere, quam plenam voluntaiis
tem donum bonum est; omne bonum non nocet; libertatem habere: miranda cstveslra coecitas atque
liberum e jgitur arbilriura non nocet. Quomodo n potius miseranda. An nescitis, quid sil justitia? IIt>
autcm non noceat liberum arbilrium, quando eo que nescitis. Si enim scirelis cerlissime, cerlissiine
peccamus? Aut quomodo videtttr esse Dei donum tacerelis. Audite ergo, quid sit juslilia. Ila naniquc
peccandi occasio? Deus autem nullam mortis occa- dcfinitur. Juslitia est sua cuique tribuere. Si crgo
sionem dare debuil. Oportuerat quippe Deum facere juslitiam Dei nemo potest auferre, sinite • conlra
hominem, qui non peccaret, quia potuit lalera fa- eam lalrare. Quomodoquippe Deus judex justus co-
cere. Meliusest enim non esse, quam misere esse. ronam vilae dat homini, nisi pie sibi servienti? Qui?
VARIAELECTIONES.
1 Conj.,cod. querentur. * Sic cod., M. ef^liberum. ' Sic cod., M. desinite.
NOTAE.
» Deus reapse neminem compellit ad peceandum, I>Probe, quaeso, animadvertas, voiuntatem re-
sed ad bene vivendum multis corrcplionum generi- vera praecedi diversis cansis medentis et mi erentis
bus invilat, immo compellit, ipso dicente : Faciam Dei, ad niala vero nullis, nisi propriae pcrversilalis
ut in praeceplis meis umbuletis. et itein : Competie merilis exigenUbus. Cf. PHIJD.
inlrare. PRUD. cRom. VII, 25.
379 JOANNIS SCQTi m>
aulem Deo pie servit, nisi qui ejus ntandata custodit ? J\ catiim, si non sit voluntarium, et hoc qnldera ila
Et quis mandala Dei custodit nisi ille, qui ea, quae manifestum est, ul nttlla hinc doctorum paucitas,
ipse prohibet, abborret, ne faciat, el ea, quae jubet, nulla indoctorum lurba dissentiat. Quare aul negan-
desiderat, et contendit, til faciat, adjuvanle gratia dum est peccatum commilli, aut fatendura est, vo-
ejus, sine qua uitiilboui potest faeere. Sed quid pro- luniate commilli. Non aulem recte negat peccasse
hibel, nisi peccare.autquid jubet, nisi non peccare? anjmam, qui et poenitendo eam corrigi ° fatetur, et
J
Supervacub autejn prohiberelur homo, ne pccca- veniam poenitenli dari,etperseverantem in peccatis
tum commitlerel, si cjtts committendi liberam po- justa Dci lege " daronari. Postreino, si non voiuntate
lcstatem non haberet. Non enim prohibetur, quod male facimus, nenio objurgaiulus omnino, aut mo-
non potest esse. Aut qua ratione jubcretiir ei non nemhis est; quibus sublalis Christiana lex et disci-,
peccare, si nullomodo posset peccare? lllud enim plina otnnis religionis auferatur necesse est. Volun-
Deus debuit jubere, quod posset homo faccre. Quod tatc crgo peccaiur, et quoiiiam peccari non dubium
autem non posget homo facere, quomodo Deus vo- est, ncc boc qttidera dubilandum video, habere ani-
luit jubere, non video. Siquideni, ul vultis, si Deus mas liberura voluntaUs arbUriutn; talesenim servos
tale liberum arbitrium in homine crearet, tit eo suos meliores esse Deus judicavit, si ei servirent
lanlum non peccare posset, eo vero peccare non pos-1B liberaliler; quod nullo modofieri posset, si non vo-
set, quomodo unum probibuit, id est, peccare, luntate, sed uecessUate servirent > a.
quia, elsi non prohiberetur, non esset, quod esse
lege naturae uon sinenle non posset, alterum vero CAPITULUMVI.
quoniodo juss.it •, hoc est, non peccare, quando- De eo quod non aliunde sii omne peceatum, nist libero
quidem, si non juberelur, utfieret, necessario fuis- propriae volunlalis arbilrio.
set? Si enim peccare non posset naturali vi cogente, I. Firmissime igilur tenendtim, nullura peccalum,
quo paclo peccaret ? hoc est malefacluni, nuUaraqueejus poenam aliunde
IX. Kis ergo raiioiiibus confectum est, Deuroprimo nasci, nisi propria hominis voluntate, libero male
homini talem voluiUatem et dedisse, et in eoeam utentis arbilrio ''. Neque enim aliter fieri vera ralio
condidisse in taotum liberam, ut per eam posset invcnil. Cuj.us rei oslendendae causa utendum est
peccare, posset non peccare, sicut potuit mori, po- eo argumento, quod surailur a comparatione '. Si
luil non mori. Proinde primum mandatura in medio bumana voluntas est secundum naturam , unde du-
constiiuium eaj. inier peccandum et non peccandum. bitare slultissimum, nuJii diibiuin, eani non esse
Unum enim prohj.buit, quod fieri libertate naturae summam omnium voluntatem, eo maxime argu-
poluil; alterum jussit, quod fieri et natttra, et gra- 'C mento, quod mutabilis sit. Si enim summa omiiitiin
lia iion negavit, ut, si ei obedire vcllet, juste ' vi- esset, quomodo mutabilis esse possel? Non igitur
tara beatam reciperet, sin vero iUud contemneret, summa. Quoniam vero eam ralioois summae partici-
jusie debitara raorlem subindeque miseriara subiret.. . pem esse videmus, dubilare non possumus, ipsam
Quae cum ita sinl, IUIUUS Christianorum dubitare rationalem subslantiam esse. Deinde, si rationalis
dcbet, Deum universitatis condilorem dedisse ho- natura irrationalem merilo praecedit, sequitur, ut
mini liberum arbilrium, id est, electionem sive boni, ralionalis natura mutabilis minor sit rationali in-
sivc mali, nec aliler eum dare debuisse, nisi omnino coramutabili 8, niajor vero irral|onali mulabtlique.
liherum, eo scilicet et monslrattirus, quid in ho- Summam igitur omnium divinara voluntalem nullo-
mine praevaleret nalura sine graiia, quid gratia modo voluntali ralionali, quam creavit, vei suasisse
posset in nalura, quid jusliliae merilum, quid pec- peccare, vel eam coegisse ad peccandum, credere
cali, quid deinde suae ineffabilis largilatis donum, debemus. Irrationalis vero voluntas, sicut est ani-
in tantuui, ut quisquis libejuali arbitrii deroget, am , malium, quomodo meliorem se voluutatcra vinceret,
minuendo, aut penitus atifei-endo, aul bJaspheman- praesertim cum ipsa peccare non possit carens ra-
do l, eura lolius Christianae disciplinucproculdubio lione ? Quoraodo potuit aut suadere, aitt cogere ad
iniiiiicuin el divina et huroana coiivincatatictoriias. D peccandum forliorem se voliintalein, ratione quippe
Ilinc Auguslinus in Ubrode vera religionc : « Defe- utenleni? Restat par ejus voluntas, qtiae, si aliqua
tiusauiemiste>, ail, «qui peccalum vocalur, si lan- esl, aut vitio caret, aut viliala est. Sed si viUo ca-
quam febris invilum occuparet, recte injiista poena reat, quomodo vel suadere, vel cogere potest, vitiura
videretur, quae peccanlem consequitur, et quae fieri in sua pari voluntate? Nulia enim voluntas,
damnatio nuncupatur. Nunc vero usque adeo pecca- carens vilio, in ajia voluntate vitium efficit. Si vero
tum voliinlarium malum est, ut ntillo modp sit pec- vitiata est, non erat par huroanae voluntatis anle
VARIAE LEGTIONES.
1 Sic cod., M. prohibetur. * Cod. insif; sic semper. ' Siccod.,M. et iuste. *Cod. blasfemando. 'Sic
cod., M. corrigi eam. 6Sic coi.,*Ainfra Dei legem,et ad marg. adscr. al. iusta Dei lege. ' Sic cod.; M. a
rei conrparatione. s Cod. incommotabili, sic fere ubique.
NOTAE.
o Augustinus devera relig., cap. 14. voluntate nasci, poenam vero ejus a Deo justo judlce
b Animadvertas .peccatum quidempropria hominis irrogari. Cf. Prud.
 681 LIBER DE PUAEDESTINATIONE. 582
peccalum. Melior est enim omnis voluntas corru- A roilii videntur hoc ttno genere contineri.cuin qnisque
ptione carens ea non carente. Concluditur omnisi averiitur a divinis vereque manenlibus, el ad mula-
malefacti occasio, poenaque ejus omnis, in propriai bilia alque incerta convertitur. Quae quamquam in
hominis volttntate. ordinesuo recte locata sint, et suam qttandam pul-
II. Hinc Atigttstinusin primo libro de libero arbi- chriliidinem peragant, perversi. tamen animiestet
trio: « Ergo relinquitur, ut, quoniam regnanli menti inordinati, eis sequendis subjici, quibus ad nutum
compotique virtutis quicquid par, aul praelalum est, suttm ducendis polius divino ordine ac jure praelatus
non eam facit servani libidinis propler justitiam, est
quicquid aulem inferius est, non possit hoc facere CAPITULUMVII.
propter infirmitatem, sicut ea, quae inter nos con- Quod liberum voluntalis arbitrium numerandum sit
sliterunt, docent, null.i res alia menlein ctipidilatis inler bona quae Deus homini iargilur, quamvis eo
male utatur. Quae esfcausa peccati et peccaium?
comilem faciat, qtiam propria volunlas et libcriiin
arbitrium, justeque iltam pro peccato lanlo poenas I. Non ergo liberum arbitrittm malum est, cum eo
pendere. Quid enim ? Num ipsa poena parva exisli- quisque male utalur, sed est numerandum inter
manda est, quod ei libido dominalur, expoliatamque „ bona, quae homini divina Iargilate donala sunt,prae-
"
virtutis opitlentia per diversa inopem, atqtie iudi- seiiim cum polius ad bene iitendum eo dalum sil. In
gcntem trahit, nune falsa pro veris approbantem, hoc cnim maxime arguitur htimana voluntas, quod
nunc etiam defensilantem, nunc improbantem, quae eo dono, quod ei dalum est ad reclc iitendum, ma-
antea probavisset, et nihilominus ' in alia falsa luit perversc uti. Sed merito quaeritur, cur eo ma!e
irruentem_, nunc assensionem suspendentem suam, uti potuit? Respondetttr, quia non est magnum bo-
et plerumque perspicttas raliocinationes formidan- inim, qtio nemo raale nti potest. Sunt enim magna
(em, nunc desperantem de tota inventione verilalis, bona, quae a Deo fiomini ' donantur, sitnt media,
et slultitiae lenebris penilus inhaerenlem, nunc sunt minima. Et quidem magnis nullus male iititur.
conantem in lucem intelligendi, rnrsusque fatiga- Quisenim prudentia, lemperanlia, forliludine, justi-
tione decidentem, cum interea cupidilatum illud tia male uli potest? Mediis vero bonis, minimisque
regnum lyrannice saevial, et variis contrariisque pro arbilrio utentis et recle vivilur " et perverse.
lempeslatibus totum hominis animum, vitamque per- Polest enim sliqtiis in disciplina, verbi cansa, dispu-
tur!:et? Hinc timore, inde desiderio, hinc anxielate, tandi, quae dicitur dialeclica, peritus, quae nulto
inde inani falsaque laelitia, hinc cruciatu rei amis- dubitante a Deo homini donatur, si voluerit, bene
sae, quae diligebatur, inde ardore adipiscendae, _ uti, quoniam ad hoc certissime data est, dum ca
quae non habebatur, liinc acceptae injuriae dolori- ignornntcs cam erudit, vera falsaque discernit, con-
bus, inde facibus vindicandae, quaquaversum potesl fusa dividit, separala colligit, in omnibus verilatem
coarlare " avaritia, dissipare ' luxuria, adjicere * inquiril. Potest e conlrario perniciose vivere *yad
ambilio , inilarc superbia , torquere invidia, desidia quod non estdala, dum falsa pro veris approbans,
sepelire, pervicacia concitare, afflictare subjeclio, cl alios in errorem miiat, falsisque raliocinaiionibus
qnacciiiiquealia innumerabilia regnutn illius libidinis simplicium sensus confundat, confundendo caliginat,
frequeuiant • et exercent. Possumusne tandem nul- ne eorum oculus interior, qni est aniinus, ad noti-
lam islam poenam putare, quam, ut cernis, omnes, iiam pnrae ipsius verilatis perveniat. Sicut ergo
qui [non] inhaerenle sapientiae, necesse est perpe- ipsa disciplina , si inter magna hona numerarelur,
tia?» Quid autem quisque sectandum et amplecten- nullus ea falleret, nullus fallerelur, ita, si liberttm
tjum eligal, in voluntate esse posilum constilil, nnl- arbitrium in numero magnorum bonorum collocare-
laque re de arce dominandi rectoque ordine menlem tur, nullus eo male ulens primo laberetur, nnllus
depoui, nisi voluntale, et est manifeslum, non rcm consequenter male utendo puniretur. Quis atitem
ullam, cum ea quisque male utitur, sed ipsum male non videat frequentissime homines male ulentes mi-
utenlem esse arguendum. _ nimis bonis, a Deo tamen commissis, ttt sunt spe-
III. Quocirca licet nunc animadveftere et conside- cies corporeae , earumque pulchriludines , quibus
rare, ulrum sit aliud male facere, quam negleclis maxima bominum mulliludo ad vjirsas eorttm libidi-
rebus aeteriiis, quibus per se ipsam mens fruitur, nes explendas mortifere utitur, cum eisdem ipsis
et per se ipsam percipit, et quae amans amittere pie, juste, recteque uterenlur ad meritum beatitu-
non polest temporalia, et quaeque per corptis par- dinis suae, si eas ad laudem Creatoris referreni?
tem ltominis vilissimam sentiuntur, et nunquam esse II. Sed ut haec aperlius approbemus, sancti Patris
certa possunt, quasi magna et miranda sectari. Nam Auguslini suaviloqua vcrba ponenda sunt. Ait enim
hoc uno genere omnia malefacta, id est, peccala iij U.brosecundo de libero arbilrio : « Conslitil inter
VARIAE LECTIONES.
1 Cod. nihil Itominus. * M. coarctare. * Cod. tlesiuare. v Sic cqd-. ¥• adurere etad marg. adscr. al.
addkere. * Corr. cod. frequentantttr. 6 Non om. cod.; JjLnon udhdereni, etaJmarg.
1 Sic cod., M. homini a Deo. • Sic cod., M. uftfur. * Siccod., M. uf>. adspr.fil. iiiltaerent.

NOTAE.
o Augiistin. de libero arbilrio I, 11.
 1
583 JOANNIS SCOlk" "V*: 58f
nos, naluram corporis infenorc gradu esse, quam A rius, aut ad inferius peccat. Ad proprium converti-
iinimi naturam, ac per hoc animum majus hoiiuni tttr, cum suaepolestaiis vull esse; ad exleriiis, ctim
esse, quam corpus. Si ergo in corporis bonis iuvc- aliorum propria, vel quaecunqtie ad sc non pcrlinenl,
iiiinus aliqua, quibus non recte uli homo possit, nec cognoscere sludei; ad inferius, cum voluplalem cor-
tamen propterea dicitnus, non ea dari debuisse, quo- poris diligit. Atqtie ita homo supcrbus el curiosus et
ui.iin csse confilemur bona : qtiid miruin, si el in lascivus effectus, excipilur ab alia vila, quae in com-
an-iinosunl quaedam bona, quibus eliam non recle paralione superioris vilae mors est. Quaelamen re-
titi posstunus. Sed quae ' bona sunt, non poluerunt gittir adininislralione" divinae providenliac,quae con-
daii , nisi ab illo, a quo sunt omnia bona. Vides gruis [sedibusjT ordinat oinnia, el pro meritis sua
cniin, quanlum boni desil corpori.cui desunt manus, cuique distribuit. Ila fit, ut neque illa bona, quae a
ct tamen manibus male utitur, qui eis operalur vel peccanlibus appetuntur, ullo modo mala sint, neque
sacva vel lurpia. Sine pedibus aliquem si aspiceres, ipsa volunlas libera, quara in bonis quibusdam me-
falereris, deesse inlegritali corporis plurimum bo- diis numerandam esse comperimus, sed malum sit
iiuin, et lamen eum, qui ad nocendum cuipiam, vel aversio ejus ab incommutabili bono, el conversio ad
seipsum dehoneslandum pedibus ulerelur, male uli mutabilia bona; quae tamen aversio alque conver-
pedibus non negares. Oculis banc lucem videmus, B sio, quoniam non cogitur, sed esl voluntaria, digna
formasque inlcrnosciraus • corporum, idque et spe- et justa eam miseriae poena subsequilur c >.
ciosissimura est in noslro corpore. Unde in fastigio V. < Sed lu fortasse quaesiturus es, quoniam mo-
quodam dignilalis haec mcmbra locata sunt, el ad vetur volunlas, cum se avertit ab incommulabiii
salutem luendam, mullaqtie alia vitae commoda re- bono ad mulabile bonum, unde ei isle molus existat,
fcii usus oculorum. OcuUslamen plerique pleraque qui profeclo raalus est, tamelsi voluntas libera, quia
agunl lurpiter, et eos militare cogunt libidini. Et sine illa nec recte vivi polesl, in bonis numeranda
vides, quanlura bonum desit in facie, si ocuU desunt. sit? Si enim inoliis iste, id est, aversio voliinialis a
Ciitn autcm adsunl ', quis hos dedil, nisi bonorum DominoDeo sine dubitatione peccatum cst, num pos-
omiiiuin largitor Deus ?,Quemadmoduin ergo isla sumus auctorem peccali Deum dicere? Non eril ergo
probas in corpore, et non inluens eos, qui male his iste motus ex Deo. Unde igilur erit? Ila quaerenli
uluniur, laudas illum, qtii haec dedit bona : sic tibi si respondeam nescire me, fortasse 8 eris tri-
liberam voluntalcm, sine qua iiemo polest recte vi- stior? Sed tamen vera responderim. Sciri cnim non
vere, oportel et bomim, et divinitus dalum, el polius polest, quod niliil cst. Tu lantum pielatem incon-
cos dainnandos, qui boc bono male utunlur, quam cussam lene, ul nullura libi bonum vel sentienli, vel
eum, qui dedcrit, dare non debuisse fatearis& >. C iiitelligenti, velquoquomodocogitantioccurrat, quoil
III. « Virtutes igilur, quibus recte vivilur, magna non sil ex Deo. Ila enim nulla naliira occurrii, quae
bona sunt; species autem quorumlibet corporum, non sil ex Deo; oranem quippe rcm, ubi menstiram
sinc quibus recte vivi potest, minima bona sunl; et uumerum et ordinem videris, Deo artilici tribtiere
potenliac vero anirai *, sine quibus recte vivi non ne cuncteris. Unde aulem ista penilus ' detraxcris
polest, media bona sunt. Virtutibus nemo male uli- nihil omnino remanebil, quia, etsi rcmanserit aliqua
tur, ccieris aulem bonis, id esl, mediis el mininiis, formae alicujus inchoatio, ubi neque mensurain ne-
non solum bcne, sed eliam male quisque uli potest. que numerum neqtte ordinem invenias, quia ubi-
Et ideo virlule nemo male ulilur, quia • opus vir- cunque ista sunt, forma perfecta est, oportet auferas
tutis est bonus usus islorum, quibus eliam non bene istam, 0incboalionem formae, quae laiiquam materies
uti possumus. Nemo autem bene utendo male utilur. ad perficiendum subjacere videtur arlifici. Si eniui
Quare abundanlia et magnitudo honilatis Dei non formae perfectio bonum est, nonnullum jam bontim
solum magna, sed etiam media et minima bona esse esl el forraae inchoatio. Ila delraclo penitus omni
praeslitil. Magis laudanda est bouilas ejus in magnis, bono uihil oinnino remanebit". Omne auleni bonum
quam in mediis, et magis in mediis, quam in niini- ex Deo : nulla ergo natura est, quae non sit ex Deo.
mis bonis; sed magis in omnibus, quam si non om- Motus ergo ille aversionis, quod fatemur esse pec-
nia lribuissetb >. calum, quoniam defectivus molus esl, omnis aulem
IV. < Voluntas ergo, adhaerens communi atque in- defectus ex nihilo est, vide quo pertineal; et ad
commutabUi bono, imperal prima et magna hominis Deum non pertinere non dubites. Qui tamen de-
bona, cum ipsa sit medium quoddam bonum; vo- fectus, quoniam cst voluntarius, in nostra est posi-
lunlas aulem aversa ab inconimutabili et communi tus possibilitate '*. Si enim limes illum, oportet ut
bono, et conversa ad proprium bonum, aut ad exte- nolis; si aulem nolis, non erit. Quid ergo securius,
VARIAE LECTIONES.
1 Sic cod., al. guia. ' Sic cod., M. cognoscimus et ad marg. adscr. al. internoscimus. ' Cod. assunt.
* Sic cod., al. animae. 'Corr. M. cod. qui. ' Cod. ammirosfrafione. ' sediius om. cod., add. M. 8 Cod.
forlasse. ' Cod. poenilus, sic ubique. ,0 al. efiar» ipsam. " Siccod., M. omni bono non quidem non
nihil, sed nihil omnino remanebit. "••al. potestate.
NOTAE.
« Augustin. de lib. arb. II, 18, ' Augustin. 1.1. in fine.
b Augustin. ibid. II, 19.
583 LIBER DE PRAEDESTLNATIONE. 386
quam esse in ea vita, ubi non possit libi evcnire, A lalisa seconilendaesubstantiascondidit bonilatesua,
quod non vis. Sed quoniam, non sicut sponte bomo dcinde uniciiiquepro gradibus suis dona dare dispo-
cecidit, ita etiam sponlc surgere potest, porreclam suit largitate sua. Inler quas videlicet substantias na-
nobis desuper dexleram Dei, id est, Dominum no- turara hominis in volunlate ralionabili • substituit.
strum Jesura Cbrisium firma (ide tcneamus, cl ex- Non enim ideo bomo volunlas est, quia voluiitas est,
•spectemus certa spe, et caritate ardcnti desidere- sedquiaralionalisvoluntasest. Tolle namquerationa-
mus a >. lein volunlatem,non erit boino. Quod tamen non re-
CAPITULUMVIII. currit, tit, si lollas hominem, non sit rationalis vo-
De differentia inler nqluram hominis et liberum ejus luntas, quae non in homine tanlum, verum etiam in
arhitrium. angelo, alque ipso Deo"cognoscitur. Hinc necessario
I. Jam nunc pulsanda est divina misericordia, ut cousiderandum e, quid isla humana volurilas habcat
nobis aperire dignelur irtimineniis quaestionis difS- ex nalura, quid ex dono. Sed si luce clarius est,
cukatem. Longe namque remolum est, et in pro- naluraliler eam habere, quod sit substantialis vo-
fundae intelligenliae secrelo sinu reposilum, quid lunlas, restat quaeri, unde sit ei libcrlas. Non cniin
dislat intcr liberam hominis voluntatem, quae cx absolute dicitur volunlas, sed libcra voluntas. Si
natura est, et liberum ejus arbitrium, quod procul B ergo tantum ex substiluiione' stta habeat, ut sit
dubio donura Creatoris esse manifeslum l. Sancto volunlas, non autem libera; relinquilur, si libera
siquidem Augustino mullolies * nobis inculcante est, quod negare absurdum, dono sui Crealoris ei
apertissime credimus, interioris hominis subslantia- donatam esse iibertalem. Et erit talis differentia in-
lem trinilatem in his tribus, essenlia videlicel, et ler naluram et liberuni arbilrium, ac si huinana
volunlate, et scienlia contineri r>. Si enim summa volunlas non solum sua substitulione accepit, ut sit,
sapientia,quaehumanam naturam sui similera creare sed etiam ul libera sit.
voluil, in se ipsa una trinaque est, merito hominem IV. Adhuc non est quaeslio proposila reserata.
sic fecit, essentiam profeclo, voluntatem, scientiam, Praedictis quippeargumenlationibus colleclum est,
quae tria unum sunt. Non enim aliud est rationali omnipolenlissimamdivinam volunlatem, quae nulla
vitae esse, et velle, nec aliud velie, et scire, sed esse lege coartalur, nec impeditur, debuisse voltinta-
ejus voluntas sciens, et voluntas ejusessentia scicns, lem sui sirailemcreare, quae aeternis legibuscreatri-
et scienlia ejus volens essenlia est. cis regeretur, nulla vi ab agendo, quid veltet, arla-
II. Haec igilur tria unum sunt, et una natura. relur, vel ad agendum, quod nollet, compelleretur.
Tota deinde animae nalura voluntas est. Sed consi- Quidquid enim facere maluisset, sive boni, sive
derandum, utrumea voluntas, sicut naturaliter esl, C mali, sapienlissimamcrealricis suae disciplinara non
ila libera est naluraliter, an tantum, ut voluntas sit, excederet, quae omnes motus liberae voluntalis, sive
ex nalura habeat, ut autem libera, ex dono Crealo- reclos, sive perversos, congruis ordinibus exciperet.
ris. Cum enim omne bonum aut Deus ipse est, aul Non enim credendus est universilalis conditor ra-
quidquid ab eo est, non tamen omnia bona, quae ab lioifalemvoluntatem fecisse servilem. An forle non
eo sunt, eodein modo ab eo fieri dicimus. Oinnium est homini substanlialiler' ralio? Quis audeat hoc
quippe bonorum, quae Deuscreavit, qttaedam sunt dicere, cum sit vera bominis delinilio, homo est
ejus bonitate, quacdam vero ejus largitate. Quae au- subslantia rationalis, sapienliae capax! Quid ergo
tem ab ipsiits bonitate fiunt, substanlialiter fiunt, mirum, humanae voluntali ex natura sui esse libcr-
cura omnibus accidenlibus, quaeeis naluraliler ad- talem , cum non sit mirum , ea fleri raiionem? Aut
haerent, ut sunt qualitates, quanlitates, relationes, quomodo fieri potuit nalura servilis volunlas, ctti
situs, habilus, loca, tempora, agere, pali; quo nu- merilo obedientiae promittitur illa fulura liberlas,
mero denario et omnis creata substantia, et omnia quoniam non erit peccandi cupiditas? Nullo enim
ei nattiraliler accidentia comprehendi possunt. Nec pacto Deus destruil, quod in nalura creavit, sed
nos moveat, si dicantur accidenlia ' quaedam, quae quaedam bona naWalia, quae condidit, in meliusea-
ex natnra non sunt. Nonenim sunt vere accidcntia *, dem convertit, non ut ab eis, quod fecit, eruat, sed
sed naturalium accidentium aut absenliae, aut de- ut eis, quod addere voluit, adjiciat.
feclus, id est corrupliones. Quae vero largitate con- V. Exemplo sit corpus horoinis ante peccatum,
ditoris veniunt, profecto dona ejus appellantur, nec quod erat primum animale, deinde fulurum spiri-
aliter credi oporlet, quoniam quidem tria quaedam tuale rnerito obedienliae, nulla inlerposita morte.
inlelligi necesseest in omrfi donandi actu, qui dat, Cur primum animale? An quia adhuc deerat, quod
quoil datur, cui datur. ei propter praecepti custodiam fuerat addendum, id
IU. Proinde Deus omnium opifex primo universi- est spirituale, ac per hoc ex eo, quod aliquid a per-
VARIAELECTIONES.
1 Sic cod. ' multociens, sic ubique. * Cod. accedentia. 4 Sic cod. , .•Sic cod., M. ralionali. * Sic
cod., M. esf considerandum. 7Siccod.,M. ad marg. adscr., (orle^hitituiione; • seil frustra, nam leelio
substitutioneet hoc loco et paulo post relinenda est. i .';,•..' -. '
NOTAE. ^•;'1*':;:',; V .'".'.;"'
* Aiiguslin. /. /. II, 20 initio. ' AiigiisHiri.Confess.XIII, 11.
PATROL.CXXH. 13
587 JOANNIS SCOTI 388
fectione naturae dcfuit, erat animale, ex eo , qtiod / . motum lieri quis dubilare audeat? Proinde quia de
nibil ei deesset, fiilurinn spiriltiale. Hinc datur in- hominis voliinlate antc peccalum quaerilur, conce-
lelligi, primam hominis voluntatem liberam natura- dendum est, motu suo proprio potuisse et ad Deum
liler fuisse creatam, cui tamen aliquid adderelur, si suum velle converti, ne peccaret, et ab eo averti, ut
praeceplum Dei servare vellet.ut, sicut animale cor- peccaret; a superiori autem causa moveri lantum,
pus polnit mori, quia adliuc non erat pcrfeclum, ita ne vellet peccare. Si ergo, utpraedictaerationis edo-
voluntas libera adhuc animalis merito, quia morta- cet invesligatio, humanae subslanliae motus nalura-
lis, potuil peccare.quoniamadhuc non erat pcrfecta, lis, quo videlicet ad Deum suum cognoscendum di-
quae titique perfectio libertaiis post mandali custo- ligendumque primo converteretur, deinde ad se
diain impleretur, dum ea peccandi voluntas penitus ipsam, duplici causa eflici persuasum cst, quarum
nuferretur, qualis erit illa fulura, quam Dominus una superior, quae naturarum communisest omnium,
noster Jesus Christus daturus esl diligenlibus se. Sed altera vera inferior, quae in ipsa liumana substan-
ut liaec ralio roboretur, argumento ulamur illo, quod tia est conslilula : quid nos prohibet, omnes • rectos
suniilur a minori ad majtis. Si naluraliter babemus niotus animi nostri condilori noslro referre, qui
liberum sensum in ocutis nostri corporis, ut eorum cum se ipsum moveat sine tempore et loco, movet
lumine ulamur ad videnda honesla seu turpia : quid I1 conditum nostruni spirilum per lempus sine toco,
mirum , si Deus talem in homine voluntatem subsli- movct corpora nostra per tempus et locura. Nostrae
luisset, qtiae sua naturali libertatc uterelur honeste, quoque naturae inseruit causam, qua nosmeiipsos
si non peccarel, aut turpiler, si peccaret? Quod ergo possemusmovereliberc, ralionabiliter, voluritaric*
agitur naluraliler in corpore nostro, cur in anima ad ea, quae nobis seqitenda fueranl, assequenda.
nostra non ageretur, praesertim [cum] l, ubi esl ra- Qui molus tnerilo vocalur liberum arbitrium ncstrae
tionabililas, ibi necessario eril libertas? Esl aulem voluntatis, quoniam potestati noslrae subjeclus est.
ralionabilis subslanlialiler voluntas humana. Esl Possemus quippe pro nostro judicio recto cursu etim
igilur substanlialiler libera. dirigere, possemus cohibere. Unde igitur haberemus
VI. Quae cum ila sint, diligentius considerandum, talem motum talemque potenliara, nisi a Deo, qtti
quid est liberum arbilrium ? Quod procul dubiq a nobis largilus esthocproprium, quod esset et nostrae
Deo est humanae naturae concessum *. Eisdem enim naturae non minimum bonum, et Creatoris laudabite
verbis et substantiam hominis, el donum solemus donuiii? Cui debemus ineffabiles gratias reddere,
enunliare, ita ut dubium sit, quid in eis natura insi- non solum quod naturam nostrac mentis bonitalis
nuet, quid donum. Quid enim aliud sentimus, au- suae copia condiderit ralionalem, liberam, volunla-
dienles liberum volunlatis arbitrium, nisi liberae ' J riam, mobilem, sed quod nobis largitatis.suae munere
voluntatismolum.quae omnianaturam humanae vo- concessit, proprio nostro nutu ralionabililer, libere,
lunlalis exprimunl. Est enim volunlas libera, ralio- voluntarie posse nos movere. Qui mptus ruilli ani-
10
nalis, mutabilis. An forte, si mulabilis esl, quod malium, praeter hominem, concessus " est. Si enim
omnino fatendum, si solus Deus immutabilis esse praecipiuruream laudare pulchritudine naturarum,
reclissime creditur, qttaeri polest.uiidemutabilisest? quas sine rationabili voluntatis libertale creavit,
Ad quod verissime respondelur, unde est libera, inde quanto magis de nostra substanlia, cui tale miinus
inulabilis. Est aulem ex natura libera. Est igitur ex donavil, ut suo proprio motu conditori suo adhaere-
nattira mutabilis. ret, ipsumque motum cohibere posset, si vellet, ne ab
VII. Deinde quaeritur, unde movetur? Cui reddi- eo recederet! Qui quidem motus, si in propria hu-
tur : a se ipsa, quia libera est. Potest aliunde? Po- manae voluntatis potestate non fierel, quis recle
ea voluntas est, qua 3 vivere posset, quis deinde peccarel.cum ad bene vi-
test, quia major meliorque
moveri potest. Quae est illa ? Non alia, nisi summa vendumaDeodatussil,nullomodoad male vivendum!
divinaque, quae eam creavit et movet. Poteslne VIII. Hiric sanctum audiamus Augustinum : < Si
moveri a pari, aut minori *? Noq polest. Si enim homo aliquod bonum essel, el non posset, nisi cum
0
omne, quod movet, plus est, quam quod movemr, vellel, recte facere, debuit habere liberam volunta-
necessario majora minoribus"'moveri nonsinunt. Si- tem, sine qua recle facere non posset. Non enim,
mili ratione paria non possttnt paria movere; alio- quia per illam eliam peccatur, ad hoc eam Detnn
quin non erunt paria moventibus mota; ac per hoc dedisse credendum est. Satis ergo causae est, cur
fortiori • se causa movenlur paria. Restat plane, dari debuerit* quoniam sine illa homo recle non pos-
humanam voluntalem aut a se ipsa moveri, aut ab set vivere. Ad hoc autem dalam vel hinc inlelligi
ea, quae eam condidil. Quid, cum a se ipsa movelur, polcst, quia, si quis ea usus fuerit ad peccandum, di-
'
poleslne et recte et perverse moveri? Utrumque vinitus in eum vindicatur, quod non juste fieret, si
polest, ut velit, quia liberum habet motum. Qufd, . non solum, ul recte viveretur, sed etiam, ut pecca-
si ab ea movealur, quae eam creavil, inde rectum retur, libera essel volunlas data. Quomodo enim
_' .J* VARIAELECTJONES.
' '
cum'o'm.'cod., add. ex conj. Cod. concesnm. * Sic cod., M. quaer. '* Sic cod., M. auta minori.
" Sic cod., M. a minoribus. 6 Sic cod., M. fortiore. ' Cod perversae. * Sic cod., M. et oraues. • Cod.
volttnlariae. 10Cod.,coHf.c«j(s. "' Sic cod., M. laudare de pulcliritudine.
 SS9 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 590
jusle vindicareliir in eum, qui ad hanc rem usus> A Irina sit—est enim, etvult, et scit— ita et illud tri-
csset voluntate, ad quam rem data esl? Nunc veroi num fiat, Iiber, molus, intelligens : constat lamen,
Deus cum peccantem punil, quid aliud tibi videtur peccatum oirine,poenasque peccali pervcrso ejus usu
dicere, nisi, cur non ad eam rem usus es libera vo- originem duxisse, et in omni peccatore aJ male vi-
Iunlate, ad quam libi eam dedi, hoc est, ad reclc: vendum vigere.
faciendum? Deindeillud bonum, quo commendatur
ipsa juslitia in damnandis peccatis, recleque factis. CAPITULUMIX.
honorandis, quomodo esset, si homo careret libero> De eo qttod non propric, sed temporalium rerum si-
volunlalis arbilrio? Non enim aut peccalum cssct,, mililudine praedicantur de Deqpraescienlia et prae-
autrecte factum, quod non fieret volunlate; ac per desiinalio.
hoc el poena injusta esset, et praemium, si homo vo- I. Jamnunctexiusprincipalisquaestioniscxigit,nos
'
liintalcra Iiberam non habcret. Debuit et in sup- considerare, ulrum proprie, an abusive in sacris lit-
plicio etin praemio esse juslilia, quoniam hoc unumi leris et sanctae Scripturae, et sancforum Palrum di-
esl bonorum, quae sunl ex Deo. Debuit igitur Deusi catur Deuspraescisse, vel praedestinasse, sive omnem
dare homini liberam voluntatem » >.In quibus verbisi universilatem, quam ipse condidit substantialiter,
debemus intendere, ne quis substanliam confundat, B sive quidquid administrationis divinae temporaliter
elmolum, audiens liberam voluntatem, quae procul1 apparet in illa, in his videlicet, quae ipsc facil, non
dubio substanlialis est. Eo itaque locutionis modoi quae fieri sinit. Ubi primo notandum, quoniam nihil
sanclus paler Augustinus usus est, dicendo liberami digne de Deo dicitur, omnia paene ' sive nominum,
volunlalem pro eo, quod est liberae volunlalis mo- sive verborum, aliarumque oralionis partium signa
tum, sive arbitrium, quo solemus uti, dum per cau- proprie de Deo dici non posse. Quomodo cnim signa
sas substanliales eartim significamus effeclus. Hinc sensibilia, id est, corporibus adhaerentia remotam
esl verae rationis circuitus, pro verae raliocinationis illam omni sensu corporeo naluram ad liquidum
circuitu — vera siquidem ratio subslanlialiler est in significare possent, quae vix purgatissima menle
liomine, cujus motus raliocinatio—manus pro opere, attingitur , omnein transcendens intelleclum? Eis
pes pro ambulatu, lingua pro verbis, ceteraque id tamen ulitur humanae raliocinationis post pecca-
genus. lum priini hominis laboriosa egestas, ul quodam-
IX. Hoc ergo, nisi fallor, prolixae ratiocinationis modo credalur et innualur copiosa condiloris subli-
ambitu confectum est, causas omnium recle faclo- niitas. Amplius si omnia vocum signa secundum
rum, quibus ad coronam justae bealitudinis perve- alurara non sunt, sed ex complacilo hominum
nitur, inlibero humanaevoluntalisarbitrio, praepa- C' ' inventa, quid mirum, si non adillam naluram, quae
ranle ipsum, ipsique cooperante gratuito divinae sola yere dicilur esse, sulliciant expritncndam?
gratiae multipliciquedono, consliluias esse; malefa- II. Proinde signorum verbalium, qtiibus humanae
clorum vero, quibus in conlumeliam juslae miseriae loculionis consuetudine ad significandum ipsuui
ruitur, in perverso motu liberi arbitrii suadente dia- Deum aut ejus administralionem in univcrsa crea-
bolo priucipalem radicem esse fixam. Quanla igitur lura ulitur divina humanaque induslria, quaedam
demenlia est eorum, qui talium causas inevitabiles sunt quasi propria, quorum cxempla sunt in ver-
coactivasque necessitates in praedestinatione divina bis quidem sum, es, erat, esse, in nominibus veco
falsissime fingunt, impudenlissime adstruunt, po- essentia, verilas, virtus, sapientia, scientia, dcslina-
stremo, quod valde dolendum, se ipsos consentien- lio ccleraque hujusmodi, quae quoniam in natura
tesquesibi adperpetuae morlis intcritum merilo er- nostra quidquid primum optitnumque sit, signifi-
roris detrudunl! Sive ilaque lalis differentia invenia- canl, id esl ipsam substanliam, et ejus oplima, sine
tur inter liberum arbilrium hominis et ejus stibstan- quibtis immortalis esse non potcst, accidcntia *,
liam, ila ut natura in volunlale rationali, liberum non absurde referunlur ad uniim optimumque prin-
veroarbitrium in ejtts sit libertaleconsiitulumb, sive cipium omnium bonorum quod est Deus; quaedam
inmotu libcrae naluraliter voluntatis, sive in munere " vero aliena, hoc est translata, quae tribus sedibus
intelligentiae, qtiod omnibus in cominune donalum venire solent, a similitudine videlicet, a contrario,
est, sive, ut probabilius aestimattir, haec tria in a differenlia. Primae sedis exempla sunt : Drachium
unum collecla, idest, liber* motus inlclligentiae libe- Domini, ctti revelatum esl "c; item : Manus luae fe-
rum arbilrium inter se componunt, ea videlicet ra- cerunt med; simiiiler : Oculi Domini super justos, et
tione, ut, quemadmodumsubstanlia ipsa, in quaest, auresejus in prcces eorume. Quaenieriloalienadicun-
VAltlAE LECTIONES.
• Sic cod., M. defcuifanfem el etc. * Sic cod., M. liber, no'.tts,intelligettlia. ' Cod. poene. *-Corr., cod.
etM. accedenlia. * Sic cod., esf om. M.
NOTAE.
a Augustin. de liberoArbit. II, i. las. Cf. Prudent.
b Talis differentia minus vcia esse videtur. Nam c Isai. Llll, \.
volnntas rationalis reapse libera est, liberum vero i Job. X, 8. •
«aibitrium nihil aliud nisi boni nialive eligcndi facul- « Psalm. XXX, 10.
591 JOANNISSCOTI 592
tur, cum divina substanlia talibus corporalium mem- ,\ Maledktus omnis qui pependit in lignoA. Hoc de
brortim omnimodo careat lineamenlis. Similitudine Christo procul dubio dictum est, qui est super omnia
lamen quadam deea non incongrue praedicantur. In benedklus in secula e. Nos enim, qui in primi ho-
bracbiis quippe vires corporum, in manibus ope- minis peccalo mortis ct servitutis meruimus maledi-
rationem, in oculis visum, audilum in auribus clionem, in secundi hominis justitia vitae et liber-
tanquain in sedibus suis nalura Iocavit.Ilaque divina talis accepirnusbenediclionem. Nam quod pendenti
virtus et operalio, visio qtioque ejus et largitas Chrislo in cruce Judaei maledixerunt, plus benedi-
aptissime sedium illarum nominibus vocilanlur. clionis insinuat, quam malediclionis. Haec igilur
Terliae sedis cxemplo fiunt, quae ab animorum no- forina locutionis absolule contrarieiatis loco dedu-
strorum perlurbationibus sumunlur ad significan- cta esl, qub eliam Apostolus surapsit, qtiod ait :
dam incoinmutabilem ' substantiam, ul sunt ira, Eum, qui non noverat * peccatum, pro nobis pecca-
ftiror, indignalio, timor, tristilia, ceteraque, qttae de tum fecil '. Qtiis enira dubitat, hosliam el peccatum
differcnliae loco Iraliuntur, quoruin nulla simililtido inter se esse conlraria, cum hostia nihil agalur, nisi
cum divina natttra invenitur, sed sola necessilale si- ut peccalum delealur. Chrisius hoslia generalis est
gnificalionisremolissimoabusionismodosolenttraus- pro peccato tolius mundi. Recte igilur e contrario
ferri. B per peccatum significalur.
III. Reslanlea, quae coiilrarieiatislocosumuntur. V. Deinde conjuncli contrarii consideremusexem-
Qtiibus lanta vis inest significandi, ut quodam privi- pla. Quae quidem conjuncta propterea dicunlur,
legio exeellenliae suae merito a Graecis enthyme- quod duobus locis conveniant, similitudini videlicet,
inala * dicanlur, hoc est, conceptioncs mentis. alque contrarietali. Partim quippe eadem nomina
Quamvis enim omne , quod voce proferlur, prius seu verba similitudine, parlim sumtintur contrarie-
iiienle concipialur , non lamen omnc, quod menlc (ate, quorum pragmata sunt praescienlia et praede-
concipitur, eandem vim significationis, dum sensi- stinalio, quando de Deo praedicantur. Et primum
bus fervore a infundilur, habere videtur. Sicutergo quidcm considerandum, haec et hujusmodi seu no-
argumenlorum omnium fortissimum csl illud, qnod mina, seu verba de Deo proprie praedlcari non
siunitur a conlrario, ila omnium signorum vocalium possc. Qua enim ralione dicerctur Deus praescirc
apiissimum est, quod ducitur ab codem contrarieta- aliquid praescienlia, vel praedestinare praedestina-
tis loco. Quorum quacdam absolute dicuntur, quae- tione, cui nihil fulurum, qi.ii nihil expectal, nihil
dam conjuncle. Absolulorum forma est: Perdam sa- praeleritum, quia nihil ei transeat. In eoenimsicut
pientiam sapienlum, et prudentiamprudenlum repro- ntilla Iocorum spatia sunt, ila nulla temporum inter-
babo °. Quod recle intclligitur a contrario, ac si C valla. Ac per hoc nulla recta ralio permitlit, lalia de
aperle diceret : Perdam insipieniiam insipicntum, Dco jure proprietatis inlelligi. Quomodo quippe
itnprudentiam imprudentumreprobabo. Quod aperte praescienlia ejusdicilur, cui nullafutura sunl? Sictit
inlelligitur ex verbis Apostoli dicentis : Sapientia cniin nulla ejus memoria proprie dicitur, cui nibi
hujus mtindistullitia est apud Deum b. Si enim om- cst praeteritum, ila nulla praescienlia, quia nultum
nis sapienlia a DominoDeo est, qua ralione inlclli- futurum. Et lamen dicilur : In ntemoriaaeierna erit
getur Deus destruere, quod ab eo est? Quod aiilem justus B.Eodem namque modo Deus vidit, praevidit,
de sapientia crcditur, de prudentia simililer creden- scivit, praescivit omnia facienda, priiisquam fiercnt,
dtim. Nullam quippe virtutem in homine Dcus per- quo videt et scil eadem, postquam facta sunt, quo-
dil, cujus formae absolutivae exemplum non facile niam, sicul ipse semper aelernus cst, ila universilas,
de Deo inveniri potest. quam fecit, semper in ipso aelerna esl.
IV. Nec mirum, cum nihil Deo contrarium sit, VI. De praedestinatione quoqne ejus eadem sen-
nisi non esse, quoniam ipse solus esl, qui dixil: Ego lienda sunt, praeserlim cum omnis praedeslinalio
sum qui sum c, cetera vero, quae dicuntur esse, nec praescientia sit. Qttojure potest dici praedestinatio,
omnino sunt, quia non sunt, qttodipse esl, nec om- id est, praeparatio in eo, qui nullo temporis inler-
nino non sunt, quia ab ipso sunt, qui solus eslesse. u vallo praecessit •, quo disponerel ea, quae faclurus
Nisi forle dicamus, ea, quae de Domino nostro Jesu esset? cujtis operationem non praecedit praeparalio.
Cbrislo dicta sunt sccundum humanilalis suae pro- Non enim aliud ei est praeparare et operari; utquc
prictalem , de divinilale similitef ejus dici posse proprittm hominis esl praeparare, qttae facturus, ita
propler unius personae in duabus subslantiis insepa- Deo alienum est, praedestinare, quae nunqttam fa-
rabik-m unilalem. Si aulem illud non absurde cre- clurus. Quomodo autem facturus esset aliquid, qui
ditur fieri, videamus, quod scriptum est in lege: oiiinia s semel el simul fecit? Aul quomodo non om-
VARIAELECTIONES.
1 Cod. incommotabilem. * Cod. eniimemata. * Sic M. cod. * Cod.no ue ra. ' Cod. precesil.
' Sic cod., pro qui ontitia, M. quoniam. feruore.
NOTAE.
« I Cor. I. 19. e Gal. III, 13.
* ICor. 111,19. f II Cor. V, 1-2.
c Exod. III, U. s Psalin. CXI, 7.
•>Deuter. XXI, 25.
393 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 391
iiiafecil, qui semperomnia habuit?qui senipersuum A i nem et liujusmodi iranslative defDeo praedicari,
verbum habuisse credilur, per quod facta sunt om- duabiisque sedibus significationumposse transferri,
nia, et in quo incomnoutabilitervivunt omnia, non meritoque conjuncta dici, quoniam et loco simililu-
solum quae ftierunt, sed cliam quae futura. Ncc la- dinis, et loco, qui dicitur a contrario, venire pro-
inen in illo fuerunt, nec fulura sunt, sed tantummo- bantur. Cbi apertissime intelligilur et flrmissime te-
do sunl, et omnia unum sunt. Proindc quoniamaliter nelur, in his verbis, quando simililudine sumunlur,
swbillo sunt ea, quae per illum facta sunt, aliter in nibil aliud significari praeler • quod ipse Creator
co sunt ea, quae ipsa est in eis, quae sub illo sunt, omnium faclurus est, et sive in conslfuieiida • uni-
quia locis temporibusque suis et creata el ordinata versilatissiibstanlia,naluralibusqueejusqualitatibus,
sunt, proprie fiuntverba Iocorum lemporumque si- sive in ejus administratione, in his lantummodo,
gnificativa, in eis vero, quae aeternaliter in illo sunt, quos praescivit, et praedestinavit secundtimproposi-
translative proferri possunt. Ae per hoc sicut ab- tum gratiae suae, conformesimaginis Filii sui » esse
usive de Deodiciturfecisse, vel facturum esse.ita de futuros; quando vero de loco, qui est a contrano,
eo dicitur abusive praeseiisse ', praescire, praesci- transferuntur eadem ipsa verba, nihil in eis intelli-
turumesse, simili modo praedestinasse, praedcsti- gendum, nisi quodDcus in crcatura, quam ipse con-
nare, praedestinaturum esse. ' didit, fieri sinit motu proprio liberoque ralionalis
B
VII. Conficitur ergo, praescienliam et praedesli- naturae perverse tileiitis naiuralibus bonis, quae sui
nationem similitudine rerum lemporalium ad Deum Crealoris iargilate suscepit. Et hoc est tolum, quod
transferri. Qui locus a contrario videretur, si tem- diciiur malum, et poena cjus varia, inullimodaqiio
poralia aelernitali conlradictorie * opponerenlur. miseria.
Jam vero, quoniam aeternitatis quaedam simi- II. Cum ergo audimus : praescivit Deus, vel prae-
litudo teraporalrbus est insita, non solum, quod ab destinavil, vel praeparavit peccata, seu morlem,
ca-faota sunt, sed etiam quod lemporalium illa pars, sive poenas eorum, quos juste desernit, id est, sua
de qua sumuntiir haec nomina , videlicet humana propria perversilate puniri permisil '.omninoe con-
natura, in simililudincm quandam veraeaeternitatis trario intelligere debemus, ne nos haerelica pravitas
transilura sil : quomodo a conlrario sumilur, dum seducat, quae talibus verbis male ttlens originem
a lemporali ad intemporale aliaquaedam significalio sumpsit. Non enim vident lumen oculorum interio-
transferatur? Loco igitur simllitudinis veniunt. Sed rum peiidenles, quod omne malum perversa volttii-
quis esl ille simililudinis modus, quaeii oportet. Et taie desccndens nihil sit. Ut omiuam iilud malorum
quidem dicimusanleqiiattuormodis; qttorum primus genus, quod eadem contrarietatis regula malum '
dicitur anle lemporis, secundus ante dignitalis, ter- dicilur, cum naluraliler sit bonum; ut est ignis llle
lius ante originis, quartus anle aelernitatis. Illorum aetenius, qni praeparalus est diabolo ministrisque
cxempla fiunt haec : Temporepraecedilflos fructum, ejus. Cetera omnia, quae proprie vocantur niala,
dignitate praecedil fruclus florem, vox origine prae- unaque de causa nascentia, perverso scilicet, ul
cedit verbum, Deus aeternitate ereaturam antecedit. saepe dictum est, motu libcrae voluntatis, mutabilis,
Illo igitur modo, quo Deusomnia, quae fecit, anle- avertentis se a Creatore, maleque utenlis creatura,
cedit, id est, aeteruilate, eo scilicet praescivit ct inler duos terminos colliguntur; quorum unus pec-
praedestinavit ea, quae facturus esset. Hinc colli- catum, alter poena ejus est.
gitur, lalia verba transferri a primo modo ad qnar- III. Omne igitur malum aut peccalum est, aut
tum, a loco videlicet lemporis ad locum aeterni- poena peccati. Quae duo si nulla ratio vera sinit
tatis. Deum praescire, qttanto magis praedestinare quis
CAPITULUMX. audeal dicere, nisi econtrario? Quid enim? Nunquid
De eo quod a conlrario inlelligendum sit, quando possumus recle sentire de Deo, qui solus est vera
dicitur Deus praescire, aut praedestinare peccala, essentia, qui fecil omnia, quae sunt, in quantum
vel mortem, vel poenas Itominum, vel angelorum.
rj sunt, eorum, quae nec ipsc esl, nec ab eo sunt, quia
I. Reslat considerare locum, qui, ut praediximus, nihil sunt, praescientiam seu praedestinationem ha~
a Dialeclicis ac Rheloricis entbyniema 3 vocalur, a bere b? Si enim nihil aliud est scientia,'nisi rerum,
Cramniaticis vero x«Tavriy_oa<n{-, el est omnium ar- quae sunt, inleUigenlia,qua ratione in his, quae non
gumentorum signorumque verbalium nobilissimus. sunl, scientia vel praesciertlia dicenda est? Simili
Indiclum * est aulem, praescientiain, et praedesti- niodo, si nihil aliud est praedestinatio, nisi eorum,
nationem, sicuti et praeparationem, et praevisio- quae Deus facienda praevidit, praeparatio: quomodu
VARIAELECTiONES.
1Cod. presciise,M. * Cod. conlradictoriae. 8 Cod. enlimema. * Sic cod., M. dictum. Sic
praescisse.
cod., M. pQtett. * Sic cod., M. eonstruenda. 7 Cod. permissit. * Corr. M, cod. malorum.
NOTAE.
a Rom. VIII, 29.
aliquid est, id est creaturae Dei, quae peccaloribus
b Pessime docet, peccaltim et poenatn nihil csse, pocnales
efficiiintur.exceplisiis peccalis,quaepocna«
idcoqucnecpraesciri necpracdeslinari. Deus praescil dicuntur praecedcnliuiiipcccatoruji. Cf. Prud.
et peccatum et poenas. Neque pocna niliil cst, sed
395 JOANNISSCOTI SfjlJ
eorum, quae Dcus necfecit, necfacicnda praeparavit, A ria. Ula sunt, isla penitus non sunt; illa sursum ver-
dicenda est praedestinatio? Deinde, si nibil aliud est stis appelunt unum omnium principium, isla dese-
malum, nisi boni corruptio, et omne bonum aut runt, deorsumque in nihilum bona, quac corrum-
Deus est, quod corrumpi non potesl, aut a Deo est, punt, redire contendunt; illarum causa Deus est,
quod corrumpi potest, omnis autem corruplio nibil istarum nulla; illa intra terminos naluralium for-
appe\it, nisi ut honum non sit: qttis dubitare potest marum inlelligunlur, ista in earum defcctu atque
esse malum, quod appelit bonum delere, ne sit? privatione nesciendo sciuntur. Sicut enim causa
Maluni igitur nec Deus, ncc a Deo est. Ac per hoc, malae voluntatis neque inveniri, neque sciri polest,
sicul Deus mali auclor non cst, ita nec praescius ita omnium defeclionum merito eam consequentium
mali, nec praedestinans est. Sed si quisdubitat, nihil neqtie causae eflicientessciri possunt, neque ipsae
esse malum, nisi boni corruplionem, videat, quid defecliones, quia nihil sunt. Cui loco sancli Aiigu-
de liac raiione Augustinus dicat, scribens contra stini testimonium adhibendum esse arbitror; ait
epistolam Fundamenli: « Discile, non subslantiam enim in libro xn de civitate Dei: « Nenio qtiaerat
malum esse, scd sicul in corpore commutalione' efficieiilem causam malae voluntatis; non est enim
1'ormaein deterius amilli speciem, vel potius minui, efliciens, sed defeclio 8. Deficere namque ab eo,
et focdum dicitur, quod pulclirum antea dicebatur, B quod summe est, ad id, quod minus est, hoc est in-
et displicere corpus, qund anlea placuerat: sic in cipere habere voluntalem maiam.Causasporro defe-
animo recle votunlatis decus, quo pie jusleque vi- clionum istarum, cum efficientes non sinl, sed
vitur, commola in delerius voluntale depravari, quo deficientes, velle invenire, lalc est, ac si quisquatn
pcccato eflicianimam miserara, quae honestate reclae vclit videre tenebras, vel audire silentium, quod
volunlalis beatitudinem * obtinebat, nulla addita tamen utruraque nobis notum est, neque illud nisi
tlctractave subslantia. Quis dubitet lolum illud, quod per oculos, neque hoc'nisi per aures, non sane in
diciliir malum, niliil esse aliud,quam corruplionem? specie, sed in speciei privatione. Nemo aulera * ex
Possunt quidcm aliis atque aliis vocabulisalia atque me scire quaerat, quod me nescire scio, nisi forle,
tjlia mala vocari; sed quod omnium rerum malum ut nescire discal, quod sciri non posse sciendum ,0.
sit, in quibus mali aliquid animadverti potest, cor- Ea quippe, quae non in specie, sed in ejus privatione
ruplio est. Sed corruptio perilae animae imperitia sciuntur, si dici aut inteltigi potesi, quodammodo
vocatur, corruplio prudenlis imprudenlia, corruptio nesciendo sciunlur, ul sciendo nesciantur. Cum
*
juslitiae ' injuslilia, corruptio fortiludinis ignavia, enim acies eliam oculi corporalis curril per species
corruplio quietis alque tranquillilalis cupiditas, vel corporales, nusquam tenebras viJet, nisi ubi coeperit
metus, vel trislitia, vei jactanlia. Deinde in corpore IC non videre. Eliam " non ad aliquem alium sen-
animalo corruptio sanilalis dolor et morbus; corru- sum, sed ad solas aures pertinel sentire silentium,
•
plio virium lassiludo ; corruptio quietis labor. De- quod tamen nullomodo, nisi non audiendo senlilur.
inde in ipso corporecorruptio pulchritudinisfoeditas; Sic species intelligibiles mens quidem nostra intel-
corruplio reclitudinis pravitas ; corruptio ordinis ligendo conspicit, sed ubi deficiunt, nesciendo di-
perversilas; corruptio integrilatis discissio •, aut scit ". Delicta enim quis intelligil > b ! "
fraclura, aut diminutio '. Longum est, et diflicile, V. His ilaque ralionibus inconcusse colligitur,
et harum rerum, quas commemoravi, et aliarum omnem perversae voluntatis defectum vel privatio-
innumerabilium omnes corruptiones nominatim nem vel peccalum, vel quoquo modo vocari possit
enunliare, cttm efiam mullae, quae dicuntur in cor- motus ille lelifer '*, quo summum bonum deseritur,
pore, possint et in anima dici, et innumerabilia cfliciturque spiritus vadens, et non rediens, finisque
stint, in quibus propria vocabula corruplio lc- ipsius, morsplane,miseriaque suppliciorum acteraa-
neat « >. lium, omnino nihil c$sc. Omnc quippe carens ma-
IV. Qtiac cum ita sint, quis non videat, nisi qui tCria, forma, specieqtieprocul dubio nihil cst; omnis
sensu carel, tolum, quod dicitur peccatum, ejusque auiem rerum absenlia, earumqtie dcfcclus tribus
consequcnlias in morte atque miseria coiisiitulas, D praedictis carerc matiifestum est. Omninoigilur non
nonaliud csse, quamintegraevilae beataeque corru- sunt. Ac per hoc nec praesciri '", nec praedeslinari
pliones; ila, ufsingula singulis opponanlur, integri- ab eo, qui summe est, possunt c. 0 miranda, imo
ta.ti qtiidem peccalum, vilae mors, bealitudini inise- dolenda caecilas eorum, qui e contrario intelligtre
YARIAELECTIONES.
1Corr. M, cod. cotnmutatioiie. ' Corr. B, Cod. beatilatem. ' Sic cod., al. juslae. * Sic cod., al. for-
tis. * Cod. tasiludo. * Cod. discisio. ' Cod. dimminulio." * al. deficiens quia nec illa effeciio '*
est
sed defectio. * al. ergo. • llSic cod., M. corr. l*sciendumesf. Sic cod., M. videre, if« etiam. al. con-
discit. '• Cod. inconcuse. Cod. loetifer. Corr.' M. piescire.
NOTAE.
» Atigustin. contra epistolam Fitndanv.c. 35. punitur. Mors item, quaceslscparatio animaeel cor-
i<Auguslin.de CivitateDei XII.7. Psal. XVIII, 13. poris, et poenae gebennalesiion nisi Deo judiceAunl,
c Male docet. Peccalum quidem propria hoini- idcoque ab eo praesciunlur. Cf. Prtid.
nis volunlale nascitur, scd a Dco et pracscilur ct
397 • LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 595
nolunt, si qtiando in divina, seu htimana legerint A-praescientiam et praedestinationein proprie fieri in
aucloritate,Deumpraesciissevel praedcstinasse pec- his, quae ordine tcmporum praccedtml ea, quac et
cala, morlcm, supplicia, quae peiiilus niliil sunl, praescUml ct praodestinant ', abusivc vero dici in
quia defeclus siml! Quid enim est peccatum nisi eo, cui nulla 8 fulura sunt, quoniam nullo tcmpore,
defeelus jusliliae? quidmors nisi viwe? quidsuppli- sedsuaacternitate pracceditomnia, quac ab cosunt?
cium nisi bcaliludinis? Qui si diligentius altende- Aut quomodo a vcritate abliorreal, si dicalur a si-
rent.omnia, quae sunt, nonob aliud csse, nisi quia mili, pracscivit Dcus omiiia, quac faclurus esset, ct
praescita et pracdeslinata sunt, omnia vero, quae dicatur a conlrario , pracscivil, quac lacliiriis non
non sunt, nori ob aliud non esse, nisi quod nec prae- cssct, pro ncscivil? Similiter de pracilesiiii.ttioncin-
scita, ncc praedeslinata sunt.fortassis scipsos emen- telligeiidumasimili. PracdcstinavH Deus, (|iios prnc-
darent, et resipiscerenl, animumqiie suum ad luceiii paravit ad suatn gratuitam gratiam accipicndain.
vcrilalis converterent, ut in ea, et per eam " cernere A conlrario praedeslinavil impios ad intcritiiiii, vel
possent in omni rerum nalura, qttidquid vere * in- siippliciumactcrnuni, quos taiiicn non praedcstinavit.
venitur esse, non aliud id csse, nisi unam, veram- Si enim pracdcstinati sunt , necessario periluini»,
que essentiam, quae ubique in se ipsa tola est. Et pocnasqiie paticnltir incvitabiles ". Quod si ita cst,
quae cstilla, nisiomiiiiim nalurarumpraesciens prae- B quomodo juste judicabitur mundus, qiienr nccessi-
dcslinalio, et praescienlia pracdcslinans? Si auleni tas pracdestinaiionis cogit perirc? Quod inipictatis
aperlissime kjtelligiluf, omnitim naturarurn non proprium est aeslimari.
esse summam principalemque Substanliani, practer II. Proindc ne nostra ista ratiocinatio vidcatur
divinam praescienliam ' et praedestinationem : quo- nulla divinac seu hiiiuanac auctorilatis formul.i esso
modo credendum cst, in eis esse, quae omnino non siiffulta, quiddivinac ScTiplurac pagiuis, qtiid sancli
sunt? Si enim in cis essent, procul dubio non nibil, patris Augustini diclis potcst. effici, invcstigarc ile-
sed aliquid substilisscnt. At vcro nibil sunt. In cis bcinus, noii quod " aliorum calholicorum Patriim
igiiur nec praescientia, nec praedestinalio divina cxcmplis hacc eadcm concludcre non possiirius, sccl
sunt. quod neccssarium duximus, cl uiilitcr ad Vcm pcr-
CAPITULUM XI. lincrc vidcmus ", illius aucloris dicta poriorc, cui
Quod divina humanaqiie auclorilate comprobari pos- niaxinieG[otescalcu$] hacrcticussui nefaudi dogmatis
sil, non esse Dei praedeslinalionem,nisi de lits, qtti causas solet referrc. Nulla cteiiini scriptura esi, de
praeparaii sunt ad aeternam felicMatem. qua iion facile non intclligcnlcs cam prava possint
I. Quoniam vero hujus nostrae actionisprincipalis scniirc. Hincest, quodpracdiciussanclorum Patruni
qisaesiio proposita est de divina praescientia * et mcndosus adulterator meiito, dum vcriiaiis neqiie
praedestinatione, propter qnam necessario diligen- .sil invcstigalor, ncquc inrerilor, non ca , quae pater
tius " tractandam incidenles qnaCslionesiiitroduclac Atigustinus suis vcrbis insiuuare voluil. intcllcxit,
sunl, Cadem paulo apertius exemplorum luminibiis scd uica, quacipsc a se ipso atquc diabolo " finxit.
disculienda. Sedprius nostrarum litlcrarum lecloribus suaderet, praud>cliPatris non quidcm verba in »ibi "
stiadere curavimus, si lamen sinl, qui eas legendas convenicnlia, scd planc rcsislcnlia violcnler re-
judicavetint, atque utinam eorum caritas ad eas lorsit.
perlegendas accedat, ptus in ipsis nostraeobedientiae III. Ubi primobotandum, quod sanctac Scripturac
devotionem consideraturi, quam ulilissimaedisputa- auctorilasinconcussa " praescicniiam siniul ctprae-
iionis, si tamen aliqua utilitas in ea sit, despecturi, deslinalionera, aut solam absolutc praedestinatio-
ne forte quasi commoli in nos irruaiit dicturi, nos ncm, non nisi in his, quos Dcus elegit ad aclcrnam
esse desiructores cl praescienliae, et praedeslinationis bcatiludinem possidendam, invcnialur posuissc '•.
divinae, qtiia, si studiosius inspcxerint, assertionis Ad quod probandum Apostoli dicla sulficiuiit. Agcus
earum plurimiiin in eis inveiiicnt, destructionis vero quippc ad Romanos : Scimtis, inquil, quoniam dili-
nihil. Quid enim? Nuiiqtiid vel praescienliam Dei ,, gentibus Deum omnia cooperanlur in bonum, Itis, qui
destruit, vcl ejus praedeslinalionem contemnit, qui secundum propositum vocati sunt ; quoniam, quos
eas translalc de Deo praedicari asseril ? Quasi 6 non anlepraescivtt, et praedeslinavitconformesfieri itna-
possit a lemporalibus ad aelerna translatio fieri ginis Filii sui, ut sil ipseprimogenilMS in mullis fratri-
modo quodam similitudinis, attt ab his, qitae sunt, bus. Quos anlempraedestinavit, illos et vocavit; et
ad ea, quae non sunt, modo pulcherrimo contrarie- quos vocavit,-iptos el jusMcavit; euos autein jusli-
latis? Aul quasi rectae fidei resislat, si quis dical. ficavit, ipsos et glorificavil*. Item adEphesios":
YARIAE LECTIONES.
* Sic cod., M. ea. * Sic cod., M. tiero. • Corr. M., cod. * Corr. M., cod. presentia. • Cod.
" Cod. quassi. ' Sic cod., M. praesckit et presenliam. 8 Cod. nula. ' Cod. perhibtinl.
deligentius.
10 Eadcm aul similliina acqualis manus ad praedestinavit.
11 Conj., cod. nunqnid. 1J Sed qitod—videmus marg. adscr. Ilic "dicit praedestinationem
'*
necessitatcm inferre
om. M. Cod. diabuto. Sic cod., M. vcrba non
sibi qtiidem. u God. inconcusa. 16 Cod. vossuisse. " Cod. efestos.
NOTAE.
» Rom. VIH, 28 scqq.
399 JOANNIS SCOTI 400
Bencdktus Deus et Pater Domitii nostri Jesu Chrrsii, j i < Est quidam populus praeparatus ad iram Dei, datn-
qui benedixil nos in omni benedietione spirituali in nanduscttin diabolo* >; item de Judaeis':«lsli indi-
cdelestibusin Christo Jesu sicul elegil nos in ipso anle gnanies mortui etmorti sempiternaepraedestinali >.
conslitutionem muttdi, ul essemussancti et sine ma- Item : < Quare dixil DoininusJudaeis, vos non credi-
cula inconspeclu ejus in carilale; praedestinans nos tis, quia non estis ex ovibusmeis B, nisi quia videbat
in adoptionemfiliorum per Jesum Cltrislumin ipsum, eos ad sempilernum inlerilum praedestinatos h >;
lecundum placitum volunlatissuae,ad laudem gloriae idenlidem, quod Dominus dicit: nemo polest rapere
gratiae suae, in qua gralificavit nos in dilecto Filio de manu patris mei ', explanando persequilur di-
suo, itiquo habemus redemptionem per sanguinem cens : < Quid potest lupus, quid polestfur etlalro?
ejus, remissienempeccalorum secundum divilias gra- Non perdunt, nisi ad interitum praedestinalos i >. In
liae ejus,quaesuperabundavit innosin omni sapientia, libro, quem vocat Eneliiridion *: < Haec sunt >, in-
etprudentia; ostendens nobis sacramenlum voluntalis quit, <magna opera Dominiexquisita in omnesvolun-
suae, secundum bonum pVacilumejus, quod proposuit tates ejus k, et tam sapienler exquisita, ut, cum an-
in eo, ad dispositionem pleniludinis temporum, ut re- gelica el humana creatura peccasset, idesl, non
slaurenturomniainChristo, quaesunt incaelis, et quae quod ille, sed quod votuit ipsa, feeisset, etiam pcr
tuper terram, in ipso, in quo et sorte vocati sumus, ;8 eandem creaturae volunlalem, qua factum est,,quod
praedeslinali secundum propotilum Dei ab eo, qui Creator noluit, impleret ipse, quod voluit, bene utens-
omnia operatur secundum consilium voluntatis suaea. et malis, lanquam summe bonus, ad eorum damna-
Contra istam verilalis lam claram tubam quishomo tionem,quosjuslepraedeslinavit ad poenam, et ad
sobriae vigilantisque fidei voces admitlat humanas? eortim sahrtem^ quos benigne praedeslinavit ad gra-
Quis in ea non audiat praedestinalionem omnimodo tiam * >. Itera ex eedem,1'ibro : < Dicuntur etiam
esse sanctorum , nullo modo posse fieri repro- filii gehennae, non ex illa nati, sed in illam praepara-
borum? ti, sicut filii regni praeparanlur in regnum m>. In li-
IV. Quoniam vero sanclns pater Aurelius Augu- bro de perfectione justiliae hominis : < ln eo >, ait,
8linus,eloquenliae Chrislianaecopiosissimus auclor, < gcnere hominum, quodpraedestinalum est ad intcr-
solertissimus verilalis inquisilor, propriae translatae- itum » >. In libris de Civitate Dei 11 Quid dabit eis,
que loculionis, ad exercitium eorttm, qui eum lectu- quos praedestinavit ad vilam, qui haec dcdit eis, quos
ri essent, nobilissimus doctor, aliquoliens in suorum praedestinavit ad mortera ° >.
librorum * serie invenilur dixisse, Deurn praedesti- Vf. His el hujusmodi verbis calholici * auctoris
nasse impios ad interilum seu poenas, ac per hoc solet haeretica insanire vecordia, fidemque minus
inlelligentibus eum, ut ait Aposlolus, factus est odor C erudilorum lupinis dentibus laniare. Quis enim igno-
vitae in vilam, non intelligentibus vero odormorlis in rantium raodos locutionum, quibus sancli Patres uli
moriem b, praesentis causaeratioposlulal.ipsius ver- solent, non facile possit seduci, audiendo praedesti-
ba quasi sibimet repugnanlia ponamus, uti lector natosaelerno igni, praeparalos adiram Dei, praede-
inteiligens facilius intendal, quo genere loculionis stinalos morli seropilernae, praedestinatos ad inler-
dixerit, praedestinalionem divinam ulrique hominum ilum, ad poenam, ceteraque id genus, ut.sine uUa
generi convenire, videlicel electis per graliam, re- haesilatione concedat, aut duas praedeslinationes,
lictisquc per justiliam, eademque dicla, quibus unam plane sanctorum, alleram irapiorum, sibimet
male utendo haereticus erroris sui perfidiam conatur per omnia contrarias, aut unam eandemque divi-
aslruere, ponenda esse judicavimus, ut eisdem sa- nam praedestinalionem sanctosque impiosque am-
giitis, quas in corda simplicium incaulus exlorserat, plecti, eamque simul contrariorum, quod ratio de-
vulneratus recedat. negat, esse capacem. Cui dolendae miseriae ulillime
V. Ait ergo Augustinus in quadam homilia ad po- succurritur", quando eadem praedestinatio sccundum
deGnilio
pulum exponens illud Evangelii : Princeps hujus eundem Augustinum definitur 6, ejusque
mundijam judicatusestc,«id esl judicio ignis aeterni suis diclionibus defenditur. Eslo igltur, haerelice,
irrevocabilitcr destinatus esl d ». In exposilione D paratus, aut te defendere, quod nullo modo vales,
quoque Evangelii secundum Joannem, ubi testimo- aut te emendare, quod poles, si verilati conlradicere
nium praecursoris sui de Christo explanat, dicite : desinas. Audi praedestinationis divinae terminos de-
YARIAE LECTIONES.
' Sic. cod., M librorum suorum. ' Cod. diabulo. * Cod. encheiridon. * Cod. catoloci; sic saepe.
" Sic. M., cod. succurehntur. * Cod. diffinitur, sic ubique.
NOTAE.
» Ephes. I, 3 seqq. t Joan. X, 29.
b II Cor. II. 16. i Augustin. 1. 1.
«Joan. XVI, 11. k Psal. CX, 2.
I Auguslin. homilia 95 tn Evangel. Joannis. 1 Augustin. Enchiridion c. 100.
* Auguslin. ibid. tract. 14. mAuguslin. i6id.
f Attgustin. ibid. » Augustin. deperfect. jjtst. c. 13.
« Joan. X, 46. 0 Auguslin. de Ciuif. Dei XXII, 24.
i' Augustin. ibid. tract. 48.
401 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 492
finitionis, quos nullus recte credcnlitim ant mintis A verum cst, sua, quae falli raularique non polest,
artare, aut plus audet extendere, nullus conientio- praescienlia opera sua fulura disponere, id omnino,
sus potesl infirmare. In libro ad Prosperum et Hila- nec aliud quidquam est praedestinare : verum est id
tiiini: <Praedestinatioest i.inquit, <quaesine prac- omnino:necaliud quidquam est praedestinare, quam
scientia non potcstesse. Potest auiem esse sine prae- in sua, quae falli muiariquenon potest, praescientia
deslinatione praescienlia. Praedestinatione quippe opera sua futnra disponere. Hinc conficitur alia con-
Deus ca praescivit, quae fuerat ipse faclurus : unde vcrsio. Si omnis praescientia, qua Deus opera sua
diclum est fecit, quae futura sunt. Praescire aulem futura disposuit, divina praedeslinatio est : omni?
potest' etiam, quae ipse nou facit, sicut quaecunque praedcstinatio, qua Deus operasua ftttura disposuit,
peccata « >. divina praescientia est: conficilur ergo, praedestina
VII. Attende, qualis sit ista definitio, quae a tionem Dei non csse nisi in operibus ejus, qtiand»
differenlia esl asstimpta '. Est igittir lalis differenlia nihil minus, nihil amplius conlineiur in ejus defini-
inlerpraedestinalionemetpraescientiam, quod omnis tione praeler divinorumoperum disposilionem.
praedestinatio praescienlia, non autem omnis prae- II. Sed ad haec diclurus es : Ad Dei opera perti-
hcicntia praedestinatio. Praescientia namque ipsa, nere, juste damnandos praedeslinare ad poenam,
qua Deus praescivit ea, quae fuerat ipsc facturus, B I sicut ad ejtis opcra pertinet, gralia salvandos prae-
praedeslinalio vere specialiterqtie dicitur. Ea vero deslinare ad bealiiudinem, el hoc tcslimoniis ejusdem
pracscienlia,quaea,quaenon facit.praescivit, idest, sancti Augustini firmare conaberis. Quae eo, qttopo-
peccata eorumque poenas,praescientia absolule pla- suisli, ordine posuimus, ut in eis, non quod tu, sed
cuit vocari,ita, ut ca lantiimmodopraescientia, quae quod ille voluit, videamus. Qtiorum si unum recte
dicitur praedeslinatio, in bono semper inlelligatur ; fuerit .exposilum, sufliciet ad cctera inteUigenda.
sola vero praescienlia sine praedestinatione omnino Ponaraiis ergo illud:< Magna opera Domini, exquisila
inalorum est, quae Dcus non facit. Et ne ulliis inde in omnes voluntaies ejtis gr etiam sapienter exquisi-
dubitaret, adjecit : < Quocirca praedcslinalio Dei, ta, ut, cum angelica et humana creatura peccasset, id
quae inbono est, graliae est praeparalio; gratia vero esl, non quod ille, sed quod voltiit ipsa , fecisset,
esi ipsiiispraedeslinalioniseffeclus b >.Idemin libro ciiani per eandem creaturae voluntatem , qua factuin
de Dono perseveraniiae eadem planius aperit dicens: est, quori Creator noluit, impleret ipse, quod voluit,
< Ista igitur sua dona, quibuscunque Deus donat, bene utens et malis, lanquam summc bonus, ad
nrocul rhibiose daturum esse praescivit, et in sua eorum damnalionem, qnos juste praedestinavii at)
praescieritia praeparavit. QtwS ergo proedestinavit; poenam, etad eorutn salutem, quosbenig-nepracde^
ipsos el vocavitc, vocalione illa, dequa diclttm est: C ' stinavit ad graliam h >. Ecce in una eademque sen-
Sine poenilemia sunt dona et vocatioDei °\ Namque lentia: <Praedestinaviti, inquit.i ad poenam>,«prae-r
in sua, quac falli mntarique non potest, praescicntia destinavit ad gratiam >. Ubi,quaesumus, respondeas
opera sua fulura disponere, id omnino, nec aliud ad ea, quae interrogamus, iilrumadjtisliliam Dei, an
quidquam est praedestinare e >. Huic clarissimae ad ejus graliam perlineat praedeslinare impios ad
tiihae atque apertissimae Christianoruro castrorum poenam ? Respondebis, credo, ad justitiam ; ait
quis dissonare * praesnmat? Quae apertissima voce enim, quos juste praedeslinavit ad poenam, non igittir
resonare non desinit, id omnino, nec aliud esse, ad gratiam. Ac per hoc, si poenae praedesiinatio do-
Deum .pxaedeslinare, qnam praescientia sua opera, num Dei non est, sed peccati judicium, necessario
quae ipse factirrns fiicrat,.disponere. Dic, quaeso, sequitur, ut aut falsttm sit, qttod ipse Augustinus
utrtim isla definitio praedestinatibnis vera-,sitv a» ail : «.Praedestinalio Dei, quae in bono est, gratiae
falsa ? Si falsa est, reprehende Auguslinum; si vcra estpraeparatiai^.-laiifce opn{rario.accipitur praede-
est, lalis fieri necesse est, quatis ipse ait in libro de stinatio poenarrum. E-st antem vemm et immulabile,
animae quantitate : < Dcfinitio * nihil miiius, nihil quod dixit, praedestinatio Dei, quae inbono est, grn-
amplius continet, qtiam id, quod susceptum est cx- tiac est praeparalio. Econtrario igilur inlelligi voluit,
plicandum; aliler omnino viliosa est f >. Ulrum au- quod posuil, praedestinavit ad poenam.
tem hujusmodi vitiis careat, conversione " explora- III. Sed ne forte objicias •: Non dixit.praedestina-
lur. tio Dei est graliae praeparatio, sed praedestinatio
CAPITULUMXII. Dei, quae in bono est, gratiae cst praeparatio. Ubi
De definitionepraedestinationis. videturlocus rclinqui alterius pracdestinationis, quae
1. Fial igitur htijus definilionis conversio sie. Si tanquam in malo sit; aut eadem praedeslinalio, si
VARLAELECTIONES.
1 al. potens est. * Cod. ' * Cod.
asumpla. * Cod. disonare. * Cod. diffinio. Cod. converisione.
obicias.
NOTAE.
a Auguslin. de Praed. Sanctorum c. 10. ' Atigustin. de Quantit. animae.
h Attguslin. /./. « Psal. CX, 2.
<•Rom. VIII, 30. b Augustin. Ettcltiridionc. 100.
d Rom. XI, 29. 1 Augusl. de Pracd. sancl. c. 10.
c Auguslin. de Dono pctsever. C. 17.
403 JOANNIS SCOTl 404
una solaque est, in hoivoet in malo fieri posse non /t\ Scriplura, queinadmodum inter,ellat Deum adversut
negatur. Priinum ailende, unam definiiionem duas Israel e et cctcra. Sed quid dicit ilti, inquit, respon-
praedesiinationes omnino non possc conlinere ; de- snm divinum? Reliqui mihi septemmilita virorum,qui
inde, quod, si nulla alia definitio praedeslinalionis non cttrvaverunlgenua ' ante Daal f. Non enim ait,
verior aptiorque inveniatur, qiiam illa, quaepraedi- reiicla sunl mibi, aut reliqnerunl se mihi, sed reliqui
cla est, ct nihil nisiopera divina compreliendil, quac- mihi. Sic ergo, inquil, ef in hoc tempore reliquiaeper
nullo pie credenliura dubitante bona sunt: quid nos eleclionemgratiae [salvae] 10factae sunl. Si autetri
cogit, aliud aliquid subaudire, audientes, praedesti- gratia, jam non ex operibus, alioqmn gratia jam non
nationem Dei, quae in bono est, nisi seinper cam__et est gratia g.El connectens illa, quae jam supra inter-
bonam et in bono esse ? posui: Quid ergo ? Et huic inlerrogationi respondens:
IV. Si autem dicis, bonum est, praedeslinare qttodquaerebat, inquit, Israel, lloc non esl conseculus,
impios ad poenam, et ideo inter opera Dei reputan- eleclioautem conseculaest, ceteri veroexcaecalisuntb.
duni, respondemus, bonum, quiajustum. Sedquo- In bac ergo eleclione, et in his reliquiis, quae per
niain non est Dei donuni, cum ejus sit judicium, electionemgraliae salvae factae sunl, voluit inlelligi
omnis autem praedeslinatio Dei omnino est praepa- plebem , quara proplerea Deus non repulit, quia
ralio graliae, omnisquc gralia donum, necessario B praescivit. Haecest illa electio, qua eos, quos voluit,
colligilur omnis divina praedcslinatio donorum ejus elegit in Christo anle consitlulionem mundi 11, ut
praeparatio.Poenaproculdubio impiosjusle torquei, essent sancii et immaculati in conspectu ejus in ca-
quod dontim non est; alioquin, si essel donum, non rilate, praedestinans eos in adopiwnem filiorumi.
torqucrct, sed utique libcrarct. Non est igilur Nullus igitur, qui haec inlcTigil, negare vel dubi are
praedestinalio poena. Quod si esscl, non essetpoena, permiititur, ubi ait Apostolus : Non repulit Deus
sed grafia. Est aulem poena. Non est igitur praedesli- plebemsuam, quam praescivit, praedestinalionem si-
natioejus. Proinde praedeslinalionera in donisdivinac guificare vohiisse. Praescivit enim retiquias, quas
largilalis semper inlelligendam esse, si quis adhuc sccundum clectionem gr-aliae fuerat ipse facturtis,
dubitat, lihrum sancliAuguslini de Donoperseveran- hoc est ergo praedestinavit; sine dubioenim praesci-
liae inlentusperspiciat, in eoloco, ubi ait: <Haeo, in- vit, si praedcstinavit. Sed praedeslinasse est hoc
quam, < Dei dona, si nulla est praedeslinatio, quam praescisse, quod fuerat ipse faclurus. Quid ergo nos
defcndimus,nonpraesciunluraDeo.Praesciunturau- prohibet, quando apud aliquos verbi Dei traclalores
tem. Hacc esligilurpfaedeslinalio,quam defendimus. legimus Dei praescientiam , et agiiur de vocatione
Unde aliquando eadcm praedeslmatio significatur electorum, eandem praedeslinationem inlelligere;
"
eliam nominepraescienliae, sicut ailApostolus : Non C magis enim forlasse voluerunt hoc verbo in ea re
re»u!it Dtus ptebem Suam, qttam praescivil «. Hic ' uli, quod el facilius inlelligilur, et non reptignat,
quod ait praescivit, non recle inlelligitur, nisi prae- imo et congruit verilati, quae de praedestinalione
def tinavit, quod circnmstantia ipsius lectionis osien- graliae praedicalur. Hoc scio, neminemcontra islam
dit. Loquebatur enim de reliquiis Jndaeorum , quae praedcstinalionein.quam secundum Scripturas san-
salvae fttctae sunt pereuntibus ceteris. Nam superius ctas defendimus, nisi errando disputare poiuisse i >.
dixeratad Israel*, dixisse Prophetam : Tofa die V. Si ergo sancli Augustini credendum est aucto-
cxtendt * trianus meas ad populum non credentcm, et rilali, immo pcr eam veritali, inconcusse debemus
contradkeniem b. Et tanqiiam rcsponderetur, ubi hanc regulani tenere, ut quoliescunque seu in sancta
stintcrgo faclae promissiones Dei ad Israel, continuo Scriplura, scu in tractatoribus ejuspraescientiam divi-
subjunxit: Dico ergo, nunquid repulit* Deus plebetn nam reperiamus, sidesanctorum elcctione sermofue-
suam? Abtit; nam et ego Israeliia sum, ex semine rit, niillatenus per eam nisi praedesliiiationemsigiii-
Abraham *, tribtt' Renjamin ". Tanquam diceret: ficari accipiamus. Et sLsic est,quis non videat, omnem
Nam et ego ex ipsa plebe sum. Deinde addidit, unde Dci praescienliam ad sanclos perlinentcm nihil aliud
niinc agimus : non repulit Deus plebem suam, quam esse, nisi eorum praedeslinationem. Proinde con-
praescivit. Alque ul ostenderet, Dei gratia fuisse D uexioue verae raliocinalionis colligi potcst : omnis
rcliclas reliqnias, non merilis operum eoritm, secu- praescientia pertinens adelectospraedestinalio est:
lus adjunxil' : An nescilis in Ilelia quod 8 dtcif d iiulla praedcslinalio, nisi eleclorum cst: iiulla igiliir
VARIAE LECTIONES.
1 Sic cou\, M. IIoc. * Cod. israhel, sic ubiquc. ' al. expandi. * Cod. reppulit, sic tibique. ' Cod.
* al.
habrahitm. 6Sic cod., M. de liibu. ' "Sic cod., M. adjungit. 8 al. qttid. genu. ,0 salvae ora. cod.
11Sic cod., M. mundi constilutionem. al. aufcm.
NOTAE.
» Rom. XI, 2. ts Rom. XI. 5, 0.
i' Isai. XV, 2. h Uotn. XI, 7.
••Hom. XI, 1. ' Kphes. 1, 4, «^.
J Uoin. XI, 2. i Auguslin. de Dono perseveranliaec. 17 in fineet
Koni. XI, 4. c. 18.
> 111Iteg. XIX, 18.
 405 LIBEU l)E PRAEDESTINATIONE. 40"»
pracscienlia pcrtinens ad electos praedestinatio non A bus, quid fuluri sunt', non ab illo, qui eos novit
esl».Niillus eligitur ad poenam : quomodo ergo prae- non habere perseveranliam, quae ad beatam vitam
deslinalur poena, qtiae reproborum est propria ? An perducit electos, scitque illos [ila] " stare, ut prae-
forte, quemadmodum electi dicuntur, qui non sunt scieril 9 esse casuros 11>. < Nec nos moveat, quod
clecli, ita praedestinati , quinon sunt praedestinali, Dliis suis qtiibusdam Dcus non dat istam perscve-
et filii Dei, qui non sunl filii ejus, praedicto conlra- ranliarn. Absil enim ut ila esset, si de illis praede-
rieiatis modo ab aucloribus saepe solent vocari. stinalis essent, ef tecundnm proposiittm vocatis. Qui
VI. Si autem quaetis,tibi inveniuntur reprobiappel- vero non sunl filii proraissionis 10,jain isli, cum pie
lari electi, ctim non sint elecli, ct filii Dei, qui non vivunt, dicunliir lilii Dei. Sed quoniam victuri sunt
sunt lilii ejus; lege sanclum Augiislinum in libro ad impie, et iu eadem impielate moriluri, non eos dicit
Prosperum elllilarumhiijusmodi verbisloquenlem b: filiosDcipracscientia Dei.Sunlcnini filii Dei.qui non-
« Quicunque electi, sine dubio etiam rocnft, non dum sunt nobis, et snnt jani Deo.Dequibus ait evange-
autem qtiicunque vocati, consequeiiter electic. IHi lista Joannes ": Quia Jesns morituruseralpro genle,
ergo elecli, ut saepe dictum esl, qui secundum pro- ttec tanlumprogenle,sed eliam, tif filios Dei dispersos
posilumvocati,qui etiam praedeslinati,atquepraescili. congregaretin unum>. Quodtitique crcdendo futuri
Horum si quisquam perit, fallilur Deus. Sed nemo B eranlper Evangelii praedicalionem, el tamen, anle-
eorum perit, quia non fallitur Deus. Horum si quis- quam esset factum, jam lilii Dei erant in memoriali
quam peril, vitio Iiumano vincitur Deus. Sed nemo Palris sui inconcussa slabililale conscripti. El sunt
eorum pcril, quia nullare vincitur Deus. Electi cnim rursus quidam, qui " filii Dei propter susceplam vel
sunt ad regnandum cum Chrislo , non quomodo temporaliler graliam dicunturanobis.necsunttamen
.electus esl Judas, ad opus cui congruebat; ab illo Deo. De quibus ail idem Joannes : Ex nobis exierunt,
qttippe eleclus est, qui novit bene uli eliam malis, sed non erant ex tiobis i. Cum ergo lilii Dei dicuntur
tit el per cjus opus damnabile illud, propter quod de his, qui perseveranliam non habuerunt, ex nobis
ipse venerat, opus venerabile compleretur. Cum ita- exierunt, sed non erant ex nobis , et addilur ",
que audimus : Nonne egovos duodecimelegi, et untis quod si fuissent ex nobis, permansissent utiqtte
ex vobis diabolus est d, illos debenms inlelligere nobiscum, quid aliud dicunlur **, nisi non erant
electos per misericordiam, illum per jtidicium; illos filii, etiam quando eranl in professione et nomine
[ergo elegil] * ad obtinendum * regnum sutim, illum filiorum k > ?
ad fundendum sanguinem suum >. « Firmttm autem CAPITULUM XIII.
fundamenlum Dei slat, habens signaculum hoc: Quid potest coliigi ex praedicla sancli Augustini
Scivit Deus, qui sunr ejus e. Horuin fides,quae per C senteiuia.
dilectionemoperatur l, profecto aut oninino non de- I. Cujussentenliae dicta paulodiligentiusconsiderala
ficit, aut si qui sunt, quorum deficit, reparatur, sufliciunt his, quae suad/re conamur, probandis. As-
anlequam vita ipsa liniatur, et deleta, quam incur- sumens itaque, quod Dominus suis dixit discipulis :
rcrat *, iniquitate tisque in finem perseverantia de- Nonne ego vos duodecimelegi, et unus ex vobisdia-
pulatur. Qui vero perseveraturi non sunt, ac sic a bolttsest ',sulijunxii ct ait: lllos debemus intelligcre,
fideCbristiana et conversationelapsuri sunt, ut tales videlicet apostolos undecim tunc numero, vocatos
eos vitae hujus finis inveniat, procul dubio nec illo secundum propositum graliae, illum per judiciuui,
lempore, quo bene pieque vivunt, in istorum scilicetproditorem,secundum acquamen justitiaere-
numero compiilandi sunt. Non eniin suiit a niassa pulstim. Uli ad gloriam clecti, ille ad poenam; in
iila perdilionis praescientia Dei et pracdestinatione illis omnes salvandipcr gratiam, ad finem hujus vilae
discreti. El ideo nec secundum proposilum vocati, ac in bono mansuri accipiendi, in illo omnes morifuri
per hoc nec elecli, sed in eis vocati, de quibus dicluin per judicium. Ad lempus vocati, mox proposilum
est : mulii vocali, [et non in eis, de quibus dictum pie vivendi deserturi, omncs tanien dicuntiir electi,
est] •, pauci vero electi B. Et latnen qttis eos neget .p. cum non sint clccli, nisi confonnes imaginit filii
electos, cum credunt , et baplizantur, et secundmn Dei. Ceteri vero ptitanlur clecti a ncscienlibus, quid
Deum vivunl? Tamen • dicunlur clecti a nescienti- fuluri sunt, ac per hoc non elccli, sed reprobi sunt.
VARIAELECTIONES.
1 al. autem. * ergo om. add. M. 3 Cod. optinendum, sic ubique. * al. qitae inlercurrerat.
• ef non in eis, de elegit cod.,
• quibus diclum esl om. cod., add. M. • al. plune dic. ' al. st';if. 8 ilit oni. cod., add.
M. al. praesciret. 10Siccod., al. qui veresunt filii promissionU.Nam isli. •' Cod. Johannis, sic ubi-
que. "qui om. cod., add. M. " Sic cod., M. addttnt. " Sic cod., M. dicunt.
NOTAE.
« Id veritati non congruit. Nam omnino i Gal. V, 6.
scientiam Dei inlcr et praedcsiinalioiiem probe di-prae- e Matth. XX, 16.
stinguendum est. b Auguslin. de Corrept. el Gral. c. 7.
bPrudentius: NunquametPatresitasensisse, ntele- i Joan. XI, 51, 52.
cfospro non electis,filiosDei\>ronon filiis postietint. i Uoan. II, 19.
c Cf. Matth. XX, 16. k Augiislin. ibid. c. 9.
J Joan. VI, 71. 1 J;,an. VI. 71.
• II Tim. II, 19.
407 JOANNISSCOTI 408
Dicunlur filii Dei, cum sinl filii perditionis, quos A modo vacillat : si omnes pracdcstinali siml elecli,
omnes in prodilore ' suo Dominus signavil. Orans undc nemo fidelium dubital; omues auiem electi
quippe Patrem pro electis suis: Quos, ail, dedisti omnino Filii Dei sunt; omnes igitur praedcslinati
mihi, cuslodivi, el nemo ex his periit, nisi filius per- Filii Dci sunt. Quae connexio stare nullo modt
dilionis*. Eleclus igitur dicebatur Judas, qtiia vo- posset, si hi tres termini aequates non essent, id
catus cst inler eleclos; filius dicebatur, qttia inter csl filiolilas, eleclio, praedeslinalio. Quantum eniin
fratres Christi a nescicntibusconnumcrabatur. Sicut comprehendil filiolitas, lanlum elcctio, et lanliim
aiitem nullus ambigit, c contrario vocari filiospraetcr cteclio, quanlum praedestinatio. Ideoque tres pares
eos, quibus haercditas paterna deslinalur; ilaecon- lcrmini sine ullo vitio currunt, atqtte recurrunt.
trario vocari eleclos, nisi quia consonio atiorum, Sicut ergo frustra quaerunliir Filii Dei praeler ejus
quos jusle massa damnata in miseria detinet, ad clectos, ita frustra putantur ejus electi praeler ab-
bcaliludinis gaudium segregantttr. Et quemadmodum eo pracdestinatos. Et reciprocalim : Sicut inrpie
non sunt filii, si non sint haeredes, sic electi non puiantur praedestinati a Deo praeter ejus electos,
sunt, si non sinl dilecli. Quomodoergo nisi c con- ita supervacuo aestimantur electi Dei praeter ejus
trario diccrelur Judas eleclus, dumnonesset dilcclus? filios. Non sunt igitur praedestinali, si non sitnt
Si enim diligerelur, ulique non repelleretur. Aul B I f)ei Filii. Ut eniiu simul non potcsl esse, ut et Filii
quomodo eleclus ad judicium ignis aelerni, qui, si Deielecli sint, et praedeslinali non sint, ita siniuL
esset elcclus, proculdubio advitam pertineret aeler- non potest esse, ut el praedeslinaii a Deo siul, et.
nam ? elecli filii ejus non sinl. Prortide quemadinodum
II. Quod si ad hacc impudentcr resistitur, debemus Judaei perfidi,quibus Salvator ail: vosex patre dia-
accipere per Judae prodiloris abusivam elcctionein, bolo estis b, a Deo praedeslinali sunl ad inlerituiii,
jtistam ejus reprobationem; per ejus vero, qua ad cum omnis a Dco praedestinatus necesse esl, ut sil
lempus vocatus, liliolitaiem, justani ejus raeriloquo ejus eleclus, ac per boc cjiis filius, invenire quis
aeternam abdicalionem, quia nunquam clecttts fuil, potest, si non in illum, quem saepe diximus, oppo-
sicut nunquamrcprobus non fuit': similiter amicus, silorum locum respicialur, quo sumilur talis a con-
qui semper crat inimicus. Proinde non video, cttr trario forma dicendi? .......
sancli Patrcs dubilarenl, pulcliro loculionis modo ' IV. Jaceat ergo liaerelicorirm garrula procacilas,
fiducialiter enuntiare praedeslinatos ad poenam, vel\ lenetitsana fijcs praiRlpslhiatoruni, elcciorum, Fi-
interitum, ceteraque bujusmodi-,quo-ties eis iii li- liopumDef han^ ioconcusse rcgiilain,ut quotiescun-
brorura suorum scrie piactiit ponere, cuni. ipsam1 quc vel audierint, vel legerint praedestinatos ad
veritalein nondubilarjnleodeio mbdolocutarhfuisse, > v malum, ad poenas, ad inlerilum, seu supplicium,
qilaienuset summae sapicnliae, quae in eisloqueba- nihil aliud senliant nisi non praedeslinalos, sed a
tur, vcsligia non dcscrerei.t, et stiam eloqtientiaro 1 massa damnabiU merito peccali originalis atque
lecturis exemplo futtiraui prctiosissimis figuralac!
proprii non esse separatos, ideoque impie vivere
pronunliationis lapidibus ornarent. Si ergo Dominus 3
permissos reliclos, subinde aelerno igui plectendos..
proditorem suum non crubuil appellare electum, curr
ejus imitator sanclus Augitstiuus crttbesceret, eum- CAPITULUMXIV.
dem , scilicet prodilorem , vocare praedestinalum?? Teslimonia sancli Augustini simul collecta, quibus
SiinililcrqueJudaicumpopuluni,invidaeperfidiae're- aperte conficitur, non esse nisi unam praedestina-
tionem, eamque solummodoad sanctospexitnere.
ferlum, Domini nosln Jesu Chrisli traditorem, acz
perliocinteremptorem,cur baesitaretpraedeslinatuins I. Et ne quis forle nos aestimel noslro sensu pro-
dicere ad inleritum? Cur non deinde generaliterr prio lalia dixisse, nullius auctorilatis gravitate
omnes impii ad supplfcitimpraedestinati enunli.aren- - suffulli, placuit nobis, teslimonia * sancti patris Au-
lur, cuin el verissima ratiosuadeal, el aperlissima a guslini simul colligere, ut prudens quisque cogno-
comprobct aiicloiitas , rion esse Filios Dei praeterr scal, nullomodoeum duas praedestinationesdocuisse,
electos ejus, neque electos ejus praeter ab eo prae-i- D nec unam biperlitam, nec duplam, ut Gotescalcus
destinatos; et conversim non esse praedeslinaloss edocet, et illam unam videlicel divinam"non nisi ad
praeter electos, neque electos praeler filios. sanctos pertinere, impiorum vero nullo modo posse
III. Hinc conficitur incommulabili conclusione,sisi esse. In libro de Corrept. etGralia : <Sanctis >, in-
omnesFilii Dei electi sunt, quod irapium est negare,s, quit,< in regnum Dei per gratiam Dei praedestinatis
omnes aulem clecli procul dubio praedeslinati, om- i- donum perseverantiae dalur non solum, ut sine isio
ncs igitur Filii Dei pracdeslinati sunt. Quae con- i• dono perseverantes esse non possint; verum etiam,
ncxio conversionesui vitium non rccipit, nec ullo o ul per hoc donura non nisi perseveranles sint • c >,
VARIAE LECTIONES.
1 Sic cod., M. perditore. * Corr., cod. nunquam non reprobus non fuit, M. nunquam non reprobus fuil.
' Sic cod., M.iitvidtae perfidia. * Cod. fesfimoni. • Sic cod., M. et divinam. ' al. Non tunlum late ad-
jttiorium perseveranliae dalur, sed tale ul eis perseverantiaipsa donetur.
NOTAE.
» Joan. XVII, 12. c Augustin. de Corrept. el Grat. c. 12.
b Jtr>i. 111,41.
m LIBER DE PRAEDESTINATIONE. - 410
et post aliquanla: < Ipse igilnr eos facil perseverare: A biperlita divisio, in cos procttl dubto, qui in numero
in bono, qni fecil'bonos; qui autera cadunt, ct praedcstinatorum sunt, et in eos, qtti cxtra nume-
pereunt, in praedeslinaiorum numero non fue- rum praedestinalorum sunt. < Nescientes enim »,ii>•
runt a »_.Attende, quam absolule dixit, qui cadunt quit, <quis perlineat ad praedestinatorum numeruuj,
etpereurtt.in praedeslinatorum nnmero non fuerunt. quis non perlineat >. El ilerum : < Qui praedestina-
Quomodo haec dicerel, si vel duas praedestinationes tos a praedestinatis discerncre non vaferaus >. Hinc
vcllet asserere, vel unam in duas partes divisam, texitur quadrifariam inquisilio veritalis per letra-
vel duplara, ttnam quidem sanctorum, alteram vero gonum : Omnis homo aut jnslus est, aut injuslus
impiis deputatam. Si' enim dtrae essent, necesse cst. Item, omnis homo aut praedestinatus est, aut
esset, unam eis, quibus datur donum perseveranliae, praedestinatns non cst. Si verum est, omnis homo
alteram, quibus cadentibus et pereuniibus non da- jtislus praedeslinalus est, falsum est, omnis homo
tur, distribui, nullus tamen hominum excluderetur justus praedeslinalus non est. Item, si verum est.
numero praedestinalorum. Nam si expelleretur nu- omnis homo injusliis praedestinatus non est, falsum
mero praedestinalorum, qui stando vivunt, recipe- est, omnis homo injtistus praedeslinatus est. Vide '
returnuihero illorum praedestinatorum, qui cadenJo vim ralionis. Duoafiirmativa tiniversalia sibi invicem
pereunt.Similiter si una esset partila in duas partes, B respnndent. Sictit enim omnis homo jiislus praede.
vel dupla, necessario in una sui parte perditos, in stinatus est, ila omnis homo praedeslinalus jusitis
altera liberatos concluderet. Quis ergo hominum, est. Simili modo duo universalia ncgaliva sibi invi-
seu angelorum bonorum vel malorum, non sit in cem consentiunt. Quemadmodum enim omnis homt,
numero praedeslinalortim? An forte haereticus injuslus praedeslinalus non est, ila omnis bomo non
docet tertium genus et hominum et angelorum, quod, praedcstinatus injustus est. Ilem, ut verbis utamur
quia nec bonum nec malum sit, praedeslinalorum ipsius Augiislini, omnis homo atit ad numerum prae-
numerum excedit. Quod si mendosissimum est, re- deslinatorum perlinet, aut non perlinet. Omnium
linquunlur duo tanlum genera esse et hominum et autera homintim duo genera csse, quis sapienlium
angelornm. Sic enim ratio dividit, omnis homo aut dubilat, dum veritas sine caligine clamet, non esse
bonus aut malus esl; simitiler de angelo. humani generis nisi duos fines, tinum quidcm perli-
II. Si igitur praedestinatio, ut diclum est, divide- nenlium ad supplicium aelernum, allerum vero
relur in duas species aut partes, quarum una bonos, fruenlium vita aeterna? Duo itaque sunt sibi adver-
allera malos inctuderel, quis extra praedeslinatorum sanlia.vila aeterna, et supplicium aeternum. Proinde
numernm reperiri posset ? Et si sic esset, quomodo pertinenlium ad numerum praedeslinalorum finis
praedicttts attctor pronunliaret, qui cadunt et perettnt, 'C est vita aeterna, non pcrlinentium vero ad numertim
in praedestinatorum numero non fuerunt. Non enim praedestinatorum finis est supplicium acternum.
ait, in praedestinatorum ad vitam numero non fue- Sed quoniam promisimus, nos testimouia sancti
runt, sedabsoluie,«inpraedeslinatorum numero non Augitstini collecturos, placuil ea tanturn assumere,
fuerunt>.Si ergo in numero praedeslinatorum non quibus luce clarius perhibetur divina praedeslinatio
fuerunl, extra eorum numerum fuerunt. Qito confi- non nisi ad praeparalionem dohorum Dei, quae suis
cilur, cadenles et pereunles non esse ullomodo electis largiturus, pertinere, ac per hocad ea, quae
praedestinatos. Quod apertissime in sequentibus non ad ejus dona misericordissima, sed ad ejus
aperitur, ubi ait : « Pastoralis necessitas habet, ne jiidicia justissima occtiltissimaque, nullo modo respi-
per plures serpant dira conlagia, separare abovibus cere. Quamvis, nt saepe diclum, inveniantur aucto-
sanis morbidam, ab illo, cui niliil est impossibile, res tropo illo solilo contrarietatis enuntiare praer
ipsa forsitan separalione sanandam. Nescientes deslinatos ad poenas. In libro de Dono perseve-
enim, quis pertineatad praedestinatorum numerum, ranliae :« Ex duobus parvulis >, inquit, « originali
quis non perlineat, sic aftici [debemus] ' caritalis peccato pariler obslriclis, cur iste adsumalur, ille
affeclu,ut omnesvelimus salvos fierib>. < Proinde relinquatur, et ex duobus aetate jam grandibus
quantum ad nos pertinet, qui praedeslinatos a non 9 impiis cur iste ita vocetur, ut vocantem seqitalur,
praedeslinatis discernere non valemus, et ob hoc ille aulem aut non vocetur, aut non ita vocetttr,
omnes salvos fieri velle debemus, omnibus, ne [ut vocantem sequatur] •, inscrulabilia sunt judicia
pereant, vel ne alios perdant, adhibenda est a nobis Dei. Ex duobus autem piis cur huic donelur perse-
iriedicinaliler severa correptio. Dei est aulem, illis verantia usque in finem, illi non detur ', inscrulabi-
eam facere ulilem, quia * ipse praescivit et prae- liora sunt judicia Dei. Illud tamen fidelibus debel
deslinavilconformes imaginis filii suic>. esse cerlissimum, hunc esseex praedeslinalis, illuni
III. Ubi dalur intelligi lolius rationalis creaturae non cssed >. In eodera: < An quisquam dicere aude-
VARIAE LECTIONES.
1 al. facit. *Cod., M. sttie. 'debemus om. cod.,add. M. * Sic cod., M. quos. • Sic M., cod. Und
• uf vocantemsequatur oin. cod., add. M. ' a.l. illi autem nott donetur.
NOTAE.
" Aiiguslin. de Corrept. et Grat. c. 12. c Augustin. ibid. c. 16.
b Aiiguslin. ibid. c. 15. <)Auguslin. de Dono perseveranliaec. 8.
411 JOANNISSCOTl 412
bit, Deum non pracsciisse, quibns essel dattirus, ttt A faleinur d >. <Tenenda esl igilur inconcussae" hnjus
crederent, aul quos dalurus esset filio suo, ut ex eis disputationis regula.quae divinisleslimoniis claruit,
non perderet quemquam ? Quae ulique si praesci- peccalores in malis propriis esse " in mundo prae-
vit, profeclo beneficia sua, quibus nos dignalur scilos lanttim, non praedestinatos; poenam aulera "
liberare, praescivit. Haec est praedestinaiio sanclo- praedeslinatam, secundum quod praesciti sunt e».
rum, et nihil aliud *; praescienlia scilicet et prae- V. His et hujusmodi sanctissimi patris Angustini
paralio beneficiorum Dei, quibus cerlissime liberan- diclionibus salis, ut opinor, pie credentibus persua-
tur, quicunque liberantur. Ceteri aulem, ubi nisi deri polest, quod vera ratio commendat, Deum vi-
in massa perditionis justo divino judicio relinquun- delicet ad " poenani nullo modo peccantcs praede-
tur, ubi Tyrii relicti sunt et Sydonii, qui etiam cre- slinasse, sed suis meritis supplicia condigna prae-
dere poluerant *,si mira illa Christi signa vidissenl? deslinala eis ab eo esse. Quod ctiam legibus humanis
Sed quoniam, ut crederent, non eis ' erat daluiii, possnmus conjicere. Nulla enim temporalia jura ho-
etiam unde crederent, est negalum. Ex quo apparct, minem definiunt ad peccandum; poenas autem pec-
habere quosdam in ipso ingenio divinum naturaliler caturis definiendo nihil aliud videntur appetere,
munus intelligentiae, quo moveantur ad lidem, si qiiam pronos ad peccandum suppliciorum alrocitate
congrua suis menlibus vel audjani verba, vel signa B territos cohibere, ae per hoc non minus misericor-
*
conspiciant, et tamen si Dei altiore judicio a per- diae, quam vindiclae transgressoribus suis efficere.
dilionis massa non sunt gralhe praedestinalione Nunquam enim respublica homines decrevil pecca-
discreti, nec ipsa cis adhibcntur vel dicta divina, re; decrevit aulem reos justa poena corrigere. Quod
vel facta, per quaepossint credere a >. El paulo ante si ita est in legibus muiabiliiate lemporum transi-
• loriis,
finem ejnsdem : «Nullumest >, inquam,«illuslrius quid pirtandum licri in aelernis pielalis jusli-
pracdestinationis exemplum, quam ipse mediator. liaeque immulabili vigore refertis?
Quisquis fidelis vull eara bene intelligerc, attendat CAPITULUMXV.
b
ipsum, alquein illo inveniat. et seipsum >, prae- Quo genere loculionum diciiur praescire Detts pec-
clare concludens omnes praedestinalos in Cluislo, cala, cttni nihil sunt, aut prqedestinare eorum sup-
extra quem, quisquis est, praedestinalus nan csl. plicia, quae simililer nihil sunt.
IV. Quod autem Deus neminem praedestinavit ad 1. Majore autem consideratione indiget, quod di-
poenam,poenam vero praeparasse , hoc est, prae- vina humanaque doctrina saepissime nobis inculcat,
deslinasse merilo damnandis, talibus ejus dictis Deum videlicet et praescire crcaturae suae illicila
lucidissime declaratur. Ait enim, < quia justus et peccata, et eorum jusla praedestinare supplicia,
inisericors Deus, praesciusque futurorum, ex hac 'J cum ratio pronuntiare non dubitet, peccala eorura-
damnabili massa non personarum acccptione , sed que stipplicia nibil esse, ac per hoc nec praesciri,
judicio aequitatis suae irrcprehensibili, quos praescit, nec praedeslinari posse. Qttoraodoenim vel prae-
inisericordia graluita praeparat, id est, praedesiinat sciunlur, vel praedesiinanlur, quae non suut ? Qui-
ad aeternam vilam, ccteros autcm poena, ul prae- bus igilur loculionuin tropis talia proferri possunl,
dixi, debita punit. Quos ideo punit, quia , quid edicendum esse arbitror. Siquidem, ul opinor, in
essent fuluri, praescivit, non tamen puniendos ipse prioribus, prout suadere potui, rationibus aperui,
fecil, vel praedeslinavil, sed lanttim, ut dixi, in el exemplo similium roboravi, nullo alio meliori
damnabili massapraescivit c >.<Diximus namqtie de modo nos posse inlelligere , quoliescunqiie invenire
damnabili humani generis massa Deum praescirc possimus lalem dicendi forrnam, qualem maxime in
misericordia, non meritis, quos eleclionis graiia • l.bris sancli Auguslini solemus legere, Deum scilicct
praedestinavit ad viiam, celeros vero, qui judicio praedestinasse impios ad peccata, et eorum merila
jtisliliae ejus graliae ' cfliciuntur expertcs , prae- supplicia, quam eo, qui sumitur a conlrario, ut
sciisse tantum vitio proprio perituros, non ut peri- saepe diclum est.
rcnt praedeslinasse : bis vero 8, qui salulis fidem p. 11.Cujus formae apertissimum m traditore im-
aut praedicatam sibi accipcre nolunl, aut Deo judiec piissimo Domini noslri invenilur exemptum. Eodoni
non possunt, vel accepta male uluntur, et ob boc quippe loquendi modo idem dicitur praedeslinalus,
tradunlur in reprobum sensum, ul non facianl ea, quo a Dominodicebatureleclusf. Ubi recte debemus
quae conveniunt", poenampraedeslinalam csse rite accipere per eleclum, non electum, sed merilo per-
VARIAE LECTIONES.
1 al. Haec praedeslinatio sanclorum nihil aitud est * al. poluertml. ' Sic cod M
* quam praesc.
erat eis. Sic M., cod. alleriore. » Cod. inluslrius, sic ubique. 6 al. et eleciione graliae. ' al' ab
hac gratta. s al. Multa tnversa. * al. «f facianl ea quae non conveniunt. "° Sic cod. " al. antequam es-
senf. " al. eis esse. " Sic cod., M ef ad.
NOTAE.
a Augtistin. de Donoperseveranitae c. 14. d Ibid. c. 2.
b Aiiguslin. ibid. cap. idliiuo. e Ibid.
c Ilypognoslicon M, 2. f Joan. Y1,7I.
 413 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 41^
fuliae suae neglectum atque expulsum , non aliler A deslinalionis , quippe ctim sint unius ejusdemque,
eundem praedestinalum , nisi non pracdestinatnm, divinae videlicel, naturae, in qua aliud alio plus mi-
in massa irae relictum , munere divinae gratiae nusve non est, merito, ubi est nalurae simplicilas,
privatum, inimicum, non amicum. Et tamen ex ore non esl ulla diversilas, quoniam in ca omnia unuin
illius, quem tradidit, audivit: Amtcead quid*? Itcm sunt. Tantum ergo in Deo valet praescientia, quan-
alibi tanqttam consors divinae eleclionis inter ve- lum praedeslinatio, planc , quia unum sunt. Non
ros praedestinatos, electos, amicosabusive collectus tamen lanluin late alque frequenler Scriplura ulitur
attdierat : iVottdico vos servos, sed amkos b. Simili praedeslinationc, qiianlum praescienlia. In divinis
nrodo ab omnicaclesli palernilale abdicalo quasifilio siquidemoperalionibus condendis adminislrandisque
intcr filiosDominusdicebat :Nolilevocarevobispatrem praescientiam et praedestinalionem et simnl el
in lerra, unus est enim paler vester,qui in caetis esl e. samper inseparabili jugo connexas reperimns; in
Acsisapienli intersapientesdonum intelligentiaecon- matis autem , quae, cum a Deo non sint, penitus
cessum videlur, dum Apostolis dicitur : Vobisdaittm niliil sunt, praescientiam saepissime, raro aulcin
esl nosse mysteria Regni. Si haec el ejusmodi de im- praedcslinationem nominari. Quod consulloutililatis
piissimo homine inlelligcnda sunl e contrario, quid nostrae conligisse credendum. Prolic quidem, ut eo
mirum, et ipsum consorlesque maliiiae suae jure B modo dicendi admoneremur, non aliud esse prae-
simili praedestinati dicanttir. Sicut enint nullus im- scienliam , aliud praedestinationem, sed unuin,
piorum eligitur ad gloriam, ita nulliis eorum prae- qtiando simul semper in his, quae ab eis vel creata,
deslinalur ad poenam. Quemadmodum quippe nullo vel donata sunt, intelligunlur, iu his vcro, quae nec
modo excedit electio numerum praedeslinalorum, subslaniialiter ab eis operala, nec largilatis earum
iia praedestinatio nullomodo excedil numerum ele- thesauro donala, eas vcro deesse , quamvis abusive
clorum. ; dicantur adesse passim * quidem praescicntia, per
III. Haec eadem dicendi species, qua dicilur Dcus loca aulem praedeslinatio, in tanltim, ut lanquam
praedesiinasse injusios ad poenas vel eorum peccata, species in genere una videaiur in allera, praedesti-
viderelur recte accipi posse, ac si diceretur, prae- nalio in praescienlia.
sciisse Deus injuslos peccatores esse futuros, poe- V. Sed si quem moveat, quod veritas suadere
- nasque passuros, ut quemadmodum scienlia semper, menlibus sanis non cessat, Deum videlicet prae-
dum agitur de electis , loco praedeslinalionis aple sciuin praeque * destinatorem omniuin, quae ab eo
accipilur, ita praedestinalio, quotiescunque de re- sunt, esse, eorum vero, quae ab eo non sunt, ideoque
probis traclatur, pro praescienlia compensative iiihil sint, non esse, in se ipsum redeat, altius in-
accipiatur, si vera non objiceret ratio , praescien- tcndat, ipsam veritatem constilal '. ln ea namque
liam eorum, quae non sunt, fieri non posse. Ac per lucifiue absque caligine refulgel praesciens praede-
hoc eodem modo dicilur Deus praedestinare queni- stinalio, et praescientia praedestinans'essentialiler;
quam ad supplicia poenarum , quo eliam asseritur sane quidem, quando de Deo nihil accidcnlatiler
praescius esse peccatorum : inlanlum, ut paenenno praedicatur. Quomodo ergo summa essentia in his,
eodemque tropo praedicetur de eo peccalorum prac- quae nihil sunt, esse * credenda? Age jam! Si Dei
scienlia, quo et praedeslinalio eorum ad tormenta ; praescientia Deus est, necessario ' et veritas. Hoc
excepto quod usilatius atque frequentius in sacris dixerim de praedestinalione. Si el ipsa Deus, procul
lectionibus inveniatur praesciisse , quam praedesti- dubio veritas. < Yeritas aulem ,'tit ait Augusliiius,
nasse et peccala et poenas. Hinc ipse Augustinus, necesse est ut in aliquo sit, hoc est, in veris atque
aculissimus quidem verilatis et inquisitor et asser- manenlibus rebus e>. Proindesipraescienlia et prae-
tor, talium nobis exempla locutionumin suis exem- destinatio veritas sunt : verilas autem verorum esl
plaribus relinquere procuravit, uti nos accipere non veritas, quae ideo vera sunt, qttia ab eo facta sunl:
pigeatin praedestinatione atque praescientia divina praescienlia igilur et praedestinalio non sunt nisi
eundem omnimodo inlelleclum, quamvisjion aequa- eorum, qttae a veritate facta sunl. Si peccatorum,
liler omnimodo eas inveniamus iu Scripturis usi- ut opinor, non est verilas, quoniodo polest eorum
latas. esse praescientia vel praedestinatio ? lteiri si ne-
IV. Acper hoc saluberrimo verissimoque sensu de- cessario in veris rebus est vcritas, in eis igitur sunt
bemussenlire, quod ifise tanquam nosadmoncnsait: praescientia et praedeslinatio. Si omne , quod natu-
< Omnis praedcslinatio praescimtia, sed non omnis raliter est, ex veritate esse necesse est; quidquid
praescientia praedeslinalio d >. Ac si aperte diceret, vero secundum naturam non sit, quis dubilarit ex
quanquam praescientia non transcendat fines prae- verilale non esse : peccatum contra naluram est.
VARIAE LECTIONES.
1 Cod. pasim, sic saepe. ' Sic cod. M. ' Sic M., cod. consulet. * Sic cod., M. esf.
5 Sic cod., M. Deus esl, esf necessario. (pq), priusquam.
NOTAE.
. o MatlhXXV'1,50. d Augustin. de Praedest. sanct. c. 10.
i' Joan. XV, 14, 15. c Augustin. de vera Relig. c. 36.
' Mattb. XXUI,U.
,15 . JOANNISSCOTI 416
non igitur ex veritalc, ac pcr hoc m?cex e]us prac- A VIII.Hoc est considerandum, utrum omnia, quae
scienlia, nec praedestinalione. Colligamus breviter de peccalo diximus, de poena similiter ejus dicere
«le peccatis. Si veiitas verorum est, vera autem debeamus. Diximus autem, omnia peccala non esse
plane non nisi quae sunt, praescienlia et prae- a Deo, recte videlicet, quia non secundum naturam,
destinatio divina procul dubio veritas veroruin. Igiliir sed conlra eam sunt. Audiamus Apostolum : Aculeut
peccala quis ambigat falsa essc, nisi qui ambigit, a autem moriis peccutum °. Si crgo ex peccali vulnere
veritate 11011esse.Conlicilur eorum neque praescien- mors necessario evenit, ex peccato plane erit roors,
liam, ncque praedeslinaiionem fieri posse. quae profecto poena peccali esl. Ac per hoc, unde
VI. De peccato conclusum. Yidcamus de pocna, peccalum, inde mors. Morlem sequitur miseria.
vcl supplicio interituve, vel qualicunque modo vo- Unde igitur mors, inde miseria, quae est poena, vel
cari possit universiias miseriae, quae jusle sequifur supplicium.Proinde malorumomnium quaedamquasi
peccalum. Praediximus siquidem, auclorilate patris inseparabilis catena connexa est, Ex liberi siquidem
Auguslini ulentes, divinae praedeslinationis cle- arbilrii perverso culpabitiqtie motu, deserentis vide-
mentia nullum praeparari ad tormenta, quamquam, licet sumraum bonura, hocest, Deumsuum, quo
ut saepe jain repetiium, ea dicaiur praedeslinare frui posset, faclum est peccatum inohedienlis su-
impios ad ipsa. Ubi •, nt docuimus, aul per simi- B perbiae. Peccalum subindesubsecuta esl mors, mor-
liludinem praedeslinalio pro praescientia ponitur , lem poenarum miseria, de quibus oronibus quisnos
aut per illum tropuiu, qui dicitur <maXkxyri, quem liberare potesl? Gratia Dei per Jesum Christnm1.
possumus nominare subalternalionem; congrue qui- Illa pro ccrlo ab illo non sunt, qui nos ab eis liberat.
dein, quoniam non eodein ordine verba proferunlur, Si enim ab illo essent, nullo dubitanle non mala,
quo el sensus. Cujusexempluin poeta posuit: < dare sed bona essent. Alqui* mala sunt. Ab ipsb igitur
classibus * auslros >, quod e diverso accipitur, dare fieri non possunt. Aut cui non facile pateat, ab una
classes auslris. Nnn ab re igilur per hunc tropum origine nasci non posse invicem sibi adversantia ?
possenl autliores dicere, praedeslinatos esse iropios Profecto quidem unde bonum sit, inde malum non
ad loenani, ac si dixisseut poeuam iuipiis praedesti- erit; unde bumilitas, non inde superbia; ex fonle
natam. Posscnt, inquara , si ralio sinerct proprie jusliiiae nunqiiam manatiniquitas; ex vitae principio
pronuuiiari, pocnam iinpiis esse praedestinalam. Si nunquam procedit mors; beatitudo non est causa
autem eodem loquendi genere, ut scquentia monstra- miseriae; poslremo sumroa esscnlia nullo modo
bunt, dicunlur impii praedestinaii ad supplicia , quo eflicit, quae non sunt: peccatum, mors, poena, justi-
etiam supplicia praedestinata impiis, relinquitur liae, vitae, beatitudiiiis defectos sunt: ab eo igiiur,
unus ille saepe praefalus roodus, qui dicilur enlhy- ^ qui est, non sunt; ac per hoc, si ab eo non sunl,
mema ', quoniam illa mentis conceplio a conlraiio quis audeal dicere, in eis aliquid esse ?
semper assumitur.
VII. llinc aple* a Grammalicis, ut praediximus, IX. Peraclura, ni fallor, el peccata, et poenas, nec
vocatur xaTootitfpao-tt.Cujusexemplum in seculaii- a Deo fieri nec ab eo praesciri, vel praedeslinaii 8.
bus lilleiis Parcae, quod nulli parcant, ilem lucus, Delicla enim quis intelligil h ! Sed sicut dicimus, uos
quod non luceat, et hujusmodi, quae Grammatici in praescire lenebras post solis occasum esse futuras,
singulis ponunl verbis. ln dictionibus vero rheto- et silentium post acclamationem, et dolorera posl
rum MarcusTullius pro Ligario : < Novum crimen, sanilalis abscessum9,el Irislitiam.postquam trans-
Cai* Caesar>!In divinis quoque apicibus multolies 6 ierit gaudium, et laborem pereunte quieie, siulli-
haec specics luce clarior arridel. Apostolns : Donate tiam perdita sapientia, ceteraque id genus, quae
mihi hanc injuriam*, et quod supra posuimus : Per- omnia, ut ail Atiguslinus, « nesciendo sciuntur»,
dam sapientiam sapientum, et prudentiam prudenlum «quorum inscilia eorum est scienlia»>. Sic nimirura
reprobabo b. Et Dominus in Evangelio de Joanne sancta auctoritas Deum asserit vel praesciisse, vel
Baptisla Judaeis ait: Ul quid existis in desertum vi- praedestinasse pcccata, vel poenas,quae nec praesciri,
dere? Arundinem ventis agitatam * ? Ilem prodilori O necpraedeslinari possunl. Nonenimindefinilionibus
suo : Amice, ad quid venisti d, et cetera, quae ei, ut formarura sciri, serf in defectibus eartim nesciri no-
praediximus,quasi Apostolicaegraliae consorli dicla scunlur. Quid enim? Nunquid aliud significal nihil,
suut. Exemplo' haec sufDciuiit.Redeamusadpropo- nisi nolionein cogiianlis defectum cssenliae. Quiii
situm. significant lenebrae, vel silenlium, nisi notionein
VARIAE LECTIONES.
1 Ubi ora. M. ' Cod. clasibus, sic semper. 'Cod. emimema. * Sic M., cod. aperte. * Cod. gat. 'Cod.
multotiens. ' Sic cod. * Sic M., cod. aul qui. ' Cod. abscesum.
• NOTAE.
» II. Cor. XII, 13. «Falsissimuinidquidem. Nam peccala pracsciun-
k I Cor. 1,19. tur, sed non praedeslinantur, poenae vero et praes-
« Matth. XI. 7. ciunlur, et juslissimo Dei judicio peccalori praepa-
i Matth. XXVI, 50. ranlur.
• ICor.XV, 52. b Psal. XVIII, 13.
< Rom. VII, 25. > Aiigitslin. de Civit. Dei, XII, 7.
417 LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 41«
cogitantis, defectum essentiae? Qnid signiflcant te- A diximus, non feaberent in sna meraoria, si non ali-
nebrae vel silentium , nisi notionem cogilantis ', qua ejus scientia fieret in sua nalura. Sicut auteru
vel lucem, vel vocem deesse? Cum dico, sole super nullus extra se veritatis habet nolionem, ita et ejus
terras rulilante scio lenebras esse sub terris, non scientiam. Veritas est felicitas. NuUusergo extra
aiiud significarevolo,nisi lucem superterrasadesse', naturam suam felicilatis et nolionem el scientiam
sub terris vero abesse. Quidquidboruni dixeroin ani- hahiturus sit. ln miserorum itaque natura crit veri-
mo meo, de sole imaginalur notio. Sive eniiu sol sit tas. Eril igitur felicitas. Asl quomodo illa natura
praesens, sive absens, semper erit ejus imaginalio misera erit, cui fclicitas incrit, quae est veritas ?
pracsensinmemoria; quaequidem solepraesenteno- Quid?Si nullanalura fuerilpunita, nunquid erit mi-
inen lucts, absenlelenebrarum recipit. Hoc dico, notio sera? Non video. Qua enim causa aliqua uatura erit
praesenlis lux nominalur, notio absenlis tenebrae. misera, nisi fuerit punita? Ilaque si nuUa natura
X. Haec ergo et hujusmodi signa non nisi rerum, puniri polest, nulla natura rnisera eril. Quis aulem
quae sunt', notionem absenliae aut defeclus oslen- non credideril, omnemnaturam aul Deum esse, aut
dunl. Proinde qui dolet, quid scit, nisi abesse sa- an eo factam ? Naturam crealricera miseriae esse
uitaiem? Dolendoigitur non ipsum dolorem, sed ip- capacem, demenlissimumest suspicari. Creatrix au-
sam sanilalem novit, quam profecto non nosset, si B tem natura qualijuslitia punilura sit naturas, quas
de ifla notionem quandam ma baberet. Recordatio ipsa creavit, non invenio. Nulla delunc nalura pu-
quippe saniiatis in sensibus remanel, ipsa vero in nietur, non ptinita non erit misera.
illa substantia, quam Deus creavit, residet. Non /11.Sed si qitis forte huic rationi-concederenolue-
enim Creator punil,quaefecil»,nec ab eis naluralia rit, aucloritalem patris Auguslini, ut opinor, non
munera tollil. Nam si in ipsa nalura dolentis quo- efulabit, qui in tindecime Exemeron libro his ver-
dammodosanilas non inessct, eam penilus ignora- bis pronunliare non dubitat: « Cuilibet occurrit, et
ret, neque ab ejus ncculta scienlia memoria patien- verum est alque manifestum, justitiae ipsi esse con-
lis ipsius absentiam * formaretur, nequc amore trarium, ul nullopraecedenle merUohoc ipsum in
praoscntiaeejus lorqucretur. Nulla siquidem raliona- quoque «Deus damnet, quod in eo ipse creaverit,
fis natura est, qiiae non velit fugere miseriam, et certaque et evidens damnalio diaboli el angeloruin
pervenire ad beatiludinem, aut gustata bealitudine ejus ex Evangelio reciletur, ubi se diclurum Domi-
velit recedere miseraque 8 esse. IMISpronunliavtt' eis, qui a siuistris sunt : Ite in
CAPITULUMXVI. iflnemaeternum,qui praeparatus est diaboloel angelis
De eo guod nttlla natttra naturam punit, et niltil ejus d. Nullomodoin eo naturam, quam Deus creavit,
nliud esse poenaspeecalorum, nisi peccala eorum^. C sed malam propriam volunlatem poena ignis aeter-
I. In magno ilaque aeterni ignis ardore nihilaliud ni plectendam esse credendum est; nec ejus natu-
sit poenalis miseria, quam beatae felicitalis absen- ram esse significatam, quod diclum est: Iloc est
tia°. In qua lamcn nullus erit, qui non habeat insi- iniiium figmemiDomini, quod fecit, ut illudatur ab
lam sibi naturaliter absenlis bealitudinis notionem angelis ejus e, sed vel corpus aereum, quod tali vo-
ejusquc desiderium, ut eo maxirae torqueatur, qtio l.untati congruenter aptavit, vel ipsam ordinationcm,
nrdenter appelat, quod justum Dei judicium com- in qua eum fecitetiam nolentem ulilem bonis, vel
prehendere non sinat. Qui proculdubio appetitus in qttod praesciens eum propria voluntate malum futii-
niisero non esset, si penitus, quod appetit, non ba- rum, fecil eum lamen, non abstincnsbonitalem siiam
beret. Occuilissimo ilaqtie verissitnoque modo in in praebenda vila atque substanlia , futurae eliam
profundissima suppliciorum raiseria damnali habe- noxiae volunlali simul praevidens, quanto de illo
bunt feliciiatem , ct non habebunt eara. Habebtmt bona esset 8 sua mirabili bonilale ac potesiate fa-
quidem quandam nolionem ad ejns memoriam, vul- cturus >. f Si ergo augeiicanatura in diaholo uisle
tum vero ejus in fructum conlemplationis non habe- non sinilur ptiniri, quid mirum, si humanam sub-
bunt. Quam profecto felicitatis notionem miseri, ul stantiam in homiiiibus etiam impiissirois eadem di-
VARIAELECTIONES.
• defeclumessentiae— cogilantis om. M, in codice infra ad marg. aascr. ead. man. » Sic cod., M esse.
* Sic cod., M. sicttf. * Sic cod., M. absentia. » Sic M, cod. miserumque. 6 Sic cod., al. in quoquam.
' Sic cod., al. praenuntiavit. Siccod., M quanta de i1lobona esse.
NOTAE.
» Prudentius : Nihil aliiid Deum pumre , id ett, naturas a creatis naturis. Adaliud vero enunlialiim :
poenis addicere, nisi quod fecit, sed tnerito peccali, n « Nihil aliud esse poenas peccatorum nisi poenas eo-
quod ipse non feeil. Nvn enim,inquit, in beatoJob pec- rum >,Prudentins bene animadverlit : Multa esse
catttmaitquodpuniebatur,sedlantum caro, quam Deus generasuppliciorum,vel praesenitum vel futurorum,
fecil. Et quod omtiibusmajus est, in Demtnonostro jusiissimijudkis praeler peccata.
JesuCltrislo n.hil atiud punilumett, nki quod ipse c Prudentius : Et hanc essepoenam,el igttis ardo-
fecerat, id est, caro ejus. rem nimium,et vermiumconsumpitonem.
b Pradenlius observat: NuUam naturam nisi ab d Matlh. XXV,41.
atia naiura ptutiri , videlicet creatam naturam a e Psalm. CV, 26.
crealrice nalnra, *t ipse, qui factor esl naturarum ' Augustin. de Genes. XI, 21, 22.
creaturarum, ipse sil judex, ipse punitor, vel creatas
PATBOL.CXXH. IV
419 40ANN1S SCOTJ 410
vina jifUitia probibeat torqtteri • ? rwn enim jttste A ha et proprium peccatuiu ; el quemadmodnrain illo
punilur, nisi quod delinqucre convincitur. Ntillius unusquisque volunlalis suae individuum possederal
hoininis invenitur iniquitas, nisi suae propriac volun- numermn, ita in illo per se ipsum singulus quisque
latis culpabilis perversitas. Quae verissime natura pottiit proprium commiltere delictum. ln ntilio
non est, quia ex Deo omnium creatore in nulla quippe vindicalur juste alterius peccatum. Proindc
subslanlia* esl creala. Juste igitur punila' miscra. in nullo naiura punilur, quia ex Deo est, et non
tlinc Augustinus : < Nimis impiusel indoclus est, peccat. Motus aulem voluntarius, libidinose ulens
qui vilium natnrae non discemit ab auctore nalurae, naturae bono, roeiilo punilur 8, quia nalurae legem
a quo prorsus alienum cst, quidquid in unoquoque transgredilur, quam procul dubio non transgrede-
damnandum est. Creat enim homines, ut siut ho- retur, si substantialiter a Deocrearetur.
niiries, nec multiplicandis generationum successio- IV. Ilinc aperle colligilur, in impiis supplicia non
nibus opificium suum sublrahit.secundum consiliuin perpeli quod Deus fecit, sed quod superbia vitiose
bonae volunlatis suae reparatttrus in mullis, quod iincnil. Libido siquidem perversae volunlalis crucia-
ipse -fecit, punilurus in multis, quod ipse non lur, dum ea, quae male aul indigne appelit, habere
fecil"» >. IIOIIsinilur : hoc enim nomine, videlicet libidinis,
III. Cura itaque omnium hominum universaro na- B generalilas omnium vitioruin comprehendiltir. Quod
turam in primo homine Dcus condideril, < adhuc si nullain naluram puniri ratio suasit, necessario nul-
enim, ul ait Aiigtislinus, ille unus omnes fuit c >, lam naiurain punire suadebit'. Neque euiin crea-
quod in ipso naluraliler crcalum est, millomodo trix, neque crcala punit creataro, quianulla subslau-
potuit naturalem legem Crealoris transire. Non igi- tia alterius subslaniiae conlraria essepotcsl. Alioquin
tur in illo pcccavit, quod in illo Deus creavit : in injuslissime punirclur aliqna natura, cujus malum
quo lamen omnes peccaverunt A, ac pcr hoc in ipso meritum nou praecederel lornienlum. Qtiod aperle
omnes moriunlur, et conseqiienler omncs puniun- Augnslinusin sua pracdicta senlentiavoluil declarare
tur. Proinde rectissime * creililur, quemadmodum dicens : «Justiliae ipsiessc conlrarium, utnullo prae-
in illo Deus generalem humani generis creare vo- cedeule merilo hoc ipsiim in quoque Deus damnet,
luit substanliam, ila el omnium honiinum propriam quod in eo ipse creavil ** >. Quae ralio hincmaxime
substiluit volunlalem. Si enim in uno communis probatur, quod niilliuSpeccali auctoritas, nisi men-
omnium, el corporalis, et spirilualis naturae liuuia- dosissime impiissimeque, ad Deum referlur ". At si
nae pleniludo sit constiluta, nccessario ei inerat sin- peccatum ex nalura, nalura aulem ?x Deo, profeclo
gulorum volunlas propria. Non ilaque in eo peccavil peccatum exDeo esse seqttereiiir. Qitodabsil nos cre-
naliirae generalilas, sed uniuscujusque individua C dere, aul falsissimtnn illum paralogisinum accipere,
voluntas*. ° Siquideni si ea natnra delinqueret, cum qui sic falso colligitur : Omnis natura ex Deo est **;
una sit, tota profecto perirel 6. f Sed non periit, omne autem peccatum ex natura; ex Deo est igilur
qtiando niedicameiiluin vulneris, hoc est subslan- omne peccalum. Quod si hoc absurdissimum est
lia Redemptoris, in ea remansiiincorruptuiu, prae- concedere, relinquiiur verissirous ille alque piissi-
ter quod omnes peccavcrunt simul in uno liomiuc. mus syllogismus, el caritatis et catbolicae fidei
Non enim ille peccavil in omnibus, sed omnes in plenissimus , qui sic proponilur : Omne bonum aut
illo'. Sicul enim ille habebal propriain volunlalein, Deus est, aut ex Deo faclum esl; omne quod ex Dco
VARIAE LECTIONES.
» Corr., cod.oui.M. quae. * Sic cod., M. nulla substantiam. * Sic cod., M.sif. * Sic M, cod. reclissimo.
• Ad marg. alia inan. forle sec. xm scripsil: Dicilin primo hominenon generaliler omnes hominei,sed singulos
* adscr. Dicit, naiuram Adae non deliquisse. ' Ead.
peccasse,quod esl repugnans. Eadcm alia man. ad niarg.
alia mau. ad marg. adscr. Naturaliadocet esse peccala. * Ead. al. m. ad mnrg. adscr. molum meiuis votunta-
rium dicil ad Deo non ....cari. * Ead. al. m. ad marg. adscr. Nuluram dicit necpuniri ttec puuire, non est
ergo passibilis. **Ead. al. m. ad marg. adscr. Teslimonium,qttod assttmit, perverseinlellexil. " Ead. at.
in. adinarg. adscr. Nec paganus hoc dicit. " Ead. al. ra. ad marg. adscr. Non ex Deo, sed a Deo ttatura.
Non item purs Dei est, sed opus.
NOTAE.
0 Auguslin. /. /. D serpenlisadmisil, et eadem per naturam, id est, cor-
b Augiislin. Depeccat. merilis 111,7. puse tttum tigni inhibitipomumcomedit.
' Rom. V, 12. Priileiilius : Peccasse tn eo haturae genernliia-
d Prudcnlius : Puniri in diaboto el impiis homini- tem, quum massam damnalionis Scriplurae vocitenl,
bus naturam depravalam el vitiatttm propria volun- ideoque lolum a justo judice damnalam, non solam
lale. Ad ea vero, quae sequiintur : « Non peccasse voluntaiem, nec reparari possepenilus, nisi per me-
Haliiram sed voltmtatcm >, Prudenliiis respondel: dialoris humililatem.
Naturam peccussequidem,sed non fuisse viliumnittu- i Ad haec Prudenlius respondet, lotam naturam
rne.sicul a Deo bono condituesl,sed sicul per proprtam deliquisse, perindeque tolam quodammodoperisse.
voluniatemcorrupia est; ipsttm tamen peccatumnon Ac per hoc liberatorc eam iudigere. Nott euim in
solummodovotuntaie, sed ejus nalurae, depulandum, parvulis volunlas peccati, quae nulla est, sed natura
cujus volunlassit, ideoque naluram peccalricemjure damnatae originis punilur.
punitam. Nalura quippe, id est anima, suasionem
421 LIBER DE PRAESDESTINATIONE. IM
faclum est, nulliim vitium honi eflicil; nmne igilur A tatio in aquam, et suffbcatio, quam mersns paiitur.
bonum nullnm vilium boni efficere potest; et re- Stilus ferreus alia parte, qua scribamus, alia, qua
ilcxim : nulltim igitur vititim boni ex bono est. Omne deleamus, a fabro faclus est, et in suo genere pul-
peccaium, quia malum est, vilium boni est: oinne cher, elad usum nostrum accnmmodatus : at si quis-
vitium bonl ex bono non est : omne peccalum, quia piam ea parle scribere, qua deletur, et ea vefit de-
malum est, ex bono esse non polest. Omniscrealura lere, qua scribitur, uullo modo stilummalum fecerit,'
rationis particeps magnum bonumest:ex nullo bono eum ipsum factum jnre vituperetur. Quod si corri-
nialum «; ex nuHaigitur-crealura rationis parlicipe gai, ubi erit maltim? Si quis repenle meridianiini
peccatum est *-. sotem iiitiiealnr, rcpercussi oculi turbabuntur. Num'
Y. Ilinc ipsa Verilas ait:Bomts homo debono tlte- ideo aut sol nialum erit, aut oculi? Nullo modo, sunt
sauro cordis sui profert bona, malus homo de malo cnim substantiae. Sed maliim est inordinalus aspe-
th-esauro cordis sui proferl mala b. Ac si dicercl : ctus, et ipsa, quae «onsequitur, perturbalio, quod
onine bonum, quod ex cogitafione sua bonus homo malum non erit, cum oculi fuerint recreali, et luccnt
profert, ex bono thesauro donatur, id est ex eo, in stiain congruenter aspexcrinte >. Et panlo ante in
qnosttnt otnnes thesatiri sapienliae et scieniiaeabscon- " eodcni : < Si quaeritur, quis inslituerit corpus, ilte
diti". Omuemaltim, quodcogilalione sua mala malus qtiaeratur, qui est omnium speciosissimus : omnis
lioino profert, ex malo lliesauro est, ex superbia enim species ab illo est. Quis esl autem hic, nisi
-scilicet,quae est initiumomnis peccaii d. De quo ttie- unus Deus, una veritas, iina salus omnium, et prima
-sauro maliliae Augustiiiusin libro de vera Religione atque summa essenlia, ex qua est omne, quidquid
loquens ait : < Est attiem vilium primtnn aiiimacra- est, in qtianttim est, quia, in quanlum est, quidquid
tionalis voluntas ea faciendi, quae vel.it suinma el est, bonuni est. Et ideo ex Deonon estmors; uon
intima verilas. Ila hotno de paradiso in hoc secu- enim Deusmortem fecit, nec laelalur in perdilione vi-
lum expulsus est, id est, ab aelernis adlemporalia, a vorum ', quoniam summa essentia facit esse omne,
copiosis ad egena, a firnirtate ad ittlirina. Non ergo quod est, tinde et esscnlia dicilur. Mors autem non
a bono suhstanliali ad malum substaiitiale, quia esse cogit, quidqoid moritur, [in quanlum moritur*].
iulla subslantia maium cst, sed a bono aeterno ad Nam si ea, quae rooriuntur, penitus morerentur, ad
Lonum temporale, a bono spirituali ad boniim car- liihilum sine dubio pervenirent. Sed tantum moriun-
nale, a bono inlcHigibiliad bonum sensibite, a bono tur, quantumniinus esscntiae parlicipant. Quod brc-
sumuio ad bonum infimum. Esl igilur quoddam bo- vius ita dici polcst: tanlomagis " moriunlur, quanto
quod si diligat ' aiiiina rationalis, pcccnt, qnia minus sunt. Corpus auiem minus est, quam vita
1111111,
infra illani ordinatum est. Quare ipsum peccatum quaetibcL,quoniam,qtiantulumcunque manet in spe-
malum est, 11011ea subslantia, quae peccando dili- cie, pcr vitam inanct, sivc qua unumquodqne ani-
gitur. Non ergo arbor illa malum ' est, quae in me- mal,sive qua universa natura mundi administratur.
dio paradiso * plantala [esse] • scribilur, sed di- Corpus ergo magis subjacet morti, et ideo vicinius
vini praecepti lransgressio,auae cum consequentem est nihilo. Quapropter vita, quae fructu corporis de-
liabetjustam damnationem,conlingit cx illa arbore, leclata negligit" Deum, inclinalur ad nihilum, el
qttae conlra vetitum tacla esl, dignoscentia 6 boni et isla esl ncquitia. Hoc faclo aulcm *' vita carnalis et
«lati, qtiia cum suo pcccalo aninia fuerit implicala, lerrena ellicitar, et ob hoc eliam caro et lerra no-
luendo .poenas discit, quid inlersit interpraecepluin, minalur, et quamdiu ita cst, regnum Dei non possi-
qnod cuslodire uoluil, ctpeccatum, quodfecit; alque debil g, et eripilur ei, quod amat. Id enim atnal,
hoc modo malum, quod cavendo non didicit, discit quod et minus est, quam vita, quia corpus est, cl
senliendo, et bonuni, quod non oblemperando niinns propter ipsum peccatum, quo amatur, fil corrupii-
diUgebat, ardenlius diligil comparando. Yitium ergo bile, uliluendo deseral amatorem suum, quia et ille
animae esi, quod fecil, et diflicullasex vitio pocna hocamando dcseruit Deuro. Praecepta enim ejus ne-
est, quam patitur '. Et hoc est totum nialnm. Fa- II gligit >' dicentis : Hoc inandttca, el hoc noli. Trahi-
ccre autein et pali non substantia est. Quapropter tur erge ad poenas, quia diligendo inferiora in ege-
subslanlia non est malum. Sic enim nec aqua ma- stale '* voluplatum suartim, et in doloribus apud in-
lum est, nec aniroal, quod vivit in nere; nam isiae ferosordinatur. Quid eslenim dolon,qui dicitur cor-
substantiac sunl: sed inalum eslvoluntaria praccipi- poris, nisi corruplio repenlina salutis ejus rei, quain
VARIAELECTIONES.
» Ead. al. m. ad marg. adscr. Peccatum a creatura tton esse. ' al. diligit. *al. mala. ' al. paradisi.
• esseom.cod.,add. M. GCod.dinoscenlia, sic ' Ead. al. m- ad marg. adscr. viliumanimaeconfite-
ubique.
* Siccod.,M.non. 'inquantummotilurom.coti.,adii. M. " Conj., cod.elM.minttt.
tur,quodanlenegavit..
*KCod.neglegit. " Siccotl., M. Hoc auiem pacto. «3Cod. negiegit, M. neglexik 1*Cod, aegestate.
NOTAE.
• Nttium malnm nisi ex bono. Pnun. e Aiigtistin.de vera Reliy. c. 20.
b Maitli.XII, 35 r Sap. 1,11.
« Coloss.II, 3. «ICor. XV, 50,
d Eccli. X, 15.
423 JOANNIS SCOTI 444
nale utcndo anima corruptionibus noxiavil? Quid A . de quo hominem divina non absolvil clementia, in
iiutem * dolor, qui dicilur animi, nisi carere muta- praesentis lemporis studio libidinose forinsecus mi-
fiilibus rebus, quibus fruebatur, aut frui se posse serum peccanlem in eoque perseveranlem delecla-
sperahal?Hoc * esl totum.quod diciturmalum, idest lur 8, inlrinsecus vero se ipsum punit. In futui-o
peccalum et poena peccali > «. Quocirca divina aulem, cum pleniludo impietatis peraeta fuerit, om-
aequilas non punit, quod sua bonilas creare voluit. nia illa, qnae hic fuerant, delectamenta peccati conv
VI. Procul dubio igiltir lenendum, nullam nalu- mittendi illic vertentur in inslruinenta peccali crtt-
ram ab alia natura puniri, ac per hoc nullam poe- ciandi. Peccatum itaque omnino peccato et bic
nam a Dcoesse factam, subindeque nec ab eo prae- occulte incipilur puniri, ei illic aperle perficielur
scitam.nec praedestinalaro '; quamvissaepe dicatur torqueri; hic initium dolorum, illic finis supplicio-
et fecissc, ct praescisse, vel praedeslinasse. Ad exer- rum; hic falsa laetilia de volunlaria libidine, illic
cilium quippe nostrae intelligenliae Dcus procuravit, vera tristitia de necessaria passione. Merilo quippe
ct in Scripturis suis, el in tractatoribus ejtts, ut au- perniciosa hic dulcedo libidinis illic vertelur in ama-
dienles lales lociuionum modos evigilaret nostra in- ritudinem uliionis, ut, quia hic donum divinae largi-
icnlio ad inlelligendum, quid * ineis mysticumlaleal, latis, boccst, liberum voluntalis arbitrium, quod cst
non quid verhorum simplex superlicies ostendat. B naturalis intelligentiae munus ', id est mentis acies,
Quae cum ila sint, merilo quaeritur, quid punitur in quam condilor omnibus generaliler donavil ad se
miseris suppliciorum cruciatibus pleclendis, et qui.d quaercndum, diligendum, fruendum, in usus lurpitn-
punil. Cui inquisitioni beatus pater Auguslinus rc- dinis mutare superbiendo nequissime volueral, iltic,
spondeat, qui in expositione psalmi septimi • sic ne omninoverilalis honeslale frualur, juslilia *• per-
ait : « Iiiiclligamus, unictiique homiui supplicium dat, et eo carcere iniquilatis proprlae, in quo hic se
ficri de peccato suo, et ejus iniquilatem iu poenam ipsum incluserat, lenebras aelemae ignoranliae inex-
converti, nec putemus, illam tranquiUitalem el inef- tricabililer poenalilerque nonevilet.
fabile lumen Dei de seproferre, unde peccata punian- VIII. Hinc Augustinus in libro de vera Religione:
tur, sed ipsa pcccata sic ordinare, ul, quae fuerunt <Quiergo >,inquit, <maleutuntur tanto raentis bono,
delcclamenla homini peccanli, sinl inslrumenla ut extra eam visibilia magis appetanl, quibus ad
Domino punienti > b, pulchre quidem alque praecla- conspicienda el diligenda inlelligibilia coramemorari
re definieus, nonesse alia inslrumenla torquendae debuerunt, dabuntur eis exleriores tenebrae, barum
impietatis, pracler illam ipsaro impielaiem. Omne si- quippe initium est camis pruricntia et sensuum cor-
quidem peccatum, quod in hac vita inchoatur ab poreorura imbecillitas *', et qui cerlaminibus de-
hoitiine delcclabililer, perficilur in futuro poenali- C leclantur, alienabuntur a pace, el summis diflicul-
ler ', nisi ab eo gralia divina pcr Jesum Chrislum tatibus implicabunlur. Initium enim summae difli-
Dominum et satvatorem mundi liberaverit, prius- cullalis esl bellum atque conlentio, el boc significare
quam de hoc seculo transeatur. Nullum autempec- arbitror, qttod ligmlur eis manus el pedes c, id est,
caluniesl, quodnon peccanlem pituiat. In omni enim facilitas omnis aufcrlur operandi, et qui sitire et
peccalore simul incipiunt oriri etpeccatum, elpnena esurire voliinl, el in libidinem ardescere et defatt-
ejus, quia ntillum pcccalum est, quod non se ipsum gari, ut libenter edant, el bibant, et concumbant, el
puniat, occtllte lamen in hac vila, aperle vero iu donniant, amanl indigenliam, quod esl initium sum-
allera, qttae cst futura. morum dolorurn. Perficietur ergo in eis quod amant,
VII. Quod manifeslissime probatur virlulis argu- ut ibi eis sil ploratus el stridor denitumd. Plures
menlo. Omnis quippe virtus necesse est in hac vita cnim sunt, qui hacc omnia initia simul diligunt, et
incipi, el in fuluro perpetrari, ila ul, si vera sil, si- quorum vila est spectare, conlendere, mandueare,
iuul cum ea bcatiludo sua initium sorlialur occulte, bibere, concumbere, dormire, et in cogitaiione sua
aperle vero Iaborem propter adversanlia sfbi, eam- nihil aliud, quam phanlasmala, quae de tali vila col-
que penilus auferre volentia. El hoc in hujusvitae ligunt, amplexari, et ex eorum fallacia superstitio-
spatio fieri semperinevilabile esl. In ea vero vita, D nis vel impietalis regulas figere ", quibus decipiun-
in qua oninis pielas perficitur, consumplo omni la- tur, el quibus inhaerent, etiamsi ab iUecebris carnis
boredefendendae virtulis, ipsa sibimeiipsi eritpaxel conenlur [abslinere] ", quia non bene utuntur la-
beatiludo '. Sic igitur e contrario omne peccatum, lenlo sibi commisso, idest, mentisacie, quavidenlur.
VARIAELECTIONES.
1 Siccod., al. corruptioni fecit obnoxiam. Quid est autem. * Sic cod., al. Ut hoc. *. Illa al.
speraverat.
m. ad* marg. adscf. Nultam poenam a Deo praesciiam nec praedestinalam. * Sic cod., M. quod. * Cod.
vit. Ulaal. m. ad marg. adscr. Qttodin hac vita inchoalur peccatum,in fuluro perficietur. ' Ead. al. m. ad
niarg. adscr. bealitudinem Itominisvirlutes dicil esse. '•" cod. dilectatur, M. deleclat. ' Illaal. m. ad marg.
adscr. donnm gratiae natnralem dicil inlelligentiam. Sic M., cod. juslitiae. " Cod. imbicilitas. " Sic
cod., al. fingere. " abstittere om. cod., add. M
NOTAE.
" ibid. c H. '-. « Matth.XXlI, 13.
h Aiiguslin. J Matlb. XIII, 50.
Aug. in psat. VI suh fi.:cin.
423 LIBER DE PRAEDESTIXATIONE. «<>
aniiies, qui docll, aul urbani, auliaceli nominanliir, A CAPITULUMXVII.
excellere; seii habent eam insudario obligatam' », Cur Deus dicitur praedestinassepoenas, cum eas non
aut in terra obrutam b, id est, delicatis et siiperfluis faciat, nec praedeslinet.
rebtts, aut lerrenis cupidiiaiibus involulain el op- I. Proinde ratione alque auctoritate conflcilur,
pressam. Ligabunlur ergo his manus et pedes, et firmissime lenendtim, Deum prorsus suppliciorum ,
mitienlur in tenebras exteriores, ibi erit ploratus et quibus superba impietas aetcrno torquebilur cru-
stridor dentium c, non quia ipsa dilexerunt, quis cialu, nullomodo esse auctorem, nullomodo eormn
enim haec diligal, sed quia illa, qtiae dilexerunt, esse factorem, nullomodo praedeslinatorem. Ea ta-
iniiia istorum sunt, et necessario dilectores* suos men ralione auctor eorum esse dicitur, et ractor, et
ad isla perducunl. Qui enim magis amant • ire, praedestinator, qua vcrissime credilur lotius univer-
quam redire, aut pervenirc, in longinqua * mit- silatis, in qua sunl, factor et ordinator. lta enim
tendi sunt, quoniam caro sunl, et spirilus ambulans, universae creaturae suae, antequam ipsam crearet,
et non revertensd >. slalura pulchriiudinis praedeslinavil csse fiilurum,
IX. Cui consentit sanctissimus veracissimusque ut malorum lurpiludo, quam non praedcstinavit,
F-ipa Gregoritis in xi libro in Job, exponens, quod quia non eam faclurus essel, in universo ttirpis non
scriplum esl: Si inctuseril hominem, nutlus est, qui B esset, malitia nocentium non noceret, error erran-
aperiate, i quia omnis homoper id, quod male agit, tium non erraret, miseria torquendorum felicilatein
quid sibi aliud, quain conscienliae suae carcerem non turbaret eleclorum. Nullius enim liirpitudo vcl
facit, ut hunc animae * reatus premal, elium si malitia vel error seu miseria praedeslinalum ante
nemo exlerius accusal ". Qui cnm judicante Deo in secula naturalem ordinera dehoneslare permiltitur.
malitiae suae caecilale rclinquilur, qtiasi inlra se- II. Cum ergo audimus, praedestinavit Deus illos
melipsum clauditur, ne evadendi locum iuvenial, vel illos ad interilum, vel stippliciura, vel poenas,
qiieiu invenire ininime mcretur. Nam saepe nonnulli seu cruciatum, seu quoquomodovocari solet miseria,
exire a pravis actibus cupiunt; sed quia eorundera qua lorquetur iniquiias a se ipsa, in seipsa, per se>
actuurc pondere premuntur, in malae consuetudinis ipsam , non aliud inlelUgerejubemur, quam ipsuni
carcere inclusi, a semelipsis exire non possunt. Et ante lempora praesciisse " et praedeslinasse, quo-
quidem ' culpas proprias punire cupienles hoc, quod ordine tiniversilalis futuri sunt illi, quos occullis-
recle se agere aesliraanl, in gravioribus peccatis " simo, juslissimo tatnen judicio ainariludinem pecca-
vciiuni, filque modo miserabili, ut quod exiluni pu- torum sttorum sentire permisit '*, quia eos in dam-
lant, boc inclusionem invenianl. Sic videlicel repro- nabili origine reliquit, servata illa notissima diffe-
bus Judas, cum mortem sibi contra peccalum inlu- *- rentia inter praescientiam et praedeslinationem, ut,
lit, ad aelcrnae morlis supplicia pervenit, et pejus cum tantum lale pateat praedeslinatio, quantum
de peccato poenituit, quam peccavit. Dicatur ergo : praescienlia,unum quippe atque idem, divinam pro-
Si iiictuserilItominem, nullus est, qui aperiat, qttia feclo substantiam,significantes, praedestinalio ad ea
sicttt nemo obsislit largitali vocantis, ita nullus ob- tantum, quae in bono sunt, perlineat, praescienlia
viatjusliliae relinquentis. Inctiidere itaque dicitiir*, vero ad bona mafaque. Quae tamen dlfferenlia non
clausis. non aperire. Unde et ad Moscn dicitur de est ex natura, sed ex usu locutionum. <*
Pbaraone " : Ego obdurabo cor ejus f. Obdurare III. Quemadmodum enim dicitur dc Deo, ubique
quippe per jusliliam dicilttr [Deus] », quando cor cst praesentia potestatis, sed non ubique esl gralhr
reprobum pcr gratiain non emollit. Recludil ilaque habitationis, ita de eo dici possit, ubique praescien-
hoininem, quem in suorum operum lenebris relin- lia, sed non ubiqitepraedestinatione. Cum apertis-
quit > *.Idem in eodem : « Regumilaqiiefra/feumdis- sime veritas clamet de Dco, uhicunque Deus fucrit
solvilb, quando in bis, qui bene regere sua membra praesentia, ibi profecto erit habilatione : similiter
videbanlur, propter elalionis culpam caslitatis cin- ubicunque fueril. praescienria, necessario erit prae-
gulum deslruit. Quid vero in fune •* accipitur nisi * deslinalione. Pr-oinde quemadmodum praesenlia el
peccalum, sicut per Salomonem dicitur >Iniquiiates habitatio Dei non esl, nisi in his, quae ab eo facta
tuae capiunl impium, elfunibus peccatorum suorum sunl, ita ejus praescientia et praedestinalio non nisi
constringitur >». eorum, quae ipse facturus esset, credenda sunt. Ac
per hoc quemadmodum praesentia ejus et liabilatio
VARIAELECTIONES.
« Sic cod., al. ligatam. * Cod., delectores. * Sic M., cod. amaf. * Siccoa., a,. tn .ongtnqutora. * Sic
rod., al. animt. ' Sic cod., al. accuset. ' Sic cod., al. quidam. * Sic cod., al. tri graviores culpas. ' Sic
cod., al. Dei est. ,0 Cod. Faraone. "*•Deus om. cod., add. M. " Sic cod., M. fine. " Cod. prescisse.
11Sic M., cod. promisit.
NOTAE.
• Lnc. XIX, 20. t Exod. IV, 1.
. •>Matth. XXV, 18. 8 Greg. Moral. in Job. XI, 5.
c Mallli. XXII, 13. b Job. XII, 18.
d Psal. LXXVH.Augiisliii.de vera lletiq. c. 51. ' Ibid. XI, 8.
• Job. XII, 14.
427 JOANNIS SCOTl m
iu liis, quae nee ab eo stint, nec ea fecit, e contrario ^\ cientium oculos pulchritiuline sui pascat, nuUu*
esse dicnntur, cnm in eis non sint, ita praescienlia locus, quem praeclarissima lux ubique diffusa, auri
ejuset praedeslinatio e conlrario pronuntianlur in gemmarumque honor a stiperficie resultans, eorum-
iUis, quae nec fecit, nec donavit, quia nihil sunt". quc mirabiles colores trahens non profundat, nulla
Hon ineongrue tamen aeslimantur esse in his, qtiae in ea sedes, quae non sit regia, honoribus quietique
vitio erealnrae orta sunt, eum non sohtm ipsam crea- apta; in tauta deinde ae tam mirabili aede, ul dixi-
turam sapicnter ordinet, sed etiam viliura ejus suas niu», pater ipse, auetor videllcet ejus et ordinator,
feges excedere non sinat. aliter in ea filios.suos disponeret, aBler servos,
IV. Quod aulem lalebrae poenarum hominum, et aliter gratia perpetuae sanitatis muneratos, aliler
tenebrosissimae eontriliones fiUorum Adam, iu bac inopia malarum cupidilaluin, quas inlemperaiili»
mortali vita eliain bene volentes vivere non desi- snae libidinis traxerant, eruciatos, dentibus striden-
nunl occulte pHnirerbeatus Augustinus Mn UbroCon- tes ', vermibus scalentes, diversis perennis trisliliae
fcssionum suarum oclavo, humanae miseriae irope- generibus laborantes : nuiiquid recle aestiraaretur
tum in se ipso deplorans, aperte vohiit ostendere : durissimus punilor, qui laudaretur jiistissmius ordi-
< Ego >, iuquir, < cum deliberabam, uljam servirein nalor ? Neque enim honeslalem domus suae debuit
Domino * meo, sicut diu disposueram, ego eram, IB confundere, ne viderelur perverse ininentibus eos,
*
qtti volebam, ego, qui notebam, ego eram, nec quos ordinat, punire. Aitt quam formam poenarum
plene volebam, nec plene nolebam, et ideo mecum fecisse convincerelnr, qui * omnia, quae fecit, norj.
eonlendebain, el dissipabar a me ipso, et ipsa dissi- in usus-miseriarum r sed in universitatis plenitudr-
palio me invit» quidem ftebairnee lamen ostendebat nem, pulehritudinisqiie ejus '"gratiam fieri voluitc ?
naluram mentis alienae, sed poenam meae *, et ideo VI. Hinc Augustinus in libro de vera Religione r
non jam ego operabar illam, sed quod habital * in «Animae vitium >,inquit,«non natura ejus.sed con-
nie peccalurode supplieio liberioris peccati, qjiia eram tra naturam ejtis esl, nihilque alind esl, quam pcc-
filius Adam >. Non ilaque Hlepunit, quf semetipsos calum el poena peccati. Unde »*intelligitur, nullain>
taedenles amariludinemque suoruin criminum in se- n.aturam, vel, si melius ila dicitur »i, iiullam sub-
inelipsis patienles in illis universitalis sedibus bo- stanliam sive essenliam maluin cs.sc, ueque de
ucstissiiiie or.diuat, quibus eos laborare reclissime peccatis poenisque animae *»eflicilurr ui tmiversi-
decet. tas ulla deformitate*turpelttr, quia ralioualis sub-
V. Ut ciiini qnadam similitudine fungaraur. Qttid stanlia, quae ab omui peccato miinda esi, Deo sub-
si paler inultarum familiarum, qui per artem suam jecta, subjeelis sibi ceteris dominatur. Ea " vero,
voluit ainplissimam sibi domum constrtiere, longitu- C ' quae peccavit, ibi ordinala esl, ubt esse lales decetr
dine, latitudine, profunditatisque capacilate spalio- nl Deo conditore alque reelore tmiversitatis decora
sam, lalerum, angulorum, absidarum', diverse- sint omnia. Et est pulchriiudo universae creaturae
rumque schematum • varietate numerosam,' attilu- per Iiaec tria inculpabilis, damnatione peccatoriiin r
dine fundamentorura slabHilam, basium, slilorum, cxercitatione jusloruin,perfectione bealoru»in> d^Et
capitellorunique trainitihus ordinalam, arcuum , posl aliquanla de anima loquens ait: <Defeclu au-
tectorumque mttLtiformiura elala proceritale emi- tem suo in pulchriuidines corruptibiliores , id cst,
nentissimain, excellenlissime- lurrium acumine con- pcenarum ordinem praecipitatur. Nec miremur, quod
summatam , exterius iuleriusque inriumerabiliura adhuc pulchriludines nomino. Nihil enim estordina-
colorum formarumque pulcbritudine in tanta pictu- tum, quod non sit pulcbrum. Et sicul ail Apostolus :
raruiii varielalc decoram , omnium metaltorum , Umnisordo a Deoest * >-^
prcliosissimorumque lapidum honeslate referlam, per VH. Quid ergo mirum esl, sihominis anfma, quae,
varias mullimodasqtie feneslrarum species copiosa ubicunque sil, el qualiscunque sil, omni corpore est
luminis effiisionc illustratam, ecteraque ad perfectis- inelior, dicam pulchrc ordinari, et de poenis cjus
simam pulchriludinis gloriam pertincnlia, quae nu- alias pulchritudines fieri, cum ibi non sil, quando.
merare longum est, ita ul nutlum in ea invenialur D misera est, ubi esse bealos decet, sed ibi sit, ubi
spatium, quod nou omnes habitatorcs ejus amplitu- esse miseios decel. Proinde niilla universitalis parte
dine sui capial, nulla pars, qnae non omnium aspi- punilur impius, sed sua propria impietale in se ipso,
VARIAE LECTIONES.
» Sic cod., M. DominoDeo meo. *Siccod., M. ergo ego. ' Sic cod., M. meam, al. meae. * Sie.
cod. • Sic cod., M. absidum. * Cod. scemalum. ' Sic cod., M. frendentes. * Sic cod., M. quo-
» Sic cod., M. ci. *4Sic cod., al. inde. ,l Sic cod. M., dicalur. "-Sic cod., al.
niamqui.'• ejus ani-
mae. Sic cod., M. Ef.
NOTAE.
* Prudentins : /n divinis eloquiisnusquam Dei ha- peluo mancipari, bonos vero supra omne hoc visibit*
bitationemin his, quae non sunt, positam esse, prae- caelttin,quod firmamenlumsanctae Scripturae nuneu-
tcientiam vero Dei etiam maliliac et peccatis noslris panf, sempilerna bealiludine glorificari.
non abesse. d Auguslin. de vera Relig. c. 23.
b Augustin. Confest. VIII, 10. " Rom. XIII, 71. — Auguslim ibid, c. 41.
* Prudcnlitis respondet: Malos tn infemo iqni per-
 429 I.IBIIR l)K PKALDESTINATIONE. 43?)
ui praediclae sanctorum Palrum sententiae lesian- A eadeinque aqua nalantein elevat , cadentem sttffo-
lur. Ut enim Deus non itleo fecit solem, ul ejus ra- cal; duortim in anla regali uno eodeinquc loco
diis inordinale eum aspicienlis oculorum visus positorum tintis febricilat, aller gaudet; gaudeuti
refiingat, eosque in tenebras repercnliat, quas pro- omnia lolius aulae ornamcnta delectabiliter placenl,
fcclo non ipse, sed ipsa inordinala visio eflicit, neque taudabiliter apparent, bonorabililer concordant,
ut patientem oculorum gravissimam passionem tor- febricitanti vero inlra se ipsum , doloribusque
queat', cum illi in sua passione nihil lantuin no- suis ardenli omnium, quae extrinsecus videt r nihif
ceat, quanlum splendor solaris, dum ipsa passio non eum delectat, nihil laudabile, qula omnia viliipcrai,
extiinsecus natura rerum contingai, sed intrinsecus niliil consentiens, quia omnium abhorret merito.
aliqua corporalis sanitatis corruptione dolentem lor- Quid onini bonorum illi non noceret, quando ei
queal: sic nimirum ignis ille aeiernus, qui praepa- auctor omniuin placcre non poleral? Aut ubi nullum
ratus esl diabolo et angelis ejus «, iiiillomodoad hoc boiiuin non nocebit, cui suiiimo bono frui non.
crealus, praeserlim si quarlum mundi elementuin ' placuit ?
sit; probabilius creditur ad universilalis integrita- IX. Proinde sinulla oealitudoest, nisi vita aelerna,
tera, quam Deus faciendani praevidil, esse condiius, vita autem aeterna est verilalis cognitio, nulla igitur
quara ad urendum apostatam, cui sua superbia suf- B beatitudo est, nisi veritalis cognilio. Sed ne isla
Deerel ad tormenlum. llnic rationi addiiur, quod collectio nullomodo iu iueiitibus nostris nntet, au-
cuin in aetherco corpore primuin a Deo crealus sit, diainus illam ipsam Veiilatcm aperle claniaiileni :
in quo nihil pati potuit, corpus ejus aelhereum, Quidiligil me, diligeiur * aPulre meo, et ego diligam
poslquam superbia inlumuit, a superuis sedibus, eum, ef manifesiabo meipsumilli «. Item alibi : Haec
videlicel aelhereis, in hunc aerem humiditate cras- est autem vila aelerna, nt cognoscantte soluin verunt
sum ", caligine tenebrosum, perturtaiionibus passi- Deum, el quem misisii Jesum Christum '. Quidquid
bilem detrusus est, ut ei inde corpus meritis suis autem de beaiitudine credilur, de ejus defedu, id est
condignum ipso nolente copularelur, ac per hoc in miseria, nccesse est e conlrariocredatur. Ila si nulla
eo iuiquilale sua torquereturb. miseria est, nisi mors aelerna, aeterna autem mors
VIII. Sive ilaque ignis ille corporeus , ut aK Au- est veritatis ignorantia, nulla igilur miseria e&t -
nisi veritalis ignoranlia. Ubi ilaque ignoralur
gnslinus, sive incorporeus, ut Gregorio placel, pro
sui, ut opinor, subtilitate propterea praedeslinatiis vel verilas, ibi uulla vita. Ubi autein nulla vila, ibi ne-
est continuam inortem adesse.Quae si ila siut,.
praeparatus dicilurdiabolo, quoniam in eofueral ordi- cesse
nandus, cum omnibus malitiae consortibuspuniendus. quis audeat dicere, Deum esse praedestiuatorem
' nisi qui audet eum asserere auclorem igno-
Etquemadmodum idem ignisbonusprofecto, quoniam C poenae,
a bono factus, non aliain ob causam maluin dicatur, rantiae, dtim ab eo sit omnis intelligentia. Uniiiii-
nisi quod in eo mali ordinatissime disponanlur, ita qucmqueigilursua pimilcontumacia.qiiaeiiullo modo-
etiampoena non incongrue asseritur, qttoniam iidem a Deo esl; ac per hoc ejus auclor nutlomodo crc-
mali in eodem criminibus suis libidinose commissis dendus esl s.
CAPITCLUMXVIII.
iaboriose miserabililerque crucianlur. Nou ergo ille
est Qttod error eorum, qui uliter, quum Palres sancti
ignis poena, neque ad eam praeparatus vel prae senliutitde praedestitiatione, ex liberatium discipti-
destinatus, sed qui fuerat prae leslinatus, ul esset in narum ignorantia inolevit.
universitaie onitiium bonorum, scdes faclus est iin- I. Errorem itaque saevissimum eorum, qui venera-
piorum c. In quo proculdiiliio non minus habilabunt bilium Patrum, maximcque sancti Aiiguslini se::lei:-
beati, quam miseri d ; sed sicut una eadcmque lux tias confuse, ac per boc mortifere*ad suum pravis-
sanis, ut diximus, octtlis convenit, impt-dit dolenli- simum sensum redigunt, ex utilium discipliiiaruin,
bus; unus idemque cibus, vel potus ft^cifous lan- quas ipsa sapienlia suas comiles investigalricesque
guenlium amarus, sanilate fruentium tlulcis, iUis fleri voluit, [ignoranlia] • crediderim sumpsisse
quippe suae salulis placet inlegra laetilia, islis primordia. Insuper eiiam ex graecarum literartim
suae corruplionis displicet poeuulis tr.stitia ; una D insciti-uh. In quibtis praedestinalionis iuterpretalio
VARIAELECTIONES.
1 Sic eod., M. retorqueat. * Cod. elimentum. ' Cod. crasum. ' Sic cod., M diligitur. '
tgnoraatia
oni. cod., add. M,
NOTAE
« Msitth.XXV, 41. dicente Dominu: 1bttnt hi in supplicium aetemttm »
b Recle Prudentius : Id auctorilate Scrip tirae justi auiem in vitam aeiernatn. Ntisquam s::crarum
prophelicuealque miuime posseprobari. lilteraruin ille iguis vila aeierua niincupalur.
c Dominuscumaposloiirae
parabolampiscium bonorum atque e Joan. XIV, 21.
inabnum pronuntiasset : Exibuni, iuquit, angeli et ' Joan.
XVII, 5.
separabunl malosde mediojuslorum, et miltenl eosin s Prudentitts ohservat: Si impii in illo igne sedr.m
camtnum igns, ubi eril fletus et slridor denlium. Illa lanlum habiluri, ttonef poenampassuri suiil, quomotio
igittir, quae Juanncs Scolus dispulal, veritali non nullam vilam habebunl ? Sed verilas clamut, hubiiu-
saiU coiijrruunt. ros illic impios viiam,sed poenalem.
d Ewat."Non sedcm suavitatis et dignilalis , scd b Piudeiilius: Palres perfeclamearundem scienliam
aelernuin icrmcutuin verilasdocct csse illum ignem,. hubiitsseitullulennsdubilrtriposst, Seolumqttt)polius.
 431 JFOANNJS SCOTI 4*«
nullam ambiguilalrs caliginem gignit. Quae si dili- A . bonorum, et bonis coiisitrensetiarrr de poenrs malo-
gentius ab inqiiisitoribus veritatis, non ab asseiiori- rum >•, Ubi profecto itileHigenduin,non aliud vo>-
bus falsitatis allendantur , quotiescunque sive de luisse in verbo praedestinationis, quam qnod voVuit
bonis usitate, sive de malis abusive praedestinatio in verbo praevisionis.
liontis suae, sapientibus quidem nolissimae, inflatis IV. Quis ergo nisi insaniens non vleeat, non csse
vcro superbrae lypho abstrusissimae, primas partes aliudDeo praedestinare, quam praedeftnire, nec aliud
aperuerit, tota nimiruin, nulla interstante mora, pie esscpraedefinire, quam praevidere'. Non aliudigittir
iitielligemibus cam patebit. praedestinare, q»am praevidere. Prornde, sieitl diei-
II. Estigilur verbum apud Graecos 6p&', quodapud mus, Deum praevidisse, quae facturus et quae non
Latinos tribus excipitur verbis ; opS>quippe et video, faclurus, cum procul dubio, quae ipse non ftielurus r
ct definio,et deslino interpretalur. Simililer composi- nihil sunl; otnnia quippe per ipsum faela sunt, et
lum irpoopu,praevideo, praedefinio, praedeslino. Quod sine ipso factum est nihil *, nibil auiem videri noi»
ex contexlu sacrae Scriplurae facillime coUigilur : potest: ita soepe auctores dicere inveniinus, Detinr
in epistola ad Romanos : roOOD«O-9'IITO$ vtoS0200h praedeslinasse, quae faclurus, el quae non facturu»,
iwmptt', detlinalifilii Dei in virluie*; ad Ephesios •. simililerpraedefmisse, 0. Si enim in graecis codicibv»
iv ayaitri itpoopiaat rtpat *, in caritale praedestinans B invenienles irpoitptasv, non dubitamus intelligeie
nosb; el paulo post: irpooptaisvrttxaxajr_oo6so-»8eo& •, praevidit, velpraedelinivit, vel praedestinavit: quid
praedestinati secundum propositw* Dei c. In his om- nos prohibet, audienles praedestinavit " , accipere
nibusinlerpres verbo praedeslinationis usus est, cura praevidit vel praedefinivit, servala illa incomniulabil*
posscletaUisuli, id est,etpraevisionis,etpraedefiiiilio- ratione,qua haec et hujusmodi verba in his tantum^
uis, quoniam baee tria verba, ut dix-imus,unius graeci quae Deus fecit, intelligantur ihesse, iu illis vero,
verbisensum exprimunt. Hinc illudnomen opaait "*vel quae Deus non fecit.e contrario-dici posse, cum nofli
npobpoxris*, quod apud illos a verbo op&vel itpoopa, siut? Oaeterna veritas,etvera caritas.ostende teiiiet-
derivalur, apud nos dicitur visio, vel definitio, vel ipsam quaerentibus Ce in omnibus, iri quibus es-
desiinatio,et eorum composita praevisio, praedefini- Ostende, crealrix sapieutissima, niliil esse extra le,
tio, a composilo Graeco veniunt, quod npo&puatt'. el omnia, quae sunt inlra le, ea u lautum a te prae-
Dehinc aperte conficilur, in his tribus verbis aut visa et praedestinata, praedefinita el praescita esse,
ettndem sensum esse, aul tantam ititelttgeniiae vici- illa vero,quae dicuntur esse, cum nou sint, uec aie
niam, ul unumquodque allerius loco poni possit. esse, necin te esse, ideijqjienec a le praedestjnalf*
III. Quaeratie ab Auguslini dictionibus lirmissime nec praedefinita, necpraescila, uec praevisa. 0 Doniine
comprobalur. Cum enim ipse in libro, qui vocalur C niisericordissiineI pcccatum non fecisti, neque mor-
Enchiridion ", Psalmographi exponerel versum : tem, neque interiluin, neqtte supplicium, el ideo noit
Magna operaDomini, exquisita itt omnet voluntalet siini, nec a le polesl esse, quod lu fieri 13 nokiisli.:
ejus , inter ceiera dixit : < Quos jusle praedesti- Non vis marlem peceatoris, sed vism convertalur et
navit adpoenam >,ct continuo, <quus bcnigne prae- vivat h. 0 aeierua sapienlia! da, qui videal vilam
«Jeslinavit ad gralianid >. Eundem vcrsum in xi creatricem uullomodo fecisse moriem vilae crealae ,
Exemeren 9 libroexponens eodemmodo : < Magna t, quando, si raorecetur, poenas non paierclur». Quod
inquit, < opera Domini, exquisita iriomnes voluntates si anima peccalrix poenas patiiur, vivere convin-
ejut. >PraeviJel bonos fuluros el creai,'praevidet ma- citur.
los fuluros et creat: se ipsum ad fruendum praebens Y. Mors igitur animae peccalum est: Deus non
bonis, niulla munerum suoruin largiens el raalis , fecit peccatum auimae, quandoquidem de eo liberat
niisericordiler ignoscens, juste ulciscens ; ilem mi- eam: non ilaqjie mortein vitae fecit vita '*. Poena
sericorditer ulciscens, jusle ignoscens, nibil rae- peceati mors esl : Deus mortem uon fecili:noii
tuens decujusquam malilia, nihil indigens de cujus- fecit igitur poenam. Suppliciumpoena est: Deus nori
quam jiislitia, nilril sibi consulens, nec deoperibus fecit poenam : non igilur fecil supplicium. Poena
YARIAE LECTIONES.
Cod. w»w Ttpoutpu,sic ubique. ' Cod. TOUopiaQtmotutou6< evStvafm. * Cod. efesios. Cod. svuyxizi
npowpiaa; vpai. BCod.nporapiaxwiTtt xa-ra npoai-oaiv&i. •'Conc, cod. bpoaia, M apoaia. * Conj.,.cod.
' M Tzpoapoatt- 8Cod. svyittpt.Sov.' Cod. t^ripspuv. 10 SlC
vpoaaia, M npotapoata." OouJ., COd. 7r_ooM_poai«,
cod., M. pruefintsse. Sic cod., velpraedeslinavit—praedesiindvitom. M. " Sic cod., M ef. 13Sic cod.,
fieri oin. M. ''' Sic cod., uifa oin. M.
NOTAE.
inutUlula earum scienliola ultra vires suas tumuitse, T)praedestinanturnec praedefiniiinlur.
iu blasphemiasimpie proruptsse, e Joan. 1, 5.
ntqtie
» Rom. 1,4. b Ezech. XXXIII, 11.
b Ephes. I, 4. 5. 1 Prudenlius: Deumet praevidisseet praedeslinasse
c Ibid. V. 11. morlemelpoenas, qui peccuturumhominempraev.dens,
d Augustin. Enchirid. c. 110. ei, ne peccaret, inlerdixcrit, et, si peccaret, titutiiu-
" Augtislin. tte Cenes. ad litt. XI, 11. rutn itlum praedixeril.
f Praedeslinalionem niliil aliud esse qu.iin praevi- J Sap. 1, 15.
woiienifnlsum est.Mullaenimpraevidentur quae tiec
 433 _, LIBER DE PRAEDESTINATIONE. 431
peccati mors est .*mors vilae peccatum est: poena A nequitia honeslelur laudanda sapienliae discipliiw,
iiaque pcccali esl peccatum. Poena esl stipplicium : etnnius partis inordinata deformilas tolitis universita-
snpplicium igitur peecali peccatttm esl. Vila aeterna tis ordinatissim.inipiilchritiidinemnoiiminuat.
Jestts Christtis est: Jesus Cliristus mors morlis aeter- YH. Proitide summa et ineffabilis divina sapien-
naeest: vita ilaqueaeternamors mortisaeternaeest, tia praedeslinavil in suis legibus modos, ullra quos
sicul ipse dixit: Ero ' mors lua, o mors, et morsus impiorum malilia progredi non polcst. Non enim sf-
tutts, o inferne ». Proinde vila non est mors vitae, niiur alicujus malitia in iiifinittim, prout vclil, ex-
qttam fecit, sed est mors morlis, qtiam deslruxil in tenifi, divinis legibus progrediendi moduin impo-
his, quos praedeslinavit ad se fruendum. In his vcro, ncnlibus. Quid enim appclil impiorum omnium, et
quos praedcslinavit ad inlerilum, non deslruxii, sui capitis, quod est diabolus, nequilia, nisi ab eo,
quia eos in massa originalis peccati rcinotissimo a qui esl summa essentia, recedere, in tanlum, ut eo-
nohis siio judicio reliquil, reticlos deseruit, deseiios rum nalura, si lex divina sincret, in nihilum redi-
luniine tencbraetorqiienl',deserlos vita mors inter- ret? Hinc namque nequitia est dicta, quod nequic-
imit. Non quod in eis ipse fecil, relinquit vd de- quam,,id estniliilum esse contendit. Sed quoniam
ferit, alioquin eorum natura ad nihilum redirel, si ei dilficullas ex aelernis legibus obsisfit, ne in tan-
summa essentia in eis non esset; scd quod in cis " lum cadat, quantum vellel, ex ea difliciiltaie labo-
iion fecil, idesl superbiam, sprevit. Deus enim in ea raf, laboramlo torquelur, punitur, crucialur. Et unde
natura, quam ad se creavit, semper habilal, ac fil misera ? Inanium voliiptalum egestale. Pracdesli-
per hoc senipcr ca manet, in qua, qui semper est, navit itaqueDeus inipios ad poenam, vel interitum,
residel'. hoc est, circumscripsil eos legibus suis incommu-
VI. Quou vcro dixi quos praedeslinavit ad interi- tabilibus, quas eorum impietas cvadere non permit-
lum, propterea dixi, quoniam bealum Aiignsiinum tilur : ad poenam profeclo suam; ea quippe diffi-
lalia dixissesaepereperio,demonstialurus adjiivaulc cultas, ut esl dicluin, qua prohibentur perveniread
Domiiio, Quid tali locutionuin generc insinuare ea, quae libldinose nppelunl, efiicilur eis poenalis
voluil piissimus doctrinac pater, pulclierrimum inlerilus, et suae miserrimae cupidinis juslissimtis
exemplar eloquentiae, acutissinms veritalis inquisi- crucialus. Sicut enim Detis electorum, quos praede-
tor, sludiosissiinus liberaliuin artium magister, pro- stinavil ad gratiam, liberavit volnntalem, eamque
videnlissimus aniroorum exercitator, htimillimus caritalis stiae affectibus implevit, ul non solum
persuasor, ne in suis diclionibus quis aestimet eum iutra fines aeternae legis gaudeaul contineri, sed
voluisse, quod videatur veritati resislere. Non ita- „ etiam ipsos transire nec velle, nec posse maximum
qitc eodem niodovoliiil intelligi, quod dixit: « Quos sttae gloriae miinus esse non duhilent : ita reprobo-
justc praedeslinavit ad poenam > , quo voluit, quod rttm, quos praedestinavit ad poenam lurpissimam,
dixil: < quos benigne praedestinavit adgratiam b >. coercet voluntatem, ut e contrario, quicquid il<is
Auende in haec, quae sequuntur. Omnis crealura, pertinet ad gaudium bealae vitae, islis verlatur in
priusquam fieret, ila cst a Crcalore praedesliuata, supplicitim miseriae.
id est, praedefiuita et praevisa, ut lerminos nattirae VIII. Itaque utriusque pariis praedcstinatus est
suae, inlra quos fueral condcnda, oinnino impleret, numerus ; in utraque quippe Deus substantialem na-
uullo modo excederel. Termini aulem omnium na- lurae nunierum siibslituil, subsiilulam ' praedefi-
tiirarum consliluti in aiie omnipotenlis arlificis, nivit. Una enim eademque natura numerose multi-
quae esl Patris sapicnlia, in qua et per quam cuncla plicatur in oronibus, ita ut una in singulis, et sin-
sunt condita. Natiirarum dcindecreatartim quaedam guli in una sinl, neque esl aliud ipsa nisi uniisquis-
smit, qune ordinem Iegis aeterni transgredi nec que, neque aliud uuusqitisque nisi ipsa. Omniun»
voluiil, nec possuni, ul *sunl omnia ratione et in- igilur, quos Deus crcavit, praedeslinatus est nmne-
tclleciu carentia ; qiiaedam vero sunt, quibus ratio ' rtis; sedquoniam condilor praevidit, ipsum nume-
el intelleclus substanlialilcr insilus. Quarum quidem rj rttni in primo homine generaliter peritnrum, ex-
pars una condiloris sui gratia liberala aelemis legi- cepto vulneris medicamento, quod est Chrisius,
btts volendo servit, adhaerendo beata fit; allera • praedeslinavit, lioc est, anteqnam fierent, definivit
vero, mcrito relicta superbiae atqtie inobedienliae, et eorum numerum, quos sua gratia liberaturus, et
intra ordinem pj-aediclaeIegis,viilclicelaeternae, co- eorura, quos sua juslilia relicturus, in istis' cle-
atiari noluil, sed eam transcendere non poluit. Quo- nieniiae suae dona daturus, in illis ,0 nalurae nu-
quo modo enim semoveal liirpiter ralionatis votiui- merum, quo univcrsitas perficeretur, impleturtis,
las, inaetcriiainvenicl^aiieteriiiinum, inquoturpitii- in uirisque divilias bonilalis suae demonstralurus,
dosua ordinabitur honcsle, ila ut de ipsius deteslabiU omnibus tribuens leges suas servandi potestatem, sf
YARIAE LECTIONES.
1 Sic eod. M, cflio. * Corr., cod. et M torqnenl. ' Sic M, cod. possidet. *Siccod., M uti. • Sie,
M, cod. "alier. e Sie M, cod. inveniat. * Cod. nequiquam. * Sic cod., M tubttantiam. ' Sic cod.r
missis. Sic cod., M illis.
NOTAE.
» Ose. XIII, 14. b Augttst. iti Ettcliiiid. c. 100.
435 JOAN.MSSCOTI 456
vellenl, anlequam omnes iu uno peccarenl, sed 11011\ qttae voluit fecit, omiiia sul slantialiler cons.ittiit,
omnibus tribuens, ut vclint, post peccalum praepa- pimiia legibus suis pulcherriiuis, juslissimis, niise-
rans electos ad bealiludinem, disponens reprobos, ul ricordissimisque ordinavil, ut liberati per nnigeni-
suis, quamvis invili, legibus servianl, cum non, ut lum Dei filium Doiiiiiium nostrum Jesum Chrislum
sic sibi servirent, praedeslinavit eos faciendos, sed liberc healeque in eis regnarent, ab eo aulem * re-
ut ei voluntale perfecia adhaererenl; inviti aiiieni licli inviti eis servirent, ac per hoc sub eis perirent,
el serviunl, non illorum natura, quam in eis fccit, non ut de eorum natura, quam ipsc fecit, aliquid
et in eis non punit, sed niala volunlate ', qtiara pereat, sed ut in eis, quod ipse non fecit, puniri co-
in eis non fecil, el in eis punil. * ln eo enim, quod gal. Cum ilaque audio < quos jusle praedeslinavit ad
ei invili serviunt, piiiiiuntiir in seipsis sua poena , pnenam », inlelligo, quoruin nialitiam, qua puniuu-
de qua qttos jusle Deus non libcrat, ad eani illos lur legibus suis, refrenandam praedestinavil. Sicul
qiiodainmodo praeparat, dum eos ad eam se ipsos enim nullo modo malos praedestinavit ad malitianv
praepararepcriniitatb,cum veritas doceat.el niilliini ila nttllo raodo pracdeslinavit maliliam ad punien-
praedestinasse ad iiileriluin, cl nulli inleritum dos malos. Et sieul praedestinavit malos invitos le-
praeparasse. gibus snis servituros, ita Ieges suas praedeslinavit
IX. Praedeslinavit itaquc, iinpios aeiernis suis B malos malitia sua punitos non evasuros. Ubi subli-
justissimisque legihus iuvili * servituros, easque liter intelligendum, qtiod praedeslinatio ipsa stt lex,
nullo impelu impietaiis suae in profundum malitiae ef lex ipsa sit praedesiiuaiio. Si enim otnnis prae-
lendenlis transiluros, eoque modo puniendi interi- deslinalio definititi cst, et omnis lex defuiilio, omnis
turos. Nulla quippe gravior poena iniligitur servo igilttr praedes:inatio lex est, el omnislex praeilesli-
iniquo, quam ut cogatur servire iuvilus justo Domi- natio. Divina itaque piaedestiualioest lex omiiiumtta—
uo. Plus etenim in se ipso iriterius superbae volun- turarum acterria, et incommulabiUsdisciplina, ruinas
talis palilur incilamenla, quam exterius in corpore mulabilis crealurae iu his, quos gralia sua elegit,
ducissiraa flagella, quia, cum Doniini sui voluntalem misericorditer renovans, in his vero, quos juste re-
spernere non sinilur ', intra semetipsum a se ipso pulit, polenter ordinans, ila ul ipsa disciplina, dum sit
cruciatur. Quisautem recle judicanlium talis poenae cadem in se semper aequaliler manens, diligentibus
auctoritateiii juslo Domino, et non polius referat eam sit bealitudinis gloria, odientibus eam sit sup-
injuslo servo, quandoquidem inlra seipsum inobe- pliciorum contumelia, dum diMf&nlium nibil aliud
dienliae suae facibus iiicendiiur, priusquam a Do- sil beatitudo, nisi gaw$um deveritatc, odieB||u<n
roino exlrinsecus ad cumulum poenae lormeniuin nulla sit miseria, nisi dolor de veritalis aequilatc.
^
aliquod addalur. Eo igilur loquendi modo Deus di- Ulos sua invidia lorquet invilos, islos sua carilas
cilur impios ad interitum pracdestiuasse, quo dice- coronat benevolos*.
relur eorum impietalero, qua intereunt, lftgibus suis *» CAPITULUM
XJ|,
circumscripsisse, impelumque libidinosae corum su- Deigneaeterno,
pcrbiae justissimo sui moderamiiiis lemperamenlo I. De aeterno vero igne, de quo Dominus in Evan-
rcfienas e, ut miro alque ineffabili uiodo diviuarum gelio ail: Ite,maledkli, in ignem aeternum, qui prae-
leguiu pulcherrima moderulio eorum nequitiae es- paratus est diubolo et angetis ejus c, nulli dubilan-
set dclerrima damnalio. Una eaderaque lex aequis- dum, corporeum csse, quamvis pro subtililale na-
simo rempublicam ordine disponens, sicut bene vi- turae incorporeus esse dicalur, quemadmodum sole-
vere volentibus adhibet vitam, ita male vivere cu- mus dicere aethercum spirilum, cura quaiia pars
pienlibus inleritum. Inlra eadem septa regalis aulae sitcorpoi^lisxfeaturae. Nec facilecrediderim, alium
lebricitans sua miseria lorquetur, sanitale pollens ignftm' praeparalitm ad ptmiendum diabolum cum
laetatur. Duorum soletn simul adspicienlium unus omnibus suis membris, praeler istum ipsum, qui
ordinalo visu illuminalur, aller inordirialo lenebris eslquartum mundi elemenlumd. Quid enira?Num-
perculitur. Unus idemque cibus amarus infirmo, I) quid miitiin, si illa impiorum corpora, qnae pro-
dulcis sano; una eadcnique spirilualis doctrina aliis fecto de his quatluor corporalibus elemeutis sunt
odor vilae in vilam, aliis odor morlis in morlem. compacla, in eadem resolvenda tempore quoque
X. Proinde divina praedestinalio, quae proculdu- praedefinilo, ab eisdem itertim resurrectionis mo-
bio iiihil aliud esl,^quam divina praevisio, omnia mento revocanda, in illo igue, quo resurrectura
VARIAE LECTIONES.
* Sic M, cod. malam voluntatem. * Sic cod., M invtfe. 'Sic cod., M sinalur. * Sic cod., Mfamc».
* Cod. benivolos.
NOTAE.
« Prudenlius observal, utrumque, el mturam scili- poenam tntque vivendo, et in iniquitate perseverattdo,
eet, el voluntatem impiorum Deo tnvile servire,jusle- el Deum praeparare eos juslissimejudicando.
que puniri, non a te ipsis tua poeua, ted ab itlo, cujus o. Mallh. xxv, 41.
etf potestasjusta.. d De hac re nihil copstat. Pi odenlio alius oin-
b Prudenlius : Id Patres nunquam iali loculione nino ignis esse videtur, quoniam diversae qualitalis
diciittt: sensisse,quin imoisloset praepararese ipsosad sint.
*37 LIBER DE PKAEDESTLNAT10i\E. 45&
iMiiniumcorpora maxime substanlialiter constabunt, ,Ajici, non siibstanliani, neque " ejus qualitates ge-
merilo impietalis suae lormenta palieiilur aeterna? hennali flamma torquendas, sed scnsum palicntis et
11. Ubi non incongrue credendum, quod corpora auinuim reluclanlis actema miseria luctaturos.
sancloruni :n aetheream muiabuntur qualilalem,
EPILOGUS.
qiiae ab alia qualitate consumi non polcst, cuminfe-
riorum corporum qualitates in sc mulare possil \ De divina praedeslinatione.
iinpiorum vero corpora in aeream qualilalcm trans- I. Quae cum ita sint, ecce, unum Deum coto,
ttura,ul a superiore igne paliaiilur «. Hinc est, quod unum omnium principium etsapienliam.qua sapicns
diabolus post lapsuiii detiusiis ab aclhereo spatio, est, qiiaecunqueanima sapiens est, el ipsum munus,
ailjiinclumesi ei invilo aereum corpus, in quo poenas quo beala sunt, qiiacciinqiie beala sunl, et ejus
suae snperbiae Iual. Miro alque ineflabilinaliirarum unam et solam et veram praedeslinalioncm proli-
modo peragilnr, occulto tamcn jiisloque judicio, leor, qtiae est, quod ipse es', quia lex ejus aelerna
ul, quod ulemenla inundiinler se quasi quodam na- el incommutabilis csl, qnac sicut neminem praede-
turalis amoris vinculo complexa inseparabililerque stiiiavit ad interitum.qiiia vila est, et reflexim,sicut
eonjiincta orJinalissimo motu appelunt, verilalem nulli malo praedcslinavit maliliam, quae inlerilus
odienlibus verlalur iu snppltcium.Ignea quippe qua- B est, ita nulli malo praedeslinavit intei iliim, quia
titas superior iialnrali vi infcriorum elemenlortim malilia est. Nulli namqtie tatholico licet credere,
qualilatcs in se transfiindere seniper appesit nalurali summain boniiatem, ex qua est omne bonum, prae-
wolu, quasi i;uoddamsui alimenium. deslinasse alicuialiquam maliliam,etsummamviiam,
III. Ciim ergo, ut diximns, suprema omnlum cor- ex qua, et in qua, et pcr quam omiiia vivunt, alicui
porum qualltas, quae est aelberea, inferiores quali- praedestinasse inlerilum vel poenain, quando ne *
tales el intra se ambiendo coartat, el in se, proul id quidem , quod se invicem perdit, perire per-
lex iiaturariim sinit, commovcre non desinal, nalii- mif.al.
raruhi intra se mirabile iwrficiliirgiudiuni, inalarum II. Proinde cum audio praedicatores luos, o bea-
vero voluntalum iueffabile lormentum b. Proinde tissima verilas, vita omnium cominimis, dicentes, le
impiorum omiiium, angelorum videlicet bominuin- pracdcsliuasse impios ad inteiitum, aul inlerilum
que perversorum, corpora ila sunt suppllcia ignis impiis, conlinuo, lux clarissma, te illuininanle
aetcrni perpcssura, ut inlegritaie eorum subslanliae lenebras meas, in te video te praedeslinasse, id est>
niillo modo defiiuira, eorum nalurali incolumilate anle secula definiisse l0 inlra leges tuasincominula-
permausura, omnibus deinde nalurae bonis ad uni- biles ceituin numerum eorum, qui in sua impietale,.
versilatis oriianienlum mirabili ordine refulsuris '', C qiiam nunqiiam et nusquam praedestinasti.intcriturL
excepta bealitiidine, qua privabuntur, quae noii esl essent. Quod alio modo dici polest: praedeslinasii,
ex nakira, sed ex gratia, superioris ignis corporei Domine, in lua pracscienlia, quae falli mularique
cum inferioris acris corporibus qualilale coiluctunlc, iion potest, numerum iilorum, quae suae impielaiis
nalurali vi servata, infeliciumanimaruin iiitentio de el poenam el intcritum praeparaluri essent, non in
corporibus suis acternas patialur ' aerumnas d : ita eis, quod fecisti, puniturus, sed in eis, quod non.
videlicet, ut idem ipse ignis omnibus corporibus flat fecis:i, ptiniri reliclnrus. Ilaec est fides men, o,
gloria °, quo damnandis animabus inlrinsecus ini- aeterna iux inentiitm, de lua praedesiinalionej.
quilate propria, extrinsecus ciimulabitur pocna. quae lu es.
IV. Quod si alicui incredibile videlur, corpora III. Ac per lioc ciim omnibus orlbodoxis fideliLms
quidem semper arsura, el de ipsorum nibil perilu- anatlieinatizo cos, qui dicunt, duas praedestinaliones
rum nalura, videal illum lapidem,qui in Arcadiasub esse, aul unam geininain, biperlitam, aut duplam.
monte nascitur Erimanlhi 3; qui cum sil ferrei ni- Si eniiu duaesiiiil.non estuna divina substanlia. Si
toris, taclo accenstis, ab igni *exlingui uequit", quem geinina, non esl individua. Si biperlila, non est
Graii' nomine vero asbestum, id est, inexiinguibi- simplex, sed parlibus composita. Si dupla est, com-
lem memoranl, iia, ut et color ei praebealur ignca plicala csi. Quod si probibemur divinam unitatem
nnlura, el nibil minuatur de ejus substanlia : videat dicere triplam, qua dcmentia audel baerelicus cam
salamandram ' in igne vivenlem. Ilinc potest con- asserere duplam ? Tali igilur monstroso, vencnoso,
VAKIAELECTIONES.
* Sic cod., M posset. * Sic cod. et M. a Cod. erimanii. v Sic cod., M igne. " Cod. «.r/t«-
• Cod. Grai. ' Sic M, cod. salamandra. ' Sic cod., Matque. ' Sic cod., M nec.
gui nequitur.
10 Cod. diffinisse.
NOTAE.
« Prudentins : Sanctorum corpora nequaquam vel lium.
in illo igne, velabsqueipso in acthereammutari quali- c Prudenlius : Di<rer<; Scripturam : i Ubi nullus
lalem, sed in veritate propriae carnis alque metnbro- ordo et sempilernushorror inhabilat i.
rum, quamlibetglorlfuata, mansura, alque in aeler- d Prudenlius : Eos el animurumet corporum ae/eiv
num victura, praeler immorlalilatem, qua jam cor- yiosperpeticrucialus.
rumpi per morlem atque deficerenunquam possint. e Prudenlius : Nullam prorsus fieii Moriaiii, te-'
b Prudentius : Xullum illic fieri gaudium nalura- rum interminabilelormenlnm.
rum, ubi, testantc Domino, flctus erit et siridor den-
«9 JOANMS SCOTl 440
mortifero dogmate a cordibus noslris radicilus ex- A ea vero , quae non sunt, nullo modo pertinere.
ploso credamus, unam aelernam praeileslinationem Explicit'.
Del Domini esse, et non JHSIin his, quae sunt, ad
VARIAELECTIONES.
1 Explicit recens alia manus addidisse videlur.

JOANNIS SGOTI

IIEPI *Y2En2 MEP12MOY

ID EST

DE DIYISIOrVE NATURAE

LIBRI QUINQUE

luliiio prinreps A
CoA.nis. PansiensisS. Cermaniin eiiilioueprincipe adliibilus II
Ol. IIIS.S. (iermani309bibl. Heg. Paris , membran.,«ec. XI C
(oil. nis. lal. 176i liilil.Keg. Paris . membran.,-see.XII (niulilus) D
Coil.ms.S. Germani2K0bibl.H<g. Paris., meinbran.,sec. XH(mulilus). . E
(.0(1.nis.S. Germani830 bibl. Ite^. Paris.,ineuibra:i.,sec.XI (Hb.IV et V). K

MONITUM AD LECTOREM.

Joannis Scoli i de divisione Nalurae i libri satis ampli onmino duplicem speciem prae se ferunt. Mol#
enim fitlem Ecclesiae non migrant, el« sanctoruin Patrum inlellectus pie ac venerabililer suscipiendos
esse i nos edocent, modo pliilosophicas referunt tbeorias a verilale plurimum recedentes. Unde fit, ut,cuiu
liis theoriis primae partes tribuantur, pessimi saepenumero nascantur errores. Quos excusare ideo, quod
Joanncs Scotus aliis locis saniorem doclrinam protulit, vel interdum ipsam verilatem ingeniose ac piac-
clare exposuit, non licel.
Haec igiturquuin illorumlibrorum indoles sil.ut in iis verilas cum erroribus, quos «oannes Scolus e philo-
sopbia sua pclivit, arliftciose miscealur,quid miruin, quod Ecclesiac anlistiles tale opus, ubi, eousque negle-
ctum, a medii aevi liaereticis e bibliotliecis prolrahi et pro apiee scientiae ac verilalis venditari coepit,
resptieriint, damnarimt, atque Honorius Papa III id igni ailjiidicstfidnmesse censnit? Cnjiisbullamintegram
ut in inediiim afferamus, res poslulare videtur. Esl enim lalis :
Honorius episcopus, servus servorum Dei, archiepiscopiset episcopts eU
Inmicus homo zitania bono seminiseminare non cessal elc. Nuper siquidem, sicut nobis signipcavit vene-
rabilis frater noster Parisiensis episcopus,est quidam liber, Periphysis tilulatus, inventus, lot scalens vermibus
haereticae pravitatis, unde a venerabili fralre noslro archiepiscopoSenonensiet suffraganeisejus, in provin-
eiali concilio congregatis,justo esl Dei judicio reprobalus. Quia igitur tiber, sicut recepimus, in nonnutlis
monasteriis el aliis locis habelur, et claustrales nonnulli et viri sclwtastici, novi tamen forle plusquam expediat
amatures, sesludiosius lectioneoccupanl dicti libri, gloriosum reputantes, ignotas proferre senlenlias, cum Apo-
stolus profanas novitatesdoceat vitare, nus juxta pastoralis sollicitudinis debitum corruptelae, quam posset
ingerere liber hujusmodi, occurrere satagentes, vobis universis ei singulis in virtute sancli Spirilus dislricte
praecipiendo mandamus, quatenus libeltum istum sotlicile perquiratis, et ubicunque ipsum vel parlem ejus in-
veniri conligeril, ad nos, si secure fieri possil, line dilationemiltalis solemniter comburendum; alioquin vos ipsi
publice comburalis eundem, subditis vestris expresse injungentes, ut, quicunque ipsorum habent vel habere
possunt in tolo vel in parle exemplaria dicti libri, ea nobis dijferanl resignare, in omnes, qui ultra quindecim
dies, postquam hujttsmodi mandalum seu denuntiatio ad notiliam eorutn pervenerit, librum ipsum totum aut
partem scienttr relinere praesumpserint, excommunicationis sententiam incurrisse notamque pravitalis haere-
ticae twn evadent. Datum Lalerani decimo Kalendas Februarii etc. (»).
(a) Chionicon Alberiui ad a. 1225, ed. Lcibniiz. Lipsiac MDCIICp. 514.
*H DE DMSIONE NATCKAE. — LIBER PRIMUS. 4«
Lata hac scntenlia acerbissima, nulla medio-aevo illorum librorum amplius mentio fit. Anno denram 1681
proiierunt typis excusi cura Thomae Galei, Angli. Slalim repelilur censura Ecclesiae. Nam in indice libro-
rum prohibitorum haec reperis : Erigena /oannes Scotits de Divisionenaturae libri V. Accedit Appendix ex
Ambiguis S. Maximi graece et latine. Decrelum 111 April. MDCLXXXV.
Haec igitur quum ita se habeant, qirid de indole ac nalura horum librorum slaluendum sit, inter ca-
tholicos dubium esse nequit. Cur ii hic typis repelanlur, in Prooemio aperuimus. Systema autem eorum
exporiere, singulosque errores perslringere, quod hoc loco supersedere possumus, scriplori Commenta-
tionis de Joanne Scotosupra impressae debelur : cnjus ad partem alleram.quae in hoc argumento inte-
gra versatur, ne acta agere vldeamur, delegamus.
Guiielmus Malmesburiensfe opus illud praedicat propler perplexitatem quarundam quaestionum \olven-
dam beneutile; sed addit: si lamen ijnoscatur ei (Joanni Scolo) in quibusdam, quibus a Latinorum Iramile
deviavit, dum in Graecos iicriter oculos inlendit. Quapropter el haeieiicus vutatus est... Sunt enim revera
in libro Peri physion perpturima, quae, nisi diligenter discutianlur, a fide catholica abhorrentia videantur.
Anglus cum Scoto leniier agere videtur. Libros vero nspi *v<wWa- («/jto-poOsi attente perlegeris , tibi facile
persuadebis, errores, quos in libro de Praedeslinatione cognovimus, ex illorum syslemate quasi sponte
procedere.

IIEPI *Y2EJ12 MEPI2MOY

ID EST

DE DIVISIONE NATURAE.

LIBER PRIMLTS'

MAGISTER. Saepe mihi cogitanli, diligentiiisque A quailuor binae sibi invicem opponiiiilur; nam leiiia
quantuni vires suppelunl inquirenli, reriim omnium, opponilur primae, quarta vero secundae; sed quarta
quae vel animo percipi possunl, vel inlentionem inter impossibilia ponilur, cujus differenlia est '
ejus superant, primam summamque divisionem esse non posse essc. Reclane tibi lalis divisio videtur, au
in ea quae sunt, et in ea quae non sunt, horum non? Disc. Recta quidem : sed velim repetas, ut
omnium gencrale vocabulum occurrit, quod graece praedictarum formarum opposilio clarius elucescat.
fictf, laline vero natura vocilalur *. An tibi aliter MAG.Vides, ni fallor, tertiae speciei primae oppo-
videlur? DISCIPULUS. Imo, consentio; nam el ego silionem. Prima namque creal et non crealur; cui
dum raliocinandi viam ingredior, haec ita fleri re- e contrario-opponilurilla, quae crealur etnon creat.
perio. MAG.Est igitur natura generale nomen, ul Secunda vero quartae; siquidem secunda et crealur
diximus, omnium quae sunl et quae non sunt. Disc. el creat 8, cui universaliter quarta contradieit,
Est quidem; nihil enim in universo cogitalionibus quae ncc creal neque creatur. Disc. Clare video. Sed
noslris polesl occurrere, quod tali vocabulo valeal mullum me movel quarta species, quae a te addila
carere '. MAG.Quoniam igitur inter nos convenit de est. Nam de aliis tribusnullo modo haesitare ausim,
hoc vocabulo generale esse, velim dicas divisionis cum prima, ut arbilror, in causa oinniuuijquae sunt
ejus per dillerenlias in species rationem : aul si- 6 et quae non simt, inlelligalur; secunda vero in pri-
cubi * libet, prius conabor dividerc, tuum vero erit, iiioidialilius causis; terlia in bis, quae in generatione
divisa judicare. Disc. Ingredere, quaeso ; impatiens teinporibusque el Iocis cognoscunlur. Atque ideo de
enim sum,de his vcram rationem a le audire volens. singulis dispulari subtilius necessarium 9, ut video.
1. MAG.Videlur mibi divisio naturae per qual- MAG.Recle aestimas. Sed quo ordiue raliocinationis
luor diflerenlias quatluor species recipere : qua- via tenenda sil, hoc est,de qua specie naturac priino
rum prima esl in eam ", quae creat et non crea- disculiendum, luo arbilrio commillo. Disc. Ratum
lur; secunda in eam, quae crealur et creal; mihi videtur, anle alias de prima, quicquid lux
lerlia in eam, quae crealur et non creat; menlitim largita fuerii, dicere.
quarta, quae nec creat nec creatur. Harum vero 6 2. MAG.Ila liat. Sed prius de summa ac principalj

VARIAE LECTIONES.
* SicA;C incipit primus D litulnm omitlit. • A vocalur, D vocitetnr. • Mag. est
jrepi yvo-swv;
igitur 'natura—carere om. A. * A si. " in eam om. A. " vero om. A. ' esl om. D. • A creat et crea-
tur. A necessariumest.
413 JOANMS SCOTI 4U
'
aiuniuiii, ut diximus, divisione in ea, quae sunt et A qui in naturarum creatarum " ordinibus alquediflc-
quae non suut, brevitcr diccndum exislimo*. Disc. renliis considcralur, qui ab excelsissima et circa
Jnre provideque. Non enim ex alio primordio ratioci- Deum proxime constilula inteilectuali virlute in-
naiioncm inchoari oportcre video; nec solum, quia cboans, usque ad exlremitalem ralionalis irraliona-
prinia omniiim * differenlia, sed quia obscurior ce- lisque creaturae descendit"; hoc est, ul apertius
ieris viilelur esse, et csl. MAG.Ipsa itaque primor- dicamus, a sublimissimo angelo usque adextremam
dialis omnium discretiva differentia certos suae in- ralionabilis irraiionabilisqtie animae partem, nutri-
terprelationis modos inquirit. tivam dico et auctivam " vilam ". Quae pars genera- -
3. Quorum primus vidctur esse ipse, per quem lis animae ullima est, quae **corpus nutrit et auget.
ralio suadet, omnia, quac corporeo sensui, vel inlel- Ubi mirabili intelligentiae modo unusquisque ordo
ligcniiae perceplioni succuiubiint, posse rationabili- cum ipso deorsum versus novissimo, qui esl corpo-
ler dici esse; ea vero, quae per excellentiam suac na- rum,.et in quo omnis divisio lenninalur, polest dici
lurac non solum vhm, id esl' omnem sensum, sed esse et non esse. Inferioris enim aflirmalio, superio-
«liam inJellectum ralioncmquc fiigiunt, jure videri ris est negatio. Itemque inferioris negatio, superioris
non esse. Quae non nisi in solo Deo, maleriaque, et cst affirmatio. Eodemque modo superioris affir-
in omnium rerum, quae ab eo conditae sitnl, ralio- B * malio, inferioris est negalio. Negalio vcro superio-
nibus atque cssenliis recte inlelljgunlur. Nec iinme- ris erit afflinialio inferioris. Aflirmalio quippe ho-
lilo; ipse namque omniiim esscnlia cs< * qui solns minis , mortalis adhuc dico , negilio esl angeli.
vcre esl, ul ail Dionysius Areopagita : Esse, inquit, Negalio vero hominis afflnnalio est angeli : et vi-
omniutn esl, stiperes&eDiviniias'. Gregorius etiam • cissim. Si enim homo est animal Q ralionale, mor-
Tiieologusmullis ralionibus, nullam substanliam scu lale, visibile , profecto angelus ncque animal ra-
cssentiam T, sive visibilis sive invisibilis crealurae, tionate est, ncque mortale, neque visibile ". Item
iniclleclu vel ratione comprehendi posse confirmat, si angelus esl essenlialis rnolus inlelleclualis circa
quid sil. Nain sicul ipse Dcus in seipso ultra omnein Deum rerumque " ci usas, profecto bomo non est es-
crealuram 8 nulloinlellcctu comprehendilur, ilaeliam sentialis molus inlelleclualis circa Deum cl rerum
in secrelissimis sinibus * crealurae ab eo faclae et causas. Eademque regnla in omnibus cacleslibus
in eo cxistentis -° considerala ouo-icc incomprehensi- essenliis, usque dum ad supremum " omniiim per-
liilis est. Quicquid auiem in onmi crealura vel sensui venialur *8 ordinem, obscrvari polest; ipse vero ia
rorporeo percipitur, sett intclleclu consideralur, nihill suprema sursum negatione terminalur. Ejus namque
uliud est, nisi quoddain accidens incomprebensibilet negatio niillain crcaluram superidrem se confirniat.
per se, utdictum est,uniiiscujusque essentiae; qiuiei ^ Tres aulem ordines sunt, quos iitovxytit " vocant;
aiii" per qualitatein, aniqiiantitalem, aut formam, quonimprimusCherubim, Seraphim, Throni; secun*
aul maleriem ", aut diflerenliam quandam, aut dus Virtules, Polestates, Dominaliones; lertiusPrinci-
locum, aut tempiis cognoscimr", non quid esl, , patus, Archangeli, Angeli. Deorsum vero corjioriiin
sed quia est. Isie igitur modus primus ac sum- novissimus solummodo superiorem se aul negat ant
mus est divisionis eorum, quae dicunlur l* essc etl aOiriuat *°,quia infra se nihil hahet, quod vel auferat
non esse; quia vero '• modtis iste, qui videiur quo- vel conslituat, quia •' ab omnibus superioribtis se
<lsm modo introduci posse.qtii in privaiionibuscircai praeccditur, nullum vero inferioremse praecedit. Hae
subsiantias habiludinum, ut circa oculos vjsus ct '*« ileinrationeoinnisordoraiionalisetinteileclualiscrea-
orbitas ", consliluitur, nt.llo modo recipiendus est,( lurae esse dicitur et uoii esse. Est enim, quautuin a
utarbilror. Nam quod pcnitus non cst, uec esse po- superioribus vel t seipsovognoscilur; nonest autem,
tcst, nec prae emiiientiae suae existentiae intelle- quanlum ab inferioribus se comprehendi non sinit.
clum exupcrat, quomodo in rerum divisionibus re- 5. Tertius modus non incongrue inspicitur in hlt,
cipi valeat, non video, nisi forle quis dixeril, rerum,, quibus hujus mundi visibiiis pleniludo perflcitur, t-t
quae sunt, abscnlias el privaiiones non omninoJ v. in suis causis praecedentibus in secrctissimis naiu-
nihil esse, sed earum, qtiarnm privaliones seu abs-r raet.sinibus. Quicquid enini ipsarum causarum in
emiae seu oppositiones sunt, mirabili quadam na-- matiria formata, in temporibus et" locis per genera-
turali *• virlute contineri, ut quodam modo sint. tionem cognoscitur, quadam humana consuetudine
4. Fial " secundus modusessendi et non essendi,, dicitur esse. Quicqujd vero adhuc in ipsis nalurae
VARIAELECTIO^ES.
A aestimo. * A prima est omnium. ' ffliio»iWest om. CB non soium f» graeco pnmam matheriarum «
dominonullo modo prorsus formatam, omnem senSum (illa verba pessime dilacerata sola conjeclura assecu-
tus sum). 4 est om. D. Sic CD; A divinitatis. I6 etiam om. D. ' seu essenliamom. A. 8 A crealuram
omnetn. * sinibus om. D. 10A consistentis. 1J aut om. D. n A materiam.u " A agnoscitur. " li C </i-
cunt. " vero om. A. l> visus el om. AC et visus et. " CD orbatns. naturati om. D. A Fiat
*' A creataruui et creaturarum. " A descendat. " AC aclivam. " C nulrilivam vitam dico et
igiiur. *• "
uctieam. " D quoniam. " Corr., ACDrisibile. A et rerum. D supra adscr. summum. " A per-
veuiunt. " CDE o(toT«v»r " CE firmat, D confirmat. " C qui. »' et om. D.
1SOTAE.
« Vcibis nnim.il rutionnle ineipil cod. E.
U5 DE DIVISIONE.NATURAE.— LIBER PRHIUS. 446
siuibus conlincttir, seque in formata malcria, vel A si quid praeier hos modos indagatior ratlo inveuire
loco vel lempore, cetcrisque accidcnlibus apparet, polest. Sed praesentialiter, ut arbitror, de his "
eadem praedicta consiictiidine dicitur non csse. satis dicluin est,si tibi alitcr non videtur. Disc.Salis
Hujiismodi excmpla lale patent, el maxime in liu- plane, ni" me paulisper perturbaret",quoda sanclo
mana natnra. Cum enim ,Deus omnes homines in Augiislino in Exemcro *'*suo diclum videtur"; hoc
illo primo alque uno, quem ad imaginem suam fecit, esiiangelicam naturam anteomnemcreaturamdignila-
siiiuil constituerit, sed non simul in liunc mundum le, non lempore condilamfuisse; acperhocet aliorum
visibilein produxil', cerlis vero lemporibus locis- omniuin praeler suimet primordiales causas, hoc
que naluram, quam simul condiderai, quadam, ul est, principalia exempla, quac Graeei npuT&Tvnano-
ipse novil, serie ad visibilcm essenliain adducil ', minant, prius in Dco considerasse, deinde in seipsa,
lii, qui jain in niundo visibililer apparcnt, cl appa- deinde ipsas creuturas iu effectibus suis. Nain siiimet
rneriiiit, dicuiiliir esse; qui vero adhuc lateiit, futuri causam, priusquani in speciem propriam procederet,
tainen stinl, dicunlur non esse. Inter primum el ter- cognoscerenon valuil. MAG.Necillud lemovere opor-
lium '* boc dislat. Primus generalitcr in omnibtis, tet. Sed inientius ea *l, quae dicta sunt, considera.
qunc • siniiil et sen.el in causis et efiectibus facta Si cnim angelos principales rerum causas in Deo
sunl. Tcrlius ' specialiter in bis, quae parlim ' B constitutas cognovissedixerimus, Apbslolo resislere
adltuc in causis suis laient, parliin in cfleciibus pa- videbimur, qui super omne, quod dicilur et intelligilur,
lent, quibus proprie mundus isle conlexiiur. Ad ipsum Deum el causas omnium in eo, sive aliud sive
liiinc inodum perlincl ratio illa, quae virtutem se- non aliud sint " praeter id, quod ipse est, aflirma
minum considerat, sive in animalibus, sive in 8 csse. Ac per hoc necessarium est, rectam mediam-
*
arboribus, sive in herbis. Virltis enim seminum eo que viam lenere, ne vel Aposlolo videaniur icsistere,
tcmpore, quo in sccreiis natur.ie silet, quia nondum vel sentenliain summae ac sanclae autorilatis uiagi-
apparel, dicitur non esse; dum vero in nasccntibus slri non oblinere. Utrumque igitur verum dixisse nou
vresccntibusque animalibus, scu lloribus fruciibusve dubitanduin, imo flrmiler lenendum. Causam igilur
lignorum el herbarum apparucrit, dicitur esse. omnium reruin '", quae omnem iniellectum exupe-
6. Quarlus modus cst, qui secuinluin philosophos rat, nulli creatae i.aturae secundum Apostolum "
non improbabiliter ea solummodo, quae solo com- cognitam Ueri, ralio sinit. Quis enim, inquil, inlel-
,0 vere esse; qnae leciumDominicognovit? et alibi : Pax Chrisli,
preiienduntur intellectu, dicit quae
vero per generationem, matcriae distentionibus ", exuperat omneminlelleclum. At si causa omniiim ab
seu delraciionibus, locoruin quoque spatiis lempo- omnibus,quaeab eacreatasunt" 1,remota esl, absque
rumque molibus variauliir, culliguulur, solvuutur, C ulla dubiialione ralioues omnium rerum, quae aeter-
vere dicuntur non esse, ut stiiit oinnia corpora, quae naliter et incommutabiliier in ea sunt, ab omnibus,
nasci et corrumpi possunt. quorum rationes sunt, penilus remolae sunl. In
7. Quinlus modus esl ", qucm in sola liumana angelicis vero inlelleclibus earum rationum theoplia-
nalura ralio intuelur. Quae cuin divinae imaginis nias quasdam esse, hoc est, comprehensrbiies intel-
*' nalurae quasdam divinas
dignilalem, in qua proprie siibslilil u, peccando de- lectuali apparitiones,
seruil, merito cssc suum perdidit, el ideo clicilur noii atiiem ipsas rationes, id esl priucipalia exempla,
noii csse. Dum vero unigeuiii Dei filii gralia reslatt- quisquis dixerit, norf, ut arbilror, a veritaie errabil.
rala ad pristinum suae subslanliae '* statum, in qua Quas iheoplianias in angelica creatura sanctum Au-
secundum imaginem Dei condita est, reduciiur, in- gtislintim aute omnium generatioiiem inferioruin se
'*
cipit esse, et in eo, qui sceuiiduii) imaginem Dei visas non incongrue dixisse credimus. Non Crgo
condilus esl, inchoat vivere. Ad hunc nioduin vide- nos moveat, quod *• diximus, quia angeli et primmn
lur " perlinere, quod Aposloius dicit: Et vocat ea in Dco, deinde iu seipsis iuferioris creaturae causas
quae non sunt, tanquam ea quae sunt; hoc est, qui vident. Non enim essentia divina Deus solummodo
in primo homine perdili sunt, et ad quandam in- dicilur, sed eliam **modus ille •*, quo se quodam-
subsistenliam ceciderunt, Deus Paler per fnlein in 0 modo intellectuali et rationali crealurae, proul est
Filium suum vocat, ut sint, sicul hi ", qui jam in capacitas uniuscujusque, oslendit, Deus saepc a sa-
Chcislo renati sunt. Quanquam el 18boc ila intelligi cra Scriptura vocilalur. Qui modus a Graecis theo-
"
possil et de his, quos quolidie Deus ex secretis phania, hoc esi, Dei apparitio solet appeilari. Cujiis
naiurae sinibus, in quibus aesliinaulur non esse, exeinplum : Vidi Dominum sedenlem, et cetera liu-
vocat, ut appareant visibililer in forma, et iuateria, jusmodi; cuin non ipsius essentiam, sed aliquid ab
ceterisque, in quibus occulta apparere possunt, et en factum viderit. Non est ergo mirum, si trina
VARIAE LECTIONES.
1A nec 'Sic CDE, A produxerit. * Sic CDE , A adduxil. * A tcrlium modutn. • C • Sx
qui.
ADE; BC" secundus. ' C parlem. 8 l" in om. C. • C virtutis. " D dicitur. '' A distensionibus. " A esl
modus. " CE substelit, D subsislit. «• A subslantiaesuae. *»A cum. 16videlur oin. D. " hi om. A.
18C ex. CDE colidie, sic ubique. A de his, ul arbitror. " A nisi. '* A turbaret. "* Corr., ACDEF
Examero, sic ubique Exameron, AF nonnunqiiain Exaemeron " A dictumest *'*ea om. A. « Sic CD.
"Arerimi omnium. " rerum— om. D. " A creata sunt ab ea.. " A inlellectuatii. '" D
" Apostolum
quae. '* A et. ille oin. A.
Ul JOANNIS SCOTI US
quaepiam cognilio in angelo inlelligatur. Una qui- .A discussimus.. Disc. Quisilie sit, velim repetas; non
dem superior, quae de aclernis rerum rationibus enim ipsius " recolo. MAG.Recordarisne, quid
juxta pracdictum modum primo in eo exprimitttr. inter nos convenerat, dum de Exemero sancli patris
Deindc quod ex superioribus excipit, veluli in mira- Augiislini quaedam dicebamus? Ilisc. Record#
bili alque incffabili quadam memoria sibi ipsi com- quidem; sed te iterum de hoc " audire volo. MAG.
mitlil, quasi quaedam imago imaginis exprcssa. Ac Movebat te, ut arbilror, quomodo praediclus pater
per hoc, si superiora se tali modo potest cognoscere, dixerit '*, causas rerum creandarum, quae aelerna-
quis audcal dicere ', inferiorum quandam cognilio- liler in Deo stinl, el Deus sunt, angelos primum in
neni in sc non habere ? Recte igitur dicunlur csse, Deo considerasse, deinde in seipsis, deinde ipsarum
quaeralione alque inlellectii coniprehendi possunt. crealurarum '•proprias species differenliasque cogno-
Quae vero omnem rationcm ac intcllectum exuoe- visse, si ulli creaturae divina essenlia cum ralio-
rant, recle simililer dicunlur non esse. nibus, quae in ea sunt, essentialiter nequeat compre-
8. Disc. Quid ergo dicemus de illa fulura felicilale, hensibilis esse. Disc. Totum leneo. MAG.Recorda-
"
quae promillilur sanclis, quam nihil aliud putamus risne, quidad haec rcspondebamus "? Disc. Ulique
csse ', praeter ipsius divinae essentiae puram con- recordor, si me memoria non fallit. Dicebas enim,
teniptalionem atque immedialam, sicut ait sanctus B non ipsas causas rerum, quae in divina essentia sub-
evangelisla Joanues : Scimus, quia filii Dei sumus, sistunt, angelos vidisse, sed quasdam apparitiones
el nondum apparuit, quid erimus; cum autem appa- divinas, quas, ut ais, theopbanias Graeci appellant,
ruerit, similcs ei erimus; videbimusenim eum, sicuti causarumque aelernarum, quarum imagines sunl,
~ett. Item
aposlolus Paulus 3: Nunc videmusper spe- nomine 18 appellatas. Addidisti eliam, non solum
culuin in aenigmute, tunc autem facie ad faciem. Ilem ipsam " divinam essenliam incommulabililer in
S. Aiiguslinus in'libro de Civilale Dei XXIIde futura seipsa exislentem Denm vocari, sed etiam ipsas **
contcmplaiione divinae, ut arbitrnr, cssenliae dicit: theophanias, quae ex ea, el de ea, in nalura intelle-
Per corpora, quae gestabimus, in omni corpore,quod- cluali exprimuntur, Dei nomine praedicari. MAG. Bene
cnuque videbimus,quaquaversum oculos nostri corpo- lcnes; ita cnim diximus. Disc. Sed quid ad negotiura
ris duxerimus% ipsum Dominnm perspicua claritale praescns perlinet? MAG.Non parum, ut video; eo
contemplabimur.Nam si angelicae conleiiiplalionis enim modo el angelos Deum semper vidcre arbi-
piirissimam virtutem ° divinae essentiae superal Iror ", jusios quoque et in hac vita, dum mentis
allitudo ; praediclis enim rationibus confectum cst, cxcessum patiunlur, et in futuro sicui angeli visuros
divinam essentiam nulli inlellecluali creattirae com- esse. Non crgo ipsuin Deum per semetipsum videbi-
•
prehensibilem esse, quae maxime in angelis con- <<mus, quia neque angeli videnl; hoc enim omni
sistcrc dubiuin non esl; nobis quoque nulla alia creaturae impossibile esl; solus namque, tit ait
felicitas promillilur, quam ad angelicam naturam Apostolus, habel immortalilalem, et lucem habitat
aequaliias : quomodo humanae nalurae felicilas inaccessibilem:sed quasdam faclasab eo in nobistheo-
divinae essenliae alliludinem conlemplari vulebit? phanias contemplabimur. Non " unusquisque eniin
MAG. Aculeac vigilanier; nou enim sine causa in hoc secundum suae sanctitatis atque sapienliae celsiludi-
moveris.Sedlibisiiflicereaeslimarim.quodpriusgeiie- nem ab una eademque forma, quamomnia appetunt,
r.ililer dc omnisuasimus crealura'. Disc. Quid illud? Dei Verbum dico, formabitur? Ipsa namque de
Repelas.pelo. MAG. Nonneuuiversaliter deflnivimus8, seipsa loquilur in Evangelio : In domo Patris mei
divinamessentiam nulli corporeo sensui, nulli ralioni, mansiones ruultae " sunt; seipsam domuni Patris
nulli scu humano seu angeiico inlelleclui pcr se appellans, quaecum sit unaeademque,incommulabi-
ipsam comprehensibilem * esse? " Disc. Rccordor, lisque permaneat, multiplex tamen videbitur **his,
ac me sic sunipsissenegare non possum.Sed, ut milii quibus inse **babilare largielur. Nam unusquisque,
videtur, aut illa praedicla conclusio penitus solvetur, ul diximus, unigenili Dei Verbi *• noliiiam in seipso
et inteliccluali creaturae divinae essenliae per se- possidebit, quanlum ei gralia donabilur. Quot enim
ipsam contemplationem dabimus; aul, si solvi non Dnuinerus est " eleciorum, lot eril numerus man-
potest, quoniamcertissimis ralionibus slabilila esl, ne- sionum; quanla fueril sanctarum animarum *• mul-
cessarium eril", utmodum divinae contemplationis, liplicalio, tanla erit divinarum theophaniarum pos-
quae sanclis in fuluro promillilur, et in qua semper sessio. Disc. Verisimile videlur. MAG.Recie dicis,
angeli subsistunt, veris ralionibus probabilibusque verisimile. Quis enim de talibus Grmaril" ila aeter-
exemplis absolvas. MAG.Quem modum quaeras, naliter esse, dum vires humanae adhuc in hac fragili
ignoro, praeler illtnn, de quo paulo anle breviler carne iiitenlionis videantur *• excedere ?
VARIAELECTIONES.
1 dicere om. D. * A esse putamus. * Paulus om. ADE. vA direxerimus. " virtutemom. D. "kquam.
' A crealura suasimus. * L.DE aifjiiiivinius, sic ubique, A • D incomprehensibilem. '• Sic
saepe.
" A. est. " Sic CDE', A ipsum. " A
CDE; A addil : ilecordaris quod superim proposuimus?
de te iterum hoc. u A praedixerit. " Sic DE; C nulli '• Sic CDE; A Iwc. " Sic CD, E respon-
derimxts. n Sic CDE; A hoc noinine. '* Sic CDE; ipsam oin. A. so om. D. divinam
oin. D " AC «/ arbitror. " Non om. A. '* A multae mansiones. *'*A videtur. " Sic CDE; pro tjisas m se
A ipse. ** A VerbiDei. " Sie CDE; est om. A. "Danimarum sanciarum. " A firmaret. " & tideatur
 419 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER PRIMUS, 450
9. Dtsc. Scd vcliin, quid de hac theophania con- A . tellecluscomprehenderepotuerit, id ipsum fit. In quan'
jicere possis, breviler aperias; hoc est, quid * sit, tum ergo animus virlutem comprehendit, iu tantum
nnde sit, ubi sit, utrura extra nos, an intra nos * ipse Virtus flt.
formatur '. MAG.Altum qtiaeris, et nescio quid 10. Horum autem exempla si quaeris, ab eodem
altitis humanis inquisitionibus fieri possit. Dicam Maximo evidentissime posila sunl **: Sicut enim "
tanien, quod super hac re in libris sanctorum Patrum, aer a sole illuminalus nihil aliud videlur esse nisi lux,
qui lalia ausi sunt dicere, polui invenire. Disc. Dic non quia sui naluram perdat, sed quia lux in eo prae-
quaeso. MAG.Quaeris ilaque, quid sit, et *•unde, et valeat " , ut id ipsum lucis " esse aestimetur; sic
ubi. Disc. Etiam. MAG.Maximum nionachum, divi- humana natura Deo adjuncta, Deus per omnia dicitur
num philosophum, in exposilione Sermonum Grego' esse , non quod desinal esse [humana] l* natura, sed
rii Tlieologi de hac theophania altissime atque sub- quod Divinilatis pariicipationem accipiat, ut solus in
lilissime • ilispulasse reperimus. Ait enim, theopha- ea Deus esse videalur. Item : Absenteluce aer est ob-
niam effici non aliunde • «isi ex Deo, fieri vero ex scurus, solis aulem lumen per se subsislens nullo
condescensionedivini Verbi, hoc est, unigenili Filii, sensu corporeocomprehenditur.Cumverosolareiumen
qui est sapienlia Patris, veluli deorsum versus ad aeri misceatur, tunc incipit apparere, itaw,ut i»
humandmnaluram a se conditam alque purgalam, et B seipso sensibus sit incomprehensibile", mixtum vero
exaltatione sursutn versus humanae ' naturae ad aeri sensibuspossitcomprehendi.Ac per hoc intellige,
praedictum Verbum per divinum amorem. Conde- divinam essenliam per se incomprehensibilemessje,
scensionem hic dico 8 non eam, quae jam facla est adjunclam vero intellecluali creaturae mirabili modo
per incarnalionem, sed eam, quae flt per theosin, id apparere, ita ut ipsa, divina dicoessentia,sola in ea *
esl per deificalionem creaturae. Ex ipsa igilur creatura, intellectuali videlicel, appareat. Ipsius
sapienliae " Dei condescensionead humanam naturam enim ineflabilis excellentia omnem naturam sui par-
per gratiam, ct exaltalione ejusdem naturae ad ip- licipem superat, ut nil aliud in omnibus praeter
sam sapienliam per dileclionem, fit theophania. Cui ipsam inlelligentibus occurrat, dum per seipsam, ut
sensni sanclus pater Augustiiius aslipulari videtur, diximus, nullo modo " appareat. Disc. Videoadino-
exponens illud Apostoli: Qui faclus est nobisjuslitia dum, quid suadere vis; sed ulrum sancti palris **
et sapientia. Ita enim exponit: Sapienlia Palris 10, Augustini verbis convenire possint, non satis *•
in qua et per quam omnia facla sunt, quae non est clare *• perspicio. MAG.Attenlior igilur *' esto,
creata, sed creans, fit in animabus noslris quadam ct ad ejus verba, quae primo posuimus, redeamus.
ineffabili suae misericordiae condescensione, ac Sunt aulem haec, ut aestimo, in libro vicesimo
sibi adjungit noslrnm intellectum, ut ineffabili^* secundo de urbe *8Dei: Per corporaquae gestabimtts,
quodam modoquaedam quasi compositafiat sapienlia in omni corpore quodcunque videbimus, quaquaver-
ex ipso descendente ad nos, et in nobis habi- sum oculosnostri corporis duxerimus **,ipsum Deum
tante, et ex noslra intelligentia ab eo " per amorem perspieua claritate conlemplabimur. Vim verborum
ad se assumpta, et in se formala. Simililer de juslilia intuere. Non enim dixit *°: per corpora, quae gesla-
*'
ceterisque virtutibus exponit, non aliter fieri, nisi bimus, ipsum Deum conlemplabimur, quia ipse
ex divinaesapienliae nostraeque iutelligentiaequadam pcr se videri non potesl; sed dixit: per corpora,
mirabili alque ineffabili conformalione.In quantum quae gestabimus, in omni corpore quodcunquevide-
enim, ut ail Maxiinus, humanus intellectusascendit bimus, ipsum Deum contemplabitnur.Per corpora
per caritatem, in lanlum divina sapientia descendit ergo in corporibus, non per seipsum videbitur.
permisericordiam. Elbaec est causa^omnium virlu- Siinililer per intellectum in inlellectibus, per ratio-
tum et snbstantia. Igitur omnis theophania , id est nem in rationibus , non per seipsam divina
omnis virtus, et in hac vita, in qua adbucincipitin his, essentia apparebit. Tanta enim divinae virtutis excel-.
qui dignisunt, formari, et infutura vita perfectionem lentia in futura vita omnibus, qui eomtempla
divinae bealiludinis accepturi, non extra se, sed jn se, p. tiond ipsius digni futuri sunt, manifestabitnr, ut
et exDeo.etexseipsis efflcilur '*. Disc.ExDeoitaque nihil aliud praetcr eam sive in corporibus sive in
theophaniaein natura angelica atque humana illumi- intellectibus eis eluceat " :'erit enim Deus omnia in
nala,purgata,perfectapergraliam,fiuntexdescensio- omnibus. Ac si aperte Scriplura *' diceret: Solus
neudivinaesapienliae, et ascensionehumanaeangeli- Deus apparebit in omnibus. Hinc ait sancttis Job : Et
caeque inlelligeniiae. MAG.Sane; nam huic ralioni in carne mea videbo Deum. Ac si dixisset: in hac
convenit, quod idem Maximus ait: Quodcunquein- carne mea, quae multis tentationibus alfligilur, lanta
YARIAELECTIONES.
1 E qui. * A ubi sit, utrum esl, utrum intra nos an extra nos. ' E firmalur. k et om. A. • B sub-
timissime. • C non efficialiunde. ' naiuram a se — humanae om."D. 8 A dico hic. * sapientiae om.
A;B sapientia. u " A sapientia enim Patris. " si ABDE; C a Deo. Acausa est;causaom.V. "Daddit
AwwtiwWif. C et deseemionem. " SicCDE; A addit haec dicente. " enim om. A. 1TD praevalet.
uCluc*;Dutipsumid lucis. '• humana om. CD. " A ila vero. *' C incomprehensibilis. **SieCDE;A
insola. " aliud inomnitms— modoom. D. ** om. A. '" satis om. A. " clare om. E. " A ergo.
patris
"••Sic CDE; A civitale. "'-A direxerimus. "Vdixi. "ADeumipsum. "Deliceat. "D scriptura aperte.
PiTHOL. GXXII. 15
451 JOANNISSCOTI 452
gloria fuiura erit *, ut, quemadmodumniliil in ea jA sui suacque perfectionis slabilitatem quaerenlia.
nunc ' apparet nisi mors et corruptio, ila in futura Disc.Firmissime credo, et, quanlum datur, intelligo,
vita nihil mihi in ea * apparebit nisi solus Deus, qui de divina solummodoomnium causa recte hoe prae»
vere vita est, et immorlalilas, el incorruptio. Al si dicari, quia sola orania, quae a se sunt, creat, et a
de sui corporis felicitale talem gloriam promisit, nulla superiori ac se praecedenle creatur. Ipsa
quid de sui animi * dignilate exislimandum esl, enim est summa ac sola causa omnium, quae ex se
u
praesertim cum, ut ait magnus Gregorius Theolo* et in se subsistunt.
gus, corpora sanclorumin rationem, ralio in inteiie- 1?. Velim tamen scire, quid de bac re sentias.
ctum, intellectusin Deum,ac perhoc lota illorum na- Non enim parum me •• movet, dum saepissime in
tura in ipsum Deum, mutabitur? Cujtisrei pulcherri- libris sanctorum Patium, qui de divina natura dis-
ma paradigmata a praediclo Maximoin expositione putare conati sunt, invenio, eam non solum omnia,
Gregoriipositasunt, quorum unum praemisimus,cum quae sunt, creare, sed etiam creari. Ea siquidein,
de aere loquebamur; alterum vero nunc subjunge- ut aiunt, facit, et fit, el creai, et crealur. Si igitur
inus, quod est in igne et ferro. Nam cum ferrum ita est, quomodo nostra raliocinatio " sleteril, non
"
confialum tn igne inliquoremsolvitur, nihildemtura facile invenio. Dicimus enim, eam soIummOi!o
ejus remtmeresensibus videlur, sed lotum in igneam B creare, a nullo autem creari. MAG.Merilo moveris;
qualilalem verlilur: Sola veroraiione suam naturam nam et ego de hoc multum admiror, et quomodo
quumvisliquefactam servare cognoscitur. Sicut ergo haec, quae videntur esse contraria, sibi invicem ad-
loius aer lux, toluraque ferrum liqtiefaclum,ut dixi- versari nequeant, quomodoque vera raiio de hoc
mus, igneuiii, imo eliam * ignis apparet, manentibus consulenda est, optarim per te nosse. Disc. Ingre-
tamen eorum substantiis : ita sano inlelleclu acci- dere, precor; nam de talibus non meam, sed luam
piendum, quia post finem hujus mundioninis nalura, sententiam ratiocinandique viam expecto. MAG.Pri-
sive corporea sive incorporea, solus Deus esse vide- mum ilaque, si videtur ", de ipso nomine, quod in
bitur, naturae integritale permanenle, ul et Deus, sacra Scriptura usitalissimum est, quod " est Deus,
<juiper seipsum incomprebensibilisest, in creatura considerandum arbitror. Quamvis enim inuliis no-
quodammodo comprehendalur, ipsa vcro creatura minibus divina natura deoominetur, ut est Bonitas,
tneffabili miraculo in Deum vertatur. Sed sufliciaiil Essentia, Veritas, ceteraque hujusmodi, frequentis-
ista, si tibi * clarc lucescant. Disc. Lucescunt sane, sime lamen eo nomine divina ulitur Scriptura. Disc.
quantum talia noslris mentibus ' lucere sinuntur. Plane videtur. MAC.Hujus ilaque nominis etymolo-
De re enim ineffabili quis in liac vita luculenler gia a Graecis assumpta est. Aut enim a verbo, quod
potest fari, ut niliil amplius inquir,enliumappelat C est 6sap&, hoc est, video, derivalur; aut ex verbo
desiderium, praesertim cum nulla alia promjtlilur 6s<u,hoc esl, curro; aut, quod probabjlius cst, quia
nobis gloria praeter eorum, quae hic per fidemcre- unus idemque intelleclus inest", ab utroque deri-
duntur, et ratione quaeruntur, et quantum licel sua*- vari recte dicitur ". Nam cum a verbo 6e<apS> de;!u-
dentur, in futura vita per cxperimenlumcogniiionem! citur 0e6f, videns inlerprelatur. Ipse enim omnia *',
MAG.Caute ac rationabililer exisliinas '. Pioinde ad quae sunt, in seipso videt, dum nihil extra seipsum.
ea, quae proposila sunt, hoc esl, ad divisionem Na- aspiciat, quia nihil exlra seipsum est. Cum vcro "
turae redeundum esse ° censeo. Dtsc. Redeundum a verbo 6ew, 0iif currens recte intelligitur. Ipse
sane, quoniam modus observandus est in his, qiuie enini in omnia currit, et nullo modo stat, sed omnia
dicenda sunt, ut ad finemquendam possint pervenire. currendo implet, sictit scriplum est: Velocilercurrit
11. MAG.Praediclarum ilaque Naturae ciivisio- sermo ejus. Altamen nullo modo movetur: de Deo
aum " prima differentia nobis visa est in ea:n, siquidem verissime dicitur motus stabilis, et stalus
quae creat et non crcatur. Nec immerito, quia lalis mobilis. Stat enim in seipso incommulabiliter, nun-
Natuiae species de Deo solo recle praedicalur, qui quam naluralem suam Stabililalemdeserens. Movet
tolus oiunia " creans «vap/of, hoc est, sinc princi- aulem seipsum per omnia, ut sint ea, quae a se
pio intelligitur, quia principalis causa omnium, quae " essenlialiter subsistunl; motu enim ipsius omnia
ex ipso et per ipsura facta sunt, solus est, ac per fiunt. Ac per hoc unus idemque inlelleclus esl in
hoc et omniura, quae ex se sunt, finis est. Ipsum duabus interpretationibus ejusdem norainis, quod
enim omnia appetunt. Est igilur principium, mc- est Deus. Non enim aliud est Deocurrere per om-
dium et flnis. Principium, quia ex se sunt omnia, nia, quam videre omnia; sed sicut videndb, ita et
quae esseiiliam parlicipanl; medium autem, quia currendo [per eum] '* frapt omnia. Bisc. De etyino-
in ipso, elper ipsum " subsistunt alque movenlur"; Iogia nominis satis ae probabiliter suasum est. Sed
flnis vero, quia ad ipsum moventur quielem molus non satis video, quo se moveat, qui ubique est, sine
VARIAELECTIONES.
* CDE sit. » A nunc nihil in ea. * in ea om. A. * Sic CDE; A spiritus. *Aet. * Pro si tibiC sibi. fD
menlibus noslris. ' Sic CDE; Aaestimas. «esseom.A. "k divisiotwmNalume. iXSicCDE;ft^*<j>im,
" SicCDE;D in seipso et per seipsuin. u SicCDE; A movenlur omnia. u SicCDE; A in se& w se.
" Cme parum. "A uilioiuttionoslra; nostra om. C. " A non. ,8 Pro « videttir A fundelui. "A
facile
«ruid, '• A «*/. " CE accipilur. " onmia otn. A. " A autem. '* per eum om. CDE.
 453 DE DIVISIONENATUBAE. — LIBER PRIMUS. 454
quo nihil esse polesl, el extra quem nihil extendi- i- A
_ sint ex non-esse in esse; crealur autcm, quia nihil
tur; est enjm locus omnigin atque eircumscriptio. i. essentialiter e£t praeler ipsam; esl enim omnium u
MAG.Deum moveri non extra se dixi, sed a seipso, i, essentia. Nam sicut nulliim bonum naturale est
in seipso, ad seipsum. Non enim alium motum in eoo praeter ipsuni, sed omne, quod dicilur bonuni esse,
oportel credi, praetersuae volunlatis appetitum, quo0 ex participalione iinius summi boni est bonum : ita
vnll omnia fieri; sicut status ejus, non quasi postit omne, quod dicilur existere ", non in seipsp existit,
iiioluu) stet, sed ejusdem suae voluntatis incommu-,_ sed participalione vere existenlis naturae exislii.
tabiJe proposilum intelligitur, quo oninia jncom- H Non solum itaque, ul in bis, quae anle dicta suntls,
mutabili rationum suarum stabilitate permaneree consideratum est, divina natura fieri dicitur, dum
delinit. Non enim in ipso proprie status aut moluss in iis, qui fide, et spe, et caritate, ceterjsque virtu-
dicitur. Haec enim duo opposita sibi invicem esse e libus reformantur, Dei Verbum mirabili alque •• in-
,; effabili modo innascitur, sicut ait Apostolus de Chri-
videntur: opposila autem in eo cogitari vel inlelligi
vera ratio prohibet, praesertim cum stalus propriee sto loquens : Qui factus est in nobis sapientiq a Deo,
finis raotionis sit. Non autem ' Deus moveri in- etjustificalio, el redemptio;sed eliam *•, quia " in om-
choat, ut ad statum quendam perveniat. Haec igiturr nibus, quae sinj.t, apparel, quae per seipsam invisi-
nomina, sicut et inulta similia, ex creatura perr B I bilis est, non incongrue dicilur facta. Nam et noster
quandam divinain metaphoram ad Creatoreni refe-_ intellectus, priusquam veniat in cogitationeni alque
runtur. Nec irralionabiliter, quoniam omnium, quaee memoriam, non irralionabililer ijicitur esse"; est
in statu et motu sunt, causa est. Ab eo enim inci- enim per se invjsibilis, el nulli nisi Deo nqbisque
piunt currere ul sint, quoniam principium est • om- h ipsis cognitus est. Dum vero in cogitationes vene-
nium, et per eum ad eum nalurali molu feriinLur,utt rit, et ex quibusdam phantasiis formam accipit, non
in eo inconraiutabililer atque aeternaliter stent, immerito dicitur fieri. Fit enim in memoria, formas
quoniam finis quiesque omnjuin est. Nam ultraa quasdam accipiens rerum, seu vocura, seu colorum,
eum ' nil appelunt. In eo enim stti motus princi- ceterorumque sensibilium, qui informis eraf, prius-
pium finemque inveniunt. Deus ergo * currens dici- quam in memoriam veniret; deiude veluli secundam
tur, non quia extra se currat, qui semper in seipso9 formationem recipit, dum quibusdam formarum seu
immutabiliter stat ", qui • omnia implet; sed quiaj vocum signis, lileras dico, quae sunl signa vocum, etfi-
omnia currere facil ex non-existentibus in existen- guras, quaesunt signa formarum, matheseps seu aliis
tia. Disc. Hedi ad propPsiluin ; baec enim non irra- sensibilibus indiciis formatur, per quae senlientium
tiouabiliter dicla videntur. MAG.Quale proposilum^ sensibus jnsinuari possit. Hac similitudine, quamyjs a
quaeras, admoneas pelo. Nam cum de incidenlibus. C ^ divina natura remota sit, suaderi tamen posse " arbi-
quaeslionibus quaedam dicere conamur, prineipa- trpr, quomodoipsa, dum omnia creat, et ab ullo creari
lium quaeslionum saepissime oWivisdmur. Disc. nesciat'*, in omnibus, quae ab ea sunt, mirabili
Nunquid boc proposuimus, ul ' pro viribus invesd- niodo creatur; ut, quemadmodum meutis intelligen-
garemus, qua ratione ab his, qui de divina naturak lia, seu prppositum , seu consilium , seu quoquo
dispulant, eadem ' creare et creari dicitur? Creare; inodo niolus ille nosler intimus et primus dicj possit,
enim [eam]' omnia, iiulliissane inlelligentiutn am- dum in cogitationem, utdiximus, venerit, quasdara-
bigit; quo modo vero l0 creari dicitur, non transi- que phantasiarum formas acceperit, deindeque in
torie praetereundum nobis visum est ". signa vocum seu sensibilium molupm indicia pro-
MAG.Ita profecto. Sed, ut arbitror, ex his, quae, cesscrit, non incongrue dicitur fieri; fit enim in
praedicla sunt,ad hanc qiiaeslionem soivendam non, pliaiilasiis fprmatus, qui per se omni sensibili caret
exiguus introitus reseratus est. Confectum estt lornia : ita divjna essentia, quae per se subsistens
enim " inler nos, quod motu " divinae nalurae> oronem superat jntellcctum, in his, quae a se, et
nihil aliud inlelligendum '*, praeter divinae volun- per se, et in se, et ad se facta sunt, recte dicitur
tatis propositum ad ea condenda, quae faciendaL_ creari, ut in iis sive intelleclu, si solummodo inlel-
sunt. Fieri ergo dicilur in omnibus divina natura, D ljgibilia sunt, sive sensu, si sensibilia sunt", ab his,
quae nihil aliud est, nisi divina voluntas. Non enim1 qui eam recto sludio inquirunt, cognoscatur. Disc.
aiiud in ea >*est esse et velle, sed unum idemque. De his sat est dictum, ut cehseo.
velle et esse in condendis omnibus, quae faciendaL 13. MAG.Sat plane, ni fallor. Disc. Sed adhuc
visa sunt. Verbi gralia, si quis dixerit, ad hoc di- necessarium edisseras, quare divina natura creatrix
vinae voluntalis molus adducitur, ut sint ea, quae> soummodp dicitur esse, et non creata, si, ut *• prae-
sunt: creat igitur orania, quae de nihilo adducit, utt dictis ralipnibps suasum eat, et creat et cjeatur.

VARIAE LECTIONES.
1 A enim. ' A «' prlncipium; est om. C. * eum om. A. * A enim. ' D perstat. * A quia. ' Sic
CDE; A "Nunquid hoc? Proposuimus enim, ut. " A eandem. * eam om. CDE. •• tiero om. A. " D est
visum. A enim esl. '• Sic CDE; A per motum. u Sic CDE; A inteliigendum est. '• D Non aliud
enim in ea; E Non enim in ea aliud. '" omnium om. D. " Sic CDE; A quod existit. '• A sint. *•A eU
" A et. »1SicAE; CD qui, " Sic CDE; A non esse. . «• A posse tatnen. •* Conj., CDE et o nullo
crcari nesciat; A et a nullocrcari sciat. *• C sint. *• Sic CE; A quae sicut, D sicut praedicti.
 455 JOANNISSCOTI 456
Haec cnim sibimet videnlur conlradiccre. MAG. , A gita Theologo nobis verissimeatque uprobalisviine
Caute vigilas; nam et lioc inquisitione dignum essc suadenle divinae unitatis atque trinilatis mysieria.
video. Disc. Dignum profeclo. MAG.Attende itaque Ait enim, nulia verborum,seu nominum,seu quacun-
in ea, qtiae sequuntur *, menlisque conluilum htiic que arliculatae vocissignificalione,summam omnium
brcvi responsioni accommoda. Disc. Praecede, in- alque causalemessenliampossesignificari. Non enim
lentus subsequar. MAG.Divinam naluram universi- est unilas neque trinilas talis, qualis ab humane
lalis conditricem esse non dubilas. Disc. Perge ad quamvis purissimo cogilari, aut angelico intellectu
celera; binc enim hacsitare nefas esl. MAG.Simi- elsi serenissimo considerari potest. Sed ut de re
liler [eam] * a nullo creari, fide alque intelleclu ineffabili atque incomprehensibili religiosi piorum
percipis. Disc. Nihil 3 eo firmius. MAG.Non ergo| animorum molus aliquid cogitare ac praedicare
ambigis, dum ipsam creari audis, non ab alia, sed! possent, maxime propter eos, qui Christianae Reli-
a seipsa * creari. Disc. Non ambigo. MAG.Quid gionis ralionem a Catholicis viris exigunt, sive di-
*
igitur? Nonne semper [est] creans, sive seipsam, scendaeverilatis gralia, si boni sint, sivelentandae et
sive a se crealas essentias creaveril? Naincum dici- reprehendendae"occasione,si mali, haecreligiosa 10
lur seipsam creare, nil 6 aliud recte intclligitur, fidei symbolica verba a sanclis Theologiset reperta
nisi naiuras rerum condere. Ipsius namque creatio, B et tradila sunt, ut corde credamus, et ore confi-
lioc est, in aliquo manifeslalio, omniumexistenliuin teamur, divinambonitatem in unius essentiae tribus
profecto est substitutio. Disc. Haclenus quae dicla substantiis esse constitulam. Et nec " lioc absqne
sunt, videnlur esse probabilia. Sed velim audire, spiritualis inlelligentiae rationabilisque investigatio-
quid de hac ineffabiliatque incomprehensibili crea- nis contuitu inventum estl". Unam enimineflabilem
trice omnium causalique natura Theologia edocet, omnium causam, unumque principium, simplex at-
id est, ulrum sit, quid sil, vel qualis ', el quomodo que individuum, universaleque, quanlum divino spi-
defmilur. MAG.Nonneab ipsa, quam nunc 8 nonii- riiu illuminati snnt, contemplanles, unitatem dixe-
nasti, Theologia, quae aul solummodoaut maximc runt. Iterum Mipsam unilatem non in '"singulariiate
erga divinam naluram versalur, satis ac plane veri- quadam et slerilitate, sed mirabili fertilique multi-
tatem inluentibus suasum est, ex his, quae ab ipsa plicitale contuenles, tres substanlias unilalis inlel-
creata sunl, solummodo ipsam essenlialiler sub- lexerunt; ingenitam scilicet, genitamque, et proce-
sislere, non autem, quid sit ipsa essentia, inlel- (lentem. !1 Habitum aulem subslantiae ingenitaead
ligi? Nam non solum, ul saepe diximus, humanac substantiam genitam, Patrem; habitum vero sub-
ratiocinalionis • conalus, verum etiam essenliarum slantiae genilae ad subslanliam ingenitam, Fiiium;
caelestium purissimos superat intellectus. Ipsam C habilum vero procedentis substanliae ad ingenilam
tamen esse, ex his quae sunt; et sapientem esse, genitamque substantiam, Spirilum sanclum nomi-
ex divisionibus eorum in essentias, in genera , naverunt. Sed quoniam in hac re fereomnis san-
in species, differemiasque, numerosque; vivereque ctorum exposilorum sacrae Scripturae versatur
eam cx iiiolu omnium stabili et ex stalu mobili, re- intentio,satis,utarbitror, praesentialiter dictum est.
ctae '• meiilis contuitu Theologi scrutati sunt. Hac Disc.Satis plane. Verumtamenplaniusvelim "audirc
etiam ralione causam omniumler substantem veris- de habitu trium divinarum substanliarum. Polerit
sime invenerunt. Nam, ut diximus, ex essentia eo- enim quis haec mystica sanctae Trinilatis noraina,
rtim, quae sunt, intelligilur esse; ex mirabili rerum Patrem videlicet et Filiura et Spiritum sanctum,
ordine, sapientem esse; ex motu, vitam esse reper- non secundum habitudinem, sed secundumnaturam
tunt cst. Est igitur causa omniumcreatrixquenatura, accipere. Pater enim subslautiae Patris nomen esse
et sapit, et vivit. Ac per hoc per essentiam Patrem, videlur. Similiter et Filius nomen substantiae Filii,
"
per sapientiam Filium, per vitam Spiritum Sauclum Spiritus quoque sancti nominatio non aliud prae-
inlelligi, inquisilores veritalis tradiderunt. Disc. ter substanliam ipsius significare '*. MAG.Forlassis
Haec mibi satis planeque suasa sunt, eaque veris- et nos idipsum credere atque fateri non negaveri-
sima esse conspicio. Omnino siquidem, quid vell mus, si S. Gregorii Theologi sumina venerabilisque
"
qualis ", definiri non polest. Nam quod intelligii autoritas, veraque rationis approbatio talia cre-
oinniuo non sinilur, definiri omnino nequit ". Velimi dere non probiberet. Nam cum ab Euuomianis ve-
tamen audire, qua ralione Theologiunitatem et tri- nenosissimis catbolicae fideiadversantibus interro-
nilatem de causa omniumpraedicare ausi sunt. MAG. gatus essel de hoc nomine, quod est Pater, utrum
In hac ulliina tua propositione non magnopere no- naturae sit an operationis significativum^divinagra-
bis " laborandum, praesertim S. DionysioAreopa- tia illuminalus mirabililer respondit, dicens : Neque
VARIAELECTIONES.
» A sequenlur. »eam om. CDE. » CE nil. 'SicCDE; A ab ipsa. <est om. CDE. e Sic CE; AD
nihil. 'Cqualissi/. 8 nunc om. A. * Sic CDE, A rationis. 10Sic CE, AD recle. ll Sic CDE; A
sit. " DE nequitur. 13A est nobis. ''Aoc. " Sic CDE; A tentandi — reprehendendi. " Sic
quale
CE; k-teligiose; D religiosae. " C ne. 18 Sic CDE; A bonitutem unius»•essentiae pro " personis
tribus in tribus subslanliis constitutamel neque boc cet. " SicCE; DA Item. In om. A.
** Aprj-
'" Sic CDE; A audire velim. »3 Sic AKE; C Spiritus sancti quoque. Sic CDE; A
redeniemqne.
nigiiificut. " Sic CDE; A veraeque.
457 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER PRIMUS. *g8
nalurue esse, neque operalionis, sed solius ad Filium A stanliis, ct de tribus substantiis in eadem una essen-
habitudinis.Si enim responderet, naluraeesse nomen' tia, vere proprieque possint praedicari. MAG.De hoc
ratrem, illi continuosequerentur, dicerenlque, simili- negoiio nescio quis breviter atque aperte potest di-
ler et ' Filium nomen esse naturae. Si autem hoc cere. Autenim de hujusmodi causaper omnia tacen-
daretur, necessario sequeretur, alterius naluraePater dum est, et simplicitati orthodoxae fidei committen-
csse nomen, alterius Filius; in una enira eademque dum; nam exsuperat omnem intelleclum, sicut scri-
natura duo noraina a sc iuvicem differentia fieri non ptuni est: Qui solus habes immortalitatem, el lucem
possunt. Ac per hoc ccnficerent, Patrem el Filium habiias fl inaccessibilem; aut si quis de ea disputare
£T.pouo-iouf 3, lioc esl, diversae essentiae seu naturae coeperit, necessario multis modis mullisque argti-
esse. Similiter de operalione responsum est. Nam mentationibus verisimile " suadebit, duabus princi-
si daretur eis, operationis nomen Pater esse, confe- palibtts Theologiae partibus utens »', affirmativa
slim concluderent, Fiiium esse creaturam, quando * quidem, quae a Graecis xaratpaTix»), et abnegaliva,
Pater operationis, hoc est, creationis suae nomen quae u anofartxn vocatur". Una quidem, am>yaTix»i,
cssc concedilur. Disc. Hoc responsum laudabile esse divinam cssenliam scu subslantiam esse aliquid eo-
certissimuin est, et ex • veritate inspiratum: sed paulo rum quae sunt, itl est, quae dici aut intelligi pos-
lticulentius* considerare debemus. Nam, ut mihi vi- B sunt, negat; allera vero, xaTayanxjj, onraia quae
delur, non conlinuo eum reprehendere possenl, eisi sunt, de ea praedicat, et ideo affirmaliva dicitur,
diceret, Palrem nomen naturae esse. Quid enim ? non ut confirmett 6 aliquid esse " eorum quae sunl,
Nunquid duo nomina, a se invicem sono, non sensu sed omnia, quae ab ea sunt, de ea posse praedicari
discrepantia, in una eaderaque natura inlelligi non suadeat. Rationabiliter enim per causaliva causale
valent, cum et' Abraham el Isaac, palrem videlicet potest significari. Dicit enim esse verilatem, bonila-
cl filium, unam naluram significare videamus ? Non tem, essentiam, lucem, jusliliam, solem, slellam,
eniin alterius naturae nomen est Abraham, allerius spiritum, aquam, leonem, urbem, vermem, et cetera
Isaac, sed unius atque ejusdem. MAG.Recte diceres, innumerabilia. Et non soluni ex bis, quae sunt se-
si similiter in hoc luo exemplo de Abraham et Isaac cundum naturam, eam edocet, sed ex his, quae
ailirmare valeres, quod non aliud significat Abraham conlra naturam, quando eam inebriari, stullam-
seu Isaac, et aliud significat iu eis pater el filius. Nam quels esse, et insanire dicit. Sed de his nunc non
Abraham et nomen est ipsius Abraham, et pater est nostri propositidisserere; salis enim de lalibus a
lionien est eidem Abraham. Sirailiter et Isaac ct no- sanclo DionysioAreopagita in syrabolica Theologia
mcn est Isaac, el filius nomen est eidem Isaac. Sed diclum est. Ideoque ad id, quod a te quaesitum est,
non de eadem re Abraham et paler, seu Isaac et C redeundum. Quaesieras enim, ulrum omnes cate-
filius praedicantur. Nam dc substantia Abrabam, id goriae de Deo praedieandae sint proprie, an quae-
est, de speciali ejus persona Abraham dicitur; de dam ipsarum. Disc. Redeundum sane.- Sed prius
relatione vero ejus ad suum filium 8 Isaac palrem considerandum, ul arbitror, cur praedicta nomina,
vocari, nemo bene inlelligentium dubitarit 9. Eodem essenliam dico, bonilalem, veritatem, jusliliam, sa-
modode Isaac intelligcndum; hoc enim npmine Isaac pientiam, ceteraque id genus, quae videntur non so-
propria individuaque subslantia ipsius significalur; lum divina, sed etiam divinissima, et nihil aliud
habilus autem ad patrem suum per filium cognosci- praeter illam ipsam divinara substantiam seu essen-
lur. Non enim poles negare, lalia nomina, id esl, tiam significare, metaphorica fieri, id est, a crea-
patrem et filium, rejativa esse, non substantiva. Si *tura ad Crealorem translata, praedictus sanctissimur
crgo apud nos, hoc, 0 est in nostra natura, non sub- pater atque Theologuspronunciarit. Non enim sine
slantiiiliter, sed relative tales voces praedicantur, quadam myslica alque secreta ratione lalia dixisse
quid de summa ac sancta dicluri sumus essentia, in aeslimandum. MAG.Bene vigilas; non enim hoc
**
qua substantiarum inlcr se invicem relationis vel quoque inconsiderale transeundum [esse] video.
habitudinis lalia nomina, Pater videlicet et Filius et Ac per hoc respondeas velim, ulrum Deo aliquid
Spirilus sanctus, sacra Scriptura constituit ? Disc. oppositum aut sibi coinlellectum intelligas. Opposi-
Jam video praedicti sancti Tbeologi responsum tum dico, aut per privationem, aut per contrarieta-
onraino veritale suffultum.Non enim polest, ut sua- lem, aut per relationem, aut per absentiam : coin-
siini esl, sive in divina, sive in humana natura, re- tellectum vero, hoc est, simul cum eo aelernaliter
lalionis nomen in substantia seu essenlia recipi. inlellectum, non tamen ei coessenliale. Disc. Clare
Nosse tamen aperte et breviter per te velim, utrum video quod *° velis, ac per hoc, neque aliquid ei
omnes categoriae, cum sint numero decem, de oppositum, neqne sibi cointelleclum -T./JOVO-I-V, hoc
summa divinae boniialis una essenlia in tribus sub- esl, quod sit alterius essenliae, quam ipse est, di-

VARIAELECTIONES.

lknomenesse. * Sic CDE; et om. A. ' CDE .T-povo-K*?.*A cum. " ex om. D. ' Sic CDE; A locu-
'• SicCDE; A id. " Sic CD
' el om.AD. 8 Sic CDE; A filium suum. ' C dubilaret: E dubitat.
pletius. " Averissime. " Sic CDE; A utendum. '* quae om. C. " Sic DE; vocaturom. C; A di-
E; A inhabitas.
citur. " C firmet. " esseom. A. " BC slultiliamque. " esseom. CDE- •• A quid.
4;>9 JOANNIS SCOTI 403
cere ausitn. Nam opposila per relatioriem iia sibi _| A et videnli non videns : igilur " iirtpQio;, pltisqttam
»*
seniper opposila sunl, ul siinul el inchoarc inci- vidcns, si 6s6. videns intefpretalur. Sed si ad
• *
piant, et siinul esse desinant, dum ejusdem na- aliam originem hujus nominis recurrds, ila tt. non
turae sinl, ut simplum ad 3 duplum, subsesqualte- a vcrbo Qtwpia,video, sed a verbo e.w, id est curro,
rum ad sesqualterinn ; aul per negationem, ut est, 0so«, Detiin, derivari inlelligas, adest libi sitniliter
nonest; aut per qualitales naturales; perabseniiani, eailem ratio. Nam currenti non currens opponityr,
ut lux atqne lencbrae; aut secundufti privationcm, sicut tarditas celeritati. Erit igitur vrcepQio;,id est,
ut mors et vila; aut per contrarium , ut sauiias pltisqtiam currens, sicut scriptura esl: Vetocitercur-
cl iuiljecillitas, [vox et silenlium] 4. Haec autein rit sermo ejus. Nam hoc de Deo Verbo, qtlod inef-
bis, quae intellecttii succuuibunl atque sensui, recla fabilitcr per omnia, quae sunl, ut sint, currit, in-
ralione attribuuntur, ac per boc in Deo nou sunl. Ea telliginms. Eodem modo de veritate accipere debe-
quippe, quae a seipsis discrcpant, aeterna esse non mus. Veritali etenim falsitas opponitur, ac pef hoc
possiint. Si enim aeterna essent, a se invicem non proprie veritas non est; <ncepa\rM; igitur eist, et
discreparent. Aeternitas enfin sui similis est, ct tota btzepuMfieia", plusquam verus, et plusquani vcrilas.
pcr toluni, in seipsa una simplex individuaqiic sub- Eadem ralio in otlraibus divinis noininibus obser-
sisl.it. Est siquidem omiiitim unum principium unus- *» ' vanda est. Non enim propfie dicilur aelernitas, quo-
que linis, in nulio a seipso discrepans. niam aeteriiltati tempofalitas opponitur ; vizepaiuno;
14. Eadem ratione coaeternum Deo esse, quou igitnr est, et {nzepumvia", plusquam dtitcrnus, et
sibi coessenliale non sit, nescio quis audeal aflirniare. plusquam aelernitas. De sapientia quoque riullaalia
Nam si boc cogitari aut inveniri potest, necessario occurrit ratio, ideoque prpptie de Deo praeilicari non
"
sequitur, non csse unum nmnium principinm, sed duo est arbitrandum, quoniam sapientiae et Sapienti
" oppugnant; proinde
quaedam seu plura, longe a se iiivicein differentia. insipicns et insipicntia
Quod vera ralio sine ulla haesitalione remiere con- \mzpo-ofo;,id est, plusquam sapiens, et vizepo-oyiv.,
stievit. Merito ab uno omnia,a duobus atileni vel plu- pltisquam sapientia, recte vereque dicitur. Siiniliter
ribus nihil csse inchoat. MAG.Recle disccptas, ut plusquam vita esl, siquideiri vitae mrirs opppriilur.
acslimo. Si igitnr pracdicta divina nomina opposita e Eodein modo de luce intelligendiim esl; nam kici
regione silii alia nomina respiciunt, necessario etiani tencbrae obstant. Hactenus, ut arbitror, de bis suffl-
res, qttac proprie eis significantiir, oppositas sibi denter diclum cst. Disc. Alqui fatendum, salis esse
conlrarielates oblinere iiltelliguntur, ac per hoc dictum. Nam de laiiljus quaeciiiique necessaria stint
de Deo, cui nihil * opposiltim *, aut cum quo co- ^ proferri propter ea, quae praesettti negotio " dispu-
aeternaliter natura differeris nihil 8 inspicitur, pro- tanda sunt, nunc noslrae disceptationis propositum
prie praeilicari non possiiht. Praedictoriim eniin ho- iion admittit. Retli igitur, si placet, atl denariac
miiium aliorumque sibi similitim ntillum vera ralio qiianlitatis calegoriarum considefaiionem. ~MAG. In-
reperire potest, cdi non ex adversa parte, aut secum tonlionis luae acumen, qttae adliuc admodum pervi-
in eodem genere, differens alittd, ab ipso discedens gil videbatur, admirof. Disc. Unde, qtiaeso, dicas?
nomen non reperiatur. Et qtiod in nominibus cogno- MAG.Nonne diximus, quod ineffabilis natura nullq
scimus, necessarium, ut in • his rebus, quae ab vcrbo, nullo nomine, seu aliqrio sensibili soiio, nulla
eis significantur, cognoscamus. Sed qiioniam divinaei fcisignificata proprie possit significari? Et hac de-
significationes, quae in sacra Scfiptttra a ereatiirai. iiisti. Non cnim proprie, sed translallve dicitiir es-
ad Creatorem translatae '* de Ded pfaedicanltir, sii sentia, vcrilas, sapientia, ceteraqne Iiujusniodi; sed
tamen recie diciiur aliquid de Ded posse praedicari, superessentialis, plusquam verilas, plusquani sa-
quod alio loco considerandum est, innumerabiles> pienlia, et similia dicitur. Sed nonne ei hacc qnasi
siint, et parvitate noslrae ratiocinationis nec inveni- quaedam propria noinina videntur esse, si esseiitia
ri, nec in simul colligi possnnt, patica tainen exem- proprie ncn dicitur, superessentialis aittern propric?
pli gralia divina vocabula ponenda siint. Essentia' ^. Siniiliter si vefitas seu sapientia proprie rtoii voca-
ergodicitur Deus, sed proprie essentia non est, cuii lur, plus vefoquam vcritas !0, et plusqudm sapicntia
opponilur niliil; v7re/>ovo.o. igitur est, id est, super- propriedicituf *'?Noii ergopropriis nominibtis carcl;
essentialis. Item hoilitas dicilur, sed proprieboni- haec enim nPmina, qtiamvis apttd Lalinos sub uiio
las non est; bonitali enirri malitia opponitur; ; accentu, subqtie una" compositioriis liaririonia usi-
0ir£paya9ofigitur,plusqnambonus,el-7rsp«7a66T»).", , tale iion profefantuf, excepto eo nomine quod est
id est, plusquam bonilas. Deus dicitur, sed » noni superessentialis, a Graccis lairieri sttb tihP tenore
preprie Deus esl; visioni enim caecilas opponitur,', composila pfonuncianttir. Nunquairt ehhn', aut Vix
VARIAELECTIONES.
%kessesimul. * Sic CDE ; A sive. • ' Sic CDE ; A et. 10 * Vox et silenlium otn. CDE. ° k enim. *E
nil. 'A esl opposilutn. • DE nil. Sie CDE; A de. sic CDE ; A relatae. ll CDE iTcipuyuQoTmx.
" sed em. A. " Igitur om. A. u sic Cl)E;; si ora. A. " Sio D; C ,7t-paX>j@.. i. e. c. \ir.ipakrfiuk, E
\mtpn\rtfn;... mtpvhfita. k addit id esl plusquam cel. " Sic CDE; A addit id es( piiisquain cet. " Sic
C.BE; A quoniam el sapienli. •* A insapienlia. '" Sic ADE; C negoliopraesenli. *° Sic CE; A. plusquam
v.rilHsvero. u dicitur om. C ; Similiter li—dicitur om. D. " Sic CE; A s»l>una ; D sub unaque.
 481 DE DIVISIOMENATURAE. — LIBER PRIMUS. ifi-2
'
mvenies, superbonum seu siiperaeternum cete-- A _ videbanlur, nunc inler se invicem convenire, et
raque similia composite proferri. Disc. El ego * o in nullo a seipsis disseutire, dum circa Deum consi-
ipse valde admiror, quo iiitenJebaui, quando 3 bancc derantur, luee clarius patescunt. Sed quomodo ad
lion spernendam inquisitionein inlaclam praeter- praeseutis quaestionis solutionem
allineant, nonduin
miseram. Atque ideo eain a te aperiri obnixe poslu- nosse me fateor.
lo. Quoquo modo enim divina substantia seu sim-
MAG.Attende igitur vigilantius, atque ipsas signi-
plicibus orationis partibus, seu composilis, seu
soltilis, graece seu laline, tantum ut proprie profera- ficaliones, quae prius adjectae sunt, superessentia-
tur, non ineffabilis esse videbilnr. Non enim ineffa- lem dico, plusquamveritatem, plusquam sapientiam,
bile est, qtrod quodammodo fari potest. MAG.Nunc celerasque similes, ad quam partem Tbeologiae
vigilas, ut * video. Disc. Vigilo quidem, sed de hac perlineant, utrum affirmalivae an negalivae appli-
iuterposila quaestione nil adbuc video. MAG.Redd ,. candae sunt, quantum tibi possibile '*, edissere.
igilur ad ea, quae paulo superius inter nos confecla Disc. Hoc per meipsum discefnere non satis audeo.
siint. Duas namque, ni fallor, sublirnissimas theolo- Nam cum praedictas significationes negativa carere
giae parles esse diximus; et hoc non ex nobis, sedj. partieula "considero, quae est non , negalivae parti
aucloritate S. Dionysii Areopagitae accipientes, quij j Theologiae adjungere eas " pertimesco. Si vero
"
apertissime, ut dictum est, bipertilam Theologiam( afflrmativae parti easdem adjunxero, inteliectuim
asserit esse^ id esl, xaTayetTtxjiv" et airoyaT.nnv, earum mibi non consentire cognosco. Cum enim di-
quas Cicero in inlentionem* et repulsionemtransfert, citur, superessentialis est, nil aliud mihi *° datur in-
nos autem, ut aperlius vis nominum clarescat, int telligi, quam negatio essenliae. Qui enim dicit, su-
aflirmationem et negationem maluimus tranferre. peressentialis esl, aperte negat essentialem esse.
Disc. Taliura, ut arbilror, recordari me video. Sedj Ac per hoc, quamvis in prommciatione vocum nega-
quid ad haec, quae nunc considerare volumus, pro- tio non appareat, occulte tamen ipsius intellec.us
sint, nondum agnosco'. MAG.Nonne vides, haec duo, bene consideranles non latet. Proinde, ut arbitror,
affirmalionem videlicet et negationem, sibi invicem faleri cogor, has praedictas signifieationes, quae
oppositaesse?DiSG.Satisvideo, el nilpluscontrarium negatione videntur carere, quantum datur inielli-
possct 8 esse, arbitrors MAG.Intende igitur diligen- gere, pltts negativae Theologiae parli quarii aflir-
lins. Nam cum ad perfectae ratiocinationis conlui- irnalivaeconvenire. MAG. Cautissiir.e et vigilantissime
tum perveneris, satis clare * considerabis, haec duo,' respondisse te video, multumque approbo, quomodo
quae vidcntur inter se esse contraria, nullo modo in pronuncialione affirmalivae partis intellectun.
sibimet opponi, dum circa divinam naluram versan- ~ jtegalivae subtilissime perspexisti. Fiat igitur, si
^
tuf, led per oninia in omnibus sibi invicem consen-. placet, praesentis hujus quaestionis solutio boc mo-
liiint "i E<nt hoc aperiius fiat, paucis ulamur exem- do, ut haec omnia **, quae adjectione super vel
plis. Verbi gratia, xarufuram dicit, veritas esl; vtusquam paflicuiarum de Deo praedicantur, ut est
a7ro<pa<rtxi) contradicit, veritas non est. Hic videtwr superessenlialis, plusquam veritas, plusquam sa-
quaedara forma conlradietionis; sed dum intentius, pientia, et similia, duarum praedictarum Thco-
inspicitur ", nulla conlroversia reperitur. Nam quae, logiae parlium in se plenissime sint compre-
dicit, veritas est, non affirmat, proprie divinam sub- hensiva; ita ** ut in pronuncialione formam aflir-
stantiam veritalem esse, sed tali nomine per meta- mativae , in intelleclu vero virtutem abdieati-
vae »3 obtiueant. Et hoc brevi concludamus exeni-
phoram a creatura ad Creatorem vocari posse; nu-
dam siquidem omnique propria significatione reli- plo. Essenlia est, aflirmalio; essentia non est,
clam divinam essenliam talibus vocabulis vestit. abtiicatio; superessentialis est, affirmalio simul
Ea verOj quae dicit, veritas non est, merilo divinara! et abdicalio ". In superficie etenim negalione
nuiuraiii incomprehensibilem ineflabilemque " clare. caret; in " inlellectu negatione pollet. Nam qui di-
eognoscens ", noneam hegat esse, sed veritatem nec, cit, superessenlialis est, non,quid est, dicit, sed,
vocari proprie, nec esse. Omnibus enim significa-. _; jj quid non est; dicit enim essentiam non esse, sed
tionibus, quas '* mrutpan-xhDivinitalem induit 1B, plusquam essentiam. Quid autein illud est, quod
«noyaTtxyj cain spoliare non nescit. Una enim 18dicit, plusquam essenlia est, non exprimit, asserens,
sapientia est, verbi gratia, eam induens; ahera Deura non esse aliquid eorum quae sunt, sed plus
dicil, sapientia non esl, eandem exuens. Una igitur quam ea quae sunt esse : illud autem esse quid sil,
dicil, hoc vocari polest, sed non dicil, hoc proprie nullo modo definit. Disc. In hac quaestione non
est; allera dicil, hoc non est, quamvis ex hoc appel diulius demorandum.ut aeslimo, et nunc, si videtur,
lari potest. Drsc. Haec, ni fallor, apertissime video, iategoriarum uatura consideranda est. MAG.Aristu-
et ea " quae adhuc mihi a se invicem discrepantia ^eles aculissimus apud Graecos, ut aiunt, nalura-
VARIAE LECTIONES.
1A aul. « Et om. A. • kquum. * ut om. A. • CDE id est in xaTayanxYiv. Sic CDE; A tnteiwo-
nem. ' Sic CDE; A coqnosco. 8 Sic CDE; A posse. • C clarum. " Sic CDE; A consenltre. " A aspui-
tur. «•A atqueineffabilem. " Sic CDE;A agnoscens. " Sic CDE; A quibus. »' Sic CDE;A vesltt. "
emm
Pin. A. » Sic CDE ; el ea om. A. «»A possibile est. » A eas adiungere. '• mthi om. A. Sic CDIi;
A.Kinia. " tn om. CD. *3in intellectu — abdicativae om. E. *»Sic CDE; A neyatw inom. U»l_.
483 JOANNISSCOTI m
litun rerum discretionis repertor, omnium rerum, A significare. Nam si sublimissimaenaturarum onHnWt.
quae post Deumsunt, et ab eo creatae, * innumera- postearaordinatarum creatae causae, solisqueparae
biles varietates in decem universalibus generibus mentis aspectibus perspicuae, ab una omniuminefla-
conclusit, quae decem categorias, id est, praedica- bili causa excellentia essentiae deseruntur, ut nullo
menla vocavit. Nihil enim, ut ei visum *, in raulti- modo earum vocabulis ea proprie possit signiflcari:
tiidine creatarum rerum, variisque animorum moti- quid dicendum est de his decem generibus prae-
bus inveniri potest, quodin aliquo praediclorum ge- dictis.quae non solumin rebus intelligibilibus,verum
nerum includi non possit. Haec aulem a Graecis vo- etiam in rebus sensibilibus dignoscuntur? Numquid
canlur o.o-ta,7roo-.Tn.,TTOIOT».', jrpo. TJ,xito-8at,e_._, credibile est, ut vere ac proprie de divina atque
rono;, fcpmoc, irpurrtcv, nuBth. Quae lalialiter di- ineffabilinalura praedicentur? ll Disc. Ita arbitror
cunlur essentia, quanlitas, quatitas, ad aliquid, si- incredibile esse. Non est igitur ovo-ta,qnia plus est
tus, habitus, locus, tempus, agere, pati. Horum au- quara o.o-ia; et tamen dicitur ovo-ta,quia oranium
letn dccem generum innumerabiles subdivisiones o.o-twv,id esl " essenliarura, creatrix est. Non est
stmt, de quibus nunc disputare praesensjiegotium quantilas ", quia plus quam quantitas est. Omnis
non admittit, ne longius a proposito recedamus, enim quantitas tribus spatiis exlenditur, longitudine
pracsertim cum illa pars pbilosophiae, quae dicilur B I quidem , Iatiludine, allitudine. Quae iterum **tria
dialectica, circa horum generura divisionesa gene- spatia senario protendunlur numero. Nam longitudo
ralissimis ad specialissima, iterumque collecliones* snrsum et deorsum; latitudo dexlrorsum et sini-
a specialissimis ad generalissima versetur". strorsum; altiludo anle et retro prolenditur ". Deus
15. Sed, ut ait sanctus pater Auguslinus in li- autem omni spalio carct. Caret igitur quantitate.
bris de Trinitate, dum ad • theologiam, hoc est,, Item quanlitas [est] "in numero partium, aut ua-
ad divinae essentiae investigationem pervenilur,, turaliter conjunclarum, ut esl linea aut " tempus,
calegoriarum virtus omnino exlinguitur. Nam int aut naturaliler disjunctarum, ut sunt numeri, seu
ipsis naiuris a Deo conditis, motibusque earum, ca- corporales, seu inlelligibiles. Divina " substantia
tegoriae qualiscunque sit polenlia, praevalel. ln eai nec continuis parlibus componitur, nec dividuis
vcro nalura, quae nec dici, nec intelligi potest, perr distinguitur. Non est igilur quantitas. Quanlitas
omnia in omnibus deficit. Atlamen, ut praediximus , tamen non incongrue denoraiualur duobus modis,
quemadmodum feTeomnia, quae de natura con- aut quia quanlilas saepe pro magnitudine virtutis
ditarum rerum proprie praedicantur, de condilore_ ponitur, aut quia totius quantitatis principinm est
rerum per metaphoram, significandi gratia, dicun- et causa. De.qualilate quoque non aliter intelligen-
lur: ita eliam categoriarum significaliones, quae. C dum. Nulla enim Deus qualitas est, tralla ei accidit,
proprie in rebus condilis dignoscuntur, de causat nullius est '• particeps. At vero saepissimequalitas
omnium non absurde possunt proferri, non ut pro- de eo praedicatur, ant quia tolius qualitatis oonditor
prie significent,quid ipsa sit, sed ut translative, quid1 est, aut quod qualilas frequenlissime in significa-
de ea nobis quodaminodoeam inquirentibus proba-- lione virlutum ponitur. Nam et '• bonilas et justilia
bililer cogilandum est, suadeant'. Disc.Clare con- celeraque virtutes qualitates esse dicuntur, Deus
spicio, nulla 8 ralione calegorias de natura ineffabilii autem virtus est, et plusquam virttis.
proprie posse praedicari. Nam si • aliqua categoria- 16. Relationis autem ralio non tam apefie patc-
rum de Dco proprie praedicaretur, necessario genuss scit, quemadmodum aliarum calegoriarum definitio-
esse Deus sequeretur. Deus autem nec genus, uecc nes apparent. Videlur enim ista sola categoria veluli
species, nec accidensesl. Nulla igilur categoria pro- proprie in Deo praedicari. Atque ideo cum sumraa
prie Deum significare polest. MAG.Recte intueris. diligenlia invesligandum esse video, utrum proprie
Non " in vanum, ut arbitror, in praedictis rationibuss in summa ac sancta Trinitalc trium maxiraarura
duarum parlium theologiae sudare voluimus. Noni subslantiarum Pater relative ad Filium dicitur, *'
cnim tam facile ac fere absque ullo labore ad hance ,n similiter Filius ad Palrem, Spiritus quoque sanctus
calegoriarum disputalionem pervenire valuissemus,, ad Patrem et Filium, quia Spiritus amborum esl;
nou posse scilicet proprie de Deo praedicari, nisii haec enim nomina habitudinum **esse sanctus pater
prius de primordialibns causis ab una omnium causai Gregorius Tbeologusindubitanler asseril: an"etiam,
pracconditis, esscntiam dico, bonilalem, virlutem,, quemadmodum ceterae categoriae, ita et ista,
verilatem, sapientiam ceterasque hujusmodi, ad pu- quae dicitur relationis sive habiludinis, metaphorice
rum conficeremus, non aliter nisi translalive Deum n de Deo praedicari, '* credendum et intelligendum

VARIAELECTIONES.
1 CDE creata. 'Avisumes/. * A WOIOTJI., CDE jroo-owra.irotoTWTa.* SicCDE; A coltectione.
«OO-OTW;
* C veretur. • ad om. A. ' Sic ADE; C suadent. • Sic ACE; D non aliqua. * A et si. " A Non
auiem. «' A praedicerentur. " A idetn. " quanlilas om. D. ll A item. " Sic CDE; A altitudo anle el
retro, latiludo dextrorsum" et sinistrorsum porrigittir. " est om.*°CDE. " Sic*«CE; AD et. " Sic CDE;
A Divinaautem subst. Sic AE; C nuHtisest; D nulti esse. et ora. D. Sic CE; kpraedicetur Pa-
ter relalive ad Filium. — dicitur om. D. »»D habiludinem. *3et om. A. '* Sic CDE; A metaphorice de
Deoan proprie praedicari sed ita uiruin itasit nec ne, credendum cet.
 405 DE DIVISIONENATURAE. — LH5ERPRIMUS. 40G
sit. MAG.Rationabiliter, ut acstimo, ad investigan- A _ est autem localis. Nullo igilur situ coniineiiir.
dirai veritalis niyslerium procedis. Nulla enim cate- 17. MAG.Clare, quid velis, perspicio. Ac per hoc
goriaruni praeter istam solam de Deo proprie prae- ad habiludinis categoriam transcundum esse video.
dicari videtur. Sed utrum ita sit nec ne, piissime Quae omnium categoriarum propter nimiam sui
cauiissimeque inquirendum. Nam si proprie de Deo amplitudinem obscurissima esse videtur. Non enim
dicitur, omnis ferme praedicta noslra ratiocinalio est ulla categoria fere, in qua habilus quidam inve-
evacuabitur. Universaliler enim diximus, nil proprie niri non possit; nam et esseniiae seu subslantiae
de Deoaut dici aut intelligi posse. Praeserlim cale- babitu quodam ad se invicem respiciunt. Dicinius
goria relationis non inter decem genera categoria- enim, ralionabilis essentia irrationabilisque qtia pro-
rum reputabitur, si proprie de Deo pronunciatur. Si portione, id est " quo habitu, ad se invicem respi-
autem hoc confeclum ftierit, categoriarum niimerus ciunt. Non enim irralionabilis diceretur, nisi ab
non denario, sed novenario conclndetur. Restat habitu absentiae rationis; quomodo non aliunde ra-
igilur, ut intelligamus, hanc etiam categoriam.sic- lionabilis vocatur, nisi habitu praesenliae ralionis.
'
ut et celeras, translalive de Deo praedicari. Vera Omnis enim ** proportio habitus est, quamvis non
siquidem raliocinalio ad hoc invilat atque coartat, omnis habitus proportio. Proprie namque proporlio
ne ea, quae praedicla sunl, incipiant vacillare. Quid JJ J non niiiius quam in duobus potesl inveniri; habilus
enim ? Numqtiid veris ratiocinationibus obsistit, si vero etiam «• in singulis rebus perspicitur ". Verbi
dicamus, Palrem el Filium ipsius habiludinis, quae gralia , habilus rationabilis animae virtus est. Est
dicitur ad aliquid , nomina esse, et pltisquam babi- igitur proporlio species quaedam habiludinis. Si an-
tudinis? Non enim credendum est, eandem babitudi- lem exemplo vis declarari , quoinodo babilus pro-
nem in excelsissimis* divinae essentiae subslanliis, portionalis in essentia invenilur, ex numeris elige
etin his,quaeposteam ab ea condita sunt]3.Utenim, exemplar. Numeri enim, ut aeslimo, essentialiter in
ni fallor, quemadmodura superat omnem essentiam, omnibus inlelliguntur; in numeris namque oniniiini
sapientiam, virlntem, ita eliam et omnem habiludi- rerum subsislit essenlia. Vides igilur, qualis pro-
nemMneffabililersupergredilur. Quisenimcrediderit, porlio est in dnobus et tribus. Disc. Video plane,
talem habitudinem inter Palrem et Verbum suum • sesqualleram " esse arbitror, et hoc uno exemplo
esse, qualem inter Abraham el Isaac potest cogitare? aliorum omnium substantialium numerorum, inter se
Ilic • enim habitus camalis ex divisione nalurac invicem collatorum ", varias proporlionis spccies
post ' peccatum primi hominis in 8 multiplicalione possum cognoscere. MAG.Intende itaque " ad reli-
per gencrationem inquirilur : illic incffabilis inge- qua, et cognosce, nullas quanlilatis species esse, seu
nitaegcnitaequesubslantiaesibimel copula credilur, C ( qualitalis, seu ipsius, quae dicitur ad aliquid , seti
proutque dalur, divini luminis radio cognoscitur; situs, locive, temporisve, agendi, vel paliendi, in qui-
hic quod quaeritur, non ex natura processit, ut bus quaedam species habiludinis non reperialur.
diximus, sed ex vitio : illic quod cogilalur, ex inef- Disc. Saepe talia quaesivi, et ita reperi. Nam, ut
fabili divinae bonitatis fecunditate procedere co- paucis »°exemplis utar, in quantilalibus magna ct
»'
gnoscitur. Sed ad ceteras categorias transeamus. parva et media inter se comparala, mulla pollent
Disc. Sex restant, ni fallor, quarum prima x.fo-.at, habitudine. Item in quantitalibus numerorum, linea-
id est jacere, quam alii sittini appellant. Situs au- rum , temporum, aiiorumque sintilium habiludines
tem intelligitur in positione cujusdam crealurae, proportionum »»perspicue reperies.
sive visibilis sive invisibilis. Verbi gratia, de aliquo 18. Similiter in qualilate. Verbi gralia, in colori-
corpore dicilur, aut jacet aut stat. Siinililer de animo bus album, et nigrum,mediusque»3,qualiscuiiqucsit,
dicitur, si quietus , jacet; si pervigil, stat. Slalus color habilu sibimet junguntur **. Album siquidem
namque • huic categoriae *° applicari solet; nara el nigriun , quae extremos colorum locos oblinent,
motus ad tempus referlur. Sed quia Deus nec stat, babilu extremilatis ad se invicem respiciunt. Color
nec jacet, praedicta categoria nulla ralione proprie autem ad extrema sui, album dico nigrumque, ha-
de eo praedicari potest '«. At vero quoniam standi D ' bilu medietatis respicit. In ea quoque
calegoria, quae
et jacendi causa est; in ipso enim omnia et stant, hoc dicitur npa; «, id est ad aliquid, clare apparet,
est, immutabiliter secundum suas raliones subsi- qualis habilus sit " patris ad filium, seu filii ad
slunt, et jacent, hoc est quiescunt; finis enim " patrem, amici amico, dupli ad simplum, ceteraque
omnium est, ultra quem nihil appeiunl: potest de eo bujiismodi.
translalive jacere vel situs praedicari. Nam si vere 19. De situ quoque facile patet, quomodo stare et
proprieque Deus jacet, aut sedel, aut stat, positione jacere habitudinem quandam inter se invicem pos-
non caret. Si non caret posilione localis est. Non sideant. Haec enim ex diametro sibi e " regione
VARIAELECTIONES.
1 et om. D. * Sic CDE; k'excellentissimis. * Sic ABCDE; esse. * A habiludinem omnem; et
supple
om. A. " suum om. A. • C Hinc. ' A per. 8 tn om. A. * Sic ACE; D autem. 10A calegoriae IIUH:
11A proprie praedicari potest de eo. " enim om. A. "SicADE; id esl C vel. u enim oni. D. '• A
«° pro
el. Sic A; CDE inspicitur. " A el sesqualleram. 18A collocatorum. "Air/i/iy. *°A lalilms. "A
mullaque. " Si<CD£; k proportionis. "kmediumque. '* A jungitur. " sil oin. C. " SicADE; Cex.
4S7 JOANNIS SCOTl 498
' sua rationc esse IIOHdesi*
respondenl. Nnqnaqiiam enim intellectum standi, _per seipsum propria
absoltiuim ab intellectu jac**ndicogitabis; sed sem- nit. De quanlilate similiter dicendum. Dicinras
enim quanta essentia, quanta qualitas, quanla rela-
per simiil oceurrunl, quamvis in re aliqua non simul
appareant *. tio, quaiilus silus, quantus habitus, quam tnaghus
20. Quid dlcendum est de loco? Quando superiora, locus, quam parvum vel spatiosum tempus, quaitta
inferiora el media considerantur, nunquidhabiiudine actio, quanta passio? Videsne, qtiam rate patet per
«*
carent? Nullo modo. Non enim haec omnia ex na- ceteras categorias quanlitas? Non tamen suutn pro-
tura rcrum proveniunt, sed ex ' respectu quodam prium deserit statuni. Quid de qualitatc? Nonneet
«•
iiitiieiiiis eas perpartes. Sursum siquidem el deor- ipsa de omnibus aliis categoriis frequenter prae*
sum iu universo non cst, atque ideo neque supe- dicari solel? Dicimus enim, quaiis ovo-ta,qualis ma-
riora , neque inferiora. neque media in universo gniludo, qualis relalio, silus, habilus, locus, lem-
sunl; nam uhivefsilalis consideratio haec rcspuil, pus, agere, pati ? Haec enim omnia, qualia sunl,
partium vero introducit intentio. Eadem ratio esl interrogamus; non tamen qualitas stii proprii ge-
de majori et niinori. Nullum enim in suo genere neris raiionera deserit. Quid ergo mirum, si cate-
parvuni aut niagnum esse potest, ex cogitatione la- goria habiludinis, dum in omnibus inspicilur.
meii coinparanlium diversas qtiantitates talia invenla B propriam suam raiionem possidere dicalur? Disc.
sunl. ldeoque locofum seu partium contemplatio ha- Nutlo modo mirandum; nam vera ratio suadet, non
bilum in lalibtis gignil. Nulla eiiim natura major aut aliter esse " posse. MAG.Nonne igilur vldeSj divi-
minor alia natura sil *, sicul neque superior neque nam essentiam riullius habitudinis parlicipem esse,
inferior, cum una omniuin subsistat natura , ex de ea tamen non incougrue, quoniam ipsius est
uno Deo condita. Disc. Quid de tempore? Norme causa, praedicari posse? Si eniin proprie de ipsa
in ipsis, duin inter se itiviceni corifertlntur, lucu- habilus praedicaretur, nequaquam suimet, sed alter-
lenler habilus arridet? Verbi gratia, diei " ad ho- rius essel. Omnis qtiippe " habilus in aliquo subjecto
ras, horae ad punclos, ptnicti ad momentum, mo- intelligiiur,et alicujus accidens est, quod de Deo, cui
rnenti ad aloma. Simililer in supeiioribtis l.mporum nullumaccidit.el qui"accidilnulli. in nulloque intcl->
conimensuraiionibus, si quis ascenderit, reperiet. In ligilur, el nullum in ipso, impium est credere '•. Drsc.
liis eiiim oiiinibns habitus lotius ad parles, parllura- Satis de hac categoria disputatum est, ul arbitror.
que a ad loluiri perspicitur. MAG.Profecto non aiiler. 21. MAG.Quid igilur? Nonne ex his, quaeprae-'
Disc. Quid in diversis ' agendi et 8 patiendi nmtibus? dicta suiit, de ceteris categoriis breviter possumus
Nonnc habilus ubique rehicet? Nam aniare et amari colligere ? Non enim Deus locus, neque tempus
habitudines sunl amantis et amali, siquidem inter G est; altamen locus oranium translalive dicilur, ct
se invicem* respiciuiit; slve in una perseila' slnt, tempus, quia omnium locofum lemporumque causa
quod a Graecis dicittif UxiroituBtta,id esl, cum aclio est. Omnium quippe definitiones, quasi quidam loci,
et passio in uiia eademqtie iiispicilur persona, ut iil ipso subsistunt, et ab ipso qitasi a qnodam tem-
lneipsiiii) amo; sive inter duas personas, quod a pore, per ipsum veltiti per quoddam tempus, et in
Graecis dicitur htpoituBtut, id est, cum alia persona ipsuui veluti in finem quendam teniporuin, moltis
amantis, el alia amati«° sit, ut amo te. MAG.Et haec oniiiiuiii el incipit. el moveltir, et desinit, dum ipse
vera esse decefno'«. Disc* Qttaero igitur a te, quare nec se moveat per tempus, nec ab alio moveatuf.
ista categoria tiabitttdiiiis, Ciim ceteris catcgoriis Quid enim ? Num *• si proprie lOcUSdiceretur et
naluraliter inesse vidcatur, per«' se speciali.er, veluti tempus, viderelur non extra omnia per excelleiiliam
suis propriis rationibtis subnixa, suum in denaria esseutiae, sed iu numero oiiniiiim, qnae snnl. iii-
categoriarum qiiantitale loctiin obtineal. MAG.An cludi ? Locus siquidem el tempus inter onmia, quae
fortc, quia in omnibus invetiittlr, propterca in seipsa creala surit, compuiaritur. In liis namque Snobtis
stiiisislil? Nam qiiodomnium est, nullius proprie est, totus rauudus. qui iiunc est, cPhsistlt, et sine qni-
scd ila esl in omnibus, tit iii seipsa subsistat. Eadem bus esse non polest. hleotjite a Graecis dituiitur
eniin ratio etiam «3 in categoria essentiae inspi- " muvtv T- wav, id est, quibus Sine " uhiversitas esse
cienda est. Quid enim? Nunquid, cum decem cate- iion valet. Omne eniin, quod iri iriliitdo est, nioveri
goriae sinl, tina earum essentia seu subslatilia di- tenipore, loco " defmiri **necesse est; et locus ipse
cittir, novcm vero accidentia sunt, et in subsi- definitur, et lemptis liiovelur; Deus antcih nec mo-
.lenlia subsistiral? Per se enim subsislere non pos- velur, nec delinitur Nam.locus, quo deiiniUnlur
sunt. lissentia in onraibus esse videlur, sine qua esse omnia loca, locus locorum est. El quia ille &rtnllo
non possunt, et tamcn per se locum suum oblinel. IocatUr. sed omnia intra se collocat, non locns, sei!
Quod enim omnium cst, nullius proprie est, sed om- plusquam locus est. A nullo namque deliniltlr, seil
niuni commune; et dum in omnibus subsislat, onraia definit. Causa igilur est omnium n. Eodem
VARIAE LECTIONES.
1 (enirit *A • ex oril. A. * Sic CDE; A fit. ' SicA ; CDE
kcrnequaquam;Vnequaquam ora.) apparent.
ilics. "kpnrtiumquoqre. * sicACE; D untversis. • A vel. • invicemom. A. "Sic CE; ADamaia. "Sic
CDE, A discemo. «8 " SicCDE; A«/ per se. " Pro etiam k esse. uAcinon. '»utiis om. AD. «• esse om,
D. "kproprie. qui oin. CDE. «•A credere est. " AD Nam. " Sic CDE; Asine quibus. "SicCDE;
A locoque. " CE diffinire. •* D omnium ett.
 489 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER PRIMUS. 470
modo cattsa temporum tcmpora movct, ipsa vero i» A appetilus motu quodam fieri, quis dubilarit? Esi
nullo, in niillo teriipore movetiir. Est eiiim plusquanI item alia ratio, quae apertissimc ea, quae in rhotu,
tempus, et plusquam motus. Neque locus igitur, ne- ab his, quae in statti sunt, discemit. Ut eflim de
que teniptis esl. Dtsc. Ila quidem eliam luce clariiu3 ipsa generalissima rationc nunc pldra non dicam,
'
apparenl, qtiae dicta smit, in tanliim, ttt jam num quae omnia, quae a Dco post Deum condita sunt, in
(ie natura categoriarum, deque earttm translationcS motu esse manifestat — omnin nnniqne ex non exi-
in divinae essenliae significalionem satis dictum vi- stentibus in existentia per generationem iriovenlur,
ad praesens negoliumi ex non esse in esse divinabonitaie otnnia vocante,
' deatnr propter cetera, quae
necessario perlinent. ut sint, de nibilo; ut unumqnodqiie eofum, quae
22. MAG.Horum decem genertini quatluor in slatui sunt, ad essentiam suam, genusque, speciemque,
siint, id esl o.o-ia, quantitas, situs, locus; sex vero' mimeriimqne suum naturali appetitumovetur ««—ea
in motu, qnalitas, relatio, habilus, tempus, agere, proprie dicimus iri statu esse, quae per se subsi-
pati. NeC te .alere lioc aeslimo. Disc. Imo mibi sliiiil, nulliiisque indigent subjecti, ut sint; quae
clare patet, ac de his rtil auipliiis quaesierim. Sed vero in aliquo exislunt, quia per se subsistere "
quorsum istuc? MAG.Ut scias plane, decem genera non possunt, in niotu esse non incongrue judica-
praedicta aliis dnobus superioribus generallorilnis- B mus. Habilus itaque atque " relatio in aliquo sub-
que coniprehemli, motu scilicct atque statu, quae jecto sunt, in quo semper esse naturali motu appe-
iterum generalissimo colligunlur genere, quqd a tunt, quia sine eo esse non possunt. In inotu igitur
Graecis T6KUV,a nostris vero universitas appellari sunt.
consuevit. Disc. Hoc valde libet propler eos, qui 24. DisC.Quid ergo dicemusde Ioco, de qtianlilale,
putaut, in nalura rerum nullum gemis generalius desitti, quae in liis, quae in stalu stirii '*, posuisti?
praeler « decem praedicta gcnera, quae ab Aristo- Nam de o.o-£«,id cstIS essenlia.nertio dubitat, quod
tele el invenla el noininala sunt, posse reperiri. nullius indigel ad subsistendiim. Ab ipsa enim ce-
«*
MAG.Ratane itaque tibi videtur liacc divisio cale- tera ftiieiri crediinlur. Haec vero, locutn dico et
goriarum in mottim alque statu»), id est, quattuor quantitatem, situniqtie, inler accidentia cssculiao
in sialu, sex iri nioiti? connumerantur. Ac per boe illud stilijecturii, in qtio
25. Disc. Rata quidem. Sed adbuc de duabus non sutit, et sine quo esse nou possuiit, appeiehdo mo-
salis mihi patet, de habitu dico et relalione. Ilae ventur. El si ita est, orrinia in iuoKisuiit praeter
nainque duac categoriae magis mibi videnlur esse in ovo-iav,quae sola molu caret, eo solo excepto, quo
statu, qiiarniii motu. Quod enim cunque * ad perfe- omnia appetunl esse, quoniam sola pef se snbsistit.
ctuin petvcncrit 3 habilttm, imniulabiliter manet. C MAG.Non usqueqtiaque absitrda cst inqiiisilio tua,
Nain si quodammodo moveatur *, jam non esse quia opinionem coniniuuem sequeris. Sed si diligen-
habitum manifestuin cst. Viftiis eniih' in atlima tum lius inttiearis, invenies, locum a liullo continerf,
vere. liabittis ariiriii * est, cum ei iiTimiitabililcr continere vero Pmnia, quae iri eo locanltif. Si " enira
adhaeret, ut abeo separari non possil. Ideoque cor- nil " aIiiidlPcussit,nisiterminusalquede(initiouiiius-
'"
porUm nulla vera habitudo invenitur; nam arma- cujusque finitae nalurae, profecto locus non appe-
lus vel indutus potest armis seu indumenlis carere. tit, ut in aliquo sit, sed oinnia, qtiae iii eo snnt,
In relalione item siatus praevalere aeslimalur. Re- ipsum merito terminum finciiHjnesutim sernpcr de-
latio siquidciii patris ad filium, seu dupli ad sim- sideranl, in quo riaturaliler conlinentur, Pt sine quo
plum, el e contr?rio, immobilis est. Nara pater sem- in infinituin fluerevidentur. Locusitaqueinmotuiion
per paler esl filii; similiter filius semper lilius cst est, cum omnia, quae in eo sunl, ad se moveaiitur,
e ipse vero stal. Eaderii de qiiantilate atque silu ra-
palris, et cetera. MAG.Fortassis non magnopere
baesilasses, si diligenlius intuereris, quia omne, quod tio edocet. Quid enim? Unumquodque quantitatis
non simul connaluraliler perfectae ' inest crea- seupositionis sensibilis intelligibilisve parliceps, nisl
turae, sed per incrementa quaedam ad inseparabilem ut ad perfectam suam *9qiianiitatem positionemve
incominuiabilemqueperfeclionem procedit 8, in motu > D perveniat, appelit, ut in ea qtiiescat. Non ergo ap-
esse necesse esl. Omnis aulem habitus motu quo- petunl, sed appeluntur. In motii iiaque non stint.
dam ad perfeclionem ascendit in eo, ciijus habilus Stantigittir. Disc. Niiniiiaque^^accidenliao.o-iafhaee
cst. De qua perfeclione, quis firmus fieri 9 in liac tfia dicenda sunt, quantilas, silus, locus, an perse
vila praesumat! Ilabilus igitur in motu csl. De rela- subsislenliae ai?
lione item miror, cur dubitas, cum videas, eam in 25. MAG.Et hoc digntim quaesilu video. Nam
uno eodemque esse non posse; in duobtis namqtic juxla Dialecticorum opinioncm omne, quod est, aiit
semper videlur ". Duorum autem ad se inviccm subjectum *»,aut de subjecto, aui in subjecto est".
VARIAE LECTIONES.
1 SicE; ACDpraecedere. «*itaque om. A. * Sic CDE ; kQuodcunque enim. • A venerit. * A movetur.
» Averoanimi habilus. ' D inagnoopere. ' A perfecte. 8 A processil. • A fuerit. " A videlur seinper.
" Sic CDE; A movealur. " A existere. '3 A el. «*Sic CE; m hts quae om. AD; sunt oni. A. '" A idem.
16CW. "CDE; A ntni/. «8A ciiiusque. «9suam om A. »°A ergo. "' Sic CE; D substantiae. *'A
subieclura «s/. " G aut subiectumaul de subiecloaut \n subiecloesl aut in subkcto aut de subiiiclo.
471 JOANNIS SCOTI m
Vera tamen ratio consulla respondet.subjectum et A fertur, et species ad genus. Geniis enim spectei estA*
de subjeclo unum esse, et in nullo dislare. Nam si, genus, et species generis est species. Habitus quoque
ut illi aiunt, Cicero subjeclum est ' et prima sub- et exlra ovo-iavet intra reperilur, ut armatum, indu-
stantia, homo vero de subjecto secundaque ' sub- tum secundum corpus dicimus. Habitus vero v&aiat,
slantia, quae differentia est juxta naturam, nisi quia generis, aut speciei, est virlus ipsa immobilis, per
unnm in numero, alteruin in specie, cttm tiil aliud quam genus, dum per species dividilur, in seipso
sit species, nisi numerorum uuitas, etuil aliud nu- semper tinuin individuumque permanet, et totum in
merus, nisi speciei pluralilas ? Si ergo specics tota speciebus singulis, et singulae species in ipso unum
ct una est individuaque in numeris, el numeri unum sunt. Eadem virlus et in specie perspicitur, quae,
individuum sunt in specie, quae, quantum ad nalu- dum per numeros dividatur ", suae individuae uni-
ram, distantia estintersubjectum et de subjecto, non tatis incxhaustam vim custodit. Omnesque numeri,
video. Similiter de accidenlibus primae substantiae in quos dividi videtur in infinilum, in ipsa finiti,
inlelligendum. Non aliud est enim *, quod in unumque individuum sunt. De agendo autem et pa-
sulijeclo dicilur, et aliud, quod in subjecto simul tiendo nemo dubitat, cum videamus corpora, dum
et de subjeclo. Nam disciptina, ut exemplo ular, ad quantilatem pertineant, et agere et pati. Genera
una eademque esl in seipsa, et in suis specie-1B quoque el species ipsius oiaia;, cum se in diversas
bus nutnerisque. Non aliud igitur iiniuscujusque species numerosque «3mulliplicant, agere videntur.
propria disciplina, quac a Dialeclicis in subjecto Si quis vero '* rationis virtute juxla illam disci-
dicitur * solummodo, el aliud generalis disciplina, plinam,quaea.aA.Tt>t>)vocatur, etnumeros inspecies,
quae ab iisdem in subjecto et de subjecto «vocatur, et species in genera, generaque in ovo-tavcolligendo
veluti in stibjecto, primascilicetsubslanlia, subsislens adunaverit, pali dicunlur, non quod ipse colligat;
de subjeclo, id est, propria alicujus disciplina prae- nalura enim collecta sunt, sicut eliam divisa ; sei
dicitur: sed una eademque esl in tolo et in partibus. quia colligere actu rationis ea videtur. Nam cum
Ac per hoc relinquitur subjectum et in subjecto. Si et'" eadem dividit, similiter agere dicitur, ea vero
autem acutius vestigia sancti Gregorii Tbeologi, pali.
exposilorisque sui Maximi sapientissimi sequensi 26. Disc. Haec quamvis videantur esse obseura,
inspexeris, invenies, ovo-i«v omnino in omnibus, quaei non tamen sic animum meum effugiunt, ut nil iii eis
sunt, per se ipsara incomprehensibilem non solumi purum atque discretum ei reluceat. Et quoniaui
sensui, sed etiam intelleclui esse. Atque ideo ex hisi video, omnes fere calegorias inter se invicera caa-
veluti circumslanliis suis inlelligiUtr exislere, locoi catenatas ", ut vix a se invicem cerla ralioue
dico, quantitate, situ; additur etiam his lenipus. 'G diseerni pessint; omnes enim omnibus, ut video, iu-
Intra haec siquidem, veltiti intra quosdam fines cir- sertae sunt: inqua proprietate singula quaeqtie inve-
cumpositos, essentia cognoscitur circumcludi, ita utt niri valeant, aperiasflagito. MAG.Quid tibividetuir?
neque accidentia ei quasi in ea subsistentia videan- Num ovo-ta in generibus generalissimis et in gene-
tur esse, quia cxlrinseciis sunt; neque sine ea exi- ribus generalioribus, in ipsis quoque generibus
stcre posse, quia centrum eorum est, circa quod1 eorumque speeiebus, alque iterum specialissimis spe-
volvunlur lempora, loca vero et quanlilates el siluss ciebus, quae atoma, id est individua dicunlur, uni-
undique collocanlur. Categoriarum igittir quaedamn versaliter proprieque continelur? Disc. Nil aliud
circa ovo-'av praedicantur, quae veluii ueptoxai,, esse video ", in quo naturaliter incsse ovo-.«possit,
id est, circumstantes dicuntur, quia circa • eamm nisi in generibus et speciebus, a summo usque deor-
inspiciunlur esse; quaedam vero in ipsa sunt, quaee sum descendenlibus, hoc est, a generalissimis usqtie
a Graeciso-vf-SafM-.a.idest accideulia vocanlur, qua- ad specialissima, id est, individua; seu reciprocalim
lilas, relalio, habitus, agere, pali. Quaeeliam exlraa sursum versus ab individuis ad geueralissima. In his .
eam in aliis calegoriis intelliguntur, verbi gratia,i, enirn veluti naturalibus partibus universalis o.o-ta
qualitas in quantitate, ut color in corpore. Ilemn subsistit. MAG.Ingredere ergo ad celera. Nuni alibi
i- ® videtur libi esse quantilalis proprietas, nisi in nu-
qualitas in o.o-ta,ut in • generibus invisibililas incom-
prehensibililasque. Ilem ' relatio extra ovo-iav,paterr mero partium, spatiisque ", alque mensuris, sive
ad filium.filius ad palrem. Non enim suntexnatura, i, illae partes continuae sint, ut sunl linearum, tem-
sed accidenle corporum corruptibili generatione.s. porum, ceterorumque, quae conlinua quantilate
Siquidem pater non nalurae 8 filii pater est, nequee continentur; sive segregatae sint, certis naturali-
filius riaturae * patris filius est. Unius enim ejus- .- busque finibus discretae, ut sunl numeri, atque
deraqiie nalurae sunt pater et filius; nulla aulem m omnis mukiludo, in quibus discreta quanlitas
nalura seipsam gignit, aut a seipsa gignitur. In ipsa sa constare manifeslum est ? Disc. Et hoc luculenler
vero «°ovo-txrelatio est, cum genus ad speciem re- e- apparet. MAG.Num et ea, quae vocatur qualilas,
VARIAE LECTIONES.
4 est om.D. " A el secunda. * Sic CDE; A Non enim aliud est. * Adicunlur. * k circutn. " * in om. D.
»SicCDE;Ai/.maue. »Sic CDE; Anatura, » SicCDE; Ann.ara. " kergo. '« est om.'D. Sic CDE;
kdividitur. '• A et numeros. u Sic CDE; A verae. " CE Nam et cum. *» Sic CDE; A calenatas. L
videoetse. '• Sic CDE; A spatiis.
473 DE DiyiSIONE NATURAE. — LIBER PRIMUS. 474
propriam sedem oblinel, nisi in figuris et superfi-. A quis de animo talia dixerit, nil aliud videbilur inlel-
ciebus, sive in naluralibus corporibus, seu in geo- ligere, nisi quod aut adbuc in passionibus delictorum
nietricis, ut sunt planae, triangulae, quadratae, mul- jaceat, aut quodammodo eas deserere conetur ", aut
ligonae, rotundae, solida etiam in superficie, irt; perfecte in virtutes erigatur. Disc. El hoc ad intelli-
sunt cubica, conica, spherica ? Nam solida corpora, gendum non adeo difficile videlur. Sequere, quae
sive naluralia, sive geomelrica, quantum interius restant. MAG.Habitus restat, ut aeslimo. Qui aper-
considerantur, propter tria spatia, in quibus sunl, tissime in virtutum seu vitioruin cerlis possessioni-
longiludinem dico, laiiludinem el « alliludinem *, bus inspinitur. Omnis enim disciplina, hoc est,
ad quanlitalem applicanlur : dum vero * superficiesi omnis rationabilis animi molus autirrationabilis,
eorum perspicilur, qttalitali junguntur. Item in duni ad certum statum pervenerit, ita ut nullo modo
rebus incorporalibus, nonne maxinium oblinet ab eo ulla occasione moveri possit, sed semper
locum, cum onraes disciplinae, omnes virtules, sive animo adhaereat ", ut unum id ipsumque ei esse u
ralionabiles sint, seu irralionabiles, nondum tamen videatur '*, habitus dicitur. Acper bocomnis perfecla
ad immulabilem mentis slalum pervenie.nes, ad eam virlus animo inseparabiliter adbaerens, vere ac pro-
referanlur? Disc. Ingredere ad ea, quae restant; prie habilus appellalur. Proinde in corporibus, in
haec eniiu plane video, et sic se habere assero. B i quibus nil stabile videturesse «",aut vix aul nunquam
MAG.Num et ea, quae a Graecis dicitur Tipo; TI, a proprie habilus " invenitur. Quod enim semper non
nobis vero ad aliqttid, vel relatio, alium locum pro- habelur, quamvis ad tcmpus haberi videatur, abu-
prie in nalura rerum possidet, nisi in proportionibus sive habitus nominatur ". Disc. Tende ad cetera ;
rerum seu numerorum, inque * reciprocis eorum, hoc enim verisimile esse nullus ls denegat. -.
quae ad se iuvicem respiciunl, conversionibus inse- 27. MAG.LOCUSsequitur, qui, ul paulo anlc
parabilibus, ita ut ", quod unum dicilur, non a diximus, in delinitionibus rertirn, quae definiri pos-
seipso, sed ab allero, quod ei opponilur, accipere sunt, conslituitur. Nil enim aliud est locus, nisi
inleUigaiur ? Cujus inconcussae amiciliae insepara- ambitus, quo unumquodque certis icrminis conclu-i
bilisque copulae exempla sunt multiplices nuineri ditur «". Locorum autem mullae species sunt; lot
inter se invicem copulali, dupli, tripli, quadrupli, enim Ioca sunt, quot res, quae circumscribi possunt,
ceterique id genus in infinilum; ilem particulares, sive corporales, sive incorporales sint. Verbi gratia,
ut sunt 6 sesqualteri, sesquitertii, sesquiquarti ', corpusestcompositioquaedamquaituor eleraentorum
ceterique hujusniodi. In quibus omnibus non soluni qualitalibus *', sub una quadam specie conglobata.
integri numeri ad se invicem comparati proportio- Hac enim definilione, generali quadam descriplioiie,
nibus diversis pollent, sed etiam singulorum nume-' C omnia corpora, quae materie " ac forma con-
rorum partes sibi invicem conjunctae proporlionum sisiunt, concludunlur. ltera spirilus esl natura in-
ralionibus inseparabiliter copulanlur. Et non soliini corporea, forma per se atque " malerie *3 carens.
hoc in ipsis terminis numerorum, verum etiam in Oinnis enim spiritus, sive rationabilis sive intellec-
proportionibus proportionum, quas arilhmelici pro- tualis sit, per se ipsum informis est. Si vero con-
portionalitates appeilant, reperies. Disc. lllud quo- versus fuerit ad causam suam, hoc est, ad Verbum,
que non ignoro. Haec enim arlium perilis notissima per qtiod facla sunt omnia, tunc formatur. Est igilur
sunl. una forma omnium spirituum, rationabilium et in-
MAG.Quid de situ dicendum est ? Nonne in ordi- teliectuaiium, Dei Verbum. Si vero irralionabilis
nibus rerum naturalibus, seu arlificialibus corpora- spiritus sit, similiter informis est per seipsum, for-
lium seu spiritualium posilionibus, proprium locuin matur tamen rerum sensibilium phantasiis. Est
obtinet? Cum enimdico, primum, secundum, ler- iterum forma omnium spiriluum irralionabilium
tium, ac deinde, sive in totis, sive in partibus, sive phantasia corporalium rerum, in memoria eorum per
in generibus, sive in speciebus, nonne silumquendam corporales sensus infixa. Item in disciplinis libera-
singulorum considero? Itera si dexlrorsum, sinis- libus plurima loca reperiuntur. Nulla enim ars est,
^ •*
trorsum, sursum, deorsum, anle, retro dixero, quid quae suis locis careat, ut sunt loci dialectici, a
aliud praeter posilionem quandam, sive generaliter genere, a specie, a nomine, ab antecedentibus, a
totius mundi, seu partium ejus demonstro ? Nam qui consequentibus, a contrariis, ceterique **hujusmodi,
dicit de aliquo corpore, jacei, seu sedet, seu stal, nil de quibus nunc disserere »6 longum est. Nam tam
aliud insinual, nisi aut * deorsum accumbit, aut late patent dialeclici loci, ut, undecunque dialecticus
sursum versus * erigitur, aut veluli «°quodam libra- animus in " nalura rerum argumentum, quod rei
mine inler sursum atque deorsum pendet. Ileni si dubiae facit fidem, repererit, locum argumenti esse

VARIAE LECTIONES.
1 c/om. A. ' et altitudinem om. D. " kautem. "katque. • ut om. A. * Sic CDE; A sint. ' sesqui-
quarli om. D. 8 aut om. A. 9 versus ora. A. " veluliom. A «' D ponetur. CDt attliaeret. esse
om. C. '* A ei videtur. '» AD esse videtur. " A habitus proprie. " C nomtnabttur. A verisimile esse
nuilus esse denegat. " Sic ADE; C inctudilur. *° Sic CDE; A**cum qualitatibiis. k ex matena.
«• materie ac forma — atque om. D. " A maleria, D materiae. toct om. D. bic LD__; A ceterts-
que. *6 D dicere. " A a
475 JOANMS SCOTI 470
deseribat, seu argumenti sedem. Similiter in aliis A /_,coeuntia, componunlur, inque eas itcrum resolulio-
arlibus reperics; quae suis locis, id esl, propriis nis tempore redeunt.
definitionibusambiunlur. Quarum exemplasunt baec. 30. Ul enim *' totus islc mundiis sensibus appa-
GRAHMATICA est arliculalac vocis custos el moderalrix rens assiduo niotu circa suum cardinem volvitur,
disciplina '. RHETORICA est linitani causam persona, circa lerram dico, circa quam veluti quoddara cen-
materia »,occasione, qualitale, loco, tempore, facul- trum cetera tria elementa, aqua vidclicet,aer, ignis,
8
talediscutienscopioseatque ornate disciplina; bre- incessabili rolatu volvuntur, ila invisibili motu 18
* esl finiiae cau- sine ulla interniissioneiiniversalia corpora.qualtuor
viterque definiri potest, RUETOBICA
sae septem periocbis sagax et copiosa discipliua. elemeiila dico '*, in se invicem coeuntia, singularum
DIALECTICA esl conimunium animi conceptionum rerum »• propria corpora conficiunt. Quae resoluta
ralionabilium diligens investigatrixque disciplina. iterum exproprictatibus in universalilates recurruni,
AIUTHMETICA est nunierorum contemplationibus manenle semper iminulabilitcr quasi quodam ccn-
aniini" succumbcnliuin rata inlemerataque disci- tro " singiilarumrerum propria naturalique essenlia,
plina. GEOMETRIA est planaruin figurarum solidarum- quae nec moveri, nec augeri, nec minui potest.
que spalia superliciesque sagaci mentis inluitu con-6 Accidenlia enim in motu sunl ", non essentiae. Nec
siderans disciplina, MUSICA cst oinniuin, quae sunl B etiam ipsa accidentia in motu sui.l, seu in " incre-
sive ' in motu sive in statu 8 scibili, naturalibusque mentis, delrimentisve, sed parlicipatio eorum ab
proportionibus, harmoniam ralionis lumine digno- esscnlia lales patitur muiabiliiates. Aliter enim vera
scens' disciplina, ASTROLOGIA est caelestium cor- ratio non sinit esse. Oninis siqtiidem naltira seut
porum spatia motusque reditusque cerlis leniporibus essentiaium, seu eis accidenliuin immulabilis est;
invesligans disciplina. Ili sttpt generales loci arlium parlicipatio vero, ut dixiinus, essentiarum ab acci-
lilieralium; bis lerminis conlinentur, intra quos denlibiis, seu aceidentiinn ab essentiis, semper in
aliae innumerabiles siinl 10. inotu est. Parlicipalio siquidein et incboari el augeri
28. Disc." llis ralionibuscogorfateri, non esse lo- iniiiuiqiie potest, donec inundus iste ad linem suae
cum nisi in animo. Si eiiimdefini.ioomnis iu discipliua stabilitatis in omnibus perveniat, post quem nec
est, et omnis disciplina in animo, necessario locus essenlia,nec accidens, nec eorum inler se invicem
omnis, quia definilio est, non alibi nisi in animo parlicipalio ullttinmolum patictur: onmia cnini uiiiiin
erit. el idipsuiu immobile erunt, quando in suas inimula-
29. MAG.Recle intueris. Disc. Quid igilur dicen- biles rationes oninia reversura sunt. De quo redilu
dum est de his, qui dicwit, babitationes hoininura alibi disserendura arbitror.
ccterorumque animalium locos esse? similiier islum C ( 31. Quaautem ralione solummodomundicenlrum,
comniunem aera '», lerram quoque, omniuni habi- id esl lerra, semper stat, cetera vero elenienla circa
lantium in eis locos ,a aestimant? aquam locum pi- eam aeterno motu volvuntur , non parva indiget
6cium dicunt, planetarum aetliera, spheram caele- consideralione. Nam el seculariuni Pliilosophoruni,
stem astrorum locura esse putant? MAG.Nibil aliud, et catholicorum Patrum de hac quaestione sententias
nisi ut aut suadeatur eis, si disciplinabiles sint et cognovimus'*. Plalo siquidem, pbilosophantium de
doceri voluerint »*, aut penitus dirailtantur, si con- inundo maximus, in Timaeo suo multis ralionibus
tentiosi sinl. «" Eos enim, qui talia dicunt, vera1 asserit, huncmundum visibilem,qnasi magnumquod-
deridet ralio. Nam si aliud esl corpus et aliud est damanimal, corporeanimaquecomponi;cujus anima-
locus l6, sequitur, ut locus non sil corpus. Aer autem1 tiscorpusquidemestquatluoretemenlisnotissimisgene-
istius corporaljs atque visibilis mundi quarta pars' ralibusque, diversisquecorporibus ex eisdem compo-
est. Locus igilur non est. Constat elenim, hunc silis compaclum;anima vero ipsius est generalis vita,
muiiduin visibilem qualtuor elemenlis, veluti quat- quae **omniti, quae in molu atque in stalu sunl, vege-
luor generalibus quibusdam partibus compositum 1 tat alque movel. UincPoeta :
esse. Et est quasi quoddam corpus, suis parlibusg caelurnac 2Clerram caa.posqueliquenles,
sD Principio
compactum. Ex quibus videlicct parlibus calholicis LuoenteniqiieglobumLuuae,Titariiaqueastra,
omnium.inimalium, arborum, herbarum propriaspe- Spiritusintusalit a.
cialissimaquecorpora mirabili ineffabiliquemixluraa Sed qtiia ipsa anima,xn ail ipse, aeternatiter tnove-

VARIAELECTIONES.
' Sic CE; AD discipiinarum. * D malenae. *Dordinate. * A llaec tlisciplinasic breviier. s animi oin.
D. * quae sunt om. D. * siveom. CDE. 8 sive in stalu om. CD. 9 E cum dinoscens. " A addjl : Se-
ptem Tztpioxai,id esl, circumstanliae"sunt, quis, qnid, cur, quomodo, quando, ubi, quibusi<lfacullutibus;
in codicibtis DE omnino desunt. C ad raarg. adscr, iJLlavcrba :'*Seplem nepmxai, est, circum-
13
slanliae sunl,
'* quis, quid, cur, '"quomodo,quando, ubi, quibus fucuttatibtts. Sic CE; ADaerem " Sie CDE';
Aiocum. ADoaluerint. sini om. A. "SicGDE; A ali.ud cst locits et aliud corpus. " A Etenim.
"SicCDE; A et ila invisibili {mottt oni. A). «9kqttuituor dicoclementa. '° rerum oin. D. C cqnlra;
DE quoddamcentrum. '» s«n/om. D. "inom.AD. '* ADagnovimus. " '• A el.
kquia.
NOTAE.
» Virgil. Aen. VI, 724 sqq.
477 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER PRIMUS. 473
lur ad corpus stium, id esl, munduni totum vivifican- A _ 33. MAG.Non aliorsum, nisi ut corporum naturam
dum, regendum, diyersisque rationibus variorum a locorumnatura diligentiratiocinalionesegregennis.
corporumsingulorumconjunctionibusresolutionibus- Horum namque confusioaut inaxima, aut sola esl
que movendum,manel eliam in suo nalurali immobi- erroris causa multis ac paene omnibus, aeslimanli-
*
lique statu. Moveturergo semper et stat, ac per bus, hunc mundum visibilem,partesqtie ejus univer-
hoc et corpus ejus, id est universitas rerum visibi- sales alque speciales loca esse. Si enim recta ralione
lium, partim quidem stal aeterna stal.ililate, ul est rerum omnium genera actile ac sinc ullo errore dis-
terra,partimveroaelerna velocitatemovetur»,ut spa- cernerent, nullo modo corpus atque locum in uno
lium aetbereuii)3, parlim nec stat nec velociler mo- eodemque genere concluderenl. Nemo eni.mnafuras
vetur, ul aqua, partira velociler, sed non velocjssime, reruni recte considcranlium atque discernentium
ut est aer. Et haec ralio sumiiii philosopbi * non loca et corpora in uno genere miscet, sed rationabili
est oinninp spernenda, ut aestirao; acuta enini atque discretione segregal. Nam corpora in categoria
ualuralis esse videlur. Sed quoniam de liac eadem quantitatis continentur. Calegoria autem quanlilatis
causa * maguus Gregprjus NyssaeusEpiscopus sub- a categoria loci longe naluraliter distat. Non esl
lilissiine djsputat in Serinone de imagine, magis igitur corpu.slpcus, quia localilas non esl quantitas.
video ipsius seiiteniiainesse sequendam. Dicit cnim, B Siquidem, ut pracdixiraus, nil aliud est quantilas,
condiloremUniversUatishunc mundum visibileminter nisi partium, quae " seu sola ratione, sep naturali
duas sibi ifivicemcontrarias exlremitatescomtituisse, differenlia separantur, certa diraensio, eoruraque,
inter gravitatemdico el levitalem, quae sibi omnino quae naluralibtis spatiis exlendtintur, longitudine
opponuntur.Atqueideoquoniam in gravitate terra est dico, laliludine, et altitudine, ad ccrtos terininos ra-
constitula, semper immobilis manet. Nam gravitas tionabilis progressio. Locus v.cro nil aliud esl nisi
moverjnescjf,et esl in mediomundi cgnstilula, exlre- rerum, quae cerlo fine terminantur, ambilus atqno
mumqueac mediumoblinet terminum, Aetherea vero conciusio. Si ergo niuiHitisiste visibilis corpus est,
spaliaproptereaineffabilivelocitalesempercirca tnedia sequitur necessario, ut et par.les ejtis corpora sint.
volvunlur,quoniumiji natura tevilatis conslUutasunt, At sicorpora sunt, quantilatis, non localitatis gencri
quae stare ignorat, el extremummundi visibilisobli- subiugantur «*.Sunt antem corpora. Loca igitur '•
nent finem. Duo vero in medio elemenlacanstitula 6, non sunt. Videsne ilaque, quomodopraedictis ra-
aqua videlicet et aer, proportionatimuderamiueinter lionibus confectum est, hqn.c raundumcum pariibus
gravilalem el levifatem assidue moventur, ila ut suis non esse ioc.um, sed Ioco conlineri, boc esl,
proximum sibi extremum lertninum ufraque magis certo «6definitionis suae ambitu? Aliud est enim,
"
sequantur, quam ab eis longe remotum.Aqua namque C quod coiilinet, et aliud, quod continetur. Corpora
tardius movelur aere, quoniam gravilati ' telluris continentur locis suis. Aliud igitur est '8 corpus, ct
adhaerel; aer verovelociusaqua concitalur,quoniam aliud locus, sicut aliud est quanlitas partium, alind
aelltereaelevifati conjungilur. Sed quamvisvideantur definitio earum. Non igilur qualtuor isla notissinia
exlremaemundiparles a seinvicemdiscrepare propler elementa loca sunt, sed in Jococircumscripta, quia "
diversas earum qualitales, nontamen per omnia a se sunt principales partes, quibus universalitas sensi-
invicem 4is$enliunt. Nam aethtfea spatift quamvis bilis *° mundi cpmpletur. Disc. Haec, quae a te dicta
semper celerriyia velqcilatevolvanlur, chorus lamen sunt de differentia locorura et corporum, verisimilia
aslrorums.uamimmulgbilemobserv.qlsedem, ita ul 8 essc videntur. Sed subtilius eadera velim repelas.
et cum aelheyeyplvatur, el naturaletn locum ad simi- JNion enini video, quaremundus iste locus non sil",
liludiuemterrenae slqbilitatist.tondeserat. Terra vero cum multa in eo locentur. MAG.Non te latel, ut ar-
e contrario cum uelernaliterin statu sit, omnialamen, bitror, nullam praedictarum categoriarum, quas
quae ex ea oriuntur, ad similUudiiiejnlevitQlUaelke- decem esse Aristoteies definivit, dum per seipsain",
reqese/nperin motu sunt, nascendoper generationem, boc est, in sua natura rationis contuitu consideratur,
crescendoin nunierum * locorum ac lemporum, ite- sensibus corporeis succurabere. Nam ovo-iaincorpo-
rumquedecresccndo, et ad solufionem formae atque D ralis est, nullique corporeo sensui subjacet; circa
materiaeperveniendo. quam, aul in qua •" aliae novera calegoriae Versan-
32. Disc. Viderisraihi panlp l.ongius a principali tur. At si illa incorpora est '*, num **tibi aliler vide-
10
quaeslp.e ad incidenlem .ransiuim fecisse. Nam tur, nisi ut omnia, quae aut ci adhaerent, aul in
cum de loco dispuiare noslri proposili fucrat ", locp ea subsistunt, et sine ea esse non possunt, incorpore»
relicto, ad mundi iractatum iransislj, et quorsum sint?
haec tendant", adhuc ignoro. 34, Omnesigttur " categoriaeincoriioralessuntper
VARIAPLECTIONES.
* Sic CDE; semper om. A- ' movetttrpm. CE. 3CE ttl est aelhereumspatium. * D summi ratio philoso-
phi. • A ;de eademcausd hac. 6 Sic CDE; A coiisti-tntasnnt. r C gravitale. 8 ut om. C. • Sic CDE; A
num.ro. ,0kincedentem. " Sic CDE; A fiteril. " SicCOE; A tendutit. " A qua. '* Sic CE; A subiun-
guntur;*•Dsnbiunganlur. «"A ergo. lc C certe. " Sic CDE;A Corpus autem. " A Aliud est ergo. ,9 A
ija.ie. Sic AC; D visibilis; sensibilis om. E. " Sic ADE; C non sit locus. **D per ipsam. '• i« qua
oni. D. '*A est incorporea. "A »ion, *• A eryo.
«9 JOANNISSCOTI v 480
sc inteueclae. ..ariim tamen quaedam inler se mi- A intelligibilia, sttis propriis locis, id est, naturalibiis
rabili quodam coitit, ut ail Gregorius, maleriem definitionibtiscoutineri vera ralio edocet.
visibilem conficiunt; qtiaedam vcro in millo appa- 36. Disc.Nec huic conclusioni resislo, dum eam
rent, semperqueincorporales fiunt. Nani ovo-t«,et veram esse video. Sed valde miror, cur in commu-
relatio, locus, teinpus, agere, pali, nullo sensu cor- nem usum humanae vilae pervenit, ut omnia haec
poreo attingunlur. Quantitas vero, qualitasque, si- corpora, sivecaeleslia, sive acria, sive aquatica,sive
lus, el habitus, dum inler se coeuntes materiem, terrena, minorum intra se corporum loca esse di-
ut praedixiiniis ', jungunt, corporeo sensu per- cere consuescat; quemadmodumnil aliud esse aesti-
*
cipi solent. Si igitur locus inter ea, quae nullo mat ovo-tavpraeler hoc corpus visibile atqtie tangi-
raoilo corporeis sensibus succumbunt, connumera- bile. Ideoque obnixe flagito, ne sit tibi morosum,
litr; corpora vero, si sensibus non percipianlur 8, diulius de hac praesenli difficultale dispulare. MAG.
corpora non stinl: nonne datur, quod locus non sit Quid igitur 13?Nempejamdudum inter nos est cou-
corptis? Corpora nunc * dico, quac ex coilu quattuor fectum, omuia, quae vel sensu corporeo, vel ra-
intindi eleinenlorum conficiunlur. Nara quattuor lione, velinlelleclu cognoscuntur,deDeomerito crea-
mundi eleinenla, diim corpora sint per se ipsadis- tore omnium '* posse piaedicari, dum nihil corum,
creta, ineffabilisua naturali subtilitate atque puri- ]$ quae de se predicanlur, pura veritalis coiiteinplaiio
tate onincm sensum morlalcm superant. Aliud est etiti) approbat " esse. Disc.Id ipsum inconcussinn
igitur " locus, et aliud corptts. An libi aliler vide- esse, Iticeque clarius ralio edocet.
tur? Disc. Nullo modo. Et haec poslrema ratiocina- 57. MAG.Si ergo de Deo omnia, qtiae snnt, non
liouis nostrae conclusio nequaquam sinit concedere, quidemproprie, sed modoquodam translalionis, quo-
locum et corpus unius generis esse. Sed quod inter- niam abipsosunt, rite praedicanlur : quid mirum, si
positum a le video, nil aliud esse niateriein visibilem cuncta, qttae in loco sunt, dum majoribus se undique
lbrmae adjunctam — quicquid cnim apparet, per viileanltircircuiiifundi,loca'6possintnominari, cuin
Ibrmam apparel — nisi accidenliumquorundamcon- nullumillorumproprie locus sit, sedlocosuae propriae
cnrsiim, non parvum • me movet MAG.Non te mo- "naturaeconlinetur'8,cuniquevideainus,permetony-
vcat. Nam, ut dixi, magims Gregoritis Nyssaeus in miam,id est transnoraiiiationem,ab liis,quae conti-
Sermone de iniagiue cerlis rationibtis ita esse sua- nenl, nominari ea, quae continentur, non lanien ila
del, nil aliud dicens maleriam esse, nisi accidentium comineiiturab eis.utsineeisintranaluralessuos ler-
quanttam composilionem,ex invisibilibuscausis ad minos subsistere non possint. Usus siquidem mor-
visibilemmateriem procedentem.Nec immerito. Si lalium doinum, uxorem, seu farailiam solet appel-
cniin corporalis liuius maleriae solubilisque' quae- C lare, ciim haec naturaliler distent. Nonenim domus
dam simplex alque immulabilis esseulia et nullo praestat uxori seu familiae substantialiter esse, sed
modo solubilis incsset, nulla ratione nullaque ac- naliirae locus. Quoniam vero in ea possidenl ", ab
lione penilus solveretur. Jam vero solvitur. Nil igi- ea denominari solent. Similiterque ea, quae conli-
tur ei insolubilc subesl. Nam genera et species et nent, ab bis, quae contiiieniur. Verbi '• gratia, aer
aloma proplerea semper sunt ac permaneni, qtiia coniinet lucein; ideoque illuminatus aer" lux di-
inest eis aliquod 8 unum individuum, quod solvi ciiur. Oculus visus vocatur, seu visio, dum neque
nequit, neque destrui. Ipsa quoque accidentia pro- visus, neque visio sit juxla naturae proprielatem.
plerea in sua natura iinniutabililer perraanent, quia Quis enim nesciat, oculum partera quandam corpo-
oiiinibtts eis unura quoddam ' individuum subest, ralem capitis, humidamque esse, per quam visus **
in quo naluraliter omnia unum subsislunl. radiorum instar ex menica, hoc est membranula
55. Disc. Nil verius, utarbilror; atque ideo " cerebri, foras funditur? Menicavero lurainis natu-
praescntein inquisilionemconciudas, speclo ««.MAG. ram ex corde, ignis videlicet sede, recipit ". Est
Qtiid rcslat, nisi ut dicamus, verbi gratia, dum vi- enim visus naluralis luminis in sensu videndi pos-
deinus corpora nostra in hac lerra conslituta, vel sidcntis radialim foras prosiliens emissio, quae
hoc aere circumfusa, nil aliud nisi corpora in cor-1D cum coloribus formisque exteriorum sensibilium
poribus esse? Eadem ratione pisces in fluctibus, corporum circumfunditur, mirabili celerilale ipsis
planetae in aelhere, astra in firmanienlo, corpora coloralis visibilibus formis conformatur. Est enim
in corporibus sunt, minora in majoribus'*, cras- visio forniarum colorumqtie corporaliura in radiis
siora in subtilioribus, levia in levioribus, pura in oculorum quaedam iinago conformata,
quae nulla
purioribus. Haec enim onraia sensibiiia, sicut etiami mora interstante sensu recipitur, memoriaequesen-

VARIAELECTIONES. , -k ..
' Sic CDE; A prius dtximus. " A ' Sic CDE; A * Sic CDE; A enim.~ " Sic CDE
ergo. pcrcipiuntur.
A Aliudemtn ergo. *SicCDE; A parum. ' Sic CDE; k corporali httic tnateriae 8 Sic C
h;* A aliqutd. "SicCDE; A quiddam. 10 " solubilique.
A ut. Sic CDE;A exspecto. '» D minoribus. «3A erqo.
Sic CDE; A de Deo crcatore omnitim merilo. " Sic CDE; A approbel. «6 Sic CDE A locus.
" Sic CDE; A proprie suae. " Sie CDE; C coiilinenhtr. '» Sic CDE; A possideiilur' *° Sic C
h;AD .;/._. " Aer oiii. D. " A visns fitstts. " D rcccpit.
 481 * DE DMSIQJSE NATURAE. — LIBER PRIMUS. 482
lieniis infigitur. Eadem ralio est et * in sensu au-. A quoniara non simplicitcr, sed aliijuo modoesse habent
rium. Nam et parlicula capitis', quae proprie auris universa, quaecumque post Deum esse habent,
dicitur, ex auditu denominatur, qtioniani instruraen- ac per hoc non carenl principio. Omne enim,
tum audilus esl. Atqtie id genus mille. quodcumque rationem recipit, alicujusmodi essen-
38. Disc. Et lioc plane perspicio. MAG.Videsne tiae, elsi est, non eral. llaque aliqtio modo esse,
itaque, qua consuetudine, rerumque significanda- hoc est localiter esse, et aliquo modoinchoasse esse,
rum necessitate, inops verarum rerum discretionis hoc est temporaliter esse. Ideoque onine, quod est
humanitas bas abusivas rerura denominationes re- . praelcr Deurn, quoniam aliquo modo subsistit, et
pererit, imani mediamque mundi visibiiis partem, pcr generationem subsistere inchoavit, necessario
terram dico, animaliuui gressibilium nominans loco ac temporc concluditur. Unde Deum esse di-
locum? Cui* simiiiler coadunatam inseparabilemque cenles, non aliquo modo esse " dicimus. Ac per hoc
partem, qualitateque frigiditatis proximam, aquam elesl et erat, simpliciter et infiniteet absolule in
videlicet, locum nataniium * evocat". Deinde natu- ipso dicinius. Incoraprehensibile enim orani rationi
rali ordine tertiam raundi partem pennati generis et intelleetui divinum est, atque ideo praedicantes
locum esse aestimat. Eodemque modo amplissima ipsius esse, non dicimus ipstim esse. Ex ipso eniru
aetheris spalia caelestium corporum circulariter in j3 cssc, sed non ipsum esse. Esl enira super ipsum esse
eo revoltitorum ioca nominare consnevit. Quae aliquo modo, super esse et universaliter super
omnia, vera ratione discretionis nalurarum constilta, quod dipijjtiret intelligitur. Si aulera aliquo modo,
non loea, sed partes nrandi sttis locis circumscripla sed '*iwin universaliter ea, quae sunt, habent esse,
conspiciuntur. quemadmodum sub loco esse, per positionem et (i-
39. Ut autera perspicue cognoscas, has praedi- nera " rationum, in quibus secundum nattiram sunt,
ctas miindi generales partes, earumque parliura par- el sub temporeesse, omninoper principiuni,non osten-
tes, usque ad mimitissitnaspervenientes partitioncs, denlur ' 6? Videsue igitur ", locum tempusque anle
non esse loca, sod locis circumscriptas, ipsins loci omnia, qttae sunt, inteliigi ? Nurnerusenim locorura
natura paulo diligentius, si libi placct, consideranda et lemporun), tit ait sanclus Aiigustinus in sexlo da
est; Disc. Placet equidem; et ad hoc andiendum Musica, praecedit omnia, quae in eis sunt. Modus
ardenter insisto. MAG.Aecipe igitur • tale ratioci- siquidem, id est, raensura omnium rerum, quaa
naiionis hujiismodiexofdium, quam a sanctis Patri- crealae sitnt, naturaliler conditionera earttni ratione
bus, Gregorio videficet theologo, Sermonumque praecedit_.Qui modus alque mensura uniuscnjiisquo
ejits egregio expositore Maximosumpsimus. Onine, iocus dicitur el est. Sirailiter principium nasceinli
qnodcunque est praeler Deum, qui solus stiper n, alque inchoalio ante omne, quod nascitur atque
ipsum esse proprie subsistit, inlelligilur in loco. inchnat, ralione praecedere perspicitur. Ideoque
•Com quo, videlicet locO, semper'ct oranino coin- omne, quod non crat et est, a principio lemporis
telligitur lempus. Non enim possibile est 8, lowm coepit esse ". Solus itaque Deusinflnitus est; cetera
snbtracto temppre intelligi; sicnt neqtie tempussine tibi ct quando terminaiilur, id est. loco et lcmpore,
loei cointelligentia deflniri potest. Haec enim inter non quod locus et tempus in numero eoruni, qua.
ea, quae siniul et semper stmt, inseparabiliter po- a Dco " creata sunt, non sint, sedquod omnia. quae
nnntur; acsinehis nulla essenlia, quae pergenera» in universitate sunt, non spatiis temporum, sed sola
ttoaem acuepit esse, ullo raodo valet consistere vel ralione conditionis praecesserint. Necessario enira
cognosci. Omnium itaque existentium essentia lo- ea, quae continent, prius intelligunlur, qtiam ea,
calis alque lemporalis cst; atque ideo, nisi in loco qtiae conlinenlur; sicut causa praecedit effectum,
et tempore, et sub loco et sub tempore, nullo modo ignis incendium, vox verbum, ceieraque similia. Ac
CQ_.uose.Uir. Non enim omnium reruin universilas per Iioc non aliam beatiludinem his, qui digni sunt,
t_9 se -ipsaet intra seipsara est. Hoe enira statuere, aesliraainus esse promissam'°, nec alium litijuu
irffttionabile est et impossibile,ipsam videlicet uni- raundi linera fore, quara ut omnes, qtti gloriara
yersitatem super stiimet ' universitalem esse, " D theoseos, id est, deiflcalionis accepturi sunt, ultra
du_o Bircumscriptioiftm habeat post orania cir- loca et tempora ascendant. Nam, qui loco et lem-
cumscribentem oninia sub se ipsa, in se ipsa cau- pore *• coarlanlur, finiti sunt. Aeterna autem beati •
_abs-f**»mvirtutem. Ipse itaque finis exlerior locus tudoinfinita est. Aeternae igitur" beatiludinis atquo
unirtitfsitaUsest, sicut quidam definiunt locum, di- infinitae participes neque loco circumscribenlur,
cente»: locusest ipse extra universilatem ambilus, neque lempere.
vel ipsa extra universitalem positio, vel iinis cora- 40. Quod enim de solo Melchisedech scripturu
prehendens, in quo comprehenditur comprehensura. est, patre ac malre caruisse, nullumquedierum prin-
Sub tentpore etiam " universa coniprobanlur ", cipium per generationem in essenliam, neque fineni
VARIAELECTIONES.
1 «/om. A. ' capilit om. A. ' A Qui. * A nalantium lomm. * ' Xergo.
• A quia, 'SICGEJLA tmpmibile S^icGDE. A vocat.
" A cmprobabimr ** ette ora. D. est, '*D non possibile"(««/om.) • A s.m.-.'• 1$esseom. D. " A esse.
_.<_om. D. D et in finem. Sic ACE; D ostenduntur.
•" A ergo. " Sic CE; A " A adeo. »• ^mermntam. " Sic ADE; «.
" accepit etti, D .«. aeeepit.
itmpore ora. A. A ergo. , p
PitTROL, GXXH. 16
.83 JOANNISSCOTI 484
universalilcr de oranibus, ' ,Vmajus, nihil minus tenet, quam id ", quodsusceptum "
te-.nporis babtiisse, qui
fulurae kcatitudinis parlicipes erunt, intelligen- cst ad explicandum. Aliter omninovitiota est. MA«.
(lum arbilror. Oinnes siquidcm, qui ad aeternas Clare perspicis. Non eniin aliud ", praeter quod
suas * rationes, qnac neqtic initium lcmporis per dixisli, praedicta ralio appetit suadcre. Disc. Se.l
gencrationem in Ioao temporeve, neqtte finem per miror, nec pure perspicio, quomodo definilio cujus-
resolutionem habent, neque ulla locali positione cunque essentiae non inlra ipsam, sed exlra esse "
circumscribuntur, reversuri sunt, ut splae * in eis, dicatur, hoc est, neque totum ipsius, neqtiepars dici
el nil aliud sii.t, profeclo omni * locali temporalique valeat. MAG.Altenlior igitur '* esto, ut ct hoc plane
termino carebunl. Causaeenim omnium rerum.quae cognoscas. Disc. Quanlum Iux inl.rior admitlil.
omni caret circumscriplione,quoniam infinila est, MAG.Dic, quaeso, cum rerum omnium duo genera
infiiiiiiin infinitum adhaerebunt. Solusnamque Detis sinl; omne cnim, quod dicilur esse, aut visibiic est,
in ipsis apparebit, quando lerminos suae naturae et*° sensibuscorporeispercipitur, aut percipi potest,
transceiidenl; non ut in eis nalura pereat, sed ut in aut invisibile, et inlelligentiae obtutu consideralur,
cis solus appareat, qui solus vcre est. Et hoc est na- aut considcrari possibile est, autper se, aut per ali-
turam transcenderc: naturam non apparere; sicut quod sibi adhaerens : in quo praeiliclorum generum
"
aer, ut saepe diximus, lucc plenus non apparet, B definitioncs csse judicas ?
" 42. Dtsc. Ridiculum isluc. Quis enira locum, seu
quoniam sola Iux regnat. Quod igilur de generali
loco, generalique tempore universalis crealurae in- finem, seu definilionem, seu qualemcunquecircum-
lelligiiur, necessario departium cjtts Iocis t-empori- scriptionis speciem, qua unitiscujusque subslantia
busquc specialibus et propriis a summo usque deor- ambitur, inter ea, quac sensibus corporeis succum-
smn intelligettir'. Praecedit autem locus generalis buiil,rcctesapientiiimposuerit, cumvideat, terminos
tcmptisqucgenerale secundum inlelligenliamomnia, lineae, scti trianguli, seu alicujus planae solidaeve
'*
quae in eis snnt. Praecedit igilur ' specialiumpro- figurac incorporeos esse? Punctum siqnidem, ox
» locbrum lemporumque cognitio ca, quo linea incipit, etin quo terminatur, neclinea'*,
priorumque
quac in eis specialiter proprieque intelliguntur. Ac nec pars cjus cst, sed terminus lineac. Ac per hoc
per hoc concluditur, nil aliud esse locurn, nisi natu- locus ejus nec scnsu percipitur, sed sola-ralioneco-
ralem definitionem, modumqne ', positionemque gitatur. Punctus enim sensibilis pars lineac est, non
uniuscujusquesive generalis sive specialis crealurae; auiem ejus principium, seu finis. Simililcr cl ipsa
"
quemadmodum nil aliud est tempiis, nisi rerum linea ratione consulta incorporea est, et est princi-
per generationemmotiones " cx non csse inesse in- pium superficiei. Item stiperficics incorporea est,
choatione'*, ipsiusquemotus rerutn rautabiliumcer- C et esl finls lineae, principium vero ** solidilatis.
lae dimensiones, donec veniat stabilis finis, in quo Solidilas quoque incorporea est, et esl finis tolius
immutabiliter omniasiabunl. Disc. Clarescit paulu- perfeclionis. Quicquid enira in his, id est, sive pnn-
lum, ul reor, hujtis ratiocinalionis intenlio. Nam nil elum, sivelineam, sive stiperficiem, sive soliditatem
aliud appetit, quanlum niihi daluriutelligere, quam visibilem corporeus senstts atligcrit **,profeclo figu-
ut nihil " esse locum suadeat ", nisi naturalcm rac incorporalium rerum sunt, non earum ipsa vcra
uniusciijusquecreaturae dcfinitioiiem,inlra qtiamlo- substantia, qnae incorporca esl. Similiterque nalu-
ta conlineiiir, el exlra quam nullo raodo cxtendittir. ralium corporum, sive sensibiliasint per conlempc-
Aa per boc datur intelligi, sive locum quis dixeril, rantiara elementorum, quibus subsislunt, sive subli-
sive finen), sive tcrrainum, sive dcfinitionem, sive lilate sui morlales fugitent conluilus, solo intellectu
circomscriplionem, unum idipsumquesignificare , nalurae fraes perspiciuntur. Forma siqtiidem, qnae
nmbitumvidelicel finitae natufae. omnem maleriara corporum " conlinet, incorporea
41. Quamvisque mullae definitionumspeciesqui- est. Ipsa etiam " materies, si quis inlenlus aspexerit,
Irasdara esse vidcantur, sola ac vcre ipsa dicenda cx incorporeis qualitatibuscopulatur. MAG.llaqnetn
cst dcfinitio, quae a Graccis ovo-tw-n.,a nostrisvero gcnere invisibilium" definitiones,qtias locosrerum
"
esscnlialis vacari consuevit. Aliaesiquidcin autcon- circurascriplarumdiximus, concluiliarbitraiis? Dtsc.
ntimeraliones intelligibilium parliu-ai o.o-ia., aut Ita quidem arbilror et nil cerlius video. -•
argunientaiioncsquaedain extrinsecus per acciden- 43. MAG.Recle aestimas. Sed quia iteriim genus
"
tia, aut qualiscunque sentenliarum species sunt. invisibiliumin multas species dividi palilur; quae-
Sola vero OUO-.-JOD. id solum rccipil ad definiendum, dara enira invisibiliura sunl, quae intelliguB|ar et
qnod perfeclionem nalurae, quam dcfinit, coraplet inlelligunl, quaedam intelliguntur ct non inteitigwa.
a-_perlicil. Dcfinitio cniiii, utait Augustinus, nihil quaedara " neqne iiiteUigunliir,ncque intelligttnt:
VARIAELECTIONES.
1 SicAD; Ci/nn, Ennin. * suus orn. A. 3Sic ACDE. * Sic ADE; C enim. 'kergo. • Sic ADE; C in-
tclligiiur. ' A ergo. 'Cpropriorum. 9 A modum. " _./ om D. " Sic DE; molionesom. A; C motionis.
'a bic CDE; A incltoaiio. " Sic CE ; ADnil. lKC stuulu. " kqualescunque. '" id om.A. " D uli-
qttid. " ase om. A. *>A ergq. »»Cfl«/. " " Sic CDE ; A judices. •» Sic CDE; A Puncliu. *3A
linea cst. a'Sic ACDE. *»DE altmaer.it. Sic CDE; kcorpoream. " Sic CDE; ttmim. %*iLtisit-^
liuiii. '" Sic CDE; ksunt, quueintetligant et intelliguntur, quaedam quue.
 4Sr> »E DIVISIONENATURAE. — LIBER PRIMUS. 480
in qua speciehorum defraitionescorihumerandasessc lA et alitid cjus definilio. Disc. Aliud esse vidco. Sed
ccnses? Disc. In ea profeclo, quae intelligit et inlel- intellectus, qtii seipsum inteiligit, quoniam scipsutn
ligittir. Actio siqtmlem definitionis raliocinantis in- definit, suimet locus esse videtur. MAG.Nec hoc ab-
telligcntisqtioiiauirae aclio esl. MAG.Nec aliter vi- surde qttis dixerit, si ullus intellecttis posi '* Deum,
dclur csse posse. Nulla eniin nalnra, quae seipsam qui intellectus omniura dicilur, seipsttmpotest intel-
non intclligit esse, aut sni aequaleni, aut se inferio- ligere. Si antem omriisii.tellecjus praeter Deumnon
renipoiest definirc. Nam quod supra se esl, qttomodo a seipso, scd a snpcriori se circumscribiiur, niillm
potcst cognoscere, dum ejtis notiliam non valcat iniellcctiissuimet locus erit, sed intra superiorem so
sttperare'? Disc. Solius ergo inlellcclualis naturae, collocabilur. Et hoc paulo superius nonne convcne-
qtiac in homine angcloque constituituf, definilionis rat ", non aliter esse? Disc. De hoc alibi latitis dis-
' >,
peritia cst. Sed ittrum angclus aut honio seipsum, putandnm aestimo.
aui horao angelum, ant angclus hominem possit de- 44. Nunc autem '* velim scire, utrum aliud es'.
flnire, non parve. quaestio est. De qua,-quid tibi vi- natttra animi definientis, id est, ornne, qttod ab co
deltir, nosse cupio. MAG.Yidetur mihi ncque seip- intelligilur, cogniiioiiislococomprejiendeniis.eialiud
sos, rieque inter sc invicem definire posse *. Nam , locus ipse, seu definitio lOcativel definiti. MAG.Ncr,
si boino seipsum vcl angelum definit, major seipso B I boc inquisitione indignum esse video. Mnlti cnim
est ct angelo. Majus cnim est * quod definit, quam de lioc dubitant. Sed quoniam videmus, aliudesso
quod definiliir. Eadem de angelo est ralio. Hos ita- conslitutas in anima liberales arles, aliud ipsam ani-
qne ab ipso solo, qui eos ad imaginera suain condi- mam, quaequasi "qtioddam 'esubjecttim estartium,
dit, definiri posse"arbitror. Dtsc. Vitletur niibibac arlcs vero velnti inseparabilia naturaliaque ariimao
raiione conclndi, non alias naturas rationabili animo accidentia'videnlur esse, quidnos probibet, definiendl
definiri, nisi inferiores se *, sive visibiles sint, sive disciplinam inter arles ponere, adjungen.es diale-
invisibiles. MAG.Quisqtiis hoc dixeril, veritale » non clicae, cujus proprielas csl, renim oinniiim,~qintB'
errat. Ideoque tibi definitioncs sunt • eorum, quae InteiTigipossunt, naluras dividere, conjungere, dis*-
defuiiunlur, ibi pTofecloet loci corum, quae circum- ccrnere, propriosque locos unicuiqtie distribuere?
. scribuntur. Praedictis enim rationibus confeclum Atque ideo a sapientibus vera rerum contemplatio
est, locnm definitionem esse, et.definitipnem locura. solet appellari. Nam cum in omni ralionabili intel-
Dise. Confectum scilicet. MAG.Atqui definitiones lectualique natura tria inseparabilia semperqne in-
corporum, rerumque ratione carentitim, non alibi corruptibiliterque " raanentia considerentur :*,
nisi in anima rationabili sunt. In ea itaque et loci ovo-t«v dico, et __v_.j*_»,
..spy.iavque, hoc est, essen-
omnium T, quae localiter c.oirtprehenduntur. At si'. tiam.virtulem, operationem; haec enira lesle sanclo
rationaiis anima incorporea esl, unde nullus sapiens Dionysio " inseparabiliter siblmet adhaerent, ac
dubitat, necessario, quicquid in ea intelligitur, in- veluli sant, el nec augeri nec minui possunl, quo-
corporeum esse manifestum est. Et loctis in animo niam iraraortalia sunt atque immntabilia ; num *•
intelligitur, sicut prius datum cst 8. Incorporalis est tibi verisimile videlur, certaeque rationi conveniens,
igilur '. Disc. Et hoc jure conclusnm video. Sive omnes liberales disciplinas in ea parte, quae hipytta,
enira angelica natttra rerura inferiorum se definilio- id esl, operatio animae dicitur, aeslimari ? Siquidem
nes contineat, ut Augustino videlur placere, nam et a philosophis veraciter quaesitum repe.tumque est,
angeli inferiora se credunlur administrare, sive ad artes esse acternas, et semper imnralabililer animae
superiorasesemperinlendat, id est, ad causas rerum adhaerere, ita ut non quasi accidemia quacdara ip-
aeternas, huic rationi non obstat. Non enim a veri- sius esse videanlur, sed naturales virtutes actiones-
latedislat, ut video, si quis aeslimaverit, littmanum que, nullo modo ab ea recedenles, nec recedere va-
auirnum, lerrenis adhuc phantasiis depressum, caa- lenles, nec ..liunde venienles, sed naturafiter ei in-
sas creaias inferiorum se nalurarum posse compre- sitas, ita ut ambiguumsit, -titrumipsae aeternitalem
hendere, si pure vixerit, angelicum vero omnium ei praestent *', quoniam aetemae sint" 1,eique:sera-
rerum aeternas appetere ratienes, el ad hoc semper per adhaereaut *3,ut aeterna sit, an ralione subjecti,
carilate raotus humanam naturam attrahere. MAG. quod est anima, artibus aeternitas ajdministratur;
Recte vides. Yidesne itaque, non aliUd esse locum, ovo-tacnira animae etvirtus et aclio aeternae sunt;
hlsi actionem inlelligentis atque comp.ehendentis an ita sibi invicem coadhaereant *,*,dum pranes ae-
viruite intelligeniiae ea, quae coraprehendere potest, ternae sint, ut a se invicem segregari non possint.
sfve 'Sensibilia"sint, sive intellectu comprehensa? 45. Disc. Huic rationi, quoniam vera ,est, nescio
Atqiii "sHta est, aliud igitur "• est ouod definitur, quis audeat reluclari. Nam quodcunque horura qius
VARIAI LECTIONES. .
* Sic BCDE; A _ti»i-r-. * D potest.' » AD esl enim. * Sic ADE; C nisi inferior etse. * Sic CDE; A
nveritate. 6 sunt om. A. T Sic CDE; A loci sun/omnium. est ora. D. * k ergo. " Sic CE; A Atqite,
DAt. " kergo. " A potest. "SicCDE; A nonne inier nos convenerat. " D two. " quasi om. A.
" quoddtimom. D. «%Sie E; A ineorruptibilia, C incorruplibiliter,DineorporalUer. " SicCDE; A con-
tidttantur. "^ianeto^Dimytioteste. »°Anon. •' Sic AE; CD praestant. **QDE tunt. " Sic ACDE.
* SicCDE; Ac_Aa_T.»itf.
 "
487 JOANNISSCOTl 488
firmaveril, rationijnonresistit. Ullimum tamen, quod A _ possit dicere, se " certum locum fiuminispossidere,
a te posittim est, vcrisimilius esse ccteris elucet. cum conslet ", sine ulla intermissione illud trans-
< Sedutad eadem ' redeamus, non mihiplane patcl, ire : ila nemo debet dicere locum corporis sui liunc
quoraodo o.o-iasive in generibus, sive iu speciebus, nerem , sine ulla intcrmissione inobilera, nulloque
sive in alomis definiripossit, cum in praediclis ralio- temporis nioraenlo slantem. Si autem quis huic
nibus bujus libelli conclusum sit, eam nulli ' sensui rationi objecerit teiram, quoniam semper slat,
corporeo, nulli * iutellectui comprebcnsibilem esse. corporurajure appellari locum, videat simililer, ter-
MAG.ov___tv per seipsam definire, et dicere, qtiid sit, ram materiem corporum esse, non locum. Quis au-
nemo potest. Ex his autern, quae inseparabililer ei tem maieriam corporum eorundem esse iocum ra-
tdhaerent, et sine quibus csse non polesl, ex loco tionc utens audeat dicere, praeserlim cum maleria,
dico et lempore—omnis enim _._...denihiio creala, per seipsam ralione considerata, nec in motu, nec
localis temporalisque esl; localis quidera, quia ali- in stalu sit? In molu siquidem non est, quod non-
quoraodo cst, quoniam infinila non esl; temporalis dum incboalceria forraa contineri. Nam per formam
vero, quoniam inchoat esse, quod non erat—solum- movelur materia; sine forma '» imraobilis est, ul
modo definiri potest. o__.« ilaque nullo modo defi- Graeci volunt. Quoenim movebitur, quod nullo loco,
nitur quid cst, sed definilur, quia est. Ex loco nara- B j nullo tempore certo adhuc coarlatur? Nec in stalu
que, ut dixiraus, et tempore, accidentibusque aliis, cst, quia nondum finera suae *'' perfectionis possi-
quae sive in ipsa, seu exlra intelligunltir esse, tan- det. Slalus siquidein finis motionis est. Quomodo
tummodo dattir, non quid sit, sed quia esl. Et lioc auicm potcst in stalii ficri, quod non coepit jam
generaliter de omni ovo-ta sive generalissima, sivc moveri? Quomodoigilurl"materia corporislocuscor-
specialissima, sive media, non incongrue quis dixe- poris, quod ex ea conficilur, potest esse, cum et
rit. Nara et causa omnium *, quac Deus csl, ex ipsa in seipsa nullo cerlo loco, seu raodo, seu forraa
his, quac ab ea ° conditasuht, solummodocognosci- circumscribatur, nulla certa ratione definitur, nisi
tttr essc; nullo vero crealurarum argumento possu- per negationem «6? Negatur enim, aliquid esse
mus intelligere, quid sit: atque ideo sola bacc deft- eorum ", quae sunl, cum ex ea omnia, quae creata
nitio de Deo praedicatur, quia est, qui plus quam sunt, condita esse credantur '». Itera si parles bujus
esse est. Disc. Huic quoque ralioni nemo sane iutel- visibiiis 'niundi nostrorum corporum seu alioruin
ligentium, ut opinor, obslabit. loca sunl, loca nostra semper esse non possnnt. Dura
46. MAG.Nttnc igitur sole lucidius perspicis, eos enim corpus cujusdam animalis solutum fuerit, par-
esse deridendos, imo etiam • dolendos, ac per hoc lesque illitis ad sedes suas naturales, ex quibus as-
ad veram rerum discretionem revoeandos, si velint,(C suraptura est, separatini reverlunlur »», locus ejus.
aut penitus relinquendos, si suam consuetudinem aer verbi gralia, seu aqua, seu terra, seu ignis nou
veritati inimicissimamsequi inalint, qui parles hu- eril; sed singula*paues unius corporis singulis con-
j«s mundi visibilis ceterorum corporum intra se naturalibussibi eleinentisila comniiscenlur,ut unum
conslitnlorum naturalia loca esse opinantur. Nam ut, cum eis sinl, non ut in eis sinl veluli aliquid in ali-
verbi gratia, de meo corpore dicam; animam quippe quo. Quodenira reddelur aeri, aer eril, et non quasi
corporalibus hujus mundi spaliis pulare conlincri in quodam loco aeris slatuetur -"; non, ul confasio
impndentissimumest; si aer iste locus ejus est, se- quaedan. corporura sil, sed inirabili natiirac modo
quitur, ut quarla pars sui locus suus sit. Nam omne unusquisque partem suam propriam in singulis ha-
corpus visibile qualtuor partibus constarc omnibus bebit eleraenlis, totum per lolum, non in parte par-
notum est, ex igne videlicet, aere, terra, aqua'. tem; ita ut resurreclionis tempore nullus accipiai,
Nil aulem irrationabililali propinquius, quam ul lo- nisi quod suum esl, sicut mullorum luminarium lux
tum corpus sui parte locari putetur. Totum siquidem siinul est conjuncla, ul nulla in ea sit commixtio,
omnes suas partes comprehendere, non aUtempars nulla segregalio. Dum enira una eaderaque lux vi-
totum recte aestimalur ambire. Item si corpus raeum dealur esse, unumquodque lamen luminare suara
in isto aere veluti in suo loco esse dicam, sequitur, D prppriam possidellucem, alteriusluci non commix-
nullum cerlum locum ibi posse babere. Isle etenim 8 tam, sed mirabiliter totae in lolis fiunt, et unura
" est aer, et aliud
aer semper circa terram volvitur, ac per hoc uno lumen conficiunl. Aiiud igilur
eodemque temporis spalio innumerabiles locos ha- locus cjus. Eodera modo de ceteris eleiuenlis, par-
bere corpus in ' eo constilutum necesse est. QuodI libusque solutorura corporum sibi redditis, intelU-
nulla ratione conceditur. Praedictis siquidem ratio- gendum esse censeo. Et si ila esl, necessariodabi-
nibus suasura est, locum in statu esse, nulloque molui tur, aul istas partes mundi generales loca corporum
variari. Sicul ergo, qui in flumine stat, sedetve, seui at>eis perfusorum composilorumque non esse, aul
natal, iltara partem ilumraisnon potest retinere1*,ut. corpora ipsa cerlum locuui non habere, aut penitus
VARIAELECTIONES.
1 Sic CDE; A eandent. » Corr., ACDE nullo. ' Corr., ACDEnutlo. * omniumom. D. . • Sic CDE; keo.
• A et. ' SicCE; AD aqua, terra. • SleCE; ADenim. ' inom.CDE. '• C. fluminispottidere non potest
retinere. ".eom.CDE. "Dconstat. " forma om. D. '* D «ui. «"A.roo. "CDE gonerationem.-P D
eorumette. «•Acreduntur. "Sic AD; C rmrlantur, £ revertenlur, »• §ic AE; CD tiatuittir. •»A ergo.
489 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER PRIMUS. 490
omni locovacare. Quod natura rerum, veraqueip- A _ dituresse, essenlialemdifferenliamrecipit; esl enim
sius contempiatio non sinit concedere. Non enin. in ea ingenita, genita, procedens substanlia — ipsa
ulla creatura certo suo loco alqtie irainulabili, cer- lamen composilio, qttae sola ratione cognoscitur,
lisque lemporum spaliis llnibusque, sive corporea nulloque actti et operatione fieri comprobatur, ratio-
sil, sive incorporea,potest carerc. Ideoque, ul saepe nabiliter simplicitas esse * judicanda est. Ut atitein
diximus, duo liaec, locus-profeclo el tempus, a phi- firmins cognoscas, o.o-iav, id est essentiam ', incor-
losophis wva.su appellantur, l.oc est, quibus sine. rnpiibileni esse, lege librum sancti Dionysii Areo-
Nam sine his nullacrealura generatione ' inclioans pagitae de divinis Nominibus eo loci, quo de nalura
et aliquo modo subsislens potest consistere. Utqtie daemonum deque eorum malitia «° disputat '*, quod
proximo rerum utaraur argumenlo, si locus corporis nullam essentiam, neque eorum, neque aliorum cor-.
est omne, quodcunqueei circumfunditur, color erit rumpere possit, ct rcperies, eum disputare subtilis-
locus corporis. Nullum etenim visibile corptis est, sime, nuilum eorum, quae sunl, in quanlum essen-
quod luce eoloris non circtimfundatur. Si atilem co- lia el natura est, ullo modo eorrumpi posse.
Ior colorati corporis locus est, necessario dabitur, 48. Haec enim Iriain omni crealura, sivc corpo-
qualilas locus corporis esse. Sed quis tam dira stul- rea sive incorporea, ut ipse certisjimis argumenia-
litia opprimilur, ut qualitalem corporis * locum B ] lionibus edocet, incorruptibilia sunl el inseparabilia,
corporis esse fateattir? Ai si color corporis qualilas oOo-ta, ut saepe diximus, Svvutut,ivipytta, hoc est, es-
esl incorporea, etextra corpus undique corpori cir- sentia, virlus, operatio naturalis. Disc. Horum triura
cumUmditur, non tatnen locus ejus esse ulli sapien- excmplum posco. MAG.Nulla natura, sive rationalis
ttini • videlur. Qua ratione aer iste, seu aliquodaliud sive intellectualis, est, quae ignoret se esse, quam-
mundrelementum, qtiainviscorporibus inlra se posi- vis nesciat, quid sit. Disc. Iloc non ambigo. MAG.
lis circumfusa sinl, eorum tamen ullo raodo esse Dum ergo dico, inlelligo me esse, nonne in hoc uno
posseloca, non conceditur. verbo ", quod est intelligo, tria significoa se inse-
47. Disc. Satis de his disputaltim. Sed adverstis: parabilia ? Nam et me esse, et posse intelligerc ma
eos, qui non aliud esse corpus, et aliud corporisi esse, ct intelligero nie esse deraonstro. Num vides
essentiam putant, in lanlum seducti, ut ipsam sub- uno verbo »*et nieam ovo-iav,meamque virtutem, et
stantiam corporeamesse, visibilemqueatque tracta- aclionem signilicari? Non enim intelligerem, si non
bilem non dubitent, quaedam breviter dicenda esse! essem; neque inlelligerem, si virlute intelligenliae
arbilror. Nam multi ac paene omnes tali errore fati- carcrem; nec illa "* virtus in rae silet, sed in opera-
ganlur, nalurales rerum differenliasignoranles.MAO. tionem intelligendiprorumpit. Disc. Verum et veri-
Adversus stultitiam pngnare nil est laboriosius., C simile. MAG.Num igitur necesse esl, eos, qui dicunt,
Nulla enim auctoritale vinci fatetur, nulla rationes corptts materiale o.o-iavesse, aul corpus suum ex
suadetur. Sed quoniam non est aequalis hominumt forma malerieqtie coinposiluni non esse fateri, sef
slultitia, nec eadein erroris caligine mentes corumi o.oiav incorruplibilem esse, aut corpus suum coi-
obscurantur, paucis argumentationibtisadversus eosj ruptibile et materiale '" esse, ac per hoc ovo-avnon
utenduni video. Dtsc. Utendum sane. Si enim eis; esse, veritate '• coactos " concedere? Disc. Necessa
proderit, lucrum erit; sin * vero, nosmetipsos de> sane. Sed mihi videris dicere ' 8, non omne corpus
taiibus naturarura discrelionibusdisputalionis studio> o._-av esse tiniversaliter «9, sed omne corpus
cerliores efflciemus. MAG.Has itaque paucas dc. materia formaque compaclum solummodo negare.
*°
pluribus dialecticas collectiones intenlus considera. MAG.Inlenlus itaquc baec inluere. Nec me aesli-
Oranecorpus, quod materia formaque componitur, nies, non de specie quadam corporum, sed universa-
quoniam solvi potest, corruptibile est. Morlaleau- liter de omni corpore dixisse, quamvis specialiter de
tem corpus raateria formaque componitur. Corru- corpore composito ex forma materiaque dixerim,
ptibile est igitur *. Item, omnis ovo-iasimplex est,, pro praesenlis quaestionis utililalo, adverstts eos,
nullamque ex materia formaque compositionemre- qui morlalia sua corpora transitoriaque non aliud
cipit, quoniam ununi inseparabile est. Nulla igitttr•8D esse, nisi suam ovo-av, suamque o.o-iavnihil aliuil
oOo-ta corpus mortale rationabiliter conceditur esse., • esse, nisi corpus materiale sutim diversisque spe-
Hocaulemdiclumest, quia omnis ovo-ia', quanquami ciebusal composilum, forma videlicet atnue materia
intelligatur ex essentia etessentiali differenlia com- variisque accidenlibus, dicunl»'.
posita esse—hacenim compositionemilla ineorporea) 49. Ul autem plane cognoscas, universalilerO.TUH»
, nulluni corpus csse, hanc argumenlationis accipe
essentia potest carere, siquidcntel ipsa divina o.o-tK,
quae non solum simplex, sed plusquamsimplexcrc-. speciem. Disc, Aceipiam; sed prius quandam formu-

VARIAELECTIOlfcS.
' Sic CD; A generalionem,E generationes. » Sic CDE; corporis om. A. 3 Sic ACE; D sapientium.
» A si non. '-'A ergo. 'SicACDE; anacolulice, ut videlur; f. ovo-ta.? s esse om. AD. td est
essentiamom. A. " Cmilitia. " Sic ACE; D dispvtant. 1J CDE verbouno. " Sic CDE; A verbo
uno. '* A «//«. »»et malerialepm D. ,6 D veritatem. " CDE coucti. ,8 dieere om. C. "SicCDE;
k universaliteresse. " C ne. *• speciebttsoin. C- H dkunt om. CDE.
491 JOANNlS SCOTI 4»
lam pracdictac nrguinenlaiionis fieri ncecssarimin C et species dividitur; corpus vcro veluli totum quod-
video. Nam pracdicta raliocinatio plus argumcnlum dara in parles scparalur. Ilem " corpus in parlibus
e contrano vidclur csse, qttam dialectici syllogismi suis tolum noii e_st. In capile enim, seu manibus,
itnago. MAG.Fial igilur maxima proposilio sic : pedibusve, loluin corpus non coraprebenditur. Et esl
iitrntn o.o-tacorpus corruplibile csl? Omnis ovo-tain- majus in oranibus suis partibus simul; rainus vero
corruptibilis * esl. Omnc incorrupiibilc corpus ma- iu singulis non siinul. E contrario autem ovo-ia toU
tcriale non cst. Omnis igitur ovo-iacorpus inaleriale in singulis suis forniis speciebusque esl; nec major
non est. Et reflexim : Omnc igitur r.orpus mate- in omnibus simui colleclis, nec minor in singulis a
riale ovoia non est. Item : Omne corpus ', qttod ex se inviccm divisis. Non enira amplior est in genera-
forma atquc matcria componilur, simplex non est. lissitno generc, quam in specialissima specie; nec
Omnis autem oOo-ta simplex esl. Niillum igiltir corpus minor in specialissima specie, qnam in generalissimo
forma maleriaquc composiiunx,ovo-taest. ltcm : Om- genere. Et ut cxcmplis utaraur: ovo-tanon est major
nium hoininum una cademquc o.o-taest. Oninesenim in omnibus hominibus, quam in unohorhfne, neo
unani participant cssenliam, ac per boc, quia oinni- minor in uno homine, qtiam in oinnibus bominibus.
bus communis estf nullius proprie est. Corpus autem Non esl major iji gcnere, in quo omnes species ani-
communcoraiiium hominum npn cst. Nam unnsquis- " malium unum sunt, qiwwnin homine solo, vel bove,
que siium proprium possidet corpus, non cl ovo-iav. vcl cquo. Nec mlnor in his singulis speciebus, quam
Igitur commtinis est, et corpus commune non ' est. siinul in omnibus. Itera corpus in partes potest secari,
Est auiem _voia * commiinis. Non est igitnr " cor- ttt totum suum pereat. Vcrbi gratia, dum solvitur in
pus. Eadcm ratio in celeris animalibusinanimalibus- ipsa clcmenla, cx quibus coeunljbus stiperaddita
que * perspicuc splendct. Disc. Haec formula idonea forma conficiuir, lolum perit. Ubi enim partes siraul
est. Rcdi, precor, ad proraissam T argumenli uni- non sunl, neque pfopria forma conlinentur, lotum
versalem specicm, qua concludilur, nullum corptts simul csse non polesl in aliqua re aclu et opere;
ovo-tavesse. MAG.Omnequod Iongiludine.laliludine, quamvis simulvideantur cssc naluras r.erum conside-
altiludine comprehcndilur, quoniam diversis spatiis rantis cogitalione. Sed aliud cst, simul esse rationa-
eoncludilur, corpus est. Quod autem nullum praedi- bili naturae consideratione ", quae omnia simul
«torum spatiorhm recipit, quoniamunum est atque semper inlelleclu coiligit, el inseparabiliter compre-
simplex, nullumque motum natttraesuae per spalia hendit universitatem «".; aliud, quod operalione
potest recipere, necessario incorporale esl. o.o-a agentis, aut passione palientis, visibiliter in separa-
autem nec longitudine, nec lalitudine, nec allitudinc _ tione seu collectione sensibilium parlium peragitur.
protenditur, et quoniam in suae naturac simplicitate Ratio siquidem omnium numerorum »*.in unitate
individua pcrmanct, incorporalis est. Nulla itaquc inconcussa est, nec augeri potest, nec minui. Corpo-
ovo-ia,quoniam caret spalio, corporalis cst; sicul rales vero numeri seu -phanlaslici et augeri in infi-
nullum corpus, quoniam spatiis extejiditur, o.o-.«est. nilum possunl, et minui. ila ut pejnitusnon sint. At
Dtsc. Hoceliam 8 certa dialeclica forraula imaginari vero o.o-ta, quamvis soia ratione in genera sua spe-
volo. MAG.Fiatilaque formula syllogismi conditiona- ciesque et numeros " dividatur, sua tamen nalurali
lis. Ita waxima propositio »: ntrum o.o-ta corpus virlute individua permanet, ac nullo actu seu opera-
est ? Si ovo-ta corpus est, longitudinis, latitudinis " tione visibili segregalur. Tota enim simul et semper
altitudinisque spalia recipit. o.o-ta aulem longitudi- in stiis subdivisionibus aeternaliter et incommutabi-
nera, Ia.iiudinem,aIli.udinemque,'non recipit. Cor- liter subsistit, omnesque subdivisiones sui simul ac
pus igitur non est. Si aulem _v8up.f_a.o., hoc est, semper iu seipsa tinum inseparabile sunt. Atque
conceplionis communis animi syllogismum, qui om- ideo, etsi corpus.quodnihil aliud esl" quam ovoia."
nium conclusionumprincipatum obtinet, quia ex his, quantilas,et ut verius dicam, non quanlitas, sed
quae simul essc non possunt, assumitur, audire de- quanlum, actu et operalione, vel certae suaefragiU-
•ideras, accipe hujusmodiformulam : Non "ctovo-ie j) talis passione, in diversas segregelur partes, ipsa
est, et incorporalis non est. Est autcm o_<ria.Incor- per se, id est ovo-a, cujus est quantum corpus, im-
poralis igitur. Non enim simul esse potest, ul ct ov- morlalis mseparabilisquft, sua propria naturalique
Qia sit, el incorporea non sit. ltem : Non " el o_- virlute perdurat.
o-iaest •*, et corpus est. Est autem ovo-ta, Non esl 50. Ideo autem addidi, reclius corpus quantum
igitur corpus. ltem: Non " et ovo-taest, et incorpora- vocari quam quanlilas, quoniam illa accidentia,
lis " est. Est atilem o.o-ia. Jncorporalis igilur. Maxi- quae naluralia dicuntur, dura in seipsis naturaliler v
mum ilaque argumeutum est, ex quo dignoscilur, perspiciunlur, incorporalia sunt ct invisibilia, et >
aUud esse corpus, aliud ovo-iav.Nam ovo-iain pnera circa ipsam ovotav, seu in ipsa sola.** ralionis cpn-
VARIAELECTIONES.
1 D ineorruplibile. * D omne. » c.mi.i.tne non oni. CDE. * ov_.« om. CDE " A ergo. » Sic
corpus
CDE; inanimalibusque om. A. ' Sic CDE; A praemissatn. "Ain. * Sic CDE; A proposilio ../. ""Aflcla-
tiludinis. '« AD attitudinem. " Sic CDE; A num. " A num. «*... om. D. '" A num. "SicCDE;A
non corporalis. " Sic CDE; A Itemque. " A consideratione naturae. " Sic CDE; A in universitatem.
»• 0
mm$rorum omnium. " Sic AD; CE numerosque. »» A «< aliud. »»D usiae. '* Sic CDE; A tolo.
 m DE DIVISIONENATURAE. — LIBER PRIMUS. i94
luitu considerantur, et veluti quaedam causae suo- A corpus, aliud oOo-iav,quoniain corpus aliquando ca-
rum effecluura sunt, ut esl ipsa quanlitas et qttalitas ret oOo-ia,aliquando adhaeret ousiae, ut verum sit,
causa quanti et qualis, ceteraque accidentium gene- sine qua verum fieri non potest, sed quadam imagi-
ra, de quibus satis, ut arbitror, diximus, quoniara nalione figuratum; .Oeriavero nullo modo corporis
invisibiles sunt, suos visibiles effeclus gignunt. Cor- indiget, ut sit, quoniam per se ipsam subsislit.
pus igilur non est oOo-tarquanlilas, sed quantum; Satis de his dictum esse reor. D. Salis plane : sed re-
sicut color visibilis, qui circa corpus sentitur, non stat, siculivideo, ut de ipsa maleria formaque, quibtis
est ovo-tas-
qualilas, sed quale in quanlo constitnlum, materialia componi asseris, pauca edisseras. Nonenim
ceteraque id genus. Placuit etiam « sententiam san- praetereundum est, ut arbitror; siquidem non tnilii
cli patris Augustini ex libro, qticm de calegoriis Ari- salis elucet, utrum eadem forma est et quae gcneri "
slolelis scripsit, noslris disceptatiunculis inserere. subditur, et quae maleriae, ut corpus sit, copulatur.
51. Descripta igitur, inquit, oOoia, quoniam defi- 52. M. Formarum aliae in oOo-ta,aliae in quali-
niri non potuit propter eas causas , quas superius tate intelliguntur; sed quac in oOo-iastint, substafi-
memoravi, accidenlium definitionem necessarius ordo tiales species generis sunt. Nam de ipsis gentis
poscebal. Quorum primum est quantum. Nec sine praedicatur, quia in ipsis subsistit. Qenus namque,
causa. Nam cum aliquid viderimus, id necesse est, B ut saepediximus, totum in singulis suis'3formis est,
quanlum sit, aeslimare. Quanlum vero sit, inveniri quemadmodum el singulae formae unum in suo ge-
non potesl, nisi fuerit adltibita mensura collectum. nere sunt. Et haec omnia, id est, genera et formae '*
Si ergo omissa lalitudine solam quis longitudinemvo- ex uno fonle ousiae manant, inque eara naturali
luerit etneliri ', longitudo sine laliludine mensurae ambitu redeunt. Formae vero, quae qnaliiali atlri-
subjecta fpup-p-ndicilur; non quod sil longiludoaliqua, buuntur, in naluralibus corporibus proprie formae,
quae.careat lalkudine, sed quod solam quis meliens in geometricis autera figurae vocantur. Ouine enim
longitudinem fpap.pxi' tneliri dieitur. Emensa vero geometricum corpus spa.liis solummodoatqneflgura,
cutn longitudine latiludo dicilur eVtyavjta *. Sin nulla vero subslantia continetur. Omne siqtiidem
autem et attitudo fuerit mensurae sociata , corpns phantaslicum corpus " universalibtis tribus spaliis
cuncla perficiunl. Quod tamen non ila accipimus ", perficitur, longitudine videlicet, latitudine, altitudi-
quemadmodumsolemusaccipere naturale, ne ad oOo-iav neque. Non aulem universaliter omnia corpora geo-
reverti videamur. Hoc ideo dicliim est, ut has singu- metrica una figura circumscribuntur. Eorum nam-
las regulas in geomelricis corporibus sciamus essc que alia cx triangula surgunt figiira, alia ex letra-
conslilutas, in quibus haec tria scparalim discrela gona, alia ex pcntagona, celerisque in in.hiitum
essepossunt. In naluralibus aulem inseparabililer 6 C polygonis, alia cx circulari crescunt supcrficie. At-
cohaerent, in quibus solo intelleclu quanlitas ab que ideo, in quantura numerus linearum ex lernario
ovoia separatur. Nam cum videlur quis de quanti- inchoans progreditur, in lantum et (igurarum ct su-
tate disputare, tanqnam de ovo-iaqnid diceret, pula- perficierum mulliplex ordo variatur. Numerus itaque
tur confundere. Videsne quid suminae aucloritaiis spaliorttm ct lincarum in geomelricis corporibus
magisler cdicat? Cum videtur, inquit, quis ' de quantilali deputatur. Laterum vero angulorumquo
qtiantilale, hoc est, de spaliis, qnibus corpus confi- ordo atque posilio, superficierumqiie babitudines,
citur, disputarc, ab his, qui nihil aliud esse oO<rt«v 8 qualilalis proprium est, el dicilur forrna geomctrica,
oestitnant nisi corpus quod vident, de ipsa oOo-ta seu proprie figura 10. Dum vero in naluralibus cor-
putalur quid * dicere. Si igitur geometrica corpora, poribus numerus membrorum, alquc dislinctio, sive
quae sola " animi cdntuitu conlemplamur ««, solis- naluralibus discrctionibus segrcgentur, sive natura-
que memoriae imaginaiionibus fmgere procuramus, liler sibi invicem conjuncla sint, perspicilur, quan-
in aliqua oOo-tasubsistunt, profecto naluralia stint, tilatis proprium esse nemo denegat", ordinem vero
nullaque inler geometrica et naturalia corpora diffe- atque posilionem nalufalium parlium seu membro-
renlia est. Nunc vero, quoniam geomelrica corpora rum ad qualilalem referrri, formamqnc proprie vo-
solo animo consideramus, in nullaque ovo-iasub- *' cari. Dicimusenim '" formam hominis sursum vcrsus
sistunt, alque idco phanlaslica jure vocantur, natti- creclam, ceterorum vero animalium deorsum versus
ralia vero corpora propterea naturalia sunt, quoniam pronam. Unde deformes dicuntttr, qui congrua
in naturalibus suis ousiis, id est essentiis, subsisluut, membrorum harmonia carent, scu coloris pulchrilu-
et sine quibus esse non possunt, ideoque vera sunt; dine privantur, quae cx qualitaie ignea, qnae est
alioquin non in rebus naturalibus, sed sola ratione calor " , corporibus innascilur. Nam color dicitur
cogitarcnlur : profccto datur inlelligi, aliud esse quasi calor mutatione unius lilterae. Et forma voca-

VARIAELECTIONES.
1 A enim. ' Sic ADE; C meliri. * Sic CDE ; A gramme. * CDE eftircciiu, A epipkania.
• D accipiemtts. * seperabiWer. ' Sic AGE; D cum ridclur qnis , inquit. 8 Sic CDE; A ovo-tav
«... 9 Sic CDE; A quidcm. 10Sic CDE; A solo. , " D conwmplitnlur. ls Sic AE; CD generis. " suis
Oin. D. ,4 tinutn — formae ont. E; A forma. " D corpnr, r-ltnntastcmn. " Sic AD; C figurae, E fignret
w Sic CDE; A deneget. «8 enm oui. D. 19 Sic A; CDEcolor.
 405 .0ANNI8 SCOTI 496
tur a formo, hocest calido, conversa mum syllaba A _ qualtuor elementorum coitum tnateriam gignere, alf-
in ma. Antiqui siquidem formura dicebant calidum ». quando quanlitatis alque qualitatis outiae conveirtum
Unde et forcipes formum capientes appellaniur. In- causam raateriae esse. Nec mirum, quoniam illos
normes quoque eos, qui naturalein membrorum Iatet, non aliunde mundi lrajus elemenla, nisi prae-
regulam excedunt, quasi sine norma, id est regula, dictorumoutiae accidenliumconcurstt componi.Ignem
solemus nominare. Nonne vides, boc non iu numero, siquidera caliditas8ariditati, aera caliditas humiditati,
nec magnitudine membrorum, sed in posilione aquamhumiditasfrigkUtati, terramfrigiditasariditaii
partium corporis, luceque coloris consistere? An libi copulala conficinnt. Et quoniam praedictae qualita-
aliter videtur? Disc. Non ut opinor. Sed quid ad les sibimet coeuntes per se apparere non pos-
propositam quaestiouein talis altineat l differenlia, snni, quantilas subminislrat eis quantum, in qno
nosse specto. MAG.Num praediclis rationibus inter sensibililer eluceant. Quantilas siquidem veluti se-
nos est concessum, aliud essecorpus, aliud oOo-tav? cundum subjeclum esl post oOo-iav,ideoque' in or-
Disc. Satis, pliirimumque *. dine categoriarum prima p«st eam ponitur, quoniara
53. MAG.Si» itaque naturali discrelione quanlilas sine quanlitate qualitas nescit manifesla fieri. Si
corporis ab intellectu ousiae separatur, quamvi_tsi- itaque elementa quantitate qualilaleque fiunt, et
biiuel adliaereant, ila ul oOo-iasubjectura qufttf- B J corpora ex elemenlis, ex quanlilate igilur et quali-
titatis sit et quanti, ipsa vero quantilas seu quan-'"": tate «*corpora sunt. MAG.Quoniam igitur video, te
tum accidenlia sint ousiae : nonne luce clarius inientionis noslrae.llnem acute perspexisse, dic, oro,
est, alianiessc formam, quae in ipsa o0o-_a,non ut num tibi haec divisio fonnarum in duas species
accidens, sed ut idipsum * ei, prospicitur, aliam, diversi generis, ousiae vldelicet atque qualilatis, rata
quae ex qualilate quantitali adjuneta corpus effi- essevidctur, necne? Disc. RalaquidemJ verique
cit perfectum? Dtsc. Jam video, quo tendis. MAG. similis, iicet non sine animi mei scrupnlo banc ra-
1'utasue, me velle forraam esseniialera materiae tionabilem esse »*concesseriin. Etenim " facrlius
.adjunc.am nalurale corpus eflicere? Dtsc. Ne id qtti- mihi suaderes, formam substantialem materiae ad-
"dem; imino vero nolle te video. MAG.Dic, quaeso, jectam nalurale corpus constituere, quam qualitati-
.qttomodo? Disc. Ex praedicla formarum differentia, vam. Causam siquidera constitutionis corporis oOo-tt»
~o%tiadum scilicet qualilaiivaruinqtie, videris mibi esse, non qualiialem, probabilius crediderim. Prae-
non aliud suadere, nisi eara forraam, quae species dictis namque rationibus colieclum opinor, qualita-
_j,q_alilatis est, maleriae superadditam corpus, ctii tem non solura maleriae, verum etiam ** formac
JtloiterBlibsisiit, perficere. Ilaec elenim Iria iu oin- causam esse; excepto, quod materiam mixta quanli-
nibus naluralibus inspiciunliir cor])oribiis: o0o-i«,'C tati efflciat, .formam vero per se sola materiae su*
quaiilitas, qualitas. Sed oOo-tasolo seinper inlellcctu perfiradal. Nun quod nescierim, unam causani mullos
cci-iiitur; in nullo enim visibiliter apparel. Quanlilas cx se elfectus producere, cum videara, ex uno.igne
Vcto elqualilas ita invisibililer sunl in oOa-ia,vilin calorem simul et lucera erumpere, ipsainque lueem
q-iaiittim et quale visibiliter erumpant, dum corpus causain spleudoris et unibrarum esse. Quid dicam?
s-tisibile inter se conjunctae componunt. Si enim Qttanta diversa corpora unaeaderaque fiuntmaleria?
goomeiricum corpus, cui nulia subesl o-.o-i«,sola Una forma in quot mulliplicalurnumeros? et cetera
q_atitiiatc spaliortira, linearumque, qualitalisquc bujusmodi. Alque ideo oOo-iav ipsam forraam male-
<«iiiii.i,qttae figura dicilur, rationabiliter constare. riae fieri pularim '*, non autem ejus accidenlia.
j>i,i.alur : quid impediiiienli esl, ut naturalc " cor- MAG.Miror vaide, cur tam cilo, quae paulo ante
pus, cui virius ousiae ad permanendum substat, inter nos ad purum deducta siinl, lua Iabunlur me-
quantum manere valet, ea forma, quae ex quali- moria. Considera itaque diligentius, atque eadem
tale est, adjecla quantiiali, quae ex uiateria assumi- breviter rcpelamus. Dtsc. Praesto sum "; repete.
tur, perflci non 6 dicamus? Non enim aliudtesuadere MAG.Num iuconcusse inter nos convenerat, eOo-uw
«estimo, quara ut cognoscamus, quattuor mundi TXincorpoream esse? Disc. Convenerat. MAG.Atqui
liujus elementorum in se invicera concursu contem- nondum oblivioni te deilisse aestimarim, quantitates
perauliaque materiam corporum fieri, cui adjecla qualiiatesqiie, quaiitum in seipsis cogilantur, in-
i.ualicunque ex qualitale forma perfeclnin corpus corporeas esse, et non in alio subjecto nisi in oOo-ia,
ei-ieiiur. Non enim mihi obstat', quod multis. Vi- ctii accidunt, subsistere, et inseparabiiitef in ea
^einurnaraqueeiscontra nosmet agere,conlrariaqtie lnancre. Disc. Hoc quuqtte firmiter obtineo. MAO.
et nobis adversantia iirmarc, dicenles, aliquando NUIIIilaque probabiliter dicendum est, omne, quod

VARIAE LECTIONES.
1 Sic CDE.A obtineitt. 'Dplurimum. ' AD Sicut. * SicCE; A atlipsum; id om. D. • Sic CE; D natu-
rse. •SicCDE;«OHora. A. ' Sic ACE ; Dobslut milii. " sic AD;CE caliditatis. 'Dideo. "Dexquan-
vuiie .,- ,;u':lita>e igitur. " .... om. D. "D Et (enim om. \ " A et " Sic CDE ; A pularem.
" sun: om. l>.
NOTAE.
« lonnnc. Scotas rccie observat. Cf« Festns v. fcrma el (ormucalei • Varro aptiu _<on.c. i-r n. ot.
 " '
497 DE DIVISIONE NATURAE. -* LIBER PRIMTJS. 49S
quanlitate et qualitate conficitur, hoc est quanlumi A hilia, quibnsulimur; nt sunt quattuormundi Inijus"
et quale, non aliunde constitntionis stiae causam elementa, corporaque ex eis composila. Non enim
accipere, nisi ab ipsa oOa-ta,cui naturaliler ipsa mortalia nostra corpora sine his possuntpermanere.
quantitas et qnalilas velitti prima accidentia maxi- Terra siquidem pascunlur, humore potantur, aere
*
maque probanlur accider-e,et sine qua non possunt Inspiranltir, igne caleficanttir. Dnobuscrescunt " et
csse? Quicquid enim ex his, quae in fonle sunt, tralriuniur, terra et aqua : duobus ut vivant admi-
progreditur, cur non ad ipsum fontera referalur, non nistrantur, aere et igne : duo patitinlur in corpus
habeo; praeseitim cum ipsa ovo-ia,ii; quanlum ouo-ta transeuntia, terra etaqua ; duo operantur ofJBcinam
est, nullo raodo visibiliter tractabililerque ac spa- corporis conflaniia , aer et ignis. lgnea siquidem
liose valeat apparere. Concursus vero accidentiutn, virlus, ctijus sedes in corde est, cibi polusquc sub-
quae ei insunt', vel circa eam intelliguntur, sen- lilera per occultos poros in diversas corporis partes
Sibile quoddam spaliosumque pcr generationem po- vaporera distribuit, faeculentum in secessum discer-
test creare. Quanlitaj srquidemet qualitas quanlum nit. Sedipse ignis, nisi aerio spiritu insuffletur, ci-
et quale inler se conjtingunt. Quae duo sibi invicem boque ac polti«' veluli quibusdamfomenlisnutriatur,
conjuncta, modoquodam temporeque generationem cilo exlingiiitur, ac sine raora totum corporis acdi-
accipientia, corpus integrura ostendunt. Ceteracnira P ficiumsotutum coliapsumquerigescit, frigore vim ca-
accidentia bis superaddita esse videntur. Haecenim loris superante. Sed de his alins disserendi locus est.
quailuor in corporibns nostris ceterorumque ani- 55. Disc. Haecprobabililer accipio ". Sedmecuin
raalium inaniinaliumque principaliter inquirimus, (raclare non desino, qualiler haec sibimel possunt
quanlum sit, quibus pariibus constet, num spaliis convenire, quoniodo incorporales res per se alque
longitudinis prolenditur \ liUiludinisque, altiludi- invisibiles sno concurstiintcr se invicera visibilia
nisque, quale sit, rectaene formae alque humanae, Corporaefiiciunt, ita tit nihil aliud sit materia, nul-
pronaeve atque bestialis, qno tempore genitum, lamque aliaiu causain conslitutionis habeat, nisi eo-
quove modo defraitur *. Itaque in se locatur, ne in- rum, qtiae solo sapicnliae contuilti consideranlur,
finitum sit, sed unum aliquid in suo genere termi- inter se ipsa, in seipsis, et non in aliqtto contempera-
natum. Ilaec, ut diximus, in corporibus nostris pri- tum conluitum «'*; praesertim magnifico Boetbio,
mordialiter inspiciunlur. Exlra vero haec altiori summo ulriusque lingtiae philosophoTin libris suis
considerationeoOo-iav, quae est forrnarum substanlia- de Arilhmetica talia asserente: Sapientia est rerum
liura origo,contemplamur. Dicimusenim,boc corpus quae sunt, suique immutabitemsubslantiam so.rliun-
vel hoc, cujus ousiadis, id est, substanlialis formae iur, comprehensioveritatis. Esse autemitla dicimtts',
est? Utrnm htimanae, an equinae, alicujttsve irra- C quaenecintentionecrescunt,nec retractione1"ntinuun-
tionabilis animalis intra ovo-tavcomprebensi? His /itr, nee variationibus permutanlur, sed in propria
enim nominibus non aniiiialium corpora, sed sub- sempervi suae se »• nalurae subsidiisnixa custodiunt.
slantiales eorum formaeappellantur. Haecautem sunl quatitates, quantitates, formae, ma-
54. Trta siquidem discrete deberatis cognoseere, gnitudines,parvitates,aequalitates, habilndines,actus,
sive de nobismetipsis cogitanles', sive dc aliis ani- dispositiones,loca, tempora ", et quicquid adunatum
tnalibns: Qniilsumus?Quid nostrum est? Quid circa quodam modo corporibut invenitur; quaeipsaquidem
nos? Nos suniiis substantia noslra, quae vitalis natura incorporea sunt, et immutabilis tubstanliat
atqtie intelligibilisest, supra corpus omnesqtie ejus ratione vigentia, participatione veroeorporit permu-
scnsiis visibileinqueforraara. Nostrum est, non au- tantur, et tactu variabilis rei in verlibileminconstan-
tem nos, corpus, quod nobis adhaeret, quanlo, ct liamtranseunt.Haec igilur, qttoniam, utdictum est,
quali, ceterisque ' accidenlibus compositum, atque natura hnmutabitemsubstanliam vimquesortita tunt,
sensibile, mtitabiie, solubile, corrtiptibile; nibilque vere proprieque essedicuntur.
aliud esse verissimum est dicere, quam sensuum 56. Nura ex bac seuteniia aperte " aatur intelligi,
instrumenta vel sedes, quae a Graecis vocantur' aliud esse matenam corpusque ex ea factura, aliud
id est «'ofln.oee-v
octo-errnista, nput, sensuum cuslo- D quantiiaiem et qualitatem, ceteraque, quae sola con-
diae*. Dum enim anima incorporea sit, suasqueope- tcmplatilui' sapientia, imrautabiletnqttenaturae suae
rationes per seipsam sine sensibtis aperire non virtutem semper cuslodiunl? Materiavero corpusque,
possit, sensusqtieipsi non nisi in sedibus quibusdam quibus accidunl, variabiii permutalione diversa in-
custodiri valeant, naturae condilor corpus ad usus constantiaque sunt. Quid enim? Numquidverisimile
animae condidit, in quo sua quasiquaedam vehicula, videtur, si ex quantitate et qualitatc celerisque natu-
idest.sensus custodiret. Circa nos sunt onraia scnsi- ralibus accidenlibus sibi invicem copulalis materia
VARIAELECTIONES.
*' A possit. » Sic ACE; D quae in eis sunt. ' Sic CDE; A » Sic CDE; A defi.
prolendaiut.
niatur. * cogitantet oin. D. • Sic ADE; C ceterit {que om.). ' kvocatur. * Sic CDE; A ../-
• Sic CDE; A id est sensuum custodia. 10 Sic CDE; A Itujus tnnndi. »»crescunlet om. D. " Sic
ACE; D ac potu ciboque. " Sic CDE; k Probabiliter accipio haec. «'SicBCDE; A conlemperato
«ontuitu. " SicD; C r./r-ac/a/ione(punct.a. m. subj.), E relractatione. "SicAC, «e om. DE. " A
corpora •* A a parte.
m JOANNISSCOTl 500
subsisteret, necessario et ipsa imrautabilis esset?. _ similiter informis iniinila "; aliunde enim for-
Nam quod * de causis inlelligitur, cur non eliam de mari indiget finirique, dum per se non forma ", sed
effectibus ' earum intelligatur, ut, quemadmodum formabilis sit. El haec similitudo causae omnium,
qtian.ita.es cl qualilales ceteraque similia solo animi ex qua, et iu qua, et per quam, et ad quam omnia
conluitu aspiciuntiir, ita ct materia et corpus non sunl, et ipsius causac informis, dico autem mate*
sensibus corporeis, sed inlellectui succumbant? Nunc riae, quae ad hoc creala est, ut ea, quae per se
vero formatam raateriam, qua' corpus efficitur—nam sensibus allingi non possent ", quodam modo in ca
infoimisomnino intelligibilisest—sensu corporeoper- sensibiliter appareanl ", e conlrnrio intclligilur.
cit.imus; quantitalem vero et qualitatera solo inlel- Nam surama omnium causa per excellentiara omniura
Icclu vidcmus. Quomodo igilur quantilas et qualitas formaruni finiumque informis est atque infiuita. NOH
maleriam longc ab eis dislanteni possunt* conficere? cnim soluramodo lorma omniura est principalis, scd
MAG.Actilc admodum falso arguraento falleris, aut plusquam forma, oranem formam superans, omneqiie
alios fallcrc vis. Sed utrum ttt ipse de his dubilas, formabile et inforraabile formans. Narn, et eorum,
an aliorum d_ hisdubitantium personasarripis.adliuc quae forraari possunt", forma cst.quoniam eam.aut
ignoro. Disc. Utrumque in raeipso perspicio. Nam et appetunt, aui ad eara converluntur. Et eorum, qtiae
e*x aliorum pcrsona, qui non immerito de talibus B formari nequeunt, propler suae excellenliam natu-
aul baesilant, aut penjtus ignorant, haec proponere rae, proximaraque ei, videlicet causae, simiUtadinem
curavi; et meipsutn non adhuc lantae pnrilatis in his informitas esl. Siquidem ipsa informilas eorura, quae
essc vidco, ul jaro nil " amplius de eis inquiram. informabilia sunt, non ideo dicitur informitas, ut
MAG.Utendum igitur esl ', ul opinor, ralione et au- omni forma careat', sed quia omnem formam sensi-
ctorilale, ut baec ad purum dignoscere valeas. His bilem intelligibilemque superascendat. Alque ideo
cnim duobus tola virlus inveniendae rerum verita- ipsa omnium causa et firraari et negari solel, uli de
lis conslitiiitiir. Disc. Utendum wne. Haec cnim a ea sic dicatur, forraa est, forma non est, inforrailas
mullis quaesila sunt, paucis 7 vero 8 reperla. MAG. cst, informitas non est. Quicquid enira de ipsa prae-
Dic itaque, quid libi videtur dc ipsa maleria, ex qua dicatur, et firmari et negari polesl, quia superomne,
formala corpora fiuut, num • per se, dum sit infor- quod dicitur et intelligitur et non inteUigilur, est.
mis, sensu an ratione consideralur? Disc. Ratione «° Materia vero informis vocatur per privationem "
profeclo; non cnim audeo dicere sensu. JNamraale- omnium formarum. Ab ea siquidem nibil formalur,
ria forma carens nullo sensu corporeo polesl altingi. sed diversas innumerabilesque recipit formas. MAG.
MAG.Recte respondisli. Sed vide, ne diutius de his, Non longe distas a vero. Nurn igilur maleria infor-
quae nunc assumpseris, iterum no. raterroges. Nara " mis,quoniam solo mentisoculo, ralione dico, perspi-
in talibus nimium moramur", cum alliora ad consi- citur, necessario eam incorpoream esse seque-
dcrationcm sui nos invilent. Dtsc. De his, quae ntinc tur? Disc. Ne hoc quidem negare ausim. MAG.
inter nos puro menlis intuilu fuerint definita, non, Igitur incorporea esl. Dtsc. Est quidcm; meo-
tit arbilror, ulterius sollicittim tc faciam. De eo quc judicio conclusum me esse video. MAG.Visne,
aulem quod dixisli, alliora ad considerandum nos hoc auctoritate roborari ? Disc. Valde; et, fut fiat,
iiivitant, mirari non desino. Quid enim altius sit ra- posco.
tione considerandum post Deum, quam " informis 57. MAG.Multos de materia dispulasse reperimus
raaleria, non video, dum quaerilur,quid sit materia, et mundanae, et divinae sopbiae peritorum; sed
quid forma, quid ex maleria formaque conficilur, paucorum testiraonio uli sat est. Sanctus Augustinus
unde maleria, num inler primordiales causas, quae in libris Confessionum informem materiem " ette
primitusa Deo " conditae sunt, connumeranda sit, an asserit mutabilitatem ** rerum mutabUium, omnium
eliam '* tnter scquentes causas, quae ex primordia- formarum capacem. Cui assentil Plato in Timeo,
libus nascunlur; num in his, quae sensibus incum- sirailiter informero maleriam esse dicens (ormarum
bunl ", an in his, quae inlellec.ui ", computanda; capacitatem. His ambobus sibimet consenlienlibus
et utrum definiri possit, dum adhuc infraita est; an polest sic dici et definiri: Mulabililat rerum muta-
eiiam infinita definiri potest; quod rationi videlur bilium capax omnium formarum informis materia
rcsistere, cum a sanctis Patribus ad purum dedu- est. Sanctus Dionysius Areopagita in libro " de di-
ctum sit, duo solummodo esse, quae nullo modo vinis Nominibus materiam dicit esse ornatut ot (or-
possint definiri, Deum videlicet atque materiara. mae et speciei participalionem, quibus sine *• per »e
Dcus siquidera infinitus informisque, quoniam a informis est " roa<erirt,e<in nullo inteltigi potett. Ae
nullo formalur, dum sit forma omnium. Maleria sic secundum Dionysium potest colligi. Si maleria
VARIAELECTIONES.
' Pro
quod k si. « Sic CDE ; A effeclu. * Sic DE; A
quae, C quam.
* Sic CDE: A possit. »Sic
DE^ A iii/ jam, C jam nihil. ' k esse. ' Sic CDE; A a pancis. * vero om. D. ' num om. A.
" C Rutio. "Sic CE; A ne i. t. n. tnoremnr. D nam. i. t. n. moremur. «*C likadeo.
" A c/. '" Sic ACDE. 10 A inlcllectibus. " A _/ inlirila. quoniam.
" Sic CDE; A formata. " Sic CDE;
A po'r,>...iit." k npparercnt. SI Sic CDE; A forniari c>,formare possunt. •* D praevaricalionem. " A
mui';cium. *' Sic Ai>; CE mulabikm. «» A libris. " Sic CE; A sine quibus; D quifus per .. sine in-
(ormis. " esl um. A.
 501 DE.DIVISIONE NATURAE. - LIBER PRIMUS. 502
e«t ornalus el formae et speciei participalio, quod APatris Verbo, omnis forma, sive substantialis, sivt
oruattis et forraae el speciei participatione caret, quae ex qualitate assttmitur, materiaeque adjuncli
raateria non est, sed quaedara informitas. Sive ita- corpus generat, creata est. Ab ipsa quoque oiiinis
que informis materia miilabilitas sil formarum ca- informitas. Nec mirum, ex informi forma per exccl-
pax secundura Augusliiium atque Platonem, sive lentiam informilatem, qnac est formarum omnitim
informitas qnaedam, speciei, formae, orrialusque privatio, conditam fieri, quando quidem non solum
participatione carens secundum Dionysium, non nionogena, sed eliam • heterogena , hoc esl, non
negabis, ul arbiiror, si quodam modo intelligipotest, ' solum quae sunt unius, sed etiam ° quae sunt di-
non « nisi solo intelleclu percipi. Disc. Jam dudum versi generis, et non soltim quae per excellentiam,
hoc inconcusse dedi. MAG.Quid? Ipsam speciem, sed etiam ' quae per privationem dicmilur esse vel
forraaraque, ornaluraque, quorum parlicipaiione in- non csse, ab eodem fonte omnium manant. Qtiid igi-
formilas illa pracdicla seu raulabilitas in raateriam tur? Num jam tibi clare lucet, non sine 8 ratione a
vcrtitur, putasne aliter nisi menlis conluilu conside- nobis dictum esse, ex accidenlium concursu corpora
rari? Dtsc. Nullomodo; nam de forma ct specie, fieri, auctorilalem sancli Gregorii Nyssaei sequen-
sine quibus nullus ornatus fieri polcst, omnino in- tibus *, cum videas alios, sive graecos, sivc lati-
corporea esse praedictis rationibus, satis est actum. B nos auctores, ex incorporalibus asserere corpora
MAG.Nunc itaquevides, ex incorporeis, raulabili fieri? Ideoque praedicli palris Grefsorii sententiam
videlicel inforrailale formarum quidcm capaci, ex dispulationi noslrae placuit inseri. Ait enim i:i libro
ipsaque forma quoddam corporeum, maleriam dico de Imagine, adversus eos, qui dicunt, maleriam Dco
corpusque, creari. Disc. Plane video. MAG.Concedis esse coaelernam, agens : Neque extra ea, quae ccn-
itaque, ex incorporalium coitu corpora posse (ieri. tequenter inventa sunt, de matcria susceptio illa fer-
Dtsc. Concedo ralione coactus. lur, quae ex inlellecluali et immaterialieam subsislere
58. MAG.Atqui dum baec ila sint, necessario profert. Oinnemsiquidemmateriam ex quibusdamqva-
fateberis, corpora in ' incorporea posse resolvi, ita litalibus consistere invenimus; quibns si nudala fue*
ut corporea ' non sint, eed penilus soluta. Incorpo- rit, per seipsam nulla ratione comprehendelur.Atqui
rea vero naturali suo concursu mirabilique harmonia unaquaequequalitalis species«°ratione subjecto" sepa-
ita corpora conticiunt, ut naturalem stium statum ratur. Ralio aittem intelleclualisest quaedam et incor-
immobilemquevigorem nullo modb desinant liabere; poralis theoria; utputa propositoquopiamanimali seu
quemadmodum, ut quadam similiiudiue utainur, ex ligno i)i theoria, seu aliquo alio malerialium conttitu-
lucc et corporc umbra nascitur, neque tamen lux lionem habenlium, multa circa tubjeclum tecundum
neque corpus in umbram movetur; umbra vero dum *-*inlelligenliamdivisioneintelUgimus,quorum uniuscu-
solvilur, in causas suas, corpus videlicet atque lu- jusque ad id, quod consideralur, inconfutejiabelur ra-
ceift, intelligitur redire. Umbrarun. siquidcra causara lio. Alia siquidem coloris, et alia gravitalit ratio; alia
corpus lucemque esse vera ralio edocet, in quibus iierum quantitatis, et atia intelligentiae, quae est te-
naturaliter silent, dum in nullo loeo apparere valeant cundum tactum proprielalis. Mollitiet enim et bicubi-
propler undique circa corpora circurafusara luminis tale ", celera eliam eorum, quaedicta sunt,neque tibi
claritatem. Errant enim, qui putant, umbram perire, invicem, neque corpori secundum ralionem commit-
duin sensibus non apparet *. Non cnim urabra nihil centur. Nam in unoquoque horum specialis, juxla
cst, sed aliquid. Alioquin non diceret Scriptura : Et quam esl interprelata, intelligitur causa; nullaqut
vocavil Deus lucem diem, el tenebras noctem. Deus earum, quae circa subjectum llieorizanlur, alteriqua-
namque non nominat, nisi quod ex ipso est; neque litati permiscetur. Si ergo inteltigibilis color, intelli-
eo loci allitudo theoriae aufert veritatem historiae.«t gibilis etiam soliditas el quantitas, et cetera tatium
Ibi siquidem secundum rerum factarum considera- tpecialitatum. Horum autem unumquodqueti tubla-
tionem non aliud tenebras noclemque accipimus, tum fuerit subjeeto, omnisralio corporit timul solve-
nisi umbram terrae solariura radiorum circumfu- n tur. Consequent erit, quorum absentiam tolulionit
j
sione factam instar coni, semperque globo luminis corporis causam invenimus, horttm concursum male-
opposilam.Eademque ratioest in mfhoribus umbris, rialem naluram creare assumere". Ut enim non est
qualicunque lumine corporibusque projcclis, seu corpus, cui res, id est oOo-ta,e/ figura, el sotiditat, tt
(initae seu infinilae siut, et qualiscunque forraae dislanlia, et gravitas, celeraquespecialitatumnon ad-
sint. Non mireris itaque, ex incorporalibus causis sunt, liorum autem unumquodquecorpus non ett, ted
corpora creari, inque easdem ilerura resolvi, ipsas allerum quid praeler corput seorsum invenilur : tic
vero causas ab una eademque rerura omnium crea- conversim, ubicunque, quae dicta sunt, concurrtrint,
trice crcatas procedere. corporalem subslanliam perficiunt. At si inteltigibilit
I 59. Ex forma enira omnium , «nigenito videlicet est specialitatum inleUigenlia,inieUigibilisquoque no-
VARIAE LECTIONES.
' Sic AD; non om. CE. * in om. C. ' D ' Sic CE; AD appareat. * Sic CE; etiam
corpora.
Otn. A. • Sie CDE; A et. ' Sic CDE; A el. 8 Sic ACE ; D non nisi, • Sic A; CDE scquenles.
" Sic CDE; A
speciesqualitatis. " Sic CDE. A a sub"ecto. " Sic CE; D el tubUale. " Sic CDE; et
creare et assumer..
 B03 JOANNiS SCOTI 50i
lura Deus dicitur', nii ineontequens, ex ineorporali A _ haesitet, rudibus lamen.etex " inferioribus ad supe-
natura has iittellectualesoccasionesttd corporumge- riora ralionis iter carpentibus, ulilia csse non ain-
tterutionem* substitutas esse ab intellecluali quidem bigo. Disc. Nullomodoambigendura, el hoc in mcipso
natura inlelligibUessubstituentevirtutes, harum vero perspicio; perge «• ad cetera.
t ad se invicemconcursu materialem naluram in gene- 62. MAG.Duae calegoriaeconlemplationirestant, ni
rationem adducenle. fallor : agendi videlicel el patiendi. Nam disputanles
Go. Num itaque vides, maximum forlissiniumque de loco, quaedam de tempore, quantum praesenlis
praedicli magislri argunienium sufficere? Si cnim disputa.ionisnecessilascxigebat, discussimus. Disc.
aliud esset-corpus praeter accideutiura oOo-tarcon- Nil nnnc amplius de tempore deqtie loco ale quaero.
cursum, sublraclis cisdem in seipsopcr seipsitm sub- Sufficiunt enira, qttae dc his dicta sttnt. Nam si de
sisleret. Siquidetn oiniie subjectuin per se subsis- singulis omnia, quae ratio considerari appetit, qtiis
tens accidenliuni non indigel, ut sii, sicut ipsa dixcrit, aut vix, aut millum iinemdisputaliohabebit.
oOota.Sivc enim accidant ei, sive non accidanl; sive MAG. Consideraitaque.numaciiopassioquepropriede
in ea sint, quae sine ea esse non possunt, sive abea Deo praedicanlur, an, sicut ceterae calegoriae, per
receilanl, quae ab ca segregari possunt, seu sola metaphoram dici aestimandum est. Disc. Per niela-
cogitatione, seu actu et operc : suis naturalibus B J phoramsanc. Quid enim?Nunquid arbilrandiim est,
subsidiis setnper imnuitabiliierqite stibsistit. Corpus bas duas aliarum regulas excedere, cum minoris
aulem snbtraclis accidenlibus nullo niodo per se virtutis vidcanluresse? MAG.D.C, quaeso,quidtibivi-
subsislere polest, qiioniam nulla substanlia fulcitur. detur, movere et moveri, nonne agere est et pati ?
Nam si qttaiititateni a corpore sublraxeris, corptts Disc.Alileresse non " video. M»G.Similiter.ut opinor,
uoii erit; spatiisenim mcmbrorum numeroque con- amare etamari.Disc Eadem regula colligunlur. Haec
tinettir. Similitersi qnalitatem ab eo dempseris, de- enint verba, suique sirailia, acliva et passiva esse,
forinc a reuianebit, et niliil.Eadem ratio in ceteris ae- nemo artiura liberalium perilus ignorat. MAG. Si igilur
ciilenlibiis, qnibitscorpus conlineri videtur, conletii- baec 10verba.sive aclivae, sivepassivae signilicatio-
planda est. Quod igitur sine acciileniibiis per sc niin nis sint, non jam proprie, sed translale de Deo
polest sulisislcre, nitiil aliud intelligenduin est prae- praedicaniur, el omnia, quae trauslatepraedicantur,
tercorundem * accitlenlinm conciirsum esso. non revera, sed quodammodode eo dicuntur, revera
01. Quid ergo niirum, aut rationi contrarium, si neque Deus agit. neque patilur, neque raovet, neque
similiier accipiaratis, magnifictunBoeiliiumiion aliud moveiur, nequc amat, neque amattir.Dtsc.Haecpos-
aliquid"twm../.mremiiiiellexisse, nisi corpus male- trema conclusio non parvae indiget consideralionis.
riale, quod ex concursuearum rcrum, quae vere sunt, 'C Nani huic, ul opinor, totius sacrae Scriplurae san-
utait ipsc, constituitur? Et diim in ipso considcran- ctorumque Patrun. reluctarividetur aucloritas. Quo-
tur, muiabilitatcm quandam pati necesse est. Nec ties cnira, ut nosli, sacra Scriplura Deum raanifeste
hoc • rairum, si' aliter res per se immutabiles pnroi pronunliat agere et pati, amare et amari, diligera
inenlis conlttilti persnicientiir 5 in sua simplicilale, el diligi, videre et videri, raovereet moveri, cetera-
aliter scnsii corporeo in aliqua niateria cx concursui que id genus? Quorura exempla qttoniam innumera-
cnrura facta composilac, ciim vidcamus ea, qttaei bilia sunt, passimque quaerenli occurrunt, ne liunc
per sc simplicia suritet incorruptibilia, compositiniii prolixilaiein gignerenl", placuit praeterire. Satisque
quoddam atque corrtiplibile inter se coetintia perpe- hoc uno evangelico ulendum esl exemplo : Qui dili-
trare. Cui • cnim incoguitum sit, hanc niolemter- gil me, diligetur a Palre meo, etegodiligam eum,et
reni globi cx qttalttior simplir.ibus elemenlis essei manifestabomeipsum illi,s. Sancttts item " Augusli-
conipaclam, quae quidem corruplibilis solubilisqiic nus iu Exemero suo de divino motu disserens,
dum sit, ea" lamen elementa, ex quibus conficittir, Jiaec verba protulil: Spiritus quidem creator movei
' in sua
simplicilate insolubili pernianenl? El baec ini feipsum sine tempore et loco, tnovelconditum tpiri-
omnibus fere corporibuscommuiiiier speculalur ra- lum per tempus sine loco, movel corpus per temput et
lio. Acdehissalis diclum aestiino.Disc. Satisprofecto; D locum. Si itaque agere et pati de Deo, ut praedixi-
*t jam ad reliquaruiii calegoriarinn thcoriain re- mus", non revera, id est, non proprie praedicantur,
deundura esse video. Nara de Iiis diulius dtibitare , sequitur, ncc raovere, nec moveri. Movereenira
mintts consideranlium rerutn natuvas esse, diibiurai agere est, moveri vero paii. Ileni si nec agil nec pa-
non est. Ae per " boe meae tarditatis in tmillis me\ tilur, quomodo dicitur amare orania *', et amari ab
pudetetpocnitet. MAG.NOH tepudeat, nec poenitcat. omnibus, quae ab eo facta sunt? Amare enim motus
Quamvis enim hacc ", de quibus dispuiamus, lami quidam " agenlis est, amari vero patienlis; et causa
praeclara sapiemibus sint, ut corum ntillus in eisi et finis est **motus. Sed hoc dico usum publicum
VARIAE LECTIONES.
1 Sic D; dicilur om. CE; natura Deus om. D. ' Sic CDE; A " Sic CDE; A deformts.
generaliones.
* eorundumom. D. "Sic ADE; C aliquid aliud "Iwcom.D. ' Sic CDE; A sed. » Sic CDE; Aper.piciwn-
lur. ° CDCam. 10Sic ADE; C et " Sic CDE; A propter. " haec om. A. " Sic CE; pro et ex k at-
qite; etom.D. '» Sic ADE; ksed perge. " Sic AD; AE non esse. " haec om. A. " Sic EDE; C gene-
ren/. " SicCDE; A manifestoilli meipsum. l* kD iterum;E igitur. *' Sic CDE ; A priut diximus. " Sic
ADE; omniiiom. C " Sic CDE; quidam om. A. *3esl oni. D.
805 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER PRIMUS. , , 506
sequens. Nam si quis diligentius rerum inspexerit A namqueconditorisimaginemoblivionitradere,stultis-
naturam, reperiet, quod miilta verba, quae ctim siinuin est atque miserrimum.Sedquorsumistbaec\
6ola vocis superficie activa csse videanlur, intelleclu nondum video, nisi forle, quia. tria quaedam a se
tamen passivam habent signilicaiionem, et e con- invicem discrepantia, dum a te interrogalus respon-
tr-ario passiva superficiesacttim significat. Nam qui derim, unum.quidem secundurn subjeclura, duo vero
amat vel diligit, ipse palilur; qui vero amatur vel secundum accidens esse, quae tria prioribus tribus
diligilur, agit. At si amat Detisquae fecit, profeclo longe videntur abesse. Ac per hoc aut • illa tria,
videlur moveri; suo enim araore movetur. Et si amc- quae dixinuis uiiius ejusdemquc subslanliae esse,
tur ab bis, quae amare possunt, sive sciant, quid sola vereque * sunt, id est essentia, vir.ttis, et oper
araant.sivenesciant, nonne apertum est, quia tnovet? ralio; quae vero nunc a me addita sunt, id eslsub-
Amor siquidempulcbritudinis ipsius ea movet. Qup- Stantia cum accidenlibus, ppssibilitale videlicet
modo ergo dicilur neque movere, neque moveri, ne agendi, ipsiusque possibilitalis efleclu, quod est
videatur agere et pati, per meipsum considerare ne- agere, snperflua esse * nullaque ralioty. reperta ar-
queo. Ae per lic-chnjus quaestionis nodura soivas, bitrandum; aut e contrario; aut etiani, quod re-
obnixius postulo. MAC.Putasne, in liis, qui agunt, clius dicendum raibi videtur, et haec el illa ' * in
aiiud esse agentem, alitul posse agere, aliud agere, B natura rerum sunt,snisque ' naluralibus difierenliis
anunumidemque? Disc. Non unum esse opinor, sed discernunlur. Sed utrum ila • concedendura, nccne,
tria quaedam a se differeutia. Amans enim, hoc est, tuo judicio decernendum commilto.MiLG.Quodnovis-
qui araat, substantia quaedam ccrtae ac definitae simeposuisti, rectae" rationivideturconvenire. Quis-
est personae ', cui accidit quaedam potentia, per quis enim dixerit, essentialem trinilatem, essentiam
quahi potesl agere, sive agat, sive non. Si vero ipsa scilicet, virtutem, operalionem, inconcussam incor-
substanlia per ipsara potenliam se moverit, ul' aU- ruplibilemque oinnibus inesse. ct " raaxime ratio-
quid agat, agere dicilur. Ac per Iioc tria quaedara nabilibUs inteUeciualibusque naluris, a veritale, ut
videntur esse, substantia videlicet, cui inest agere opinor, non recedit. Quae trinitas iu oranibus, qui-
posse : cujus possibiiitatis veluli cujusdam causae bus inest, nec augeri nec minui potesU Sequens vero
eiTeclttsest in aliqua re agere, sivc ipsa actio reci- trinitas veluti praecedentis trinilatis elTeciusquidara
proca sit, id est, in eandera redeat, seu in alteram intelligitur esse. Non emrn veritati obstrepat", ut
transeat personam. aestimo, si dicaraus, ex ipsa essentia, quae ttna et
MAG.Recte discernis. Quid tibi videlur ?Nonne ea- universalis in omnibus creata est, omnibusque cora-
dem discretio est observanda in eo qui patitur, ut munis, atque ideo, quia omnium se parlicipanliunr
aliud sit patiens, aliudposse pati, aliud ipsum pali, C esl, nuliius propria dicitur esse, singulorura se par-
sive a seipso quis patiatur, siveab alio? Disc. Eadem licipantium quandara propriam substanliam, quaa
profecto.MAG.Haec igitur tria et in his qui amant, et nuUiusalicujus est, nisi ipsius solummodo, cttjus est,
in hisqui araantur, ejusdem nalurae non sunt. Disc. naturali progressioneemanare. Cui etiamsubstanlia.
Non sunt, ut ppinor. Alia siquidem natura esl sub- propria possibilitas inesl, quae aliundc non asstimi-
slantiarum, alia accidentium. Nam qui agit vel pali- lur, nisi ex ipsa universalhvirtule ipsius praediclaa
tur, substantia est. Posse aulera agere vel pali, et uuiversalis et essenliae et virtutis. Similiter de pro-
ipsumagereel3pali accidentia sunl. MAG.Miror.quo- pria operatione specialissimae et substanliae el po-
modo eorum, quae in praedictis ratiocinationibus et lestalis dicendum, non aliunde descendere, nisi ab
quaesita et inventa, ut arbitror, et definila sunt, ob- ipsa universali operatione ejusdem uniyersalis el es-
lilus cs,Disc. Adraone, precor, et, quae sunt iMa,in sentiae et virlutis. Nec miriun, si baec tria, quae in
raemoriam revoca. Nam me vitio memoriae, quod est singulis considerantur, quasi " quaedam accidentia
pbjivio, negligenteni obliviosumqiteesse non denego. praedictae universalis irinitaiis dicanlur esse, pri-
MAG.Recordarisne, coUectum conclusumque a nobis maeque apparitiones; qttandoquidem ipsa per se
fuisse, ouota», Suvctfuv,«v-oyiuc.,id est, essentiam, n unura sil ", et in omnibus, quae cx ea el in ea exi-
ut saepe diximus, virlulem et operationem, trinita- slunt", incommutabHiterpermanet, nec augeri nec
tem quandam inseparabilem incorrirptibilemque no- minui, nec corrumpi, nec perire potest. Haec vero,
strae nalurae esse, quae sibi invicem mirabili natu- quae specialissime in singulis consideranlur, augeri
rae harmonia conjuncta sunl, ut et tria unura sint, possunt et rainui, multiplicilerqtie variari.Non cnim
et unum tria, neque veluti diversae naturae sunt, omnes simiUter participes sunt universaiis essenliae
•ed unius atque ejusdem, non ut substantia ejusque et virlulis et operationis. j_Iii eniin pltis, alii minus. j
accidentia, sed quaedam essenlialis unitas substan- Nulius lameu paflfcipatione"ipsius penitusprivalur.* 5
tialisque differenUatrium in uno ? Drsc. Recordor, ac Ipsa quoque in omnibus participantibus se una alque
deinceps nunquam obiivioni tradam. Aperlissimam eadem permanet, nullique ad participandun>*eplus
VARUE-.ECJIONBS. j
' CE perjonae esl; e«/oui.D. ' Sic CD; AE aut. ' SicAD; CE vel. 4Corr.; kCE isthac; D tilic
* SiCjPDE; A ut. ' Sic CDE; A vere, quae. ' Sic CDE; A superflua non egse. ''* Sic CE; A et illa, ouae
iii.D et illaque in. " Sic CE; AD _»i_. • A itaque. " Sic C; ADE reele. '* Sic CDE; .foitt. A. " SJc
CDE; A obttrepit. "Sic CE; quatioui. AD. " SieCE; AD tint. "SicCE; kVcomistunu
EO. JOANNISSCOTI 508
aut miniis adest. Sicut lux oculis. Tola cnim in \ namque loci temporisqtic auxilio, ut subsistat, non
singulis est, el in seipsa. Augeri atttem, vel minui, egel, ditm pcr seipsam anle supraque tempus et
quidam defeclus seti profeclus est parlicipalio- locum conditionis snac dignitaie existat. Sed riovem
nis; ideoquc uon irralionabiliter accidens essejudi- • genera, quae solis accidentibus attribuuntur, ita ab
catur. auctoribus divisa sunt, ul ipsa accidentia, qaae pri-
03. Nam quod semper id ipsum est, vera subslan- mordialiter in essentiis couspiciunlur. moi<ver.ah-
tia recte dicitur; quod vero variatur, aut ex muta- tur in substantias, quoniam aliis aceidenlimis snb-
bilitate instabilis substantiae, aut ex parlicipalione sislunt. Prima siquidcm rerum omniiim divisio est
accidenlium, sive naluralium sive non naturaliom, in essentias el accidentia, secunda accidenliura
procedit. Et ne mireris, quaedamaccidenlia substan- in substantias. Quae fere in infinitom prolenditur,
tias dici, quoniam aliis accidenlibus subsistunl, dum dura, quod mrac accidens cst prioris se, moxsequen»
vides,quantitati,quaesinedubio accidens subslaniiae tis se substantia efficilur. Sed de his alibi dFsputati-
est, alia accidenlia accidere, ut est color, qui circa dum; nunc vero si tibi videlur, qirod nobis-pfopo-
quanlitatem «pparet, et tempora, quse in morosis silum cst, sequamur. MAG.Qnid igitur? Pntasne
rerum molibus inteHiguntur. Est enim tempns mu- accidentia non nisi cujuspiam essentiae atit^acciden-
tabilium rerura moraemotusque certa .alionabilisqtte B lis esse? Disc. Nullus artium pcrilns aliter dixerit.
dimensio. Disc. In hoc nostrae Inlenli.nis non dis- Non enim aliam ob 10catisam accidCnsvocari rae-
crcpat linis, ut arbilror. Sed breviterlucideque de ruit, nisi quia aut esseniiae, aut substantiae, aut
hac rerum poslrema consideratione detinias vellera. alicui accidenti conlingit. MAC.Agere el pati acci-
MAG.Trinamrerumintelligentiam, hoc est essenliae, denlium nuniero conlincntur? Disc. Eliara. MAC.
.irtutis.operalionis immulabilem subsistentiam«-fir- Cujuspiam igitur substantiae stint? naec' elenim
mumque fundafnentum rerum a conditore omnium propriis accidunt substanliis; nam generalibus es-
conslitutum ponamus, si placet. Dtsc. Ponendum sentiis nihil accidit. Drsc. Nec hoc negariiri. MAG.
arbilror. MAG.Deinde illa trinitas, quae in singulis Dic, quaeso, num summae ac simplici divinaeque
considerari potest, et a 'prima trinitate essenliali naturae aliquid accidit "? Dtsc. Absit. MAG.Num
procedens, veluli praecedentis^causae ellectus, ejus- ipsa accidit alicui? Drsc. Nec hoc quidem dixerim ;
que primordiales motus, quaedaniqne primordialia alioquin passibilis, imilabiiisque, alteriusque nalurae
accidentia pensanda esl, ul video. Dtsc. Hoc * quo- capax esse videretur. MAG.Nullum ergo accidens
quc fatendum. MAG.Quicquid autem illis tribus se- recipit, nullique accidit. Drsc. Nulltun pfofecto,
queniibus, sive interius sive exterius, sive natura- nullique. MAG.Agere etpati aceidentia sunt? Disc.
*
liter, sive quibusdam evenienlibns acciderit, vel- C Et boc datum est. MAG.Summa igitur omnium causa
uti accidens accidentiura ficri videlur. Disc. Huic summumque principium, quod Deus est,' agere et
eliam conclusioni non resisto. Nam cum sint sectin- pati non recipit. Disc. Hujus ratiocina.ionis '* violentia
dum Aristolelem decem generawreruin, quae cate- nimiura coartor. Nam si dixero, falsum esse''*/ for-
'*
goriac, id-cst, praedicamenta dicunlur, et huic divi- tassis ipsa ralio rne deridebit, omncque, quodlidic-
sioni reruin iiigenera nulIumGraecorumvel^Latino- tenus dedi, vacillafe non sinet •*. Si Veruni, ni?ces-
ruin obstare rcpeiinius'", sed ' subuno genere om- sario sequetur, ut, quod de agere et pati cohcesse-
ncs primas essentias, quas Graeci oio-ut; appellant rim, id ipsum eiiam de ceteris aciivis pa__ivisqtte
mcrilo, quia per se sunt, et nullius indigent ut sint, verbis, cujuscunque generis ver_iorura sint, conce-
sic enim a conditore omnium veluli quacdam immu- dam, hoc esl, neque Detts araare, nequeamafi,neque
labiliuTundamcnta stabililae sunt', conclusas esse movere, neque moveri, similiaque mille; eoque
videinus : cl ad 'sirailitudinem principalis oranium roagis neque esse, ncque subsistere. At »• si lioc, vi-
causae mirabili incommutabilique sua trjnitate sub- desne, quot et quantis ffequeniibus Scffptura. sa-
sistunt, hoc est, ut saepe jam dictum, essentia, vir- crae obrUar telis? Undiqueenim videiitur obstrepere,
tule, operatione, celera vero novera genera acci- atque hoc falsum esse conclamafe. Nec tfetaiet, ut
dcnlia esse dicunlur. Nec sine ralione. Non eniin ^" opinor,"quam arduttm dhlicilcque^sim^Ucimlsan1^.is
per se, sed in praedicla essentialitrinitate subsistunt. talia' suadefe; qUandoquidem eofurti," qui vim.nliir
Nara quod a Graecis locus et tempus appellantur, esse sapientes, dum haec audiitnt, auresWrrescunt.
uv 5..., boc esl, sine quibus cetera esse non pos- MAG.Noii «' expavescere. Nunc eiffra ,*noois fa.io
3unt, non ita * intelligendum, ut inter ea, quae sinc sequerida est, quae "„ rerum vefitateni invest^a.,
loco et tempore non valent subsislere', subslantia- iiullaqiie auctoritale opjbfimiidr,"riullb*° modo M-
lis iUa trinitas praedicta rerum computetur. Ea peditur, ne ea, quae 61 studiose ratio_inanltnm aVn-
VARIAE LECTIONES. ; -
" ' Sic C tubttantiam, sed corr. -«.-i./eii/t-nti. A tubstantiam. * Sic CDE.; A Et •hoe.
BDE;
* Sic C; D e.en<i_t«, E euntibut. * Sic CDE;.A et. " Sic CDE; A reperwmus. • Sic AD;
Hd om. CE. ' Sic CDE; kstabiliter. * Sic ADE; C iiaque. '* D consislere. " Sic CDE; A o. aliam.
" D. Nec hmnegarim—accidit om. D. " Sic CDE; A rattonis. "Dest,, " SicCDE; m.oin. A. r. " Sic
CDE; »o».|_n,aA; Cadmarg.adscr. liierisminialishaecce: Dedi enim, nWdnXcdtagoriamp^il^^um^-
dumaccidentpbsse de te praedicari, quodnonsinit raliotacillare: " At om. 0. 1TSic Ctffi. /illwijtnf,
"SicCDE- enimoai,4- Jf Sic CDE; A quac e/*i. "SicCDE; A nuljolom.**. . . ",|^
- 509 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER PRIMUS. 510
bilus inquirit, et laboriosc invenit, Dublicc aperiatt A ame sunt"' figmenloet similitudine simpla, el simi-
alque pronuntict. litudine ^arenlia, et secundumcorporumfiguras for-
64. Sacrae siquiuem Scripturae in omnibus se- malis incorporatium intacta, et .non figurata informi-
quenda est auctoritas, qironiam in ea veltili quibus- tas; juxta eandem veritalis ralionem superat essen-
dam suis secretis sedibue veritas possidet'. Non la- tias superessentiatismagniludo, et animos super ani-
men ila credendum est, ul ipsa semper propriis ver- mum unilas. Et omnibus virtutibus impossibileest,
borum seu nominum signis frualur ', divinam nobis_ quod super sensum est , arcanumque ralioni omni
naiiiram insinuans; sed quibusdara similitudinibus,, superrationabilebonum,unitas unifica '* omnis uniia-
variisque translatorura verborutn seu noniinura mo- tis, et superesseniiatisesscnlia, el intelleclusinvisibi-
disulitur.infirmilati nostraecondcscendens, nostros- lis, et verbum arcanum, irrationabililas, et invisibili-
que adhuc rudes infanlilesque sensus siraplici do- tas, et innommabilitas, secundumnuilum eorum quae
cirinaerigeiis. Audi Aposlolum dicentera : Lac vobis i sunt existens. El causale quidem essendi omnibut,
potumdedi, non escam. In hoc enim divina sludent_ iptum autem non 6v '*, quippe omnisessenliae _u.n-
eloquia, ut de re ioeffabili, incomprehensibili, invisi- mitas, et utcunque ipsa de seipsa proprie et scienter
bilique aliqtiid nobis ad nutriendam noslrara fidein 31 manifestat. De hac igilur, ut diclum est, superessen-
cogilandum tradant atque suadeant. Siquidem dei ]{ liali el occulta Divinilalenonaudendum dicere, neque
Deo nil aliud caste pieque viventibus, studiosequei intetligere quid praeter divinitut nobis expressa. El-
verilalcm quaerenlibus diccndum vel cogilandum, enim sic ipsa de semelipsa in eloqttiisoplimetradidit.
nl_i quae in sacra Scriptura reperiunlur, neque Ejtts quidem, qualis esl, scientia et contemplatio om-
aiiis nisi ipsius significalionibus translalionibusque nibus, quae sunt, invia es!, lanquam omnibus '• essen-
uteiiduin * his, qui de Deo sive quid credant, sive tialiter separata. Ilaec dc sequenda aiiclorilate so-
disputent. Quis enitn de nalura ineffabili quippiam luraraodo sacrae Scriplurae in divinis maxime di-
a seipso reperlum dicere praesumat, praeler quod spulalionibus sulflciunt.
illaipsa* deseipsainsuis sauctis organis, Tbeologis6 66. Ratio vero in hoc universaliter studet, ut sua-
dico, medulata esl? Sed tH hoc firraius el crcdas et te- deat, certisque veritatis investigationibus " apprc-
ncas, sancti Dionysii Theologi teslinionium htiic bet, nil de Dco proprie " posse dici, qupniam superat
loco inserendum, si libi videtur, arbitror. Disc. Vi- omnem intelleclum, oranesque sensibiles inlelligibi-
delur plane, cl nil libenlius accipio, quam rationeni lesque significaliones; qui melius nesciendo sciluf;
firmissiraa aucloritate roboratam. MAG.Capitulo cujus ignorantia vera est sapientia; qui verius fide-
primode divinisNoriiinibttsauclorilatem sacrae Scri- liusqUenegatur in omnibus, quam affirmatiir«8. Quod-
plurae praediclus Theologus-magnis laudibus com- 'C cunque enim de ipso negaveris, vere negabis : non
mendat. Ast 7 quia more suo perplexe hyperbatice- aulem omne, quodcunque firmaveris, vere firmabis.
que dispulat, ideoque valde abstrusus, diflicilisque Siquidem si approbaveris, hoc vel hoc illum *' esse,
ad inteiligendum rauitis videtur, placuii mihi de hac falsitalis rcdargueris, quia omnium, qu&e sunl, quae
re sentenliain ipsius faciliori verborum oidine ad dici vel inlelligi possunt, nihil cst". Si vero pronun-
intelligendum, qtiara • suo loco scripta est, depro- tiaveris, nec hoc, nec illud, nec ullum ilic est, vorax
mere. Universaliter, inquit, non audendum dicere, esse videberis, quia nihil lioruui, quae sunt ct quao
neque intelligere quid de superessentiali Divinilale, non sunt, est; ad quem nemo potest accederc, ni_i
praeter divinilus nobis ex sacris eloquiis expressa. prius corroborato raenlis itinere sensus omnes dese-
Ipsius enitn super ralionemet intelteclumet essentiam rat, et inlellecluales operationes, et sensibilia, et
tuperessentialitalit tcientia referenda est ad superxo- omne, quod est et quod non est, ct ad unitalein, ut
ret claritates, circa divina temperantia et sanctitate ' possibile est, inscius reslittialur ipsius, qui esl su-
coartatat, in tanlum turtum respicientes,quantum se per omnem essenliam et inlelligentiara; cujus ne-
infert divinorumeloquiorumradius. que ralio est, neque intelligenlia, neque dicittir,
65. Videsne, quemadmodum universaliter prolii- neque intelligitur, neque nomen ejus est, neque ver-
bet, ne quis de occulla Divinilale, praeter quae in ID bum. Non autem irralionabiliter, ut saepe diximus,
sacris eloquiis dicla sunt «°, dicere audeal? Quae omnia, quae a summo usque deorsum sunt, de eo
vkfelicet eloquia gloriosissimoverissimoque nomine dici possunt quadam simililudine, aut dissimilitu-
appeltat superiores claritates, in sanclitate " el lem- dine, aut conlrarielate, aut opposilione, quoniam
perantia circa divina coartalas. ldem in eodem ab ipso omniasunt ",quac dc eo praedicari possuni.
paulo post: Sicut enim incomprehensibiliaet incon- Non autem similia sibi solumraodocondidit, sed et
lemplabilia tunt sensibilibus irivisibilia, el his ", jam dissimilia, quoniam ipse similisesl" et dissi-
VARIAELECTIONES.
' Sic CDE;A p&ssirfemr. ''Sic ACDE. * Sic A nostram. » Sic CDE; A ulendum est. "D
CDE; fidem
insa illa. • Sic CDE; A ttieologicis. ' Sic CE ; AD Et. e Sic CE; D quo. • Sic CDE ; A timplicilate.
" SiCCDE ; A sint. " Sic CDE ; A «»Sic CDE A in his. " Sic CE ; AD unifica unitas.
11CE ov,DE non. '* Sie CDE ; A omnibus simplicitate. ;
" SicGE; AD indagationibus. " Sic CDE;
lanquam:
" SicA; C firmatur, D forma.ur; E
kproprie de Deo. " qui verius fidetiutquecum negatur in omnibiu,
tunc jirmatur. Sic CE; A ipsum, D illud. " Sic CDE; A quae dici postunt et inUtlidi nihil hoyw
est. ** SicCDE; kfinnt. "es/om.O.
511 JOANNISSCOTI &_»
milis. Contrarioruin qupque causa est. Vfflgyesiqui- __lumba, piscis,x£n»", ceteraque innumerabilia, qtoe
dem eorum, quae vere ab eo condita sunt, ea * ex natura condila ad nattu-amcondilricem translor-
etiam, quae contraria videnttir esse, et per privn- malione qttadam flgurataque signiftcatione trsaurfe-
tionem* essentiae non sunt, vera ratio * contineri runlur. Eoque mirabilius non solum ex cTeaUtiaad
approbat. NuUuraenim vitiuin invenilur, quod non Creatorem arlificiosa Scriptura translaliones fecil. /
sit alicujus virtuiis umbra, aut quadam fallaci simi- verum etiam ex naturae contrariis, ex insania vide-
litudine, aut aperla contrarietate. Similitudine qui- licet, ebrietate, crapula, obiivione, ira, furore.alicv
dein, ul superbia verae polentiae urabram gerit, coocupiscentia, ceterisque similibus, quibus minuB--,
luxnria quietis, furor fortitudinis, ira correctionis simplicium animi falluntur, quam superioribui
justiliaeque, et * similia. Contrarietate vero, ut ma- transfigurationibus, quaeex natura fiuni. Rati.iiar
litia boniiatis. Quemadmodumenim bonitas ex non bilis siquidem anima, quamvis admodara simpiex,
exislentibus existentia ducit, ut sint; ita malilia naturaliura rerum nomiua de Deopraedicari audiens,
appetit corrumpere orania quae sunt, el penitus sol- proprieque de ipso dici aestimans, fallatur, non ta-
vere, ut non' sinl. Et si boc essct, id est, si omnia men omnino decipitur, ut eorum, quao contranatu-
perirent, simul et ipsa periret. Nam si periret na- ram sunt, nomina de comtitore rerum praedieari
tura, periret simul el vititim. Sed virtute bonitalis j I au.cul.ans, aut omnino falsa esse judicet et respuat,
omnis natura conlinetur, ne percal. Adhuc tamen aut ligurate dicta et concedat et credal. Disc. Non
malilia perrailtitur in ea, videiicet nalura, ad lau- ita sum lerritus auctoritate, aut minus capacium
dem bonitatis ex contrario • comparatione et exer- animorum expavesco irapelum, ut ea, quae vera ra-
citatione •* virtutum rationabiUoperatione, etpurga- tio clare colligit, indubitanlerque definit, aperla
tionem ipsius naturae, quando absorbebitur mors in fronte pronuntiare confundar; praesertim cum de
vicloria, etsola bonilas in omnibuset' apparebil, talibus non nisi inter sapientes tractandum sit, qtii-
et regnabit, et universaliter est 8 peritura malitia. bus nil suavius est ad audiendum vera ratione, nil
Sed de his in quinto latius ' dispulabitur ,0. Nulla deleclabilius ad investigandum, quando quaerituf,
itaque auctoritas le terreat ab liis, quae reclae con- nil pulchfius ad contemplandum, quando invenilur.
templationis ralionabilis suasio edocet. Vera eniiu Sed quid praedicta ratiocinatione moliris, uosse
auctorilas rectao ralioni non obsistil, neque recta expeto.
ratio verae auclorilati. Ambo siquidera ex uno 68. M. Qtiid tibi viderer his argumenlalionibu*
fonte, divina videlicet sapientia, manare dubium machinari, nisi ut intelligas, quemadmodura signi-
non est. ficativa rerum vocabifa, sive subslantiaruni sinl,
67. Una quidem '» de natura incomprehensibili iu sive accidentium, sive essentiarum, transkttjve,
ineffabilique pie quaerenlibus multa concessit ae non autem proprie, ita etiam significaliva naturar
tradidit et cogilare et diccre, ne verac religionis lium seu non naturalium naturae conditae moUnim,
sludium in onraibus sileat, ul et rudes adhuc in fidei verba de nalura conditrice translative, non aatem
.implicitate doctrina " nutriat, el catholicae fidei proprie posse praedicari? Sienira*' essentiaruin vor
aemulis instrucla armataqiie, divinis propugnaculis cabula, seu subslanliarum, seu accLdentiura, Mm
munita respondeal. Altera vero, ut simplices adhuc, revefa , sed quadam iiecessiiateineff_.biUsnatl.rae
in cunabulis Ecclesiae nutrilos ", piecasteque corfi- siguificandae in Deo ponuulur, num necessario
**
gat, ne quid indignum de Deo vel credant, vel sequitur, ul et verba, quae essentiarum, subsiaB-
aes.im.nl, nec omnia.quae sacrae Scripturae aucto- liarum , accidentium significanl raotus, proprie de
rilas de causa onraium praedicat, proprie praedi- Deo dici non possinl, qui ** orancm essenliam,
cari examinenl ", sive gloriosissima et gumraa substantiam, omneque accidens, omiie_nque mo-
omnium sint, ul vita, virtus, ceterarumquc virlu- tura, actionemque et passionem, et quodcunqne
tura nomina; sive media, ut sol, lus, slella, cuncla- de talibus dicitur et inteUigilur, el quodcuaque nec
qtte ", quae ex parlibus sublimioribus " liujus dicitnr nee intelligitur, et tamen eis inest,. incom-
mundi visibilis " de Deo praedicanlur; siveex in- 0 prehensibili ineffabHiquesuae naturae excelleniia
ferioribus visibilis creatttrae mbtlbus, ut spiritus, superascendit ? Quid enim 1 Si Deus per nre_a^ho-
nubis gplendor, ortus, lonitrus, ros, imber, pluvia; ram amor diciUir, dum sit plusquam amor, omaera-
ilera aqua, flumen, terra, petra, iignum, vinea, que superat araorem, cur non eodem inodo amare
olivo, cedrus, ysopum ", lilium, homo, leo, bos, diceretur, dum oranem '* motum amoris exsuperai,
equus, ursus, pardaUs", vermis; item aquila, co- quia nthil praeter seipsum appetit, dura solus «m-

VARIAE LECTIONES.
• Sic CDE ; ea om. A. ' Sic CDE; A pritationet (per om.). • Sic CDE.; A ratio vera.
* Sic CDE; A alque (iuttiliaeque OBi.A). • Sic AD; pro.ut non CE ne. • Sic GE; AD co.H«*_•.
• * Sic ACD; E exhortatwne. ' Sic CE; e< om. AD. • e»<om. CDE. * D tatiut in quinto. ',48ie
" D " Sic C; ADEdoclrinae. "Corr., ACE nmmE^
AE; CD" ditputatur A addit tibro. tiguidem.
mtri. SicACE: Dindione. " SicGDE; A aettiment; f. extttiment? ' CDE; A et cuncta. :*Mmb
CDE; A tuperioribut. "SicADE; " vitibitit om. C " Sic " CDE; khjustoput. *'n,&?!GBii.:.&Wwm&
E pardutut. •» Sic CDE; A ««. Sic ACE; D autem. Sic ADE; C quia. omnemm #.
 513 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER PRiMUS. 5U
nia in omnibus sit ? Simililer si ' agens el aclor, A _. Jam perspicio; et meipsura nirniae tarditatis ac-
faciens el factor, nonjam proprie, sed modo quo- cuso, qui non videbam, omne, quod patjltir, niottis
dam translationis nominatur : cur non et agere et suos, seu alienos, seu ulrosque.pali. MAG.Facicns
facere, vel agi vel pati eodem locutionis genere igilur et faclum molus suos paliuntur. Nam quod
*
praedicaretur? De ceteris itera verbis, quae om- facit, suum motum ad faciendum patilur. Quod vero
nes tolius mulabilis creaturae motus, sett naturales, fil, suum motum '* et alienum susliuet. Stitun qui-
seu non nalurales, seu inlellecluales, seu rationa- dem, ex eo, quod non erat, in id, quod est, trans-
biles, seu irrationabiles, seu corporales, seu incor- eundo, alienum vero, quia nott est sui moius caus.
poreos, seu locales, seu temporales, reclos, obli- per seipsum, sed facientis se atit nattiralis raottis,
quos, angulares, circulares, sphaericos significant, aut libera voluntas, aut quaetlam necessitas. Quod
•similiterinlelligendumessearbitror. Disc. Admodum ergo «sfit, ut dixiuius, et molum proprium el alie-
urges, me talia rationabililer fateri; sed auclori- num,quodvero facit, proprium solummodo pati-
tate sanclorum Palrum aliquod munimen ad haec tur. Quamvis saepe conlingat, ut ab alia causa mo-
roboranda vellem * inseras. veatur ad faciendum, qni facit, ut et faciens ct
69.MAG.Non ignoras,ut opinor, majoris dignitalis patiens unus alque idem videatur esse. Sed ipse
csse, quod prius est natura, quam quod prius est B I facientis " molus, quamvis ex variis causis, sive
lempore. Disc. Hoc paene omnibusnotuin est. MAG. naluralibus, sivc libentibus, sive non libentibus
Ralionem priorem esse nalura, auctorilatem vero nascalur, proplerea proprius dicilur, quoniam non
teinpore didicimus*. Quamvis enim aalura simul exlra ipsum, sed in ipso intelligilur. Disc. Istucmilii
cum lempore creata sit, non tamen ab inilio tem- a le suasum esse non denego. ldeoque quae reslant
poris atque naturae coepit esse aucloritas. Ratio* expecto. MAG.NuIIummotumprincipioacfine carerc
vcro cum natura ac teinpore ex principio rerum posse arbitror. Non enim alilcr ratio sinit, nisi ut
orta est. Disc. Et hoc ipsa ratio edocet. Auctoritas omuis motus ex qtiodam principio inchoet, et ad
siquidem ex vera ratione processit, ralio vero ne- quendam finem tendat, in quo, dum pervencrit,
*
quaquara ex aucloritaie. Omnis enim aucloritas, quiescat. Quod aperlissime venerabilis Maximus in
quae vera ralione non approbatur, infirma videlur tertio capitulo de Ambiguis asserit dicens : Si Deus
esse. Vera autem ratio, quoniam suis virtulibus T iminutabilis"e«/, utpula omnium plenilttdo, omne
rata alque immutabilis munilur, nullius auclorilalis attlem, quod ex «8non existentibusesse accipit, mo-
aslipulaiione roborari indiget. Nil eniin aliud mihi vetur , merilo ad quandam omnino fertur causam.
videtur 8 esse vera auctoritas, nisi rationis virlute Nam, ut alibi docet idem Maximus, causa omniuin
reperta * veritas, et a sanctis Palribus ad posle- C ( eademet " [inisomniumest. Deus enim principium,
ritalis utilitalem literis commendata. Sed forle libi id est "causa, omniuracrealtirarum esl *' el linis ,
aliter videtur.MAG.Nullomodo.ldeoqueprius ralione quoniam ab ipso el accipiunl, et incipiunt essc, et
uiendum est in his, quae nunc instant, ac deinde ad eum moventur, ut in eo quiescant. Idem in eodem
auctoritale. Capilulopaulo posl: Eorum, quae facla sunt, esl
70. Disc. lngredere^quovis^jOrdine; tuielenim" molus, sive intelligibiliuminlelligibUis,sive seusibi-
"
pedisequussum. MAG.Nunitibividelurfacere et patii /ii(tn sensibilis. Nultum enim eqrum, quae facla
sitie aliquo motu facientis vel patientis posse esse ?'. sunt, qmninq est immqbite. Et paulo post: Tulcin
Disc. Defacientenon dubito. Facere enim facientemi autem molum virlulem vocant naturalem, ad suum
sine aliquo suo motu posse non video. Quod vero> ftnemfestinantem,qui sacram divinorumnobis" tng-
"' tlerioram scienliamsacre introduxerunl; aut
palilur, quomodo moveatur inseipso, non iam passio-
clare cognosco. MAG.Nonne vides, quia omne, quod1 nem, id esl, motumex altero venientemad allerum ,
facit, ad hoc se movel aul movetur, ut id, quod1 cttjusfinis est impassibilitas; aut operationem acli-
appelit facere, ab co quod non erat, in id quodl vam, cujus finis est per se ipsam »'•perfeclio.Nullitm
est, moveat **?Nil enim ab eo, quod non erat, iui IIOTO eorum, quae facta sunt, suimet finis esl, quo-
id, quodest, sine suo et alieno molu potest trans-- D niam neque sui causa esl; alioquin et ingenitum, et
ire, sive illos inolus sciat sive nesciat. Non jaml .carens principio, et *" incommutabileesset, merito
dico liiolinn illum generalem communemquenatura- ad nultum quoquomodohabensmoveri; transcenderet
liter omnibus creaturis, quo omnia de nihilo in essei enim eorum, quae sunt, naluram , utpote pro nullo
moventur, sed usitalum temporibus motum, quo) esset, siquidem vera de ipso definitio est, quamvis
quotidie mulabilis materia, sive natura movente,, aliena, quae dicit, finis esl, pro quo omnia, [ipsevero
sive arle, formas quasdamqualitativas accipit. Disc. pro nutlo: neaue per te perfectio; alioquin non effi-
VARIAELECTIONES.
« si om. D. »Sic CE ; AD aulem. 3 Sic CDE; A veiim. * Sic ADE; C dicimus. " Sic CDE; A rerum
' Sic CDE; A virtutibussuis. 8 Sic CDE; A videlur mihi. 9Sic BCDE;
principio. °Sic CE ; AD autem. 10
kcooperta; «vcoil. Galei coperia, ACDE quovis. " Sic CDE; A enitn. «' A tam. u Sic CDE; A
moveatur. SicCDE ; moinmom. A. " Sic CDE ; ergoom. A. " Sic ADE; C faciens. " Sic ADE •
C mittabilis. ls ex om. CDE." Sic CDE ; el om. A. " Sic CDE; pro id est k et. »' Sic CDE; est oni. A.
" ciiimom. D. " Sic:CE ; wibisom. AD. »• Sic CDE; A ipsa. '" Sic CDE; A
atque.
1'ATKOL.CXXil, 17
..i.; JOANNIS SCOTl 51».
ieretur jure plenum,el simililer et a nutlo esse habe- _ que quasi alterum et alterum ipsi duo m.ellecut.
ret; per se enini perjectum , quemadmodumet incaus- dicuntur, dura circa unura omnium principium et
sate: neque impassibilitas; alioquin et manens , et iinem versantur, verbi gratia, veluti si quis dixerit
iitfinitum, et incircumscriptum esset. Non cniin pati ab intellectu principii ad intelleclum finis in Deo.
naluraliler inest, quod naluraliler ' impassibile est, 71. Deinde considera, quia omne, quod principio
quod neqtteamaturab alio, aut movetur ad aliud quid caret et fine, omni quoque motu carere necesse est.'
amorem. Solius enim Dei est * finis esse et per- Deus autem '£.vup-/o;, hoc est, sine principio est,
per
[ectio et impassibilitas, merilo incommutabilis, et quia nil eum praecedil, nec eum efiicit, ul sit.
pleni, et impassibilis: eorum vero, quae facla sunt, ad Nec finera habet, quoiiiain inlinitus est. Nil enim
(inem principio carentem moveri. Omnia enim, quae- post eum intelligilur, dura terminus omnium sit,
cunque facta sunt, patiunlur moveri, sicut ea, quae ultra quem nihil progreditur. Nullum igitur molnm
non sunt,per se ipsum molus, aul per se ipsam 3 virtus recipit. Non enim habet, quo " se moveat, dum
sunl. Si ergo ea, quae genita sunt, rationabilia sub- plenitudo, et locus, et perfectio, et stalio., et
'«
sistunt, omnino eliam moventur, ulpote ex principio totum omniura sit: immo etiam plusquam pte'
secundum naturam per esse ad finem, secundttm co- niludo et perfectio , plusquam Iocus el stalio ,
gnilionem per bene esse mola. Finis enim eorum, B pltisqu.im lotura omnium «ist. PIus eiiira est '*,
quae moventur, motus ipsum in eo, quod semper est, quam quod de se dicitur et inlelligitiir, qnovis
bene esse esl. Sicut et principium est ipsum esse, modo et dicatur quiil de eo et intelligatur. Disc.
quod quidem esl Deus, qui et esse dat, et beneesse Haec raihi clare lucescunt, ut opinor. MAG.Si igitur
donat, jure principium et finis. Ex ipso enim et ab- omnem motum creaturae dislribuis, Deum vero li-
solule moveri nos, ul a principio, el quoquo modo berum omni motu facis, tantaene tarditatis es, ut
moveri ad se, ut ad finem, est. Si autem movetur ei, a quo omnem motum abstrahis, facere vel pali
*
conraliqnabililer sibimetintelleclualitet inteltectua- tribuas, cum isla duo indubitanter non nisi in his,
le, omnino etiam inlelligit. Si autem inlelligil, om- quibus raolus inest, fieri posse prioribus rattonabili-
nino amat, quod inlelligit. Si atnat, palitur omritno bus conclusionibus, ut arbitror, non incaute dede-'
ad ipsum , ut amabile, excessum. Si aulem palitur, ris? Disc.De pali nullo raododubitaritn, impassibilem
profecto eliam festinal. Si festinat, omnino intendit namque Deum esse omnino et credo et inteUigo :
vaiidum motum. Si autem intendit validum motum, passionem dico, quae opponitur facere, id est fieri.
non stal, quousque fiat totum in toto amato, el a loto Quis enim dixerit aut crediderit, quanto magis in-
comprehendalur, libenter totum secundum volunta- tellexerit, Deum pati fieri, dum Crealor sit, non
tem, salutarem accipiens circumscriptionem, ut totum _ crealura? Dum enim, ut jamdudum inter nos confe-
toto afficialur circumscribenle, ut niltil omnino restet ctum est, fieri Deus dicitur, figurata quadam locu-
vetle ex seipso seipsum lolum cognoscerevalendo cir- tione dici manifestura est. Fieri siquidem aestimalur
cumscriptum, sed ex circumscribente, sicut aer per in creaturis suis universaliter, dum in eis non so-
totum illuminatur lumine , el igne ferrum tolum toto lum intelligitur esse, sine quo esse non possunt,
"
liquefactum. Videsne, qiiomodo praediclus venera- sed etiam eorum essentia sit. Esse enim omnium
bilis magister omnem moliim " non nisi his, quae est, superesseDivinitas »*•,ut sanclus ait Dionysius.
a principio inchoanl, et per naluralem raolum ad Dicilur etiam »•in animabus fidelium tieri, dum aut
finem suura tendunt, edocet inesse, ipsutnque na- per fidem et virtutem in eis concipitur, aut per
turalem motum tripliciler dcfiniat sic : Molus esl fidera quodam modo inchoat intelligi. Nil enim aliud
virtus naturalis ad suum finem feslinans 6, vel sic: est fides, ul opinor, nisi pnncipium quoddam, ex
holus est passio ex altero veniens ad allerum, cujus quo cognitio Creatoris in natura rationabili fieri
" nondum clare video, lo-
finis esl impussibitilas, aut sic : Motus esl operatio incipil. De facere vero
activa, cujus finis est per seipsam perfectio ? Quod tam sacram Scripturam, cathoUcamque fidem
autem dixit, tnolus esl passio ab allero veniensad factorem omnium Deumlateri audiens. MAG.Facere
alterum, dum de ' nalurali motu intelligitur, non D sine motu faci.ntis esse non posse jam dedisti. Disc.
ila est intelligendura, ul aliud sil principium, e_ Dedi. MAG.AutigiturmotumDeodabis,sine quofacere
quo passibilis raotus, id est, motum suura patiens non intelligilur, aut simul et motum et facere ab eo
Inchoat, et aliud finis, quera appetit, dum oraniura, auferes.
quae naluraliter raoventur *, principium et finis 72. Haec enim duo inter ea, quae simul sunt,
unum sit; est enim Deus, a quo, et per quem , el computantur, simulque oriuntur et occidunl. Disc.
txAquem movenlur omnia : sed quia alius intelle- Motum Deo dare non possum, qui solus irarautabilis
ctus est • principii, et alius inteileclus finis, ideo- est, nec habet, quo, vel ad quid se moveat, cum in
VARIAE LECTIONES.
*
Sic CDE; A «ni._ra«/t'ier. ** Sic ADE ; est om. C. * Sic ACDE. ' Sic CDE; A intelteetua-
bililer. " Sic ADE;' C in totum. Sic CDE ;"A festinansfinem; (est om. D.) Sic ADE ; deom. C. * Sic
CDE ; A movent. Sic CDE ; est om. A. Sic CE; A qua; D quod. «' Sic CDE ; A et. " Sic ADE ;
C Plus est enim ; (eit om." D.) " A e/ '* Sic CE ; A superesse autem Divinitalts; D semper esseDivinitas;
'" D enim; C ctiam et, D enim.
517 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER PRIMUS. 518
ipso omnia sint ', irnmocum sit ipse omnia. Facere A , etcoessentiale. Disc.Ita credoet intelligo.MAG. Duone
vero ab eo auferre non possarn, cum sit factor om- quaedam sunt Deus et suum facerc, boc est sna
niuni. MAG. Segregabis crgo raptumetfacere. Disc.Ne actio, an unum simplex atque individuum? Disc.
idquidem, dum inseparabilia esse a se invicem vi- Unum esse video. Deus cnim numerum in se non
deo. MAG. Quidergo facturuseris? Disc.Nescio; alque recipil, quoniam solus innumerabilis est, el nume-
ideo viam ' quandam mihi aperias, summaque hac rus sine numero, et supra omnem numerura causa
difficultateme liberes, obnixesupplico. MAG.Accipe omnium numeroruin. MAG.Non ergo aliud est Deo
'•
igiltir hunc raliocinandi progressum. Quid tibi vi- esse, et aliud facerc, sed ei esse id ipsum est et
detur ? Num Deus erat, priusquam omnia fa- facere. Disc. Huic conclusioniresistere non audeo.
ceret? Dtsc. Videlur mihi fuisse.MAG.Accidens ergo MAG. Cum ergoaudimus,Deuinomniafacere, nil aliud
ei * erat facere. Nam quod ei coaeternum non debemus intelligere, quam Deum in omnibus esse,
est atque coessentiale, aut aliud extra eum est, hoc esl, essentiam omniura subsistere. Ipsc enim
aut ei accidens. Disc. Aliud praeler eum et extra solus per se vere est, et omne, quod vere in bis,
etiin esse non crediderim ; in ipso enim omnia qnae sunl, dicitur esse, ipse solus est. Nihil cnim
"
sunt, el * extra ipsum nihil est, uullumque ei eorum, quae sunt, per se ipsum vere esl. Quodciui-
accidens temere dederim. Alioquin simplex non __.que autem in eo vere intelligitur, participalion.
est, sed ex essentia et accidentibus quaedam cem- ipsius, unius qui solus per seipsum vere " est, acci-
positio. Nam si aliud cum ipso intelligitur, quod pit. Disc.Necboc negare velim. MAG.Videsne ergo,
ipse non est, aut si quippiam ei accidit, profecto quemadmodumvera ratio categoriam faciendi » ex
neque infraitus est, neque simplex ; quod fidesca- natura divina penitus segregat, mulabilibusque ae
tholica, veraque ratio firniissime denegat. Fatetur tcmporalibus, principioque ac Une carere non va-
enini Deum infiniUtm esse, plusquequam 6 infini- lentibusdistribuit ? Disc. Hoc quoque clare perspicio;
tura ; infinitas enira infinitorum est : et simplicem, et jam «8nunc nullam categoriam in Deum caderc,
et plusquam simplicem ; oranium enim sirapli- incunctanter inteUigo.
ciura simplicitas est. Et cum ipso ' riihil esse
credit vel intelligit, quoniam ipse est ambitus 75. Quid igitur? Num eadem ratione debemus iit-
omnium, quae sunt, et quae non sunt, et quae spicere omnium verborum , quae sacra Scriptura
essc possunt, et quae esse non possunt, et quae ei de divina nalura praedicat, virtulem, ut liil aliud
seu s contraria seu opposila videntur esse, ut non per ea aeslimemus significari, praeler ipsam sim-
dicam similia et dissimilia. Est enim ipse similium plicern, incommulabilem , incomprehensibilemque
simililudo,et dissimilitudodissimilium,oppositortim*(_ omni intellectu ac significatione divinara essentiam
oppositio, et contrariorum conlrarielas. Haec et plusquamessentiarii? Verbi gratia, dum audimus
enim omnia pulchra ineffabiliqueharmonia in unam Deum velle, et amare, aut diligere, videre, audire,
concordiam 10colligit atque componit. Nam quae in ceteraque verba, quae de eo praedicari possunt,
parlibus universitatis opposila sibimet videntur at- nil aliud oportet nos cogitare, nisi ineffabilem ip-
que contraria el a se invicem dissona, dum «' in sius essentiam atque virtutem connaluralibUs nobis
generalissima ipsius universitatis harmonia consi- signiticationibussuaderi, ne in lantum vera ac pia
derantuf **, 'conVenieutia consonaque sunt. MAG. Chrisliana religio de Creatore omnium sileat, ut nil
Recte inlelligis, et vide, ne quid de bis, quae nunc de co fari audeat, ad simplicium animorum insttu-
dederis, de cetero te dedisse poeniteat. Disc. Ingre- ctionera, haereticorumque semper verilati insidian-
dere, quo vis, ordine ; te sequar, et quodcunquejam lium, eamque eruere laboranlium, minusque in ea
concessero, non repelam. MAG.Dcus ergo non eral, eruditos fallere appetentium, refellendas astutias.
priusquam omniafaceret. Drsc.Non erat. Si enim es- Non aliud itaque Deo esse, et velle, el facere et
set, facere omnia ei " accideret. Et si ei accideret amare, et diligere, et vidcrc, ceteraque liujusinodi,
omnia facere, raotus el tempus in eo intelligeren- quac de eo, ut diximus, possunt praedicari, sed
tur '*. Moveretenim se ad ea facienda, quae jam D haec omnia inipsounum idipsumque' 9 accipiendum,
non '" fecerat, temporeque praecederet actionem suamque ineflabileraesseutiam ee modo, quo se si-
stiam, quae nec sibi coessentialis erat, nec coae- gnificari sinit, insinuant. Disc.Nonaliud quidem.Ubi
terna. MAG.Coaeteruumigitur est Deo_suumfacere enim est vera et aeterna et insolubilis per se ipsam
VARIAELECTIONES. * -
•' Sic GE; AD sinl omnia. »Sic '"* SicADE; ei om. C. »~Sic
CDE; Aideo, ut viam=ceC CDE;
e/om.A. « Sic CDE; A nultum. • SicCD; Ael plusquam; E plusquam. ' Sic AC;Dsine ipso;E cum illo.
* Sic GD; seu om. AE ; 9 Sic A " A "
CDE; oppositorumque. Sic CDE; in una concordia. Sic
CDE; dum om. A. "SicCDE;Ae. considerantur. " Sic CDE ; A ei omnia. »*Sic CDE; A intet-
Itgeretur. '» Sic ACE; D non jam. »6est om. D. «' Sic BCDE; vere om. A. " A etiam. " A id
ipsumque.
NOTAE.
« Verbis calagoriam faci- textus coilicis E prae- stantiarum venerabitem
ciditur fol. 222, b, et desideratur usque ad verba : (lib. II, c. 13 sub fin.). lismagislrttm, Maximum dico,
eiiim Ibliiim 225, a codi-
Uactenus dc divisionibusdeque adunalionibus sub- cis incinit.
 C19 JOANNIS SCOTl 520
simplicitas, ibi aliud, el' mullura, diversuraoue A gressu revolvitur, totiusque creaturae amalorios
fieri impossibile est. . raotus in seipso teruiinat. Ipsa quoque divinae na-
7<i. Vellemtamcn apertius mihi suadeas, utclare lurae in orania, quae in ea et ab ea sunt, diffusio
videam, dura audio Deum amare vel amari, nil omnia amare dicitur, non quia ullo " modo diffun-
aliud insi ipsius nalurara sine ullo motu amanlis vel datur, quod omni molu caret, onraiaque siraul im-
amati inlelligam. Cum enim boc mibi fuerit sua- plet, sed quia rationabilis mentis contuitum per om-
sum, nuilo modo haesiiabo, ubicunque legero sett nia diffundit et movet, dum diffusionis et molus
audiero, ipsum velle, vel desiderare et desiderari, animi causa sit, ad eum inquirendum et invenien-
i diligere et diligi, videre et videri, appetere et appeti, dum et, quantum possibile esl, intelligendum, quia
, movere similiter et moveri. Haec enim * omnia omnia iniplel, ul sint, et universalis veluli ainoris
uno eoderaque accipienda sunt intellectu. Ut cnim pacifica copulatione in uniiatem inseparabilem ,
volunlas, el atnor, et dileclio, visio, desiderium quae esl, quod ipse esl, universa colligil et insepa-
quoque et motus, dum de eo praedicantur, unum rabiliter " compreheiidit. Amari item dicilur ab om-
idipsumque nobis insinuanl; ita verba, seu acliva, nibus, quae ab eo sunt, non quod ab eis uliquid
" seu
passiva, seu neutralia sinl, el cujuscunque patiatur, qui solus impassibilis est, sed quia eum
modi signilicalione profeianlur, nulla inlelligeuiiac B omnia appelunt, ipsiusque ptilchritudo omnia ad se
difi.reiilia inlelliguntur discrepare, ul opinor. MAG. attrabit '*. Ipse enim solus vere amabilis est, quia
INcciu talibus deceptum le reor; ila eniin sunt 3, ul solus surama ac " vcra bonitas et pulchritudo est:
arbilraris. Primurn igilur hanc amoris definilio- orane siquidem,quodcunque in creaturisvercbonum,
neui accipe : Amor est connexio ac 4 vinculunr, vereque pulcbrum amabil.que" intelligitur, ipseest.
quo omniuin rerura universitas * ineffabili amiciiia Sicut enim nullura bonum essenliale est, ila nullum
iusolubilique unilale copulalur. Polest et 6 sic defi- pulchrum seuamabile essentiale, praeleripsum solum.
niri: Amor esl naturalis molus oiiinium rerum, quae 7S. Sicut ergo lapis ille, qui dicitur magnes '*,
in motu sunt, linis quietaque stalio, ullra quain ntillus qtiamvis naturali sua virlute ferrum sibimet »• pro-
crealuraeprogrediturmolus. His defiiiilionibusaperle pinquans ad se allrahal, nuilo inodo lainen, ul boc
sanctus Dionysius aslipula.ur iu amaloriis byranis, faciat, se ipsum movet, aul a lerro aliquid patitur,
sicdicens :Amoretnsivedivinum, sive angelicum, sive quod ad se attrabil: ita rerum omniura causa omnia,
inteltectualem, siveanimalem', sive naluralem dica- quae ex se sunl, ad scipsam reducit, sine ullosui
mus, unitivam quandam et continuattvamintelligamus niotu, sedsola suae pulchriludinis virtule. Hinc idem
virtulem, superioraquidem movenlemin providenliam sanctus Dionysius inler celcra ait: Quare aulem
inferiorum, et aequiformia ilerum in sociabilemvicis- ' J Theologi Deumaliquando quidem amorem,aliquando
siludinem, et novisstma subjecla ad meliorum et su- vero dilectionem, aliquando amabile et dilectabile
perpositorumconversionem.ldera ineisdera: Quoniam vocant «' ? Conclusit sermonctn sic dicens : quia eo
exuno mullosamores ordinavimus,nuncilerum omnes quidem movetur, eo verq mqvet. Quam conclusionem
in unum et complicilumumorem, el omniumipsorum aperlius'" venerabilis Maximusexponensait: u/ amqr
*
patrem convolvamus simul et congregemus ex quidemsubsistensDeuset dilectiq mqvetur ", ut vero
tnultis, primo An dutts comprehendenleseumamalo- amabile el dilectum movelad seipsumomnia amoris et
rias univcrsalitervirlutes, qitaruntpolentalur et prin- delectationis1' acceptiva. Et planius iterum proferen-
cipalur omninoex omnium summilate omnis amoris dum : Movetur quidem,quasi conjunctionemingerens
iinmensurabtlis causa, el ad quam extendilurconna- inseparabilem amoris el dileclionis eorum acceptivis;
turaliter unicuique exislentium et exislentibus omni- movetautem, quasiattrahens per naluram eorum, quae
bus tmiuersalisamor. Idem • in eisdem : Age nunc, in ipsum »° movenlur, desiderium, el iterum nwvet
et has ilerum, hoc est, amoris virlutes in unum con- et movelur " , qitasi siliens sitiri, et amans amari, et
greganles dicamus, quia una quaedam est simplex diligensdiligi. Nam cl lux isla sensibilis, quae lotum
virtits, scipsam movensad unitivam quandam tempe- . visibilem raundum iinplet **,dum sit semper immo-
rantiain ex optimousque existenlium novissimum,et bilis, quamvis vehiculiim ejus, quod solare corpus
ttb illo ilerum consequenterper omnia usque ad opti- dicimus,per media aelheris spatia circa terram aeter-
mum; ex se ipsa, et per se ipsam, et ad seipsam se- no motu volvatur, ipsa vero.lux ab ipso veliiculo, ve-
ipsam reducens, et in seipsam setnper eodemmodo luti quodam fonte inexbauslo, manans, ila tolunt
revoluta. Merito ergo amor Dcus dicilur, quia om- mundum radiorum suorura immensurabili diffusionc
nis amoris causa est, el per omnia diifunditur, et in perfundit, ut nullumlocumrelinquat, quo se moveat",
unuin colligit orania, et ad seipsum ineffabili re- manelque semper immobilis. Ubique enitn in »**
VARIAELECTIONES.
• * Sic CD; e<om. A. » Sic CD; enim om. A. * Sic CD;pro sunt A possunt. * Sic CD; A aut.
• Sic CD; kuniversatitas. 6 Sic C; ketiam, D ac. ' D animalium. 8D congerimus. * Sic CI); A
llem. l"Cnullo;Diullo. " Sic CD;kinseparabiliterque " SicCD; A <raAit. "SicCD;Ael. ,vSicCD;
k et amabile. " Sic A; CD magneles. *• Sic CD; A sibi. " Sic AD; C evocant. '* k aptius. '• eo
vero inovet—mqvcturom. D. »•' Sic C ; D dilectionis. *• Sic CD; A inse ipsum. *' Sic CD; A movc-
ittrque. " Sic C ; A impivltnundum (implel 0111.D.) " Sic CD; A movet *4Sic CD; in oin. A.
 »21 DE DIVISIONENATURAE. — 'LIBER PRIMUS. K22
mundo cst plena semper ct inlegra, ntillum locum1 A amatur a seipso, in nobis et in seipso, scd plus quam
dcserensvel appetens praeter porliunculam quan- amat et amalur in nobis et in seipso. Videt seipsum
dam inferioris liujus aeris circa lerram, quam ad ca- et videlur a seipso, in seipso et in nobis : nec ta-
picndam umbram telluris, quae nox dicitur, relinquit;; men videt seipsum, nec videtur a seipso, in seips. et
omnium tamen animalium ltimen sentirc valentiumt in nobis, sed '" plus quam videt, et videtur in seipso,
obtutus movet, et adseipsam altrahit, utpcr eami et in nobis. Movetseipsum et movetur a seipso, in
aspiciant, quanlum aspicere ' possunt ', quod as- seipsoet in nobis: non " lamen movet seipsnm, nec
picere possunt ', ideoqne moveri pulatur, quia ra- moveturaseipso, inseipso, etinnobis, quiaplusquam
dios oculorum, ut ad se moveantur, permovet *, hoc: movet et movetur in seipso et in nobis.
est, oculorum motionis ad videndum causa est. Eti 70. Et haec est cauta et salutaris et catbolica -.
ne mireris audiens, naturam Ittcis, quae est ignis, de Deo praedicanda professio, ut prius de co
tottitn miindum sensibilem implere, immutabiliter- jtixta calafaticam, id est affirmationem *•, omnia
qtie " ubiqite esse ; nam et sanctus Dionysius lioc sive liominaliler3', sive verbaliterpraedicemus, non *"
docet in libro de caelesti' Ierarchia : sancltis item tamen proprie, sed translative ; deincle ut om-
Basilius in Exemero eadem aflirmat: substantiam nia, quae de eo " praedicantur pcr calafa.icam,
quidem luminis ubiqneesse, in vero mundi ,luininari- B eum esse negemus per apofalicam, id est negatio-/
bus, sive magnis, sive purvis, naturali qttadam opera- nem, ))on !Vtamen translative, sedproprie »s. Verius
lione prorumpere, non ut solum illuminet, sed tit mo- cnim negatur Deus quiil »6corum, quae de eo prae-
tibtts caelestium corporum omne " tempu. distinguat. dicantiir esse, quam affirmalnr esse: deinde su-
Quid dicam de arlibus, quas sapientes liberales ap- per omne, quod de eo " praedicatur, superessentialis
pellant disciplinas,quae.dtim in semetipsisper semel- natura, quae omnia creat et non creatur, super-
ipsasplenae, integrae, immutabilesquepermanentjiiio- essenlialiler superlaudanda est. Quod ergo Dcus
veri tamen dicuntur, quando9rationabilisanimi contui- verbum caro faclum suis dicipulis ait: Non vos esiis,
ttim ad se quaerendas inveniendasquepermovent «°,etj qui loquimini,sed spiriius Patris vestri, qui loquitur in
ad se considerandas allrahunt, ita utet "ipsae.dum , vobis, vera ratio cogit nos de *8aliis similibus siml-
per se, ut diximus, immutabiles sunt ", moveri ta- liler credere, dieere *", intelligere. Non vos estis, qui
inen in mentibus sapientum vidcantur, cum eas mo- amatis, qui videtis, qni movelis, sed spirilus Patris
veant? Et mulla alia, in quibus divinae virtutisob- vestri 30,qui loquitur in vobis veritalem de me et
scura conspicitur similitudo. Ipsaenim estsuperom- Patre meo et seipso, ipse amat et videt me, et Pa-
nem similitudinem, omneqne excellit exemplum. treni meiim et seipsum in vobis, et movet seipsum
Qtiae dum pcr se.-et in se immutabiliter aeternali- 'C in vobis 3»,ut diligalis me et Patrem meum. Si crgo
terque stat, movere tamen omnia dicitur, qtioniam seipsam sancta Trinitas in nobis et in seipsa amat,
per eam et in ea omnia subsistunt, et ex non esse seipsam **et videt et movet: pro cerlo a seipss
in essc adducla sunt. Essendo enim est " : omnia amaiur, videtur, movetur, secundum excellentissi-
vero ''* de nihilo ad esse procedunt ". Et ad se om- mum modtim, ntilli crealnrae cognitum,quo seipsara
nia attraliit: moveri quoqtie dicitur, quoniam seip- et amat ct videt et movet, et a seipsa, in seipsa, et
sam ad seipsam movet, ac per hoc seipsam niovet, in creaturis suis amalur, videtur, movelur, cum sit
ac veluti a seipsa movetur. Deus itaque per seipsnra super omnia, quae de se dicunlur. De ineffabili
amor est, per seipsum visio, per seipsum motus : et enim quis el qtiid potest fari, cujtis nec nomen pro-
tamen neque motus est, neque visio, neque amor, priuni, nec verbum, nec ulla vox propria invenitur,
sed plus quam amor, plus quam visio, plus quara nec est, nec fieri potest, qui solus habet immorlali-
molus.Et est per seipsum amare, videre, movere: nec lalem et tticemhabitat inacccssibilem? Quis enitn co
tanienestper seipsum amare, videre, movere'°,quia gnovit intellectumDomini? Sed priusquam praesen-
est " plus quam ainare, videre, movere. llem per lem disputationem lerminemus, sancti Dionysii de
seipsum amari est, viderique, moverique : non ta- divino statu moluque capitulum *' visurn est milii
men per seipsummoveri est, nec videri, nequeamari, O huic loco insereudura av, si tibi videtur.
quoniam plus est, quam ut possit amari,et videri, et 77. Disc.Videlur plane, atque hae novissima ralio-
moveri. Amat igitur seipsum et amatur a seipso, iu cinalione ab omni ambiguitale purgatum me esse 35
nobis et in seipso : nec tamen amat seipsum nec video. MAG. In libro de divinis nominibus : Reliquttm

VARIAELECTIONES.
1 aspicereom.D. *—' SicCD * SicCD; kpromovet. *
' " ;kpossinl. S\cAC;Dimmutabilemque "Deccle-
siastica ADmundi vero. SicCD; A omnittm. "SicCD; A «° A promovent "SicCD;
et om. A " Sic CD; A sint. »*Sic A; pro est CD eam.quoniam. '* Sic A;SicCD;
vero om. CD. «« Sic C;D
producttnt. '• Sic AD;C movcre, videre, amare. "Pr017iM1.es/Dserf. «8Sic C; pro sed AD " A »««
" quia.
(iwnom.D.) "Sic C;kD affirmativam. Sic Anominabiliter. "Dnec. " Sic CD ; A dc Deo. n l>
nec. "knon lamen proprie sed translative. CD; *6 SicCD; pro Deus quid k *' Sic CD ; Aen.
*" Sic CD; de om. A. «• Sic aiiquid.
3* AD; C el dicere. 3*Sic AD; veslri om. C. 31Sic CD; A in vobisse-
ipsum. Sic CD; A seipsum. " Sic A; capilttlumom. CD. *'•Corr.; ACD inferendum. 35SicCD;
esse om. A.
525 JOANNISSCOTl S2.
aHlern,inquit, «(' de divino slatu siveseae * dicamus. I_ continenset conlinenda continere, et in ipsum ab ipso.
Quid autem aliud praeter manere ipsum in seipso provenientiumconversio.Disc. Ordo exigit, ut video,
Dettm , et immobilinaturati immutabilitateanimo de- brcvem • complexionem de eo, quod agere et pati,
fixum * esse, et supercollocari secundum eadem et seu facere et fieri de Deo proprie praedicare nemo
circa idipsum, et similiter operari, et secundumstabi- valeat, colligas, ac sic' terminum libello imponas.
lissimttm ipsum ex seipso '* omnimodo subsistere, et MAG.Jamdudum dedisti, ni fallor, non aiiud Deo
sccundum idipsum intransmulabilem el universaliler esse et agere seu facere, sed unum atque idipsum
immuttibilein, e<haec superessentialiter? Etenim ipse ci est el esse, et agere, et facere. Non enim reci-
est omniumstationis et aedificationiscausalis, qui est pit simplex nalura intellectum substanliae et acci-
tuper omnem aedificationem et stationem, el in seipso denlium.
omnia constituit, et propriorum bonorum statione 78. Disc. lnconcusse quidem 8 dedi. MAG.Ul igilui
immobitia 4 et custodita. Quid aulem? Et cum iterum (le co praedicatur esse, dum non sit proprie esse,
Theologi el in ornnia provenienlemet mutabilemdi- qnoniam plus esl quam esse, et causa orariis esse et
cunt immutabilem, nonne divinitus et Itoc intelligen- essentiae el substantiae *, ita etiara de eo dicilur
dum ? Moveri enim ipsum pie arbitrandnm, non agere et facere, dum sit plus quam agere et facere,
secundum delationem, aul alienaliqnem, aut alterna- 1B et causa omnium faciendi et agendi, sine uilo molu,
tionem , aut conversionem, aut localemmotum , non qui secundum accidens possit intelligi, superomnem
rectum, non circulariter ferentem, non ex ambobus, motum. Omnium namque motuum, omniumque
non inlelligibilem, non amabilem, non nalttralem, sed accidentium, sicnl el oranium essenliarum, causa
m essenliam ducere Deum et continere omnia, el est alque principium. Disc. Et hoc indubitanter
universalitcr opinibus providere", et adesse omnibus concesserim. MAG-Quid igitut* aliud restat, nisi ut
omnium immensurabili circumslantia, et in existentia intelligas, pmniuo neeesse esse, ul, quemadmodum
omnia providis processionibuset operationibits. Sed ab ipso et esse, et agere, el facere proprie attfcrtur,
et molum Dei immutabili diviiiittts ratione conceden- ita ei pati et fieri auferatur. Quod enira agere el
dum laudare, et reclus quidem inftexibilis intelligen- facere non recipil, quomodo pati et iieri recipere
dus, et irrevocabilisprocessio operationum,el ex ipso possil, non viiieo. Disc. Fige limitem libri. Sat
omnium generalio : elicoeides vero, id est, obliquus enim esl in eo complexum. Explicit liber primtts
clateralis» processio, el fertilis status: quod autem I-EPI «.TCXEXIN 10.
tecundum cyclum, id ipsum, el media, et exlrema

INCIPIT LIBER SECUNDUS*.

1. MAG.Quoniam in superiori libro de universalis T) dicatur et genus, et totum, et species, et pars; omne
Naturae universali divisione, non quasi generis in enim, qnod in ipso et ex ipsoest, pie acrationabiliter
formas, seu totius in partes — non cnim Deus genus de eo praedicavipotest—sed intelligibiliquadamuni-
esl crcattirae, nec creatura specics Dci, sicut crea- versilatis contemplaliane — universitatem dico Deum
lura non est geiius Dei, neque Deus species creatu- et creaturam — breviter diximus, nunc eandem
rae " : eadem ralio est in tolo et parlibus: Dens nalurae divisipnem lalius, si videtur, repetamus.
siqtiidem non est toium creaturae, neque creatura Drsc. Videlur quidem, ac " valde necessarium. Nara
pars Dei, quoinodo nec creatura est tolum Dei, ne- si latiori rationis inquisitione non aperiatur, lacta
que Deus pars creaturae : quamvis alliori theoria solummodo, non aulcm " discussa resedisse vide-
.tixta Gregoiium Theologumpars Dei simus, qui liu- bitur. MAG.Talis itaqne eral, ut opinpr, supradicla
manam participamus naluram, quoniam in ipso vi- universalis naturae quadriformis divisio in eam,
vimus, et mqvemur,et sumus, metaplioriceque Deus scilicet formam vel '* speciem, si ri.e. forma vel

VARIAE LECTIONES.
1 Sic A; CD et.' * Sic AC; D de sede. 8Sic CD; A immo deftxum. 3*C ex
• r ipsq. '*Sic AC; D immutabilia.
•SicA; Cl) praevidere. Sic CD; A «/brevem. ketsic; CD ac si. 8D inconctisse enim. 9 Sie
et snbstantiae om. A. " explicit —
" SicCD; Ae< twn. " Sic AC;-D _f. . fvtreavom. C. "SicCD; A creaturae est. "SicCD;Ae/.
CD;

NOTAE.
» Cad marg. adscr. i. e.ponderalis, etad marg. in- aulem linea propterea ferlilis dicilur, quoniam in se
fra adscr.: Ulosa.stalheralemac fertilemprocessionein ipsam ferlur, nec in infinitumprogredititr.
dicil obliqitnm molum, quia partim reclis lineis, b C Iillcris rainialis : Incipit secitnduu rrspt oJ-
partim nyvis, quas fcniles vocat, componitur. Curva o-.wv,inqtto multade reditu disputanlur. D tiluluraO;J.
 "i25 DE DIVISIONENATURAE.— LIRER SECUNDUS. 5W
species diccnda est prima omnium causa , quae su-- A deque " differentiis est dicltim, dc earundem reditu
perat omneraformam et speciem, dum sit formarum. alque " collectioneea disciplina, qttam uvuXvnxiv"
et specierum omnium informe principium, quae3 Philosophi vocant, breviter dicendttm video. Disc.
creat et non crealur. Informe autem principium pro- Hoc- quoque ordo poscit. Nulla enim rationabilis
pterea Deum dicimus, ne quis eum formarum nu- divisio est, sive essentiac in genera, sive generis in
mero aestimet censeri, dum sit formarum omniumi formas et numeros, sive tolius in partes, quae pro-
causa; ipsum elenim omne formatum appetit, cumi prie parlilio nominalur, sive universit.atis in ea,
sit per se ipsum in/initus et pltts quam infinilus; estt quae vera ralio in ipsa coulemplalur, quae non ite-
enim infinitas omnitim infinitalum. Quod igiturc rum possit redigi per eosdem gradus, per quos divi-
nulla forma coartatur vel definitur, quia nullo inlel- sio prius fuerat multiplicata, donec perveniatur ad
lectu cognoscilur, rationabilius diciUirinforme quami illud «3 tinitm inseparabiliter in seipso mancns, ex
forma ', quia, ut saepe dictum est, verius per ne- quo ipsa divisio nrimordium " sumpsit. Sed prius
gationem de Deo aliquid praedicare possumus, quami de " etymologiaipsius norainis, quod esl «vahmxi.
per alTirnialionem.Secunda in eam, quae et * crea- pauca edisseras, non enim mihi plane patet,
lur et creat. Sequitur tertia, quae creatur et non , necessarium esse vicleo. MAG.'AV«)..TIX>. a verbo
creat. Dehinc qnarta, quae nec 3 ereat nec crealtir. " Uuu '" derivatur, id est resolvo vel redeo; _cva"
Disc. Ita sane divisum est. MAG.Quoniam igitur de enim re, W_ " vero solvointerpretatur. Inde etiam "
opposilionibus praedictarum naturae formarum bre- nomcn nascitur mukvo-i;, quod in resolulionem vel
viter in priori disputalione jam dictum est — con- redilum similiter vertitur. Sed avuhjo-i;proprie de so-
sidcravimus enim, quomodo resultat tertia: primae lutione 80 propositarum quaeslionum dicilur; «»«>_-
ambae siquidem veluti quodqm diametro ad se invi- nxr) vero *' de reditu divisionis formarum ad prin-
cem e regione opposita respiciunt; creala enim, cipium ejusdem divisionis. Omnis enim divisio,
ut diximus, et non creans opponilur creanli et non quae a Graecis pipiap.6; dicitur, quasi deorsnm de-
creatae: similiter secunda forma e diverso respicit scendens ab 11110 quodam delinito ad infinitos nu-
qtiartam; opponitur enim creala et creans neque meros videtur, boc est generalissimo usque ad
creatae neque creanti: universalem vero naturara specialissimum. Omnis vero recollectio veltili qui-
formas habere proplerea dicimus, quoniam ex ea dam reditus iterum a specialissimo inchoans, et us-
nostra inlelligentia quodammodoforrnatur *, dura que ad generalissimum ascendens, ava)...tx.ivoc.itur.
de hac ipsa " tractare nititur; nam per se ipsam Est igitur reditus et resolutio individuorum in
universa natur.i non ubique formas recipit; eam - formas, formarura in genera, generum in ___;«.,
(
siquidem Deo et creatura conlineri non incongrue ousiarum in sapientiam et prudentiam, ex quibus
dicimus, ac per hoc, iu quantum crealrix cst, nul- omnis divisio orilur, in easdemque **finitur. Disc.
lam formara accipil in seipsa, formatae vero a se Satis dictum est" de uvulvrcxnctymologia; perge ad
naturae multiformilatem praeslat — jam nunc de cetera.
similitudine earum deque diflerenlia considerandum 2. MAG.Quaternartim itaque praediclarum forma-
esse arbitror. Drsc. Non aliter ordo rerum exi- rum binis in unum coeuntibus fiat analytica, id
git. cst, reditiva colleclio. Prima namque et quarla
MAG.Secunda fornia primae similis esl 6 in eo untira sunt, quoniam de Deo solummodo inlelligun-
quod creat, ab ea vero distat in eo qtiod creatur. tur; est enim principium oninium,quae a se condita
Nam prima creat et non creatur, secunda vero' et sunt, et finis omnitim, quae cum appetunt, ut *'*in
creat et crealur. Tertia secundae similitudinem at- eo aelemaliler iramutabiliterque quiescant. Causa
trahit eo quod crealur, ab ea tamen * differteo quod siquidem omnium propterea dicilur creare, quoniam
nil creat. Nam secunda et crealur et creat, tertia ab ea universitas eorum, quae post eam an ea
vero creatur et non creat. Tertia quarlae similis est creata sunt, in genera et species et numeros, dif-
in eo quod non creat, dissimilis vero in eo quod 0I ferenlias quoque, ceteraque, quae in natura condita
crealur. Tertia cnim crealnr et non creal, qnarta considerantur, mirabili quadam divinaque mullipli-
vero neqiie creatur neque creat 9. Item quarta •' catione procedit. Quoniam vero ad eandem causam
similis est primae, quia non crealur, ab ea vero omnia, quae ab ea procedunt, dum ad linem pcrve-
distare videlur, qtiia non crcat. Prima siquidcm nient, rcversura sunt, proplerea finis omniuni dici-
creat et non crcatttr, qnarla vero noque creat neque tur, et neque creare neque creari perliibetur. Nara
creatur. Et quia de oppositionibuset similituditiibus postquam in eara reversura *" sunt omnia, nil ulte-

VARIAELECTIONES.
* Sic CD; A formalum. - > Sic e/ om. AD. ' D non. * Sic CD; A informatur. " 'Sic D; A d»
C;
ipsa,Cde seipsa. ° Sic CD; est om. A. 'SicCD; vero om A. * Sic CD; A vero. Sic CD; A
creal neque crealur. 10 Pro deqtte D neque. " Sic CD; A e/. " Sic CD; A anulyticam. " D itlum.
'* Sic CD; A '» Sic CD; kut de. 16A unulyo. " A ana. 18A "SicCD; A ef.
primordia.
20Sic C; Apro ilissilutione; D dissolutionem. " Sic " lyo.
CD; veroom. A. Sic CD; A in easdem. "SicD;
est om. AC. '* Sic AD; C et, «6 Sic CD; A reversa.
 '*"'
B27 JOANNIS SCOTl • 528
litis ab ea per generationem loco et tempore gene- A creat, quas iterura in unam formam tbeoriae videtur
ribus ei formis procedet, quoniam in ea omnia redigere, drnn de simplici divinae nalurae uni.ale
qHieiaerunt, etunum individuum atque immutabile incipit tractare. Principium enira el finis divinae
jmmebunt. Nam quae in processionibus natiirariim naturae propria nomina non sunt, sed habiludini.
ad ea, quae condita sunt. Ab ipsa enim inci-
imiltiplicitcr divisa alque parlita esse videntur, in ejus ideo principium dicitur, et quoniam
causis iuiita atque unum sunt. Ad piunt, alqiie
primordialibus in eam * terminantur, ut in ea • desinanl, finis
qnam unitatem reversura, in ea aeternaliter atque vocabulo meruit aliae vero duae formae,
immutabiliter manebunt. Sed de hac quarta univer- secundam dico et appellari;
tertiam, non solum in nostra con-
silatis consideralione, quae in solo Deo inlelligitur, templatione giguuntur, sed etiam in ipsa rerum
qiiemadmodum et prima, suo Ioco latius disputabi- crealarum natura reperiuntur, in qua causae ab
ttir, quanlum lUx menlium donaverit. Quod aulem effectibus separantur, et effectus causis adunantur,
de prima et de quarta dicilur, hoc esl, nec illa nec quoniam in uno genere, in creatura dico, unum
ista creatur, cum et * illa et ista unum sint *, sunt. MAC.De quattuor igitur fiunt duae. Disc. Non
iilraeque enira de Deo praedicantur, nulli recle resisto. MAG.Quid, si creaturam Creatori adjunxeris,
iiitelligentium obscurum esse arbitror; a nulloenim B ita ut nil aliud in ea intelligas, nisi ipsuni, qui solus
crealur, quod causa superiori se vel sibi coaequali vere est; nil enim extra ipsum vere essentiale dicitur,
caret a. Est enim prima omnium causa Deus, quem quia omnia, quae ab eo sunt, nil aliud sunt, in
nihil praecedil; nil ei coinlelligiUir, quod sibi coes- quantum sunt, nisi participatio ipsius, qui a seipso
sentiale non siuVidcsne itaque, primam et quarlam soius per seipsumsubsistit: nura negabis, Crealorem
naturae formam in unum ' esse revocalas? Disc. Satis et creaturam unum esse ? Disc. Non facile negarim;
video, pureque intelligo. Non enim in Deo prima buic enim collectioni resistere videtur raihi ridiculo-
forma a qtiarla discernitur. In ipso siquidem non sum esse.
dtio quaedam, sed unum sun-t, in noslra vero theoria MAG.Universitasitaque, quae Deo et creatura con-
iliim aliam ralionem de Deo concipimus secundum tinetur, prius in quattuor veluti formas divisa,
consideralionem principii, aliam vero juxta finis ilerum ad tinuin individuum, principium quippe cau-
contemplationem, duae veluti quaedara formae esse samquc finemque,revocatur. Disc. Deuniversali uni-
videntur, ex una eademque simplicitate divinae versalis nalurae divisioneet adunatione inlerim Salis
iiaiurae propter duplicem nostrae conlemplationis diclura video. Nam de subdivisionibus singularura
intenlionem forraalae. formarum suis locis considerabimus, secundae dico
MAG.Rectevides. Quidigilur? Num et secundam et ettertiae; priinam quippe et quarlam subdivisiones
terliam in imiim siiniliter debemus redigere ? Non recipere non facile dixerim. Ideoque ad alia, quae
enim te latet, utaestimo, quod, sicut prima et quarla jam dicenda sunt, transeundum arbilror. MAG.Quid
in Creatore, ita secunda el tertia in creatura ratio- tibi videtur? Num alia tenenda est semitaad inves-
nabiliter cognoscuntur. Secunda enim, ut praedi- .igalionem propositarum quaestionum, quam ut nunc
ctum est, et creatur et creat, et in primordialibtts secundam nalurae formam quaeramus, quoniam de
causis condilarum rerum intelligitur; tertia vero prima in priori libro, quantum facultas suppetebat,
forma creatur et non creat, atqtie in effectibus pri- consideravimus, in quo magis de decem rerum om-
mordialium causarum reperitur. Secunda ilaque et nium generibus, quod proprie de creatrice omnium
tertia uno eodemque genere, creatae videlicet natu- causa dici non possunt \ dlspulatum est, quam
rae, contincntur, atque in ea unum sunt. Formae de ipsa omnium causa?Nam quae de ea dicenda
siquidem in genere unuin sunt. Num itaque vides, sunt, ad quartae formae considerationem reservan-
qtiattuor formarum praedictarum duas quidem, pri- da esse judicavimus, non quod el ibi de divina
mam videlicet et quartam, in Creatorem, duas, naliira proprie quid aut digne nos dicturos esse pro-
secundara dico et tertiam, in creaturam recotlectas? niitlamus, sed quod de veditu omnium in cam per
Disc. Plane video, admodumque admiror rerum sub- D primordiales causas, quanlum ipsa .dederit, dicltiri
tililatem. Nam duae praedictae formae non in Deo, suraus. Sicufin bac secunda inquisitione" maxi-
sed in nostra contemplaiione discernuntur, et non me intentionis noslrae propositum, Deo largientc,
Dei, sed ralionis nostrae formae sunt, propter dupli- constitutum est, quaedam dicere de processione
9
cem principii atque finis consideralionem; neque in creaturarum ab una et prima omnium causa«°
Deo in unam formam rediguntur, sed in noslra • per primordialesessentias", anleomnia ab ea,in ea,
theoria, quae dum principium et finem considerat, per eam conditas, in diversa rerum genera divcr-
duas quasdam forraas contemplalionis in seipsa humanus animus ad Deum perveniet, lum divinam
VARIAE LECTIONES.
* Sic C ; e<om. AD. ' Sic CD; A sunt. 3 Sic CD ; A nnum. * Sic C et corr. A; D in eo. » Sic AD;
10Sic CD; cuusa
Cineam. *«* Sic CD, A possint. ' Sic CD; A sed. 8 Sic CD; kquaeslione. 9D ac.
0111.A. Sic CD; A primordiales causarum essentias.
NOTAE.
» C ad marg. adscr. Glosa. Iloc diclunt est. propler dwimte bonttatts tres coessentiales subslan-
tias.
§29 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. 550
sasque formas numerosque in infuiilunvEl ne mi- A tiam per successionemper eos, qui anle se eranl, in se
reris, si quaedam in hoc libro « de reditu crealu- ipsos distributam accipiunt, dicunt omnium, quae
rariim ad principium sui finemque dicta videris. facla sunt, quinque divisionibus segregari substan-
Processio isamque Creaturarum earumdemque redi- tiam. Videsne, quanta autoritate divisionis ~uae
tus ita * simul rationi occurrunt eas inquirenti, utt originem conimendal? Ab ipso enim verbo, boc est,'
a se invicem inseparabiles esse videantur, el nemoi Dei Filio, qui est fons tolius perfectae doctrinae—
de una absolute sine alterius insertione, lioc est, de'. merito, quia ipse est sapienlia, quain omnes sapien-
processione sine redilu et collectione, et conversim, tes participant per pedisequos suos, hoc est, disci-
digntim quid ratumque polesl explanare. Disc. Dispu- pulos, qui eum et «' in came vivenlem viderunt, et
tationis series nil aliud exigit, qnam ut posl primae docentem audierunt — incboasse commemorat, el
qtiaeslionis consideralionem ad secundam transea- per apostolorum successores in doclrina et sapienlia
mtts. MAG.Universalis itaque nalurae, utjam diclum immediate, boc est, nulla alia autoritate inlerposila,
est, ea forma secunda enitel, quae creatur et creat, usque ad sua lempora tradilam fuisse. Quarum pri-
ct non nisi in primordialibus causis rerum, tit mam, iuquit, esse aiunl eam, quae a non creala na-
aestimo, intelligenda est. Ipsae autem 3 primordiales lura creatami% universaliter naturam, etper genera-
rerum causae a Graecis npwrorunu, boc esl pri- B lionem esse accipientem dividit «3; dicunt namque,
mordialia exempla, vel Kpoopuru.uru,hoc est, prae- Deum per bonitatemfecisseexistenliumsimul omnium
desiinationes vel definitiones vocantur; ilem ab claram disposilionem.El paulo post: Secundam vero,
cisdem 8__a ,.).i.f_a.a , hoc est, divinae volunlates per quam ipsa simul omnis nalura, a Deo per crea-
dicuntur; ISiai quoque, id est, species vel formae, tionetn esse accipiens, dividitur in intelligibitia et
in quibus oranium rerum * faciendarum , prius- sensibilia; tertiam deinceps, per quam ipsa sensibilis
quam essent , incommutabiles " rationes coiiditae nalura dividitur in caelum ac lerram; quarlam itidem,
siint, solent vocari. De quibus latius in processu 6 per quam terra dividitur in Paradisum et orbem
operis dicemus, testimoniisque sanclorum Pairum terrarum; et quintam , per quam ipse in omnibus
roborabimus. Et nec immerito sic appellantur, quo- veluti quaedam cunctorum continualissima officina,
niara Pater, hoc est principium omnium, in Verbo omnibusque per omnem differenliam extremilatilms
'*
suo, unigenito videlicet Filio, omnium reruiii ratio- per seipsumnaluratiter medietatem faciens bene ac
ncs,' quas faciendas esse voluit, prius quam in putchre secundum generationem. His, quae sunt,
genera et species numerosque atque differentias, superadditus hotnoin masculum feminamquedividilur,
ceteraqtie, quae in condila creatura aut considerari omnem Itabens profecto naturaliter exlremorum om-
possunt et consideranlur, aut considerari non "-' niuni medietalibus per ipsam atl exlrema omnia coptt-
possunt prae sui altitudine, et non consideranlur et lutivam propriarum parlium proprielalem aditnalionis
tamen sunt, praeformavit. virtulem. Partem siquidem sui, ul idem magister
3. Sed priusquam ad primordialium causarum alibi ait, cum sensibilibus possidet, in quanlum cor-
theoriam perveniamus, visum est mihi, senlentiam pus est; parlem cum inteliigibilibus,in quanlum ani-
venerabilis Maximi de divisione omnium, quae facta ma : ideoqtte universam crealuram in se continet. Et
sunt, linic disputationi nostrae, si tibi placet ', paulo post: Hujus rei gratia novissimus inlroducilur
inserere. Si enim multiplex rerum omnium divisio, in his, quae sunt, homo, veluli conjunctio quaedam
i.erumque adnnatio, muliipliciter denionstralafnerit, naluralis universaliler per proprias parles medielalem
ad cognilionem principalium causarum, quae princi- faciens exlremitalibus, et in unum ducens in seipso,
paliter a Deo condilae sunt, patefacta via facilius mullo secundum naluram a seinvicemdislantia spalio.
apparebil; praesertim cum ipsius divisio a nostra Exlremitates hic vocat invisibilem sensibilemque
praedicla 8 divisione in nullo discrepare videalur, creaturam, quae a se invieem veluti longissimospatio
cxcepto quod ille sensibilem crealuram, quara naturali differentia discrepant. Sunt enim natura-
tcrtiam formam naturae posuimus, quoniam in ea rum conditarum duo exlremi termini sibiniet oppo-
niaxime causarum effeclus apparent, in tres spe-' sili, scd huinana natura medietatem eis praestat;
cies subdividit, quartamque nostram a prima non in ea enim sibi invicem copulanliir, et de multis
discernit, sicut sequenlia demonslraminl. Quam' unum fiunt.
subdivisionemsensibilis creaturae ad materiemno- 4. Nulla enim creatura est, a summo usque deor-
strae quaestionis tertiae, prout Deus dederit, reser- sum, quae in homine non reperiatur. Ideoque officina
vabimus. Tricesimo el septimo capitulo de Arabi- omnium jure nominatur; in ea siquidem omnia
guis: Sancli, inquit, qui mulla divinorum mysle- confluunt, quae a Deocondila sunt, unamque liarmo-
riorum ex his, qui pedisequiet ministri fuerunt Verbi, nium ex diversis naturis, veluti quibusdam dislanti-
et inde «° immediate eorum, quae sunt, eruditi sciet- bus sonis, componunt. Ut ad Deum, ulpole causatem
VARIAELECTIONES.
« Sic CD; A loco. . ' ita om. A. * Sic C; atttem om. AD. * Sic CD ; A rerum omnium. ' Sic CD; A
immutubiles. 6 Sic CD; A progressu. ' Sic CD; <i libiplacel om.A. 9Sic CD; pruedicta om. A. ° Sic CD;
" Sic CD; A </.-
kquoniam.** 10Sic CD ; A unde. " Sic CD ; et om. A. 1! Sic CD; A in crcatam.
vidilur. Sic CD ; ket.
531 10ANNIS SCOTI S32
omniaunttutecongregante ex propria prius divisioneA_ principium , toliusque adiraationis finis , praedicti
inchoans, nc deindeper media connexione ordineque patris Maximiverba considerantes videamus.
progrediens,in Deitm acciperet finem ipsius ex omni- 6. Non enim, ut praedlximus, recta ratio de divi-
btts faclae per unilatem ascentionis excelsae, in quo sione permittit absolute traclare, et analylicam in-
non est divisio. Hucusque praedicti venerabilis ma- termiltere, sed de •• ambobusconnexim veritatcm
gislri non contintiatiin', sed quibusdam iniermissis, jubet consulere. Ait ergo ex propria divisione in-
vcrba inlroduximus, incipientis quidem eorum, choans, ac si aperte diceret: quoniara substanliarum
quae facla sunt, substanliae divisionem a stimma divisio, quae a Deo sumpsit exordium, et gradatim
omnium causa, et in horaine, qui ad imaginemet descendens, in divisionehominis in masculum ct
siiniliiudincm Dei facius est, universalis subslantiae femrnara flnemconstituit; ilerum earundem substan-
diilerentias lerminanlis. Homosiquidem, ul diximus, tiarum adunatio ab bomine debuit inchoare, et per
iterunique saepissiraerepetemus 8, io lanta naturae eosdem gradus usque ad ipsum Deum asccndere;
condilac dignilate creatus est, ul nuUa crealura, in quo, ul ipse ait, non est divisio, quoniam in co
sive visibilis sive invisibilis * sit, quae in eo repe- omnia unum sunl. Incipiet ergo ab homine natura-
riri non possil ". rum adunatio, per Salvaloris gratiam, in quo, ut
{>.Est eniin ex duabus condilae naturae universa- 1B ait Apostolus", non est masculus neque femina,
libus parlibus inirabiii qtiadam adunatione compo- quando humana natura in pristinum restaurabitur '*
situs, ex sensibili namque ct intelligibili, hoc est, statum. Nam si primus homo non peccaret, nattirae
ex totius crcaturae extreniilatibus conjunclus. Nil suae partitionem in duplicem sexum non paterelur,
quidem inferius est in natura rerum, quam corpus, scd in primordialibus suis rationibus, in quibus ad
cl nil superius, quam intellectus, teste sancto Au- imaginem Dei conditus est, immutabiliter perma-
gustino in libro de Vera religione, sic dicente •: neret». Quod his verbis praedictus Magisler apc-
Inler tnentemnottram,quaipsutn inlelligimusPatrem, rit; dicit enim : Hujus rei gratia novissimus in-
et verilatem, per quam ipsum intelligimus, nulla in- troducilurinhis,quaesunt,hoino,velitliconjunclioquae-
lerposita crealura est. Quibus verbis sanctissimi Pa- damnaluratis universatiterperpropriaspartes medieta-
tris datur intclligi, humanam naluram etiam post tem faciensexlremitalibus,elinunumdttcens in seipso,
praevaricalionem dignitatem suam non penitus per- mttlto secundum naturam a se invicem dislanlia
didissc, sed adbuc obtinere. Non enim dixit magis- spatio; ut ad Deum, utpote causalemomnia unilatem
lcr, nulla interposita crealura erat, sed nulla inter- congregante, ex propria prius divisioneinchoans, ac
posita est. Non ergo etiam in languoribus nostris - deindeper mediaconnexioneordinequeprogrediens in
Deum penitus deserimus ', nec ab ipso deserli su- C ' Deum acciperet finem ipsius ex omnibus faclae per
ratis, dura iitlcr menlem noslram et illum nulla in- unitatema&ceimonisexcelsae , in quo nonest dt.i.io".
'*
tcrposila nalura est. Lepra siquidem animae vel Ipsam nullo modo pendenlem videlicet advertu*
corporis non atifert aciera mentis, qua illum intelligi- ptimorclialemrationem ipsius circa generationemho-
niiis, et in qua raaxime imago Creatoris condita est. mimsdivini proposilisecundummasculumfeminamque
Videsne igilur, quomodo omnium subslanliarun. pxopxietatem.In ipsa cirea divinamvirtutemimpatsi-
divisio in linmana natura terminatur? Disc. Plane bilissima copuia ubique naturae extenlurus, ita ut
vidco, mullumquenostrae naturae inter omnia, qtiae ostenderet'", fulurum hominem secundumdiviuum
facta sunt, dignilatera admiror, dura in ea veluli propositumsolummodo secundummasculumet femi-
quandam oinnium crentarum substantiarum • mi- nam^appellationem" non dividendum;per quam ra-
rabilcm composilionem, praedictis rationibus sua- tionem primilus etiam factus est ; in ipsis nunc
sus, perspicio. MAG.Ilaque quoniam clare vides existenlibus circa eum seclionibusnon divisuspropter
divisionemnaturalera omniura, a Creatore et creatu- ipsamperfectamadmationem ad propriam rationem,
ra inchoantem, et in homine, qni in summitate per quam tubsittit. In bis verbis aperlissime insinuat
divinae operationis veluti in senaria quadam per- divini consilii proposilum erga hominis condilionem,
feclione conditus est *, desinenlem ; jam nunci" si eum pcccaturum nonpraenosceret. Homonaraque
substanliarum omniura adunatam colleclionem ab solummodoesset in simplicitate suae nalurae crea-
homine inchoantera, et per bominem ascendenlem tus, eoque modo, quo sancti Angeli mulliplicati
usque ad ipsum Deum, qui est totius divisionis sunt, inleUectualibus numeris raultiplicalus '*. Sed
VARIAELECTIONES.
1 Sic CD; A congregantem. * Sic CD ; A continuitatem. * Sic AC; D repetamus. Sic AD; C sivc
visibilis sive intelligibilis. " Sic CD; A posset. 6 Sic A; CD' dicens. *' Sic CD; A deseruinius.
8 Sic C ; A creaturarum substantialium; D creatttrarum substantiarum. Sic«3CD ; A est condilus
10Sic CD; de om. A. " Sic CD ; A ut ait amplius. '* Sic CD; A restauratur. Veluli conjundto—
divisioom. ABCD; addrdi cx Joannis Scoti versione AmbiguorumS. Maximi. '* Pro pendentem videlicet
Cpendet quippe, D pendit quippe. '" Sic CD; A corr. ostenderelur. 16SicD; et versio C [emiitanimascit-
lumque. " Sic D; C appellatione. " Sic CD; A multiplicarelur.
NOTAE.
« Ea, quae.am de divisionesexuum cet., Maximo montiimus. Cf. de Joanne Scoto cominerrlatio supra
duce, disputantur, a veritate recedere, jam supra col. lypis excus. § 50 col.75.
30!) sqq., tibi J. Scotus candem doctrirram exposuit,
 553 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER SECUNDUS «34
rcatu suae pracvaricalionis obrutus, naturae suae A ineis fiat, sed tolus paradistiserit» —nam in rationc
divisionem in masculum et feminam est passus. Et adunationis hoe semper observari necessaritim est,
quoniam ille divinum modum multiplicationis suae> ut quod inferius esse videtur, in id, quod superius,
obscrvare noluit, in pecorinam corruptibilemque ex hoe est, melius moveatur, non autem quod raelius
masculo et femina numerositatem juslo judicio rc- cst, in deterius transire, hoc est, redire in renova-
dactus est. Quae divisio in Chrislo Jesu ' adunatio- tione naturarum, alioquin adunalio non erit scd di-
nis sumpsil exordium, qui in se ipso humanae na- visio , vera sinil ratio , sicut • humanae naturae
turae restauralionis exemplura veraciter ostendit, adunalio duplicis sexus divisionein in simplicitalem
et futurae resurreclionis similitudinem praestitit. hominis revocat, quia Iiomo meliorest quam sexus;
7. In ipsis, inquit, quae nunc circa eum, sectioni- masculus siquidem et femina non sunt nomina na-
busnon divisus. Sectiones dicit circa homi.nem post tiirae, sed partitionis ejus per praevaricaiionem;
peccatum non solum divisionem in masculum et bomo vero specialis ipsius naturae appellatio est
feminam verum etiam in multiplices varietates qua- — an sic orbis terrarum et paradisus in unam illam
lilatum et quanlitntum differenliarumque iinitts terram,. quae altera species est sensibilis creaturae,
formae. Siquidem diversitas bominura a seipsis, qua in caelum et terram divisae, applicabunlur, ut ipsa
uniuscujusque species ab aliis discernitur, et sta- '.B terra non solum varietate partium careat, sed etiam
turae modus variatur, non ex natura provenit •, in simplicitatem quandam naturae revocabitur, ut
sed ex vitio, et diversilate locorum et temporum plus spirilualis quam corporalis esse credatur, qualis
terrarum.aquarum. aerum, escarurh, ceterarumque fulura esset, si homo non peccaret? Et intelligamus
similium, in quibus nascunlur et nulriuntur. De di- qtiod dixit: non segregalam in eo, id est, hominc.
versitate morum cogitationumque superfluum est Nam in horaine omnia adunantur secundtim partittm
dicere, cum omnibus manifeslum sit, ex divisione suarum, terrae videlicel', differentiam; ut 8, quem-
Naturae post peccatum iniliitm sumpsisse. Propter admodum ntilla parlium diversilas in homine erit,
ipsam, inquit, perfectam adunationem ad propriam quoniam nulla compositio in eo permanebit, ita
ralionem, per quamsubsistil. Ac sidiceret: ideohomo etiam terrena natttra sibi copulabitur, ut unum in
naturae suae divisionem non pateretur, si non eo et cura eo esse videatur. Ait enim : sed magis con-
•
peccaret, quia perfectis 3 rationibtts suis, in quibus gregatam , qnatenus nullam ulla parlium ejus
secundum imaginem Dei conditus est, primordiali- subductionem, hoc est, separationem patialur. Ubi
bus videlicet causis *, in quibus subsislit, insepa- quippe vera est simplicitas, ibi nullius subductionis,
rabiliter adhaereret, si sponle sua ab eis se ipsum id est«° segregationis, reperitur varietas. Cui sen-
non evelleret. Non enim in his, in quibus nunc vi- C ( sui sequentia favere apertissime «' videnlur ; scqui-
detur esse homo, subsistit, sed in occullis naturae tur enim : indecaelum et terram adjungens per ipsam
'*
causis, secundum quas primitus conditus est, et ad angelis vilae omnino secundum i'ir/«/em *', quan-
quas revcrsurus est, continetur, in quantum est. tum hominibus possibile est, similitudinem, unam
«* **
8. El qtioniam posl adunationem bominis, hoc facerel inseparabilem ubique a seipsa sensibilem
csl, duplicis sexus in prislinam riatttrae unitatem, creaturam, non separalam in eo, viilelicet homine;
in qua neque masculus neque femina, sedsimplicite-- localiter omninoin spaliis, tevi facto spiritu el nulla
bomo erat, confestim orbis lerrariim aduna_io ad gravilate corporuli detenlo, neque ad caelos ascensione
Paradisum sequelur ° : deinde, inquit, Paradisum prohibilo '*, per ipsam ad haec perfectam animi
orbemque terrarum per propriam sanctam conversa- aopaaiav b, hoc est, exorbilalem vel caecitatem,
lionem adjungens, unam faceret lerrum non divisam sincere ad Dettm pervenientissapienler ad eum inten-
in eo secundum partiitm ejus differenliam, sed magis iione. Ubi datur intelligi, quod homo, quando revo-
congregalam, ut nulla parlium ejus ullam patialur Cabitur ir) pristinam nalurae suae gratiam, quam
subductionem.Qtiae senlentia valde obscura videtur. praevaricando deseruit, omnem sensibilem inferio-
Non enim faciie patet, quid suadere velit, u.rtim rem se " creaturam in unitalem sibi recolliget,
orbis terrarum, duin omnes substantiae adunabun- "' mirabili quadam divinae virtulis potentia, in resli-
tur, paradiso copulabitur, ut nulla diversitaspartium tutione «8hominis. Dum enim sincere, ut ipse ait,
VARIAE LEGTIONES.
' Sic CD ; Jesti om. A. * Sic AD ; C pervenil. 3 Sic CD ; A perfecte. * A causis videticet; causis om.
D. "Sic CD;'Ase<u«...». "SicCD; k sic enim. ' «* A videlicel terrae. 8 Sic ACD. 13 * ttlla om. A.
10Pro id est k videticet. "SicCD; A aptissime. Sic CD ; pro secundum k el. A virtulum.
'* Sic CD; A facere et. " Sic CD ; A corr. e< quae. '• Sic CD ; A prohibita. " Sic CD; A et se
'8 Sic AC ; D resurreclione.
inferiorem.
NOTAE.
» C ad marg. adscr. Glosa. Hic ambiguum ponit, adunabunlur, earatione,qua sibimetsimilia coaplantur.
utrum mutabilur orbis terrarum omnino in paradi- t>C ad marg. adscr. aorosia interpretalur caecitas,
sum, sicul sexus in hbminem, ca ratione, qua infe- sed non ilict quaeque privcttiovisionis dicitur, sed illa
riora melioribus absorbenlur, an orbis lerrarum et caligo, quae rebus visibilibus circumvolvilur ut in-
paradisus ineandam velulispiritualis terraequalitalem luenlibus se apparere non possint.
535 JOANNIS SCOTl 530
«ooao-iav,lioc est, omniiim crealurarum, quas omni- _., bilror. Et finis, inquit, in omnibushis crealam nalu-
no superascendet, ignorantiani patielur, ad ipsum ram non creatae per dilectionem unificans. 0 mira-
Deum perveniens, ipsumque in omnibus contem- culum erga nos divinae clementiae; unum id ipsum-
'
pians. Tolus namque homo, ut ait ipse, levis spiri- qtte oslendet secundum habitum gratiae tolus homo
lus futtirus est, el nulla gravitale corporali in lerra toto universaliterambilus Deo, et faclus. Omne siqub
deliiicbilur, neque ad caelos ascensione prohibe- dem Deus 8, praeler simililudinem secundum essen-
bilur. Deinde, inquit, intelligibilia et sensibilia tiam,eitolum ipsumaccipiens;ab ipso',videlicel Deo,
cum his copulans, hoc est, cum praedictis natura- Deumveluti ascensionispraemium ipsum singularis-
rum adunationibus, per ipsam ad angetos scien- sitnum possessurusDeum, ulpote finem eorum, qttne
liae aequalitatem unifieabit crealuram, simul moventur, molionis, el slalum firmum immulabilem-
omnem creaturam non separatam in eo se- queeorum, quae ferunlurin ipsum, et omnis finis, et
cundum scienliamet ignorantiam, aequali sibi ad an- slatuti, et tegis, ralionisque intelteclttsque, et naturae
gelosindifferenter futura, rationum in his, quae sunt, finemacterminuminfinilumetinterminatumexislentem.
gnoslica scienlia, per quam ipsa verae sophiae infinita 9. Ad hoc igitur, quantum ex praedicli magislri
donorum effusio superveniens,quantum fas est, pure sermonibus datur intelligi, inter primordiales rerum
de cetero ipsam circa Deum et immediate dignis prae- •"* causas homo ad imaginem Dei factus est, ut in om-
stul incognitamet ininterpretabilem' notitiam. Hujus nis crealura et inlelligibilis et sensibilis, ex quibus
sententiae allitudo incomprebensibilis mihi vide.ur, veluli diversis «° extremilatibus composilus uinim
et maxime ubi ait, secundttm scienliam et ignoran- inseparabile fieret, et ut esset raedietas atque «•
tiam aequaii sibi ad angelosgnostica scienlia. Et me- adunatio omnium creaturarum. Non enim ulla crea-
rito. In prioribus enim nil aliud videbaltir suasisse, lura est, quae in homine intelligi non possit; unde
nisi omnium rerum sensibilittm et intelligibilium in ctiam in sacris Scripturis omnis creatura nominari
unitalem quandam adunalionem, ita ut nil separa- solet. In Evangelio siquidem scriptum esl .•Prae-
bile, nil corporeum, nil varium in eis remaneat, sed dicale Evangeliumomni creaturae; ilein in Aposlolo:
ut mirabili quadam regressione inferiora semper in Gmnis creatura congemiscitel dolet " usque adhuc.
superiora transeant.Nunc vero dicere videtur, aduna- Et si non peccaret, non essel in eo divisio sexuum,
lionem naturalium substantiarum * in intelleclu so- sed solnmniodo homo esset; non separarelur in eo
lummodo, non aulem in ipsis rebus * esse, boc est, orbis terrarum a Paradiso, sed omnis terrena na-
non eas res, quae per generationem in diversa ge- tura in eo esset paradisus, hoc est, spiritualis terra
nera, diversasque formas, infinitosquenumerosjuxta atque " conversatio; caelum et terra in eo non se-
Creatoris providentiam, iulelligibilem sensibilemve gregarentur, tolus enira caelestis esset, et nil terre-
acceperunt varietalem. Non enim aliler adunationem nuin, nil grave, nil corporeum in eo appareret; es-
creatanun substantiarum in angelis esse intelligi- set enim et multiplicaretur in numerum, a conditore
mus, nisi sola gnostica scienlia, non aulem ipsarmn sui praefinitum, sicut angeli et sunt, et multiplicati
rerunicollectione in unum. Naturaruin quippe omnium sunl; sensibilis nalura ab intelligibili in eo non dis-
conditarum raliones in semetipsis sub uno quodam crcparet, toltis enim esset intellectus, Crealori suo
intelligentiae lenore cognoscunt, quemadmoduin in setnper et immutabililer adhaerens, et nullo modo a
quadam iiumana sapientissima * anima diversarum priniordialibus suis causis, in quibus conditus est,
arlium una eademque et • inseparabilis cognitio est, recederet; omnis creatura, quae in eo condita est,
ila ul ignoranlia, sive in angelis—nam et eorum nullam divisionem. in eo pateretur. Sed quoniam
quosdam nondum omni purgatos ignoranlia legimus primus homo in tali felicilate permanere neglexerat,
— sive in hominibus, nullain segregationem rerum et ab ea superbiendo cecitlit, et in infinilas parli-
faciat, scientia vero gnoslica adunationis causa fiat. tiones varielalesqtie naturae humanae unitas dis-
Intellcctus enim rerum veraciter ipsae res sunt, di- persaest, divina clementia assumpsit^novum liomi-
ccnte sanclo Dionysio : Cognitioeoritm, quae sunt, ea T. nem, in quo ipsa natura, quae in veteri homine dis-
qttae sunt, esl; sed ipsas primordialcs suas cattsas pertita est, ad prislinam unitatem revocaretur: in
ralionesque in adunationem quandam actione intel- mitndo de mundo, hoc est, bomo ex hominibus pro-
ligentiae, non autem re ipsa colligi. Verum prius- pler liomines nasci constituit. Hinc idem Maxi-
quam ad bujus quaestionis theoriam perveniamus, mus : Quoniamitaque, inquit, naluraliler, ttt creatus
si de ea quid dicendum, praediclae adunalionis re- est, circa immulabile propriumprincipium, dico autem
rtim secundum Maximum residua dicenda esse ar- Deum, homo non est motus; circa vero ea, quae sub
VARIAELECTIONES.
' D m.erprelfl_,.en..ue ; D e<interprelabilem. ' Sic CD ; A e< secundum. ' • Sic CD; A naturarumsub-
' bic CD; A
stantialium. * Sic CD; A rebus ipsis. * Sic A
CD; sapientissima huinana. e/ om. D.
» » Sic CD ; A corr. o setpso. Sic CD ; kdwisis. Sic
ostentletur. Sic CD; pro Deus k dicilur. " Sic CD ; <erra atque om. A. Sic A; astumpstl
CD;Ae/. " Sic AC; D ingemiscit et parmrit.
ora. CD.
NOTAE.
* A. aa marg. adscr. Hic approbare adunalionem omnium non tolum inlelligenlia, tea el reipsa futuram
ineipit.
537 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. 538
ipso sunl, quorum ipse divinilus principari ordinatus __^nec mascttlus nec femina esl, quamvis in ipso sexu
est, conlru naluram volensinsipienter est motus; ea in virili, in quo natus esl ex virgine, cl in quo passus
adunulwnem separatorum dala sibi naturali potentia, est, apparuit discipulis suis post resurrectionem,
ver generalionem in ipsam adunandorum magis abu- ad confirmandam resurreciionis suae fidem. Non
sus, est separulionem.Novunlur nulurue, et Devshomo enim aliter eum cognoscerent, si nolam eis for-
fit, ut homittem perditum salvel; et in toto universa- rnara non viderent; nondum siqnidera ' Spirituin san-
iiler nalurae per seipsum, quae contra ncturam sunl, ctum pleniter 8 acceperunl 9, qui eos docuit om-
fissuras adjungens, et universaliter eorttm, quae par- nia Deinde post resurreclionem nostrum orbem ter-
tita sunt, praemonstralas rationes, quibus ipsa segre- rarum paradiso in seipso copulavit ". Nara ex mor-
galorum fieri consuevilttdunatio, ostendens magnum tuis in paradisum rediens, in hoc orbe cum disciptt-
consitiumimplere Dei, et Palris in seipsumrecapitn- lis suis conversalus est, ostendens eis.manifeste, non
luns oinitia, idest, recolligens,qune in cuelo sunt, et aliud esse paradisum praeter resurrectionis gloriam,
quae in terra; in quo eliam creata sunt. Ipsa itaque l quae primum in eoapparuit, et quam omnibus fideli-
universaliter omnium ad seipsumadunalione, ex no- bus suis daturus est, docensquc, nostrum orbem
stra inchoans divisione* , fit perfectus Itomo, ex no- lerrarum differentiam a " paradiso juxla ralionem
bis, propter nos, secundum nos omnia noslra perfecla B naturac non liabere a; non enim natura separantur,
hubens; non ex nuptiaii consequenlia; per hoc osten- sedqualilalibus ct12quantitatibus, ceterisquevarieta-
dens, ut arbitrqr, quomodqerat el atius modus pro- tibus, quae propter peccatum generale generalis hu-
pagationis hominumin multitudinem Deo praecogni- manae nalurac ad poenam ejus, immo etiain *3ad
tus, si mandatum primus Itomo custodiret, inque pe- correctionem et exercitalionem huic terrae habita-
cudalilatem seipsumeo modo, quiesl per abusionem, bili superaddita stint : el quoniam una terra, dum
propriis potentiis non dejiceret, in ipsam secundum3 ad seipsam constituitur, inseparabilis est, ipsam
masculum el feminam differentiam el divisionem* naturae rationem, in qua est, liberam divisione ''•
nalurae retrusus. Cujus ut fieret, sicul dixi, Itomo secundum differentiam salvans ; non enini mole "
non omnino indigebat, sine qutbus autem esse for- vel spaliis discernitur paradisus ab isto babitabili
tassis estpossibile,liaecin perpeluum non necessema- orbe terrarum, sed diversitate conversationis, difle-
nere; in Christo enim Jesu, inquit divinus Aposiolus, rentiaque bcalitudinis. Nam et primus homo, si non
neque masculus est neque femina. peccarct, feliciter in orbe terrarum vivere possel,
10. Videsne, quantum divisionis liuinanae nalu-
quoniam una eademque ratio est in principalibus
rae causam ad peccattim prirai boininis referendam causis orbis terrarum et
paradisi '•. Quod apertissi-
esse inculcat? Sine quibus enim, inquit, esse for- (C me " in
seipso Dominus 18noster post resurrectio-
lussis esl possibile °, huec in perpeluum non ne- nem manifestavit; simul enim et in
paradiso eral,
cesscmanere. Ac si aperle diceret, quoniani, si bo- et in hac terra et cura
discipulis suis ". inoratus
ino non peccaret, absque divisione suae naturae est.
permanere polerat. Non enim hoc ei ex natura 11. Non enim credendum est, aliunde venisse Io-
acoessit, sed ex delicto contigit. Quae igitur ne- caliter, ut suis discipulis appareret, et aliorsum re-
cessilas cogit, ut posl adiinationem naturae in pri- cessisse, quando *• non apparebat, qui post resur-
sliiiam sui diiinitatem illa divisio permaneat ? Ut reclionem naluram locorum ac " lemporum non
enim ante peccatum poluit ea carere, ita polerit solum divinilate, verum etiam humanitate fuerat
post ejus redintegrationem aeternaliter permanere. supergressus. Spiritualia siquidem corpora loco tem-
Sed ne per singula ipsius persequar ' sermones, in poreve **coartari non facile credideritn, quemad-
quibusaperiissimeedocet adunationem totius creatu- modum neque qualitatibus, quanlitalibusve, seu
rae, quae in primo bomine fieret, si non peccaret, in alicujtis formae descriplionibus variari; simplicissi-
Christo resurgente ante omnes per omnia faclam, mae enim naturae sunt. Quod maxime argumenlo
pauca de pluribus praesenlis disputalionis gratia in- puri ignis eolligitur, qui, dum per omnia sensibilis
troducam. Primo igitur DominumJesum divisionein D i miindi corpora diffunditur, tatitae subtililatis est, ut
nattirae, id esl, masculum et feminam in seipso ntillo loco detineatiir, el tamcn in omnibus operalio-
adunasse edocet; non enim in sexu corporeo, sed iit nem suam rnanifestare dignoseilur. Sed uno eodem-
homine tantum surrexit ex mortuis, in ipso enim que tempore, uno eodemque loco ad tempus eis *'
VARIAELECTIONES.
' Sic CD; A ' Sic CD; A diversione. 3 A ipsam et secundum. * Sic CD; A divi-
namque.
sione. " Sic CD ; A fortassis est possibileesse. * Sic CD ; A persequamur. ' Sic C ; A nondum enim ;
D nondura enim siquidem. s Sic CD; A plenum. 9 Sic ACD. 10Sic CD ; A colligant. "SicAD; a
om. C. " Sic AD; et ora. A. ls Sic AD ; eliam om. A. '* Sic C; AD divisionem. " Sic CD; A vcl
raolevel. '6 Sic CD; A paritdiso. " Sic CD; A apiissime. '"SicCD; k Dens. ls suis om. AD. '• Si.c
C ; A quum, D quoniunt. !1Sic CD; A et. "SieCD; A temporeque. *3Sic C ; eis om. AD.
NOTAE
a Cad mnrg. adscr. : Ilic dulur iiitelligi, alititt esse el condignumsibi scnsibilem,si non peccarel, crettlt:-
varadisum vraeler humanam nalurum anle veccatum ram.
559 JOANNISSCOTl 8*9
apparebat ra ea forma, in qtta passus fueral, ut fi-1A in Deum et in primordiales causas suas ', in quibus
dera illorum iiHlriret, donec verae cognitionis vir- naturaliter subsistit, rediltira.
litlem ', qua poslmodum perfusi' sunt, iUumina- 12. Etenim, ul ratio edocet ", inundus iste in va-
rciilur. Et peraclo momenlaneae apparitionis spatio, rias sensibilesquespecies, divcrsasque partium stta-
mox in ' inleilectualem invisibilemquc spiritualis rum mulliplicilales non erumpcret, si Deus casura
corporis aopao-iav, id est iuvisibililatem, quae om- et interituui prirai hominis, uniialem suae naturae
no -lempus, tit praediximus, omncmque locura su- deserentis, non praevideret, ul saltem post ruinam
pcrftt, redibat : vel quod credibilius esse videtur, suam de spiritualibus ad corporalia, de aetcrnis ad
nullo modo ex resurrcctionis gloria loco, vel tem- temporalia,' de incorruptibilibus ad caduca, de sum-
porc, vel qiianlilate, qiiaiilalcverecedens, hissiqui- mis ad ima, a spirituali homine in animalcm, asint-
dem oranibtis spiritualia corpora carere, nemo qui plici natura ad sexuum divisionem, cx angelica
dubilal*, in ea forraa, qua inundoapparuit in mundo dignitale ct multiplicatione ad pecorinam contume-
vivcns, pro imindi salule post resurrectionem disci- liosamquecorruplibilemque secundum eorpus genc-
ptilis suis seipsum manifeslabat. Non enim bumana ralionem, suum miserabilem inleritum tali poena
fatiocinatio praevalet, ubi divina potentia solum- admonilus cognosceret, el ad suae dignitatis prisli-
modo pollet. Nain quod ipse ail : Ecce ego vobis-)B num statum poenilendo, superbiamque stiam depo-
cum sum omnibusdiebus usque ad consummationem nendo, divinasque leges, quas transgressus fuerat,
seculi, satis ac plane indicat, ipsum non solurasecun- implendoredire postularet. Nonenim credendum cst,
dum verbum, quo omnia implet, et super omnia est, divinissimamconditorisclementiam peccantemiiomi-
vcrum etiam secundum carnem, quam in unitatem nem in hunc mundura retrusisse quasi quadara indi-
suac subslanliae vel personae acccpit, el ex mortuis gnalione comraotam ", aul quodam vindicandi motu
suscilavil, ct in Deuratransmutavit, semper el ubique cupidam"; his enim accidentibus divinam bonita-
csse, non tamen localiler seu temporaliler, nec ullo tem carere vera ralio indicat: sed modo quodam
raotlo circuinscriptum. Mirabilisiquidem el ineffabiii ineffabilis doctrinae incomprehensibilisque raiseri-
raodo et super omnes caelestes essenlias, et cum cordiae, ut homo, qui liberae voluntalis arbitrio in
Patre est secundum humanitatem, quae VerboPatris suae naturae dignitate se cuslodire noluerat, condi-
aduiiala cst, et Deus est, et ubique regit raundura, toris sui graliam suis poenis eruditus quaereret, et
cl diligenlibtis se, sive invisibililer, sive visibiliter per eam divinis praeceptis obediens, qnae prius su-
apparet, caelum non deserit et mundum regit, ad perbiendo neglexerat, ad suum pristinura stalum
dcxtram Palris sedet, in summis orania gubernans, cautus providusque" pristinae suae negligentiae
humanae nalurae salutem in imis ministrans. Noli<C superbique casus humilis atque raemot-rediret, unde
crgo in loco fingere Chrisli bumanitatem, quae post iterum gratia ac libero suae voluntalis arbitrio cus-
resurrectioncm translata cst in divinitatem. Divini- toditus '* non caderet, nec cadere vellet, nec possct.
las Christi in loco non est; igilur neque ejus huma- Sed redeamus in adunalionera naturarumin Cbrislo.
nitas. Eodem modo sane intellige" de lempore, dc Deinde, inquit praedictus magisler, per assumpiio-
qualilale, dc quantitate 6, de forraa circurascripla. nem in caetum, profecto caelum unificavit" el ler-
His cnim omnibus tola Chrisli humanitas, hoc est, ram, el cum terrenohoc corpore nobis connaturali, in
corpus el anima et intellectus carere piissime creili- spirituatem subslantiam videticetmutato, rediens in
ur purissinicque intelligilur post resurreclionis caelum, unam existenlemomnemsensibilemnaturam
palinam; ct ad eamdein gloriam electos suos post munifesluvit; deinde sensibilia et intelligibiliacqnsc-
calholicain resurrectionem ducturus, qui' tinura in quenter 10 per omnescaelestes,divinosque,intellectua-
eo ct cura eo futtiri suut. Chrislus igitur et in para- les ordines transiens, cum anima et corpore, hoc est,
diso crat simul et in mtindo, ostendens el mundi et perfecta nostra natura adunavit lotius creaturae st-
paradisi unam ralioiiem naturalcm esse, in seipsoi cundum principalissimamejtis ralionem concursumin
ratindura et paradisura aduuans. Nonenini in raundor " se ipsoperfecteinseparabilematque immofci.emosten-
raoles corporeas, spaliisquedistenlas, mulliplicesque ' dens; el finis in omnibushis secnndumintelligenliam
divcrsarum parliura cjus varietates vera ratio con- humanilatis, hoc est, secundum ipsam humanilalem,
sidcrat ct bonorificat, sed nalurales et priraordialesi apud ipsumfit " Deum, apparens pro nobis, sicut
illius causas, in seipsisuni.as_alquepulcherrima_, ini scriplum est, vullui Deiet Patris, quanlum homo,
quas dura finis suus venerit, reversurus erit, et inl qui numquam ullo modo a Pttlre, quanlum verbum,
eis aeiernalilcr raansurus. Non autein alium flnemt potestrecedere.A-pr.mum adunavitnosls no6isme/in
ntundi hujus sensibiUs*credimus esse futurum, nisii seipsoper ablalionemsecundummasculttmel feminuiu

VARIAE LECTIONES.
' Sic CD; A virtute, * Sic CD; A profusi. 3 in om. A. * Sic ACD. " Sic C; A sane in-
tctligitur; D intellige sane. 6 Sic CD; A de quanlitate, de qualitale. ' Sic A; qui om. CD.
* Sic CD; A hujus sensibilis mundi. • Sic AD; C suas causas. " A docet. " Sic A ; CD
commolus. " Sic A; CD cupidus. «' Sic CD; A e<providus. '* Sic BC ; A per graliam1 lib. s. vol.
arb. custodito; D gratiam (per otn.) /. s. v. a. cuslodito. " Sic CD; A vivificavit. 16S:c "D A iutelligi
biba consliluii,consequentcr cet. "SicCD; k sit. " Sic CD; Anos adunavit.
 Ul DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. M~l
' s A tinent, sibique invicem cognata sunt; sursum vero
differenliae, et pr-o viris el pro mitlieribus,quibus
aivisionis maxime inspicilur modus, homines solum- versus alteram creaturae obtinent exlremitatem
tuodo proprieque vereque oslendit, mundam ferentes s omnesintellecluales essentiae, quae inter sc invicem
imaginem, quam nullo modo corruptionis nolamina . similiter cognatae sunt. Singulis ergo partibus hu-
tangunt. Videsne, quantum aperte denUntiat, homi- manae naturae cognala extrema, hoc cst, connatu-
nem ad imaginem et simililudinem Dei conditum(i rales naturae in Chrislo sociatae sunt. Corpus siqui-
sexus differentia omnino caruisse, et adhuc, quan- dem accipiens , quartam veluti hominis partera,
tura in eo iniago et similitudo condiloris permanet,, omnem corporalem crealuram sibi adjunxit. Sensum
carere, ipsamque divisionem propter peccalum se- vero assumens , universam 8 sensibilem sensuque
cundiim corpus solummodo accidisse. Quamquam1 utentem sibimel copulavit. Quid de anima dicendum?
enim in anima spiritales sexus intelligantur *, voO. . Nonne in ea, quam accepit, non solum rationabilem
siquidem inlelleclusveluli quidara masculus in animai animam, verum etiam * omnem vitam nutrilivam et
vero, id est sensus, veluti quaedam fe- auctivam '• in se ipso associavit?De intellectu nemo
est, «"<..>.(.._
raina, non tamen ibi cognoscimusnaturae divortium,, sapientum '* dubilat; bumano enim inlelleclui,
sed Christi et ecclesiae mysterium, uniusque intel- quem Christus assumpsit, omnesintellectuales essen-
lcctus ad Creatorem et ad creaturam conluitum.. B tiae inseparabiliter adhaercnt. Nonne plane vides,
Et nobiscum, inquit, e< propter nos simut omnem> omnem crealuram , intelligibiles dico sensibilesqtie
crealuram per medietates veluti propriarum partiumi raediasque naluras, in Chrislo adunatam? Quod
extrema comprehendens,et circa se ipsum insolubililer breviter conclusit '* magisler dicens : Unam sub-
paradisum orbemque lerrarum conjunxit, caelum et\ sistentemsimul omnemcrealttram, quasi aliquem ho-
lerram, sensibiliael intelligibilia; corpus quippe, etj mtnetii, partium suarum ad se invicemcoilu comple-
"
sensum, et animam secundum nos habens et intel- tam ostendens, el ad seipsam intuentem per ttni-
tectum, quibus quasi partibus per singula unicuique> versilatis subsisteniiam'*; juxla unam et simplam ••
universaliter cognatum associans exlrerrium, juxiai e/ indefinibilemex eo *", quod non es<deductionis, et
prius reddilum modum divinitus omnia in se ipsttm 3» indifferentemnotiliam; per quam unam eandemque
reeap«7»/(j.i<. omnis creatura recipere polest causam penitus indi-
13. Vimverborum intentus * perspice; non eiiimi scretam. Haclenus « de divisionibus, deque aduna-
vacant virtute. Corpus quippe, inquit, e< " sensum tionibus substantiarum venerabilem niagistrum,
el cnimam secundumnos habens, Christus videlicet, Maximum dico, seculi, quantum ad praesentis quae-
e< inteUectum. His enitn veluti quattuor parlibus stionis atlinet negotium, diximus. Et jam ad propo-
humana naltira constituilur 6. Quas partes verus C i silum,idest,adeam formam universalisnalurac,quac
quippe bomo Christus et assumpsit, el in seipso et creaturelcreat, et in primordialibus causis consli-
adunavit; bomo siquidem perfectus factus est'. Nil liita est, discutiendam, de bac enim in hoc " libro
enim hominis reliquit praeler peccatura , quod in dicere proposuimus, si tibi videtur, redeundum.
unitatem substantiae suae non acciperet, inque se- Disc. Videretur plane , si de quibusdam, quae in
metipso npn adunaret, hoc est, unum non faceret. praediclis ralionibus dicta sunl, quoniara raultumme
Nonenim in illo post resurrectionem quattuor sunt, movent, clarius explanarcs. MAG.Dic niihi, quae
sedunum; etnon compositum unum, sed simpliciler sunt illa, quac inter ca, qtrae a me dicta sunt, valde
unum corpus et sensus anima et inlellectus. Qtti- te movent, quorumque exolanationcm luculenlioreni
bus, inquit, quasi partibus, per singula unicuiqueuni- poscerc videris.
versalUercogmium associansexlremum. Ac si aperte 14. Disc. In divisionibtiscrealarum subslantiarum
diceret: quoniarn Christus quattuor humanae nattt- secundnm Maximttm nihil me movct, vel ls vablo
raepartes accepit et in seipso adunavit, universam niihi obscurum videlur seu ambignura, praeter ho-
creaturam, hoc est, intelleclualem et sensibilem as- minis divisionem in " masculum et feminam, eam-
sumpsisse, et in seipso adunasse raanifestum est. que non.ex prima hominis conditione ad iinaginem
Etenim in homine, quem totum accepit, universa D 1 Dei, scd ex poena peccali proccssisse, itcrumque
creatura condila esl. Singulis enim partibus, ut ipse post calholicam omnium corporum resurrectio-
ait, cognatum associans extremum; cognata vocans nem *•, quae in finemundi futtira esl, ipsam divisio-
exlrema corpora omniaque visibilia. Haec enira ex- nem non arapliuspermansuram, sed in unitatem pri-
tremilatem universae creaturae deorsum versus ob- mordialis conditionis " naturae *' reversurarn. Quis
VARIAELECTIONES.
«SicAD];proom.C. 'SicC; AD • Sic CD; Aipse. *SicC; AD intenlius. "Sic C; elom.
inteliiguntur.
A; D et sensus. ' Sic AD ; C constituitur nalura. ' Sic CD; faetus est om. A. " D universalem. ' Sic CD;
Ae<. '• Coni., ACDactivam. " Sic AC; D sapientium. " Sic CD; A conclusn breviler. «3,SicCDet Ambig.
Maximi; AB complexam. '* Sic C et Arabig. Maximi; ABDsubstantiam. '" Sic CD et Ambig. Max.;
AB simpitcem. '* Sic BCDet Ambigua Maximi; A el inditliiiibilemsubstantiam ex eo cet. " Pro hoc 4
vrimo. "SicCDE; Ar.ee. " Sic CDE; A inler. *° Sic CDE; A ie5tti're-/t-7.emomnium corooruxn.
" conditionis om. A. aa Sic.
ADE; C lerrae.
NOTAEl
» Verbis Hactenus de divhionibuscel. texlus codicis E donuo incipit.
545 JOANNISSCOTI - 88_*
enira talia a.udicnsnon cxpavescat, confestimque in ,\ niurn substanliarum praediclarum reditus in untim
haec verba non erumpat diclurus ' : Non ergo post atque adunalio fuiura sit ? Utrum reipsa, lioc est,
rusurreclioiiem masculi feminaeque ' futurus est transilu omnium sensibilium in inlellectualia, ila ttt
sexus s, si uterque a'l> lramana * penitus auferetur peraclo mundi nujus sensibilis curriculo onniia sitit
nalura! Aut • qualis forma in lioniine apparebil, si spirilualia, nibilque " corporeum seu sensibile re-
nemo rnasculi seu feminae formam habuerit? Aut maneat; an solo conluitu animi naiuralein uiiitaiera
qualis polerit fieri cognilio, si ulriusque sexus fu- omniuin rerum in suis ralionibus primordialibusquc
tura sit cxlermina.io,.inque simplicem indiscrctam- causis contemplantis ? Ea nainque, quae exlrrasecus
que formaruin differentiis 6 adunalionem omnium corporeo sensui varia multipliciaque locis, lempori-
homiuum coagulatio, sive spirilualis incorporcaquc, bus, qualitatibus, quanlilatibus, celerisque sensibilis
sive visibilis ' et corporea , loco ac 8 lempore 9 naturae differentiisapparenl, in suis ralionibus, secun-
circuinscripla? El hoc in arabiguo a te praeterrais- dum quasaCrealoreoraniumcondila sunt, aeternali-
suin est, atque indiscussum , quamvis videaris in terque immulabili'" suae naturae statu, certisque di-
corjwriljus resurrectionis spiriluales qualilales vinaeprovidentiaeregulis subsistunt, puro inteUectni,
quantiuilesque '• magis quam corporales suadere rerum omnium veritatem inquirenti, invenienti,
esse futuras. Ut non dicain , quantura haec do- JB consideranti, unum individuum esse videnlur ", et
ctrina omnium aut pacne oiiiniuin latialis lin- stint. Nam quanlum exteriores naturae, sensibiles
guae saii"toriim magistrorum aulorilati rcsislat, dico alque corporeas ", locis leraporibusque celeris-
qui unaniniilet' post resurrectionem omnium ulrius- que accidentibus variari appelunt, inhis eniraeorum
qtte sexns inlcgritalem fulurani esse asserunt, ila pulcliritudo maxime arridet, ideoque a carnalibus
ut vir in formatn viri, lemina in formam feminae, animis, longc a veritale el unilale distanlibus, inque
ciiin omnibus " corporalium partium indieiis, qtiibtis (cmporalium rerum numerositalem diffusis, inlem-
inaxinie ulerque sexus discernilur, redeat-, ac sic pcrate luxurioseque amantur, laiitum interiorcs,
sive in gloria, sive rn poena aelernaliter permaneat, boc cst, intclligibiles essenliae simplicem sui indivi-
si lameii acterna poena corporaliter futura sit, sicut duanique uniialem in seipsis et inter seipsas insepa-
aelerna gloria, de qua " quaestione in quinlo tracta- rabiliter " oslendunt, ac " per boc sapienlum ani-
bimus. Multisenini videtur incongruum, coacter- raos piilchriludinem harraoniae socielatisque earum
nam bealitudini miseriam fore credere; quibuscvan- conieniplanlesdelectant. Quibus ex iiislabili diversa-
gelicus scrmo videtur rcsislere, qui ait: Ile, tnaledi- que locorum ac lemporum varietale redeunlibus, so-
cli, in ignem aeternum. Haec, ul dixi, in praedictis lius uiiiiatis2* immulabilisque veritatis conieraplaiio
subsiantiarum factarum a Deo divisionibus maxime " praemiuin promitiilur. Non enim caelesles virlutes,
milii scrupulum ingerunt. De reditu auternac aduna- quasvariis nominalionibus Scriplura sacra nominat,
lionequicquid-jara a te dictum est, durum mihialque bunc '" raundum visibilem extrinsecus corporeisque
obscuruinuniversaliteresse faleor.Non enim clarevi- sensibus intueri credendas csse aestirao. Nec tamen
deo, quomodoulriusque sexus bumanae naturae adu- eas omiiino ignorare est *6pulandum, quando per
nalio in Cbristo, primtim ex '* mortuis resurgente, cas rcgi ac rainistrari baec omnia visibilia sacra
facla est, et inoinnibus boininibus finitomundofutura edocet historia ".Leges siquidemdivinaeperangelos
sil. In codem cniin sexu, quoin carnevixil.Cliristum administralae sunt, bonorum»8bomii)uiiimores cor-
credimus resurrexisse, seniperqtie perraaiiere et per- recti, ordinali, a pravis viis reducli mulliplicibus *
raansurum esse.Quisauteninegabit, viiilem sexum '* divinae providenliae doclrinis exercitati, ad prisli-
ipsum fuisse inilulum ", priusquam pateretur et nuin nalurae tnodura revocantur; sed in aeternis "
resurgeret ? Similiter etiam credimus, omnes homi- causis, quas ipsae aelernaliter considerant, bunc
ncs in eodcm sexu, in quo cadunt, resurrecturos esse. mundum , quem gubernant, quanlum eis sini-
Qnomodo orbis " terraruin paradiso, terraque unita tur , perspiciunt, non locorum spatiis divisura,
caelo,omnis" sensibilis creaturaintelligibili, el baec ., non variis terapotura inolibus dislincluin, non nu-
oninia Deo copulabunlur, ila ut unuin sint, nullaque merosilale parlium suaruni dispersum, non qualita-
in eis diversilas appareat ? El inaxime illud, quod tum quanlilatumve multiplicibus diflerenliis dissirai-
promisisli a lc explanandum, hocest, quornodo om- lem, non molis magnitudine lumidum, nun diversi»
VARIAELECTIONES
| SicCE;
* Sic pro non erumpat diclurus A prorumpat; D non erumpat dictis. * Sic CDE; A et feminae.
ADE ; sexus om. C. *SicCE; A penitus ab humana a, «.; D ab humana nalura penilus
« Sic CDE; A At. 6 Sic CDE ; A * Sic
auferetur. differeutium. ' Sic AD; C sensibilis.
CD; A el. * siue visibilis — tempore om. E. '? Sic CDE; A quantitates qualitatesque. " Sic
CDE; A omnium. " Sic CDE; A Sed de hac. «3 Sic CDE; A a. '* Sic CDE; A virili sexu.
'" Sic CDE; A induturutn. " SicCDE; A orbis cet. " Sic CDE; A"omnisqne.
quomodo, quaeso ,
18 SicCD; A nihil, E nihitque. «9Sic ACE; D immulubilis. »• Sic CDE; A videntur esse. corpora-
lcs. »*Sic ACE; D inseparubilem. " Sic CDE; A ulqtie. **Sic A; CDE tmiz«<e. " Sic CDE; A per
Iiiinc. »GSic CDE; kignorare omnino (esl oin. A). " Sic CDE; A Scriptura. *8 Sic CDE; A qtiibus
bonoritin. " Sic CE; tteleniis om. AD.
543 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. S.G
«
longiludinis, latitudinis, alliludinisque spatiis dis-.A lcs, caelttm dico et terrani ", veluli ititer quosdani
tentum, sed totum simul simpliciterque in suis ra- extremos " terminos, a scse invicein discrelos, suls
tionibus immutabiliter subsislentem. De bis igilur mcdietatibus connexos, hujus mundi sensibilis uiii-
obseuris quaestionibus, quae per meipsum ad liqui- versitatem harmonia qnadani naturali composilani
dum intueri nequeq, luculentius a te discernendum coadunatamque esse certis ralionibus edocent. Sed
esse * aeslimarim. Tuo tamen arbilrio, quo ordjne Iongum est, et praesentis operis proposito incon.ve-
aperiendae sint, tantum ut aperiantur, sive nunc niens, per diversas diversorum opinipnes inultas ac
sive postea, raihi vistim est tribuere. varias sermonem extendere, superfluuraque videbi-
MAG.De his omiiibus ,' qnae, ut dicis, tibi non tur, aliorum intellecUisde bujusmodi negotio, nisi
clare * patescunt, alium disserendi lociim ordo re- ubi summa necessilas exigit, inlroducere. Mihi au-
rum * expetit. Sed bic breviter praelibandum, quo- lem multorum sensusconsideranli nilprobabilius, i.'.l
niam ha.ecomnia, quae difficiliatibi videntur , uno verisimilius occurril, quam ut in '* praedictis sa-
argumenlo possunt concludi. Si enim Cliristtis, qui crae Scripturae verbis, significalione videlicet caeli
omriia inleUigit, immo est omnium intellectus, re- et terrae, primordiales totius creaturae causas, quas
ipsa omnia, quae assumpsit, adunavit: quis dubitet, Patef in unigenito suo Filio, qui principii appclla-
quod praeCessit in capite et " principali exemplo 6 tione norainalur, ante omnia, quae condila sunt,
totius bumanae nalurae, in lota fore subsecuturum, creaverat, intelligamus, et caeli iioinine rerum in-
sicul in quihlo libro tractabimus ? Siquidem bujus lelligibilium caelesliumqiie essenliaruin, lcrrae vero
praesehtis libri texlus nil aliud flagitat, quam ul pro appellatione sensibilimn rertuii, quibus universitas
viribus nostris, quicquid lux animorum largita fue- bujus mundi corporalis coniplelur, principales cati-
rit, de pfimprdialibus causis dispulemus. sas significatas esse accipiainus ls. Disc. Similiter
_j>. D.isc. Ingredere quo vis prdine. Eo enim mo- etiam hunc intellectum prae ceteris elegerim ' 6, si
do, quo praesenles quaesliones de quadripertita uni- me paululum non moveret illa ambigu.tas, qtiae in
versaiis naturae diyisione proposilae sunt, non in- praediclis intelligentiae discretionibus videlur oriri.
congrue cxplanandas esse opinor. MAG.Ratiocinatio- Nam, tilmihi videtur, aut parva aut nulla differentia
nis exordium ex divinis eloquiis»assumendum esse esl inter eorum intellectum, qui dicunl, informilatetn
aesUmo. Disc. Nil convenienlius; ex ea enim omnem ulriusque naturae, intelligibilis dico atque sensibilis,
veritatis inquisilionem inilium sumere necessariuiii eteoriim,quiprimordialescausasintelIigibiliumetsCn-
est. MAG.Divinissimus propheta, Moisen 6 dico, in sibilium praedictis Scripturae verbis descriptas esse
prima fronte libri' Geneseos : In principio, inquit, judicant. Nam informem maleriam ejusque infonni-
(ecit Deus caelum el terram. Quo in Ioco omnes sa- C tatem causam quandam rerum esse dicimus. ln ea
crae Scripturae exposilores ingenii sui acumen exer- siquidem inchoant, quamvis inforrailer, id esl -',
cuerunt, diversisque inlelligenliae modis, qttid caeli adbuc imperfecte ac prope nibil " esse ; non taraeii
nomine, quid terrae, proplieta, immo eliam 8 Spiri- penitus nihil esse inlelligunlur, scd inchoamenlum
tus sanctus per prophelam, voluit significari, expo- quodamraodo esse, formamque et perfectionem ap-
suerunt. Alii siquidem brevem quandara compreben- pelere.
sionem lotins perfectae creaturae his verbis insi- MAG-Esto igittir intentipr, et rerum differcnlias
huari aeslimant. Caeli quidem • nomine totam spi- acule perspice, nebulasque ambiguitatis ex acie in-
rilualem intellectualcmque crealuram condilam lerHioiiistuae penitus depelle. Nonenim, ularbitror,
atque formatarn, lerrae vero omnem corpoream le polesl Iatere, alias esse rerum informilaies , et
sensibilemque suis perfeclissiinis definitionibus con- alias rerum causas perfectaque principia. Nam si
slilulam intimari arbilrantur. Alii inforniilatem esse et non esse sibi inviceni e contrario opponun-
utriusquecreaturae, spiritualis quidem nominctiaeli, tur ", eta 0 nil propinquius est ad vere esse, quain
terrae vero appellatione mundi hujus corporalis causae crealae crealarum rerum, nibilque vicinius
inclioalionem suadereconantur. Alii tolius sensibilis ad non vereesse, quam informis materia ; estenini,
creaturae, quae velutiduabus principalibuspartibus, " ut ait Auguslinus, informe prope nihil: num tibi vi-
caelo dico ac " terra , perficitur , creationem his detur parva dislanlia inter id, quod verae esseniiae
verbis indicari affirmant, ila ul nibil de spiritualis eslpropinquum, et id, quod veraeessentiae privationi,
crealurae conditione boc in loco " signilicetur, sed quae niliil omnino " dicitur, proximum " ? Nec rerum
soliimmodo plenitudinem corporeae crealurae pro- informiiatem cansam essentiae formaeque ac per-
phela voluerlt describere. Inter bas enim duas par- feciionis rerum esse diximus, sed magis privatio-
'
VARIAELECTIONES. .
1 Sic AE; C longitudinis, allitudinis
* tatitudinisque; D longiludinis allitudinisque (altitudinis om. D). * esse
on. A. Sic D; CE quae tibi, ul dicis, non clttre; A qnae, ut dicis, libi clare non. * Sic CDE; A rernm
otio. " Sic A M. 6C Moyse, DE Moysea.- ' Sie CDE; A in principio libro. « Sic CDE; A ei.
• fcic ADE; CCDE; «° Sic CDE; A e<. " Sic khoc " Sic ACE; D caelum et terrum
siquidem. CDE; inloco.
dic\. '3 Sic CDE; A quosilam dtios extremos. »* Sic AC; in om. DE. '» Sic CDE; k intelligamus.
" Sic CDE ; A " Sic CDE; A lioc est. '8 A nil. " Sic
eligerem.
*° Si. CDE; e/ oni. A. »«Sic CDE- A nihilominus. " Sic CDE; A opponuntur e contrurio.
CDE; A dicilur esse e./proximum
PATROL. CXXII. 13
 5.7 JOANNISSCOTI Bf»
nem esscntiac, formae perfectionisquc ' rcrum.. A stib ipsis sunt, creant; nam primordiales causasltJt
Causa siquidem, si vere causa esl*, omnia perfe- creari et creare praediximus ": quid mirum, si queii>>
ctissime, quorum causa est, in seipsa pracambit', admodum in numero eorum, quae post, et per '*
cffcctusqticsuos, priusquam in aliquo appareant, in primordiales causas condita sunt, informem raate-
scipsa perficit; et dum in genera formasquc visibi- riam esse crcdimus, certisque rationibus firmamus,
les pcr gencralionem erumpunt, perfectionem suara eam quoque a primordialibus causis creari fa-
in ea non deserunt, sed plene * et iraraulabililer teamur?
permanent, nulliusque allerius Derfectionisindigent, 16. MAG.Alius igitunnlel.ectus est "primordialium
nisi ipsius unius, in qua semel et" simul et semper causarura, alius iuforraium materiarum. Disc.Prae-
subsistunl. Dtsc. Non parva quidem • mibi videlur dictis rationibus ita concedere cogimur; cetera con-
cssc lalis dillerenlia; longe siquidera a seipsis di- sidera. MAG. Sirailiter et, quod sequitur, varie tradunt.
slant primordiales causae, quae ab uno snmmoque Terra autem erat inanis et vacua, vel, juxta LXX,
omnium principio, quod a nullo est, perfeclissime in.isi.i/is et incomposila, et lenebrae *• super faciem
in suis immulabilibus ralionibus conditae sunt, et abyssi. Alii namque lerrae inariis et vacuae, seu in-
informilates omnium rerum, quae non solum ad visibilis et incompositae nominatione visibilis crea-
perfeclionera formae nondum perveniunt, sed £ turae, abyssi vero tencbrosae vocabulo invisibilis
vix jam esse incipiunt, nec longe ex non esse rece- cssentiae inforraitatem figurate significari " volunt.
dunt. Quamvis enim videantur rerum informilales Omnis siquidem corporalis sensibilisque crealura ex
medietalis locum oblinere inter esse et non esse, materia et forma constiluitur, atque idco maleria
incipientes ex non-cssc esse ' — siquidem ex carens forma, informis dicitur, hoc est, carens forma,
iion esse processionem quandam ad esse inchoant, el invisibilis et incomposila, seu iuanis et vacua;
nondum lamen ad perfeclionem formae atque essen- accedcnte vero forma visibilis dicilur et composita,
tiae' inlelligunlur pervenisse — plus appropinquare solidaque alque perfecla, naturae suae certis finibus
judicanlur * ad non esse quam ad esse •. Nil circumscripla. Invisibilis vero crealura, id est in-
enim est aliud '• rerum in.ormitas nisi motus qui- lelleclualis el ralioualis, informis dicitur, prius-
dam, non esse omnino deserens, et statum suum in quam ad formam suam, Creatorem videlicel suum,
eo, quod vere est, appetens. Primordiales vero convcrlalur. Non enim ei *' sufficitad perfectionem
causac ila in principio, hoc est, Dei Verbo, quod vere ex essenlia essenlialique differentia subsistere, his
dicitur esse el est, conditae sunt, utnuUo motu perfe- enim duobtis omnis intcliectualis creatura compo-
clionem suamin aliquoappetant, nisi in eo, in quo siint nilur, nrsi aJ Vcrbum unigenilum, DeiFiUumdico **,
immutabiliter, perfecteque formatae sunt. Semper C qui est forma omnis intelleclualis vilae, conversa
enim ad unamrerum omniumformara, quara omnia ap- perficialur; alioquin impcrfccta informisque remanet.
petunt, YerbumPatris dico, conversae formanlur, et Alii terram inanem vacuamque, seu invisibilem in-
formalionemsuam nusquam«' nunquam deserunt.Cau- compositamque, diclam arbitrautur molem hanc ter-
sae quippe locorumel temporuin in eis sunt; quae vero rcni corporis priiuo condilain, vacuam quidem
sub ipsis sunt in " inferioribus rerum ordinibus, ita atque '* inanem, ul Ulis videtur, quia nondum diver-
ab cis creanlur, ut ad*seipsas ea atlrahant, omnium- sis generibus (ormisque germinum, (ruticum, anima-
que rerum unum principium " appetant; ipsae vero tiumqueornala erat; invisibilisvero, aut quia humi-
. nullo modo ad ea, quae sub eis sunt, respiciunt, sed dae naturae abundanlia undique superfusa eral, aul
suam formam superiorem se semper intuentur, ut quia homo, qui eam aspicere posset, nondum ex pri-
scmper ab ea formari non desinant. Nam per seipsas mordialibus causisper generationemeruperal; lenebrat
informes sunt, et in ea universali sua forma, in autem " super abyssum (uisse " aiunt, quia " aer,
Verbo dico, seraelipsas perfecte condilag cognoscunt. qui abyssoundique " circumfususfuerat, adhue luci-
Quis autem rectae intelligenliae haec, quae de prt- dus non erat, ideoque constitutam inter se abijtsum
inordialibuscausis dici possunt, de informilate rerum nondutn illuminare poterat. Cui sensui quamvis san-
dicere audebit, praeserlim cura et informi. rerum D ctus Augiislinus refragari vidcalur, non omnino
maleria non aliunde credalur manare, nisi ex pri- tamen, quoniam sancli Basilii cst, a nobis rcfellitur.
mordialibus causis '*? Si cnim priraordiales causae Non euim noslrura est, dc iiilellectibussanctorum
ideo " priraordialcs appellantur, quia " primilus ab Palrum dijudicare **, sed eos pie ac venerabililer
una crcalrice omnittm causa creanutr, et ea, quae suscipere ; non lamen prohibemur eligere, quod ma-
VARIAELECTIONES.
* Sic CE; A (ormaeque et perfectionis; D (ormae ac perfeclionisque. * Sic CDE; A sit. * Sic CE;
AD per«.m6it. * Sic ACE; D plfliie. » Sic ADE; et ora. C. 6 Sic CE; AD siquidem. ' SicCDE; A
incipientes esse ex non esse. 8 Sic AC; D videanlur. * vlus appropinquare — ad esse om. E.
" Sic DE; k-diud esl; est om. C. " Sic CE; nusquam om. AD. " Stc CDE; inran. A. "SicCDE;
A prineipiumunnm. «*Sic CDE; A ex causis primordiatibus, " Sic CDE; A ideae. " Sic CDE; kquae.
" SicCDE;Adixim«s. " Sic DE; e/ per om. A; per om. C. " Sic CDE; A es/ intellectus. *• Sic CDIi;
A tenebrae erant super cet. "SicCDE; A inlelligi. "Sic CE; ei om. AD. *• Sic CDE; Adico" Det filtum.
*kS:cCDE; A e/. "" Sic ACE; autem om. D. *6Sic CDE; [uisseom. A. "SicCDE; A quod. Src '-
A undiqueukysso. CDE; A iu-//ienre. .1'
5,10 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER SECUNDUS. 550
Graeci «./_;__:.vocant, huraidaeque abyssi vicinitate
gis videtur divinis eloquiis rationis consideralione A
convenire. Sed si quis dixerit, praedicla prophclae accidunl". Hujus qtioquecorpulcnlioris aeris inferio-
verba non aliud, quam primordiales rerura causas risque nebulositas et obscuritas non ex seipso, sed
innuere, non videbitur ' ex veritate deviare. Quid ex aquarum lerrarumque propinquilale advenit.
enim? Num incredibile esl, irpbnirvitw, hoc est Unde enim nascilur lunae humiditas, inde etiam
aeris tonilrua " fulminaquc,
principale exemplar corporalis uaturae, quod signi- nebulositas, quoque
"
ficatur terrae nomine, quodque anle hunc mundura imbres, pluviae, nix, gelu, varii venlorum flalus :
sensibilem perpeluo perfeclissimeque Deus in prin- non aliunde nisi ex terrenis aquaticisque vaporibus
cipio, hoc est Pater in Filio condiderat, vacuura occasionem accipiunt.
atque inane posse vocari ? Vacuum quidem, quoniam 17 Quid ergo mirum, si primordiales visibilium
omntf»ensibiliin suis effeclibttsvacabat, prittsquam rerum " causae lerrae inanis ct vacuae vocabulo figu-
in *g_ju_ja formasque sensibilis naturae per ge- rate insinuentur,prae niraia*'sui*'subtilitaleineira-
nerationem locis temporibusque prodiret. lnane bilique intellectualis suae naturae simplicitate, prins-
vero, quia nuliam quanlitatem, nil corporali molc quam in genera et formas sensibilesque numeros,
densum, nil locis dispersum, nil temporibus mobile in quibus veluti quibusdam ncbulis corporeis seusi-
adhuc in eo * intelleclus propheticus, qui in divina B bus apparent, pcr generalionem profluerent **,
**
mysleria est introductus, aspexerat. Haec enim qtiando **praedicta visibilis mundi spalia, proptcr
vocabula, inane dico et vacuum, plus primordialis sui sublililatem ac paenc incorporali.atcm, inania
naturae ante omnia in Verbo conditae plenissimam sen vacua non incongruc appcllantur, sicul *6 ail
immutabilemque significant perfectionera , quam quidam poelarum:
mutabilem imperfectamque bujus mundi sensibilis Aera pe*rvacuumsaltu jaculaberecorpus.
informem adhuc processionem, locis temporibusque Item Virgilius in dnodeciino:
dispersam, perque generalionem esse inchoantem, Tum lapisipse viri vacunmper iaane volutus.
diversisque sensibiiis creaturae numeris formari Eadem ratio esl alterius interpretationis, quae dicil,
appetentem. Saepe siquidem ' inane el vacuum tcrram iuvisibilem incomposilaraque fuissc. Quid
eliam * in laudibus corporalium rerum • solent enim aliud rationabilius ista invisibilitas mysticac
poni. Totum namque spatittm, quod inter globum terrae significaret, quam primordialium causarum
terrae chorosque siderum extremumque mundi am- corporalis crcaturae obscurilatem, nullo coloris lu-
bilum in medio est constitntum, in duas partes a • niinc, nulla formarum discrelione adhuc declaralam,
sapientibus mundi divinaeque Scripturae divisum. insuper etiam purissimos inlelleclus supcrantcm.
lnferior enim pars a lerra usque ' ad lunam aer ^ Merito quoque causae primordiales incompositae
dicitur, hoc est spirilus: superior vero a luna usque praedicanlur; sunt cnim simplices omnique compo-
ad sidera extrernae spbaerae acther, id est purus silione omnino carentes. Nam in eis est ineffabilis
spiritus; ambae autera xOyoc' a Graccis, vacuum unitas, inseparabilisque incompositaque harmonia,
seu inane a Latinis vocanlur. Sed purissimum cia- universaliler differenlium seu similium parlium
rissimumque illud superius spalium constat semper copulalionem supergrediens. Quid dicam de causis
esse * sejfenissimum,aclernoque siientio quietum, principalibus intclleclualis esscnliae? Nonne ccm-
exceplis harmonicis consonantiis ,0 planetarum, gruentissime tenebrosae abyssi vocabulo a Spiritu
oranem mortalem lerrenumque *' sensum tonornm sanclo appellatae sunt? Abyssus enim dicunlur pro-
semitonoruraque " acumine superans, subtilissi- pler earum incomprehensibilem altiludinem, inlini-
mique ignis motibus labens, diuturni " lurainis ple- lamque sui per omnia diffusionera,quae nullo perci-
num, praeter porliunculam, quam ttmbra terrae pittir sensu , nullo comprehendittir intellectu, prae-
ob.inet,quae nox appellatur.ideoque dicilur vacuum. que ineffabiUssuae purilalis excellenlia tenebrarum
Nec immerito, quoniam omni terrena '* crassaque nomine appellari raeruerunt. Siquidem et sol isle
mole vacat, nulloque corporeo pondere impletur. sensibilis inluenlibus eum saepe ingerit tenebras,
Planelarum etenim globi Ievissinii '" et spiriluales 'n non valentibus eximium sui inlueri fulgorem. Tene-
sunt, nulla " terrena qualitate gravanlur, nullam brae ilaque erant stiper causarum primordialium
obscuritatem efliciuiit. Lunae siquidem humiditas,
abyssum. Nam priusquam in spiritualium essentia-
sordesque, quae in ea apparenl, non ex suae naturae rtim numerositatem procederent, nullus intellectus
puritate, sed ex terrenae molis vaporibus, quos con:!iius »' cognoscere eas **poluit, quid cssent. Et
VARIAE LECTIONES.
* Sic ACE; D videtur. » Sic ACE; D in ea. ' Sic AD » Sic CDE; A e<. » Sic CDE;
CE; quidem.
A rerum corporalium. 6 Sic CDE; A esl a. ' Sic ADE; usque om. C. 8 Sic CDE; A xe.?«. 9 Sic
CDE; pro semper esse k superioris esse nalurae. «° Sic CDE; A cantilenis consonanliisque. " Sic
CDE; A terrenum" et mortalem. " Sic A; CDE emitonorittmque. " SicCE; A diurni; D divini. '* Sic
AD terra' Sic CDE; A levis*imi9'obi- " Sic CDE; A e< quia nulla. «' Sic CE; AD accidit.
" o;
S
SicDE; AC tonilruaque. " Sic CDE; A flatus ventorum. *• Sic CDE; A reram visibilium. " Sie
ADE;pro prae nimia G pracmia. «*Sic CE; sui om. AD. " Sic CDE; A deftuerent. »*Sic CDE; A quo-
mam. *«Sic CDE; A visibilis mundi praedicta. *6. Sic CDE; A sic. " Sic CDE; A conditas. " Sic
CDE; A eas cognoscere.
K5I JOANNISSCOTi _{ji.
adhuc tcnebrac stint supcr lianc abyssum, quia nullo A animorum " notitiam naturalibus artUlcia..bu§qu,e"
percipitur intelleclu, eo exccplo, qui eam in princi- progressionibus proferre non relardat '•*.
pio formavit. Ex cffcctibus aulem, hoc est, proces- MAG.Principalcs itaque causae ct in ea, quorurn
sionibus ejus in intelligibiles formas cognoscilur causae sunt, proveniunt, et principium, id cst,
solummodo, quia est, non autem intclligitur, quidcst. sapienliam Patris *•, in qua factae sunl, non relin-
18. Sed ulrura mystica illa lerra invisibilis, ipsaqtte quunt, et, ut sic " dicam, in »' se ipsis perraanenlcs
tenebrosa abyssus et inlellectualis primartim cau- invisibiles, tenebris **suae exccllentiae semper als-
sarum perpetuo invisibilis ' eril, abyssusqtic lene- conditae, in effeclilms suis veluti in quandara lucem **
brosa aelernaliter permanebit, an quandoque , boc cognitionis prolatae, tioii cessant apparerc. Dt*c.
esl, post finem bujus mundi ' visibilis in noliliam Haec probabilitcr suaderi possunt. Sed nosse veliu..
irr.cUcclualium ralionaliumquc essentiarum perven- utrum principia rerum, quae primordialiiim caus -
turac suiit, non parva indiget indagine. Disc. Immo rum nomiuibus appellantur, seipsa inielligiint, prins-
niaxima, et ne hoc inlactum praetermitlas, obnixe quam in ipsas res, quarum causae sunt", pro-tuant;
pelo. MAG.Dic, quaeso, quid libi videtur? Nam * necne? MAG.Ad hoe breviler respondcndurri. Si
primordialcs rerum causae *, quas terrae atque Deus in sapientia sua fccit omnia quae fccil, tcste
abyssi vocabulis siguificalas esse, praeque incom- B Scriplura, qtiae dicil, omnia in tapientia fecisli, ctii
prebensibili alqueexcel.entialliiudineinvisibileslcne- dubitare periiiitiitur, oiiraia , quae in sapientia
brosasqiiediclasarbitramur, dura" per'generalionem facla sunt, sicut ipsa sapientia seipsam co-
in gcncra formasque, iii numeros differenliasqtie gnoscit, et quae in ipsa facla sunt, non soliim
rcrtiin seu sensn seu inlcllectu comprehensibilium seipsa cognoscere, sed et rerum, quarum principia
procedunt, invisibiles iucomprehensibilcsquc esse sunl, notitia non carere? Non eiiim credenduin est,
dcsintint ? An serapcr in excellenlia suae nalurae, in in divina sapienlia aliquid insipiens ei seipsura
qua ante omnia in principio conditae sunt, perma- iguorans condilum fuisse. Sed de bis diligenlius alibi
nent, et sub nullum sensum inteUec.umve cadunt, considerandum. Disc. Ita fiat. Nara non brcveni
ila ut e. in rebus, quarum causae sunt, sensibus transitorianiqtie quaerit indagaliohem, si prinior-
seu iniellectibus quodammodo apparcant, et excelsi- diales causae seipsas sapiunt, qtioniam in sapienlia
tudinem suae incomprehensibilitatis non deserant, crcatae sunl, aeternaliterque in ea subsislunl, quae
ac veluti in lenebris quibusdam, in secretissimis iiullum insipiens in se recipil", quomodo cx sa-
«lico divinae sapienliae sinibus, semper sedeant? pienlibus causis multa insipientia procedunl. Non
Disc. Eas pcrpetuo invisibiles tenebrosasque * enitii omnia, quae ex iis profiuunt, sapientia sunt.
esse crediderim. Si enim ipsa sapienlia Dei -• Duas siquidem naluras sapienttae participes cssa
Palris, in qua' onraia facta sunl vereque subsistunt, crcdimus, intelleclualeminan.gelis,et»' in hominibus
et extra quara niliil esse intelligitur 8, in seipsa in- rationalem : celera vero, quae a sensibus seu intcl-
*8
Mmipreliensibilis invisibilisque permanet; lux enim leclu comprebendi possunt, sapienliae expertia
est inaccessibilis , onraera inlellcclum superans : exislimamus »' esse. Quamvis brcviter quis respon-
quid mirum, si causae omnium, quae in ea, et per dere valeat, non esse inirum, in sapientibus exem-
eam,- et ad eam factae stinl, invisibiles incoraprehen- plaribus insipientium causas subsistere, dum vkle-
.ibilesque aetcrnaliter credanlur esse, et incoramu- mus, in solaribus radiis tenebrarunt occasiones natu-
10 raliter inesse,
tabiliter permanere? Et exemplo • nostrae naturae dumque in se ipsis millas tenebras
iliud possumiis conjicere ". Nam quod inlellectus esse sinunt, eas tameii de causis in se insilis veluti
iroster in seipso priinura rationabiliter concipit, et sibi oppositas gignunt.
ad habilura purae perfectaeque inlelligeniiae perdu- 19; Disc. Quid ergo vult quod sequitur : El Spi-
cit, semper et in se oblinet, et quibusdara signis ritus Dei superferebalur super aquas ? An forle hoc
extrinsecu. profert. Verbi gratia, si veram cogni- addilum, ne aestimarentur primordiales causaenon
lionera de aliquo sensibiti vel intelligibili sapiens sdum inlelleclualis ralionalisque creaturae virtuiem,
aniinus perceperil '*, ipsa cognitio et in eo " lixa D verum etiam *° Creatoris earum iiilelligibilemcogni-
'"
pcrmanct '*, et plianlasias primo in cognilioiieui, tionem prae nimia suae nalurae excellentia supe-
deinde '• in sensus, deinde " in vocum signa, alios- rare? EtSpiritus, inquit, flei ferebalur super aquas.
infinita in-
ipie nulus, quibus animus secreta sua molimina gra- Ac si diceret : primordialiura causarum
Jatim desccudeuUa soiel aporire, iuqtie aliorum comprehensibilisque abyssus, ac per hoc invisibilis
VARIAELECTIONES.
4 Sic CDE; A invisibilis lerra perpeluo erit. * Sic CDE; A mundi huius. " Sic ADE; C non. ** Sic
CDE; A ciiusae rerum. * Sic CDE; A cmn. « Sic CDE; A lenebrasqne. ' Sic CD; AE "quo. Sic
CDE; kinielliqitur esse. » Sic CE;ADMAG. Exemplo. "SicA; CDE naturue nostrae." SicCDE;
" SicCDE; A ipso. '* Sic A; CDE permaneal. SicCDE; A
Aeoncipere. '* SicCDE; kpercepil. " Sic CDE; A aritmorum atiqnorum. '* Sic CDE; k artifi-
primo mi//il" in. ." Sie CDE; A demnm.
*° Sic CDE; A " Sic ADE; Cila. *• SicADE;
.,
" cialibusve. Sic CDE; A tardut. palris sapientiam.
Csi.u/in. **Sic CDE; A tenebrisqite. a*Sic CDE; A tttcem quandam. *" Sic ADE; C qttibus clausae
" Sic CDE; A
snm. 8" Sic ADE; C recepit. »' Sic CDE; c<om. A. " Sic CDE; A seu nt>intellcctu.
«iM/iHiiis. M SicCDE; ket.
S.;>3 DE DiVISIONElNATURAE.— LIBER SECUNDUS. J.">4
icncbr.saque merilo appcllala, non ila omnem intel- A velle ct Patrem faccre; ipsiuscnim actio suuin velle
lci-tuni ralionemque allituiline obscuritalis suae est. N.tniet deFilio et Spirilu sancto similiter intel-
effugil, ul eliam a Spiritu Dei coinprehendi ct supe- ligendura ". Eorum siquidem operatio nil alind est,
rari non possit. Deus nainque ipsas vcluli quaedam quara eorum volunlas. Necalia voliinlas esl Patris,
liiiidaiiicnla principiaque nattiraruni omniitm, quae alia "' Filii, alia " Spirilus sancli, sed ima eademque
al_eo sunl, in principio fecit, siipercmiiieniique volunlas, unus amor trium subsianiiaruin nnius cs-
iniinila * sua gnostica virlulc eas compreliendil, sentialisbonitalis, quo se movet Pater facere om-
sp'.itusque ejus non locali vehiniine, sed cogniiionis nia'6inFilio, perficere" inSpiritu sanclo. Elqttod "
eminentia eis suncrfertur. Polest et sic dici: Spirilus facil Filius, et" Spirilus sanctus perficit", lotum re-
Dci superferebatnr siiper aqnat. Non enim primor- fertur ad Patrcm facientem et
perficientem, quia ex
diales oiniiitira causas tantae excellenliac esse crc- ipso sunt omnia. Ex ipso enim est Filius per
gene-
dere dtbemus, ut niilla superior ' eas causa prae- ralionem, qui facit omnia; ex ipso est Spirilus '*
cedal', quae cas supcral. Est enim una eademque sanctus per processionem, qui perficit omnia : sum-
omninm causa, ex qua, et per quam, in qua *, et ad raa Trinitas, quae inlelligitur essc ex his quae stinr,
quam rernm omniuni causae atqne praccedenles ct sapiens esse cognoscilurex his quae sapiunt, et vi-
occasiones priniitiis faclae sunt. Lleoque oranibus " vere ex his, quae movenlur, raanifestissimeapproba-
supciTerri non immerilo Scriptura testalur, quia tur *'. Esl igitur, ei sapil.et vivit. Si autera, siciilqui-
iiiiivcisae crealtirae a se inciioanlis esse ordinem dam translulisse ferlur, qni-, ut ait sanctus
Syrus
praeceJil, et in eam desinit. Non quod in ea hoc Basilius, tantum a mundana sapientia recessil,qtian-
prius et lioc poslerius ratione lcmporura. creatum tum verorum doctrinae appropinquavit, sic le-
sit, simul enim et semel " omnia aelernaliter ia gatur : El Spiritus Dei " fovebataqnas, facilior in-
ij.sa sunle, et ab ipsa facta sunt, sed quod ordine lellectusoccurril. Spiritusonim sanctus causas pri-
ineffa!).li incomprehensibilique omni intellectui di-
mordiales, quas Pater in principio, in Filio vide-
vina providenlia universitatem condilae nalurae ex licet suo '"
feceral, ut** in ea, quorum causae sunt,
Don-cxislenlibiis in exislentia produxit, quadam
procederent, fovebat, hoc est, divini amoris folti
cssentiali dignilale alia aliis' praeferuntur, ita ut nutriebat. Adhoc
namque ova ab alitibtis, ex quibii»
ea, quae circa universaiem omnium causam, ip- haec metaphora assnmpta est, foventur, ut inlima
snra Deum dico, proxime aique immediale, hoc vis seminum, quae in eis lalel, per
' invisibilisque
cst 8, nulla superiori creatura interposila cre- nuraeros locorum lettiporumque in forraas visibile»
dunlur el iiitelligiinlur esse , principalissima con-
corporalesque pulclmludines igne aereqne in humo-
ditae universilatis principia jtire praedicentur,
ribus seminum terrenaque materia operaHtibua.
e_ deindc alia ex aliis a suramo usque deor-
sura, hoc est, ab initio intellectualis crealurae erumpat.
ad omnium est 20 Drsc. Nec hoc sano inlellectui repugnat, sed:
usque infimum, quod corpus,
dcsccndtrat. Spirilus ergo Dei super tenebrosam brevera luculentamque uvavefulaiavtv,hoc est, re-
a te fieri, quatenus clarius
abyssum caiisarnm oranium prirnordialiter factarurn capiltilationem velim verba spe-
superfertur, qnia solus conditor spiritus conditas cau- distincliusque valeam in.clligere, quae
sas cognitionis excellentia supereminet, omniumque, cialiter praedictae sacrae Scriplnrae primilivas rc-
causarura, quas 10creaverat, unaac sola praecedens; rumcausas.qiiae catisarum"omnium catisam volunt
et superexceilens causa cst, et principalissiraus fons significare. MAG.Adeslo igitur ad haec diligentius
Primitivas cau-;
oranium, quae a se in infinilum profluunt, et in intuenda. Disc. Praesto sum. MAG.
se recurrunl, et a nttllo alio, si de Spirilu san- sas, quas sanclus Dionysius principiu rerum omnium
cto proprie intelligitur, nisi a Patre manat. Ab vocal, simpliciter generaliterque significatas csse bis
Deus caelum et
ipso enim est Filius per ineffabilem generalionem, verbisinlellige : In principio fecit
in quo ut in principio fecil omnia; ab ipso est Spiri- terram, hoc esl, Deus in vcrbo suo inlelligibilium
tus sanclus per " processionem, qni ferlur super om-. D essentiarum sensibiliumqtieuniversaliter causascon-
nia. Pater siquidem vult, Filiusfacit, Spirilus sanclus; didit. Sed propheta quae generaliter pronimliavit.
perficit. Nec hoc theologiaevidetur obsistere, quae di- specialiter dividere voluil. Causas ilaque sensibilium
cil, Palrem in Filio omnia fecisse.NOnenim aliud esti rerum, quibus mundus isle conficitur, praeque ni-
Patrem velleomnia fieri, ct aliud Patrem in Filioom-. niia suae nalurae subtilitate raeniisoculis inconlem-
nia facere, sed unum alque idipsuni csl " Patremi plabiles, eximioque sui puritaleomni corporca cras-
l
VARIAE LECTIONE3.
' SicDE; infiniiaom.kC. ' SicCDE; A superior nulla. ' Sic CDE; kpraecedat causa. * Sic CDE.;
A et in qua. " Sic CE; A cttm simul ct semel; D siinul et semet (enhn om.) 6 Sic CDE; *
A «»'-
* Sic CDE; A quorum alia aliis quadam essenliali dignitale. 8 Sic CE; hoc esl om. AD. Sic Cllfc".
A crealura superiori. "SicADE; C quae. " SicADE; per ora. C. " Sic "CDE; A csse. »'»
CDE; A"intclligendiimest. '" Sic CDE; pro alia k et. '» Sic CDE; A a/i«t'e. A Sic CDE; A m filtp
omnin. SicCDE; A et perficere. " Sic CDE; A quidquid. '» Sic CDE; et om. A." "Sic CDE; A perfictt
Spiriius sanclus... "" Sic CDE; A esl et Spiriltis; •' Sic CDE ; A comprobalur. Dei 0111.C. Sw
Cl)E; A el ul. Sic CDE; A cttuta. " Sic CDE; A ectus>tscautarumque.
555 JOANNIS SCOTI jgffi*
siludine carentes. Ins verbis insinuatas esse cogno- A verbis aperle distinclcquc, ni fallor, declaratji-;
sce :. Terra atuem erat invisibilis et incomposila; Disc. Habeo plane, libenlerquc accipio, Dei nomine
sic enim transtulerunt Septuaginta '; seu secun- Palrem, principii Filium ", Spiritus Dei Spiritum
dum hebraicam veritatem : Terra autem erat inanis sanclum significatos, terrae vero vocabulo visibi-
el vacua '. Deinde caelestium invisibiliumque ' lium causas, abyssi intelligibilium indicatas, di-
esscntiarum primiliva principia, tanta altiludine vinae vero naluraesupereminenliam, hoc est, allilu-
tanlaque sublililate obscurilateque suae condilionis dinem causae causarttm superlationis seu folus seu
omnein inlclleclum superanlia, his vcrbis noveris fecunditatis symbolo csse suasam. MAG.Pritts ita-
cssc introducta ulriusque inlerpretalionis consonan- que quam ad senariae quantilatis priraordialium
tia : Et tenebrae erant super abyssum *. Quoniam " causarum in sex intelligibiles primas dics a theolo-
verocausarura omnitim causa, omniumqtie princi- gia distinctarum veniamus consideralionero, pauca
piorura principiura singularisque fons, ex quo om- de prima summaqiie omnium causa, de sancla dico
nia, quae in caelo et in lerra sunl *, profluunt, inac- Trinilale, dicenda arbitror, si libi videlur.
ccssibili incomprehensibilique lucis suae exccllen- Disc. Nil avidius quaesierim, nil lubentius audie-
tia omnia, quae in primordialibus causis condidit, rim '*, nil salubrius crediderim, nil allius intellexe-
superexaltat, et supercognoscit, superessentiali- B rim, quam quod de universali omnium ineffabili
tatem superexcellentiamque ' ipsius his verbis in- fonle veris probabilibusque diciturinvestigalionibus.
spice esse inlimaiam : Et Spiritus Dei superfere- Non enim alia fidelium aniraarum salus est, quam
baturesuper aquat. Nam quod specialiter llieologia de uno omnium principio, quae vere praedicantur,
de Spiritu sanclo protulit, hoc communiler de sum- credere, elquaevere credunlur, intelligere. MAG.
ma sanctaque Trinitate sana fldeset credit»et intel- Dic itaque, quaeso , quid inlelligis, quando theolo-
ligit. Sancta elenira '• et inseparabilis Trinilas " in- giam dicentem audis : In principiofecit Deus ? Disc.
finitc abysso a se conditae excellentia suae essentiae Nil aliud nisi " quod inter nos convenerat, Patrem
sajiienliaeque superfertur. Si vero illum Syrum, in Verbo suo omnia fecisse. Dum enira Deura audio,
qnem sanelus Basiiiusin Exemero suo magnis lau- Dettm Patrem cogito, dum principium, inlelligo.
dibus praedicat, qui pro eo, quod alii mlerpreles po- Deum Verbum. MAG.Quid esl **, quod Theologus
suere, hoc est": Et Spirilus Deisuperferebatur" super ait: In principio fecit Deus? Utrum intelligis, Patrem
aquat, inlcrpretalus este syra lingua, quae hebraicae Verbum suum prirao genuisse, ac deinde caeluni
vicina est: Et Spiritut Dei fovebdt aquat, vel : Et et •" terram in eo fecisse? An forte suum verbum **'
Spiritut Dei fecundabat aquas, sequi volueris, di- aelernaliter genuit, et in ipso aeternaliter orania
vinam pietalem, altiludine suae clementiae lenebro- C fecil, ita ut nullo modo processio Verbi a Palre per
sam primordialium causarum abyssum superanlem, generationem praecedat" processionem otnnium de
eamque foventera el fecundanlem, ul ex occultis nihilo in Verbo per crea.ionem »8? Et ut manifesiius
ignollsque suae nalurae '* finibus in cognilionis fa- dicam, utrum priraordiales causae in Verbo Dei, in
«ultatem per generalionem, perque in"genera ac " quo factae sunt, non seraper fuerunt, eteratVerbum,
formas speciesque proprias sensibilium intelligibi- quando non erant causae? An coaelernae ei sunl, et
liumque substantiarum raultiplicem processionem",in nunquam erat Verbum sine causis in se conditis, et
suos varios innumerabilcsque prodirenl effectus, his nullo alio modo intelligitur Verbnm causas in se
verbis insinuatum reperies : Et Spiritus Dei fovebat condilas praecederc, nisi quod Verbum creat cau-
aquas, ac per hoc summam ac " singularera om- sas »', causae vero creantur a Verbo et'in Verbo?
nium causam, sanctam dico Trinitatera, aperte de- Disc. Illud primum non omnino concesserim. Non
claratam his verbis intcllige : In principio fecit Deus enim video ", quomodo possit temporaliler praece-
caelum et terram, Patrem videlicet Dei nomine ", dere generatio Verbi ex Palre crealionem oranium a
Vcrbumqueejus principii appellalione, et paulo post Patre in Vetbo et per Verbum, sed haec coaeterna
Spirilum sanclura ubi ait : Spirilus Dei superfere- sibi esse '* arbitror, generationem dico Verbi, ct
batur **. Non enim de alio spiritu bunc locum sacra ^ creationem omnium in Verbo; nullum quippe iu Deo
Scriptura protulit. Eccc habes et '• causas primor- accldens aul tempora.es motus aut temporales pro-
diales, et causarum causam praedictis theologiae cessioncs recle quts exislimat *». Hoc aulem, quod

VARIAELECTIONES.
* Sic CD; A sepluaginta interpretes » sic enim — vacua om.C. ' Sic C et corr. A; DE intelligi-
btliumque. * Sic CDE. A super aquas. » Sic CDE; A quomodo « Sic AC; sunt om. D; E quae in
caelo e<quae in lerra sunt. ' Sic CDE; A superque excellentiam. ' Sic CD;" AE ferebatur. • Sic
CDE; A e< credit sana fides ,0 Sic CDE ; A entm. " Sic CDE; A unilas, Sic CDE; hoc est,et
om A. " Sic CDE ; A fcrebatur. '* Sic CDE; A naturae stiae. " Sic CDE; in om. A "SicCDE;
pro ac k in. " Sic CDE; A e<. »«Sic»'DE; A in Dei nomine;»'C e<Dei nomine. " Sic CDE; *'
A (erebatur
super aquat (super aquas om. CDE). Sic CDE; el om. A. Sic CDE; A filium Dei.*• Sic CDE; ntl
lubentius audierim om. A. *» SicCDE; kquam. ** Sic CDE; pro est k de hoc. SicCDE; k ac.
" Sic CE; AD verbum suum. " Sic CDE; A 's Sic ADE; pro per crealtonem L pro-
praecedet.
" Sic CDE; A dico^ *' Sic CDE; A esse sibi. •» Si«
crealionem. •» Sic CDE , A causas creat.
CDE; A quis existimat recte.
557 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. 558
poslerius proposilum * est, non incongrue conces- A conscquensest" dicerc, nemonoviiFiliuraiusiPaier,
serim, hoc est, generationem Verbi a Patre nullo et cui vult Pater rcvelare? Ita ut intelKgamits, reve-
modo crealionem omnium HI Verbo a Palre lempo- lare " per theophanias; nam esscntiara Palris et
raliter praecedere, sed coaeternam sibi esse. Nara Filii et Spirilus sancli, alque snbstaniias corum per
et Propheta dicit Patrem alloquens : Omnia in sa- seipsas immediate *8creaturae revelari impossibile
pientia fecisti. Simul enim Paler et sapienliam est. Similiter de modo et qualilate divinae generalio-
suam genuit, et in ipsa ' omnia fecit. Et alibi idem nis intelligendum, si tamen proprie dicilur de divina
Proplieta ex persona Patris ait: Eructavit cor meum natura quis et quid. Plus enim est quam persona, et"
verbum bonum, dico ' ego opera mea regi. Ac si plus est quam substnnlia, similitcr, si proprie mo-
aperle diceret, ex secrelo substantiae meae Verbo dus et qualilas de ca natura praedicanda snnt", quae
in eo nascente opera mea in eo facio *, quae ego superal omnem raodum omnemque qualitatem, ce-
ipsi * regnanti do. Ilem ilerum ad Palrem : Tecum teraquc, quae secundum accidens dicunlur. De qui-
principium in dievirtutis tuae. Ac sidixisset: Tecum bus in priori"' libro inter nos convenit. Sequitur :
semper est, et in te principium omnium, hoc est, In splendoribus sanclorum ex ulero ante luciferum
Verbum luum. Si ergo semper principium est ° in genui te ". Ordo verborum : ex utero genui te tit
Palre et cum Patre, nunquam erat et principium *>splendoribussanctorum arite luciferum. Uterum " hic
non erat, sed semper principium. Et quia ' non ac- inlcllige secretos paternae subslanliae sinus, cx
cidil ei principium esse, nunquam siue bis, qtiorum quibus unigenitus Filius '*, qui cst Verbum Palris,
principium est, eral 8. In die virlulis luae. ln die, hoc natus est, et de quibus semper nascilur, et in qui-
cst, in notitia intelleclualis ct rationalis crealurae bus, dum semper nascitur, semper manet. Dc quibus
generationis a te'. Virtutis tnae, hoc est, sapienliae in Evangelio diclum esl: Deum nemo vidit unquum.
tuae. Dies enim virtulis Patris in hoc loco non in- Unigenitus autem Filius "''qui est in sinibtts" Palris,
congrue intelflgitur cognilio ineffabilis nativilatis ipse narrabit. Non cnim separatur a Patre, quia "
Dei Verbi ex Deo Palre, quantum dalur crcalurae " aelcrnaliter el incomrautabililer cst in Palre, sicut
intelligere quod superat omnem intelleclum , et ad ipse ait : Ego in Patre et Pater in me. Pater igitur
lucem inaccessibilem conceditur accessus per theo- ex utero suo genuit Filium suum in splendoribut
phanias, hoc est, divinas apparitiones, quas theolo- sanctorum. Nascente enim Filio ex Patre splendores
gia pnris inlellectibus ingeril, et ineffabili modo, iiunt sanctorum, hoc est, cogniliones eleclorum, et
nullique cognito infigit, ul de " omnino per seipsum praedestinaliones subslantiales in Verbo Dci, qui
incognito liabilum quendam verae cognitionis in se- nos, apostolo teste, ante tempora secularia prae-
^
metipsis possideant. Virtus enim Patris est sapienlia deslinavil in rcgnum. Non dixit anle lempora
"
Patris, in qua omnia fecit. Sed illa cognitio divinae aeterna; lempora enira aeterna sunt P.,tris et
generationis adhuc in me est per fidem, in angelo Filii et Spiritus> sancti cocssenlialis aeternilas , in
est **per speciem; immo eliam ,J nec in mc est qua substantiales splendores sanclorum, oraniumqua
per speciem, nec in angelo '*. Generalionemenim ejus rertim primordiales causae aeternaliter conditao
38
quis enarrabit ? Nullus quippe hominum, nulla caele- sunt, ipsarumque causarum cffectus et. praescili et
stium virtulura generalionem Verbi a Palre polest pracdeslinati fucrunl; sed ante tempora secularia,
cognoscere, quomodo, vel qualis est; sicnt " nemo in quibus causae sernel ac '• simul aeternaliler in
novit hominum vel angelorum, quid est vel quis, principio faelae, ordine quodam seculorum simi-
qui " genuit, et " quis est vel quid est, quod geni- liler pracdefinito atque praccognito, in effeclussuos
tum est; sed solus novit quid genuit, qui genuit, et sive visibiles sive invisihiles, divina providenlia
quomodo " genitum cst, quod " genilum esl *•, et, administrante , procedunt. Praedeslinaliotres siqui
qui genuit, novit seipsum, quid " est, el quomodo, dem et praecognilioncs sanctorum, quas Psalmista
et qualiter genuit, quod " de se genuit; similiter fulgores nominat, rerumque omnium visibiliura et;
quod " genitum est, novit seipsum, quid '* est, et r» invisibiliiim raliones Palri et Filio coaeternas essa-
quomodo, et qualiter genitura est, et novit eum, qui crediraus. In Verbi enim Dei dispensatione, ait Au-
se genuit, quis '", et quid est. Si enin) ncmo novit guslinus, non fucta , sed aelerna sunt. Non facla
Patrem nisi Filius, et cui vull Filius revelare, norrae dicit, adbuc leniporibus et locis per generationem,.
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CDE; A posittim. * Sic AC; DE in ' S^c CDE; A dedico. * Sic CDE; k facio in eo.-C
quo.
Sic CD; A ilti; E ipse. • Sic CDE; est ora. A. ' Sic CDE ; A qnare. 8 Sic CDE; A niinquain
erat sine his, quorum prineipium est. 9 Sic DE; A a te generalionis ; C generationis ail. *° Sic CE;..
AD naturae. " Sic ADE; C unde. *»Sic CDE; es/ om. A. »»Sie CDE; k et. "* Sic CE ; A nec in
me, nec in angelo esl per speeiem;" D nec in me esl per speciem nec in angelo. " Sie CDE; A nam *• ncmo*
cet. "Sic CE; qui om. AD. Sic CDE; A vel. «8Sic DE; A quia. '» Sic DE; A quidquid. sea>
solus — genilum est om. C. »*Sic CDE; A e/ quid. »aSicCDE; A qttidquid. *»Sic CDE; A quid-
quid. »*Sic ADE; C quod. *»Sic CDE; A quis est. •» Sic CDE ; A erit. '" Sic CDE; A revelari..
»" Sic C; A immediatae; DE inmedielalc. »»Sic e/ om. A. 30*Sic CDE; A sit. »' Sic ACE ;
CDE;
D in pritno. »»A ex V. A. L. G. te. *» Sic CE; A F.t iterum; D Verum. '* - "*' Sic CDE; Filius om. A,
" Sic CDE; A sintt. 3" Sic CDE; " Sjc CDE; A SHIKeniui tcmpora aderna Palris ct. "Sife
kqtti.
CDE; e<om. A. 38Sic CE; kD et.
 55!) JOANNIS SCOTl »80
facla vcro aelernaliter in Verbo juxla primordia A vcrstis horizontem , Cliristus sectiridumcarnCmex
li im causaruin condilionem ln principio enim feci Virgine nalus traditur, sicut " sanctus patef Augu-
Deus caelum et terram '. Idem alibi : Verbum Dei stinus in Decadibus suis scribit. Sed quoniam sacrae
inquit', per quod facta sunt omnia, ubi incommuta Scripturae interpretatio infinita est, quod praesenti
bilitcr vivuut omnia, non solum quae fuerunl *, set dispulationi magis convenire videtur, quia non satis
quae futnra sunt; nec tamen in illo fucrunt, nec video, die *', quaeso, alque edissere.
liitura sunt, sed tanlummodo sunt, et omnia sunt. 21. MAG.Mihi quidem in hoc loco mea sullicil *•
ct omnia uniim sunt, et niagis unum esl*. Ilem simplicilas, quia non convenit **aliorum sagacitas.
.oannes Theologus in Evangelio : Quod faclum esl Lucifer isle niysticus atque pfopheticus, anle cujus
in ipso, vila erat. ln splendoribus itaque sanctorum ortum splendores sanctorum in Verbo Dei unigetiilo
Pater ex utero suo * suum genuit Fitium, hoc est, intelliguntur esse, islum mundum visibilein signifi-
in Filio suo • unigenilo cognitioncm futurorura san- care videtur verisimile, ea forraa locutionis, qnae
ctorum genuit, immo etiam ' eos creavit. Sancto- graece dicitur _-_v.)t--x>i, el inlerprelaliir conce-
rnm quippe in sapientia Patris cognitio, eorum esl ptio, qua forma pars a toto, totuniqno a parte signi-
erealio. lntellectus enim omnium in Deo essentia ficalur. Prius igilur quam *3niiradiisiste vis.b.BSJin
oinnium est. Siquidcm id ipsum est Deo cognoscere, B genera el species omnesque numeros sensibiles per
priusquam fiant, quaefacit, el facere quae cogno- generationem procederet, anle tempora seeularia,
scit : cognoscere enim " el facere Dei unum est. Deuspaler Verbum sutim gonuil, in quoelper quod**
Nam cognosccndo facit, et faciendo cognoscil 9. omnium nalufarum " primordiales causas.perfe-
Cognitio non praecedit faclum, nec factnm praecedit ctissimas creavit, quae divina providenUa admini-
cognitioiiem , quia 10 semel et simul sunt omnia slrante mirabili quadam barmonia processionibus
coaeterna praeter " rationem creantis ct creali. Non suis per generationem, nuraeris locorum et tempo-
enim Dens cognovit orania , poslquam facla sunt, rum s6, generum quoque ac specierum miilliplicibus
scd anleqttam facta essent, cognovil oninia , quae differenliis hunc mundum visibilern ab initio, quo
facienda erant. El quod cst mirabilius , pfoplerea coepit, usqtie ad finem, quo desinel esse, nori.abbli-
omnia stint, qnia praecognita sunt. Niliil enim est tione essentiae, sed qualilalum et quanlilalum mv-
aliud omniitm essentia, nisi omnium in divina sa- lalione naturali cursu perficiunt. Et ne mireris,
"
pientia cognilio. In ipso enim vivimus,et movemur, totum hunc tnundum parle sua significari ", qnae
c,lsumus. Cognitio enim, ut ait sanctuS Dionysius, est lucifer, cum videas, per ipsum soleni, ctti semper
eorumquae sitnt, ea, quae sunt, est. Splendoresigitur u lticifer adhaeret .**,non enim longe ab eo recedit,
sanctorum sunt eortnn in sapientia divina, et in sed aut paulo ante ipsum orienlem oriiur, aut paulo
"
primordialibus snis causis clarae cognitaeque Deo post occidenlem occidit, hunc enndem mundiim
stibstilutiones. Et boc tolum ante luciferum, hoc est, sensibilem mystice significari, dicente Salomone :
et nalivilas Verbi ex Palie, et splendor cognitionis Quid est quod fttit ? ipsum quod futurum esl. Quid est
sanctorum , imnnociiam omnium naturarum '*, in quod (uturum est ? ipsum quod (aciendum esl. Nihil
causis luciferum. Sed sub sole novum. Solem *' siquidem non incongrue
prinoipalibus suis praccedit
quis cst isle lucifer, ante cujus ortum praedicta hic inlelligimus omnem visibilem creaturam. Non
omnia intelliguniiir esse , multis variisque modis a enim solummodo de ea parte mundi hiijns *\ qnae
senlentias est inlra solarem circulum ", tcrram 3*
sapientibus tractalur, quorum longum compreliendittir
raodo introdticere. Nani " quod per Isaiatn prophe- dico aquarumque naturam, acra qiioque cum infe-
tam dicilur : Quomodo cecidit de cnelo lucifer mane riore 33aetheris parte, qua lnnaris glohus volvitnr,
3*
oriens ? de diabolo aperte intelligitur, deque ejus his verbislhcologisignificanlur,vcrnm etiam snpra
cbrpore, quod maxime in impiis et aposlalis el hae- mundi spatia a solari linea usque ad extremiim cae-
relicis " dignoscitur conslitutum ". Psabnistae au- leslis sphacrae ambitum. In his enim omnibus sub
tcm lucifer quibusdam videtur in significalione ls n sole, hoc est, sub mundo non 3"esl novum, sive quis
ipsius clarissimae slellae, quae solet ortum solis iiitelligat, nil novum esse in praesentis vilae curri-
praeccdcrc ante cujus stellae apparitionem sursuin culo,qttod prius in naluralirerum ordine36non appa-

VARIAE LECTIONES.
1 A (ecit D. C. et T. ' Sic CDE; inqttit om. A. » Sic fDE; A (uere. * Sic CDE. » Qttae post verba
ex utero suo usque ad verba essentiue sed qumilnlum et quantitalum mulcilione nalurali
*
cnrsu perficinnt (cap.
6 Sic CDE; filio suo om. A. 'SicCD; k el. Sic CD; A ergo. "SicCD;
21) legiinturincoil. E desunt. " '* "
A cognosciifaciendo. '" Sic CD; A qttare. Sic CD; A propter. Sic.CD ; et om. A.
"
Sic CD; suis
om. A. '* Sic CD ; A immo et naturarum omnium. " Sic CD; A namque.'" Sic CD; A e( haereticis et
apostalis. " Sic C; A consliluluminlelligilur; D constitutum dignoscitur. Sic CD; k significationem.
" Sic CD; A stc. *° Sic CD; A videtur, dkendum arbitror. Disc. Dic, quaeso cel. " Sic CD; A sufficiut.
** Sic AD; C cognovit. *'Sic CD; A priusquctm igiiur. ** CD per quem. ** Sic CD; A naturarum
miinium. '" Sic AD; C corporum. *' Sic A; significnri om. CDE. *8Sic CDE; A adhaeret lucifer.
" Sic CDE; A Per solem. 30Sic CDE; A eae parles hujus tnundi; C de ea aperle mundi liujus. 3« Sic
'* Sic
CDE ; A comprehenduntur. 3' Sic CDE; A lermrem. 33Sic CDE; A inferioris. 3*Sic CDE; A et.
,^DE; A nihil. " Sic CDE; A non apparcrel in nalurali rerum ordine.
5C1 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. 502
rerct; nil enim aliud in temporibus praeter earun- A principio subsistunt, non omnino tamen Deo esse
detn rerura revolutioncra sentilur et inlelligitur: coaelernas, quia " non a seipsis, sed a suo Crealore
sive, ul Maximus hunc Scripturae intelligit locum ', incipiunt esse; ipse vero Creator nullo niodo incipit
quod ante hunc mundum fuit, id ipsum futurum est esse *°; solus enim ipse est vera aelernitas, orraii
post mundum ', id est, ea sola, quae acterna sunt, principio omnique line carens, quia ipse est princi-
anle hunc mundum fuerunt, et post eum ' futura pium omnium et fmis. Non enim vera est aeternitas,
sunt. Et nihil stib sole novum, hoc est *, quicquid quae quodammodoincipit esse, sed vere aeternita-
tiovtim sub hoc mundo est, nihil est; mundus enim tis, quae avapxo; esl, hoc est, omni caret principio,
isle tottis novus dicilur, quia aeternus non est, et in parlicipalio est. Omnis autem creatiira incipil esse,
. lempore ortus est; ideoque nihil est; peribit enim quia erat, quando non erat: erat in causis, quando
cum omnibus, quae in eo sunt, teste Psalmisla, qui non erat in effeclibus. Non omnino igitur vere
ait : Opera manuum luarum sunt caeli, ipsi peri- aelernilali coaeterna est. Si aulem in ipsa causa
bunt. Si aulem maxima pars raundi, quae caelum causarum omniura, in Trinitate dico, quaedam intel-
csse perhibelur alque pulcberrima, celerasque partes Iigitur praecessio " ; Deitas enim gignens et mittens
imdiqueambire non ignoratur, peritura sit, putasne: praecedit Deitalem genitam et Deilalem proceden-
quod in celeris suis parlibus interioribus " viliori- B tem ex gignente et genila, dum sit una et insepara-
busqiie permanere praevalebit 6 ? In omni enim bilis Deilas : num " mirum aut incrcdibile, causa-
corporecompaclo, dum ea, quae conlinenl, pereunt, rum causam *' omnium omnia, quomm causa esl,
quae continentur, remanere ' non possuut. Sed praecedere, et in ea commutabiliter aeternaliterque
. quia ad nihilura penitus redire non polerit 8, quo- sine temporali initio fuisse? Si ergo Pater occasiones
niara ex • Deo faclus est, et omne, quod ex Deo rerum, quas fecit in Filio eo modo, quo factor facta
factum est, sempcr manet ; quid in co peribil et sua, et Verbttra ea, quae Pater in se '* fecit eo
quid 10non pcribit, diligcnli indagine quaerendum, et modo, quo ars arlificis eas raliones, quae in ea ab
in aliud tempus reservandum. Nunc autcm, quod in- arlifice conduntur, praecedit: quid obstat, si sanclus
stat, sequere. Disc. Catiteac vigilanler disputas. MAG. Spiritus ", qui super al yssum primordialium catt-
Coaeternae igitur sunt" principales " rerumomnium sarum, quas Paler in Verbo creavit, stiperfertur,
causae Deo, et principio, in quo faclae stint. Nam his, quibus superfertur, praecsse intelligalur ?
si Deus nullo raodo praecedit principium, id est Spirilus ergo sanctus myslicas aquas, quas fovet et
Yerbum a se ac de se genitum, ipsuraque Verbum fecundat , "ra seipso aeternaliter aeternitalis suae
niillo modo praecedit factas in se rerum causas, virtule el superat et praecedit. Sed si haec raliona-
sequilur, haec oinnia, Deum Patrem dico, et " bililer responsa sunt de conditione principiorum.
Verbum, rerumquc "causasin eo factas coaeterna quid veluli specialiter Patri, quid Verbo, quid sancto
esse. Disc. Non omnino coaeterna sunt. Nam Filitim Spirilui altribuendum videlur, plane cdisseras fla-
Palri coaeternum esse" omnino credimus, ea vero, gilo.
quac facitPalerinFilio,coaeterna esseFilio dicimus, 22. Quanquam enim trium substantiaruin divinae
non aulem omnino coaeterna : coaeterna quidem, bonitatis una atipie eadem communisque credatur et
quia nuuquam ftiit Filius «6sine primordialibus nalu- intelligatur esse operatio, nulla tamen differentia ac
rarum causis " in se faclis. Quae tamcn causae proprictate dicendum est carere; sunt enim, quae
non omnino ei, in quo factae sunt, coaeternae sunl; singulis personis veluti qtiadam proprictate a sancta
non enim factori facta coaelerna esse possunl; theologia dislribuuntur, quorum e.vempla nola tibi
praccedit eniiii faclor ea quae facit. Nam quae esse non dubito. Sed ut paucis utamur exemplis,
oinninocoaeterna sunt, ita sibi invicem coadunantur, proprium Patris audiamus divino ore loquenle :
ut iiulliim sine altero possit raanere, quia coesscn- Dum venil plenitudo temporitm*»,tnisit Deus Filium
lialia simt. Factorautem et factttm, quoniam coes- suum fuclum ex muliere, faclum ex lege »', proprium
scnlialia non sunl, non coguntur esse coaelerna, co- n, Filii : Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbi-
gtinlur autem semper esse relativa et simul esse, tralus est, essese aequalemDeo,sed semetipsumexina-
quia faclor sine facto non esl faclor, et faclum sine nivit, formam servi accipiens ", et reliqna. Proprium
faclore non cst factum. Hinc conficiliir, quod ideo Spiritus sancti in adininislratione incarnationis Ver-
primordialcs reriim causas Deo coaeternas esse '8 bi »' Evangelium manifestat, dicenlcangelo dc sancla
dicimus, qtiia sempcr in Deo sine ullo lemporali Dei gcnitrice : Quod in ea nalttm est, de Spiritu sanclo
VARIAELECTIONES.
'SicCDE; A lranc locttm Scriplurae inlelligil. ' Sic CE; A post etim (mundttm om. D). * Sic CDE,
• '
posl eum om. k. *'Sic CDE; A 'id est. " Sic CDE; A 9inferioribus. Sic10CDE ; A permanebit. Sic
CDE; A relinere permanenliam. Sic CDE; A po/«i/. Sic CDE; A a. Sic ADE; A quid; C quod.
" Sic CDE; A sunt igitur. " Sic CDE; A primordiales. " Sic CDE ; e/ om. A. * Sic CDE ; A rerutn.
" Sic CDE; esse om. A. «6 Sic. CDE; filius,om. k. " Sic CDE; A sine primordialibus cuttsisFilius
naturalibus et in sc fac.tiscet. " Sic CDE ; esse om. A. " Sic CDE"; A quae. *• ipse vero Creator —
tncipil esse•'•om. C. '" Sic CDE ; A processio. " Sic CDE; A non. Sic CDE ; A causarum omniutn
cmisam. Sic CDE; A in Filio. '* Sic CE; AD Spiritus sanclus. *6 Sic CDE; A teniporis. " Sic
CDE; A fuclumex legef- e. m. «8Sic CDE; A a est essc s. u. d. s. s. e. f. t.a. " Sic CDE; A verbi Dei.
m JOANNISSCOTI :*W%
ett. MAG.Raliocinationis tuac invcsligaliorata railii A _ nernosauc credenlium recteque inlel.igen.iara*£_)$•
videlur '; non enim a vcritale opinor * eam ' silal aflirmare , spiritualia dona , quae>prop-ie.a
deviare. Idcoque, quod * a me postulas, conabor Isaias super capul Ecclesiae, quoJ esl Christus, re-
inquircre, eo duce, qui ad seipsurainquirendum nos quietura prophetavit, non per aliutn nisi per Spiri-
illuminal el invilal. Videlur itaqtte " mihi condilio- tum sanclum Deo verbo incarnalo distribula esse,
nis nalurarum causaliier proprietalem Deo Palri • quid mirum, si Ecclesiae, quae est corpus ejus, non
llieologiam tribuere : In principio, inquit, fecit Deus solum dona gratiae per Cliristum, sed eliam *' dona
caelum et lerram; ilera alibi : Umnia in tapienlia naturac per eundem Christumidcm " Spirilus divi-
fecisti; ilem : Qui(ecisti mundumde materia informi; dat et del ? Insuper cliam '* omni creaturae visibili
cl alibi : Omnia,quaecunquevotuitDominus', fecitin el invisibilidonum cssentiac tribuit, tit sint *" quae
caeloet in terra, in mari et in omnibusabyssis 8, ct solummodo sunt; donum vitae vivenlibus, quo vi-
cclera raille. (n Verbo autem raliones ' oinniiim vunt "j sentientibus donura sensus, quo senliunt;
rcrum subslanlivas " conditas esse " perhibet, ralionalibus rationis donum, quo " naturas rerum
pracdiclis cisdcm aUeslanlibus teslimoniis ": In ratiocinandi aclu vere ac diligenter ** perquirunt ct
principiofecit Deuscaelumet terram; et: Omriiain inveniunt; inlellec.ualibiis intelligendi donum, quo
sapientia fecisli. Non enim aliud est principium, R 1 circa Deuro, causam videlicet donationuin oranium,
aliud sapienlia, aliud Verbum, sed his omnibus no- incognile ac super omnem crealuram volvunlur
minalionibus unigcnilus Filius Dei, in quo et per ineffabili molii mirabilique reditu. Nam mysticum
qtiem onraia a Patre facta sunt, proprie significatur. Zachariae prophelae candelabrum, ul de Mosaico
Apostolusilera: In quo vivimut,inquit, el " movemur- sileam, dum ad ipsum pertinet mysterium, Ecclesiam
et sumus, id esl, ipse esl iraago Dei invisibilis,primo- significat.Lampas '* vero ejtis M desuper posita pa-
genitus omnis crealurae, in quo oreala sunl omnia, tcrnum est lumen ac .erum, quod illuminat omnem
in caelestibusel in terra, sive visibiliasive invisibi- hominemvenknlem in mundum ". Dominus noster
lia, sive sedes, sive dominaliones, sive principatus, Je.tis **Christus, qui, quoniam pro nobis, exnobis,
et polestates, omnia «'' per ipsum et in ipso creatai iu nostrae carnis naliira, et conceplus " et na-
sunt. Omniumvero causarum, quas Pater in Verbo> lus est, el apparuil mtindo, super candelabrum Ec-
suo universaliterel essentialilcr creavit, distribulio-- clesiac lampas dicilur, dum sit secundum naluram
ncm Spiritui sancto eandero tbeolog.sm reperirausi ipsa Deiet Patris substanlialis**sapientiaet Verbum,
applicare.Sienim ipsi divinarura donationumpartiiio> super " quem prirno " secundum intelligentiam
dislribulioque, tesle Aposiolo, daliir, cur non eliam1 humanilatis, caput quippe " universi corporis Eccle-
primordialium causarum sub_,iantialiter in Verbo) C siaeest. donalioncssancli Spirilus,quae septenario "
Dei " condilarumdivisio daretur? Alii " enim, in- numero significarisolent, requiescunt. Divina siqui-
quit, per Spiritum datur termo sapienliae,aiiisermo«'' dem dona, quae per Spirilum sanclumdistribuunlur
tcientiae tecundum ettndem Spiritum, alii fides s Ecclesiac, quoniam ab uno spiritu distribuunlur, ab
in eodemSpiritu, alii au/e... »» donalionessanitalttm it ipsius capile, Christo dico, inchoanlia,noraine ipsius
in eodem Spiritu, alii bulem operatio viriutum , Spirilus solent significari.Nonenim ipse " secundnm
atirprophetiae, alii disdretio spirituum, alii auiem n naliirain donumdici potesl, sed distribulor donorum.
genera linguarum, alii interpretulio " sermonam; Ideoque sepliformis dicitur, qttia *• pleniludinem
omnia autem haec operztur unut atque idemSpiritttt,, divinorum donorum , quae septcnario insinualur
dividenspropria unicMque,proutvult. Hoc ctiam exx numero, universaliterEcclesiaedividit ac proprie *'.
S^riiUur. Gciieseos;possurausargumentari,ubi scri- i- Ipse enira Spiritus coessentialisest Patri et Filio se-
piura est: Et Sp.ntus Dei fovebat aquas. Ad quid d cundumdivinitalem. Super quem, Filium dico, dlvi-
enim aliud aestimandus est *° Spirilus Dei primor- r- nas donationes, quas distribuit, requiescere facU
dialium causarum aquas fovisse, fecundasse, nu- i- secundum humanitatem : Et requiescet *', inquit
trisse, nisi ut ea, quae uniformiter " tinitimque ac tc Propheta, tuper eum Spiritus Dei; ac si aperte dice-
simpliciterin Verbo facta sunt, per differenlias ge- _- D ret, et rcquiescent supereum *' dona.qtiae dividit
nerum, forraarum, totorumque ac parlium, numero- y- Spiritus Dei ; spiritus tapientiae et inteliectus, tpi-
ruraque omniumdislribueret alque ordinaret ? Et, si rittis consilii et forlitudinit, tpiritus tcientiae et
VARIAELECTIONES.
1 Sic CDE; A milii esscvidetnr. ' Sic ACD;Dut opinor. * Sic A; eam om.'CDE; * Sic CDE; Aquidquid.
» Sic CDE; A ergo. « Sic A ; CDEDeoe<Palri. ' Sic CE; ADDeus. » Sic CDE; A in omni abysso. * Sic
CDE; A rationit. «°Sic DE; ACsubstantias. " Sic CDE; A essecondilas. '* Sic GDE; A tesltmoni.satlet-
tantibus. " Sic CDE; e<ora. A. '* Sic CE; ADe<omnia. '» Sic CDE;Dei om. A. " Sic CDE; A aliis; k
sic ubiqueinhacperiodoa/iis. " Sic CDE; sermoom.A. »8SicCDE;aMlemom. A. »•Sic ADE; C i«/erpre-
tationet. »°Sic CDE;est om. k. " Sic CD; AE informiter. '• Sic CDE; Ae(. »• Sic A; CDE id est. •*Sic
CDE; Ae/. " Sic CDE; A tunl. '•»•Sic CDE; C vivent. " Sic"ADE; C quae. *»Sic DE; "
Aactu ac vera dili-
genlia k acuiuere ac diligenter. Sic CDE; C Lampades. Sic CDE; C eorttm. Sic CDE; A in hunc
iimndum. " Sic CDE; pro Jesus k id est. " Sic CDE; A conceplusest. »* Sic CDE; A tupernaturalis.
" Sic ADE; C supra. " Sic CDE; A primo quod. " Sic CDE; <jfiiippe om. A. »" C supemario. *' " S;c
CDE; A Spiritusipse.*" *°Sic CDE; A qui. *' Sic CDE: A ii»ti>er.a/i(er propriequedividil ecclctiae, Sic
CD; AE requiescit. Sic CDE; A super tpsum.
565 DE DIVISIONENATURAE. — LIRER SECUNDUS. 506
*
pietatit et' imptebil '* eum tpiritus limoris Domini A donorum auiem distributioncm quasi quandain "
" Spirilui sancto
quos omnes spiritus, hoc • est, quas omnes dona- proprielatem thcologia dedicat.
tiones Spiritus, caput Ecclesiae, quod est Chrislus, Omnia igitur.quae Pater in Filio facil, Spiritus san-
prirao secundumhumanilatem accipiens, corpori suo, ctus distribuit, et unicuique propria, prout vult,
Ecclesiae suae, per Spiritum sanclum parlilur. lpse dividit. Vidcsne igitur, quomodo theologia singnlis
aulera Spirilus sanctus, sicut in natura sccundura divinae bonitalis substanliis seu persouis suas veluli
cssenliam subsistil Dei et Patris, sic et in Filii na- proprietates dare intelligilur ? Palri cnim dat om-
tura est secundum essentiam *, quia cx Palre nia facerc, Verbo dal omncs in ipso universaliler,
subslantialiter per Filium nalum incffabiliter proce- essenlialilcr, siinpliciter, primordiales rerum causas
dit. Ac per hoc dona, quac distribuil, non sua solura- aeternaliler fieri; Spirilui '* dat ipsas primordiales
modo stint, sed et Patris, ex 'quo procedit, ct Filii, causas, in Verbo factas, in effeclussuos fccundatas 'a
a quo cl per quem procedit. Et ne acslimes, mul- distribuere, lioc est, in gencra et specics, numeros
tiforraes donationes Spiritus, quibus multifortnia differentiasque, sive caelestium cl spiritualium es-
pcccati genimina expelluntur ab Ecclesia penilusque senliarum corporibus omnino carentium, seu puris-
cxtinguunttir, solas per Spiritum distribulas. Facit simis spiritualibusque corporibus cx calholicorura
euim sapientia inierempiionera insipientiae, intel- B clemenlorum simplicitale faclis adhaerenliuin, scu
Ieclus stultitiae ablalionem, consilium indiscre- scnsibiliura hujus mundi visibilis '* universalium vel
tionis dcslruclionem, fortitudo infirmitalis solu- particularium separatarum locis, temporibus mobi-
"
tionem, scienlia ignorantiae abolilionem, pietas lium, qualitate et quantilate differenlium. Primor-
impielatis clin ipsa opcrumpravitatisperseculionem, diales siquidem causas , sive visibili sive invisibiii
tinior coulemptus abigit caccilatem. Sed et praeler corpore, qualitate quoque ct quantitale in seipsis
haec dona gratiae, quibus et purgatur, et aedificatur, omnino carere non irralionabiiiter quis approbarit ;
ct illurainatur, et perficitur Ecclesia, bonorum om- invisibile autem corpus dicimus simplicem ac per
nium donationes, quae el secundum essentiam sunt, se inlelleclam singulorum hujus mundi eleraentorum
et secundum naturalia accidentia, non aliunde vcnire subsislenliam. Caeleslcs vero essenlias , id est,
nemo fidclium dubilat •, nisi ex causa omnium bono- angilicas virtules, quamvis ultra bunc mundum
rum, ex Patre dico, ex qtto omnia, per Filium , in sensibilem suae nalurae intelleclualis excellentia
quo sunt omnia, nec eorura • per alium uisi per non incongrue exisliinenlur esse, non omnino tamen
FpiriUim saiiclum esse dislribulionem, qui dividit consultis sanclorum Palrum senlenliis spirilualibus
oninia omnibus prout vult. Omne, inquit thcologus, corporibus judicandi sunt privari. Non enim in '•
datum oplimum et omne donum perfectum desursum C extraneis, sed suis adhaerenlibus sibi semper spiri-
es/ descendensa Patre luminum '. Quid apertius ? tualibus corporibus, sensibus buraanis, quibus saepe
Quid clarius ? Non aliunde, ait, nisi a Patre lumi- apparent, credendi" sunt succurabere ; non quia
num, hoc est, a Pa.re omnium bonorum, quae sunt opcratio inseparabilis unitatis divinarum substan-
secundum naturam, et quae sunt secundum graliam. liarum sil scgregala ; quod enim Pater facit, hoc et
Pulchrc siquidcm lumina dicuntur omnia dona, quae Filiusfacit, hoc'8etSpit'ilus sanclusfacil;sedquiadi-
ex ingenito lumine per geriilum lumen descendunt, vina ibeologia singulisearum proprielatesquasdam "
et per procedens luinen, prout esl capacitas nalurae videlur distribuere,veracilerque intelligitur"°habere.
et largitas gratiae, in uniuscujusque 8 sive generalis In sancta siquidem Trinitate el comraunis opcralionis
sj.vc specialis essentiae individuam subslanliam divi- cognoscitur unilas, ct discretarum opcralionum non
dunlur. Nam quod apostolus veluli soli bomini vide- excludilur proprietas. Si enim in ea cst essentiae
tur dicere : 0 homo,quid habes, quod non accepisti? unitas ct subslantiarum differentia , cur non et
universaliteromni crealurae visibili el invisibili potest communis operalio alque differens in ea credcrelur
dici.Nulla enim natura est creata, quae habeat quid, et inlelligeretur, non video, ul communi cssentiae
praeter quod a crealrice acceperil. Si enim est, ut communis allribualur operalio, et substanliali Tri-
praediximus.inde accepit esse; si vivil, inde vivere; nilali trina non aufcralur actio.
si sensit, inde sentire ; si ratione fruilur, inde ratio; 23. Disc.Vidco plane, et milii videtur esse verisi-
si intelligit, inde intellectus, ceteraque id genus mile, ac divinis eloquiis convcnire. Sed ulinara
millc. Si igitur nil in nalura rerum creataruni esse quadam similitudiue ex nostra natura assumpta ,
cognoscilur», praeter quod a Creatore donatur , quoniara Deo similis esse perhibctur, quae dicta
sequilur, nil aliud essc creaturam, sive esscntialiter, sunt de proprietatibus divinae adminislralionis,
Sivesecundura accidens, nisi Creatoris data et dona ; .uadercs. MAG.Trinitalem nostrae nalurac te lalere
VARIAE LECTIONES.
'SicCDE. »' Sic CDE ; A reptebit, * Sic CDE; A Dei. » Sic CDE; A id est. "subsislitDei^essentiam
om RC. » Src CE; A venire quis dubitet fidelium, Dnullus fideliumdubitat. « Sic ADE; Cflec enim. ' Sic
CDE; A datttm »• opttmum el d. p. b. e. d. a. p. I. 8 Sic CDE; A uniuscujuscunque. > Sic CDE ; A t'«-
telltgttur. Sic CDE ; A quandam quasi. " Sic CDE ; A Spiritui sancto proprietatem. " Sic CDE ; A
Spuitui " sancto. " Sic AD; C"fecunditas, E fecundatos. **Sic ADE; C sensibilis. '» Sic A ; e< ora.
CDE. Sic CDE ; in om..A. Sic ADE; C credenda. ['» Sic ADE; C ila cl. " Sic CDE; A auasdam
propnctales. " Sic CDE; A tntelliguiitur.
 567 JOANNISSCOTI 5fi8
non facilc crediderim. Disc. Dic, quaeso , quae sit. A gendtim. Convenientiusdico. Quamvis enim conve-
MAG.Recordarisne, quid in prioris libri disputalione: nienler nostrae naturae Trinitas tota totius divinac
inler nos convenerat ? Num ' nobis visum est ,, Trinitalis"imago est, lotaenim Patris, tola Filii, lota
ntillam naturam csse, quae non in liis tribus termi- Spiritus sancti imaginem geril; in ea lamen esl, quod
nis iiilelligatur * subsislerc, qui a Graecis, ut saepe• veluli spccialibus singulis personis accommodari ,
diximus, ..7/«, Svvupu;, ivipyeiu, appellanlur , hoc posse videlur '*, ut arbitror. Nam et in se ipsa nostra
cst, essentia, virtus, operalio?Disc. Recordor sano, Trinitas tota in singulis suis est: sua enim cssentia,
firniissimcque teneo. MAG.Noslra ilaque naiura, et virtus, et operatio est; sua virtus , et essenlia,
quae bumana dicilur, eo quod eam omncs homines et operalio; sua operatio, et essentia esl'" et virlus:
participant, essentia , virtute, operalioneque ' 1 sicut et Paler in Filio et in «6 Spirilu sancto , el
subsistit. Disc. Neminem pcritorum divinae philoso- Filius in Patre el in Spiritu sancto, el Spiritiis
phiae de hoc dubilare aeslimarim. MAG.Quid tibi sanctus in Patre et FUio " est.
videtur ? Num nostra nalura, lestc sacra Scriptura, Drsc. Nil raihi probabilius occurrit, quam ut
ad imaginem et simililudinem Dei condila esl? Disc. Patris imaginem. essentia ; Filii, virlus, Spiritus
Liberaliter agis ; qui de hoc dubilat, homo non est. sancti, operalio noslrae naturae " accommodet.Pa-
MAG.Pulasne, ipstim Dettm.qtii ad imaginem suam B lcrna siquidem substantia a, quae de se substantiam
nostram creavit naturam, corptts esse, an spiritum ? filialam gennit.et procedentem" *>substanliam ex se
Disc-Hinc qttoquchaesilare ridiculumesl. Deusenim emisil, non immerilo principalis dicilur subslantia *°,
spirilus csl *, et qui adorant eum, in spiritu el veritale non quod una essentia sit sanctae Trinitalis "
adoranl". MAG.Non crgosccundum corpus, sed se- separabilis, est eniin una alque individua, scd quod
cundttm aniraam iraago Dei noslrae naturae impressa subslantialibus differenliis, dum sit una, non careal.
est. Disc. Hoc quoqite verissimura esl faleri. MAG. Est enim Dcilas genitrix, et genita Deilas **, el pro-
Deus cslTrinitas el Unitas, hoc est, tres subslantiae cedens Deitas ; et dum sit una Deilas individua, rion
in iina csscntia, et una essenlia in tribus subsianliis tamen subslantialibus riiffcrenliis indiscrela. Virlus
vel personis. Sicut enim Graeci piuv o\>o-im>, rptl; quoque non incongrue DeoFilio adjungitur, quoniam
_j.oo'T«-,.ifvel rpia.Ttpoo-uTtu dicunl, id cst unam saepe virtus Patris a tbeologia noniinatur. Sed
e^scnliam, tres substantias vel tres 'personas : ita 111unum a pluribus testiinoniis accipiamus, audi
Homani unam essenliam, tres subslanlias vcl per- Apostolum.' Invisibilia enim ejus per ea , quae fitcta
sonas. In lioc lamcn videnlur differre, quod Graecos sunt, inlelleclaconspiciuntur, sempiternaquoque ejus
fjtiuvvitoo-ruo-iv,id cst, unam subslantiam dicere non virtus e. aeternitas. In boc enim loco viriulem
reperimus, Lalini vero unam subslantiam, tres per- G Patris sapienliam Palris, Filium dico, inlelligi-
sonas frequentissime solent dicere. Graeci dicunl' mus, aelernitatern vero Spiritum sanclum , tesle
_uoo.o-iov ', opoayuOov » iu.iQt.ov
'°, hoc est, uni.s Maximo, venerabili magislro. Nam quod Spirilus
cssentiac, unius bonitalis, unius Deilalis : vel una sanctus virtutis nomine in Scripluris solet appellari,
esseniia,unabonilas,unaDeitas. Haecatttem nomina, testatur Evangeliura, Domiuo dicente, mulierem
quae apud Graecos inseparabilitatem divinae nalurae a>p.opfovauv,hoc est, fluxum sanguinis palienleiu
insinuant, in romanura " sermonem non facile ver- sanans ": Sensi a me exisse virlutem, boc esl, Spiri-
titnlur, cl nitllomodo ad purum, ul arbilror; ideoque liim sanclum, qui dividil dona sanitatuni. Quid dicara
solus eorumirrteliectu. septrralis verbis-peri._fitfpuoiv de operalione essentiali nostrae naturae? Nonne
transferlur, ut eorum solummodovirtus inlelligatur, aptissime sanclo Spirilui copnlalur, ctii vcluti pro-
quorum inlcrpretalio dc vcrbo ad verbum non expri- prie operatio virlutum diviuaruniquc donationum ,
raitur. Disc. lloc toluin lides catholica universalis et universaliter et proprie unicuique divisio tribui-
Ecclesiae fatclur, et, quantura datur, inlcllig.il, sed tur? In nalurae igitur nostrae essentia paternae
quorsum tcndunt islaec " ? MAG.Non aliorsum, nisi substanliae, in virtule vero substanliae filii, in opc-
ut quacramus pro viribus, qtiomodoTrinilas noslrae ralione substanliae Spiritus sancti proprietas digno-
naturae Trinitalis crcalricis iraaginem el similitu-1D scilur. MAG.Responsionem luam a veritale non di-
dincm in seipsa cxpriraat, hoc esl, quid in ea conve- screpare arbilror. Sed vide, quid libi videtur de
nientius Patri,quid Filio, quiclSpirilui sanclo adjttn- famosissima noslrae nalurae trinilale, quae inlcl-
VARIAE LECTIONES.
Sic CDE; A nonne; ' Sic CDE ; A intelligiiur. ' Sic CDE; A e/ operatione. * Sic CDE; A es<
spiriius. " C adorare. * Sic CDE ; tres 0111.A. ' Sic CDE ; A Graeci vero dicunt. s Corr., A
• Corr., A ...«yK.ov. '"SicCE; _f__.£ovom. _j_.o__.ov.
AD. " Sic CDE;A Romunorum. '«Corr., DE istac; Cquorsum
condunt islac; A quorsum lendunt isla. " Sic CDE ; A Trinitatis divinae. '* Sic CDE ; A videtur possc.
'" Sic CE ; est oni. A ; D e/ essentiael virtus est. " Sic CDE ; in om. A. " Sic CDE; A in lilio. '* Sic
CDE; A naturae nostrae. " Sic CDE; A processionis. *° Sic AE; A iicitur principalis subslantia
*' Sic CE; A sacrae Trinitatis sit. '* Sic CE ; A Deitas
genita. »» Sic ACE.
NOTAE.
Ycrbis : Palerna siquidem' sttbslanlia qttae de b Ad veroura procedentemThomas Gale animad-
[se om.] subslanliam filialam genuit et procedenlem vcriit hacc : Hic deficit codex, qui olim fuit Thuni.
subslantiam linilur cod. D.
569 DE DIVISIONENATURAE. — LIBEK SECUNDUS. 570
*
lectti, el ralione, el sensu intelligitur: nuin dissonal., A veluli osliarius quiilam inlernuiiciusquc ea, quae
ab ca, quain praedixiraus, anima, an una eademquc! exlrinsecus inlroducil, pracsidenli inlcriori sensui
et haec et ' ipsa, ct non duae qtiaedam unius ejus- annunciet 10.Disc. Neque me movel, sensiiiiin nomi-
"
demque nostraenaturae? Sensum autem dico noni nibuseorum instrumenta significari; nequeduoriim
e..ter.orem sed inleriorem. Nam inlerior coessenlia- sensuura " dAferentia, quain ad pnrum discrevisti,
lis esl ralioni alque inlellectui, exterior vero,quam- me Iatet, ul opinor. Et qttid de pracdicta trinituie
vis plus ad animam perlinere, quam ad corpusi nalurae noslrae senlio, pro ingenioli mei caplu edis-
videatur, non tatnen essenliam animae conslituit, seram. Duae trinitates videntur esse, quibus nostra
sed, ut aiunl Graeci,coii_unctioquaedam estanimaei nalura, quaritum ad imaginein Dei facta est, proba-
ct corporis : soluto enim corpore et recedente vila tur subsistere. Sed consulta veritale non re ipsa,
pcnitus inlerimilur. Nam si in anima mancret, et ad sed solis nominibus a se invicera discreparc repe-
subslanliam ejus pertinerel.eo profecto etiam extra riunlur. Nam vo.. et o.o-ia, hoc est, ii.lellectus ct
corpns uterelur. At vero, quia sine corpore eo nec essentiacxcelsissimam noslrae nalurae parlem signi-
iililur, nec uli potest, relinquilur, nec in corpore ficant, immo excelsissimum molum. Siquidem, ul lu
solmo nianere^ nec animae regiraen corporis dese- ipse inlelligis, non aliud est nostrae nalurae essc,
renli adhaerene. Nam et ipsa definilio, qua sanctus B 1 et aliud moveri; essentia enim ejus esl molus circa
Augtisliuus exteriorera sensum voluit definire, inlra Deum et crealuram stabilis, et mobilis slatus. Sed
substantiales animae partes non videtur connume- dura movetur circa Deum, qui superat orania, suni-
rari:Sensusest,inquit, passio corporis, per seipsam * mus-" motus ejus dalur '*; dum vero circa pritnor-i
mnlatens animam. ltera alia, quae dicil: Sensus est dialescausas versatur, quae proximae immediate post
sensibilium rerum phanlasia per instrumenta corporis Deum sunt,veluli medio quodam moderaraine intelli-
assumpta. Simililer naturae aiiimae non videlur eum giturmoveri;quandoaulem primordialium causarutn
conjungere *, sed velut internuncium corporis et effeclussive visibiles, siveinvisibrlesperspicere cona-
animae consliluere, et si quis intenliiis graecae Iin- tur, exlremum sui motum pali dignoscilur, non quia
guae prpprietalem perspexerit, duorum sensuum in idem mottis substantialis augeri vel minui in seipso
homiue proprietaLemreperiei. In ea enim vo_?intel- possit, sed quod secundum dignitatem rerum, circa
lectus dicilur, "kiyo;ralio, Stuvota sensus, non ille quas volvilur, et minimus, et medius, et maximus
sed interior; et in his tribus essentialis esse judicatur«". Essentia itaque aniraae nostrae est
trinilas auimae ad iinagineni Dei constitulae sub.si- Jirtelieci_u8__j___^^
slit. Estcnim inleUectus, et ratio, et sensus, qui sidet.quia '• circa Dei__m_jupEa___mraen_ji___^^ in-
dicilur interior et essenlialis; exlerior vero, quein C ' cogrii%cfrcunivehUur.Aoyo.vero vel _\>vup.t;, hoc est,
corporis et animae copulam dixiriius, uto-Bwt;voca- ratio vel " virtus secundam veluti partera insinuat;
lur; inslrumenta aulem, in quibus possidet, «'a-oVn.-. non irralionabiliter,quia circa principia rerum, qnae
pt«, quasi «t_-9._<.__>_Tirioia,hoc est, sensus cuslo- primo post Deum sunt, circuraferlur. Terlia veto
diae *. In eis enim scnsus custodilur et operatur; pars, Siuvoiu:et Ivepytiu;,id est, sensus et operationis.
et siuit ntimero quinque, visus, auditus *, olfaclus, vocabulis dcnominatur, et veluli extremum humanae
gustus, lactus. Nec le movere debct.quod nominibus animae oblinet locum; nec imraerito, quoniara circa
qtiinqueperliti sensus quinquepertilum ejus instru- effeclus causarum primordialium, sive visibiles, sivc
mentum appeUarim; nam frequentissimus el com- invisibiles sinl, circumvolvitur. Ac per hoc non duas
raunis locutioniset sacrae Scripturae usus esl, sedes substantiales trinitates, sed unam eanderaque ad si-
sensuura ipsorum sensuum nominibus appellare. mililudinemCrealorissui.conditamoporletnosinlelli-
Visus enim vocatur oculus, et auris auditus, ccleri- gerc. Sed niiror, qua de causa vilam ipsam, quac a
que similiter sensus suis instrunienlis significalio- Graecis 8peirrt7tri vocatur •', a nostris vero
et «0.«iTtxri
nem praestant. Nonautem proplereaquinqueperliius nutriliva et aucliva —nutril enim corpora, et incre-
sensus dicitur, quod in seipso quinario numero menla " eis praeslal — nec veluti quarlam substan-
dividalur; est enira simplex et uniformis, et in corde "' lialem bumanae nalurae nartem, nec intra substau-
veluti principali sede • possidet : sed quod ' per tialem trinitatem comtumeratam '• a le video, ac
qiiiiiqiicperlitum corporis instrumenlum, veluti per veluti penilus praelermissam, et nullo modo ad na-
quasdam cujusdam civitatis quinque portas, sensibi- turae nostrae constitulionctn pertinentem. MAG.Ne"
litim rcrum similitudines ex qiralitalibus et quanti- mireris; non enim sine causa boc fecimus. Siqui-
tatibus exterioris mundi venientes, ceterisque, qui- dem nttnc non de universa huraana natura serrao
bus sensus exlerior formatur, inlerius recipiat 8, et esl, quac veluti quinque parlibus, hoc est, corpore
VARIAELECTIONES.
1 Sic CE; e<om.A. * CE per se ' Sic AE; pro enm conjungere C connumerari. * Sic CE; A
ipsum.
custodia. ' Sic CE; A auditus, visus. * Sic CE; A veluli in loco priucipaletn sedem. ' Sic E; quoa
om. A; C sedper<7«odquinqueperliium. 8 Sic CE; A recipit. * CE hosliarius. 10Sic CE; A annmttitit.
" Sic E ; eorumom. A. " nominibus —sensuum om.C. " Sic CE A maa;imMs. '* Sic
'" Sic CE; A indicatur. " Sic CE; A " ; CE; A dicitur.
" qui. *° Sic C£; A e/. "SicCE; A au..Ttxij, a nostris vero n.
et. a. vocalur. Sic A; CE incremenlum. Sic E; A enumeratam, C et connumeratam. "SicCE.A
Nvn.
571 JOANNISSCOTl ffe
vitalique motu, sensu, et ralione constare videlur, A _ arbitror, non nt et lllud superadditum perea., ged
ct intellecui; sed de ea solummodo parte, in qna ut in illud, quod primo est conditura, transeat, et
imago et similiuido conditoris pcrspicilur, boc est, unum cum illo fiat, non quasi duo, sed unum incor-
dcjnlellectu el ralione et sensu interiori, vel, tit ita ruptibile et spiriluale per gratiam Dei Verbi, qui
dicam, esscntia, virtute, operatione '. In hoc enim non soluin in noslra naluralia, verum eliam in su-
ternario summae ac sanctac' Trinitatis imago ex- peraddita nobis descenderat, ut omnia nostra in
pressa cognoscilur. Nam de vitali molu, quo anima seipso reslauraret, et desuper adjeclis naturaliler
corpus el nutrit, et in unum coliigit, el vivificat, et insila faceret, qui fecit utraque unum. Dtsc.
rainislrat, ciquc incremenlum dat, deque ipso cor- Plane non incongruura ; sed ratae subtilique
pore, quod tolius crcalurac cxtremura oblinet lo- investigationi et inventioni rationabilis naturae
cttm, alius disserendi locus crit, dum in quarlo li- convenientissiinura. Quorsum vero haec, nondum
bro ' de naluris sensibilibus, Deo duce, disputabi- vidco.
tur. Quac par3, quoniam extra proprietalem intelli- MAG.Paliens eslo. Non enim res parva inler nos
gibilis noslrae essentiae, qua ad imaginera Dei quaeritur, nec nisi mullis diligenlissime ratiocina-
conditi sumus, dignoscilur, proplerca a nobis prac- lionis ambagibus et invesligari el inveniri potest, si
sentialiter intermissa est, dum sit raolus quidara B I lamcii ad purum inveniri polest. Nulli enim mortali
exlra naturam primordialiter conditam, substan- sensui, quaravis videatur acule inquirere, licet hoc
tiali noslrae operaUoni, quac sensus interior, ut proniittere, ne incautus redarguatur * esse, quod
diximus, vocitatnr, subjeclus, inqtie poenara pcc- suas vires superat invenire per se ipsum promittens.
cali addilus; quo videliccl motu ea, quae post pec- Nam si invenitur, non ipse, qui quaerit, sed ipse,
calum humanae nalurae superaddila sunt; admini- qni quaerilur, et qui est lux mentium, invenit *.
slrat: corpus lioc corruptibile dico, alque morlale, Quaerimus namque, ni faUor, quomodo ex argu-
locis temporibUsque varium, partium suarum nu- menlo substantialis trinitatis noslrae naturae ad
mero discretum, spatiis distenlum, incrementis imaginem Dei • crealae, summam illam Trinilalem,
decrementisque subdilum, qualitatibus quanlitati- quae Detis est, ejusque veluti proprias in natura
busque diversis subjectura, ad omnes irrationabiles condila operationes singulis personis distribulas
molus pronum, carnalis adhuc animae, merito suae possumus investigare. Disc. Id ipsum nunc ", non
inobedientiae superbiaeque diversis calamilatibus aliud quaerimus. Et ordo rerum cxigit, ut sic veri-
involulae hospitium, ceteraque, quae de infelici- talem quaeramus; argumenlo siquidem imaginis
tate in hanc yitam humanae nalurae ex felicitate ipsaverilas, ctijus imago est, quaerenda est, quae
paradisi expulsae et dici et experimento cognosci'C quanto sludiosius laboriosiusque inquiritur, tanlo
possunt. Motus ilaque humanae nalurae ad ea ad- ardentius diligitur, et apertius invenitur. Quid enim
«linistranda, quae sibi ad vindictam praevaricatio- prodcst illa velocilas, quam pura veritatis contem-
nis divini praecepti adjuncta sunl; vindictam au- plalio effugit, aut quid nocet ipsa tarditas, eui
tem dico, non irascentis Dei ullionem, sed mise- desiderata facies occurril.
renlis exercilalionem; non irrationabililer extra MAC.Ilaque raliocinatioras nostrac exordium ex
terminos essentialis nostrao trinitatis relinquitur. verbis venerabilis Maximi suraamus, non eisdem
El ne aestimes, nos his verbis docere velle, praedi- sermonibus connexim, sed eodem sensu utentes.
clam humanae naturae trinitatem ad imaginem Dei Disc. Ingredere, quoquo modo vis, raliocinandi
in paradiso condilam, priusquara peccaret, omnino viarn. MAG.Tres universales raolus animae sunt.
corpore caruisse : absit, absit * a nobis hoc di- Quorum primus est secundum animum, secundus
cere *, aut quodamraodo pttlare; semel enim et secundum ralionem, terlius secundum sensum. El"
simul animas nostras cl corpora inparadisO condi- priraus quidem sirapiex " est, et supra ipsius ani-
tor creavit, corpora dico caelestia, spiritualia, qua- mae naluram, el inlerpretaiione caret, hoc est,
lia post resurrectionem futura sunt. Tttmida namquc cognitione ipsius circa quod movelur; per 4|*_em
corpora, mortalia, corruptibilia, quibtts nunc oppri- D circa Deura incognilum rooia, nullo modo ex ullo
mimur, non ex natura, sed ex deliclo occasionem eorum, quae sunt, ipsum propter sui excellenliam
ducere non est dubitandum. Quod ergo naturae ex cognoscit secundum quod '*, quid sit, hoc esl, in
peccalo adolevit, eo profecto renovata in Chrislo, et nulla essenlia seu subslantia, vel in aliquo, quod
in pristinum slalurn restitula carebit. Non enim dici vel intelligi vSleat, eum reperire '" potest.
potesl naturae esse coaeternum, quod ei adhaeret Superat enim omnc, quod est et quod non esl, et
proptcr peccatum; et intra subslantialcs ejus con- nullo modo definiri polest, quid sit.
stitutiones non computari •, non incongruum, ut ' Secundus vero motus est, quo incognitum Deum

, VARIAE LECTIONES.
' Sic CE ; A et operatione. * Sic CE; A e<sacrae. » Sic CE; m libro om. A. * Sic CE; abtil
quarlo
om. A. " Sic CE; A credere. " Sic CE; A connumerari. ' Sic CE; a< om. A. 8 Sic AE; C .nec incaulus
» Sic CE; A invenilur. ,0 Dei om. CE. " Sic CE; nunc om. A. " Sic
re.dargttilur.
13Sic CE ; A quidem motus '* CE; Et om. A.
siinple... Sic AC ; E seciindum id. "CE repcriri.
 573 DE DIVISIONE NATURAE. — LIRER SECUNDUS. 574
defin.t ' sccundum quod catisa omnium sit. Defl- A pit, per scipsum immediatc incognito quidem quid
'
nit vero' Deum causam omnium esse, et est mo- est 8, cognilo vero, quod causa onraium est,
lus iste intra animae naturara, per quem ipsa nalu- principiisque omnium.rerum, hocest, principalibus
raliler raola omnes naturales raliones omnium for- causis, ab eo et in eo faclis, et a se distribulis re-
raalrices, quae in ipso cognilo solummodo per cau- fert, hoc est, a Deo per ipsas in omnia, quae post
sam — cognoscitur enim, quia catisa est — aeler- se sunt, procedere, et ileruiri per ipsas in ipsum
naliter factae subsistunt, operalione scienliae sibi intelligit recurrere. Animae igitur purgatae per
ipsi iraponit, hoc est, in se ipsa per earum cogni- aclionem, illuminalac per scientiam, perfeclae per
lionem exprimit, ipsaqne cognilio a primo mottt * tbeologiam motus, quo semper circa Deura inco-
nascilur in secundo. gnitum ae.emaliler volvilur, ullra et suam et
Terlius molns est composilus, pcr quem, quae omnium rerum naluram ipsum Deutn omnino abso-
cxtra sunt, anima langens, veluli ex quibusdam si- lutuii) ab omnibus, quae ct dici el inlelligi possunt,
gnis apud seipsam visibilium raliones reforraat, qui necnon omnibus, quae ncc dici nec intelligi pos-
composilus dicilur, non quod in seipso siraplex non sunt, et tamen quodammodo sunt, intelligens, eum-
sil, quemadmodum primus et secundus simplices que esse aliqurdeoriim.quaesunt etquae 10non sunt,
sunt, sed quod non per seipsas sensibilium rerum » denegans, el omnia, quae de co «' praedicantur, non
rationes incipit cognoscere. Primo siquidem plian- proprie sed translalive de eo praedicari approbans,
tasias ipsarum rerum per exleriorem sensura quin- vou; a Graecis, a noslris intelleclus, vel aniratts,
queperlitura secundum numerum instrumentorum vel mens dicitur, et substantialiler est, et principa-
corporaliura *, in quibus ct per quae operatur, ac- lis pars animae esse intelligitur. Non enim aliud est
cipiens, easqtte secum colligens, dividens, ordiuans animae essen.jaljler esse, et substantialiter moveri.
disponil; deinde per ipsas ad raliones eartim, qua- Ipsa siquide!rj_$urraotibus suis subsistit, suique mo-
rum phantasiae sunt, perveniens, inlra seipsameas, tus in ipsa'sMbsistiint; est enim simplex nalura et
raliones dico, tractat alque conformat. Et nec te individua, moluumque suorum substantialibus diffe-
moveal, qnod paulo ante exleriorem sensum phan- rcnliis solummododiscreta. Nam si caelesles essen-
lasiam rerurn sensibilium esse definivimus, nunc lias, quas etiam " caelestes virtules angelicasque
vero per eum phanlasias earundem rerum sensibi- divina nominanl eloquia, nil aliud esse subslantia-
lium ad inleriorem sensum * pervenire docemus. liler a sanclis traditur Palribus ", nisi intelligibiles,
Praediclus quippe * tertius molus ex plianlasiis aeternos, incessabilesquc raotus eirca principium
rcrum exteriorum per exleriorem sensum sibi ntin- omnium, a quo, et pcr quem '*, el in qtto, et ad
cialis moveri incipit. Phanlasiarum cnim duae spc- " quem, et moventur et subsistunt — est enim iste
cies sunt, quarum prima cst, quae ex sensibili na- circularis molus caeleslium virtulum circa suum
tura primo iri instrumenlis sensuum nascitur, et principium, ab eo videlicet incipiens ut a princi-
iraago in sensibus expressa proprie vocatur, ailera pio; per ipsum pcr causas crealas currens "; in
vcro cst ipsa, quae consequenii ordine ex praedicla ipso, ut in legibus naluralibus ", quae in ipso sunt,
imagine formalur, et est ipsa phantasia, quae pro- exlraque quas egredi nec vult, ncc polest, nec posse
pric sensus cxterior consuevit noininari. Et illa vull"; in ipsuin '», ut in finem suum rediens *•:
prior corpori seinper adhaerel, posterior vero ani- et in sola intelligentia talis molus est; intel-
inae; et prior quamvis in sensti sil, seipsam non ligunl cnim se ab ipso esse, et per ipsum, et
scntit; poslerior vero et seipsam scnlit, et priorem in ipso- intellectum suum moveri *•, et nullum
suscipit. Duin vero lcrlius ille tnolus pbantasias alium finem praeter illum *' se habere non igno-
rerum visibilium dcseril, nudasquc oiiini imagina- rant — quid obslat, ne similiter inlelligamus,
lione corporea rationes ac per se simpliccs pure bumanos intelleclus indesinenter circa Deum volvi,
inlelligil, ipse qtioqtie simplex simpliciter, boc est, quoniarn ab ipso, el per ipsum, et in ipso, et
universalcs universalitcr raliones visibiiium, otnni ad ipsum sunt? Eodem namque inteiligibili cir-
pbanlasia absolulas, inquc semetipsis purissimc ac '" culo volvunlur, praeserlira cum divirra eloquia ho-
verissime perspectas, per medium moturn primo raiuem ad iraaginem Dei faclura perhibeant, quod
molui rcnuneiat. Ipse vero primus molus, quodciin- de angelis dixisse aperle non reperitur, subinlel-
quc cx lcrlio per mediuin, et ex ipso medio immc- ligcndum laraen propter inlelleclualem naturam re-
diale in moderationibus reruin creatarum ' perci- linquitur ". Aslanleseliam et ministranles Deo cae-

VARIAELECTIONES.
i «Sic CE;A cognoscimus. 'Conj., A Definil enim; C definilu; E definit (vero om. E). 'SicCE; A
'molus. *Sic AE; C corporaliler. " Sic CE; A per eura ad phanlasias earundem sensibilium rerum per-
6
venire docemus (ad interiorem sensum om. A). Sic CE; A erinn. ' Sic A; C cu.ie(erum.,E crealurarum.
9
8SicCE;(/ui(ies/om. A. SicAE; C incognito. «°SicCE; quae om. A. " Sic CE; A de ipso. "SicCE;
e/tnmom. A. "SicCE; k patribus trudiiur. «*SicACE. " Sic CE; A per ipsum per rationes suas" per
ipsum conditas. " Sic CE;"
A legibus suis naliiralibtis. " Sic CE; A nec volunl nec posse volunl.
*J
Sic
C; A in ipsnm quippe ut Sic C; A redeunt. E in ipsum e/ in finem suum redigens. Sic CE; A exerceri.
'• Sic CE; itlum. om. A. '* Sic CE; siibin'.elligendum— relinquitur om. A.
$Vj JOANNIS SCOTi .76
leslcs virlutcs legimus, liuman.im vcro naliirara in _A Disc.«sNonsolum concedo, verum etiam intelligo,
Verbo Dei Deum factam, et sedere ad dexlram Dei, excelleritissimum animac motum circa incogiiituin
et regnare, fidcs lestalur catbolica. Quod autera ' Deum ullra omnem creaturam.verissime vocari et
* subsislere inlelleclum. Sed quo raodo, vel qua ra-
posl resurrcctioneni omnium generaliter omnibus
Iioininibiis Doniinus proini.lil ' : Erunt sicut angeli tione inlellecius, duin intra lerminos liunianae «
Dei in caelo, de condignilale nalurae, deque * iin- nalurae concluditur, supra seipsum oraneraque crea-
niorlaliialis aequalilale, et quod omni sexu corpo- turatn potest ascendere, ut circa incognilura Deuin,
rco omniqiie corruptibili generatione carebunt, in- qui longe ab oinui creala natura reraolus est, suos
lclligendum arbitror. Primam naraque bominis con- substantiales raolus valeat perficere, quaerendutu
dilionem anle peccatum in paradiso, hoc est, in puto ".
caelcsli bealiludine acqualem angelis, ac veluti MAG.ln bac parle theoriae, quae de inlellectuali-
coniialuralcra fuisse, non incongrutim " credere. bus rationalibusque stibsianliisdisputat, dumperve-
De liis namque ambabus naluris, angelica dico nilur ad considerandum, quomodo nalura .creala
alque liiimana, tbeologia pronunliat, dicens : Qui extra seipsam polest ascendere, ulcreatrici natur.ie
fecisti caelosin inlellectu, hoc est, ut essentialiler ct valeat adhaerere, omnis de potenlia naturae ratioci-
substantialiter inlelleclus essent. Quoniam vero B J nanlium " inquisilio delicit. Non enira ibi naturae
homo, cum in honore esset, non intellexit, et compa- ralio, sed divinae graliae ineffabilis et incompre-
ratus esl jumenlis insipienlibus, et similis factus est liensibilis altiludo conspicilur. Nulli siquidem con-
eis, longe ex angelica dignitale recessit, inque inor- ditae substantiae naluruliter inest virlus, per quam
lalis • hujus vitae calamiialem cecidit. Postqtiam possit et terminos naturae suae superare, ipsumque
aulem Verbum caro fuctum est, hop est, Deus homo Deum immediate per seipsuin altingere; boc enim
facltis est, impletur, quod in psalraCVs.riplumest: solius est gratiae, nullius vero virlutis naturae. Ilinc
Quid esl homo, quod tnemor esejus, autfilitts hominis, aposlolus falelur se ignorasse, quoruodo raptus est
quia visilas eum ? Adtnirans videiicet priniae condi- in paradisum, dicens : Scio hominem raptum, sed ne-
tionisiuraianae naturaealliludinem: Minoraslieum ', scio quomodo",in corpore, an extra corpus; acsi di-
inquit, paulo minus ab angelis, hoc est minorari cerel '*, non enim in naturalibus animae moiibtis,
eum merilo suae superbiae permisisli, et in Uirpiiu- in corpore vel exlra corpus, video ullara virlulem,
dinera irralionabilis vitae cadcre sua propria vo- perquam rapi possim in tertiura caelum; Deus au-
lunlale reliquisti. Deus enim facere, quod fieri sinit, tem " solus scit, cujus gratia sola raptura me fuis-
modo quodam loquendi dicitur : Gloriael honore co- se non ignoro. Nulla siquidem natura per seipsam
ronasti ettm, et constituisli eum super opera manuum lC potest ascendere in illura locura, de quo Dominus
luarum, omnia subjecisli sub pedibus ejus. Videsne, ait: Ubi ego sum, illic et minister meus erit «6. Ut
quantum htimana natura in prinio horaine posl pec- ergo superat omnem intellectum, quomodo Dei Ver-
catnm bumiliala, el quanUim in secundo homine, bum descendit in bominem ; ila superat omnem ra-
in Cbrislo dico, per gratiam exaltala? Siquidem non lionem, quoinodo homo ascendit in Deum.
solum ad prislinum naturae suae* statum, de quo ce- Disc. Quanquam breviler, sat lamen et " clare
cidit homo, resti tulus.verum etiam in capile suo, quod esl responsiim; ideoque, quod instat, ad secundunt
est Clirislus, super oranes caelesles vinutes exalta- animae molum considerandum menlis aciem di-
lus. Ubi enim abundavit peccalum, superabundavit rige.
gratia. Si igitur humana natiira non solum ad digni- MAG.Motus animae secundus est, utdiximus, qui
lalcm angelicam in Christo renovata pervenit, ve- et inlra terrainos naturae continelur, ipsumque
rura elianr ultra oinnera creaturam in Deum assutnp- Deum secttndum causam dcfinil; hoc est, illud so-
ta cst, et quod factum est in capite, in merabris fu- lummodo de Deo incognilo quidera " cognoscit,
lurum esse impium est negare : quid mirura, si quod omniura, quae sunt, causa sit, et quod pri-
humani inlelleclus nil aliud sint, nisi inelTaljilesin- raordiales omnium causae ab eo et in eo aeternali-
cessabilesque iiiolus?ln bis dico, qui digni suntcir- V ler condilae sinl, earuraque causarura, quantum da-
ca Deum, in quo vivunt, et moventur, et sunt. Sttnt tur ei, inlelleclartim ipsi animae, ctijns motus esl,
qtiidem per raliones, quibus exislunt; movenlur per cognitionem iniprimit. Ul enim ex inferioribus sen-
tationes virliitum, quibus bene existere possunt; sibilium rerum iinagines, quasGraeci pbantasias vo-
vivunl per raliones, quibus seinper existunt. Sunt cant, anima recipit; ila ex superioribus, hoc est,
ilaque *, ct bene sunt, et semper sunt, in Deo 10. priinordialibus causis cognitiones, quae a Graecis
VARIAE LECTIONES.
' SicCE; A eiWm. • Sic
CE; A de omnibus. » Sic CE; A dictt. * Sic CE; A HOII •
de condignilale sed
de iminort. Sic CE; A non esl incongruuin. • Sic AE; C mortolitutis. 'Cenim. Sic CE; A saae nu-
turae. Sic E; A ergo. ">sunl itaque—in Deo om. E. " Sic C; A non intelligo. " Sic C; A ratiocina-
ttonum. quomodoora. A. '* ac si diceret om. C. '» autem om.'A. '6 erit ora. C. " e/ om. A. " Pro
qutdem C qutd est.
NOTAE.
» Verbis sed quomqdo vel ratione inlellectus dum tnlra terminos humanae, cod. E iolio 253, b rne-
qua
dio fiiuiiir.
S77 DE DIVISIONEISATURAE.— UBER SECUNDUS. 578
tbeop_tanIae, a Lalinis divinae appariliones solent. A.tiotiis nomine appellaUim,in proprias raliones s{n-
appeUari, sibi ipsi iiiCtgit,et per ipsas quandam de gulariini rerum, quae primordialiler in catisis uni-
Deo riolitiam percipit; {*>rprimas catrsas dico, non versaliierque creatae sunl, dividit. Cunctae quidein
ut tot^ligat,,4uid.s8bslaniia*j-er WBU;ho^enlm su- esiscntiaein ratione unum sunt. sensu yerq in es^sen-
perat omnem.Mijunae.inotura; sed ut universaliter tlas differentes discernuntqr, Oranium itaque essen-
cognoscau quia *unt, h<\90 sttos _e#ectus ineffebUi tiafuni ex suorura piincipiorura simplieissima uni-*
pr_ce._ioiTepTOfluunt.__lhie ettt motus, qui.a Grae- tateper iiueilectura descendentem siinplicissiiuam
cts Teyoe'\$> S&mpti, a noslris vero ralio^eu virtu? cognitionem ralio percipil; sed serisus ipsam simpli-
vocatur, iet e* ^irao^mot», nascilur, qui est intel- citatera per differeutias segregat. Siiniliter reruin
Jecle*. Skrat ernin e_uidamsapieiis arUfex arl#n geriera uniforniiteret simpliciler 111suis universali-
suani de seipso in seipsaefficit, et in ipsa, quae sibi Bus catijSifi, et * ra seipsis per iutelleclum ralio co-
*
Iacienda sunt, praenosjjit ', eorj_mqi.ecausas vi et ^oscil, iHaraverogeneraiissimamsimplicitalerji,in
potestate, priu^uam apytareaiit actu et opere, uni- se ipsa individuam nuiiisque, diffe,reiitiisobnoxiam,
Vefsaliter atque caustra^CT<*_al; sic jntejlcctus de ntilUs accideiilibus subjcctam, nyllis sjJatiis (listan-
Se e* iri se suatn rationeiHgeriuit, jtt qnaarania, tem, hullis partibus composiiam, nullo locali vel
mjae vtilt faccre, pra^e^gnoscit, causali_erque prae- B iemporaU ^* raotu variam, in diversa genera diffijj-
ci^t. Nam noii aliud «Uciiftusesse * co.is.liBm, renUasque praCdictas, aliasque niillc ", seiisuspar-
piraeter artificiosae menUs conceptnm. Seciindu> tHur. Id ipsum '* est in differenlibus forniis, quae
liaqiie motijs anknae est ra.tio, quae veluti quidam consulta raliorie in gerieribussuis untun stin.t,sejt-
^tuUts salvstanti.alis'In animo raieUi^lur, ac veluli su tamen operante per rationales disljnctiones a se
' ia seipso
drt ab i^so de «e«_>so §enitar in qua ea, invteem discfernuntur : hoc est, quo inodo naturah-
qUae vnU facere, praenoscit * et pr,aeeondU,.Ideo- lMtiTOtirius,dlvina pro^idenlia re|ei)te, juteet_jte,%$
ir^e nbn imFj-critoforma ejus nominalur; siquidcm riiinistrante, in oTscrelas rerttm iniiltifonn]tates_d.i-
Ipse per se ipsura incogiiitus est, sed in sua forina, vitfttnturiv, ipse ittteUeietus medtao-p ratjgne per
quae est raito, et sibi ipsi et aliis apparere ineipit. consubs-anlialeni sibi sensurii sine errore, jnver
Ifom quemadmodumcausa bmniura per .eipsara, nec stigat et perseqtiitur, certisque reguUsj»^pj;e_J_eu-
afeipsa. nec ab atiquo inveniri poteit, quid sit.; in dit.. Quid dicam de infinilijs.nuinerhv qjuj,-q|_.a_ajp
«Bsvero ihebphariiis quadatnmodo co^noscitur : iu» . mterioris sensus aclionesive inseipso, sivc in rerum
ojBtf^inper eirca eum. voivitur», et ad riatura muftiplices fiunt,.lanto ratione coflsiderata,
lliteffectns,^^
ej^ ij4ia__inemoirmuio -jmitem condiius est, nec a *3 in suis ftjririis un^versaltter,_ei siB.p_icite£uiiuaa
m''f_«iot'nee _ip aiiqjjiiiirite_Ujgf_pot$st, quid sit, in sunt? fct ut Urevitercolliganius, ttupdc_.|_»qjii,eaniraa
iwtione aitlem, guae <je ipsp f «ascitur, lneu__.itap- per primum sutimniolum, qui esl inielleaus, de De.o
jj$fei&;f_tmvefo ii!ti,^\is&m.tk^\^ti urtqUe- et " primordialibus causis unifarmiter el traiv_j:sa-
C-Btt.-a sejpsis non InteVligi, qtrai sint, qna ratione liter cognoscit, sccuadp suo jaotui,qui esl.ratip, eo-
potes. esse, paulo post cpiisidefabiiur. T_Bsgcundo tiemraodo uniforraiter uniyersalileique iafigH. Quod
motu, quTdsit.et unde originem ducat", satis _Ji- autem^^upe^rimibusper inieUeoturaia ratione for-
etara, ut op.nerf.t)isc.Sat ptaae. maluin accipit, hoc lotui-i in __.ftfirje.as essentia*.
lit_. Tertos iCaquerestatmotus, qiii circa singu- in disGrelagenera, in diversas foiunas,jn mujtildice»
las sragiriaTum' rerum rationes,. quae simpliciier, riumeros per sensuin in.(3rjori^s euee.Ubusiigtri-
BS. «>tT^n1f#|fa_itejp_Bprjmordi afibus causis cofl- buit. Et ut apertius dicam, quode.raMj,ue aniraabur
dltatsunt, veTsaiur, et, cum ex sensibilium refum raatia per, iptellectura suura in ratione sua <le Deo
p-t-nt-asiisper ex.efiofem sensum sibi nunciatis mor deqwrerip principiis_tm
M. sdi substarilialissumat exOrdium, ad purissirnam pcr ui)iforuiiter custodit; qupdctmque.vero-^er r«-
f^SritmDmr.ium' diseretionem per ra.tiones pi oprias tionein. in causis unura et unifo«niter subsistere
ii ___entiasgenera.issimas, 1nquegenera generalio _
perspiiclt.*',,hoc totum.per seiisum ra causaryra eife-
itW,rfeinde in forraas speciesque speciali^sitnas, lioc ctibus nu-ltipUeiter" et uuiformiler .8.;inle_ligitV_.itt
«_t, m irameros rariiiriierabUcsinfmiio>qiie,immuta- iieium tptum, qttod per .seruium rauWpliciter.,s__ai»-
iifibD.iamen naturae suae analogiis finitos pevvenit. sum in effectibus inteUI_.il..f__rrationera.iit.causis
M ifle'iiiot-^.-»tj.^r^r^e!(fji_K9wc vel ivij_>.it<«f !>»- uraun uniUirrai-er subsi_le.re perspicil. Orania vero
t-S. vi_re sensu. tel ojperalio vocalur; ipsum dieo> exunaoraniuracausaetraulUplicalionis raomentUB»
qui substanlialis ost, el interior, q_^isimjli. incipere, et unitatis sirapUcitalera, qua in ea aeter-
»e__st_ri_,
tera»o intelteciu procedit per ralionein. Oume sigtii- naliier et jncommutabiliter snbsistnnt, nullo modo
dem, qtiocTiriteltectus ex priraordialiura causarurai deserere, totiusque sui raotus linem in eam et in
i?iraalitecenlm*wa«isuae.,liocest, rationi tmpi.rait; ea lerminftre, per iutellectura pm_ssi_n*cognoscit.
per_«i_um suum ex se proeedeBtem,ejusqueopera- De tribus animae motibus, hoc est, de ratellecut,
VARIAE LECTIONES
*€ proevidet. * Pro dicimusesseC est. *Gtle * A praecognoscit. ' C de seipso. • A ducit. ' A
ipw.
tingutamtnqtte. *C timpHcis simplicissimam. • e. om. C. '* in ora. C. fl A carporali. '« €Jdifteren-
_iasq___*.^_^imWfpr«_rfto **C dhiduntur. '"Cea..
rap.oeofi»»i.l8ro/fon«Ccoti«fa^tii)[i_jie.
»•tempet
whformkereustodH^perspitii om. A. a G mutUplett. a et tiniformiterora. A.
P_.TB.OLCXXU. 19
1)79 JOANNIS SCOTI 580
'
quietiam cssenlia; dc ralronc , quae virttis; et de A , trium Divinitatis personarum cognosce inleHeciuhi
sensit, qui operalio dicilur, sufiicienter suasum, ut nostrumonraia, qiiaerunque tfe Deo cai.sisqtie.erUm
opinor. Disc. Lucidissime ac mullipliciler. polesl inlelligcre, universaliier in ralione per cogrit-
24. MAG.Inluere itaqtie, acieqite mentis, tota am- liorreraactu scientiae creare, lioc est formarc, e. per
bigtiilatis caligine depulsa , cognosce, qtiam clare, sensum consubstanlialem sibi particulariter in slii-
qtiam expresse divinae bonitalis substanlialis trinitas gulas rerum dellniliones, qtias in ralione colligit,
in motibus humanae naturae * recte eos inltientilius contehiplalionis virtute inconfusae dividerc; noc esf,
arridet, seque * ipsam pie quaerenlibus se, veluti in suain cognitionemuniciriqiiecautissimae' discretionis
qiiodam proprio Speculo ad imaginem suam facto, ooiitiHUiaocoinniodare.Disc.Tlaec quodammodo ihllii
limpidissime raanifestat, et cum sil ab orirai crea- splendesciint. Sedqirid dislat interoperationem crea-
tura remola, omnique intelleclui incognita, pcr tricis trinilatis et non crealae, et actnm trinitatis
imaginem suam et similitudinenr veliili cognitam et crcatae et * creantis, noridum perspicio. Crcarilis
comprehcnsibilem intelleclualiljus oculis, ac veluti dico; non enim dubilamus, trinilateni noslrae na-
praesenlem seipsam depromit, ullroquc specillam, turac, quae non imago Dei esl, sed^imaginem Dei
in qua relucet, purificat, ut in ca clarissime resplcn- condita, sola quippe* vera iraago invisibilisDei est,
descat * una cssentialis bonilas in tribus siibslantiis, B et in nullo dissrmiiis, unigeniftrai Dei Verbuin, Palfi
quae unitas et trinilas in seipsa per seipsam npn el Spiritui coessenliale, non soliim de nibilo esse
appareret, quia ornnem inlelleclum effugit exiniia crealam, veruinetiam subse adhaerentes sibi senstts
suae claritalis infinitate, nisi in sua imagine vestigia sensuuinqiie ofiicinas, totumqtte lioc corpus suUin,
cognitionis suae imprimerel: Palris siquidem in ani- mortale.dico, creare; ex Deo siqnidem ad iina^inem
mo, Filii in ralionc, sancti Spiritus in sensn aperlis- Dei de" iiibrIofaclaei_l;corpus verosnuinipsa creat,
sima lucescit simililmlo. Nara quemadmodum Filiura ncn lameii de niliilo , sed de aliqtto. Anima naniqtie
artem otunipotentis artificis vocitamus, ncc immcri- ir.corporales qualitalcs in ilnum conglntiiianle, et
to, quoniam in ipso, suaqitippc sapientia.artifex ora- quasi quoddam subjeclum ipsis qualitalibus ex
nipolens Pater ipse omnia, quaecunqne voluit, fecil, quanlitale suraenle el siipponcnle, corptts sibi creat,
aeternalitcrque ct incommulabililer cnslodit : iia in quo oecultas suas acliones per se invisibiles nia-
etiam humanus inlelleclus, quodcunque de Deo, nifcste aperiat, inque sensibilein nolioneni pfodiicat,
deque onmium rerum principiis purissime incnnctan- M jarn in priori libro dispulalum est, et adhu^,
terquepercipit, veluli in qtiadam artesua, in ralione duin ad consideralionem aclioni.priiiiordialiutn cHq-
dico, mirabili quadam operalione scientlae creat per sarurn pCrvenlum fuerit, diligentius Invesitg^)iU-r.
cognilioiieni, inque secretissimis sinibus ipsius * rc- C Nunc autein, quod instat, pperias flagiio.
condit per raeraoriam. Ut aulera Pater opifex ora- MAG.IIujiisquaestionis soltitiofacilUmaacpenei^_i
nium omnipotens, quaecunqiie in arle sua, qiiae est ullo labore railii videtur. Surama siquidem Trinitas,
ipsius sapieritia et virtus, in Verbo suo, in unigeiiito omnium rerum crealrix, el a nullo creata, orania,
Filio, simul el semcl, primordialiier, causaliter, uni- quae fecit, de nihilo fecil. Proprium eniin divinae
formiter, universaliter condidit per Spirilum san- bonitalis esi, exnon-exis.enlu.usin existentia'',
Ctum ex se Filioque procedenlem, in primordialiurn quae vult fieri, vocafe. Nara et hoc nomen, quotl est
causaruni iimuraerabiles effecltis dividit, sive in bonitas, non alittnde' ori_incm ducit, nisi a vcrbo
essentias intelligibiles differeniiasque oiiiiicmsensura graeco, quod est _3o<_, hoc est, clamo ; ^ofi aulem
corporeum snperanles manarint, sivein biijiis mundi ct xa)_>,id esl ", claino el voco, unuhi sensura pps-
sensibilis varium multiplicemqiie ornalutn locorum sident; etcnim qtii vocat, saepissime in claraprsm
temporumque discrelionibus variabilem profluxe- eruinpil. Deus ergo non inconvenienter bonus dici-
rinl: ila intellectus, hoc est, principalis animae mo- tur cl bonilas, quia Omnia de nrailo in esse_nliani
tus, ex imelilgibiiium rerum gnostica conlemplalione venire intelligibili claniore clamat, ideoquegraece
formalus •, om.ie , quodcunque in arte ralionis dicilur Deus x«)..., id est, bonus, 5i« TOnavr» xa"kiv
ereat, el reponit per sensum aniniae iuterioretn , in .<',-o.o-tOT,hoc est, eo q.uod oinnia vocat in essen-
Singularum rerum sive .nlehigibilium sive sensibi- liam.Ctuicta siquidem, quae naluraliiersubsistuntt_le
lium discretam inconfusamque dividit cogniiioiiera. niliilo in essenliamacoridilore Vocatasunt per quin-
Orania enira, quae intellectus in ratione universaHtcr quepeiiiiiiin univcrsalis creaturae motum. Qttaedatn
considerat, parliculariter per sensum in rerum om- naiiiqUe vocata suiil, ul soluuiinodo essentialiter
nium discretas cognitiones definiiioiiesque portitur. stibsistant "; quaedam, ul subsistant el vivanl; in
Videsitaque, Patrem in Filio sno omnia, qnaeciraquei qnibusthtm sulislantiali vilae scnsus esl additus; in
loluil , univeisaliter condidisse, el per Spirilumi quibusdam Vilali sensui ratio cumulatur; in quibus-
sanctum suum parliculariler dislribuisse, et dislri- dam ad praedictoriiin nutiiralium moluura per/e-
buere, et disir._ulurura esse •*>»"• "-iiilitudiiierai ctiorremiiitellectus strperporiitur. El est pritntis mo-
VARIAE LECTIONES.
* kanimae ' C sttepe. * C resplendescil, " k ipsius sinibus. ' C
«Ae/de.
• e/ oin. A. * A enim. " A ex.. " A exhleniiam. '* A hoc est. " A _a..i./_/i/ formatur. ' C cauHstimo.
emntiaHten-
6S. DE DIVISIONE NATURAE.— LIBER SECUNDUS. 58?
tus iu corporibus naluralibus; secundus 111ea vita,. A conlinet, qiianiura inortalisfragiliias jpsitispermiltit.
qua ligua berl»aeque' el vivunt et crescuiii; lerliiis 25. Sed vide, neex *' his rationibus incipias con-
in * irralionabilibus animantibus; quarlus proprie jicere, aniraae ** crealionem lemporali quodara spa-
in humana; quinlus in * angelica conspicilur na- lio condilionemcorporis spirilualis ante peccaluin >•,
tura. Et * bis quinque gradibus in condendisde niliilo praecedere. Sola siquidein dignitate excellentiaqtie
rebus summae ac sanclac Triuilalis bonilas perspi- naturae praecedit aninia corpus, non aulem loco vel
cilur ', ineffabilisque operalio manifeslalur. Ea tempore; simul enim ac semel in illo uno bomine,
vero trinitas, qoae in noslra nalura ad imaginera qui ad imaginein Dei facltis est, omnium ltominura
Crealoris condila *, niliil creat de tiibilo. lllud enim raliones secnnduni corpus cl '* animam crealac sttnt.
solius Dei est, et nullius creaturae. Duplex vero ejus Nttlloenim " inodo juxta moras temporutn esscntia
actio videtur: aut eniin ea, quae de niliilo stttis animae corporis essenliam, sicut nec corporis es-
Creator condidit, rationabilibus intellecturflibusque scntia animaeessentiam praecedit. Et ne me existi-
suis molibus invesligat, et quae in natnra rerum mes '*, primum illud essenliale corpus in paradiso
puro iniei.ige/Uiaeconluitu cogiioscit, in uilimis ra- conditum , sola tamcn ratione adhtic faclnni , sicut
tionis suae sedfi-ti. disponit, omniumqiie rertim, et ipsa anima —in ipso qtiippe generali et universali
qu«s ,iotest cognoscerc, CJt.iiUionesaul in unui» B hoinine ad imaginem Dei facto omnes bomincs se-
colligit,verbi gratiagenera in essenlia, fofmas in ge- ciinduin corpus et animam simul el scmel in sola
itere, nuineros individuorum in forma scienliaC, _3.ll possibililale cpndita sunt ", et in ipso oranes pec-
uiiiim facil, aut multipliciiei dividit, singulas cogni- cuVtrnnt, priusquam in proprias subslanlias spiritua-
liones singulis rebus, quaruiu cognitiones sunt, liter,sicula'.!ge)i, prodirent, hoc est.antequara uiius-
distribuens, boc est, ut eodem exemplo ularaur, quisque sccundum ange.icani multiplicalionerain sua
esseiiliam in gencra , genus Lufprraas. formam in , discreta differenlia in aniina r_l.Oiiali*et spiriluali
individua gnoslica nperaiioiuS discernens '. El haec corpore appareret ; quod videlicet ccipu~. inqor-
esl principalis suramaque ralidnalis naturae opcra- ruplibiie aeternaliler et coaeiernaliieranimae adhae-
tio. Secunda vero est, quae, ul diximtis, in cieatione reret, si non peccaret, in qno omnes homines resur-
sui corporis cognoscitur, inijue ejus soUicito regi- recturi sunt — ab anima crcari dixissc. Illud enim
mine aperilur. Primo siquidem niaieriam ejus ex ab.iiiioomniumCrealore immediale simul cum ralio-
qualitatibus reiuni sensibilium accipil, eique nullo nali anima in caelesli beaiiludine, irarao ad caelestera
lemporali spalio interposilo forinam vitalemque mo- bealiludioem substaiitialiier conditum est; substan-
luni 8 accommodat, quo ipsam maleriam el vivilicat tialiter aulem dico, quia uniuscujusque crealurae
etnulrit, inque atigmenla perfeclae stalurae per nu- ^ vera, est subslantia sua in primordialibus causis
raeroslocorum et temporum provehit, sensum quo- praecognita, praecondilaque '* ratio, qua Deus de-
que exleriorera ei praestat, perjyum omniurn re- linivit, sic et non aliler erit. Ad.caelestem " bealitu-
rum, quas exlrinsecus altingit, |^Kasias recipit.et dinerii quoque dki; non enirn video, qtiomodobomo
cetera, quae de sollicitudine ___mluaconlinenlique beatitudiiicm perderel, si eainrc ipsapleneperfecte-
actione animae circa corpus suum resque corporeas, que giistarct. Prius enim, ul arbilror, ad se ipsuni,
sive sensibus pracsens vigilando, sive ab eis remola quam ad Deum conversus cst, atque *° ideo lapsus.
dorraiendo, imaginesque rerum, quas per sensus Hoc vero corpus corruptibile ac materiale, qttodex
faauserat, secura tractando, aitt imagines iraaginum limo lerrae assumplum est, ut superius diximus ',
flngendo, aut alimenta corporalia, quac extiinsecus post peccalum merilp peccali ad excrcitandam in
in aedificiitmcorporis accipit, per occultos venarum eo negligenlem animara crga mandalprum custo-
nervorumque meattts, quos Graeci poros vel arlerias diam, suasque occultas operationes revelandas,
appellant, distribuendo, et cogitari et intelligi pps- veluti quadam propria actione ** animae et
stint. Ul enim suinma Trinilas universitatem tolius crealum fgisse et quotidic creari, affirraare nou
creaturae, quam de niliilo cpndidil, providenliae haesilo. Quod,_anirajScripiiira sacra Deura lutum
suae regulis raovet, regil, ordinat, et niliil pcrire, v <Ie lerra sumpsisse, deque ep corpus liomini for-
hoc est, penitus ad nibiluin redire, ex his, quae masse perhibeal, uon te movere debet. Nam et
cbndidit, sinit; ila* nostrae nalurae trinitas univer- actio creaturae ad eum, ex quo omnis naturalis
sita.i corporis sui omniunique sciisnum ejus incolti- actio incipit, non immerito referlur. Siquiden.
niitaU «°providet, ipsumoue vivificat et movet, et cl in caeleslibus essentiis a prjrao ordine, qui '* iui- .
i
VARIAE LECTIONES.
gCherbaqne. * tn om. C. * C quintiis adhuc in. * A Ex. ' kaspicitur. • kesl condila. ' A colligir,
hoc esl ut eodemexemplouiamur, essenliamin genera, genus in formas, formam in individua gnostica opera-
tione xtisceptens,.aut multipliciterflividil, singulas cognilionessingulis rebus, quarum cognitionessunt, dis-
tribuens,, ve/bt*gratia, genera in esseulia, formas in ' genere, numeros individuorum
'*
iri (orma scientiae actu
unum facit,. k vitalemmodum (forhiam om.). Pro ita C hoc esl. C incoltmitate. " ex om. A.
**A ad animae. li spirilualis -anle peccdlum om. A. '* e/om. C. " enim. oin. C. *"'A aestimes.
" condita sunt om. C. " A conditaque. a caetcstemom. A. '.*• A ac. *> ut superius diximus ota. A.
A operatione. "kquod.
 553 JOANNISSCOTI 584
rnediate post Dctim incipit, usque ad exiremum A tem leguntur, apertissime refcrrl, audi eandcm
gradatim desccinleiitibus, quodctinqiieordo superior Scriptiiramdicentein : Feeil qitoque Dominut Drtts
in inferiori se ordine propria quadam aclione adini- Adueel uxori tuae tunicas pcliiceas, et indttit eos.
nisiravenl atqtie perfecerit, hoc totum ad eum, a Ubi non incongrue intclligiraas, non alind pcf tu-
quo onrais natnralis motus iuchoat, naliiralisque nicas pelliceas significari, practer * ».__.._<_/_aTW,
aclio a summo nsqtre deorsum descendit, referlur. liioitalia vitlelicel * corpora, qnae sibi juslo comli-
Ipsa enini catisa omnium, quamvis non per scipsara, toris judicio " permitlentc primi borainesposl trans-
quoniara inimiitabilis est, sed per sitbditam sihi gressioncra fecere. Et mira libi videtur credibrlius
i-reaturam universilatem lotius naturae a se condilae duceniluni ", morl.ilem hominem mortalcm sibi
ireet, moveat, gubernel; lola lamen divinae pro- Carnein fecisse, qiiam"'ipsum Deumpcr secreasse,
videntiae dispensatio in eam refuiiditiir, quia causa sed tantura permisisse et admonuisse? Deus enim
omniuin csl. Quid dicam de ordinibus Ecclesiae in immorlaiis esl, et qiiodctinqtie per se ipstun facit,
liac adlnic morlali vila conslitutae, quibus episco- iiiimoftaleesl. Omne siqtrfdcm inoriale, quodcunque
porumordopraefertur? Nunquid omne, quodceterae in lioc scnsibili raunilo esse vidclnr, el fragile, et
(lisposiliones,quae posteriores sunt, in distributis transi.oriiim, aut nos ipsi facimtisnostris irralioiia
sibi officiispcregerint, ad etim « reducilur, quoniam R bilibtis motibus errantes, aut proptcr delictum no-
ab eo posteri ordincs, quae sibi peragenda sunl, stfum ad itstimmorlalis vitae noslrac et exempltim
nccipiiint? Ab eo siquidem singula singttlis symbo- fieri sinitur, sive bonis virlulibus administranlibuset
lica rainisteria dislribuuntur, totiusque ecclesiae perficientibiis ", sive malis naturali cursui, ne ad
.piritualis operatio pcr ipstim referlur in ipsam suum finem pervenial, cerlis spaliis conslilulum ira-
causam, Deurndico, omniura bonarum myslicarum- pedientihiis. Vilalem namque lnottim in seminibus
que aclionum. Cur ergo mirum, si priraus boino ad agere, ut per generationem in formas visibiles pro-
imaginem Dei conditus, divinumque praeceptiun cedant, niillus recle philosoplianliuin'* duliiiat; sed
transgressus, ac per Iioc de beatiludine paradisi ipse vilalis nioltis non seraper aeqtialiter in singnlis
exptil.us, fragile atque mortalc de luto lerrae sibi- generibus actionis suae virlutem manifestal, sivc
inel liabitaculum crearel, divina providcnlia admo- propler quaedam accidentia, quae scniinibus non
nitus, ut, quia caelesle corpus ac spiriluale a'b ipso coiiveniiinl, el ex contrariis qualitatibns nasciiiittir,
Deo conditum possidere et cuslodirc superbus ne- sivc propter adversas, ut di.ximus,virtules, quae na-
glcxerat, congruum sibi suae inobediculiae merilo turali motui repugnant. Dc quibus nunc disserere ct
iuortaie bospiliuin, ex tcrrena materia sumptuin, longnm est el superfluum,quia mullis dispulalum '*.
liumiliatus iaceret, in qtro puuitus poenileret, et' C Scd fortassis qtiis dicet, illud primum corpus incor-
exercitatus ad prisliuain dignilalcm nalurae suae rtiptibile, quod animae, si non peccaret, adhaere-
redire seipsum rccognoscendo el humiliando pete- ret, ubi nunc mLi Perire enira incorruptibile non
ref? Nec de hocScriplitra tacel. polcsl. Huicbre^Ht respondenilura, in secrelis lni-
_.'_.Nam post praevaricalionem continuo de sim- raanae naturae smWus '* adhuc lalet, infuluroau-
plici bumana natura ante pcccatum, in ' duplicem lera seculo apparebil, quando mortale hoc in illttdmu-
sexumdivi.apostcasum, ail: Et consuerunt(oliaficus, tabitur, el corruptibile hocinduetur incorruplionem.
et (eceruntsibi nsfi%i>puru,aperle insinuansToliorum Audi Apostolum: Seminatur corpus animale, surget
symbolo ftagilem alque caducam mortalis hujus corpusspiriluale; seminatur in infirmilale,surget in
corporis condilionem, quara sibi bomo post sui rui- virtute; seminatur in contumelia, surget inglotia,
iiani icxerat. Noslra siquidcm mortalia corpora latis immortalilatis videlicel, el incorrup.ibili.atis, sive
fici foliis simillima sunl. Nam qtiemadmodum foiia in bonis, sive in malis. Hoc aulem " generaliter de
illa uinbram faciunt, radios soiis. recludufU *; sic omni btimano corpore diclum esse arbitror; in oni-
noslra corpora el lenebras rgnoranliae animabus nibus enim aelernae immortalita.is, non autem bea-
nostris * ingeriint, et veritalis cognitionem repel- liludinis aequaliseril gloria. Tola siquidem natura
lunt. Quae lamen Tolianoslra, lerrena corpora dico, primordialis cum sibi superaddilis in unum repara-
terrenarum moriiferarumque deliciarum dulcedinem bitur.
quasi qucndam fruciiim " undique vallare el obum- 27. D.SC.De hac inlerim " quaestione satis di-
brarc, inqtie eis nos allicere ac fallere • consuescunt. cium.ut opinor, et ad considerationem illius trini-
Etut cognoscas, mortalis noslri corporis creationera lalis, in qua ad imaginem et simililudinem Dei
ad eum, cujus consilio acla sunt, quaecunqiie erga condiii stimiis, rcdeiintlmn, diligenlerqiie conside-
noslra;:) everciialionem et revocalionem ' et salu- i:radi:ra, utruiii per onmia imago illa siinilitudiiiein
VARIAELECTIONES.
1 Sic BC; A eum episcopum redncilur. * in om. C. ' A exc.ndunt, * nostris om. A. * <jrtta_t
<7uen/om (ructttm om. «A. »Con.., C in qnietis tios a/.ieere affallare (sicl) consuescunf, o//tfere oeom. A.
' A reneralionem. »C praeter quqd Ttipi.wftKTa.* videlicet ora. A. "Conj; C condittoms jmtcio;
" '* C nam ip.um. *3 e/
k viiticio conditoris. Sic C; duceiidum ora. A. (f. dicendum?).
'" perficteu-,
'* A ra
tibus oiii. A. '* iiiiUnsrecte A de qnibus n/ii(sdisserendilocut est.
pbdosopltusphilosophantium.
secretis naturae suue fraibus. '"A eriun. " C iterum.
583 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER SECUNDUS. 886
ilius, cujus imago est ', imitalur, an in aliquo \ , ex principali " forma vklelur dividere. MAC.Dic,
dissimilis deficit, ad perfeclamque imaginein non posttilo, quae sil illa. Disc. Num '• libi videtur parva
omnino pervenit. Nam in quantura imilatur, in lan- differenlia inter illam naturam.qnae coguoscil seip-
tutn imago reete dicitur. Si enim * in aliquo vacilla- sam el esse, et quidsil; et illam, quae laiiiiiin
verit, ex perfectae imaginis ralione recedit. MAG. cognoscit se esse, non aulem inlelligil, quidsil?
Hoininein ad imaginemet simititudinem Dei perfe- Siquidem non negabis, ut aeslimo, ipsum Deum
ctissiine factuni, el in inttlo defccissein paradisoante seipsum inielligere, quid sit; ceteras vcro creatas
peccaluin credimus, excepla ralione sulijecti. Dens essentias et stibslantias se ipsas non itegaimis
enim pcr se ipsiim subsislens, el * a nutlo praece- inlelligere non posse, quid sinl '*, ne videamnr
denle se * subsisiereaccipiens,bomineinad imagincm Nazianzeno GregorioTheologoNyssaeoquepraedicto
et siinililndinemsuamde nibiloin essentiam adduxil. *• impudenter refragari, qui unaniiniter cerlis ap-
Eo itaqnc notalo ', quod Deus per se ipsum uvapy^o;, probant " raliouibus, nuliam creatam essentiam a
id est, sine principio essenliara suam possidet; homo se ipsa, vcl ab alia, quamvis ratione vel inlelleclu
vero, de nibilo creatns, habet • condilionis ' snae praedila, posse definiri, qnitl sit. Videsne ergo dis-
rnilium, non sotnm in primordialibus causis, in qtii- simililudinera imaginis principalisque suae formae,
bns ornnia sitnul creala sunt, verum etiam in pro- _) tt lioc est, humani intellectusel condiloris Dei, nou
cessioniliusin diversas essentias formasque sive in- solum in ralione suhjecli, vermi. eliam in eo, quod
tcllectuales sive sensibiles : cetera oinnia, quae de ipsa principalis " forma cognoscit, quid sit, iraago
Deo dicimtitr et inlelliguntur per essentiatemexcel- vero ** nec se ipsam, quid sii, nec suam for-
lenliam , omnino in imngine * ejns perspiciiiiitiir raam, quam imilatur, subslaiiliaJiler defiuire intek
per naturam el * graliam. Conditor qrappe invisibi- ligit?
Hs, incompreliensibifis,omnem intelligentiain exsti-
perans, iniagiiiem suam in his omnibus sibi "simi- 28. M\c. Simitilndhic verae raliocihnlionis ** de-
lera crcavit. Nam et " noster rnlcllectus nec a seipso ccplum te esse video. Nec immerito. Nisienim qnis
cngnosct.nr, quid sit secuiithtin essentiam, ncc ab ea, in qiiibus falti videris, acule ac diligcnter cir-
alio praeier Deum, qui soltis novit, qtiae fecit; sed cumspexerit, non soltun vcrisimilia, sed eliam vera
qtiemadmodurade conditore suo tioc tantitm cogno- esse ptitabuntiir. Disc. Explices, posco, ubi fallor.
scil, quia est, non auiem percipit, quid sil: ita de MAG.Num tibi videtur divina esseniia inlitiila esse,
sripso soltiirtmododefinit, quia creatus esl; quomodo an fuiita? Disc. Ilinc dubilare elimpium et stullis-
vero vel in qua siibslanlia subslilutus est, inlelligere siraura est, praesertiin cum non essentia, sed plus-
non potest. Si enim, quid sit, aliquo raodo intclligeret, r( quatn essenlia , et essentiarura omnium- infinila,
nccessarioa similitudine " Creatoris deviarct: n/x»- causa ct credi debeat cl inlelligi, el non solum infi-
T-TUTTOV quippe, hoc est, principale exempliim Deus nita.sed omnium esscntiarum infinilarum infinitas.
est pcr naluram, imagoDeusest per gratiam; Upa- et plusquam infliiitas. M\G. Recle ilaque *" atqtw
T_T.iro»diffunditurper omnia, distribueiiseis csscn- calholice; omnino igiltir infinita csl. Disc. Hocdcdi,
tiam; imagolucegraliaepurga.a***,itluminaia,perfe- nec me poenilet dedissc, sed firmissime approbo,
cta per omnia discurrit, eorum in seipsa confirmans oninino aliter non esse. MAG.Vide, ne le retrabas.
'* nolitiam.
n//_>.o.vrrovomnia, quae fecit, penelrat, Disc. Nit inde suspicandum. MAC.Itaque, quan-
sua " singutis sccundum propriain unitisciijusque do inlerrogamus, quid est boc vcl illud, nuui
analogiain divideus; imago oinnia lustrat, bonorum libi videmur aliud quacrcre, nisi aut jam de- -
largitorem ex donis suis iirauraerabilibus omnibus finitam snbstanliam, aut definiri valentem? Dtsc.
distributis laudans. Alia siquidem sttnt ilona sub- Non aliud. Hoc eniin nomcn, quid, dum sit
stantialia, quae proprie data dicunlur, atia substan- interrogativiim, non quaerit, nisi ut illa sub-
deliniatur.
tiae adjecla. Et quemadmodum J._.MTO._7.OV iraagi- slanlia , quam quaerit, quodammodo de orani
nem sttam creavit, in qiia notiiiam quandam de se MAG.Si ergo nenio sapientum generaliter
ostenderet; ita imago imaginein sibi fecit, in qtia l) ' csseniia inquirit, quid sit, quoniam deliniri nou
motns suos pcr se occultos mani.eslaret. Anima potest, sedex circuinslantiis suis, intra quas veluti
namqtie imago Dei esl, corpus vero imago animac, lcrminos circumscribitur, loco dico et tempore,
celeraque, quaede similitudineimaginisintelligenda qiinnlo et quali, relatione, copulalione *6, slatu,
et pronuncianda snnt. De quibus quisquis plcnius molii, habitu, celerisque accidenlibus, qtiibus ipsa
"
scire " votueril, tegalIibrumsanctiGregoriiNyssaeide ratioiie subjecti substanlia per seipsara inco-
>magine.Disc. Haec libenternccipio; sed videoaliam gnita indefraibilisque subsislens, esse lantum.
iffereiiliampraeter subsianlialeni ouac imagiuem non autem quid sil, raanifeslatur : quis Theolo-

VARIAELECTIONES.
T C co-
* C ctiius im<i<ji)iem.* A t-ero. * Ael m. * C per se. » A -VoKiro itaqne, qnod. ' A habuit.
tnilionis. "Cimaginem. 'nalttramelom.k. "st.iom.A. "e/om.A. »CnecessarioMmi/i(Mr/ine»i. «C
" k dona sua. " A scire plenius. " C ex priiicipibus. C Non. "qmd
pnrgaret. '* C con(ormans. *' C approbat. " principatts otn. A. « rero otn. C. rar
simom. k. "Nyssaeoquepraedicio om.C.
tionis. *" itaqite om. A. *s Sic C. " A ditronda.
887 JOANNIS SCOTI 588.
- i -
giae disciplinis * eruditus interrogare praesumat de A W es/, verilatem pie ac studiose quaerentibut inve-
divinasubslantia,quidsit,cumpurrssimeinle!tigat,de niendi faeuttas desit. Drsc. Non perturbor, sedma-
ipsa nec definiri posse, nec ulluni eorum,quaesunt, gis et raerito de obscuritate praesenlis quaestionis
esse, omniaquc, quae definiri possunt, superare? nioveor, ejusque solulionem facilem fieri non opinor.
Audi Nazianzenum : Si nihil omnino est, inquit.ex.- MAG.Redeamus ilaque ad ea, quae in priori libro
slentium seeundum ipsutn esse ipsa cumulatio, quae inter nos discnssa, el ad pnrum, ni faltor, deducta
est *, e/ dicitur eorum, quae a nobis circa iltud, quod sunt. Drsc. Quae sunt illa, admoneas, qtiaeso. MAG._
quaerilur, et inlelligunlnr et dicunlur, sed atlerum Recordarisne, inter nos ad liquidum consedisse,
quid praeter illud, circa quod haec sttnt; continet nullam categoriarum denario numero conclusarum
namque ea, ipsttm vero ab his nullo modo continetur; de divina nalura utlo modo proprie praedicari posse _
quiescat omnis anima ab omni ratione eornm, quae Disc. Itlinl inconcusse et eoncessum est et stabili-
circa Deum sunt, letnere in definitionemejus insilire, tum '". MAG.Non igitnr lam laboriose, ut aesti-
ted sitenlio colat' tantum ineffabitem et super intel- mes '*, in Inijus qttaestionis difficiibale solvenda su-
leclum, omnisqitesummum scientiae, divinae essentiae dabimus, si prioris libri ralas conctusiones actilo
rerilatem. Si ergo nemo sapienlissimorum potesl perspiciamus. Iliarum siquidem subtilis ac perspicax
cognoscere exisientiura substanliae raliones, sectin- B ulilitas in hoe toco pu.cherrimiim frtietum ulilissi-
(litin quas fundatae sunt, quis audeal Deum in atiquo mumqtie ferre manifestabitttr. Disc. Valde erit '* ne-
definire? Disc. Nec hoc quaerere praesumpserim, cessarium, si sic fuertt. MAG.Erit plane. Ipsas ila-
cognoscensipsamomninoinfinitamesse*.MAG.Itaque qtte categorias breviter in memoriara revocare ralio-
si Deus cognoscit seipsum, qtiid sit, nonne se ipsura cinalionis series videtur exposcere. Drsc. Alia inqui-
delinil? Omne siqnidem, quod inleltigitur, quid sil, sitionis non arridet via ". Allamen interrogative eas
definiri a se ipso vel ab alio potesl ". Ac per hoc recapitulcs vetin.. MAG.Iiitentus kaque hunc inter-
non universaliter infinitus esl, sed particulariler, rogandi ordinem intuere: Quid? quantum? qiiale?"
si ex creatura solumraodo definiri non potesi, a se ad quid? quo situ? qtio habitu? locine? temporisne?
vero ipso polest. Vel ul ita dicam, sibi 6 ipsi liniliis, agitne '* ? anpalitur? Iiem si vis gracce : T£; iroiTov;
creaturae infinittts subsistil. Et si hoc datum fuerit, Trohv;npb;ri; -/_!<..«(;apa _j__ff.«_";upa 7.01;_.o._;
-.eeessario sequeliir, ut aut non universatiter Deus T/ Ttourrti; apu n ...:<.x.r, liorura itaque nullum de
infinitus sit, si a sola crealura, non autem a seipso, Deo " proprie inlerrogatur, quia nullum horum ir_
non rccipit definiri; aut omnino nec a creatura, nec ipso, nec a se ipso, nec ab alio intelligitur. Haec
a seipso, ut' universaliter inlinilus sil, ullo modo elenim in bis, quae sub inleilccium seu sensum ca-
definilionera percipit. Dise. Praesentis hiijus ratio- C dere probantur, proprie considerari possunt. QuirJ
cinationis caliginem inaccessibilem esse aeslimo : enim?Si interrogaveris de Deo , quid sit, nonn»
et nisi ipse, qui quaerilur, dexlram suara quaeren- quamlani propriam su-bstantiamdefinitaraquaeres "?
libussepraelendat, niillum in eara introilum facile Et si quis responderit, hoe vel illud, nonne certan-
crediderim. Si enim Deus seipsura non definit, aut qtiandam circumscriptamqiie videbitur deiinire sub-
se definire non possit, quis ignorantiam et impoten- stantiam ? Qtiod si quis veraciter de ipso pronuncia-
tiam in cum cadere negarit? Ignorantiam scilicet, verit, vel ipse de se ipso intelligit, primum eatego-
si se 8 non intelligit, quid sit; impotentiam vero, si riarum tocum jure oblinebit, qui cerlis definilisque
non polest dcfinire, quid subsistit. Impotensenim vi- tribuitur subjeclis, in quibus, et circa quae omnia
debitur esse, qtiando seipsum in aliquo non potest versanlur et conlinentur accidentia. Ac per boc non
dcfinire.-Si vero et intelligit eldefinit.quid ipse sit, translative, sed proprie priraa de eo praedicabitur
noii omnino infinilus esse probabilur, dum a sola categoria. Sive enim abintellectualicreatnra,sivea '*
crealura definiri non polest, quia nullo modo ab ea seipsa in aliqua delinita essentia intelligalur divina
intelligilur, a se vero ipso cl definilur et cognosci- iiaiu.a.nonomniiioest infinita et incircumscripta '*,
tur, quid sit. MAG.NC turbere, sed magis bonoanimo n omnique accidenti carens. Ideoqne non ultra orane,
esto. Haecenim consideratio nos ad nos ipsos intel- quod dicitur et iritclligilur, veraciter remola esse
ligendos attraliit, et ad ea, quae pie de Deo nostro creditttr, quoniam intra quosdam terminos definitae
cogitanda et intelligenda et pronuncianda sunt, ipso1 nalurae iiitetligiuir. Orane enim, de quo potest prae-
praceunle perducit. Quanto namque in introilu in-• dicari vel intelligi, quid sit, eornm, qtiae sunt,
quisitionis caliginosa et laboriosa pntabitiir, tanto. numerum non potest excedere, sed veluti pars
perspicua et frucluosa reperiettir. Fieii enim noni in toto, vel totum in partibus, vel forraa in
potest, ut ait sanctus Augustinus.flUfldflmdivinapro- genere, vel genus in formis, vel individui nu-
videntia *, ut religiosis unimis seipsosel Deumsuum,• meri in specie, vel species in individuis, vel prae-

VARIAELECTIONES.
• k dhcipttltts. * Cipsa cumnlutiorea quaeest. 'Ccelat. *SicC;verbaD Disc.nechoc—infinitamesse k
supra posl verba : quae definiri possunl,superare posnit. " C a seipso velab alio definiri a seipso vel ab alio
6 A si-Mli. ' ul oni. C. "seorn. A. 9 A providenlia divina. 10C stabililatum. "A aestimas,-
pntest.
" C est. " A rm tioii ctrridet. '* A ucjit. •" Dci exl"^Kl om- C. " A de Deo nutlum. " kquaerit-
«* <iora. C. " C circtimscripta.
 589 DE DIVISIONENATURAE. — UBER SECUNDUS. 590
dictoruiu omuium, qnaedam in ' quandani unilalemu A , nia corpora contincntur, inferius nalurae suae men-
cx niultis collectio jure aeslimabilur esse. Quod1 stirnm non polesl extendere, quia niliil iiiferius est,
longe dislat ex divinae nattirae simplici infinilaquee nec stiperius polest ascendere. Finitur enim in ipso
veritate, quae niliil horum, quae sunt, subsistit. Nonn vitali inotu , quo ntitritur et augctur, atquc ideo
enim lolum est, neque pars: tolum tamen et parss iillra ipsani non provekiiiir-. Si vere. in subliinitiite
diciltir, qtioniam ab ea omne toluin et oranis pars,, uuiversae creaturae subsisiil, ut intetleclitalis cogno-
etoninia lola et omnes partes condila sunt. Simili- scatur, suis finibus coartari necesse cst. Non ciiiin
ler neque genus esl, neqtie forma, neque species,, polest ascendere in altiorem se crealtiram, qnia
neqite iiiiniertis, neque ovakt, sive generalissima,, altius illo in rebus crealis nil esse videlur. liiferius
sive spccialissiina subsistil: et tanien baec omnia dee ilem non potest rernilli propler sequentes se subsi-
ea praedicaniitr, quoniam ab ca subsislendi faculla- slentias. Si vero in medio libramine locum obtine-
tem accipiiint. Nec non universilas horum omniumi ret, nec ad inferiora sc relaxarel T, nec ad supcriora.
dicitur, dum tolius creaturae iiniversi.atem infinilale_ se extenderet 8, sed naturalem suunv meditimqtie-
6iiae excellentiae superat, qtioniam ab ea tmiversalis$ obtineret slatum ". Ac per hoc nnlla creatura est,
universitas creata est. Quomodo igilur divina naltirai sive visibilis sive invisibilis, quacnon intra tcrniinos
seipsam poiesl inlelligere, quid sil, cum niliil sil?_ B ' propriae naturae in aiiquo coarletur " in mcnsura et
Superat enini onrae, quod est, quando nec ipsa estt niiraero etpondere. Deus aulera innulloeorum intet-
esse, sed ab ipsa cst omne esse, quae omnem essen- ligir se esse, sed cognoscit, se supra omnes esse na-
tfcimet siibstanliam.virlute suae exeeffeniiae sup r- lurae ordines *•'suae sapientiae exccllcntia,ct infra "
erainel. Aul quomodo inlinititm polesl in aliquo de- omnia suae virtulis altitudine, cl intra oir.nia suae
fiifiri a se ipso, vel in aUquointelligi, cum se cogno- providenliae ininvestigabiii dispensatione, ct omnit.
scat snper oinne finitum et infinilum, el fiaitalem ett ambire, quia in ipsosunt omnia, elexlra ipsum nibil
iiifinilalem? Deus ilaquenescit se, quid esl, qtiia nonl est. Sohisenim ipse est menstra sine raensura, nu-
est quid; ii.eompre_.eiisiIiil.isquippe in aliquo ett iiierus sine nuraero, pondus sine pondere. Et merilo,
sibi ipsi et otnni inlelleclui. Et ciim * ipsa veritas5 quia a nullo, nec a seipso mcnsurattir, numeralur,
intelligibili voce in puris inlelleclibus hacc de Deo) ordinalur, nec in ulla mensura, in ulld numero, in
verissirae * dici proclainat, nemo pie cognoscenlium,, ullo ordine iulelligit se esse, qnoiiiam in niillo eoritrt.
inqtie divina raysteria iiilroductorum, audiens de: substanliaiiter continelur, cuin soltis verc in otnni-
Deo, seipsura intelligere non posse, quid sit, aliudI bus supra omnia infiniliis existat. El ne mihi oppo-
del;et existiraare, nisi ipsura Deum, qui non est quid,, nas, quare dixerim, ordinem eorporum in alliores se
oninino ignorare in se ipso, quod ipse non est, seip-• *-^ nattiras exlendi " non valere, cum
credamus, om-
Sum aiiteni non cognoscit aliquid essc. Nescit igilur,, nia corpora in incorporeas qiialita.es alque subsian-
quid ipse est, hoc est, nescil se qtiid esse, quoniarat tias esse transitura. Quaralo enim boc erit, corpora-
cognoscit, se nullum eorum , qtiae in aliquo cogno- esse cessahunl. Adliuc aulein dum corpora smit,
scuntur, ct de quibus potest dici vel intelligi, quidI nec **inferius neque superius suae naturac lerrainos
sunt, on nino esse. Nam si in aliquo seipsum cogno- possunt transgredi, De qua parle pbilosophiae, duni
sceret, non oninino infinitum et incompreliensibil__n. i de reditu rerum in causas considerabiinus, diligen-
innomiiiabilemque seipsura indicarel. Ut quid inter- lius traclabilur. Nunc autem de eo, qtiod iiislal, hoc
rogas, inquit, noraen raeum? Et hoc est genus *' est, quod Deus, quid sil, iion inlelligil, inlucamur.
tnirabile. Aut iioiine hoc vere esl mirabile noiiien,, El'" de hoc quod conamur suatlerc, qukl tibi vide-
quod est supcr oiniie nomen, quod inuoiniiiabile,_ lur ", non le pudeal fateri. Disc. De hac inirabili
quod omni supercollalum nomini nominato, sive ini divinaignorantia, qua Dcusnoninleiligil, quid " ipse
seculo hoc, sive in fuluro? Si ergo increpat noincni sit, quaealedictasunt,qiiaraviscaliginosa,rionlaiiieii
suitru qtiaerere, quia super oiniie nomcii cst, inno-. falsa, sed vera, veriqne similia mihi videri fateor. Nou
rainabile, qiiid, si quis quaerat cjits substaiitiam, rn eiiiin suades,Deum seipsuni ignorare, sedsoluinmodo
quae, si in aliquo finilo esset, finilo noiniiie noni ignorare, quid sit. Et merito, quia non csl quLd;
carerel? Quoniam vcro in nuUo subsliluilur, quiai iiiGnilus quippe est ct sibi ipsi, ct omnibus,
infinilits omni nominalione carel, innomiuabilis •' quae abeo sunl. Ac per hoc in hac specie ignoran-
est. Onme siquidera, quod in aliquo substanliaU.er• liae aperiissime piilcherrimeque summa et irieffa-
inleHigitur, ita ut proprie de eo praedkelur quid sit, bilis arridel sapientia. Siullura enitn Dei sapienlius
neque modura neque raensuram excedil: aliquo eslhoniinibus. MAG.Qiiidilaque?SiquisdeDeo iiilcr-
namque modo, quo (iuilur, concludiliir;aiiquamcn- rogaverit, qiiantus vel qtialis sit, niiiii libi reclc vi-
sura, quam superare noii potesl, linealur 6. Si enitn debitur respcnderi, tantus ct talis?Non illam dico
infiraum in natura rertiin oblinueril locniii, quo om- quanlitatem et qnalitateiii, de qua Propheta dicit:

VARIAE LECTIONES.
'Pro»nCt'/a. * Asi. "A verissime de Deo. * om. C. * Conj., AC quia innominabilis. * C
genus
lineat. ' A relaxaretur. * A extencleretur. 9 serf naturatem — slatutn otn. C. " C coarcet.
" Sic C; knaturae ordines esse. " Sic AC. " C extendere. '*C»on..
'• Sic, C, k El utrum libi '"quod Deus —" Et om.C.
probabile videtur, quod conamur de hoc tuadere, non te pudeat cet. C quod.
 ' ' - 532
Kl *'*ftANNIS SCOTl
Magnut Dominutet taudabilis nimit/et magriitudinis Inullum sttumliabtlumve, nultumloeumseu temptis,
tjut non ettfinis. Vide, quam alle Tlieologus loqui- nullum agere vel pali omnino ei accidere, ac per
tur: Magnut, inquit, Dominus. Sed ne qai» finila hoc nulltim eorum nec a seipso, nec ab atio in scipso
quantiiale eum Oniri putaret, continuo addit : ct '* intelligi posse? Siquidem definiia substanliain eo
magnitudinis ejus nonietl finis. Item, ne quis quali- non reperla, neque inleltecla, nutlum a.cidenlinn.
tatem linitam in eo esse opinaretur, non dixit sitn- defuiitae subslantiae ei aceidere rectum est dubi-
jliciler et laudabilis, sed subjunxit: nimis; nimis tare. Ubi enim deficit definilum subjeclum, ibi
iiutcm dicilur, quod omnem modum excedit. Non nulltira accidens intetligitur adjunctum vel sepa-
illam itaque, ul dixi, quanlilatem inlinilam nomino, ratum, vet ulto modo nalura subjecti discretum. Scd
ncc illam qualitatem, quae est nimis; baec namque ul breviter de singulis dicamus, de quibus in supc-
non* incongruede Deocogilantur; sed qualitatemet riori libro copiose '* tractavimus: Quis divinae nalu
quantitalem, quae sccundum accidensin subjecto di- rae situm dederit, dum et ipsa in seipsa ntilhim st-
cnntur. Drsc.Non recle quidem. Ubi enim norrinveni- tum cognoscil? Silus enim aut partium in loto '*
tur definita substantia, vel, ul ita dicam, definilura est; verbi gratia, silus lramani corporis esl ordo
subjectum, ibi quantiiatem *ct qualilatem quaerere membrorum, quo " omne membrum in suo ordine
et firmarc siultum valde risuque dignum mihi vide- B sinitur '*. Situs quoque dicitur lotius corporis po-
tnr. Ac per hoc, dum in Deonec ipse, nec alius in- sitio, verbi gratia, stat, sedet, jacet, quibus omni-
tcllecttis ullam definitam substantiam, vel, ul ita di- bus omnino divinae essenliae virtulera carere nemo
cam, definitum subjeclum, secitndura quod dici vel recte philosophaniiiim ignoral. Non enini totum esl,
intelligi vateal quid sit, reperire non polest, nonne neque pars, neque sedet vetuti faligata, nequejacet
" motum slat._Addex-
limpidissime claret, nullam finitam vel inlinilam ut prostrata,nequepostiillum
quantilatcra, nullam qualilalem finitam vel infini- tram Patris sedereFiliusdicitur '*, lolus Filius.Ver-
tam in ipso eognosci a se ipso, vel ab alio valere? bum et caro. Dextra Palris est potentia Patris, forti-
Si cnim oranem finitam ct infinitam subsianliam in- tudo Palris. Ipse itaque Filitts dextra Palris est.
finita ct plusquam infinita propriae virlutis excel- Ubi igitur " sedet, in seipso sedet, consubstanliarts
lentia superexallat," quis non contintto ac sine ulla Pali i manens, judicans omnia quielus. Stat **Ste-
dubitalione erumpat, ut aperle fateatur atque phano militibus eorapttgnans snis, dans eis virtutem,
cxclamet, nutlam (initam vel inlinilam quantitatem ut vineant in terris, dexlra Domini (ecit virtutem,
vel quatilatem tn eura cadere, aut ulto modo quid largiens eis coronam confessionis sibi ** in caelis.
omnino esse?Nara ubi invenilur quid, ibi confestira, Vide quomodosedet, quomodo stat. Situs "iste my-
quantum et quale. Ubi vero non est quid, ibi quan- -" sticus est, non corporeus, non locatis, sed spirittta-
tum et quale impossibite esl reperiri. Si ergo in re- lis ". Talem *vsitum divinae naturae cognosce. Quis
rum generibus neque quid, neque qnantum, neque ei habilum adjunxerit, dum in seipsa nutlum perci-
quale, neque ultum accidens inteltigilur, quoniara pil liabilum? Ipsa siquidera sibi ipsi ad Iiabendum
simplicia snnt, haec vero in individuis sotummodo sufiicit, nec utla virtns ei accidit, quoniam in seipsa-
qiiacriintur, quis, nisi slulttis, in Deo quid vet quan- simpticissimavirlus, et pliisquam virtus subsistit, et
tum vel quate audcat quaerere? IbnS omnitim virtutum, et quaccunqtie substanlia
MAG.Quid igilur? Num in eo aestimas esserelalio- virtutem possidet, non alrunde habet, nrsi ex parliei-
nem, quaea Graecis dicilur npi; n. Drsc.Nehocqui- palione generatitim virtttliim, quas omniura cansali.
dem dixerim. Ubi cnim * deliniiasubstantianon po- virtns in priinordianims suis condidit principiis.
test inteiligi, ibi nultam relalionem fieri posse non Omni loco caret **divina natura, quamvis inlra se-
ambigo. Non enim esl * secundum substantiam ", ipsam omnia, quae ab ea sunt, collocct; ideoque om-
sed secundnm quandam coptilam lrabiludinemque * riium locus dicitur, seipsam tamen nescit *6loeare ,
•inornm seu pttirium' subjectorum. Nam qttolin di- quia infinila est etincirctimscripla, et a nullointel-
vinae bonitatis Trinitate, sub relaliya 8 forma, Pater lectti, neqne a seipsa *' locari, id esl, definiri et cir-
Filii dicitur ', et Filius Palris, plus mihi posscssionis " cumscribi perniitlil. Ab ipsa siquidem infinila e»
babilum, quam relationis vicissitudinem videtur si- plusquam infinila orania finita el infinita procedunl,
gnificare. Non antem accidens cst " Patri possidere inquc ipsam *8 infiuitam et ptusqiiam inftnitam re-
Filiiim, nec «' Filio"possidere Patrem. MAG.De ce- deunt. Tempore *• caret ea nalura, quae se ignorat
teris catcgoriis per singula superfliiiimvidelur di- principitim haberc vet finem, et omnem motiim,qiio
cere, ut aestimo. Nam si Deus ipse scip.um in nulta movetur onine.qnod a principio ad finem et in finein
definita substantia, seu quanlilate, seu qualitate, seu movetur. Nescit in se incrementa, quae fiunlper
relaiiouc inlelligil, ctii luce clarius non apparebit, numeros locorum et lemporura, vel deliinienla, quo-
VARIAELECTIONES.
1 non oin. C. * Sic C; A quantiialem el qnaltlalem. * enim om. A. * Sic C; Aes/ etiini. * A
natnram. * Itabiludinemque om. A. ' C plurimum. 8A rclationis. 8 Pro dicitur k Deus. '• A ett
accidens. " C vel. " A in ipso. " C copiosa. '* A in loco. " k quod. " SicC; A fiiritur. " igno-
ral—ultum om. C. '* Pro rftci/«rC Dei. " A .Zflfzue. *• Stat om. C. *' sibi om. A. •' C sicul. **C
specialis. **A tamen. *"C carel e/ divina. *eC laracn non nescit. *' C neque se ipst. '• ipsam oia. A.
" C Temporum.
 ^tj).T n.-v;;:---i-
a -' - - ..'".;.i"* -|
593 DE DIVISIONE NATURAE.:^:i_^^il?.DlJ-ls.:>,' >,"'./,- _'_."' 59-*"
niara in seipsa plena atque perfecta est. Quid de J^actitlcnW^^
•
agereet pali dicendum?Num ineplum incongrutim- non antfetn ih se ipsis paliuntiir : quid de ipsiiis
que est, si quis putaverit, agere vel pali ipsi naturae inelTabtlinaltira iiicortiprehensibiliqueexistimandtim?
accidere, quae in seipsa nullum molumad agendum, Quisin eo*atiquod liiiitiirriterminp.distentum spatio,
nullumhabile ad pat.endumpercipil?Non enim, sic- parlihus discrelum, substanliis accidentibusque
IIt in nobis aliud est subslanlia, aliud ' accidens compositum cogitaril? Ipsa itaque ignorantia snmtna
stibstanliae, hoc est aclio el passio, ita ipsa in se ac vera est sapientia. Tale atilem est, quod diciintis,
ipsa cognoscit compositionem • quandam substan- veluli si quis noslrum de seipso dicat lapidem me
tiae et accidentium. liis enim in seipsacaret, nec esse inscnsalum, onmi vitali motti earenleiti, omni-
inesse sibi cognoscil; estenim simplicissima omnique no non intelligo, boc esl, me lapidem insensattim,
compositione aliena. Voluntas siquidem sua , quae vitali motu carentem omnino menon esse intelligo**.
ets ipsa substantialiler, et plusquam substaniialitcr, Ilem ullum bomincm vivum in carne, sensu ae
et pliisquam voluntas, actio et passio ejtts est. Agere ralionecarerenon intelligo, quia omnemhominem **
enim dicilur, quia vultomnia lieri quae sunt, pati vivenlem in carne sensu ac ratione non carere
aulem, quia vult ab omnibus amari, el seipsam amat cognosco. Item ullttm irralionabilem moluni nalura-
in omnibus. lpsaenim estsulisiaiitialis elverus amor, 6 liter in anima inea subsisiere non inlelligo, id est,
et plusqiiam subslantialis amor; et etim amant, nulliim irralionabilem molum naturaliter animae
quaecunque amant, sive sciant quia amant, sive meae inesse cerlissime sapio. Et hoc a sacra Scri-
nescianl; liocesl, sive motu inlelligibili ralionabilive ptwa possumus approbare. Nam et in Evangelio le-
araanl ', ducente gratia, sive simplici appetitu naiu- gimus, Dominum in futuro judicio reprobis respon-
rae. Nihil enim ab ea est creatum, quod non ejus sttrtim : Non novi ros, boc est, non novi vos in ra-
habcat desiderium. Videsne igitur, quod omnia, liotiilius omnium rernm, quas Pater in me condidit,
"
quae intra decem categoriarum lcrrr.inos amplexan- quoniam intelligo, non csse vos in meis **, non in
lur, non immerito Deus dicitur in sua nalura subsis- qtianlum naturaliter stibstilni vos, sed quantmn ex
lere ignorare, quando onraino ea altiludine virliilis legibus natnrae vestrae '* ceeidislis: novi enini qnoti
suae et infinilale probalur excellere? Qnod enim in- in vobis feci; non novi vcro quod norifeci: ideoque
finilum est omni ratione et modo, infiniliim cst per non punio, nec recedere a me jtibeo, quod in me
essenliam,per virlulem, per operalionem, per ulros- novi; scd qnod in me non novi illtid pnnio, eta me
que lines, sursum dico el deorsum, boc est, secun- recedere praecipio. Ignorat itaque Deus in irapiis
dum principiuin et finem ; incomprehensibile peccatoribusqne, qttod non feeit, itlorum videlicet
cnim secundurn essenliam, et inintelligibile * C matignos irralionabitesque motus. Est eliani alia
secundum virlulem, et secundom operalionem in- species ignorantiae inDeo, quando ea.quae prao-
circumscriplum, et sine principio de surstim, et scivit et praedeslinavit, ignorare dicilur, dum adhuc
sine fine deorsum, el " infraitum, et simpiicitcr in rerum factarum cursibtis expefimento non appa-
dicendum ac veritts, per omnia inlinitum. Disc. rent ". Inde ipse in Evangelio : Dedie autem itla,
Plane video, verumque esse, ac verae ratiocina- inqttrt, et hora illa nemo scil, neque angeli in caeio,
tionis conclusionibus muniluin perspicio. 'Setl neque Filius hominis, nisi Pater solus. In quihus ver-
valde me movet, qtia ratione ignorantia in Deum bis '" non est mirum, si futuri judicii scienlia huma-
cadat, quem nihil latet aul in seipso, aut in his qtiae riosanimosadhucmor.aliearne depressos lateat. Ne-
a se sirat. MAG.Eslo ilaque intentus, et ea, quae que eliamomninode angeIisnegandum"adlnicigpo-
dicia sunt, diligenter inspice. Si enim puro meulis ranliae esse capaces,cnmsacraScripttiraeossemper
conluitti virtutcm rerum alque verborum considera- discereperhibeal, tcs.esanctoDionysio Areopagita in
veris, apertissime reperies, nulla obslanle caligine, seplimo capiiulo de caelcsli lerarchia, dicens: Theologi
nullam in Deum ignorantiam cadere. Ipsius enim aperte declarant, suppositas quidem caeleslium essen-
"
ignoranlia irieuabilisest |inlelligentia. Et ut ex prae- liarum dispositionesex superformatis ornate erudiri
dictis boc conemur approbare, verborum virtulem D deificas scientias, omniumvero altiores ab ipsa Divi-
intuere. Num tibi videmuraliud suadere.dum dicimus, nitate, quantum fas, doctrinas **illumiriari, et eas
Deum seipsum, quid sit, ignorare, quam in nullo ipsum Jesum immediate docenlem, praelargiem "
eoruni, quae sunt, se esse inlelligere ? Quomodo eis manifestam suatn humanam benignitalem. Ego
enim in seipso polest cognosccre, quod non polest enim, inquil, disputojustiliam et judicinm saiutaris,-
in seipso esse? Si enim rationes rerum, quas ipse ltem : Miror, inquit, quia et caelesliumessentiarutn
in seipso, hoc est, Pater in Filio creavit, in ipso priinae, et simnl omnes supereminenldivinas ordines
muitii individnnm sitnt, nullamque * definilioncm angelicos illuminationes,et, ut mediatae, quaestiones
propriae substanliae per ' proprias diffcrentias scu reverenler petunt. Nonne inde interrogant, quare tua
VARIAE LECTIONES.
'Aaliudes.. * e/ '» amant orn. A. *.Corr., AC inlettigibile. 'Proetkest. ' C nan-
posilionem.
' per om. A. "kqnod.
qne. '•A in ea. '•' hoc esl.me tapidem— intelligo om. C. " hominem om. C.
'* SicC; kvosnon esse. " C in eis. '* A veslrae natnrae. "SicC; A apptiruerit; Gale cnrr. uppa-
rarent. " verbisom. A. "knegamus. " A superfirmatis. '• sic C ; A doclririis. *' Sic AC.
53s JOANNIS SLOli 596
rubra vestimentn. apud tcipsas * vero deliberant, ante ky ejus !ein operalionibus exlra corpus raplus smr. iu
interrogare, ostendenlesquidem,quia discunt, et deifi- tertium caelum, sedoperatione divinaegraliae absque
cum scientiamtippetunl.Siergo, teste praedicto_-..<u*, ulliiis crealurae adininistraiioiie super omnem crea-
caelestes virttiles discunr, necessario non oranis turain raplum mefuisse aperlissirae scio. Nescioer-
"
ignoranliac experles sunl. Et si ila esl, non miran- go in corporean exlra corpus, quia scio, quod nec
duin, fuiuri judicii niysteria adhuccas ignorareposse. in corporc, ncc extra corptis raplus sura. El ne diu-
Quod vero de seipso Dorainusdicil : tieque Filius ho- lius in cadetn re iramoreiiiur, prius enim deficiet
minis, nisi Patcr tolus, obscurissimam eflicit qitae- teinpus, quam divinae ignoraiiliae, sive in Scri-
slioucitt. Quomodo eiiim Filius ignoral, quod Paler plura, sive iu rerum nalura, exempta : lioe solummodo
j6cit, praeserlim de die judicii, cum judicium spe- nosse arbitror siiilieere, divimac ignoranliae tres
cialilerad Filium pertincat? Pater enim, ul ipse ait, principales spccies esse. Priraain quidem, per quam
HOII judicat quenquant,scd omne jndicium dedil Filio. maliim non coguoscit, quia ejns cognilio '* simplex.
Caliginem tainen hnjtis qiiaestionis sanctus Epipba- esl, et a solo subslaniiali bono, boc est, a seipso
nius, Constanliac Cypri episcopus, in libro, qiiem de formalur '*. Solus enim ipse est subslanliale bonum
li le scripsil, eleganti.ssiine acittissimcqiic * nperuil, per se ipsum; celera vero bona ipsius parlicipa-
dicens: Patrem solummodonosse fuiurum judicium, B ' lioue bona suut. Deiis itaqtie liialiiin nescit. Nam si
IIOIIsoluin per praescienlium, sed eiiam per experi- maliin. scirei, necessario in natura rcrum malum
tiientitm. Puier siquidem per edperimentum* cogno- esset. Divina siquidem scienlia oiniiiinn, quae suiit.
scit jhdicium, jam enim re ipsu oinnejudicium dedit cattsa est. Non cnim ideo Deus scit ea, quae sunt,
Filio ; onittino enim Paler peregit judicium ', dum quia subsislunt.sed ideo subsisluiit, quia Deusea "
oinneillu I cledilFtlio. Filius veroet scit, et nescUju- scit. Eorum enim essenliae causa est divina scica-
diciunt. Praescientia natnquescit, nontlumlamen expe- tia, ac per hoc, si Deus malum sciret, in aliqito sttb-
rimenlo, ei ideo experimento nescit, qitia nondiitn re stantialiler iiileiligerelur, et pariiceps boni malmn
ipsa fuclum cst judiciitm, boc esl, segregatio repro- cssel, et cx virltile et bonitale vilium et malitia pro-
borttm ab cleclis, siqiiidem a.ibtic messis Ecclcsiae cedefenl, quod impossibHecsse vera edocel ratio.
frnuicnto ctzizauiis mixlacsl. Nonignoraraustanien, Secunda spccies est, pcr quam dicittir Dens '* ignw-
sanctum Aiigiisliiiuni iropice liiinclocunicxplanare, rare alia praeler ca, quorum rationes in seipso ae>
tit Fiiius lioiiiinis nescire dicattirdicm judicii, quia tcrnaliter et fecil et cognoscit. Qttormn enim na-
nos nescire sinil.Audi quoquc aposlolicam ignoran- luraliler hahet virltitern, corirai essenlialitcr possi-
liain, dc qna scripUini cst in Actibtis apostolorum, del scienliani. Tertia est, per qnani dicrtur Deus IV
Paulo malcdiceiile surairio sacerdoli Ananiae, et ignorare, ul praetliximus, ca, quae nonduin experi-
dieeiile : Nesciebam, fralres, quia princeps sacer- raenlo aclionis et operalionis in eff_clibus manifeste
dotum est; scriplum est entm: Principem poputt lui appareul; quorum lamen invisibilcsraliones in seipso
non maledices.Num libi videtur sapienlissimus apo- a seipso crcalas et silii ipsi cognitas possidet. His
slolus et in lcgeperilissimus, Ananiarn siimmttmsa- praeiliclis quarla specics addilur, de qua nunc tra-
cerdolemfuisse, sictit ccleri Judaci, noncognovisse?» clarc ordo disptilalionis poscebat, qua Deus dicitur
Quod niillo moilo est aeslimaiidum, Sed idco ipsumi ignorare, scesse in numerorerum, quae ab eo fa-
ignorasse dixil *, qtioniam a Deo fuisse ordinnlural clae sunl, quas intra denarianiquantitalera praedica-
non vidit. Ignorabam, fratres, inquit, <7«i«princeps . menlorum Philosopbi conanlur concltidere. Ac per
tacerdolum csl, quia cognosco, quod nec ex Deo, nec_ boc " uuivcrsalitep dieendum, quod in ntillo eoruin,
sccmidum Iegem, sed secundiim Jtidaicara super- quae intra decem geuera rcrum a pbitosophis com-
stiliouem coiisliluliis est'; idcoquc ignoro eum1 prehendunltir, neque eornm, quae extra illa dili-
pi incipcm sacci'doliiiii esse, qtioiiiam vere cognosco,, gentior inquisilio invenil, sive secundum substan-
ciiin iioii sic esse. Si enim principem populi verura\ liam, sive secundum accidenssint, nequceorum, quae
ac legitiiniiin esse cognoscerem 8, profecto ei noni iiiniillasubstantiavelaccidentepossunt inveniri, sive
n
nialedicerem. Qiioniani vcro ignoro, eiim principeml in ralionibus occultis, sive in possibifilalibus, sive in
csse in vciilate, proplerea non rae pocnitel ei * ma- iinpossibililatibus sint ", Deus se intelligii^subsisle-
ledieere. Aliaincjiisdemcognosce igiioranliam. Scto,, re,qiioniamsecognosciiniilluraeorumessedumomnia
inquil, liominein raptum usque ad tertium caelum, ,, inellabiliessenlialisua virluie etplusquam virUite cl
nescio in corpore, un extra corpus nescio 10,Oeass incoinprehensibilisua iufinitale inlelligit se cxcellere.
tcil. N.srio. ait, iu corpore, quoniam scio non inn 29. Propterea atitera dixi, diligentiorem inquisi-
corpore, au» n\tra corpus nescio, qttoniam cxlraa lionein posse quaedam invenire in rerura naltira
corpus n:e rapluui non fuisse cognosco. Non eniin n praeler ea, quae decem praedieamenlis compreben-
operaiionibus.aiiiraae per corporeos sensus, ncquc c diinliir. Nam el illa a pbilosopbisreperta sunl, ne
VARIAE LECTIONES.
' Aseipsos. 'SicC praedicto sopho, A Palrepraedicto. * C accuratissuneque. » Pater
" * ' est om G. • Asiquidem perex-
perimenlum oni. C. jtnn enim — peregiljudicium ora. C. A dicilur. si eriim
cerem principem p. v. a. e., profeclo cet. • ei o:n. C. " nescioora. A. " A anl. " A cognitioejut.cogmg -***
orimivit. 1V C e.i-..MS. '*A Deus dicitur. '» A haec. " A tunt. "kintelligil si. ,- -<
597 DE DIVISIONENATTJRAE.— L.BER SECUNDUS, 593
quis raintis capacium existimet, rerum diligentem A intelligerepossunt, sedsupra oinnia sublimatum co-
indagalionem ultra praediclara calegoriarum quan- gnoscunt, ac per hoc' eorum ignoranlia vera est
tilatem nori posse progrcdi *. Generaliora enim ge- sapientia, el nesciendo eum in liis quae sunt, mc-
nera eorum comprehendil ratio; siquidem in motu lius ettm sciunt super omnia, quae sunt et quae no.i
et in slatu sunt. Item stalus et molus universali sunt: ita etiam de seipso nonirralionabiliter dicilux,
essentia colliguntur, qtiae in infinitiim divisionem in qtiantum seipsuin in his, quae fecit, non inlelligit
sui palilur. Ea naniqiiesubslanlia, quaepriinura in subsistere, in lantum inlelligit se super oinnia esse,
categoriis obtinet locum, finita est, et accidentibus ac per hoc ipsius ignorantia vera est intclligentia.
stibje.cta; ea vero universalis essentia ntilluin in se Et in qtianlura se nescit in his, quae sunt, coinpre-
accidensrecipil; in suisqiiippesubdivisionibus iisque- bendi, in tantum sescit ultra omnia exailari; alque
ad individua pervenienlibus accidentiura capax est, ideo nesciendo seipsum, a seipso melius scilur; me-
ipsa vero in seipsasimplexest,nullique*accidcntium • lius estenini, se scire ab oranibus rcmotiira esse,
subjecla. Cui motus ille generalissimus nullique quam si sciret, in nuraero omnium se constiini.
*
catagoriae obnoxius, quo onraia de nihilo in esse MAG.Recte intelligis; el.quod delalibiisratiosuadet,
procedtrat, slattts quoque, in quem omnia motiram **pure ac indubilanter te perspicerc sentio. Nec jara
sui terniinum constituent, qni etiam nulli categoriae cernis, ut opinor, ullara differenliam " imaginis et
succumbit, subdividunlur. Quod aulein addiili, in principalis forniae, practer rationem subjecti.
nalura reriira esse quaedani, qnae nec in substantia, Suinina siquidem Triuitas substantialiterpersftip-
nec in accidentibus cognoscunlur, hoc est, qtiae nec saiu'*subsislit, et ex nulla causacreataest; trinitas
6ubslanliae nec accidenlia sqnl, de ralionibus adlmc veronoslrae naturae de nihilo facla est ab ipsa.quae
in nulla re apparentibus sive sub.tantialiler, sive per seipsam aetcrna cst, ad imaginem et simililudi-
secundum accidcns, sensui vel intelleclui diclumesse iietn suam; el si aliqua dissimilitudo praeter hoc
intcllige. Possibilia qtioque et impossibiliainnumero imaginis el principalis exenipii reperta fuerit, nou
rertim conipulari nemo recle phllosophanlium con- cx nalura lioc processit, sed ex dclictoaccidit, neque
tradicet. Quae nulla alia ralione esse dicunlur, nisi excrealricis Trinilatis invidia, sed ex crealae iraa-
quia possibilia possunt in aliqua re fieri, etsi nou ginis culpa. Tdltun namqtie, quod de Deo vel intel-
sint •: iinpossibilia vero sola virtutc impossibililaiis ligilur secundum essentiae viriutem, de ejus iinagi-,
• ne in bis,
coritiiienlur; eorum cnim esse est impossibililas quibus " purgalur, illuiniitalur, perficilur,
in aliqua re intellecluali seu sensibili apparere. Et et dici, el inlelligi potesl secundtim crcalionis gra-
possibiUum quidem exemplum fial : quidam homo -, tiam eo, ut praedixiiiius, exccplo, quod divina na-
potest prolem gignere, sed amore virginilatis dcten- tura Deus est excellentia essenliae, liinnaiia vero
tus spernit prolcin habere. Impossibiliumvero, ratio- Deus est divinae gratiae largilate; et quod illa crea-
nabile animal impossibile est irrationabile esse, aut trix sit, et a utillo creala, ista vero ab illa creala osl,
convcrsim '. De quibtis quisquis plene voltteril per- et ea, quae suae naturae infra sc adhaerent, creat,
ripcre, legat mpi epimveiu;,hoc esl, de interpreta- corptis lioc mortale dico,post peccalum animae adjtin-
_ione Arislotelem; in qua aul de his solis, hoc est clura, quod etiam imago imaginis vocatur, ul saepe
possibilibus et impossibilibus, attt maxirae a Philo- diximus '*. Namqueraadinodum aniraam adimaginet»
sopho dispulatum est. Nune ilaque ad ea, quae re- sttam Deus creavit; ita anima corpus veluti insirii-
stant, consideranda transeamus, si tibi"despeciebus racnluinquoddam quodammodo sui simile eflicit ".
divinae ignorantiae, quibus dicilur Deus ignorare, Sedad divinae trinitatis.qiiaecausa oiniiiiiinest, lkeo-r
satisvidetur discussum.Disc. Salisquidemsuperque, riam redctrailum, si libi, quae de talibus dicta suul,
ac diutius in eis imraorari non necessarium video. sulliciunt. Disc. Stiflicituitsane. M.VG. In stimnia ita-
Solari namque radio lucidius patefactum , divina que ac singulari universoriim causa, ex qua et in
ignorantia nil aliud iuieiligendum esse, nisi iucom- qua et sunl et condita sunl lolins creaturae princi-
preliensibileiniiifiiiitaiiii(iiedivinam sciemiam. Nam j_)
j pia, boc esl, primordiales causac. consideranduin
quod saucti Palres, Aiiguslinum dico et Dionysium, arhilror, ttlrura ipsa, dura sil iinitasettrinitas—di-
de Deo verissime pronunlianl, Augiisliuus quidem : vina siquidem bonitas estunaessentia in tribussub-
Qui melius inqiiil nesciendoscitnr, Dionysius autein: staniiis, et tres subslanliae in una essenlia '•, vel '*
Ctijttsignoraniia vera est sapieniia, non soluni de in- secundum usum Romanae linguae dicendum, un.l
tellectibus.quieum pie studioseque quaerunt, verum snbslanlia in tribtis personis, et tres personae in
etiara de seipso,8 iiitelligendtiniopinor. Sicut enim, una substanlia — in seipsa causas quodanimodo dif-
qui recto «°ratiocinandi itinere invesligant, in nnllo ferenies sicut substantias' 8 a se invicem habeat;
eortim, quae in natura rerum coiilinenlur, ipsura. boc est, utrura sicul de ipsa praedicalur una essett-
VARIAELECTIONES
* C
praegredi. * Sic ABC. ' SicC;B illique. * Corr; BC <7«ae. "ksttnt. • Pro est impjssibililas
k impossibiliiasvere. ' Sic C. • Pro si tibi k sicut, * C de se ( ipso om.) '• C recte. " A dissimilitu-
dinem. " A per seipsam sitbslantitititer. "Cin quibtis. '* ul saepe diximus oni- A. "keffecit, " in
tribus — essentia 0111.C. " G vcl si secundum. "*sicut substanliat om. A.
59!. JOANNISSCOTI 00O
tia in tribus snbstantiis, ita cliam una essentialis A quod de Dco catholica fide approbanle datur inlelliVi,
causa in tribus siihsisteiitibus causis, el tres subsi- de causa omnium similiterpie pliilosophantes opor-
stcntcs cansae in una essenliali causa credenda tere fateri. Disc. Hoc inconcusse stabilitum est. MAG.
«st, el inlelligenda '. Et quid de hujusmodi tbeoriis Num igitur divinilatem ingcnilain el gignentem, et
sana fide cogitandum sil el praedicandum, non in- deilalem genitara, et deitalcm procedcutem credi-
congruum orthodoxae fidei coulemplationibusexpla- raus, et duin sil una et inseparabiiis divinilas, dilfe-
nare. bisc. Immo congriientissiinum, clfidelitmi.ini- renlias lameti substantiales recipil? In Palre cnim
ii)artini salttti nccessariuni. MAG.Quid igitur ?iNum deilateni ingeiiilam, in Filio deitalem genilam, in
debemiis Itocdc cansa omniiim et crcdere, et quan- Spiritu sanclo deilalem procedenlem accipimus et.
tiiin datur, intelligere et praedicare ', ct essenlialera religiose credimus, et sancti Dionysii Areopagilae-
c.itisaiii unam in tribus substanlialibus causis, et aliorunique Patrura sanissima aucloritale uleiiies
tres stibslanlialcs causas in ima essenliali catisu? approbanras. Disc. Quisqtiis in hoc haesilat, longe
Dtsc. Quid boc ' probibet inlelligi et praedicari, a verilate dislal. MAG.Esl igitur siibslantialis causa
non railii occurrit. Si enini Dcus causa oninium ingenila et gignens; et est subslantialis causa ge-
est, nonne sequitur, ul * ct catisa onraium Dcus nita et non gigncns; item subslantiaUs est causa
eognoscatur? At * si Detis causa, el causa Deus, B procedens cl non ingenita, nec genita, nec gignens;
nonne conseqiicns esl', ul et onine, quod de Deo et tres causae subslanliales iinum sunt, et una
crcdere debemus, siinililcr sine ulla discrepanlia de causa essenlialis. Disc. Ex praedictis ralionibus hoe-
causa non dubitemus inlelligere? Nam si untim Deum necessario conficitiir. MAG.lu causa ilaque omniitm
per se existentera in tribtis substanliis per se subsi- esl causa praecedens,el sunlcatisaesequentes.Pater
stentibus (ides fatelur catltolica, quid obstat, ne si- siquidera praecedit " Ftiittni el Spiritnm sanclum ;
militer dicamus, tinatn causam per se exislenlem in ab eo enitn Filius est genilus, et Spiritus sanclus est
tribus cansis per se subsisteniibus? MAG.Pie et or- procedens; ac per hoc causa causarum Pater non
thodoxe. Esl' igitur una cansa in iribus causis, et iiicongrtie crcdiiur. Estenim causa nascentis causae
'*
tres in tina. Disc. Jam ct conccssum esl et datum. et procedentis causae. Palernitas praeeedit lilioli-
"
30. MAG.Nunc itaque ad iheologiam redeamus, laleni, filiolitalem vero palcrnitalem praecedere-
quac pars prima est el sumina sophiae; nec iinme- ncmo recle sapicnlitim dixeril '*. Hinc et ipse de se>
rilo, quia aul sola aut maxinie circa divinac nalitrae ipso Filius siit: Pater major tne esf; major quippe-
versatur speculationem; et divitlllur in tluas partes, Pater est Fitio, non seeundtim nalnram, sed secim-
in aflirmationem, dico, et negaiionem, quac graece dum cansani. Paler natnqiie causa esl Filii, non au-
appellantur " xa.-iya.txij et «.roijia.ix.. Quarum iina C lein Filius catisa cst Patris, neque hic reciprocaiti
in ' primo liliro usi sumus, tibi certis ralionilius nominum relalionem, vel " subslanliartim virlulem-
decem calegorias oniniaque rerum gencra el formas consideramus. Aliler enim inspicimus in subslanliis
'• habitudinem, aliter ex
mimerosque et accidenlia de Deo proprie praedicari vel personis relalioiium
" gcnerationem vet processionem; illie
negavimus; et iterum'in praesenli libro eandem, ingenilo
KKOftt.ny.riv dico, scrie quaeslionum cxigente, repeli- qnidem qnomodo a se invicem denominentur' 8; bie
viiims, dum ipsum *° Deum nullum eorum, quae vero quomodo inter se invicem dtflerunt '•. Filius
sunt, et quae non sunt, in sua essentia inlelligcre itaque ex Patre esl, non atitem Paler ex Filio ; ir>
diximus, quia omnem snperat essentiam , ipsumque, Deo elenim non humanarum generationum conside-
quid ipsesit, quoniam nullo modo definitur, et quan- ranliir relaliones, sed ineffabilium subslaniiarum-
tus et qualis sit, quia nihil ei accidit, el in ntitto snbstanliales habitudines. Major qtiidera est Paler
intelligiliir, omnino ignorare, ac per hoc seipsum in Filio secundum causain. Prius etcnhn saera theolo-
his quae siint, elquae non sunt, coinprcliendi peni- gia habitudinem Palris ad Filiurn considerat, ao
tus negare, quae species ignorantiae omnem scien- dcinde Filii ad Palrem. Et ut hoc cerlius et '• inlelli-
'
liam superal et inteliectum. Jam vero alteram, gas et credas, ad Gregorii Tbeologi aiictorilatera-
x'«_:?«.txiivdico, conamur inspicere, eo duce, qni D recurre, qui in prirao serraone de Fitio eontra Aria-
qtiaerilur, ct qni quaerit se quaeri, et se quaerenli- nos disputans, majorem esse Palrem FUio jttxia
btts occurrit, et inveniri desiderat; el ea pars est, causam sapienter edoccl, quippe ex Patre exislire
quae conleniplatur, quid de divina natura velulipro- Filium, et non ex Filio subsistere Palrem definiens.
prie proferendum, cauteque et ralionabiliter intelli- Nec lamen lioc dicimus illorum sensum respuenies,
gendiim. Disc. De parte ncgativa in prioribus salis qtii Dominum noslrum de seipso secuudum hitmani-
inihi eslsuasum; niiric verode affirmaliva qtiitl ex- tnlcm dixisse asserunt: Paler major me est. Ulerqite
plices, ardens cxspecto. MAG.Jam intcr nos non te- siqiiiilcin intellecius sana fide recipiendus est. Disc.
raere, ut censeo, ad purum est dcduclum, omne, Eliatn; quaravis eniin non ejusdem sint subliUtalis
VAttlAE LECTIONES.
' A. crcdciuttimesl et inlelligendnm. * C praedicere. * k hie. *A e/ ut. "k aul. 6es< om. A. 'A
Igiturest. " k appellainr. »1110111. A. '• ipsitin 0111.A. " k" praecedet. " Sie C;" A Palernilas eniiN.
'* C praecCdiifilietntem,filietas vero. '* A dixit. n k ted. relalionum 0111.A. ex ingenUoom. A_
•• Sic AC. '* Sic C ; A subsistunt, " el 0111.A.
601 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER SECUNDUS. 6'.i2
Stque aliiludinis, neuter lamen a catholica profes- A , expavescere; non einm ille, qui qiiaentur, quaerei.-
sione recedit. MAG.Non id ipsum igitur Patri esll tes se deserit, nec inveniendi se possibililatem pie
naturaliier subsistere, el Filii sui causam esse. Non ac humiliter invesligantibus denegat. Ipse siquidem
enim natura Palris causa est Filii; una siquiderri ail: Pelite, el accipietis "; quaerite, et iuvenietis;
eadcmquecst Palris et Filii natura, quia una ea- pulsate, et aperieiur vobis. Omnis enim, qui pelit, ac-
demque ' est amborum essentia. Ac per hoc id cipil, et qni quaerit, invenit, et pulsanti aperietur.
ipsum est Palri Patrem esse et causam Filii; nam MAG.Prirao igilur de his, quae in hac quaestione
secundum nattiram, quae una atque eadem est in sibiraet videntur conlradicere, dicendum arbitror.
Patre et Filio. Non enim juxla naluram haec omnia Disc. Nec alia via quaercndi est; nemo enim concor-
de Patre praedicanlur et Filio *, sed secun- dantia copulabit, nisi prius discordanlia dividi ca-
«Iumhabiliim grgnenlis ad genitum, elcausae praece- verit ". MAG.Non " libi videiur rectae fidei conve-
deiitis ad causam consequentera; quemadmoduiri nire, ul credamus, Filium ex una causa, Palre
non secundttm naluram de Filio dicilur Filius, videlicel, nasei, sanclum vero Spiritum ex duabus,
aul catisa genita, sed secundum habilum Filii Patre scilicel ac Filio procedere ? Ex dnabns nanique
ad Pairem, et causae genilae ad causam gi- causis unam catisam confluere, rationi non facile
gnciitem. Disc. Ilaec jam eliani in priori libro B ] occurrit, praeserlim in simplici natura, el plnsipiam
suasa snnt, et nunc ilerum non irrationabiliter' simplici, et til verius dicatur, in ipsa simplicitale
repelila. M&G.Causa itaque Filii Paler est, et Spi- omni divisione et numerositate carenle; ab una au-
ritus sancti; Filius vero causa esl condiiioiiis prin- lem catisa nntltas causas erumpere, mtillis exemplis
cipatiter causarum; earundem aitlem causarum polest approbari. Omnibus nanique recte philoso-
distribulionis Spirilus sanclus causa cst. Disc. Ulud phantibus perspicue patet, ex uno gencre nuillas
etiaro faleri, a veritale non abhorrcre perspicio. formas nasci; ex raonade multos numeros; ex pitn-
31. Sed raihi lalia cogilauti alque credenli de cto " multas lineas. Formae iterum '* diversae,
trina omnium causa alia caligo occtirril. Non cnira qtiae ex uno genere nascunlur, causae " fiunl spe-
clare considero, utrum sPlus Pater causa est Spiri- cierum individuarum, ex qtiibus el in quibus miilti-
tussaucii,anPaierelFilius,ut*, quemadmedum fides tudines, quantitalesque, qualilales ", differentiaeque
fatetur calholica, a Palre et Filio eum procedere, nascunlur. Numeri ex monade procedentes diversa-
_la eliam credamus, duas suae processionis* causas rum proporlionum " causae sunl; proportiones vero
possidere. Si enim ex duabus personis, seu, ul Gracci proporlionalitalum , proporlionalitates harmonia-
dicunt, ex dttabus subslanliis Spirilus sancliis pro- rum «8.Lineae ex cenlro '• procedentes angulorum et
«edit, qjmd mirutn, aut verae religioni contrariuni, " laterum,latitudinis et altitudiniscausaedignoscuntur,
ex dnabus cattsis ipsura procedere fateri? Et ilerum geometricorumcorpornm occasionesfiunl-
harnj^^niiae
caliginem mihi reseras, flagilo. MAG.Vere vere •. Quid (licam de igneo elemento? Quod cum sit unum
Bensissiraa caligo esl, et non solum le, sed el' me atqtie simplex, in seipso et per seipsunTconsidera-
ipsum involvit. El nisi ipsa lux mentium nobis reve- lum, caloris sirnttl el lucis causa esl; calot Iru.em ar-
laverit, noslrae raliocinationis sludium ad eam re- dentibus ardendi causa est*°; luxsimililersplendenti'*
velandam nH proficiet. Ad cumultim quoque obscu- buscausa splendendi" constitniiiir; splendor diversos
ritatis augetur, quod symbolum catholicae * fideise- gignit colores. Acris elementum diversarum vocum
cundum Graecos, a Nicaena synodotraditum, a Patre occasio; diversae voces diversorum lonorum origi-
solunimodo Spirilum sanclum procedere profitealur, nes fiunt. Aquae elementum, cum sil in se simplex
teste Epiphanio Cypri episcopo in libro suo rfe Fide, et uiium, humortira diversoium causa est, qui ilernm
iuxta vero Lalinos, a Patre et Filio; quamvis in ex se diversas qualilates odorum, saporum, viridila-
quibnsdam Graecorum expositionibus eundern Spiri- lnm emitlunt. Ex una maleria **divcrsorum corpoRr-i
tuin a Patre per Filium procedere reperiamus. Ideo- diversae quaulitales nascuntur : qtianlitatcm nunc
que praesenlis quaeslionis difiicultale reperctilsus n dico noii ipsatn incorpoream, sed ipsam molem,
contrariis cogitaliorarra fluctibus allidor. Delibero qtiam diversaruui parlium compositioncm esse nemo
enim, qttid mihi de hac sit agendum, ulrum sileulio atnbigit, et cetera id genus. Eatlera ratione in natura
eam honorificeraus, dum vires iiitenlionis nostraei rerum sive visibilium sive invisibilium exeinpla re-
superat, an quodammodo, prout divinus radius ini periri est facillimtim. Disc. Filiunt ex una causa, id
animo refulserit, conabimur quippiam inler nos des est ex Patre suo **, nasci niillus fidelium dubital;
ipsa • non temere definilum iutueri? Disc. Nolii Spiritum vero sanctum utrum ex una causa, Patre

VARIAELECTIONES.
1 es/ om. C. ' est patris el
filii — eademque om. C. * Sic C; A causam Fitri. Non
*
enim secundum nalu-
• A ita i-l
ram, quae una atque eadem est in palre et filio haec nomine praedicantur. A ila ut.
eain rfwas suae processionis credamus causas cet. ' vere om. A. ' _. om. A. * catholicae om. ,\,
• rfe ipsa om. A. " Pelite et dabilur vobis.m " nemoenim — caverit om. BC. " Sic G A ntim:
" C ex cenlro. '* Sic C ; A rerum. " A eatisa. " A qualitatesque. " Sic C ; A corr. ;
proportionu-
titim. " proportionatUaleharmoniarum om. C. " Sic C; A Lineae exunopuncto procedeutes. *• C es.
ctttisa. " k sptendentlicattsa. " k terra. " suo oin. A.
 603 JOANNIS SCOTI 004
videliccl, an ex duabus, hoc csl, ex Palre et Filio A liumaiiae naturae stiperficie refltiunt. Meriio ergo
procedal', nec.afiirmare, uec negare teinere ausim. Spirilus sanctus seu a Patre solo, seu a Patre et
Ac per hoc rectae fidci professionibus non convenire Filio fluere dicilur, quia fons ct origo est oinniiim
non satis video, ciitn Spiritura sanctnm Palris ct virluluui, et iu ipstim ineffabili meatu per occnllos
Filii Spirilum dici frequenlissime invenerim. Est nalurae nostrae poros redeunt. MAG.Recte inlelligis
cnim Spiritus amborum, quoniamex PatrepcrFi- de spirilualibus fliienlis. Sed dicas , quacso, qnid
liiim procedil, el * esl doniim ulriusqiie, qiioniain ex libi obstat, ne pcrspicue intelligas, quod a nobis
Patre per Fi-litiindoiialur, et est amor iiliiusqiie, dictitm csl, hoc est ", unam causam ex duabus cau-.
4 Palrem cl Filium jiingens', ut sancliis edocet * sis fluere rationi non facile occurrit. Disc. Mnlta
Auguslinus in libris, qnos de surama ac sancla * edi- exerapla railii obstare video. Nam et exempla, quae
dit Trinilale 6, ipsius imaginem in liiiniana natura' ex qtiailuor mundi elementis inlroduxisti, salis, ut
rairabili indagaiionc quaerens, luciilcntissimaqiie arbitror, edocenl ">,unam causam ex duabus causis
inveniione oslendens , inlerioris nostrae nattirae, fieri posse. Ignis siquidem dtim sit caloris et liimiiiis
boc esl raliomibilis animae, trinilatem ad imaginem fons, ex duabus cattsis nasci vidctur. Igneum namquc
Dei coiidiiam approbans esse menlein , priucipalem e.cmentum px calidilate el siccitate conficilur, quae
scilicct animae partem.el notiliam sui, qua seipsam I» duae qualitates, veluli duac causae, unain ex se
cognoscil, ct amoreiii, quo scipsara suique nolitiam gigniini. Sirailiter et de ceteris clemcntis est diccn-
conjiingit. Iluinana siquidem inens noliliain suam, dum. N.ira duin sinl suortim effectuum causae, cx
qua seipsam cognoscit, veluli qtiandam prolem sui sttpcrioribtis se causis duplicibtis nasci sapientes
de scipsa gignil. Et cst sui notilia aequalis silii, mundi dixeruiit. Sicut enitn, ul praediximus, ignis
qtiia 8 scipsam lolam novil ad simililudinem Dei el* cx calido et sicco; ila aer cx calido et humido, aqua
Palris, qui de seipso Filittm suum, qui esl sapientia ex liumido et frigido, lerra qtioque ex frigido et
sua, gignil, qua seipsum sapit; el aequalis ei csl, sicco componilur. Quid igitur? Non " neganduni est,
quia scipstim loliim inlclligil, el coessenlialis ei cst, tinain causam cx dtiabus causis confluere, dum
prae-
quia dc seipso gignil, qttem gignit ". Ex htimana dicla
nicnle procedil appelilus qtiidam, quo scipsam quae- exempla, ttt de celeris sileam, ad hoc appro-
0
lil, ut suam notiliam pariat. Qui appctilus vcl inqui- bandum sufficiunl?, MAG.Satis rniror, et admira-
sitio', ilum ad invcnlioncm notiiiae perfeclam perve- lione dignum, cttr, cum cetera '* acute et probabrli-
nit, amor cfficitur, qui menlein nolitiaraque sui con- ler videas, in his falleris exemplis. Disc. Dic, de-
jiing.t. El est aequalis raenti, menlisque notiliae, prccor, in quo et quomodo decjpior. MAG.Num libl
qtioniam tolam se amal, tolamque notiliam suam. " a pbilosopliis siiasttin esl, mundum istum. visibi-
Et est cocssenlialis nienli atque nolitiae, quoniara*'__.lem ** qualluor universalibus atque simplicilnis
"
ipse amor, qui menlem noliliaraque ejus coptilat," conslare elemenlis, igne videlicet, aere, aqua, et
non aliunde, nisi de ipsa racnte '• procedil ad iinagi- terra, qnorum unumquodqtie propriara el singiilareui
nem sancti Spirilus, qui, dePatre procedens, Patrem sni qualilalcm possidcl? Est enim ignis calidilas,
cl Filium ineflabili caritalis vinculo conjtingil. Quod aeris bumidilas, nqtiae frigidilas, terrae siccitas.
aiilem dixisti, ex duabus causis unam causam flttcre Disc. Haec milii fcre ab iiifanlia nolissima sunt.
vel procedcre rationi non facile occurril, non jam MAG.Dic ilaque, quis est ille " ignis, ut uno ula-
plane video. Verbum autem quod est iluere, quare raur exemplo, (|iii veluti itna causa ex duabus causis,
posuisti pro eo, quod est procedere, pure, ni fallor, manat, ulais? Illene , qui simplex et invisibilis, ct
pcrspicio. Nain ct Spirittis sanctus flumen in sacris per seipsum incomprebensibilis, omnia visibilia pe-
appellatur Scripturis '*, et aqua. Unde et ipse Domi- nelral atque movet, an ille visibilis et corporalis,
niis ail : Qui credil in me, sicul dicil Scriplnra, [lu- tangibilisque, et malerialiler nulrilus? Disc. Illura
mina de venlre ejus fluent aquue vivae, rfe qua si quis simpliccm et incomprehensibilem, omnia corpora **
biberit '*, non sitiel in aelernum, sicul Samaritanae implcntem et eflicientem, non dixcrim. Nam et **
mn.ieii dictuin esl. Ipse quoqite fons Paradisi, qui primordialis esl sensibilium, et quarta omniitm cor-
in qiialtnor principalia flumina dividitur, dum lypice porum causa; isle vero sensibilis et materialis ex
consideratiir, Spiritum sanctum significare nemo caliditate et siccilate procedere, veluti ex duabus
sapienlura denegal. Ex quo veluli principali et causis, mihi videlur. MAG.Nura in prioribus dedisti,
nnico et '* inexbauslo fonlc quatluor principales calidilalem non allerius elcraenti propriam qualitatem
virlutes in Paradiso ralionabilis animae manant, esse, nisi solius ignis , siccilatem vero nullius, nisi
priiilentiam dico, leiiiperanliam, for.iludinem, et terrac solius? Singula enim siugulis dantur, id est
jiisliiiain. Ex quibtis ilertini orania omnitim virlitlum propriae qtialitates suis singulis substanlialibus ele-
flucnla proflimiil 16,et in eis irrigata et fecundata menlis. Disc. Jaindedi; aliler namqiie' 6 pbilosopbi me
VARIAE LECTIONES.
C procerftt. ' A ut. ' Sic C ; A conjungens. * C docet. * C ac veta. ' k Trinitate edidit.
' A nalurae. * C qua. » el om. A. '" C gignit e/ qiiera gignit. " A ei. " C de se ipsa merile.
" A Scripluris appeiliiiur. '* A bibit. " el oni. A. '• A e/ proflutrat " hoc est om. C. " A docenU
"SicC;Ati_m. " k sufficiiiut. " A in ceieris. " k sensibilem. " k iste. '* cqrpqra om. A.
" el otn. A. *' A enim.
 605 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. 606
non sinunt inielligere. M.VG. Dic itaqne, utrum alitidIA
_ omnia corpora composila efficiiintur. Sctl iintuii
est ignis, et allud calidiias, an unuin atque. idera?' adhuc reslat, quo in cadcm mea scntcntia, qtiadixi,
Disc. Duo quaedara * esse raibi videntnr. Ignis si- tinain causam ex niullis fluere, milii viilcor posse
qtiidem substanlia est, caliditas vero ipsius snbslaii- perinanerc. M.vc.Qtiid cst illud unum, velim delcgas.
liae qualitas, et propria quatitas. MAG.Quid ergo '?' Disc. Nura omnes pliilosopbi de raundo islo «° trac-
Nimi siibslanlia causa est qualitatis, an qualitasi tanles unanimiler snadent, cl ad purum dcducere **
causa substantiae, an neqtie qiialitas causa esl snb- videiitur, omnia corpora composita cx qualluorsim-
stantiae, neqtte subslantia qualilalis, qiioniani ex; plicibus elemenlis cortimque propriis qualitatibus
eodem genere non sunt? Drsc. Quod uliiinum po- qualluor conipoiii? Et si ila cst, non solum ex ilua-
suisti appTobo. Quamvis enim qualitas in subslantiai bus, vcrum cliam cx muliis c.iusis singuloruin cor-
coniineatitr, inilla siquidernqualitas per se subsislit,, porum eflicilur compositio. MAG.HIIIIC '* locum
non tamen causam qualilatis substantiam esse dixe- fugiendi foriassis babcre poluisses, si moles bas cor-
rim *. Elenim oinnis species suum gerius sequitur, porum composilas el corrtiptibiles el soiulioni habi-
quomodo*a suo gencre nasci-tir, el in eo immutabi- Ics alioruni effecluiiin infra se seqnentium causas
liter ctisiodilur. Ac per hoc omnis subslanlia ex ge- esse vera raiione assereres. Jam vero, quoniam
uerali essenlia defluit, omnis aiitera qualiias ex ge- IB niliil inferius esl corpore composito, nitllius scqucn-
nerali qualitatc. MAG.Ignis ilaque, quia stibstaniia tis se, neque aequalis sibi natiirae, causa esse po-
est, non ab alia causa descendit nisi a gencralissima tcsl. Et ntinc de causis ngimiis sive principalibus,
essentia. Similiter calidilas, quia qualitas esl", non sive sequenlibus el concatenalis. Et omnis causa
ab alia cansa procedil, nisi a generalissima qualita- ncc vere nec recle causa dici potcst, qiioniam
te. Dtsc. Quiciinque huic conclusioni conlendit, ra- vere causa non est, quac in cffectus suos erura-
tiAnibuspliilosophiaevidelnr resistere. MAG.Gur igi- pere nescit. Omnino enim effectibus propriis caret,
lur ignera, sive siniplicera sive materialem, velutii quoruin catisa nierito possel«' vocari. Corpora aulem
unam causara ex duabus causis, id esl calidilate et corruplibilia nullius effeclus causa sunt, qiioniam
siccilalc, conffluercattstis cspronuntiare, cum vitleas, niillani naluram de se gignunt, cum omnium na-
ignis * subslaiitiam non solum ab aliena qualilaie, turarum exlremirai alque infimiim ac prope nibil
quae cst siccitas et terrenae stibstauliae propria, oliiineani locinn. Spirittialia autem corpora sim-
vcrum etiam a sua, quae est calidilas, nasci non plicia '* stinl, ac per boc insolubilia et " ma-
posse? Disc. Nunc video mc deceplum in eo, quod nentia, donec totus iste mundus cuiii partibus suis,
dixi, calidilalem et siccilalem veluti duas causas dtini ad suum " finem pervenerit, solvatttr. El baec
unius causae, id est ignis, subsistere. Mtillos lamen 'C corpora adhuc " incorruptibilia el iusolubilia 11011nisi
'
eodem errore seductos cognovi, qualilaliim et in qualinor catholicis principalibus " purissimisque
siibslanliarum differenlias nalurasquc non salis dis- in seipsis el simplicibus et dicuntur et intelligiintur
cernentes. El jara nulluin locum ftigiendi vidco. eleiuentis; cetera vero corpora, quae videntur cx
Nam si dixero, ignem et caliditatem unutu el id enrum qualitalibus " composila, quoniam et com-
ipsum esse, contiriuo me redargucs, diclurus, quare poni et solvi possunt, non inler causas, *•.(!inler
ergo eandem rem suimet esse causam aestiuias? extrci.uos effectus, qui de se riihil efficiunt, i s.ipicn-
Dixi siquidein, ignem ex caliditale et siccitate com- libus coinpiUanlur. Simplicissima eliam _l puris-
poni. Si dixero niundum islura visibilera non ex sinia et sensura corporeum fugientia quattuor liiijus
qiialluor siibslanlialibus elementis, sed ex qualtuor muiidi clemenia ad unara simplicein et individuam
solummodo simplicibus qualilalilnis constare, calidi- causam solique iutelleclui perfectissimorum sapien-
tale videlicet, humidilale, frigiditale el siccitate, tum cognilam referunliir, hoc esl, ad generalissi-
quoniam el hoc mtiltis vistim est, fortassis a me mam, cl in seipsa semper manenlem substantiarum
quaeras : si ergo qiiaituor qualitatibus tolus hic praniuin ad visibiles cffeclus *° procedentium essen-
nrandiis cum suis corporibus a suramo usque deor- liam. Sirailiter ct de qualtuoreorum primordialibus
stim constat, ipsae qualilates quibus substantiis con- ac propriis qualitatibus non incongrue intelligilur.
tinenlur? Si enim qualilales sunl 8, per se subsi- Cum cnini ipsae sibirael conlrariae videantur, nam
stere non posse vera edocet ratio. Et non potero calidilas frigidilali opponilur, huraiditali siccitas,
irivenire, quid respondeam, hoc est, quibus subslan- ad unatn laraen secrelissiraam ac soiumraodoralioni
liis ipsae primordiales et generales qualitates, qui- subjeclam redeunt causam, ad gcneralissimam dico
bus raundus constitttilur, fulcitintur; et veris ralio- omniura qualilalum qualitatera, ex qua mirabili
jybus constficUis faleri compellar', quattuor sub- nattirae opere " ad eflicienda hacc corpora corru-
Ttanlialia mundi elemenla subsislere, in quibus quat- plibilia ac soltitioni obnoxia procedtint, el in qua
tuor principales qualilales consistunt, quarura coilu ineffabili universalis naturae pacilica concordia sibi

VARIAE LECTIONES.
' A *A ' k dixerim esse. * C om., A <7Htim, quo. " k es/ qualitns. • ignis
quaenam. igitur.
om. C. ' C eorum. « A «inf. » A compellor. " k iilo. " C dttcere. " k Ilic. «3 A possit.
" C cnrpora adhuc simjilicia. »Be/ om. C. ". snum om. k. " adliuc om, C. la A principahb.its
el calholuis. *'•A ex eis (eorttmquatitatibus om.). soqtti dese nihil efficiunt— cffectus om. B C. " A.ope.
fjQ7 JOANiSISSCOTl 008
invicem, remola omni conlrarietate, consenliunt. A tiniiisesscntiae, qiianlura mihi conceditur, intelligo.
Disc. Hac ttltima conclusionc undique scplum me Siquidein irapossibilc cst, ut cl gignens et genituset
video, nullamque viam evadendi rcmanere, ac per procedens una substantia sit. Tres autem esse nalu-
'*
hocpriori ex teprolatae sentenliae coiisenlire cogor, ralisadmonet raliosecundum stibslantias, dumsunl
ul et ego dicam, unam catisam ex dnabus cansis iinuinsecitndum esscntiam. Nam elAbraham et Isaac
flnere non facile ralioni occurrit. MAS. Qnid igimr ' et Jai ol) tinnin suiit juxia " iiaturalem esseniialiia-
diceraus ? Num Spirittini sanctum, qtiem dislribulio- lem, tres vero secundum stibslanlialem differen-
nis douorum divinae bonilatis, sive eoriira, quae se- liara. El hoc exeniplum in omnibus generibus et "
cundum substanliam sunt ', sive qtiae secundum forrais et individnis facillime verilatis inquisilor
graliam, infinilam et inexbaustam largissimamque inveniet. Disc. Quid itaque de bac praesenti quae-
et pliisqnamlargissimam causam esse catholice con- stione miiliumque difliciliconceplti in aniino halieas,
filcmur ', ex una causa, boc est, ex Palre, an ex delege, si placel, ne lam diu in eisdem locis demore-
duabus causis, Palre el Filio, procedere profiteri de- mur, dum adcelera, qnae restant, exponcnda debea-
bemus? Disc. Ula exeinpla, qnae ex li.itura reriini riius accelerare.
protulimtis, hoc dicere omnino prohibent, hoc est, 32. MAG.Dicas, pelo. Num libi videlur ex igne
non ex duabus, sed ex una proccdcre, nisi forte quis jj radium nasci, et cx radio splendorem procedere ?
dicat, ralionem summae alqne ineffabilis* divinae Disc. Quisquis hoc dixeril, ex nalurae rerura dili-
Trinilatis natnrae condilac exempla supcrare. MAG. gcnti consideralione non discrepat, ut arbilror. Ignis
Si quis hoc dixerit, coiifcslim interrogandits erit, enim, cura sit per se iuvisibilis, visibilera " de se
unde ergo divinae bonitatis * Trinitatent in uiiiiaie, radium gigi.it, qui eliam per se invisibilis esset na-
et unilalem in Trinilatc quaerere el invesligare pos- turae suae simplicitate subsistcns, si corpulcntis
sumus, IIt aliquid de ca, quo eam laudemus, vciisi- crassisqtie naluris non immisceretur. Aiunt " enim
mile credamus, et qiianlum dalur, inlelligainus, si pliilosopbi, radium Solis animalium sensibus incom-
non * prius qtiasi qtiibusdam gradibus ' exemplis prchensihilem esse, natitrae ipsius sublilitalem nou
nalurae ab ea condilae ad eam asccmlamus, ca duce valeulium " senlire; dum aulem gradatim a solari
alque praecipiente : Quaerite et invenietis? Prae- corpore ad inferiora elementa descendil, paulatim
serlim Diviuo Paulo lestanle : Invisibilia enimejus, incipit apparere. Piimum quidem in aelhere puris-
inquit, irfesl Palris, a creatura mundi per ea quae sirao vix Iticere inchoat, quoniam ipsius actheris
(acta sttnt inlellecta conspiciuntur, sempilernaquoque natura ipsi simillima est; progrediens vero longius ad
ejus virlus, hoc est Filius, et aelernitas, hoc est Spi- superioris hujus aeris partes, paulalim clarescil; ac
rilus sanclus. lla eniin hunc locum sacrae Scriplu- (C deintle, in quantum crassiores naitiras peuetral deor-
rae bealus Maximus exponit. Disc. Quid, si quis stim versus, in lantum lucidius elucet, sensibusque
tlixcril, Patrem et Filium non duas causasesse, sed corporeis comprehensibiletn se pracstat. Verum ex
'.iiam et inseparabi.em causara, ipso Filio dicenlc : ipso radio splendor Iuculeniissiniiis totttm niundum
£*)0el Paierunum tumus? MAG.Iluic qitoquerespon- implens, el ex omnium corporum superficie rcsiliens,
deiidum est. Trescattsae divinae boniialis, de quibtis diversasque colorum species delegens cmittilur. Ipse
nunc agimiis, non iu ipsa esseiilia, quae una atqtie quoque naturali sua tenuilate corporales senstis effu-
eadem est, sed in ipsa ipsius essenliae siibslanlia- geret, si non se corporalibus " elementis lempera-
rum vel • persoiiarum Trinitate quacruntur. Non ret. MAG.Ila est, el naturaruin inquisitio non alilcr
enim confunditdualilaiem • personarum, dum dicit: fieri posse perdocet. Nuraquid ergo cogemur ", ut
Ego et Paterunum tumus. Nain non ait: Ego et Pater ipsum splendorem, qui per nascenlem radium ab
ttnum tum, sed tumus, oslendcns et essenliae unita- igne procedit, duas causas habere dicamus ? Quamvis
tera et siibslantiarum differentiam ". El siquidem enim ab igne per radium procedat ", ignis tanien
diceret: EgoetPater el Spirilus sanctus " unum sumus, solummotlocausaipsiusest, non radius. Sicul*' enira
non aliter intelligeremus, nisi trium substantiarum ipse radius per se non subsisleret, si de catisa siia,
trinitatein in ejusdem essentiae unitale subsislen- D quae esi ignis, non nascerelur, ila splendor per ra-
lein. El quamvis sic dictum esse non reperiamus, ve- dium non esset, nisi prius ex ipsius radii causa pro-
rissime lamen ila esse inteUigamus". Paler enim et cederet. Vides itaque, nullani ralionem exigere, tit
Filius et Spirilus sanclus unumsunl et tres uiiiira. A splendor ex duabus causis procedat, quamvis ex igne
PalresiquideraFilius estgenilus, etabeodem Patre " per radium manare inlclligaiur, verum ex una ea-
Spirilus est procedens. Ac per boc dum sacra Scri- demque causa et radium nasci, et splendorem pro-
ptura praedicante el suadente audio gignenlem ct ge- cedere, ac per hoc cl splendorem ex igne radioque
nilum el procedenlem, tres subsiamias seu personas procedere '*, natura ipsa *"raagislra non tacel. B**

VARIAELECTIONE&
* A ergo. * s-tnt om. A. ' A » Pro ergo divinae
' confitemur. *C alque confestim ineffabilis.
'
bonttalis k dtvtnam.
" sancttis om. A. " A Sic C; A nisi." A elA ab grandibus. » A aut. • C qttnlUatem. 10C differenliae.
'» A sint. »«A secundum. '• e/ om. A.
intelligimus. eo (Palre om.)
u duat * A mvwibilem- " A Dicunt. " C valentes. •• Sic C; A eor.jora/t_ri_i.s. *' A cogimur.
i"C causas lutbere— procedit ora. C. " k Sic. '* ac per hoc — procedere ora. A. "Cista.
 609 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. 619
adliuc virltilem ejusdem cxempli intenltis perspice. A sicul cgo in Patre, et Pater in me '; ita et ego et
Radiiis ipse ex igne nascens non ita nascitur, ut gi- Pater in Spiritu sancto sumus, et Spiritus satictus
gneiilem sc iguem deseralaut aliquo modo relinquat; in nobis esl, quia nobis coesscnlialis, et coaequalis,
sed ila gignitur, ul virtus igne.i, quac eum gignit, et Ires tiiiiim sumiis. tres videlicct subslantialiter,
fcemperet uliitpie inseparabililer et iramnlabiliier in essenli.iliter unum. Etvide, ipiomoiioipse Filius Spi-
eo permaneat, tota in lolo, et totus in tota, et untira ritnin sanclum ad soluni Paltem, uuicam quippe sui
duo, el duo uniim. Et quamvis videatur splendor de causain refert, dum dicit : Paractetus autem, Spiri'
rndio exire, non taineii ex ipso radio, in qiianium tus sanctus, qtiem mittet Pater in nomine meo. Noit
lailius esl, sed ex ' ipsa virluleprocedit, ex qna ra- eiiim dixil, quem initlo in nomine ineo, sed quem
dius nascilur, ct quae tota ct loliim radiura et totimi initlit Paler in nomine ineo,qiiamquaiii et alibi seip-»
splendorem penctr.it alqtie implct. Ac per boc natti- sum miltere Spiritum dicat, diim ait: Siego abiero *,
rale exemplum ad c.insain oranium, quae trina ct mitlam ettm ad vos. Missioejtis processio ejus est;
tnia esl, quoniam trinilas in unitate et creditur et processio autein ejtts a Patre * soltimmodo est sub-
iiitelligiiur esse, possnmus ascendere, ut cognosca- stanlialiler, non localiter,non temporaliter"; verum»
nuis Patrern el FiliumeiSpiriium saiiclum tres cau- tamen " in iiomine Filii, quoniam SpiritusPalris et
sas et iiiiam causam; tres enim unura sunt: Patrem II Filii est. Itera alibi ad discipulos ait: Non vos estis,
autera causam gigiienlem nascentis de se Filii sui qui loquimini, sed Spiritus Patris, qui loquilur in ro-
uiiigeiiiti,qui causa esl omnium priinordiaiiiim cau- bis. Iteni Psaliuista Spiritura sancluni a Patrepetit,
sartim in seipso a Palre condilamm; eiindein vcro dicens : Et Spirilum sanclum luum ne auferas a me.
Patrem causam procedenlis a se per Filium * sancli Ilis el bujiismodi lestiraoniis sacra Scriptura referla
Sjiirilus, qni Spirilus causa esl divisionis et mullipli- est. Disc. Hacc oinnia plane et pleniler perspicio,
cationis dislribtilionisque catisarum omnimn, quae fidelilerqueaccipio, quoniam " omninoveriiati con-
iu Filio a Palre faclae sunt, in effectussuos et gene- veniant. Valdeque miror, quomodo illa quaestio,
rales et speciales et proprios seciindiim naturam et quae priinum veluti insoltibilis nobis videbatur,
gratiam. El quamvis sanctum Spiritum * a Palre per tandeni aperlissiinis ralionibus exemplorum et tesli-
Filiiim credainusetinlelligamtis procederc, non lameu liionioriimargtimentalione inlro.lticia, solttta est, ct
duas causas eundem Spirilum habere debemus acci- ad purtim , qnod non facile sperabanius ", revelata.
pcre, sed tinara candernqiic caiisatn *, Palrem scili- Et, ut milii videlur, inlerioris noslrae natnrae trini-
cet, et nascentis de se Filii, cl proccdcntis ex se pcr talis simililiidine hoc ipsum pnssumus approbarc',
Filitun * Spiritus sancti. Utenitn propterea splendo- Mensetcnim el noliliam sui gignil, et a scipsa amor
rem ex igne per radiiim procedere diciinus, quoniani (-' ' sui ct noiiliae stiae procedil, qtio ct ipsa et notitia
iguis ipse lolus in lolo ratlio stibsislil, ex qno pcr stti coiijiingiinliir, et quamvis ipse araor ex meiiln
lailinin splendor emilliltir; ila ei Spirilum sancliiin per notitiam sui procedat, non tamen ipsa notiliai
a Palre pcr Filium procedere calholica litles praedi- causa ainoris est, sed ipsa mens, ex-qua amor in-
cal, quoniam ipse Pater, qui principalis cattsa esfet choat cssc, et antequani ad perfectam notiliam sui
_ola processionis sancti Spiritus, lotus in lolo Filio meiis ipsa pervenial. Nam et inens amat seipsam co-
est, sicut el lolus Filius in lolo Palre, ex quo * pcr gnosccre, pritisquam cogiiilioiicin stiam de seipsa "
Filium Spirilus sancliis procedit. El qiieniadmodiiin parial, veluli prolem suam. Non quod mens hiimana
lota virtus ignea in lolo radio de sc genito perma- unqiiam se vel non nosset vel non amaret, dtimhaec
ncl, et ipse radius loltis et lota virlus ignea, <lequa tria iiniim siint sccundum naturam vel essentiam. el
gigniliir, in toto splendore, cl totus splendor ex vir- iinum tria secundura rationis consideralionem; tria
lule ignea per radiuni procedens in loto ipso radio siquidem ratio considerat in una el simplici natura
lotaqtie ipsa virtule, ex qua procedii, existit : ila animae : esse, nosse, amare. Etenim niens el seipsaru
loiusPalergignens in loloFilio genilo, et lotusFilius novit, et amat seipsam, et sui notiliain; sed quia
genilus in tolo Palre giguenle, el lotus Paler giguens merito praevaricationis nalurac buinanae in primo
el lottis Kiliusgenitus in toto Spirilu sanclo a Patre D I liomine accidit, ut mens nesciat seipsam nosse, dtirn
per Filiura procedenle, el lottis Spiriltts sanctus a naluraliler seipsam novit, et ncsciat seipsam amare,
Palre per Filium procedens in Palre.a quo procedit, dnm naluraliler"seipsam et iioliliam sui amat", ac
el Filio, per quem procedit, el tres unum sunt per perhocrationisviribiisnilaliiiti.appetil, nisiul cogno-
intellectani trinitatein in tinitate. El boc lolirai ipse scat, qualiter el qiianltim seipsam novit, et seipsain
Filius homo fcictuset incarnatus aperlissime insi- et noliiiaiu sui aniat ". El diiin hoc totilm ad cogni-
nuat dicens: Ego in Patre, et Puter in me. Ubi lionem et amorem Creatoiis stti converlil ", per-
subinleUigendurareliquit, ac si aperte dicerel: Et feclissinia imago ejus effieiuir. Et hic "maximuset

VARIAELECTIONES.
* ex om. C. * Per Filittm om. A ' k Spiritum sanclum. ' A esse causam. ' per Filium, om. A. *A
ex quo palre. ' Vbi subintelligendum— Pater in me om. C. 8 C exiero. • a Puire om. C. *• nort
temporaliler om. A. " C verutnattlein." " Corr., A" qintm. " C spectubamnt. '* A de ipsa. " seinsotit
novit—nalttratiter om. C. "kiimet. A amel. k convertitttr. " C Itinc est.
TA-HIOL.CXXII. 23
«tl JOANNISSCOTI 612
pene soltts gradus esl' ad eognilioncm verilatis, id A dem sollicilus sacrae tbeologiae Spiritum sanclum
est lramanRin naliiram, seipsara prius cognosoere et a Patre per Filium audiens procedere, mox divino
ar.iare, ac deinde lolam cognilionem snam, totum- stntlio admonitus , qnacrit et dicil: Si ergo Spiriltis
qtie amorem ad laudem Crcaloris et o.ogniiioncmet sanctus a PalreperFilium procedit, cur non.'similiter
dilectioneni referre'. Si cnim, quod in seipsa agi- Filinsa Patre per Spiriium sanctum '* nascilur?Si
lnr, nescit, quomodo ea, quae supra se sunl, nosse autem Filius a Patre per Spiritum sanctum non na~
cesitlcrat? Sed dum <lebac quaestione iractainus, scilur, cur Spirilns sanclus a Palre per Filium proce-
alia railii non spernenda, tit opiuor, in iiicnle su- dcre diceretur? Nam quod de Spiritu sanclo catbolice
pervenit. MAG.Qttae est illa? crcdilur, cur non etiam de Filio simiiiter crederetur?
33. Disc. Ulrurti, qiiemadmodumSpiritnm sanclum Nrsi forte quis dixerit, praedictartrm naturaliiim si-
a Palre pcr Fiiiuin proeedcre crediinus, synibolnin inililudinumvirtutein considerans.abigne perradium
Romanae lingnac sequenies, ita Filiiim ex Patre splendoremprocedere videmus , non aulem ab igne
uasci per Spirilum profileri valeamus, quaravis boc pcr sptendorem radium nasci. Similiter ab animo
in ipso symholo nec secundiiin Graccos, nec a se- per ralionem sensum interiorem miiti, non autem
iniiilum Lalinos scriptum rcperiainus, nec in divina per ipsum sensnm rationem ab animo gigni, natura-
Scriptura aperlc proinulgaliim, ul aeslimo? MAG.III 1 lis iheoriac edocet *• ordo. Sed de divinarum sub-
ipsa incffaliili ac * stipernaturali divinae bonitalis stanliarum generalione et processione suadenda sett
lccuiitlitaie, (|iia ex conle, hoc est, ex secrelis sini- afiirmanda forlassisexempla naluraenon sunl idonea.
Inis Deiel * Palris Filius naseitttrel Spiritus sanctus Ac per hoc , qtiod in sanclo symbolo **secundum
proceilit, ctindem Spirilum sanclumeex Palre el Graecos canitur, bac (juaeslione libcrum oinnino est
Filio, vel ex Palre per Filiura procedere lides calho- atque absolnliira. Dicit enim Filium _x TO5irarpo;
lira nos praecipit confiteri; Filium vero a Palre per y.vvq.evra, hoc est, ex Palre genilum, Spiritum vero
Spiriluin nasci.nec in illo symliolotitriusquelinguae, ex TOO itarpo; iroptviusvov,id est, ex Palre proceden-
nee in alia scripiura reperi. Etcurhoc, nec perme- tem. Sed si qtiis sanctos Patres, qui in lalino sym-
pstim adlnic quaesivi, nec ab alio' quaesitum el8in- bolo addiderunl de Spirilu : i qui ex Palre Filioque
venliim legi. Dum autem de iiiliumanalioneFilii Dci, procediti.consulerel, raiionabiliter,titcredo,respon-
boc esl, de incarnatione Verbi, el Scriptura sacra et dcrent, el catisam ipsius atlditiouis non tacerent. Et
Kvmholuma sacra Niceaenrbis Ritliyniaesynodo tra- forlassis consulli stint et responderunl; sed quid
diiiim, cl contra omneshaeresesmuniliim consiililtir, cis " visum est de bac re, nondura in raanus nostras
tiianifestissime nobis aperitnr, ac sine ulla ambigui- pervenit. Atque ideo de hujusmodi quaestione nil
tale (locetur, qttia Verbunide Spiritu sanclo est con- • temere conamur definire , nisi forte quis dical, noi:
cepliirii. Angelus qtioque ad Mariam : Spiritus san- immeriio lioc addilum est, quoniam raullis sacrae
citts, inquit 9, superveniet in te, el virlus Altissimi Scripturae locis approbatur. Nam et ipse Dominus "
obumbrabittibi. Iilera atl Joseph : Joseph, fili David, dioit: Q«em Paler mtif*ftit nominemee.Vidcturenira
tiolidimittere conjugemluam; quod cnim in ea natum Filius raittere Spirilum, quemPater miltil in nominc
tst, rfe Spiiilu sanclo esl. Ex bis alqtie similibus cjus; ipse quoque Filius Spirilura verilalis Spiri-
leslimoniis noiiuc crcdereelinlcUigere ilatnr, Filium tiiin " sanclum vocal; Filius anlem vertlas est, ipso
seciiinliini carnem de Spirilu sancto ftiisse conce- tcslante: Ego sum via, el veritas, et vila. Si ergo
"
ptutn et iialtim? llaque seciindumfeciuidilalem <ii- Spirilns veritalis est, profecto Spirilus sanctus spt-
vinam Spirituni sanclum a Patre per Filitmi proce- ritus Filii est. Mulierem quoque ai/jtopfovaav,hoc est
dere, secundum vero carnis assumplionemFilium de fltixnm sanguinis palientem , sanans: Sensi, inquit.
Spirilu sancto conceptum fuisse.etnattun, non dttbi- exisse rfe me " virtutem, Et qnod paulo anle dixhmis:
tainus. Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancla Si ego abiero, miltam eum ad vos. Item Aposlolus :
natum est ". Sed et juxta aliam theoriain Filitim de A/isi7Deus Spiritum Filii stii in corda nostra, in qno
Spirilti sanclo et. per Spiritum sanclnm concipi et clamamus, Abba paler. Item Psalmisia : VerboDo-
nasci invenies ". Dum enim iiiiiisi|iiisque fidelitira mini caeli finnati stinl, et spirilu oris ejus omnis vir-
baptismatis snbil sacramentum, quid alind ibi per- ttis eorum. Ilis itaque alqne hujtismodi testimoniis
agitur, nisi Dei Verbi in eoruui cordibus de Spirilti quis catliolicoriiiii non possit approbare, Spiiilnm
sanclo ct per Spiriltim sanclum concepiio alque na- saticlum a Patre et Filio procedere?
tivitas. QuotidieigiliirClirisliis " iu ulero fideiveluli 34. Disc. De buc quacslione non nimium haesito.
caslissimae malris visceribus et concipitur et nasci- Quoqno enim modo quis ecclesiasticum symbolnm
tur el nutrilur. Et fortassis ideo a Nieena synodo pronunciaveril, sine naufiagio sanae fitlei recipio,
Spiriltis sanctus ex Patre snliimoiodoprocedere Ira- hoc est, sive Spiriluin saiicttiin a Palre solnmmtxlo
dilur, ne talis quaestio venlilaretur. Inquisitor siqui- procedere dixerit, sive a Palre et Filio, salva illa
VARIAELECTIONES.
* et
«est om.C. 'Creferret. 10 ' C non." * ac om. A. * e/ om. A. • sanctum ora. A. 'A aliquo.
oiti. C. ' tnrjri.ffom. A. Sic C. Sic. BC. Ex his alque similibns— natum est om. A. " "Sic G;
A nveniel. " Conj.,ka piis, GChristi. '* sanctnm ora. C. " Sic C; A docel. " C sijnoilo. G.W.
'" A Deus. " verilttlisspiritum ora. A. ,0 A de me exisse
ifj.3 DE DIVTSIONENATUHAE.— LIHER SECUNDUS. CU
ratione, qua etcredimusetinielligimus, euiidem Spi-. A tia Patrls vel persona. Essentia siquidem divina»
i-itiim ex una causa, id est, ex Patre substanlialiter bonitatis neque propria subslatitin esl Patris, neqtte
procedere. Esl enim Paler causa nascentis de se Filii, neque Spiritns sancli, sed una atque cominu-
Filii, el procedentis ex se Spirilus. Scd adhtic ve- nis subslantiartim trium nalura ; Paier aiilem stiarn
lira a le quaerere, ex essentiane * Patris , an sub- propriam babct substanliam, similiter et Filius, si-
slanlia " et Filius nalus et Spiritus sanclus proce- iiiililcr et Spiritiis sanctus suas' possident sitbstan-
dens est 3?MAG.De liocaiiibiguo facile purgaberis, si tias. Si igilur divina essentia, quia una est atqn;
prius ptirc cognoscas, quitl sit inter essenliara et eadem, neqtie Palcr est, neque Filius, nequeSpiri-
subslanliam divinae bonitatis. Disc. De differenlia lus sanclus, sed comiuunis eorum natura, seqtiilitr,
divinae essentiae atque siibstaniiae docuit me tlieo- lioii ab ea nasci Filium, ncqtte Spiritiim sancttnii
logia exsanclis Patribtis utriusque linguae, graecae procedere. Nani si ex ea FiLus nasciitir, non exPa-
videlicet alque Iatinae, tradita. Siquidem sancltis * tre nascitur; ipsa enim, ut diximus, Patcr noti est:
DionysiusAreopagita, et Gregorius Theologus, eo- siiuiliter si cx cadein Spirittis sancius procedit, non
ruinqne elegantissimus expositor Maximus, differen- ex Patre prticedit. Si atitem catbolica fides firniis-
tiam esse dicunt inter o__-i«., id cst essentiani , et sime atqtte sanissinie et creilit et docet Fiiiuui ex
vnitrrao-iv, id est subslantiam; oio-iuvquidem inlel- II I Palre natiiin, Spirittun vero sancttim ex eodera Pa-
ligentes unicam illam ac simpiicem divinae bonitalis tre procedentem, iionne conseqitens est, ut creda-
naturam, _n-__-.a_.vvero singtilarnm personartni) iniis et intelligamus, ex substanlia Patris et nasci
propriam et individuam substanliam. Dicmit ' eniin Filium, et proccdere Spiriiimi saiiclum? Non igitur
pixv o.o-ia. ev rpiatv lijroo-TKO-eaiv, hoc est, unam ex esscntia, sed ex subslantia Palris et ' Filius na-
essentiam in tribus subslanliis. Sanctus quoqueAu- sciinr, el Spiritus sanctus procedii. N;tm et apud
gustinus, ceterique sancti Patres lalialiter scriben- boiuines non dicitntis ex comminii natura, scd e:_
tes, lidem sanctae Trinilalis exprimunt, dicentes prnpria nalura nasci filios l0; propriam aulem natu-
unam substantiam in tribus personis, siguificanles rani dico iiiiiiisciijiisqiiepersonae indiviiluara sub-
unitatem divinae naturae co nomine, qtiod esl snb- slantiam. Nam si e.\ coinriiuni natura bomities nasce-
slanlia, trinam vero suhslanliarum proprielatcm renliir, nullus paler propriiim filiuin, sic nullus filius
Irinm personarum vocabulis. Quod cliam moilerni propriiiin palr.-m pos.idercl.
Graecorttm recipiunt; dicttnt enim <_t«viniorao-fj", 35. Sed haec altius ac verius cogilantur, qnara
id esl unam substanliam , ct rpiu irpia-onTa , itl est scrmone profentiittir, el allius ac verins iiiteliigtin-
tres personas. Una eademqtie fules est in oiimibus, litr ", quain cogilaulur, alliusaulem acverius stnit,
quamvis signilicatiomim diversilas videalur. Itaqne C ' qnam inleliigiintui'; oinnem siqnidem intellectiira su-
secundumGraecos dicimus, una eadeinque est o-.o-ix perant. Nam quncciinque de simplicissimae lionilalis
Patris el Filii etSpiritus sancti, sed non una eadem- irinilaie (liciinltir, seu cogilantur, seti inlelliguutur,
que csl .t.-_T_t_-.r.Haliet enimPater stiam propriam vestigia qtiaedam siinl alque llieoplianiae verilaiis.
.iro<7T«o-iv,quae neqtie Filii neqiic Spirittts sancti esl, non auleni ipsa veritas, quac superat omnein tbco-
sed solius Patris; simililer Filitts suam propriam riain noiisolum ratioualis, verum eliam inlellecltiaiis
.7T6O-T<K.<V,quae neqite Patris neqiie Spirilus san- creaturae. Neqtte enim lalis miitasesl seu trinilas «*,
cli est, sed solius Filii. Eodem modo de Spiritu qualis ab ulla crcatnra potest excogilari seu iniclligi.
sanclo dicendum, propriam inio-roo-ivItabere, qtiae seu aliqtia plianlasia, quamvis Iticidissimael verisi -
neque Palris est, neqtie Filii, sed solius Spirilus iiiilliina, formari. llaec enim oninia falltuit, dtim iu
sancti. Neque aliud praeter boc lalina vox edocet, eis finis coiiteniplationisponitnr. Siquidein pliisqnaiii
lres personas in una substanlia prominlians. Sub- iinilas est, el plusqtiam trinitas, liabens " lamen ali-
stat ' ergo Paler per se * , substat Filius, sub- quid deea dicere etcogitare et intelligere, qtianttitti
slat Spirilus sanctus, et tres substantiae in nna es- intclleclits cam atliiigil, sacra theologia duce alque
sentiasubslant,quoniam Ires unum sunl. MAG.Inter magistra, ut quo.ilammodo maleriam habeamus lau-
orthodoxae fidei participes hanc fidem coinpuiaiidam dandi eam atque benedicendi. Nam et stimmos ange-
arbitror. Jam igilur luculenter poles dignoscere pro- los proximasque ei virtutes velttti pedes et facies ali.-t
posilam quaeslionem. Dixisti enim , te dubilare, ex suisvelarc, sacra conlirmat'* llieologia, nnbis insi-
essentiane an ex subslantia Patris et natiis Filius et niiaiis '* caclesles virtutes, siimmae triiiilati alque
procedens Spirilus sanctus. Ac si aperte diceres, unitali semper el imiiiutabiliter adhaerwnles, liinere
utrum ex una atque communi esseniia vel natiira ea, qnae sttpra se sunt, ac rcverenter contemplari.
trium subslanliarum vCl personarum nnsciturFiUtis, Alae siquidem earuni " llieoriae sunt, quibus pedes
et procedit Spiritus sanclus, an ex propria substan- suos velare afUrmanlur ", et facies tiinentes inlueri,
VARIAELECTIONES.
1 A anex essentia. *A an ex substantia. 'estom.C. * C Snnctus quidem. " k dictt.
_SicC; 'SicC;
A ouo-tav. ' Sic C; k subsistit. * Sic C; kipse. ' nosci filinm el proredere— e.tom. C. " nctturti filios
tiasci, sed cx propria itttiura. " et nltius ttc verius iiiieltignnlnr—iiiielligiiniur om.'C. " Prose« trinitit}
A sacrtte irinittttis. "A lubet. '* A conforme. ,s SieC; A iiisiintunl. '* ea.nm om. C. " C
mitnlur. for-
615 JOANNISSCOil Gl&
qiioiiiotlo sancU trinitas et inscpnrabiiis tinitas a A visibilis et iuvisibilis miindus formatur et regit.tr,
suninio usque deorsum pcr omnia difftindilur', et I.leoqtiea Graecorum sapientibus nptarorvira appel-
qtio modo oninera superal intcllccium, et ab oiiini lari ineriicruiil, boc est, principalia exeinpla , quae
_il 'crealura visibili et invisibili in infiiiitam * na- Pater in Filio feeit, et per Spiritum sanctum in effe-
lnrae suac alliludinem remola. Veruinlamen el ho- ctus suos dividil atqtie mulliplicat. Hpoopio-pura quo-
miiies puri el angcli semper el incessantcr eam que vocantur '*, id est praedestinationes; in ipsis »'
* contemplari per sc- eniin, quaecunqiie divina prudentia ct fiunl et facla
conspicerc appelunt, quod
ipsum ' nequeunl, el boc per raediaruin alariim stmt cl fulura sunt, simul et semelcl" incommuta-
volaluni siguificalur. Ilinc Scriplura dicit: In qttem bilitcr pracdcslinata stinl ". Nil cnim naluraliler in
concupiscunt ' angeti prospicere. Est euim infinilum, crealttra visibilielinvisihili oritur, praeler quod in eis
quodquacriinl', el incomprebensibile,quodappelunt'1, anlc omiiia icmpora el loca pracdeflniliiinct praeor-
et snper "oiniiem inlellccltira, quod concupisciiiit", diiialuin cst. Ilera a pbilosopiiis Oeia Onlvpara, id
claboinni crcaluraexallatuni. Allamenad hoc suinma est, divinae voluntatcs noininari soIenl,quoniani om-
aique divina unilas inovel seipsain in " iiitcllccllbus nia, quaecunque voluit Deus facere, in ipsis primor-
ungelicis seu liiimanis, ut de ea maleriain Iaudis dialiter el causaliler fecit, et quae ftilura stint, in
suae el inlelligcntiac suae, qtianluiii crealurae con- B eis ante saccula facla siint. Ac per hoc principia onv-
ccditur, invenianl, iriniialem in iinilatc percipientcs. nitim dicunlur esse, quoniam omnia , quaecunquc iu
Sicntait sanclus theologtisGregorius in prinio scr- crcaltira sive visibili sive invisibili scnlitmlurvel in-
iitonc dc Filio : Propterea, inqtiit, monas a principio leHiguntur, eorum pariicipalionc subsisliinl. lpsa
in dyuda mola usqtte in Iriude " slal. Quara senten- vero unitisuniversortim causae, suminac videlicet ac
tiam bealus Maximus cxponit, dicens : Movetur " sanclae Trinitalis, parlicipaliones suiit, alque'iilee
'*
ntiniquein acceplivosui inlellectusive angelico sive pcr se liicuiitur essc, quia nnlla creatura inler ipsa
liuinttno,per ipsam, et in ipsa inquisitioiiesde ipsafa- el unain oinnium causara inlerposita esl. El in ipsa
ciente. El clarius dicendum : docel ipsum in prima dum immulabiliter subsisiunt, priinordiales causao
ucie imparlire de monade ralionem, ul non separatio aliarura causaruni sequcniium se sunt *"usque ati
in piiintt" causaliinlroducalur; promovel" veroipsatn cxlremos lotius nalurae condilae etin iiifiniiiiinraul-
rutionem etiam diviuam et ineffabilemipsius causalis tiplicalae icrminos,iii **~ inlinitiim dico, non Creatori,
fecundilaiem accipere, dicens myslice atque cccitlte sci crealurae; finis eniiii niulliplicationis crealura-
ipsi intelleclui, non oporlereinfecundumesse, unqitam rtmi soli Crcatori coguiliis esl, quia ipse et non alius
sttpere"illud optitnumVerbiacsapientiae vel sunciifi- csl. Siinl igilur priraordiales causae, quas rerum
eativae " virlults coessenliaeque" in subsltmtiis, non C omnium principia divini sapienles appellant, per se-
ut compositumex his suscipiatttrtlivinuin,quasi acei- ipsam bonilas, per seipsam essentia, per seipsam
dentibus et non in eis subsistenscredatur. Moveriila- vila, pcr seipsam sapientia, perseipsam veritas, per
que Divinitasdicitur, causa quippeest, per quemmo- scipsaui iulellectus, per scipsam ralio, per seipsara
dum subsistit inquisitionis; nam sine illuminalione virtus, per seipsam justitia , per seipsain salus, per
intueri Divinitalem impossibiliumesl. ltein dicitur scipsara niagiiiludo, per seipsatn omnipotenlia, per
tnoveri per manifestalionemparticulariter perfectioris seipsara aelernitas, per seipsam pax, etomnes virui-
de ipsa rationis secundum sacram Scripturam ab in- les et rationes, quas semel et simul Paler fecit in Fi-
choante Palrem confileriet promoventead •• confiten- lio, et secundura quas ordo oninium rerum a suramo
dum cumPatre Filium, etcum Pulre el Filio Spiritum usqtie deorsum lexilur, boc esl, ab inlellecluali
itmclum accipiendum,et eoadorare erudilos pulsante, creaiura, qtiae Deo posl Deum proxima est, usque
trinitalem perfeclamin unitate perfecta, id est, unatn ad extrenium rerum omnitim ordinem, quo corpora
essentiamel deitalem et potentiam et operationemin continentur. Qtiaecunqueenini bona sunt, par.ie.pa~
tribus subsiantiis. His ilaque de summa omnium tione per se boni30bona sunl; eiquaecunque essen-
causa catisaruni secundum parviialem nostrae inlen- lialitcr et substantialilcr subsislunl, parlicipatione
tionis, quoquo inodo sinl", investigalis, non autem ipsius per seipsam essentiae subsislunt; quaecunque
temere dclinilis, ad primordiales causas, circa quas vivunt, parlicipalione per seipsam vitae vitam pos-
nostra disputatio versatur, redeundum. Disc. Re- sidenl. Simililer quaecunquesapiunlel in.eiligunl et
deunduin sane; salis euitn " de his est acluin. rationabilia stinl, parlicipalione per seipsara sapien-
56. __AG.*Causae ilaque priinordiales sunl, quod liae, el per seipsam iiitelligenliae, el per seipsam
ct in praecedentibus dixeram, quas Graeci ideas rationis participatione sapiunt, el inteUigunt, et ra-
vocant, hoc est, species vel ibrmas aetcrnas " el in- liocinanliir. Eodem modo de celeris dicendum.
conimulabilcs raliones, secuiidum quas, et in qttibiis Nulla siquidemvirlus, sive generalis, sivc specialis,
VARIAELECTIONES.
' G deffunditur. » ... om. C. * kinfinitue. >k " k per seipsam. ' k conctipiscent. ' Aquae-
« quttm.
rtlttr. A appettlur. k supra. " A concupiscitur. " A in om. C. " A usque triada stal. " Sic
A mo.e.t«r. "st.eom. A. " A primo. "kpermovet. " A sapere uttqnam. " k significalivae. *" A
coessentmtumqtte. "Cin. " Asie. »*Sic A; C stti imm. " A tteierncie. "'k vocani. " Sic Gin his.
A;
"e;ont. A. *'sunf oin, A. ss sunl om. A. "inom.k. " k botti,ver te.
 617 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER SECUNDUS. GIS
in nalura rerum invenitur, quae a primordialibus A ttnilatem, et ordinatornm ut ordinalorum per se ipsam
causis ineffabili parlicipalione non procedat. Sed ne ordinalionem, et aliorum, quaecunqiie «' liujus sive
" amborum mullorumve " parlicipantia,-
quis existimet, ipiae de primordialibus causis dixi- hujus sive
inus, nullius aucloritatis muniraine fulciri, quaedain hoc aul hoc aut ambo aul mutta sunt, per se ipsa par-
ex libro sancti patris ' Dionysii de divinis Nomini- licipantia invenies, ipsius esse primum ea participan-
bus huic operi inserere non incongruum duximus. tia, et ab eo esse primttm quidem existentia; deinde
Disc. Nil aptius, nil veris ralionibus convenienlius hujits aut hujus principia existentia, et participundo
'*
subjungilur,quamsanclorum Palrum inconcussapro- eo esse exislenlia parlicipata. Si autem haec parli-
babibsque auctoritas. MAG.Ait ergo in undecimo cipatione esse sunl, mulio tnagis eornm pariicipantia.
praedicli sui libri capittilo : Quid aulem omnino, in- Et paulo post : Etenim in monade omnis numerus
quis, quod per seipsum esse dictum est, aut * per anle subsistit, et habel omnem nnmerum tnonas in se
teipsum vila, aut quaecunqueabsolule et principaliler ipsasingulariter, et omnis numerus unitur quidemin
esse exposuimus. IIoc dicimus non est pravum, monade. Quantum atttem a " monade provenit, tnn-
ted rectum, et simplicem declarationem habet. Non lum discernilur et mttltiplicalur. Etin centro omnes "
eniin essentiam qttandam divinam vel angelicam esse circuli lineae secnndum primam ttnilatem consubsti-
dicimus " per seipsam existendo existendi, quae sunl, Jj 1 tulae sunt; el omneshabet signum in semelipsosimplas
causam. Solummodoenitnexislendi omnia, quaesunl, lineas uniformiter unilas ad se invicem el ad unttm
et subsislendi* ipsum esse superessenliale principium principittm, ex quo procedunt, el in ipso quidem cen-
et essenliae " causale, neque vitae parentem aliam tro unhersaliter adununtur. Paulisper " autem eo dt-
deitatem praeter superdivinam omnium, quaecunque slantes paulisper'" discernunlur, magisautem receden-
vivunt et edilae vilae causam vitam. Sed per seipsum les macjis et simpliciter, qucinium centro proximioret
esse et per seipsam vitam et per seipsam deilatem sitnt, lantitm et ipsi el sibi invicem atlunantur, ci
dicimus principaliter quidem et deiformiler el causa- quctiUumeo, tantum et a se invicem distant. Sed et in
iiier unum omnium superprincipale el superessentiate tota omnium natura omnes secundum singulas na-
principium et causam, parlicipaliter autem editas ex turae rationes convolutae sunl per ttnam iiiconfusttm
Deo non parlicipante providas virtules, per seipsam uititatem, et in anima " uniformiter secundum purtes
deificalionem,quas existenlia proprie sibimet pariici- omninm providae lolius corporis virtutes. Nit ergo in-
nanl, et existentia, elviventia, et divina sunt, et dicun- consequens, ex obscuris imaginibus in omnium can-
tur, el alia simililer. Proinde * el primarum ipsarum sule ascendenles, snper mundunis octttis conleinplari
oplimussubslilulor dicitur esse, deindeparticularium omnia in omniitm caiisnli, et sibi invicemapposila tini-
ipsarum, deinde tolarum ipsas participanlium, deinde G C formiter et unila "; principium enim est existentium,
particulariler eas parlicipantium. Et quid oporlel de ex CJUO et ipsum esse, et omnia tttcitnque" exislenlici,
his dicere, quando quidam divinorum nostrorum sa- omne principium, omnis finis, ac " omnis vita, omnis
crorum magistrorttm per seipsam bonilatis el deitalis immortalitas, omnis sapienlia, omnis ordo, omnishar-
subslitutricein ' aiitnt plusquam optimam el pltts- tnonia, omnis virlus, omnis cttstodia, omnis colloca-
quatn divinam per seipsam bonitalem et divinitalein, tio ", omnis distributio, omnis iiitelleclns, omnis ra-
dicenlesesse beneficam et deificam ex Deo proceden- tio, omnis sensus, omnis habitus, omnis statns, omnis
tem donationem , e/ per se ipsam formam per se, ip- •" tnotus, omnis unitas, omne jndicium, omnis amicilia,
sam formificamfusionem,el lotam formam,etparticu- omnis climpaclio, omnis discretio, omnis terminus, et
larem formam, et universaliter bona, el quaecunque alia nominatim "*, quaeeunque abesse existentia om-
atia secundum eundem dicla sunl et diceittur niotlum, nia characterizant. Et post aliquanta : Si enim juxla
declarantia providentiam et bonilatem participatits nos sol sensibilittmessentias el qualitales, et quidem
ab existentibus, ex Deo non participunte provenientes, multas et discretasexislenles, tamenipseunus existent
el ' copiosa fusione et superscatenles, ut diligens om- et uniformisilluminanslux renovat, et nutrit,el custodit,
nium causalis summilas oinnium et superessenlialeel et perficit, et discernit, et unit, el refovel, et fecunda
tupernaturale omnino superexcellit ea, quae sunl se- D I esse facit, et auget, et mutat, et collocat, el planlul '*,
cundum quatemcunqueessentiamet naturam. Item-ex ef renovat", et vivificalomnia, et omnium unum-
eodem libro capilulo quinlo : Principia existentium quodque proprie sibi eundem et unum solem partici-
omnia ' ipsius esse participantia, et sunt, el principia pat, et mullorum participanlium ttntts sol causas in
sunt, el primo sunt, deinde principia sunt. Ei si quis *° seipsouniformilerpraeambit",mullo magissuperterrae
vult vivenliumut viventium principiuni dicere per se et ipsiits et omnia " cctitsatispruelexisse" ipse " om-
ipsam vitam, et similium ul similium per se ipsam niumexislenlium paradigmata secundumtinam super-
timilitudinem, et unilorum ut unilorum per se ipsam tssenliulem unitalem concedendum.Deinde et essen-
VARIAE LECTIONES.
«pafrisom. A. > A atque. " C dicamus. * subsistendiom. A. ' A essentiam. ' A Perinde. ' C sub-
stantiam. 8 e/ om. A. 9 A omnium. ">C que. " A quicunque. " sive hujits om. A, " A multorum. '* e<»
om. A. "aoin.C. " A omnes. " A Dreviler. " k brcviter. "A ttliti. *° C unilale. "SicC; A
*' *3
vlrumqiie. " ac 0111.A. " A collatio. '* nominatiin om. A *' ./ pttiiilul oin. A. ls C rtmovet. "-A_
perumbil. A omnium. A praeterisse. s° A iu ...
619 JOANNiSSCOTI (&0
tins acUucit juxta ab essentin egresstonem.Paradi- A cttndumquas ipsa sttperessentialisexistentia omnia et
'
gmttta autem dicimus esse ip.as in Deo existenthtm praedesiiiiaviiel adduxil. Et jam buic libro termi-
sttbstanlificas et uniformiter praetexlas raliones, qtias nus cst impbnendus ut arbilror. Disc. lta fiat. Ex-
titeotogia praedestinationesvocat el divinas el opti- plicit Iiber sccundus JiEPi4TSE-.*..
mas voluntatese-Jtstenfiumdiscrelivaset factivas, se-

INCIPIT LIBER TERTIUS'.

MAG.In secundoliliro tota fere nostrae ratiocina- turae consideratione, hoc esl, de ea parle crealurae,
lio:iis inleniio est constitiita de secunda universalis quac crealur etnon creat, quicquid nobis in mente'*
naltirae consiilcralione, et, ut ila dicam, forma sive lux aetemapatefecerii, lcxi. Disc. Non aliler dispu-
epecic, qnaccuiiqiie verisimilia nobis visa sunt, et tandi viam ingredi oporlel, ut aestimo. Nam si
a;l lii|iii(Ium,ut arbilror, deducta, veraeque ralionis primus liber de natura " ciincta creanleel a nullo"
conclnsionilms inconcusse niiiiiita, lileris raandare. creata, deque solo Deo intcllecta, secundus vero de
Universalis aulem nalurac secundasconsideratioest ea, quae el creaturel creal, et in primordiis reruin
in ea ipsitis parte, quae et creatur et creat, el in 5 cognoscittir, rationabili tractat progressione : num
"
qun rerum omniuin principia, hoc est, primordiales seqtiens esl, ut et terlius de lerlia, quae crealur
causac, si'it, ut saepe dictum est, praedcstinalioncs et non creat, consliliitionis suae maleriam susci-
rerura creandarum, seu divinae volunlales, et * san- pial? Sed priusquam ad enodandam hanc nalurae
r.torumPalruin atictorilas, el ipsa recta ratione con- parlem transearaus, nosse velim, qua ralione eam
sttlia verilas edocet esse cousideranda. Ubi etiam naluram, quae ab omnium nalurarum universitale
ipsa " dispulaiiouis nccessitas cxigebat, qiiaedam de per excellentiam sui alque infiiiilateni removetur,
iiicidenlitius qiineslionibus principalis (pmeslionis veluti priinnm parlem ipsins universilatis ponere
revelandae gralia inlroducere. Nulla siquidcin prin- voluisli. Universilas siquidem formarum suarura
cipalis quaeslio esl, ut opinor, quae non incidenles pnrtiiimque numeris impletur, ac per hoc in inlini-
quacstiones, dura diligcnli menti. contuitu invesli- liiin non progredjtur; suis cnim finibus sursum
gatur, recipiat. Enodari cnim aliter impossibileest, versus atque deorsum lerminatur. Ab intellectuali
praeserlim cum necessarimn atque ' inevitabile /ierct, siquidera creatura, quae in angelis esl constittita, et
dtrai i!e principiis rerum dispulabamiis, hoc est, dc ut altius ascendamus, a primordialibus causis, supra
priraordialibus catisis, de uno eliain omnium princi- j, quas vera ratio nil superius praeter solum Deum
pio, Deo videlicet, qui solus est sola ac prima cau- reperit, incboans , per nalurales ordines inlelli-
sarum omnitim causa, ct supercnusalis causa, et gibilium caelcstiumque essenliarum et visibilium
soperessenlialis bonilas, cujtis parlicipalione omnia mundum istiim consliluenlium, usquead exlremum
principia, ct onines cansaeoinnium rerum subsistunl, tolius crealurae ordinein, qui corporibus corporum-
"
Ipse vcro niillum pailicipat, quia omni principio su- que incrementis ac delriinentis implelur, variis
pcriori se vel secnm exislcnti, non tamen ' coes- quoque decessionibus et successionibus " per catho-
F.rnlialisilii, omit.no caret, quod animo occurreliat, licorum elementorum in propria coilura, eoruraque
inseii ". Quisenim de ctealis causis recle quid di- ilerum " in calholicasolutionem peragitur, descendit.
cel, nisi prius tinicam omniiim causam per sc sub- Crealrix vero " loiius universilalis natura, quoniam
sistenlem, et a nulla praccetlcnli se creatam pure inlinita est, nullis finibus sursum vel deorsum con-
perspicint, in qiinntum de iiicfTabiiidalur fari, deque cludilur; ipsa siquidera ambil omnia, el a nullo
incomprehensibili comprehendi, de superante 0111- ambilur. Nec mirum, diiin" nec a seipsa ambiri
liem intelleclum intelligi? Cum liis etiam qunedam siniliir ", quia universaliter nescit ambiri; qtieni-
de reditu rerum mulabilium alque segrcgataruin per ailmodum universaliter a seipsa, qnanto raagis ab
diversas nalurac divisiones el parles, quibus iiiiin- n alio, comprehendi, seu in aliquo defmilo vel definibili
dus isle • perlicilur, iterum in principia sttn, ex stipernaluraliter effugit inlelligi. Nisi forte quis
quibus procedunt, el in quibus iiiimulabililer sttb- dicat, in boc solo se ambit, duin se sapil ambiri
sisltinl, dura finis oninitim venerit, eoruinqiie, quac non posse; in hoc se coniprebendit, dtim se sapit
in raotu sunt, statns npparucrit, post " quem nihil comprehensibilem " non esse,; in lioc se inlelligit,
inovcbilur, breviler praelibavimus ". His itaquo (luni sapit, in ullo se inlelligi impossibileesse, quia
nliisqtie, ul diximus, secuudi sermonis ordo tcxiiur. omne quod est, et polest esse, superaL El cnni tla
Deiiule consequenlia quaeslionum, ni fallor, exigit, sit, iiiillusque recle philosophanlium bis rationibus
tcrliura librum, Deo duce, de lerlia univcrsalis na- temere resistat, cur intra universitalis divisiones a
VARIAELECTIONES.
* C Item lmic. ' C lilteris minialis : Incipit tertius liber secuntli
* " nepl tpuatS/v. KvaY.t<fat\aioio-t;
"
libri. ' k secundae. A sicut et. ipsa om. C. 6 A et. ' Pro noii lnmen C et non. k inferri.
•A isle mundtis. " A i;er. " A perlibavimits. " Sic C ; Ain tncntem. " A de eii.nalurn. **knulla.
" A nnnr ronsequens. " k delrimentis que. " ef successionibus otn. A. " ilcrum om. k. " vero ora. A.
" A ttou .iuilur. " A ccmpreheiiiibite.
621 CE DIVISIONENATlillAE. — LiBI.R TERTIUS. C.2
te conslilualur *-, non plane video. MAG.In divi-, A causam s iiniversitalis contlitae crealricem stiperna-
sionibus universitalis conoilae raillo modo eara luralem esse, et siipercsscnlinlcm, cl supra oinneiii
posuerim. ln divisionihus autem ipsins universilalis, vilam, ct sapienliam, el virtulem, et stipra omnia,
quae uno nalurae universalis vocabulo comprehen- quae dictinUir, ct inlelligiinlur, et onini sensn perci-
dittir, non uno, sed multiplici rntionis iniuilii ponen- piunlur, dum sil liorum oraniiiin principimn catisate,
fliim judicavi. Eo namque nomine, quod est nalura, ct mediurn impleiis essentiale, el linis eonstiinmans,
iKtn snliiin creata universitas, verttm etinm ipsius omnemque raoluni slnbililnns, quietuiiKpic* faciens,
<-re:ilrixsolel signilicari. Prima siqttiilem cl maxima el amhilus, oinnia, quae stint ct quae noii stinl, cir-
ilivisioest universalis naturae increatriccm universi- cimiscribens. Disc.llisaltaecaiilaequeratiocinationis
!.iliscondilae,etcrealamin ipsa condila iiniversitate, collalionibus 10 libenlcr cedo, ac verisimiles eas
nimirum cum nalurnlis isla divisio in nmuibtis nni- approbo. Sed priusi|iiara ad considcrnndos effecltis
versilalibns in intiiiituni uniformiier scrvcinr. Nam primordinlium causarnm, cx qitilms inaxime prima
universalis boni prima seclio est in illuil tiniiiii ac ' omniiim et nnn " crentrix cattsa solcl denominari,
siinunum incommtilabile per se et siibslantiale accedas, ordinem natiiralera eartnn nosse conve-
bonum, ex quoomne boniini maiial, et in illtnlbouutii, nit : adbuc enim mixtim imlislinctcqne inlrodticias
quoil participalione summi ct iiicoiiimulnliilishoni B esse arbitror. Nam, ni fallor, nd eartira clle-
boniim est. Simililer universalis esseniiae, tiniver- ctuiinique suoriira perfeclatn notiliani non incdiocre
salis vilae, uiiiversalis sapienliae, univcrsalis virlutis auxilium quaerentibus praeslaliit, si prius natit-
eadera prineipalis divisio cst. In liis enim eeleri.-qtio ralis ordo, qtto a creatote toiidilnc stint, luculcnicr
6tmilibus primo discernitur ea naliira , qnae per palefaclus fuerit. MAG.Primordialium caiisarum se-
seipsam, a seipsa, in seipsa vere et irainutabiliter riem divinac provideniiae solcrsiiivesiigalor sariitti.s
essenlia est, et vila, et sapienlia, cl virlus, ab ea Dionysius Areopagila in libro de divinis Nominihtis
nalura, quae *participaiione surnrai boni ant tniitutn apertissirae " disposuit. Suiiiir.:iesiquidciiibonilaiis,
est; nul et est, el vivit; aul el est, et vivit, etsentit quae nullitts particeps, quoiiianiper se ipsam lioni-
et ratiocinatur *; aut et* est, el vivit, et sentit et tasest.primamdonationeinei participatioiiem "asse-
raiiocinaiur et sapii". Videsne,quemadmodum tolius rit esse per se ipsam bonitaiem, cujuspnriicipatioiic,
universitalis conditor primum in divisionibus obli- qttaecunque,bona'*sunt. Ideot|ue per seipsam bonilas
net locum ? Nec immerito, dum sit principium om- diciltir, quia per scipsam summitm boniim parlicipal.
nium, el inseparabilis ab omni diversitatc, quam Celeraenim bona non per seipsa sumnium et siilislan -
condidit, elsine quo subsistere condilor' nonpotest. tiale bonum participanl, setl peream, qnne cstper se-
In ipso enim immutabililer et essenlialiler sniil ^ ipsam suiiimi boni primn pnrlicipalio. Et " haec re-
omnia, et ipse esl divisio ct collectio imiversnlis gula iiifimnibuspriniortlialibiis catisisuiiifnrrailcroh-
creaiurae, et genus, et species, et loltiin, et pars, servatur, hoc est, quod per se ipsas participationes
dnm nttllius sit vel gemis, vel specics, scu loltini, principalessunt unitisomniiim causae, quaeDeus esl.
seu pars, sed haec oinnia ex ipso, et in ipso, et nd Qtioniamvcro siimmae ac verae nalurae prima con- «
ipsum stint. Nnm et monas principium ntinierornm sideratio esl, qtta intelligitur stinima ac vera bonitas,
est, primaque progressio, et ab ea omnitim numero- scc.undavero, qua intelligitur sttmmaac vera essentia, _
rnm pluralilas inchoat, eorundemque reditus atque nec " immerilo prirnordinliiirn causarum secun-
eolleciio in ea consuininatur. Siqnidcm oinncs dumlociimoblraetpcrscipsam.tsscnlia.quncciraisiim-
nnnieri universaliter et incomraulabililer in monade mae-acverae essentiae prima participnlio sil, oninia,
subsisliinl, el in oniiiilniseis tolum el pars est, el quae post se sunl, sua participalponeaccipiunt esse,
tolius divisionis primordium, duin sit ipsa in seipsa ac per boc non solum bona, verum etiam existentia
neqtie numerns neque pars ejus. Eadem ralio est snnt, tcrtia divinne natiirne inlenlio est, qua intelli-
cenlri in circnlo seu sphaera, signi in figura, puncli gilur summa veraque vita, ideoque tertia in pri-
in linea. Cum igitur toiins universitatis divisio ab mordinlibns causis per seipsani vita coiiniimeratur,
n
ipsius caiis.i et creatrice incipiat, non eam veluli quae summae ac verae vilae prima per separtici-
priinam partem vel speciem debemus intelligcre, sed patio siibsistens, ul omnia posl eam vivculia parliei-
ab ea omnem divisionem cl parlilionem inchoare, patione ejtis vivercnl, creata est : binc conficilur ct
quoniam omnis universilalis principium est, et boua, et "existenlia, el vivenlia esse. Ejusdcin natu-
inediiim, et linis. El duni haec de en et piaedicanitir raeqttartn llteoria,qua summa ac veraraiiocognosci-
et inlelligiinlur, hoc est, dnm in divisiouibus uni- tur. Iliucperspicitiirqiiarlam "inler primordialesper
versilauni) primitm lociim obtineat, nenio laiuen est se ipsam ralio scssionem, primamque snmraae ac
pie credentium el verilalein inlelligentiuiii, qui non verae ralionis pnrlicipnlionem, omriumque posl se
continuo, absque ulla cunclalione exclamet, lolius rntionnbiiiiira, hoc est, raliouis rnrlicipantium
, VARIAEI.ECTIONES-
1 C constituatur. ' k et. ' C qna. * pro senlll e. r. A snpii. > efora. A. " Pro rntil et rationnalvr-
el sapit k sapit el virlulentparticipttl. ' conditor om. A. * A canxnmloliits. " A qv riiiiiqin: 'B«°A m -
localionibus. " e/ ttnu om. A. ll A aplissime. " A pariilitf.tein. n vuriti. " i oiii. A. C IV\i__
immerilo. " el ont. C. " C llinc est quod qnarttm (A quttritt).
&S JOANNISSCOTl 624
possidere * pnmordta. Divinae naturae qninta, A Crentoris sui voluntatem. Et notandum, quod ordo
theoria in summa ac vera intelligenlia versatur; isle primordialiuin catisarinn, qtiem a me exigis, ad
intcllectus enim est inlclligens omnia, priusquam certmn progrediendi modum inconfusediscerni non
fianl. Ac per boc quinla in ordine primordialium in ipsis, sed in theorin, hoc est, in animae " con-
cognoscitur per seipsam intelligenlia ', ciijus * pnr- tuilu qnaerenlis eas ", eanimque, quantum datur,
ticipationc intelligunt, quaccunque inlelligunt *, et rioliliamin seipso concipienlis,eamquequodammodo
intellectus sunl; ipsa vero prima participatio sum- ordiuaniis conslitutus sit, ut de eis cerlnni aliquid
inae ac verae inlelligenliac condila cst. Scxta con- puraque inlelligentia defraitum pronunliare possit.
tcmplalio divinnenalurae in vera sumniaque sapien- Ipsae siquidem primae causae in seipsis iintiin sunt,
tia coiistittiitur. Ilinc non immcrito inter primordia- cl siinplic.es,nuilique cognilo ordine definitae, aul a
les causas sexto Ioco per seipsam sapientia colloca- se invicem segregatae; hoc enim ineffectibus suis
tur, quae prima parlicipalio est sumraae ac verae patiuntur ". El sicut in monade, dtimomnesnumeri _
sapiemiae, pnrlicipnlione vero sui omnibus post so sola ralione subsistunt, nullus tamen numerus ab
"sapienlibussapiendicausa creata est. Verae ac sum- alio uumerodiscernitur; unutn enim sunt, et siro-
mae naturae ' septima conlemplalioest,quaeconsi- plex unum, et non ex multis compositum unum,
deral siimmam ipsius ac vcrain virttitein. Ac per. R siquidem ex monadeomnis numerorum muliiplicalio
lioc per seipsam virtus inter primordiales seplimam progredilur in infinilum, non autem monaSex mul-
sedem occupat, et est prima participalio suinmae liplicibus et a se progredienlibus numeris veluli in
nc verac virlutis; celerae vero posl enm virtutum tinum collcclis conficilur : similiter primordiales
species pnriicipationes ipsius ' sunt. Oclavus theo- cnusae, dum in principio omniiim, in Verbo videli-
riac gradus esl, in quo mcns pura summa veraque 8 cel Dei unigenito ", substitutae intelligiinlur, iiniim
divinae naturae bealitudincm inliielur. Cujus prirna simplexalque individuum sunt, dum vero in effecltis
parlicipalio est * per se bentittido, quam veluti ocla- suos in infiuitum mulliplicaios procedtint, numero--^
vam primordialium parlicipant, beniaquc sunt ", sam ordinatamque sui pluralilatem recipiunt, non
quaeciiiique posl se benla stint, omnia. Nona in or- quia causa omnium ordo non sit vel ordinatio, vel »*
dine tbcoria divinac ac summae verilnlis, cnjus per seipsam ordinatio in principiis rernm non nu-
prima parlicipalio est«« per seipsam veritas, post rnereltir, cnm omne ordinaltrai participalione ipsius
quam ct pcr qtiara qttasi prlmordialiuin nonam " sit ordinatum; sed quia omnis ordo in summa om-
vera siinl, quaecunque vera sunt, omnia. Dccimn nium causa, elin ipsius prima parlicipatione unus
ponilur per seipsam aeternitas, quae prima partici- ac simplex est, nullisque difterentiis discernitur, ubi
palioest summae ac veraeaeternilatis.elpostquam C onraes ordines a seipsis non discrepant, quoniam
et per quam aelerna sunt, qiiaecunque aeternn unura inseparabile sunl, unde rerum oranium mul-
sunt ", omiiia. Eadem ralio est dc magnitudine, de liplex ordo descendit. Ordo itaque primordialium
amore el pacc, de tuiitate et perfeclione; per bas causarum juxta conlcmplantis animi arbitrium coti-
enim primordiales causas a summa omnium causa slituilur, in quantum earum cognilio de divinis
descendunt, quaecunque magniltidinis, amoris, pa- causis dispulantibus datur. Licetenim pie ac ptire
cis, unitalis, perfcctionis participanlia sunt. Suffi- philosophanlibtis ab unaqiiaque earura, prottt vttlt,
ciuiit haec, tit arbitror, ad ea, quae volumus, niani- inchoare, ct per ceteras mentis oculum, qui esl vera
festanda. Praedicta siquidem theoria uiiiforraiter in ralio, ordine quodam conlemplationis convolvere-,
oranibus rernm omnitim principiis , in infiniltim omnes, quascunque potest, percipiens, et in quali-
progredientibtis, menlis obtulibus deiformiter arridet cunque eartim terniinum suae Iheoriae conslituere,
ubique, sive in bis, quae et '* inlelligi et norainari Sicut nunc intentionis nostrae bumilis capaciias ex
possunt, sive in his, quae solo intelleclii percipiun- bouilate primordinlium causarum, veluli quodam
tur, significationibustamcn deficiunt, sive in bis, ordine consliliilarum, numerura coepit compulare,
quae ncc intellectu comprehendunlur, nec noinina- ct in ea, quae dicilur per seipsam perfectio, veluti
lionibus exprimuutur; fugiunt cnira omnem sensum D qtiinto dccirao Ioco constitula finem exemplo dedit,
omnemque mculis contuilum ; nimia siquidem alli- qtiouiam exempli gralia has principales causas pro
tudinis suac " claritate obscuranliir. In ipso cniin viribtis inlentionis suae elegit, et, ut ei visum est,
sunl, dc quoApostolus dixil: Qtti solttsliabetimmor- ordinavit; uon quod ita natnra sua'« sinl constitulae,
lalitalem, et lucemhabilal inaccessibilem.Nec miriiin, ttlii oinnia uiiiim sunl, et siinul el simpliciter sunt,
si causae primordiales in iiifrailtim protcndantur. sed quodquaerenlibus eas, deque eis quiddam exera-
Utenim prima omniiira catisa, cx qua, et in qtin, pli gralia proferre volcntibus, sic vel sic, et mulli-
et per qnam, et ad qttain conditae sunl, infinita est, pliciler, et infinite, divino radio illiiminnnte,in theo-
ila ct ipsae finem nesciunt, quo clatidanlur, pracler pbaniis snis solent " apparcre. Et ul boc exemplo
VARIAELECTIONES.
' C possidel. * versalur — inlelligenlia om. C. * C unius. * quaecunqueinlelligunt om. C. " A edita.
• A naturae oni. A. ' ipsinsom. A. " A veramqtte. ' esl om. C. " Pro benlaqtie stint C beata (quesunt
otn.C). "es/om. A. '* nonam oni A. " qimectinqneaetema snnt om.C. '«*e/ ora. A. " alliludinesive.
"Canimi. " eas om, A. " C parciuntur, "kingenilo. " C >el «on pcr. " tua om, A. " Aie-
..(7't(«
6B DE DIVISIONENATUIUE. — LIBER TERTIUS. 626
rerum sensibilium clarius elticescat', cenlrum et A non falleris, ul opinor; non enim aliter vera cdocet
circumscriplum ei circuliiiii diligenler iiiluere, re- ralio. Niiin ilaque ccrnis, quotl nulla iex iigtirarum
"
ciasque lineas a cenlro inchoatas, el ad circulum tibiobstat", vel (ecohibel ", ul ab omni '*
spatio
*
porreclas , ibique lerminalas. Disc. Saepe hoc seu linea incipias tolam (igui.un et ordinnrc cl riu-
aspexi, seu in animo pcr phantasiani interius, seu merare? Sicenim imperal rnlio. Ac per hoc quot spa-
iu figura visibili corporeaqne exterius sensui * sub- lia lineaeque sunt, tot principia finesque numerandi
jecla. MAG.Non inluitus es, quomodo oinnes lineae et ordinandi fieri possunt. Disc. Iluic eliam conclu-
in centro adunantur, ut * nulla illarum ab aliis dis- sioni non resisto; setl, quorsum tendat '*, expeclo
cerni possit, nimirum, quia omnes in co uiiiim nosse. MAG.Non aliorsum, nisi ul luce clarius cogno»
sunl, et millomodo a seipsis discrepanl, ila ul ralio- scamtis, summos Ibeologoseoruraqtie pedisequos oni-
nabiliter non junclnra linearum in tinum, sed fons nino posse, nulla rationeobslanle, etabomnibuspri-
alque p.incipium simplex et intlividutim, ex quo mordiaiibus causis conleniplaiioniseorum initium su-
sive iialuraliler, sive arle, mulliplex_linearum nu- raere, el in omnibus,prout cuique visum fuerit, ipsius
merus procedit, centrum defiiiialur; esl cnim cen- conlempla.ionis finem conslituere, ila ut, quot pri-
trttni " universalc lineartim iniliiim, in quo omnes mordiales cansae sint, et, ul catitius eloquar, quot in
iraiun sunl. Disc. Hoc qtioque in geometricis ratio- B contemplantium intellectibus quoqtio modo forman-
nibus uiilii aperlissime sunsum. Sed baec omnia tur, seu formari possunt, lot earuin ordincs niime-
plns aniino qttam sensti percipiuntur, sive inlerius rosaque pluralilas recte pbilosoplianlibiis jtixla ca-
per pbanlasiam •, sive exterius per sensum ' de ta- pacilatem singulorum llieoriae, prout qitisqne volue-
libus velit quis dispulare 8. MAG.Uecte dicis ; baec rit, mirabili divinae providentiae dispositionc ultro
enim et bujttsmodi pur-a mentis acie dijtidicanlur. sese offerunt "; et dtiin haec in mcnlihus theori-
Vides, ni fallor, in prima linearum progressione ab zantiura divinae disciplinae divinarumque theoplia-
" *"
ipsa unilaie, quae in centro csl, qitantum sibi invi- niarura niodis divcrsis rairabilibusque peragun-
cem lineae coiijungiinlur, ut vix discerni a se invi- Uir, ipsae per seipsas omnitim , quae sunl, primor-
cein possint. Duin vero longins a centro protendttn- diales raliones uniformiter et incomniutabiliter in
tur, lalins paulnlum spalia, qiiihus a se invicem Verbo Dei, in quo factae stnit, iraum el id ipsiim
segreganlur, crescere incipitinl, donec ad extremiim ultra omnes ordines omnemque niimeruin aolernali-
circulum, qtto finiunltir, perveniant; ubi Iatissima ter stibsisttinl ". Disc. Clare jam video tuae inteii-
sua diastcmatn meiistirantur, hoc est, spalia inter tionis raiiocinationisqtie fiiiem, siquidem, ut arbi-
lincas consliluln, qnne sibi invicem nequalia simt, tror, nil alitnl suadere conlendis, nisi ut in ipsis **
ut nnlla eoriiin laliora aut angusliora aliis reperian- ^ principiis rermn nulliis ordo naluraliter specialis
lur. Quemadmodtimet in ipsis lineis una eademque qiiaeralur. Et merito. Quis eniin in " his, quae
longituilo esl in tantum, ut earum nullae longiores supra omnem numernm omnemque ordinem excel-
aliis aut breviores sinl, naturali ralionabilique situdine suae natitrae a conditore omnium creata
aeqiialitate in utrisque ssrvala, in lalitudine spatio- stint, ordinem vel numerum rationabiliter quaesie-
rum dico et in lougiiudinc linearum. Disc. Ita est, rit, dum sinl omnis iiiiineri oinnisqiie ordinis initia
el 9 plane inlclligo. MAG.Quid, si velis spatiorum in semelipsis sibi invicem iiuiin, el a millo inferioris
et linearum numerum dignoscere, et in ordinem naturae conluilu discreta? Sola siquidem gnostica
qtiendam redigere? Num potes speciale spatitim, conditoris earuin virlus eas numerare, discernere,
lineamve specialilcr invenire, ex quo, vel ex " qua multiplicare, ordinare, dividcre non incongrue cre-
naiuraliler ac proprie incipias? Disc. Miliiqnaerenti ditur posse. Quoniani vero modo qttodam incognito,
non occurrit. Tanla siquidem aequalitas in bis prae- tiltraqtie natiiram reperto, in lbcoplianiis suis men-
valet, ul nulluiii spatium ab alio, nulla linea ab alia tibus conteniplaniitim conlbrrnanlur, in eis etiam et
per differenliam quamlam seu proprietatera possit rrmltiplicari.et dividi, el immerari posse dignoscuu-
discerni. Nam et ille circulus, intra cujtis ambitum lur **,in infelleclibus dico, prout datur eis conleni-
oinnia colligtintur, ita sibimet in seipso similis est, planiium ". Ac per lioc conficilur, eas, id est pri-
nt nulla pars ejus ab alia discernatur, seu natura, niordiales causas, nulliim ordinem inlelleclui, vel
seu arte. Conlinua namque qunntitale pollet, ac per seiisui cognitum in semetfpsis rccipere; in earum
hoc niillo cerlo principio ineltoat, nullo constituto vero thciirico, boc esl, contemplalive animo quos-
llne coiiclinliliir, sed totus sibimel in loto el princi- dam ordines divcrsos ** atque muliiplices couce-
pium est, et finis subsistit. Ilinc est, qtiod circtilaris plione quadam inlclligenliae procedente in ralinnc-
raotus S.vupyj>; a Graecis, boc est, principio earens per quasdara imnginaliones verisimiles nasci. Sed,
recte iifliiinialur, aliorurnqtie rnoluum, id est, recii cttin haec ila se babeant, non te crediderim sino
et obliqui, obtinet principalum. MAG.In his omnibus aliqua speciali ralione principaliura causarura con-
VARIAE LECTIONES.
„ C lucescanl. * A portalas. * A sensibus exterius. * A e/. • centrum om. A. per phantasiam om.
A. 'persensMmom. A. 8 C disptttari. ' kut. "A._oin. A. » kobsistut. " A cohibeat. " A ne,
pro et ordtnnre k exordinnre. " C lendil. " k afferunt. '" A divisis. " k mirttbiltbus. »»A subsisJiU
* A/tM. " A ... *» dignoscunlur ora. A. **SkC; k »*
coulemplontibus. kdivim.
i>27 JOANNIS SCOTI <$__#
iimnera.bncrn ab ipsa per scipsam bonitate in- A pronunliat, qnne dicit : F.t vidil Dctts omnin,el ecce
choasse. Non cniin est rite dispiilanliiim, otiosum bona valde " Non eiiim dicit: et vidit. Deus oirmia,
qniil, causa carens dicere. MAG.HOCforlassis non ct ecce vakle sunt. Qttid enim valercl solummoilo
lemere dicercs, si de ntimero pie ac perfecte dispu- esse, adempto bene esse? Omnia siquidem, quae
innlinm , et nullo modo de verae ratiocinalionis sunt, in tanlum sunl, in quanlum bona sttnt;
semila dcclinanlium, unum me esse cognosceres. in quanltim atitem bona non sunt, aul, ut iia di-
Quoninm vero inler inagnorum pliilosopliornm ex- cam, in quantum minus bona sunt, in tantiim non
tremos pedisequos vix locum inveniobabere ', non sunt. Ac per hoc adempla pcnitiis bonitale, ntilla
incnutc dc processionibus meis per nllissimos llteo- remanet essenlia. Simpliciler enim csse, vel aeler-
riae ascensus promillendiiii). Saepe namque melioris naliter esse, sublato bene esse, et benc aeterna-
ingenii puriorisque sine compnratione in ipsis liter " essc, abtisive dicilur et esse el aeternaliter
ascensionibus inchoantes ingredi, atil erranles * de- esse. Sublracta itaque bonitale proprie non diciltir
viaveriinl, aut altius ascemlere non valentes, ad essenlia, aut aeterna essentia. Ac ne forteadhacc
inferiora reversisiint.aut eas silentio lionorilicantes, dicas, nunquid simililer possumus pronunliare, sub-
altiora se attingere caute ac ralionabililer non tracta pcnitus essentia * nulla bonitas renianebil,
"
pracsumentes silueriint. Perfectissiniortim namqtie B pereunie vero existenlia nulliimbonum subsislel,
est * divinique radii splendoribus illuminatomni, ac accipe majoris virtutis argumenlum. Non solum,
per hoc ad sacralissima caelesliuin myslerioruin ab- quae sunt, bona sunl; verum etiam, quae non
dita manu ductorum, altissima divinae * tbcoriae stint, bonn dicuntur.Eoque amplius meliora dicuntur
16
p-npturu', iioc est 6 gradus ' superare, ac sine ullo quae non snnt, quain quae sunl; nam in qtianlum
errore apertissiinae verilatis speciem nulla caligine per excellenliam superant essenliam, in tantum su-
obslante * intueri. Quae quoniam ullra vires inten- peressenliali bono, Deo videlicet, appropinquant; in
tionis iiosTac constitnta sunt, nec adliuc possttmiis qiianlum aulcm " essenliam participant, in lantttra
aiiingere carnalitim sensuum pontlere oppressi, ne a stiperessentiali bono elonganlur. Non esse auteni,
pigri videamurin divinis negotiis, talentuin Domini- ut arbitror, dicuntur, quae nec sensu, nec .intcl-
ctrni in terra fodientes, ac sine nlla usura • pecu- leclu, prae niniia sui excellentia, inscparabiliquc
niam domini negligentes , maliqne servi senlen- unitate, ac simplicilate percipi possunt; esse vero
tiain promerentes, de his, qtiae nuiic inler noseon- aeslimantiir, quae in.elleclibiis sensibusve sitccum-
ferimus, quanlum intima lux capacilali quaereiHium bunl, el in quadam cerla definitaqtte subslanlia dif-
6e donaveril, quicquid verisiinilius visum fuerit di- ferenliis ,s proprielalibusque circumscribmitur, ac-
cemus, humilitatis regula ubique observata, ne nos- C cidentibusque " suhjecta, locis temporibusque varia
met esse aestimemus, quod nos nonsunnis. Scriptum alque dispersa semel et simul esse non valentin. Vi-
est enim : Noli ullum sapere, sed lime. desne igitur, qiianium generalior esl bonilas, qitam
2. Hac igitnr ralionc specialiter principia rerum essenlia/Bonorum siquidem una species bonilalis **
ab ipsa per seipsam bonitale incipere introducliis est in bis qnae stmt, altera in bis quae non snnt. Ac
sum. Perspexi siquidera, nec ahsqite snnctorum Pa- per boc a " gcncralioribus divinae largiialis dona-
trum nuctorilate, et maxime Areopagitac Dionysii, lionihits inchoans, et per specialiores progrcdiens,
generalissimam divinarmn donaliouum esse per se- ordinem qiiendam prirnordialiunt causarum thcolo-
ipsam bonilatem, aliasquequodamiiiodo praecedere. gia dnce constititi.
Causa namqtte oninium crcatrix bonitas, quae Deus 5. Disc. Jam intelligo, non irrationabililer le in-
est, ad hoc ipsam causara, quae per scipsam bonitas choasse principiorum considerationem. QiiiciiiK|tie
dicitur, primo omniiini creavil, ut per eam omnia, eniin recte dividit, a generalissimis debet incipere,
quacsunt, in essentiasex non cxistentihus adduee- ci per genernliora progredi, ac sic, prottl virius con-
ret. Divinae siqtiidem bonilatis proprium est, quae leuiplationis succurrit, ad specialissima pervenirc.
non crant.in essentiam vocare.Universitatis etenim' 0 Quod eiiam in ipsis rerum principiis, qune primo
conditae in essentiamque adductae divina bonitas et D posnisti, intcriits perspiciens, ni fallor, inielligo. Ut
plusqtiam bonitas et essentialis el superessenlialis cnini honitasveluti quoddain geniis cst essentiae,
causa est. Si igitur Crealor per suam bonitalem cssenlia vcro species quaedam bonilalis csse credi-
omnia dc niliilo, ul esscnl, derivavit, necessario tur; ila essenlia geniis est vitae. Sit.itidem oninia,
intelleclns per seipsiim honitaiis, intellecltim per quae siml, dividiinlur in ea, qtincperse " vivmtl, et
seipsam " cssenliae praeccdit. Non cnini per essen- ea", qnae per se**nonvivunt. Noncnimomnis" es-
liam introducla est bonilas, sed per honitatem intro- sentia per se vivit, ant vita est. Ac per lioc eortiin,
**
ducta est essenlia. Nam et hoc aperlissime Scriptuia qaae sttnt, una specics esl iu his, quae per se
VARIAELECTIOSNES.
1 habere om. A, * C errando. aes(om. A. * divinae oin. A. " Corr., A climcila, B bimnla. ' linc csl
om. A. ' kgradu. "Cdistenla. ' C sinc w//ousufruclu. "kenim. '« A p. seipstnn. " Cvalde bona.
" A cssenlialiler. '* C exislenli " vero oni. C. 16 nam C non. " auiem om. A. '» A om. dif-
pro
" A accidentibus quoqne. " bonilatis om. A 21a oin. C. " " e;t om. A_
fe.renliitque. pcr s. om. A.
'* pcr se om. A. *» OI.IMI. om. C. " per se om. A.
629 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER TF.RTIUS. 530
vivunt vel vita sunt, allera in his, qnae nec per se * A dem summa esl aeqnalitas ac iiulla diversuas, in his
vitam parlicipant, nec vila sunt. Hoc quoque in se- vero multiplex et infinita differentiarum varielas.
quentibus polest inspici. Nam vita quoddam gentis Sed quid sit partieipalio, nondum intelligo, sine
rationis est. Omnia siquidem, quae vivunt, aut ra- cujus inlelligentia nemo polest praedicta ad piiruro
tionabilia sunt, ant irralionabilia. Ac per hoc una dignoscere, ul arbitror. MAG.Omne quod est, aut
species vitae est rationalis, allera irralionalis *. Ra- participans, aut parlicipatum, aut parlicipatio est,
lionis ilem duplex species arridet, una sapientia, aut parlicipatura simulet"participans.Parlicipaltim
nllcra scientia. Sapienlia namque proprie dicilur solummodo est, quod iuillnni superius se participat,
virtus illa, qua conlemplalivus animus, sive huma- quod de summo ac solo omnium principio, quod Deus
niis, sive angelicus, divina, aelerna et incommulabi- est, recte intelligitur. lpsum siquidem omnia, quae
lia considerat; sive circa primam omnium causam ab eo stiut, participanl, qtiaedam quidem imraediate
versetur, sive circa primordiales rerum causas, quas per seipsa, quaedam vero per medietates inlerposi-
Pater in Verbo suo seinel simulque condidit, quae las. Parlicipans vero solummodo est, quod supra se
species ralionis a sapientibus theologia vocilalur. naturaliler constitutum parlicipat, a nullo vero infra
Scienliavero est virlus, qtia tbeoreticus animiis, se posilo participatur, quoniara infra se nullus ordo
sive humanus, sive angelicus, de natura rerura, ex B naturalis invenilur; sicut sunt corpora, quorura
primordialibus causis procedentium per generatio- parlicipatione nulla rerum subsistit; non enim tim-
nem, inque genera ac species divisarum , per difie- bras inler subsistentes res connumeramus. Cor-
renlias, et proprietates traclat, sive accidenlibus pora iitinc '* dico, non illa simplicia, invisibilia, et
succumbat, sive eis careat, sive corporibus adjtin- universalia, sed illa, qtiae cx ipsis sunt composita,
cla, sive penilus ab eis libera', sive locis et lenipo- scnsibusque et corruptioni, boc cst, solulioni ob-
ribus dislributa, sive ultra loca et lempora sui sim- noxia : cetera vero, quaecunque ab uno omniura
plicitate unita atque inseparabilis. Quae species principio pernalurales descensiones gradusque di-
rationis Pbysica dicitur. Esl enira Physica natura- vina sapientia ordinalos, usque ad exiremitatem
rum sensibus intellectibusque succumbentium nalu- tolius naturae, qua corpora conlinenlur, in medio
ralis scientia, quam semper sequiliir morum disci- sunl consliluta, el parlicipanlia, el participala sunt
plina. El siquis intentus fueril, eandera regulam aut et vocantur. Excellentissiraa namque, inler quae
in omnibus, aul in muilis primordialibus causisre- el sunimum bonum superius nulla creatura inlerpo-
periel; non quod, ul arbilror, primordialiuin causa- sila est, immediate Deum participant, el sunt prin-
nim quaedam quidera generaliora sint, quaednin cipia omnium rerum, hoc est, primordiales causae,
vero * specialiora; lalis enim inaequalitas * in liis, " circa et post unuiii principium universale conslitu-
in quibus stimina uniias, et siiinma aequalitaspollel, lae, post quas sequenles essenliae earum parlicipa-
iinpossibilis *, ul arbitror, est"; sed quia in elfecti- tione stibsislunt. Videsne, quemadmodum primus
bus earura plures participaliones aliarum, aliarum ordo tmiversilalis condilae et particeps est unius
vero pauciores coiitemplantis animtis, reriimquemul- omnium principii, elparlicipaius ex subsequenlibus
tiplex divisio invenil. Mullipliciores siquidem siint se creaturis?Simiii ralionc.de ceteris ordinibus in-
participationes per seipsam bonilalis, quam per lelligendum. Omnis enini ordo a sumrao usque deor-
seipsam essentiae : iinain qiiideni participant quae sum in raedio conslituttis, boc esl, a Deo usque ad
sunt, et quae non sunt; alteram vero solummodo corpora visibilia, et superiorem se ordinem partici-
quae sunt. Eodem modo de ceteris principiis intel- pat, et ab inferiori sc parlicipalur, ac per hoc et
ligere non alienum est a verilate. Essentiam quo- parlicipansest, et pariicipatus; participalio vero in
qtie ' participant quae vivunt, ct quae non vivunt; omnibus intelligilur. Ut enim inter numerorum ler-
vitam vero soluminodo quae vivunt. Vitam parlici- niiuos, hocest, inter ipsos numeros, sub iraa ratione
paut rntionabilia et irraliouabilia; rationem vero constitutos, similes proporliones; ita inter omnes
sola rationabilia. Ralionem parlicipant sapientia ct ordines naturales, a summo usqtie deorsum, parlici-
scientia; sapienliam vero soli illi intellectus, qui paliones similes sunl, quibtis jtinguntur. Et quemad-
circa Deum ultra omnem naluram visibiliuni et invi- niodura in proporlionibus numerorum proportiona-
sibilium, et exlra seipsas aelerno et ineffabili niolu, lilales sunt, boc est, proportionum simiies raliones,
ei circa rerum principia volvuntur 8. Ac per hoc eodem modoinnaturaliuiii " ordinationum parlicipa-
non in ipsis rerum principiis genera vel species, lionibus mirabiles atqtie ineffabiles harmonias con-
pluralilas paucilasque • intuenda siinl, sed non " in stiluil crealrix omnium sapientia, quibus orania in
eorum participationibus, hoc est, non in ipsis cau- unam quandam concordiara, scu nmiciliam, seu pa-
sis in verho Dei uniformiler et incoinmutabililer et ceni, seu amorem, seu qtiociinque modo rerum om-
aequaliter factis, vertim in earum effectibus, quibus ninm adtinatiosignificari possit, converiiunt Sicut '*
mundus visibilis et invisibilis impletui. ln ipsis qui- enim numcroruin concordia, proporlionis; propor-
VARIAE LECTIONES
per' se orn. A. * C irraiionabilis. ' vero om. A. "A aeqitciliias. *C impossibile. ' "Corr., AC
tette. A iiamqiie. 8-Arevolruulur. » A ptiucitusve. if non om. A. " simul et 0111.A. A enim.
" naluralhtm 0:11.A. »4A lit.
631 JOANNISSCOTI 632
tionutn vero collalio, proporlionnlitniis : sic ordinura _._ ctum desursum est,' descendeus' a Patre luminum.
iiaturalium dislribulio, participalionis nomen, dis- Sncpe tunien sacra Scriptura et datum pro dono, cl
triutitioniim vero coptilatio, amoris generalis acce- donum pro dalo solet ponerc. Sciendum quoqtie,
pil, qui omnia ineffabili quadam amicilia in umim virlulem triplicitcr inlelligendam. Est enim virtus
colligit. Est igitur parlicipatior non cujusdam parlis siibslanliniis ; oiiine namque quod subsistit nattirali
assumptio, sed divinarum dationum et donalioniiina quadam trinitale subsislil, essenlia, virlute, el ope-
siimnio usque deorsum per superiores ordines in- ralione, de quibus in prinio libro salis disptitatum
ferioribus distributio. Primum siquidem primo or- est. Sccunda species virluiis est 8, quae pugnat ad-
dini imraediate a suinrao omnium bono el dntur, et versus corruptionera iialiirae, ut sanitas advcrsus
donalur; verbi gralia, datur esse, donalur « bene acgriludinem , scientia el sapienlia adversus ligno-
esse : ipse vero priraus ordo sequenti se distribuit ranliam et stulliliam. Tertia est, quae opponilur
esse ct bene esse; ac sic distrihuiio essendi, et maliliae, ut humililas superbiae, caslilas libidini.
bene essendi, a sttmmo omniura bonorum daiorum Qttae species in lantum patel, in qunnlum liberae
vel donationum fonle gradalim per superiores iu in- voluntatis irralionabilis niolus inlellectiiali * iiatti-
ieriores usque ad extreinos onlines defitiil. Ubi no- rne porrigitur. In quanturn enim raalilia vilioruni
landtim, duobus modis bene esse inlelligi, uno, quo B I spccies multiplicat, in tanltim bonitas virtuluin opptt-
omnia, quae sunt, bona dictintur esse, quoniam a giiacnlaopponit. Elnotandum, quod parlicipatio si-
summo bono facla sunt, el in tanmm sunt, in quan- gnilicanliiis cxpressiusque, et ad intelligendum fa-
tum participant bonitalem*; altero aiilcm ', quo cilius a Graecis dicaltir, in quorum lingiia pxro%o
onrain, quac naluraliler bona stibsislunl, virliittim vel f-.io.uia pariicipationem signilicat, pxroyrjiau-
ilonalionibiis,ut eorum naluralis honitas plus appa- tem qnasi p.erueyro\ta-u,boc est, post habcns vel
reat, exornanltir. Quamvis eniui maxime nc princi- secundo habens, p.ero\>oiuquoque quasi /__Tao.o-i«,
paliler rntionali et intelleciuali crealurae donn gra- hoc est, post-esscnlin vel scctinda essenlia. Hiuc
tiae, quae virlulis vocabulo solcnl significari, dislri- facillime dnlnr intelligi, nibil nliud esse participatio-
buanliir, nulla tamen naturarum eliam exlremarum nem, nisi cx superiori essenlin secundnc post eain
sccundum suam proportionem divinae gratiae csscnliae derivnlionem, ct ab ca, quae primum habet
parlicipationis expcrs essc arbilranda est. Ut enini esse, secundae, ut sit, disiribulio. Et hoc exemplis
omnia pariicipnnl bonitntem, iln participant et gra- naliirae possuriras argumentari.
liam *; bonilatem quidem ut sint, gratinm vero ul i. Siquidcm ex fonle toliim lluitieii principaliter
el * bona et ptilchra sinl. Simililer dc vita, de uianat, et per cjus alveum aqua, quae prinio surgit
sensu, de ralione, de sapientia, ceterisque divinis C in fonte, in quanlamcunqiie lougitudiiieiiiprotenda-
dationibus el donationibus accipiendum; eoilem lur, semper ac sine ulln iniermissione defun-
enim modoper snperiora inferioribus dislribuunliir, dilur. Sic divina bonitas, cl essentia, ct viln, et
in quantiiin perveniunt. Non cnim omnes dationes sapieulia, el omnia, quac in fonte oimiium smii,
ngqiieadexlrema descendiiiil; csse siquidem et bcne primo iu primoriliales causas deiltuinl, ct ens esse
es-ie secundtim nnltirain usquc ad exlreiniini iiniver- fnciunt, deinde per prhnordiales causas '• in eai tini
silatis couditne dislribiiitur, vila vero extrenmm or- eflectus ineffabilimodo per convenienies sibiuniver-
diiiem non attingit. Non enim corporn pcr seipsa sitatis ordines decurrunt, per superiora semper ad
vivunt, vcl vila sunl, sed per stiperiorcm se ordi>e:n inferiora defliiciiiia ", ilerumque per secrelissiraos
vivere recipiunl; quiordo in nulritiva ct activa vita iinlurae poros occullissuno mealu ad fontem suum
" est oinne boiium, oiiini.
(•onslituiusest, inque seminihus viget. Quid dicam redeunt. Inde cnim
de scnsit, el ralionc, et intclleclu? Nempe omnihiis essentia, oninis vita, oninis scnsus, oninis rnlio,
palet, quia sensususque atl irralionabilia descendit omnis sapicnlia, omne genus, oinnis species, oniiii-
animanlia, ralio et iiiielleclus ralionabilia ct intel- pulcliriludo «9, omnis ordo, oiimis unilas, oinnis
lecttiaiia non cxcedtinl. Inter daliones autem et do- acqtialilas, omnis differentia, omnis locns, onine
nationes lalis diflercnlin est : dationcs quidem sunt leinpns, el omne quod est, el oiiine quod non esl,
et (liciinliir propriae dislrihuliones, quibus oiraiis cl omnc qtiod intclligitur, et omne quod sentitiir,
naltira subsislit; donalioncs vero graliae distrihn- et oiniie quod superat sensuin et inlellcctum. Suni-
liones, qiiibus omnis nalnra sulisisiens ornnlur. mac siqtiidein ac trinae soliusqtieverae bonilalis in
Itaque unlura daltir, donatnr gralia •; siqttidemi scipsa imniuiahilis motiis cl siniplcx mulliplicalio
oranis crcatiira perfecla ex naturacoiistalel gratia'. ct incxhatista a scipsn, in scipsa, ad seipsam diffii-
Hinc conficiltii' , omncm csscntiam datum, om- sio causa omniiini, iniino oinnia est. Si eiiim in-
nera virtuiem donum propric vocari. Hinc tiieologiai lellcctus oinnitim esl omnia, ct ipsa sola intclligil
dicit : Omnedulum optimum, el omne donum perfe- oninia; ipsa igitur sola esl onraia, quoniai» sola

VARIAE LECTIONES.
« A el daliir essc et donattir. 'kbona. ' k vero. * e/ gratictmom. C "efom.A. • A-naliira rfa/nr,
tjra/ia donnlitr, R nalura dat, gralia donat, C nalura dat, donat gratia. ' A siqnidetu omnis —gratia otn. A.
•e./om.C. ' Cinultectualit. " defiuunl— catisa. ora. C. "Cprofiuenliu. " eriiinotn. A. " A pleniiudo.
6.3 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 654
gnostica virliis est ipsa, qune, priusquam essent A noc cst, per universilntem ab ipsa conditam, quae
oninia, coguovit onniia, et extra se non cognovit ineffabilis diffusio,' et facit oiiinia, et fit in omnibus,
omnia, quia exlra eain niliil est, sed inlra se habct el oninia esl. Disc. Sufiiciunt sane, et copiose
omnia. Ambit enim omnia, et niliil intra se esl, in afiiuunt, in quaniuni res ineffabilis quibusdarn sirai-
quantum vere est, nisi ipsa, quia sola vere est. liludinibus fari polcsl, ilnm omni >° similitudine
Celera *, quae dicunmr esse, ipsius theopbaniae remota sit. Praedicta siquidem simililudo, quam
sunt, quaeetiam in ipsa vcre subsistnnt. Deus ilaque exempli giatia ab intelleclu noslro «« suscepisti, in
esl*onrae, quod vere csl, quoniam ipse facilomiiin, hoc deficit, tit opinor, ab ea, ctijus siinililudo est,
cl lil in omnibus, ut nit sanclus Dionysius Areopa- qiioil intellecltis, ut dicis, veliicttla illa, in quibus ad
gitn. Omne namque *, qttod iutelligitur et sentitur, a.iorum sensus invebiUir,de maleria exlra sc creata
nihil aliud esl, nisi non nppnreiilis apparitio, occtilli el facil, et suscipit; divina vero bonitas, cxtra
manifestalio, negali affirmalio, incomprehensihilis quam niliil est, non de aliquo apparilionis snae
comprehensio, iiieffahilis falus , inaccessibilis nc- inaicriam sumpsit, scd de niliilo.
cessus, ininlelligihilis intellcclus, incorporalis cor- S. Sed ctini autlio, vel dieo, d.vinam bonilatera
pus, superesscntialis essenlia, inforrais forma, im- oiiinia dc nibilo crcasse, non inlelligo, quid eo no-
niensiirabilis mensura , innumerabilis numerus, B iiiine, quod est nihil de nibilo ", signilicalur, iilrum
carentis pondere pondiis , spiritualis incrassatio, privntio totius essenline, vel subslantiae, vcl acci-
invisibilis visibililas, illocalis localitas , carenlis denlis, an divinae superessentialitatis excellenlia.
terapore temporalilas, iiifniili definilio, incirctnn- MAG.Non facile concesserim , divinam superessen-
scripti circuniscriptio, et cetera, quae puro intcl- lialilalein nihil esse »3, vel lali noiniue privationis
lcciu et cogilaiiliir, et perspiciunlur, et quae me- posse vocari. Quaravis enim a tbeologis dicalur non
raoriae finibuscapi nesciunt, et raenlisaciem fugiunt. esse, non eam tamen nihil esse suadent, sed plus-
Et hoc exemplis noslrne nalurae possumus confi- quam esse. Quomodo enim causa oninium , quae
cere. Nam et nosler intcllectus, cum per se sit in- smit, nulla essenlia inlelligeretur esse, ctuii oniuin,
visibilis el inconiprehensibilis, signis tamen quibus- quae sunl, eam vere esse doceant, nullo vero argu-
dain et raanifeslalur el comprehendiliir, dura voci- mciilo eorum, quae suiil, inlelligititr, quid sil? Si
bus vel lileris vel aliis nulibus, veltili quibtisilam igilur propler iucffabilem excellenliam ct incompre-
corporibtts incrassatur, ct dura sic exlrinsecus ap- hensibilem infinilatem divina tialura dicilur non
paret *, semper iulrinsecus invisibilis permnnel, esse, ntinquid «* sequitur, omnino nihil esse, diim
dumque in varias figuras scnsibus compreliensibiles non aliam ob causam praedicetur non esse, sed su-
prosilit, sempcr stalum suae naturae iiicompreben- *-•peressenlialis «", nisi quod in ntimero eorum, qune
sibilem non deserit, et priusquam extcrius patc- siuit, nuinerari eani «" vera non sinit ralio, dum
factus fiat, inira * seipsum seipsum movet. Ac per super oinnin, quae sunt et quae non sunt, esse in-
hoc et silel, et clamat; el dum silel, claniat; et dum telligalur. Disc. Quid ergo intelligam, qtiaeso, le
clamat, silel; et invisibilis videlur, el dum videlur, atidiens, Deum de niliilo oinnia, qitae sunl, fecisse?
invisibilis esl; et incircumscriptus circumscribiiur, MAG.Inlcllige ex non existentibiis existcntia per
et dum circurnscribilur, incircuinscriptus persevc- virlulem " bouitalis divinae facta fuisse. Ea eniin,
rat; el dum vnll, vocibus el literis incorporaliir; qtiae non erant, acceperunl esse de niliilo. Nami.ue
cl dum incorporalur, incorporeus in seipso subsislil; facta sunt, quia nou erani, prittsquam fieient. Eo
et diun sibi veluti quaedam vehicula, quibus ad alio- naiiiqtie vocabulo, quod est nihilura, non aliqua
riira sensus possil provehi ', de aeris materia, vel niateries exislimatur ", non cansa quaedam exis-
sensibilibus liguris efiicit, mox, ut ad sensus exle- lenliiim, non ulla processib seu occasio, quam se-
riores eoriiin pervenerit, ipsa vehicula dcsercns, querelur eorura, quae sunt, condilio, non aliquiil
sotus per seipstim absolulus, iulima corda penetrat, Dco coessentiale et coaeteriram, neque exlra Deun»
aiiisque intellectibus sc miscei, et fil uniim cum _ per se subsistens, sett ab aliquo, unde Deus veluti
his, quibus copiilalur. Et cmn lioc ' perngat, sem- inateriein qunndam Ijdnic__l40«t»-«iundisnsceperit,
per iu seipso inanel; ct duin moveliir, slat; ct dum sigiiificari; sed omiiino totitts essentiae privationis
slal, movcliir; esl eniin statiis mobilis, et inoliis noinen erat, el, ut verius dicam, vocabulum est
stabilis; el dirai aliis ntljungiltir, siiam simplicita- absenlia totius essenliae '•. Privalio enim babiliidi-
lem noii relinquit; et mulla alia, quae mirabililer nis est ablatio. Quomodo aulem, fortassis quis (li.xe-
ct incffabtliler de nntiira, quae ad imaginem Dci rit *', poterat fieri *' privalio, priusquaut fieret
facla est, excogitari possunt 8. Sed baec exemplo habitus? Nulltisenim bnbitus eral, anlequam omnia,
siifliciutilnd iiisinuaiidaindivinae bonilalis ineffabi- quae sunt, babiUidiuem subsislentiae acciperent.
lera diffusioneraper omnia a sumrao usque deorsum, Disc. Eo igitur nomiiic, quod esl nibilum, negalio
VARIAELECTIONES
1 A celera enim • A est itnque. " k enim. * upparel om. A. " Sic C ; A exira. ' k perrehi.
' A haec. " Sic AC • C divisio. " A ctb onmi. " nostro oin. A. l* de nihilo om. C. "" nihil
esse om. C '* pro nttmquid C niliil. " Corr.; ABC sitperior essentittlis. " eam *• oin. A. Pro
per rirtutem C *'virlule. " existimalur o:n. A. " iionten crtti — essenli.ie oin. C. fortttssis qttis
dixeril oni. A. A fieri poterat.
635 JOANNISSCOTI 63.
•tque absentia totius cssentiae vel subslanliae, iinino A praecedit omnia , quae in ea, et per eam, et ab ea
etiam ciiiicloruiii, quac in iialura rerum creata sunt, siibsisltinl; eoruiii nainque causa est. Ilinc confici-
insinuanlur '. MAG.Ila est, ut arbitror. Nam inr, in Patris sapientia omnia aeterna esse, non ta-
paene * oinnes sacrae Scripttirac expositores in inen ei coaelcrna. MAG.Haec '• jaindudum inter nos
hoc coiiscntiunl, quod conditor universae creaturae discussa, et ad iiicoiicussummenlis babitum deducta
non de aliqtio, sed dc oinnino niltilo, qiiaecunque sunt " vera ratione , sacrorumque Patrum testimo-
voluit fieri, fecit. Disc. Nebulis valtle lenebrosis niis in hoc consentientibus. Disc. *• Num ilaque vi-
cogilalionum mcartim undique cinctuni me csse des, quod non immerilo moveor,el adversanlibus sibi
sentio. In talibus ' equidein nil niibi remanet, nisi iiivirein divcrsarum cogitationum fiuclibus allidor?
sola fides, qnam sanctorum Palrum t.adilaucloritas. Natn quoniodo baec sibi invicemconvenire possunt?
Dum vero de bis, quae sola (ide relineo, aliquid Si omiiia, quae snnt, in sapicutia crealrice aeterna
conor ad puruin intelligeiitiae babitura perspicere, sunl, quomodo de nibilo sunt facla? Quomodocnim
fitgicnliiim me subliiissimarum ralionum niinia ob- potest aeterniim csse, qttod priusquam lieret, non
sctiritalc, iinnio eliam nimia claritale, acieni mentis erat ? Et°'qtio(l incipit esse in lempore el cuin
* repellor. MAG. Dicas, quaeso, ubi tempore, qttomodopotest esse in aelemitale? Oinne
reperculsus
nune baesitas, et quid le lanium perturbat, ut ad !{ siquidein aeternitatis particeps ncc incipil esse, ncc
nulluni purae iiilelligentiae babiium valeas, ut nis, desinit. Quod nutera non ernt, et incipit esse, ne-
pervenire, aut ulii noslra raliocinalio vacillat, cessario dcsinet csse, quod est. Onine namque,
quando te ad nullam cerlani definitionem rerumiiuc quod initio non caret, line carere non potcsl. Non
cogniiionem potesl adducere. Disc. Magiianiinunilc invenio itaqtie, quomodo bace sibi invicem noii
esse, meaeque lardilalis'morulas palienter sustinere opptignanl, qua ratione et oinnia in sapienlia Dei
poslulo. Crediderim naniqiie, bas reruin leimissi- aeterna sunt, el ile nihilo facta, hoc est, priusqtiain
raas inquisiliones etiam perfeclioruin me interiori- fierent, non erant. Nisi fortequisdicai, priniordiales
bus oculis noii lam facile lucescere , ut confestim reruni omriiiim causas in sapientia Patris semper
ad firmuiii animi liahiliimpossinl adhaercrc, praescr- esse aeternas , inloiinom vero maleriera, in qua et
liin dttni ex his, qitae hactcnus inter nos * jam du- per qiinm in effectos suos per generalioncin prove-
dum * veltiti ad liqiiidum pcrdticta ' stint, haec niunl in genera et species, quibus raundiis imple-
niihi nunc ohscura videiilur ingeri. Confectniiiest tur, aeternam non esse. Sed quisquis boc dixerit,
eiiiin iiiter nos de primordialibus reriini omiiiuiii cogelur fatcri, mnleriam de niliilo factain causalilcr
causis, quod * a Palre in verbo suo ingenito, lioc inlra aeleruas rerntn causns non coniiumeraiidani.
est, in sua sapientia ct * siniul el scniel sunt aelcrna- C.Et si boc concesserit, necessario concludelur et
liler facln, ila ut, qiiemadinodum ipsa sapieulia cogelur dare, non ouuiia, sed quaedam in sapienlia
Patris aelerna '• est, suoquc Patri coaeterna, sic " Patris aeterna esse. Matcricin autem inforniein iu
etiam ctincla, quae in ea »*facla suiil, aeternn sint, miinero omniuin , quae a Deo facta sunt in sapientia
eo excepto, quotl in ipso oninia facta sunt; quae sua, coniiiiineraii , iiemo recte pbilosopbatitiuinab-
non est facla, sed genita, et facirix. Sii|tiiilein in negarit. Quomoilo enira rerum omnium causas in
condcmla universnli creatura sicut una endemque Verho Dei aelernalilcr conditasesse, inforincra vero
est " Pntris et Filii voluntas, ita una eadenique est nintericm sua causa carcre quis potcsl dicere ",
operatio. In priinordialihus ilaque suis causis oninia omniiio non reperio. Proinde ", si in iiumero uni-
in sapicnlia Patris aeternn stint, uon tamen ei '* versitatis coudilae materia concluditur, necessario
coaeierna. Praecedil eiiim causa cffectussttos. Ut seqtiitur, ul ipsius cattsa cx niimero causarum aeter-
enini intelleclus artificis artis inlellectum praecedit, naliler in sapientia Dei crcatarnm non excludatur.
intellecius aiilem artis praccedit inielleciiini corum, MAG.De informi maleria, qtiam Graeci ...»vvocant,
quae in ea et per eam liunt '*, iia iiilelleclus Patris nulltis in sacra Scriplura exercitaloritm , iialurariiiii
arlificis inlelleelum suae nrlis, hoc esl, suae snpien- condilionem recta ratione considerans, ainbigil.quod
tiae, in qua conditlil omnin, anlecedil. Deintlein- a conditore omniiim cl cnusaliter inler cnusales, cl
lelleelum ipsius artis oinnium, quae in ca et per intcr causartim efiecius seuundiimsuas proporliones
enm facta sunl, sequilur cognitio ". Oinne siipii- conditn sit. Qni eitini fecit nitiiidiiin de raaleria in-
dem, qnod vera ralio quoquo niotio prnccessionis formi, ipse fecil informem materiem de onraino ni-
praecedere " iuveiiit, juxta naliiraleni consetjttcn- bilo, siquidcm non alius esl nucior mundi de infor-
liam prnecederc neccsse est. Ac per lioc artif.x rai inaleria facli, ct alins ipsius materiac de ouiiiiiio
oinnium Deus Pater secundura cnusam artem suam iiilnli) prius crcalae, scd iiniis alque idem utrius-
praecedit; artifex siqnidcm causa suae artis cst, ars qttc cst conditor, quoninm nb uno principio omnia
aulem sui arlificis non est catisa ; ipsa vero ars quae siinl, sivc informia, sive forniata, procedunl.
VARIAELECTIONES.
* A tnsint-afur. * A et. * In tctlibitsom. A. * C perculstts. " inter nos om. C. * jcim ditdtimom. A.
* A prodiiclu. ' quod oin. A. 9 et oni. A. «°C esseatta est. " A itct. " A in eo. »3est oni. C. " ei
om. C. " A fiant. '• seqiiitur ctignilio oin. C " A processiones proceclm: i* pro MAG.IiaecA Nec.
'" sitttt om. A. *°Disc. ora. A 21A ttttt. " A dicere
potest. " A Pciinde. ,: iJ'--; _'
 "
_?.. CE DIVISIONENATURAE. - LIBER TERTIUS. 638
Aii tino enim tiniversilas creala est, sicut a monadi A riisque formis, differentibus qtioque subslantiartim
onuies niimeri, et a cenlro omncs lineae ertimpunl et acciiienlium ordinibus, in iinitalera (piandaui
Nam et in boc maxiine secularium philosophorum ineffabilem couipacta. Ut enim organicum melos ex
tractare atisi erroi diversis vocum et " con-
qtii de mundi hujtis factuxa sunt, qualitatibus quaiilitatibus
convincilur, quoniam infornieni materiem coaeter- ficilur, dmn viritim separaiimque sentiiintiir, longe
nam Deo esse dixerunt, de qua Deus veluti exlra sc a se discrepantibus intentionis et remissionis pro-
sitbsistente cl coaeterna sihi suoruin opernm siiin- portionibus segregatae, dum vero sibi invicem coap-
psit« auspicium. lndigniim namque ers vistim est, tnnlur secundum certns rationabilesque arlis intisi-
raaleriem informem a Deo fieri creatam. Qnomodo cae regulas per singulos tropos, naluraiem quani-
enim, inqiiiiint, ex fornia oinnium informe fieret, dam dulcetlinem reddentibus : ita universilatis con-
ab imniohiliet in nullo in seipso variabili varium ac cordia, ex diversis nalurae unius subdivisionibus a
iniitabilc, ab co, cui nihil accidit, variis acciden- se invicem, dum singulariter inspiciuntur, disso-
tibus siihjectiim, a non * dislenlo per spaiia Ioco- nnntihus, juxla conditoris uniformem voluiilatein
ruin et temporura, qttod recipit locorum temporum- coadunala esl. Iiis ilaque definitis non iramerilo,
que intervalla, et quantitalum ? Similiter ab eo, ut inquis, diversis cogiiationum fluctibus sibi invi-
quod uulli qualitali suhditum, divcrsarum qualita- B cein adversantibus allideris ". Gonfectum est enim
iuin figiirarumque receptivum , ab iiicorruplibili et inconcusse defiuituin , omnia , quae sunt et quM^
corrtiptibile, a simplici compositum et cetern id ge- non stiiit, ab tino oninium principio confluerc, sive
ims, sune falsae raliocinalionis nebulis obcaecati? in primordialibus causis semel et sitnra in Verbo
Nos autem sacrae Scripturae veritatem inspieientes, Dei unigenilo aeternaliier factis, sive in materin
divinorumque ipsius interpretinn vesligia sequentes, infornii, ex qua priraordiales causae visibilis crea-
el informilalem rerum omnium, et fortnas, et om- turae apparilionis suae »aper generationem occn-
ne, quod in eis, sive secuiidum essentiam, sive se- siones '* acceperunl, sive in effeclibus earuin, qui-
ciindmn accidens esl, ab una omnitim causa con- bus mundus iste ab inilio iisqtte ad finein natiirali
dita esse, et per fidem credimus, et quaiiluin dalur ordine divina providentia " ministranle perngiiur.
per intcllectum consideramus. Sicul '6 aitDomiiius : Paier meus ttsque in me «' ope-
6. Non enim universilalis conditor omnipolens, raiur et ego operor. Sed queinadmodiira baec veltitt
etin nullo deficiens, et in infiniium lendens, sirailia sibimet adversanlia in unam quandam intelligenliae
sibi solumniodo, veriim etiain liissimilia creare po- copnlam convenitint, hoc esl, qiiomodo omnia si-
tuit * ct creavil. Nam si soluminodo sui similia, mul et aeternn et facta stint, non solum tibi, veruin
hoc esl vere exislenlia , aelerna, incominulabilia, . etiatn et mihi diligeiilissijna rationis inquisilione
simplicia, inseparabililer unita, iucorruptibilia, iin- dignum esse vitleiur.
niorlaiin , rationalia, inlellecluaUa, scienlin, sap__.n- 7. Disc. Dignnm qnidem. Ilac enim quaeslione
tin , ceterasque virlules condiderit, in dissimilitim nullam alliorem iiiquisiloribus verilntis quaerendain
et opposilorum creatione defecisse viderelur, et non esse arhitror. Elenim, ut praediximus, facta aeter-
oimiiuo cunctortim, quae ratio posse fieri docet *, nis opponuntur. Ac per hoc, si facla, non sunt
opifex judicaretur. Dissimilia autem sui et oppo- aelerna; si aeterna, non sunt " facia. Nam ut eatlem
sita dicunliir esse * et sunl omnia, quae praedictis cl «3aelerna simul el fncta sint, qua ratione doceri
virtulibus opponuntur, non ut negativa seu priva- valeat, non mihi occtirril. Troinde *° nil aliud re-
liva, sed nalurae dissimilitudine et opposilione. Si- stal, ut aeslimo, nisi iitaul ista penilus prae nimia
qiiidemperfeclaeessentiaesimiliteringeneraformas- sui altitudine silentiohonoriliceiur, aut, sf.quid libi
que pcr differenlias et proprietates, uniformilerque de ea videlur invesligaiidum, investigare incipias.
ordinata. per singtilas species, omni confusione sub- MAG.Ulrumque mihi videtur, ut et" eantlem, qunn-
tracta, imperfectio • informis adhuc materiae ' et tum acies conlemplalionis noslrae Deo illiiminante
tiiohilitas opponitur 8, aeternis temporalia, immuta- ex nimio subtilitaiis suae ftilgore non repellitur, in-
bilibus raulabilia, simplicibus composila, et ce-] vesligare non pigeat, ne desidiae seu inerliae ctil-
tera ', quae veluti e.\ diamelro sibi iiivicem e con- pam inciirrainus; ubi vero iiilenlionis noslrae vir-
trario respondent. Hornm itaque omiiium, similium ttitem exsnperat, clnonpalitiir liientibus adhuc ler-
dico et dissimilium, unus atque idem artifex est, rena habitatione depressis perspici, et ad puruni
cnjus omnipolenlia in nullius nalurae deficit opera- dignosci, silentio cordis et oris honorificanda esl,
lione. Proinde" pulcliritudo tolitts universitalis con- ne qtiid tetnere de ea definiamiis. Disc. lla (iat, ac
«lilae, siiiiiliiim et dissimiliura, mirabili quatlain sine mora hujtis inquisilionis viam arripe.
harmonia conslilula est, ex diversis generibus va- 8. MAG.De eo, quod omnia in Verbo Dei unige-
VARIAE LECTIONES.
' Sic AC ; f. sumpserit ? * Pro a rwn (, ctn. 'Upoterit. * kinventl possefieri. 'kesse diatnlur. * k
tmperfecto. ' C malerie. > C opponil. 9 A aelerna. >"A Perinde. »« el om. C " A ul-
" quttniiitttibuji
Ititeiis. k sive. «' C per qenerntionesoccusiotiem. "k prudcnlia. " A S.e. «'Pro i» me C m.do.
'* sititt oin A. "'e/oin C *• A Pcrinde. " C tti itd.
639 JOANNIS SCOTl GiO
nilo acterna sunt *, priino diccndnm judico. Disc. _A desimrat. MAG. Similtimo verissimoquc usus es
Nec alitcr volo. Ab eo enim, quod praccedit, ra- cxemplo. Tcsliraonia quoqtie el sacrae Scripltirae
tiocinatio est inchoanda. Prnecedit nutem * aeterni- el sanctoruni Patriun oiiinia in Deo esse aeterna
las facluram. Ab ca * igitur cst inchoandirai. perbibent 8. Aposlohis : In qtio vivimus, inquit,
MAG.Esto igitur* iiileiitns, et vide, neqtiid incautc cl * movcmur, et si<mws.In Dco eniin suiinis per
conccdns, ne iteruin le concessisse poenitenl. Disc. excellentem et anle exislenteiii in ipso noslrae es-
lngredere; intentiis sttni, ne (piiil tcmcre concetlani. senliae rationem; iiioveinur aulem in Deo secun-
MAG.Qtiid libi videliir ? Niim Deus accidenliiim dum praecedenteni in ipso bene cssendi rnlionem
capax cst? Disc. Absitab his, qui de verilate saimm per virlules bonne actionis. Porro iu Deo viviintis
" scmper vi-
senliunt, hoc dicere vel cogitare. Naturn cnim secuiiduin prueccdenlem in ipso
ipsius simplex esl, el plnsquam simplcx, omnibus- vemli et cxislendi rationcra. Et nc quis aestima-
<pie accidenlibus absoltitn, et plnsqtiani nbsolula. rel, aliud nos esse, et aliitd nostrns rnlio-
MAG.Nihil crgo Deo nccidit? Disc. Omnino nihil. nes, non dixit, in qno noslrae rationcs vivuni,
MAG.llaque non est ei aecidens, iiniversitatem con- el nioveiitur, et siini, scd dixit, in quo vivimus, et
dere. Enra tnnien condidisse Scriplura sacra non mnvemur, ct siimtts. Nibil cnim aliud nos suiiuis, in
lacet, sed aperle cininnt, dicens: ln principio fccit R qiianliim siiiniis, nisi ipsac rationes nosirae acternn-
Deut caelum, ct lerrnm, ct cetera, quae de operihus liler in Dco subslilulae. Snnctus ilem Attgiistinim
*
primoruro sex dierum legitniur. Disc. Deus ct in cpusculis suis operatinnis divinae qiiatlriformem
nniversitatein creaturarum condidit, cainque condi- rationcin exponens, secunda in Verbi Dei dispcnsn-
disse non eslei accidens. MAG.Non ergo erat suh- lione non lacla, sed neterna csse nffirmat; ubi non
sistens, antequam univcrsitatem contleret. Nnm si soliim secula, verura cliain oiimin, ttibtis qsecula et
esset, condilio sibi rernm accideret. Dtsc. Deum peragitulur et implenlttr, volnil inlelligi. Operatio ,
praecedcre universilalein crcdimus , non lemporc, inqiiit, divina, quae secuta creavit et gubernat, qua-
sed ea sola ralione, qua cnusn onraium ipsc inlelli- driformi ralione distinguilur. Primo, quod in Verbi
gitnr. Si enim lempore pra.ccdcret, nccidens ei Dei dispensalione non facla, sed uclerna sunt, r_f.it
scciindum lemptis facere universitalem foret. Quo- nos Apostolo leste tttite leinpora secularia pruedesli-
niam vero ea sola ratione, qua causa est, imivcrsi- nctvit in regnum. llem nlihi de Trinitale scribcns :
lalcm ab eo condilain praecedil, sequitur, universi- Verbum Dei, inqiiit, per quod fucla sunl omniti, ubi
latis conditionem non esse Deosccundinn accidens, incommulubililervivnnt ontnia, 11011 solum, quae fue-
setl secuiidum qunnduni iiieffabilem ralioneiii, qua ntnt, verum etiam, quae futura sunt; nec litin in ipso
rnusativa in causa sua scraper subsisliint. MAC.Si C (uerunt, nec fuiura sunl ", sed luiilummodo sunt; el
igilur nulla alia ralionc Dens miiversiiateni a se oiuitia uniim sunt, el magis ttnum esl. ltem in Exc-
conditara praecedil, praeter illnin solam, qun ipsc IIMSIO de Deo Vcrbo : Alitcr, inquit, sub ipso stint ea,
catisa est; ea vero causaliva, et omiic caiisaiivuin quue per ipsum fttcla.sunl, tditer tn tpso s_mfea, quae
-cniper in cnusa snhsistit, aliter enim nec causa ipse esl. Tnnquam aperle dicerel : Aliter sub ilio
causa est, nec causativuin causativuin ; Deoque non siinl, diim per generationem fnela in generibus, et
accidit causalis esse, semper enim causa et 6 cst, formis, locis quoqtie, lemporibusqtie " visibililerper
el erat, el crit; seniper igilur causativa in sua causa inalericni apparenl; aliler iu ipso sunt, duin in pri-
subsislunt, et substiierunt, et subslilura siuil : liiorriiatihus reruin causis, quae non solum in Deo.
proinde universitns in sua causa, qtioniam causaliva vcrum etiatn Deus siinl, aeterna.iler iiilelligiintiir.
est, boc est, suae causae parliceps, acterna esl. El itleo ail " . ea, quae ipse csl; non quod alia sint,
Totius ergo ' crealurae universilatem aeternani quae in Deo sunt, el Deus esse discunliir propter
esse in Verbo Dei manifestum esl. Drsc. Iluic con- iiiiilnlcin nnliirne, etnlia, quae per generalionem in
clusioui conlradicere von valeo, duin sine ulla nmbi- iiiiiiiiliiin veniunt, sed quia mia eademque reriiin
guilnte considero, onines raimeros in monadc, ct naliirn alitcr consiileratur in aelcrnitate Verbi Dei,
omncs lineas in cenlro aelernaliler et uniformiter aliier iu lempornlilale consliiula '* iiuindi. San-
subsislere. Et quainvis actu ct opere numeranlis ct cttis " qtioque Dionysitis Aeropngita in capitnlo de
iineanlis in varias numcrorum species figtirnsquc pcrfeclo et uno Deo loquens: Vnum, inqiiil, dicitur,
forinenlur, semper tnnien in principiis suis, in 1110- quia omniti universaliler est; nulltimenim exulenlium
nnde dico el cenlro, uniformiter pcrmuiient, ncc esl non participuns unius. El paulo post : ltaqne et
unquain sine eis principin intelligiintur fuisse, ncc hoc cognoscendum,qttia secundum ttnum unittscujus-
iti ipsis principiis ficri inchoasse, cl dum ab cis que prtiecogiiata " est spccies, unire dicitur ttniia;
niultipliciler profluunt, uuiformi tamen ralionc el omniiimesl unnm exemplar, et st imerimas tinum,
aelerno alque inconiinutabiListatu in eis esse non neque universilas, neque aliucl aliquod " existentium
VARIAELECTIONES
• C ftnf, »A entm. • A eo. * A itnque. ° k Dominus. • A e/ causa. ' A igitur. * aeler-
na perhibent omC ' e/ om. A. »• bene essendi — in ipso om. C. »' nec tum in ipso — snnt ora. C "
A ef temporibus. " Pro e/ ideo ail C Qui deus nisi ca. »* Conj., A constilula C coitslituT. " A sicut.
'* k percogitata. ,T A aliquod.
 (341 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 642
eril; omnia enim in seipso unum uniformiter praeam- A slione, si quid dicendum , el inqtiirere et aoe-
bil, et circumprendil. His atque hujusinodi exem- rire.
plis atque ' testimoniis in unum colleclis, aperlis- 9. MAG.Raliones oranium rerum , dum in ipsa
sime dalur intelligi, omuia ra Verbo Dei non solum natura Verbi, quae superessentialis est, intelligun-
aeterna, verum etiam ' ipsuni Verbum esse. Quo- ttir, aeternas esse arbitror. Quicqtiid enim in Deo
niain vero et facta simul orania, et aeterna esse ' in Verbo substantialiter est, quoniam non aliud praeter
Verbo Dei sacrae Scripturae leslimoniis planissime ipsum Verbum est, aeternum esse necesse est. Ac
declaratur, Joannes Evangelisla : Omnia, inquil, per hoc conficitur, el ipsum Verbum, et multiplicera
per ipsum facta sunt, et sine ipso factum esl nihil. tolius universitalis conditae principalissimaraque ra-
Ecce, aperlissime facta esse omnia inVerbo dicit. Sed, tionem id ipsum esse. Possumus etiam sic dicere :
ne quis existimaret *, facla esse solumraodo, et Simplex et multiplex rerum omnium principalissima
non aelerna, sequilur : Quod factum esttn ipso, vila ralio Deus Verbum est. Nain a Graecis Xoyo,voca-
erat. Ac si dixisset, quod factuni est, sive in princi- tur, hoc est, verbum, vel ratio, vel causa. Inde, quoo
palibus causis, sive in earura effectibus, in ipso in graeco Evangelio scribilur ":'_.. upxy h o X°yoc
Verl.o, in quo rationes omnium aeternae sunl, vua potest interpretari: In principio erat Verbum, vel i%
erat. Iiem * Apostolus : In quo creata sunt omnia, „ principio erat ralio, vel in principio erat causa.
•' " veri-
quae sunt in cuelisel quae in terra, sive visibilia sive Quodcunque enim horum quis dixerit, a
invisibitia, sive Throni,sive Dominaliones,sivePrinci- tale non deviabit. Nam unigenitus Dei Filius et Ver-
palus, sive Potestates; omnia ex ipso el per ipsum et bum esl, et ratio, et causa. Verlmin quidem, quin
in ipso creata sunt. Causas enim, ut ail bealus Maxi- per ipsum Deus Pater dixit fieri omnia, immo etiatn
nius, eorura, quae fauta sunt, habens ' ante secula ipse est *' Patris dicere, et diclio, et.__.rmo " ; si-
praesubslitutas volunlale bona, secundura eas visi- cut ipse ait in Evangelio : Et sermo, quem locu-
bileui et invisibilera ex non existente ' subsliluit lus sum vobis, non est meus, sed ipsius, qui misit me.
creaturam; ratione et sapientia secundum opporlu- Tanquam diceret aperte : Ego, qui sum sermo Pa-
num tempus et fecit, et facit, et quae universaliler tris, qtti locutus sum vobis, non sum meus, sed lo-
sunt, et quae per singula — causam quidem angelo- quentis in ine Palris, et ex '* secretis substantiaa
rura creans produxisse credimus causam uniuscu- suae sinibus tne gignentis, et omnia per me, hoc est.
jusque complenlium raundum, qui super nos est, gignendo me facienlis. Ratio vero, quoiuam ipse cst
essentiarum et virtulum, ralionem bominum, ra- oranium visibiliura et invisibilium principale exem-
liouem * uniuscujusque ex Deo.esse accipienlium — plar, ideoque a Graecis ___«,.d est species vel forma
in se ipsum omnia recapitulans, hoc est consum- . dicitur. In ipso enim Pater omnia, quae voluit fieri,
p
mans, per quem et esse, et permanere, et ' ex quo, priusquam fierent, vidit facienda. Causa quoque est,
quae genita sunt, quantum genila sunt, etad quem quoniain occasiones omnium aeternaliter et incora-
genita sunt, manenlia et raola parlicipant Deum. rautabiliter in ipso subsistunt. Qttoniam igitur Dei
Oiinija enim parlicipant, quod >• ex Deo facta sunt, Filius et verbum, et ratio, et causa est, non incon-
proportionaliter Dominum, sive per inteUeclum, sive grttuin dicere, simplex et in se infiniie multiplex crea-
rationem, sive sensum, sive motum vitalem, sive trixuniversitatis condilae ratioetcausaDei Verbum"
essentiatem et habitam opportunitatem, ut magno el est. Ac sic recurreret, Dei verbum est simplex, et
divino raanifestatori JDionysiovidetur Areopagitae. in se infinitemultiplex crealrix universilatis condilae,
Neminem itaqne fidelium pieque sacram Scripluram etratio, et causa **. Simplexquidem,quia rerum om-
investiganlium dubitare oporlet de eo ", quod om- nium universilas in ipso unura individuuro et inse-
nia in Deo Verbo et " aeterna simul et facta sunt. parabile est; vel certe individua et inseparabilis uni-
Nam et vera ratio el sacrae Scripturae aucloritas in tas oranium Dei Verbum est, quoniam ipsum omnia
hoc unaniraiter consenliunt, et non alia esse, quae est. Multiplex vero non iratnerilo inlelligitur esse,
aeterna sunt, et alia, quae facla, sed eadera sunl " quoniara per omnia in infinitum diffundilur *', et
simulet aeterna et facta. Qua vero »*ratione aeterna 1n ipsa diffusio subsistenlia omnium est. Altingit cnim
sunt" facta, et facta aeterna " possimus »' intelli- a fine usque *s ad finem forliler, et disponit om-
gure, exigis a me non immeVitoexplnnare. Siqui- nia suaviler. Ilem in Psalmb : Velocitercurrit sermo
dem id ipsum aeternum et factum subsistere, vi- ejus. Sermonemdicit" Propheta verbumPatris, quod
detur tibi " verae rationi non convenire, et for- velociler currit pcr omnia, ut omnia sint. lpsius
tassis nondum ego ipse, quotnodohoc convenial, ad enim cursus per omnia multiplex et infinita omnimn
parum dignosco. Disc. Incipe itaque de hac quae- subsistenlia est. Hinc sanclus Dionysius in capitub
VARIAELECTIONES.
~~
«Aac. eftamom. A. 'Csunt. *A aeslimaret. " C Et apostolus.™".* Pro habens k hominti.
* A ef non subsistentem. " Pro ralionem k el. * e/ ora A. ,0 A eo " de eo orrr.A **e/ ora. k,
" quod.
"suntom.k. kvera. " pro sunl k et. «• A et factaet aelerna. »' C possumus. "ksibi. "kscri-
ptum est. " enim om. C. '« C ex. " est om. A. *'-A sermo est. '* ex om. A. '• Dei verbum om. C
25ac si recurrerel — e/ causa om. C. " A definilur, " usque om. A. " A d'xit.
PATBOL. CXXII. 21
 U.S JOANNIS SCOTl 6._
ile perfeclo ct tmo : Perfectum quidem est, inquit, A superaul, quorum esse est onini compreliensibili
iioii sqlum, ul per se ipsumperfectnmsecundumseip- essenlia '* carere, nihilaliudsubsistere,praeter unius
sttm a seipso uniformiter segregutum, et tolum per solius omniiim causae participationem. Oinne autetn,
toluin et ' perfectissimttm,sed et ptusquamperfectum, quod participatur, ct '* parlicipaiionem sui ct parti-
secundum omnium excellenliam, el omiiem quidem cipanlia se praecedit. Deus igitur praecedit omnia,
mullitudinemlerminans '; omniverosummilalisuper- quaecunque se participanl, et quoriim essentia par-
expansum, el u nutlo localum tiui comprehensum,sed ticipatio ejus cst. Hinc magnusDionysiusAreopagila
extenlum in omnia simul, et super omiiia non defi- in libro de caelesti Ierarchia, hoc est, episcopalu,
cientibus augmentis et infinitis operalionibus. Perfe- quarlo capitulo : Primum, inquit, qmnium illud di-
cium ilerum dicitur et veiut non auclum el semper cere verumesl, ut bonilttleuniversali superessentialis
perfectum et ul indiminulum, ut omnia in se ipso su- divinitaseorum,quae sunt, essentiassubstilttensad esse
perans el supermanans secundum unam el incessabi- udduxil. Est enim hoc omniumcausae elsitper omnin
lem per se superplenamet non minoralam targitutem. bonitatis proprium, ad cotnmunionemsuam ea, qttae
Manct ergo in se ipso universaliter el simpliciler, sunl, vocare, ut unicuique eorum, quae sunt, ex pro-
3 pria definitur anatogia. Omnia igitur parlicipanl pro-
quoniam in ipso unura sunt omnia. Allingit autem
a linc usque ad linem.et velociter currit per omnia, B videntiam ex sttperessentialiet causalissima divinitate
hoc est, sine mora facit * omnia, et fil * in oranibus mananlem. Nonenim [orlassis essent, nisi eoruin, qiine
oninia, et dura in seipso unum perfectum et plus- sunt, essentiae el principii ussumptione. Existentiu
quain perfcctum et ah omnibus segregatum subsislit, igilur omnia esse participant. Esse enim omnium est,
extendit se in oninia, et ipsa extensio esl omnia. Hoc superessedivinitas ''. Viventia attlem eanclcmsuper
etianinoraiiic ipsius caelestis essentiae, quodest Che- omnemvitam vivificumvirtulem, ralionabilia " el 111-
rubim, significari videtur. SiquidemCherubim fusio lellectualia eandem super omnemet ralionemel inlcl-
supientiaeinlerprelalur,ut sapicnles Ilebraeorum tra- leclumper seperfectam etante perfeclqm sapienliam.
diderunt. Ubi sublilissime intelligendum, quod fusio Audisli summi theologi AreopagilaeDionysii, prae-
sapientiae, vel cxlensio, ve.lcursus, velquoquo alio clarissimiAlhenarum episcopi,deparlicipalionc divi-
niodo inuiiila verbi mulliplicatio dicalur, non quasi nae essenliaeseulentiam, qua.aperlissimemaiiifestat,
i.i ea, quae prius crant, qiiam funderetur vel exlen- omiiiaquaesiintelquaenonsiiiit,niliilaliudinlelligen-
deretur vel currerel verbum Patris el sapicnlia, sed da,praeter divinae esseiiliaeptirlicipntionem ; ipsam
ipsius fusio, vel cxtensio, vel cursus praecedit om- vero parlicipaiioueti)niliilalind csse, praclei-ejusdem
iiia, ct causa exislentiae onraium est, ct oinnia. Qnis essenliaeassiraipiioiiem". Non enira, inquil,forlassis
enirn veritalein consulens crediderit vel cogitaverit, G essent, nisieortim,quae sunt, essentiaeetprincipiias-
Deura pracparasse sibi locos, per quos sese difliin- sumptione. Est igitur participatio divinae essentiae as-
deret, qui nullo loco conlinetur, dum locus omnitira suniptio.Assunipiioveroejus"sapienliaedivinaefusio,
coiiiinunis sil? Ac per hoc locus locorum nullo loco quaeest omniumsubstanlia elessentia, etquaecnnquc
capitur. Attt sibi praeparasse spatia localia seu tem- in eis naluraliter inlelliguntur. Audieliam ejqsdem
pornlia, per quae sese extenderet, cursuvc suocurre- de processione Dei per oinnia, et niansionc in seipso,
rcl, <iui6 omiii spatio caret, ct omnia tempora sua iu epistola, qiiam rescripsit Tito pontifici interro-
aeternilate superal? Aut quis dixerit, qtiod iucre- ganti, quae sapietiliac domiis, quis crater, et ;qui cibi
dibilius' est, ipsi, Deo dico, ab alio velu.i principio ejus et potus : Duplicem,inquit, escumdivina sapien-
praeparala fuisse locorunr leinporuitiqucspalia, seu tia proponit: tinam quicieinsolidam et manditcubilem,
qualiumcunque quanlilalum intervalla, quae stta dif- alteram vero humidamet profusam. Et in crntere
fusione impleret, vel suo cursu perageret, vel sua porrigit providens suus bonilales. Ipse »9igitur crater
e.tensione solidaret ? Nec enim de natura ineffabili rolundus dum sil el repundus, symbolumest expansae
et' superessenliali non solum dicere, verum etiant simul et in omnia circitmeunlissine principio cl inft-
"
cogitarc, falsisqueimaginalionibusfiiigerc,ettidiculo- " nitae horum omnium providentiue^ Veruntmnen
Bissinmmest et pcrniciosissitnum*.Non enim * alia quoniam in omnia proveniensmanel in se ipsa, cl
morsrationalisaniiiiaelurpiorpejorqiieesl,quam talia slat immutubilinalurae similUudine, et perfectissimct
raonstra abominandaque idola de Creatore oinnium inremeabiliierseipsa coltocata uniformhei et fixe, sic "
cogitare, cura veritas ipsain intelleclibus piequae- craler slat. Aedificansaulem sapieniia domum sibi
rentmm ac " diligenlium Creatorem suttra intelligi- dicilur, et in ipsa solidas escas el potus et crcileru
bili voceproclamel generaliter de oinnibus, quae sunt proponens: sicessedivina diviritlussymbola[ucieitlibu?
etquae non sunt, bocest, quac sensu aul" intelleclu clarum, quia et providentiaperfeclissimaesl'_;._essen-
COinprehendipossuut, et quae sensutn vel intellectum di el beneessendiomniacausaih,et in omnia vrocedit,
"
VARIAELECTIONES.
«e/om. A. ' A delerminans. * k ergo. * C feeit. " C fecil. * k quia. ' k vel credibiliui. k
* A periculosissimum " enim om. A. "Aef. " A vel. " kessentia comptehensibili. »*_.<«•
atque. " "
ticiptttionem—e/om. C Sic C; A (/i.im/u/is. «8C rtttionalia. ipsum vero parlicipationem— assmn-
iuionem om. A. " es/ sapienliae. «3 A Ipsius. " horum om. C. " C ut.
 643 DE DIVISIONENATCRAE. — LIBER TERTIUS. 646
et i» omni fil el continetomnia: et ilerum * ipse in \n A in tantum valet, ut nullo alio modo consulta ratio-
sese per excellenliam nulltim in nullo per nullum m nis virtute possit solvi, ut arbilror. Si enim ipse,
est, sed exallalur omnibus ipse in se ipso simililer ;* qui causalis est essendi «s et bene essendi omnia, et
el aelernttliter existens et stans et tnanens, et sem- i- in orania procedit, et in omni crcatura fit, et con-
per secundumeademel sic se habens, et tiullo modo !o tinet oinnia : quid aliud restat, nisi ul intelligamus,
extrctse ipsum faclus, neqne propria gravilale el in- i- sapienliam Dei Patris , de qua talia praedican.lur, et
commitlabilimansione el bonitate retictus ', sed et inn catisam creatricem omnium esse, et in omnibus,
se ipso toiasei perfeclissimaspravidenlias optimeape- j- quae creat, creari etfieri, et omnia, in quibus crea-
runs, et proveniensin omniu, et manens in se ipso, et ;f tur et fit, continere ? In omnibus enim, quodcunque
stans semper molus. Animadverte, quod ait, in om- i- vere intclligitur esse, nil aliuti est nisi sapienliae
nia procedit, el in onrai fit. Quodeliam alibi declaratit creatricismulliplexvirtus, quae in oinnibus subsislit.
dicens: Audendumveroet hoc de verilate dicere, quiaa Si enim intellectu creatricem sapientiam ab oinni-
et ipse omnium cattsaiis bonoet optimoomniumamore e bus, quae creat, subslraxeris, in nihilum omnino
per excellcnliam amaloriae bonitcitisexlra se ipsum n redigenlur, nullaque essentia, nulla vita', nullus sen-
fit in omnia, quae sunt, providenliis, et velutiin boni- sus, ntilla ratio, nulltis inlellectus, et oninino nulluin
lale, el dileclione,et amore fovet et exuperat omnia,, B J bonum reraanebit. Quodeliant sanctus pate_r" Augu-
ab omnibusremotus 3, ad hoc * in omnibttsdeducilur •" stimis in libris »' Confessionum suarum videtur in-
secundummente excedenlem superessenlialem polen- lelligere, sermonem dirigens ad ipsan. veTilatoin,
tiam inconversibilemques::am. Ilis etiara favet ejus- divinam videlicet " sapienliam : Et inspexi, inquit,
dem Dionysii sententia, qtiain ex theologicis com- celera intra te, et vidi, nec omnino esse, nec omnino
nienlariis • sanctissimi' Jerolhei sumpsit : Omnium,i non esse". Nec omnino esse, quia non sunt, quod lu
inquit, causa et replelivaJesu deilas parles universi- es, nec omnino non esse, quia a le sunl. Quibus ver-
tati consonas salvnns ; et * nequepars neque totum» bis insinuat, omnem creaturam omnino per se coa-
esl, el lotum et pars, ut omne et parlem el lotum in» sideratam nihil esse. Quicquid auteia in ea intelli-
setnetipsa coambienset supereminenset excellens.Per- gitur subsislere, ex parlicipaiione creatricis verita-
fecla quidemesl in imperfectisut perfeclioprincipalis: tis subsislit. Si enim omue verum ex verilale
imperfecla veroin perfeclis tanquam superperfecta ",, vertim '*, et sola veritas pcrmanet, cetera auletu
et nnteperfecta forma formificans in informibus lan- movenlur, sola igilur veritas in omnibus veris sub-
quttm forma principalis. lnformis in ipsis formiss sislit. Movcnlur autem, dixi, quia per se ipsa non
tanquam superformis, essenlia tolius essentiae in- stihsistunt, sed ad nihiluin vergunl; virtute vcro
contaminala supergrediens, et superessenlialiter om- G C verilatis providae, qune in iis subsistit, ne ad nihi-
ni essenlia remota, tola principia et ordines destinans, lum ruant, proliibeniur el stant ". Si ergo ips.un
el omni principio et ordini supercollocatct»°, e( man- Verbiim Dei et omnia facit, et in omnibus fit, ct hoc
suru est eorum , quae sunt, et seculorum, et super se- ex verbis praedicti patris Dlottysii aliorumque po-
cnla, et anle secula plena in indigentibus, superplena tesl approbari : quid mirum, si cuncta, quae in ipso
in multUudinibus, arcana, ineffabilis super animum,, Vcrbo intclliguntur subsislere, aeterna simul et facta
super vitam, super essentium, supernciluraliter habet! credanlur et cognoscanlur esse? Quod enint de
supernalurale, superessentialilersuperessentiale. Sttf- causa praedicatur, qua ralione non eliam de causa-
iiciunl haec, ut arbitror, bene intelligentibus ad co-- tivis praedicari possunt", non invenio. Omnia igilur,
gnoscendum,quod divinae bonitalis in se ipsa " per- quae sunt, et aelerna simul et facta non incongrtie
maiisiocausa omnium incoramiitabilis sit. Processio> dicuntur, dum in eis /it ipsa sapientia, quae ea fa-
vero ejus et inefiabilis molus effectus omniura " 1 cil, et causa, in qua et per quam el aeterna et facta
peragit; porroejus participalio et assumplio nil alitulI sunt, in eis aeterna et facta est. Disc. Valde miror,
cst nisi omnium essentia. Et intenltis perspice, quodI el stupefactus veluli exanimis haereo. His enim ra-
ait , quia et providentia perfectissima cst omniuin "1 ' tionibus attrahor, quoniam verisimiles sunt, et san-
essendi et bene essendi omnia causnlis. Non ergoi D ctorura Palrum leslimoniis sacraeque Scripttirae
alia est providenlia oranium «*, et alia causa om- corroboratae. Sed ilertira nutans retrahor, ac inox
niuin, sed unus atqtie idem Deusel providcntia per- in tenebras densissimas cogitationum *3 meatuni
fectissima est omniura, et essendi cl bene essendii relabor. Nonest **enim aciesmenlis meae ad praesen-
oitraia causalis. Quod autem sequilur, et in omniai tis quaeslionis altiludinem inluendain penilusque
procedit, et in omni fit, hoc esl, in universilate: penelrandam idonea. Audiens quippe " illud : Qui
quam facit, et continet omnia, ad solvendam prae- fecisti mundumde materia informi, non aliter cogi-
sentis quaestionis, de qua nunc agitur, nodositatemi tabam, nisi quia mundus visibilis et iuvisibilis de
VARIAE LECTIONES
» Pro e/ iteruin C erit enim. * A reslriclus: * kremoto. * A adhuc. ' dedttciturom. A 6Ccoin-
mentis. ' k scientissimi. * e/oin. A. ' super om. A. " C supercollata. '» in se ips'a'om. a. " A om-
nium effeclus. " Pro otnniumk ipse cst. »*oinnium oin. C. '" A e/essendi. »'pa/erom. A. " A li-
bro. " A scilicel. " nec omninonon este om. A. '• verum om. A. " et stant om. A. " Sic C ; A
possii. " A cogiiiiionum. '* est om. C " Pro quippeC inquit.
647 JOANNISSCOTI 648
maleria informi, quam Deus de omnino nihilo veluti A _ numrerumconditoremproctamanle": Operamanuttm
auspicium quoddam suae operationis creavit, faclus tuarum sunt caeli; ipsi peribunl, lu autem pcrmane-
narratur, et erat, quando totius niundi universilas bis ; el omnes sicul vestimentumveterasceut, e.t sicvt
non erat. Ac per hoc in primordiis conditionis suae opertoriorum mutabis eos, et mulabunlur, lu aulem
de omnino nihilo in informem processit maieriem, idem ipse es,el anni tui non deficienl.lpse etiam con-
et consequenter per genera et formas ceterosque ditor omniuin : Caelum, inquit ",e/ terra transibunt,
numeros naturales ad perfectionem qtiandam Creato- verba aulem mea non transienl. Si aulem maxitna
ri soli cognitam pervenit '. Nec hoc per raorulas spatio, pulcherrimaqtie sublimitale siderum, et "
temporum factum fuisse a sancto palre Auguslino purissima subtilitate nalurae.statu aslrorum consila,
in Exemero suo suasura est. Non enira in tempore, cursuplanetarum barraonica«", luminis semper plena
praecedit informitas iormaro, sed naturali ordine, pars niundi peritura sit, leste Scriptura, nunquid
quo causa praevenit effectum. Nempe vox et ver- putandum, interiores partes, ac raullo raferiores per-
bttm simul ex ore lo.quenlisprodeunt; ei lamen an- raansuras ? Melioribusenim inlereuntibus inferiora
levenit vox verbum, non quidem terapore *, sedI non inlerire irapossibile est, et dum aufertur, quod
causa. De voce enim efflcitur verbum, de verbo au- conlinet, quod continetur, manere vera non sinit
tem nullo modo vox. Ita rerum omniura informitasi B ratio. Hoc autem dicimus ad differenliam eorum,
et formalio atque * perfectio naturali quadam prae- quae aelerna sunt, ab his, quae sunt facla »6. Nun
cessione * et sequentia, non aulem lemporum 6 in- enim parva distanlia est inter ea, quae nec incipiunt
tervallis, distincte simul et semel de nihilo in es- esse, nec desinunl, el ea, quae inchoant esse, et
sentiam voluntale Creatoris adductae sunt. Et baec: non possunt semper manere ". Non igitur sine causa
eratmea fides, meaquequanlulacunqueintelligentia. acies raentis rainus talia intelligentiura repercutitur,
At nunc alilcr a te audio, quae mullum me niovent,, quando ei aelerna esse facla, et facta aeterna suade-
et ab his, quae hacleniis tenebam, firmiler, titi mihii lur. Nam non facile crediderim, te consenlire his,
visum est, invitum revocant. Praesens enim ratioci- qui volunt inlelligere, inulta ex his, quae facta sunt,
natio, ut reor, nil aliud videtur velle suadere, nisii imo paene omnia semper mansura ", ac per hoc
ea, quae de nihilo putabam esse facta, el nutl«» futura esse aelerna. Verbi gratia, universilas ista,
raodo aeterna — erat eniin , quando non erant,i quae conslat ex caelo et terra, quatuor elemenlis in
ut arbitrabar, ac per hoc acceperant, quod non ha- speciem orbis absoluti conglobala, mundique nomine
bucranl — aeterna simul el facta esse. Quod valde' vocitata, el.de nihilo facta est, ut aiunt, et aeterna-
contrarium opinor. Et merito; nam haec 6 sibimetl liter mansura, praeter quasdam suas particulas, hoc
videnlur opponi, aeterna factis, et facta aeteruis.. C est, corruptibilia corpora, generalioni et corruplioni
Qttae enim aclerna sunt, nunquam incipiunl esse ',, subjecta, quae negare »* non possunt periiura; cae-
minquam desinunt subsistere, et non erat, quando) lum vero cum suis sideribus semper fore, sive vo-
non erant, qttia semper erant; quae autem ' faclai lubile sit, sive moveri desinat. In hoc nainque sensus
sunt, principiura facturac suae acceperunt. Incboa- eorum variatur, quibusdam affirmanlibus slatum
rerunt enim esse, quia erat, quando non eranl; ett raulabilium futuruin , quibusdam vero naturalem
desinent esse, quia * inchoaverunt habere. Veraa molura elemcnlorum semper non cessaturum. Illi
siquidem ratione consulta omne, quod incipit tempo- quidem sequentes quod scripttun est: Erunf omnia
raliler esse, non sinitur semper permanere. Necesse e quiela, et hoc de stalu mulabitium intelligenles; illi
quidcm est ad finem vcrgere, in quo cogilur, quodiJ vero: Concenlumcaeli quis dormire faciet ? de aelerno
tempore incipit esse, perire. Et nemo aeslimet, mee rautabiliura molu diclum esse accipientes. Harnionia
velle suatlere redilum ad nihiltim eorum, quae tem- siquidem caeleslis sine molu aetbereae sphaerae om-
poraliter ex maieria per generalionem in miindo o niumque sideruin quomodo poterit concinere, cum
fiunt; hoc enim summum fieret malura. Solulionem n niusica semper in motu sil, quemadmodum geome-
vero eorum in ea, ex quibus compouuntur, ct inn iriainsla.u? Terrenam quoque molem suam pro-
D
quibus subsislunt, dico. Nam et liiiiiiana corporaa priam quanlitatem semper habiluram indubilanler
ceterorumque animalium, dum solvunlur , periree affirmant, sequenles quod scriptum est : Generalio
dicuiitur; non lamenad nihilum rediguntur, sed inii venit, generatio vadit, terra vero in aeternum ttat,
catholica elementa revertuntur ,0. Et hoc generali- eo exceplo *°, quod superficies ejus undiqtie plana-
ter de universitate hujus mundi visibilis inielligiUir. bitur, ut pulchrior, qnam nunc est, effic.alur, ac
Nec incongrue. Nam quoniam principium essendi li veluli nova quadarn parlium aequnlilate renovata,
accepit, essenliae sttae terminum inevitabiliter acce-i- non ut intereat, quod nunc est, sed ut mulata in
"
plurus est. Sicut enim erat, quandonon erat, itaa melius quanlitas ejus et aequalitas permaneat. Quod
Orit, quando non erit, Psalmisla teslante aeter- etiara de caelo volunt intelligi, hoc est, quod ejus
VARIAELECTIONES.
1C per.er»>e. * C temporum. ' k et. * A processione. " k lempore et. ' C haec nam. ' A e/. e A
__ro. • C quod. " A revertuntur elemenla. " enim om. C. »* Corr., A aeternoque reruni con-
ditore praclamante; C aeternum rerumconditorem proclamans. "" inquit om." C »*et om. G. '" A hartnc-
nici. " k facla sunt. " A permanere. *" A pennansura. Sic AC. A exetnplj.
640 DE DIVISIONENATURA..! — LIBER TERTIUS. 650
pulchriludo, in qua nunc sensibus corporeis arridet, A sanclorunt Patrum vestigia sequens, divini ltiminis
in tine raundi cumulabitur « absque ullo globatae radio ab erroribus meis et aliorum me revocante,
suae figurae slellalaeque picturae interitu, quoniam inque viam rectam ducente, patiltilum pedem retra-
scriptum est, ut aiunt: Erit caelum novum et lerra ho. Divina siquidem clemenlia veritatem pie atque
nova. Caelos autem periluros non de superioribus humiliter quaerenles in tenebris ignoranliae non
raundi partibus, verum de spaliis hujus aeris infta sinit errare, inqtie foveas falsarum opinionum ca-
lnnam intelligtinl, ut quemadniodum in diluvio versa dere, et in eis perire. Nulla enim pejor mors est,
sunt in aquam, ita in * iraindi finevertanlur * inflam- quam veritatis ignorantia, nulla vorago profundior,
mara ; omniiun vero animalium et fruticum arbo- qiiam falsa pro veris approbare, quod proprium est
* erroris. Ex his enira turpissima et abominabilia
rumque generationem et incrementaetdecrementa
cunclorum, quae intra circulum lunae continentur, monslra in humanis cogilationibtis solent fingi *|,
vicissilndinem cessaluram non soluni non denegant, quae * dum carnalis anima veluli vera et amat et
• lumini, um-
verura etiam affirmant. Spalia itera acris et aetheris sequitur, dorsum converlens vero
distribuenda fore arbitrantur : aetheris quidem in brasque fugaces comprehendere volens, et non va-
a.ternam possessionem beatorum angelorum homi- lens, in barathrum miseriae consuevit ruere. Hine
sibi aeris vero inferioris circa B assidue deberaus orare ac »• dicere : Deus, nostra
numque similium,
terram undique dtffusi in neternum carcerem aeter- salus atque redemptio, qtii dedisti naluram, largire
nasque flanimas, localiter visibiliterque arsuras, ct gratiam, praetende ltimen tuum in umbris igno-
torquendo diabolo cum membris suis, hoc est, ranliae palpitantibus »' quaerentibusque le ; revoca
.tpostatis angelis, similibusque sibi hominibus nos ab erroribus ; porrige dexteram tuam infirmis,
• omnera creatu- non valentibus sine te" pervenire ad le; ostende le
impiis. Ac per hoc quoniam
ram localem et temporalem et esse et fuluram ipsuin his, qui nil petunt praeler te; rumpe nubes
esse cogitant, loca et tempora, hoc est, mundi vanarum phantasiarum , quae raentis aciem non
spatia moturaque ejus morularum intervallis di- sinunt intueri te eo raodo, quo te invisibilem videri
slinctum semper esse mansura non dubitant. His permiltisdesiderantibus viderefaciem tuam, qtiielera
atqite hujusmodi falsis opinionibus conanlurasserere, stiarn, finem siiuui, ultra quem nil appeturit, quia
ea, quae non erant, et inchoaverunt esse, et facta ultra nihil est summum bonum superessenliale. Sed
simul et aeterna dici posse, quia semper in eodem ad residuum sentenliae tuae gressus dirige. Disc.
statu, in quo temporaliter creata sunt, manebunt, Quid restat, nisi quod me valde movet proferre,
et quae principio non carent, fine carere arbitran- hoc est, quomodo omnia aeterna et facta sunt, quo-
tur, ita ut el facla sint, quia esse inchoavere, et G modo principio ac fine carentia principio ac fine
aeterna, quia non desinent subsistere. Verunlamen circumscribuntur. Haec enim inter se invicem
neqne talibus opinionibus, quas vera deridet ratio, luctantur, et qnomodo sibi conveniant, nisi a" le mihi
te assentire aestimarim, neque talem aeternitatem, fuerit suastun, ignoro. Siquidem solura Deum
vel ul verius tlicam, semiaeternitatem praediclis Uiis uvupxov, hoc cst, carentem principio aestimabam
rationibussuasisse, nequesicelfacta simul el aeterna esse; ipse enim principium omnium et finis est,
docuisse; sed altiori nalurarum conluitu tiltra huraa- nullo principio inchoans, nullo fine conclusus; cete-
nas opiniones, modo quodam adhuc nobis incognilo, ra vero inchoare '*, et ad finem suum propritim
divinorum arcanorum adyta penetrare te senlio, vesti- unumquodque tendere, ac per hoc non esse " aeter-
gia Patrum, qui lalia scrutati sunt, altius sequendo. na, sed facta. Ethis omnibus incomparabillter allius
10. Aiunt enim, naturara hujus mundi semper et mirabilius mihi videlur, quod sancli Dionysii
mansuram, quia incorporea est et incorruplibiiis, Areopagitae »6anctoritate ulens asseris, ipsum vi-
celera vero, quibus constat, peritura, hoc esl, omne, delicet Deura et omnium faclorem esse, et in omni-
quod in eo est compositum. Et quia in eo nullum bus factum ; boc enim atlhuc inauditum et incogni-
corpus est, quod non sit • compositum, et omne tum non solura mihi, sed et multis acpaene omni-
"
compositum solvetur in ea, ex quibus componitur ; bus. Nam si sic est, quis non confeslim erumpal in
totus igitur mundus iste visibilis corporeus composi- hancvocem et proclamet: Deus itaque orania est, et
tus solvetur, sola simplici nalura manenle. MAG. omnia Deus ! Quod raonstrosum aestimabitur eliam
Falsis ratiocinationibus humaiiarum opinionum longe his, qui putantur esse sapientes, multiplici rerum
a veritate distantium quondam me deceptum esse visihiliura el lnvisibilium varielate considerata;
negare non possum, quia deceplus snni. His enim Deus autem unum est. Et nisi baec exemplis rerum
orsmibus, aut pene omnibus rudis jam assensum animo comprehensibilium suaseris, nil aliud relin-
praebui, quadam similitudine veri, carnalibusqtte quittir, nisi ut vel mota solummodo, non autem
sensibus, ut mullis evenit, seductus. Nunc vero, discussa praeiermiltantur", quod sine mentis meae
VARIAE LECTIONES.
1 C mundi ut cumulabitur. *tnom. A. * A .erfentur. * omniumvero—gensrationem ora. A. "gtio-
niam om. C. • compositum.Et — sit om. C. ' A fingi solent. * k quas. » A uero convertens. "" C et.
" k palpanlibus. " C tesine. " solum om. A. «* A inchoari. " esse om. AC, add. ex conj. Areo-
pagilae om. A. »' A praelermntantur.
 «51 JOANNIS SCOTI 052
10
dolore fieri non polerit. Qui enim in tenebris A merorum, qiias arilhmetica contemplatiir,substan-
spississimis consliiuti ortum lucis fulurae » spcrant, liam accipit, testeprimo ipsiusarlisrepertorcPythago-
non oiniiino tristilia opprimuntur; sin atitem lux, ra, summo philosopho,qui intellectuales numerossuh-
'
quam sperant, ab eis auferatur, non solura in te- slantias rcriim oninitimvisibilitim el invisibiliumesse
nebris, verum eiiam in niulta poena resident, ablato certis ralionibus affirmat. Nec boc Scriplura sacra
ab eis hono, quod speraverant, vel ul ornnia, quae denegat, qitac ail, omnia in mensurn, et numero, et
a te de talibus dicta sunl, ab his, qui rainus intelli- pondere " factn essc. MAG.Itaque si naluralia
gttnt, omniiio falsa esse judicenlur, et in pristinas quaeris exempla praediclae nrtis, immo etiam nu-
opiniones, quas iiec adhiic volunl deserere, veluti merorum, quos ipsa coinprehenilit, natmam regu-
veras his contemptis relabantur. Proinde uaturalibus lasque diligenler inspice, tit ad eorum, qunc tiLi
exemplis, quibus nisi nimia slullilia excaecatus ne- luctantia inler se, sibique oppugnaulia putantur »*,
mo resistil, priino ratioeiiialionis via incipienda cst. notitiam Deoduce pervenias. Disc. Excmpta arillime-
11. MAG.Num peritus es artis arithmeticae? Drsc. ticae libenter accipio. Ea naraque nec fallit nec falli-
Peritus, ni fnllor*; eam namque ah infunlia mea 3 tur. Quamvis enim saepc miniis intelligentes in
didici. MAG.Defini igilur cam apeite ac breviter. ipsa fallantur »s, non artis culpa, setl incatitc de ea
Dtsc. Ariibmetica cst numerorum scientia, non quos, B tractantiuin judicanda est bebetudo. Numerorum
sed secundnin quos numeramtis. MAG.Caule ac vi- itaque, quorum scienlia arithmetica esl, monada
*
gilanter ariihmeticam defmisti. Nam si simplici- esse principiura non dubitas, ul opinor. Disc. Quis-
ter (Icfinircs arilbmelicam numerorran scientiam, quis in hoe haesilat, ariihmeticus non est. Est enim
omnes numeros generaliler comprehenderes, ac per principium, et medium, et finis oinnium numcrorum
boc defiiiilio non slaret. Non enim disptital ais illa monas, id est unitas, omniumque termiiioruni to-
de omni genere nitmerorum, sed eos lanium nume- ttim, el pars, et omnis quantitas. MAG.Dic itaqtie.
ros considerat, quos in sola scientia et inlcllectit Nnni omnes nunieri, quos ratio, quantumvult, mul-
novit esse, el sccundum quos cetera numcrorum tiplieare potest, causalitcr in monade sunt et aeter-
genem numeranltir. Nam non " niimcros anima- nalitcr ? Disc. Non aliler vera docet ratio ; in ea
lium, fruticum ', herharum, aliorumquc corporiiin cnini causa, in ca enim causaliler stint, quia oniiiiimi
seu rerum ad scienliam arilhmcticae arlis perlinere imnierorum subsistit principiuni , et ibi omnes
sapienles dicunt; sed solos intellectuales, invisihiles, iraiim '* sunt individuum simpliciter, boc est, iini-
incorporales, in sola scientia constitutos, in rnillo vcrsaliter, ct mullipliciter sola ratione, non autein
vero subjeclo praeterea ' subslantialiter positns, actu et operatione, neque itnum ex multis cuninla-
arithmeticae atlribuunl. Siqnidem 8 non ita in G tuin, sed untim sua siinpliei " et multiplici singti-
scientia vel iniellcctti, vel ratione, vel memoria, vel laritate praetlitum, ila ul et onraes immeri in ea
sensibtis, vel figuris perspiciuntur, ut substantiali- sint simtilet simpliciter secundum causain, et ipsa in
ter unum sint ipsi cum his, in quibtis videnlur. omnibus multipliciter incffabilidistribulione inlelli-
Propriam namque substantiatn possidenl seipsos 9. gatur secttndum subslantiam. Ipsa est enim omniurn
Nara si ejusdem substantiae essenl, non secundum numeroriira causa et snbstantia, et dtim statum
eos, sed de eis scientia et intellectus et ralio judica- immutabilcm suae nalurae non deseril, se ipsam in
renl. Ars autcm et judcx id ipsum csse non possunt. omnes mullipliciter diffuntlil; aeieriialiter vero iu
Hoc enim de solo Deo Verbo recte dicitur, qui et ea siihsistuiil, quoniam in ea esse tcmporaliter non '•
judexestet arssui Patris. Vigilanter itaque, ut dixi, incipitint. Nam non erat unitas muliiplicibus ora -
a le addilum est, uon quos, sed secundttm quos nu- iiiitin nuiiie.oriim rationibus, in quibus suijsisttint,
nteramus. Eos siquidem in ntillo subjecto corporeo carens ". Qttis autem pure intelligenlium inonada
vel incorporeo inspicimus; sed ullra oinne suh- dixerit inclioasse, cognoscens eam in iiifiiiitura len-
jectiini solo intellectu in sapientia et scientia cer- dere? Quomodo enim potest fieri infinita progtcssio
nnntur, suae divinae naturae excellenlia ab omni- n a finito principio? Infmilum enim ab infinilo proce-
bus, quae secundum eos numerantur, absoluti. Disc. dil, a linilo vcro nil infinitum. El si qttis dixerit,
Haec saepe cogitavi, et ad purum, ut arbitror, per- quomodo boc starc potest, cum etiara in ipsis nu-
cpexi. MAG.Estne igitur ars illa naluralis? Disc. meris mulla iniinita a fmitis inclioantia videamus?
Etiam, et ratlla naturalior, siquideni non solum alia- e.\ hinario siquidem, qui finitus numerus esl, omnes
rum trium matueseos sequentium se partium, hoc dupliccs nascuntur, cl in infinilum protendunlur;
est, geomelriae, musicae , astrologiae immobilc similiter a " ternario finito omnes triplices initium
aubsistit fundamentum, primordialisque causa alque siimtint, el fincm mulliplicationis suae nesciiint; et
principium, verum etiam omnium rerum visibilium ut breviter dicam, nullus numerus est suis quantita-
4t invisibilium infinita multitudo juxla regulas nu- libus linitus, seu solis monadibus, a quo multiplex
VARIAE LECTIONES.
» f«f«raeom. A. ' A ab ets, quam sperant. ' mea om. A. * Sic C ; A arithmeticam numerorum
deflnisti. » A Non enim. *" C fructuum. ' prdeterea om. A. 8 A Nttm. » seipsos om. A. «°A quot.
"A ef pondere et numero. Sic AC; f. vidcbaiiliir? '" kfcilluntur. "' unum om. A. " A sua el sirn-
plici. " non ora. A. " A carens, in quibus subsistunt. ,s A ex.
653 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER TERTIUS. 654
quidam in infitiitum non profluat: buic responden- A ab ea veniunt, et in eam redeunt secundum regulas
dum est«", omnes * isti nuraeri partibus suis liniti, disciplinae, quae eorum rationes inluetur. Al si ita
ex quibus multiplices procedunt in iniinitum, in est, nemo nisi imputlens contradicet, aeternos in
ipsa monade, ubi omnes untim sunt, infiniti sunt. unilate numeros suis rationibtis subsistere; et si
Proinde aut in rnonadeesse negabit omnes numeros, quis intentus inspexerit '», ipsas rationes sempi-
et HI suis multiplicationibus extra eam finitos esse ternas esse non dubitabit. MAG.Arithmeticae disci-
alfirmahil; aut si hoc alfirraare non poterit, vera plinae non ignarum te esse perspicio. Hactenus enim
ratione resistente, necessario fatebitur, omnes nu- quicquid a le de ipsa prolatum est, vera ralro prae-
tneros partibus suis finilos, in monade inlinitos dicat, ac sic, et non aliler esse confirmat. Sed nt
subsistere et • uniformiter aelernos. Siquidem firmius de numerorum aeternitate in monade perdo-
non ubi fons apparet, ibi * aqua incipit esse, sed ceas, eorum rationes, quas aeternas atque immnta-
aliunde per occultos poros sensibusque infini biles *• asseris esse, breviter edissere alqtie nperte.
tos longe ante manal, priusquam in fonle appa- Disc. Prima progressio nuinerorum est a monade,
reat. Ac per hoc , quemadmodum abusive dici- et multiplicalionis auspicium..«., id esl ", binarius,
tnr fons, ubi primo visibililer surgit; longe secunda ._.<«_,ternarius, tertia rerpa; ", quaterna-
enim ante erat in secretis terrae, sive oceani, sive B rius, deinde oiunes termini suis sedibus conslituti.
alibi", ubi invisibiliter latebat; latex enim a latendo El est quidem binarius oranis paritatis origo sub in-
in venis lerrae dicitur : ita et numeri, quorum mut- lellectum cadentis, iernarius vero imparitalis. Ex
tipticatio sicut • aliae proportiones in infinitum quibus , paritate dico et imparitale, otnnes species
profluunf, non ab ipsis finitis numeris, qui primura numerorurn procreantur, sive simplices sint, sive
contemplanli animo apparent, sed ab ipsis rationi- compositi. Simplices sunt par, et irapar; compo-
bus aelemis et infinitis, in quibus cansaliter subsi- sitae, quae ab his duobus constituuntur, pariter
sttint, originem ducunt. In monade autCm sunt; in par, pariter impar, impariter impar ". Videsne,
raonade ergo infiniti sunt; ex qua infinitus oranis quantum impossibile est, hunc numeroruni pro-
nuraeroruni cursus procedit, et in quam desinit. gressionis ordinem aliter fieri, aut in alium modum
Et tit majori argumento utaraur, unita.em nunquam moveri? Nulltis enira alius numerus, naturali or-
inchoasse affirmantes, diligentef animadverte '. dine constitutus, primae processionis ab tinitate
Si unitas, quae * a Graecis dicitur monas, omnium oblinetlocum, nisi binarius; nec secundae, nisi ler-
numerorum principium est, el metlinm et finis; ab narius; nec terliae, nisi qualernarius; et unusquis-
ipsa siquidem procedunt, per ipsam moventur, ipsam que numerus suam sedem naluralem possidet, quam
petunt, in ipsam desinunt; et nemo sapientura ambi- C nullus numerus praeter ipsura, cujus locus est,
gtt, quod ita sit: non alia erit unitas, ex qua nuraeri occupare siniiur. In ipsa vero unitate simul omnes
profluunt, et per quam moventur *, et alia, quam pe- numeri sunt, et nullus alium praecedit vel sequitur,
tunt, et in quam finiuntur, sed una atque eadem, quoniara omnes unum sunt. Neque lamen naturalem
qtiia est et '• principhim, medium, et finis. Proinde suiim ordinem, qtio in suis multiplicationibus conti-
numeria suo pTogredien.espriucipio. non aliunde nisi nenlur, immutabililer baberenl, si non ipsorum ae-
a suo fine progrediunttir. Non enim " aliud est eo- ternaliter immulabilis causa in itnitate praecederet.
rtim principium et '* aliud finis, sed una alque cadem Similiter de duplis, quorum princeps est binariiis, et
unitas. Ac per hoc necessario conficilur, ut, si in triplis, quos praecedit ternarius, et quadruplis, qui
infinitum protcndantur " finem, ab infinito princi- ex quaternario incipiunt, omnibusque multiplicitiin
pio protendi incipiant; finis autem infinitus esl om- speciebus intelligendum, quotl unaquaeque earutn
nium numerorura unitas eadem; igitur est omnittm a proprio suo principio inchoat, et in infiniuim
numeroritm infinitum principium. El si omnes nu- tendit. Duplex autem proportio, seu triplex, seu
meri aeternaliter et incommunicabiliter in '* princi- quadrupiex, seu alia talium proportionum in unilate
pio suo stibsistuiit, in fine suo aelernaliter et in- specialiler alqtfc dislincte non intelligitur, siquidem
communicabiliter subsistere necessarium est ". Et D in ea oranes multiplices' et siniul sunt et umira sunt '*,
quemadmodum non erit finis sine desinentibus in et uinim mulliplex et simplex ; simplex quidem Ha-
ettm, ita non erat »6 principium sine incboantibus lura, multiplex vero rationibus, secundum quas
ah.eo actu et operalione inteliigentiae »'. Aeterna- ordinem sutim in multiplicaiionibus immutabileni
liter ergo in monade omnes numeri subsislunt, et accipitint. Quid dicam de mirabili atque divina su-
dumabea pfofltrant, in eaesse non desinunt, quo- perparticularium, et superpartientium, et itnullipH-
niam slatum suum naturalem deserere non' pos- cium superpartictrlarium et mulliplicium supef-
sunt. Nam sive rmillipliceniur »• sive resolvantur, parlientimn conslitutione el proporlione, quas sin-
VARIAE LECTIONES.
» est om. C. ' omnesom. A. * e/ om. A. *A Siquidem ubi fons apparet, non ibi aqtta. * sttte
atibi. om. C • A sive. ' C autem adverle. 8 A unitasque. ' ef per quem movenlurom. A. 10 e/ om.
A. " enim om. A. »* ef om. A. »3 C proteiidunlur. »* in om. A. " esf om. C "kerit. *'A
»• " •• "
infelligenliae
" proficisci aeternaliler.
" kmultiplicantur.'* kperspexerit. kinnumerabiles. Corr.; A
idem. Pro rirpu; A posf. C impariter par. A el unum sunt et simul sunt:
C:-;S JOANNIS SCOTI 656
gulatim spccics ah iinitalc accipiunt? Qiiid dc pro- A qttartum, dimidia et tcrtia, qune sunt tria et duo,
porlioiialitatiljiis , quns in proporiionihtis, inqiic qtiinliira; partcs ejtts omnes simul conjunctae, qtinc
tlilfcrcntiis lcriuiiiorum coiitcmplnmiir, in quibus sunt uitiim, duo, tria, sextum, seipsum vidclicet,
ineffabilis aiquc divinac virlutis csl coiistanlia, ul complent; loltis cum sua sexla, hoc est, sex et
ntilliis sapientiae secrctn pettctrans cas non' aeternas iiniim scptinium, tolus cum stia lertia, boc est,
cssc conlenilat? Si niiieni ' recia definiiio csl vcri, scx ct iluo octavum, loltis cnm sua dimidia nonum,
qtiac dicil, veriim essc ipiod setnper niaiict; quod boc cst",scx ct tria, quibus si unum addalur,
atttem seinper inanei *, aeicniuin est: rnlioncs* 1111- iu quo oiiiiiinni numerorum finis constiluitur, dena-
raerorum verae siint.qnia scnipcr immutabilitcrquc' rin quantitas pcrficielur. Si ergo perfectus isle
rornient, ac per lioc actcrnne snnt. tic qnilnisqiiis- inimeriis, scn.n ins vidclicet, in unitate numeromm
qnis diligenter scire desidcrat, magiiifici Uoeiliii constiiiiiliir «', videat, qui dicit, eum aeternum non
de Matitcsi lihros iiitcniiis legat. liein de niiiiie- cssc, cniii in ipso onraium conditor opera sua per-
roriim ncicrnitatc in primipio suo, id est, in fccerit. Uhi notandum, quod non ideo senarius
inonnilc, brevissimiim nccipc argiinientum. Si iuiiias numerus perfeclus est, quoniam in eo Deus ctincla,
iiiimerorum est unitas, nunquam crat unitas sine quaecrearevoluit,consummavit, sed ideo " omnia '*
iiumeris, qitortim cst unitas. llcm si niuneri cx B I opera sua condidit, ut perfeclione numeri opernm
nionadc veluti ex quodam fonlc incxhauslo pro- suorum perfectionem significaret. Hoc igitur maxi-
fluunt, cl in cnm, qiianiunicunque niultiplicciittir, muiii ac divinissimum exemptar, in quo fecit Deus
dcsinunt, nou ab ea quidcm prolltiercnl, si antei opera stta, nu_.quid credibile aut verisimile est
coruni fiuxtim in ca catisalitcr non ' substiiercnl', , temporaliter inchoasse, dum in eo non solum, quae
nec in entn tlcsinere nppetercnl, si non in cn stinsi in tcmporibus sunt, verum et ipsa tempora, et quae
causas aelcrnaliicr pernianere nnturnli niotu cogno- ullra lcmpora subsislunt, ab opifice omnium consti-
scerent, atl quas seniper redire noii ccssani pcr tula sunl? Proinde nemo sanum sapiens de aeterni-
eostlem gradus, quibus ad cadent profiuxerant,, latc niimerorum dubilabit, solitts senarii numeri
analyticis rcgulis, per quas omnis inacqualiias adI argumcnto titcns. Nam quod de aeternilate iliius
aeqiialilatcm revocatur. Analyticas atitein regulas ini intclligitur, de aliorum similiter perennitale intelli-
frontc sccundi trnctalus Matlicscosliingnifici Iloetliiii gciidum csl". Siquidem non de solo senario, de
studiosus quisquc laliuin mirabili naiuranni) inda- universitate vero generaliter omnium numerorum
galione rcperict. Si autem quis dixcrit, et uniiatcmi dictum csl: Omniain mensura, et numero, et ponderc
iiumcroriim, ct ipsos numeros simtil esse inscpara- fccit Deus. At si loca et tempora inlra omnia, quae
bilitcr, qiioniam inter ea, quae siinul ct inseparabi-. *-*Dcus fecit, connumerantur, necessario inlellectuales
liter sunt, non incongme connumerantur, non ne- numeri, in sola scientia substituti, loca et tempora
gandtim, imo ctiam fnlendum ; scd non ideo aetcrnai naliirae suae perpetuitate praecedunt, et inlra ea,
esse, principioque carere credendttm vel inielligen- quae simul et aeterna el facta sunt, compulanlur ;
dum. Multn enim sunt, quac simul incipitint csse,, aeterna quidem sunt in monade, in mtiltiplicationi-
non laincn idco simul • aeternaliier coguniur sub- bus \cro sui" facta. MAG.De aetcrnitateiiumerorum
sistere. Nara et materies ct forma, et vox et verbumi in monade satis csl disputatum. Quomodo atilem
simtil incipiunt, simtil desinunt, nec taraen actcrnat fitini ", ct ubi, et tinde, valde necessaritim est inve-
sunt. Si enira aeterna essent.nec incipcrcnt.nec desi- sligare. Eorum nauique argumcnlo conamur asscrere,
ncrcnt essc.et mullaid genus. Respondcndum,sena- omnia, quae a " Deo sunt, aeterna siraul et facta
rius numertis ab unitate ct multiplicationc aliorumx csse. Disc. Aelcrnilatem monadis, oniniumque nu-
numerontm non secluditur, praeserlim cum solus inii nierorum in ea, quanium valco, cxposui. Quomodo
cardinalibus, hoc cst, in primc versu nttmcrorum abI) autem intcllcctualcs numeri, sccundum quos omnia,
uno usque ad decem, perfectus sil; snis namquee quac nuinerari possunl, nuracraiitiir, liunl, ct tibi,
partibus perficitur, sexta videlicel, el tertia, et dimi- ct unde, tuum cst explanarc. Hoc autcm dico
dia. Sexta quidem unum est, lerlia duo, dimidiaa ^ sciens, facilius eorum aeternitatem, quam facturaui
tria, quae simul compactae senariam conficiunt • ct quacri posse, ct invcniri, ct suaderi. MAC.De me
quantitalem. Unum siquidem, et duo, et tria sexx bene, ul video, acslimas, quando niihi difiiciliora
sunt ". Est et alia ratio, quae miro modo senarii nu-i- quacrenda, invcnienda, suadenda commitlis. Yenin-
meri perfeclionem insinuat, quae primum versumn tamcn mctrat cst quacrcrc, invenirc vcro illitis
numerorum suis partibus ordinate consiiliuis pcr-r- solius est, <j«iilluminat abscondita tenebrarum; stia-
Scit. Sexta pars ejus irauni primum numcrorum n dere quoque ejusdem cst, qui poicst solus aperire
oblinet locum, tertia duo secundum, dimidia tria ia scnstim et intcllcctum. Quid etiim prodcst exterior
tertium, dimidia et sexla ouac stint tria et uniini. l, stiasio. si non adsil" interior iliurainatio? Itaque
VARIAE LECTIONES.
» non om. A. * A enim. ' quod atttem semper manel oin. C * A ractonationes. ' A immutabi-
liter. 'nonom.k. ' A subslilerant, • simnl om. A. • C perficittnl. " k fiunt. " Iwc est om.
C. " denaria qtiantitas—eonstiiuiiur om. C. «' quod non ideo—sed ideo otu. C. " Pro omnia k in eo.
"e.loiu. A. "Ctuit. " A finiunt. "oom. A. "Gii/.
 057 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 058
qttod paulo anle a te ' dictum est, aeterna quidemd A eos ordinantis, reorumque raliones facilius tractan-
in monade, in mulliplicationibus vero suis facta,, tis, forasque quibusdamsignis corporalium sensutim
hujus quaestionis praelibamen esse arbitror. Et sili significatos in aliorttm notitiam tradentis. Et ne rne
intellexisli, qttod dixisli, superflue quaeris, quod in- existimesvelle suadere, ipsos numeros ab intellectu
telligis; sin vero, quaerendum est. vel ratione multiplicari et creari, et non ab ipso
12. Disc. Omnino video, numeros non nisi ini omnium conditore, raultiplicatore, ordinalore. Si
multiplicaiionihiis suis posse fieri; nam in monade 3 enim ab ullo creato inlellectu mulliplicationera
aeierni' siint. Quomodoauiem, vei uhi, vel unde »* suani nuraeri primiim paterenlur, non eis divina et
fiunt, adhuc non video, ideoque horum cognitionem i ineffabilisimmutabilitas el barmonia rationum ines-
te aperire postulo. MAG.Omnes numeros causaliter, sel. Proinde non ideo inlelleclus inlelleciunlesmiine-
hoc est, vi et poteslate in monade semper esse noni ros creare putandus est, quia in seipsos contempla-
dubitamus. Dtsc. Hinc dnbitare minusest inlelligen- tnr. Ab uno autem Creatore omnium in inlellectibus,
tium. MAG.Monadaautem in * sapienlia et scientia__ sive huraanis, sive angelicis, fieri credendum est,
aeternaliter subsistere inleUigis, ut arhilror. Disc. a quo etiam in monade aelcrnaliier subslittili sunt;
Si aliter sentio, ab ipsins monadis vera cogniiione3 per inteilectum ab ea in nolionem ralionis dcscen-
alienus sum. MAG.Non alios reris, ut opinor, B dtint. Nam quemadniodum, ut exemplo utnmur,
numeros in monade vi et potestatc constitntos, ett consilium qtioddam, seu qtialiscnnqtiears nalnralis,
alios actti et opere in genera et specics intelligibi- dtira in secrelissimis inlelleciualis naturae sinibus
lium numerorum, sed eosdem profluentes. Disc.Noni continetur, simul esl, et unitm quotltlam simplev,
alios, eosdem vero, sed aliter. MAG.Dic, quaeso,, sine partibus seu divisionilms, sine qunnlitate seu
quomodo aliter? I_isc. In monade quidem vi ett qtiaiitale, sine loco, sine tempore, et oinnino omni-
poteslate, in generibus vero et formis actu ett bus accidentibus ahsoltilnm, ac vix soli intellectui
opere. MAG.Recte respondisti. Num ergo vides, nu- cognitum; non enim intelleclus iiaUiralium ariiura
meros eosdem ibi aeternos esse, ubi vi el polestale_ factor est, sed invenlor, non tamen " extra sc, sed
causaliter sunt, boc est, in monade; ubi vero nctu, intra'* eas invenit; dum vero ipsa ars ab areanis
et opere intelliguntur, ibi faclos esse *?Disc. Ni- suis, in quibus simul in animo, in quo est, in ratio-
rnium acceleras; pedelentim ratiocinalionis ingre-. nera intelligibili progressione incipit descendere,
dienda est via, ne quid incaute lemereque statua- mox paulatim suas " occiiltas regulas apertis divisio-
mus. Prius itaque est qiiaerendum, quid sit vis, ct! yiibus atque differentiis incboat aperire, adlmc
quid poteslas numerorum in monatlc, eorundemqwc . tamen purissimns, omnique imaginatione alienns; et
quid sit acttts, et quid operatio in generihus et; " baec processio prima arlis ab ipsa scieniia, in qua
formis. MAG.Vis est, ut neslimo, substanlialis; primitus subsistit, per intellectum in rationem ipsitis
eorum virius, quae • aeternaliler el immulabiliterr inlelleclus actu perficilur ; omne siquidem, quod ex
in monade subsislunl'; potestas vero est possibili- secretis naturae in rationem pervenit '•, per intel-
tas eis insila 8, qua in genera et species possuntt lecliisactionem accedit"; iterum autemvelutisecun-
mulliplicari, el intellectibus manifesti iieri certis. do tlescensu eadem ars ex ratione in memoriam
terminorum distinctionibus, (_ua__litatumdiversi-- descendens, paulatim apertius in phantasiis, vcluti
'
tatibug, intervallis duTerenliarum, proportionum'9 in quibusdam formis seipsam luculentius declnrat;'
proportionalitalumque inirabili aequaliiate et in- terlio vero descensu ad corporales scnsus difftimli-
solubili consonantia. Aclus est motus animi, pro- tur '", ubi sensibilibus signis virtulem suam pcr
cedentium numerorum ex monade in diversa gc- genera, et species, oranesque divisiones suas, et
nera, inque species differentes ntultiplicalionem i subdivisiones, et partitiones exerit: ita intellectuales
contemplanlis in seipso et in seipsis, priusquam inx numeri ex monade se defundunl ", ut in animo quo-
phanlasiascogitalionisproveniant 10,hoc est, simpli- dara modo splendescant; deinde ex animo in ratio-
citer in " incorporea natttra, omni imagine carente,, . nem profluetiles *° aperlius se palefaciunt; mox de
purissimo 'intellectus octtlo ipsos numeros suprai raiione in memoriam decurrentes phantaslicas ex
omnem quatttitatem, et qnalilalem, el loca, et tem- ipsius memoriae natura accipiunt appariiiones, in
pora considerantis. El ut " breviler definiam, actus; quibus virtutes multipliciiiin suarum formarum"
est rnotus animi, purissimos in sua natura numerosi inquisitoribus suis luculenler aperiunt, deinde in
absque ulla imaginalione intuenlis. Opus vero est; . sensus, postremo in figuras. Num igitur vides trra
ejusdem animi molns, purissimos numeros, quos ini illa, quae quaesieras, quomodo, et ubi, et unde.
seipso considerat, phantasiis veluti quibusdam cor- Unde quidem ? a monade ; ubi ? in " inlelleelu ;
poribus incrassatos memoriae cominendanlis, ibiquei quoraodo? diversis gradibus, primum a semctipsis,

VARIAELECTIONES.
l*a fe om. C. ' A aeterna. ' A vel ttnde vet ubi. * in om. A. ' esse om. C. • qttae om. A.
' A subsistensin monade. * eis insila om. A. ' ket " A veniant. '* in om. A. " Pro
proporlionum.
" k enim. '* sed intra om. C. "Ainsuas. " A perficitur. »8
EtutkAut. "A.entf. Cdefundilur.
" A ex monadedescendunt. " k perfluentet. " A " in om. C.
formarum suarum.
C59 JOANNISSCO 600
in inlcllecttini,ab intclieclu » in rationem, ex ralio- A A lelligentia fitrnl ptiri per sc, omniquc imaginaiione
ne in memoiiam, ex mcinoriain sensus corporeos, absoli apparentes, aut in mcnioria scnsuqne cor-
ct si necesse cst proptcr ulililatem discentium, poreo quibusdam imaginationibusincrassati, ac ve-
cxtretno gradu a sensibus ad visibiles figuras de- luti ex quadam et in quadam materia facti. MA«.
sccndunt. Disc. Plane clarissimeque vitleo. MAG. Ita est. Sed quodaddidisti, ex quadara el in qnadam
Itaqtie non lc latet, ut opinor, numeros et * aetemos materia facti ", non satis acule pcrspexisli. Phan>
cssc, ct faclos; aeternos qtiidem in monatle, faclos lasiae namque, quas de memoria in memoria «' vel
vero mitltipliciterin suis descensionibus.Prirao vide- sciisu de sensibili accipiunt, ul in eis appareant,
.icet in intelleclti contempianlium se ' in semet- non ex qtiadam materia fuiiit, scd ex incorporalibus
ipsis /iunl. Qtii modus faciendi longe a sensibtis re- incorporales nascuntur. Non enim cx maleria cor-
moinsest; fieii enim dicunlur in notitia se intelli- poralium rerum efliciunlur, sed ex specie, qtiae pro-
gentiura. Nam in'iiionaile dtim sint, ineflabilisna cul dubio incorporea est, et ex coloribus, qui non
imiiate * oiiincra supcrant intellectum, eo solo, di- corpora, sed circa corpora inleiligunlur. Ac per boc
vino videlicel, iiitellectu excepto, quem nil ubiqtie nil csl convenicnliiis ac naturalius, quam til inlel-
latri. Ipsc esl enim iiitellecttts omniuin, imoomnia. Iectuales numeri in rebus incorporeis, el ex incor-
No:i enini dc ipsa monatle, quae esl causa sola et B » poralibus sumptis, virtutem suam ostendant,' et
cieatrix oiniiium visihilium el invisibiliitin, ntinc modo quodain inelfahili in generalioncra sensibilem
agitiir, sed de illa creata monade, in qua omncs facti proccdanl. Perspectisqne " rertim rationibus
fntmcri causaliler, uniformitcr, ralionabiliter * et non temere qttis dixerit, ipsas pbantasias, in quibus
seinpersuhsislunt.et ex qua multiformitercrumpunt. nunieri se interiorihus numeranliiim octtlis patefa-
Sccmulovero in ratione fiunt, in qua fieri propterea citint, non aliunde nisi ab ipsis intelligibilibus nu-
tlirunltir, qnia in ea manifesiins se oslcniltiul; ad- meris provenire. Nam si numerositas lormarum
liuc lainen pcr scipsos, absque ullo pliaiitaslico co- scnsibilium, in quihtis materia conlinetur, ut sensi-
lore. Dcinde in memoria ac sensibus, in phantasiisi bus possit percipi; siquidcm per se ipsam iuvisibi-
qtiibusdam cujciuulur. Ipsae atitcm plianlasiae aut lis est, alque in forntis ab inlellecliialibus numeris
tle natura memoriae, Iioc cst, de ea parle animae, originem tlticit, ei ex ipsa, formarum videlicel, ntr-
i_tiacformandis imaginibus est ailrihuta, aut ex- mcrosilale per corporeos sensus memoria phanlasiis
liinsecus cx superficic corpnruni per scnsiis exte- roiiformalur_: nil aliud reslat, nisi ut " inlelliga-
riores stimunliir *. Sed quae cxtrinsecns veniunt, nius, numeros intellectualesex monade duplici modo
phanlasiae proprie appellnntur, quae vero ex nic- flucre, et in memoria faclos acic menlis multipli-
moria, phatilasmala. Verhi gratia, phanlnsia esl,'-' cari, dividi, comparari, colligi, nniri. Aut enira, ut
imago, quam de certo corpore, seu colore, seu spa- praediximus, per inlellectum in raUonem, cl ex ra-
tio a me viso per seiistiin vidcndi assiiraplam ineae) lione in memoriam descendutil, aut per speciesre-
memoriae inligo; pliantasma vero esl imago illa,, rum visibiliumin sensus corporeos, iteruraqwe ex
quam fingo de aliquo nunqunui n me viso. Qtiae i ipsis in eamlem memoriam confluunl, in qun phan-
fnlsa non iiiimerito dicitur imago, quoniam illud,, tasticas accipientes formas fiunt, inierioribusqne
([iioilcogito, aul peniltis non est, aut si cst, non itai sensibus succttmbunt. Ac per hoc, qtroquo modo
csl, sicut imaginor '. Ubi notnndiim, si sanctumi numeri patiantiir perspici, non aliunde nisi a se-
scqttimur Aiigiislinum,quod phaiitasina non aliunde_ metipsis apparitionis suae occasionem percipiunt—
nisi ex pbantasia nascilur. Est enim, ut ipse ait,, Proinde **et in monade aelerni sunt, et a seipsis
imngoimnginis, boc est, imago ex nlin imagine na- in quacunque nalurae parle apparuerunt fa-cti,lVoC
scens. Verbi gratia, solis quotidie orientis pliattla- est, sive in intellectti, »ve in ratione absque ullis
siam habeo, qitam de disciformi H ipsius specie ac- imaginalionibiis,sive iu memoria ex speciebus rc-
ccpi, ct iteritm ad siinililudinem ipsius pbanlasine e rum sensibilium formata phanlasias qtiasdain, ii.
solares iinagiues mille in memoria tiiigo majores s quibus appareant, veluti facti de seipsis facienles.
vel minores, juxta cogilationis meae arhitrium, acc " Dtsc. De numeris salis aclura ". His enini argumen-
per boc falsae sunt, quia nil veri imilantur. Namri tis conficitttr, clareque intelligiuir, ubi aeterni siint,
Graeci aliter, quid sil phanlasroa,intelligunt; dicuntt el ubi et «6quomodo patiunltrr fieri, ut non imme-
enini nolitiam, quae in animo est de sensibilibtis s rito perspiciamus, eos el aeternos esse, et factos.
naluris, per pliantasias earum susceplam, phan- i- Sed qtiorsuin baec tendanl, inlentus expcclo. Non
tasina esse. Drsc. Duplicitcrergo faclos numeros in n cnim propter se ipsa, sed propler alind quitl sna-
monade aeternaliter subslilulos ' asseris, ni fallor;; deinlum iutroducta sunt. MAG.Miror, cur tam cito
aul enim in animo, el ratioue sola, ac siraplici iu- i- oblilus es tui. Nara paulo ante poslulasl. a me na-

VARIAELECTIONES.
' C a semetipsis in tntetlectu tn intellecltim. ' el om. A. ' se orn. C. * Pro sua unitale k suavitate.
" uniformiter, rationabililer om. A. • lpsae aulem phnnlasiae — sumuntur om. C ' C sicnt imugo.
* k qiiam t</ detiisli formue. ' A subslilulos aelernaliler. " MAG.t'/a es/— fticli om. C. " A in »i«.io-
riam. " k Prospecjisque. " n/ ora. C. ''*A Perinde. "kesl acltim, »'u.i el om. A.
 6-1 DE DIVISIONENATLRAE. — LIBER TEKTIUS. 662
lnralia exempla, quibiis.posscm le inlrodiicere nd A aposlolis in spiritiinlis visionis monteni, bocest, nlti-
intelligentiam eortim, dc quibtis dispiitabaraus, id tudinem raptis apparuil visibilitcr ', qtiando trans-
esl, quomodo oniiiia, quaeex Deo sunt,et.' aeterna forniatio Domini facta est? Non eniin audientli sunt
simul el facta siini, el maxime, quomodo Deus ipse lii, qui putnnt, eum ad tempus in corpore resurre-
ct, factor omniiim est, el in omnibus fit. Haec est xisse, _ul simul cum Elia in monle visihiliter, non
cnini summa tolius noslrae praesenlis ratiocinatio- per se anima ", sed in suocorpore appnreret, el itc-
nis. Dtsc. Jam in me ipstim redco. Nam difficultale rum ad sepulcrum rediisse. Quis ergo dicturus est,
praetlictorum, et atlliuc incognila milii rerum theo- qua ratione anima ineorporea el invisibilis invisibili-
ria sliipefactus, sicut nrallis evenit, in extasi facttts btis nposlolorum spiritibus veluti corporalilcr visa
sum. Qnis cnini rutliiitn, et nondura suhlimissimiim est, cum nec in suo corpore, nec in aliqtia materia
sophiae verticem ascendenlium, lalia cogilans, scnsibili, seu aliunde assunipta apparuerit, sed qua-
nientis secessumnon paliatur, aclernara numcrorum dam ineffabili virlute, soli Deo cognila, invisibilis
n Crentore omniumin nionatleaudiens conditionem, spiritus quasi«« visibilis per se faclus est? Quid"
coriindeinqiic processionein in genera et species, dicturuses" de anima prophetae Samuelis, quomodo
in quihus fieri (liciintitr, quoniam in eis ah intel- invisihilitcr lanquam visibilis Iocula est Sattl? Nam
lcclibus patiiintur intelligi; deindeinnaturam ratio- B et ipse, sicut aposloli, in spirilu raplus talia vidit.
nabilem socttniam veltiti * procrealioiiein , qtioniam Siquidcm credendi non sunt, qui dicunt, non ipsiiin,
in ea snas virtutes manifcstius propaganl; tleinde in scd aliquod tigmcntura in simililudine ipsius appa-
.nemoria sensibiis<_uepbatilasias, iino eliain theo- ruisse, indigiiumjudicantes animara sanctani '* in-
phanias nccipienles— omne enim, quod ex natiiia cantationihus pythonissae ab " inferis revocari, non
rcrum in memoria ibrmalur, occasiones ex Deo animadverlentes divinam providenliani non mintis
halierenoii est dubilandun. —qitottam motlofieri non per immuiidos, quam per mundos spiritus naturnra
de nlin materin, sed de semetipsis facti? Ntinc vero rcrum adminislrare. Conslat autem, aiiimam Sa-
veluli expergefactus in me ipstim reiliens, inlerioris- nnielis *' per se ipsam quasi " visibilitcr nou " in
(_\teltmiinisradium luculentius perspiciens, ca, quae corpore, nec in *alii_uasiraiiitndine consulentis eam
a tedicta sunt, cognoscere incipio. Conaris enim, ut regis animae prophelasse »'. Et si forte alicui hoc
opinor, suadere, omnes nuraeros ex monade velu.i vitlelur incredibile vel dubium !0, legat sancluin Au-
cx qiiodam fonte mananles, inslar iluorum fliiminiim gustinum In libro de cura defunclorum. Nos autem
ex una vena surgentitimprofluere,inque duos alveos ad manifeslissima nalurae exempla rccurranius, de
segregatos, quortim unus per interiores poros na- quihus nemo recte philosaphantiuni coiilendil. Disc.
lurae, hoc est, per inlcllectum, el rationem, alter ( I Dic, qttaesQ.quae sunl illa.
vero per exteriores visihilium reruin species dccur-
ril * et per sensus, donec simul in memoriam con- 14. MAG.Formas rerum incorporeas esse sapienles
fiiianl, in qua niiillipliciler forniaiitur. dicunt. Eandem quoque sententiam de coloribus
13. Sed quomodo * res incorporeae, et non solum profernnl; eos enimincorporeos esse vera rationc con-
a sensibus, verum etiam ex memoria, oranitiiic ima- sulla pronunliant. Disc. Quisquis inde dubital, inter "
ginaiione prae nimia suae naturae excellenlia philosophosIoctim non habet. MAG.Si ergo forraae
remolae, in memoria sensibusve, hocesl,in imagini- alqtie colores in numero rerum incorporalium com-
bus visibilibusqiie liguris veluti qtiibtistlam corpori- putantur, qua ralione sensibus corporeis succitm-
bus possinl * .npparere, non sntis video. MAG.Hoc bunt, profcr,si poles. Omne enim, quod peroculos "
uno exemplo lotum le intelligere senlio. Ita enim, scnlitur, non aliter nisi in forma colorata sentiri
ut dixisli, ex monade niimCri__mananl,et in menio- potest. Disc. Forraas et colores per se apparere non
riam 6 confliiiint.Doeo atilem, quodnon salis vides, posse aestimo, in quadam vero materia sibi subjecla
accipe quo I sentio. Spiritualium rerum natura non ' apparent. MAG.Miror valde, cur tam longe a philo-
ita conlemplaiionibus menlis succumbit, ut per sopbia recetlis. Disc. Nescioubi. MAG.Non te sentis
singula.de his, quae de ea, vel in ea, vel peream per-1 errasse, quando dixisli, forinas et colores per se
agiinlur, ratioiiem reddaraus. Multa enim in ea so- non posse sensibus succumbere, nisi in atiqua nia-
lent appnrere, qttae non secundura cogiiilas vel leria, cum ipsa materia a3,carens forma atque colore,
incognilas ipsius leges, sed ullra omiiem legem di- omnino invisibilis sil et incorporea; ac pef hoc ne-
vina voluntale, qtiae iiulla lege concliiditur, est cesse est, rationem reddas, quotnodo formae '* et
enim Iex legum el ralio rationum, mirabili et ineffa- colores, dum incorporeae naturae sint, in materia
bili modo fiunt. Qttis enim rationem polest reddere, er se ipsam ** considerala, hoc est, sine forma at-
si interrogaliis ftierit, quomodo in spirilu 8 Moyses qtte colore incorporali oossunt *' sensibus succum-
VARIAELECTIONES.
' et om. A *A ralionabilem secundnm; veluti secnndam om. _. * Sic C, A decurrere. *A
quonium. "Cpossunt. * kmemorin. 'nonotn. A. 8 inspirilu om. A, ' visibiliterom. C. " tinima om.
C. " quasi om. A. " A Quocl. " k est. »* A sacrosanclam. " pylhonissaepo/utsseab. "CSnmultel.
*' quasi oin. A. 18no«oni. C. " A consulenti eam alicui incredibili vet dubium
" " " regi propltunasse. "A
*'•
hoc videlur. A intra. per oculosotn. A. A cum materia ipsa. A forma. " A se t.sa. •• G
tion possunt.
r,c,3 JOANNISSCOTl 664
bcre, proinde raliocinabilius diccres, materiam in- }. A eis procedat, et in eis causalit.r subsislat. MAG.
formem in coloribus ac formis, quani formas atque Sane intelligis. Proinde, ni fallor, non negabis, om-
colores in materia , sensibiliter apparere. Drsc. nia corpora composita et solubilia, quae nalttra
Nunc ine errasse non denego, falsae ratiocina- rerum 9 oriinium extremum obtincnt locum, de
tionis consueludine deceplus, et jam, quid agam, aliquo esse, non atitcm de nihilo. Drsc. Non negabo.
pcnitus ignoro. MAG.Recordarisne, quid de ipsa Ex qualitatibus enim cl qiianlitaiibus simplicium ct
raaleria in prinio lihro inter nos est confectum », invisibilium corporum, sensibusqtie incomprehensi-
ubi' ex inlelligibilium coilu ipsam lieri disputa- bilium efficiunttir, quae propterea elcmenta vocan-
vimus? Quantilales siquidera et qualitates, dutn tur, quoniam ex illorum concursu omnia corpora
3
per se ijicorporeae sinl, in tiiiuni vero coeuntes coniponi naturarum inquisitores aiuiil, et in ea solvi,
informcm efliciunt maleriani, qune adjectis for- el in eis salvari. Calholica qitoque solent appeUari,
mis coloribusque incorporeis in diversa corpora id esl, universalia; ex ipsis siquidem propria sin-
tnovelur. Disc. Rocordor sane. MAG.EXrebus itaque gulorum corpora fiunt. Ilerum elementa non de
incorporalibus corpora nascunlur. Disc. Ncgare niliilo facta, sed ex primordialibus causis procedere
non possum; praediclis enim rationibus collectum fateor. Quas primordiales causas simul et semel in
est. MAG.Corpora ergo non de nihilo, sed de aliquo B I Vcrbo Dei factas nullus fidelium dubilat, audiens
fiunl. Non enim quis dixerit, praedictas coriim oc- prophetam dicentemDeo : Omniu in sapientia fecisti,
casioiiesnibil esse, hoc est qitanlitales etqualitates, frontemqtie sacrae Scripturae aspiciens, qua scri-
fonnas vel species, colores , inlervalla longitudinis, plnm est: In principiofecit Deus caelum et terram.
Inliludinis, allitutlinis, et cum his loca et lempora. MAG.Restal ergo, ut quaeramus de ipsisprimordia-
Quae si ahslrnxeris, corporn iion erunt *; si ea *> libus causis, utrum in Verbo Dei de niliilo suntfa-
coiijunxeris, rnox efliciuntur, sive catholica, ut sunti ctne, nn semper in eo erant? Et si sempcr in eo
quatiuor muiidi maxima corpora, sivepropria, spe-. erant, non eral, quando non erant, sicut illud Ver-
cialissiraisque rebus distributa. Quae ciincla ex; buin , in quo erant, non erat, qnantlo non eranl. Et
quatliior simplicibus elementis componi non negabis,, si semper in eo Verbo crant, quoinodo in ipso de
ut opinor, quoniam in ea resolvuntur. Disc. Non, nihilo faclai. sunl? Non enim ralioni convenil, ea,
negabo, sed illa elcmcnla per se simplicia, suaque» quae semper erant, de nihilo fieri incboasse. Et si
composilione omnium corporum effectiva, de nihiloi quis dixerit, illud nihil, de quo faclae sunt, 0, sem-
esse facla dixerim. MAG.Quid ergo dicturus es de. per erat, et semper de eo faclae suni, quaeretur
causis primordialibus 6, de quibus niulta diximus?> ah illo, uhi semper erat illud nibil? Ulriun iu Verbo
Qiiaerendiiinest enim , quare causae dicuntur, si in_C Dei, in quoomnia suhsistiint, an per se extra Ver-
effectus suos non procedunt? Siquidem si omnia_ buin? Si responderit, in Verbo semper erat, oppo-
corpora cx eleraentis, elementa vero de niliilo, illo-. nettir ei, non ergo nihil, sed magnum aliquid erat;
rum causn videbitur esse nihil, non auieni ipsae pri- omiiia siquidem, qtiae in Verbo Dei subsistunl, vere
raordinles cansae ', quas Deus Pater in Verbo suo) ct naturaliter subsisttmt, et in ordine priqiordialiura
fccit. El si ita, non nihil erit nihil, sed erit causa. causarum coraiumeratur ", quod nihil pulabattir,
At si fuerit causa, melior erit bis, quorum causai ct de quo omnia facta creduiitur. Si vero extra Ver-
cst: cl nccessario sequelur, ut aut Verbuni Dei nibilI buin per se putaverit nibil, duo principia sihi inVi-
sit, in quo Pater omnia fecit; quodper privationemi cem adversa , sicut unus Manichaeorum, aeslima-
iinpium dicere videbilur; negatio enim Verbi perr bitur fingere. Multi siquidem secularium philoso-
excellenliam naturae, non aulein pcr privationemi phorum informem niateriain coaelernam Deoesse "
substantiae in theologia reperitur; aut extra Ver-- putavemnt, de qua oriraia opera sua fecit; quam
bum causa quaedara ponetur, quae nihil dicilur, dee materiam proplerea nihil dicebant, quia, priusquam
qua Detis omnia fecit, et in qua omnia, priusquamrt formas et species a Deo acciperet, in nullo " appare-
fierent, consliluil. Aliter enim causa non est. Et siiir.bat.ac veluti penitus nihil eral '*. Qiiidquidenim
ita esl, qua ralione dicitur nihil, non video. Priuss omnino caret forma et specie, non immeri.o potest
•
siquidem dixerim eain oinnia esse, quam nibil.I. vocari nihil. Quas onraes dclusiones lux veritalis
In causa namque omnia, quorum causa est, causa- i- expulit, ab uno principio omnia esse praedicans, ct
Itter el primordialiter subsistunt. Disc. Cogor faleri,i, nil in nalura rertim visibiliumet invisibiuminveniri,
qualluor raundi hujus eleinenta in primordialibus is quoquo modo generalionis in speciem propriacn
causis subsistere. Non enira quorundam.sed univer- r- erumpat, quod in Verbo Dei unigenito aeternaliter
saliter omnium visibilium et invisibilium causac ic non conslat " subslitui, in quo omnia unura sunt,
sunt, et niliil in ordine naUiraliuni omnium sensu, i, ipsumque Deum pronunlians nullam materiam seu
seu ralione, seu iutellectu percipitur, quod non ab ib causam universitalis a se conditae in sua sapienlia

VARIAELECTIONES.
1 A confectumsit. * Sic C; A nisi. ' vero om; A. * C esse. "eaom.k. " k prtmardialibuscausis.
i causae om. A. • C dixerant. • Pro wtZurarerum k nalurarum. " Nqn enim ralioni — factae sunt
om. C. " A connumerttbitur. " Pro esse C rem. " Pro in nuilo k non. '* eral om. C '» Sic AC.
 665 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER TERTiUS. 666
extrinsecus accepisse, quia exlra illum nihil est, veilAesse,et sunt,elvere ac semper fulura sunt, in
intra se non ' coessentiale sibi reperisse *, de quci quanlum in suis causis subsislunt. In quanlum vero
faceret in sapienlia sua, quae fieri 3 voluit. in accidenlibus, quae eis extrinsecus conlingunt,
15. Proinde non datur locus nihilo, nec extra, dicuniur esse, nec lamen vere, nec semper sunt.
nec intra Deum; et tamen de nihilo omnia fecisse, Solventur " enim in ea, ex qttibus assiimpta sunt,
non. in vanum creditur. Ac p*erhoc nil aliud dalui in quibus vere et semper sunl, quando omnis sub-
intelligi, dum audimus, omnia de nihilo creari, nisi stanlia ab omnibtis corruplibilibus accidentibuspur-
quia erat, quando non eranl. Ideoque non incon- gabilur, ct ab omnibus, quae ad slaliim suae pro-
grtie dicimus, semper eranl, semper non eranl, el priae nalurae non attinenl, absolvetur, solis natu-
non erat quando non erant *, et quando non erant, ralibus virlutibus decora, insolubili simplicitale, ct
erat. Siquidem seniper eranl in Verbo Dei causa- in bis, qui boni sunt, douis graliae ornata, aeternae
liter, vi el potestate * ultra omnia loca et lempora, beatitudinis conlemplalionibus ullra oinnem natu-
ultra oiniiem generalioncm localiler el lemporalilcr ram, et suam, glorificata,inque ipsum Deumcon-
faclatn *, ullra oninem formam ac' speciem senstt versa, Deusque non nalura, sed gratia facla. His
et intellectu cognitam, nllra omnera qtialilatem ct itaque rationibus consideratis , quis nisi nimium
quanlilaleni, ceteraque accideiilia, per quae sub- B lardus aut nimium contenliosusnon concedat, ora-
slanlia uniuscujusque creaturae intelligitur esse, nia, qnae ex Deo sunt, el «8aeterna simul csse et
non 8 aulem, quid sit. El semper non eranl; prius- facta?
quara enim per generalionem in formas et species, 16. Disc. Haec mihi perplane suasa sunt. Non
loca et tempora, inque omnia accidcntia , quae tamen omnis arahiguilas cx me adliuc repulsa est.
aeternae eorum substanliae in Verbo Dei incommu- Quodenim " dixisti, proplerea omnia, quae ex Dco
nicabililer subslitulae accidunt, profluerent, non sunl, cl acterna ct fnctn sunt, quin in Verbo Dei
erant in generalione, nec • erant localiter, nec lem- aelerna sunl, ct, ut ail sanctns Auguslinus, non
poraliter, nec in propriis forrnis speciebusque,qui- facla substantiuliterexistenlia, lemporalitervero per
bus accidenlia conlingiint.Ac per boc non irratio- generationem in forma et speciebus el accidenlibus
nabiliter de eis praetlicalur, non erat, quando non facla, stiblata omni ambiguilnle perspicio. Qtioniara
crant; lemporaliler enim iiichoavertinlper genera- vcro scriplum cst : In principiofecil Deus caelum et
tionem esse quod non erant, quia semper in Verbo terram , et: Omnia sapienlia fecisti, cogor faleri,
Dei subsistunl, in quo nec essc incipiunt ">; iiifiuila omniaiu VerboDeiet •• aeternael facta esse. Omnia
est eniin aelernilas. Et erat quando non eranl; dico visibilia et invisibilia, temporalia ct aeterna,
temporaliter enim inchoaverunt per generalionem C omnes primordiales causas cum omnibuseffectibus
esse quod non erant, hoc esl, in forrais et speciebus suis, quibusordo seculorum localileret temporaliter
npparere. Proinde si quis naturam rerum inteutus peragiltir, et mundus iste visibilis implelur ". Sed
perspexerit, nulla creatura " sensibus seu inlelle- quomodo polest hoc rationi convenire, ad purum
ctibus succumbensreperielur, de qua veraciter dici non vateo perspicere. MAG.Putasne igilur, me do-
non possit, semper ernt, et est, et erit, et semper cere voluisse, omnia, in quantura aelerna sttnt, irt
non erat, nec est, nec erit. Siquidem incommula- Verbo Dei uiiigeniloaeterna esse ; in quantum vero
biliter et eral, et est, et erit ipsa priraa constittilio facta sunt, extra Verbum facta csse? Non enim
in sapienlia Dei per primordiulescausas; sed quia aestimas, rationibus veritatis convenire, universi-
ipsa consiitulio soli Deo cognila est, omneraque'* tatem condilae naturae in Verbo et aelernam simul
sensum et intellectum lolius creaturae-superal, a et factam. Disc. Non putabam, le sic docuisse. Non
nuUoqueadliuc intelleclucreato cognoscipotest quid enim aestimo , tilhim recle pliiiosophauliiimpulare,
sit, incipil per generalionem lemporaliter accipcre lolius universitalis partem in Verbo Dei aelernam
quanlilates et qualilales, in quibus veluti quibusdam subsistere, parlem exlra Verbum temporaliter fa-
vestimenlis operta " polest maiiifeslare, quia est '*, ctam. Nam neque sinit nos talia cogilare sacra
non autem quid sit. Inchoat ergo quodammodoesse, D Scriptura, quac dicil in Psalmo : Omnium sapientia
non in quanlum in causis primordialibus " subsislit, fecisli; in Genesi : ln princtpiofecit Deusccteluinct
sed in quanttim ex cattsis temporalibtis " incipit terram ; Aposlolus: In quo, inquil, creata snnl omnia,
apparere. Causas autem temporales dico qualitaies quae sunl in caelis el quae in lerra, sive visibilia sive
et qtianlitales el cetera, quae substantiis accidunl invisibilia, sive Throni, sive Dominutiones,sive Prin-
tetnporaliterper generationem.Et ideo de iis dicitur, cipatus, sive Polestates, omnia ex tpso et per ipsum,
crat quandonon erant; non eiiiin senipcr in acciden et in ipsum creala sunl; in Evangelio : Omnia per
tibus apparebant. Eadem ratione el nunc dicunlur ipsum facta sunt, et sine ipsofactumest nihil: neque
VARIAELECTIONES.
* nonom. A. * Pro reperisseC re subaudi a superioribusnihil pertsse. ' A omnia, quae. * Ideoque
— non erant oro. C. * C poleslale fctctamultra cet. • factam om. C 'Ce/. * A novi. » C non.
a lemporaliterenim — incipiuntom. C. " A natura. " A omnemvero. " C aperta. '* Sic C ; A quia
fwn est. " A in primordialibuscausis. »8A ex temporalibus causis. " A Solvunlur. " el oin. C.
° C auiem. " el om. A. " peragilur — imptelurjom. C.
.57 JOANNISSCOTI 668
raiio; extra Verbum nil » valet perire substan-1A nut inlellectiini in his, qunc omnem superant intel-
tialiler, anl secundum accitlens. Clamat enim : lecturo. Ntim 9 aestiraas, divinae snpienliae propo-
Omnia, quae sunt el quae non sunt, non secutidum situm intelleclibus aut liumnnis , aut nngclicis posse
privaiioiicm dico, setl secundiim excellentiara in lieri manifestum, dum legis ", ttiystica illa aniraalia
Verbo comprehe.nduiilur, et sunt in eo el non sunt. alis suis et vullus velare cl peiles, hoc cst allilu-
Sunt quiilem, quae intelleclu seu sensu colliguntiir, dinem divinne virtulis intueri; limenlia super om-
non stini vero, quae oniiiem sensum el intellectum nem condilam naturam et profuinlitaleni ipsius in
J«
stiperant. Quod autem omnia in Verho Dei et aetema bis, quae per eam, ct in ea , el de ea facta snnt.
simnl et facta sunt, Joaniics tbeolngus, bauriens de Ncc '• tameii desinunt volare sursuin versus. Quae-
pectore sapientiae aeternas intclligenliae a([tias* ac runt enim seinper, quaiilum possunt, divinae gra-
veridicas, tcstalUr diceiis : Qttod factum est in ipso liae veltimine suaeqiie naltirae subtilitate sublevata
vitu eral. Sive quis secundum Augusliiiuni sic dis- et, quae »asuper se sunt, in iiifinittira appetentia.
tingual : Quod faclum est tocaliter et temporaliter, Ubi aulem deficiunt, reverenler vullus suos, hoc
in ipso viltt erat. Non enira credendum est, aut ullo cst, contemplalionis aciem divino radlo repercussos
modo aestimandtim dc solertissiino veritalis inqui- ahscondunt **, et ab introilu incomprehensibilium
sitore, proplerea Evangelium voluisse * sic ' dislin- R mysteriorum *• suos theologicospedes, hoc est, in-
gucre, ul insinuaret, quod facium esl localiter et lellecluales ingressus retialuint, ne quid incautevel
temporalilcr, non in Verbo, sed veluti exlra Verbum teniere de ineffabilihusomnemque intelleclum supe-
factuni fuisse, cuni idem ipse, sanctus videlicel Au- rantibus praesuinant. Si ergo purissiini intelleclus,
guslinus, manifestissime doceat, ct loca el tempora quorum symbola praedictis animalibus theologia
ctun his, quae in eis facta stnit, in Veiiio Dei aeter- praemisit, inter quos et Verbum nulla medietas est
naliter esse facla, intclligens veraciler Apostolum praeler omuium rerum causas primordiales, excel-
diccnlcm de Vcrho : ln quo creata sunl omnia, qucte situdinem divinae claritalis super omnia, fiisaeque
sttitt in caelis, el qtttte in terra, sive visibitin, sive in omnia virtutis el sapienliae a summo usque deor-
invisibilia. Ac per hoc si • loca ct tempora cuiii om- stiin attingeiites ", a fine tisque ad finem, hoc cst,
nibiis, qtiae in eis conliiieiilur, in nuineio visibilium ah initio inlelleclualis crealurae usque ad vermicti-
Kutit, id est, sensibiliuin ; omnia auleni visibilia, ltiin pertimescant inspicere, cognoscentes ualurae
teste Apostolo, in Verbo stirit creala : loca igittir, suae capacilatem ad haec consideranda non sulli-
el lempora, et oiraiia quae in eis sunt, in Verbo cere : quid nos adhiic carne gravali de divina pro-
creata sunl. Sive simpliciter pracdiclara Evange- videnlia " et operalione ralionem veddere cona-
listae sententiam secundum alios quis pronunliave- 'C mtir? Ubi sola divina voluntas cogitanda est, quae
ril, dicens : Qttod (uctum est in ipso, ac si distin- operatur oninia prout vull, quia omnipotens est *-*,
xerit veluli ab alio coniniate incipiens, vila erut. Sic et nalurales rationes occultaset investigabiles inserit
enim nraltos * Graecoruni codices iiivenimus dis- omnibus, quia omniurnsupernaturalis ratio est, quia
tinclos, ut intelligamus, quod factum est in ipso nibil secretius, nihil praesenlius, difiicileuhi sil, difli-
leniporaliter et localiler per generalioneni, vita cilius tibi non sit, lux ineffabilis, oninibus inlclle-
trat aeternaliter per rationein , hoc est, per in pri- ctiialibtisoculissemper praesens, el a ntillo iiilellectu
mordialibus causis ornniura conditionem. MAG.Non cognoscilur,quid sil, per omnia diffusain inlinilura ,
ergo dubitas , onincs onraium causas, causarumque ct fit in omnibus omnia et in nuUo nulluin. Quod
orarieseflectus in Verbo aeierna esse, et facla, nec aittem dixi, inler quos et Verbum nulla medielas est
me aliter docere aestimns. praeter omnium rerum causas, propterea additli ,
Disc.Dcaeternitateomnium deque eortimcreationc ne quis aestimet, caelestes essentias imniedialas
in Verbo nec dubilo, neque aliter te docere puto, esse, hoc est, inillam raedietateni inter se el cau-
sed solunimodo quaero, quomodo in Verbo Patri snmoninium babcre. Quainvis enim " dicantur an-
coaetcrno omnia aeterna sunt siraul, et facta. Non geli quasi eggigi , hoc est, juxln ipsuni Deum a0
enim, ui arbilror, rationi convenit, ut facta ' sint " constituti; eggis '* » siquidem graece diciturjuxta ;
aeterna, cl aelerna facta. Nulla siquidem differentia non tamen ita credendi stint facli , ut non eo-
videbituresseinter aelernitatem universitalis in Ver- ruin causae in Verbo sint " conditae. Nulta enim
bo, et creationera, si aelernilas esl creata, et creatio creatura est, ciijus causa facta non praecedal in
aelerna. MAG.Mirorac valde moveor, qnare quaeris Verbo , secunduni qtiara substiluilur, ut sit, el
rationem in liis, in " quibus omnis ralio deiicit, ordinattir, ut pulcbre sit, el cusioditur, ut aeterna-
VARIAELECTIONES.
Pro nil C quidquitl. * A aqttas intelligemiae. * Sic C ; A noluisse. * sic om. A. * Pro si k et.
• multosom. A. ' A ut ef facla. 8i'n om.A. 9 C Nam. "legisom.k. "e/om. A. " k Non. '.*Sic
C;A</i-inagralia subtevulasivenalurae sublililate ea,quae. "'A repercussidefencltint.k l5A mysiericorum.
" Couj. ; k altingentis, C attincjent. " kprudentiu. " kquiomnipraesens est. "kautem. " k Domi-
num iosum. " C essus. " sinf oin A.
NOTAE.
'i_yy._, juxta; ci. glossar. Ab illa voce Joannes scotus fortaasse videtur iyyvyoi, quijuxta sunt.
 669 I>E DIVISIONENATURAE. - LIBER TERTIUS. 670
liler sit, et manifestalur sett sensibus, seu inlel-. A Icge conslringitur ? Nam et saepecontra con.uetuiii
lectibus ad maleriam laudis ipsius unius causae, naturae cursum mulla solent fieri, ut nobis oslen.
ex qua, et in qua, et per quam , et ad quam con- dalur, quod divina providentia non.tino, sed multi
dita est. Credamtts itaque et, quanlum dalur, mcn- plici modo alque infinito polest omnia adrainislrare.
lis acie intueamur ', nmnia visibiiia et invisibilia, Si itaque nulli inlelleclui cognila esl uuivcrsitatis in
aeterna et intemporalia, iiludque aeternum, et (ein- divinis legibus adminislralio, cui ratioiiabtlium yel
pus, el loca , et spalia, et omnia, quae dicuntur inlellectualiura potest fieri perspicua ejusdem uni-
secundum substantiara et accidens, generalilerque versilalis in Verbo Dei aelerna comlilio, in quo om-
dicemlum, quaecunque universilas totius creaturae nia el aeterna sinral et facta esse neroo fidelitim de-
continet, in Verbo Dei unigenilo et ' aelerna siroul beal ignorare; quamvis non U.te,lliga,l,qtta ra..ione
et facta esse, et neque aeternitatem in eis praece- aeterna sttnt facta , et facta su.nlacleti» ; hoc enim
dere facturam, neque facluram praecedere aclerni- soliVerbo,inquoetfactasuntetaelerna,.cognilumesl.
talem. Siquidem eorum aeternita. condita • esl, et Disc. De conditione universilatis in Verbo, et de
condilio aelerna in dispensatione Vcrbi. Nam et aelernitale r.tioiiemnon quaero. Ncino euim potest
cuncla, quae videnlur in ordine seculorura lempo- dicere, quomodo aeterna, et facta spnt. Modunt
ribus cl locis per generalionem oriri, siniul el scmel B namque conditionis rerum in Verbo nulia crealura
acternaliler in Verbo Domini facta sunl. Neque enim rationabilis «° seu intellectualis polest cognoscere;
credcndum est, lunc inchoasse fieri, quando in soli siquidcm gnoslicae virtuli palet. Qua vero ra-
mundo sentiunlur oriri. Semper enim fuerunl itt tione compellimur faleri, aelerna esse facla iu
Verbo Domini subslantialiter, ortusque eorum cl Verbo Dei, quaero, si polesl inveniri. Non enim dc
occasus * in ordine lemporum alque locorum per primordialium causarum mulliplicibus effcctibus in
gencrationem, hoc esl per accidentium assumptio- rebtis visibilihus et invisibilibus nunc agilur, in qui-
nein serapcr in Verbo Dci erat, in quo, qttae fulurai bus oninia fncla esse nemo sapientuni dubitat. Eo
sunl, jain facta sunl •. jSi(|iiitleni divina snpicnliai nainque motlo praesens quaestio solvi posse videre-
circuniscribil icmpora, el omnia, quae in nalurai tur, si qttis posset«' veris ralionibus docere, omnia,
rerura lcmporalitcr oriunlur, in ipsa prneccdunt ett in quanlum in Verbo Dei subsislunt in principiis
suh.islunl aetcrnaliter. Ipsa csl enim raciisura ora- suis, in laiilum aeterna csse inlelligenda sunl; in
nitini sine mcnsura, et numertis sine nuniero, ct quantum vero in effectus suos, sive intelligibilcs,
pondtis, id est ordo, sine pondere, ct • ipsa est sive sensibilcs, in ordine temporum per generalio-
tcmptis et secultini, ipsa esl praeterita, et ' prae- nem procedunl, in tanlum facla snnt; ila ut eorura
sentia, et fuiiira. Ideoque a Graccis inixiau * voca- C aelernitas in Verbo Dei praecederct " eornm condi-
ttir, quia otraita tempora iit se creat et circuinscri- lionem in ordine seculortun, sive invisibilem supra
bit, dum supcr omnia icmpora sit acternitale sua nos, sive visibilem secundum nos mundum iroplen-
uiiuiia iiucrvalla praecedens, ambicns, concludens. les. Jam vero, quoniarn talia faieri vcra nos noti
Nam et de liis, quac nauirali cursu in ordine lem- sinil ratio; clamat enim, el verissiine clamat, non
porum aiifitiatini • fieri senlimus, ralionem rcdtlere solttm primordiales causas, verum eliain caruin ef-
neino potcst. Quls cnim vim seininiiiii cogitans, quo- fectus, et loca, et tcmpora , et '* essentias, et sub-
- niodo pcr niiiiicros locoruni ct temporura ct • va- stantias, boc cst, genera generalissima, el generales
rias spcrics ariiinaliiim, friiticiim, lierbarum crum- formas, et species specialissimas per individuos nu-
piral, cur ct quomodo diccrc prncsumat, attt coruni racros ciim oronibtts aecidentibus suis naluralibus,
occnsioncs nd ]niriim dignoscere praevaleat, ct non ct ut'* simpliciler dicam, omne, quod est in uui-
coiiiiiiuo pronunlici, baec omiiia divinis lcgibus oin- versitate rcmm conditarum, sive sensu , sive intel-
ncni Sfiisimict inlellcciiim superaniibtis allribucnda lcclu Iitiraano, vel angelico coraprehendatur, sive
stint? Nttllisqucc_p_j____r_liiris
animi inqtiirendum, cur omnem sensum, omnemque menlis aciem excedat,
sic vcl sic, ct quoniodo sic vcl sic, ct non alilcr dc- ct lamcn conditum est, in Verbo Dei el semel et
bent ordincra icmporiiin iniplcre, ct ex invisibilihus ** simul aclernum elfactum esse ; el nunqnam erant'"
cnusis in vi scminiini siiniil constitulis non sininl, actcrna cl non facta, neque facla et non aeterna :
scd tcmportnn intcrvallis ct locoruiii, in iornias scn- nil aliud relinqitilur »•, nisi ul quacralur, non quo-
sibilcs proccdcrc, qunsi 11011 alitcr ficri posscnl, si niodo sinl " aclerna et factn, sed qua rationc di-
divinac volunlati alilcr ficri vidcrciur, quac iiulla cnntur " ct facla et aelerna. MAG.Facta dicunlur
VARIAE LECTIONES.
« A imuemttt: * e/ om. C. ' A * A quae vidcnlitr in ordine saeculorum — occctsusom. C.
faeta.
* sutil 0111.C. 'e/om. A. ' e/om. A. * A. an;i«rtct'a/ttm. ' A in. '• A rationalis. »' C
'» " " " possit. "A
praccederit. e/om. A. "u/oni. A. kerunl krcliiiquatur. C sunt. »8 C docelur.
NOTAE.
aCor_.,AC .itExitva. Vox emxttvu i. c.rulteriits el [ultira in ipso subststant, et tpse esl et tn tpsitm
suprc;occurril Dion. Arcopag. de div. Nom. IV, 16. terminanlur. Ideoque propter facUilatem intettigentti
In cod. C ad margineni bacc adscripfa stinl: Gtossa. snepe eiwiuivusummitas omnium interpretalur quam-
Dcus a Graecis etrr/.atvu(sic!) notatur, quia praclerita vis proprie prcieterita et futura.
 (171 JOANNISSCOTI 672
jtixla sacrae Scripturae aucloritatem, pronun-- _\ tino grano lolo raajor est, qiiam in parlicula ipsius
cianlis, ut iisdem exemplis ulamur: In principioi grani. Multiplexeniin in uno est, et una in mullipli»
fecit Deus caelum et lerram. Omnia in sapienlia fe- cibus. Si vero quis dixerit, vim seroinum non per
cisli. Omnia per ipsum facta sunt. In quo creatai seipsam, sed in aliqna materia, hoc esl, in huraore
sunt omnia, quae sunt in caelis et quae ' in terra, palefieri, ac per hoc ipsa fil, quod apparct, sed in
sive visibilia, .'.. invisibilia, el niulta hujusmodi. uno quod apparere *« agit, ul sic appareat", non
Blodumautera et ralionem condilionis omniura ini de seipsa, sed de aliqua niateria operaliones suas
Verbo Dei dicat *, qui polesl; me nescire * fa- perageus, respondendum, si in specie apparet et fit,
leor. Nec * me pudet " nescire, audiens aposlolurai eslnc species materia, dum raanifesla ralio claroat,
dicentem : Qui solushabes immortatitaiem, et lucemi quicquid maneat **in roatcria, per speciemmanere,
hnbitas inaccestibilem,praesertim quasi • de longe! dum per seipsaro et **instabilis et inlormis *• ac
'
praesentis negotii finem considerans. Ad hoc enimi pene nibil sit? Si in coloribus, num color • materia
praesens ratiocinalio, immo vero ipsa raiioperducet,, est, cuin coustet", eos circa raateriera *8, immo etiam
ut inieUigamus, non solum in Dei Verbo8 omnia ae- circa speciem intelligi? Si in odorum suavilatibus,
terna et facla esse, verura eliam ipsum omnia fa- ntim «• odor raateria est, cum qualitas olfaciendi
cere, el in omnibus fieri simplici mentis acie. Ut nit. 11sensuin afficiens ab his, qui talia traclani, esse di-
sanctus Maximus: Per rationes°,<yuaein existenlibus catur, qualitas autem incorporea est? Similiter de
tunt, ad causale «• verbum videlicet, efferentesintel- ceteris qualilatibus, in 30 quibus virtus seminum
lectum, el ipsi soli utpole congregatttiomnia, qttae ex solet apparere, dicendum. Si autera praedicla oninia
ipso sunt, el attrahenli allignntes, rutionibus per sin- incorporalia sunt corporibus adhaerentia, et in se-
guln exislentium ordinale utendo, non jcim confuse, melipsis exlra corpora inlellecla, quis nisi insipiens
sed praeclare credentes, solum Deum proprie esse dixerit, vim seminutii incorporalem corporalis ma-
relictum ex diligcnti, quae est ad ea, quae sunt, in- leriae ad apparitionem suam indigere? Ablata si-
lenlione, et essenfiamexislenlium ", e/ motum, et quidein specie, omnique qualitate, et quanlitale,
differentiumdiscretionem,et continentiaminsolubilem virtus semiiialis in nuda materia nullo niodo potest
mixtorum, et fundmnenlum immutubile positorum, seu fieri seu senliri. Quid? Si ipsa maleries, in qua
et otnnis simpliciterulcunque " intellectae essentitie, putatur apparere et agere, ex qualilalibus in corpo-
et molioniset differentiaemixluriieque el poskionis ralibus originein dticere probalur, nonne conficilur,
cnusalem. Ac per boc si Dei Verbuin solummodore- iion alimide vim seminum accipere illa, in quibus
linquiUircssenlia exislenlium el niolus el differeu- opciatur, sed a se ipsa elin se ipsa, boc esi, in natn-
liiini discrclio cl contineulia insolubilis mixtorum, C I ralibus suis virlutibus, ita utmirabili modo fiat et
hoc est composilorum, el fuudamentum imniulabile faciat cl raaleria sna et operatio el operalrix ?
posilorum, boc cst ad immulabilein babiium perve- 17. Inconcussa itaque auctoritas divinae Scriplu-
nientiura, etuicunque inlellectae essentiaeei" raolus rae nos compellit credere, tolius creaturae univer-
el '* discretionis, et coraposilionis , et babitudinis silalem in Verbo Dei conditam esse, ipsiusque "
causa »",quid aliud restat inlelligi, nisi ipsuinomnia conditionis ralionem onraes inleUectus superare,
in oiiinihtis lieri? Quomodoautero, el »6qua ratione solique Verbo, in quo condita sunl omnia '*, cogni-
Dci Verbuin in omuibus, quae in eo »' facla suut, lil, lam esse. Si vero vis audire, quid de universitatis
meniis nostrae aciem fugit. Necmirum.cum in rebus aeternitate in Verbo Dei sentio, ad haec, quae se-
sensibilibus neroo polesl dicere, quomodo vis se- quunlur, iutentus esto. Disc. Praeslo surn. MAG.
niinalis incorporea »8 in species visihiles forraasque, Ntim arbitraris, Verbura Dei, in quo facla sunt om-
iu varios colores, in diversas odorum suavitates nia, fecisse 3**oninia,quae in eo facla sunt? Dtsc.
eriiinpens, fit sensibus manifesla, et in rebus facla, Arbilror sane. Quaravis eiiim divina operalio, in qua
et dum fit rnanifesla, non desinat " esse occtilta. condila sunl oiiiuia, tripliciter sacra Scriplura per-
Et sive raanifesta sit, sive occultn, naiuralibus suis hihenle a llteologisconsiileretur; Paler enira facit,
virlulihus ritinquani dcserilur lola in lolis, lola iu "' in Filio fiunt, Spirilu sancto dislribuunlur : una
3*
seipsa, nec crescit, dum videltir mulliplicari, nec tamen alque eadera suramae sanctaequeTrinilatis
i-.iinuitiii',diim puialur in paiicilalem conlrabi, sed esl operalio. Quodenim Pater facit, el Filius facit, et
in eodem slatu suae nalurae iminulabiliter pernia- Spiritus sauctus facit, el quodin Filio faclura e»t, in "
nel. Non eniin iniiior *• cst in uno grano tritici, Patre et Spiritu sancto facluro esl. Siquidem si **Fi-
verlii grnlia, quatn in niultis messibiis sub eodem lius in Patre esl, onnte, quod in Filio facturn est, in
genere raulliplicatis, et quod cst rairabilius, ncc in Palre esse necesse est. Nam ratioui non convenil,
VARIAE LECTIONES.
1 quae om. A. C dicit. ' Pro me nescire k ego. * A haec ' pudet om. A • A quae.
' C adhuc. * k verbo Dei. * A peractianes. " k causae. '» essenliani et exislenlium. " A
uf cuique. " tiwtiqnis el differenliae mixluraeque et pasiliqnis— ef om. A. ** ef om. A. " A cav,-
sae. " A aut. " A in t'//o.*3»*incorporea om. A. " Sic AC '• C minus. »»Conj.; C appare. " sed
in nno — appareat om. A. C manet. * e/ om. C " A informis sit. " pro num color k non. " Sic
C; A curacohslat. " kmaleriam. " C non. " tn om. A. **-A Ipsius vero. " omnia om, A. •' A vi-
disse. '* A summaeque. " in om. A. 36si om. A.
 *
673 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 67*
ut intelligamus Filium ip_i_msolum in Patre, ea vero,.i, A simplex divina visio, quae omnia videt unum, et
quaePaler in Filio facil, in Palre non esse. Similiterr unura omnia. Et si hoc datum fuerit, vereor, ne
quod Spirilus sanclus nulrit et distribuit, a Palre etit forte me compellas unum e duobus fateri, aut vide-
Filio nutritur et dislribuilur. MAG.Si itaque Filius :s licet segregari " voluntatem Dei a Deo, et adjungi
facit, quae in eo facta sunt, nunquid credendum ' creaturac, ita ut aliud sit Deus et aliud sua voluntas,
esl fecisse, quae non vidit? Disc. Vidisse * eum,i, . hoc est, utsitDeus" factor, voluntas autem ejus
quae fecit, et in eo facta sunt, arbilror. MAG.Reclo o facla; aul si hoc non sinit vera ratio dicere, neces-
arbilraris. Dic itaque, quomodo vidit, ulrum sensuti sario falebor, et Deum , et volunlates suas, et
corporeo, an intellectu ? Disc. Nec sensu dixerim,, omnin, quac fecit, unum et id ipsum esse. Ac sine
nec inlellectu Deum vidisse quae fecit. Sensuu mora raliocinationis virlule cogenle concludelur .
siquidem corporeo caret, qui incorporeus est.:. Deus igitur seipsum fecit, si non extra ejus naturam
Nec proprie intellectus dicilur, qui exuperat oraneni[i suae voluntates stinl, el non aliler videt suas vo-
intelleclum. Inlellectus tamen per metaphorara dioi-- liinlales, et aliler quae fccit, sed ut suas voluntates
tur, sicut et aniraus; a creatura vid.Iicet ad * _ videt, quae fecit. Et si ita esl, quis de aelernitate
Creatorem, quoniam totius intellectus et animi causai oranium, quae facta sunl, in Deo duhitaril", quando
est et conditor. Non ergo per creaturam videt, sive> B 1 non solum facta et aeterna, verum eliam Deus csse
corporearo, sive incorpoream, qui nullius creaturae> mtelUguntur? MAG.Catitissitne ac vigilantissime ra-
instruraenli indigel ad ea videnda, quae vult facere. lionis itcr.ingrederis. Ac per hoc si pure intelligis,
Non enim esse, ut ail Maximus, possibile est, sicut, sine ambiguitaie ulla ila et non aliter esse, quaedi-
ostendit ralio, eum, qui est super ea, quae sunt, ea,, xisli, in suadciida aeternitate otnnium , quac in
quaesunt, acciperei. Sedsicutsuas voIunlales"cogno- Verho Dei facla sunl, amplius laborare oecessaciuj.u
scere eura dicimus ea, quae sunt, addenles etiam ex_ non esse video. Dtsc. Derides me, ut arbilror, duni
causa raliocinalionem. Si enim volunlale omnia fe- mecum liberaliler agis, hoc est, dtira liberlali arbi-
cit, cl nulla contradicit ratio, cognoscere autemi trii raei concedis eligere, quidlf velit, et tenere, quod
suam volunlatem Deura seroper pium dicere ct ju- vult, el non veris rationibus exigis me concludere,
slum est; unumquodque vcro corum, quae factai quid " de lalibus remola omni falsilate credendum et
sunt, volens fecit: igilur ut suas voluntales Deust intelligendum est. Si enim per me ipsum pure inlel-
cognoscit ea, quae sunt, quoniam et volens ea, quae« ligerem ea, quae dixi, non forlassis vererer, aper-
sunt, fectl. MAC.Quemadmodumigilur Deus suasi tara seuleiiliam de divinis voluntatibus, et de his,
volimtales videt, ila etea, quae fecit ', videt? Disc. quae facla sunt, proferre, nura unum *°et id ipsura
Ita quidem, non ' aliter. Non aulem, ut insipientes, C *- sint " necne. Veritus sura autein, meipsum cogno-
aulumanl, per sensum sensibilia, iieque per intelle- scens non satis idoneura ad haec discuticnda ince-
clum inlelligibilia videt, sed queraadmodum suas; dere. MAG.Gradatitn ergo ingredere, ne in aliquo
voluntales, ita sensihilia el itttelligibilia videt. MAG. faUaris, et *' quodcunque coucesseris, stabili mejitis
Plane 8 acpure intelligis. Sed dicas, flagito, utrum habitu obtineas. Disc. Praecede.sequar. MAG.Qtiam-
aliud sunt divinae volunlales, quas Deus videt, ct vis, ut opinor, de volunlate Dei ** dubites, seu de
aliud facta, quae ut suas voluntales videt? Disc. voluntalibus, seu de ineffabiii divinae uuiiniis mul-
Non sum idoneus, qui buic proposilioui salis recte- tiplicilale— Deus est ** cnim unum mulliplex in se-
que respondeam. Coarlor enim undique. Nam si ipso !*— utrura ad summae bonitalis simplicem na-
dixero aliud, mox dicturus eris: non • ergo ut suas turam pcrlineant, ut non aliud praeter ipsum sinl,
voluntales Deus videt, quae fecit; in diversis enim rra non : Deum *• tnmen suis volunlalibtis caruisse
naturaque differentibus una ac simplex visio fieri non dubilas. Disc. Hinc dubitare insipienlissimuin
non potesl. Et conciudes : divina autem visio sim- est. Onrae siquidem, quod habet, semper et immu-
plex est et una et uniformis; igilur, si aliud est tabiliter habet, quoniam nihil ei " accidit. Ideoque
Dei " voluntas, et aliud quod fecit, non ut volunta- aut nunquain hahuil suas voluntates, aut, si habuit,
tem stiam videt " quod fecit ". Si aulein dixero " semper eas babuisse nullo modo dubilandum. MAG.
non nliud, necessario sequelur : voluntas igilur Dei Deus itaque semper volunlales suas habuit, easque
factum ejus '* est, et volunlales suas fecit, ct, quae semper vidit. Non enim latere eum potuit, quod ha-
fecit, voluntales suae sunt. Una enim eademque et buit. Disc. Et habuit et vidit. Deum namque volun-
siraplex divinavisio cogit, unum et id ipsum esse talibus suis caruisse, aut semper eas non habuisse,
omne, quod vidct. Videt aulera ut suas voluntates, autnon vidisse, demenlium est aeslimare. MAG.Di-
quae fecit. Unum igitur et id ipsurn sunt divinae vinae crgo volunlales aelernae sunt, quoniam ipse,
volunla.es, et quae Deus fecit. Ea siquidem unificat cujtis volunlates sunt, aeternus esl. Disc. Omnino
VARIAE LECTIONES.
* Sic AC. * AVidisse ergo eum. » A ef ad. * Sic C; A qui est super ea quae sunt per ea quae siint ea
" A voluntatessuas. " C ' A e/ non aliter. 8 A Hanc. ' C nunc. " A divina.
quae suut accipere. facit.
tlCvideo. " quod fecil om.A. «*A dixerim. «' Pro fnclumejus k facla. »" A segregare. "kDeussit.
"A dubilaret. *8A quae. " kquod. " iiiiumom. A. '«Csttn/. '* A «/. "kdivina. **est om. A.
" A in seipso esl. " Pro Deum k dtim. " ci om. A.
PATBOL.CXXII. 22
675 .OANNIS SCOT! 875
hoc concesserim.MAG.Quid igitur? Num etea, qtiae A veluti duabus partibus concludi, boe est, Deo et
voltiil, sempcr bahuit, et semper vitlit? Clare qtii- crealtira, haclentis lenebam. Sed nunc iterum fldes
ilciiiintelligis,iilreor, Deonihil essefuiurum.dumo...- raea videtur nutare, praedictis ratioen_atio___M__
nia tempora inlra seipsiiinconcludat, el oinnia, quae infrrmala. MAG.Fidem tnam stabilitam esse, vera-
in eis siinl. Omniiim quippe principiuiriel mediiun qtie " ralione munilam '* video, saltera in lioe,
et linis est, et ambitus el cursus cl recursus. Dtsc. exlra Deum niliil esse credens. Disc. Ita, ut dicis ;
Nibil Dep fuiuniiii esse non arabigo. MAG.Omnia illud enim purissime contemplor. MAG.Diligentiu»
ilnqiie, quae faceie vcluil, in snis vohinlnlibussem- ilaque el perspicacins mentis aciera circa en, quae
pi)i-liah.uit; non enim in eo praecedil velle id, qtiod intra Deum esse credis, circumfer. Disc. " Inlra
vnlt fieri : ipsius enim voltintati coaeternum est. Deiim nibil aliml esse sentio praeter seipsum et ab
Siquidem rion exf.ec.at fitri, quod vult, quasi fulu- ipso " conditamcreaturam. MAG.In Deo ergo vides,
rnm, cui omnia pr.esentia sunt, cujus volunlas ' qnod Dettsnon est. Drsc. Video, ex Deolamen crea-
eausa omniiim est, e. visio et* eflecluset perfectio. tunt. MAG.Qnid ilaque libi videtur? Num Detisom-
lil enini, nulla raora inlerpositn, quod videt farien- nia, quae fecil, nnlequam lierent, vidit? Disc. Eura
diim.Aisi voluntasejusvisioejusesl.et visiovolunlas, vidisse omnia, quae voluil facere, priusqnam fierent,
oniiie, quod vult lieri3, suhlracto ontni intervallo fit. B existiraarim. MAG.Ea ergo vidit, quae facere voluit,
At * si omne, quod vult fieri, et faciendumvidet, et et 11011 alin vidit, nisi ea, quae fecit,el ea,qtiae fecit,
non exlra se est, quod vult et videl, sed in se, priiisqtiani facerel, viilit. Disc. Ita teneo. MAG.Dic,
nihilqiie in ipso est, quod ipse non sil, scqtiittir,6 qnneso, quae sunt illa, qtiae Deus, anleqtiam " fie-
iti " onine, quod videt et vult, coacternum ci renl, vidil? Quomodo enim crcaluraro vidil, quae
inleliigatiir , si voluntas iUius el vis:o ct essuniia adliuc uon ernl facta ? Et si **necaliud praeler crea-
1:011:11 est. Disc. Cogisjam nos fateri, oinnia, qyae- turam vidit, omne enim, qtiod est, aut Deus aut
niuqut: aelerna ct facla dicunlur, Deura esse. Si e.eatiira esl: qtiid vidii "? Proinde aul '• seipsum
eiiim liivinn voluutas divinaque visio esscniialis csl vidit, antequam faceret oimie, quod fecit, aut crea-
ei ni'lerna,etiionalind estei' esse, nliud velle, aliud tnram vidil, qune atlhuc non est crcata. Quomodo
viilcie, sed uiium el id ipsuin superessenliale, et autcin vitlit, quod adhuc noner.it? Si vero *' eral, et
oiiine, qiiodcunque intra volunlalem et visionem ideo vistun est, qnia erat, profecto crat ante crea-
smim " conipreliendit, 11011 aliud practer ipsura ratio turam, quotl creatura non eral. Si anlem solns Deus
.i.iit inlelligi; simplexsiquidem nalura intra se non el sibi coessentiale " anle omnein crealurnm srnitnr
pnlilur csse, quod ipsa 11011 sil : restat sine ulla con- esse, non " aliud praecessit creaiuram, quod Deus
troversia, unum Deitmomitia in oranibus esse fa- C videret, anteqtiam faceret creaturam, nisi aut ipse,
leri. !l si ila cst, de aeternitate orauiuin, quae in aut aeterna in se el coaelerna sibi natura •*. Con-
Deo sunt, iino etiam quae Deus stmt, nemo pie philo- fectum est autem *• inter nos, Deum vitlisse, quae
sophauiium dehet ignorare. Adhuc tamen 11011 salis facieada erant; non enini ignorans fecit nut non
vitleo,quomodo divina nalura, cxtra qtiain iiihilest, praevidens, quod facere voluil. Dtsc. Seplum me
et iulra quam subsislunl orania, nihil iutra se reci- undique video, nullamque fngiendi viam remanere.
pit eise, quod sibi coessenliale 11011 sit. MAG.De eo, Nam si dixero, Deum in seipso vidisse, quae fa-
quod nulia natura subsislat practer Deuiiietcreatu- cienda erant, cogor fateri, seipsmn vidisse, quia ad-
rain, non dubilare le crediderim, iuio elinm satis btic non erat creatura, quam videret, nec aliud erat
videre le * video. Nam qtiod dixisti de divinn natura, ante omnem creatiiram, quodpraeter seipsumvidere
exira quam nihilest, ita iutelligis, ul arbitror, cren- posset ". Ac per hoc si omnia, quae facienda erant,
tiicem quidem naluram nihil exlra se sinere, qnia in seipso vidit, piiiisquam /ierenl, necessario seip-
c.vtrneam '• nibil potesl esse; tolum vero, quod stiin vitlissc vera docebit ratio, et ipse erit omnia,
creavit, el creat, intra seipsam coniiuere; ita lameii, quae fecit. Si ea, qtiae vidit, in seipso fecit, et erit
iit aliud sit ipsa, quia superessenlialisesl, elaliud, .. IVicioret faciura. Si aulem dixero, creaturam vidit
quod in se creal". Nam seipsumcreare 11011 libiveri- faciendam,prinsqiiamfieret, dicturus eris: erat ergo
simile videtur. Dtsc. Tolam conceptionero cogiia- creauira.antequam fierel. Si enim Deusvidit eam *",
tionis meae de Deoet creatura perspexisti. Firmiter anleqiiam fieret", illud vere substantialiter erat,
eniin atque inconcusse teneo, nullaui naturara vel quod Deusin ea vidil, priusquam fieret. Non enim\
creatarn vel non creatam " exlra Deutn subsisterc, Deusvidit " falsa, duin sit incoromutabilis veritas,
et uullo raoiloessc ; omne vero.quotl subsistil, sive et omne, quod in ea est, verum el incommutabile
creatum, sive nou crealum, inlra ipsum contineri. esl. Et si Deus in seipso vidit crealuram, priusquam
Ac per lioc loittis universitalis pleiiitudinem his fierel, semper vidit, quod vidit. Nou enim acciditei
VARIAELECTIONES.
* C volunlatis. 'etom.k. ' fieri om. k. * A Ac. " A quod. • C e/. ' ei 0111.C. ' _uamom. A.
• A /e utdere. " A eam. '* A creavit. " C naturam non crealam vel creatam. " veraqueom. C. **A
munitam esse video. " intra Deum— circumferDtsc. om. C. "Aeo. "Aprius<j[««m. "siom. A. " quid
vidit 0111.A '• aut om. A. " A in eo. " Sic C; A coessenlinli. " A nil. •* A er.afi.ra. *' A etmu
*• A possit " Corr., A ea. '" Si enim Deus — fieret om. C. " C videt.
677 DE DIVISIONE NATURAE. — LffiER TERTIUS. 678
videre. oupd videt, quando non aliud est ei esse et A bis «*, ut arbitror, fateri omnia et facta et aeterna
aliud viiere. Ipsiu, * namque simplex natura est. esse, et omne, quodin eis vere intelligitursnbsistere,
Si autem semper vidit, quoil vidil, seraper erat, quod nil aliud praeter inetTabilem divinae bonitatis esse
vidit, ac per hoc aeleriiura esse necesse est, quod naturam. psa est enim " substanliale bonum, et
vidil. Et si ereaturam vidit, qttae adlrac non erat, nemo bonus nisi solus Deus. Reslat igitur ** de
et erat, quod vidit; omne enim, quod Deus videl *, aeterna coiidilione omnium iti Deo tractare, quan-
verniii et aeternuiii est: nil aliud relinijuitur, nisi ut tum divinae verilati. "radius aciem noslrae mentis
intelligaraus, creaturam fuisse in Deo, priusquam in divina mysteria permiserit ascendere. Disc. Restat
fieret in seipsa; duplexque de creaiura dabittir.in- quiilem, et jam '* ordo dispiitalionis exigil. Prius
tellectus , unus quideni ' considernt aeternilnlem tnmen veliro te breviter colligere lotum, qriod de
ipsius in divina cognilione, in qua omnia vere et suh- praesenti qnacstione hnclenus, inler nos est con-
slaniiajiter permanent, alter * lemporalem conditio- fectum ". MAG.Ad pnrum, ut opinor, dedtiximus,
nemipsius, velulipostmoduin inseipsa. Elsi" itnest, divinam bonitaiem vidisse et sernper vicljsse ea,
ralionis consequenlia compellil, uiiiini e duobus eli- qtiae facientla erant. Disc. Hoc peractirai *' est.
gere, utaul eandern creaturam meliorem seipsa, aut MAG.Et non alia vitlit el alia fecit, sed ea, quae
inferioiem dicarous : im liorcm quidem.qiiauiurii in B scmper vitlit facienda, fecit. Disc. Similiter datum
Deoacternalilersiibsistii'; inferioiem vcro.quanlum est. MAG.Et omnia, qnae semper vidit, semper fecit.
inseipsacrealaest; etcreaiio illius ram in Deo.sed ve- Non enim in eo praecedit visio operationCm, quo-
luli exlra Dcura in seipsa aestiniabitiir, et erit con- niain coaelernn est visioni operatio, praeserlim dum
Irarintn Scriplurae, qtiae dicit: Omnia in supientia non alitid ei sit videre et aliud operare, sed ipsiug
fecisti: aul non eandem nalurara esse, qune aeler- visio ipsius est operalio. Videt " enira operando, et
naliler in cognilione Dei erat, et qnae vcluli poslmo- videndo operatur. Disc. Hoc quoque assumptum
dum in seipsa condita esl. Ac per boc non ea, quae est. MAG.De simplicitate divinae nalurae discusstun,
facta sunt, antequam fierent, vidit, sed ea solum- quod non in ea vere ac proprie intelligilur, quod ab
modo, quae aelerna sunt, in seipso vidit. Et si quis ea alienum sil et non ei coessenliale, et quoniam
hoc dederit, catholicae fidelium professioni videbitur omnia vere ac proprie inlra eam intelliguntur esse.
resistere. Sancta siquidem sopliia non alia ' profi- Nil »* enim extra eam subsistunt. Conclusum est,
lettir Deum in seipso, priusquani fierenl, vidisse, ipsam solam vere ac proprie in omnibus esse ", et
et alia poslmodum in seipsis fecisse, sed eadem nihil vere ac proprie esse, quod ipsa non sit. Disc.
aelernaliter visn, et aeternaliter f.icta, et lioc toiuin Conclusnm. MAG.Proinde non duo a seipsis distanlia
in Deo, et nibil extra Deum. Si autein aliud est 8 C debemus intelligere Deum et creaturam, sed unum
divinae bouitatis natura, et alimi, quod vidit facien- el id ipsum. Nam et creatura in Deo est subsistens,
dum et fccit, et in seipso vidit et fecit, divinae et Deus in creatura mirabili el ineffabili modo crea-
nalurae simplicitas interrumpetur, quamlo ;.lind in tur, seipsum manifestans, invisihilis visibilem se
ipsa iii.elligiiur, quod ipsa non sit: quod omiiino. faciens, et incompreliensibilis coraprehensibilem, et
impossibile est. Si vero non aliud * est divina bo- occultus apertiim, et incognilus cognitum, el forma
nitas, el aliud, qtiod in seipsa vidit fnciendum, sed et specie carens forniosum ac *• speciosum, et su-
una atque eadem est naiiira, cujus inviolabilis est peressentialis essentialem, et supernaluralis natura-
simplicilas et inseparnbilis unitas, profecto ilabitnr, lem,et simplex compositum, et accidenlibus libcr
omnia ubique D.um esse, et totum in toto, et faclo- accidentibus subjectum, et accidens, et infinitu»
rera et facUim, et videntem et visum, et lempus et finitum, et incircumscriptus circumscriptum, et su-
locum, et esseutiam onmiym et snbstantiam, et pertemporalis teraporalein, et superlocalis localem,
accidens, et, ut sinipliciier dicam, oiime, quod vere el omnia creans in omnibus crealum , et factor
est, el non esl, snperessenliaiis in esseniiis, super- omnium " lacius in omnibus, et aeternus coepit esse,
subst.mtialis in substaniiis, stiper oninein creaturam et imraobilis movelur in omnia, et fit in omnibu.
creator, et in :ra oiiinein creaturarn creatus, et infra oninia. Neque boc de incarnalione Verbi et inhuraa-
oninein creaturam subsistens, a seipso esse incipiens, natione dico, sed de summae bonitalis, quae unita»
et per seipsum seipsum movens, et ad seipsum mo- est et trinilas, ineffabili condescensionein ea, quae
tus, et in seipso quiescens, per genera et species io suut, ut sint, imo ut ipsa in omnibus a summo
seipso in infiniium tnulliplicatus, simplicitatein suae usque deorsum sit, semper aetcrna, semper facla,
nalura$ non deserens, et nraliiplicaiionis suae in- a seipsa, in seipsa, aeterna a seipsa, in seipsa facta,
fioitatera ip seipsum revocans. In ipso euim oninia et dum sit aelerna, non desinil esse facta, et faota
unum sunt. MAG.Nunc video, te perpure inspicere, non desinit esse aeterna ", et de seipsa seipsam
de quibus videbaris dubitare, et ulterius non tituba- facit. Non enira indiget alterius maleriae, quae ipsa
VARIAE LECTIONES.
1 C Ipsi. ' C vidit. ' k * A alter " A Etti. ' C tubttitit. ' C aliter. • ett om. A.
qui. qui temp.
• A a_tt_nde. ,0 Cef nee ulterius titubamus. »»A enifn est. " A
quidem. - »»G .irfufi.. '* etjam om. C.
° A confectum est. " k pactum. »' A vidit. »8A JVoti. " A
ipsam solam ette vere.ac proprie in omni-
bus. *• A e/. *' A omnium factor. " et facla non detinit esse aeterna om. A.
679 JOANNISSCOTI 680
non sit, in qua seipsam facit; alioquin irapolens A borum intuere. Numquid '• quasi in aliquo loco, seu
Videretur, et in seipso imperfeclus, si aliunde ac- spatio, quoddam aedificium fecit Deus in sua sapien-
ciperel apparilionis et perfeclionis suae auxilium. tia, non ut ipsa substanlialiter fieret omnia, sed so-
A seipso igilur ' Deus accipit theophaniarum sua- lummodo " conlineret omnia, et quasi aliud in alio,
rum, hoc est, divinarum apparilionura occasiones, in sapienlia fierent orania ? Non sic docet ralio,
quoniara ex ipso , el per ipsuin, et in ipso, ef ctd sed sic: Omniain sapientia fecislt,hoc est, sapieutiam
ipsum sunt omnia. Ac* per hoc et ipsa materies, tuam orania fecisli. Nam et sol isle visibilis, dum
de qua legitur mundum fecisse, ab ipso, et in ipso per seipsura simplex ignis sit, nullamque compositio-
est, et ipse in ea est, quanlum intelligitur ea esse. nem ab his, quae sibi consubstantialia non sunl, re-
Nec boc mirum, cum hoc * exempla Scriplurae dc cipiat, omnium tamen sensibiliura nalurara in se
talibus doceant. Si enimanimae MoysietSamuelis*, continet et comprehendil, non ut aliud praeter se
dum sint nalura * invisibiles et incorporales, visi- ipsum in se conlineat, sed ipse substantialiler est
biles ac * veluti corporales non in aliqua extrinse- omne, quod omnia in se continet"; omnium namque
cus assumpla materia, sed per seipsas, nulla me- visibilium substantia in ipso est creata. Non enitn
dielate interposita, ad perpetranda mysteria non otnnia corpora, in quibus flagrat, veluli in alimonia
phantaslice, sed veraciler aliorum raentibus, apo- J3 sua consumeret, si non prius eorum subsislentiae
stolorum dico et Saul, apparuerunt, quid nos prohi- occasiones praestaret. Solem nunc dico ipsam in-
bet tali miraculo manuductos ' ad altiora divinae coraprehensibUem virtttlera , quae diffunditur per
virlutis ascendere, ut inlelligamus, eam et super a toturahunc visibilem munduin, quae propterea ignis
omnia esse, ct in omnibus fieri, non aliunde acci- dicitur, quia inlus in omnibus agit, cujus fons ma-
pientera ', ut diximus, materiem, aut de nihilo fa- ximus est corpus illud aethereum, solis nomine ap-
cientem ", inqua fitet raanifestam se facit. Satisde pellatum, in quo, et. per quod manifestissimas ope-
virlule seminum dispulatum est, quae dum per rationis suae virlutes manifestat, liicem dico, et
seipsam invisibilis et incoroprehensibilissit, in infi- calorem. Celera vero omnia corpora, quae nascun-
nilas forraas ac " species seipsam mulliplicat, sen- litr in mundo el nutriunlur, occultatissimis *« suis
sibusque corporeis succumbit; quae omnera menlis operationibus administrat.et fit ".ubique lotus **, et
aciem, dum quacritur, effugit. Proinde nullus locus de se ipso, in se ipso, in omnibus faclus, erumpens
concedilur niiiilo illi, hoc esl, privalioni totitis habi- in omnia visibiliter, consuraens omnia in se ipsurt
tudinis atque essentiae, de quo omnia pulanlur ab invisibiliter '*. Hinc non immerito dicit Scriplura :
bis, qui niinus inlelligunt, facla fuisse, nescienles, Gyrans gyrando vadil Spiritus, et in locitmsuttm re-
quid eo noroine sancta significdt Theologia. C verlitur. Spiritus enim igneus eximia suae naturae
18. Drsc. Miror, ([uomodo,quae nunc a te dicta sublilitale lustrat omnia , el fit in omnibus omnia,
sunt, quamvis niullis invia, ct ab liis, qui philoso- ct in se ipsum reverlilur '*, quoniam omnium visibi-
phari videntur, remola, verissima tamen esse vera lium fons substantialis et origo est. Ideoque a Grae-
proclaraat ralio. Et aucloritas sacrae Scripturae id- cis fotrSiv '• appellattir, hoc est revertens; luslratis
ipsura, dura inlenlius consideralur, suadet et praedi- siquidem omnibus et visibililer et invisibiliter mun-
cat; dicit enira : In principio fecit Deus caelum et danis corporibus in se ipsura redit, et in se ipsum
terram, hoc est, DeusPaler in Deo Filio universila- omnia revocat, quac ab ipso principiura generationis
tem lotius creaturae visibilis et invisibilis condidit. suae accipiunt. Hinc "etiam sancli Theologi super-
Et quid " in principio de se genito ", in Verbo suo, essenlialera divinam et informem essentiam, ut ait
in Filio suo '* sapientia sua "Pater conderet, quod S. Dionysius, in igne saepe describunt ", lanquam
ipse Filius non esset? Alioquin non in ipso condiderit, habente multas divinae, si fas dicere, proprietalis,
sed extra ipsum, quod aUunde accepit, aut de nibilo quantum in visibilibus, iraagines ".
fecit. Aut quomodo pateretur, fieri in se Verbum, 19. Quid autem eo nomine, quod est '° nihilum,
quod sibi consubstanliale non esset ? Non enim lux sancla significat Theologia, explanari a te peto. MAG.
sinit in se tenebras aliunde acceplas *', nec veritas D Ineffabiiem et iricoinprehensibilem divinae bonitatis
recipit in se figmenlum ". Non aulem polest csse inaccessibilemque claritalem omnibus inieUectibus
verum, quod non erat semper aeternum; aeternum sive humanis, sive angelicis incognitam—super-
autem non est, quod ex privatione tolius aeternilatis essentialis est enim et supernaturalis—eo nomine si-
alque essenliae factum esl. Aut quid aliud faceret gnificatam crediderim, quae dum per se ipsam cogi-
Paler in sua sapienlia, nisi ipsam sapientiaro? Ait latur, neque est, neque erat, neque erit. In nullo
enim Propheta : Omnia in sapientia fecisli. Vim ver- enim inleUigitur exislentiuro, quia superat omnia;
VARIAELECTIONES.
« A igitur ipso. ' k At. ' k nos. ' A Samuel, C Samuhetis. ' k nalura sunt. • A ef. T C manu-
ducli. ' k supra. * C accipiens. " C faciens. " A e/. " A quod. " Pro de se genito k suo. «'*A suo
unigenilo. «" sapientia sua om. A. " aliunde acceptas om. A. «'Pro figmentumC nisi verum. "k
nam quid. " A solum. *• sed ipse — continet C ad marg. adscr. •" Gale corr. occullatissimus. "" Conj.,
Gale corr. stZ; C sit. " C totius. '* C vhibiliter. " Spiritus enim igneus— revertilur om. C Conj.,
AC <_»_..
«v. " Sic A nunc. •» A detcribanl. " invisibilibus k
C; '• Conj., C qiianlum imaginibus, corr. quan-
tuin invisibilibusimaqines. est om. C.
681 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER TERTIUS. 682
dum ' vero per condescensionem quandam inellabi-- A omni creatura et circa omnem crealuram a qtiali-
bilein in ea, quae sttiil, mentis ' ohltilihus inspici- cunque inleileclu potesl intelligi. Et quisquis inlen-
tur, ipsa sola in omnibus invenitur ' esse, et est, ett tus sancti Dionysii verba inspexerit, hacc ita se
erat, et erit. Dttra ergo incomprchensibilis intelligi- habere inveniet. Ex quibus nunc pauca inserere
tur, per excellenliam nihilum non immerito vocita- non incongruum videtur, et quae in prioribus no-
tur. At vero in suis theophaniis incipiens apparere,, strae sermocinationis processionibus ex ipso acce-
veltiti ex nihilo in * aliquid dicilur procedere, ett pimus, iteriim repelere " necessariura judicamus.
quae proprie supra omnem essentiam existimatur,, Age, inquit, oplitnum ut vere, el existentium omniutn
proprie quoque in omni essentia cognoscilur, ideo- substantificumlaudemus"ON,sic enim ipseDionysius
qtie oiniiis visibilis et invisibilis creatura thcopha- vocat Deum, totius esse secundum virlulem super-
nia, id est, divina apparilio polest appellnri. Omnis8 essentialemest substituens causa, et Crealor exislentis
siquidem ordo iialurarum a summo usque deorsum,, subsistentiae, substantiae, essentiae, nalurae, princi-
hoc est, ex caelestibus essentiis usque ad extremai pium el mensura seculorutnet lemporum, essentialitas;
mundi hujus visibilis corpora ", in quantuin occul- et : aelernitas existentium, tempus " factqrum , esse
tius • intelligilur, in lantum divinae clarilaii appro- utcunque faclis ex eo, quod " est aeternum, el essentia,
pinquare videlur. Proinde a theologia caelestiumi B e/ ov, ef lempus, el generalio, el faclum, in existenti
virtutuin inaccessihilis claritas saepe nominatur te- cssentialilas, et ulcunque subsislentia el subslantia.
ncbrosilas. Ncc mirum, cum et ipsa summa sapien- Etenim Deus nondum est 8v, sed simpliciler eltncir-
lia, cui appropinquant,. snepissime tenebrarum vo- cumfinite lotum in se ipso coambiens, proinde e.-rex
cabulo sigiiificelur. Audi Psalmistam : Quia sicutt dicitur seculorum ", tnnquam in semetipso**,e/ circa
tenebrae ejus, ita el liimeiiejus. Ac si aperle diceret: : seipsum lotius esse el " exislentissubstittttor. El ne-
Tantus est divinae bonilaiis splendor, ut non imme- que erat, neque erit, neqne faclus est, neque fit, neque
rito volenlibus eum contemplari, el non valenlibus; fiel, tnagis autem neque est, sed ipse est esse existsn-
vertatur in tenebras. Solus enim, ut ait Apostolus,, tibus, et non exisleniia solum, sed idipsum " esse
inaccessibitempossidel lucem. In quanturo vero lon- exislentium ex anie aeternaliler existenle. Ipse enim
gius ordo rerum deorsum descendit, in lantum con- esl seculum seculorum, subsistens aute secula, quia
templantium obtutibus manifcstius se aperit. Ideo- omnibusexislenlibusel seculisesse ex providenteest, et
qne ' formae ac species rerum sensibilium manife- omne quidem seculttmet tempus ex ipso totius seculi,
stissiroarum theopbaniarum 8 iionien accipiunt. Di- et temporis, et omnis tttcunque existenlis, qut est aule
vina igitur bonitas, quae proplcrea nihilum dicittir, omnia " ov, principium el causa,et omnia ipsumparti-
quoniam ullra omnia, quae sunt et quac non sunt,, C cipanl, et a nullo exislenlium recedit, et ipse est ante
in nttlla essentia invenitur, ex negaiione omniumi omnia, el omnia in se constituit; et simpliciter si
essenliarum in afiirmationem lolins universitatis-, quid '* utcunque est in anle existente, et est, et inlelli-
cssenliae a se ipsa in se ipsam desccndit, veluti ex; gitur, el salvatur. El paulo posl primordialium cau-
nibilo in aliquid, ex inessenlialitate in essentialitatem,, sarum explanalioncm addit, dicens : Etse aulem
ex informilate in formas innumerabiles et species. ipsum exislentibut omnibut nunquam deseritur, ipsum
Prima • siquidem ipsius progressio in primordialesi vero esseex anle existenle, et ab ipso ett esse, el prin-
causas ", in quibus fit, veluti informis quaedami eipittm, el mensura ante essentiam"ON, e/ non ipse
materia a Scriplura dicitur; materia quidem, qnia_ esse, et cum habet esse, el ov, e/ existentis, et seculi, et
initium est " essentiae rerum, informis vero, quiaL omnium substanlificum principium , et medietas, et
informilali divinae sapientiae proxima est. Divinai consummalio. Et propterea ab eloqttiisipse vere ante
autem sapienlia informis recle " dicitrrr, qtiia ad| ov juxla omnem existentium intelligentiam mullipli-
i.tillam forroam superiorem se ad formalionem suami calur. El quod eral in ipso, et quod esl, el quod erit,
converlilur; est enim oinnium formarum infinitumi e( quod faclum esl, et fit, el fiet, proprie lattdatur.
exemplar; et dum dcscendit in diversas visibilium, Haec enim omnia divinitus inteltigeniibus secundum
et invisibiliura forraas, ad se ipsam veluti ad forma- *' omnem" excogilationemipsum supercssentialiter esse
tionera suam respicit. Proinde divina bonitas supcr significant, et ubique exislentium causalem. Eleniin
omnia considerala dicitur non esse, et omnino nihil nequequidem est hoc, Iwc aulem non esl, neque ibi
esse, in omnibus vero el est «• et dicitur esse, quo- quidem est, ibi autem non est; sed omnia est, et causa-
niara iotius universitalis essentia est, et substantia, lisomnium, etinipso omniaprincipia, omnesconclusio-
elgenus, et species, et qualitas, et quantitas '*, et nes, omniaexislenlia coambiens,etperhibens ", el su-
omnium copula, et situs, el habitus, et locus, et per omniaest, u/ anteomnia superessenliatitertuper .v.
teropus, et aclio, et passio, et omne, quodcunque in 20. Quisquis horum verborum_v.rtutem perspexe-
VARIAE LECTIONES.
1 A cum. ' Pro mentis k mullis. ' k invenitur in omnibus. * in om. A. * corpora om. A. ' A occul-
tvs. ' kldeo. ' kmanifeslissimam theophaniam. ' in essentiaiilatem— Prima om. A. " Pro primor-
diales causat k ea. «' A es/ inilium. " recte om. k. " Vro et est-kesse. •* A ef quanlilat "et qualitas.
" k recipere. " ipse Dionysius om. A. " A temporum. " C qui. " A teculorum dicitur. A se ipso.
11ef om. C. " A ipsntn. '" omniaoin. A. **A si quis. " C omnium. " C vraehabens.
6._3 JOANNIS SCOTI m
lit, nil aliud reperiet suadere, immo etiara * pro- A fabili gratia aeterni luminis fruenles. Ad quam
iiiinciare, nisi ipsuin Detim omnium factorem esse, visionem humanam naturam reducere Dei Verbum
cl in omnibus factum; et duin sttper omnia quaeri- incarnatum descendit, ipsam prius lapsam, quam ad
tnr, in nulla cssentia invenitur '; nondum enim est pristiiium statum revocaret, accipiens, delictorum
csse; dum vero in oinnibus intelligilur, nii in eis vulnera sannns, fnlsarum phanlasiarum traibras
nisi solus ipse subsistit. Et neqtte est boc, ut ait exlingttens, oculos mentis aperiens, seipsum in om-
ille, hoc aulem non est, sed oninia esl. Proinde ex niliiis bis, qiti digni suut tnli visione, manifestans.
snpcressenlialilate suae naturae, in qua dicilur Disc. Haec ardua valdc sunt, el a sensihus corpora-
non esse, primum descendens, in priniordialihns lia et visihilia cogitnntium remota; his vero, qui
cattsis • a se ipso crealur, et fit prineipium omnis super visibilia, et lemporalia " spiritualiter in cogni-
essenliae, oronis vitae, omnis inteiligentiae, et om- tionem veritalis asccndunt, verissime et dulcissime
nium, quae in primordialibus causis gnostica con- clarcscunt. Quis enim carnaliter vivenlitim, claram-
siderat * theoria. Deinde ex primordialibus causis, que «* sapientiae Iticem cernere nolentiuin, talia
quae medielatem quandam inler Deum el creniuram audiens, non conliiiiio erumpnt, et clamet'* : In-
oblinent, hoc est, inlerillam inelfahilem snperessen- saniunl, qui haec dicunt. Quomodo enim supra om-
tialitatem super omnem inlellectum , et nianirestam B nia t)eus invisibilis, incorporalis , incorraptibilis,
subslanlialiler naturam puris animis conspicuain de- potest a seipso descenderc, et se ipsum in oiunibus
scendens in effectibus ipsaruni fit, et manifeste in creare, ul sit orania in omnihus, et usque ad extre-
theophaniis suis apcritur. Deinde per multipliccs mas htijus raundi visibiles tnrpitudincs et corruplio-
effecluum formas, usque ad exlremum lolius italurae nes, vilissima^que forraas el species procedere, ut
ordinem, quo corpora coiitinenttir, procedit. Ac sic ipse clinm in eis sit, si omnia in omriihus est! Igno-
ordinate in onraia proveniens faeit oninia, et fit in rans, qui haec '• tlicit, nullam uirpitudinem in uni-
oninihiis omnia, et in se ipstim redit, revocnns itt se versitate totius crentitrae posse esse, nnllain mali-
oninia, et dum in omnihus fit, snper omnia esse non tiain ei nocere, nullo errore falli vel sedttci. Quod
dcsinit. Ac sic • de nihilo facil, omnia, dc sua vide- enim partim " contiugit, in toto fieri Deus non sinit,
licet * superesseniialiiate producit essentias, de su- ctijus uiiiversitaiis nec " liirpiludo turpis est, nec
peivitalitate vilas, de superintellectiialitale intclle- mnlilin nncet, nec erroretrnt. Turpiter quidem et
ctns, de negntione omnium, quae stint et quae non maligne " vivenlibus, el averitale errantibus turpia
sunt, affirmationes oranium, quae siint et quac non honesta, mala bona, errnnlia recla, prava justa pu-
sitnt. Et hoc manifeslissime docet omnium reditus tantiir esse. Qiiorum lurpitudine, et mnliiia, et er-
in catisam, ex qua processerunt, qttando oranin re- rore sublalis, oinnia pie iiilelligenlibuspura, perfecta,
vertentur ' in Deum, sicut aer in lucem, qunndo impollnla, valde bona , orani crrore carenlia rema-
erit Deus omnia in omnibus; non quod etiam nunc nent. El non cogitans, quod sacra pronuncial Scri-
non sit Deus omnia in omnibus, sed quod post prne- ptura : Omne dalum optimum, et omne donum perfe-
varicationem humanae naturae, et expulsionem de clnm de sursum est, descendens a Patre tuminum,
sede paradisi, hoc est, de allitudine spiritualis vitae, dati quidem vocabulo omniutn rerum stibstantiales
et ex cognilione clarissimae sapientiae, in profun- consiitutiones, doni vero virtutes, quibus ornatur
dissimas ignoranliae lenebrns detrusae, nemo nisi universa uattira, declarans El hoc totum ", sub-
divina gratia illuminatur *, et in divinorum myste- slanlia videlicet et virttts, de sursum desceridit a
rioruro alliludinem * cum Paulo raptus, qunmodo Patre luminum, hoc est, ex fonte oranium bonorum,
Deusomnia in omnibus est, verae intelligenliae con- Deo, qui in onraia, quae sunt et quae non sunt, pro-
luitu polest perspicere.nube carnaliiim cogitationum, fluens.in omnibus fil, sine quo nihil esse pdtest. Sed,
*»
vanarumque '• phnnlasiarum caligiue interposita, ut opinor, satis de nihito, de quo orariiaDeus fecit,
inentisque acie irrationalibus passionibus infirmala, aclum est. MAG.Sal profeclo; sed cursim repelendo.
el ex splendoribus perspicuae ll veritatis repercussa, JJ Neque haec dicimus illoritm sensum refutahtes, qui
coiisuelisque corporalibus umbris contcnla. Non de nihilo, quo loiius habitudinis privatio sighifica-
enini credendum est de caelestibus essentiis, quae tur, Deum omnia " fecisse arbitranlur, non autem
nunquam aelernae heatitudinis slatuin deseruere, de nihilo, quo superessentialilas et snperrialuralita»
aliud aliquid in universa creatura praeler " ipsumi divinae bonilalis a Tlieologis innuitiir. In Theologici.
Deum cognoscere, siquidem in Deo, et in primordia- siqiiidem regulis ad investigandam divinae nalura.
libus causis super omnem sensum et inlellectum om- suhliinitatein et incomprehensibililatem plns nega*
nia perspiciunt, omnibus naturae operibus ad cogno- tionis, quam afiirmalionis virlus valet. Quam si quf.
scendam veritatera non indigenles, sola autem inef- intentus inspexerit, nOn mirabitur, eo vocabulo,
VARIAE LECTIONES.
leliamom. A. *A invenitur essentia. ' cansts om. A." * A considerat gnosliea. ' sic ora. A. • A tei •
iicet. ' C convertentnr. * Sic AC. f. illuminains? ' k altiiudine. '• C vnrinrumque. '» Ein., A
»» A proclamet. " huec om. A. " «
perspicue. " C propter. •» "A corporalia. " C dalamque.
partim , C parli; f. parli ? A nec universitatis. l° et maligne ora. A. "• totum ' ata. A. » 4.
Deut 011nia " A .tnmj.fi., . __.
 085 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TEI.TIUS. 686
quod esl niliilnm , saepe in Scripturis ipsum Deum A rum suarum, alii de incarnalione Verbi, alii de nati-
vocari. Disc. Nec ego ' rniror, cognoscens, plus ne- viiale ejus ex Palre accipiunl, quoritm sensus credi-
gaiiones, quam affirmationesdivinae cognitioni, teste bilior niilii videtttr.
sancto Dionysio,coaptari posse. MAG.Non negabis', 22. De his nulem, qut ae eo nihilo, qtioi! totius
ui opinor, cuncla, qtiae de nihilo facta esse Scriplura essentiae negationem significal vel habiiudinis ejus
leslattir, unam qtiandam nalurnm comiiinnem omni- privationem, mtindura factum fuisse arhilrantiir,
bus, cujus participatione stibsistunl, secundtim tinius- quid dicam, ignoro. Nonenim video, ipiare non con-
cujusque proporlionem possidere. Disc. Hoc uegare siderant opposilorum naturam. Siqtiidem privatio
risu esl dignum. Credimtts namque et intelligiintis, non polest esse, nhi non est habilus essentine '*.
Dcum sinnll el semel cnmmunem omnium reriini Privatio namque habitudinis est privatio; ac pcr
naluram creasse,ex cujusparticipatioue fiunt * om- hoc, ubi non praecedit habitus, non sequilur priva-
nia. MAG.Putasne illatn nnluram <le nibilo esse fa- tio. Quomodoergo "dicunt, de privatione munduni "
ctam ? Disc. Non soltira puto, veriini eiiam firmiier faciomesse "? Sienira hocverum esset, constaret,
teneo, non alitrade nisi de nibilo productam. MAG. ipsum nrandum babitudinem quandam habuisse,
Defini illam naturnm, quid sit. Disc. Non possmii. priusquain fieret. At si sie, qttomodo habiuidinis
- Res enim aiihuc infinita oronitimqiie coiiimiuiis, nec B suae privationem pateretiir, dtim jam non crat, aut,
cortis formis adhuc distLncta vel speciebus, quomodo si erat, non de privatione sui erat ? Si vero nullo
definiri possit, non video nrado erat, prinsqiiam fieret, omni hahitndine ea-
21. MAG.Quid? Si quis summae sanclaeque au- ruisse neino " snpieniiim dubitat. At si ourai babi-
ctoritalis tibi suaderet, illam naluramnonnliud csse tiuline carnil, qtinmodo de privalione habitudinis
praeler DeiVerbuin, dixissesne eani de nihilo factam suae Iteri poltiit ", quam niinqiiam hahuii? Eadem
esse*?De illo nihilo dico, quod privalionem totius esi rntio de essentine negatione. Est enim negntio
essentiae et subslantiae et qnalilaiis signilicnt. rei existentis vel fieri valentis perfecia absentin.
Disc. Nequaquam. Quis enim dixerit, Dei Verbuin de Ahsentia namqne est rei ctijusdam praesenlis, vel
niliilo esse facluin, duin sil omnium " de niliilo fa- praesens fieri vnlenlis, a sensibus ablatio ". Si crgo
ciens? Sed * quis ille, qui Verbum Dei naluratn niTindusde ahscnlia factns est, praccessit alitptn na-
«nraium esse non limtiii dicere? MAG.Audi sanctnra tnra, cnjus habitudinis privatio vel essenliae " ab-
Basiliura in octava Horailiaiu Genesin : Neque enim, sezitia condendi niiindi occasio facln csl. Et ipsa
inquit, quando audivil terra : germinet herbam foeni, natura ant Deus, aut creattira erat. Et si Deus,
et lignum fructiferum, occullum habens foenum pro- cogenlur faleri, ex Divinae naturae privntioiie babi-
duxit, neque palmam, aut quercum, aut cypressum C tudinis vel essentiae abseniiamirndtim faclitmfuisse.
anle conspectumvisceribussuis occulta eduxit in su- Si vero creatura, necessario visibills, attt invisibilis
perficiem, sed Divinumverbumnalura est eorum, qitae eril. Si visibilis, alitim niundiim visibilempraeces-
facta sunt. Producut: non, quod hubet, depromat, sisse debemus credere; si invisibilis, qua ratione
sed quod non habel, creet ', Deo donante opera- cogimur concedere, de invisibilis naturae absentia
tionis virtutem. Iutende, quam fidticialiter pronun- mundtim istum fncttim fuissc **, aut eam " penittis
ciavit, naturam oranium, quae facla sunt, Dei Ver- mundum praecessisse? Si vero universilatem totius
biim esse. Ac ' nulla libi suspicio subrepat existi- visibilis et invisibilis naturae de nihilo factam esse
inandi, quodaliud sit Dei Verbutn, ajiud ejus prae- vera docel ratio, nullamque naluram ptaeter ipsum
cepluin. Id ipsum namque in eo et esse est °, et Deuin praecessisse **, quomodo de absentia vel pri-
oninia essejubere; esseudo enim ipsum fiunt omnia, vatione reruro, quae nunquam erant, mtindus faclus
quoniara ipsura omnia est. Et ut certius cognoscas est, non intelligo. Si vero quis dixerit. neqtie priva-
Dei Verbumetnalurani oinnium esse.et consubstan- tionem habilndinis, neque absentiam alicujus essen-
lialem Palri ante orania el" in oranibus, quae in eo liae *' nihil *• nomine significari, sed universalem
facta sunt, creatum, audi Ecciesiasten : Sttpientiam totius habitudinis, el essentiae, vel substantiae, vel
Dei, inquit, praecedentem»' omnia quis investigavit? D accidenlis, et simpliciter onmium, quae dici et in-
Ecce " coaeternitatem Palri et coessentialitatem ". telligi possunt, negalionem , concludetur sic : eo
Et coiilinuo sequitur : Primo omniumcreata est sa- igitur " vocabulo Deura vocari necesse est, qui solus
pienlia. Ecce in crealuris factum. Audi Evangelium: negatione omnium, qttae sunt, proprie innuitur,
Quod factum est in ipto, vita erat. Nam quod alibi quia super orane, quod dicilur et intelligitur, cxal-
in Salomonelegilur: Dominutcreavitme in initio via- tatur, qui nullum eorum, quae sunt et quae noii

VARIAE LECTIONES.
• C Baec ergo miror. ' C negaris * k sunl. * A esse fuclam. Sic AC * k Al. ' A ereaf.' ' A
ut. • Corr., A est ef esf«,G esse e/ est. »° el om. A. ." C sapieniia — praecedente. ""C e/. »' A
coessentialem. '* esseiuiae om. A. *• igilur. »• A dicitnl mundum
•' privalione. esse om. A.
»" A nulttts. '• C polueri _ •• Absentia ttamque — ablatio om. C habitudinis privatio rel esseuiiae
—fncittm(uisse ora. C.
oiii. A. ** Si verocreatuiu*'-'"' *' Cetiam. **Si vero unhersitatem — pracees..i_._
oin. A. " A praesen ihilo. " A erjro.
687 JOANNIS SCOTI 688
sunt, est, qui mclius nesciendo scilur. Ac per hoc ^ credilur fecisse mundufn, significatur. Quisquis d«
hiler nos el illum, qui videbaniur » dissenlire, con- conslilntione mundi ralionem reddere desiderat, mk
veniet. Si autenrresponderil: neque illam negatio- sequacibus eligat, quidsuadeat; nos aulem nostrae
iiem dico nihilo signiflcari, qua negalur Deus esse raliocinaiionis iter leneamus, et quoniam propemo-
quid eorum, quae sunt, sed illam, quae negat Deum dum linter nos cst confectum *•, omnia ex Deo, et
et creaturam; necessario falebitur, quod negari co- Deum in omnibus esse, et non aliunde nisi ex ipso
nabalur, hoc esl, de negalionevcl * piivatione Dei 3 facla csse, quoniam ex ipso el per ipsum et in ipso
et creaturae mundum factum fuisse. Mundus siqui- facta sunt oinnia, quomodo quadripertila lolius na-
dem demaleria informi faclus esl; maleria informis ttirae discrelio Deo conveniat, plane ac breviler
de omnino nihilo; ac per hoc et mundus de omnino recapilules, flagito.
nihilo.Nonenim,ulopinor,audebit dicere,ornnequod 25. In disputationibus namque, et maxime de ob-
est, aut Deus *, aut creatura est, aut" nec Deus, scuris rebus so mulium valet awxtfixhfitutTic,hoc est,
nec crealura ; nam si dixerit, inler eos, qui dicunt recapitulalio; breviter enim aperteque praedicla
materiam Deo coaeternam esse, compulabitur, dequa oninia in memoriam revocat, menlisque obltitibus
Deus mundum fecisse ab iis pulabalur. At si omne, cuncla, quae acla sunt, simul manifesta sunt. MAG.
quod est, aut Deus, aut crealura est, et nemo sa- g lie Deo, ut opinor, inler nos convenerat, quod totitis
num * sapiens aestimarit 7 mundum de negatione universitatis conditae principium sit, et medium, et
Dei el crealurae faclum, relinquilur sola illa nega- finis, non quod aliud ei sit esse principium, aliud
tio ad causam mundi faciendi, quae ablalione totius medium, aliud finis; baec enim tria in ipso unum
creaturae, super omne, quod dicitur et intelligilur, snnl; sed quod Tbeologicae conlemplationis triplex
Deum cxaltans, nihil eorum, quae stint et quae non niolus sit. Aliler enim movetur intelleclus sive hu-
sunt, eum esse pronunliat. Est enim maximum de manus, sive angelicus, considerans principium om-
liac ratione argumenlum. Si duo quaedam suntDeus nium Deum esse; aliter cognoscens omnia in ipso, et
el creatura, aut ab uno principio sunt, ac per pcr ipsum esse, veluti in quadam medietale; aliler
hoc ejusdem naturae — non enim ex principio uno na- contemplatur fmem omnium in Deo esse, el Deum,
scunlur contraria secundum naturam; sui namque quem onmiaappelunt,cl in quo quiescunt, et vivunt.
principiinaturamaltrahunt—autperseduoprincipia Cui sensui favel sanctusAugtistiiius inlibro" octavo
siiiil sibimet 8 adversa. Nam sicut subslantialia non deCivilale Dei, tertio capitulo, deSocralephilosopho
sunt duo, sed unum. Siaulem Deus el creatura non dispulans : Nolebat, inquit, immundos terrenis
cupi-
sunt duo, sed unum et unum; aut aequalia siint, et ditatibus animossese exlendere in divina conari,quan-
.nullum ex altero. Si enim duo, ex uno nasci necesse iC doquidem ab iis causas rerum videbat inquiri, quas
est. Si autem Deus ex nullo, creatura vero ex Deo, primas alque summas non nisi in unius et M summi
erit unum ex altero et non sunt • aequalia; unum Dei volunlale esse credebat. Vnde el " non eas puta-
namque ab aequali sibi uno non gignilur. At si crea- bat,nisi mundata mente posse comprehendi. Et ideo
lura ex Deo erit, erit Deus tausa, crealura autem 10 purgandae bonis moribus vitae censebat instandum,
effectus. Si autem nil aliud " est effectus, nisi " ut deprimentibuslibidinibusexoneratusanimus naturati
causa facla, sequitur, Deum causam '" in effeclibus vigorein aeterna se attolleret, naturamque incorporei
suis fieri; non enim ex causa in effectus suos proce- et incommutabilis luminis, ubi causae omnium facta-
dit, quod a sui natura alienum sil, siquidem in ca- rum nalurarum slabililer vivunt, intelligentiae pttri-
lorem, et in u lucem nil aliud nisi ipsa vis ignea late conspiceret. Disc. Perplnne ai convenerat, quia
erumpit. Si autem quis dixerit, unum aequale sibi ratio approbat. MAG.Dum ergo de divina natura
unum gignit; nam et Deus Pater, dum sit unum, pure percipimus, quod omnium principium sit
aequale sibi unum, DeumlsFilium,gignil: cognoscat et causa ; est enim faap%t>;, et «vatTto?, hoc
se nimium errare. Sumraa siquidem sanclaque Tri- cst, sine principio, et sine causa, siquidem nihil
nitas non est unum et unum et unum, sed simplex praecedit, <juod ei principii, vel causae proporlio-
et individuum unum in tribus inseparabiJibus sub- D nem obtineat, ipsa vero omnium, quorum causa et
slaniiis, et illud unum mulliplcx virlute est, non principium est, naluram creat: non immerilo eam
numero, et non aliquod 16unum csl, sed universaliter dicimus creatricem naturam, et non creatam ; creat
et inflnile unum, et super omue unum, quod dici vel namque, et a nullo creari patitur. Eandem vero,
intelligi polesl, unus 1Tergo ab uno, non unum ab divinam scilicet naluram, flnem omnium esse, ultra
uiio, FiliusaPatre. Sedconlraeos 18,quilaliadogma- quem nihil, el in quo omnia aeternaliler subsistunt,
lizant, nunc nobis sermo non est; boc lanlum pro- eluniversaliterDeussunt, cognoscentes, neque crea-
posuimus, quantum vires suppetebant investigare, tam, neque creatricem rite vocamus; non creatam
quid eo nomine, quod est nihilum, de quo Deus quidem, quia a nullo creatur, neque creatricem, quia
VARIAE' LECTIONES.
; 'C videbantur. * vel om. A. 3 Pro privatione Dei A privativa. 4ADeusesf. " aut. om.C. * A sanut.
T Kaestimavit. "A sibimel sunt. 8 Pro ct non snnl A non vero. 10 A vero. li Pro nil aliud kcrear
lura. l* K non. l3 causam om. A. «l*"in om. C. •* itnum Deitm om. C. <6A alitmid. " Conj^ G
uno. " A illos. " A confectum est. K rebus obscuris. " libro oin, C. " C ac. *' et om. k,
**A Plane.
 689 DE DIVISIONEJSATURAE. — LIBER TERTIUS. G90
jain desinit creare, omnibus in suas aclernas ratio-- A q»i:i >n spirilu aposloli transformalioncm Domini
nes, in quibus aelerniter manebunt, et manent,con- viderunt. Vestimenta enim ejus candida, sicut nix,
•versis, appellalione quoque creaturae significari de- visibilem creaturam , in qua, el per quam Dei
> sistenlibus. Deus enim omnia in omnibus erit, ett Verbum, quod in omnibus subsistit, intelligitur,
omnis creatura obumbrabitur, in Deum videlicett signiflcabant. Audi Apostolum dicentem : Invisi-
> conversa, sicut aslra sole orienle. Videsne ergo,, bilia ejus a crealione mundi per ea, quae facla sunt,
qua ratione unam eandemque naturam, divinami intellecta conspiciuntur, sempilerna quoque ejus virtus
\idelicet', juxla considerationem principii non crea- et " aelernitas. Disc. Quadripertitam nalurac uni-
tam , sed creatricem, juxta vero finis specnlalio- versalis divisionem nunc clarissime video, et de Deo,
nem nec crealam, nec creatricem possumus ap- et in Deo esse indubilanter inlelligendum cognosco.
pellare? Disc. Salis video, quid vis. Dic, quod1 Proinde finila hac quaestione de nihilo, et ad puruni,
restat. MAG.Ralionem medielatis restare solummodo) ut opinor, deducia, ad considerationem terliae partis
arbilror, quae duplici modo contemplatoribus suis! universae nalurae, de qua praedicatur creari solum-
arridet. Primo quidem, quando et creari, el creare! modo, et non creare, redeundtim esse censeo. Ita
conspicitur divina natura. Creatur enim a seipsa in *1 enim nostrum promittit proposilum. Quamvis enim *'
primordialibus causis, ac per hoc seipsam creat, hoc: JJ
] quidem aliae quaeslion.es introduclae"stinl, ipsa ta-
est, in suis theophaniis incipilapparere, exoccullis- men principalem maleriam lerlio libro praeslilit;
simis naturae suae finibus volens emergere, in qui- ejus namquegraliadiligentius investigandae incidens
bus et sibi ipsi incognila, hocest, in nullo se coguo- aliarum proposilionum theoria inserla est.
scil, quia inflnila est, et superiialuralis, et super- 2-i. MAG.Recte ccnses, tcmpusquc postulat. Sed
essentialis 3, ct super omne, quod potest inlclligi et prius de senaria quanlitate dierum intelligibilinm, in
non potest, descendens vero in principiis rerum, ac qua Deus opera sua fecisse legitur, si quid promi-
veluti seipsam creans in * aliquo inchoat esse. Se- simus, implere debcmus. Breviter dicendtim, parlim
cundo veio, dum in extremis effeclibus primordia- qtiidcm sanctorum Patrtim inlelleClus sequentes,
lium causarum perspicitur, in quibus creari tantum- partim qtiod in animo venit ab eo, qui illuminat no-
modo, non autem creare recte praedicalur. Creatur slras lenebras ,8, et qtiaerit in Scripturis suis quaeri
enim descendens in extremos effectus, nltra quos nil et inveniri, non celantes. Infinilus siquidem conditor
creat, ideoque dicitur creari soluinmodo, el * non sacrae Scripturae in menlibus prophelarum, Spi-
creare. JNonenim ultra extremos effeclus descendit, ritus sanctus, infinilos in ea consliluit inlellectus,
quo el creari, et creare videretur. Crcalur ergo et itleoque nullius expositoris sensus sensmn alterius
creat in primordialibus causis; in-earum vero effe- Q ( aufert, dummodo ut sanae fidei catholicacque pro-
Clibuscreatur,el" noncreat.Necimmerilo, quoniam fessioni conveniat, quod qiiisque dicat, sive aliunde
in ipsis flnem descensionis suae, hoc est, apparitionis accipiens, sive a seipso, a Deo tamen iiluminatus '*,
suae constituil. Alque ideo omnis creatura corpora- inveniens. Disc. Praecede, 0 quo vis ordine, meque at-
lis, atque 7 visibilis, sensibusque succumbens exlre- trahe. Te enim sequar, ut " sensum aliortim, seu
mum divinae nalurae vestigium non incongrue sotet tuum in talibus cognoscam, et quod vera ratio, quae
in Scripturis appellari, quod omnis contemplalivus in omnibus et** quaerit veritalem et invenit, edo-
animus, veluti quidam Moyses,ascendens in summi- ceat, eligam; non quia jam veraces intelleclus discer-
talem theoriae, permiltitur 8 inspicere, et quod nerc a fallacibus idoneus sim ", sed quod similiora
adhuc vix a sapientibus animis potest ad purum di- veriu dissimilioribus praeponere !* consulla veritate
gnosci, fumigationibus terrenarum phanfasiarum * non teincreausim. MAG.Temere quoque el inconside-
strepilibusque l0 mulabilium, nec non coruscalio- rate nil vclim npprobare. Primordialium ilaque
nibus subito nascentium, subiioque transeunlium causarum visibilium et invisibilium simul et semel
impedientibus. Paucissimorum namque, terrenis ll conditionem divinus prophela Moyses breviter scri-
cogitationibus penitus remotorum, virtute et scienlia bens, dicendo : In principio fecit Devs caelum et ter-
purgatorumest", Deuminhisvisibilibiiscrealurisco-1 pj ram, eorumque occultam in divino consilio, incom-
gnoscere, sicut Abraham palriarcha " exconversione prcliensibilemqtie magnificentiam, prius quam in
siderum cognovit, lege naturali ducc, celerique formas speciesqtie profluercnt, inanis terrae et " va-
sancti Patres ante legem scriplam, et in lege, quem- cuae, aul invisibilis el incompositae, tenebrarum quo-
admodum Moses in rubo et in monlis cacumine. que super abyssum vocabulis significans, inchoatio-
Aposloli dein post legem sub gratia cum Chrislo in nem quoque procrealionis praeconditarum causarum
monle per invisibilia quasi visibilia u symbola in in effecms suos appellatione Spiritus qui fovebat
divina mysteria inlroducli sunt. Hoc autem dico, aquas, vel ferebatur super aquas, insinuans, ad mysti-
VARIAE LECTIONES.
*Ascilicel divinam. "Cinseipsn c primord. 3A snperaelernalis. * C seipsam creans seipsam in. "etom.K.
'etom.K. ' A el. 8 Kpermittatur. ° K phanlasiarum lerrcuarvm. ,0 A slrepilibns. ll A lerrenisque.
"estom.C. " patriarcha om. A. *'' A per miMia symbola (invisibilia qunsi om.) " el om. C. " enim
om. C. " A iniroduclae quaesliones. ,s A tenebras noslras. l9 A itluminatus lamen a Deo. " K Procedt
*lKvel. **etom.K. " A sum. ** K vere. " K vroponere. *eK aut.
 691 ./OANNISSCOTI 692
cam senarii numeri virtutem explicandam descendit,, A ponitur obscuritati creaturae per se ipsam conside-
inquiens : F.t dixit Deus: Fial lux, et facta esl\hix. Ini ral.ie. Ideoque appellavit Dens lucem diem, splendc-
his autem verbis multiplex saiielorum Pairum intel- rem videJicct u divinarum ralionum, tenebras vero
lecltis rcpeiilur. Quornm alii quideni angelicae, ett noctem, hoc est, obscuriorem in se ipsa creataena-
inlellecliialis Ciieleslis essentiae crcationem in hocj turae speciem. Quod autem sequitur, factumque "
loco saeran Seiiplurae signiflcatam esse discer- est vespereet mane dies unus, flnem peraclae opera-
iiiini; alii vero visibilis hujus lucis naturam, hoc; tionis, et inchoationem seqtieniis significare volunt.
esi, igneni incomprehensihileiii adhuc, et invisi- Mane cnim, id est, inchoalio sequenlis operationis fi-
hilein crenliiin 1, qune * poslnmdum veluli ini nisesl praeredentis, etpraecedenlisterminiisiniliiim
suis * fonlibiis emergens, in corporibns aulhe- esl sequentis. Ideoque dies inms vel priuuis flniltir
reis refulsil, ac veluii spatia * triiim dierum oc- vespere, cujus mane, hoc esl, iniiium in lucis con-
culio mealti abvssnni superliciei lerrae undique, ull diiione praecesserat. Hnec breviter dicta " ab aliis
aiunl, siiperftisani lusirandoperegil. Quotl autein lu- accepimus.
cis vocabulo ignea nalura, aiilmc invisibilis el oc- 23. Nos atitem primordialium causarnm conditiO-
culia, appellnta sil, nulli uiirum tlebclvideri, cogno- nem, sive visibilium, sive invisibilium, in faclura
scenli, siicram Scripluram cnusnrum nomineeffe- B caeli et terrae in principio, earumque in effectus
ctus, et effeciiitiin causas appcllare solere. Effee.lus i suos processiones in his verbis sacrae Scriptnrae:
aulem igneae naiiirae lux esl. Ignea igilur natura, , Fiat lux et reliqua, volentes intelligere, dicimus,
in primordio reruiii conditn, nominelucis postmo- crealione. lucis processionem pritnordialium causa-
duiii ab ea processurae, et adliuc in ea latentis, noni rum in suos effeclus significari. Nam si ipsaspri-
incongrue appellata esl, qiiamvis quidam * priniiti- mordiales causas , propler incomprehensiljilitatem
vam luceiii fulsisse conliiiuo arbitieiilur; conlrai naturae suae, incognitamque omni intellectui alli-
'quos snlis a sauclo Aiigustino est actuin *. Quod1 ludinem, tenebrarum caligine, hoc est, profundae
aulem sequilur : El vidil.'1Deus lucem, quodesset bo- ignorantiae densilale superfusas Scriplura perhibet,
na, el divisit lucem a tenebris, appellavitque lucemi ctini dicitnr : El lenebrae erant super abyssum , quid
diem et tenebras noctem, el (acius est vespere el mane; miruin, si declaralio eannn 17in effectibus suis per
dies iinus, de simplici laude coiporeae lucis, deques formas el species lucis nominepraedicaretur perhoc:
leinporalibus intervallis, quibus circa telluiem lux; El dixil Deus: Fiat lux, et facla est lux. Veluti qiiis di-
et umbra vicissiludines suas perngunt, dicttim essei ceret, priinordiales causas, in se ipsis 1B inconspi-
cxislimant, qui naluram lucis corporeae conditami ctias, oiiinemqne iniellecium obumbrantes, jussit
fuisse 8 arbitraniur, quando dictum esl : Et dixit'( C Deus in formas perspicuas, speciesque intelligibiles
Deus : Fiat lux, et facta est lux. Nam quia in aequi- et sensibiles '• visibilium et invisibilium prodire.
lioctio vernali prima inundi conditio creilitur fuisse,, Non enim solus Deus, verum etiam omnium rerum
in quo sol aequis spatiis et supra terram el sub> principia tenebrartim vocabulo, teste S. Dionysio,
terra ' moratnr, xn videlicet horis aequinoctia- solent, 0 in eloquiis appellari propter incomprehen-
libus, proplerea putant dictum esse : Dhisit Deus'"' sibilem infiniiatem: processio vero ejus per princi-
lucem a tenebris. Ac si aperte diceretur, lolum iiniiis> pia iu crenturas visibiles et invisibiles, suas dicO
diei spalium, quod xxiv horis peragitur, aequa par- theophanias, claritatis nomine meruit significari:
lilione inter diem divisit el noclem. Qui u vcro con- in ipsis enim quodam modo palitur intelligi, qui om-
dilionem angelicae naturae creatioue lucis signifi- nem superat intellectum. Fiat ergo tux, inquit
calam reclitis autumant, sanclum Augustinum se- Deus, hoc est, procedant primordiales cansae ex in-
quentes, divisionem " lucisa tenebris aui discre- comprehensibilibus naturae suae secretis in fonnas
tionem informis maleriae et formatae creatnrae in- ac " species comprehensihiles, intelleclibusque con>>
telligunt, ut iioiiiine lucis perfectio iormae, tenebra- leinplaiitiiim se manifeslas, E( facta est J,ux, Deo vi-
>ii111vero informitnlis conftisio accipiulur, aut dtipli- deljcet volente, et dicente, obscuritas priniordialium
cem caelestium essenliariini Iheoriam. Aliler nam-- causaruni in formas ac species processit apertas **.
que considcratur crealura in ratioiiibus suis aeier- Et divisit Deus iucem sa a tenebris, hoc est, segrcgavit
nis in Deo, secunduin. quas condita est, et aliier inl notitiam effectuimi ab obsctiritate suarum principa-
se ipsa stib Deo, in quanlum crealura esl. El primai lium causarum. Divisio quippe lucis a teuebris est
quidem considcratio lucis vocabulo, secunda verni discretio rerum per formas ac." species apparen-
tcnebraruin signilicalur. Ut enim Iux praecedil le- lium a principiis suis, in quibus omnem superant
nebras " dignitate, ita claritas aeternarum ratio- intellectum. Ideoque praedixit: Et vidit Deus tucem,
num, secundum quas omnis crealura facla est, prae- quia essel bona, hoc est, placuit Deo, originales cau-

VARIAE LECTIONES.
* C crealam. *SicC;A 71«. * A his. * Sic AC ; f. ' A quidem. * K actum est. rA videt.
' spatio?
*Kesse. A aequis spaliis supra et subtra lerram moraliir. ,0 Deus om. A. ilKquia. " A S. Augu-
»tini divisionem sequenies. 13A lenebris. u A sciiicet. " C factum est. " tHcta om. A. " C Ularum;
" K ten&ibilesque. '*Couj; AC solet. *lKet. " Sic C• A averta. " lucemom. A. ' liJk.«t
i%Kipsas.
603 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER TERTIUS. GM
sas, ante omnem creaturam ullra omnem inlclle- A alii totum spatium ultra lunam, nbi planetarum cor-
ctum conditas, iiilelleclibus sive humanis, sive ange- pora el cursus esse creduiitur ", cum ipso exirerno
licis luce quaiiam inlelligentiae stiperftisas manife- ambim siderum, alii lotum inane, qiind circa terrairi
stari. Appeltavitque tucem diem, et tenebras noctem, volvitur, hoc esi aera, el aethera, stiblimissimamque
hoc est, conieinplaniibus animis praestitit mani- sphaeram uno vocabulo firmamenti comprehendi
festationem visibilium et invisibilium per formas aulumanl. Non eniiii alibi, nl aiunt, legitur " aeris"
el species tiiem appe.llare, eoruiii veio in prin- et nelheris " conditio. Quare autem lali nomine vo-
eipiis suis incomprehensi! ilem allilndinem om- catur, pront unicniqiie visnm est, iia exposuit; alii
nique comlito intellectui incoguitam vocare no- quidem propler " stistentationem superiorum aqua-
ctein. Fttctumqne ei>l vesyere et mane, dies unus. rum ", veluti supra illud corpornles aquae sinl; alii
Quamvis enim inter obscuritaiem cansarum, et cla- quia cltoros siderum suslineat", veluti qiiaedaiil
ritatem effectuum divisio intvlligalur ac ' differentia, ponderosa corpora ; alii quia loiiim visibilem mun-
unus tameu idenique dies est, hoc est, nntis eoruni dum iniia se contiiieal ac firmel ". Nec desunl, qlii
intelleclus. Non eniin alia crealiirn intelligiliir ia spiiiurn corpulentioris hujus aeris eo nomine proprie
causis facta, alia in effectibus cansariiiu condita, sed vocnri volunt, eo quod nubes, pltivias, imbres. nives,
Una eademque in raiionibiis aclernis, veluii in qui- B grandines, omneqne, qttod ex terrenis vaporihus iri
busdnm tenebris secretissimae sapienline, omnique eo nasciiur. lirma quailam ** suae naturae corpulen-
intellectti remoiae facla*, et in processionibus ra- lin ,s susliueat, quaulum suslinere potest, ac veluli
tionuni ' in effecius iittclleciibus succumbcns, vcluti loium ex parle celeia spaiia levioris el superioris
in quadam die perfeclae notitiae manifcslata. Haec * visibilis naturae ab eo de,nominari **. rlorum vero
autera de operihns primi inlelligibilis diei congnia, quis reclius inleltigat, iegenlium arbitrio dijudican-
ut opinor, intelligenliarum proporlionalilate addidi, dum commitlo. Mibi anlem graeci nominis, quod
non ut meum sensum, veluti" ex me ipso repertum, est o-Tspewfia,consitleratavirlule, lale voiabiilimi vi-
aliorum inlelleciibus velim praeferre, quoil absit, sed dctur mernisse eo, qtiod in eo totius corporalis crea-
considerans, vcris contemplationibus non admodtim lurae siius stet actenninetiir. Ultra namqite flrma-
resislere, primordialiiiniqtie catisarum in effectus nientum nil sensibile, vel corporemn, vcl locale, vel
suos * profusienihiis, <Ie quibns nunc agimns, con- leniporale ** inlelligitur esse. Omniiim siqtiidem visi-
venire. Disc. De operibus sex primornm dierum bilium flnis in ipso" firmatur. SrspiatfXK enim dicifur
quoniam mulli et graece, et laline innlla exposuere, quasi artpea ap.%", hoc est, solida siinnl: in ipso qui-
breviter et succincle nunc disptitandnm est. Et dem omnia solida, boc est corporalia simtil termi-
" me-
qnod de prima luce a te dictum est, videtur mihi C nantur, et stanl. De aqnis aulem , in quarum
sufficere. Sive enim' conditionem hujus lncis cor- dio firmamentum fieri Deus dixil, non satis reperio
pOreae substanlialHer in igne, ut S. Basilio videtur, quid dicam.non quod me Inluerit.quid multi sanclorunt
sive caelestium virltitum formationem 8, ut S. Au- Patrum de ipsis senserunt **.Sanctus siqtiidem Basi-
*•
gustino, sive primordialium causarum in cffectus lius in Exemero siio velle videtur, aquas Utasabysii
suos generaleni proccssionem signilicel 9, qualein- nomine vocatas, undique circa terrarn diffusas, rarissi-
"
ciinque horum inleilectuiim quis obtinueril, non masque, ac'* lennissimus, super /]nas prius eranl tene-
"«nge averitate uisiabil. brae, ar. deinde Spiritus Dei superferebatur, et in
26. M»G.Transeamus igilur 10ad secundi diei con- quibus pnmitiva lux, veluti trium dierum spaliis, gij-
fclderaiioneml . Ac prius dicendum ", quod de alle- rans informem adhuc terrenam molem resplendnit,
gorieis intelleclibus moralium interpretationiim niilla densatasque" lertia die, et corifregatas in locum
DOncnobis intentio est, sed de soln rerum faclarum unum, ut apparerel arida in twcloco sign fikari, et fri
creatione sectindiim hisloriam pauca disserere Deo earum medio Deum dixisse fifmamentum fieri. Clli
dtice connmur. Disc. Nec hoc quaero; satis enim a omnino sensui S. Augusiinus '* refragatur, nec tk*
sanctis Patribus de talium allegoria est acluin. MAG. men " de ipsis aquis, inlra quns Deus firmamentum
Dixit quoque Deus: Fiat firmamentum in medio aqua- P fecit, salis rationem reddidii. Aliorum namque opi-
rutn, et dividat nquas ab aquis, et fecit Deus firma- niones inlroducens, quid ipse intellexit, qua occa-
mehtum. De " lirmamenlo omnes unanimiter consen- sione ignbro, non aperuit. Eos atitem celeris prne-
tiunl, quod non aliud eo nomine, nisi ** hoc caeltim ponii, qui spatia liujtis aeris, quae sunl inter aquas
visibile signiflcalur. Alii tamen exlrctnam illain marinas, et fluviales infra se positas, et illas in nii-
Sphaeram voluhilem, undique totum mundum am- bibus stipra se suspensas, firmamenti nomine vocari
bientera, chorisque aslrorum ornatam solummodo, contendunt. Nullius ilaque sensu refutato, quid de
VARIAf LECTIONES
1 A et. 'SicC; A factaei * A ralionis. *C IIoc. • veluli om. A. * A his. r enim om. K. • Sic
C;Kweleninmvirtuiemin[ormaearum. * C significat. la Kergo. ilCcondilionem. " SicC; Adicendma
esi. "O/n. ikKqut;tn. llC»n\.,Kcredunt,tcredantur. 1BC Non enim alibi tegitur, ut aiunl. " A aelhe-
ris et neris. ,s \ praeler. 19A aqaarum superiorum. " Cocj., A sustenlant, C suslinuit. "A contineant
ac firment. " C lamen. " C corputenla. tk C deiirminari. *' A vel tempoiate vel locale. "Ainetf»
" Conj AC CTEPEA.SA.**K in. *• C stnserunl, sed corr. senserint. " K examine,
" A et. " ac uqutx v:ro, quarvm
,om. A. "A densatus. **A Cui omnino sementia S. Augustini, "Klunc,
<m JOANNIS SCOTI •'"? m
ipsis' aquis senserim, paucis, si libet, rationibus /\ nomine appellnri ralio edocet. Ex ipsis enim oronia^la-
explicabo. Disc. Libel quidem, ac * valdc necessa- mcnla, sive simplicia sive composita, veluli ex qui-
riumest*. De hac eniin * quaeslione adluic, quod busdam magnis fontibus defluunt, ,indeque inlelligi-
inilii salis videretur, a nullo esl suasum. MAG.Totius bili quadam virlute rigala administranlur. Nec hoc
itaque condftae nalurae trinam dimensionem esse silet Scriptura clamans: El aquae, quae super caelos**
arbitror. Omne enim, quod creatum est,/, aul ' sunt, laudenl" nomenDei. Quamvis enimhocde'cae!e-
omnino corpus est T, aut 8 omnino spirilus, stibtis virtulibus quis intelligat, praedicto sensuinoa
aul aliquod medium , quod nec omnino corpus repugnat, dum sit divinorum eloquioruin " multiplex
est ', nec omnino spirilus, sed quadam medieta- interpretatio. Proinde hartim aquarum in medio di-
tis, el extremitalum ralionc, et spirituali omnino na- xil Dens fieri flrmamentum, hoc esl simplicium ele-
tura, veluli ex una extremitate et superiori, et mentorum naturam, quae quanlum visibilia corpora
ex altera, hoc esl, ex omnino corporea et infe- superat, tantum ab invisihilibuseorum rationibus su-
riori " proportionalitcr in se recipit, uinte proprie perattir, quantumque a superioribus suscipit, tantum
etcoiinaliiraliterextremilalibussuissubsislit.Proinde inferioribus dislribuil; quanlum vero ab inferioribus
si quis inlenlus " inspexeril, in hac (crnaria propor- recipit, tantum superioribus restituit, rcferens iis
tionalitatehuncmundumconslitulum inlelliget. Siqui-1B omne quod abiisdcfluxit.Quam prophelico spiritule-
dem in quanlum in rationibus suis, in quibus aeter- gislator admonitus firmamentum appellavit.Abyssum
naliler" et constitutus est, etessentialitersubsistit, namqtie intelligibilium rationum *8stiper sc positarum
consideralur, non solum spirilualis, vcrum eliam firma et inseparabilt suasimplicitale fulcil *'; fluxura
omnino spirilus cognoscitur. Nemo enim recle phi- vcro mulabilium corporum, elmaximearida elhumida
Iosophanlium rationes corporeae naturae spiriluales, qualilatecompositorum, dnm tcmporali vicissiliuline
imo etiam spiritus esse negariljdum vero extrcmae resolviinlur, in seipsam retrahit,inque sua universali
ipsius deorsum versus inspiciuntur partcs, hoc cst, solidilale, ne pereant, cuslodit. Neque hoc ignorant,
omnia ista corpora excalholiciselemenliscomposila, qui pbilosophiae sludiis imbuti, transfusionem nalu-
maxime eliam lerrena, et aqualica, quae et genera- r.irum in se ipsas cognoscunt 30. Causae quidem
tioni, et corruptioni obnoxia sunt, nihil aliud in iis cnim " in elementa, elemenla incorpora descendunt,
invenitur " praeler corpus omnino et ** corporeum. solula corpora per elementa in causas suas resilitint,
Alsi quis simplicitim elementorum naturamintuea- ipsa eliam corpora in se invicem transeunt. In dilu-
tur, Iuce clarius quandam proporlionabilem mcdie. vio acr versus est in aquam, iterumque" reversa
talem inveniet, qua " nec omninocorpussunt, quam- esl aqua in aera. Dixit itaque Deus : Fiat firmamen-
vis " eorum corruplionenaluralia corpora subsislant' C lum in medio aquarum, hoc est, fiat solidilas sim-
ex " coitu nec omnino corporeae naturae experlia, plicium elemenlorum inler profunditalera ralionum
dum ab eis omnia corpora profluant, et in ca iterum suarum, el mulabilem jluxum corporum eorundem
resolvanlur: et iterum alterum "alterisuperiori qui- concnrsu compositorum, el dividat aqnat ab aquit,
dem extremitate comparata ", nec omnino spiritus hocest, corpora composila,Iocisdispersa,temporibus
sunt, quoniam non omnino corporeaexlremitateah- mutabilia, generationi et corruptioni dislribuU dis-
solula, nec omnino non spiritus, quoniam, 0 ex ratio- cernat a simplicibus ralionibuslocorumlemporumque
nibus omnino spirilualibus subsistenliae suae ocqa- varietate carentibus, generatione et corruptione libe-
siones nccipinnt ". Non irrationabiliter itaque dixi-. ris, immutabili lege stabilitis ". Inter simplicilalem
mus, hiinc lnundum exlremitates qtiasdam a se in-. autem causarum et elementorum talisest differentia,
vicem penitus discretas, etmedictales, in quibus uni-• quod illa causarum quidem absque locorum et tempo-
versilalis ipsius " concors harmonia conjungilur, rum natura intelligilur, ista 3*vero locis temporibus-
possidere. Ponamus igilur inferiores liiijus mundi par- que carere non potest; in eis cnim continetur, et quod
les veluli inferiores aquas. Nec immerito, duin tolum, illa omnibus accidenlibus absoluta semper sit, ista
quod in hoc mundo nasciturj, humore crescit alques aliquando accidenlia recipit, aliquando deponit; depo-
nutrilur ; humida siquidem qualitate corporibus suh-. D nit quidem in universalibus, in particularibus recipit.
lala, absque mora tabescunt, et decrescunt, el pene> 27. Generaliter autem in omnibus sex primorum
ad nihilnm rediguntur. Nam et caelestia corpora fer-- dierum operibus inlelligendum est, ubicunque Scri-
venlissima, et ignea, humida aqnarum naturanutri- ptura commemorat: Dixil Deus: Fiat lux, fial firma-
ri sapientes mundi affirmant, quod nec sacrae Scri- mentum, et celera in reliquis diebus, primordialium
pturae *' cxposilores deneganl *v. Spiriluales veron causarum specialem condilionem significari, quarum
omnium visibilium rationes superiorum aquaruma universaliter creatio nomine caelietterrae praemissa
VARIAE LECWONES.
1 A his. *Ket. 3esiom. C. *emmom. C. ' K crealur. ' K est vel. r est om. A. *Kvel. 'A
nec est omnino corpus. " et inferiori om. A. liKattentus. " A essenlialiter. " A reperilur. lKetom-
nino. "Cqnia. " K subsistunt et. "alterum om. C. " C esse parata. " C cum " Sic
"Kquoniam.
A ;' C suscipianl. " ipsiusom. A. " C scripturae sacrae. '''Knegant. »• A supra coelum. "KlaudaHt.
" K mysteriorum. *' A ralione. " A " G cognotcant. ** enim om. A. " C Uervm
fulcit simplicilale.
(— aue om.) " C ttabilitas. '* A \tta.
697 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 698
est; ubicunque vero: Et facta est lux, el fecit Deus A ponderatum naturalem suum situm*non sinitur de-
firmamentum, et factum est ita, earundem primor- serere, gravilate quidem inferioris partis superius
dialiam causarum in effcctus suos per genera el spe- ascendere , levitale vero superioris inferius inclinari
cies processionem. Vocavitque Deus firmamentum non permillente. Proinde splendidi coloris videtur
caelum. Juxta romanae linguae elymologiam caelum esse, qui colormedius est interpallidumetrubrum",
dicilur a piclura siderum, quasi caelali instar, ut partem quidem ex palliditale frigidorum siderum
Plinio placet, juxla vero graecam propriclatem supra, partem vero cx rubedine calidorum corporum
oOpavof,quasi opo; avw, hoc est, visio desuper. Me- infra in contemperantiam " sui splendoris acci-
rito ergo firmamentum universalium elementorum piens. Planetae vero, qui circa eum volvuntur, mu-
avpxmc,idest, caelum appellatur, quoniam omnem tant colorcs secundum qualitatem " spatiorum, in
compositam corporeamque creaturam aliitudine na- quibus discurrunt, Jovem dico, et Martem, Venerem,
turae stipereminet. Sunt, qui tenuissimas aquas su- et Mercurium, quae semper circulos suos circa so-
pra flrmamentum, hoc estl, super choros siderum lem peragunt, sicut Plato in Timaeo edocet. Atque
esse puiant; sed eos refellit * et ratio ponderum, et ideo dum supra solem sunt, claros oslendunt vultus,
ordo elementorum. Alii vero veluti ' vaporabiles dum vero infra, rubros. Non igitur pallor siderum
aquas, et paene incorporeas supra caelum argumen- B ; cogit nos intelligere, aquae elementum ullo modo
tanlurex pallore stellarum.Dicunt enim *, stellas fri- supra caelum csse, dum ipsa pnlliditas ex caloris ab-
gidas esse, atque • ideo pallidas; frigiditas autem sentia nascatur. Sed quoniam de his longtim est ex-
non est, ut aiunt, ubi aquarum substanlia deest: ponere, quicquid >* ratio exigit nalurae, redeamus
minus considerantes qtiod dicunt; nani et ubi ignis ad propositum. Et factum est vespere et mane diet
est subslantialiler, ibi et frigiditas. Siquidem cry- unus *°. Eatlem interpretatio esl, quam etin " primi
stallum, cum sit frigidae naturae, carere tamen ignea diei c^fisummatione **praedmmus. Quamvis enim
virlute, quae omnia penetrat corpora, nullus sapiens alia contemplatio est spiritualium " mundi ralionum
dixerit. Ignea itaque vis, ubi ardet, calor est; ubi in primordialibus causis, alia in simplicibus et uni-
11011ardet, frigus est; et non ardet nisi ubi maleria versalibus elementis, alia in compositis parliculari-
sit ', in qua ardeat, et quam consumat. Ideoque busque corporibus , unus tamen idemque intellectus
solares radii per aetherea spatia diffusi non ardent; est tolius mundi universitalis. Et haec expositio in
in subtilissima enim ac T spirituali nalura ardendi ccteris ,v diebus observanda est, ubicunque interpo-
materiam 8 non reperiunt. Descendentes autem ' ad nilur : Et faclum est vespere et mane dies unus. Sat
corpulenti aeris spalia, veluti quadam maleria ope- de secunda die, qunntum brevilas exigit, est diclum.
ralionis invenla, flagrare incipiunt, et in quanlum C Disc. Sat plane ac verisimile, quamvis multis, ac *•
ad crassiora corpora perveniunt, in tanlum vim pene omnibus ignotum. MAG.Sequilur ergo, ut de
suam ardendo exercent in his, quae caloris virlute terlia die strictim dicamus. Dixit autem Deus: Con-
solvunlur, vel 10 solvi possunt. Dum vero sursum gregentur aquae quaesub caelo sunt in locum unum,
versus in extrema raundi intervalla tennissima, spi- et appareal arida, factumque est ita. De congregatione
rilnalique nalurae proxima erigunlur, non invenien- aquarum in locum itntini opinio illa, quam plurimi
tesraaleriam flagrandi, nullum calorem|gignunt, illu- exposilores hujus Scripturae a S. Basilio Caesareae
minalionis tantum operationem ostendentes. Ideoque Cappadociae autislile sumptam sequunlur , omnibus
aeiherea, ac »' pura, et spirilualia corpora'caeleslia nota est, quoniamcogitantibus ea facillima " occur-
ibidem conslituta lucida sunt semper, caloris aulem rit, quae inflnitam aquarum, undique circa molera
expertia, ac per hoc et frigida, et pallida esse terrae adhuc informem et invisibilem diffusarum,
creduntur. Proinde planeta ille Saturni nomine vo- spatia aeris et aelheris adhuc implentium, etprimi-
catus, quoniamchorissiderumvicinuscst 18,pallidus tivne lucis ambitu splendentium,! tenuissimam ac veh
et frigidus " esse dicilur; solare autem corpus, uti vaporalem quantitalem lertia die in iiiium lo-
dum medium mundi spatium possidet, quantum cum congregalam autumat; in cujus medio firma-
siquidem, ut aiunt philosophi, a lerra ad solem in- D ; menlum faclum fuisse secunda die " credit, super
tervalli est, tanlum a sole u ad sidera, mediela- quod superiorem aquarum partem suspendi putat,
lem quandam intelligitur oblinere. Ab inferioribus inferiores autem praedictae abyssi diffusiones in
enim naturis corpulenliam quandam , a superioribus unum collectas, hoc est, intra " conclusi "• suis
vcro spiritualem sublililatem ad subsistentiam " sui lilloribus oceani ambitum congregatas, ut ap-
recipit, ac veluti contrarias utriusque mundi parlis, pareret arida, locusque aeri et aelheri daretur.
superioris videlicet cl inferioris, in se colligit quali- Sed haec opinio, consulta veritate, multis ra-
tales, quarum contentione veluti quadam stalera lionibus videtur lilubare, et inconsequens om-
VARIAE LECTIONES.
A t. e. * C refellet. ' veluti om. A. * enim om. A. • A et. ' K sit materia. ' Ket. * C ma-
teriem. ' K vero. l" K aut. " A et. " A est vicinus. " C itla.. vocata.. vicina.. pallida et frigida. " C
tanlum solem. "K substantiam. " C rubrumque. " C in conlemperantia. '• A qualitates. "Kquantum.
*°A secundus. "inom.A. " A consnmmationem: >' A contemplatio spiritualium sit. " C in residuit
diebus. " A et. '• A eam faciltime. " A secunda die factum fuisse. " A.inter. " A incluti.
099 JOANNIS SCOTI 700
nlno, falsisque imaginationibus resultans. Non A , rant, in sua propria specie, et quantiiate, et quali-
enitn credimus, S. Augustintim sequenles, neque tate, in loco suo, hoc esl, inter lerram et aera hunc
verilati convenire judicamus, molem illam ter- terrae proxiinum apparuere, liltoribus suis ciuciae,
ream primo omuium fuisse creatam, vel illara partiin in gremiis lelluris, veluti in quilmsilam porjs
'
abyssum undique circa eam diffusam , deindcque magni cujuspiam corporis occulle discurrentes, patr
firmamenlum in medio aqitarum facttim, deiude tim superficiem ejus aperte coutegentes, et in qui-
inferiorum aquarum sub caelo remanentium in bus locis tlispersae ftierant, quando unum proprium
uniim locum colleclionem, neque * ullum horum lo- non bnbebani.in quem poslmodum coartatae lermi-
caliter temporaliterve aliud praca ssisse ', siquidem nos tlefinilos non transgrediuntur. Quatttior etenim "
haec omnia, celerarumque' visibilium rerum nalura principnlia hujus mundi corpora ex qualtuor sim-
sJmuI et semel conilita[sunt, suis temporibiis et lo- plicibus clementis composita, lerram dico,aquam,
cis ordinata el constittita, niillitisque eoi uin genern- el " nera, et aelbera, cum omnibus, quae in eis, et
tio in formas et species , qnaiil)tat<>set qualilaies, de eis fncta sunl, simul et semel species suas acce-
"
generationem alterius tcmpornlibus mor>;lis praeoc- peruut et Ioca, et numeros, et tempora, et inler-
cupavil, sed siniul ex acternis suis rationibus, in valla, et differentias, el proprielaies, mensnrasquo-
quibusessenlialiierstibsisluul* in Verbo Dci, nniim- B que, et pondcra, et oinne, quod in eis sentitur, vel"
quodque secundum genus et speeiem suam, iiiime- seiisimi supernt, et inielligiiur, vel intellectum fu-
rosque intlividuos processere. Sennrin namque sex git. Setl si qtiis de talibus physicas reddiderit ratio-
primorum diertim quantiias, et iutelligihilis divisio, nes, quia sensu corporeo roniprebentli nou possunt
*°
de causis condilarum rerum, deque primo carum ab liis, qni soliiminoilosensibilin cogiianl.aulsper-
impeiu simui in primam mimdi liujus consliiulionem ncliir, lanquam "nihil dicnt, aut allegorizare pulnbi-
intelligitur, et" quod simul et semel' a Creatore fa- tin nescientibus naliiram sex mntibus suis discer-
Ctum est, seuarii niimeri perfeciione a Spiriiu nere. Pbysica siquidein substaniiales natnrae ratio-
sancto per propbetam distinguilur non tempore, seil nes, Elbica vero raiionabiles ipsitis vel irrationabiles
intelligibili dislinclione, ut per iiuineii virtutem divi- motus consideral. Disc. Edissere, tpjaeso, quodcunque
nae opeiationispcrfectio indicaretur. Hic nnmque nu- de hac quaestione solvenda videtur libi verisimile,
merus suis pauibus impletur, nec loliim paitessnper- iieininemque verearis, quoquo modo" ferat, sive non
al,nec partes totnm. Ut eniin vox piaeeedit verbum inlelligai, qiioil*3dicns,ltice veritalisrepercussus,*> si-
non lempore, sed causa; de voce siquiilem fit ver- vea'spernatvenenoiiivi(liae,6corrupliis, sive veterum
bum, veltiti de quadam materia infonni co>pus quotl- r opinioniim zelo conieiiliosiis. MAG.Posl narrationem
dam formatum : sic de causis adhuc ineoguiiis, ac niiind, nae coristilttlionis, exlremarum videlicet ip-
veluti visiliilibus formis adbuc T carcniibus 8 om- sins*7 paitium sive invicem disparium,incorporalium
nium rerum visibilium condilio*, nullis lemporum tlico ralioiiiim simplicitimqvie,seciimltim quas est
spatiis vel locortiin iuierposiiis, siivuil in foimas nu- condita, el composilortiai corpornm, generalioni et
merosque locorum et temponun producia est. Et corrupiioni, locis ijiiotiue teniporibiisque obnoxiornm,
qui de materia informi mtindum fecit, quemadmo- tiuae qiiiilem exlremitaies aquarum vocabulo propler
dum non aliunde accepitmateriam, de otia faceret 10, causns pine<!ictas appellntae sunl, nieUeialisque
sed a " seipso.et in seipso etacrepilet fecif, ita quatluor cleiiienlorum, nuae (irmamenti, caelive no-
neque loca exlrasequaesivit, in quibtis faceret, ne- men acceperunt, ad coiilemplatioiiein infinnae ejus-
que tempora speclavil, quorum inlervallis opns suum deni parlis, omnitim scilicei coniipiiliiliura corpo-
perageret, sed in seipso omnia feeit, qui locus om- rum, prophuiica intentio vitleiur liesceudere, veluti
nium est, el temptis temporum, el sectiluni seculo- ad lerliam nalurae condiine theoriam. Pritno" gi-
rum, qui simul operatus est, oinnia euim iu momento qiiiden generaliter priiiiordi.dium causftrum in suo»
oculi facia sunt. Nam et ea, quae per cursus lempo- effectus processioneni ex incognitis arcanisqne na»
rum distincta generationem acceperiuil, et acci- D turac sinibus, quasi quibusdam tenebris, in Iticera
piunt, et acceptura sunt, simul et semcl in ipso fa- forinarum imiliiplicittiuperspictiam iuiellectilmsqiie**
cta snnt, in quo et praelerita, et praesentia, el fu- contemplaniium, vel sensihns manifestam expressit;
tura simul et seme.l et unuin suiii ". Praedicta itaque deinde secundo contuitu iriformetn mundi coiulitio-
opinione repulsaquaeritnr, qualesaquac ernnt 13sub nem, in ralionilnisvidelicet et universalibus elemen-
caelo, quae congregatae sunt in lociim uniim. et tis, inque corporibus pariicnlaribus alque compo-
quis est locus ille unus? Aqtiae siquidem seiisii.tles, sitis considerans, ad ipsorum solubilium' et cor-
qtiae vulgari vocabulo maris velu abyssi vellB oceani riiptiiulium cnrpnrtnn, qune infimiim totius creatura*
appellanlur, mox, ut ex occuhis suis causis erupe- obtinent locuin, speculalionem pervenit. Quoniam
VARIAE LECTIONES.
1 A illam. * neijitteom. A. ' A processisse. * A exxstunt. * C eo. ' K semel et simul. * A air
* Kconditis. ,0 A fecerat. " Kde
Auc om. "C. "SicC; A veluli invisibilibui, formis" adhuc carenlibus. '* A et. " K et. " A entm. " et
seipso. " A fulura in unum sunt simul et semel. eranl om. A.
*' A quomodo. " A
om. A. A accipiunt. ", A et. ,0 A sensibilia solummodo." *l C nescientes.
tuid. ** A non pereutsut. " A aut. " Ainvidia» veneno. A illius. " A lmo. " K intelUctibui.
70* DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 704
igilur ommum corporum, ex quattuor simplicium A tiens , incrementa et delrimenta" per quantitates et
elementorum coitu coinposiiorum, ex maximis usque qualitaics recipit, mullisque ac variis differentiis,
ad minima pervenienlium, triplex consideralio est *: quac extrinsecus ex qualilaie locorum, aeium, hu-
aliter enim in iis materia inspicitur, aliter forina et morum, ciborum similiumque occasionum accidunt,
*
species, quae, materiae adjecta, omne solidum at- succurabit : nonne verisimile videtur, reclaeque ra-
3
que sensibile corpus eflicit; siquidem sola mate- ' lioni conveniens, ipsam mutabilitatem maleriae cum
ria carens specie nullum corpus peragit, quia per se ipsa forma qualilativa , quae ei adhaerens eundem
informis est, adjecta vero specie corpus * perfe- aestum assiduae fluctuationis lurbidaeque patitur,
cluin * fll; aliter essentia et substantialis forma, aquarum sub caeio simplicium eleinentorum posita-
0
quae veluti fundameutum immobile formatara suf- rum tropico nomine signiflcari ?, Substantialis vero
ferl el conlinet maleriem •: necessarium erat, sub- forma vel species, iu " genere suo iiicoramulabiliter
slanlialem foriuam ex materia forraala rationabili subsistens, qtiae **nullo modo cum corpore ex ma-
contuilu segregare. Maximaaulera corpora dixi ter- teria et qualilaliva forma composilo niulabilitalem
rain, aquam, aera, aelheraque, caelumque, in qui- patitur "—non enim cum corpore.incipit, quamvis in
bns innuinerabilis maximorum ' corporum, et me- corpore nascaiur, sine quo per seipsam in genere
diorum, et minimorum 8 quantitas multiplicatur. B suo esseutialiter permanet, neque cum eo corrum-
Quae lamen * omnia, hoc esl maxima, et media, pitur, quoniam omnis '* essentia, et virtus, et ope-
et minima , ex quatluor ptirissimis, simplicissimis, ratio cum corruptibilibus et mutabilibus nec cor-
invisibilibusque l0 per se eleinenlis consliluuntur, rumpi, uec mutari possunt propriis suae naturae
quoniam in ea resolvuntur; nulltimenim elementum subsidiissolidala", — aridae,hocest. terraejvocabtilo
per se corporeo sensu atlingitur. Si ergo, ut prae- nouincongrueappellalur**. Congregenlurergoaquae,
dictis ralionibus demoustratum est, quattuor illa pura quae sub caelo sanl, in locum unum, et appqreat
elementa flrmamenti " vel caeli vocabulo a Scri- arida. Nisi enim contemplativus animus fluctuantem
ptura " propter suae naturae simplicem virtutem maleriae adhaerentisque ei formae inslabilitaiera,
merueriinl appellari, nimirum omnia corpora ab eis veluti quosdam aesluanles flticlus , in unum inlelli-
el sub eis ineffabilieorum coilu conslitula, aqtiarum gentiae lociiiu, unus namque inlelleclus est malf riae
sub caelo positarum possunt nomine coiuprehendi. et adhaerentis *7 ei formae, quoniam unum corpus
Nec immerito; nam non soliim mulabilia sunt, ve- efliciunl, prius colligat, fornin illn substanlialis, na-
riiiu ciiam generationi et corruplioni subjecta. Et- turali solidiiate snae naturae seniper stabilis, mentis
enim illa *3, quae caelestia vel aetherea dicuntur oculis apparere non polerit. Ut enini tiiffusio aqua-
corpora , quamvis spiritualia el incorrtiptibiiia vi- C rum leliuris solidilamm, ne sensibus corpqreis appa-
deantitr esse, necessario tamen u, quoiiiam per ge- reat, cooperit: ita corruptibilium corporum niuiabi-
nerationem et composilionera inchpavertini fieri, ad liias et inuuiuerabilis raultiplicaiio stibsistenlis cis
fincm suae soluliouis el corruptionis pervenient. Si formae stubilitalem ab inlellectualibus oculis, nalti-
autcm caeleslia corpora necessarinm sui"soliitionem ras " rerum eonieinplaiuibus, auCeri, ue perscipsa*•
expecinnl, veritate dicenle : Caelum et terra trans- a corporibus discreta consideretnr perspicua. Et
ibunt "; et " Psalmista : Operamanuum tuarumsunt quemadmodum recedentibiis aquis, inque alveum
caeli, ipsi peribunt, el similia S. Scripturae lestimo- siiiiin un<lique collecle cumulatis, liltora longe lale-
nia, quid de infimis mundi corporibus esl aestiman- que uuda, ac 30 sicca, solidaque patescunt: sic in-
dum, quae quotidie nascunlur atque solvuiiiur? Ita- siabilitate corruptibilium rerum mentis conluilu ab
que si in omni corpore sive caelesti, sive lerreno, incorruptibilibus naturis uno conteraplationis tenore
sive aqualili irisiabilis inundatio raateriae informis segregata , mox foiniarum substantialium, et spe-
prospicitur; ita enim deflnilur, materia est mutabi- cierum immutabilis pulcheirimaque soliditas in
litas rerum mulabiliuiu capax omniuin formarum, geaeribus suis animi obtutibus arridet. Arida
instabilitasque mutabilis formae, qua ipsa materia autem dicitur substantialium formarum slabili-
specificata forinatiir; ipsa namque est qualilaliva D tas. Nec iminerilo; quouiam nuda et absoluta est
forma, quae adjuncta maleriae " corpus eflicit; qua- ouinium accideiiliuiiioperiiiiento.Omiiis enjm forma
litativam quidcm formam dico illam, quae ex quali- et species, in generali simplicitale, qua subsistit,
tate sumpla et quantitate sensibus corporeis appa- considerata, accidentium concursu " omiiino est
let, maieriaeque instabilitati " adhaerens, cum ipsa libera; corpora vero, quibus subsistit, oinnjno '*
•emper fluctual, generalionem.et eoiruplionem pa- accidentium capacia sunt. De fornia autem substan-
VARIAELECTIONES.
1 A est consideralto. * K materia. 3 A efficit; sola siquidem. * corpus om. C. • perfectum om. JL.
' K maleriam. ' Conj.; A minorum; C aliorum. ' K numerorum. * K tunc. " A invisibilibus (que
oin.). ,l firmamenti om. A. " A scripturis. " A Ilta elenim. '* A lunc. " A peribunt. " K item.
" C adjecta materie. " A instabili. "A et. *° A ut ipsa mutabilitas materiae c. i. f. q. q. e. aahueret,
e. aeslum fluctuationis assiduae t. p. a. s. c. s. e. p. t. nomine debeat significari? " in om. A.
*'*Pro quae C et. " Pro patilur C sumit. '* omnis oiu. A. *' solidala om. A. " A appclletur,
17 A adhaerentisque. *' K naturam. *' ipta om. A. *• ac om. A. •* operimemo. Omnis enim forma —
ttccidentiumconcursu. om. C. " C omnium.
703 JOANNIS SCOTl 70»
tiali, semperque perraanente \ deque ipsa mutabili A eamque inundalionibus suis cooperit, ut vix ad pa-
ex qualilate et quanlilale ' materiae copulala, in rura " dignosci, quid sit, valeat: ipse aquas, quae
primo libro salis, ut opinor, est actum. Et nunc sub caelo sunt, divinis admonilionibus in unum lo-
breviler de iisdem repetendum, ne ulla ambiguitas cum jubetur congregare, ul appareat arida, hoc est,
legentibus relinqualur. Subslanlialis forma esl ipsa, ut occulta substantialis forma, circa quam acciden-
cujus parlicipalione omnis individua species forma- tium fluclus exaestuant, intellectualibus oculis na-
tur, et est una in omnibus, el omnis in una, ct nec turas rerum discernentibus clare perluceat. De eo
multiplicatur in multiplicalis, •nec rainuitur in re- autem, quod omnium rerum, quae definiri possunt,
fractis. Non enim major est forma illa, verbi locus sit communis eorum, vel propria definitio, in
gralia, quae dicitur homo, in infinila humanae na- primo libro salis,'ut opinor, dispulatum est. Etvo-
lurae per individuas species multipiicatione, quam cavit Deus aridam terram, congregalionesqueaqua-
in illo uno et primo homine, qui primus * parti- rum appellavil maria. Vocabulorum geminatiotie in
ceps illius faclus est; nec minor in illo erat, quam operibus trium primordialium dierum ", in priino
in omnibus, quorum corpora ex illo mulliplicaulur: videlicet appellavit lucem diem, et lenebras noetem,
sed in omnibus una eademque est, el in onmibus in secundo vocavit Deus firmamentum caelum, in
lota aequaliter, in nuilis ullara varielalem, vel" dis- B terlio vocavil Deus aridam terram, congregationes-
similitudinem recipiens. Eadent ralio cst 6 in omnibus que aquarum appellavil maria, dtiplicem tolius crea-
substanlialibus formis, in equo, in bove, in leone, lurae speculalionem significari arbilror. Aliterenim
ceterisque animalibus, in surculis quoque et herbis in causis, aliter in effeclibusuna eademque res theo-
similis regula naturaliler conslituitur; forma vero riae speculalionibus intimatur. Et vidit Deut quod
illa, maleriae adhaereus ad conslilutionem corporis, esset bonum. Visio Dei lotius universilalis est con-
varia semper, alque mulabilis, inque diversas diffe- dilio. Non enira aliud est ei videre, et, 0 aliud facere,
renlias secundum accidens dispersa. Nou enim ex sed visio illius voluntas ejus est, et volunlas ope-
naluralibus causis visibilium formarura mulliplex ratio. Merito autem omne, quod vidit Deus, est
differentia procedit in una eademque substanliali,7 bonum. Divina siquidem bonitas bonorum omnium
forma, sed exlriusecus evenit. Hominum siquidem causa est, imo etiam orania bona ipsa est. Nullum
inler se dissimilitudo in vullu, in quantilate et qua- ; enim per se bonum est, sed in quantum bonum est,
lilate singttlorum corporum ', morum quoque, et : parlicipalione illius boni, quod per sc solummodo
coiiversalionura varietas non ex huraana natura, V subslanliale bonum est, bonuraest. Nemo enim bo-
quae una eademque est in omnibus, in quibus est, nus, nisi solus Deus. Vidit ergo Deus quod esset bo-
et sibi semper similliraa, nullamque ' varietalem G num, hoc est, vidit seipsum in omnibus bonum.
10
recipiens, sed ex his, quae circa eam inlelliguntur, Non enim Deus vidit nisi seipsum, quia extra ipsum
contingit, ex locis videlicet, temporibusque ', ex niliil est, et omne, quod in ipso est, ipse est, sim-
" alimonio-
geueraiione, et qualilale et quanlilate plexque visio ipsius est, et a nullo alio formalur
rum, regionum, aerum, in quibus quisquis nascilur, ipsa nisi a seipso. Et ait: Germinet terra herbam
seu nutritur, etut 13universaliter dicam,exomnibus, virenlem, et facientem semen, et lignum pomiferum
u
quae circa subslantiara intelligunlur, et non ipsa faciens fructum juxta genus suum, cujus semen i»
subslaniia suut. Ipsa euim simplex et uniformis est, ipso sit super terram, Virtutem herbarum lignorum-
nullisque varietatibus seu compositionibus obno- que in primordialibus causis conditam per baec
xia. verba prophetica commemorat, quae virlus vis
38. Quisqnis ergo actu rationis omnia, quaecun- seminum a sanctis Patribus solel appellari, in qua
que extrinsecus circa propriam subslanliam singu- species illa animae,|quae dicilur nulritiva et aucliva,
larum formarum, hoc est, circa individuas et spe- operationem suam exercet, generationem videli-
cialissimas species uniuscujusque formae, verbi cet seminuin adminislrans, et quae genila sunt
causa, hominis, equi, bovis, piscis, volalilis, herba- nulriens, incremcntaque eis per numeros lo-
riini, lignorum " inlelliguntur vel senliunlur muta- ^ corum et temporum distribuens. Et quoniam
bilia, veluti quadara multarum aquarum inunda- omne, quod in natura rerum visibililer ap-
lione semper flucluanlia, ab ipsa intima subsianiia, paret, non aliunde nisi ex occullis naturalis et
circn quam volvuntur, dum sit ipsa incommulabili substaulialis formae sinibus, quam aridae, vel
suae uaturae tenore slabilila, segregare poluerit, terrae vocabulo significatam praediximus, originales
inque unum locum congregaverit ", hoc est, unius causas gcneraliouis suae recipit **,proplerea scri-
ejusdemque definilionis ambituconcluserit", dicens, plum est, germinet terra herbam virentem et cetera.
omne, quodcunque circa propriam substantiam vel Ac si aperte diceretur, vis seniinalis herbarum el
iAteliigitur, vel seulilur, varium et mutabile est, lignoruin, quae in inlimis substantiarum rationibus
VARIAE 1.ECT10NES.
1A manenle. ' A quanlitale' et qualitate. ' K est major. * A prius. ° K aut. A 'Eadem ralione.
i tubttanliali om. A. * C temporum. * JC nullam (-que om.). "Ai/fam. " K et temporibus. " A go»
neratione quantitate et qualitate. " ui om. A. "Cisia. " A et lignoruni. *"K congregare. "K cotetth
tiere. '• ad purum om. A. " A dierum primordialium. " el om. A. " C recepit.
 7&5 DE DIVISIONENATURAE. — LlBER TERTiUS. 7W
causaliter creata est, in formas el species sensibiles A ab immutabili substantialium formarum soliditate,
per generationem procedat. Quae processio primor- aquarum congregalione, lerraeque apparilionedivi-
dialium causarum in effectus suos sequenlibus Scri- nam Scripluram insinuasse arbitrali sumus. Nec im-
divinorum eloquio-
pturae verbis explanatur: Et faclum est ita, et pro- merito,.quoniam frequentissimus
tulit terra herbam virentem, et ferentem temen juxta rum usus est, visibilium rcrum significativisvocibus^
rerum nalurales subsistenlias rationes-
genus suum, lignumque faciens fruclum , et habens invisibilium
unumquodquetemen secundumspeciemsuam. Vides- que ad exercilationera pie philosophanlium signi-
ne', quemadmodum divina Scriptura genera et spe- ficare. Nec mirum , cura saepissimc spiritualiura et
j cies manifestissime declaral? In quibus causaliter invisibiliura rerum nominibus corporales sensibi-
et invisibiliter subsistunt, quaecunque per genera- lesque assuescat innuere. Cujus reciprocae mela-
tionem in quantitalibus et qualitatibus in noliliara phorae dum sunl " mulla exempla et innumerabi-
corporalium sensuum erumpunt . Si cui aulem vi- lia, praesenli negotio cumulare, oranibusque in di-
* primis vina Scriptura exercitalis uianifestissima, longum
detur, quod ista explanatio, quam de tribus
vires inlentionis noslrae * protulimus, videtur atque " superfluum; paucis tamen exemplis
diebusjuxta
non secundum hisloriam sit, sed secundum leges ulamur. Quod nalum est ex carne, caro est, hic lolus
intenlus * quadriformem so- B homo originali peccato nascens carnis nomine voca-
aUegoriae, prospiciat
phiae divisionem. tur; el quod nalum est ex spirilu, spiritus est, totus
29. Et est quidem prima Trpaxruu), activa, se- homo ex regeneratione in Christo renasceus voca-
cunda yvxri»),naturalis, lerlia Sio/oyia,quae de Deo buhrspirilus exprimilur. Et si quis dixerit, non lo-
disputat, quarta /071x11,rationalis, quae ostendit, lus lionioex carne nascitur, sed sola hominis caro,
"
quibus regulis de unaquaque trium aliarum sophiae respondebo : non igilur tolus homo ex spirilu nasci-
partium disputandum. Quarum una virtutes, quibus tur, sed sola anima. Et si ita est, sequitur, gralia
supplanlanlur vilia, penitusque eradicantur, investi- baptismatis corporibus non prodest ". Si autem
gal; altera rationes nalurarum, sive in causis, sive tolushomo, anima videlicet et corpus, in Chrislo
in eflectibus; terlia quid * de una omnium causa, renascitur, et spirilus efficitur, necessario totus
quae Deus est, pie debeat aeslimari; quomodo au- homo in Adara •*.ex carne nascilur, et caro est. Ac
tem et virlus, et nalura, el Deus rationabiliter quae- sic concluditur, et carnem appellari spiritum, et
rilur, quarta, ut diximus, edocel, diligenterque spiriluin carnem. Verbum Dei vocatur caro, et caro
considerat, cui praediclarum sophiae parliura narra- verbum, et similia, in quibus simul et evvtxioxn
tionem T historicam de condilione rerum adjtuigere intelligitur, et fisrafopci. Non ergo allegorizavi-
debeat. Et si non penitus philosophiae expers esi , G mus *°, dura nomine lucis species rerum visibiles
non alicui nisi physicae copulabit. Et si ila est, in- et intelligibiles, lenebrarum vero significatione"
tueatur, quod a nobis allegorice dictum8, et, ut opi- causas substantiales, omncm sensum et inlellectum
nor, inveniet '. ln prima siquidem die primor- superanles, in mentedivina aelernalitersubstilulas,
dialium causarum generaliler in effectus suos sensi- divinam Scripluram insinuasse diximus, aquarum
busvel intellectibus comprebensibilemprocessionera, vero,et firmamenti"in medio aquarum "symbolicis
conditione lucis significatam , diximus. Quod aulera appellalionibushujus mundi visibilis triplicem sub-
priraordiales causae rerum omniura substantiae sint slilutionem, in causis videlicet suis,[quas S. Ambro-
in divina sapienlia substilulae, testis est S. Ambro- sius substantias rerum visibilium in menle divina
sius in Exeraero suo, dicens : Animadvertit " vir praeconditasappellat, et in universalibus elemenlis,
plenus prudentiae, Moyses videticet u, quod visibi- quae Graeci calholica trrotyjia. vocant, eo quod sibi
lium el invisibiliumsubstanliarum raliones " et cau- invicem conveniant et concinant. 2Toixci<u?t;enim
tat rerum mens tola divina conlineat. In secunda est Swrujruo-i;, hoc est, conformatio **. lllorum
triforroem mundi hujus constitulionem, ex ralioni- nainque concursu omnia corpora visibilia conflciun-
busvidelicet suis, simplicibusque " elementis, cor- tur. Ideoque Athenienses orotx««« litteras " ap-
poribusquecompositisperfectam, aquarum vocabulo, D pellant, quarum compositione" articulata vox pei>
firmamentique in medio earum faeli,non incongrue, ficilur. Nec immerilo. Dum enim viritim conside-
ut reor, descriptam existimavimus. Terliam vero rantur pura et a se invicem segregata, videnlur esse
mundihujusuconsiderationeminsegregationeeorura, conlraria; frigus siquidem calori, humiditas siccitati
quae in eo mutabilia sunt, ab his, quae naturae suae contradicit; dum vero in se invicem raisceniur, om-
subsidiis custodita, incommutabiliier in eodem per- nium rerum visibilium harmonia quadam rairabili
manenl statu " constilula, hoc est, in discretione atque ineflabili compositiones efficiunt. Re namque
omnium mutabiliumaccidentium ralionabili contuilu vera non elementorura substanliae, sed qualitates
J VARIAELECTIONES.
1 C erumpunlur. ' tribus om. A. ' A intentionis naturae. * A * tophiae om. A.
perspiciat.
• A quod. ' A namerattonem. 8 A tlictum est. »Cnon inveniet. " K advertit. " A scilicet.
" rartones om. C. " Ksimplicibus( — que om.). " hnjut oin. A. " cuslodita — stalu om. C. " C
sint. " K.et. " A graliam baplismalis m7«7corporibus noslris prodesse. " Pro in Adam C ean-
dem *" A^altegorittvimus. *l K significalionem. " C firmamento. " K earum. ** C confirmatio. " C
titerarunf. '*• C quarum coilu.
PATROL. CXXIU .\--~- 23
 707 JOANNISSCOTI
dissentiunt. Quas videlicet compositiones, quoniam A plankies, nil maximorum pelagorum btitifhi
solvi, et in ea, quorum coitu efliciuntur, redire pos- indigentes, et sulci multi, et convallettetWh
sunt, aquarum, quae sub caelo sunt, vocabulo con- et atias figuras, cava " omnia undarum tunc
"
gruentissime Propheta signiflcavit. Quoniam vero conjuncta sunt, ipsis divino praeceptoad unam" ,,
harum rerum visibilium corporeis sensibus subjecta- gregationemundique aquis collectis**. '*»
rum duplex speculalio est; aliter enim in eis sub- 30. His atque hujusmodi verbis praedicti auctOrfe
jectas et immutabiles subsistentias, quibus proprie aperte suadetur, ob hanc causara multitudines aqua-
subsislunt, aliter accidentia, quae augeri et minui rum, ubique per cava et plana' terrarum diffusas, in
paliuntur, instabilique molu semper variari non congregationem unam divino praecepto fuisse col-
desinunt, speculamur : necessarium erat, muiabilia lectas, ne tolam terrae superflciem inundationum
ab immutabilibus segregari, hoc est, accidentia a stiartim cumulationibus cooperirent, el ut" ad usus
subslantiis intellecluali • dijudicalione discerni, et humanae habitatiouis npparerel nrida, herbis arbori-
routabilia qtiidem vcluli instabilium aquarum, ac busque decorala, diversis animalium formis copiosa,
semper flucluanliiim, immulabilia vero, suaeque amplissimis Oceani, diversorumque pelagorum litto-
nalurae slabililale subsislentia, solidae telluris ari- ribus cincla, et ab impetu fluctuantis maris, areno-
daeque vocabulo signiflcari. In his ergo omnibus jj sis obicibus divinae jussionis virtute roboratis mu-
nulla allegoria, sed nuda * solummodophysica con- nita. Divini siquidem praecepli vigore validissimus
sideralio tractatur, mutualis sensibilium nominibus undarum furor refrenatur et reperculitur, ne plana
ad significanda invisibilia freqiientissimo divinae terrarum et humiliora se Iocaobruant. Haec autem,
Scriplurae iisu. Sed ne S. palris Basilii rcverentlis- ut dixi, subjungere volui, ne forle quis diceret,
simos videamur spernere intellectus, quid de hoc qtiare gloriosissimi sacrae Scripturae expositorissen
senscrit, qtiantum mihi dalur inielligere, brevitcr sum omniiio praeterire ausi sumus.
intimabo. ln quarta Homilia in Genesin : Congre- 31. Disc. Provide catiteque. Non enim debenras
geniur, inquil, aquae in congregaiioncmunam. Ne divinorum Patrum inlellectus ullo modo negligere,
influens aqua recipientes se regiones superfundens, seu annullare, praesertim ctim nos non lateat", eos,
*
crcscensque semper, et alins ex aliis implens, om- saepissime simpliciter dispulasse, capacitalem au-
nem conligua includeret Epirum, eo jussa est * con- dienliiim non satis idoneam ad profundissimos spi-
*
greguri in congregationemunam '. Ac per hoc saepe ritunlis virtulis natiiraliiim rationum percipiendos
fluctuans ex ventis mare, et in altitudinem maximam iniclleciiis providenles. Atque itleo iton temere dixe-
tublevalis fluctibus, mox, ut lillora tetigerit, in tpu- rim, ut opinor, deiferum Basilium, superna gratia
mam solvens impetum, reverlitur. An me non time- C itltiminatum, simplicius exposuisse sex primorum
bis ', dicit Dominus, poneniem lermtnum mari are- dierum intelligibiliuinoperationes, quam intellexe-
nam, in firmissimoomnium sabulo, ne ' videlicetvio- ral, sermonem simplicitati audilorura coaplans. Si-
lentiue invecti maris refrenanlur '. Alioquin quid, qtiidem homiliariter ad populum locutus est, et quod
inquit, prohiberel rubrum mare, omnem Aegyplum, simul et semel a Deo factum fuissc altius cognove-
dum sit humilior, inlrare, et cooperire Aegyptope- rat, veluti temporum morulis dispertitum propler
tayus incumbens,si non praeceptoessel Creaioris im- eos, quorum sensus moras temporum, locorumque
peditum ". JVamquia humilior est rubro mari Ae- dislantias superare nescierat, exposuit. Quod et ipse
li pela- sublimissimus prophetarum
gyptus, quidam volenies opere s':bi invicem Moyses fecisse digno-
**
gos conjunyereAegypliumet Indicum, in quo rubrum sciitir. Non enim semel et simul potuit narrare,
est mare : propter hoc prohibiii sunt conatibus, et quod semel et simul" Deus potuit facere. Siquidem
primus inchoans Sesostris Aegyptius, ac postea volens et nos, qui adbuc in tenebris ignorantiae palpe-
'• lucem verilatis conamur aspicere, non
perficereDarius itedus. Haec a me dicta sunt. ut in- brantes
telligamus praecepti virtutem: Congregenlur
"
aquae in omne, quod simul mente concipimus *', verbis expla-
congregationemunam, hoc esl, nutta a seipsa rece- nare valemus "; omnis namque ars, in animo sa-
dal ", sed in prima colleclione congregata perma- D pientis universaliter formata, diversis literarum et
neat '*. Deinde dicens : Congregenlur aquae in con- syllabarum, dictionumque temporalibus morulis,
gregationemunam; oslenditur ", quia multae erant necessario particulariter ordinateque in aures di-
p«r " multos modos segregatae aquae. Juga namque scenlium diffunditur. Non ergo praedictum Patrera
montium , profunda " vallium irrigua , aquarum debemus arbitrari simpliciter inlellesisse, quod
toUectionem habebanl *•; et adhuc campi multi et simpliciter videtur exposuisse. Quis enim aude-
VARIAE LECTIONES.
1 A intellectuatibus. * nuda oro. A. * A alia. * Pro eojussa est C visa est. 'unamom.K. "Acoro. A.
' A timebilis. ' Conj. A sabulo , C sablone. • A infirmissimo omnium sabulo maris viotentia invicti
" Sic C.; A cooperire seque mari, quod
refraenatur. " Aegypto adjacet, conjungere, nisi "praeceptum
Creaioris essel impedimenlum. Sic C A quidam persuaserunt "nobis, volenles invicem Aue itia.
13A recedant. '* A permaneant. " C ostendit tibi.opere " per om. A. A profunditate. " C habent. " A
multitudinis. " A cava quae. " A conjuncta sunt, et Dei ipsius divino praecepto. a. u. c. u. aquae eol-
lectae. "uiom. A. "Cnonnoslateat. **-" A simuletsemel. *'SicC; Kpalpantes; f. palpitanles. "C
consvicimus. *• A valeamus.
 *
709 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 710
bit divinum luminare reprehendere, dum nesciat, A plex ipsius vis, per diversas species visibiliter erum-
quantum in seipso poluit, lucere, lumenque suum pens, herbarum lignorumque significationibus insl-
miuus capacibus lemperanler voluit dislribuere ! nuatur. Omnis enim species in genere, et omne ge-
Nam non ' facile crediderim, magnum praeconera nus in " substantia naluraliter coniinetur. Item OBV-
" "
sapientiac, plenissimum virlute, intellexisse au( nis substantia per gcnera in formas speciesqtm
cogitasse, inertem 'molem telluris, tenebrosaro, proprias vim suam exserit, et hoc totum, vita illa,
Infinila adhuc abyssi inundatione undique co- quae in seminihiis operatuf, divini ptaecepti virtute
operlam, per moras temporum prius fuisse con- jussa administrat. Ideoque herbas lignaque, animalia
dilain, ac poslea peraclo duorum dierum spatio, fixa in Ioco physici non irrationabiliter appef-
per intervalla temporum transactorum, veltiti in- lanl. Sunt enim animata corpora, locorum et tem-
choante tertia luce, denudatam abysso illa, qua te- poruni iniervallis crescentia, suisqtie locis, in qui-
gebatur, in congregaiionem unam colleclnm. Haec bus rrescunt, fixa. Et notandmn, quod *• quemad-
enim omnia et ceiera, quae de sex primordialium mOduni aquarum colfcciio per se stare non potestf
dierura operibus divina Scriplura commemorat, si- nisi mole terrae sustineatur, sive interius pet tfe<eut»-
mul et semel tlivino praecepto absque ullis lempo- tos poros, sive exterius per apertas inundationes'
ralibus inlervallis, suis rationibus, secuntfum quas B discurrens, sive stagnis lactibusque stans : Ha acci-'
condila stinl, distincta el facta fuisse, et in species dentium inundatio non nisi in subjecta substanti*
suas producta, beatissimus perspexerat, ut arbitror *, consistere praevalet, sive in occultis subjecti sinibus
Basilius. An aliutl ex verlis ipsius in nona homilia lateaul, ui sunl qtialitates el qtiantitates, causaliler,
Exemeri sui intelligendum? lnlellige , inquit, Ver- sivc foias erumpant, el in aliqua maleria appareanf,
bum Dei per creaturam currens, lunc incipiens, et ul sunt moles corporeae diversis coloribns super^
*• figurae,
usque nunc operans, et in finem perveniens*, donec fusae, sive stabilia sint, ut species atque
mundus consummelur. Vtque sphaera cum ab * ali- quae adjectae mutabilitati materiae " visibilia effl-
quo impellilur, si proclivoquodam accipiatur, d pro- ciunt corpora, statu quodam speciali conformata,
pria conformatione, et commoditale regionis fertur in et in tinum colligunt ", ne subito solvantur, inque
proctivum ', nec prius stans, quam aequalitas cam- fluxus suae mutabililatis speciem, qua continentur",
porum ipsam suscipiat: sic natura exnlenlium, uno deserenlia labantur et refluant. Sed ne in talibus
praecepto mola, in generatione el corruptione creatu- diutius immoremur, ad quartam mundanae consti-
ram ' plane percurrit, generum consequenlias per tulionis transeamus speculationem.
timilitudinem salvans, donec ad ipsum descendat 32. Disc. Series disptitalionis ita exigit. Nam sf
finem. Equum quidem equi facit successorem, leonem ^ per singula, quaecunque de fefibus et** quaerenda
leonis, aquilam aquilae, et nnnc qnodque animalium et solvenda sunt, quis " invesligare voluerit,
consequenler successionibusconservatum, usque ad 8 prius ci tempus deflciet, quam ad finem omnian»,
consummalionemuniversitalh transmiitit >. Intuere qtiae tractanda sunt et *• ad purum discuiiend»,
vim similitudinis. Verbum Dei, inquit, per omnia valeat pervenire'. M*G.Peracla itaque duarum in-
ab 10 initio crealurae usque ad finem universilatis feriorum visibilis hujus nmindipartium, terrae vi>
semper operans omnia et movens percurril; 11110 delicet et aquae, formationis narratione, imo etiam
namque praecepto, veluli unain quandam sphaeram, simttl ac " sentel, absque ullis temporalibus morulfe,
uuam nalurara eorum, quae sunt simul et semel divino praecepto in generibus suis et speciebus
facta, movet in gcnera et species, quae currens formatarnm, locis quoque, certisque fltiibus cir-
veluli in proclivum " quoddam voluta, currere non cumscriptariun speciilatione, mox ad superiorum
desinet, donec ad finem uiiiversiialis, velnti ad partium, aeris dico et ignis, coustitutionem divinus |
quandam qiiielem pervenial. Unum igitur Dci " Ver- cosmographus nientis intuilum convertit, dicens: 1
bum uiio praecepto unam exisicnlium naturam fieri Dixil autem Deus : Fianl luminaria in firmamento
jussit, quam simul et semel el condidit, el in spe- caeti, el dividant diem ac noctem, et sint in signa,
cies proprias produxil. Ul cniin uno prneceplo, et '* tempora, et *» dies, et noctet, et annos, el luceant
repelito tamen"sexies a Theologo, naturam omnium in firmamenlo caeli, elittuminent terram; et factum
simul creavil, ila ipsa natura simul in oiniies coepit esl ita. Audisli condilionein generalem omnium lu-
currere creaturas, nec ulla alleram Iocorum seu lem- minarium caelestis firmamenti in primordialibus
porum numeris seu spaliis praecessil. MAG.Jiiste causis ante omnem diem , et lempus, et locum;
"
recteque magnum virum praedicas, nec aliler de audi eorundem processionem in effectns suos, in
ipso esl sentiendum. Pulchre igilur, segregala ranl- species proprias multiplicatara, locorum intervallis
titudiue " accidenliura stabililale substantiae, multi- discrelam, teinporum curriculis volubilem» molu

VARIAE LECTIONES.
'AiVe^ti*. * C tnnormem. * ut arbitror om. A. * ab om. A. • A in deMve.
*Aprownf«w.
1 ereaturam om. A. ^ • C ad om. C. ' C admitlit. "Ae«. " A declive. " Dei om. A. "A-ftftic.
ikKmaximum. " A 'mulabilitate. " tn om. A. " Kper generationis. " in oin. A. " qnod om. A.
"Aei. " materiae ora. A. " A coltiquntur. *'Kcontinetur. '*e«om. A. "Kquisquis. *• et o
*Ket. *'-" K in. rN/Mju
 "
7H JOANNIS SCOTI 712
aiabili, statuque mobili compactam. Fecitque Deus A menlorum universitalem, quae dum per se puris-
dvto magna luminaria, luminare majut, ul praeetset sima sint, et incomprehensibilia omni corporeo
diei, el * tuminare minut, ut praeettet nocti, et tlel- sensu, et ubique universaliter diffusa, invisibill sitt
Ittt, et celera, quae de operibus quarlae lucis Scri- meatu, proportioriabilique coitu in 6e invicem, om-
ptura commemorat. De firmamenlo, dum de se- nia corpora sensibilia perflciunt, sive caeleslia sint,
cunda die tractabamus, quae nobis verisimilia visa sive aerea, sive aquatica, sive terrena, sive maxima
sunt, exposuimus. Non enim, ut opinor, aliud flr- sint', sive minima, sive media, et, ut universaliter
mamenlum secundo die est factum in medio aqua- dicam, tola caelestis sphaera, et omnia, quae in ea,
rura, et aliud, in quo quarlo die facta est series et extra " eam " a summo usque deorsum " conti-
caelestium luminarium. Siquidem si aliud esset, nenlur, eorum concursu nala " sunt, et quicquid in
fortassis Scriptura nori sileret, sed diceret, fiant lu- ordine seculoruin vicissitudine rerum corruplibilium
minaria, el firmamentum caeli, sicut dixil: Fial fir- nascitur, ab ipsis procedit, et in ipsa resolvitur.
tnamentum in medio aquarum. Nunc autem , quo- Haec aulem vocantur a Graecis irup, &»/>,iittp, 7»,
niara non dixit, fiat firmamenlum, sed fiant lumi- hoc est, ignis, aer, aqua, terra, ex nominibus maxi-
naria in firmamento, clare dalur inleliigi, unum morum corporum, quae ex eis componuntur, deno-
idipsuraque esse firmamentum, quod secundo die in B minata. Ubi notandum, quod non ex coitu substan-
medio factum est aquarum, et in quo postmodum tialium elementorum, dum sint incorruptibilia et
non spatio temporis, sed distantia prophelicae vi- insolubilia, sed ex eorum" qualitatibus sibi invi-
sionis, siderea luminaria condita sunt. Cum igilur cem proportionaliter " copulatis corpora sensibilla
tria corpora maxima mundi sint, ul pbilosophi per- conficiunlur. Qualitatesautem quatluor elementorum
bibenl, quorum unum inttmum, mediumque totius nolissimae sunt quattuor " : caliditas, humiditas,
mundi, inslar cenlri in circulo seu spbaera, aridam frigidilas, siccilas, ex quibus omnia corpora mata-
vel' terram divina vocavit auctorilas, segregatione rialia adjectis formis componi, pbysica perhibe*
aquarum legentium se specificalura, herbarum li- theoria. Quarum quidem activas esse duas philoso-
gnorumque pulcherrima varielate cooperlum, sive phi dicunt, caliditatem et frigiditatem; passivas-
quis simpliciori sensu visibilem hanc molem in me- que " duas, humidilalem et ariditatem. Dum enim
dio mundi positam, oceani limbo circumcinctam, caliditas humiditali, et frigiditas ariditati naturaU
terrae aquarumque vocabulis significalam, sive al- quodam coitu miscentur, omnia, quae in terra et
tiori intellectu substantiae ab accidentibus dijudi- mari nascuntur, procreationem accipiunl. Quod
cationem intellexerit; berbarum vero et lignorum eliam Poeta intelligehat, dicens:
p
nominationibus, sive haec ornamenta sensibilia , Tumpaler omolpotensfecuodisimbribusaeluer
quibus aestivis temporibus terrena veslitur superfi- Ctmjugisin gremiumlaete descendit».
cies, vi seminum erumpenlia, telluri radicitus fixa, Patrem siquidem igneam qualitatem, quae est
humore nutrita et corpulentia, sive intelligibile3 caliditas, fecundos vero imbres aqualicam, quae
species, ex intimis naluralibusque • substanliae est frigiditas, appellavit; conjugis vero gremium
sinibus procedenles, instar herbarum lignorumque ferlililalem humiditalis, quae est qualitas aeris pro-
de terra nascenlium praeceperit *; aliier namque pria, et ariditatis, quae est terrae qualitativa pro-
in omni sensibili corpore quantilatis molem, quali- prietas, vocando, unius veluti uxoris nominalione "
Utibus suis subjeclara, corporeis sensibus conside- terram cum sibi proximiori et corpulenliori aere
ramus, aliter invisibilem substanliam, speciesque signiucavit. Hinc colligitur, ut duae qualitates ac-
proprias in ipsa subsistenles menlis acie intelligi- tivae sibi invicem contrariae, caliditatem dico et
mus, secundum quas rerum omnium visibilium et frigidilatem ",* duabus passivis sibimet opposilis,
invisibilium numerosilas multiplicatur, universali- humiditati videlicet et ariditati copulatae, occasio-
tas' colligilur, proprietas custoditur : ad aliorum nem omnibus in terra et in aquis nascenlibus prae-
duomm maximorum mundi corporum tbeoriam pro- _. beant generationis et incrementorum. Et ne quis
pbetica intenlio conversa est. Fianl luminaria, in- miretur, frigiditatem, dum sit proprie aquarum, de
quit, tit firmamento caeti. Recordaris, ut opinor, de superioribus btijus aeris partibus veluti in gremium
hoc nomine firmamenli in medio aquarum consti- terrenae "ariditalisdescendere, cognoscat, aquasin
tuli, dum de eo tractabamus, nostri intelleclus". nubibus suspensas frigidiores esse marinis fluviali-
Disc. Recordor sane. Si non me' fallit memoria, busque fluenlis. Siautem ad haec quisdixerit, quare
convenerat quidem inter nos, nil probabilius eo • ergo multi philosophoruin, teste S. Auguslino, affir-
nomme signiflcari, quam qoattuor simplicium ele- maut, ignem et aera " agere, aquam vero et terrara
VARIAE LECTIONES.
• et om. A. *vel om. C. " A naturalibut. * AC perceperit. «A univertitat. • A notlricon-
Conj.,
* sint om. A. " C intra. "A eam surit. " A
tiderationem intelleclus. 'A me non. *Kineo.
usque ad deorsum. " Conj., AC nola. '* eorum om. C. " proportionaliier om. A. " quattitor om. K.
,T A pauivas. " A nomtnationem. " caliditas videlieetel " A aerem.
frigidilas. •• terrenae ora. A.
NOTAE.
» Yirgil. Georg. II, 388. - ~ " '"''\ • • " .'
 "~~
715 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER TERTIUS. 7U
pali, si aqua frigida aridilati terrae mixta in semi- A malerialium rerum sensibilem constitutionem prae-
nibusagil, et non patilur, huic salisest respondere, slanlium conventus. Quamvis ilaque qualilatum
aquam frigidam esse et humidam, sed humiditatem quaedam quidem in quibusdam corporibus plus,
ab aere, frigidilatem vero a seipsa recipere l. Ea quaedam vero minus sensibus appareant, synodus
qualitate, quam ex vicino sibi clemento suscipit, tamen ipsorum catholicorttm elementorum una ea-
actum calidi patilur; ea vero, quae sua est, semper demque uniformiter commensurabilis in omnibus
in seminibus agit. Quis enim naturalium rationum est. Mens siquidem divina examinationem tolius
'
perilus ignorat, solam sinceramque caliditalera mundani corporis inler duas exlrerailates sibi invi-
absque aliquo ' ex frigiditate temperaraento, aut so- cem e contrario oppositas aequali lance iibravit, in-
lam sinceramque frigiditatem sine quadam caliditalis ter gravitatem dico et levitatem, inter quas omnis
mixtura cujusdam * corporis nullam generationem consiiiutio • visibilium corporum ponderata est. Pro-
agere, aut ex sola humiditale, seu'sola ariditate inde omnia corpora, in quantum gravilatem partici-
sine ulriusque contemperantia nullum corpus'natu- pant, in tanlum terrenarum qualilatum capacia
rali passione nasci? In.his tamen, in quibus munda- sunt ",hoc est, soliditalis, etstabilitatis; in quantum
nae philosophiae studium exercetur, longius immo- vero ex levitate attrahunt, in tantum qualilates cae-
rari non valde est necessariura. Proinde paucis his g lestes participant, inanilatem dico el mutabilitatem;
de quattuor qualitatibus qnaltuor universalium ele- media autem.quae simili libramine exlremitates"at-
mentorum praelibatis, quae, quoniam medietalem tingunt, aequali participatione illarumqunlitates pos-
quandam inter primordiales causas et composita sident. In omnibus autem quatluor elementorttmuni-
corpora oblinent, firmamenti nomen acceperunt, ad versalium unus idemque molus est, et status, et capa-
luminarinm, quae in ipso constituta sunt', exposi- cilas, et possessio. MAG.Probabiliter responsura est.
tionem properandura video. MAG.Recte vides. Si In hoc enim omnesphysici consentiunt. Ubiqueigilur
ergo nomine firmamenti quattuor simplicissima uni- sunt per tolum sensibilem mundum aequali mensu-
versalissimaque mundi elementa vocantur, quid tibi ratione atque concursu quatluorpurissiraa elementa,
videtur? Ntimilla qualtuor ubique in omnia corpora., ftrmamenii vocabuio diviua auctorilate appellata.
sive aetherea, sive aerea, sive aqualica, sive lerrena Disc. Jam dalum est, et ratione inventum. Graeco-
dUOiindimtiircoimexa, ita ut nullum sensibile cor- rum quoque nominum interpretatio testis est; siqui-
pus possit reperiri, quod illorum omnium •* careat dem jrGp ignis propterea dicitur, ut arbitror, quia
concursu? An quaedam ex quibusdam, non autem per poros, hoc est, occultos meatus omnia penetrat.
omnia ex omnibus conflunnt? Disc. Huic quaeslioni Nullum enim corpus est, ex quo ignis excuti non
facilfimumest salisfacere, quoniam a mundi philoso- Q valeat, collisione quadam altractus. Nam el" at-
phis quaesita est, et ralionabiliter inventa. Aiunt tritus undarum scintillant ", nec omnino currerent,
enim, inlra ambilum mundi hujus sensibilis nulltim si caliditatis experles essent. Quid dicam de
corpus intervaflis * longitudinis, latiludinis, altitu- coloribus, qui de u lucis nalura absque dubio
dinis dimensum posse fieri, in quo quattuor elemen- procedunl? Nonne " omnibus corporibus superfu-
torura natura, quamvis invisibiliter, non valeat in- sos esse videmns? Aer nominatur ", id est,
teiligi. Nam sicut omne, quod sensus corporeus in spiritus, quia pcr omnia spirat. Nulla namque
eis altingit, non aliunde nisi ex qualilatum quattuor sensibilis natura est, quam subliiissimus aer
elemeniorum confltixuin se invicem suae conslilu- penctrare non possit. Quod ex odoribus et "
tionis materiem • recipit; ita omne, quod in eis- sonis possumus argumentari. Nonenim inveniescor-
dem, in quantum corpora sunt, ralionahifis investi- pus, quodquendam odorem olfacientibus, aut quen-
gatio invenit, nil aliud est praeler ipsorum simpli- dam sonum pulsanlibus non reddat. "T3W/J vocatur,
cium et inseparabiliura elementorum uniformiter id est aqua, quasi iltJof opi>ptvov,hoc est, spccies
convenlum. Ideo autem additum esl, in quantum visa. Nulla siquidem corporea res est, ex cujus su-
corpora sunt, ne quis existimaret, nos subslanlias perficie, altritu quodam levigata, imago quaedam
rerum, seu genera, seu species, seu illam vitam, D resultare non valeat. "Ax9ofappellatur terra ex gra-
quae omnia corpora, in quibus motus vilalis cogno- vitate. Non enim ullum " corpus est", quod propor-
scitur, et animare et nutrire perhibelur, in hoc tione sui ponderis naluralem sutim locum non appe-
loco tetigisse vel tractasse. Haec enim ultra omnem tat, sive in medium mundi, sive in exlrema verga-
universaliter corpoream naluram et sunt, ,et intelli- tur. Nec hunc sensumrefutat illud aliud nomen ter-
guntur, el sine quibus nulla corporea nalura, sive rae, qtiod est yii, quod proprie vallem signiflcat; si-
incomprehensibilis sit sensibus corporeis, ut sunt quidemuniuscujusque creaturae estvallis locusque '*,
quattuor illa elementa, de quibus nunc agitur, sive in quo propria sua defraitione circumscribitur. Cum
«omprehensibilis, ul sunt diversarum qualitatum ergo aliquod corpus perspexeris si in eo colorem
VARIAE LECTIONES
' ConJ., AC recipient. * A tinceram." » A ullo. * A * K aut ex. * A tunt consliluta.
' cujusquam.
omnmm om. A. A intellectualis. K materiam. »A medieias. " A tunt capacia. •« A extremita-
tem. "etom.A. "Cscintiltat. u C ex. " K'Non. " A nominalus. » C ac. " Pro nonenim ullum
C nutlum. " estom. A. •• C locus (qtteom.).
 'I» JOANNIS SCOW 71«
lucis ' senseris, subesse igneum; si sonum, seui A nunc exigis, ulla opinio sit ralione subnixa, vel al>
spontaneum, seu arliflcialem, subesse aereum; si ex ullo philosophorumplene deprompta". Non quod illi,
plana superficie naturae, seu arte quandam imagi- ut arbilror, non inlellexeiint, alioquin non recte
nem resultare, subesse aquaticum, ubi enim non physici aut philosophiappellnrentur, set)quoilauBw
resultat, ibi nonest defectusnatttrae, sed industriae, lllorum, quos adhuc legimus, pure et indubkanter
ubi aliquera appetitum naturalis stationis sursum horum raliones satis reddere videatur. Veiunlamea
versus seu deorsum, subesse terrenum intellige ele- ex his, quae ipsi sparsim scripserunl, certisque ar-
mentum, multaque * alia sunl argumenta naturalia, gumentationibus rerum experimento approbaverunt
quihus qtiattuor elementoruminseparabiiis concursus de telluris lunneqtieinterstitiis, quiddara verisimile
in omnibus composilis ' corporibus semper et ubi- tibi aperire non negarim, Lunam naniqne ceiitum
que indubitanter cognoscitur. M«J. Quae a le dicta viginti sex niillibusstadiorum a terra disiare, ex ip-
sunt *, rata raihi verique similia ' videntur. Qnod sius eclipsiabsque ullo errore, ul aiuiit", expjora-
ergo scripturaest : Dixit autem Deus: Fiant lumina- tum est. Umbram siquidem lerrae, quam Boctea
ria in firmamentoeaeli, ila imelligere debemus, ac vocant, circulum lunae altingere, ipsa prodit jaatu-
si aperte diceretur : Fiant siderea • corpora clara ra. Globus eniin illius delrimentum suae lucis n#n
lucidaque in quattuor elementis ubique diffusis, ex B pateretur, si solari radio, in regionem unibrae iiwi-
eorum qualitatibus composita. Elenim aliter in eis dens, non privaretur. Ac per hoc sublracta omni
subjecta corpora, suis spatiis collocata inlelligunlur, ambiguilate conficitur, lanto tspatio lunam a terra
aliter claritas ab iis per universa mundi elementa elongari, quanto inlervallo noctis umbram ralio do-
ubique refulgens. Siquidem aliud est album, aliud cet protendi. Protenditur autem noctis uuibra usque
albedo. Necid ipsum est clarum, et clariias ; unum ad lunae circulum. Noctem " igitur cenlunv viginii
namque subjeclttm, aliud accidens. Divino ilaque sex '* millibus stadiorum in allum erigi maiiifesUedo-
praecepto, quo imperatum est: Ftanl luminaria in cet ratio. Quo autem argumenlo centum viginti
firmamenlocaeti, vebicula lucis, ut ait S. Basilius, sex sladiorum millia lunam a terra distare iodabi-
quibuscirca mundiambitum cerlis temporum' inter- tanter approbari possit, diligenlioris inquisitionis in>
valfis, veheretur, facta sunt. Et vide, quam provide diget. Disc. Plane. Adbuc enim de hac quaeslioM
loquitur Scriptura. Non dixit, Aat luminare majus, nulla mihi ralio satisfacieus refulsit. MAG.Intentus
et luminare miiius, sed Fiant tuminaria. Generafiler itaqueperspice, quaeroihiverisimiliadehis videntur
enim omniurncaelestium corporum luceniium snper a philosopbis inventa. Ex gnomonicaquippe,hoc esl,
terram conditionem expressit. Quorum quaedara horologica speculatione praedictum spalium et qoae<-
^
quidem non longe a terra statuta sunt, ut luna, situm subtilitei ab iis est, et absqqe ulla ambiguitate
quae centum viginti sex millibus sladiorum, leste repertttm. QuorUmdoctissimtisinomnigeomeiriea9t
Pylhagora, a teUuris mole exaltatttr in altum. Ideo- astrologica supputatioiieEratoslhenestraditurfuisse,
"
que vicina terris appellatiir, in cujns umbram saepe Scapbia siquidem diciintur rottinda ex aere vasa,
incidens, solari hice deserla, defeclmn luminis pali- quae horarum ductus, siyli in medio fundo siti pro-
lur. llludque spatium, quo luna distat a terra, to- ceritale, discriminaut. Qui slylus gnomon appeUa^
num philosophi, hoc est, spatium cum ralionabili lur; a quo, veluti quodam centro, lineae ducustur
quanlitate vocant. Duobtts siquidem modis harmo- in extrema scaphiorum. Quae lioeae totum horologii
niae vocum periti lonos dicunl. Nam et diastemala, ambilum in XXIV spalia discriminant, hoc est, in
hoc est, sooorum intervalla, el analogias , hoc esl, XXIV horarum roorulas, quibus totius caeleslis
eorum proportiones tonos appellant. Quaedam vero sphaerae ampliludo circa lerram convolvitur, donac
in medio mnndi, ut sol, omnesque planetae, qui ad eundem situm naiuralis lioriKontis, quem pridie
circa eum volvunlur, Quaedam in superioribus raun- (enuerat, revertatur. Praefalus itaque Eraioslbeues,
di partibus, ut sunt • astrorum chori. motum umbrae styli per spatia horologii diligenter
33. Disc. De circulis, deque interstiliis caele- n animadverlens, aperle intellexit, unam eandem<fUfi
stiura lucidissimorumqueeorporum, mulliplexvaria- ralionem esse in niotu umbrae per horarum inlw
que sapientum mundi opinio est *, et ad nullam valla circa horologiistylum ", inque noctis circuitu
certani rationem, quantum mihi videtur, deducta. per earundem horarum spalia circa telluris ambi-
ldeoque, quaeso, si quid de talibus verisimile aut tuin; in tanttim, ut oiniie, quod in vasis horoseopi,
rationi conveniens tibi visum est, explanare non dif- hoc est, signiferi, perspicilur, siinili speculatione de
feras. ILte. In longum uos miitis, cum videas, ad re- motu caelestium corporum iutelligatur. Vernali ita-
liqsa, quae de operibus sex dierum dicenda sunt, po- que aequinoclio unibrae styli prolixilas mediamgW)-
tiusproperaadum,Uujusque " libri prolixitas termi- nionis mensuram efflcit in Meroe, insula Nili, et
exigat, praesertim dum vix de lalibus, quae Syene, civitale Aegypti. Ipsa autem medietas sP/U,
VARIAE LECTIONES.
«C eoloris lucem. * A mulla ' A composilis omnibus. * sunt om. A. • A verisimilia, • A ttaera.
A certis quihutdamtemporit. ' Kut fixis. * est om. A. " A Hujns quoque. li Pro plenedepromptQA
definita. " ut aiunt om. A. *' C nox. u C docel. " C quidem. >6circa horologiistylum ora. A.
717 DE DIVISIONENATURAE. — LlBER TERTIUS. 718
diatnetrosl est lotius ambitus norologii. Ac per hoc A i repena, facile est, lineam, quae dividit in partes
e umbra styli in aequiuoctio diametros est et styli aequales, incunctanter dignoscere. Proinde per Geo-
et horologii. Et quia omnis diametros ab ipsa melricos regisPlolemaei.quantaporlio lelluris esset"
sphaera, seu circulo, cujus diametros est, duplo su- inter Meroen et Syenem, certior faclus * per simili-
peratur, necessario umbra styli circuli dtiplicis ra- tudinem umbrae, meridionali tempore aequinoctia-
tionem reddit; duplo enim vincilur ab ipso circulo lis diei in septingentis sladiis unnm partem invenit
seu sphaera, cujus medietas consliluitur '. Nain et compertam. Quam trecenties sexagies, hoc est, per
denarii numeri, veluli cujusdam circuli, quinarius longitudinem aeqtiinoctialis circuli multiplicans ,
dinmelros 3est. Hac ilaque rationehorologii perspicue absque nllo errore amplitudinem tolius lelluris in
intellecta, vir sagacis ingemi Eratosthenes anibiium dticenlis quinquaginta duobus millibus stadiorum
totius terrae sublili indagine * reqtiisivit. Ac primum reperit. Septingenla namque siadia trecenties sexa-
quidem cognovit, ambitum aequinoctialis circuli, qui gies mulliplicata ducenla quinqttnginta duo millia
totum orbem lerrarum, totamque caelesiem sphae- stadiorum colligtint. Quem numerum aequaliler di-:
ram in duas aequales secat partes, treceutis sexa- videns, medietatem illius, hoc est, centum viginti
ginta partibus compleri. Quarum duodecimam por- sex millia stadiorum in diamelro telluris, inque lti-
tionem, hoc est, triginta partes, duabus horis oriri B ] nae ac lerrae intercapedinc intellexerat esse.
seu occidere, seu • de loco, per quem moveniur, Exinde quanlum perfecti numeri in his omnibus
recedere ' indubitanler iniellexit. Itaqtie quod vigent, senarius videlicet et septenarins et octona-
umbra in horologio sensui indicat, hoc caeleslittra rius, in quibus maxima symphonia musicae nalnra-
corporum ' incessabilem motum efflcere ratio pro- liter consliluitur, qnae diapason vocatur! Habet
bat. Nonenim umbra slyli per horologica inlervalla enim octo sonos, septem spatia, sex tonos. Senarius
nioveretur, si non aelherium corpus cnm sideribtts namque numerus per seipstim mulliplicattis, id est,
suis circa terram circumvolveretur. Quod ergo valet sex sexies, triginta sex efficit. Quo numero si seplem
moles terrae in medio mundi, lioc valet stylus in millia multiplicaveris, invenies totius orbis ambi-
medio horologii. Et quemadniodum umbra styli tum : siquidem seplein millia tricies ac " sexies,
circa seipsura per ambitum scaphii circumducitur, aut triginta scx septies millies " mulliplicata,
ita nox, quae est umbra terrae, circa ipsam lerram ducenta quinquaginta duo miilia " stadiorum fa-
undique per spalia aeris lunam a terra segreganlis ciunl, quo numero lolius telltiris ampliludo con-
circumvehitur. Sol autem idem de corporibus et cluditur ". Si autem senarium sui diamelri, qui
Xerrae,et slyli umbram jacit. Qui quidem, sicut in est ternarius, quantitate mulliplicaveris, decem
aequinoctio, meridiano teinpore, in illis pariibus C ( et octo numeri summam conficies ", per qnain
prbis terrarum, quae aequinociiali circulo appropin- septem millia stadiorum muitiplicata diamelrum
qtiant, in Meroe dico ei Syene, umbram gnomonis totius terrae consummant. Septem siqtiidem millia
lacit Xantae proceritatts, ut diametrum ipsius, hoc decies et octies, seu decem et octo septies mil-
est, medietatein seu paulo plus, possit attingere, ila lies, cenlum viginti sex millia faciunt "; qui nu-
ex oinni mole telluris uhique umbram protendit, ut merus stadiorum et terrae diametrum , et lunae at-
ad circulum lunae, seu paulo superius, exaltetur. que telluris intercapedinem collocat. Proinde.,non
Quod ipsius lunae probat defectus. Si enim aliquo- irrationabiliter lunae lerraeque intercapedo, lotitts-
tiens uinbra lerrae ullra lunarem circulum non ex- que telluris complexio, toni proportione contineri a
tenderetur, non fortassis solaris lucis casum ipsa philosophis pronuntiatur. Quatluordecim namque
Juua paleretur. Nam, ut aiunt phiiosophi, lunarisi millia stadiorum, decies et octies mulliplicata, du-
circuli ceutrum terra esl; quamvis aUquando in centaquinquaginta duo millia faciunt, ambilum vide-
signo tauri altius paululum elongari ab eo aeslime- licet terrae; diametrum vero ejus, lunaeque ab ea
tur, ubi altissima apsis, hoc est, altitudo sui circuli distantiam, septem millia stadiorum decies et octies
putalur esse, ideoque non inaequaUlas sui ambitus mulliplicata peragunt. Decem aulem el octo, com-
circa terram, verum umbrae allitudo causa ecli- D parati ad decem et sex, quos bis octo mensurant,
pseos ejus aestimanda est. Eralosthenes igilur um- toni obtinent proporlionem; major enim numerus
brae lerrae altitudinem ex gnomonis ad umbram tonum minorem colligit, octavamque ejus partem,
suam coraparalione invesligans, cognoscensque, non qui est binarius. Nam quemadmodum novera ad octo
ultra ipsam lerrae diametrum exallari, taula enira proporlione epogdoa, ita decem et novem ad decem
altiludo noctis est, quanla spissitudo telluris inlra el sex harmonicis speculationibus coaptantur. Omnis
aequinoctialem circulum raeusuralae, prius ambi- siquidem numeriis major ", minorem se et octavam
tum terrae quaesivit, ut ex eo diametrum posset minoris partem continens, epogdoos in numeris, in
invenire. Ampliludine siquidem circuli seu sphaerae musicis vero touus " vocatur. His ergo ralionibus et
VARIAE LECTIONES.
» A diameter, sic fere ubique. * cujus medietas consiituitur om. A. 8 A diameter. * A tnrfa-
dalione. * teu om. A. • recedereom. A. ' corporum oin. A. 8 A»*esset telluris. * K certus effecius.
"aeom. C. " millies om. C. **millia om. C. " C includitur. A efficies. "Kfiunt. "Kmajor
numerut. " A tonos.
 719 JOANNIS SCOTI ^ ?
orbis amoilus, ejusque diamelros, et spalium, quo .A rura amplitudine terrenae molis, noctisqa*.
luna dislat a terra, et noclis alliludo incunctanler dinc, quae ejusdem 8 mensuraa est, cujus etiam tel-
comprehensa sunl. Si autem quaeras, cur et Plinius luris diametros rationabili ar^gumcntatione repertig,
secundus, et Ptolemneus, in Geographico suo, ut ambitus lunaris, circuli prompte quaerentibus ©c-
Marlianus scribit, non plus quam quingenla sladia curril. Triplicata siquidem noclis altitudo circuli '
singulis partibus distribuunt,qui uumerus,trecenlies lunaris , diametrum eflicit: cenltim namque vigmtf
sexagies multiplicatus, ambitum lellurisjuxla Eralo- sex millia stadiorum, terlio repelita, CCCLXXVH
slhenis supputationem comprehendere non poterit, millia faciunt. Est igittir " lunaris circulus " in
non mihi facile occurrit, quid respondcam. Si enim millibtis stadiorum CCCLXXVIII. Si atilem dia-
dixero, Eratosthenen plus terrae magniludinem, melrum duplicaveris »', erit totius circuli ambilus ia
Plinium vero et Ptolemaeum ' minus exislimasse, in DCCLVI millibus stadiorum. De mensura autem
non videbitur verisimile, quod inter summos auclo- ltinaris corporis mullorum varia opinio est. Muiti
- res mundanae sapientiae lanta dissonanlia sil, ut alii enim dicunt, globum lunae telluris amplitudini aequa-
ampliludinem terrae ducenta quinquaginla duo lem esse; et hoc argumentanlur ex eclipsi solis, pu-
millin • stadiorum, alii cenlum ocloginta millia ar- tanles lunam solares radios ab omni terra auferre
gumentenlur amplecli. Quingenta siquidem stadia B posse. Sed aequinoctiali circulo appropinqnantes, de
tricenlies sexagies, CLXXX millia stadiorum faciunt. magnitudine lunae, ut Martianus scribit, verisimi-
Qui nuraeri a se invicem discrepanl LXXII millibus liora tradunt ", et ex defeciu solis rationabililer ap-
sladiorum. Praesertim cum praedicli sapienles, so- probant. Dicunt enim, umbram ** lunae, momento
lertissimique nalurarum inquisitores, in numero par- solaris defectus, duodevicesimam telluris partem
tium aequinoctialis, seu Zodiaci circuli, consentiant: occullare ". Et " quia omne corpus triplici umbra
omnes enim unanimiter trecentas sexaginla pro- sua, quam metaliter jacit, majus est, lunae corpus
nunliant. Si dixero, minora stadia hunc, Eralosthe- sextam terrae parlem in amplitudine sua habere
nem dico, mensurasse, ac per hoc majorem nurae- colligilur. Ac per hoc, quoniam duodevicesima, hoe
rura singulis parlibus dedisse, illos vero majora ideo- est et 1Toclava decima totius terrae portio, est in
quc pauciora, quomodo hoc ' probabile judicabitur? XIV " millibus sladiorum, sequitur, ut ipsa octava
Nam ulrique stadium CXXV passibus mensurari decima pars triplicata amplitudinem Itinaris globi
confirmant. Mibi itaque videtur inaequalilatis hujus perficiat. XIV autem, ter ducta, XLII faciunt.
causa quantitatis passuum inaequalilatem subste- Quadraginta igitur duo raillia stadiorum ampli-
tisse *. Fieri enim potuit, ut • duos mensores, quo- tudinem lunae comprehendunt. Tot enim millia
rum unus stalura major, alter minor, majoribus C stadiorum sexlam terrae oblinent partem. Qua-
minoribusque passibus stadium unum mensurare, draginla namque duo millia sexies, vel sex millit
indeque siadia majora minorave in mensura unius quadragies bis, CCLHmilUa sladiorum cumulant. Et
partis compulari. Quisnam non crediderit, Herculem, miraberis, senarii numeri et seplenarii reciproca
quem primum juxta Olympum monlem stadium fer- virtule lunae alque telluris ampliludinem compre-
tur mensurasse, majoribus incomparabiliter passi- hendi. Septem siquidem sexies, vel sex septies,
bus et pedibus mensuram stadio dedisse, quam ce- XLII, lunae videlicet globum; et ilerum XLII sexies,
teri, qui post eum stadia mensurabanl? Nam ex CCLH, terrae scilicet spalium, in gyro amplexanr
quantilate sludii, quod ipse primus mensuraverat, lur. Hosque omnes nuraeros in millibus stadiorum
passuum gressuumque ejus.ac pedum raagnitudo, ex compulari, ralio indicavit, ad cumulum perfectis-
pedum vero ampliludine totius staturae illliis alli- simae naturalium mundi corporum constitutionis
tudo aestimata est. Quid ergo mirum, si una eadem- manifestandum. Omnissiquidera "perfectionis cubica
que unius ejusdemque parlis inlercapedo et quin- solidaque millenarii ntimeri formatio '• significatrix
genta simul, et seplingenta stadia capiat, et unum- esl. Slalus itaque nalurae senario, motus seplena-
quodque sladium eodem nuraero passuum et gres- rio, ulriusque autem immutabilis ratio millenario
suum, pedumque computari, ipsos autem passus et D signiftcatur. Est enim rerum omnium status mobi-
gressus ac • pedes non ejusdem quaniitatis esse, in lis, et motus slabilis, aeternis rationibus perfectis-
quibusdam quidem majores, in quibusdam ' mino- siine constitulus. Nec sine ratione philosophi haec
res, ila ut majoribus mensurala, sladia quingenta, omnia stadiis meliebantur. Quinarius namque nume-
minoribus vero seplingenta unum id ipsumque unius rus av«x«T«a-Ttxof est", hoc est, in seipsum rediens;
patlis spatiura implerent? Habet autem stadium juxla quotienscunqne multiplicaveris per seipsum qnina-
graecam supputationem jugera VI, cubitos C, passus riura, in seipsum redire necesse est. Primus ilaque
CXXV, gressus CCXL.ulnas CCCC, oedes DC. Ve- quinarii cubicus motus stadium ** perficit, quin-
VARIAE LECTIONES.
' Pro Plinium vero et Ptolemaeum C: Pliniumve. *C siciCC'»' L duobut milibut. *hocom. A. *Awi-
aequatilat fuisse. ' "ul om. A. ' K el. ' quidem — quibusdam om. A. ' * A ejut. » promple quaereniihut
— circuli om. A. A enim. «• A circuilus. " A multipticaveris. "Cintendunt. u Kumbra. "AM>
cultari. " Sed. "etom.A. " C sic: XIIII X milibm. "Cequidem. " A confomalio. "ettQua.A*
" A ttatum.
 ~
721 ': DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 722
quies quinque quinquies CXXV passus. Ac per hoc A phorum, ut aiunt, Pythagoras intcrsiitium lerrae ac
non irrationabiliter et molus mundanorum corpo- lunae in millibus sladiorum CXXVI prodidil; quod
rum et stalus eo numero colligilur; qui et cubicus postmodum, ut diximus, Eratosthenes ex urabra
est, et volubilis, el in seipsum reverlens. Haec de terrae lunaeque defeclu incunclanter approbavit.
•
spatiis inferiorum mundi parlium diximus, magno- Cujus interslitii duplici proporlione solem a
rum philosophorum raliocinationes seculi, non aflir- luna in altum elongari, idem Pylhagoras ferlur tra-
manles incunctanter, ita se habere, sed quae veri- didisse. Sed qua ratione illttd exislimaverit, mul-
similiora cerlisque regulis propinquiora visa sunt lorum diversa senlentia est.
proferenles, tuis petitionibus satisfacicndi molimine. S<i.Veruntamen quoniam ipse juxta rationes mu-
Disc. Mihi sufiiciunt, quae a te de talibus prolata sicas tolius mundi fabricam ct volvi el mensurari
sunt. Celerura cui haec vel non salis rala, vel non cerlis argumcnlationibus conatus est asserere, quod
salis insinuala videntur, alios aliorum quaerat in- nec divina negat Scriptura, dicens : Et concenlum
teilcclus. Multipliciter enim ex diversis auctoribus caeli quis dormire faciet, possumus explorare, non
mundanae constilutionis ratio tractala est. Verum aliam ob causam hoc dixisse, nisi ut oslenderet in
quia de magniludine, deque intervallis inferiorum spatiis siderum musicorum diastematum ralionabi-
mundi corporum, lunae dico ac lerrae, quae ratio- « les proportiones. Proinde in medio tolius spatii,
ni convenire inspiciuntur, invesligata sunt, de spa- quod est a terra usque ad sublimissimam sphaeram,
tiis aetheris qnaedam breviler velim audire. Ea qua omnia sensibilia circumscribunlur, solis ambi-
siqtiidem aul sola, aul raaxime, in speculalionibus tum cognoscens, unam diapason a terra ad solem,
divinae in quarla intelligibili die operationis discu- alleram a sole usqtie ad exlremum mundi ambitum
tienda ncmo ambigit. MAG. Nimium moramur in non irralionabililerexislimavil. Diapason autem du-
quarto die. Disc. Minus eruditis, discereque cupien- pli proportione modulalur. Ut crgo in dialonico ge-
tibus, naturaraque rerum investiganlibus, si forte nere, verbi gratia in harmonia sonorum, his diapa-
hanc nostram disputationem lecluri fuerint, non son ex bis " duplo coaplatur ; prima quidem diapa-
riimis videbitur, ut arbitror, praesertim cum ralio- son " a principali principaliura usquead " /WO-IJV, id
ni non convenial, de inferioribus mundi partihus est mediam, secunda vero ex p.io~n usque ad vijrqv*'
quacdam ralionabiliter * tractari, superiores vero <mtp6oM.iu-j, hoc est ultimam excellenlium,protendi-
omnino intactas rclinqui. MAG.Jamdudum inter nos lur: ila cttotum spatium a terra ad solem u diapason
confectum esl de solari globo, medio libramine gra- rationccoaptafur ", medium quippe sol obtinet lo-
vissimae levissimaequc naturae, circulari motu, per cum", elasoleadduodecimsidera.hocest, adexlre-
mediam signiferi lineam, circa inferiora mundi spa- '-i mum stellarum niolum alia diapason conjungilur.
tia aeternaliter ferri. Disc. Confectum plane, cer- Ideoque 1Trationibus harmoniae, quae dicilur bis ",
lisque rationibus suasum, nec naturae silus aliter diapason iutervallura a lerra ad sphaerara " constitu-
fieri sinit. MAG.D,e magnitudine ipsius solaris glo- tum esse arbitratus est. Ac per hoc conficilur, ut
bi 'jneque secularitim lilerarum eruditi, neque di- diametros lerrae, tertio mulliplicala, terrae solisque
vinarum Scriplurarum^exposilores cerlam definitio- intercapedini, quemadmodum et lunaris circuli dia-
nem proferri permittunt. Nam et Plinius secundus metro, aequalis sit. Proinde et in diametro lunaris
in nalurali historia , el sanctusBasilius in Exemero circuli, inque lerrae ac solis interstitio unum et id
suo, magniludinem solis omnino prohibent definiri. ipsum spalium mensurabitur. In utroque enim millia
Non enim umbra cjus est', cujus argumento expe- stadiorum CCCLXXVIIIcomputantur. Ilaque dupli-
riremur *, quanlae sit magnitudinis. Nam neque" lel- calo hoc numero, intercapedinem lerrae exlimaeque
luris lunaeve amplitudo inveniretur, nisi umbra sphaerae reperies in millibus stadiorum DCCLVI, et
earum, melaliter jacta ', certis dimensionibus ex- miraberis nalurae conrfbrdiam. Quot enim millia
tenderelur. Ac per hoc corpus solare, quoniam nul- stadiorura sunl in longiludine *° Iunaris circuli, tot
lam umbram in inflnitum progredi sinit, sed pro ra- j. sunt in alliludine a terra usque " ad signa spalii:
tionibus corporum, quorum umbrae sunt, certis di- in ulrisqtie namquc DCCLVI millia stadiorum colli-
mensionibus concludit, suae magniludinis infmita- guntur. Si vero solaris circuli diametrum vis co-
tem manifeslissime aperit. Disc. Nec hoc quaero, gnoscere, telluris diaraetrum CXXVImillia sladio-
neque ab aliquoT quaerendum exislimo. Non enim rum seplies multiplicabis, et habebis DCCCLXXXII
oculorum conjectura praevalet, ubi ralio sedem ar- millia stadiorum in diaraetro solaris gyri. Quo nu-
gumenli non habet. Quanto autem spatio a terra mero bis ducto, ipsius gyri longitudo colligeliir in
elongalur, juxla philosophorum existimalionem expo- millibus sladiorum millc millies DCCLXIV millia.
nas, postulo. MAG.Primus enim omnium • philoso- At si quaesieris *' diamelrum lotius sphacrae cae-
VARIAE LECTIONES.
« quaedam raiionabililer om. C. * solaris globi om. C. ' A Non ejus enim est umbra. * C experiretur.
* C Neque enim. * C jaclala. ' C alio. 8 enim omnium om. A. * Kinstinctu. " A his. " diapason
Om. A. " ad om. C. "vihwiom. A u C a terra et sole. " diapason" ratione coaptalur oni. A. " tol
obtinet locumom. A. " atia diapason — Ideoque om. A. ".'A duplex. A diapason tn quadrupli pro-
'• C in muttitudine. " [utque om. A. ,'"A requiris.
portione conslilura.
723 JOANNIS SCOTI 724
lestis, tali reperies argumento. Longiludinem luna-. A video. Nam et Abraham non per literas scriplurae,
ris gyri, hoc esl, DCCLVImillia stadioium * dupli- quae nondum confecta fuerat, verum conversione
cahis; addes ' eliam diametrum terrae, CXXVI siderum Deum cognovit. An forle simpliciter, sicut
inillia stadiorum : et colliges diametrum sphaerae in et cetera animalia, solas species siderum aspiciebat,
millihus stadiorum mille millies DCCXXXIVniillia. non autem raliones eorum intelligere poterat? Non
Quo numero bis facto, ambiius lotius mundi existi- temere hoc de magno et sapienti theologo ausim di-
malur cornprehendi in millibus stadiorum inille cere. Et si quis nobis in culpamreputaveril, quod
millies ter, insuper etiam a;'jectis ' CCLXVImilli- philosophicis ratiocinatioiiibus usi sumus, vitleat
bns stadiorum, ut senarii numeri perfectione totus poptilum Dei Aegypto fugientem , ejusque divino
mtindus conclndalur *. Haclenus de argumentatio- consilio admonitum spolia fereniem, ipsisque spoliis
nibus pbilosophicis, mundi spalia investigantibiis. irreprchensibiliier ulenlem. Praeserlim cum et ipsi
Si cui vero haec superflua videntur, CUIIIsncrae mundanae sapienliaeperili non in hoc reprehensibi-
Scnpturae testimoniis nec roborentur ', nec tradita les facli sunl, quasi in ralionibus visibiliscreaturae
sint*, non nos reprehendat. Nam et ille non potest errarint, sed quia auclorein ipsius crealurae " non
approbare, hnec ita non esse, sicui nos' non possu- satis ultra eam quaesierint, cuin Creatorem ex crea-
nius affirraare, ita esse. ]B tura deberent invenire; qnod solus Plalo legilur
35. Et qtiamvis in divinis Scripturis de lalibus fecisse. Si vero praefatae inundnnorum corporum,
mundanorum corporum dimensionibus magnitudi- eorumque interslitiorum dimensiones propterea in-
nttm et intervallorum uihil definiluin reperiatur; credibiksalicui videnlur.,-quoniajn.ipsa corporarma-
Ecclesiastes enim : Alliludinem, inquit, caeli et latiiu- joris ampliludinis esse cogitanlur a mullis, quam ut
dinem • terrae et profundum ubgssi quis mensus est? praedictis stadiorum numeris possint comprehendi,
ubi plus allegoriam, quam hisloriam intelligendam intenius legat arcae Noe mensuras, cujiis trecen-
existimarim ; non enim munduni islum ultra intelli- lorum cubitorum erat longiludo, quinquaginla cubi-
gentiam ralionabilis nalurae conslilulum dixerim, torum laliludo, triginta cubitorum altitudo, etvideat,
cum propteream factussit: divina tamen auctoritas quomodo in tam parvo spatio cubitorum ex omnibus
rationes rerum visibilium et invisibilium non solum animanlibus mundis septenaet seplena, ex immundis
non prohibet, verum eliam hortatur invesligari. veroduo et duo poteranl coniprehendi cum alimoniis
Invisibilia enimejus, ait Aposlolus, a creatura mundi suis, insuper etiam Noe " cum fiJiis et uxoribus,
per ea, quae facta sunt, iniellecia conspiciuntur. Non praesertim si ipse cubitus leste sanclo Auguslino,
parvus iiaque gradus est, sed magnus et valde utilis qtio et arca Noe, et arca Testamenti, et tabernacu-
sensibilium rerum notitia ad intelligibilium intelli- 'C him ceteraque veteris Testamenti mystica opera
genliam. Ut enim persensum pervenitur ad intelle- mensurata sunt, non amplius quam duarum palma-
Clum , ila per crealuram reditur ad Deum.Nam non, rum setuis mensuram obtinuerit, ipsaque palma a
sicut irrationabilia aniraaiia, solam superflciem stimmilatepollicis usque ad siiiiimilalem minimi di-
rerttm visibilium oporlet nos intneri, verum etiam gili '* mensurabatur. Plus ergo tenet divina virtus
dc his, quae corporeo sensu percipimus, ralionem ct natttrarum ratio, quam quod machinatur huinana
reddere debemus. Aculius videt aquila speciem cogitatio. Et ne videamur ad divinae virtutis mira-
solis, acutius videt sapiens bomo silum illius, el mo- cula confugere, tanquam non valentes rationibus
tum per locaet tempora. Quid • si homo non pecca- nalurae, qttod suademus, affirmare, non aliier cogi-
ret, inquesimililudinem jumentorum caderet, ntim " tas, ut arbitror, terram in medio mundanae sphae-
possessionis stiae, mundi htijus, perfectos terminos rae positam, quam vides centrum in fundo cujusdam
ignorarel, quos tialurae legibus jttstissime regerel ? circuli seu globi ; imum siquittem mediumque in
Oportebat enim alium angelum esse, qui in creaiuris crealuris obtinet locum. Disc. Non aliter, una vero '•
sensibilibus Deum Iaudaret, qui nec post delictum eademque ratione. MAG.Nec alio modo partes signiferi
naturae dignilatem oinnino perdidit. Manetenimin deduci ad lerram, nisi eo, quo lineae in circulo ad cen-
eo rationabifis molus, quo rerum noliliam appelit, " trum. Disc. Aequali lege. MAG.Etquamvis non ejus-
neque " falli vuft, quamvis in mtiltis fallatur, non dem spatii sint in signifero el in lellure, idem lamen
tamen in omnibus. El si duo vestimenta Christi sunt ductus rationabilium linearum, et " eaedem partes a
lempore transformationis ipsius candida sictil nix, summo usque deorstim. Disc. Prorsus. MAG.Quodau-
divinorum videlicet eloquiorum litera, el visibilium tem de partibus inlelligitur, id ipsum de stadiis aesti-
rerum species sensibilis : cor jubemur unum vesti- mandtim non negas. Disc. Imo assero. MAG.In quan-
menlum diligenler tangere, ut eum, ciijus vestimen- tum " ergo seu partes seusladia centro terrae appropin-
tum est, mereamur invenire, alterum vero, id est, quant, in tanlum " angustioris lalitudinis siint :e con-
creaturam visibilem, prohibemur inquirerc? Et quo- trario aulem in quantum elongantur a terra, in tantum
modo, et ouibus ralionibus contextum sil, non satis propaganturspatia. Disc. Nonaliter circularis sinit fi-
VARIAE LECTIONES.
* stadiorum om. C. * C addis. ' A superadjectis eliam. * C concluditur. ' A roboranlur. ' A
tunt. ' not om. C. • A longitndinem. * A Quotl. " C nunc. " C et neque. " A naturae. " A Noatm
»* digili om. C. " vero oua. C. " et oin. C. " A tantum. " A quantum.
725 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS. 7«
gura. MAG.Quid itaquetibi videturdemensoribus ter- A monlium altitudinem telluris superficie elongata, non
rae per parles et stadia ceteraquc inlervalla, quos jam stricta el ad amplitudinem tcrrenae molis ain-
Graeci geometricos vocanl?Num'arhitraris, eos lerram biendam incommoda, sed, dum sint eadera et juxta
mensurasse pedibus, aul passibus, cubilove, seu simi- lerram, et ab ea longius praediclis spatiis remota,
libus mensuris? Disc. Non facile hoc crediderim fieri irratioiiabilium cogiiationum falsa imaginatione ab-
• sufficiunt. Hinc est,
posse in tanta diversilaie montiumet vallium. Nnm et jccia ad mensuram lerrae
camporum planilies tantae aequnlilalis non est, ut quo! et 'Plinius ainpliludinemterrae, ducta rationabili
simili progressu possit mensurari. Terra siquidem linea, geographica speculalione, per cacumina allis-
non solum gravilate ponderis, verum eliam causa simorum monlium rrensurari ' exislimat; atilerenim
iiiaequalilaiis parlium stiarum iiilimum in naturis cireularis dimensio telluris non proveniret •. Disc. Sat
possidel locum. Simililudo namque partium fncit de his est aclum. MAG.Redeamus ilaque ad Scriptu-
otdinem elementorum; similiora enim sibi suis par- r.im. Disc. Temptis invitat. MAG.Fiant, inqtiit, tnmt-
tibtis, altiora simt ctiam suis sedibus. MAG-Foriassis naria in firmamento Caeti,et dhidanl diem ac noclem.
ergo corporeo visu? Disc. Ne id quidem ; fallit enim Ac si plane diceretur : Itiminarin,qtiae in firmamenlO
sensus, ejusqtie judicio nihil est commiitendum. caeli facta sunt, dividantintersediem acnoctem. Quod
Exlerior siquidem sensus, quamvis rationi non re- B Psalmista declarat, dicens: Qui fecit luminaria magna,
liuntiat, nisi quod extrinsecus patitur ', interioris solemin poiestalemdiei, lunam el stellas in poletiatem
tamen judicium de his, quae per corpus recipit, noctis. Non qund diesetnoxsempernonsinlCirca am-
saepissime ' fallitur, fractum in aqua remum, dupli- hilum telluris, sed quod, ubicunqtie sol praesens cst,
cein lunam seu candelam, seu aliud quid per praeva- sempfiriUuminandipotestatemhabel;ubiauiemabsens
ricationem sensus, hoc esl, per radiorum, qui ex ptt- est, lunae stellartnrique splendor umbrarum caligi-
piliisoculorumsparguntur, segregalioiiemgeminatiim nem, ne omnino animalium oblutibus impenetrabilis
existiraans. MAG.Quomodo ergo metiebanlur? Disc. sit, raram lugubremqtie facit. Et sint in signa et
Virgaprius, utaiunt,geomeirica, quamGraeci radium tempora, et dies et annos. Signa inlelligimus in hoc
vocani;quaequinqtiepnssuscubicomottimiilliplicaiis, loco non sidera, sed praesagia quaedam futurae se-
hoc est quinquies qiiinque quinquies , unum stadium renitatis, seu lempestatis; quae maxime ex colori-
mensurabat. Uno aulem sladio reperlo, facile erat, bus caelestium luminarium solenl habere experi-
rnulta stadia per plana Aeaypti, qune mater lalium di- liientum. Tempora autem vocat generaliler ctirsus
mensionum dicilur, inveuire. MAG.Qiiomoilopraeler et reditus siderum, certis morarum intervallis, ad
Aegyptum terrae pnrtes, (anta inaequaritale ad eundem molum situmque locorum divina providen-
mensurandum difliciles, explorabant? Disc. Non, ut C tia revocatos natttrali dierura annorumqiie revoht-
aiunt, pedibus, neque radiis. sed sola rationis argu- tione. El luceant in firmamento caeli. Siquidem nul-
mentatione, horologiis videlicet, ex iimbrarum simi- lum sidus defectum sui lnminis patilur, sed semper
litudine, singularum parlium intercapedinem inctin- omnia in aethereis spatiis absque utla obumbralion»
ctanier inveuientes. Tantum namque una pars, hoc refulgent, excepto lunae globo, qui, quando in regio-
est, quolidianus solis in signifero progressus in nem umbrae descendit, solnri radio desertus, videtur
terra patet, quantum simililudo ttmbrarum horologii obscurari. Propterea ait : Et tuceant in firmamento
bbtiuet. MAG.Latitiulinem ergo partium et stadiorum caeli, et iHuminentterram. Et factum est Ha: iti cau-
ex mensura.qua lerram allingunt, colligebant. Disc. sis videlicet originalibus, ex quibus in speeies pro-
Nec sic exislimabant; sed primum allissimos montes prias, et quantitates, et intervaila, et motus, et
mcnsurantes, quol millibus stadiorum ex terrae pla- splendores prOcessere. Proinde' sequilur in species
nilie in alttim erigerentur; verbi gratia Olympum, causarum processio. Fecitque Deut duo magna lumi-
cujns verticem derein millibus siadiorum * autumant naria, luminare majus, ut praeesset diei, solem vide-
sublimari, Pindum, Rhodopen, Acroc.-raunia, Atlan- licet, cujus praesenlia diem efficil, et luminare mj-
tera, veiuti fineam quandam ralionabili duclu de nus, lunam dicit ", cujus et qtrantilas et lux in-
summiiaiibus montiura in aeris spatia porrectorum D comparabifiter a.sole stiperatut, ul praeestei nocti.
extendere inchoabant, eamque aequali semper a Luua siquidem ab oclava usque ad vicesimam se-
terra intervalfo, instar rolundissimi circuli, circum- cundam , aut lOlam noctem circa pleniluatiti» in
ferenles, donec ad eundem locum, quo coeperat, aequinoctiis, aulpartem ejus celeris temporibus illu-
perveniret, aequis undiipie spntiis lelluris ambiluin minat. Quoniam vero, dum sit in coitu solis, aut
mentis contuitu perspexere. MAG.Diinensiones geo- hiuc inde propinquis parlibtis, noctis tenebras luce
metricas talibus argumentis ila primo repertas non sua penetrare non sinitur, succurrunt stellae, qua-
contradixerim. Ac per hoc stadia illa, quae prope rum claritate umbrarum densitas rarescit. Propterea
terram veluti angusta putabanlur, paulatim juxta dixit ": et luminare minut, ut praeettet noeti, el stel-

VARIAEJ.ECTIONES.

* A stits sibi. * K patiatur. 3 A saepe. *Csladiit. * ad mensnramterrae om. A. • et om. A, 'A

nunsurandam. * Cproveniet. • A Propterea. " A lunam videiicet dicit. " A dicit.
737 JOANNIS SCOTl 7i»,
lat, et potuit eat, Stellas] videlicet, in firmamenlo .A menla hujus mundi, caelum dico cum suis aslris,
caeti. Ac si dixisset, flxit eas in firmamenlo caeli. aetlieraque cum planelis, aera cum suis nubibus,
De choris namque siderum boc dictum intelligimus; vcntorumque spirilibus, fulgoribus etiam, celerisque
qui quamvis cum mundo volvunlur ', fixi tamen perturbationibus, aquam quoque, motumque ipsinsl
in iisdem sedibus semper raanent ', etsi stante fluclivagum, terrara similiter cum omnibus herbil
mundo chori siderum solummodo' circumvehanlur, arboribusque, non solum anima, verum etiam omnl
ut * quidam philosophorum volunt; ordo tamen', specie vitae omnino carere. ldeoque.ut aiunt, in
ac series slellarum, stabilisque positio non transmu- operibus qualluor priraorura dierura nullius animM
talur '. Ut lucerent super terram. Naiurae ordinem seu vitae signiflcatio introducitur. Plato vero, pbi-
pulchre describit Scriplura. Quamvis enim caelestia losophorum summus, et qui circa eum sunt, non
luminaria sub terris lucere humana opinione puten- solum generalem mundi vitam " asserunt, verum
tur, rerum tamen ratio incunctanler edocet, nullam etiam nullam speciem corporibus adhaerenlem,
naturam terra inferiorem posse esse. Medium siqui- neque ullum corpus vita privari falenlur, ipsamque
dem infimumque tolius mundanae constitutionis ob- vitam, seu generalem, seu specialem, vocareanimam
linet locum, ac per hoc nulla corporea creatura infra fiducialiter ausi sunt. Qtiorum sententiae summi ex-
eam inlelligitur. Proinde omnia mundi spatia et cor- B posilores divinae Scriplurae favenl, herbas, et ligna,
pora, quac circa terram undique sunt, sive mobilia cunctaque de lerra orienlia vivere aflirmanles. Ne-
sint, sive stantia, super eam naturaliter creata suut; que aliter rerum natura sinit. Si enim nulla maleria
ideoque ait : ut lucerent tuper lerram. Ubicunqiie est, qnae sine specie corpus efftciat, et nulla species
enim luxerint, sive infra horizontein in inferiori sine subslanlia propria subsislit, nulla autem sub-
hemisphaerio, ul humanus exislimat usus, sive supra stnntia vilalis molus ", qui eam contineal, et subsi-
horizontem in superiori hemisphacrio, quod ideo stere faciat, expcrs esse polest; omne enim, quod
superius dicilur, quia in eo sidera hominibus appa- naluraliter movelur, ex vita quadam molus sui
rent, nalurali rerum silu super terram lucent. Et principium sumit : necessario sequitur, ut omnis
praeetsenl diei el nocti. Hoc superius expositum est. creatura aut per seipsam vita sit, aut vitae parli-
Et dividerenl lucem a tenebrit, id est, ul segregarent ceps, et quodammodo vivens, sive in ea molus vilae
noctem et diem, ut sole apparente dies esset, luna manifeslc appareat, sive non appareat; verunlamen
vero ac ' slellis nox. Et nolandum, quod divisio lalenter administrari per vitam species ipsa sensibi-
ista • lucis alque tenebrarum non in ipsis luininari- lis indical. Audi Augtislinum in libro de vera religione:
bus sit, sed in lerra habitanlibus. llla enim sempcr Siquaerilur, inquit,quis instituerit corpus, ille quaera-
lucent, et seinper eis dies est, iiullamque noctem C tur, quiesl omnium speciosissimns.Omnis enim tpeciet
patiunlur. Sedes namque eorum, absque ulla inter- ab illo est; quis est autem " hic ntst unus Deus, una
missione, et sua et solari luce resplendent, nec mi- veritas, una salus omnium, et prima alque tumma et-
nus inlerdiu, quam noclu claritatis suae graliam senlia, ex qua est omne, quicquid ett, in quanlum ett,
mundo dislribuentia. Terrenis itaque habitatoribus, quia in quanlum ett, quicquid ett, bonumest ? Et ideo
quibus per vicissitudines dies noctcsque proveniunt, ex Deo non est mors. Non enim Deut morlem fecit,
caeleslia luminaria lucem dividunt a tenebris. As- nec laelatur in perdilione vivorum, quoniam summa
sidua namque circumvolutione circa telluris ambi- esseniia fecit omne, quod est, unde et essenlia dici-
tum alibi lucem praeslant, alibi auferunt. Ut enim, tur, mors autem non ette cogit, quidquid moritur.
nil aliud est dies, nisi lucis praesentia ita nil aliud\ Nam si ea, quae moriuntur, penilut morerentur, ad
nox praeler ipsius absenliam. Ideoque etiam luci- nihitumsine dubio pervenirent; sedtantum moriunlur,
dissima nox, quoniam non omnino lenebras expellit, quanlo minus essenliae participant. Quod brevius ila
noclis nomen non amittit. Sed jam, quantum brevi- dici potcst: lanto magis moriunlur, qttanto minus
tas exigit, de quarta die salis est dictura. Ideoquei sunt. Corpusautem minus est, quam vita quaelibet,
de operibus * quintae intelligibilis Iucis quae- quoniam, quantulumcunque manel in spccie, per vi-
dam dicenda sunt. Disc. Ita consequens ordo rerumi " tam manet, sive qua unumquodque animal, sive qua
expelit. universa natura mundi adminislralur. Ut enim nul-
36. MAG.Dixit etiam Deus : Producant aquae re-. lum corpus est, quod propria specie non continetur,
plile animae viventis, et volatile super terram tub fir-- ila nulla species esl, quae cujuspiam vitae virtule
mamento caeli. Praediclis quattuor diebus conditio- non regilur. Proinde si omnia corpora naluralitcr
nis naturarum nulla commemoratio animae legittir,, constiluta quadain specie vitae adminislranlur, om-
neque simpliciter tanlum et absolute, neque cuir1 nisque species genus suum appetit, omne autem ge-
addilamenlo vivenlis. Et cur hoc, non immerilc) * nus a gcneralissima substantia originem ducil, om-
quaerilur. Denique de hac rerum theoria diversai nem speciem vitae, quae diversorum corporum nu-
multorum scnlentia est. Suntenim, qui dicunl, ele- merositatem continet, ad generalissimam quandam

VARIAE LECTIONES.
1 A volvantur. ' A permanent. ' K solum. * ut om. C. ' A autem. ' A trantmhtalur. * C tt.
* A iila divitio. * A de opinionibut. *• A vitam mundi. " A vitali molu. " A aulem est.
739 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER TERTIUS. 730
vilam recurrere necesse est, cujus parlicipationc A est. Nam et corpus humanum, sive vivum, sive mor-
specificatur.Haecaulem.generalissima vita a sapien- tuum, corpus homiuis est. Simililer anima bumana,
tibus mundi umversalissima anima, lotumquod inlra sive corpus suum simul colleclum regat, sive in
caelestissphaerae ambilum comprehenditur, per spe- partes dissolutum, ut videtur, sensibus regere desi-
cies suas minislrans, vocatur; divinae vero sophiae nal, anima tamen hominis esse non cessat. Ac per
speculalores communemvitam appellant. Quae duin hoc datur intelligi altiori rerum inlimatione, non mi-
sit parliceps illius unius ' vilae, quae per sc sub- nus eam administrare corpus per elementa disper-
stantialis est, omnisque vitae fons et creatrix suis sum, quam una compagine membrorum conjunctum.
divisionibus visibilium et invisibilium ' vitas juxla Quod vera ratio indubitanter edocet. Si enim
divinam ordinationem distribuit, quemadmodum sol anima spiritus est, per se omni corporea cras-
iste sensibus notus radios suos ubique diffundit, non situdine carens, ipsa quoquc elemenla, in quae
tamen ita vila in omnia pervenit, sicut solares ra- corpus solvilur, quantum per se simpliciter sub-
dii. Uli siquidem non omnia penetranl; interiora sislunt, spiriluali naturae proxima sunt : quid
etenim multorura corporum non transeunt.Vitae vero mirum, si incorporea anima partes corporis sui in
nulla creatura, seu sensibilis, seu inlelligibilis, ex- proximis * sibi naluris custoditas rexerit? Facilius
pers esse potest. Nam et corpora, quae noslris sen- B enira sirailia sibi, quam dissimilia potest allingere.
sibus videntur veluti morlua, non omuino vita relin- Dissimiiia aulera sunt sibi crassa, et corruplibilia
quuntur. Ut enira iUorum composilio atque formalio corpora; similia vero tenuissima, et nullo modo
admiriistralioue propriae vilae, ila etiam solutio et corruptioni obnoxia. Non enim credendum est, cor-
inflrmitns et reditus in ea, ex quibus deducla sunt, poreas partes, ex compagine spissi corporis disso-
ejusdem obsequioperagitur. Semina siquidem, terrae lutas, in ipsis elementis, in quibus salvantur, cras-
commendata, niti prius moriantur, non revivitcunt, situdinem suam non deserere, et non in ipsorum
et mors eorum * solutio maleriae et speciei est, elenienlorum levissimas spiritualesque qualitales
eademque vita, quae viviflcat vim seminum, et per transire, non ut penitus non corporea ', sed ut
vim semina, priusquam solvantur, in solutione non spiritualia corpora, sicut elipsa sinl elemenla. Quod
deserit, sed iis semper adhaeret, imo etiam ea solvit, etiam viventis adhuc corporis argumento promplis-
moxque, nulla mora inlerstante, vivificare, hoc est, sime vales approbare. Partium siquidem ipsius
in eandem speciem revocare incipit. Ubi enim esset quaedam quidem ponderosae sunt, et in crassilu-
illa vitasolutionis corporum * lempore, nisi in ipso dinem densatae, ut sunt ossa, carnes, nervi quoque,
soluto? Ut enim ilia cum compacto non compingitur, ac venae, omnes etiam humores, quibus moies tota
ita cum soluto non solvitur, neque cuin renascente C irrigatur, el nutritur, et fabricalur; haec enim
renascitur, necplus vegetat lotum simul conjunclum, omnia ex aquatili, terrenaque qualitale in constitu-
quam in partes disjunctum, neque major, id est, po- tionein corporis sumuntur; quaedam vero levis»
tentior in toto, quam in parte; nec minor, hoc est, siraae, nulloque gravitatis, seu crassitudinis pon-
impotenlior in parte quam in toto. Haec ejusdem dere impeditae, quaqua versum,proui auiraa jusserit,
namque regiminis est in cunctis. Ipsa etiam solutio, nulla mora interstante confestim perveniunt ', ut
quaemors corporis dicitur, nostris sensibuset ma- est visus, et auditus. Quas partes corporis esse * ex
teriae solutio est, non ipsi naturae, quae inseparabi- igne et aere deductas, nemo recte philosopbanlium
Iis est in seipsa, ei simul et semper est, nec spatiis abnegarit »°. Est enim, utait sanctus Augustinus,
locorum et temporum segregatur. Homo siquidem luminosumaliquid in oculis, aereum quiddam mobile
non desinit esse homo. Homo aulem corpus et anima el sonorum in auriotts.-Visus siquidem esl lux quae-
e$t. Si autem semper homo, semper igitur anima et dain, ex cordis igne priraum nascens, deindeque in
corpus. Et quamvis partes hominis a se invicem se- summilatem verticis ascendens, in eam~~videlicet
gregentur; anima enim deserit usitatum post- gene- parlem.quaeaGraecis dicilurpjvey{",aLatinisvero
rationera sui corporis regimen, qua deserente cor- membranula, qua cerebrum et ambitur et custodi-
'
pus solvitur, partesque illius propriis elementorum tur, per quosdam poros ad supercilia pupillasque
sedibus redduntur : naturali tamen ratione et partes oculorum derivala, unde velocissimo impetu, sola-
ad totum referri non desinunt semper et inseparabi- rium radiorum inslar, foras prosiliens, prius propin-
liter, et totum ad partes; relalionis siquidem ratio qua loca et corpora, seu longissime conslituta, tanta
nunquam potest perire. Proinde quod corporeo sen- velocitate atlingit, quam palpebra oculorum et tau-
sni videtur segregari, altiori rerum speculatione tonis * supercilia. Auditus quoque est subtilissimus
aemper simul et insenarabiliter subsistere necesse quidam linnitus, qui ex pu.monum spiritu primo
VARIAE LECTIONES.
' uniut om. A. ' et invisibilium om. A. • A iltorum * A ' A primis. * A corpora.
1 ut om. C. • corports.
C proveniunt. • este om.C. " Cabnegaret. " MENIKA.
NOTAE.
• Tautones i. e. palpebrae, pili palpebrarum. Isoni nos etiam tautonet propric vocimus, Q. Du Cange
magistrigloss. in Prudentiura: tetas vocat ciliot, qttod Glossar.
731 JOANNISSCOTI 732
proceaens, sursumque in praedictam capitis partem A . qui primum occurrun phantasiis, easque reci-
consurgens, per suos occultos mealus in attrium piunt; post hos progressores, veluti dueesqutdam
cocleas diffusus, foras erumpit, vicinisqne partibus ad urbero memoriae; adquam dnm phanta«iaepet-
aeris seu longius posilis se miscens, quicquid in eo venerint, a recordabilibus introdueuntur; deMa
sonuerit, absque ullatardilate recipcre festinat. Has rationabiles per urbem di.Mribuant, prout in-
itaque partes corporis subtilissiinas, spiritualibusque tellecluales jusserint. Turma siquidem pJvaniastica
naluris vicinas, quamvis ex interioribus spissne molis veniens per visum specialiler in memoria possidet
originem altrahant, foras tamen in tanttim porri- locum. Simililer per audilum ceterosqtte sensus in-
gtinttir, ut longe extra eam aestimentur separnri. trantes, suis sedibus in eadem urbe recipiuntur. De
Extenditur enim visus ad recipiendas visibiliumre- quibtis oinnibus quisquis plenitis scire desiderat,
rum colorabiles species : extenditur auditus ad legat mngiinmAiigtistinumin sexto de Mutiea, et in
vocum seu aliorum sonituum , perctissione aeris librit Confessionum; magniimque Gregorium Nys-
erumpentium, prosodias, quas formas coloresque saetim in sermone ae imagine. Qtiid ergo mirtrm, si
vocum dicimus in se imaginnndas. Ceteri enim tres anima rationalis, posl soltitionem corports sui, in
sensus inlra lerminos corporis contineri videntttr, pnrlibus ejus per elementa diffusis aliquid agat ec-
quamvis olfaciendisenstis foris prolendi non incon- " cufia natnrali administratione, omnique corporeo
grue, ul arbitror, existimctur. Hoc autem totuin in sensu remola, quandoquidem et in vivenle adlmc
seipsa simplcx, omnique corporali quanlitate, locali- corporc simttlque colleelo, quanttim sensibus vi-
busque spaliis anima carens, in corpore, quod regit, dere *, nor> solum in cnmnlo membrorum, verum
sua praesentia peragit. El dum ipsa nullo loco con- eliam iti sensilms longe ab ipso porrectis regiminis
lineatur, locales tamen parles sui corporis, ubietin- sni virtntem exercet.
que sint, vivificat atque gubernat. Non enim cumnlo 37. Sed redenmtis ad generanssimae vitae eonsi*-
carnalium merabrorum localiter concluditur, nec derationem, ctijns manifestandae poiestalis in cor-
cum sensibus foras porrectis localiter porrigitur. poribus gratia baec introducla sunt de rationabili
Adest autem potentialiter ad recipiendas phanlasias, vila, non autem de omm vita, quaecunque corpus
quae in sensnum suorum inslriimeniis, ubicunque administrat. Hoc atttem dico propter irrationabi-
sint, formantur. Quo argumento naluralis virlutis ip- liiim animalium nnimas, de qiiibns mukorum varia
sius, et illocaliialis » magnitudo cognoscitur. Uno senienlia est. Alii namque dtcunt, eas post corporis
siquidcra eodemque temporis momento, et siderum interilum vivere, alii vero, cum corporibus interire,
in radiis ociiloruni per aeihera sparsis, et vocum in r nec tliiiiiiis manere. De qua quaeslione pauca paulo
audilu per aera diffuso, et odorum in olfactti seu posl dicemtis. Generaltssime igitiir vitae prima ma-
intra corpus seu extra, et sapomm in gustu, in tactu ximaque divisio est in eam differenliam. quae ratio-
quoque omnium, qtiae tactui accitlunt, phnntasias, nabilem ab irralionabili segregat. El raiiomalisqiii-
hoc est imagines, primum quidem nullis temporum dem vita angebs hominibusque dislributa esl; sed
morulis mirabili celeritate ex corporalibus numeris in angelis, veluti specialis signilicalionie cansa, in-
in sensualibus formatas sentit, per occursores reci- tellectualis diciiur, in liominibus vero raltonalis.
pit, per progressores introducit ', per recordabiles Veriiniamen consiilla veritate, el in angelis, et in
meinoriae comraendai, per ralionabiles ordinal, per hominibus intellectualis ei ralionalis esl; ideoque
inlellectuales approbat aut improbat, secundum re- communiter de iis praedicatur viia inielieciualiset
gulas divinoriim numerorum, qui supra eam sunt. rationalis. Ad differenliam lau.eii reliuquiiur,ut ipsa
Quorum excmplaria perspiciens, et de numeris inlra vila intellectus in angelis, in lioininibus auiuia vo-
seipsam constitutis judicat, deque corporalibus et citetur. Ncu enim alia ralio uiihi occttrrit, quae
sensualibus, qui utrique extra se sunl. Oclo siqui- prohibeat, angelicam vitam niiiniam vocari rationa-
dem numerorum ordines ratio invenit. Quorum lem; queinadmodum non prohibet, humanain ralio-
primus et summus est supra inlelleclum in aelernis _. nalera intt-Uectum,praesei lim dum angeli caelestia
eausis, secundum quem disceinit anima rationalis sua corpora, in quibus saepe appareul, possidenl.
omnia, sieut ait Apostolus : Spiritualis homojudicat Ac per hoc, si coipora habere perhibenlur, quid
omnia, ipte autem a nemine judicatur. Duo quoque obslet, ne iliorum vila unima dicalur, ignoro, nisi
omnino et extra el infra animam sunt, quorum qui- sola, ul praediximus', vocabuloruindifferentia,quo-
dem unus el extimus in corporibus est, ex quibus modo et angelos ad imaginem Dei factos n.on dubi-
corporei sensus formanlur, in quibus phanlasiae tainus. Ubi enira est ralio et intellectus, ibi imagi-
tiunt, alter in ipsis corporeis sensibus foriiiatiir', el nem Dei deesse nuUo modo crediderim. Solum ta-
ipse est pbanlasiarum primus ordo, u> inslrumentis men hominemad imoqineinDei factttm manifeste di-
sensuum constilutus, in oculis dico et auribus cete- vina perhibet Scriptura. De Platone sileo, ne videar
risque sensuum sedibus. In ipsa vero arrima quinque seclam illius sequi, qui deflnit, angelot esseanimaUa
numeri computantur naturaliier insiti : occursores, ralionabiiia immortalia. Ad differenliam ergo hu-
VARIAE LECTIONES.
1 C allocatitatis. * A inducit. ' tn auibut —
phantasiae formatur om. C. * A titdeJtir. »oKaom. A.J
• A u( praediximut, tola.
753 . DE DIVISIONENATURAE. — LIBER TERTIUS, 731
maaae naturae ab angelica snbstaatia relictae sunt Alium, suam rationabiliUtem non deserens; nulrit,
hae significaliones, aniaaa videUcet rationalis, et et auget • corpus suom, ut iUa, quae sensu ea««t,
'
imago Dei. Irraiiouabilis autem vita dividitur iu berbasqueac ligna penetrat; ubiqueinse ipsatota,
eam, quae sensum participal, inque eam, qttae eo et in omnibus tota, totos sensussuos custodit. In
caret. Et una quidem omnibus animalilws senliendi ossibus ergo, et unguibus, et eapilUs vimgernsinaMs
virlulera habentibus distribuitur, allera vero omni vitae aperit; qnae paries noslci corporis, queniaia
sensu carentibus materiis, quae species vitae her- aeri perviae non sunt, nullum sensuro parlkipant. In
barum lignorumque dominari * perbibetur, el infra qninquepertito sensuum instrumeiiio irrationabiU
quam nuUanv speciem vitae ratio invenit. Proinde vitae coraraunical, quae animalium ratione caten-
creataC vilae quattuor differentiae in quattuor spe- tium propria subsislit. In his omnibus per se ipsam
ciebus colligunlur : intellectuaUs in angelis, ralio quamvis saepe irralionabiliter moveatur, ralionesua
nalis' in bominibus, sensualis in besliis, insensualis carere natura non sinit. Oinne autem, quedpotest
in germinibus ceterisque corporibus, in quibus sola praeter has praedictas virluies, viviflcandi scilicet
species vestigium vilae manifestal, ut sunt quatluor nulriendique ac sentieudi per sensus, sive agat,
mundi elementa, sive simplicia sint per se, sive sive patialur, exlra corpus suum agere vel pati reeia
*
composita : terram dico, aqtiam, et aera, aelhera- B ratione cognoscitur. His itaqae de divisioiiibus deque
que. Acperboc non immerito dicitur homo creatu- differentijs generalissimae vitae praecognitis ail
raruni omnium officina, quoniani in ipso universalis praediciae quaestionis reseraiionem, quantum datur
creatura continelur. Intelligit qnidem ut angelus, nobis intelligi, redeamus, quoniam ipsius occasione
satiocinatur ut homo, sentit Ut animal irralionale, haec de generali anima seu vita interposita suni.
vivit ut germen, corpore animaque subsislit, nullius 38. Esl eniin quaesitum, qtiare iu operihus quat-
creaturae expers. Exlra haec enim nullam crentu- tuor primordialium dierum nullius vitae seu aniinae
ram invenis. Sed forlassis quis dixerit, haec omnia comraemoralio facta sit, quinto autem die subit»
in angelo quoque contineri. Cui respondeo, sensum erumpens Scriptura : Producant, iuquit, aquae
animalibus distribulum nori posse subsistere, nisi reptile animae viventis. Nec simpliciter dixit ' re-
in corpore ex quattiior elemenlis Constituto. Non ptile animae, sed cum addilamento vivenlis, quasi
enim • erit visus, ubi non est ignis, neque auditus, anima non sit vivens. Et est causa, ut opino.r, species
si aer desil; huraore subtracto nec olfactus rema- illa, quam in divisionibus generalis vitae extiniara
nebil nec gustus; terrae absentia lolum abstrahil posuimus. Et merito, quoniam omnis intelleclus
taclum. Corpora vero angelica simplicia spirilua- et rationis expers " subtili nalurarun» |mlagatioiie
liaque sunt, omnique exteriori sensu carentia. Non C reperitur; ac veluti milla vita, seu aniina, seu
enira sensibilium rerura notitiam per phauiasias vivensanima sit, siletura Scriptura, tit intelligamus
corporum accipiunl, sed omnem corporalem creatu- eam novissimam ac»imperfeeiissimam es3enlialiier
ram in causis suis spiritualtbus spiritualiter perspi- creatae viiae participalionem. Ac per hoc plus inler
citint, qtiemadmodum visuri sumus, cum ad acqua- corporales mimeros, quam inier vitales connume-
litatem naturae eorum transmutabimur. Sensu ita- randum divina sanxit aucloritas. Recte igitur in
que corporeo carent angeli, quia super ipsum sunt; operibus quattuor dierum, in quibus species caele-
ac per hoc lotius' irralionabilis vitae expertes, sive stium lerreslriumque essentiarum ex causis primor-
sensualis, sive onini sensu privatae, compositis cor- dialibus producuntur in apertum, et perfectionem
ruplibilibusque cnrporibus non gravantur. Proinde suae formalionis accipiunt, huj,us vitalis molus
multa reperies in homine, quae nequaquam natura nulla signilicatio intefposita est. Nam et in lertia dic
recipit angelica; non aulem subsistit in angelo seu in silelur, inqua herbarum lignorunique geraiiiiatio de,
aUa creatura, quod naturaliter homini non insit. Et he terra praecipitur, in quibus administralionis suae;
dicas, si ergo omnis species vitae in homine est, non virtutem corporeis sensibus nianifestat. Non quod
unam, sed multas, el a se differenles vitas continet, n ipsa species vitae in natura reruin proportionaliter
habens irralionalem el rationnlem, sensualem simul subsistendi locum non obtineat; non euim parvipenr
et germinalem : inluere diligenlius humnnae animae denda est vis illa naluralis, quae omnia, quae terrae
potenlias, quae dura sil unius ejtisdemqite subsislen- radicilus inhaerent, et ex lerra oriunluc, secundum
liae, el virlulis, et operationis in omnibus simul cor- infinitam numerositatem surculorum herbarumque
poribus humanis et generaliter, et in singulis spe - et nutrit et aiigel, inque species proprias, juxla
cialiler, cunctos tamen vitales rootus, administratio- singtiiorum generum similitudinem, et naturalera
nesque in corpore suo, intra seu exira potest per- consequentiam florura, fructuum, seminum, per
agere. Siquidem ultra corporeos sensus et ratiocina- numeros focorum et lemporum producit. Verura
tur et intelligit, ut angelica vila; in sensibus corpo- quoniam extra corpns nil agere praevalet, nec per-
Iteis sentiendi vim exercel similitudine irrationabi- fectae vitae, corporibusque absolutae,, virtuiem in
VARIAE LECTIONES.
* A dittribuitur. ' A donari. * C rationabilit. * et om. A- " entm om, C. • C viget, * C didt.
8 A expers este; Cestlineis delevit. • A et.
9SS JOANNIS SCOTI iw
te manueslat; in numerls corporalis naturae po-Ai quia in augmentum eju$ *t$uod nulritur, quktfmd
tius, quam in specfebus generalis vitae, divina, ut convenient ett, affert. Ipsa ettam germinalis ditmt,
praedixiravs, aucloritale deputata e6t. Et quoniam et cirea germina considemHir; necesse etl ** ehim
ipsaperse,'germinails videlicet vita, sine aitioris etium in fferminibutvitaiem quandiimvirlutem semut
vitae, sensualis dico et rationalis, communione po- experlenl inteUigi. Aitera tero praeter hane ipetiet
test intelligi, rationalis veroet sensualis absque illa vitae ttt, quae ethoc habel, quod praetdcta possittet,
ntiHum corpus vegetare naluraliter sinuntur, donec intuper etiam per sensum administrari accepit, *0»o«
in superioribus aniriiarum viventium formis insi- tpeviet in naturarefumtl irrationabilium est. ffant
nuantur ', a sacra Scriptuta reServata est*. Animasi- non solum nulrit et auget, ied etiam sensualemope-
quidem omni-sensu carens, motu quoqiie vilali veluti ralionem perceptionemque" habet. Perfecla verd m
omnino carere videtur. Ac per hoc anima solummo- eorporevil& in talionabiti, humana dico, formatut
dodicilur, non autemvivensanima.Nec hocmirum. naiura, et nutfitiva eit, et tensualii; et raiiehem
Si enlm in infantibus in utero conceptis aulex utero parlicipat, et animo " ntinittrat. Idem in eodem ser-
egredientibus talis aniraa existimalur, veluli ralionis nione, quinto decimo capite: Tres, inquit, skcun-
intelligentiaeque omnino expers, cum et rationabilis •dum vitalem virtutem differenlias ratio invenft**:
et ifltelleclualis * sit, quamvis rationis et intellectus IB primam quidem nutritivam, sine sensu,secundamfttO
indicia in recerilibus adhuc et imperfectis corporis nulritham quidem et sensitivam, expertem vero ra-
particulis non possit manifeslare: quanlo magis lionalit operaliohis,item tertiam ralionaiitem etptr-
anima illa, intelligentiae viribus et rationis et sensus fectam ,omnemque vittutem penelrantem. Augustinos
naturaliter deslituta, non immerito animae vivenlis in libro de vera Religione: iVon sit nobit, ioquit,
vocabulo non debuit in Scriptura significari? Disc. religio cultus Ulitis vitae, qua dicunlur arbore* et-
Bttnc sensum approbo, et naturae rerurii propheli- vere, quoniam nuilut sensut in ttta etl. Et ex eo ge-
eisque sernionibus convenire perspicio. Veruntamen nere ett ista, qua nottri corporit numetotitat agHur,
quoniam multi sunt, qui herbarura lignorumque qua eliam capilli et otta vivunl, quae tine sensuprae-
corporeas moles omnirio vilalem motum non habere cidunlur. Hac autetn melior etl vila setitient, ettamen
coutendunt, dicentes humore, quo virescunt, et nUlla vitam bestiarum colere non debemus. Non sil nobit
alia vita vegetari, tuam praedictam de hac re dispu- retigio vel ipta perfeeta et sapient anima ratianath,
tationem gravi quadam aucloritate velim roborari, tive in minislerio partium ttabilita, sive in minitterio
quae aperlc pronuntiaret, herbas arboresque quali- unhiertitatis. Et haec testimonia praedictorun» Pa-
cuinque specie vitae * adminislrari. MAG.Non te trura ad ea roboranda-, quae diximus, sufflciuuH,lit
latet, ularbitror, omnium pbilosophorum de mundo (C opinor. Disc. Sufliciuntquidem, et ad alia transeun-
disputanlium de hac parte nalurae unanimem esse dum. M. Vide itaque, quam pulckrae ingreditur ae-
sententiam. Aiunt enini, omnia corpora, qnae intra ries rerum, divinis ordinala eloquiis. Quinto siqut-
hunc mundura sensibilem conlinentur, vilali lnotu dem die condilionem animalium qumqueperUto scnsu
contineri, sive in statu sint, sive in motu. Disc. Om- pollentium primum " depromit.
nibus philosophanlibus ac * philosophos legenlibus 39. Sed de anima omnium irrationabilium antma-
illiid notissimum est. Nam et Plato in Timaeo, et lium non mediocriter moveor, qua ralione piurkni
Plinius secundus inNaturali Historia, manifestissime sanctorum Pairum cum corporibus eam interire,
deliis nosedocent. MAG.Si itaque sanclorum Palrum nee diutius permanere posse afDrraant. BasiUus st-
teslimonia quaeris, audi nobilissimomBasilium, Cae- quidem " in nona '\homilia in Genesin ait; tiwat
sareae Cappadociae antistitem, in seplima homUia terra animam vivam, Quare, inquit, terra animam
inGenesin : Educant Oquae, inquit, repliliaanimarum educit, niii ul ditcat differenlidm imirnae pecmhab
marum. Nunc primum animalum animat creatur. animahominis? Et "paulopost: Cognoscetqmmodo
Germina enim et arbores, etti vivere dicaniur propler anima hominis facta est;nunc autem autti de irrp-
participationem nutritivae et auctivae ' virtutit, att lionabiiium anima , quoniam , juxta quod scriptum
non etiam animaUa, neque animata sunt. Grego- " est, omnis animalit anima tanguis ejui ett. SangttU
fius item Nyssaeus', qui etiam Naziaozeniis voca- autem concrelus in carnem mulari consuevif; edro
tur», praedidi Basilii germanus frater, in sermone de vero corrupta in lerram resotvitur: comequenter ler-
lmagine capiie octavo : Docet, inquit, ratio in tribut rena quaedam est anima jumentorum. Educat ergo
differentiit vitatem animatemque virtulem considerari. terra animam viventem. Vide consequentiam animae
Vna enim quaedam eit, quae solummodo incremen- ad tanguinem, tanguinis dd curneth, carnit ad ter-
tum dat et nutrit; el vocalur auctiva * et nuiritoria, tam: et iterum tevoivent per eadem redi a tma tn

VARIAE LECTIONES.
* A intimaretur. » C tervata est. ' A intellectibilis. *tiiiaeom. C. "Aaut. * Sic C ; A
HC Nyteut, per ubique; A * Sic C; A acliva. *"Pro C non. " ett orii. A. '»*dctivae^
rerwil
" Nyssenus.
" ejut "
om. C. C perfeetionitque. C anima. " C imponit. " prtmum om. C quidem. "VBO;
K vni. »' Et om. A.
NOTAE.
» Duos Gregorios amicos Nyssenum et Nazianzenum unum facit. .:,.,,. ..-.»,:. ^.
737 DE DIVISIONENATURAE. — LIBEll TEHTIUS. 738
carnem, a carne in sanguinem; a sanguine in ani- . i licipans unius; sed mutluqmdemin**parlibui,ununi
mam , et invenies, quia lerra estjumenlorum anima , in toto; et mulia accidentibut, unum in tubjeclo; et
ne exislimes, antiquiorem esse corporis sui subslan- multa in numero aut virlutibus, unum ipecie; et
liam, neque permanentem post carnis solutionem. multa speciebus, unum ih genere. Proinde si omnes
Gregorius quoque Nyssaeus in sermone de Imagine species in genere unum sunl, quomodo illud unum ex
«
capimlo decimo sexto : Si autem, inquit, gttae- parle peribit, exparleperinanebil? Et si illud ununi
dam in creatura nulritoriam operalionem habeant, substanliale unum est, quomodoperibit, cum inomni
seu ilerum quaedam sensitiva administrantur poten- crealura haec tria incorruplibiliter, sine increinento
tia, hequeilla sensum, neque haec intelleclum parli- vel decremento permaneant, substanlia, virtns, et *•
cipant; si vero in anima inlellecluali et rationali operalio?El siomniumauimalium coipora. ([uandosol-
perfectionem liabet omne, quod non ita est, aequi- vunltir, non ad iiiliiliimrediguntur, sedin elemenlorum
vocum quidem animae esse poiesl, nen lamen vere qualitates, quarum concursu materialiter facla sunt,
anima, sed quaedam operalio viialis; vocalioneani- redire naturalis ratio perspicne " perhibel: quo-
mae utens. Sed si ila est, ut illi volunt, cur gene- modo eorum animae, cum profecto sinl melioris
ralis vitae priucipalis divisio cst in animam ratio- naturae, qualiscunqtte enim anima sit, meliorem
nalem et inleltectualem, et in * animam ralione et B esse omni corpore nemo sapientum dencgal, ora-
ititellectu carentem ? Quare sub uno genere vilae nino perire possunt, dum ratioui non conveniat,
duae species siM mvicem conlrariae ponuntur ? Non quod dcterius est, inanere et salvari, quod vero me-
'enim rationale et irrationale sibimet * adversantur, lius, corrumpi et perire, el quod composilum esl,
sed uifferenliam specierum unius geneiis cxprimunt. in suis parlibus disjunclis ctislodiri, simplex aulem
Vivere aulem et mori sibimet * omnino opponun- omniquc compositione carens dissolvique ncquiens
tur : unum enim habilura signilicat, alterum pri- interimi? Omne aulem corpus composilum essfii
valionem ; habitus aulera et privatio sibimei con- omnem vero animam simplicem, quis sophiae slti-
tradicunt. Si ergo • post solutionem corporis una dentiiim nescial ? El quod liis omuibus mirabilius,
species manct, altera perit, quomodo carum genus quare, qui irrationabiles aniraas post solutionein
iotuin suuin servabil ? Ut enim pereunte geuere corpoiis inlerire asserunt, nec immerito, ut aiuni,
oinnes * species illius perire necesse est, ita in- quoniam de terra sumptae sunt ct in lerram resol-
leretintibus specicbus illorum genus interire ratio vunlur, magnis laudibus imlionabilis animae vir-
cogit; genus enim in suis speciebus salvatur, et ttitein in sensibus exallanl, ct rationabilis animac
species in genere. Si autem formarum, seu specie- in sensibus corporeis virluli praeferunt? Quisenim
rtim, sub uno genere coiislituiariini, quaedam qtti- G liomiiium acule vidcl, ut aquila et dorcas ? Quis
dem raori possunt'-, et moriuntur, quaedara vero pollet odorifera vi, utcanis? El ne iongum videa-
nec * posstint mori, nec moriunlur, quid de ipsa- lur de irralionalis animae potenlia in sensibus sin-
ruin geuere dicemus ? An el ipsuin in quibusdam gulorum animaliuin disserere, quid de diulurnitate
peribit, in quibusdam non peribit ? Non enim inte- memoriae irralionabilium est dicendum ? Canis
grum polest permanere, quod quasdam suas parles Ulyssis post aunos vigiuli dominum suum recogno-
patiiur perderc, ac per hoc non erit genus.sed vit. Cameltts injuriam a magislris patiens mullo
gcneris ruina. Si eiiiin omniuin corpore et anima nnnorum Spntioaplum ultioni suae spectat loctini,
conslilutoruin unum genus est, quod animal dici- dum Sit ipsc tiiemor semper injuriae. De ualuralibus
lur, quoniam iu eo omnia animalia subslantialiier atilem eoriim virtulibus pauca siifticiuiit exempla.
subsislunl; nam et homo, et leo, et bos, et equus Tantae casiitntis feriint esse gryphum, qui ***dum"
in ipso unum sunt, el subslantiale uiiiiin: quomod* semel conjtigale coasorlium perdiderit, semper ca-
illius generis omnes species peribunt, ea* sola per- stitalem sunm inviolatam conservat, prioris conju-
manente, qtiae hominibus est distributa ? Ac per gii memorans. Quod etiam de turlure naturarum
hoc, si imn species sola permanserit, celeris inter- n inquisitores tradunt. De pietate ciconiarum erga
eunlibus, pcribit etiam genus, quod nequaquam in parentes Basilius scribit : patre siquidein sene-
una specie stabil. Quemadmodum eiiim una species scente, et prae nimia seneclule indumenta pluma-
iillum genus eflicit, non video. Cum ,0 eiiim genus rum perdente, nati undique circumslant, suisque
multarum '» formarum seu specierum subslantialis pennis effovent, et escas copiose praeparantes,
uuitas sit, quomodo stabit genus, ubi multarum for- eliam in volatu validum praeslant auxilium,*;quie-
marum specierumve substantialis unitas non per- tuin volatile utrinque levantes "; ac sic illud in om-
manet? Quod autem multae species utium sint in nibus adjuvant. Hac igilur omnes nalurales virtu-
genere, saiicius Dionysius edocet in capite de perfe- les quomodo " irralionabili animae possent " iu-
cto el uno diceus: Neque enimest ntultitudo non par- esse.siterraesset", utaiuntpraedicli Palres.de terra

VARIAELECTIONES.
' AC xvi. * in om. A * A sifctinvicem. * A st'6t. 'A igilur. • C omnis. 'Kpossunt mori. * K non.
* ea om. C. 10A Cur. " A muliarum genus. " t« om. A. "eiom. C. '* perspicue om. A.
"' corr., AC guae. "CQ«t enimvolalile utrimque leviores. " C quoniam " A possuni. 18Pro esset K et.
PATROL. CXXH. 24
 730 JOANNISSCOTI 7if)
oria, et 111terram iterom * resoluta.aut si vere sub- A bus, imo omnia * plus qnam in liominibus" polieiit.
stantialis anima non essel, invenire non possum. Merilo autera quaeritur, quare volatilia ex aqna
Et si anima terra est, et terra corpus, quomodo producta dicantur. Credibilius namque videreiur,
corpus anima vocattir, cum differenlia naturali longe quemadmodum animalia lerram habilanlia de terra
a se invicem discrepent? Et si corpus est anima, perhibentur creata, ila eliam pisces solummodo,
necessario habebit vitam, quae eam viviflcet; nul- aquae quidem possessores, de aqua; volatilia vero,
lum siquidem corpus est, quod vila et specie ca- quae aera tranant, de aere quoque creari. Sed iiuic
reat, alioquin non cril corpus. Ac per hoc erit ani- quaestioni ralionabililer " occurritur, si aqiiariini
nia animae, scu vita vilae. Sed nemo existimet, nos natura consideretur. Quarum duac specics sunt, una
talia dicere veluli sensum sanclortim Patrum de- quidem marina et fluvialis, crassionsque qualitatis,
si-ruenles, setl potius, quid de his rationabilius te- allera vero vaporalis et nebulosa, leviorque. Et cras-
nendum, pro viribus noslris quaerenles, hoc est, sior quidem terrena soliditale fulcitur, levior vero
ulrum irralionabiles animae corporibus solutis in- aerea suspenditur serenilate, doncc in crassiludiuem
tereunt el in terram solvuntnr, au in generibus vertatur et ponderositalem, quam cxilitas ejtis susti-
suis corporum stiorum administrationem deserenles nere non potesl. Hinc conlicilur naturali considera-
salvantur *, illud ubique, quod vcris raliocinalioni- B tione, reptilia animae viventis, hoc est, omniurn
bus quaesitum et repertum et conclusum, incon- piscium genera et species ex crassiori aqunrura spe-
cusse tenentes, quod omnis vita, sive anima corpus cie, volatilia vero " similiter in gcnerihus et specie-
regitans, parlicipatione tiniiis primordialis vitac bus suis ex leviori creari. El qtioninm aeris hujtis,
seu animae suhsistere ' seu vilam acceperit, qui esl inter lunani et terrani, spalium in duas par-
quani parlicipalionem, sive in adminislratione tes dividitur, quarum superior serena quidem est,
corporum sit, sivc non sit, omnino deserere nullisque perlurbationibus, quae ex lerrenis aquali-
naturalis * non sinit ratio. Nullius ergo sen- cisque vaporibus in aere nascunlur, obnoxia, iiife-
sum praejudicando talia dicimus, sed tagenlibus rior vero humida est et corpulentioris qtialilalis,
suadendo studiosius quaerere, el quod iis proba- molibus ventorum, conglobalionibus ntibium, cete-
bilius videtur, consulta veritalc, indubitanter sequi. risque, quae ex vicinilale lerrae aquarumqtie effi-
Verumtamen credHerim, sanctos pbilosophicosque ciuntur, accommodala : quidquid ex illa parle aeris
viros, solerlesque in veraci rerum indagatione, humidae aqtiosaeque qtialilalis gignitur , ex aere
hujusmodi doctrinam publice prolulisse propler creari non incongrtium esl credere. Non enim pos-
insipienles homines, carni omnino, sicut bruta sent volatilia hanc parlem aeris terris aquisque vici-
irraiionabiliaque animalia, dcditos, ne sic in car- C nam Iransmeare, si aereae naturae omiiino essent
nem caderent, ejusque desideriis servirent, sed ut expertia. iam vero dum in eis ct lcvilas pennarum,
lalis irrationabilis creattirae vililate lerrili, ad ra- el ossium concavilas, et volitandi facilitas dignosci-
iionabilis nnlurac " dignilalem, in qtta conditi sunt, tur, aperlissime dalur intelligi, non solttm ex aqua,
moribus correctis sc erigerent. Quod ipse Grego- veruin etiam ex aere creala. Quodeliam i x amphibio-
rius in duodecimo ° capite de Imagine plane aperit. rum natura facillime " perspicilur, quae et in aqua
Nam poslquam dixil, irraliouabilem animam non ' et in aere, vel in aqua et in terra viviint. Volatilium
esse verc animam, pnulo post siibjiinxit : Discant namque quaedam sunt, quae vicissimet in aeredegunt
amalores carnis non valdede * visibilibus secundttm et in aqua, el dum in aqua vivunt, piscium formam,
tensum alligare intelligentiam,sed in animarum ob- dum vero in aere, volalilium indtiunt 1V. Et hoc per
strvationibus vacare; vera quippe anima in hominibut sexiiieuses muiata spccie facittnt; sex eiiiin in aqua
consideralur, sensusveroetiam in irrationubilibus ae- natitaul, el sex in aere volilant, el in lerram sicut
qualiler habelur. Disc. Unusquisque quod vult eli- cetera vofatilia descendunt. £t haec species aviiun
gat, et quod eligit sequalur : nos auiem ad ea, gregatim"semper sive in aere, sive in aqua incedit,
quae restant, consideraiula transeamus. et fulica appellalur. Ex quo dalur inlclligi, utrius-
40. MAC.Producant aquae replile animae viventit, et qtte elemenli, aeris videliccl et aquac subslantiam
volatile tuper terram sub firmamenio caeli. Hic quo- volalilia parlicipare. Suut autem amphibia, hoc est,
que subaudi animae viventis, ul intelligas volatile dupliciter vivenlia.el»' in terra etin " aqua, phocne
animae vivcntis. Plus eiiim animae viventis indicia et crocodili muliaque similia. Est'etiam aliud " ar-
in sensibus volalilium, quam piscium dignoscuniur. gumenlum, quo conficilur, volatiliaex humido aere
Nam, ut ait Basilius, audilus in piscibi:s tardus esl, facta esse; spirant enim ct respirant, ideoqne et in
visu obtusiorepropter aqutim videnl, et neque multa lerris et in aere habitant, nqua vero sitflbcaiilur,
memoria in illis est, nequephanlasia, neque consuelu- ctii semper stipernnlant, praeler illa amphibia, quae
dinit cognitio. Haec autem omnia non minus in avi- sponte undis se mcrguiit. Pisces vero, de aqua ae
VARIAELECTIONES.
'iterttmom. A. * A sotvanlttr. * Sic C; A animae participatione animam suhsistere. * naluralii
om. A. * A crealurae.' C xn; A I7m°. ' Pro non C et. * de om. C. * omnia om. A. ,0 A luminibut,
11 C naturaliler. " Pro veroC et. » " A facile. »• C induuntur. " Conj., AC luligo. De fulica cf. Virg.
" in om. C. " A t7/«d.
Gcorg. I, 561. " el om. C.
741 DE DIVISIONENATURAE. — LIBEU QUARTUS. 742
paene solaspissa creali ', quoiiiam spirareet*respi- A qualitale condita sttnl, stibvchi sub firmamento
rare, sicut terrena et aerea animalia, non possunt, caeli. Quoniam subtilitati et spirilualilali sim-
lactu terrae et aeris citissime pereunt, non tamen plicium elemenlorum, qtiae, sicut exposuimtis,
spiralione et respiralione omnino privantur. Nam si ftrmamenli seu caeli vocabulo divina signiGcant
penitus privarentur, penitus non dormirent; dor- eloquia, nulla species animalium, qut-madmodum
miunl auiem, ut ait Plinius, pisces; pulmones igitur avium, nalurali similitudine appropinquat *, itne
spirantes et respirantes habent. Sed ipsum spiritum sub flrmamento caeli volalilia flcri jtissa sunt, hoc
non ex islo corpulenliori aere, sed ex illo lenuissimo, est, in vicinia purissimorum ac pene iiicorporalium
omniaque coeporea penctrante accipiunl. Quoniam elementorum qualitatis. Sub flrmamenlo itaque
igilur pisces et volalilia plus celeris animalibus cx caeli volalile creatur, hoc est prope, infra lamcn
humidanatura ac paene soia creari eorumqualitales spiritualium corporuin levissiinam cxililalcin. Ha-
manifeste declarant; humida namquc sunt et frigida: clenus de conditione piscium el volalilium in pri-
propterea cx aquis produci divina Scriplura comme- mordialibus causis. Eorum vero in genera ct
morat. Ei inlentus aspice : non dixit producat ' species processio sequitur : Creavitque Deus xvjTfi
aqua, sed producant aquae, ul intelligas, aquarum, grandia, et omnem animam vivenlem, et reliqua.
ut diximus, dtias specics csse, crassiorem quidem JJ Kjjfof, hoc est bellua, netilrius generis est apud
in pelago.Cl fluminibus, leviorem vero in aere. Ideo- Graecos, el singularis numeri; pluraliter autem,
que distinMf narralionem, dicens : Producant aquae, sicttt et cetera apud eos neuiralia nomina, « litera
deinde subjungit: reptilia animae vivenlis, et volatile terminatur, TOJOJTOJ, TK" mxia.: deinde per synaere-
iuper lerram. Ac si aperle diceret : aquarum una sin • duarum syllnbarum in unain , hoc esl c et c
species crassior quidem pisces, aliera vero, quae in i), Ywria,x-ozri; el duorum accenltium , aculi
levior est, volatilia producat. Quod eliam ex ipsis videlicel et gravis, in unnm, id est in ' circum-
corporibus quis j/Otcst dignoscere. Pisces siqui- ffextim ; r.mtu enim in pentillinia aciiilur, in uftima
dem crassioriun corporum ponderositate grnvari, vero gravalur ; XIJT»autem in fine circumflectilur ".
volatilia vero pennarum levilale in altum suble- Sed huic libro j ne longius progrediattir, finis est
vari videmus. Quod aulem ait : super lerram imponendus, ut arbitror, si tibi videtur. Disc. Vi-
sub firmamenio caeli, aperte significal, volatilium detur quidem, et jamdudura, si prolixilas ratio-
corpora terreno pondere non onuiino praegra- num non relardaret, lerminum postulaverat. Expli-
vari, sed super terram in aera, cujiis humida cit liber tertius nEPl *T2EnN.
8
INCIPIT LIBER QUARTUS b.
MA.G.Prima noslrae pbysiologiae intenlio <C stentia, sibi invicem coexistenlia. Trinitalhaec sancla
10 vocatur, tria exislentia, una consonantia , una Deilat
pi aecipuaque maleria erat, quod' impovat.brn:, hoc
est stiperessentialis natura, sil |" causa creatrix ejusdem " essentiae, ejusdem virtulis, ejusdem sub-
cxistentium et non exisientium omiiiiim, a ntillo sistentiae 18, similia simililer ", aequaliiatem gratiae
creala, unum principium, una origo, iinus ct operanlur Palris et Filii et Spiritus sancti. Quo modo
univexsalis uniycrsorum fons, a nullo manans, iliini aulem sunl ", ipsis retinquilur docere. Nemo enim
nb eo inanant omnia , Irrnitas eoessenlialis iu iribus novil Palrem nisi Filius,neque Filium nisi Paler, et
subslantiis, cimpxo;, hoc est sine principio, princi; eukunque Filius revelaverit; revelalur aulem per
pium et flnis, una bonitas, Deus iiniis, 6/xoouo-toj et Spiritum tanctutn. Non eriJOluiic tria exislenlia aut
birtpovaiot, id cst coessenlialis et superessenlialis, ex ipso, aut per ipsum, a«i! ad ipsum , in unoqttoijue
et, ut ait sanctus Epiphanitts, episcopus Conslan- itigne intelligunlur, sicut ipsa revelanl yfij, irO/>,
liaeCypri, inAncoratoseii sermone " defide: Triasun- irvsOfiK,hoc est lux , ignis, spiriius. Haec, ut dixi,
cla, tria consancla, tria agentia »3, tria coagenlia, ab Epiphanio tradila, ut quisquis interrogalus, quae
tria formanlia **, trta conformantia,tria operantia "i, tria et quid unum in sancla Trinitale debet credere,
tria coooerantia ", tria subsislentia, tria consubsi- sana fide respondere valeat, aut ad fidem accedens
VARIAE LECTIONES.
1 Kquoniam de aqua.... creaii sunt. *Kac. * K deducat. * A * r6, T« oin A. 'C
appropinquanl.
' in om. A. 8 Sic A ; C literis minialis : Incipit quartus nipi yOo-jwv,F Incipit
synlemsin; f. o-uMynptv.' quod om. A. " A id. " A quod sit. " Corr., ACF in accurato serrcone.
quartus itipl yOo-twv.
*»Sic CF.; A activa. •* Sic CF ; A formativa. " Sic CF ; A operaliva. " SicCF; A cooperaliva. " K
" Sic CF; ejusdem virtutis, ejusdem subsislentiae om. A. " Sic CF ; A ex sitnili. *' Sic CF;
ejusdemque.
stint om. A.
NOTAE.

* Errat Magisler ; nam neqtie x«T!« in penuliima acuilur, nec i.nxnin fine circttm flectitur; sed *?,v>i
pluraliter formatur /«««, XIJTH.b Hic incipil codex F.
745 iOANNlS SCOTI iit
sic erjdialur. Et mihi videtur Spirilum pro calore /\ incognitae doclrinae ductibus periciilosus, subtifissi-
posuisse, quasi dixissei in simililudine, lux , ignis, morum intellectuura, inslar cautium latenlium, na-
Calor '. Sed cur lucem primo dixil, non est mirum. vesque repente frangeiitium, caliginosiiate naufragiis
Nain et Patcr lux est, et ignis, et calor; et Filius promplus, suiquc prolixilale cogente in quinlum li-
est lux, ignis, calor; et Spirilus sanctus lux, brum porrectus. Divina tamen clemeulia l0 dueenle
igiiis, calor. ltluminat eniin Pnter, iUuminai Filius, et gubernante ", prosperbque flatu divini Spirilus
illumiriat Spiritus sanclus; ex ipsis enim omnis nostrae navis carbasum implente, luttim inler haee
scientia et sapientia donatur. Urit Pater, uril Fi- rectumque iler carpentes, ad portum, quem petiratts,
titis, urit Spiritus sanclus, quia simul noslra dcli- leni cursu libcri alqtie illaesi pervenluri sumus.
cta cousumunt, et nos , velui-holocaustum quod- Disc. Tendeuda vela ", navigandumque; acceleral
" ponti, nullas veretur
dain, per flswo-iv,id est deiflcationem, in unitalem namque ralio perila hujtis
snam converltint. Caleficat Palcr, caleficat Filius, minas undarura u, nullos anfraclus Syrtesve cau-
caleficat * Spiritus sanctus, quia uno eodemque ca- lesve formidat, cui dclectabilius cst in abditis diviut
ritalis aeslu ct nos fovent el nulriunt, ac veluti ex oceani fretibus " virlutem suara exercere, quamitt
iuformiiaie * quadam iinperfectionis noslrae post planis aperlisque otiosa quiescere, ubi vim suam non
primi hominis lapsum in virum perfecltim, in ple- H ] valet aperire; in sttdore enim vultus sui paneni suum,
liitudihein aetalis Christi, edticant. Vir autem per- Dei videlicct verbum ", jussa est vesci, ierramque
fecltis esl Chrislus, in quo omnia consummnta sunt, sacrae Scripturae, spinas el tribulos sibi genninan-
cujus aelalis plcnitudo est cOnsummalio salulis uni- tem, boc est, divinorum iniellectuum exilem densi-
versalis Ecclesiae, quae iu angeliis et hominibus latem colere '*', studiumquc sapientiae spementibus
consiiluta esl. iuviam assiduis theoriae gressibus luslrare, dontc
ln sccundo libro de nalura creata et creatrice dis- inveniat locum Domino ", tabernaculum Deo »*
pulabamus, qttam in principiis rerum, id esl, in Jacob, lioc est, doncc ad vCriUiliscontemplaiionem,
primordialibus causis subsistere diximus. Nam ct quam lapsu primi hominis pcrdideral, frequcnti II-
ab tina * omnium causa, qtiac est summa bonitas , terarum diviuarum Iaboriosoi|tie studio ducente et
cujiis proprium est, omnia de non existentibus in adjavante et cooperanle, ctad hoe movcnle *° divina
existenlia sua rneffabiUvirlute producere, creattir. gratia, redeundo pervenial, pcrveniendo diligat, di-
Celera vero, quae pcst cam • sunl, parlicipalione sua ligendo permancat, pcrmanendo quiescat.
treare non cessat. Tertius liber dispuiat de natura 5. MAG.Dixit quoquc Deus : Producal lerra ani-
creata el non creante, hoc esl de effeclibns extremis mam iiiuenlemtn genere sao,jumenia, et reptilia, et
primordialiura causarum, qui rcrum onuiiuin exli- ^ bestias.terrae secundum svecies suas et cetera. Pro-
niaiii oblinent porlionem ; niotus enim progressio- ducat, inquit, terra animam viventem; ac si aperie
iium universitalis in eis desinil, non habens inferius diceret: Producat lena animal vivens. Ille stquidem
egredi, quia in corporibus consiiluiiis est. In quo tropus, qui dicilur uuvszSo^ii,hoc est couccptio, in
libro eliam de primordialihus causis mulla conside- divinis eloquiis tisiialissimtis est. Quae forma loc.i-
ravimus, deque Deo, ejusque imagine in animo et tionis totum a parte, el pariem a loto concipil. Solel
ralione et scnsu , et de quali nibilo facla sunt om- itaque sacra Scriplurn tottitn animal nuitnae solum-
nia , cl qtiomodo Verbum Dei uuigenitum el facil modo vocabulo siguiiicare. In Aclis aposlolorum :
omnia el in omnibus fit. Pauca quoque de operibus Eramus, inquit, in navi ducentae sepluaginla animae;
ad sextuut *
primae iutelligibilis septimanae, usque siquidem auimae non cranl sinc corporibus. IICJII
diem, traciavimus. in Genesi: Omnes animae domus Jacob, quaeingressa
2. Quartus hic, ab operibus sexlae prophelicae esl in Aegyptum, fuere sepluaginta *. In Evangelio **
contemplationis de conditione universitalis inchoans, ex carne totus honio vocattir : E/ Verbum caro
redilum omiiium in eam naluram,quae nec crealncc **
factum esl, hoc esi vcrbuin factum est lotus horno,
creatur, consideralurus, fihein constilual'. Cujus difli- carne, anima, nienteqiie subsislens. Et alibi : Spiri-
culias 8, diversorumque sensuumoccursus atque col- (ns ouidem promptus esf, caro vero infinna, carnis
luclalio tanlum lerroris nobis incutil, ut in compa- vocabulo tolniii suam btuiianilalern significans, spi-
ratione ipsius tres praecedenles libri, inslar plani ritu vero sanctum Spirilum, promptuin quidem et
pelagi, flucluumque sereniiale absque ullo naufragio1 corroborantem se ad redemplioneni humani generis
navigabilis, lutum legentibus meaium praebere videan- in diflkullale passionis. Quem Spiritura crucis paii-
lur, ipse vero tortuosis anfraclibus invius, obliquitatc; bulo fixus Palri commendavil dicens : Paler, in ma-
senlenliarum proclivus °, traclibus Syrtium, hoc esl nus luas commendo tpiritum meum. Ac si dixissel:
VARIAE LECTIONES.
Sio CF ; Ket calor. * Sic CF; A et califical. ' Sic CF; A informatione. * ana om. A. • Sic CF ; A
postea. Sic CF; A qutnium. ' bic CF; A conslituet. » Sic CF; A difficuttatis. » Sic CF; A proclivis.
" Sic CF; A lendenda sunt vela. " Sic CF ; hujut om A.
°'"- A' gubcrnaiiie opera.
.[ Sic CF; unditrum oin.A.
'* c'fm^!}la A. » Sic CF; A frelis. " Sic CF; Dei videlicet verbum om. A. »' Sic CF;
<ofereoin. A. ";Sic Cb ; A Domini. «»Sic CF; A Dei. » A monente. '" CF sepluaginta J V. " Sic
C.F: A ui Evangeho auoaue. »3 Sic CF; A verbum factus est.
 T45 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 746
Spiritum a me et a te procedentem in manus A homine; sic 10in seipsumrefonnavit ex caelit veniens
tttas comrocndo, quoniara impassibilis est, donccso- ipse sanctus Deus Verbum; sicut ait bealus Peirut:
lus carni compaliar, qui solus carnem accepi, et Morlificatuscarne, vivificalus autem spiritu; et ite-
caro factus siun. Non quod et ipse passibilis sit se- rum : Christo ergo palieniepro nobis carne, el not *»
cundum divinilalem, sed quod in eum humanitalis, in eandem inlelligenliamarmari "; sic " veluti san-
quam soltis assnmpseral', passibilitas, et passio, et guis in vestimenio deputalur ferenii, deputata e«J ei
mors refertur, humanilaiique, quam sibi in unilatem passio carnis in Deilalem, Deilate nit palienle, tii
subsiantiae assumpserat *, compassus est. Ideoque non in hominem haberet mundtts spem, sed in Domi-
quia compassus npn iiiuneriio dicitur, et vere dici- ttico homine, Deitate recepta, reputarctur in ipsam
tur passus. Non enim separala est in ppssione una pussio, ut fierel pro mundo ex Deilate impassibiti
subslantia Verbielhorainis.Et utcertius corroboralum salus, ut in carne facta passio, el Deitale nil paiienli
auctorilale perspicias, audi praedictum Epiphanium neque sustinente, in eam fieret depulala passio, im-
in sermone de Fide. Semel, inquit, mortuus est pro plela ** Scriptura, quae dicit: Si enim cognovissenl,
nobis, suslinens pati pro noslris passionibus; scmel nunquam Dominum gloriae crucifixissent.Crucifixut
guslavit mortem, mortem autem usque ad crucem; est ergo, crucifixus est Dominus, el adoramus cruci-
volens pro nobis Verbum in morlem venil, ul mor- JJ ftxum, seputlum, el res:;rgenlemlerlia die, el in cat-
tem interimerel; Verbum caro faclum esl, non ios ascendenlem.Ut atilem cognoscas, quod non de
paliens in Deitate, compatiensaulem cumhumanitale alio, verum de Spiritii sr.ncto dictum est : Pater in
in impassibilitate. Passio autem sibi deputata est, ipso manus tuas commendoSpiriium meuin, audi eundcm
manenle in impassibilitate; mors ei reputata est, eo in eodcm : Si audieritis, inquil, quia in dextera Dei
manentein immortalilate. Ipse enim dixil: Ego sum exaltalus ", et proinissionem Spirilus accipiens "
vita; vita autem nunquammoritur, sed venitvivificare, a Patre; aut: Praestoluri promissionemPatris quam
pro nobit morlem accipiens. Non enim per hominem audislis mei;aut: Quia spiritus eum immisit in de-
erat nobis vila, neque per carnem nobis spes. Maledi- serlum; aut quod ipse dicil : Nolite cogitare quiit
ctus enim, inquil, sperans in hominem, et: Qui habet dicalis, quia Spirilus" Palris mei,quiloquitur invo-
spem in homine', en7 sicut agreslis myrice *. Quid bis; aut: Si aulem in Spirilu Dei ejicio daemonia ;
ergo dicemus? Non homo Christus ex his, quae prae- aul:Qui autem blasphemaii« Spirilum sanclum, non
dicia sunt? Unicuique clarum est, quia absque ulla demillelur ei, et reliqua; aul : Paler in mantis tuat
ambiguilate confiiemur DominumDeum Verbum lio- commendaspirilum meum; aut : Puer autem cresce-
minem faclum, non opinione sed veritale. Sed non bal el conforlabalur ipse spirilu; aul ; Jesus aulem
liomovenil in profectumDeitalis. Non enimin homine 'C plenus Spiritu sanclo reversus csl ab Jordane; aul:
erat nobis spes satutis; nemo enim omnium liomintim Reversus est Jesus in virtute spiritus; aut: Quod na-
ab Adamo * potuil operari salutem. Sed Deus Verbum lum esl ex spirilu, spirilus est; aut: Et ego rogabo
homqfactus, ne spesnostrainIwminem,sed in Deumvi- Patrem, et atium Paracletum dabit vobis, Spiriium
ventemetverum,factumIwminemficret'.Omnis enimsa- verilatis; aul: Quare implevil Satanas cor liium ,
cerdos, exhominibus acceptus,prohominibusconstilui- Ananiae dixil Petrus, mentirit " Spiriiui sancto; el
tttrjuxta quodscriplum esl. Vndeexnoslra humanitale posthac *»:Non hominibusmentiluses, sedDeo : igitur
accepit Dominus venientcarnem, et homofactus est no- Deus ex Deo, el Deus Spiritut sancius est. Haclc-
his Deus Verbum,ulinDeitatedarelur nobit satus,el in nus ex Epiphanio. Disc. Transitus isle, quamvis
sua humanilale pateretur pro nobis hominibus,passio- longius a "• proposito videatur recessissc, utiiis ta-
tiemperjpassionemsolvens,et mortemper suammorlem'' men est volcnlibus sacram Scripluram inlelligere :
morlificans. Deputata est autem passio in Deitatem, suasil enim, deitaicin*- Vcrbi el**impassibilcmesse,
et quidem Deitale non patienle, reputala autem pas- el suae humaniiaii compassam; approbal eliam,
sione Deilali, quia sic beneplacuitvenienli sancto el quod Dominus dixil in Evangelio : Spiritus quidem
impassibili Verbo. Est autem hujusmodi quoddam promptus est, carq vero inftrma,.ilidein : Pater, in
exemplum, velutisi quis vestimentum indulus, in ve'- £) manus luas commentlospiritummeum, non dealio spi-
stimenloautemsanguis tparsus pollueret veslimentum, ritu dictum, sed dc Spiritu sancto. Sed ad propo -
et sanguis in vesiimentum veniens non tangeret cor- situm redire oporlct.
put induli, deputaretur autem contagio tanguinis i. MAC.Prodttcai lerra animam vivenlem; boc
vestimentiineum qui veslimenlum* induitur: sicin est, prodticat lcrra animnl vivens. Vidc, quani
carne passus csl Chrislut, in ipso dico • Dominico pulcbre, jtixia pracdiclum tropiim, ct lotuin aparte,

VARIAELECTIONES.
1 Sic A; CF acceperat. » Sic A acceperat. » Sic CF; A in hominem. * Sic A ; C minVa ; F
' CF;
mirtcae. Sic A; CF in Adam. • Sic CF; fieret om. A. ' Sic CF; A mortem suam. * Sic
CF; A Desltmen'0. • Sic CF; dico om. A. " Sic CF; A quem. " A vos. " Sic CF; A at-
memtm. " A »»Sic CF; A nt implerelur. " Sic ACF; sed F corr. exaltalus fuero.
»• Sic ACF; sedstcut.
F corr. acceperiiis. " Sic ACF ; se I F adscr. esl. " Coni. ; ACF mentiri; ¥
snpra mentiri adscr. te. " Sic CF; A post haec. " Sic A ; a om. CF. " A e( Deilalein. »» Siu
CF; el om. A.
7*7 JOANNIS SCOTI «8
toluir sciltcet animal ex raeliore ejus medietaie, A ex substanliali ptilcliritudinc nalurae projiciet. De
quae esl aninin, signilicavit 1. Et quia minor medie- hac terra in alio psalmo idem ait: Exibil spiriiut
tas lolius animalis, quae est corpus, a terra sumi- ejut, el revertelur in terram tttam. Cujus spirilusi
tur, eodein Iropo loium animal, hoc est corpus et lllius videlicet, qui fixus palibulo pro nobis ", incli-
animani', a lerra produci jubetur, dum anima nalo capile, tradidit spirilum. Quoexibit? Descendi'
omnino terra non sil, sictit neque corpus anima ; ad inferna. Ad quid? Reducere imle huinanam nalu
quoniam vero ipsa corpori adhaerel in unilate ani- ram, quae cnplivn illic detenta esl; captivam enim
inalitatis, simul de terra ficri Scriptura lestalur. duxit caplivitatem. Sed quoniam mors non poterat
Sed si qtiis allius huiic Iocum quaesierit, polesl alio relinere caplivum, quae non invenerat criminosum,
modo inlelligere. Terrae siquidera vocabulo totius revertitur " in terram suam, in naluram suain,
naturae subslanlialis, visibilium et invisibilium, in- quam fecit et redemit et accepit, in corpus immor-
commtilabilis soli.lilas solet insinuari; quod etiam tnle, in prislinum nalurae humanae statum, insuper
tertiae lucis opcrnlionem spcculantes exposuimus. etiam in gloriam resurrcclionis. El ul cognoscas
Hinc esl, quod a!l Aposlolus: Mortificale membra cum, qui pollicilus est, spiritum suum solum exitu-
vestra, quae sunt super terratn. Ac si aperte diceret: rum non solum, sed cum tola humana " nalura
Mcmbra nialitiac, quae veslra suni, quoniam ex B E rcversurum , audi ipsura dicentera: Niti granum
vestra inojedienlia, et non ex Deo facla, ex quibus frumenli cadens in lerram mortuum fuerit, ipsum
veluti quoddam corpus universalis nequitiae aedifi- solum manet. Si aulem morluum fuerit, mullttm
catis super terram, hoc est super soliditalem natti- fruclum fert. Emittes, inquil, Sptritum tuum, el re-
rae a Deo condilae, ne ab iis diulius polluatur, novabis faciem terrae, hoc est ", reslilues integrila-
mortificate, et pro membris maliliae inleremptis tem naliirae; sive de anima Christi spiritum qttis
membra jtisliliae, quae sunt virtutes, consliluite, inlelligat, quae inclinalo capite, compatiente videlicet
ut *, quemadmodum super naluram ex Deo condi- ejus deilate, pro salute mundi tradita est, elexivit,
tam vestris diversis criminibus veluti teinplum quod- cl reversa est in illam naturam, quam legalione
dam abominabile, diabolicaque habilationc condi- sua redemit, emissa quoqtie esl, ul restauraret ptil-
gntim coiisiruxisiis, ila etiam ex lapidibus virlutura chritudinem nalurae, quae in primo homine **deleia
divinn grntia dolaiis, domum preliosam conditori est; sive de Spiritu sanclo, qui est spiritus Chrisli,
ipsius *, boc est ipsiusnalurae, omni sordeexpulsa qui humilinto capile, quod est Chrislus.momentanea
peiiitusque inlecempla, reaedificetis. Cui sensui carnis morte traditus est universae creaturae, cujus
Psalmisla consentit dicens: Deficient peccatores a primogenitus est ipse, cujus spiritus cst. Exibil et
terra et iniqui, ila ut non sint. Ubi tropice ex effe- C revertelur in terram tuam, hoc est, in illam natu-
ciibus causain significans ', per peccatores et ini- mm, qnam propler peccalum primi hominis dese-
quos peccala et iniquitates insinual *, quae ex rucrat; tua »• erat, priusquam peccanlem relinque-
terra nalurae, quando liberabitur ab omni malitia, ret, sed propter eum, ctijus spirilus esl, et qni pro
deficieni, iia ut non sint. Peccata enim et iniqtiita- ea passus est, in eam revertitur, et amplius resur-
les latnditi esse videntur, dum nihil sint, quamdiu reclionis tempore reverlclur, ei mitletur, ut virtule
suljecta nalura conlineantur; ea vero purgata elad ipsius universae nalurac facies in prislinum decorem
pristinam sinceritalein reducla, quae per se, resliluatur. Quoniam itaque in hac omniura commu-
id esl peccat:i et iniquitates, subsistere nescitmt, aj ni terra omnia animalia secundum corptis et animam
nihilum pcnilus rcdigcntur, ila ul non sint. Idemi causaliter et primordialiter creala sunt; nam "
alibi sub persona viri jusle vivcntis omnes justosi in honore " omnia facta sunt: quid mirum, si divino
liealificaiis: Qui erunl tamquam lignum, quod plan- praecepto jubcalur, animam viventem, hoc est ani-
latum est secus decursus aquarum, lioc esl, tamquaini mal vivens producere, ut, qnod causaliier occulle
verbum, qtiod inbumanatum est, in fine omnium se- in causis et ralionibus habebat, hoc in genera et
culorum propler nos, in quos, sicut ait Aposlolus, species aperte produceret ? Et vide, quomodo nalu-
ftnes seculorum devenere; pluraliler quidem iinuini D ralcm rerum consequentiain divinum nobis mani-
omniiim ' finem , Chrisluin vidclicet, nomin:ins;; feslat eloquium. Producat, inquil, terra animam
ipse siquidem esl fines " teculorum, qui ttniversorumi viventemin genere suo. Primo genus posuit, quoniam
est consiiinmalio; conlinuo subjunxit: Non sicim-'-'-' in rpso omnes species el continentur et unum sunt,
pii, non sic, sed lanquam pulvis, quemprojicit ventusi . et iii eas dividitur et miilliplicatur per gcnerales
a facie terrae, discrelionem justi judicii ventum vo- formas specialissimasque speeies. Quod etiam oslen-
cans, qun * ille, cujtis ventilabrum in manu sua,, dit dicens : Jumenta et reptilia et beslias terrae te-
pulverem tolius maliliae ex supcrlicie lerrae, hoc estt cundum tpeciet tuat. Ac per hoc iutelligitur, quod
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A tiqnificat. * Sic CF; A «nima. • ut om. A. * Sic CF; A ipsius terrae, hoc
cst. • Sic ACF;'sed F corr. significat * Sic A; CF intinuando. ' Sic CF; A omnium unnm,
' Sic ACF ; sed F corr. finis. • Sic CF ; A quo. " Sic CF; A qui paliens pro nobis. »' Sic
CF ; A revertetur. »«.Sic CF; humana om. A. »»Sic CF ; hoc est om. A. »* Sic CF; in primo ho-
mine om. A. " Sic ACF ; scd F supra adscr. corr. sua enim erat. " Sic CF; A qiioniam. "SicA;
CF in licmine.
7*3 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER QUARTUS. 750
ars illa, qtiac tlividit genera in specics, el species ini A Esl eiiim generalissima qunejnni atque * comniunis
genera resolvit, qttae . SiaAsxrtxiidicitur, non abi omnium natura, ab imo omniiim principio creata,
humanis machinationibiis sit facla, sed in naturai ex qua veluti amplissimo fonlc per poros occuflos
rertim, ab auclore omnitim arlium, quae vere artesi corporales crealurae veluli quidam rivuli derivan-
sunt, ccndita, cl a snpieniibtts inventa, el ad utilita- lur, cl in diversas formas siiigulartira rerum eru-
tem solerti' rerum indagine * usitnta. clant. Praedicla siqttidcm vis per diversa semina
S. Disc. Ex his, quae,.ni fallor, raiionnbiliter a le ex arcanis naltirae proveniens , primumque in ipsis
dicla sunt, si qttis voluerit, polesl eliam alio modoi seminibus erumpens, deinde diversis humoribus ad-
intelligere quod scripinm est: Prorfucant aquae reptile' mixla, in species singtilas sensibiles ebullit. Disc.
animae viventis, et volalile super lerram, ut non so- Rala haec verique similia, physiologiaeque specu-
lum simpliciter, quemadmodum superius tractatumi lalionibus conveniunt. Quoniam vcro homo, qui
est, intelligat, pisces et volatilia de boc visibili atqttei sexla " die conditus est, in numero animalium con-
tractabili lnimidoque ac frigido aquarum elcmenloi siiluitur, quae sub uno genere comprehendunlur,
creala esse, verum etiam alliori sensu ex abditisi num in hoc praeccplo divino, quo jubelur lerra ant-
profundisque naltirae sinibus, in quibtis causaliter mam vivamproduccre, inlelligendus sil ncc ne, veliin
et primordialiler facla simt, in genera et species>B a te audire. MAC.Ilauc inqiii.-ilioiieiiinnn facile sol-
deducla. Quid cnim olislal, ne, sicut terrae vocabulo• verirn ", si soliiinmododivina Scriplura pronunlia-
naturae signiflcalur soliditas et fcrlilitas, ila eliarai ret : Producat terra animam viventem. Verum quia
aquarum signilicnlione ejusdem naturae abdita in- addidit: in genere suo, planissime palefecil, omnia
telligalur profuiuHtas, ut omnium animalium, quaes animalia in hoc praeceplo contineii. Nulla enim
sive ex terra, sive ex aquis leguntur creari, unai species est, qune in genere suo omnino non collo-
eademque cognoscalur origo, quamvis dividatur' calur. Scd quia hnec forma animalis, quae in ho-
eorumspeculalio? Alia siquiJem in qtiinta prophelica1 mine consliluia est, celerorum nnimaliiun naluram,
theoria, alia in sexta rondila csse' memoranlur. quae sub eodem genere sunt, dignilale rationis et
Nec hoc sine ralione factum crcdiderim. Veri enim'
inlelligentiae superal, provide prophetica comlem-
simile videtur, quod itleo lerrena animalia sexla die,'
plalio eam celeris animalibus adjungere voluit, ut
in qua etiam liomo faclus est, de lerra produci ju- conditionem ipsius, juxta suae nalurae excellenliam,
bentur, quoniam majorem simililudinem hominis in1 laiius et copiosius in fine omnium, quae aDeo facta
natura sua videnlur habere. Omne siquidem, quod sunt, narraret. Specics animalis maxima et
igitur
in nalura animalis hominis praeter intelleclum et
preliosissima bis in operibus scxlae speculalionis
ralionem cognoscitur, naturafiler iis inesse physica C commemoralur : . ., .
prur.um quidcm ni genere suo,
speculalione inycnilur. MAG. Non ut
solum, opinor,
quod est animnl, jubelur " a tcrra produci; deinde
nil obslat, verum eliam, ut ila intelligamus ea, quae
secimdum verilalem rerum paulo post, celerorum animalium brevissima divi-
scripta sunt, faclarum, sione facta, condilio ejus ad imaginem et similitu-
ralio ipsa iiilenlius considernta nos advocat. dinem Dei introducilttr. Disc.
Una iiaque " forma
Est enim mulliplex cl infinitus divinorum elo- et inter cetera animalia de terra
inlellectus. in una producilur, ac raox
quiorum Siquidem penna pavonis ad imaginem Dei fieri perhibelur; quod merilo me
eademque mirnbilis ac pulchra innumerabilium co- movet. Si enim omne illud genus, quod dicitur ani-
lorum varietas conspicilur in ttno eodemque * loco •
cum omnibus suis formis ad imaginem et simi-
ejusdem pennae porliunculae. •. Et quidem natura mal,
ipsa rerum ad hunc atirahil intellectum. Terra liludinem Dei fierel, non perlurbarel me fortassis
namque ista scnsibilis et aqua corpora compo- qtiod doces, hoininem quidem el de lerra inler ce-
sita sunt ex qiialiiaiibus qtialluor elementorum; et tera aniraalia produci, et postmodum ad imaginem
niliil de se gignunt, nullaqtie species naturae' ex iis et similitudinem Dei fabricari. Jam vero quoniam
nasnitur, quamvis ex eis • nasci videalur. Vis au- solum hominein, el nullum aliud animal praeterhomi-
tem seininum, quae in eis sunt, operanle illa vila, D nem,ad imaginem Dei creari divina perliibet historia,
quae nutriliva dicitur, secunduin leges el raliones valde miror, quomodo'* inter jumenta et replilia et
insilas, quanlnm sinit divina providcnlia, in di- bestias terrae homo a terra producitur, et ad ima-
versas species berbarum , surciilorum, animalium, ginem Dei, longe et incomparabililer ultra celera
per genera el formas ex secrelis creaturac sinibus univcrsa animalia, solus formalur, dicenle Scri-
erumpit. Ac pcr boc iimlc terra el aqua visibilis et plura : Faciamut hominemad imaginem et timilitu-
traclabilis in snas naturales species et qualilates et dinem notlram , el quod est mirabilius, quomodo
quanlitaies processere, inde omnia, quae ex eis a " lerra producitur inter ea, quibus praefertur, et
nasci videntur, generalionis suae orlginem sumunt. dominari jubetur. Subjunxil enim Scriplura : El
VARIAELECTIONES
' Sic CF ; A solerlis. « Sic CF; A indaginis. * Sic CF ; esse om.A. * A ttita eademque. » loco
om. A. * Sic CF; A portiuncula. ' Sic CF ; A nalurae species. * nascitur, quamvis ex eis "om. A 'A
et. 10Sic CF; A in sexta. '» Sic C ; A non tam facile absolverim; F non facile sotverem. Sic.iCF ; A
videlur. " Sic CF; A igitttr. '' Sic CF; A e. " Sic CF; A e.
751 JOANMS SCOTl 75*
ptaetit pitfibut maris, el volaiilibut caeli, et bestiis, JA in aliqua maleria ex qualitatibus quattuor clemen-
universaequecrealurae, omnique replili, quod movetur loriim facta ', constittita est. Si sonum sen odorem
in terra. MAG. Nec immcrito, nec irralionabililer senseris,ex aerequatuiorelementis composito.simi-
moveris. Haec eiiim caulissirna et solerlissima in- liler, si guslum sen taclnm, ex compaclionibus aquae
quisitione dig.na sunt. El primum quidem, ui. iniel- terraeque accidere non dubilabis. Non immerito igi-
ligas, rcmola tolius ambiguilatis caligine, quod in tnr corporeus sensllsquadrupedis1• vocabulum acce-
iiniversali nnimalium genere horao conditus sil, hoc pil, quoniam omne, qtiod sentit, non aliunde nisi
maximum suscipe argtimenliim, tripertitam videli- ex quatltior elemenlisoriginemducil. Quosdam vero
cet hujus generjs divisionem in jtimenta el replilia ex inleriori natura sumplos recle dixeris »' irra-
besliasque. Quae divisio non sine causa facta est, tionabiles, hoc cstrationi resislentes, 111est furor, et
ut aestimo. Nam in aliis diebus, id est in tertia et cupidilas, inordinalique corporalium scnsiuim appe-
quinta, in qitibns. genera el species commemoranlur, litus, in abusionem attributos " sensibilibus creatu-
nulla divisio gcneris in species introducilur, sed ris. Et quoninmbi **molusex irralionabilibus anima-
simpliciter aut solttm genus et indiscretae spe- libus humanae nalurae inserli sunt, non incongrue
cies, ut in tcrtia, qua herbarum surculorumque ge- bcstiarum appellatione significanlur, praesei tim cum
nera spcciesqne de lerra oriri jubenlur, aut solum B semper »*ralionabilibus disciplinis reluctari non de-
genus et una spccies ipsius, ut in quinla, piscium sinani, et aut vix aut nunquam domari ab eis pos-
quidem gcntis upVle, avium vero volatile vocans, sint, motusque rationabiles feroci irapetn dilaniare
nequc hoc ncque illud in species dividens. Nam in semper appelant. Sunt praeterea in animali rationa-
eo quod dixil : Creavitque Deus ccte grandia, mngis bili occulti qttidam molus, quibtis maxime corpus,
speciem ' pro gcnere inleUigendum est» posnisse, sibi conjunctum adminislral, et sunt in auctiva '•• et.
quam gcmis iu speciem divisisse. Quomodo enim di- aulriliva parle animae conslituti". Qui quoniam na-
visio generis in unam spcciem possel fieri, dum turali facililate sua peragunl oflicia , el quasi laten-
omnis divisio non minus quam in duobiis inve- ter, quia animae inlenlionem nullo modo sollicitant
iiilur? Sexla autem die non solum generis condi- atquc perlurbant, si tamen inlcgritas nattirae inco-
lio, verum eliam Irina divisio ipsitis in spccies lumis exliterit, silenli quodam mealu rorporalera
narratur. Dixil, inquil, Deus : Producat terra hnrmoniam penelrantes, replilium appellationem
animam vkentem in genere suo, jumenta, el replir non irralionabililer meruere. Ccleris vcro animali-
tia, et besiias lerrae, secundum species suas. Vel bus, praeter solum hominem, ex tribus praedictis
secnndiim scptuaginta inlerpretes : Dixit Deus : motibus duo tanlummodo " insunt, unus quiderr»,
Educat terra animam vivam secundum genus, qua- ^1 qui in sensibus " est proprie ralionis regimine ca-
drupedia, et replilia, el beslias secnndum gcnus, et rens, ac per " hoc bestialis, alter qui nutritivae vi-
factum est sic. Haec ilaque , ul. arbilror , triper- tae deptilatiir, replili similis; qtioshomo cum ceteris
lilio totius vitae lerreno * corpori adhaerenlis, ani- animalibus pnrticipat, et reciprocc cctera animalia
inalque per copulam ad corpus efficicntis, cst cnim cum ipso participanl. Videspe igilur hominem in
animal corporis et animae ctim sensu * connexio, omnibus animalibus, ct omnin in hominc, et super* 0
tnplicem molum insinuat. Et quidcm lernarius ille omnia hominem? Et si quis inlenlius naluraeipsius
tnotus in homine solo, qni solus est ' ralionabile mirabilem ac penitus ineffabilem condilionem in-
finimal, intelligiinr, quosdam qtiidem molns suos spexcrit, clare inveniel, eundem hominem el for-
ralioni subilitos liabens, qui jtinienlorum seu qtiadru- ntam qunndam *' in genere animalium esse. etsu-
*'
pcdum vocabnlo significari videnlur. Verbi gralin, per omnem formam animalem subsistere, ac per
uiovct qiiinqiiepcrtilum corporis scnsum disciplna- boc et aflirmationem et negalionem rccipere, el de
liler in cogniljonem scnsibilium rerum solerli earum copraedicari recteposse: Homo animal esl; bomo
intelligentiae sludio. Qui molus non irralionabiliter anitnal non esl. Dum enim in ipso corpus et vila nu-
jumentiim dicilur; non enim parvum adjutorium TVtriliva, el sensus, et memoria sensibilium, omnisqne
rnlionabili animac praestat ad cqnlemplalionem ve- irralionabilis appclitus, ut est furor el cupidilas,
ritatis sensiliiliiim oinnium, cuncla falsitatc remola, considerantnr, omnino animal est; haec enimomnia
vcra sinceraqucnotilia. Esl elininipinsi qtiidam*qun- communia sttnt illi ciuis ccleris animalibtis : altiori
«irupes mottis sens.tiumsubdiltis rntioni '. Siquidem verp sui parle, qna *' ralione consistit, el inlellectu,
omne, qnod per sensum cognoscimus in natura sen- et interiori seusii, ctim omnibus suis ralionabilibus
sibilium rerum, bocex qtiatluor elementis est com- raoiibns, quos *'•virtutes appellnnt, cumqiie aetema-
posittim •, aul in ipso composilo constituium. Age rum divinarumque rerum memoria, omnino animal
enim, si corporoam specicm aspexeris, ipsa species non est. Siquidcm cuncta haec eadem sunl homini
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF; A species. *SicA; esf om. CF, scd supra adscr. F. * Sic CF; lerreno om. A.
* Sic CF; cum sensu om. A. Sic CF; esi om. A. 6 A qupddam. ' Sic CF; A sub dilione »°
ration:t.
* Sic CF; A rerum est hoc esl ex quatuor etemenlis compositum,. ' Sic CF; facta ova. A. Sic CF; A
" recte dixeris om. CF. " attributot om. CF. " Sic CF; A huiutmodi. »* Sic CF; A tu-
quadrupedum.
per. "'• Sic CF; A aeittia. " A consiilntac. " Sic CF; A tantum. »" Sic CF; A in scnsibilibus. " A pro-
pler. A supra. " A forma quadam. ** A stt^ra. " A cuae. «'' A quas.
 /5? DE DIVISIONE NATURAE. — LIBEU QUARTUS. 754
cnm caclcstibus esscnliis, qunc omnc, quod in ani- A diflicilior quaeslio, qiianlum mihi " vidclur, orta
malium naiura comprchenditur, excellentia subslan- esl. MAG.Quac sit illa, dic, quacso. Disc. Videris,
liae inconiprcbensibiliter » superant. Recte igitur, ul opinor, duas animas in uno liomine subsistere
ut diximus, de homine dicitur : animal est, animal arbilrari: unam quidem, qttae corpus " administrat
!ion esl. Qtiod eliam ex auctoritnte divinae Scriplu- ct vivificat et nulrit et atiget, et per corporeos
rac possumus corroborarc. Aposloltis ait: Animalis scnsus sensibilia scnlit, eorumqite pfia.nlasins in
homo non percipit quae sunt Dei ', el ilerum : Spi- mcmoiia sua recondil, et cctern, qune nnimas ani-
tilualis Itomojudicat omnia, ipsevero a neminediju- malium ceterorum in corporibns suis peragere no-
dicatur. Intucre, quam clare, quam aperte hominem lissimum est, alleram vcro in ralione et intellectu
velul in duos homines dividit. Qiiorum unus quidem subsistenlem ", ad imagiiiem Dei et simililudinem
animalis est, quoniam nalitrac animalitim similis faclam. Qitotl valde absiirdum videlur. MAG.Dtias
consislit, quac nihil spiritualium in se recipit; allcr animns in uno homine ncc rnlio, nec divina aucto-
vero spiriiualis, quoniam aelernis et spirilualibus ritas sinit nie arbilrari; imo eliam prohibet, nec ulli
divinisqtie communicat subsislentiis, tolitisque ani- recle pbilosophantinm fns est aeslimare. Unam vcro
malilafis expers est. Et ea quidcin pars, qtia animal candcmque rationabilem animam humano corpori »*
est, exterioris bominis, ea vcro, qua superat cete- B ineffnbili modo adjunctam hominem esse assero,
ra animalia et seipsum, in quanlum animal esl, ipstimque bominem mirabili quadam et intelligibili
inlerioris congrue appellationem recipil. In his divisione en parlc, qun ad imaginem et simililiidinem
enim, qtti spirilualiler vivunt, ulidcm ail Aposiolus, Creatoris fnclits est, imlliiis animalitalis participem
exterior liomo corrumpiiur, interior vero de die in esse, et ab ea omnino absolutum, ea vero, qtta ani-
diem renovalux. Nam qui * perfecle vivit, omnino malitati communical, in universali animalitun genere
corpus sittim, et vitam, qua illud adminislratur, om- de terra, boe csl, dc communi omnium nnlurn pro-
nesque corporeos sensuscum liis, quae per eospercipit, ductum. Disc. Quid ergo dicemus? Num htimana
omnesquc irralionabiles molus, quos in sesenlil, cnm anima simplex quactlam nalura omnique composi-
omnium rerum mutabilium memoria, non solum lione absoluta, an * quibtisdam partibtis in unilatem
spernit, verum etiam, quantiim potcst, et corrumpit quandam copulata crcdcnda est ? MAG.Unum fir-
et deslrttit, ne ullo modo in eo pracvaleanl, ct om- missime tcnco, simplicem vidclicct onuiiqtte copula
nino pcrirecisclea sibi appelit, seipsum vcro, in quan- parlium cnrentom esse, alicrtim vero omnino abnuo,
lum caelcstis cssenliae parliceps cst, de die in diem, hoc est, ullam compositioncm differcntium a se invi-
hoc est, de virlule in virtutem ascendens, divina cem parlium recipere. Tota enim in seipsa ubiqtic
gralia movente, cooperanle, ducente , perficienle C est per totum. Totd'siquidem viia cst, lola intel-
rcnovat. El ea quidem nalura, qun animalibits homo lccltis, tota ralio, tola scnsus, lolamemoria, lota
communicat *, caro dicitur; ea vero, quae • caeleslis corpus vivificat, nutrit, continet, augel; tota in totis
essenliae particeps est, mens, vcl aniraus, vel inlcl- sensibus species rerum sensibilium senlil; tota ipsa-
Icclus. Aiuli Apostolum : Menle, inquii, servio legi rum rerum, ultra omnem corporeum **sensum, na-
Dei, carne aulem tegi peccali. Et innumerabiles di- turam et rationem tractal, discernil, conjtingit,
vinae Scriplurae senlenliae hoc ipsum approbant. dijudicat; tota cxlra el supra omnem crealtiram, et
Quid igiltir mirum, si duplex bominis conditio inlel- seipsam, quia in numero crealtirarum comprehendi-
ligalur, cum ipse quodammodo duplex sil ? Et quod tur, circa simm Crealorem inlelligibili molu atque
aniinalibiis simileesl, cum animalibus, qnod atilcm aeterno, dum omnibus viliis pbantasiisque " purga-
spiritualibtis pcr sc et absolulc, cum spirilualibus tur, circumvolvilur. Et cum ila simplex naluraliter
Creari. Ac pcr hoc non te turbet, quod dixi, bomi- subsistat, suarnm inlclligibilium ct subslanlialium
neni cum ceteris animalibus in uno eodemque genere differenliarum, veluli tolius in jinrles divisiones re-
de terra prndiictnm, et ultra omniiim animaliiim cipit secundum motiitim suorum numerosilalem. Ac
naluram ad imaginem et simiiitudinem Dei factum. per hoc multis nominibus denominalur »'. Siquidem
Disc. Non me • fortassis moveret, si possem ad " dum circa divinam cssentiam vehilur, et mens, ci
purum dignoscere, quomodo"sub uno eodemqne ge- animus,el intelleclus; dttm rerumcrealarum naliiras
ncrc cuncloriim animalium ila homo contlilus sit, causasque considcrat, ratio; dum per sensus'corpo-
ut meliori sui' parle supcr 8 omnem naluram ani- rcos species sensibilium rccipil, sensus; dum in cor-
malium subsislat. MAG.Miror, cur eadem repelis. pore occtiltos suos molus juxta simililudinem irra-
Diximus enim, bominem, in quanlum animal est, tionabilium animarum peragit, nulriendo illud ct
inler animalia sub uno genere ; in quanlmn animal augendo vilalis proprie mottis " solet appellari. In
non est, extra omne genus omnium animalium • his aulem omnibus tota ubique est. Disc. Tota igitur
factum ftiisse. Disc. Eheu! Jam major longeqtie el in genere animalium delerra producta est, et tola
VARIAELECTIONES.
* Sic CF; A exceilentia snae nalurae incomparabililer. * Sic CF; A ' Sic CF ; A <7«tenim.
tpiritus.
*SicCF; A communicathomo. "SicCF;
« SicCF; A animalium A qua. ' K Nonne. ' Sic A ; CF sua. * K supra.
omnium. " Sic CF; milii om. A. »' A " Sic A; CF sub-
corpus quae.
sistens. " Sic CF; liumano corpori om. A. ' A m. " SicA; CF ulira omneincorporeum sensum. "Sic
CF;.phamasiisqtie oin. A. »' Sic CF; A denoUttur.> " Sic CF; A vita proprie (molus om.>.
755 JOANNIS SCOTI 756
ad imagincm Dei fncla. Praedictis enim rnliouibus A t ritum nullo modo sufficit. Auimalis igitur bomo et
concluditur, ita et non aliter esse. MAG.Etiam; et flt et dicitur, quando,reliclismolibus,quiTsecundum
nec ulli rcclc ac pie philosophantium de hoc dubitare rationem et inlelleclum sunt circa cognitionein
licet, nesimplicissiinnmet iiidividttam naturam scin- Creatoris et creaturae, in motus irrationabiles, qui-
dere videalur, qtiod valde impium est. Disc. Quomodo bus animalia bruta circa corporis desideria moven-
ergo untis alque itlem homo, sccunduin praedictara tur, spontaneo appeiitu decidit, ila ut totam suara
controversiain, et nnimal est et non est animal, vel inlenlionem 8 temporalium fragiliumque rerum et ad
quomodo et nnimnlis est et animalis non est, et caro non esse tendentium letiferis delectationibus ingtir-
est cl caro non csl, el spirilualis est et spiritualis gitet : spiritualis vero, dum mtitata omni conversa-
non'est, et quomoilo haec sibi invicem opposita et tione in melius, divini amoris incendio inflarama-
conlradiccnlia in tina simplicissima natura possiint tus, mundo et carnc omni modo sprelis, omnibus-
inielligi, non satis video. MAG.Ex his, quae prae- que animnlium motibus relictis, ad caelestium es-
dicta simt, omne, quod libi videtur in simplicilate sentinrum simililudinem tolus transformalur, n(,
hiimanne nalurae contrarium, si quis inlenlitis ' quod ei fultirum est secundum inconversibifem sub-
perspexerit, luce clarius inveniet, non solum non slanliam, hoc in eopraecedat* secundum vitae vir-
esse contrarium, verum eliam omnino conveniens. B ] tutibus ornatae qualitatem. Ac per hoc duobus mo-
Constat enim inter sapientes, in homine universam dis animalis homo cognoscitur : uno quidera, quo
creaturam contineri *. Inlelligit enim et ratiocina- secundum naturam subsistit, allero, qui ei ex irra-
tur, ui angcltis; sentit el corpns administrat, ut tionabili motu liberae voluntatis proclivaeque'»• ad
ariimal; ac per hoc omnis crealura in eo inlelli- maliliam accidit. Similiter spirilualis et secundum
gilur. Tolius siquidem crcaiurae quinqiiepertila naturam subsislens, et secuudum bonara volun-
divisio esl. Aut enira corporea est, aut vitalis, tatem divina gralia praeventam, actu et scienlia "
atit sensitiva, aut ralionalis, aul intellecttialis. pnrgalam, virlulum " ornamentis redimitam , ad
El bacc oiiinia omni modo in homine continentur. pristinam divinae imnginis dignitalem revocatus •'.
Exlremtim quidem subsistentiae " ipsius corpns est; Disc. Haec libenter accipio; sed non perpure" con-
deinde seminalis vita corporis administraliva, cui spicor, quomodo, cum omnes species in genere
»'
praeeslsensus;deinde ratio, qnae inferioribus se na- unum sunt, contradicenles inter se invicem in
lurae parlibus dominatur; supremum in his omni- illo unum subsistunt. Definilio siquidem hominis
bus animus oblinel locitni. Ac per hoc tota humana celerorum animalium definilionibus contradicere vi-
natura, in quantum communicat animalibus, merilo detur. Estenimhomo" animal ralionale, cetera vero
animnl est. Cotnmunicat aulem eis, in quanttim cor- < C aninialia irrationabilia. Videsne, quomodo adver-
pits est, et vita corpus regitans, et sensus, et memo- sanlursibimetralionale el irralionale? MAG.Paulu-
ria rerum sensibilium pbantnsias traclans : in qtian- lum aculitis naluras rerum inspice, cl invenies, hanc
tum vcro divinae caelestisque essenliae particeps proposilionera, quae est in differenlia, sub uno ge-
est *, non cst animal, ralione atitem et intelleclu nere differenlias esse, non controversias. Verbi gralia:
acternorumqiie memoria caelestem participai essen- Omniscreaturaautvisibilisestautinvisibilis. Hicdiffe-
tinm. II i igiiur omnino animalitatis expers esl. In renliam fncit, non controversiam. Visibiliias enim
illa siquidcm parle sui ad imaginem Dei facla »est, et invisibilitas duo qtiaedam sttnt a se discreta, non
ad quam solam in idoneis hominibus loquilur Deus. sibi rcpugnanlia. Similiter atil corporalis aut incor-
Ad iilud enim Itominis, ut ait Atigtistinus undecimo poralis est omnis crealura. Divinarum qitoque pcr-
de Civilate Dei, loquitur, quod in homine eeteris, qui- sonarum habitudines discernit. Paier siquidem in-
bus homoconslat, est metius,et quo.ipseDeussolus est genitus esl, Filius vcro genitus, Spiriltis neque inge-
melior. Cum eitim homoud imaginem Dei faclus sit, liilus neqtie genilus"; et innumerabilia exempla
pYofectoea sui parte est propinquiorsuperiori se Deo, hujusmodi sunt. Et ut clarius cognoscas, vide, quod
qua supcral inferiores suns ; qnas eliam cum pecori- omnis controversia in una eademque specie seu
bus communes habet. Et notandum, quod etiam in D parie intelligitur, differenlia vero in diversis : vel-
hnc vita, priiisquam tolum, qttod in homine animale: uli si qnis de homine dixerit, homo est animai ra-
est, vertatur in spiriluale, et omne, quod in eo com- tionale, homo est animal lrralionale, de illa specie
posiltun cst, in ineffabilem adtinelur* simplicila- naturae »", quae substanlialiler homo dicitur, pro-
tcm, polest totus homo et nnimalis fieri et spirilua- nunlians , conlradictoria proloquia flent, et ne-
lis ; scd animalis sola liberlale arbilrii, spiritualis1 cessario unum erit " verum, allerum falsum "•.
vero el libero arbitrio simul et gralia, sine qua na- Non enim aut simul vera possunt esse, aut Simul
luralis polenlia voltinlalis movere bominem in spi- falsa contradictoria proloquia de subjeclo eodem,
VARIAE LECTIONES.
SicCF; Ainlenlus. ' SicCF; A inveniri. * Sic CF; A nalurae.* * Sic CF; est om. A. » Sic
CV; A factits. 'Kadtmalur. ' CF quae. » Sic A;ICF cogilatiottem. SicCF; A procedaU "SicCF;
Kproctivisque. '» Sic CF; A ac lam vitiis. "" A quam virlutum."
" Sic ACF. "
Sici}F; A pure. " Stc
CF ; A conlradiccntes invicemspecies illo. homo om. A. Spiritus neque —- gentltts om. A. hic
CF; twfnrne om. A. " A citim. *' Sic CF; A altcrum vero falsum.
 757 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 758
sive universaliler siut, sive parliculariler. Dttm igi- A
. rum autem per negaiionem, qtiac cst sccundiimexcel-
tur dicis: homo est animal rationale, equusest irra- Ientiam, quia plus est quam veritas. Acper hocetvc-
tionale anhnal, nulla inlelligitur conlradiclio, quo- rttm esl, Deusverilas esl, dtuu sit verorumomniuiA
niam ralionabilis el irralionabilis animalis sttbstan- causa, ei verum est, Dcusveritas non esl,quiasupcral
tialem differentiara patefacis. Dum enim » rationem omne.quod dicilur,et inlelligilur, etest. Necmelatet
bomini das, et ab equo aufers, differentiam hominis quod addidisli, quanqtiam ambo non ejusdem virtulis
cl equi significas. Est enim sic * differenlia homi- sint ". Mintisenim valcl ad ineffabtlisdivinae essen-
nis a ceteris animantibus, habcre ralionem, sicul * tiae signiflcalionem aflirmatio quam negalio, quo-
celeroruin animanlium ab homine differenlia, ratio- niam una ex creaturis ad Creatorem transfertur,
nem non habere , dum neque in hoc habitus et pri- altera ulira omtiem creaturam de Creatore per s<?-
valio dignoscitur. Habilus cnim bomiiiis esl habere ipsum praedicalur. MAG.Bene vides quod addidi.
rationem, habitus autem equi ralionis absenlia. Si- Quid igilur mirum, si de homine, qui solus inler
quidem equus non privatur eo habitu, qtiem nun- cctcra animalia ad imaginem Dei faclus est, vere
quam potuit hahere. Ubi autein babittis non praece- simul possil praedicari, bomo animal est, non esl
dit *, ibi privalio consequens • non erit. Animali, seu animal homo, ut per hoc saltem inlelligarous, ad
cuicunque vitam parlicipanli mors non acciderel, " imaginem Dei illud animal spccialiteresse conditum,
si pritts ei habilus vilae non inesset. Ideoque nul- de quo pugnantia sibimel in aliis animanlibus " pro-
lum aniinal proprie dicimus stulliim, praeter illud, loquia vere simul praedicantur? Porro si propterea
in quo videmus, posse fieri rationis babitum; neque divinae essentiae aflirmaliones et negaiiones conve-
stolidum, nisi cui uaturaliter inesse polest sentiendi niunt, quoniam supernt omnia, quae ab ea " facla
habitudo. Disc. Quare ergotlixisti, in uno eodemque sunt et quorum causa est, cui non liceat prospicere,
subjecto duo proloquia sibimet adversanlia falsa negaliones et aflirmaliones imagini el simililudini
simul aut vera simul esse non posse, sed si unum sit ejus, quae in homine esl, unanimiter convenire,
verum, nccessario allerum erjl falsum, verbi gra- quandoquidem stiperat cetcra animalia, inler quae
tia,siqius dixerit de uno eodemque, hoc animal subuno genere conditusesl ", et cujus causa condita
equus esi, equus non est, cum videris " asserere, sunt?Quis euiin recte sapienlium ignorarit, hunc
conlradictoria proloquin vera simul posse esse ' mundum visibilem cuin omnibus suis partibus, a
in homine: Homo animal esl, non est animal homo, summo usque deorsum, propler homiiiem esse fa-
el hoc naluraliler inesse 8 ei doces, donec totus cium, utei praeesset, et dominarelur omnium rerum
movealur animalis in spirilualem? Et cur hoc in lio- r visibilium? Quod sanclns Gregorius in sermone de
mine solo, in celeris vero animalibus nullo modo, in Iraagine his verbis edocel: Quomodo *», inquit,
quibus omnino 9 verum est, animal esse, animal au- tota **crealurapraeter homiitem" divina virtule timut
tem non esse omnino falsum? MAG.Pulasne aliud cum praeceploconstiluta sil, hominisvero constitutio-
animal praeler 10hoininem ad imaginem Dci faclum? nem consilium praecedit »*,el praeformatur " ab arti-
Disc. Nequaquam. MAG.Negabis, duo proloquia sibi- fice per verbum scriplurae, quid fulurum esset, et
met colluclanlia, dum de Deo pracdicanttir, vera quale esse conveniret, et ad quale principale exemplar
siraul esse, et nullo raodo falsa, quanquam ambo similitudinemferret, et in quo fieret, el quid operare-
ejusdem virtulis non sint, ut pula : Deus verilas est, tur faclum, et quibus dominaretur: omnia prius sermo
Deus veritas non est? Disc. Negare non ausim, dum circumspicit, ut venerabiliorem generalionis dignita-
ipse de sejpso dicil: Ego sum t't'a;et veritas, el vita. lem, priusquam tn essenliam venirel, ipse sorliretur,
Sanclus autem Areopagiia Dionysius in 'syiubol.ca qui principatum eorum, quae sttnt, possessurusforet.
Theologia dicil, qtiia Deus " neque verilas est, neque Dixit enim, inquit Deus: Faciamus hominemad ima-
vila ". Ait enim : Neque virlus est, neque lux, neque ginem nostram el simililudinem,et dominelur piscinm
vita ; ct paulo posl: Neque tcienlia est, neque veri- maris, et bestiarum terrae, et volatilium caeli, el peco-
las »'. MAG.Forlassis Dionysius conlradicit Christo, •U rttm, «I omnis terrae. Et hoc ei datum esl, sive pec-
qui de seipsopraedicat, se ipsumverilatemesse?Disc. caret, sive non peccaret, quamvis non eodera modo
Absit. MAG.Utrumque igitur verttm est, Deus verilas regerel, si non peccaret, quo regit, postquam pecca-
est, Deusveritas nonest. Disc,Nonsolumverum '*, sed vil ". El ut hoc cerlius cognoscas, nura existimas,
etiam verissimum. Unum quidem diclumest secundum hominem ea parte sui, qua ad imaginem Dei faclus
aflirmationem" per metaphoram, quoniam ipsecon- est, aiiinial esse, aut ea, qua inler animalia de terra
diloresl"elcausaprimordialisveritalis,cujuspariici- produclus est, imaginem Dei subsistere, aut utrum-
palionevera suiit,quaecumqiieverasunt, omnia; alte- que, hoc est, ei imagiuein et animal veraciler in eo
VARIAE LECTIONES,
1 enim om. CF. * Sic A; CF Et sit differenlia. * Sic CF; A sic et. * K reccdil. ' Sic CF; A consequtn,
' Sic CF; A «idearts. ' Sic CF; A esse * Sic CF ; A nonesse. » Sic CF; omnino Om. As
privalio. posse.
»• Sic CF; A quam. " pro Deus K ait. " A vila est. " K veritas est. '* A verum est. " Sic CF; A
sedinaffirmatione. " "esl om. A. »' Sic CF; A**sunl. " Sic CF; A animalibus. '• Sic CF; A eo. '*'° Sic
CF ; Aesl conditus. Sic CF ; A Quoniam. tota om. A. '» Sic CF; praeier Itominemom. A. Sic
CF , b.pradudil. *' A performalur. *' Sic CF; A peccatttr.
 759 JOANNIS SCOTI 7C0
non esse? Disc.Hociiltimum nutlo modoaesiimarim *; I pro experimenlo solel accipi, el quod ccrlum est
haec enim simulessc in homine veraratiocomprobat. quandoque fore, pro praesenli computari etiam per-
lllud vcro, hoc csl imaginem in animali et animal, in acio ". Et quid dixi, in mundo suo, in universitale
'•
iinagine omnino negarim ', si me non moveret quod sua, cura aperllus pronuntiarim in universo mundo,
in superioribus * a tedcfinilum cst, liomiucmvideiicet visibili et invisibili ? Humana siquidem natura in
in seipso ubique tolum esse; cx qtio dalur inlelligi, ut universilaletotiuscondilaenaturaetolaest,quoniam"
**
opinor, ct totam imagincm in loiaaniinali, et lotum in ipsa omnis crcalura constiluta esl, et in ipsa
animalin lo'niinaguie per lottim bominemsubsislere. copulala est, et in ipsum reversura, et per ipsum
MAG.Miror, cur le lalia movcrcnl *, cum videas, in salvanda. AutliCrealorem ipsius diceniem : Praedi-
hoc maxime imaginem et simililudinem Dei in cale Evangelium omni crealurae; homini profeclo.
humana natura posse cognosci. Ut cnim Deus lbi inleUectus, ibi ratio, ibi sensus »', ibi seminalis
et supra oiiuiin cl in oranibus esl, ipse siquidem vita, ibi corpus, non hoc corruptibile posl peccalum,
csscntin omniiim est, qui vere soltts est, el cum in sed illud ante deliclum; non hoc composiium alque
omnibtts lolus.sit », extra omnia lolus esse non de- solubile, sed illud simplex et individuum; non hoc
sinil, lotiis in mundo, tolus circa mundum, tolus in animale et terrenum, sed illud spirituale.et caelesle;
crcalurn sensibiii, in inlelligibili lolus, lolus univer- 1 ' non hoc ex duplici sexu »• per carnales connexus
sitatcm facil*, in universitate totus ' flt, in toto seminibus genilum, sed illud ex simplicitale nalurac
universitatis lotus, in partibus ejus totus, quia ante praevaricationem productum el in resurrectionc
\ ipse est et totum et pnrs, et ncque totum ne- fulurum; non hoc corporeo sensui cognilum, sed illtid
qtte pars: ila humana nalura in mundo suo, in in secrelo naturae adbuc occulltim; non lioc, quod
univcrsiiatc sua, in partibus suis 8 visibilibus et in- merito peccali superadditum, sed illud, quod incor-
visibilibus tota in seipsa cst, et in lolo suo lota esi, ruptae adhuc nalurac eral insilum, el in quod hoc
| ct in partibus suis tota, pariesque * ejus in seipsis corruptibile et mortale revcrsurum. Seminaiur, in-
toiae, et in toto tolae. Nam et extrema pars ejus ct qtiit Aposlolns, hoc esl, de semine nascilur in cor-
vilissima, corpus dico, secundum rationes suas lola ruptione, surgei in virlute. In qtinli virtuie? Ipsius
cst in lolo homine, quoniam corpus, in quanlum vidclicel corporis, quod prius naturaliler cst condi-
vcre corpus est, in rationibus suis subsislit, quae in tum. Seminatur in conlumelia, surgel in gloria; semi-
prima condilione factae sunl, el ctim in seipsa ita nalur corpus animale, turgel corpus spiriluale. Omne
sit, humana videlicet nalura ", tolum suum excedil. siquidem, quod naturaliler in horaine esl crealum,
Non enim alitcr condilori suo adhacrere possel, si necessario acternaliter raanet intcgrum alque incor-
'
omnia, quae sub ipsa »»sunt, et seipsam non exce- ' ruptum. Non enim divinae justitiae esl visura, ex eo,
dcret, quoniam inter mentem noslram, ut ait Augusli- qtioii fecit, quidquam perire, praesertim cum non ipsa
nus, qua Patrem intelligimus, et veritatem, per quam nalura peccaverit, sed perversa volunlas, quae conlra
ipsum intelligimus, nulla interposita creatura esl. naturam ralionabilem irralionabililer movelur. Cujus
Qtiod etiain ipse Areopagita, Dionysium dico ", in rei maximum est argumenttim. Si naluraliler inest
symbolica theologia pulchre docet dicens : 0 amice homini mortis odium, qtiomodo in odio non haberel
Timolhee, circa myslicas speculationes corroborato naturaliler morlis causam, peccattim dico ? Et lioc
itinere " et sensus desere »*,el inleltcctualesoperatio- commune omnibus animalibiis est, morlem morlis-
nes, et sensibilia et invisibilia, et omnenon ens et ens, que causas deviiare et limere. Ul ergo nullus sapiens
el ad unilalem, ut possibile, inscius restiluere ipsius, vtilt errorem incurrere, ila humana natura noluit
"
qui esl super omnemesseniiamet scienliam; ea enim peccare, ac per hoc condilor ipsitis, dttm sit justus,
leipso el omnibus immensurabili et absolulo menlis noluit cam punire, voluit autem ei superaddere, in
excessu, ad superessentialem divinarum tenebrarum quo posset delictum, quod ex pervcrsa volunlaie et
radium, omnia deserens el ab omnibus absolultts as- suadente serpente acciderat, ne semper ei adhaere-
cendes. El in Evangelio Dominus ait " : Vbi ego ret, purgari. Nalura siquidem ralionalis el inlelle-
sttm, illic et minisler meus; est autem iUe super »' D ctualis, quamvis noluit falli, potuil laraen decipi,
orania. Est igitur illi adhaerens homo super " omnia pracserlim cum nondum formalionis suae perfeclio-
et super ", seipsum, quanlum in omnibus est. Et nem acceperit, quam merilo obedienliae essel acce-
quamvis humana nattira, dum in hac vita mortali plura in theosin, dcilicalionem dico, transformanda.
vcrsalur, adhaerere Deo reipsa »• non possii, ve- Non ergo debemus de humana nalura judicarc, se-
runilamen, quoniam possibile eslei etnalurale, Crea- cundum quod corporeis sensibus apparet, ct merito
tori suo adhaercre, cjtis gratia, cui adhaeret, adhac- praevaricalionis poenaliter ad simililutlinem irratio-
rere non incongrue dicitur. Saepe enim possibilitas nabilium animalium per copttlam scxuum in hoc
VARIAELECTIONES.
' Sic LF ; A nullo modo ditbium oporlet aestimari. ' Sic CF; A omnino nott negarem. * Sic
CF; A sMpertori. * Sic ACF. " A sic. • «ntversilalem facil om. A. ' lolus om. A. 8 s«is
om. A. » Sic CF; A paries. 10 Sic CF; humana videlicel natura om. A. " A ipso. "SicCF;
Dionysium dico om. A. " A canere. '* Kdeserere. " A snpra. " Sic CF; A et Dominus in Evangeito
dicensait. " »8 " A snpra. '"Aseipsa. *l Sif CF ; A vro acio. **Sic Cr; A proiiuntiarem. "Aelin
ips.i. »v Sic CF; A quoniam. " Sic CF; ibi senstts om. A. *' Sic CF \ fluxu.
7GI DE DIVISIONENAIURAE. — LIBER. QUARTUS. 7C2
mundo nascilur lemporaliter corruplibiliterque, cujus A j cil, quod in hoc homo maxime reprehcndilur, quia,
finis mors est, vcriim secundum qtiod ad imaginem dum cssel spirituale animal et sapiens, in prima sui
Dei, priusquam pcccarel, condita est. Quod eliam coiidilionead imagineiii Dei et simililiidinem, ipse
omnem sensum corporeum, omnemque mortalem iiisipienler et irralionabililer se movens conlra sui
•
cogilnlionem pro ineffabili naturae dignilale incom- conditoris mandaluni, insipienliura, hoc est brulo-
prehensibililer fugit, sed decepta et lapsa, pravae rum '• animaliumsimililudinemallraxil, eortimqite in-
suae voluntatis tenebris obcaecata, et seipsam et convenientibussibimolibus 11iialuraleui naturac stiae
Crealorem sui » oblivioni tradidit. El haec est mi- honestatem dchonestavit. Non euim in eo laudatttr,
serrima mors ipsius, profundissimaque in caligine quod animal est, sed quod imago Dei est ', sicut in
ignorantiae submersio, et a seipsa et a Creatore suo co non vituperalur, quod aiiimal, sed quod imaginem
longissima disianlia, irralionabilibus vero mortali- deformare voluit, quam perdere non poluit. Nam in
busque animanlibus proxima lurpissimaque simili- ceteris animalibus irrationabiles molus lurpes non
iudo; ex qua iierum nemo eam potttil redimerc, sunt, dum naiuralilcr eis insunt, ct sine quibus ani-
revocare, reducere, el ad statum prislinum, de quo maliaesse non possunl»8. R.eprcbensibileesl autem "
ccciderat, reslaurare, sed Dei sapienlia, quae eam atque deforme in animali ralionabili, in motus irrn-
creavit, eamque in unilatein sibi * substanliae ac- B 1 tionabilium, quamvis nalurales illis sinl, illicilo per-
cepit, ut sic eam salvaret, cuncta liberavil' miseria. versae volunlatis appeiitu cadere, in eisque velie
Non le igilur moveat, quod de bumana nalura di- manere, relicla superiori pulchritudine divinae ima-
ctuin est, totam in seipsa ubique esse, el imaginem ginis. Disc. Jure qtiidcm culpatur rationabilis ob
in animali totam, et animal in imagine totum. auimaliiim irrationabilium molos '*. Nam si aliquis
6. Omnesiquidem,quod ineaconditorsuus primor- huino houeslae formacheslialem cffigiemsponte sua
dialiter creavil, totuni intcgrumque manet, adhuc la- se induerel, non immerito reprehenderetur, ab eo,
nen lalet, revelnlionemfiliorum Dei expectnns. Disc. qttod melitts est, in id, quod multo " deterius, se-
Non meforlassis moveret, si mihi clare suadcres, quod ipsum praecipilans.
per meipsum perspicere non valeo. Delibero nanique, 7. Sed adhuc quaero, Cur Detishominera in geae-
utrum homo, si non peccaret, animal essel : quod re atiimalium creavit, quem ad imaginem suam ct
etiam alio modo posstim dicere, num * homo anle simililudinem facere voluil? Gloriosiusquippe vide-
peccalum animal erat? Si non erat, cur tanlum la- relur, omnianimalilalc lieri absolulum, quod super-
boravimus quacrenles, et, ut est visum, invenientes, ni characleris particeps esse ultra omnia animalia
in universali gcncreaiiinialium' hominem condilum' fueruiclcctum, caelestiitmque essenliarum consors,
csse? Si enim in eo genere non est creams, aul C quibtis lerrenoruni animnlium nulla consubslanlia-
omnino anle peccatum animal non eral, aut si erat, litns sinitur inesse. Non enim lerrenis corporibus
in alio genere amimalium conditus erat. Quod nec gravantur, ncc corporcis sensibus uf.inltii' " ad re-
divina Scriptura inlroducit, nec diligens rationis in- rum scnsibilium notiiiam. Non eniin " exlrinsecus
quisitioin nalura rerum repcrit. Omnia enim aniina- phanlasias accipiunl, sed inlrinsecus in seipsis ra-
lia in uno genere subsistunt, a quo per divisiones tiones eortiui, quac vident, cognoscunl. Nam elaui-
procedunt. At si in eo quod scriptum est' : Produ- ma non exlra sc vidcl,quaesenlit,sedperphanlasias
cat terra animam vivam, inler animalia cetera con- in seipsa, quod angeli non patiunlur. Quamvis Plalo
dilio hominis introducla csl anle peccatum, quomo- angeium definiat animal rationale el immortale :
io Psalmisla velttti magnum opprobriuin hunianae sed quod auctoritate S. Scripturae sanclorumque
nalurae posl Inpsum ingcrit dicens : Ilomo, cum in Palrum probare non possumus, inler cerlas nalura-
lionore esset, non iniellexit, comparatus esl jumenlis rum speculaliones, quoniam temerariuin cst, accipcrc
insipieniibus, et slmilis factus est illis? Ubi Propheta non dcbcmus. Quod aulem " sanclus Aiigustiniis
aperle videlur pronuntiare, liominem ante Inpsum sununos angelos spiritualia sua corpora, in quibus
in honore spiritualis substantiae ullra omnium ani- saepe apparent, non solnm habere non denegat, vc-
malitun naluinm substilisse ; eo vero labente, digni- D ] rum etiam confirmat, nullo modo compellitnes, cae-
taiemque suae nalurae non intelligenle, in contume- lesles substantias animalia esse credere, praeserlim
liam jumentorum similiiudinis cecidisse. Si autem cum noii caeleslium et incorruptibilitira corporuui
ante lapstun animal erat, cur post lapsum in eo jusle cum angelicis spiritibus harmonia insuparabilisquc
reprehendilur, animalium simililudinem incurrisse, junclura, sed lerrestrium etcorruplibilium cum ani-
quibus naiuraliter sub uno genere concrcatus • est 1 mabussive ratiouabilibus sive irrationabilibus, senstt
MAG.Merilo deliberares, si prophela simpliciter medianle, connexio animal efficiat.Nam si sensus ex-
dixisset, comparatus est jumenlis.el similis factus est terior angelicis corporibus alque inlelleclibus inest,
illis. Addens vero jumenlis insipientibus salis patefe- quid prohibet, ne illus animalia corpore ct anima
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF , A suum. • Sic CF ; A suae. » Sic CF; A el ciincia liberaret. * Sic A; CF nam.
•SicCF; A animalium genere. "A editum. ' Sic CF; est oni. A. 8 Sic A; CF concretus est.
• Sic A ; CFcrealoris. »• Sic CF; hoc est brutorum om. A. "SicCF; A tnotibtis sibi; '» est oni. CF.
" Sic CF;
Kpossent. " Sic CF; A aulem est. " "Sic A ; CF ciilpatnr raiionabilis animalis irrationabilis
moius. "Kmultum. i7 Sic CF; tttuntur om. A. enim om. CF. "A uut.
763 JOANNISSCOTI 764
sensuque ' mediante et inlelleclu vivificanie com- \ essenlialiler non subsislal'. Est enim intelleclus et
posila, sicut Plaloni placet, dicamus? Et si sic, qtia- ratio, est caeleslis angelicique corporis habendi ni
re in genere animalium non compulanlur? Siquidem turaliter insita ratio, quae post resurreclionem luce
et homo, si non peccarct, animal esset. Non eniin clarius et in bonis apparebii et in raalis. Hocenim"
peccalum de bomirie fecit animal », sed natura. commune erituniversae humanae nalurae, in aelernis
Nam et angelos praevaricalores animalia esse nulla incorruplibilibuSque ac spiritualibus corporibus re-
tradit auctorilas. Qttod maxime lali docetur surgere. Seminatur, inquit, corpus " animale, surgel
argumento. Siquidem illa fultira felicitas , quae corpus spirituale. Totus isle mundus sensibilis in
sanctis hominibus promillilur, non alia esse ipso conditus est. Nulla eniin pars ejtis lnvenitur,
praedicatur, quam angelicae naturae perfecla el sive corporea sive incorporea, quae non in homine
in nullo deficiens aequalitas. Quis autem santim creala subsislat, sentit, vivit, incorporalur. Noli
sapiens futuram hominis transmutaiionem credide- moles corporeas in homine pensare; virtutem magis
rit veluli ex animali inferiori in animal superius, ex considera naturalem, praesertira cum videas in ipso
lerreno in caelesle , ex temporali in aclerniim , ex bumano corpore pupillam oculi, quae cum sit mi
morlali in immortale, ex misero in beaium, sed po- nima omnitim membrorum quanlitate, maxima sub
tius otnnia, quae in bac vila in bomiiiibtis sanctis B sistit poleniia. Si ergo " Deus homincm in gencre
ceieris communia animalibus seti inteljiguniur seu animalium non crearet, vel cerle si ontnium anima-
senliuntur ', in illam essentiain caelestem cl incom- lium lolam naturam in homine ,a non subslitueret,
raunicabilem omnique animalilale carenlem ineffa- quomodo universa crealura visibilis el invisibilis in
biliquadam mulalione transferri, qtiod etiatnhomini, eo comprehenderetur, ac per hoc rationabiliter pos-
si non pcccarel, futurum erat? Quare igilur homo in simus dicere, proplerea Deus homincm in genere
genere animalium, quac de lerra producla sunt, animaliura voluil substiluere , quoniam in ipso om-
creatus sit, in quo semper non manebil? Siquidera nem creaturam »*voluit crenre. Cur autem in ipso
cum mundus iste, ciijus pars animalis homo est, in- omnem creaturam voluit crenre "', si a me quaeris,
terierit, orane, quod in homine animale est, cum respondeo, quia ad imaginem et similttudinem suam
ipso el in ipso peribit. Non enim * sinit vera ralio, voluit eum faccre, ut quemadmodura principale
tolum pali inlerilum , parlcs vero illius ab inleritu exempliim supcrat omnia essentiae excellenlia, ila
salvari. Porro si lolus mundus cum omnibus suis imago ejus superarel omnia crealionis dignilale et
parlibus interiturus eril, quomodo homo, in quan- gratia. Cur autem specialiler prae celeris visibilibus
lum pars mtindi cst.post mundum manebit, aut ubi, ct invisibilibus creaturis ad iraaginem suam liomi-
aut quomodo , non salis vidco. Ac pcr hoc bujtis C nera voluit facere, fateor rae omnino iguorare. Disc.
quaeslionis nodulos solvas , obnixc flagilo. MAG. Mihi inlerroganti, cur Detts in genere animalium bo-
Altam valde humanae condiiionis physicara theoriam minem voluit facere, salis, ul aeslimo, el rationabi-
poslulas, nostramque • dispulalionem ' longius pro- liter responsum. Verumlamen adbuc quaero, qtio-
gredi compellis. El mihi sulliceret interroganti tibi, modo in homine omnia creata sunt et in ipso sub-
quare Deushominem in genere animalium creaverit, sistunt, num secundum solam essentiam, an secun-
quem ad suam imaginein facere proposuit, breviter dtun sola accidentia, an cuncla ", quae consideran-
respondere , quia ila volnit eum condere, ut quod- tur in universa crealura, hoc "est, secundum essen-
dam animal esset, in quo imaginem suam expressam tiam, specicm, differentiam et proprietatem, e.
manifeslarel. Cur aulem ila voluil quisquis quaerit, omnia, quae circa ea '", intelligunlur?
divinae volunlaiis causas quaerit, quas quaerere ni- MAG.Hancquaeslionem " non mihi facileoccurrit
rais praesumptivum ' est atque superbum. Quisenim qiioniodo ralionabiliter absolvam. Nam si dixcro
cognovit' sensum Domini? Sed si hoc dixero, ingra- secundum solam essentiam , merito respondebis,
ius fortassis silebis, el nos aeslimabis nil ad purum omnia igitur in lanlum solummodo sunt, in quanlum
perfeclumVeducere posse. Non dicam igittir, cur vo- p. essentialiter subsistunt, cetera vero, quae circa es-
luit, quia omnem intelleclum superat, sed dicam, sentiam vel substantiam intelligimtur, in numero
prout ipse dederil, quid facere voluil. Omnero qui- universitalis rerum nec computanda nec penttus
dem crealuram visibilem et invisibilem in homine sunt. Et si ita est, quaeres a me, unde ergo sunt,
fecit, quoniam ipsi universitas conditae naturae quae circa essentiam rerum intclligunlur. Si dixero,
inesse inlclligilur. Quamvis eiiiin adbuc ialeat, ex Deo facta sunt, diclurus eris, quare ergo in nu-
quanla sil prima hominis conditio post praevarica- mero universitalis, quae in homine facla est, non
tionem superni luminis defectu, niliil tamcn in cae- incliiduntur? Si dixero a Deo facta non sunt, respon-
leslibus essentiis iialuralilcr inest, quod in liomine debis, non sunt igitur; nam si essent, non aliunde
VARIAE LECTIONES.
1 CF teniu. * Sic CF; A animalia. » Sic CF; A intelligttnt seu senliunt. * Sic CF; A autem. • A
8 A coijnoscit. • CF qnod non in
naturamque. * K dispulalione. ' Sic CF; A praesumptuosum. * Sie
homine essenlialiter non subsislat. " CF Hoc nam. ll corpus om. CF. " Sic CF, "A igitur.
F; C homine. " Sic" CF ; A naluram. " Sic CF; Cur autem — creare" om. K. SicCF; pro an
cuncta K cttnctaque. Sic CF; A cssenliam el speciem el differenliaiii. eu om. A. " Sic CF; A
inquisitionem
 ~~
765 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTU3. 766
cssent ' nisi ex causa omnium, quae Deus est. Et si A J sunt fieri? MAG.Si ergo alterius gcncris seu natu-
consensero, ea, quae circa essenlias inlelligunlur, rae, el non ejusdem, dic, qttaeso, quid horum prae-
in numero rerum non esse, quia a Deo non sunt, slanlius ponendum arbitraris, num excclsioris na-
conlinuo dices, quomodo ergo iiitelligtiniur? Omne ttirae sunl res propriis notionibus, an ipsne notiones
cnim, qtiod ex Deo non esl , nullo modo intelligi rebus? Disc. Visibiles spccies melioris essenalurae
potest,' qnia ullo niodo non est. Si dixero, non nolionibus earum dixerim, si sanclus Auguslinus in
solum essentias, verum eliam omnia, quae nalu- nono de Trinitaie undecimo capilulo lalein senten-
••aliiercirca eas intelligtiiilur, et ex Deo esse, et in liam non pronunliarel : Cum 10per senstim, inquit,
parlibus universitaiis comptttari, non est dubium, corporis discimus corpora,fit atiqua eorum similkudo
quin * cogar, tiiittmex duobus eligere, aut non tolam in animo noslro, quae plianlasia in memoria " est,
universilatcm in homine conditam, si solummodoes- Non enim omninoipsa corpora in animo sunt, cum ea
scnliac in ipso faclae stuit, aul tolam universitatem, cogitamus,sed eorum timililudines. Meliorest tamen
hoc est cssentias, et quaecunque circa eas, et in eis in.aginatio corporis in animo, quam illa species corpo-
perspiciunlur, in homine condilam * esse. Et si ris,in quantum haec in meliore natura est, id esl in
dixero, non parlcm universilalis, hocest substanlias, substantia vitali, siculi est animus. Non autem res '•
sed loltim in homine constitulum, gravissima quae- B 1 inlelligibilesnotione stta, quae est in anima, meliores
slionc persequeris dicendo, irrationabilitas crgo in esse audeo dicere. Quod enim inlelligit, nieliiis esse,
eo facta esl, et beslialilas, quadrupedalilas, volati- quam quod intelligilur,ratio edocet". Nam si rerum
litas, omnesque differentiac diversorum animalium omnium cognitio in divina sapientia subsistit, me-
aliarttmque rerum, species quoque, el proprietales, liorem esse incomparabiliter eam rebus omnibus,
et accidentia, ct ceiera innumerabilia, quae ab quartim cognitio est, non temere pronuntiarim Et si
luunana natura longe dislare vidcnlur , in tnnlttm, ita cst, talis ordo, ul reor, ex divina providentia per
ut si homini inesse consliterit, non esse hominem, universam crcaturam procedil, ui omnis naiura,
sed turpissiraum monstrum recte judicetur. Disc. quae sequenlis se nolitiam compreliendit, non soluni
Diflicultalemquaeslionis cumttlasti, quadamque de- melior et superior sit, vcrum etinm et ipsa noiilia
liberalione, quicqnid ab alio opponereliir, libi ipse dignitate nalurae, in qua esl, praecedit eam longe,
opposuisli, ac per hoc aui eam reserabis, atit abs- cujus notitia est. Ac per hoc faciliits dixerim, noti-
irtisam praeleribis *, et ad alia • tiansibis, qtiod tiam intelligibilium rerum anliqinorem esse ipsis
valde incongruum videbitur. MAG.Conemur itaque • inlelligibilibus rebus. MAG.IIIIIIIforlnssis recte dice-
iliam quodammodo conspicari, ne omnino intncta res, si praestantiiis sit, quod forinntiir, illo, quod
interim relinqiiatur. Disc. Mihi aliler satisfaccre *- format. Disc. Qnare hoc opponis? MAC.Quia nolitia
non valebis. MAG.Omne, quod cognoscitttr inlelle- arlium, quae in anima est, al> ipsis arlibus formari
ctu ' et ratione, seu corporeo sensu imaginalur, pu- videtur. Sed- si ceriissima ralione suaderes, non
lasne, in ipso, qui inlelligil et senlil, quodammodo noliliam ex artibus, verttm arles ex notiliu formari,
posse creari el eflici? Dtsc. Videtur mihi posse. lua forsitan raliocinatio recle ingrederetur. Disc.
Rerum siquidem sensibilium species et quantitates Nonne inter nos confectum jam, omne, quod intelli-
et qualilales, quas corporeo sensti attingo, quodam - git, illo, quod intelligiiur, praesianlius esse? MAG.
modo in rae creari puio; earum namque phantasias Confectiiin. Disc. Dic ergo, utrum perilia menlis in-
dum memoriae infigo, easque inter meipsum tracto, telligil disciplinam, an disciplina peritiam ? MAG.
divido, comparo, ac veluti in unitatem quandam Menle inlelligi disciplinam non dubito. Si vero
colligo, quandam nolitiam rerum, quae exlra ine dixero, ex ipsa quoque peritia similiter, sicul et
sunt, in me eflici perspicio. Similiter etiam interius nienle, ctijus peritia est, eandem disciplinam cogno-
iutelligibilium, quae solo animo contemplor, verbi sci, vereor, ne videar asserere, mentem periliamque
gralia liberalium disciplinarum, quasdam notiones 8 stti duo qtiaedam esse discipliuae notionibus vigenlia,
veluli Intelligibilesspecies, tliiin studiose eas per- •n et non unam eandemque essentiam, cui naluraliter
quiro, in mc nasci el fieri inlelligo. Quid atttem in- inesl disciplinae cognilio. Si aulem mentem suique
lcrest inter nolitiam el res ipsas, quarum nolilia est, pcritiam non duo quaedam, sed unum atque idem
planenon video. MAG.Qtiid libi videtttr? Num unius vera docet ratio, cogor fateri, omne, quod menle in-
naturae, an alteritts sunt res earumquc notitiae, telligilur, peritia quoque sui inlelligi, et conlinuo
'
qttae in anima fiunt? Disc. Alterius. Quomodo seqtieltir, mentem et perilinm, vel certe mentera
cnim unius naturae erit species corporea, verbi perilam, praeslaniioris nalurae esse ea disciplina ,
gratia cujusdam animalis, seu heibne, seu arboris, quam intelligit, si antiquiora sunt intellectis intel-
ct noiilia ejus, quae in natura incorporea efficilur? ligentia. Si aulem dixero, ipsam disciplinam perilae
Eadem ralione quomodo cujuspiamdisciplinae intel- mentis peritiam '* esse, consequens erit, aut men-
ligibilis species et notitia ipsius unius naturae pos- tein peritam " disciplinamque peritam duo quaedam
VARIAE LECTIONES.
' essentom. CF. » own om. CF. » SicCF; A condila. *CF obslrusam * Sic CF; A
praeleries.
aliam. ' Sic CF; A ergo. ' Sic CF; A tn nlelleclu. 8 CF nolitiones. * Sic CF A.in animo. " Sic
CF;'A Cur. " Sic CF; A phaniasia memoriae. " rcs om. CF. " CF docet. '* CF peritam. "A
 707 JOANNIS SCOTl 7C8
esse se invicem inlelligenUa, et a se invicem A j quadara supcriorise natura lormanlur.Disc.Sisupe-
intellecla, ac per boc aequali dignitate nalu- riorem naturam, ex qua haec Trinilas et subslituilur
rae pollentia , aul meatem periliamquc sui di- ct formatur el inlelligilur, fides Calholica nou sua-
sciplinaiuque, quam inlelligit, el a qua inlel- deret, el non approbnrel verilas, fortassis a • seipsa
ligilur, unius cjusdemquc essentiae faleri. Sed quid formari, vel certe principalera forinara esse, non
lioruni lenendum sil, noiidumclare patct. Disc.Forsnn incaule respouderim; jam vero quoniain superior
palebit, dummodorcclam raliocinaiidi viam Deoduce cst *', ipsa, ex qua orania formantur, incipiunt for-
ingrcdiamur. MAG.Quacramus ilaque diligenlius, ac mari, cl ad qiiam couversa forraanlur, quac ad eam
primum dicas, volo, ineniis naltiram, cui inesl disci- couverluntur aul possunt converli, ab cudem etiaiti
plinae peritia, siiiiplicem esse, an non? Disc. Simpli- inenlis Trinilalem fotiiiari non dubilo. MAG.Hiiic
cem esse arbitror ; Esl eiiiui iucorporea, intclle- ambigcre slullissimum. Sola itaque divina mens
ctualis, ac per hoc oiiiiiicomposilioiie carerc necesse nolitiam humanae menlis, pcritae discipUnalisque "
esl. MAG.Recle arbilraris. Pulasne igilur, aliquid ei a se formalae el ad se ", veram possidel in se ipsa.
accidere, quod ejus esseiitiae naluraliler non inest? Disc.Nilveriusaeslimandum. MAG. Pulasne, aliudesse
Disc. Pulo quidem. Mulla enim coiitiugere ci video. humanam menlem, etaliud nolionem ejus in menle
Verbi gralia, tempoi-aliicr movclur, dum ipsa uon B 1 foriuanliseinoscentis?Disc.Ah$it.Iinovero inlelligo,
sil tempus ; peritia disciplinarum ei accidil, nunc non aliam esse substautiam lotius hominis, nisi
enim perila, nunc imperita, nunc discipliiiata,nunc suam nolioiieni in nieule arlificis, qui omnia,
indisciplinata * dignoscilur, nunc sapiens, nunc priusquam fierent, iu seipso cognovil; ipsamque
insipiens, nunc errans, quando irralionabililer vol- cognitionem subslamiam essc veram, ac solam eo-
vitur, nunc rationis viam reclc ingreditur, ct mulla rura, quae cognita sunl, quoiiiam in ipsa perfectis-
id geiius. MAC.Non ergo pcritia disciplinae vel' ipsa sime facla et aelernaliler et immulabililer subsi-
disciplina naluraliter ei incst, sed cx accidentibus slunt ". MAG.Possumus ergo homineni delinire sic :
ci * extriiisccusproveniunt. Disc. Non ausiin hoc di- Homo est notio quaedam inlelleclualis in inenia
cere. Neque enim * verisimile est, Deumad imagiiiem divina aeternaliler facta. Disc. Verissima cl probalis-
el simlliludinem suam creasse mcnlem, cui natura- siina deflnilio homiuis esl ista; et non solum honii-
liler perilia alquc disciplina non ingenita sit; alio- nis, verum eiiam omnium, quae in diviua sapienlia
quin non esset mens, sed brula quacdam irraliona- facta suut. Ncc vereor, eos, qtti definiuiil honiiiieiii,
bilisque vita '. Nam' non recle quis dixerit, ut non secundum quod inlelligituressc, sed ex his, quae
arhitror, hominem ad iraaginem Dei factura secun- circa eura inlelliguntur, diccnles , horao est auimai
duitt accidens, et non secundum subslantiatn, prae- C ralionale, mortale, sensus cl disciplinac capax, et
serlim cum intellectum et rationem subslautialiter quod esl mirabilius, hanc defuiilioiiem usiadem vo-
inesse eivideamus.MA6.Non ergoaccidunlei, sed iia- cant, dum non sit substanlialis, sed circa suhstan-
luraliter itisunt. Disc. Non tumeredixeriiu, utopinor. liam, ex his, quae per generalionem substauliae
Quamvis enim imperita et insipiens uasci videalur, accidunl, extrinsecus assumpla. Notio namque bo-
quod ei accidil divini transgrcssione mandali, qua minis in mente divina nibil lioruiii csl. lbi siqitidem
cl suimcl et Crealoris sui oblita est, doclrinae la- simplex est, nec hoc ncc iUud dici potest, omnem
incn regulis relbrmala Dcum suuin el seipsam, sui- definitionem el colleclionem pnrtiuin superans, dtuii
que periliain et disciplinam, el omnia, quae natura- de ea esse lantum praedicalur, non auleiu quid 1'
liler in ea subsisiunt, in seipsa potest rcpcrire, Re- sit.|Sola etenim ac vera usiadis *»definitioest, quae so-
demploris sui gralia illuminala. MAG.Reslal igitur lummodo aflirmal esse, et negal quid esse. MAG.Num
considerare, quomodo ei insunt perilia et disciplina, libi videtur rerum omnium sensibilium et intelligibi-
num veluli naluralcs qualilates, quas virlutes appel- lium, quae potest bumana inens intelligere, noiionem
lant, ut sunt species sapieutiae et scienliae, quas quaudam in homine esse ? Disc. Videlur plaue ; ct
divini radii repercussioue percipit, an vcluli sub- quidem per hoc maxime intelligilur lionio esse, quod
stanliales suas parles, quibus consislit, ita ut quae- ry cunctorum, quae sive aequaliter sibi creata sunt,
dam Trinitas sil unius essenliae, raens, perilia, di- sive quibus dominari praecipilur, ilatum est ei ha-
sciplina. Disc. Quod postremo posuisti, crediderim ; bere nolionem. Quomodo enim iloiiiinaliis eortuu
videtur cnim mihi subslaiitialis quaedam el conna- homini darelur, quorum nolionem non haberet? Si-
) turalis Trinilas. MAG.Meiisitaqueetperitiameldisci- quidem dominalus illius errarel, si ea, quae regercl,
suam inlelligit, et a sua perilia suaque; nescirel. Quod apertissime divina nobis indicat
| plinam
;j disciplina inlelligilur, non quid, sed quia esl; aliter Scriplura dicens : Formatis igiiur Dominus Deut
l| enim coessenlialis ei coaequalis Triuilas non eril. de humo cunclis animantibus lertae et nniversit
Disc. Nec hocnegarim, quia ila ralio 8 nie faleri exi- volatilibus »• caeli, adduxil ea ad Adam, ut
git. MAC.Vide igitur, utruiii a se inviccm, an ab altai videret, quid vocaret ea: omne aulem quod vo-
VARIAE LECTIONES.
' CF simplicem arbitror esse. * Sic CF; nunc om. A. * Sic CF; Attl. * et
disciplinata indisciplinata
• Sic CF; A Non enim. • Sic CF; A natura. ' Sic CF Nam om. A. 8 Sic
om. CF. ; CF; A ralio
Ua. * a om. CF. " Sic CF; A ner superiorem. »" Sic CF; A disciptiiuttis. " Sic CF; el ad se om. A.
*• A subsistit. '* A quod. " "
Conj. ACF usiades. A volantibus.
769 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER QUAKTUS 770
cavii Adam ammae viventit, ipsum ett nomen ejut.. A J liura mullitude, veluii ex quodam inflniio fonle
Ul videret, inquit, hoc esl.ul intelligeret, quid1 manare non desinit, ut non iuunerito assimiletur ei
vocaret. Si eniin iion intelligeret, quomodo recte; Herculeae hydrae figmcntum, ctijus capila in quan-
vocare possel? Omne autem quod vocavil», ipsurai liun iruncanlttr, in tanlum crescunt, ita ut pro uno
est nomen ejus *, hoc est, ipsa esl nolio animae vi- ampulato ccnlum ebulliant, htimanara porro insi*
venlis. MAG.Quid ergo mirum, si rerum noiio, quami nuans naturam, quae hydra, id est, fons quidam muf-
mens humana possidet, dtim in eacreala esi, ipsarum, tiplex est, et inflnilae profundilatis : quam praeler
rerum, quarum notio est, subslanlia inieliigalur, ad1 solum Herculera, hoc' est, virlutem, quis potest
simililudineni videlicet menlis divinae, in qua nolio> perspicere? Nemo enim scit * quae sunl in homine,
universilalis conditae, ipsius universitalis incommu- ttisi spirittts homhiis, qui in ipso est. Ilaque si nolie
nicabilis substantin esl; et quemadmoduni nolioncrai illa interior, quae menli inest htimanac, rcruiii, qua-
omnium, quae in universitaie et inlelligunlur, ett riim ndio esl, siibstanlia constituitur, conseqticns,
corporeo sensu percipiuntur, substantiam dicimus-, utet ipsn notio, qtta seipsum liomo cognoscit, sua
eorum, quae inlellcclui vel sensui succumbunt, ita{ subslanlin crcdaltir. MAG.Consequcus profeclo.
etiam notionera differenliarum ac proprietalum nalu- Dixhnus cnim, nientem humanam ', suique notiliam,
raliunique accideniium ipsas differenlias, ct proprie-. gI qun sc novit, ct disciplinam, qua seipsam discit, ut
tates, el accitlentia esse dicamus? Dise. Non niiiuni. seipsam cognoscat *°, iinam eamdemqite cssentiam
MAG.Creala cst igitur in eo irralionabilitas, etomnisj siibsislere. Disc. QuiJ ergo diccmus? Numquid paulo
species, omnisque differenlia, et proprielas ipsius. siqieritis ad puriui) deduxiimis bominis deflnilionem,
irraliouabililalis, ei orania quae' circa eam natura- dicenies, lioiuo cst noiio quacdain intcllcctualis, in
liter cognoscuntur, quoniara lioriim omiuitm et siini- mctite divina aclernalitcr fucta? El si ita est, quo-
Uum uolilia in ipso condiia est. Similium aiiiem dixi; inodo illa notio, qua homo seipsum cognoscit, sub-
propter illa, quae exira animalia natura rerum cou- slniilia sua sit, si praedicla definilio non lemeresta-
tinel, ut sunt uuindi eleinenta, herbnrum qupque3 tula esl"? MAG.Non temere quidem; nam et illa
lignorumque genera et species, quantilates et quali-. definilio, quae dicit, nolionem quandam in mente
tates, celeraque per innumerabiles differentias mui- divina aeternaliterfactam substantiam hominis esse,
tiplicata, quorum omniura vera cognitio humanae; verax est. Et quod nunc dicimus, nolitiam videltcet,
nalurae insita est, quamvis adhuc inesse ei lateatt qua sc mens humana cognoscit, substantialiter ho-
seipsam, donec ad prislinam inlegiitatcm restiiuatur,p mini inesse, non irralionabiliter docetur. Aliter enim
in qua magnitudinem et pulcbritudineni imaginis in, oinnis creatura in Verbo Dei, in quo omnia facta
se condilae purissime iutellectura est, et niliil eam, G *- sunt ", consideratur, aliter in seipsa. Hinc sanctus
latebil ex his, quae iu se condila sunt, divino lumiue. Augustinus in Exemere suo : Aliter, inquit, sub ipso
ambila *, et in Deura conversa, in quo omnia per- sunt ea, quae per ipsumfacla sum, aliter inipso sunl '•
spictte contcmplabitur. An aliud voluit magnilicus3 ea, qttae ipse esl. Siquidem intellectus omnium in di-
Boelhiits inleUigi, ubi ait: Sapienlia est rerum, quaea vina sapientia subslanliu est omnium, imo omnia;
sunl, suique immulubilemsubstanliam sorliuntur, coin- cogniiiovero, qua seipsam in seipsa intettigit, intel-
prehensio' verilatis? Esse aulem illa dicimus, quaee leclualis et ralionalis creatura, velutisecunda quaedam
nec inlenlione crescunt, nec reiractione miituuniur,( substantia ejtts est, qua se novii solttmmodo, se ttosse
nec varialionibus permutanlur, sed in propria semper r tt esse el velle, non autem qitid sit. Et illa quidem sub-
vi suae se naturae subsidiis nixa custodiuiu. Ilaecc slantia in sapienlia Dei consliluta, aeterna et iitcotn-
uulem sunt qualitales, quuntilates, formae, magnilu- mulabilis est, isla vero temporalis el commutabilit;
dines, parvitales, aequalilates, hubiludirtes, acltis,t illa praecedit, isla sequitur; illa primordialis et cau-
disposiliones, loca, tempora, et quicquid adunalumt salis, isla procedens '* el causaliva; illa universaliter
quodammodo corporibut invenilur : quae ipsa quldetni omnia " continet, ista particulariler, quanlum a supe-
natura incorporea sunt, et immutabilis substuntiaee rioridisiribuitur, subjectasibi per notitiam comprehen-
ratione vigenlia,participalione vero corporis permu-. *^ dit; ab ilta prcducta est itla, ista vero reversura esl in
tantur, et laclu vqriabilis rei in verlibileminconslrtn- itlam. El nondiconunc illam superessenlialcm substan-
tiam transeunt. Et ubi haec subsistere intelligis, nisi;i tiam ", quae per seipsam Deus est, et uiiica omnium
in noiionibus suis in anima sapienlis? Ubi enim in- causa, sed illam, quae primordialiler in sapientia Dei -
tclliguulur, ibi suut, iino vero inlelleclus sui sunt °.. facia est. causaliler*tT,cujus effeclusesihacc, quam se-
Disc. Praesentis quaeslionis reseratio multiplicera a cundo loco staluimus, substanlia, imo naturalis ordo
exigit exposilionem, et dum reseralur, iuiiuiuera- reruraconstituit. Disc.Duasigilursubstaiiliasliominis
biUs diversarum quaeslionum undique circumslan- intelligere debemus unam quidem in primordialibus
VARrAE LECTIONES.
' A vocaret. 'ejusom.K. * Sic CF; A objecta. ' K comprehensione. ' Sic CF; A
'quaeom.K.
«tail. 'Aid. 8 Sic F; Ascitenim; tcit om. C. • Sic CF; A in menle humana. »• Sic CF; A-el seipsan»
" SicCF; A slntula sit. " " Sic CF; sunt om. A. '* Sic CF; A praece-
cognoscit. facta sunt om. CF.
dent. "SicCF; A hominem. "SicCF; A superressenlialera tupersubsianlialem substantiam. " SiB
CF; A et causaliter.
PATROL. CXXII. 2«
771 JGANNB SCOtf 4 93f
causis generalem, alteram in earum Hfectibus spe- , l nulla finita substantia circumcluditurf Mse. l^-etirn*
dalem. MAG.Duas non dixerim, sed unam dlipliciter boc maximo argumento colligitur, quod hvtmMMe
iBtelleclam. Aliter eniiu humana substantia per omnis creatura substanlialiler creata sit. OmnWW
cOnditionem in itilelleclualibus perspicilur causis, siquidem, qtiae sunt, snbslanlia nullo modo deftflto
aliter per gcneratioiiem in effectibus. Ibi quidem potest quid sit, teste Gregerio tbeologo, qui de-iatt-
omni mulahililaie libera, hic inulabililall obnoxia ; bus disputat, agens adversum eos, qui negant.Ver-
ibi siinplex omnibusque accidentibus absoluta om- bum Dei superessentiale " esse, «ontendemes ttM
nera effugit conluitura et inlelleclum ', hic compo- in aliqua substanlk concludere, ac perhoc non-su-
sitioneui qttaBdam ex quanlilalibus el qualitalibus, per emnia esse, sed in numero omnium cofrtineri;
ceterisque, quae circa eam inlelliguntur, accipil, per volentes subslaniiam Filii a substantia Patris ttegl**
quam ' mentis recipit iiituitum. Una ilaque eadem- gare. Itaque sicutdurina essentia, ad cujus MHHJI-
que veluli duplex dicilur propter duplicem sui specu- nem facta est, infinita-esi, ila iila humanti snbstfcu-
lalioiiem, ubiquc lamen sunm incomprehensibilita- tio nullo certo flne terminatw, ex bis autem, qtfte
tem custodit, in causis dico el in effcctibus, hoc est, circa eam inieUiguutur, hoc esl- temporibus, iMefs,
sive nuda in sua simplicilale, sive accidentibus in- differentits, proprietatibus, quantitatUMis, qaatkatf^
duta. In his eniin onmibiis milli inlellectui crealo B bus, relalionibtis, liabiiadinibus, positiouibtH, aetfo-
neque» seitstii succtimbit, nec a seipsa inielligittir nibus, passionibus solummodo intelligiiur esse,qmd
quid sit. Disc. Quid estergo, qtiodjampridemdixisti, autem sil, nequaquam. Atque hine datur intelligi,
raeniein quidem humaitam nolionem, qua se cogno- nuliiiis crealurae aliara subsislenliam esse, praeier
seit, et disciplinam, qua seipsam discit, habere, ct Ulam ratiottem, secundum quam iu primordialibns
nunc iterum neque a seipsa, neque ab alia creatura causis in Dei Verbo subsliluta est, ac per hoc defl-
dignosci posse asseris ? MAG.Utrtunqiie veruiii esse niri 11011 posse quidsil, quia superat omnem subslari-
ralio perdocel: humana siquidem niens et seipsam 110- lialeiu delinilionem. Definttur aulein per suas cir-
vit.et seipsam non novit. Novtt quidem quia est, non oumslantias, quae sibi accidunt, in speciem pro-
auleinnoviiquidest. Ac per hoc, ut in prioribtis libris priam »' per generationem seu inteUigibtlem seu
docuimus, iuaxiiiieimago Deiessu in homine*docettir. sensibilem proveniens.
Ut enim Deus comprehensibiiis ost, dum ex crealura 8. Disc. Humanam angelicamquenaltiram auteal)-
colligitur quia est, et incoinprehensibilis est, quia a dem aut simillimas esse, et divina Soriptura, et
nullo inlellectu humano vel angelico comprehendi ipsa ralio perhibel. Nam et homo et angelus intelle
polest qtiid sit. 8, nec a seipso, quia non est quid, ' ctualis et ratioualis creatura dicilur, et est. Et si
quippe superessentialis : ila huraanae menti hoc so- -' ila sibimet couveniunt, 11011immerito quaerendmn,
luut datur nosse, se esse, quid aulem sil, uulio quare omnis creatura in faomine creala legiiur, non
modo ei conceditur; et quod esl mirabiiius, et consi- autem in angelo. MAG.Nonsine caitsa, ut opinor. Si-
derantibus seipsos et Denm * suura pulehrius, plus quidem videmus in homine non perpauca, quae in
laudalur uiens huiuaua in sua ignoranlia, quani in angelo stibsistere, nec aucloritas tradit, nec rafio
sua scienlia. Laudabilius namque in ea est, se ne- inlelligil, ul hoc corpus animule, quod eliam ante
scire quid sit, quara scire quia esi, sicul pius et peccatum humanae animae adjunclum fuisse divina
convenieiilius perlitiel ' ad divinae naliirae laudem Scripiura tcstalur, corporeus quoque quinqueper-
8
negalio cjtis quam aflirmatio, et sapienlitis est* tilus sensus exterior, rerumque sensibilium phanla-
ignorare illam quani nossc, cujus iguoranlm vera est siae, quae per eum huinanac animae ingeruntur,
sapienlia, quae melius nesciendo scitur; Apertis- raliocinalionis qnoque iu iuquirendis rerum naluris
sime ergo dtvina simililudo in humana menle di- perplexio morosaque diflicultas, in discernendis itera
gtioscitur, dum soliiuniiodo esse sciiur; quid aulein virtulibus et vitiis laborwsa solerlia, plurimaqtie id
est, ncscilur; et, ul ita dicam, negalur in ea quid gentis. His enim omnibus angelicatu essenliam »*ca-
esse, aflirmaiur solumniodo esse.. Nec hoc ratione rere perspicuum, ellauieniiaiuraereruminessenemo
vacat. Si enim cognoscerctur quiddam esse, cir- recte sapieutium abnegarit. Quamvis videatur Atigu-
in ac hoc ima- stinus senliie angelos ,8 docuisse in ociavo **de Gi-
cuniscripla profeclo aliquo esset, per
ginem sui Crealoris non oinnino in se exprimeret, vilateDei, septimo '" capilulo, ubi magnerum philo-
qui oinnino incircumscripms esl, el in nullo inlel- sophorum conlemplationis virlutem ktudatj qut t>t-
ngitur, quia infinilus esl', super omne, quod dicitur derunt omnem tpeciem in re quacunquemulabUi,^ua
et inteltigitur, superessentialis. Disc. Quomodoigilur ett, quicquid illud est **,quoquomodoetqualiscunque
omnis crealura in notilia homiuis facta est, quae natuta est, non este potte, niti ab iUo quiwre est,
nec leipsatn cognoscil quid sit, et boc pro magna quia incommutabiliUr " ett.Ac per hoc tivt universi
laudeipsius accipilur, prae iiimiasui excellentia, dum mundi corpus, figuras, qualitatet, ordinalumque mo-
] VARIAE LECTIONES.
» CF effugit conrftlttminlellectum. *SicCF;pro accipit per quam Kpatient. * Sic€F; A ereatoaue.
* SicCF; Kinhomine ette. " SicCF; A eti. ° Sic GF; Kdominium. ' Sic CF; A pertineat. • ejut
om. A. » Sic LF; csl om. A. ,0 '*A superessentialem. " Sic CF; A in specie propria. " A angeiica
essentia. '» Sic CF; A angelicos. Sic CF ; A in /t6ro octavo. »' Sic CF ; A sea;lo. *' Proout viderunt
omnem ipeciem... illud est CF qui asserunt quoquomodo cel. " A incommunicabiliter,
 775 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTUS. 774
ttim, et elemenla disposita a caeto usque ad terram, et i tia rertim, quae inira se continentur, i» tantura me-.
in eis sunl, sive omnem *etiam, lior esl his, quorum nolitia est, in quantum meltor
quaecunque corpora
vel quae nutrit et continet; quatis est in arboribus, est nalura, in qua constituta esl. Omnis autem ratio-
vel quae et ttaec habet et senlit, •qualisestin pecoribns; nahilis natura omni iTrationabiii et sensibili natwrne
vel quae et hdec habet etinteltigit, qualis est in ho- recta ratione praeponilur, quoniam Deo propitiquior •
»
minibus, vet qiiae nutritorio subsidio non indiget; sed est. Quapropter et res, qtiarum noliliae humanae
tantum coniinet; tentit, iritelligit, quatis ett in angt- naturae insunt, in suis nolionibus subsistere non in '
/is, nisi ab illo esse non posse, qui simpliciler est. congrue inteHiguntur. Ubi enim melius cognilionem
De sensa lamen inleriori dixisse crediderim. Proinde" suam puliunltir, ibi verkts existere jwdicandae sunt.
1caeleslem essentiam
plurimarum naturae parlium Porro si res ipsae in nolionibus suis verins quam
'
motionumque, quae naiuraliier humanae insunt na- in seipsis subsistunt, nolitiae ntitcm earum boniini
furae, expertem quis ignorat? Eorum etiam noliiiam naluraliler insunt, in lioniiiie igiltir universaJiter
quae ei, caelesttdico subsimuine ", aul secuudum crealae sunt. <3«odredilus omninm inhominem suo
substanliam-iion insunt, aut secttndum accidens non tempore indubitanter probabit. Qua enim ralione in
contingunt, non haberevera lestatur ratio. Quamvis. eum reversura sunt, si in eo connaturalem quandam
enim angeli uiundiim istum omnemque * corporenm $ cognalionem " non possidereirt, et ab eo quodam-
creattiram administrare perhibeanlur, nullo modo modo non procederent? De quo redilu suo loco di-
tamen putandi sunt ad hoc peragendum corporeis cendiim promisimus. Dtsc. Hnec, quamvis valde dif-
sensibus, sett raotibtis localibtis vel lemporalibus, aut ficilia videantur, quoniam simplicis doctrinae raodttm
visibilibus apparitionibus indigere. Hnec autem om- excedunt, speculutrice lamen considerata ratione,
nia, quae nobis accidunt pro noslrae uaiurae indi-1 ainplitudini humanae condiiionis- intelligendae ad-
genlia, locorum temporumque varielatibus adbtic modttni conveniunt, utilissimeque proficiunt-, ut
subjectae, nen- iUorum poteslatis deleclu eis acci- non immerito dicamus, nonhominem ingenere ani-
der« recte jtitlieaniur*. Dum enim spiritualia sua maliiiiM,"sediungis omne geiius animaiium in homine
corpora et invisibilia in formas visibiles iransinuUnt, de terra, hoc est, soliditaie nalttrae producuimret
ifcaui mortaliura sensibus visibiliter, IocaJiter, lem- non soliim omiiegenus animalium, verum eliam uni-
poraliier posshil appapcre, non hoc eis accidit pre- versitaiem conditam in boniine faclam, ita ut veraei-
pler semelipsos, -sedpropter homines, quibus prae- IBr de homine intelligalur quod Keriias dixit: Prae-
Stint, el divina mysteria declarant. Nam localiter nou dicate Evangeliiim omni crealurae; ilem Aposlobis :
videnl per sensum, neque temporaliter eis accidit Omnis creatura congemiscit el parlnrit usque adltuc.
nosse, quiil in rerum adminisiralione aetiiri suiit, • Ctii nuiem haec vel nimitim abslrusa " , vel peniltis
qtiippe dum sunl" aeternaliter super oinne leiiipits incretlibilia videnlur, si omnium naluralimn discipli-
et locum in contemplaiione veritatis, in qua vitlent nnruni, quas liberales appellaut, imperittis est, aut
sinuil adtninistrationis suaecausas. Lt ue me cxisli-. sileal, aut discat, ne *• incautus reptignet his, quae
mes de omnibus caeieslibus essentiis talia pronuo- inlelligere non valel; si doclus, plane videbit,
6
liare, sed de exceltentioribus soltimmodo ordini- nt de una carum exemplum proferamus, figuras
btts, qui seroper circa Deum sunt, et quibus iiuHa geometricas non in seipsis naiuraliter snbsistere, sed
ignorantia inest prneter illam divinarum tenebra- in rationibus ipsius disciplinae, cujus figurae sunt.
rum, quae superal omitem inlelleclum. Ordo siqui- Trigonus siqnidem , qui corporeo seusti in afiqna
dem extremus, qtti proprie dicitur angelicus, per maieria coirspicilur, profeclq iilius, qui animo inest,
quem superiores ordines adminisirant, quicquid ki quaedam sensibilis iinnginatio est, ipstiraqtie Irigo-
huinariis mentibus ' perdiviuas revelaiiones, vel fci nom, qtti in atiimo disciplinabiU subsislil, inielliget),
ceteris muiidi «Hjiispariibus divina providentia jubet recloque judicio, quid praestantius sii, pondeva-
-peragi, noiidinii omni ignorantia absolutus est, ideo- bit, nuni flgura Irianguli, an ipse triangiilus, cujus
que •, ul sanclus Dionysiiis Areopagita in libro de figtira esl. Ei inveniet, ni fnllor, illam quidem figu-
caelesli .ferarchia sirbtilissiine pertraciat, a superio- ram vere figuram esse, sed »3fnlsum triangulum, il-
ribm ordinibus docetur, et in alliorttm se diviitomm lam vero iriangulum, qui in urle subsislit, illius fi-
mysteriorum notiliam inlroducitur. Proinde iion irra- gurae causain esse, venimqiie iriangulum. Et non
tioiiabiliier jubeniur credere el inteliigere, onuiem dico phnnlastictim iriangulum, qni ex animo descen-
»*
visibilem et invisibilem creaiiwam in solo boinine dii per memoriam in sensus, et persensus in sen-
esse condilam, cum hulla substantia sit creahi, quae siliiles figttras, neque illum, qtii iterum ex figttra
in eo non intelligatur esse, iralla species.seu diffe- -sensibili per corporeum sensuin niemoriae infigilur,
rentia, seu proprium, seu acCitlensnatHrnle iu natUra sed illtim ipsum, qui in ipsa disciplina uniformiler
rertim reperiatur, quae vel ei naturaliter non insii, permanet, ubi sinuil est linea ei angukis, nec alibi
vel cujus notitia m eo esse non possil; ipsaque noli- linea, alibi angulus, alibi medium, alibi exiremMm,
VARIAE LECTIONES. .
1 SicCF; A omnium ' Sic CF ; caelesti dico subslontiae' om. K. 'SicCF; K 8omnemet. *SicCF;A • Kquo-
« CF dum sinl. 6 Sic CF; A exeelsioriba-t. Sic CF; A moltfws. CF IdeO; ut.
tiideanlifr. » '* et om. A
rum. "SicCF; Kcogmtionem. SicA; CF obstrusa. "SicCF;Anon. «3SicCF;Ael.
775 JOANNIS SCOTI 776
alibi signum, alibi spalia * laterum a signo, alibi an- JA bominis faclura 8, quae sine dubio in anima et cor-
gulorum, alibi punclum, quo lineae incipiunt, et-in pore spiriluali in prima conditione constituta est,
quo per juncturas laterum anguli concluduntur, sed quam, scilicet animam, flatu divino, imo flatum divi-
in una eademque notione geometrici animi praedicta num, de nihilo conditam, non aulem de aliquo cre-
omnia unum sunt, et lolum in singulis, et singula in diraus. MAG.Hanc quaestionem multa caligine invo-
ioto inleUigtinfur, et in ipso intellectu unita • sunt, lulam sentio, multiplicemque reserationis suae fa-
quia ipse onuiium, quae inlelligit, substantialis ratio cultatem quaerere. Sed nepenitus intacta transiliatur,
est, ex qua geometricorum eorporum formulae spe- ipsam quodammodo, prout inlerior divini luminis
cificantur. Et quod de triangulo diximus, de ceteris radius arriserit, contemplari conabimur. Ac primum
quoque figuris angulosis, seu circularibus, sive obli- „„. dicas, quaeso, ulrum res intelligibiles seu sensibiles
quis, in planis quoque ac solidis intelligendum; priores sunt animo, qui eas intelligil, vci sensu, quo
» haec una eademque ralione in sentiunlur. Disc. Ubi aliud est, quod inlelligit, el *
quippe cuncta
menteperila disciplinabilique*innotionibus suis sttb- aliud, quod inlelligilur, et melioris nalurae esl, quod
sislunl. Si ergo geomelrica corpora, sive in phantn- inlelligit, quam quod inlelligitur, inlelligenti animo
siis memoriae, sive in aliqua materia sensibili for- seu sensu senlienti rera intclleclam seu sensam "
mentur in nolionibus suis rationabilibus, omni phan- B 1 praecedi, non incongrue dixerim. Res autem ipsas,
tasia alque maleria carentibus, super omne, quod quae se inlelligunt, in quanluin se intelligere pos-
sensu corporeo percipilur, vel in memoria figiiratur, sunl", uon dixerim esse seinel priores. Nam tibi res
subsislunl: qttid mirum, corpora quoque naturalia, ipsa et sui cognitio unum est, qualis praecessio fiert
ex qitalilaiibiis elemenlorura mundi composita, in ea potesi, non video. Scio enim me esse, nec tamen me
natura, in qua eorum notitiaest, subsislere, praeser- praeccdil scieniia ntei, quia non aliud sum, etaliud
tim cum omnia, quae circa corpora senliunlur, in- scienlia, qua roe scio; et si nescirem me esse, non
corporea sinl? Nam et species, quibus continenlur, nescirem ignorare mc esse : ac per hoc, sive scivew),
incorporales suni; qunntitntes simililer el qualitales sive nescivero rae esse, scieniia non carebo; mihi
intelligibilis naluraeesse nulli sapienti dubium viile- enim remanebil seire igiioranliam meam. Et si omne,
tur, el ab inlellectualibus vilalis substantiae ralioni- quod poiest scire "* seipsum nescire,nonpolestigno-
bus procedere. rare se ipsum esse; nam si penilus non esset, non
9. MAG.Quisqtiis naluras rerura intentus perspe- sciret seipsum nescire : coiilicitur, omnino esse
xerit, haec ila se habere incunctanlcr inveniet. oiime, quod scit se esse, vel scit se nescire se esse.
Disc. His itaqite discussis non incongrue qnaeri- Si quis autem tanta ignoranlia obrulus est, ut nec
tur, quomodo omnis creaiura in homine esl condila,<G seipsum esse sciat, nec nescire " seipsuni esse sen-
cum ipse post creationem omnium faclus fuisse per- liat, aui penitus talem noti esse : honiinem, aul om-
hibealur. Si ergo ante ipsum universa creatura vi- nino extinctuui dixerim. ki supradiclis quoque ra-
sibilis et invisibilis creala esl, ut divina tradit tionibus satis inte.r nos stalutum ", haec due hu-
historia, nulliusquc conditio post ipsura legiltir, qua manae animae simul et inseparabiliter ac semper
ralione possumus perspicere, omnem crealuram in inesse: scire et nescire. Scit enim, se esse rationa-
homine conditam fttisse? Nam si quis dixerit, uni- bilem et iniellectualem naturatn; nescit autem, quid
versam crealuram bis condilam, primo quidem spe- sil ipse iutellecttis et ipsa ralio. MAG.Non erasergo,
cialiter in seipsa, secundo vero geueraliter in lioini- priusquam scires vel nescires le esse? Disc. Non;
ne, non facile crediderim ralioni convenire, quin, si simiil enim accepi esse, et cognoscere me esse, ct
ita est, propriam substanliam horao non habebit, sed inlelligere, me ignorare, quid sum. M*G.Dic niihi,
erit veluli quaedam compositio multarum rerum, quando notiliam sui accipit honio, ulrum in illa con-
imo eliam tolius creaturae prtus faclae, el una mul- ditione, in qua omnes homines utiiversaliier facti
tiplcx diversis formis exaggeralio. Et quod esl gra- sunt in primordiahbus causis ante lempora secula-
vius, si omnis crcalura, sive visibilis, sive invisibilis, ria, an in ipsa generatione, qua in ordine leinporuni,
in seipsa perfcctissime facta est; perfectus siquideai u Deo soli cognito el praedefinilo, in hanc vilam pro-
condilor dum sit et plusquam perfeclus, nulltira ira- cedit? Disc. In utrisque, ut arbilror : in una
qtti-
perfeclum credibile est condidisse : quomodo velulii dem generaliter in causis latenter, in altera vero
•
sccundam condilionis suae perfectionem in hominc specialiler in effectibtis manifeste. Nam in ill5
pri-
acceperit •, qtii exlremus in divinis operationibus mordiali et generali totius htinianae nalurae condi-
creatur? Et, si ita esl, non de nihilo fecit Deus hc- tione nemo seipsum specialiter cognoscit, neque pro-
minem ad imaginem suam,. sed de his, quae antei priam notiliara sui habere incipit; tina enim el
ge-
ipsum facta sunt. Quod si quis dixerit, humanumi neralis cognilio omnium est ibi, solique Deo cogni-
corpus non de nihilo, sed de aliquo terreno, videlicet ta. Illic nanique omnes homiues unus sunt, ille pro-
limo', conditura fuisse, quid dicturus eril de meliori fecto ad imaginem Dei factus, in quo omnes crcali
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF ; A tpatium. * Sic
• CF; A nriea. ' » Sic CF; A cuncta quippe. * CF disciplinalique. » Sic CF;
A suae condittonu. Sic CF; A accepit. Sic CF; A Into. 3 Sic CF; A • et om. CF. '• Sic
CF; A «e« tentu apprehentam, " parte.
Sic CF; A possttK. »*.'Conj., AEF nesctre. " Sic CF; A tcire. " Sic
Lf; A ttatutlur.
 777 DE DIVISIONE NATURAE. — LIRER QUARTUS. 778
gtint. Ut enim omnes formae vel species, quae ini A ler insila est, quanlum cognjtio crealurae et seipsam
uuo genere continentur, adhuc per differenlias elt et causam suam polest comprehendere? Disc. Nun
proprielates intellectui vel sensui cognilae noni aliter existimo 8. Nam quomodo imago esset, si itt
succumbunt, sed veluti quaedam unitas nondum di- aliquQ abeo, ctijits imago est, dislarel, excepla snb-
visa subsislit, donec unaquaeque suam proprietalemi jecti rationc, de qua in superioribus libris diximus,
et differenliam in specie individua intelligibililer velI dum de prototypo, hoc est, de principali exemplo
sensibililer accipiat : ita unusquisque in commu* ejusque imagine disputabamus, dicentes, ipsum
ntone huraanae naturae nec seipsum nec consub- Deum principale cxempltim esse per seipsum, a
stanliales suos propria cognitione discernit, prius- seipso, in seipso, et a nullo crealum vel formalmn
quam in hunc mundum suis temporibus, juxla quod1 \elconversum subsistens, imaginem vero ejus, quae
in aelernis ralionibus constitulum esl, processerit. est homo, ab ipso creatam, nec per seipsam csse, ncc
MAG.Quare ergo unusquisque mox, ut per genera- a seipsa, nec in seipsa subsistere, scd ab eo, ciijus
tionem in hunc mundum provenerit, non seipsumi imago est, accepit esse sccundtim naluram, elDeus
cognoscit? Disc. Poenam praevaricalionis naturae; esse secundum gratiara, cetera quoque omnia, quae
in hoc manifestari non temere dixerim. Nam si ho- de Deo praedicanlur, de imagine ejus praedicari
rno non peccaret, in tam profundam sui ignorantiami B posse, sed de Deo essentialitate, de imagine vero
profeclo non caderet; sicut neque ignominiosami partieipatione? Nam et bonitas esl et bona imago
generalionem ex duplici sexu ad simililudinem irra- . participatione summi boni summaequebonilalis, cu-
tionabilium animaliura non paterelur, ut Graecorumi jus imago esl, aeterna quoque et aeternitas parli-
sapienlissimi certissimis ralionibus allirmant «. Ipse. cipalione illius aclerni et aeternitalis, a qua for-
siqutdem, quisolusabsque peccalo iialus est 1 in mun- mala est, omnipotenlia iteni participalione illius*
do, Redemptor videlicet mundi, nusquam * nun- omnipolenliae, a qua condita, et ad qtiam conversa
quam talem ignoranliam perpessus est, sed confe- specificata est. Nam si humana natura non peccaret,
stim, ut conceptus elnalus est, et seipsum et om- eique, qui cam condiderat, incomnuiiabHiier " adhae-
nia inlellexit, ac loqui et docere » potuit, non.so- reret, profecto omnipolens esset. Quicquid enim in
lumquia sapientiaPalriserat, quam nibil latet, ve- nalura reriun fleri vellet, neccssario fieret, qnippe
rum etiam quia incontaminalam humanilalem acce- dum nil aliud fieri vcllet, praeler quod Crealorem
perat, ut conlaminatam purgaret; non quia aliami stii ficri velle intelligerel; Crealoris aulem sui
accepit praeter eam quam restilnit, sed quia ipses volunlatem omnipolenlem incQnimulabilem omnino
solus incoiilaminatus in ea remansii, el ad medica- intelligeret, si ei omnino atlhaereret, eumque
mentum vulneris viliatae nalurae in secrelissimisi ^ non desereret, ne sibi dissimilis esset, et cetera,
ipsius rationibus reservaius *. Tola quippe in lolisi quae recta ratione de Deo ejusque imagine i«-
periit», praeter illum, in quo solo incoriuptibilisi lelligi, vel cogitari, vel praedicari possunt ". MAO.
permansit. Et quidcm maximum exemplum gratiaeI Si ergo humanae naturae ante peccaiuin inerat et
ipse est, nen quia quid cx reatu humanae ualuraes suimet perfecla cognilio, et Crealoris sui, quid mi-
indultura ei sit 6, sed quia solus omniura nullis prae- rum, si rationabiliter de ea inlelligalur, plcnissimam
cedentibus merilis in unilalem stibslanliae verboi seienliam " similium sui nalurarum, ut sunt cae-
Dei conjtmctus est, in quo omnes elecli, de plenilu-. lesles essentiae, et inferioriun se, ul est mundus
dine gratiae ejns accipienles, fllii Dei et participesi iste cum ralionibus suis inlelleclui suecunibentibus,
divinae subslanliae fiunl. MAG.Itier.it ergo humanae Iiabuisse-, et adhtic sola possibilitate et reipsa in
naturae polentia perfeclissimam sui cognitionetn ha- summis bominibus habere? Disc. Clare iiiteUigsnti-
bendi, si non peccaret. Disc. Nif verisimilius. Casus bus non erit mirum.sed vertim et verisimile. MAG.
" ac vcra humanae lialurae, imo
quippeiUius maximus et miserrimus erat, scientiam Magna latis est
et sapienliam sibi insilam descrere, el in profun- eiiam illius, qui sic eam creare voluil. Quapropler
dam ignorantiam suimet cl Crentoris sui labi, quam- .n de intelleclu illius et cognilionc similiter hoc qttoque
vis appetitus bcaiitudinis, quam pcrdiJerai, etiara accipicndum **. Ut enim " sapientia crealrix, quod
post casum in ea rcmausissc inlclligalur, qtii in ea est Yerbum Dei, omnia, quae in ea fncta sunt, prius-
nullo niodo remnueret, si seipsam et Deum suum quam fierent, vidil, ipsaquc visio i^ritm, qtiae "
omnino ignoraret. MAG.Perfeciissima igilur ' co- priusquam ficrenl, visa sunl, vera ct incommulabi-
gnitio ct sui cl Crealoris ei anlc neccnltun nalttrali- Us " aeternaque cssenlia esl, itacrcaia sapienlia.
VARIAE LEGTIONES.
» Sic CF; A natus esl absque peccalo. * Sic CF; nusquam om. A. ' Sic CF; A el docere ac loqui.
*SicCF; A reservatur- 'CFperit. « SicCF; A sU ei. ' Sic CF; A ergo. * Sic CF; A aesfuno.
* SicCF; aeterni et nelernilaiis — iilitcs om. A. " Sic A immutabilUer. " Sic CF;.A possent.
" Sic CF; A CF;
*» Sic CF ; A enim. l* Sic CF; A de intcllectu quoque illitis et cogni-
plemssima scientia.
tione similiter accipiendum. " enintom. F; C utere sapientia, sed lilerae ere linca deletae sunt. " Sic CF;
A qua. " A incommunicabiiis.
NOTAE
•DehacJ. Scoli, Maxitnique,quera sequitur, falsissimadoclrina. Cf. eaquaecol.509, not.«obscrvaviraus.
779 JOANNIS SCOTl
|g>
quae est humana natura, omnia, quae in se facfa ji intelleciualis est »° particeps; de angelica vri^e
sunt, pritisquam fiererit, cognovit, ipsnqtte cognitio humanaqtte essentia el riathra " Scripfom'dsf-ipi
eornm, quae, priusquam fierent', cognila sunt, vera fecit caetos in intellectu, ac si aperie cHceretur***!
essentia et inconcussa est. Proinde ipsa noliiia sa- qui fecit intellecltiales caelos. 'QWSpropterrionfaeiM
pientiae creatricis prima eausaiisqtte lotius creaturae oCCBrritad irftelligcndum, si itomd arigehcis esseritiS
essenlia reele intelligitur esse, cognitio vero creatae sitoiWliaHWconcrsSRiig sft, qii<»moa% omhia visrof-
sapientiae secunda essenlia et snperioris notitiae lia et invisibilia in ipso <CO»idiia sunt. Non eniriira-*
effeetus subsislit. Et qiiod diximus de prima et cau- tmifficonvenire videWi «i et cttm cae^slibits virttt*
sali essentia iu crealricis sapientiae notione constf- tibus suae simut principitim cohililionts habe.il, et
tuta, deque secunda et effecliva, quae in anima eae " iri ipso creatae stnt. M,»c. St intentus in*
humana stibsistere non incongrue asseritur, de ont* telleclualiui» et raiionabilium naturarum recipro"
nibussimililer, quae circa essehtiam lOtins creatrirae caiu eoptriationern et uititalem inspexeris, invewies
dignoscuntur, inctmctanterintelligendiim esl». Omne profecto et angelicam essenliam in htimana, ct hu-
siqtiidem, quodcunque in hiimana intelligentia circa manam in angelica constiltitam. In otrini siqtridem,
substanlias rerum constiluilur, ex ipsa nolitia crea- quodcunque purns intellecfus perfectfssime cognrt-
s
tricis sapientiae per creatam sapientiam procedere, B 1 scit, fli, eique unum efflcitm».Tairti»qirippe humana*
'
recia nalurae consideratio declarai. ConstituuntOT r naturiie ct angelica* "socielas ftterai, et fieret, si
autem circa essentias quidem species seusibiles, primus homo non peccaret, nt titraqua tmum eflke*
quantitates, qualitales, loca, tempora, et similin, relur. Qtiod etiam in sttmmis homjnibns, qtiorum
sine quibus essenlia intelligi esse * noft potest. primitiae in eaelestibus sunt, fleri incipit. Et angeftw
Quamobrem tolum, quod volumus suadere, breviter qttidem in homine fll per inlelleclum angeli, quiht
Sic • possumus concludere : Quemadmodum in- homine esl, et bomo in angelo per inteUeetom B<H
tcllectus omniura, quae Pater fecit in suo Verbo tninis in angelo eorvslilulum. Qtti enim, ol dixi, pwre
unigenito, essentia eorum est, et cunctoriim, quae tnlelligit, irt eo, quod inlelligit, flt. Nalura ilaqne
circa eam naturaliter inlelligimlur, substitutio », ila intelieclualis et rationalis'* angelica in nalura ii>»
cognitio omnium, quae Patris Verbum in bumana letlectuali et rationaii humana facia est, qtteoiadmc^
anima creavit, essentia est eorum, omniumque, dOm et humana in angelica per reciproiSmi C*-
qnae circa eam naluraliter dignoscuntiir, subjectiim. gnitionem, qua et angelus honiinem intelfltitj et
Et quemadmodum divinus inlelleclus praecedit om- homoangelum. Nec mirum. Naniet nos, dom disputa"4
nia, et omnia est, ila cognitio intelleclualis animae _ mus, innobismetinvtcemefficimur. Siqtridem dumin-
praecedit omnia, quae cognoscit, et oninia, quae telligo quod intelllgis, inteHectus tuus efflciOrjet ht-
praecognoscit, est, ut ih divino intelleetu onmia effabiliquodam modo in le faclus sum. Siraitiler qttnndi»
cansaliter, in humana vero cognilione effeclualiter pure intelligis quodegoplane inlelligo,tntelleciusme»»
sttbsislanl. Non quod alia sit oronium essenlia, ut erneeris, ac de duobns intelleclibtis flt unusf ab W%
saepe diximus, in Verbo, alia in homine, sed quod quod ambo sinc«Te et ineur»cia»i1erinteUigiriiHS,fofr
unam eandemqtie aliier in causis aelernis ' soh-' matus. Verbi gratiai nt ex numeris exertipliim mtrtt*
sislentem, aliter in effectibos intellectam mens spe- ducamtis : seuarittm numerum suis partibus' esae
Culalur; illic enim siiperat omnem intellecium, hifi aequalem intelligis; et ego similiter IritelligO;et W»
tutem ex his, quae eirca eam considerantur, esse telligere te intelligo, sicutet me iutellr^is intelligere\
solummodo intelligiltir; in utrisque vero, quid sit, Uterque noster iiitellectus unus fit sehario BtmerS
fiulli crealo intellectui nosse licet. Nairi sl nosci formatus, ac per hoc et ego fn le creor, et lu iri mfe
posset", non omnimodo Creatoris sui imaginem in crearis. Non enim alitid sumus, aKud noster iritid»
se exprimeret, qut e* his, quorum principitim, et lectus; vera siquidem ac summa nOstra essentfe^lBSt
causa, et condilor est, cognoscilur tantum esse, intellectus eonlemplalione veritafis specifteatttSi
quid autem sit, omnem sensum el • intellectum D Qtiod antem intellectus non solurii coessehlialibtW
effugil. Disc. NuIIa igitur creatura vel visibilis vel sibi naliiris, verum etiam inferiOribus confornta+1
invisibilis condilionern homiilis praecedit, non loco, possit, dum eas amando intelligil seu sefrtit, sermd
non lempore, non dignilale, non origlne, non aeler- docet aposlolicus, intellectuale nostrum '• diligert
nitatc, et simpliciler nullo praecessionis mOdO; ipsa visibiles formas prohibens *% dicendo : Nolite eon*
tero cogniiione et dignitate, non autem Ioco vel formari Ituic seeulo. Hac itaque ralione reclproCae
tempore praecedil ea, quae com ea, et iitea, et irifra intelligentiae et angelus in homine, et liomd in an»
eam creata sunt; his vero, quibus condignitate gelo, nort abs re creari dicitur, et neqtte angelum
naturae aequalis est, caelestibus"videlicet essentiis, praecedCre hominem ulla conditionis lege, ulloprae-
concreata est. Nain et ipsa caelestis essentiae et cessionis " modo recte crCditur et intefligittir,
VARfAE LECTIONES. .'.,".'....
* Sic CF; om. A * esl oiri. CF. ' A sapierttiae procreatam. * Sic CP; A ette igjfkg
* cognovit—fierent
* ' " * sensum et om.-A.
ligi. Sic CF; A ac sic. sttbstilulio om. A. A externis. Sic CF; A potesl.
'• Sic A; est om. CF. »* el natura om. CF. diceret. " A et essentiae. '* Sic CF; A
"SlCCF;A
rafhmaiitfa. " CF; 5rm jAmmtrnm. " SicCF; A perltWen». -<*K processionjs. - - . >i**'
 781 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 782
- . *.•
quamvis naturae angelkae creationem propnetiea A Coiilemplalioiiis homo inlrodticittir, sed eadeui con-
narrallo prius pronuntiet, ut uiulti voliuit, humanae templatione sexies repetila in fine omnium introdu-
vero posterius. Non eiiim,-ot ait sanctus ' Augusti- clus esl? Videtur enim non solum angelica essentia,
nus in undecimo * de Civitale Dei, credibile est, veriun etiam sensibilium rerttm quadara dignilate,
divinam Scripturam ui operibus sex primordialium et ut non dicara teinporalitate, bumanam praecedere
inielligibiliura dierura condKionenvcaelestium vir- > SHbslitulionem•. MAG.Quinimo in lioc maxime Iiu-
tulum oronino siluisse, sed vel iu prima fronle Gene- manae essenliae super oninia, quae smit, mani-
seos, ubi scriplum est ; 1« principio fecit Deut feslissinic dignitas aperitur. Siquidem lttce ciaritts
caelum et terram, caeli noinine eattim facluram pro- datur inlelligi, in omnibus, quae ante constilulio-
tulisse, aut paulo post, ubi ail: Et dixit Deus, fial nem hominis narrantur, ipsura fuisse ereaium, iroo
lux, ei facta est iux. In alterulro namque loco prae- omnia in ipso consliluta. Noii enim alia ralione
diclusPater angelicam conditionem insiiuiatam fuisse alliori fortassis »° in lucis vocabttlo angelorum con-
affirmat^et maxime in secundo. In primo quippe sub stilutio aperte non describitur, quippe non est
caeli appellalione totius. invisibilis crealurae condi- dicttim '» fiat angelus, vel »* faciarous angelura,
tionem plus asserit significalam in informi maleria, qtiemadmodum expresse est scriptuni : Faciamus
quam angelicae naturae specialiter formationem. In &>hominem, nisi ul inlelligalur, in conditione lueis
eo vero. quod scriptum est : Fiat lux, et facla est non mintts hominis quam angeli crenlam substan-
iux, caelcslium essenliarum formalionem descri- liam signiflcaiam fuisse ". Porro si caelestis essen-
ptam incunctanler asserit: qttanquam aliorum sen- tiae condilionis lucis vocabulo significalae homo par-
sum introduxerit, qui in hoc divino praeceplo ticeps est, quis '* rerum naturas " recte inluen-
cujusdam primitivae lucis sensibilis » localisque in tium non conseqtienter inspicial omnia, quae post
superioribus mundi partibus opinantur constilulio- lucis conslitutionem narrantur, in homitie creala
nem; cui tamen sensui in Exemero suo acttlissime esse, non soluin secundum eorum cognitionem,
* verum etiam secundum res
rcpugnat. Quod atitem dictum esl: Et divisit Deus ipsas, praesertim dtim
lucem a tenebrit, et vocavit Deus lucem diem, tene- incunctanler videat, hunc niunduni sensibile.m
brat vero noctem, dupliciter vult inlelligi : atilenim propler hominem fnctum fuisse, ut ei praeesset ut
incis vocabulo formatio crealurae angelicae in specie rex regno, et " dominus doriuii, ulque eo ad laudem
tenebrarum vero ipsius praecedens origine, Crealoris uteretur, nullis ejus parlibus subdilus, sed
' propria,
non temporeinforroilas adhttc imperfectae, atit divi- snpra eum, in ntillo ejus indigens, solo regimine su-
sione * lucis a tenebris segregalio alque differentia perveclus. Non enim homo, si non peccaret, inler
illius partis angelicae, quae conditori suo incommu- *-»partes raundi administrarelur, sed ejus »' universi-
tabililer adhaeseral, meritoque suae obedienliae bea- talem omnino sibi subditam adminislrarel, nec cor-
titudinis praescia, ab ea parle, quaeiiv veritale non poreis his sensibus morlalis corporis ad illum regen-
sletit, sed suae superbiae poena in lenebras igno- dum ulerelur, veruin sine ullo sensibili motuvel locali
ranliae sui lapsus futuri, atque aeternae miseriae vel lemporali, solo rationabili conluilu naliiralium et
cecidit, significata•• est. Quisquis autem plenius iiileriorum ejus causarum, facillimo rectae volunla-
lunrc duplieem intetleclum diviuissimi magistri nosse lis tisu, sccundttm leges divinas aelernaliter ac sine
velir, ipshis verba in Exemero stio, et in praefalo errore gttbernaret, sive in administratione partium,
de Givitate Dei volumirresltidiosus legnt; quae quo- sive in administratione universitatis. Si vero Crea-
niam protixa,. et omnibus in propatttlo sunt, huic tprem deserendo ex dignitalc suac nalurae in etim
nostrae disputntiunculne siiperflutim niilii visum est caderet, inter partes cjus ignobiliter depulatus, di-
inserere. Disc. Provide; non enim sanclorum Palrnm vina justilia correctus, suae praevaricalionis poenas
senlentiae, praesertim si plurimis notac sinl ', in- luerel. Proinde post mundi visibilis ornatus narra-
troducendae sunt, nisi ubi summa necessitas robo- tionem inlroducitur homo veltili omnium conclusio,
randae ratiocinalionis exegerit propter eos, qui, ctira ut intelligerelur, quod omnia, quae ante ipsttm con-
sutt>ratiocinationis inscii, pius auclorilali qtiam "dila narrantur, in ipso univcrsaliler comprehen-
rationi succumbunt. dimtur. Otnnis enim numerus major minorem in-
10. Sed velim per te nosse, quamobrem angelica tra " se ntiraerum concludit. Nam si horainis condi-
constilutio veltili in priraa intellec.luali die, hoc est, lio primiltis in narratione condilarum rerum sive
in>prhna propheiicae eentemplalioiils ordinatione vjsibilium sive invisibilium aperle " indicaretur,
narralur, postmodum vero interposita quaternaria cetera omnia, quorum condilio narrationis ordine
sensibilis mundi tbeoria liumana sexta contempla- creationem ipsius sequeretur '•, extra naturam *'
tione inlredueitur formalio : vel ut aperiius 8 ejus subsislere non immerilo viderentur. Jam vcro
"
dicam, quare non in primo introitu lotius creaturae qttoniam in fine omnium divinorum operuni intro-
VARIAE LECTIONES.
' sanelus om. CF. * SicCF; A in undecimo HbroV ' Sic CF ; A visibilh. * Deus oin. A. » Sic CF ;
A divisionit. * K significalum est. ' Sic CF; A tunt. " K aptius. 9 Sic CF; A humana praecedere
tttbMhulio. '» SicCF; altiori fortassis om. A. " Sic CF; A non dicltim est. *» A ttl. »' SicCF; A
crAilam stgnificationem fuisse. '* A qttasi. " Sic CF; A naluralis. »• Sic CF'; A «l. " ejtts om. A.
" A apie. »• A
»8$ic€F;Ain. sequereiitur. " SicCF; A notitiam. *'~Sic CF; Kdivinorttm omninm.
7fclT JOANNIS SGf|t .!»::«
ducittir, omnia divina opcra in jpso subsistere cl A l pissllfe animus fallitur, yeluti i*s$uirnisdam«K';1
comprehendi manifestanlur. Et qnidem caelestes es- nis" lucubrationibus ambi^uus atque erraMMHi'--''
sentias, hoc est angelicas, dtiobns modis in ipso ut non facile de his, qttae per sensum recipit, rwf/f 1
csse diximus '; uno quidem, quo coessentialis, hoc judicium proferre possil; luijusmodi exempla stirit
csl coinlelleclualis' ct corraiionalis ei' est, prae- remus in aqtta quasi fracius, aveTsa ifefes in fplK
ter quod terrena haec habitaiio mortalis corports culo", motus naviganiibus turritim, hnago vocim,
post peccatum impedit; altero vero, quo per tnu- quae a Graecis ^6 veealur, j£r>$tflNr hujusce-
ittam cognitionem sibi invicem inseruntur ita, ut modi " species falsitatum omnibris corporeis sensi-
cl angelus in homine veluti homo, et homo in an- bus naiuraiiter adhaerentium; quas discemere ex
gelo velnli angelus, reciproco inteiieclu adunali, vera specie rationabiiS animae judicium laborio-
simplicique veritatis conlemplalione formati pro- sissime et solertissime sudat. Haec enim non in
creanlur *. Quid de operibus secundae prophelicae rerum natura, sed in sensibus formantur, ac saepe
contemplationis dicam ? Nonne firmamentum, hoc animum fallunt, et in errorem mittunt, falsa vera
est simplicium elemenlorum solidilas, quae • inter esse approbantem '*. Tertius modus est»', qui muiti-
aquas primordialium causarum superiores, et mu- . pliciler et cumulatiin sensibilitim formarum ntimc-
tabilitates • corporeae corrupiibilisque naturae in- » ros animo infundit, dum " veluli innumerabilium
feriores, lemporibtfs et locis per generationem et stellarnm ex sphaera sensibilis nalurae, innuraerabi-
solutionem flucluanles facla est, in hiimana essentia lium specicrum variis ordinibus caelala,choros',Tac-
subslilutum cognoscimus? Quis enim humanam na- cipil, in lanlum mixlarum " phantasiarum diffusio-
lurara perspicue considerans, non calholica mundi nibus perlurbalus, ut aut vix, aut nunquam tle eis
elementa in ea reperial? Quid de operibus lerliae sine errore »»valeat judicare, sed quibusdam argu-
lucis aestimandtim? Nunquid slabilitas subslanliae, '"?inenlalionibus utens " veri quodammodo similia, ac
aridae vocabulo significata, et mulabilium acciden- '!*' veluti deincerliscerla proferrecorialtirprobamina",
tium instabililas, aquarum inundationibusintcllccla, *, et nec semper eodem modo de minulissimis visibiiium
el hnec a se invicem nalurali differentia discreta, in "•*rerum rationibus dispulat; aliqtiando quippe clariusve-
homine intelligtintur, insuper etiam vita illa, quae t rilaliquepropinquius, ulsplendidaesteHae, aliqtiando
herbarum surculorumque diversas ipecies et nulrit, % obscuriusetaveritatelongius, utobscurae,aliqiiando
et auget, et vivificat, intra parles humanae nalurae , \ obscurissimeetab ipsis rebuslongissime, ut vix appa-
nonnumcratur? Et quoniam prima die in conditione i reiites,opinionesquasdamdepromit;ideoquesensiium
lucis principalis pars hominis ac sublimissima lux, terlia vis diversis stellarum praefulsionibus signifl-
»' sentiendi modus in triplici
inteUectus videlicet et ratio, in consortio angelicae, *^ catur. Triplex itaque
naltirae constituta est, secundae lucis illius, hoc est caelestium luminarium ordine conslituitnr. Quod
exterioris sensus, ad visibilium rerum recipiendas. enira sol esl in mundo , hoc est clarissimus et non
formas, et species, et qualilates, et quanlilatesfacti, fallens sensns in homine *"; qnod ** luna, hoc est
quarla die propheticae Iheoriae ordo ralionabiliter !. ambigua pbantasia ac " veluti dubia lux animi sen-
condttionem introduxit'. Exterior namque sensus, licntis; quod *' stellae, hoc est incomprehensibiles et
evterioruin rerum inlernunlius, qtiamvis proprie ett niinulissimi phanlasiarum numeri ex innumerabili-
BOtnraliter ad aniraara pertineat, eorpori lamen de- bus el incomprehensibilibus corporalium rerum spe-
pwlnlur, quoniam per corporis inslrumenta vim, ciebus procreati. Et ne mireris, quae in humana na»
Btiom exercet. Pulchre itaque illitis sensus ", quij tura videnlur, sensus dico corporeos , per roujora
eorpori ex qualttior mtindi elementis composilo at-. mundi, hocest, per caeleslia corpora signiflcari;
trihuiliir, conditioncm qunrlo loco condilionis re- verissima quippe ratio incunctanter nos docet, tinum
liim prophelica theorin conslituit. Quoniam vcro) hominem et singulariter unum majorem esse unl-
ipsius sensus Iriplex modus est, quorum primus, verso mundo visibili, non roole partium , sed Iiar-
qui sine ulla erroris occasione species rerum sensi-- n moniae raiionabilis nalurae dignitale. iVatn ti me-
bilium animo internuntiat tain praeclare, ut facil- lior est anima vermiculi, ut sanclus Paler Augusfi-
lime nc sine ullo labore ipsas species judex animuss nus edocet, quam corput tolare tolum mttndum itiu*
planissime omni caligine remota discernat : ac perr 8irans; vita siquidem exlrema, qualiscunqiiesil, primo
hoc non immerito » luminare raajus appellatur; ; corpori preliosissimoque dignitale essentiae praepo-
ipse siquidem animum non fallit, ac veluli claris- nitur : quid mirum, si omnia totius mundi corpora
simus sol omnes sensibiles species detegit, ralio-. humano sensui postponanlur? Primum quidem ra-
nique palefacit. Secundus vero modus esl", quiii tione illa, qua praeponilur causa naturalis his, quae
veluti lumiuare miniis dicitur, ille, per quem sae-- propter eam naluraliler fiunt; etjquidem sensibilia
VARIAE LECTIONES.
i Sic A; CF in ipso esse duobtis modis diximus. * Sic F; AC intellectunlis. * Sic CF; A et*.
» CF procreatur. » SicCF; A tam qttae. • Sic CE; A mutabiles ' Sic CF; A tntroduxtt condilto-
mm. 8 Sic CF; A sensns uVttts. • Sic CF; A discernal, qui modus visionis lnminare cet. »• modus ett
'
om. CF. '» Sic CF; A in nocturnis quibusdam. " Slc A; CF specilln." " htijuscemodt otn. A»• btc h¥.A
K et fatta vera esse approbant. " est om. CA. " Sic CF; A ac. Sic CF; A coltors.
*'
bic Lt;
mitfiiB/irtttm. " Sic CF; A sine utfo.errore. «• Sic CF; tilens 0111A. Sic Cv ; probamtna om. A.
" tiaoue om. CF. *» Sic CF; A in homine sensut »*A ei qnod. ss Sic CF; A el. " A et quod.
V.8fJ- DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 786
propler setisum lacla, non autem sensus ptopler A Scriplura tlicenle : Et dixil Deus : Faciamut homi-
sensibilia, nemo sapientum dubiiat; deinde quodI nemad imaginem el timilitttdinem nosiram, et praesit
vera ratione praeponilur dignitate naltirae , qitod! piscibus maris, el volalilibus caeli, et besliis, univer-
jmlicat, ei, quod judicatur. Sensus aulem de sensi- saeque crealurae , omniqtte reptili qttod movetur tn
bilibus, non vero sensibilia de sensibus judicare, terra. Et creavit Deus liominem ad bnaginem suam,
milli naluras rerum pure speculnnli cst ambiguum. ad imaginem Dei creavit iltttm. Ubi primo notan-
Htic accedit, qtipd sensus non nisi in subslantia vi- dum , quod in cotuliiione omnium , quae ab iuitio
tali, in qua manifeslissimus molus vitae esi, consti- creaturae in praedictis ijtiinqtie inlellecluaUbiisdie-
iuittir sensibilia vero, in quanlum corpora stint, btis narranlur, divinae naiurae superessentialis uni-
quoniani exlicmiim in creaiuris obtinent locum, nec tas el ineffabilisTrinitns *, vel, ul ait snnclus Diony-
semper molum vitae aperte demonslrant. Sensibi- sius Areopagita, summae bonitniis fectinditas aperlfr
lium quippe qtiaedam siinl, in quibus aut vix vitalis non est expressa. Qunmvis in eo, quod scriptum est:
motus apparel, aut nunquam.Poslremo intllum sen- In principio fecit Deus caelum et terram , Patris et
sibile vita est, quamvis » vila movcri videatur : sen- Filii pcrsonas signiflcari non iucongruc intclligilur :
sum vero non solnm vivere , verum eliam stibstan- Dei quidcm vocabulo Pnler, principii vero Verbuin,
liali inesse vilac ', ipsa docet natura. Et si quanli- " et paulo post Spirilus sancttis iniroducilttr, tibi dicliun
las et mngnitiido corporeae molis in rebus sensibili- est: Et Spiritus Dei fovebal aquas; ac sic in condi-
bus lautlalur, laudabilior est ipsa quanlitas et ma- tione primordialitim caiisarum sanctae Trinilnlis sua-
gniltido virtutis, quae in sensibus subsliluta est. detur proprielas. In processionibus ctiam ipsarmn
Vide, quanta vis cst in sensu oculorum ad luslranda causarum in formasetspeciessuaseandemTrinilalcui
in infiniltim lucida spatia, ad formandas in se di- Scriptura conimemorare inspicilur. Verbi gralia :
vetsas et innumerabiles species corporttm, colorum, Dixit Deus : Fiat tttx , Dei nomine Palrem, Verbe
(igiirartim , celerarumque , quorum pbantasiac per auiem scnsibili, qtmd est dixit, unigenitum cl su-
Imnc senstim mcmoriam ingrediunliir. Quid de vir- perinlelligibile ejus Verbum, in quo et per quod fecit,
tule audiendi dices? Tanlas quippe voces simul so- quae stint, omnia. Ubi vero dicit, •: Et vidit Deuslucem
nantes, et inlcr se discrepantes sintul potesl audilns quia bonaest, Spiriium saiicltim insinual.ld ipsum
in seipsum haurire atque discernere. In hunc modiim in ceteris qiioque diebus facit, ubicumque addit:
quisquis reliquos senstis inspexerit, mirabiles incffa- El vidit Dens, quod esselfionnm.Sextavcro die dttm
bilesque eorum virlules conlemplabitur. Hinc datur bomo formatur, cl iiuilas divinac naturae, ct trinilas
inlelligi, quemadmodum universitatis conditac intel- apertissimc prnedicatur : tinitas quidcm dicendo et
ligibilcs raliones, in quanltim inlelligi possunt, in ^ ait, ut siibnudintiir Dcns, vel 6 sicul apcrtc Scplua»
honiinis inlcllcctu crealae sunt, ita ejusdem univer- ginia inierprclalrsuiit, et dixit Deut, plurali aulem
siialis seusibiles spccies et quantitaies el qualilales, verbo, qttotl cst faciamus, tres substanliac iiiiius es-
in qiianlum scnliri possunt, in humano sensu condi- scnliae, vel ul usitalius Latini voltint, tres personae
tionis suae causas constiluunl atque subsistunt. Sed unius sttbstanliac exprimuntur. Nec immerito. Ubi
qtioniam ipsc sensus non homini tantum, sed et ce- enim imago conditur, ibi principale cxemplum, ca-
leris animalibus naturaliler inest, proplerea et aliam jus imago est, aperlissime aperiiur.
palilur distributionem. Tribuilur enim et replifibus 11. Scd quoniam homo, dtim ' silunus, vehiti ex
maris et volalilibtis caeli quinla » prophetica con- roultisparlibus composilus esl; constat enim ex cor-
teinplalione. Nec immerilo, cum el ipse sensus, qui pore, hoc esl ex formata niateria sensibili et anirna,
quinlo die nalurae rerum inseritur, qninqueperlilus hoc esl sensu et ratione, et iulellcctu, et vitali
sit. Terrenis quoque animalibus sexla die copulatur, motu : quaerilur, utrum per omnes suas partes ad
ea intcniione, ut opinor, qtioninm ipsa mnjorem co- imaginem Dei homo " factus est, an secundum ea»
gnalioncm cum hoinine, qui sexla die faclus esl, vi- soltimmodo, quae in eo excelsioris vel excellenlissi-
dentur babere, quam qtiae de aqiiarum nalura pro- D mae nalurae stinl. Et quid tibi videlur de tali nego-
ducla sunt. lpse ilnque homo, cujtis conditio in lio, si libet, edissere. Disc. Dehac quaeslione omnes
praedictis divinae operationis conlemplnlionibus per ferc sacrae Scriplurae exposilores non tacent. Et
singula lalentet insiiuialur, quoniam in ipso el cum primum quidem unanimiler perhibent, hominem, in
ipso pracdicla omnia condita sunl , 11011 per morns quantum corpus est, ad imaginem Dei non esse
lempotum , sed ordinntione causnrum in cffeclus factuni; Deus quippe incorporeus est, nihilque cor-
suos niananlittm, in fine totius universilatis mani- poralitnlis ei inest, vel accidil. Ulrum vero secundum
feste fotmalur, senaria repelitioncpropbelicne theo- animam', hoc esl secundumomnes parles, qnae mlel-
riac peracta, ut eo munero non solum perfeclio lut- ligunlur in anima, ad imaginem Dei cnmlitus est, an
matiac naliirac, verum eliam omnium, quae anle sccundtim praecellcntes solummodo, sltidiosissime a
ipsani explicala suiit, in ea condilio siguilicarcltir, spiritualibus viris est " quaesitum, et ad hoc per-
VARIAELECTIONES.
. * Sic CF;' A qua. * Sic CF; A subsianlialiier esse rilam. » Sic CF; A t» quinta. * Sic CF; A
pluralitas. Sic CF; A dixit. • Sic CF; vet om. A. ' Sic CF ; A cttm. ' Itomoom. CF. • Sic CF; A
tecundum omnia. '• est ora. CF.
 787 J0ANNIS SCOTI <m&
venluiri, non alibi nisi secundum excellentissimara ACregoaus Nyssaeus asserit in seraone deinutgmB'
soi parlem, irrteHigibilemvidelicetp divinam imagi- Iline dattir inlelligi, lotam aopam human|HK
nem exprimi. Quae pars veluli Iriforrois inlelligilur, iraaginem Dei faclam, quia tota iritellectus est int^p
iuiulelleclu plane, et ratione, et sensu interiori, dc ligens, tola ratio disputans, tota sensus in LuterioritJ-
quibus in ' superioribus libris miilla inter nos al- sensu et senliens, lotavila et vivificans. Duobus
ternata sunt. Ula siquidem vita, qua corpus admini- autein modis inaxime luiuianain animam ad imagi-
stralur ', etqua anima humana nulrilLvae etattcli- nem Dei fnctam cognoscimus : primo quidem, quod,
vae vitae, quae herbis.et arboribus specialiter altri- sicut Deus per oiiinia qtiae suut diffimdjiur, et a
bula est, commupicare videlur, sensus quoqtie nullo eorum potest cqmpreiiendJu ita '• anima totum
exierior et quinquepertitus , quo irrationabjlibus sui corporis organum peuelpat, ab eo lainen concludi
aMtmalibus homo communicat, quamvis ad parles non valel; secundo vero, quod quemadmodum de
animae pertinere inlelligantur', eis * tamen iuesse Deo praedicatur solummodo esse, nullo raodo aulera
imaginem Dei mulli sapienles abnegant. Sed dum definitur quid >sit, ita »6huniana aniina tantummodo
ipsa ralio humaitatn animam diligentius conspicalur, inlelligitur fsse, quid aiitein sit, nec illa ipsa, nec
simplicissimae naturae eam reperit, totamque per • alia crealura inlelligit. Sicut praefatus Gregorius in
totum in seipsa, et nullo modo in aliqua sni parte j) undecimo capitulo praedicti sermonis deimagine ",
dissiuiilem sui, vel inferiorem, vel superiorem seipsa corporeos senstis ab animi natura discernens, expla-
in ullo eorura, quae iu ipsa essentialiter esse inlelli- n.at ipstim animum , incomprehensibilem aflirmans.
gnntur. Tota quippe, ut praedicium est ", corpus Qttid igitur est, inquit, animus secundum sui natu-
suum administrat, nutrit, auget 6; tola sentit in sen- ram, qui sensuum virlulibus seipsum imperlilur, et per
sibus; totarerum sensibilium pbaniasias recipil; lola singulas convenienter eorum, quae sunt, scientiam re-
ia occursoribus numeris, qui primi phanlasias sen- cipit? Nam quia aliud quid praeler se,nsusest, non
sibilitun suscipiunt; tota in progressoribus, qui eas arbilror quempium sapienlium dubitqre. Si enim id
inlrodiicunt; tota in recordabilibus, qui easdem'me- ipsum esset, sensui ad unum omntno haberet secttn-
ntoriae commeudant, lola in lotn meraoria, tota dum lS sensum operum societalem; eo quod simplex
SUper lotam memoriam, sive rerum sensibiliiirn sive quidem ipse esl, nil aulem varium in simplo »»consi-
reWra iiileUigmittuni. Ac per lioc non illius parlium deralur. Nunc »° tiero omnibus comparalis aliud qui-
cbversUas, sr tamen parles in ea esse dicendum dem tactum esse, aliud olfactum, aliis simililer absque
est 8, sed adminislrationum ac moiuuin varielas di- communionead se invicem dispositis, quoniam aegtta-
gtooscitur; motns quippe ejus partcs ejus sunt, qtii liler unicuique ct convenienler adest; alterum quid
diversas inteUigentias in anima faciunt. Ipsa siqul- C oporlet onmino ipsum aniinum praeler sensttm substi-
dem in seipsa tola ubique cst et individtta; molus tuere per ndturam, ne quis varia inlellecluali simplici-
Mmen ipsius, quos etiain numeros animales vocant, tali jcpmmisceat. Quis cognovit animum Domini, ait
«juia tn anima sunt, diversis appellalionibus slgnifl- Avoslolus. Ego aulem praeler hoc dico : quis suum
eaiiliir. Dtimenim circa ' Crealorein sutim , super " animumintellexil?picant, qui Dei naturam inter ea,
seipsam " et super totius creaturae iiilelligeniiam, quae in eorum comprehensionesunt, faciunt, si seipiot
contemplativo moiu versatur, inlelleclus, seu mens iutetlexerunl* 1, ti " s«t «ntmi naturam cognovere?
gea ailiraus; dum rationes rerum veltili secundo Multum fortastis" partibilis quidam" est, multum-
moltt nalurali inveskigat, ralio; dum iiivenil eas et que compositus. Et quomodo inteltecluafe in composi-
djacernit atquedefinit, sensus inlerior; dum rerum tione esl? Aut quis modus est diversorum generumcon-
sensibilium pbantasias per organa corporalium sen- cretionis? Sed simplex *' et incontposilus, quomodoin
snm recipit, sensus exlerior, non quod sit ipse mttllipliciler parlitam sensuqlilalemdividilur, quomodo
substanlialiler sensas exterio? aninia, sed quod per in singularitalevariumrqttomodo **in varietale unuml
ipsum rerum sensibilium formas et species sentit; Sed cognoscenseorum, tfe quibus dubitalur, sotulio-
enim est inler naturam nem, in Dei vocem *r rccurro. Faciamus entm,
magna difierenlia simplicis ipsam
ammi, et corporaliutn instrumenlorum multiplicem D in^fwil, hominem ad imaginem el simililitdinem ho*
Varictatem; dum cecpus adminislrat nulriendo illud Iram *'. Imago donec in nullo eoruni, quae in prin-
et augendo, vitalis molus meruit appellari, dum sit cipali inlelliguntttr exempto, deficiat, proprie est
ipsa simplicissimae '*et individuae el impartibilis " imago; si vero in aliquo ex stmifiiitrfineprineipalit
essentiae, el '* nec minor in minoribus suis ofliciis, exempli excesserit, in itla parle hndgo nonesl. Non"
nec major in majOribtis, nec niaxima in maximis, erijoquoniam in his, quae circa divinam considerantur
sed in omnibus sibimet aequalis est, ut magnus ille naturam, incomprehensibililas esseniiae est, necessa-
VARIAE LECTIONES.
» in om. A. * Sic CF; A falso corr. submittisiralur. ' Sic CF; A intelligalur. * Sic CF; A ei. * nt
est om A. '* Sic CF; A el auget. ' Sic CF; easdem om. A. • est oui. CF; "• Sie CF; ekett
praedictum»•
om. AC. Sic AF; C per seipsum. " A super seipsnm nllenrfti et (attendit om. CF.) A simphcissi-
mae nalurae et individuae. »3 Sic CF; A el in partibus essentiae. ** el om. A. -" Sic CF; A loia anima.
»»A lota humana. »' de imagineom. A. »8 secundum om. CF. " Sic CF ; A simplice. *° SicCF; A Nec.
M A imeltexerint. " si om. CF. " Sic CF; [ortassis 0111.A. «* Sic CF; A quidem. «* F setl si simplex.
**
quomodo om. A. »7A vocemDei. *8nostram 0111.CF. "SicCF; A Nonnei
 789 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBERfQUARTUS. 790
fftim ertt, ettm, qui tortitur imaginem, omnem » ad' A coputam et simililttdinem, quae ad illud est, e/ficifur,
•
principale exemplumimitationem habere.^Sienim ima- expers boni omninoest. Si ergo unum qttidem jtixltt
ginit nalitra principate exemplum comptehenderit, consideratam rationem bonum est **, quod vere ett,
super * comprehentionem erit; si conlrarietat eorum, animus autem ad imaginem boni faclut **,eifam ipte
qttae eonsideranlur, invenitur, quod oportet », pecca- habet -bonus esse; natura vero corporis ", quae ab
tum imaginis reprehenditur. Quoniam vero scientiam animo continetur, veluti quaedam imago imaginis ett.
fugil ipta nottri ahimi * natura, quaeest tecundum Exhis ostendilur *', quia matetiale nostrumconstiluilur
imaginem conditori»,diligenlem ad id, quod ei super- quidem et comprehendilur, cum ex natura animi «*
pomtur,habet similitudinem eo, quod secundum seip- adininistratur; solvilur vero ilerum el decidrt, eum d
sam est incognkus, incomyrehensibilemnaturam cha- continenleanimo el comprehendenleteparatnr, et ab
racterixant. ldem in ierlio decimo capiltilo: Quoniam ipsa ad bonum connaturalitate dispergitur. Hoc aittem
pulcherrimum omniumet excellenlissimumbonumipse non aliter efficilur,quam cum nalurae ad eontrariuni
Deut est, ad quem omnia respiciunl, quaecunque boni ftt conversio, dum desiderium non ad bonum, ttd ad
habenl desiderium : proplerea dicimus eliam animum * id, quodformantit indigel, intuelur. Necesseeit enim,
tic ' ud imaginem formosissinti faclum, qualenus ad omnemmateriam per egeslalempropriae formae ad ali-
principaleexemplumtimilitudinem parliciparit, quan- B quid inhoneslumac deformesimulandum conformari**.
tum quidem ipsum in bono ticet permanere. Si vero El paulo post : ^lc per.hoc consequenscontemplatio
quodammodoextra Itoc fuerit, pulchriludine illius, in ralioni occurrit, per quam discimttt, in humana con*
quo erat, denudalur. Sic quidem dicimus simililudine creiione a Deo qtiidem animum administrari, ab illo
principalis exempli pulchritudinis animum ornari, ve- autcm malerialem nostram vitam , dum in natnra,
luli quoddam speculum charactere apparenlis in eo ' hoc est, in imagine animi manet; ti autem aversa
formalum : juxta eandem analogiam etiam ' admini- fuerit a nalttra, etiam ab ipsa, quae est per ani-
slralam a se naluram liabere animum arbitramur, mH»t, operalione alienari. Proindc si qnis praedicti
pulchritudineque, qude ab illo est, ipsam ornari,veluli ibeologi verba inlentius *' perspexerk, per totum
quoddam specuii speculum factam, tenerique ab ipso» sermonis de imagine texlum inveniet consltiulionem
et eomprehendimateriale substantiale »°, Itoc est, ma- lolius hominis in tribus quibusdam, quibus naturalis
terialem subslantiam, circa quam consideralur natura. ordo contexittir 30,veluli compositis eoncretain : ht
Hoc autem propterea dicit, quod circa maleriampro- animo videlicet, et vitali molu, quera ipse aliquando
prie inspicitur »' natura, quia natat, donec formam, fluxilem, aliquando matecialem vitam appeUal, et
qua stabiHtetur", maleria inveniat. Si ergo habelur, in " maleria formata »», ila ut tolus homo animo,et
inquiti',aA allero atterttm,per omnia eorrationabiliter C< materiali vita, et ipsa maleria conslare inteiligatur.
*psa veri boni societas deducta '* per id, quod suppom- Et nniraus qtiidem, in quo tota animae virtns coi*>
lur, id, quod consequent, formificat, hoe ett, pet ani- stal, ad imaginem Dei factus, el summi boni spe-
tnum " maleriam fortnat. Cum vero efficilur hujut culum, quoniam in co divinae essentiae incompre-
oplimae connaturalttati» ditpersio, et ad contrarium, hensibilis forraa ineflabtli et ineomprehensibilt mod*
quod tuperittt etl, inferiut fiat, tunc ipsiut materiae resultat. Materialis auicm vila,quaespecii*liter circa
detolatae ex natura, Itoe est naturali ordine-redar- matcriam versatur, et proplerca materialis dicitur,
guitur »• deformitat. Deformis »' ettim res quaedam quia mulabilitati maleriae, id est> corporis adhaeret,
est per teiptam materia ordine nalurae mutato »8, et imago quaedam animi est,et, ut ipse dicil, specoltim
ipsiut deformati concorrumpilur " pulchruudo na- spcculi; iia ut animus divmae naturaeforma sit, vN
turae, inqua per animum formatur, ac tic in ipsum taHs autem molns, qui etiam materialis vila voca-
animum turpitudinit maleriae per naturam dislribulio lur, cum ipsa materia " forma sit animi, ac veluti
efficitur, ut non jam Dei imaginem in charactere secunda imago, per quam animus eliam '* materiae
figmenli contideret. Nam veluti quoddam speculum speciem praestat., Ac per hoc quadam r&tionc per
retro bonorum formam, se animus faciens **.projicit humanae naliirae consequentiam lotus homo ad ima*
quidemfulgoris tummi'» boni notitiat, maleriae vera *D ginem Dei factus non incongrue dicilur, quamvis
deformitatem in teipsum absorbet, et hoc modo fit proprie et prineipaliler in solo animo imago subsi-
mali generatio pet privalionem boni subtexta. Bonum slcrc inlelligatur, co ordlne, ut animns quidem a
veto\omne'* etl, quodcunquecontequitur, quodprimum Deo, nulla alia crealura^interposila '", vilalis auteia
banum propne liabet; quodcunque vero extra illam motus ab animo, lostremo per vitalem molum »
VARIAE LECTIONES.
1 omnemom. CA. « Sic
CF;' A supra. »Sic CF; quod oportet om. A. * »• Sic CF; A nostrae animae. * A
animum etiam. 'Sic om. A. in eo om. A. ' eitam omi CF. ' K ipsa. A substantiae. '» Sic CF; A
dititur. •« SicCF; A quam slabititet. " inquit om. A; ** Sic CF; A deducendo. " A animam. " Sic
CF; A el contrarium consequensfuerit transgredienti suvereminens, eliam ipsius materiae cumdesolata.fueril ex
natura redarguilur. " SicCF; A Informis. »' SicCF; pro ordine-Haturae mutato K et imperfeeia. " Sic
CF; A informitaie corrumpitur. '" Sic CF; A formam aMtmwsfaclus. " summi om. A. '* omne om. A;
" est om. A. **SicCF; A
™ efficiendo. " corporis om. A. *" A ex his autem" bstenditur. *l animi om. A.
S\cCF;Kformaeinaliquamfoedam ac deformemimaginem Iransformari. SicCF;
"
Aintehtus. "quibtft
naturalis ordo contexiiur om. A. " Sic A ; BC ex. " formata om. A. cum ipta materid om. A,
»* A eliam animus, " Sic "
CF; A imerposita creatura. Sic CF ; A ex viiali motn.
791 JOANNIS SCOTI 79$
ab animo * maleria formationis 6uae • causam ac-. A ut nunquam pott mutabililaiem slare posth; ted im-
cipiat: ita ut maleria vilalem mottim sequalur, vi- polentia quieseendi incestabilem hobet allernum per
talis motus animum, animus lpsum Deum, ad quem similia molum. Si autem aliquando molus cettaverit,
conversus naturae suae intcgritaiem et pulchritudi- omnino etiam etsendi quielem habebil, hoc etl om-
nem custodii, aversus vcro ab eo, et seipsum, et nino esse cessabit. At si vis cognoscere, quod ani-
quae sibi subjecta suiff, inaterialcm vitam dico, mus in nulla parte corporis concludatur, dum totura
ipsamquemateriam dissipat nique deformat. Sed ipse corpus praesenlia sui administrat '", ei ubique in
vitalis motus non parvam qtiaeslionem gignit. Quae- omnibus, quibus administrat, lolus est, audi eun-
rilur enim.ulrum ad substanliam hominis perlineat, dem in eodem sermone decimo quinto " capiiulo.
necne. Et si non pertinet, cur imago imaginis dici- Nobis, inqtiit, sermo erat propositut ottendere, non
tur, hoc est, imago animi, et qua ratione per ipstim in parte corporit animum delimri ", scd totum aequa-
materiae animus praeslat formam ? Si aulem sub- liler allingere, consequenter naturae subjectae partit
Slantialiler talis vita inest homini, quare homo ex motum operans. Est autem, ubi eliam naturales affe-
anima soltimmodo et corpore conslare perhibelur, clus animus subsequilur, velttti minisier faclus. Nam
el quarc soluta materia illa vita in nullo intelligitur? saepe praecipil " ipsi '• corporis natura, et contrislati
Non enim in maleria manet, quac jam omni motu " sensum et laelantis concupiscenliam animo imponit,
vilali dcserilur, ditm praesenlia subslantialis vitae, ita ttt ipsa quidem prima praetlet principia, vel **
quae aniraa esl, privalnr. Ncc in anima subsistere ciborum appelilum, vel cujutdam omnino eorum,
dignoscitur, quae post regimen corporis nullum ad quae secundum deleclationem sunt, destdertttm tn-
maleriam inolum patitur. Quaproptcr non incon- gerens : animus verolales impetus accipiens, tuit co-
gme, ut opinor, viialis molus ' talis ralio reddenda gitationibus occasiones ad id, guod desideralur, cum
cst, ui nihil aliud sit ipse praeler quandam copttlam corpore exqtiirit. Hoc autem non in omnibusett, sed
et juncturam corporis et animae, qua * sibi invicem tolummodo in his, qui pttts captivi dispommtur, qui
adhaerent, ct per quam corpus ab anima forma- rationem servire facienles desideriit naturae corpo-
tur *, vegclalur, et administratur, sive vigilando, reae ", per auxilium mentis libidini, quae per sensnt
shrc dormirindo, sive anima intendat, quid • in esl, servililer blandiunlur. In perfcclioribut veto non
corpore pcragat, slve a sensibus recedat, el in sc ' sic efficitur. Imperat enim animnt ratione, et non par
ipsa quiescat ac veluti oblila sit • corporis sui. iilur '*, quod utile est etigent, nalura auiem e vetligio
lllud lamen iiieffabilfquodnni silenlio administrare tequitnrpraecipientemanimum". Quoniam "verolret
non desinit, alimenta, quibtis corpus nHtritur et tecundum vilalem virltttem differenliat ralio invenV,
p
cusloditur, singulis quibttsque partibus distribttens. primam quidem nutritivamtifte sensu, tecundamti&rf"
Separatis aulem ulrisque, corpore videlicct et ani- mlritivam quidem el tensitivam *', expertem veto ta-
ma, vitalis ille motus omnino inlerit. Non enim tionabilis operalionis , ilem lertiam tationabiiem et
vivit, nisi habeat, quod moveat, hoc est, nisi ha- petfectam, perque omnem virtutem penetraniem **, ut
bealur, quod per oum moveafur, quia nihil aliud el in iltis sit, etsi inlellectuali" plus potsideat, nemoex
subsistit, nisi motus animi' corpus regenlis. Dum his opinelur, tret animat commixtat etse in hnmana
autem moriens «• desinit movere vel moveri, mo- concrelione,in propriis circumscriptionibutcontidera-
tus omnino in eo ** perit. Toiitts enim niottts tat **, tla ul conformationemullarum animarum hu-
terminus est quies moli vel " moventis. Quiescente manam ette arbilretur, ted vera quidemperfectaque"
igilur anima corpus suum movere, totus vitalis anima una in natura est, inlelleetualis et immaicria-
raotus, hoc est, lota materialis vila esse desinit. lit, quae per tensus materiali copulalur nuturae. Ma-
Hinc idem bealus Gregorius in quarto decimo " teriale aulem omne in convertioneel mulabititate po-
capitulo : Materialit, inquil, et fluxilit haec corpo- tilum est: si quidem ammantem virtutem participave-
rum vita, temper motu provenient, in hoc habet et- rit, juxla incremeniummovebilur;si vero vilali «pe«H
sendi virtutem , in non stanle unquam motu. Vt enim D lione decideril, molum in corruptionem resolvet. Ne-
quidam fluviut, juxta suttm rttent impetum, implere que igitur sensus absque materiali essentia, neqtte in-
quidem vatlem ostenditur, per quamcumquecontequi- tetleciualis virtutis sine sensu fit operatio, In sexlo
lur, ferri non tarhen in eadem aqua circa eundem decimo " qtioque capitulo cundem sensum repe-
temper locum cernitur, ted itla quidem subter lapsa lit, dicens : /n parle quadam eorum, quae in nobit
cucurrit, <j//avero desuper '* fluxil: sk et materiale tunt, antmus non comprehenditur, sed aequaliler in
liujus vitae perquendam locttm ", moium, fluxumqtte omnibus el per omnia est: nequeexlrinsecus compre-
vicissiludinum tuccetiionit continuitate permutatur, hendens, neque inlrinsecns comorehentus; haec enim
VARIAELECTIONES.
1 ab animo om. A. ' tuae om. A. » Sic CF ; A motut vitalh. * Sic CF ; A quae. * Sic CF ; formatut
om. A. • Sic CF ; A ut quid. ' se om. A. 8 sii om. CF. » Sic CF ; A animae.. '• Sic A ; CF movent.
" Sic CF ; A in eo omnino. • " A aut. • " Sic CF ; A decimo teriio. '* Sic CF ; A desuper lapsa. " lo-
cum om. CF. " A adminislratur. " CF xv : A decimo qitario. " Sic CF ;*'A detinert antmum. '» Sic CF;
A Nam el saepe percipit. »• ipsi om. A. • *' A «I. " corporeaeom. A. Sic CF ; A passione. am-
tnum oin. A. " A quomodo. " veto om. A. " CF sensiwmt,sic ubique. *8 CF pei trant. "SicCF;
Ae< inletligentiae. ">K consideratis. " A et verfecta. " Sic CF; A decinio quinto.
793 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTUS. 794
tn vasis ', t» cadis, seu atiis quibusdam corporibus A enntibut ? Sed in quo juxla ecclesiasticam rationem
sibi invicem tmposttts proprie dicunlur, ipsa aulem Itumana magniludo esl, non in ipsa ad crealum mun-
inietleclualis ad corporale socielas ineffabilem el iir dtim simililudine, sedinipso, quod secundum imagi-
* " " "
intelligibilem habet conlactum; neque intus existens, item naturae crealoris factus esl. Quae est igitur
v.on enim in-corpore incorporale lenelur; neque exlra imaginis ratio, merilo dices. Quomodo assimilafur
compreltensum, non enim circumprelienditur incorpo- incorporeo corporale ? Quomodo sempiterno temporale,
rale, sed secundum quendam modum superrationabi- immutabili, quod per conversionemmutabile est, im-
lem et ininteltigibilem appropinquat animus naturae, passibili et incorruptibili passibile et corruptibite, puro
et coaptatus in ipsa et circa ipsam consideratur; neaue ab omni malilia, quod semper ei cohabitat et ad eam
intus positus, nequecircumplexut: ted quomodo, non convertitur? Mulla enim medielas est illius animi, di-
est dieendum nequeintetligendum, praetet hoc, quod vini scilicel ", qui esl principale exemplum, el illius,
juxta proprium ordinem ipsius permeabitis nalurae qtti secundum imaginem faclus est. Imago siquidem
eliam animus efficax fil *. Si autem aliquod deli- si habuerit ad principate exemplar simililudinem, pro-
ctum circa ipsam conligerit, secundum illud molus prieilludeliamnominulur. Si veroimilalio ab eo, quod
intelligenliae titubat. Ae si aperle diceret: si orga- praeponilur,dislaverit, atiudaliquid,et non imago illitts
num corporis in aliqtto deliquerit, hoc est, in aliquo B Uludesl". Quomodoergohomo,mortalelwceipassibile
defecerit, et inlegrilatem suae naltiralis conslilulio- citoquedeficiens, immortalis ac purae semperque exi-
nis aliqua occasione corruptam habueril, motus slentis naturae est imago ? Sed veram de hOcrationem
intelligentiae, id esl motus animi, in ea parte, quae sola *' noverit aperle, quae vere est, verilas- Nos
jti organo corrumpitur, litubat, boc est, adminislra- vero, quanlum capimus, speculalionibtts quibusdam et
tionis suae virlttlem manifesiare non polest; non opinionibus, quod verum est, invesliganles, haec de
quod ille aniuius deficiat, sed quod illa pars corrupfa quaeslionibus susceplis dicimus. Neque divinus men-
animi virlutem recipere non valeat. liiur sermo, secundum imaginem Dei fieri hominem
12. Quoniam vero necessarium est, bumanam na- dicens, ncque miseria " humanae naturue usque ad
turara diligenler considerare, indubitanterque dis- infelicitalem " beatitudini impassibilis vitae atsimila-
cernere, qtiid in ea ad iraaginera Dei el similitudi- tur. Necesseenim est e duobus alterum fateri. Si quit
nem, hoc est ad imaginem similem, crealum sit, et comparat Deo quod nostrum est, aul passibile esl "
quid simililudine divinae imaginis longe in ea dislat, divinum, aut impassibile humanum, ut ex aequalibus
ejusdem sanclissimi * et sapientlssimi mngistri, Gre- simililudinis ratio in ulrisque comprehendatur. Si
gorii videlicet, verba inserere placuit. Ait ergo in autem neque divinum passibile, neqtte nostrum extra
decimo septimo • capitulo sermonis de imnginc : **passionem est ** : igitur quae alia relinquitur ralio, per
Recipiamus ilerum divinamvocem: Fuciamus homiiicm qitam veridicam dicimus divinam vocem, quae ad
ad imaginem et similitudinem noslram. Qtwmotlo imaginem " Dei faclum fuisse hominem dicit? Non
parva et indigna magnanimitale hominis ex his, qttae ergo *• ipsa nobis recipienda est sacra Scripiura? Fiat
exlra suut, quidam imaginaverecomparalione ad hunc itaque quaedam ex his, quae scripta sunt, ad id, quod
mundum, quati in ipso exislerel, hominem magnifi- quaeriiur a nobis, manuductio. Poslquam dixil: Fa-
canles ?Dicunl 'enirn, hominem p.txpoxoo-p.o)i, id est'', ciamus hominem secundum imaginem *', el in ta-
parvum mundum esse, e%iisdein, quibus universus * libus fuciamus, infert hunc sermonem : quia fecit
elementis consistit. ' Nam qtti ornamento nominis Deus hoininem, secundum imaginem Dei fecit eum **,
talem laudem humanae donanl nalurae ", obliti sunt masculum el feminam fecil eos. Diclum est igilurjam
temelipsos, in proprielatibus, quae circa culicem et et in his, quae coram suttt, quia ad soluiionem hae-
murem sunt, venerubilem hominem facientes. Etenim' reticae impietalis lalis sermo praenuntialus est, ut di-
el in " itlis ex his qualluor concretio esl, eo quod om- scentes,quia fecil Iwminem unigenilus Deus secundnm
nino tn unoquoque " existenlium corporum aut ex plu- imaginemDei, nulla ralione divittilalemPalris et Fitii »•
ribus aut minoribus quaedam porlio circa animal " segregemus, ftdeii divina Scriptura Denm utrumque
consideralur eorum, sine quibus consistendi atiquid ex D nominantc, eum videlicet qui fecit Itominem, el eum
his, quae tensum participant, nuluram non habet. ad cujus imaginem [actus est. Sed de hoc quidem
Quid igitur post mundi characlera et similitudinem sermo dimitialur. Ad propositum vero '• convertenda
arbitrandum est esse hominem caelo pruelereunte, est quaeflio, quomodo divinoet bealo illi miserum hoc
terra mulala, omnibusque, quae in his compreltendun- simile 3i a sacra Scriplura nominatur. Nonne ilaque
tur, cum transilu comprehendentis mttndi »* praeler- diligcnier ordinanda sunt verba? Invenimus 3*enim.
VAUIAELECTiONES.
» SicCFjtnuasis om. A. * A inlelligibilem. ' Sic A sit. * A scientisstmt. ' CI1 xvn"10 A de-
CF;
cimosejclo 'Sic CF; A Dtcilnr. ' Sic CF; iuY.pby.oo-y.o-i id esl oin. A. 8 Sic CF; A universum. • s'ic CF •
A consistentem. " Sic CF; A nalurae donant. " in om. A. " A uno. " K aiiimatum. <* niuiidi
om. A. '» Sic CF, A conditoris. " K facla esi. " CF quae igittir esl. " Sic CF; divinisciticet oui A
" Sic CF; A esl tHttd. »• A solam. " Sic CF; A miserimda. **.Sic
" '* " CF; A bumanae" naturae aerumna
bealitudini cet. Sic CF; A esse. CF exlra est passionem. A in imagine. Sic CF • A igitur.
" secundum imaginem om. CF. *a Sic CF; A quia Dews fecit hominem et s. j. D. f. e. *' CF fitii et pa-
trts. "CF Ad vero propositum. " Sic CF; A quomodo esse dwnum beatum et misera humanilas, et
simile ilu hoc a sacra Scriptura. " SicCF ; A Inveniemus, '
793 JOANNISSCOTI 796
quia atterum quid, quod tectmdum imaginem faclum A *tadducere hominem ex non exittente in genertttionem,
esl, alterum, quod nunc in infelicitule oslendilttr. el non indigentem bonorum perficere. Quoniam vero
Fecit Deus, inquil, hominem, ad imaginem Dei fecit multus singulorum bonorum catalogut est, netnw'**
eum. Finem habet ipsa ad imaginem facli creatio. facite est eum " numero perfieere, propterea <dm-'
Deinde epanaleptin, id est, repelititinem * facit se- prehensiva quadam voceomnia comprehendenttermo
eundum constiluliohem sermonis, el ait: mascutum tignificavii, dicendo, ad imaginem Dei hominemfa-
et feminam fecit eos. Omnibus enim arbilror notum clum fuisse. Tale enim est hoc, ae ti dicerel: quia
ette, quia hoc exlra principale exemplum intelligilur. omnis boni humanam natutam pattidpem fecit. Si
In Christo enim Jesu, siciit ait Apostolus,neque ma- enim plenitudo bOrtorumDeui, illius autem hoc, id
tculut neqtte femina ett. Sed in haec hominem dividi est homo, imago, igttur in eo, quod tit pleniludo om-
sermo dicit. Nonne itaque duplexquaedam est nosirae nis boni ad principale exemplum, imago habet timili
naturae conslitulio, una ad Deitm atstmilala, altera tudinem. Non ergo est in nobisomnit boni forma, om-
ad talem differentiam divisa? Tale enim aliquid ex his virtus et sapienlia, et omne, quodeunque eti,
constructioneeorum, quae scripla sunt, ralio insinuat, in melittt intelligendum ? In ee ilem ", quod
primum quidem dicens : quia fecit Deus hominem, sit omniumnecessilatetiberum, nutlique nalaraU, hoc
secundum imaginem Dei \ecil eum, iterum vero his, R | esl materiali, polenliaesubjugatur, stdper sepotenbetu
quae dicla sunt, addens : quia inascttlumel feminam adid, quod desiderut, habel voluntatem. Ret enimeit
fecil eos. Quod alienum esl ab his, quae de Deo in- dominatu carent ac votuntaria virttu. Quod avtem
*
telliguntur. Ego quidem arbiiror, magnam quan- cogitur'*violenliamquepatilur, virtus esse non polest,
dam excelsamqttedoctrinam ex his, qitae dicia tunt, a Jtaque tn omniousimagine»°prindpatit exemplicha-
tacra ' Scriptttra tradi. Talis autem doctrinn est. Duo- raclera 1' pulchriludinis aeslanle'*, nisi tn aHawdif-
rum quorunddm per extremilatem a se invicemdi- ferenliam habuerit, non jam eril omnino timititudoJ*,
ttantium medium est hitmanilas, divinae videlicet sed hoc iniltoperfimniaoslendelHT", quodinunmerso
incorpdralisqiie naturae, et irralionabilis pecudalisque non distat. Q[ualemigiitir *• ipsius Dei, et Deo shnilis
vilde. Licel enim ulrumque praediclorum in humana differenliam contemplabimttr? ht hoe illud quidem
*
Cfimparationeconsiderari : porlionem quidem Dei non crealum, hocuvero per creationem subsislit. Taiit
auod rationabile est atqtte inteliectuale, quod juxla aulem proprietaiis differentia aliarum ilervm. prpptie-
masculum et (eminam differenliunt non admiltit, irra- tatttm consequeniiamfeeit. Cqnceditur enim, onnitto
lioiiabilis vero corporalem conslitulionem el duplica- increalam naiuram inc&nvertibilemeste, «entfMgftte
tionem in masculumet feminumparlitam. Virtimque simililer habere, creatnram vero noHtine muttbiliMe
horum est omn',noin omnibus humanum vitam parli- Q ( consistere. Nnm ipse ex non exisieiite in ess» itam-
* itus molus quidam est, el mttUitionon eniHw^li. tn
cipanlibus *. Sed prius esse inlellectitale, ab eo ',
qui humanam generalioneminordine percurrit, didi- esse secuntlum divinum volwntalemtrammntmti. Ac
cimut, tupergenilivain vero etse homini ad irrationa- sicut in aere charactera Caesaris imaginem Etwnj*-
bile * socielatem et cognationem. Primum namque lium dicit,per quod discimus, \uxta qttidom fiyuram
ait, quia fecit Deiis ad imuginem Dei liominem, similiitidinem esse formati ad Caesarm., t'« swbjeeto
ostendens ex his, quae dicta sttnl, sicut ail Apostolus, vero differentiam habere ; tic etiam tecundunt ptae-
quia in eo, qui talis est, masculus et femina non est. tenlem rationem imaginationum", quae contidetantur
Deinde inferl materiales humanae naiurae proprieta- in divina nalura, in humana etiam cogitanieiin hitu,
tes •." quia mascutum et feminamfecit eos. Quttt ergo1 in quibus simililttdo est, in tubjecto diffetentiaminve-
ex hoc discemus? Ei mihi nemo imputetlongius ser- nimus,quaein non creaio et cteulo conshteralu* '*.
momm producenli proposilo intelleclu. Detis in sua Quoniam igiiur illud quidem semper similHer habei,
natura omne, quodcunque per notiliam accipiendum hoc aulem pet crealionemfacium ex mutabiiitate>ette
esl ", bonum ittntl esx.Magis aulem omnis boni in- inchoavit, et cogiiatim**ad lalemmutabiliialemtoaket
tellecti el comprehensi summitus existens non ob1 conversionem;propterea, qtti novit omnia ante aonem-
aliud aliquid humanam vilam creul, quum qnod bene'- rv lioncm eorum, sicut ait propheta", consec«t«»,magit
ette talem oporiel. Ac per hoc ad conditioneth nostrtie; auiem" praeintelligens proynosiicavittute,adquidde-
nalurae motits non nisi imperfectam bonitaiis os- siitlaret **persuttmvtriulemstiumquepo.enti-umliuma-
tenderel viriutem, utiquod quidem dans ex his, quae: naevolunlaiismoius,quonihmquodfuturum*stwdii,*u-
tibi insunt, in aliquo auiem invidenssuae participa- permachinatusettimugini tecundummatculumet femi-
tioni. Ast perfecta bonitatis svecies in Iwc est, etl nam differenliam, quae non jam ad dtttnitm prinapale

VARIAE LECTIONES
*A adjeclionem. * Sic CF; A enim. a tacra om. A. *SicCF; K consiaerare. * humarram vitam
participaniibut om. A. |j' Sic CP; A praeceilcre. ' Sic C F ; A ex itlo. * Sic CF; A irrationabUem.
* Sic CF; A inferlur h. n. proprietas om. A). " Sic CF; A qiioilcunque esl per notiliam
(materialet
" A non. " CF cum. " Sic CF; A In eo entm quod. »* A Interea. "SicCF;
accipiendum bonum.
A imaginem. " SicCF; A el cbaractern. »' Sic CF; Ageslans. " Sic CF; A simile. " A sed hoc i)tsum
per onuiia oslendiiur. " CF Igiiurqualem. " K illud. *' SicCF; A ralionem loto imaginunt. ** Sic
CF'; A cogitatanles ea. " A quatenus i. n. c e,'c. considerantur. "Bic CF; A cogndtam. rt CF pro-
phelia. " K autem magie. " Sic CF; A inclinaret.
797 DE DIVISIONE NATURA& — LIBER QUARTUS. 798
exemplum aspicit,sed, sicutdictum est,immutabiliori A t reducens. Ipsa igitur retlitutorum vita ad eam, quae
possidet nalura '. Causam vero latis supermachinalio- proprie angelorum ltabetur,profeclo ante ruinamange-
'*
nis soli quidem noverint, qui veritatem per se vident, et lus quidqm eral: proplerea ipse ad anliquitalemvitae
minislri sunt verbi, Nos aulem, quanlum possibile esl, nostrae reditus angelis assimilalur.. Atlamen sicut di-
ex quibusdam conjecturis atque consequeniiis veriiatem ctum esl, nupliis apud eos " non existentibus in my-
ttlentes*,quodin animum venit, uonpronunliativeexpo- riadibus infinitis mililiae angelorum sui\l; sic enim in
nemus,* sedvetuliin gymnasio auribm fidelibusaudien- visionibus Daniel narravit. Nonigilur per eundem ho-
da proponemus. Quid ergo est, quod de his cogitamus ? . minem,si nulla conversto et recessus ab angelieasocie-
Sermo, qui dicit : fecil Deus hominem, infinita si- tate ex peccatonobis fieret, forlussis nos nupliis ad mul-
gnificalione omiiem humanilatem ostendit. Non enim liplicationem alligaremur. Aliusquidam est in naturae
nunc cognom.nalur crealurae Adam, sicttt insequenti- angelorum multiplicalionis modus,ineffabilis quidem
bus liisloria dicit, sednomen creato homini non aliud el inintelligibilis humanit argumenlationibus; verunta-
na- men " omnino esl, ipse eliam in his, qnipaulo mi-
quoddam universaliter est. Non^igiiur universali quia
turae vocatiane latc aliquid suspieari iniroducimur, nus ab angeiis " minorati tunl, operaretur ", in ipsam
quia in divina praesenlia * et v.rtute omnis huma- definitam facloris consilio mensuram humanitatem au-
nitas in prima conslitulione compreltenta esl. Oportei B I gens. Si vero coartat "quis, generationisanimarummo:
enim nil Deo infinitum inhis, quaeabeo facta sunt, dum inquirens, nisi alligarelur nuptiarum cooperationi
*° et nos
aeslimare, sed uniuscnjusque eorum, quae sunt, finis homo, respondemus angelicae substanliae
et mensttra circumponderans factoris sapienlia est. modum, quomodo in *' infinitis myriadibut illi el itna
Qttemadmodumigilur uliquis homo corporis auantilale. essentia exislunt, el in mullis numerantur. Hoc enim
coariatur, el mensura sibi subslanliae mayniludo est, apie respondebimus proponenli, quomodo essel fine
quaein superficiecorporisperficitur: sic, arbitror, veluti nupiiis Iwmo, dicentes, sicul sunt angeli sine nuptiis;
inuno corpore totam humanitalispteniludinem progno- hominemenim timililer" Ulis fuisse ante praevaricatio~
stica virtute a Deo omniutn comprehensam fuisse. El nem ostendil ipsa in ittum iterum restitutio. His ite-
hocdacel sermo, qui dicii: Quia fecit Deus Iwminem, rum a nobis sic jam bene discreiis, in " priorem ra-
secundum imaginem Dei fecit eum. Non enim inparle lionem Jtedeundum esl, quomodo posl constilulionem
nalurae imago, neque in quodam eorum, quae secun- imagiuis ipsam secundum mascutum et feminam dif-
dum ipsam consideranlur, gratia est, sed in lolum ferenliam supermachinalus est Deus formationi. Ad
genus aequaliler talis pervenil virius. Signum vero lioc enim dico ulilem esse prius petfeclam a nobis
est,quod' omnibussimililer animus coltociuur, dum om- theoriam. Qui enim omnia adduxit in etse, totumque
nes intelligendi el consiliandi virtutem luibeunl, ellalia C in sua vulunlale hominem ad divinam imagiiiem for-
omnia,ex quibus divina nalurain eo, quod secundum mavil, non pautaiim udjecdonibus fulurortim moras
ipsum factumesl, imaginalur\similiter habent. Etipse ' fecit, scicndo in suam pleniiudinem animarum nume-
in prima mundi consliiulione oslensus homo, et post rttm perficiendum, sed cumulalim in ipsa plenittidine
universitalis contummationem fulurus , aequtililer in OJnneinhumanam naturam per prognoslicam opera-
seipsis divinam ferunl imaginem. Propterea unus\ tionem inleltexil, el in excetsitudine et in coaequali
homo nominatum est omne, quia in virtttte Dei nil angelis quiete lionorificavil. Queniam vero praevidit
»*
prueterit, nil instal, sed el quod speclatur, aequali- contemplaioria virtute non recte euntem ad bonam
ter praesenli comprehensiva universilalis operatione volunlalem, alque ideo ex angelica vita recedenlem,
contineiur. Omnis itaque nalura humana *, quae a ne *animarum humitntirum multiiudo minueretur ,
piimis usque novissima pervenit, una quaedam vere cadens ex illo modo, perquem angeli ad mullitudinem
existeitiis imago esl : ipsa vero in masculum et femi- aucti sunt, yropierea convenientem in peccalum an
natn generis differenlia novissimeconstitutioni forma- nulutis " incremenli excogitationemin natura confor-
tionis adjecia est. Et ne inireris, easdem cjusdem mavit, pro nngelica magnificeniia pecudalem el irra-
sententinssaepe nos repeiere; 11011 eniin amplificaiidi tionalem ex se invicem successionis modum liumuni'
sermonis, sed declnraudae quaeslionis hoc agimusgra- " lali inserens. Hinc mihi videtur eliiim magnus Duvid,
tia '. ln oclavo deeiino " item ejusdem seriuonis ca- dolens hominis miserium, lalibus verbis planxiste
" nil atiudl nuturiim : Qtiia homo, in honorc dum *•*•
ptlulo : Resurrectionis, inqitil, gloria esset, non
nobis promillil,qttam in antiquilalem cadenlium resti- iniellexit honorem, uicens aequatein angelis " reveren-
tutionem ". Esl enim reditus qttidam in primam vitam liam, propierea, inquil, 28comparalus est jumentis in-
tpectanda" gratia,expulsumparadiso ilerum inipsum sipientibus. Vere enim pecortnus faclus esl, qui ani-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A irraliortdbUioriadhaeret
' naturae. * Sic CF; A opinarrtes. * Aea;po«tm«s. * Non om. A.<
» A praescientia. • quod bm. CF. ' Sic CF; A timdiludinem referl. « liumttna om. K. * Ei ne
mirerit — gralia om. A. *' Sic CF; A decimo septimo. " Sic CF; A gralm. '* Sic CF; A quam
in stalum reslilutionem. " SicCF;A exspectala. »'*A angelica quaedam. *" apud
lapsorum prislinum
eos om. A. *6*° A qttoniam. " minusab angelis." oin. A. " Sic CF; A qperareiur hominibus. " Sic CF ;
A coarlatur. Sic.CF; A respondebimtts. in om. A. " Sic CF; A similehi. " Sic CF; A ad.
«'•coniemplatoria virtuie om. A. " Sic CF; K lapsis. " Sic CF; A cum <nhonore. *' Sic CF; A angelicis.'
'»trtaui! om. CF.
7" ' JOANNIS SCOTI I 800
malem nanc gehnuiionetn. accepitpropter ad maleriale A j praefatam caMsa® siiperaddila ? Num • m sola
inclmalionem. MAG.Praefaii itaque magni theologi anima eral sine corpore, an in aniina sinrnl et cor- '
verha, qtiae a tc inlroducta sunt, nil Ttliudvidentiir pore? Et si in sola anima, qtiomodo horao appella-
suadeie, quain ut hominem inlelligamus solo animo tus est, cttiii constet, hominem esse cx duabus
ct virtulibus ei naluraliler insitis ad iraaginem Dei naturis composilutn ', ex invisihili
quidem seeun- '-.
faclutn — insunt autem ei sapientia, scientia, ralio- dum animam, et visibili secundum corpus? El nec
cinnndi virtus, ceteraeque virlutes, quibus ornalur parlem qutdem hominis ttinc crealam fuisse cre-
anima, simililudinem in se Crealoris sui exprimens diderira, ul eruvexSaxotfiffintelligamus quod di-
— ci quodomneshomines semel ct simul»facli sunt * ctum est : Faciamus hominem;
praesertim cuitt
in illo uno homiiie, de quo scriptura est : Faciamus naturarum omniiim plcnissima et perfectissima con-
hominem ad imaginem et similitudinem nostram, el: ditio his propheticis verbis narretur. Si aiilem
In quo oinuet peccavernnt; adhu; enim illc unns om- priraa condilio in auima et corpure, hoc est, in
nis fuit, el in quoomnes beatiiudincparadisi expulsi lolo el integro homine recle iiilelligilur, quaerendum
snnt. Et si homO non peccarel, in gemimim sexum profeclo, quale corpus illud erat in prima condilione
simplicilalis suae divisionem iion palerelur ». Quae homiuis. Et quidem vera ralio clamat, boc corpus
divisio omniiio divinae nalurae imaginis el simi-1B merilo peccali stipermachinattim non ftiisse, illud
littidinis expers est ', et nullo modo esset, si homo in prhna ac naturnli conformalione hominis coiuli-
iion peccaret, sicut nullo modo eril post reslaura- luiii. Disc. Non ex superiuio haec quaestio interpo-
tionem uaturae in prisliniiin stalum, qui post calho- sita est, ct non infrucluose quncienda atque solven-
licam resurrectioncra cunclorum horoinum inani- da. Et quia tu proposuisti, solvendae illius debilor fa-
feslabilur. Quapropler si homonon peccarel, nulliis ctus cs. Non eiiiiu, ul arbilror, proponeres, quod
ulriusque sexus copula, nec ullo semine nascerettir, omnino solvere non proeurares 10.MAG.lllud corpus,
sed quemadmodum angelica essenl-ia, dum sit una, quod in constilutione bomiiiis primilus est faclum,
in iiiliniias inyriades, jiullis lemporum moruiis in- spiriltialc et " itnmortale crediderim esse, ac taleaut
terjectis, simulet semel muliiplicnln esl, ita htimana ipsuin, quale post resurreclionem habiluri sumus.
nalura, si mandalum vellet servare, et scrvaret, Non cnim facile concesserim, corruplibile corpus
in praecogniluin soli conditori numeruin simul et fuisse et materiale, priusquam causa corruptionis et
seiiiel erumperet. Quoniam vero praevidit Detis, qui materialitatis, hoc csl, peccatum fieret: et maxime,
nec lallit nec fallilur, hominem conditionis suae ciini manifesta ratio perdoceat, si id ipsum corpus,
ordinem et dignitatemdeserturuin, supermachinalus quod in prima comlitione hominis faclum est ante
est alterum multiplicalionis httmanae nalurae mo-»• C dclictum, mox conversum est et factum corrnptibile
dum, quo mundus iste locorum et temporum intcr- posl deliclura, non erat illtid supermachinalum, sed
vallis pemgeretur, ut homines generalis delicli de spiriluali et incorruptibili in lerrenum et corru-
generalein luerenl poenam, ex corruptibili semine, ptibilc transmulatum , ac perhoc praedicti niagistri,
sicut ct cclera aniraalia, nascentes. Sed dum haec,, Gregorii videlicet theologi, aucloritas vacillare vide-
mullaque similia ex praedicli magistri lesliinoniis> bitur.qitod absit. Ipse siquidem incunctanter asserit,
colliguntur, roullae quaesiioues iitidique prusiliiint. loiiiui, quod in priina conditione bominis ad imaginem
Qtiarum prima ac maxima impelum vnlidissiinuint Dei factum est ", sccundum rationem corporis et
facil. Si enint onines homines, non solum, qui fue- aiuiiiae" semper1* incorruplibiliter manere. Utenira
runl, et qui sunt, veiuiii et qui futiiii stint, simul ett nutic " omiilamus purspictias illius argtimenialiones,
scmel creati in illa divina voce, quae dicit : Facia- tliiibus indubitanler aflirmat, nec aninias anle cor-
muihominem; elsiisla corpora corruplibilia el mor- pora fuisse creatas, neccorpora ante animas, sed si«
talra * ex corrupiibili cl mortnli et maieiiali semine3 imil el semcl totum faclum in divino consilio, quo
iiascentia, exlrinsecus bumanae naturae ad imagi- diclum est (aciamus hominem, ac simulin huncmun-
nem Dei faclae ", praevaricalionis merilo supcr ma- dum secunda quadam generatione »•, quae superad-
chinaia sunt, ac pcr boc nullo modo essent, si bomo) dila est, in ordinc temporum nasci, t|uomodo etiam
divinae imaginis, in qua conditiis esl \ pulcliriludi- nunc ", post peccalum perversae vohinlalis buina»
nem non dehonestaret : non supervacuo quaeritur,, nae nalurae, el corporis " illtid spiriluale et naturale
quomodo prima condilio ad imagiiiem Dei' factaa aiiimo semper adhaerens ac sibi concretura discerni-
est, siquidera secun.danon ad imaginem, sed proplerr tur ab eo, quod raerilo trangressiouis adjectura est,
VARIAE LECTIONES.
' A simul ei semel. * Sic A; CF sint. »Sic CF; A. Q.d.d. n.i. e. s. omnino expers est. *SicCF;Acor-
ttipiibilia et morlalia corpora. * Sic CF; A conditae. ' Sic CF; A eraf. ' Dei om. CF. 8 Sic CF ; A an.
* SicCF; A hominem ex duabus naluris esse compositum. " Sic A; CF procurasses. '» Sic CF ; A ac.
"SicCF; " A factutn esl ad imuginem Dei. " Sic CF; A animae el corporis. '* semper om. A. " nune
oni. A. Sic CF; A raitoue. " A nec. " Sic CF; A corpus.
NOTAE.
« Falsam J. Scotl opinionem de primo homi- sexura, masculum et ferainam, passus sit, recensui-
he, qtii ante praevaricationem simplex homo fue- uius supra col. 309 not. » et passim.
rit, ac post peccalutn nalurae divisioneu) induplicem
80i DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 802
in ' vicesimo septimo capitulo saepe dicti sermonis A ad compositionem superadjecti ac veluti superfltif
luculenlissime explanat. JVonenim, inquit, per om- corporis pertinere non dubium est. Quod corpus
nia, qnod noslrum est, in fluxu el transmutatione esl. materiale et '*exterius veluli quoddam veslimentmn
Si enim essel, reprehensibite universaliler, quod nut- signactilum interioris et naturalis non incongrue
lum slalum habet ex natura: sed juxta sublitiorem inlelligilur. Hovelur enim per tempora et aelates,
rationem eorum, quae in nobis sunt, quoddam quidetn angmentum et detrimenuim sui patiendo, illo sem-
stat, quoddam vero ex mutabililale accidil. Mutalur per inleriori in suo slalu incoramulahililer manente.
enim per auclionem el diminulionem corpus, veluti 13. Scd quolliamelilJlldexleriusaDeofaclumesl»•
tettimenta quaedam consequentes aetales indutum. clsuperaddilum, divinae bonilaiismagniludoetinfini-
Stat vero per omnem conversionem intransmutabilis la erga 6omnia, quaesunl, providentia noluil penilus
inse- ipsa forma, insitis sibi semel ex nalura signis perire' et adnihilum redigi,quiaab ipsaest, ctextre-
rton desislens *, sed in omnibus secundum corpus inum in creaturis obtinet ordinem; porro qttia omne,
transmutalionibus cum suis nolionibus apparet: sub- quod in hunc mundum pergenerationem localiteret
trahelur ' aulem, per Verbum Domini videlicet,ipsa, lemporaliter nascilur, non potestfinecarere,sive mi-
* nimis ", uldies, horae, niomenia,sivemaximis,utse-
quae ex passhne esl, mutatio, quae formaesuperac-
cidit. Nam veluli facies quaedam aliena ' ipsa per n cula, sive mediis, ut aelales, anni lemporiun, inler-
informiiatem deformitas formam deprehendii, qua in- vallis inler principium nalivitalis in banc vilain
formilate per Vcrbum circumablala, sicul Naaman cjusderaque vitae finem iuterposilis, natiirali crca-
Syrus, seu decem' qui in Evangelio mrrantur, iterum turarum ordinationeexigeiile. Oinne siquidem, quod
obscurata sub passionefacies per sanitalem in suis no- in mundo ex muiido composilum iucipii esse, ne-
lionibus relucel. Igitur in deiformitate animae non cesse est resolvi et cum mundo interire. Necessa-
fluxile per mulaiitilatem et transmulabile est, sed ritim erai, exterius ac maleriale corptis solvi in ea
quod permanel siniiliterque in noslra coitcrelione ha- elemcuta, ex quibus assumpluiu esi, non aulera ne-
betur, hoc animae inseritur. Et quoniam ipsas per cessarium, perire, quoniam ex Deo erai, manente
s}>eciem differenlias ipsae mulabiles concrelionis qua- semper interiori illo, el incemmutabiUter stante in
litales superformanl', concrelio vero non alia qttae- suis ralionibus, secundum quasctim anima et iu
dam * est praeler elementorum mixluram ; elementa anima et per animam el propter aniinam conslitu-
uutem dicimus universitatts corpore * constilutioni luin est. Quoniam vero illius corporis materialis
subjecla , ex quibus etiam humanttm corpus con- atque solubiiis manel in anima species, non soluin
sint necessario specie veluti descripli signaculi illo vivenie, verum eliam post ejus solulionem et
formae " in anima permanente , neque reforman- Q in elementa mundi redilum; disputalio quippe divi-
da in signaculo ad formam ab ea, videticetanima, lis cum. Abraham nolionem corporum adhaerere
ignoranlur , sed in lempore reformationis i'.la ile- animabus post morlem indicat: proplcrca parlium
rum ad se ipsam recipiet , quaecunque formae illius, ubicunque elemeniorum sint, non
characteri coaplabil. Coaptabit autem umnino illa aiffma oblivisci, aut eas nescire. Quamvis enimpolest
pro-
his ", quae abinitio in forma characterizala sunt. pter peccatura superaddilae sint humanae
Videsne igitur, quam subtiliier»' primac condilionis nd cam lamen non naturae,
perlinere non possunt, quon;aui
proprietatem ab bis, quae superaddila sunl, discer- ab codem nnturae conditore et additae sunl ct
nit ? Quodcunquecnim in huraanis corporibus immti- faclae, ac per hoc in reslauratione hominis in
uni-
tabile inlelligitur, primae condilionis proprium est; laiem naturae revocandne sunt ", dum anima lo-
vero in eis mutabile ac ** varium
quicquid percipi- tum sibi subdilum resurrecliouis tempore recipiet.
tur, illud est superadjectum, exlraque naluram sub- Et hoc est, quod aii magisler: Necessario tpecie
stiltilitm. Uuiversaliler auiem in omnibus corporibtis veluli discripti signaculi formae " in anima
perma-
humanis una eademque forma communis omnium nente, neque reformanda in
signaculo ad formam ab
inlelligilur, et semper in omnibus incommutabililer ea ignoranlur. Ac si dicerel, dum species, hoc cst
stat. Nam innuinerabiles differcntiae, quae eidein D noiio descripti signaculi, exterioris videlicet cor-
formac accidunt, non ex ratione primae condilionis, poris, qcod vocat *• signaculum interioris, in anima
sed ex qualitalibus corruptibilium seminum contin- pennanet, etiam post signaculi solulionem
propter
giinl. Ipsa igitttr forma spiritualis spirituale corpus illam notionem, quam semper habel, non ignorat
est, in prima conditione bominis faclura : quod au- partes signaculi per elementa sparsas, el resurre-
lem ex maleria, hoc esl, ex qualitatibtis etquantita- . ctionis die *» in signaculo, hoc est, in
corpore ad ]
tibus qualluor elemenlorum mundi sensibilis ctiin formam animae, quod est inlerius
corpus, reforman- \
ipsa fonna qualitativa, de qua in prioribus libris dis- das. Est enim exierius et materiale corpus signacu- '
putavimus, quoniam et augeri el minui patiuntur, lum inlerioris, in quo forma aniraae cxprimitur, ac
VARIAE LECTIONES.
« in om.K. * Sic CF.; A insita sibi s. e. n. signa n. amiltens. » Sic CF A subtrahilur. * • A ea
'
mutatio quae morbo. K ad aliena. • ; Sic CF
Sic CF; A sicul in Naaman seu in his, qtti in Evangelio cel '» Sic
CF;Airans/"ormonl. 3auaedamom.A. • »•formaeom. \. "Atsom A
" SicCF; A similiter. «»Sic CF; A el.SicCF;f.corporeae?—corporeom.A.
'* signaculum om. A. * CF est " Sic CF • A pertre
" " »• factum.
peniitts. A iii minimis. suitt om. A. formae om. A. *• Sic CF; A vocatur. »« die oin A
PATnoL. CXXII. -
2G
805 JOANNISSCOTI 804
pcr hoc forma ejtis ralionabilitcr appcllaliir. El ne Ai quod per lol annos non sunt obiriia " : quid miritm,
tne exislimes, duo corpora naluralia in t:no liomine si obedienli homini ejusdem praeceptis *» polemiii
docere. Unum enim est corpus, quo connaturaliter praeslaretur, «I animale Iwc et >» morlale liubens
ct consubslanlialiler animae compaclo homo confi- coxput, haberet in eo quendnm sliitum, qtto sine
cilur. lllud siquidem maleriale, qtiod cst superaddi- defectu esset annosnm, tempore, qito Deus vetlel, a
tum, rectius vestimeiitttm quoddam muiabile et morlalilalr.ad immorliililalem sine media morlevenlu-
corrtiptibile veri ac •naluralis corporis accipilur, rus? Sicut enim huec i, sa caro, quum nunc habcmus,
qtiam vcrum coipus. Non enim vcrum esl, quod non ideo non esl vulnerabitis, quia iwn est necesse, nt
semper non manel, cl, ut ait sanclus Aitguslinus : vulneretur; sic itla uoit ideo non fuil mortalit, quia
Quod incipil esse qttod non eral, el desinil esse quod non eral necesseut nwrerettir '*. Talcm puto habilu-
est, jam non est. lnde lit, quod sempcr non simpli- dinem adhuc in corpore animati atque mortali eliam
cilcr, sed cum adtlitnmenio aliqtio ponitur corpus illis, (ftii sine morle hinc iranslati sunl, fttisse conces-
hoc ' inortale vcl corrtiptibile vel terrenum vcl ani- sam. Neque enim Enoch et Elitts per lam longam ae-
niale, ad discretionem ipsius siii>plicis corporis, titlcm seueclute marcuerunt, nec lamen, credo, eos
(tiio,l priinilus in liomine condilum ' cst, el ouod jum in illam spiritualem qttalilatem corporit commu-
fiitiirum esl. ]B lalos, qualis in resurrec.ione promillilur, quae in Do-
•11. Disc. Quid ergo respondcbimus sanctissimo' mino prima praecessii,.nisi quia isli forlaste nec his
divinissimoqiie Iheologo, Augiisliuo' videlicet, qui cibis egent, qui sui consumplione" reficiunl. Sed ex
praediclis rationibits refragari videtur? Nam fere in qtto translati suiil, ita vivunl, nl similem habeant to-
omnibus suis libris inciinclanlcr asserit, corpus cielatemillis qttadraginla diebus, qltibus Elias ex ca-
primi hominis anle peccalum animale fuisse, lerre- lice aquae el ex cotlyridepanis sine cibo vixil; aut si et
iiiim, morlale, qtiamvis non morerelur, si nou pec- his suttenlaculit optts esl, ila in paradiso fortassepas-
carcl, peccando vcro mortuinii, sicttt nil Aposlolus: cuntur, sicui Adam, priusquam propler peccaium exin-
Corput quidem morluiim prop.er peccaittm. ilinc est, de exire meruissel. Habebal enim, quantum existimo,
quod in primo libro de Baplismo pnrvulortim, cim- et de Hgnorum fruclibtts refectionem contra defectio-
vincens cos, qui dicunt Adam sic crcalum, ul cliain nem, el de ligno vitae slabililalem contra velnstatem.,
sine peccali merilo moreretur, non pocna culpae, Et quid ad rem, tanla '• tanli et lam mngni viri
sed necessitale nalurae : Quid ergo, inquil, responde- leslimoiiia exaggerare, cum omnibus libros illius le-
bnnl *, cttm tegilur, hoc Deum primo liomini eliam gentibus, et maxime de Genesi ad lileram et de Ci-
posl peccalum increpando el damnando dixisse : vilate Dei, manifeslissimum sit, nil aliud docere de
Terra et, el in terram ibis ? Neqtte enim secundum C corpore primi hoininis anle peccalum, quam aniinale
animam, sed, quod manifestttm est, secundutn corpus alque mortale fuisse. Si enirii animale non fuisset,
lerra erat, el morle ejusdem eorporis eral itttrttt in quomodo de fruclibus paradisi comedcre jubereiur,
lerram. Quamvisenimtecundum corpus lerra estei**et ne deficeret, et de ligno vitae, ne senesceret? Nain.
corpus, in quo cretttiis est, animale gestaret, lamen, nt ipse saepc asserit, primi homines anle praevari-
si non peccassel, in corpus forel * spiriluale miiitin- calionem dc fruclibttsparadisi corporalilerromedisso
dus,etin iitamincorrnpliomm, quie fi.lelibusel san- perhibentur. MAG.Quisquis vull " et polesl, respon
etts promittittir, sine mortitpericuto irunsilurus. Cu- deat : mihi aulem et libi, si placet, sulliciat, senicii-
jtis rei desiderium nos habere non solum ipsi sentimus lias sanclorum Palrum de conslilulione hominis anic
in nobis, verum elium monenle * Apostoto agnosci- peccalum legere, et, quid unusquisque eorum voluil,
mus', ubi ail: Elenim in hoc ingemiscimus,hubitiicu- caula acdiligenti inqtiisilionc quaerere. Liles attlein
lum nostrnm, quotl de caelo est, supe.rindnicupientes, inter eos consliiuere, non est noslrum, aui liiinc
si tamen induli, non nutli iuveniamiir. Etcnimqtti su- consiiluere, liunc aulem refellere, scienles, post "
mus in liac habilalione, ingemiscimusgravali, in quo sanclos Apostolos nulltim apud Graecos fttisse in e\-
nnlnmut exspoliari, sed tnpervestiri, ut ubsorbcaiur posilionibus divinae Scriplurae majoris atictoritatis
mortale a viia. Proinde si non peccasset Adam, non D Gregorio theologo, nulluin apud Romanos Aurelio
erttl exspolitindttscorpore, sed supervesliendusimmor- Auguslino. Et quid, si in hac veluti controversia ma-
tiilitate el incorruplione, nt absorberelur * mortale a gnorum virorum quendam consensum velimus ma-
vtla, id est ab animali in tpiritttale Iransirel. Neque chinari, dicenles, illnd corpus, quod Gregorius dicit
enim meiuendum fuil, ne forie diniiiis liic viverel »in divina praescienlia propter fulurum peccatum hc-
corpore animuli, ei "seneclule gravaieiur, el pitululim mini stipermachinatum exleritisqtie adjeclum , id
velerascendo pervenirel ad tnorlem. Si enim Deus ipsum ab Attgustino animnlc vocnlum, duasquc ho-
Israelilarum vestimenlis el culceaineittis praestitit, minis coustitutiones, unam qitidem ad iniagiiicm
•VARIAELECTIONES.
» hoc om. A. * SicCF; A edilttm. * Sic CF; A sdeniisstmo. *SicCF; A Quid igiittr rcspondehHiit
oin.). ' Sic CF; A fueral. * Sic CF;A admonenle. ' Sic CF; A cognnscimus. ' Sic CF;
kafrsorfrenlitr. * Sic CF; A vivendo. ,0 el om. A.
iinquit " Sic CF ; A utlrita. " praeceiilit nm. A.
" Sic CF; pro/iocel A ac. »*A ul non nipr.ireinr. »5Sic A; CF consHuimfilionc. " ^ic CF; A tunium.
«' Sic CF ; A Quisqttisigitiir vult. " A pra.'lcr.
 805 DE DIVISIONE NATURAE. - LIBER QUARTUS. 806
Dei substanlialitcr faclam, alleram vcro longe ima- A lns csl in corde suo. Qttam igilur felices crant primi
gine « disiantem, el in masculum et feminam propler homines, el nullis agitabantur pertttrbaiionibus ani-
peccalum divisam, Gregorium non tacuisse, unam * morum, nullis corporum laedebantur incommodis:
vero illam in masculum cl feminam biperlitam Au- lam felix universa societas essel humana, si nec illi
gtislinum dixisse, alteratn vero, quae ad imagincm malutn, quod eiiam in posieros trajicerent, nec quis-
Dei esl, omnique sexu carel, siluisse'? Quid ad rem quam ex »' eorum slirpe iniqttilalem committeret,
perlinebil, cum verisimile non videalurde Augiistino quae damnalionem reciperet. Alque isla permanente
aeslimare, cam * condilionem bominis ad iniaginem felicilate, donec per illam benedictionent,atia diclum,
Dei siluisse.eam vcro, quac sectindttm Grcgorium ad est : Crescile ct muliiplicamini, praedeslinalorum
simililudinem jiimenioruminsipieiitium meriloiuobe- Sanctorum numenis compleretur, atia major darelur,
dientiae facla esl, explanassc, praeseriim cuin, quis- qttae bealissimis angelis data esl, ubi jam esset cerla
<|tiis libros cjtts perspexerit, nperlissiine iuveuiet, in sncuritas peccalorum, neminemquemoriturum, et talis
primo homiue masculuin el femiiiam ad imaginem essel vita sanclorum posl nullum laboris, doloris,
Dei fnctos ftiissc, ipsaque animalia corpora, qtiae morlis experimentum, qnalis eril post haec omnia in
antc peccalum geslaveranl, non ex poena peccati, incorriiplione corporum reddita resurreclione mortuo-
sed ex necessilale naturae processisse, ad procrea- JJ j rtim. Idem in eodem vicesim.o quinlo " capitulo :
iionem videlicel praedcslinati sanclorum homimim Vivebatilaque honto in paradiso, sicut votebat, quam-
niiiiicri.et societati angelicae bealititdinisex humana diu Itoc volebai, quod Deus jusserat; vivebalfruens
nntura adunandi, donec caelestis civilas sanclis ' an- Deo, ex quo bono erat bonus; vivebal sine ulla ege-
gelis sanctisque hominibus implerelur ?Sed mirari non slate, ila semper vivere habens in polestale. Cibus
desino,curilliidcorpttsappellatanimale 6, quodmagnis aderat, neesuriret; potus, ne siliret; lignttm vitae,
lattdibus exaliat tanquam spirituale alque bealum. ne illum senecta dissolverel: nihil corrupiionis in
Beatuin atitemfuisse ante deliclum ille ipsein qunrto corpore, vel ex corpore ullas moleslias ullis ejus sen-
decimo Iibro de Civilale Dei lestatur decimo capilulo sibus ingerebat. Nullus intrinsecus morbtts, nutlus
dicens: Sed ulrumprimus liomovelprimiliomines, dtto- ictus meluebaturexlrinsecits.Summa in carne sanilas, in
rum erat quippeconjiigium,habebanl islos affecius, con- animo lota iraiiquillitas.Sicutinparadisonutlusaeslus
cupiscentiam profeclo et laetitiam, timorem et dolorem, aut frigus, ita in ejus habilalore nulla ex cupiditale vel
in corpore animali ante peccalum, quales in corpore exiWlimore accedebat bonae voluntaiit offensio. Nihil
tpiriiuali non habebimut omni purgaio finiloque pec- omninotrisie, nihil eral inaniterlaelum, gaudium verum
calo, non immerilo quaerilur. Si enim habebant, quo- perpeiuabaiur ex Deo, in quem flagrabal caritat de "
tnodo erant beati in illo memorabili beatiludinis loco, Q corde puro, el conscienlia bona, et fide non ficia.
id est, paradiso ? Quis tandem absoluiedici bealus po- Alque inter se conjugum fida el ex Iwnesto amore so-
tesl, qui limore afficitur, vel dolore? Quid autem cietas, concors meittis corporisque vigilia, et mandali
limere aul dolere poterant illi liomines in tanlorum sine labore cuslodia. Non lassiludo fatigabul oliosum,
lanta afjluenlia bonorum, ubi nec mors metuebatur, non sommus premebal invitum. In tanla fticitilate
ueculla corporis mala valetudo, nec aberal quicquam, rerum et felicitale hominum absil, ul suspicemur, non
quod bona voluntas non adipisceretur, nec inerat, quod poiuisse proiem seri »6 sine libidinis ntorbo, sed eo
carnem animumvehominis feliciler viveniisoffenderel?< votunlalis nutu moverenlur membra illa, quo cetera,
Amor eral imperlurbalus in Deum, atque inter se con- et sine ardoris illecebroso slimulo, cum tranquit-
jugum fida ac ' tincera societate viventium, el ex Itoc litale animi et corporis, nulla corruplione inlegri-
nmore grande gaudium, non desistente, qttod amabatur latis, infunderetttr gremio marilus uxoris. Vides-
ad fruendum. Erat devitaiio tranquilla peccati, qua ne, quanlum lnudal, quanltim glorifical felicila-
manente nullum omriinoalicunde 8 malum, quod cpn- lem ulriusque sexus in paradiso anle praevaricatio-
trislaret ', irruebat. An forle cupiebant prohibitum nem, quam sanctae inconlamiiialaetjue nuptiae fle-
lijntim ad vescendumconlingere, sed mori metuebant, rent, qunlis amor irreprebensibilis conjugum el inse-
ac per Iwc et cupiditas et melus jam tunc illos homi-• D I parabilis societas, qttam pttlcbrasanctorum hominiim
«es eliam in illo perlurbabal loco? Absil, ut hoc exisli- procrcatio, el in praedeslinaliim numerum muliipli-
memusfuisse, ubinullum erat omninopeccalum. Nequei calio, quam post paradisi fclicilalem in angehcam
enim nullum peccatum esl, ea, quae lex Dei prohibet,, beatiludinem sequeretur iranslnlio, ut non immerilo
concupiscere,atque " ab his absiinere timore poenae, quis mirelur, quomodo animalia corpora in tmn
non amore jusliliae. Absit, inquam, ul anle omne pec- excelsa beatiludine vixisse credibile sit. Disc. Num
calnm jam ibi fueril tale peccalum, ul Itoc de ligno internos,duni"decoiidilionehumaiiaenatui'aedispu-
amillerenl ", quod de muliere Deusail: Si auis vide- tabamus, confectum est, hominem in genere anima-
rit mulierem ad concupiscendumeam. jam moecha- lium subslilulum fuisse, imo eliam omnia animalia*
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; K ab * Sic CF; A solam. * Sic CF; Ktacuisse. * eam om. A. " sanciis om. A.
imagine.
• Sic CF; A animale appdlat. ' CF el. * Sic CF; A aliunde. s Sic " alque oui.
CF; A contristarelur.
CF. " Sic CF; A admiiterent. " ex om. CF. »3CF xxv; K vicesimo sexto. ** ex otn. CF. " A ex.
" Sic CF; A fieri. " Sic CF; A c«m.
807 JOANNIS SCOTI 808
stibsianlialiter in illo creala, non solum qtiod om- A j humana nalttra " si non peccaret, omiiino libera
nitnn noiilia itierai ei, verum cliatn, quia universitas manerel, qtiemadmodum iibcra fultira est. Hoc ati-
visibilis el invisibilis crealtirae in co condita csl ? lcm dico Gregorittm Nyssaeum sequens, exposito-
MAG.Confcclum plaue. Disc. Quid crgo niirnm, vel remque ipsius Maximum, non autem alios sanclos
cur incrcdihile sit, si humana corpora, priusqunm Pntres spiritualis doctrinae, qnaliter videntur scn-
peccarcnl in paradiso, animnlia fuisse dicanlur, sisse, refcllens, haec oinnin nd primnm et stibst.in-
(|iiae in gencre animalium conslituia stint? E dtiobus tialem hominis creationein perlinere auttimantes. Et
quippe untim eligcre cogit nos ralio : aul enim nega- si le movet, qtiare Deus in homine fecerit, priusquam
Iiiinus oitinino in genere animalium conditum homi- peccarel.quaepropter peccattim facla sunl, aniinad-
nem.si volumtis negare, in eo animale corpusfuisse; vcrte, quod Deo nihil est anle, niliil posl, cui nihii
atit, si non possumus contcndcre et abnegare, ipsuui praeteritum, nihil fulurtiiii, niliil medittm interprae-
'
quidem quotldam animal in genere animatium l'a- leriltim ct fiiluriim, quoninm ipsi omnia simul suni.
ctum, quomodo negabimus, animalc corpus habuisse Cur ergo non sinuil fnceret, quae facienda simul •
anie peccalum, el, si non peccarei, potuisse fieri videbal el volebat? Nam ctim dicimus ante el post
bealuni? MAG.Acttte quidcm pbilosopharis. Putnsne peccatum, cogilationum nosirarum mutabilitaiein
ilaqtie, Dettm simul omnia fecisse? Disc. Imo credo B I monsiramus , dum adhtic temporibus subdimur :
cl intelligo. Omnia siquidem, qttae temporum inler- Deo aulem simul emnt el peccati praescientia ejtis-
vallis in mundo nascuiitur, simul et semel el anie qtte conseqitenlia. Homiiti siquidem, non Dco, fiiiu-
niundum et cum mundo facla sunt, qtiamvis non rum erat peccatum, et conseqtientia peccaii prae-
simul per ' divinae provideniiae administralionem 3 cessit peccatum in homine, qtioniam el ipsum pecca-
mundtim sensibililer adimplcant, sed ordine lempo- tum praecessil " seipstun in eodem homine *'. Mala
riim, Doinino diccnie : Paler tneus usque modo ope- qilippe voluntns, quod est peccatum occulium, prae-
raittr, -el ego operor. MAG.Recte intueris. Num libi cessit vetiti fiuetits gustum, quoil cst peccatitm apcr-
videlur, quod propierea Deus bominem in genere tum. Eadem ratione potcst intelligi, quotl sciiptiini
animalitim feceril, quia illum animaliter victurum est : Jacob dilexi, Esau autem odio habui. Nondiun
* mottis eorum re- enim ulriiisquemalisvel " bonis actibus perpetralis,
praescivit, inque irralionabilcs
licia divinac imaginis pulchiitudineacdignilale casu- in ordine temporum eorum consequentia facla sunt
rum? Disc. Yerisimile videtur. Fecit enim ftittira, in eo, in quo universilas simul et unum cst : conse-
(|iii fecil omnia simul. MAG.Quoniam igitur de su.i qiienlia atilcm dico difectionem ei odium. lloc eliam
praescientia, quae falli noh polest, cerlissimuserat, ipse magisler Auguslinus cdocet in praefali Iibri
etiam, priusquain hoino peccarel, peccati conse-' C tertio decimo capilulo de primis hominibus dicens :
quentia in homine ct cum boinine siniiil concreavit, /» occulioauiem mali esse coeperunt, ut in aperlam
Hl nec immerilo aesiiuietttr, corum, quae simul in inobedientiamtaberenlur. JVonentm ad mulum oput
lioiiiine faclasiinl, qttaedam qtiidem propier divinam perveniretur, nisi praecessissel voluntas mala. Porre
lwnilatem, ut stinlilln, in quibtis imngo condiloris • matue volunlalit inilium quid poluil essenisi superbia ?
intelligilur, aninms videlicet el ralio sensttsqiie in- lnilium eitim omnis peccalisuperhia esl. Ac per hoc
tcrior, vel, ul ila dicam, essenlia,virlus et operniio, dalur intelligi, hominem peccnlo nunqiinm caruisse:
quaedain vero propter deliclum praescitum atque sicut niinquam intelligilur absque mitlabili volim-
cerlissime fiiturum. Mulla eiiim praescit Detts, quo- late substitisse. Nam et ipsa irrationabilis mtitabili-
riiin non est causa ipse, qtiia sttbslantialiter nOn las liberae voluiitalis, quin catisa mali esl, nonmil-
siini. Est attlem sapiens faclor et ordinator, ne lum malum csse necesse esl. Causam siquidem mali
universiiatis piilcliriiudinem pertttrbent, et solus malam non esse, quis audeat dicere, quandoqtiMem
potens est de malo irralionabilis vobmlnlis fncere libera voluntas ad eligendum boiium data " seipsam
bonum. Kaec atilem siiut conseqiienlia pcccali scrvilein fecit ad seqtiendiim malum? Qitod ctinm
propter pcccatum , priusqtiam fieret peccatttm, _ Augiisiinus iiisinuasse videiur *'*. Non enim ait,
ab eo ', ctijtis praescienlia non fallilur, in ho- vixilhomo in parndiso.vel vixernl, vixitfruens Deo,
uiine et ciim homine vehiti exlra hominem ac super- vel vixernt, vixil sine tilln egeslnte, vel vixeral. Natn
addila : niiiinale quideni corpus atqtie lerreiiuin ct si lalibus verbis praelcrili »" itierelur, forlassis non
corrtiplibile, sexus tilarque ex masculo et fcmina, incongrue intelligerelur X6docere voluisse, hominein
beslinrum simililudiue procreationis mulliplicalio, in paradiso perfectam bealiliidinem sine ullo pec-
indigrnlia cibi et polus iiiduiiienliquc ', incrementa cato per spalia qiiaedam temporis hnbuisse. Sed :
cl decremenia corporis, sronni ac vigiliarum alterna i Vrvebat,inquit, homoin paradiso, rivebat fruens Dca,
inevilabilisque necessilas, et similia, quibus omnibttsi vivebat " sine ulla egestate. Ac si aperle diceret :
VARIAE LECTIONES.
1Sic CF; condilum hominem—animalium om. A. * per om. A. »A adminttlratione. * Sic CF; A
irralionales. * Sic CF; A crealoris. ' eo om. A. ' indumentiqite om. A. 8 Sic CF; A nalura htimann.
• simu/.oin. A. " SicCF; A praecesserunt. "SicCF; — Itomineom. A. "SicCF;
" '* quoniam elipsum
A ani. dala om. A. CF videlur insinnasse. " praeterili om. A. " Sic CF.; A inielligerem. »' Sic
CF ; A in paradiso, inchoabat viveresine ccl.
 8G9 DE DIVISIONENATURAE. — JJBER QUARTUS. 81»
inchoabat vivere hdmo iu paradiso, inchoabat vivere A nunquam cum angelis bealam dttxisse vilam, sed ab
fiuens Deo, inchoabat vivere sine ulla egeslale. ipso suae condilionis " tniiio cecidisse, non sic acci-
Haec enim species praeteiili temporis ab his, qui piendum est, ut non propria voluntate depravalut,
verborum significaliones acute perspiciunl, inchoa- sed maltts a bono Deo crealus putelur; alioqttin non
tiva vocatur. Incboationem qttippe et auspicium cu- ab inilio cecidisse diceretur. Neque enim cecidit, sed
juspiam rei significat, quae jam ad perfeclionem talis est faclus; sed fctcluscontinuose a luce verilatis
nullo modo pervenit. avertit,superbia tumidus et propriae potestalis dele-
15. Quod etiam, hoc est, nullo lemporali spalio clatione corrttptus. Vnde beatae atque " aiujelicae
primos homines fuisse in paradiso, in nono ' vilae dulcedinem non gttstavit, qttam non ulique ac-
Exemeri sui ipse, edocet dicens : Cwr non coiertmt, ceptam fasiidivit, sed nolendo accipere deseruit et
nisi cum exissentde paradiso ? Cito responderi polest, amisil. Proinde nec sui casus praescius esse polttit,
'*
quia mox creata muliere, priusquam coirent, facta est qnoniam praescienlia pietatis esl frucltts. Ilte aulem
itta transgressio, cujns merito in mortein deslinati, continuo impitts, consequenter et menle caecus, non
eliam * de loco illius felicilatis exiertint. Non enim ex eo, quod acceperat, cecidit, sed e.v eo, quod acci-
Scriptura tempusexpressit, quanlum inlerfueril tem- perel, si subdi Deo voluissel. Qttod profecto quia
poris * inter eos faclos el ex eis natum Cain. Fuisse B noluit, et ab eo, qnod acceplurus erat, cecidit, et po-
aulem * Adam temporaliter in paradiso, priusquam testalem iltius, sub quo esse noluit, non evasit, factus-
de cosla ejtis mulier fabricarettir, dicat qtii s polesl. que in illo est pondere meritorum, ul nec justitiaa
Proinde plus, ut arbilror, laus illa vilae Iiominis in possit lumine deleCari, nec ab ejns sententia liberari.
paradiso referenda est ad futuram ejus • viiam, si Ilem »Bin figura principis Tyri per Ezecliielem Pro-
obedieiis permaneret, quam ad peractam, quae so- plietam dicilur ei : Tu es signaculum simiruudinis, et
lummodo incboaverat, nec unquairi stelerat. Nnm si corona decoris, in deliciis paradisi Dei fuisti, omni
saltem vel parvo spatio stelisset, necessario ad ali- tapide prelioso ornalus es, el celera, quae quasi jatn
quam perfeciionem pervenirel. Ac per hocpracfaliis facla anle ruinam diaboli dicttnlur. El qtiidem in
mngister fortassis non diceret vivebat, sed vixit vel divina dispensnlione erant facta, qtiae in illo, si non
vixerat : quanquam si talibus praeterili perfecti rueret, erant facienda. Porro si dc diabolo mysliea
et pltisqtiam perfecli verbis ulerettir, vel si nlias iniilaiione temporum talia pronuiitinntur, et nce
usus esl, pltts crediderim praeleritum pio futtiro aliter Scriplura recte inlelligilur : qitid obstat, si
posuisse, quam statum liomiiiis temporali spatio in eodem modo de bomine praedicetur, in deliciis pa-
felicitate parudisi anle peccattim docuisse, ea vide- rndisi fuisse ante peccatum, quod, si non peccaret,
licet ratione, ut praedestinainm prnedefinitamque C profecto ei fieret, praeserlim cum nulla auctoritas
beatiludinem honiinis in paradiso, si non peccaret, vel divina vel " humana Iradiderit, quantum tom-
quasi jam ' perfectam innuerct, dum ndliuc in re poris in paradiso, priusquam peccaret, felicilcr
ipsa, hoc est, in effectibus perfectae praedestinatio- vixit ? Et quare hoc lacerelur, si fuisse iiilelligere-
riis futttra et faeiciula erat. Hoc autem dico 8, quia tur? Argumenia atitem non desHnt, quibus appro-
saepe ipse de paradiso disputans, praelerili lempons bari potest aut brevissimo attt nullo tempuris inter
perfecli 9 et plusquam perfecli verba posuit, sicut vallo ante peccatum vixissc Ex bis enim, qnae ei
librorum illius studiostis lector reperiei; ut est illud jussa sunt, anle peccalum nihil legitur egisse, verbi
in undecimo Exemeri libro : In sudore fuciei tuae grntia : Crescite et mulliplicamini etimplete terram,
edes panem tuum, donec converlaris in terram ex videlicet paradisi. Qua ratione non continuo felicem
qua sumplus es, quia terra es, et in terram ibis. Hos, proleni gigneret, si in paradiso quodam temporis
inquit, esse in terra labores humani generis quis spalio anie delictum habitarct, et si de ligno vilae
"
ignorat? Et quia non essenl, si felicilas, quae in gusiaret, ne quid corruplibile corpus ejuS palere-
paradiso fueral, teneretur, non est ulique dubitandum. lur? Quare divini ac »8 spiritualis medicaminis virtus
Ftterat dixit, non fiebat. Ncc hoc mirum, cum saepis- in corpore ejus non »*praevaluit, ne etiam peccando
sime divina auctoritas fut.u.ra quasi jam peracta pro- ' ^ in corruplionem caderet? Ligni *• siquidem vilae
nnnliet. Qttis enim credideiil, diabolum in beatittt- esca si corpori ipsius uno vel duobus vel quotlibet
dine paradisi fuisse,qni mox, ut conditus,lapsus est, dicbns ad sanilalem et incorruplibililatem proftiit, et
sicut Dominus ait in Evangelio: Ilte homicida erat noii semper, profecto non hnbebat tanlura virtuiis,
ab initio, et in veritate non sleiit. Quaiu Dominicam quanltim el legitur ef credittir habuisse. Aut qua
scntenliam in undecimo Exemeri sui ipse Augusti- ralione lignum vitae dicerelur, quod sohimmodo
niis, de qtio nunc ,0 tractamus, exponit. Quod " ergo, coiruplionem potuit retardare, non attlem potuil a
inquit, putatur nunquam diabotus in verilule stetisse, corruptioiie penitus liberare, diulurnamque vitam.
VARIAE LECTIONES,
' Sic CF ; A oclavo. * Sic CF ; A et etiam. 3
lemporis om. CF. *a«Iemora. A. • A quis. ' CF" et.
7 Sic CF; A ittm. • Sic CF; A dtctt. » Sic CF; A perfecti temporis. " nunc om. A. A
" " praeterili
'* " Sic A; CF Attamen.
Qnid. Sic CF ; A conditiotiissuae. Sic CF; A et. Sic CF; A sapientia.
*• Sic CF; A aut — aul. *' Sic CF ; A ejus corpus. " S!c CF ; A el. " non om. A. »• Sil CF; A
Ugnum.
811 JOANNISSCOTl 811
edentibus praestare ? Si cnim illius ligni nalura A lmagine, qtiod eliam superitis posuimus, et nunc •,
omni morbo erat conlraria, tit omnibtis ea fruenti- repelere dcbemus. Qui omnia, inqnit, adduxit in esse,
nus praeslaret vitam, cur in guslaritibus, vel eliam totumque in sua voluntate hominemad divinam ima-
comedentibus non vinceret morlem? Pcccatum dices ginem formavit, non paulatim adjeciionibusfnturorum
virtutem ipsius vicerat, ne in tanlura prodesset? moras fecit, sciendo in suam plenkudinem animarum
Validius ergo erat ' pcccati matum, quam vilae ntimerumperficiendum; sed cumulatim in ipsapleni-
liontim. Potius ilaqtte videamus, qnod Dominus ipse tudine omnem humanam naluram prognostica opera-
nit verum vilae lignum. Ilte, inquit, diabolus pro- tione" intellexil, et in excelsiludine,elincoaequali an-
feclo, homicida eral ob iniiio. Pttlasne, alterum ho- gelisquietehonoriftcavit. Hic intellige, praedictum ina-
ininem occidisse praeler illum unum et solum.quem gislrum praclerila pro fuluris pcsuisse. Quod eiiiin
Deus ad imaginem suam ereavit? Disc. Nequaqunm. ail, prognostica nperatione '• Deuni omnem. hiinia-
MAG.A qtio ergo inilio homicida erat diabolus, num nam naturam in excelsitudine et iu aequali augc-
ab inilio condilionis suae, an ab initio conditionis * lis quietc condidisse, quomodo nliler inlelligi polcsl,
hominis, an certe ab inilio condiiionis ulriusque, si nisi quin jam licmo in causis coiidiluseral, nondiim
simul condili sur.l, et alter allertim in condilione non in cffectiis suae beaiiludinis piocedebat? Et cttr
prnecessit? Sed si eonditio dinboli conditionem ho- Bvcro ' non
proccsserat, reddit causam dicens: Quontam
niinis praeoccupavit, quomodo ab inilio suo dinboltis vero praevidit contemplaloriu virtute non recie eunlem
homicida erat? Si vero hominis conditio couditionem adbomtm"votnnlalem,atque ideo exangetica vtla re-
diaboli anlevenit, quomodo diabolus ab iuitio hti- eedenlem,ne animarum humanarum muttitudo muiue-
manae conditionis bomicida diciiur *? Si autem relttr, cadens ex itlo modo, perquem angeli admulti-
rclinquitur, ut ab initio ulriusque simuL facto , et tudinem attcti sunt, proplerea convenienlemtn pecca-
homicida erat diabolus, el bomo crat occisus: qunlei tum annutlnlis " incrementi excogitalionemtn nalura
spalhim datur-homini in paradiso vixisse, priusquami conformavit, pro angelica tnagntficenliapecudatem et
a diabolo occideretur? Hoc etiam ex Evangelica pa- irralionabilem ex se invicemsuccessionis modum hu-
rabola manifeste probatur. Homo quidam descende- munilali inserens. Si itaque haec verba sancli Theo-
bat ab Ierusalem in Jericho, et incidil in latrones. logi veracia sunt, qttod non temere crediderim: quid
Non enim ait, homo quidam ernt in Jerusalem etL atiud dalur intclligi, quam, ut humana nalura, iiullis
incidit in latrones. Nam si in Jerusalem, hoc est, ini tcmpnrum morulis, nullis reruin sensibilium effecti-
pnradiso htimana nalura pcrmaneret, profecto ini bus, in paradiso, in quo natiiraliter condilus est, ste-
latrones, diabolum videlicet salellilesque ejus, noni f,' tisse, scd mox de via verilatis deviasse, et divisio-
incurreret. Prius ergo descendebat de paradiso, stiaet nein nalurae in duplicem scxtim , per quem jumen-
voluniatis irrationabili nioitt impulsus, el in Jericho» lorum simililudine mitltiplicaretiir, perversae volun-
praecipilabatur, hoc est, in defeclum instabiliia- tatis motu meruisse? Ac per hoc si in ea bealiludine,
temque rerum teniporalium; el cadendo vulneralusi in qua creata est, permanercl, utriusque sexus co-
est, omnibusque * naturalibus bonis, in quibus con- pula " ad mulliplicalionem sttam non indigeret: eo
diluserai',spoliatus •. Ubi datur inlelligi,quod homo) enim modo, quo angeli multiplicali stint, sine ullo
prius in se ipso lapsus est, quam diabolo tenlarelur; ; sexu mulliplicarelur. Iltiic sensui venerabilis magi-
itec hoc soliun, verum etiam, quod non in pa- sler Maximus, praefali Theologi expositor, sermo-
radiso, sed descendente eo, propriaque voluniate2 nem ejus de baptismo exponens, consentit dicens :
a paradisi feficitate, quae Jerutalem vocabulo,, Aiunt, qui divina mystice assequtmlur eloquia, el al-
hoc est visionis pacis intelligitur, desercnte , ett lioribus, quaittum consequensest, glorificant specula-
in Jericbo, hoc est, in htinc mundum labente aa tionibus, secundum imaginem Dei per principia factum
diabolo saucialus sil, et beatitudine' spolialus. Nonn hominem fuisse, omnino nascendosecundum propo-
cnim credibile est, eundem hominem ct in contem- situm spirilu '*, et aceipiendosecundum similituJinem
platione aeternae pacis stelisse, et suadente feminal r» per observanliam divini mandali, quod sibi fulurum
scrpentis veneno corrupta corruisse, aut ipsum ser- eral, ul essel idem homo figmenium quidem Dei se-
pentem, diabolum dico, jam de paradiso, dignilalee cundum " naturam, ftlius autem Dei, et Deus, per
videlicet angelicae naiurae,lapsum, in homine adhucc spiritum secunditm graliam. Non enim possibile erat,
non peccanle, neque celsiludine divinae imaginiss aliter filium Dei ostendi et Deum secundnm deificatic—
corruenle praevaluisse. Id ipstim quoqtie, hoc estt nem ex gratia factum hominem, nisi prius secundum
bominem, aequalem angelis conditum fuisse, nonn proposilum nascentem spiritum " per adunatam sibi
autem in illa dignilate stelisse, sed mox non rectee naluraliler per seipsam motam et tiberam potentiam.
ad bonum ingredi inchoasse, sanctus Gregorius do- Quam deificam divinamque el intmaterialem nalivi-
ccre videtur in decimo octavo capitulo scrmonis dee lalem " inlelligibilium el oceullorum dunlaxal bono-
VARIAE LECTIONES.
» eral om. A. * sttae an ab iniiio conditionis om. A. 3 A dicetur. * CFomnibus (-fltfeom.). ' Sic CF;
A eral conditus. • Sic A; pro spolialus CF abusus. ' bealitudine om. A. ' Anon. *"SicCF ; A per pro-
gnosticam " K per prognosticam operationem. " Sic CF ; A bonam. Sic CF; A/apsts.
operationem.
'»»CF coontae. '* Sic CF; A spirilum. " Sic CF; ADei sccundumquidem naluram. " CF tpirilu. " Sie
CF; A atvuiilatem.
 813 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTUS. 814
rant desercns priu.us homo, praehonorificando qttod! A dentur, dicere piocuraviiiuis, nfiorum vero senlen-
sccundum sensum et ' delectabileesl et manifestum, liaiu, qui nlilcr " sipiuul, rcfcllere, scti sperncre,
merito ex corporibut inordiualam * el malerialent el! sen fal.<,ain esse promiutiare dttm " ad nos nullo moilo
corruptibilem habere damnattis esl nalivitatem, digne1 pertincl: ad ipsius pnrniiisicoiisidcralioiiein iraiiseun-
Deo judicanle, pejora melioribus volunlarie praepo- diiin esse \ideo. Disc. Trnnseiiiidiim plnne. Recle
nentem * in poitibiletn et servilem el coangnstatam se- quippernliocinantli via lencmln cst, ul nequcin dexte-
cundum simililudinem in terra irrationabUium bruto
ram, neque in sinislrnm dcvinre viilenmiir; hoc csl,.
ttimque jumenlorum generationem libera et impassi- neqnc bis, quos siimmae ac snnclne aticloiilatis esse
bili et * sponlanea et casla alienari nathilale, el pro Ciitholira sanxit
Ecclcsia, delrahamus, neque eos,
ipso ctim Deo ditino et ineffabiii hotwre, cttm insi-
quos simpliciter inlellexisse cognovimus, quoniam
pientibus jiimentis ignobilem recipere copulutiouem. inlrn Catholicae fidcisinceriintcni conlinentur, sper-
(Juahominem liberare,et ad divinam bealitudiuem re- namus. enim, tttnit Aposlolus, sttesensu
Vnusqttisqiie
ttttcere volens, naluram Itominum creans, Verbum abundet. Nostriim
quippe sensum approbare, ant
homo ex hominibus vere fil, et nascitur corporaliler eorttm,
quos ceteros praecellere arliitinmtir, aliorum
sine peccato per hominem. Utautem cognoscas, qtiod vero sensum atit perieulosissimum est,
reprobare,
non ex nobis ipsis accipicntes, verum ex praefnti B anl anl certe conlcntiosiim. Ingre-
stiperbissiiiium,
auctoris, Maximi videlicet, discenles, hominem dici- diamur itaque caute, bumililer, modesle, sanctoruiti
tnus de ligno vitae non gustasse, sed piimum cibum Patrum in lali
negotio vesligia sequenlcs.
uiorlilerum de ligno vetito primilus sumpsisse.et ad
«liviiiumlumen nieniis oculiun non sublevasse, audi 16. MAGSnnctus Aiigiisliims in oclnvo Exemeri
ipsum in vicesimo octavo capite cxposilionum ver- sui: Non ignoro, inquit, de paradiso multot mtilla
borum Gregorii dicentem : Iluic itaque divino lumini dixisse. Treslamen de hac re quasi generales sunl sen-
nolens elevare oculum animue primus pater Adam, tentiae. Vna eorum, qui lanlummodo corporaliter pa^
caeci * instar metito in lenebris ignorunliae ambabtis radisum intelligi voltint. Alia eorttm, qui spiritualiter
manibus materiali immunditiae volunlariae adhaereus, lanlum. Terlia eontm, qui utroque tnodo paradisunt
soli sensui seipsum tolum pronus trattidil, pcr quem accipiunt, alias corpondiier, alias auiem spirilualiler.
amarissimae besliae corruptivum virus accepil.Koc nu- Breviter ergo ul dicam, terliam mihi fateor placere
tem dicit, quouiam corporeum sensum , per qiteiti seiileniiam. ltlem in quarto decimo de Civitnle Dci
Adam deceptus est, in figiira mulieris vull in- undecimo capilulo : Vivebal iluque, inquil, homo se-
lelligi. Nam apud Graecos aiV6wt,-, iil est sen- atiulum Deiun in paradi&o, el corporali el spirituali.
sus, feminini generis est. Aiiiaiissimnm vero P Neque enimerat paradisus coiporalis propler corporit
bestiam diaboltim voeat, qui per • senstim corpc- bona, et propter monlis non erat spiritttulis. Aut vero
reum httmano animov.rus nequiliae sttae-infudit. eral spirilualis, quo per inleriores, et non erat corpo-
Deinde ait pnulo post: Et ex veliio ligno qni aiam ralis, quo per exleriores sensus Itvmo [ruerelttr? Erat
morlem inesse prius didiceral, sensu fruclum porri- plane ulrumque propler utrumque. Poslea vevo quam
gente cibi primitias faciens, convenienlemfrnclui vilam superbus ille angeltts ac per Itoc invidus, per eandem
mutavit, mortalem videlicetac fltixilemper corpus cor- superbiam a Deo ad semeiipsum conversus, de tpiri-
ruptibiie. Deinde subjungil : Si ilaque Deo magis ttiali paradiso cecittil, malesunda versulia in hominis,
qnam conservo, senstii videlicel, credens, ligno vilae sensum serpere affectans, ctti utique slanli, quoniam
vescerelur, non forlassis dttlam deponeret immortatita- ipse ceciderat, invidebat, cotuber in paradiso corpo-
lent, semper cotiservaiampariicipaliottevitae, quoniam rali, ubi cum duobus iilis homtnibus mtisculo et
omnis vita ex propria et consequew.iconsuevilescacon- femina animalia elium terreslria celera subdila el
servari. Esca ve.robealae ilius viltieesl panis, qui de innoxia versabantur, animal scilicet lubricum et"
caelo. descendit, el vilam dut tnuiido, sicul ipsutn de turiuosis anfractibus mobile, operi suo congruum, per
teipso in Evungeliis non mendax pronunliavit Ver- quem loqueretur, elegit. Aniuindverlc, quomodo dttos
bum. Quo vesci nolens primus homo, merilo divina r> paradisos asserit esse, uiitim quidem spiritualem, iu
homo '* secundum animam, alterum vero cor-
projeclus csl vita, alinm vero ex morte genitrice ac- quo
felici-
cepil, per quam irrationabrlcni sibimet ' formam poralem, iu quo idem bomo secundmn corpus
iinponens, divine vero • supersplendenlem abscon- ler vivebat. In libro aulem, quem de Vera religiono
dens pulcbritudinem, vescendo oninemnnturam morti scripsil, unura lantummodo parndistim, eundemque
tradidit. Sed quia adversus eos, qui dictinl, bominem spiritttalem videlur asserere : Est aulem., inqtiit,
feliciler * in parndiso anle pcccatuin lemporali vilium primnm animae rulionalis, voluntaseafaciendi,
spatio vixisse *°,jllud aulem spatium quanlttm fuerit, quae velal summa et inlima veriias. lla homo de pa-
aflirmare non audenl, non esl nostri propositi agere; radiso in hoc seculum cxpulsus est ", id est, ab aeler-
ca siquidem solummodo, quae nobis verisimilia vi- nis ud temporulia, a copiosis ad egena, a firtnilale ad
VARIAE LECTIONES.
» et om. CF. * Sic CF; A indispositam. ' A vroponeniem. * e« om. A. » Sic CF; A cecidil.
' SicCF; A per quem. ' Sic CF; A sibi. * vero om. A. 9 feliciter om. K. " Sic CF; A vixisse temporali
spaiio. '.' Sici; AC qualiter, '» dum om. A. " et o>.i.CF. " homo om. A. *' Sic CF; est om A.
815 JOANNIS SCOTI glfi
infirma ' : non ergo a bono subslantiuti ad malum A i minus Jesus Chrislus, fons vitae aelernae, sicutet
tubstamiale, quia nulla substanlia malum es', sed a Paler; quia scriplum est, quoniam apud le font vitae;
bono aetemo ad bonum lemporale, a bono spirituali denique, flumina de ventre ejut fluent aquae vivae. Et
ad bonum carnate, a bono inlelligibili ad bonum fons legilur et fluvius legiiur, qni irrigat paradisi
sensibile,abonosummoadbonum infimum*. Vidcsne, lignum fructuosum , qnod *» ferat fructum in vilam
quod ait, a bono intelligibili ad bonum sensibile? aeternam. Hic ergo fons, sicut legisti, in paradiso est.
Nonne aperte dixit intelligibilem paradisum ' esse, Fons enim procedit, inquit, ex Eden, id est, in anima
non atitem sensibilem ? Nain si sensibilem esse vellet, tua fons esl. Vnde et Salomon ail: Bibe aquam de
dixisset utique a bono scnsibili, hoc est, a paradiso ttiis vnsis et de '* piiteorum luorum fonlibut. Hic est
cerporati ad inferius bonum sensibile. Nisi forle quis fons *', qui procedit ex illa exercitata et plena vo-
dical, de solo spiriluali paradiso, ex qtto anima pec- luptaiis anima ; hic fons, qui irrigat paradisum, vir-
catrix exptilsaest, hanc senleniiam protulissc, de tus esl atiimae emiitenlistimo fonte pullulans u. Et
cxpulsione vero corporis.ejus de* corporali pnrndi- dividilur , inquit, Itic fons in quatluor initia. Nomen
»o in ipsa seulenlia siluisse. Non eiiiin ail, primitra est uni Phison, el celera, quae>,praefatussanctus Am-
hominis, sed primuni animac ralionalis vilium esl: brosiiisdeqtialliiorparadisifltiminibuslHCuIentissime
'
"
tolum lamcn hominem meliorispartis vocabulosigni- dispulai, singula flumina singulis animne virlulibus
flcasse crediderim. Non enim credibile est, hominem comparans, Phison quidem , qui secundum Graecos
ex spirituali paradiso, non aulem ex corporati, prae- Ganges dieittir, prudetitiae, Geon autem, qui esl Ni-
varicalionis merito expnlsum fuisse, si duo paradisi ltis , temperantiae, Tygrin, qui velociiate sui cuvsus
vel fuere vel adhuc sunt. Nisi forte quis dical, de dicittir, forlitudini.Euphralenvero 'usliliae.Videsne,
spiriluafi paradiso expulsionem homiuis solummodo qiiemadmodum spiritualiter intelligit paradisum ?
iu hoc loco exposuisse, ejusdem vero ex sensibili Disc.Video. Sed fortassis quis dixerit, magisallegori-
lapsum situisse. Sanclns quoque Ambrosius in primor- zare , quam paradisum corporalem negarc videlur„
diotibri, quem scripsildeparadiso, duos simililer pa- Nam si corporalem et localem paradisum non exisli-
radisos esse videtur aflirmare, eo loci maxime, ubiait: maret esse, non fortassis in processu praefati opcris
In koc ergo paradiso hominemDeus posuit quemplas- post spiritualis paradisi, qui sive ipsa anima est, sive
vtavit *. Intellige eliam, quia * non ettm hominem, qui aliquid spirituale, in quo anima " conslilula cst,
secundum imaginem Dei est, posuit in paradiso, sed expositionem adderet, exponens illum locum, in quo
eum, qui secundum corpus esl; incorporalis enim in scriptura est: Et apptehendil Deus hominem quetn
loco non est. Sed paulo post ad explanationem para- _ fecit, el posuit eum in paradiso operari et custodire.
disi perveniens, non solum paittdismn spirilualiter Vides, inquit, quoniam, qui erat, apprehenditur? Erat
inteltigi, verum etiam nibil aliud esse paradisura autem in lerra plasmationis " saae. Apptehendit
uisi ipsumhorainem, manifeslissimeastruit,omniuo, ergo eum virtus Dei, sptrans »' processus et incre-
nt aestimo, Origtnem sequens, quamvis eum aperle inenla virtulis. Denique in paradiso eum coltocavit, ut
uon uominavit. Ait enim : Ante nos fuit, qui per vo- apprehensum quasi ajflatu divinae servilutis ". Quo
Inptalem ' tt sensum praevaricalionem ab Iwmine loci illud adverle, quia extra paradisum vir faclus est,
memoraverit esse commissam , in specie serpenlis et " mulier intra paradisum, ul advertas, quod non
figvram acciptens delectationis, in figura mulieris loci, non generis"nobilitale, sed virtute unusquisque
tensum, in animi mentisque lypo virum constituens; graliam sibi comparal. Denique extra paradisum factut,
qttem, sentum videlicet, ata6natv vocant Graeci; de- hoc est, in inferiore loca vir melior invenitur, et illa,
eepto auiem sensu praevaricatricem menlem asseruit, quae inmelioreloco,hoc est, inpatadisofacla est **,in-
quam Graeci vo5vvocant. Recte igitur in Graeco vov; ferior reperilur ". Mulier enim prior decepla ett *", et
in * fignra viri accipitur, «tix8>)3-iy vero in * figura virutn ipsa decepil. Nunquid his verbis manifeste da-
mulieris. Vndequidam Adam voviiterrenum interpre- tur inlelligi, localem paradisum, ac per hoc corpo-
ialisunl. Et posl aliquanla : Esl ergo Paradisus terrai « ralem alque sensibilem volttisse aslruere ? M».G.Cum
quaedam feriilis , hoc esl, anima fecwida, in Eden: his, qui " talia.volunt.non est nostrum colluclari.
planlata, hoc est, in voluptale qnadam, vel exercitatai Neque enim duos paradisos esse, unum quidem cor-
terra, in qua animae fit deleclatio. Est eliam voOf : poralem, alterum vero spiritualem negamus, nec
tanquam Adam, et est awQnctc,id est sensus, tanquamt aflirmamus. Sanclorum autem Patrum soromraodo
Eva. Ac ne haberes, qttod ad infirmum telorqueres na- senlenlias iiilerim inler nos conferimus : qui aulem
tttrne, vel ad obnoxiam in lolerandis periculis condi- magis sequendi sunt, non esl noslrum judicare;
lionem, considera, quae habel " anima isla subsidia. umisqiiisque suo sensti abundet, el quos seqiiatur,
Erat fons, qui irrigarel paradisum. Quis fons ? Do- eligat, litigationibus reliclis. Sed ""uosensu summae
VARIAE LECTIONES.
' SicCF; A infirmum. * CF; infirmum. * Sic CF; A paradisum tnlelligibilem esse. * Sic CF ; A e.
» Sic CF; A formavit. ' Sic CF; Kauod. ' CF; votuntatem. ' in om. A. • tnom. A. '• Sic CF;
Khabeat. " CF quo. » de ora. CF. " Hic est fons om. CF. »*Sic CF; A qui irrignl paradisum, Aoc
. si tiiiiuies animae e. f. pullulantes. " Sic CF; A in qua conslitula est. " Sic CF; A formaltonts. Sic
CF; A inspirans. " Sic CF ; A ut scias apprehenstim quasi afflatum divina esse virtute. *»et om. CF.
" fucta esl om. CF. " Sic CF; A " A quia.
reperitur inferior. " est om. CF.
 "
817 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 81S
auclorilnlis raagistcr , atque aculissimi sublilissimi- A imagine, qune inira paradisum coudita est, sed ex
qtie ' ingenii, in exposii.ionibusdivinae Scripttirne merilo fulurae suae pracvaricalionis " faclurae
talia prolulerit, non fncilenobis elucet, nisi forte, ul suae '* sumpsit occasionem. Nam et illa in exteriore
saepissime in ipsius exposilionibtis invenimus, sum- bomine, qui exlra paradisum merilo peccali de Iiin>'>
mos Graecorttm Theologos seculus sit, et maxime terrae condilus est »», causaliter creala est, quae
Gregorium. Qui duas hominis conditiones esse asse- poslmodumordine, non lempore, in paradisode latere
riinl, unam qtiidcm ad imnginem Dei, in qtta nec viri assumpta est. Sed sive boc, sive aliquid aliud
niasciiliis ncc femina inlelligiliir, sed sola universa- praedictus voluit magister, non est nobis colluclan-
lis et simplex humanilas, simillimaqtte angelicae na- ' dum adversus eos, qtti duos, ut praediximus , esse
turae, quam orani sexu omnino carere el auctoritas credunt paradisos ", unum quidem spirilualem,
iiiciiiitlanler et vera docet ralio: alteram vero atque alterum vero corporalem, propter duplicem hoininis
secundam propter * praescilum ralionabilis natu- naluram , praesertim cuin videamus saepissime
rne delictum superaddilam, in qtta sexus conslitui- in divinae Scriplurae narralionibus multa juxta
tur. Meriio ergo, quod propter peccatum adjeclum rerum faclarum veritalem et historialiler facta et
esl, extra paradisum ac velnti in inferiori loco spirilualiler intellecta. Abrahnm enim dttos filios
factumfuisse de terra plasmalionis 3 narratur.Virilis 1*bnbuit, unum quidem ex ancilla, unum de libera.
ilaque sexus nalurae ad imaginem Dei faclae su- Et haec quidem secundum hisloriain facta stint.
peraddiltis exlra * pnradisum faclus est. Sed quia Juxta tamen allegoriam duas legcs siguificant, unan»
et ipse sexus priori nalurae, divinae videlicet quidem Veteris Testamenti, Novi vero alleram.
imagini, adjungitur, veluli aliunde apprehensus, in Petra, de qua aquae fluxcriint, in eremo populum
paradiso ctira prima scilicel conditione conslituiiur, seqiiebatur, cum dicat Apostolus : Pelra aulem erat
inquoilerum veluliin superiori loco secundus sexus, Chrislus. Et quid dicnm de ipsis primis duobus bo-
vocabulo mulieris appellatus, ct ex latere ejus atlra- minibus, mnsculo videlicet et fcmina, in paradiso,
ctus, in adjiitorium procreandae prolis in conltime- de quo sermo est, constilutis " ? Nonne, ut idem te-
lia similitudinis insipienlium animalium ei adjungilur. stalur Aposlolus, figuram Chrisli et Ecclesiae gesta-
Et quia conditio virilis sexus, quamvis non tempore, banl? Quid ergo mirum, si corporalis paradisus
sed stila dignilate, praecedit conditionem feminei; crearetur, per quem spirilualis paradisus signilica-
nnilier enim ex viro in prima condilione, in secunda relur ? Novimus autem, sunimum sanctae Scripttirae
autem • vir ex muliere faclus est: proplerea con- expositorem, Originem dico, edisserere, non alibi,
dilionemviri dicit • exlra paradisum, mulieris vero ncque alterum paradisura esse, praeler ipsum, qui
intra, ut per hoc inlelligas, virum etiarn extra para- ^ in terlio caelo, utipse vult, consiiiutiis est, et " in
disum.hocest, extra primordialiscondilionisdignita- quem aposlolus Paultts mpius esl. Et si in terlio
tem conditum meliorem esse muliere, quae veluti in- caelo est, profeclo spiritualis est. Teilitim siquidem
tra' paradisum, hoc est superadditi sexussimplicilati caelum, in quod raptus est Paultis, spiriluale esse
divinae imaginis adunalionem condita est. Polest et summi ulriusque linguae auctores non dubitant, sed
sic dici. Quoniam in unoquoqne homine duo quidam unanimiter aflirmant, illud intellectuale vocantes.
homines inielligunlur, dicenle Apostolo : Exieriorem Qttanquam Epiphanius Constanline Cypri episcopus
Iwminemcorrumpi, inieriorem vero renovari, merilo in boc Origenem reprehendat, el omnino paradisura
interior, qui ad imaginem Dei factus est, in paradiso in terra esse " astruat : quendam quidem sensibitem
formatur, exterior vero et corruplibilis extra • et tocunt in orientalibusmundi partibus cum sensibilibus
infra paradisum de limo terrae fingilur; qui ciiam lignis fluminibusque, celerisque, quae corporaliler ab
apprehensus in paradiso ponitur, quoniam, si in ipso his, qui corporeis sensibus adhaerent, simpliciter de
salutem suam » operarelur, divinumque custodiret paradiso credunlur. Idem namque Epiphanius tuni-
praeceptum, polerat etiam ad dignitatem superioris cas pellicias, quas Deus primis hominibus post prae-
conditionis ad imaginem Dei pervenire. Quoniam ;., varicationem cOnsuerat , bistorialiler de pellibus
vero noluit divino obedire ,0 praecepto, non solum ' ovium *°, quae, ul ait ille, in paradiso fuerant, fuclus
Crealorem suum , verum etiam dignitatem imaginis essenon dubilat, et Oiigenem reprehendit, qui sub
ejus " deseruit. Ac per hoc in geminum sexum scis- illarum pellium figura mortalia corpora, quae primfs
sus est, in masculum videlicet et feminam : quae hominibtjs merilo peccati superaddita siint, pulclier-
discissio non ex nalura.sedex viliocausam accepit. rime atque verissime significata fuisse exponil.
Ideoque quamvis in paradiso feminade viro facla est, Quem, Origenem dico, in theoria lunicarum pcllicia-
non erat inde viro melior, quoniara '* non ex divina rum onines fere auclores Graecorum LatinorumqiH;

VARIAE LECTIONES
' Sic CF; A el su6ti/isst'mi. ' propler om. A. ' Sic CF; A formationis. * Sic A; CF infra.
* Pro in secundaautem CF non autem, ' Sic CF; A dicunt. ' A inler. " Sic CF; pro exlra K exii-
tii. » Asuo. " Sic CF; A obedire divino. " ejus om. A. " A qttia. " Sic CF; A pruevaricatiomt
tuae fnlurae. ** suae oin. A. " esl om. A. »• Sic CF; A duos paradisos, ul praediximus. »7 Sic CF;
A constitutus. " ct om. A. " Sic CF; A esse i« terra. *° Sic CF; A omnittm.
319 JOANNIS SCOTI R-:*
seqtiunliir. Non ab re eliam ', ul opmor, scnten-1K gnum vilae, et omne tignum, cttjtts cibuin secundum
liam niagni Gicgorii Nyssaei de esca paradisi, et de Deum [ormitlo lex dal. E conlrario autem separaiut
ligno vitae, deque scientine boni el mali ligno inse- ab hoc ligno alterumlignum, cujus cibus boni el muli
rere. In vicesimo capitttlo sermonis dclmngine : Re- scientia esl, dum non specialiter allerutrttm e con-
cte, inqtiit, quisque ' non in eandem iterum titae trario significutorum in pnrle [ructificet : sed quen-
speciem reversurum esse Itominem dicit, et ', si prius dam confusum mixlumquefructum pullulat, contrariis
in coinedcndonobis spccies vilae erat, poslhac ' au- qualilatibus c.oncrelnm. Cttjus escam prohibet dux
tem lali administralione tiberabimnr. Sed ego sanclae vitae, consiliiim vero dal *' serpens, ul morti praepa-
auscuttnns Scriplurae, non solttm corporalem cogno- rarel introilum. El suasor fticlus esl cottsilium dans,
sco cibum, neque sotam carnis laelitiam, sed elinm boni " quadam pulchriludine ac deleclalione mali "
alterum quandam escam, aiialoginm quatidam ad cor- fruclnm circumcolorans, ut deleclabililer videretur, ac
poris alimeiila habenlem, cujus frttilio " in animam so- desiderium ad guslum superponeretur •'. Idem invice-
lam pertransil. Comediteexmeispanibus.sapientia estt- simo ejusdem sermonis capitulo: Quidergoest, inquit,
tientibusjubet,eleos,qui latem cibum esuriunt, Domi- t//ud lignttm videlicet ", quod bonoet malo *' com-
nus bealificat : Beali qui esuriunt el siliunl justiliam, mixiam habet scientiam, delectaiionibus, quae tecun-
et : Si quis si.il, inquil ', venial ad me el bibat. Ma- B dum sensum sunt,intitam '* ? Non longeitaquea veri-
ijnus ilemlsaias: bibite'1 laeliiiam, valenlibus magni- lale inlueor : lignum scieltliae boni et mali yviacrrov
ficenliam ejus laudare praecepit. Esl autem quae- Graeci vocanl, tignum vero vitae wav ySJli.. Ligni in-
dam comminalio prophelica adversus eos, qui ultione tellectu in occasionemtheoriaeutor ". Arbitror enim,
digni sunt, veluti fume lorquendos. Fames vero non non disciplinam hic a Scriptura iittelligiperscientinm,
panis esl quaedam egeslus et aquae, sed verbi defectus. el^quandam differenliam ex Scripturae consuetndine
Noit enim famem punis, inquil, vel * sitim aquae, sed invenioscientiae el dijudicationis, hoc esl discrelionis*
famem audiendi verbum Domini. Numquid ergo Nam discernere disciplinabililer bonum ex malo per-
plantalionis Dei in Eden deticiae sunt; nam 9 deliciue feclae habitudiitis esse Apostolus dicil, el exercilalo-
Eden interpretalur. Lignorum "quendamconvenil [ru- rum officii"sensuum. Propler eliam praeceptttm facit
clum " inieltigere, acper Itoc comedissehominem non omnia probandi, et spiritualis Iwminis dijudicare pro-
dubilare , el " non omnino Iransiloriam fluxilemque prium esse dicil. Scienlia vero non ubique discipli-
hanc escam in pttradisi conversulione recipere in nam el peritiam illius, quod significatur, indicat, sed
hoc : Ab omni " ligno, qiwd est in paradiso, cibumco- ad id, cui gralia donala est, affeclum. Vt cum scriplum
nte.lite. Qnis dabil sttnando sicli esuriettli lignum illud, est3* : Cognovit Dominus qui sinl ejus, hoc est suam
quod esl in paradiso, quod omne bomtm cOmpreltcn-'C graliam eis donavit. Et ad Mosen ait: Quia cognoscc-
dit, cui nomen est wav, id est omne, cujus partkipa- bam tetuper omnes. His autem, qui in maliiia redar-
tionem homiiti lex nalurae " donat ? Generati enim guuntur, dicil qui omnia novil, qtiia nunquam cogno-
el supereminenli ratione "omnis bonorum forma apud scebam vos , hoc esl, menm graiinm nunquam vobit
seipsum connaturaliter habet lolttm, el unum est. largiebar. Non ergo "tignum, ex quo mixta scientia
Quis me commixto ex utroqiie ligni guslu segregabii? frttctificatur, prohibilum esl. Mitcetut atitem ex con-
Omnino enim non esl perspicacioribusobscttrum, quid traiiis, bono videlicet el malo, (ructus ille, qui cattsi-
omne iltud, cujus fruclus vita : et iterum, qitid Itoc dicttm , Iwc est, advocatum sunm habet
serpentem :
mixlum , cttjus finis est mors ". Nam qui ab omni juxla hanc (orsiian ralionem, quia " non nudum pro-
usum " copiose propouit, raiione quadam oinnino et ponitur, id est, ostenditur matum ipsttm in seipso se-
provtdettiia promiscuorum parlicipatione hominem cundum propriam naturam manifeslum. Ipsa enim
prohibel. El mihi videlur inugnus David el sapiens malitia oliosa essel nullo colorala " bono, quo ad con-
Salomon magisterhujits tegisexposilionemsuscepisse"; cnpiscentiamsuam seduclum,hominemscilicel°8,atlra-
uterque enim concessae escae unam inlelligal »• grti- heret: itnnc aulem commixla quodammodomutitia est;
tiam, ipsumbonum,quod vere est, quod eliam omneest in profundo siquidem perniciem, veluti quasdatn »•"
bonum : David quidem dicens, deleclare *lin Domino, insidias occultas habens , aperle vero in seduclionem
Salomon aulem ipsam escam ", quae est Dominus, quandam boni phantasiam oslendens. Bonttm videlur
lignum vilae nominans. Non ergo *3 id ipsum est li- avaris materiae pulchritudo : sed radix omnium malo-
VARIAE LECTIONES.
' SicCF; ANon nb re ul * A Fortasse, inquit, aliquis. ' ei om. A. * Sic CF; A
plaret, opinor.
posthaec. ' CF cujus perfrititio. ' inquit om. CF. ' A bibere. * K aul. * Sic CF;
pro sitnt, tiam
deliciae K atttem ipsa. »• SicCF: A dignttm. " Sic C? ; A fructum convenit. " Sic A; CF «n non.
" Sic CF; in hoc ab omni k Ab
" A honiiiiipro recipere intelligere. omni, inquit Deus. **Aquis dabit sane estirienti.
vox donnt. ,6 SicCF; A Ilac enim generali et supereminenli voce. *' cujus finis est mors
om. CF. " A Nnm qtti illius omnisfrtiiiionem. " A El mihi tibet magno Davide el tapienli Sttlomone magi-
ttrisinharum rerumexpositione ttti. 20SicCF;A intelligit. " A delecta. »*Pro ipsamescttmKsajientiam.
" A Igitur idipsum. " K.suadet autem. " A bona. !6 muli om. A. " A
**A boni Htnuli. **K insiitim. '» KNon proriiaret. " videlicet om. A.
longeilaquea verilale aberravero,si mentis intelligentia, quateiius
inielligi" haec possunt, hac ipsa consideralione utar. " A secl. " officiiom. A. 3VVl cum scriptum est om.
CF. A Igitur. "Kquod. " CF colorato. 'H sciticel otn. A. °9A quendam dolum insidias.
 »1 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTUS. 821
rum philargyria '. Quis forsilan in foetidam * paludem A l disum, et qualia ligna, el quales fruclus praefatus
intemperantiae perderetur, nisi delectalionem bonum aslruit Theologus. Disc. Animadverlo, clareque
alque * eximium quoddam aestimarel eam *, qui lali perspicio : spiritualem profcclo et illocalem. Velim
illecebra ad passionem allrahilur •? Simililer habenl* tamen aperle ac breviter ea, quac ab ipso obscurius
et celera peccala occulla, differentiam habenlia pro- explicata sunl, a te npcriri. MAG.Quisquis diligenler
priam deleclationem : ex quadam seduclione eximia praefati Tbeologi verba perspexeril, nil aliud, ut
'videntur minus consideranlibus ' pro bono sollici- opinor, in eis reperiel suaderi, qitam bumnnnm na-
tanda. Quoniam igitur multi illud, in quo sensus de- tttram ad imaginem Dei faclam paradisi vocabulo,
lectuntur, bonumjtidicant, el quia 8 est cognominalio figuralae locutionis modo, a divina Scriplura signi-
cxistentis, Iwcest, veriboniet ipsius boni9,quod videlur ficari. Vera euim planlnlio Dei est "• nalura ipsa,
esse, dum nonsil bonum: Itujusreigralia ipsaadmalum qtiam ad imnginem et siuiilitudinem stiam, boc est,
vetuti ad bonum facla concupiscenlia, boni et mati ad imaginem omnino sibi similem, praeter ralionem
tcientia a Scriplura nominala est , dum affeclionem subjecli, ttt praediclum est, creavii in Eden, boc est,
quandam el concreiionemboni el mali, 0 interprelatur, in deliciis aelernae felicitatis, et bealiludine divinae
hoc est,jSignificalscienlia. Neque absolule malum, eo simililudinis, inajor et melior omni sensibili imuulo
quod ambitur bono, neque pure bonum, eo qttod sub- B ] non mole, sed dignilale naturae. Cujtis terra ferlilis
occullalur malum : sed commixtum ex utrisque inler- erat corpus essenliale ", immortale perpossibililalem.
dicli lignifructum esse Scriplura itiquit, cujus gusium Naturale qnippe corpus mori dicilur, quia superad-
dixit in morlem langenles ducere , solummodo non dito commori videlur, dum sil semper immortnle in
aperle doctrinam clamans , quia bonum, quod vere se; quippe referlur, quod sibi sttperadjecttim pati-
el timplttm et uniforme nalura est ", omnique tur, boc est, posse mori, posse non mori ". Corpus
dupticilnle et ad conlrarium copulatione alienum. Ma- namque primi homiiiis, ut ait Atigiislinus *8, poluit
lum vero varium et configuratum est, alicui bono noii mori, nec morerelttr, si veneno praevaricatiotiis
commixtum,et atlerum, y.erexperimenlum." Non enim iioncorrumperetur, sed floribus spiritunlis pulchritu-
ila invenilur, sicttl aeslimalur; esse assumptto morlis dinis viresceret, neque unquam leinporalibus incre-
el corruplionis principium causaque efftcilur. Pro- nientis sencsceret. Ctijiis aqua formarum capax
pterea serpens praemonstrat malignum peccanli fru- sensus incorruplibilis corporis, sensibilium rerum
cium, sic ex propalulo malum non habere osiendens»3. sine ttlla falsitalis deceptione phantasiis formatus :
Non enim forsitan seducerelur homo aperto malo, ctijus aer divinae snpienline radiis illuminalus ratio
sed per quandam speciositatem aperlum declaravit '* erat, qua rerum omnitim naturas cognosceret: cujus
malum, quandaimjue deleclalionem secundum sensum C I aeihcr, animus, circa divinam naluram aeterno et
sedncens, gustui suadens mulieri manifestavit »*. Sicut inerrabili molu immutabili et mutnbili stntu circttm-
ail Scriptura : Et vidit femina, quia '" oonnm lignum volverelur, et cetern, qnae dc divina imagine sunt
in escam, et quia placabile " videre, et speciosum co- praedicanda, imo eliam, qtioniam inlelligi non pos-
gnoscere, el accipiens fructum ejus comedit. Esca sunt, silenlio sunt botiorificanda. In hoc ilaque pa-
itla " maler morlis hominibus fncta est. Ipsa igilttr radiso foniem vitnc iiinunre Scripturn lestntur, ex
mixturae est fructifera ", aperle inlelleclum ralione quo qunlluor viriuitim flumina in (igura qualluor
inlerprelante, per quem boni et mali cognitio lignum principalium mundi sensibilis, *" fluviorum dividi
xllud nominatum est,qttiajuxta mortiferorum mali- narrantur : prudenliam dico, temperanliam, fortitu-
tiam, quae in melle fiunt, in quantum quidem dulco- dinein, jusliliam. Qttae spirituafia fluenta ex divina
rat in sensum »•, bonuntesse videtur, in quanlum vero1 sapieniia, quae est lotius vitae fons alque virtulis,
tangentemcorrumpit, omnis mali pessimttmefficitur. erumpenlia, irrigant 9uperficiem htimanae nalurae:
Cum itaqtte operalum est in " hominis vita malum pritis quidem in secrelis humanilatis sinibus, veluti
morliferum, tunc homo, magna res et nomen,divinae in occullissimis intelligibilis terrac poris, in invisi-
nalurae imacjo, vanitali, sicut ait Propheta, assimita- biles virttiles surgcntia, deinde in apertos bonarum
lus esi. Ergo siquidem imago ad id, quod meliusin>D aclionum effectus scatenlia, innumerabiles species
nobis intelligilur, socialur : quaecunque circa !" hanc: virlulum el actionum produnt. Ex ipsis enim omnis
vilam trislia miseraque sunl, simililudinis ", quae ud! virtus el actio progredilur, et in ipsas rcvertiiur :
Deum est, non »* suni. Animadverte, qualem para- ipsae vero ex divina sapientia cgrediuntur, et in
VARIAELECTIONES.
'CFpng/arata; Aphilargyria exislit. *Kfoedam. ' K ilaque. *eam om.A. • A altractus. " Sic
A CF. ' A Simililer habent el celera peccala, qtttim occuitam perniciem Itabent, prima lamen vice
videntur expelenda, et per seductionem quundam inconsideraitiibus. * quia om. A. 9 A et appti-
rentis boni. *• ooni el mali om. A. " A clnmnns, quod verum, quod simplex et uniforme esl iuiiura.
*' A et configuraltim cst, aliud judicatum, ei aliud
per experimentum, cogniium. " K praemonstrat mali-
gnunt peccali fruclum non iltum quidem aperte, qualis a nalura erat, non enim cel. '* A exornavit.
»• A gttstui ut ita mulieri qtwd vellel persuaderet. »6A quod. " A el "
oculis gralum. A Esca nttle"i
illa. »9A mia:la esl frucliferatio. »• A in sensu. *' in om. A. " Aquod quaecunqiie t-erocirca. !3 A a simi-
litudine. *' Pro itonA tonge. " est om. A. *6 esseniiale om. A. »' Naturale qttippe corptis — posse non
mori om. A. «" tti ait Auguslinus 6m. A. •• sensibilisotn. A.
 833 JOANNIS SCOTI 824
enm rcvolvunlur. In eodem paradiso duo ligna esse 1A itaque omni ligno, id"est omnium Donorum pienilu-
praefalus Theologus, niagnus videlicel Gregorius, dine, primi 1 lincs jussi suni cibum sumere; et
exponit: quorum uni, ut ait ipse, nomen est nav, adhuc omni generi humano inde vivere praecipilur.
hoc est, omne, alteri vero TVWOTOT, quod est scibile ». Qitoniam vero primi parentes cibum inde ' stimere
Ctijits nominis interprelatio si ad liquidum profera- noluertiui, pracponentes ei prohibiti ligni morlife-
lur, non satis inlelleclum ligni exprimil. Propterea, rum frttclum, non solum illi, verum eiiam lolum
ut facilius inlelligaltir, quid eo ligno siguificntur, genus nb eis propagntum, jnslissimo divino judicio
placuit nobis yvsaff-rov vertere in mixlum. Qnid esl et ex dignilate naiurae expulsi sunt ac morte dam-
crgo itav, de cujus frticiu jusstts est bomo cibum nali. Videsne igilur, quid omnis ligni vocabnlo figu-
sumere? nscv profeclo est illud lignum, de quo rate divinus Propheta, imo S]>irilus sancltts per
Scriptura dicit: Produxitque Dominus Deus de humo Prophetam significare voluii? Disc. Plnne video, et.
otnne lignum pulchrum visu et ad vescendtim sunve, nil aliud, ut arbitror, prneter Dcum Verbttm homi-
lignum etium vitae in medio paradisi. Animadverte, nem fnctttm omue honum tolins parndisi, hoc cst
quomodo unum idipstimque lignum duobus modis lotius nosirae nalurae, et non aliud praeter ipstim
prophelica llieoiia ct narrat et nominat. Primum subsistere, de quo comedere, boc esl, pio intelleclu
qtiidem omnc lignum dixil piilchrtim visu cl ad R 1 etim 8 percipere seu flde cretlere vita aelerna est
vescendttm suave, et iterum lignum eiinm viiae in et incorruplibilis sanitns, ignorare vero vel negare
inedlo paradisi. " Et paulo posl: Ex omni ligno mors nelernn est et iiifinila corrnplio. MAG.Clare
puradisi comede, unum ligiium omne lignuin voci- perspicis. Restat itnque de yvwarw dicere, hoc-esi,
inns. Nemo crgo sequentium prnedicli Tbeologi de ligno scienline boni et mali. Jnm diximus, fimo-Tot
doclrinam existimet, in paradiso esse plurima ligna non de verbo ad verbttm, seJ de sensu ad senstim
diversaruin formarum diversorumqite frtictiiiini, fnciliori inlellectu mixtum inlerprelari posse. Et
veluti quandnin sylvam multis arboribus copiosam, est quidein yvwurovjuxta praefaliim magistrum, cu-
scd duo solummodo, unum quidein nuv, alterttm jtis senlenliam de paradiso et sequimur, et aperien-
vero yviuarov. Et est jrav gu/ov, hoc est, omne li- dne ohscurilatis gratia recnpitulamtts, mnlilin in
gnttm parndisi a Vcrbum el Sapientia Patris, Do- pbantasia boni colorala, corporis 9 sensibus insila,
tiiiniis nosler Jesus Chrislus, qui est oiniie ligntim ligno priori, quod est 7r«v,omnino conlrarium. Ut
fructiferttm, in mediohumanae nalurae paradisi plan- enim in illo omne bonum imaginalur et omne bo-
tnttim, dttplici videlicet modo: ptimo quii.em secun- nttm esl, ila in islo univeisilas totius mali. llltid igU
dumsuain divinilatem, quanoslramiiattiraiiielcreat, tur est oinne bonum vere subsisiens, hoc aulem.
et conlinet, et nulrit, el vivificat, el illumiuat, et "-•omne malum, per pbantasiam boni omnes malos
deilical, et movet, et esse fncit; in ipso enim vivi- seducens. Cur autem ulrumque lignum, hoc est
museimovemur etsumus:secundo vcro, quo nostrnm oiiine lignum, qttod eliam lignum viiae vocatur, et
naturam, ut salvarel eam, et in statum prisiinum alterum lignuin scienliae boni et mali in medio pa-
revocaret, iu unilatem * subslantiae sibi * adjunxit, radisi essenarraiitur, non oliosa est quaeslio : quae
ut in duabus naluris subsisleret, divina videlicet at- tamen, ttl opinor, tali modo solvi polest. Si, 0 pri-
qtie bumana. Et hoc esl quod Scriplura ait.: Pro- mum qitidem lola htimanu natura, visibilis videli-
duxitque Dominus ' Deus de hunw, hoc esl, ex mn- cet et invisibilis, exterior ct interior, ad imaginem
teriali nostra nalura, omne lignum, boc est, Verbum Dei facta, et propter peccatum superaddita intiman-
incariiatum, in quo ct per qtiod facta sunl omnia, da fuerit ", qtiisquis ilaque lextum sermonis beali
et quod est omnia. Ipsum enini solummodo est sub- Grcgorii de Imngine intenlus inspexeril", scnarinm
slantiale bonum. Cetera eniui, quae dictinlur esse totius hitmanae uatitraeet generaliler in omnibus et
bona, non per se, sed participalione ipsius bona specialiter in singulis parlitionem " reperiet. Ac
sunt, qui per se vere existens bonum est, et omne primuin in dttas veluti principales parles segregalur:
bonum, ct bonilas, el lolius boni el boniiatis fons n et una qiiidem corpori allribuitur, altera vero ani-
et origo, causa et principium, fmis et perfeclio, mae. Et ea quidcm, quae corpori, exleriori videlicet
11'olusatqtie qtiies, meditim et exireinilas, ambiltis hoinini dattir, in tres partes ralionabili contuilu se-
et locus, cujus fiuctus viia aelema est, cujus esus paratur. Qiiarum piima corptts ipsum est formata
gaudium et laelilia et ineflnbiles deliciae, cujiis maleria constittitutn , de quo solummodo praedica-
aspeclus pulcher est. Ipse siquidem pulcbrum et tur esse, quo in humana natttra nil inferius int.elli-
pulchriludo tolius pulchri, ct pulchriludinis causa gittir. Secunda pars esl stirsum versus, qttae mullis
et pleniludo, cujus gustiis et comestio nescit saturi- nominibus appellari et solet el potesl. Dicitur enim
tnlem; eo sijuidem, in quanlum, quis vcscilur, in nitlriliva et aucliva, qnia nutrit corptts eiattgelet
lanium iu dcsiderium vesccndi suscitatur. De hoc conlinet in uno, ne »*defluat et solvatur. Vocalur
VARIAE LECTIONES.
' quod esl scibile om. A. ' Animadverte— * paradisiom.K.. * A universitatem. ' K
paradisi om A.
snne. * Dominus om. A. ' Sic CF; A inde cibum. • eum om. A. • Sic 'CF ; A corporeis. " Sic
CF;ASic. " Sic CF; A fuerat. " Sic CF A " Sic CF; A pariictpalionem. "SicCF;
A conlinet ul non. ; perspexerit.
 »523 DE DIViSIONENATURAE. — LI8ER QUARTUS. 826
etiam vilalis molits; nec immerilo, quod non solutn A ligna, itav videlicet et yvvnrrov,iiilellignntur : nav
vitam corpori praeslat, verttm etiam movet illud quidem in interiori sensti, yvworovvero in exleriori.
sive localiter pCr spalia locorum, sive per iiuiiieios In interiori enim bomine habilnl verilns et omne
locorum et lemporum : locorum nunc dico, quibus boniim, qnoil est Verbum Dei, FiliusDai unigenilus,
pleniltido meiubrorum implclttr, lemporum vero, Doininus nosler Jcsiis Cliristus, exlra qiiem nullttm
quibus incremcnta aetatum ad perfeclioucm diicun- boiutm esl, qtioniam ipse est onme vcriim et sub-
lur. Tertia pars esl, quae in quinqueperliio corpo- slantiale bonum ct bonitns. Cui e conlrario ex di-
reo sensn digtioscitur, qnae vidclicel pars phanla- versa parte mulum et malitia opponilur. El quia
sias omniiini rerum ' sensibilium, quae circa hoiui- omne malum nec in nnliira rcruin sulistanlinliter
nem exleriorem inielligunlur,.rccipil, memoriaeqiie invcnilur, neqiieex certa catisa et naturnli procedit;
tradil. In his tribus parlibtis loltis extcrior liomo per se euim considernlum omniiio nihil csl prncter
constiliiitur. Interior vero liomo, qui in anima sola irrationabilcin et perversum impcrfcclumqtie raiio-
subsislit, et ad imaginem Dei fncltts esl, alternm nabilis natttrae moltim : nnllam nliam in universa
Iripertilnm recipit discretioncm. Ilabet enim sensu.ii crcatura scdem rcperit, nisi ubi falsitas possidct.
ihleriojpm, per quem anima phnniasius sensibilium Propria aulcm falsitntis possessio est seiistts corpo-
rcrum, qttas per corporeum sensum excipil, dis- B reus. Nulln enim nlin pnrs bumanae nalurae falsita-
cernit atque dijudicat. Dcinde ralionem possidet, tis errorem recipil praeter sensum exleriorem, si-
per qua:n oinnium rerum, qttns vel inlelligere vel quidcin per ipsum et interior sensus, et ratio, ipse
seniire polest, rationes investigat. Summttm homi- cliam intcllccliis saepissime fnllilttr. In loco ilnqtte
nis est animus, ultra quem in hiimana nalura nil falsilalisetvanarumphaniasinriim, hoc cst, in sensti
snperius iuvenilur, cujits proprium ofiicium est, et corporeo, qui a Graecis uTaOnat;vocalur, et sub
praediclas parles inferiorcs se regere, et ea, qunc ligura mulieris insintmlur, puorov, boc esl, iignui»
supra se simt, Deum suttm videlicet, el ea, qitac scientiae boni et mali coiisliliiilur, mnlitiu vidclicct
in ipso el proxime circa ipsum subsislunt, qtianlum inpbantasia bonicolorata, vel mulum configuralum •
sinilur ascendere, coniemplari. Vidcsne igitur bono, vel, ut simpliciler dicam, falsura boiiuiii, vel
senariam humanae naturae discretionem? Est enim, malum sub figura boni lalens, cujtts fruclus mixia
ct vivit, et seniit per corpus, sentit extra corpus, scienlia est, boc esl, confusa. Confuiidilur enim cx
raiiocinaiur, inlelligit. Scd illa tria, quae in inferiori malo laleule, el ex forma boni palefncla, ac per boc
parle hominis ' cognosciuiinr, corruplibilia sunt scducit primo scnstim, in quo est, veluti quan !nm
soltilionitfuc obnoxia; lernariiis vero superioris mulierem discernere non vulentem inler iiiaiiliain,
pnrtis, qui in • sola animu omnino absolute consli- C ijoae latel, et formnm boni, qua ipsa maliiia ambi-
tulus csl, incorruptiliilis et insolubilis et aelernus lur. Malilia siquidem per se deformitns quacilatn
merito, dum in eo iitiago divinae nnlurne expressa est et abominabilis lurpitudo, qunm si per scipsam
cst. ldeoque a Graecis, ul in prioribns libris docui- errans setisus cognosceret, non solum non sequere-
rmis, oOo-ta,Svvup.i;,et hipysia praefalus lernarius tur, neque ea deleclaretur, vertim etiam fugeret et
liumaiiue aniniae vocitatur, qui leste sanclo Diony- abliorreret. Errat auiem insipicns sensus, ac per
sio nec solvi, nec corrumpi, nec ttllo modo perire hoc decipitur, crcdens mnliim bonum et piilclirimi
polesl. Considera crgo exlremilnles bumanae n.-itu- esse, etad iisum sttave. Verbi graiia, ttt aliquo tita-
rne veluti cujuspiam parudisi lermiuos stirsum \er- mur cxemplo, dum phnnlnsia auri, vcl cujuspiam
sus atque deorsum, cxlra quos nulla crealn intclligi- sensibilis matcriae corporco seiisui imprimilur, ipsa
iur natura. Siquidem ullra animtim solns Dcus est, pbanlasia pulclira atque formosa videtur, quia de
infra mnterinm, corpus dico solum, niliil est; non •crealura bona extrinsecus assttmpia csi; seil niiilicr,
illud nihil, quod per exccllcntiam nalurae, sed illud, hoc esi, carualis scnsus decipilurcl delecialur, non
qnod pcr privaiioncm totius nattirae et dicitur el senticns lntenlem sub ipsa falsa et phantnstica pul-
cogilatur. fiivcnies ilaqtte, ni fallor, animiim sum- cliriliidincraaliliam, boc csl, pliilargyriani', quae
mttm nnturae bumanae locuin oblinere, corpus vero esl mdix omnittmmulorum. Qui viderit mulierem ad
maleriale iiifinuim. lutucre etiain mcdia ejusdem concupiscendumeam, Dominus inquil, jam ntoechulus
naturae, et invenics infra animuni superius ratio- est in corde suo. Ac si apertc diceret : Qtti pbanla-
nem, supra corpus inferitis vitalem molttm, nutrili- siam de forma feminea stto carnali infigit senstti,
vam dico viiam; et ilerum in ipsa medietale nnlu- jnm moeclialus esl in cogilatione sua, nppetens lur-
rae, vcluti in medio paradisi, duos sensus, exlerio- piludinem libidinis, quae se Inlenler allrahit sub
rem videliccl, vitali molui corporique adhaerenlem, fulsa illa muliebris formae imnginationc. Esl igiiur,
et interiorem, ralioui animoquc inseparabililer et ut praediximus, lignum scientiae boni et mali mali-
constibslanlialiler * conjunctttm. In his igilur duobtis tia pcrniciosa mortiferaque, in ligiu-aboniimaginata,
sensibus, veluti in qttibusdnm duobtts locis medii • et hoc ligiuim 8 veluli inlra quandam feminam, in
humanae nalurae paradisi, duo illa inlclligibilia carnali scilicet 9 sensu, quem dccipit, consiitutinn;
VARIAELECTIONES.
» A rerum omnium. ' Sic CF; A nominis 'inom.K. ' Sic A; CF conslanlialiler. "SicCF;A
parte.
mediis. * Sic CF; Aesl figuratum. ' CF pliilarginin. " Sic CF; A esi lignum. * Sic CF; A scilieelin curnuli.
827 10ANN1SSCOTI 828
cui scnsui si aiiimus consenserit, lotius biimanae A infeninltir : in qtianliim vero ipsum malttra forma
iiulurne ' iiitegrilas corruuipitur. Excelsissima nain- boni ambilum, ac per seipsum informc el incogni-
que nnlurae pntte praevaricante, qualis' inferior tum maliim est, nec a Deo esse », nec ab aliqua
salva remanebit? Ctijus ligni fruclusmixla scienlia cnusa cerla nc dcfiiiila? Malum siquidem varium est
csl ex bono et mnlo, hoc csl, indisereltis mnli bono et iucausalc, qitoiiiam in rcrum naltira omnino sub-
imagiiiaii appetitits, ct amor, et conciipisceiilin, et slaiilialiter non iiivcniliir. Illud igitur ligiium, in
»
dclcclniio, per qttaiii veluti per quendam colubrum qunnlum malum cst, nulli causae relerlur, quia om-
anliqiiiis boslis humaiii generis. primo praevaricn- niuo nihil est : in qunntitin vcro formalur bono, ul
lioiiem suasit.deinde morleinlolius nattirne adjccit: incautos dccipiat, quoninm maleria illa, ctijus phan-
aniinae quidein deserentis Dettni, corporis vero ab tasin lormalttr, ex oiiiuiiim bonorum conditore et
aniina dcscrli. Scienlia ilaqtte in hoc loco non do- fncta esl, et bcna est, non omnino innliim. Forma
ctrinam quandam cogiiilionis el dijudicalionis nalti- iluqtie, per quam malum sedticit eos, qttos inlerimit,
rarum, scd illicilum inoluin atque coiifusum bona cst, quoniam cujiispiam boni phanlasia est :
appetitum ad concnpiscetidum malum, hoc est, ipsttni vero mnlum omiiinomalum esi, eln nullo bono
peccatum simililudinis boni falsn spccie sedticendi fiictum, qiioiiinin omni bono esl conlrariu^. Pro-
gralia coloralnm signiiical. Sed forlassis quaerere B inde si nalumm phnntasiariim, quibtis coloralur mn-
vis, iitrum Deus lale lignum, cnjus fructus inix- Ium, quod per seipstim apparere non potest, quo-
tus alque confustis appelitus est boni et mali, niam informe ct deforme cl lurpe est el incausalc,
cujus natura est malum phanlasia boni colora- quisacule inspexeril ", ipsam profcctoomninobonani
tum, cujtis esca causa morlis extilit, inparadiso hu- reperiel. Qnod tali argumento manifeslissime possu-
manae nalurae planlavil? Disc. Profcelo qnaero, et nitts approbarc. Ponamtis »' duos homines, unuin
nccotiose quaerendum video. Si enim Deus creavit qttidem sapietitem, el nullo modo avariliae slimulis
illud, fortassis aeslimabitttr condilor mali, el catisa tilillalum seu compunclum; alterum vero slultum,
roortis esse, quod impiissiinum est de aiictorc om- avarum, omnino perversae cupidiiatis aculeis con-
niuni bonoruni dicere, qtianlo magis credere vel flxiim ac laceralum. His duobiis uno loco conslitulis
existiraare. Si aiilem a Deo non est planlalum, unde afleratur vas aliquod obrizo auro faclum, prcliosis-
illud naturae huiiiauae esl insitum? MAG.Primo ita- simis gcmmis decoralum, forma pulcberrinia com-
que consulenda est sacra Scriptura, quae incunclan- posilum, regali usu dignum. Ambo illud aspiciunl,
ter illiul lignum, quod esl itav, ad divinam plnnia- sapiens videlicet et avnrus, anibo ipsius vasis phan-
tionein perlinere leslalur, diccns : Produxitque Do- tasiam suo corporeo seiistt rccipiunt, memoriae in-
minus Deus de humo * omne lignum pulchrum visu " figunt, cogilatione traclant. Et sapiens qttidem sim-
et ad vcscendum sttave ; ac veltili ipsius ligni, quod pliciler ad lnudem Crealoris nalurarum piilclnilit-
esl omne, qualilnlcm cxplanans : ligntiM eliam vilae dinem illius vasis, ctijus phamasiam inlra semel-
in meilio paradisi. Ac si aperle diceret, illud lignum ipsum considerat, omnino refert. Nulla ei cupidilalis
non soltim omne bonum est • el omne pulchriim, el illecebra subrepit, niHlum philargyriae " venenum
omnis csca sttavis ac spiriiualis, vernni eliam lignum iuleniionem purae ipsius mentis inficil, nuUa libido
vitae 6, quo vivit paradisus ille, liumana videlicet conlaminat. Avnrus vero penitus e conlrario. Ille
nalttrn, in cujus nietiio coiislituluiii est. Quod niilein namque mox, ut phantasiam vasis imbiberit, cupi-
gequiliir : lignumqiie scienliae boni el malt, IIOR ditalis flamma ardescit, consumitur, contaminatur,
salis elticct, ulriim a supciioribus supplelur, tit ila morilur, pulchriludinem naturae ipsiusque phanla-
Icgalur, produxilque ligntun scienliae boni el mali siartuu non ad Inudem ipsius, qui dixil: Ifeum ett
in medio parndisi, qtiemadniodum ligntim vitae, an attrum, meum est argenium, referens, sed seipsum
etiam ila inlroduclum est absolule : lignumque scien- in foetidissimnm cupiditatis paludem immergens et
tiae boni et muli, ut non a Dco intelligaiiius prodti- ingurgitans. Videsne unius vasis phantasiam in ulro-
cliim ', sed solummodo supeiiori ligno coiilraria quc bonam et pulchram ? Sed in sapienti sensu sim-
qualilalc oppnsilum, ul qiicmndmodum illttd omne " plex est et naturalis, nullaque ei *3maliiia subesl;
boiitim et viia causaque viveniium, ila et illud omne in avaroaitlem duplexet mixta ext* conlrario mnlo
malum cl mors causaque moriculium. An forle de- ctipidilnlis, quae ei miscetur, et ab ea formatur et
bemus inleUigere, quoniam scientiae boni et mali coloralur, ut videnlur esse bonum, dum sit veneno-
cst lignum, in quanlum formn boni ambilur, ex Deo sissimum -malum. Non ergo iu naluia humana plan-
csse, qtioniam ipse est tolius formae et ptilchritudi- laliiin est mahun, sed in perverso ei irrationabili
nis causa, sive ipsa forma el piilchriludo in aliqua motu rationabilis liberacque volunlatis est conslilu-
substanlia inielligalur vel sentiatur, sive in phanta- ttim. Qui motus non intra naluram, scd exlra, el ex
s-iis scnsibilis materiae, qiiartim propria sedes cst bestiali inlemperautia sumptus perspicitur, misce-
sensus corporeus, quia per ipsuin inleriori sensni tur lamen *» bono ac lingilur auliqui hoslis consilio
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF ; Analnrae hnmanae. «mwiaom. CF. » Sic A per quae. * de humo om. A. »esl om. CF.
' CF;
•rtiae om. A. Sic CF; A ut non producium a Deo intetligamus. "SicCF; Komneillud. »SicCF;
Acsi. >» Sic CF; A perspexeril. " A Ponainus enim. " CF philargiae. '* A est
" "SicCF;Arei.
coiiirario. Sic CF ; A iniscclur cum.
m DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTUS. 830
cl aslutia, ad ' decipiendos cnrnaliiun' sensiiuin li- A tio, qtiaea, quae carnalcm sensum dclcclnnf, illicite
bi.Iinnsos afleclus, ac per boc niorle perimendos. ac dnmnnbiliter coiiciipiseiuitur. Et ne existiiues,
Ncqne boc diciiiius scnsum illorum refellenies, qui his, qune dixinuis, hoc est, duo solummodo iu para-
piaefnliiiu ligniim scienliae boni et mati omnino diso ligua essc na\ et yvo>o-r'.v, repugnare, qtiod mulicr
nnliiraliter asserutit esso boutini, et hislorialiler in dinbolo respoiulisse narralur : De fiiiclti lignorum,
pnradiso locali faclum, ciijtts frucltts scienlin, hoc quae suni in paradiso vesciinnr.Non eniin dixit: de
csl, experimciiluiii boni eral* ct mali. Nant si laclu fruclu onuiis ligui vescinuir, boc est, vesci jubemur,
vl gttslu ipsius prtini homines se absliiicrcnl, sicul scd':defruclu ligtionini, pltiraliler, acsi plurimn ligna
cis praeccptiim est, cxperimenluin vitnc ueteinne diversniunt forinariim essenl, qtiibus vcsci est eis
pcrpeiuaeqiie bealiludinis nulla intcrposiln mortc concessum. Polest namque tniclligi oimie ligiutm,
haberenl. Sin vero diabolicis nslttliis coiisenlieiiles, pluriina ligna mulieiem dixissc ; oinne siquidein non
sua miserrima inleniperantia' de friiclu ipsius escani de aliquo singulari, sed qitodam in seipso muliiplici
inortiferam illicite sumcrent, nelernac raortis el in- dicitUr. Oninis eiiim bonio muliiplex humanae na-
fclicitalis experimenlum suhirent. Scd quisi|iiis lurae numcrus, et ilcrtim ipse nuilliplex niimerus,
bnec, jqtiae inler nos iraclavimus s, non dcdignatus qiioninm iinius nalurne pnrticeps est, tintis homo so-
fueril legere nc diligenter inlueri, elignt ex prne- R let appellaii. Quid crgo inirum, si omne lignum plu-
tliclis sancloriun Pairuin sententiis, quod sibi se- riinn ligna dicalur? Dei nam(|tie Verbum, quod est
quenduro videlur, vhlcalque, ne iiicaute nos lacerel, omne ligiium, hoc-est, outiie boiium, et unum est, et
aeslimans ea, quae a nobis dicta sttnt *, liiillius in seipso mulliplex, et ex quo omne boiium, hoc esl,
aucloriiaiis auxiiio esse miinila, ac vcluti prnestim- onmis virlus el sapientin et essenlin in liumana na-
piive contra sanctorum Palrum iradiliones maclii-" tura friicliiicat. Omncs igilur rationnbiles moliis
nnla. Habes itnque, ut opinor, brevem aperinmqiie rationafis naturae, quibus homo ttti concessus est et
paradisi exposiliunculam, quaiitum vires intenlioiiis jusstis,' quoniani e'x communi omnitim bono, divina
nostrae suppctuni. videficet sapientia, in humana nulura, quae est Dei
17. Disc. (laheo snne; sed velim avay.ifalaiuaiv, planlalio et paradisus, piiTliilanl, veluti quaedam
hoc est recapiltilalioiicm, n te ficri, quae voluli moilo ligna plurima atqtte fruclifera appellata sunt, qune
qtiodam conclusionis en, quae spnisim dicia suiil de viilclicel ligna in ipso, in qito omuia bona tiiiiuu
purndiso, in tiiinm quamlam complexionem colligat sunt ", siibsisiunt. Utuim ilaque lignum, qtiod est
atque deliniat. MAG.Pl.inlaiionera Dci, boc csi, pa- trecv,phiriina lignn, quoniam in ipso omnia bona
ratlistun in Edcn 6, in deliciis neleinae ac beulae stitil, pulchre a niulieie adhnc non tlecepla, ac virltt-
felicilnlis, liiiniaiiainnaiiirara esse diximus ad imagi- C luni sibi insitariim ualuralilcr conscia, est vocalum.
nem Dei fnctnui : cujus fons est Chrislus, de quo Sed ne videamtir Graecorum aiictoriim s:;lummod()
Propheta ad Palrem proClnmat : Quontam upud le seiilenliusde paradiso scqui, Lnlinortim vero aucio-
est (ons vitae; qui eliam omncs siliemes jusii- rilaiem in talibus aut praetermisisse, aut in eis laletn
tiam ad se bibendum invital,' dicens : Si quis sitit, seiisuin de pntadiso iiivenire non potuisse, ac pcr
veriiat ud me, et bibal; cujus flumina ex snpien- boc leinere aflirinassc, quod in magisiris ulriiisque
tine fonte manautia, quniiuor principales animae lingttne non valuitiins inviiiire, sancli Ambrosii scn-
virtules sunt, ex quibus oinnis vir.lus et bona tentins de pnradiso liuic nostrae disiiulationi inserere
operalio scatet; cujus omnc lignum, de quo coiigruuin niihi vidclurnc necessniiuin.si libi placel.
scriplitiii esl : Qui vicerit, dubo ei edere de litjno Disc. Placel sane; nmgiii siquideni ct snpiciitissiini
vitae, quod est in paradiso, quod pltinialum csl secits viri soiilcnliis rcsislere, quis nisi nmens audebit?
decurstts tiquurum, lioc cst, circa quod oiiuiin pro- 18. MAG.Ail ilniiuc in libro de Paradiso : Sitnt,
pbctnrtim oiaeula, oiniiia utiiiisqiie legis symboln, qui pulunl, neqtiaqnnm mundalum isiuil, de mandn-
symbolorumque inlelligcnliae, oi!inesi|iie apcilne nc cando videlicelde " ligno vilae, et non manducanilo
sintplices doctiinae coiuiuiiiit', Dei vkleiicei Vcrbuin de ligno prohibilo, convenirecneli el lerrne nlque om-
bumannc nuitirae insitum, el ex 8 hiiinaiin natiiia D nium Creutori, et " nequaquam dignutn incolis para-
incarnntum'; cujus paradisi raixiae scieuiiae esl disi, et quod illa vila simitis sit '* unyeloritiii. Ei iiUo
lignum indiscrela vel corifusa carnnlium sensiiiim non terremtm el corruptibilem liunc cibttmesui (u sse
appetitio in diversas libidines, sub forma boni ln- possnmus aestimare, quia non bibttul ncqiie mandit-
tenle3,el incnutas animas dccipienlcs nc periuieutes; cunl, et erunl sicul angeli Dei " in caeto. Ctim igilur
" incibo neque prueminm sit, qitia esca nos noit com-
cujus vir animiis esl, universae hiitnnnne nniuiae
praesidcns; cttjus mulier senstts, cui incatite nitimus mendal Deo, neqne magnum pericu!timsii,quiti neqiie,
conseniieiis perditur; cujiis serpens illicita dciecta- quodiitlrat in os, coiiiquinal Itominem, sed quod exit

VARIAE LECTIONES.
"' Sic CF; A el ad. * erat om. A. ' Conj., A conlreclavitmis, CF Iractamtis. * Sic CF ; A dictn sancto-
' Sic CF; A ejjlmtnt. "A
rttm nullius ect. ' Sic CF; A aptamque. * A in Eden, hoc esl iudBWciis.
et t<etebumana. 9 Sic CF; A incarnaia. »• A natnrae humantie. " Sic CF; pro II»HIJISHJIIA ntuversa-
titer. " de om. A. " el om. A. '* stl om. CF. " Dei om, A.
331 JOANNTSSCOTI ..,A&k
de ore, vtdeiur sine dubio laitlo auclore indignum K j sed eliam, cO0excoluerit »', custodire. fiespw au-
»
praeceptum, nisi hunc cibum ad illum perfeclum re- tem agri, el votalilia caeli, quae ducuntur ad.AJmn,
feras, qucm * pro magno prnemio Deus de sanclis nostri irrationabiles molus sunl, eo quod betWStet**
pollicelur suis : Ecce qui serviunt mihi, mandu- pecorn,quaedam diversae sini corporeaepassiones, vei
cabunt, vos aitlem esurietis. Hic est * enim cibus, turbulentioret, veletium languidiores. Volatilia autetn
in quo vila definilur aelerna, quo quisquis fuerit caeli quid aliud aeslimamus, nisi inanes cogtlaliones,
defraudalus, morle morietur; quandoquidem * quae volaiilium more nosiram ctrcumvolant animam,
pnnis vivus atque caeleslis ipse Dominus est, qtti el liuc alque illuc vario molu saepe Iransducunl.
vilam dat huic mundo. Vnde et ipse ail : Niii Proplerea nullus invenius," menit nostrue similii ad-
manducaverilis carnem meam, el biberitis sangninem julor, nisi sensus, hoc esl alaBr.at;, quem " similem
meum, iton habebilis vilam aelernam. Eral ergo sibi solum voOfnosler potuit invenire. Sed forie re-
panis aliquis, de qtto praeceperat Deus edendum pa- darguas," qttia haec quoque Deus in lali paradiso
radisi incolis. Quis ille? Accipe quem dical : Pa- tocavii, hoc est,passiones corporis, et vanilatem quan-
ncm , inquit , angelorum manducavit homo. Esl dam flucluantium vel*'inaniumcogilalionum,quod* 1
eliam * bonus panis, si facias votuniatetn Dei. Visi ipse nostri fuerit auclor erroris. Considera quid di-
scire, quam * bonus panis ? Ipse Filius manducat' B cal. Habete, inquil, poiestalem piscium matis et
httitc paitem, de quo ail : Meus cibus esl, ul facittm volaiilium caeli, el omnium repenlium **,quae repunt
volunlalem Patris mei, qui in caelis esl. In.leude, super lerram. Vides, quod ille tibi tribuerit potesta-
qualem cibum suniiiius magisier edocet, queni pa- tem, ut de omnibus lu *' judicare debeas, singutorum
radisi incolis edendtim Dominus praecepit, non cor- genera judicii tui sobria definiiionediscernere : voca-
poralem cl corruplibilem, sed spirilualcm, Deii vit ad le omnia Deus, ut supra omnia meniem luam
Verbum videlicelejusque volunlatem. Disc.Animad- esse cognosceres.Cur quae tibi dissimilia ** reperisti,
verto, valdeque admiror, quaiitiim iiitellectui Gre- asciscere libi et copulare voluisti? Dedil tibi certum **
gorii Theologi congruit, qui et ipse, ul sttperius estt sensum, quo universa cognosceres, el de cogitalioni-
diclum ', cibum fruclumque polumque spirilualemi btts judicares. Meritoque de illo fecundo paradisi
alqtte inlelleclualem puradisi esse incunctanter asseril. agro ejcctus es, quia non poluisli servare mandatum.
Porro, si ctbus paradisi spirilualisCt intelligibiliscst, Sciebul enim Deus, esse te fragilem, sciebal judtcare
nccessario sequitur, ul et illud omne lignuiu, cujus; non posse ; ideo dixil quasi fragilioribus : Nolite
fruclus cibtts ille est, inlelleciuale et spirimale inlel- jitdicare, ul non judicemini. Ergo quia scivil, in-
ligaltir. Non eiiim de corporeo sensibiliqite ligno in- firmum le esse ad judicandum, voluit le obedientem
corporeus intelligibilisque frttctus nasci credibjle esll C esse mandato, ideo praeceplum posuit. Quod si illud
et rationi rerum conveniens. Porro, si et fruclus et non praevaiicatus esses, perictduin incerli judicii in-
ligua spirilualia sunt, nonne consequens est, ut ctL cidere nequivisses. Quoniam vero judicare voluisli et
locus ille, in quo subsistunt, non corporalis, sed pro- ausus es *', ideo addidit : Ecce *' Adam [aclus est
feclo spirilualis et credalur et cognoscalur ? MAG. tanquam unus ex nobis, ut sciat bonum et malum.
Consequens quidem, et rationis plenum, et veritalii Voluistilibi arrogare jitdicium : poenam pravi judi-
simillimum. Sed ut boc pracfati palris, Ambrosiii cii refutare non debes. Posuit te tamen conlra para-
dico, inconcusso leslimonio roboreiur, quid ipse dc! distim , ne memoriam ejus possis abotere. Denique
loco parndisi, deque fere omnibus, qttae iu ipso cssei justi in pnrndist.m saepe rapiuntur, sicut Pautus ra-
divina nnrrat hisloria, in pracfuto suo 8 opere scri- plus est in paradisum et audivit verba inefftibilict.Et
pscrit, inlcntius intuenmur. Plerosque, .iiiqnit, mo- lu, si a priino caeio ad secundum caelum, el a se-
i<el, qui diligenlius inluentur, quonwdo, si primo '*1 cundo ad lertium mentis tuae vigore rapiaris, hoe
mngnttm munus Dei fuil circa Itomines,ut in purudiso) esl ", quia priinum untisqttisque homo est corporalis,
collocarentur, vet posleamagnorum remuneratio " esse3 secundo animalis, tertio spiritualis, ila rapieris *9ad
videatttr merilorum, ut in " paradiium juslus unus- teriium caelum, ut videas (ulgoremgraiiae spirilualis;
qttisque rapialur. Dicunlur etiam besliae, et pecorat animalis enim homo , quae sunt Spiriius Dei, nescit.
agri, et volalilia aieli in paradiso ftttsse. Vnde pleri- El ideo lerlii caeli ascensio libi esl necessatia, ul
que paradisum animam homiiiis " esse vottteiunl, ini rapiaris in paradisum : rapiaris jam sine periculo, ut
qua virtulum quaedam germina pulluluverinl, Iwmi- possis dijndicare omnia, quia spirilualis dijttdicat
nem autem et " nd opermtdum et ctiiiodiendiim pa- omnia,ipse veroa neminejudicalur". Intucre, quem-
radisum esse posilum, Iwc est, menlemIwminis, cujuss adinodum Ambrosius sensum Origenis approbat,
virtus animam videtur excolere, nec '* solum excolere,, Epiphnnii aulem infirmai. Origenis siquidem para-
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF; A t//ud ' K qttod. ' est om. CF. * CF Quando. [quidem om.']
propheticum.
" Sic CF ; A Est enim. * Sic.CF; A ' Sic CF; A dictum est. * CF in praelato sui opere.
9 Sic CF; A si quis.
»• CF retnuneralor. »» SicCF; A ad. " Iwminis om. CF. " et om. CF.
velprimo.
'* CF non soium. " CF " Sic CF; A vel. " Sic GF; A inveniiur. " quem om. A. " Sic
coluerit.^
CF;Aar,au«s. •• vel om. CF.*' «•gte*GF; A qnasi. " *' Sic CF; A replibilium. " SicCF;!« om. A. .*' Sic
CF; A"tioi similiaminime. " Sic EF; A cerie. el austts es om. A. *' Ecce om. CF. *8 hoc eslora.
CF. A si ila rapiaris. Sic CF; A dijitilicehtr.
835 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 854
disum, in tertio caelo, quod esl inlellectuale, hocest. A plicilatem 9 nalurae ante delictum singulariier ex-
in ipso homine, quanlum inlellectus est, » asserit pressit, ad imaginem Dei creavil illum : divisionem
esse: Epiphanius vero, ut praediximus, niraiura sira- vero ejus propter deliclum pluraliter, masculum et
pliciter sentiens, terrenum quendam locttm para- feminam creavil eos. Quam divisionem simililudo in-
disum aestimat, terrenaque ligna fontesque sensi- sipienlium animalium sequula esl; faclus, inquit,
biles, quod vera deridet ratio. Non cnim credi- homo in animam vivenlem. Non dixit, in spiriltim
bile est de Apostolo aeslimare », in alium paradi- vivificantem. Primtts enim homo de lerra terrenus,
stim raptum fuisse, nisi in ipsum, in quo primus ait Apostoltis, secundtts Iwmo, in quo tota natura
bomo ad imaginem Dei faclus esl, el de quo merito humana restaurala est, de caelo cueleslis. Et non
inobedienliae delrusus. Uiniin namque paradisum di- prius, inquit, hoc est, in primo homine praevari-
vina narrat historia, et unum hominem in ipso crea- canle, quod spirituale, sed quod animale ; deinde, boc
tum , in quo videlicet homine vir et mulier intelligi- esl, in secundo restauranlc, quod spiriiuale. Hoc
tttr esse, si verba sanctorum Patrum sequenda sunt. etiam texlus divinae historiae evidentissime decla-
Naliirae siquidem humanae vir est intelleclus, qui a rat. Nara postqttam secundarn conditionem terreni
Graecis vocatur vovs>;raulier sensus, qui feminino bominis de limo terrae, ceterorum animaliura simi-
genere a«r9))iTifexprimitur: quorum mystico conju- B • litudine, in animam vivenlem inlroduxit ", ne pri-
gio Christi et Ecclesiae futlira copula praefigurala mam condilionem ad imaginem Dei introduclam
est. Cui viro alqtte mulieri, intelleclui videlicet sen- aestimares, ipsam primam seorsira addidit dicens»»:
stiique, divina lex non solum concessit, verum etiam Planlaverat autem Dominus Deus paradisum volupla-
praecepit de ligno vitae comedere, de sapientia pro- tis a" principio, hoc est, a prima condilione »*.Ac si
fecto Palris et Verbo, quod est Dominus Jestts Cbri- diceret : Noli primam conditioncm in eo, quod scri-
sltis, qui in medio humanac naturac paradisi planta- pttim est: ei facltts est homo ih animam viventem, in-
tus esl, qtii est spirilualis panis, quo angeli perfecti- telligere, sed secundam. Primam aulem in planta-
que homines, quorum conversalio in caelis est, tione paradisi intellige; planlavit siquidcm Deus
vescuntur. Probibentur aulem a non discreto alque paradisum voluptatis, hoc est, humanam naturam in
commixto boni et mali appetitu, qui ex deleclatione Eden »*, in deliciis aelernae felicitatis. Et ubi ptan-
materialium rerum pulchriludiuis imperfectis anima- iaveral?Inprincipio, Verbo " videlicet, in quo fecit
bus infigitur : a quo abstinere merilum vilae ae- Deus caelum et terram. lntttere vim verborum. In
ternae est, eo abuii aelerni interitus occasio. Cctera secunda conditione verbo praeteriti perfecli prophela
vero, quae a sacra Scriptura de paradiso tradtintur, ttsus est : Factus est, inquit, homoin animam viven-
quamvis per anlicipationem dicta sint 3, ac, vcltili '-' lem; in prima vero verbo praeteriti plusquam per-
in paradiso facla, plus lamen et ralionabilius, quo- fecti : Plantaveral Dominus Deus paradisum, ut co-
niain inerito peccati superaddita sunt, ct ad exterio- gnosceres, primam dignilate et bealitudine , non
rem hominem pertinent, exlra paradisuni posl * autcm terapore praecedere secundam. In qua prima
pcccatum fuisse intetligenda. lantae spiritualitatis lioino fuerat, ut nullis usibus
19. Verbigratia : Formavit igilur Dominus * Deus corporalium sensuum indigeret, sed " solo intelli
hominem de limo terrae, et inspiravil in faciem ejus genliae officiofrueretur. Quod etiam sanctus Ambro-
spiraculum vitae, et faclus est homo in animam vi- sius leslatur, dicens : Et aperli sunt " oculi eorum,
veniem. Quomodo de limo terrae est formatus, qui et cognoverunt, quod nudi essent. Et ante quidem,
ad imaginem et simililudinem Dei faclus •? Aut quo- inquil »8, nudi erant, sed non tine virlutum tegumen-
modo de eo diceretur : Facius est' Itomo in animam lis "; nudi eranl propter mortim simplicitatem, et quod
viventem, quod de ceteris bestiis de lerra prolatis si- amictum frauiis nalura nesciret. Nunc autem mullit
miliier diclurt) est : Producat lerra animam viven- simulalionum involucris mens humana velatur. Ergo
lem? Nonne 8 ergo duarum hominis condiiioniun posleaquamspoliantur illa sinceritale ac simplicitale **
ratio datur intelligi? Primo quidem scriptum est : inlegrae incorruptaeque naturae, quaerere mundana et
Et creavit Deus Iwminemad imaginemsuam, ad ima- manufacla coeperunt, quibus nuda suae menlis operi-
ginem Dei creavit illum. Ecce prima conditio, in qua renl delectalionibus ", el obumbrarenl " genitale se-
nulla lerreni limi commemoralio facta est, neque cretum. Nam quomodo tisus *' corporis habuit Adam,
animae viventis. Sequitur autem secunda, quae ex qui omnia animanlia vidit, et his **nomen imposuil ?
divisione naturae in duplicem sexum poena praeva- Quomodocognoverunt? Interiore videlicet et altiore
ricationis superaddita exordium sumpsit. Masculum, scienlia, non lunicas " sibi, sed virlulum deesse veta-
inquit, et feminam creavil eos. Prius siquidem sim- mina. Eodem igittir modo, quo orania animalia vidit,
VARIAE LECTIONES.
'esfom.A. *Sic CF; A aestimari. 3 SicCF; A suni. *Aetpost. *Dominusom. K. "SicCF; A faclus
esl. ' esl om. CF. 8 CF Non. 9A simplicilaie. " A imroducit. »' dicensom. A. »"Ain. " hoc
est a prima condiiione om. A. '* tn Eden om. A. " Verboom. A. '• CF si solo. " A Et aperti sunt,
inquit; oculi. "*'inquit om. A. " SicCF: •'A integumenlis. *• Sic CF ; K spoliatos se i. s. a. s. viderunt,
" SicCF; uio usits A clausot oculos.
iutegrae cet. delectaiiottibusom. A. obumbrareitt om. CF.
''' K illis. 2tiSicCF; A tuiiiciim.
Piiitoi. CXXil. 27
855 JOANNIS SCOTl "*.-' 836
siiam nuditatem cognovit, solo videlicel inierioris A j ad crealuram mentis inclinalionem, sequilUr dormi-
scienfiae simplicique mentis oculo, absque cbrpo- lus : Postquamsoporem, inquit,tmmtstlDeus inAdam,
ralis morlalisque sensus auxilio. Ubi dalur intelligi, obdormivit, hoc est, seipsum omnino aelernae ac
quod omnia animalia et volaiilia, quae de lerra et beatae contemplationis vigore segregavit, et in dele-
tlc aquis facla narranttir, sparsim per terrarum spa- ctalionem sensibiliiimoiiiiii virtute evacuatus cecidit,
tialocis suis sedibusque naturalibus erant, quae luni sensibusque spirilualibus penitus recessit. Ubi no-
omnia nec localiler nec sensu corporeo, sed soloi tandura, quod, postquam obdormivit Adam, condi-
mentis conluitu ultra omnem sensum corruplibilem, tionem mulieris inlrodiixit Scriptura, ut per hoc in-
ullra omnera locura et omne tempus, in rationibusi sinuaret, quod, si liumana natura simplicem since-
suis, secundum quas creata suni, primus bomo, ramque integrilatem suae constituiionis; qna " ad
priusquam virlulum tegimine spotiaretui, potuit• imaginem Dei facta est, irrationabili molu iiberae
conteraplari. De ipsa quoque nudilate primi homi- voluntalis non desereret, sed semper in contempla-
nis Gregorius Theologus in sermone de Paschate sic! lione veritatis incommutabiliter permaneret, omnino
ait : Nudum simpliciiaie et vita sine arte, et sine omne: scissuram suara in duplicem sexurii ad simililudinem
velamiheel problemate lalem decuit esse eum, videti- irrationabilium animalium non palerelur, sed eo
cet hominem,a principio. Cujus verba MaximtisCxpo-1B raodo, quo angelicus numertis sine ullo scxu inuliipli-
suit quadragesirho prirao capilulode Ambiguisdicens: catus est, multiplicareiur. Qttoniam " vero sponle
An forte nudus, ul ait magisler, varia circa naturami dormivit, hoc est, suac naturae dignilate nori inviia
contemptntione scienliaque, el vita sine arte circai lapsa est, sui divisioncm et ad similitudinem pecorum
actionem et virtuiem, exlra multimodam artificiosita- propagaiionem conseqnuta est '*. Cuniqueobdotmis-
tem subsistenSfSecundumhabitumhabensincontamina- sel, inquit, lulit unam de cosiis ejus, el replevit cur-
tas » virtulum rationes. Et sine omni velamine atque> nem pro ea, et aedificavit DominusDeus coslam, quant
problemate ipsius in serisibus visibilium notiliae adl iulerat de Adam, in mutierem. Ubt quaravis sub fi-
intelligentiam divinorupt inlroduclivae * non indigens,, gttra unius coslne, quara tulil Deus de latere Adam,
in solum simplum uniformis et conlinuativae eorum,; et nalurac scissura in duplicem sexura, et universae
quae post Deum sunt, contuitum * virlutis atque scien- viriulis inierioris, quae ei inerat, priusquam pecca-
tiae possident * accessum, solius in operatione motuss rel, cuslodiae ablatio, per carnem vero, quae in loco
"
indigentem ' ad prompiam per se pronunliationem. costae ablalaecollocata est, miserrima illa cominu-
Itaque quicunque philosophica ratione seipsos erigere» tatio ", qua pro custodia virlniis et beatitudinis, vi-
primi paliis lapsu desideranl, primo perfecta passio- tiortim atque miseriae mortiferam imbecillitalem
num sensualium ' ablatione incipiant, deinde circa r' (] i mutuavit, signilicari videatur : plus tamen Cbrisli
rittiones arlium sollicitudinem * ac finis naluratemi et Ecclcsiae mysterium prophetice praefiguralura in-
supervolilanles * llteoriam, in aetemam imihaterialem- telligeiidum esse arbitror. Primus siquidem homo,
que aspicianl scienliam, non habenlem Oinhinosensuii Adain, sicut docet Aposlolus, ubique forma futuri
impressdinfotmam,aut intelteclumduceraiiBnecolloca- est, Clirisli videlicet. Sed e cOnlrario. In primo si-
lum. Sicut ex prihcipio primum hominem fecil Deus, quidem Adam scissa esl natura in masculum et fe-
nudi eranl simplicflate scientiae et incircumscripta 3 minam, in secundo adunata esl. In Christo enim Jesu
vila " morfi/iealfbne carnalis legis facli. non est masculus neque femina. In primo universa
20. Simililer de sopore, quem Dominus Detts im- nalura de felicitnte paradisi esl expulsa, in sccundo
misit iri Adam , intellige. Siquidem sopor ille ett in eundem felicilalein est revbcata et restiiuta. In
caiisa peccati et post peccalum immissus, cl, ut ve-. prirao caro pro costa, hoc est, infirmilas pro virluto
rius dicam, perriiissus videtur esse. Nam Deum fa- assuinpta est, in secundo infinnitas et morsabsorpla,
cerc, quod sinit fieri, modo quodam locutionis Scri- virlus vero et vita aeterna hunianae rialurae donata
plura solel dicere. Sopor itaqtte ille erat animi inten- est '-'. Sicui enim in Adam omnesmoriuntur, ila et in
tionis, quo seiriper et iriflexibiliter Crcalorem Suuran Christo orhnes.vivificanlur ". Dormit ilaque, ut ait
conlemplari debuerat, ad delectaliones rerum mate-- D saticlus Augustinus, Adam et fit Eva, motitut Chri-
rialium reflexio, et carrialis copulae appetitus, utt sltts et fit Ecclesia. Dormienti Adam fit Eva de latere,
bealus Ambrosius exponil. Quisest isle, iuqUit, so- i- nutrluo Christo percutitur latus, ul profluant
por, nisi quia paulisper ad conjugium copulandttm it sacrainenta, quibus formalur Ecclesia. Sanguis
cum inlendimui animum, velut inlentos oculosad Dei °.i enim esl in consecrationem calicis, aqua vero
regnum ihclinare aique infleciere videmurad queiidam n in consecratioiiem baptismatis. In primo homine
somnumisliits mundi, et paulitper obdormire divinis, i, liumana nattira tunicas induitur pelliceas, hoc est
dum in secularibus mundanisque requiescimus? Qtiem n morlalia corpora, relicta naturali nuditate, vide-
"
soporem, hoc esl, ab aeternis ad lemporalia, a,Deo o licet sinceritate et simplicitale : in secundo eadem
,M VARIAE LECTIONES
1 A tnconlamtnalMS. * Sic CF; A ptaeduclivae. * C contuilum om. A. * pottident om. A. • GF
* sensualium om. A. ' Sic CF; A deinde sic circa. "A solliciludine. * K supervolanles.
indigens.
10 SicCF;A cl incirtotmflexaet niorlificntionc. " Kexlernis. " Sic CF ; A " K Quando. uVesl
quae.
oiii. CF. " Sic AC,;F collata. '" Sic CF ; A commulalioitta. "esloiu. CF. " Sic CF ; A vivificabunlur.
837 DE DIVISIONENATURAE.— LIBER QUARTUS. 838
tunicas spolialur pelliceas, omni imbecillitate mor-, A autem seducla est; non enim inscitis peccavit, ideo-
talium corporum perempta, et nuditate, id est sim- que durius puniri meruil — apertio iicm octtlorum,
plicitale pristinae naturae, recepta. Hase igilur, ut qua suam nuditalem cognoveranl, perizomalumque
praedixiraus, quae post soporera immissuniin Adam de foUis-fici consutio, vocis ilem deambttlantis Do-
divina narrat Scriptura ', quamvis in paradiso mini Dei in paradiso auditus, amborumque, Adam
veluti facta leganlur, rationabilius tamen, et veri- videlicet cl uxoris ejus, a facie Domini Dei fuga et
lati congruenlitis, posl peccatum, ac perhoc extra in medio ligni absconsio, et celera usque ad expul-
paradisum humanae naturae merilo inobedientiae sionem hominis de paradiso : haec omnia in para-
superaddita credenda et inlelligenda sunt. Si enim diso per anlicipationem praepostere facta essedivi-
plaritatiT)Dei esf" et paradisus in deliciis 3 bumana na narrat Scriplurn, dum sint peccatum consequuta.
nalura ad imaginem Dei facla, nullaque praevarica- Si enim paradisus esi huinana natura, ad imagi-
lioiiis contagione deformata, qtiicquid extra digni- nem Dei condita, et in angelicae beaiitudinis aequa-
lalcih naturae causaque peccali factum inlelligitur, litate constituta, mox profecto, ut Creatorera suum
cur iion eliam exlra paradisum fuisse tion intellige- deserere voluit, ex dignitate suae nalurae lapsa est
rcltir, ignoro. Non ignoro autetn usiiaiissimum di- Nam et priusquam uxorj suae consentirel, superbire
viuae Scrhplurae tropum, qui a Graecis vtrrspov]B inchoavit. Porro si nullum spatium temporis inter
nporspov,a Latinis vero praeposterum seu anticipa- conditionem ipsius et lapsum divina tradit " bislo-
lio, quam Graeci * npohr<litv dicunl, vocalur; quo ria, quid aliud datur intelligi Scripturae silentio,
Mauhaeusevangelisla • usus est, passionem et resur- nisi hominem mox, ul conditus est, superbiissc, ac
rectionem Doraini narrans. Ea siquidem,quae resur- per hoc corruisse? Cujus" rei maxima argttmentatio
recliohis arliculo facta sunt, passionis hora evenisse est homicidium diaboli, qui homicidaeral ab inilio,
scribit; ait eniiri : Jesus autem ilerum clamans voce etin veritatenonsletit: qui et ipsenulla mora inter-
magna emisit spititum, et eccevelum templi scissum stante, mox, ut crealus est, lapsus superbicndo,
esi in duas partes a summo usque deorsum, et terra homini cum creato sibi invidendo,
consequenterque
molu est, et pelrae scissae sunt, ei monumenla aperlu
eumque astutiae veneno interiuiendo. De paradiso
sunl, et multa corpora sanctorum, qui dormierant, suflicienter habes, ut arbitror. Dise. Sufliceret for-
surrexerunt, et exeuntes de monumentis posl resur- sitan, si breviter de ficu illa, cujus fotiissuccincto-
reclionem ejus venerunlin sanclam civitalem et ap- ria consula sunt,
deque Doiuini Dei deambulalione
parueruni muttis. Haec oninia juxla rerum factarum in paradiso aperires, quid senlias. Nain de pelliceis
seriem resurrectionem Domini secuta sunt, sed tunicis
praedictura est.
praediclo narralionis tropo posl passionem fuisse (
*" 21. MAC.Ficus illa diviriumlegis mandaluin primis
evangelisla voluit narrare. Non enim credendum horainibus in
cst, aliorum raonumeuta aperla fuisse, priusquam paradiso tradittim rion incongrue acci-
Erat aUtem illud mandatum : De omhi ligno
ipse suum aperiret monumeutum, autverae resttr- pilur.
reclionis lestes resurrexisse, priusquam ipse, cujus paradisi comedile, de ligfto autem scienliaeboni et
resurrecliouis lestes sunt *, resurgeret ». Sopor mali comedere nolite. Et ut cautius mandaluni cu-
non est ab
itaque Adara, sequensque 7 dormilus, et ablalio co- stodirent, praevaricalionis periculura
In enim die, inquit, come-
stae, et divisio siinplicis nalurae in duplicemsexura, eis occultalum. quacunque
el myslica uxoris agnitio 8, ceteraque, quae in iigu- deritis ex eo, morle moriemini.Lex ergo primis lro-
ra Chrisli et Ecclesiae praefigurata suut, cognilio, minibus in paradiso dala est, cujus verba memori-
quoque nudilalis , hoc esl nalurae sincerilatis — tcr leiiebant, qriod responso mulieris serpehli de
atque ideo non de ipsa erubescebant, quoniam vir- 'claratur. Respondit eniin : De fructu UgnOrum,quae
tutum tegraina induebantur, deleclalionibus veroi sunl in paradiso, vescimur, de fruclu veroligni, quod
irrationabiliura motuura oinnino absoluta — quam, est in medio paradisi, praecepit nobis Deus, ne come-
et ne tarigeremus illud, ne forle moriamur.
peccando perdiderant et perdendo recognoverant, deremus,
fnllaxilem • suasio serpentis, et subdola, mulieris- r. Cujus legis verba male interpreiatus est colu-
que cum serpente disputatio atque seduciio, ac de ber, ut primo mulierera, id est sensum seduceret '*,
fructu velili ligni illicila assumptio, letiferque gu- ut per eum ad virum, ad animum videlicet, babe-
stus, viri quoque conscnsus et casus non ignorantis, ret accessum. Veram autem et salutiferain divini
sed leve peccalum existimanlis unicae suae uxori mandati dissimulavit virtutem. Quam si mulier illa
consenlire — Adam enim non est seduclus, mulier cognosceret,deligeret, vereretur, non«iortassisa ser-
VARIAELECTIONES.
1 Sic CF ; A historia. • est om. A. * A in deliciis sit. * A Graece. " CF Evangelistes. ' Sic CF ,
A aut antetltos verae qui resurreetionistesles sunt, resurgeret. Thomas Gale locuin sic reparare conatus est.
aut ante ttlos, qui verae tesutreclionis testes sunt, resurrexisse, priusquam ipse, cujus reiurectionis testes
sunt, rcsurgeret. 7 Sic Cf; A sequensque eum dormitus. 8 Sic CF; A cognilio. ' A.autem. *• A tradidit.
" A cnt. " Sic CF ; A deciperet.
NOTAE.
" En exemplura, quam petulanter J. Scotus sa- AUoslocos scriptor eommeniaiionis de Joanne Scoto
cram Scripturam ad suam sententiam detorqueal. congessit.
859 JOANNISSCOTI 840
peute scduccrelur, nec virnm suum attrahcret, ut'.A quempiampersuasoremprodit erroris. Et de »• Scri-
perderetiir, nec de foliis fici, hoc esl, de verbis so- pluiis divinis frequenterpromil exempia,quibusjustot
lummodo mnnilati succiuctoria sibi consuerent, con- '* in culpamperhibet incidisse, dicens, si forte in slu-
gruosvidclicet' desideriis carnis morliferisque turpi- pris quis " fuerit deprehensus, et Abraham cum an-
ludinibus suis usus, sed de fructu illius , hoc est, dei cilla procubuit, el David atienam adamavit et sibi
vcra vitaliquc divinae legis virtule alque intelligentiai ascivil uxorem. Assuit enim quaedam folia ", quae-
stimerenl, comedercnt, et in aeterna felicitate vive- dam exempla de propheticarum serie Scripturarum,
rent. Lex itaque divina perverse inlerpretala, et: fructum earum non pulat " requirendum. Nonne tibi
sccundum solam litteram considerata, humanisquc' videnlureliam Judaei folia assuere, dum tegit tpiri-
scu diabolicis supwslilionibus corrupla, carnalibus lualis verba corporaliler interpretantur? Quorum in-
conciipisceiiliis est congrua, et irrationabilibus mo- terpretaliofruclum omnemviriditalis amittit, damnata
tibus perizomnla, veluli quibusdam foliis inanibus, maledicto ariditalis aeternae. Bona igitur interpreta-
"
omnique virtute ac vero intellectu vacuis praeslat' lio, hoc est, spirilualis ficus est frucluosa, sub qtta
consuta, benc vero et spirilualiter intellecta, omni- jusli sanctiquerequiescttnt, quam qui planlaverit in
quecarnali sensu ac superslitione purgata, salutife- animis singulorum, stcut Paulus ait: Ego plantavi,
rum vilalemque comedenlibus, hoc est, recte secun- J3 Apo//o rigavil, manducabit ex ea fructum. Mala
dum spiritura intelligentibus eam fructiflcat esum. aulem interprelatio fructum ferre, viriditalemque scr-
De quo primi homines comedere nolentes, plus 8 vare non poieril. Quodigitur gravius est, hac se Adam
falsiloqui serpentis interprelationi credentes, non interpretatione succinxit eo loco, ubi (ructu magis
fruclum legalis fici in usum spirilus acceperunt, sed caslilalis se succingeredebuit ". Audisti Ambrosium
folia inania fraudisque plena, sola videlicet vcrba , de flcu : audi etiam " eundemde DominiDei deambu-
diabolica astulia connexa, quibus suarum libidinum lalione in paradiso, humana videlicet natura, quam
lurpitudines cooperire valerent. Hoc autem dicimus, ad imaginem suam condidit, quam nunquam dese-
sanctum Ambrosium sequentes, qui praefalam ficum ruil, neque perire permisit, in qua semper deambu-
in libro de Paradiso exponit dicens : Assueruiu, labal" occulte ac spiriluaUler, scrutans corda sin-
iiiquit *, folia ficut, et fecerunl sibi succinctorin. gulorum et renes, intelligibilique voce causas prae-
Eicum hoc loco pro qua speciedebemusaccipere,divi- varicalionis interrogans, et plus misericordiler in-
uarum nos docelteriet leclionum,quandoquidemsat- crepans et corrigens, quam jusle ulciscens. Ait ergo
vos esse,qui sub vite et ficu requiescunl,Scriplura me- praefalus magister : Et audierunt vocem Domini
moraverit, et Salomon dixerit: Quis planlat ficum, deambulaniisad vesperam. Quid " est deambulalio
el de frttclu ejus non manducat ', et Dominus ad C IWIHJJ »', qui ubiquesemper est? Sed pulo, deambulatio-
ftcttmvenerit, sed ided sit' offensus, quia non invene- nem quandam esse Dei per divinarum seriem Scriplu-
rit fruclum, sed folia tantum. Docet me ergo Adam, rarum, in quibus quaedam Dei versatur praesenlia,
quae sinl' [olia, qui, posteaquampeccavil, de (oliis cum audimus, quia ipseaspicit omnia, el oculi Domini
* "
fici (ecit sibi succincloria, gut de fructibus ejus sunt superjustos, cum legimus, quia Jesus tciebat
magis gustare debuerit. Juslus fructum eligit, folia coqitationes eorum , cum tegimus : Quid cogitatis
peccator. Quid est Fructus, fructus inquit Apo- ma/a" in cordibus vestris?Ergo dum haec recente-
stolits », sptiitus esl caritas, gaudium, pax, palien- rntts,quasi deambulantis cognoscimusDomini vocem.
tla, benignilas, modestia, conlinentia, dileclio. Non Fitgerut ergo **peccator, non quo Dei possel lalere
liabebat [ruclum, qui gaudium nonhabebat; non ha- conspeclum,sed inlra conscientiamsuam ialere cupie-
bebat fidem, qui praevaricaturus erat mandatum Dei; bal, operasua lucere nolebat. Jusli eniin est facie ad
iton habebat continenliam,qui interdictosibi gustave- faciem videre, quia justi mens *' non solum Deo "
ral tigno. Ergo quicunque praevaricatur mandatum praesens est, sed etiam cum Deo dispulat, sicut
Dei, spolialur alque nudalur, el fit ipse sibi turpis, scripittm est : Judicale_ pupillo, et jusiificate vi-
Dit/lse operire quibusdam[oliisficus, forlassequibus- duam, el venite et " ditpulemus, dicit Dominus.
dam inanibttsvet umbralilibus sermonibus,quos com- fj Ergo cum legit peccator Scripturas divinat *»,
positis mandalis assuens, et verbum de verboslruens, audit vocem Domini quasi ambulanlis ad vespe-
ad operiendamconscientiae*•suae menlis factique tur- ram. Quid est ad vesperam, niti quia culpam suam
ut sua sero et sero 80tientl quaedam erroris prae-
piludinem velamen peccalor intexit, pudenda cognoscit,
contegat.Ila enim supra se folia consuit, qui culpam leriii verecundia, quae errorem praevenire debue-
velaredesideral", aul diabolumdelictimemoralauclo- ral? Nam dum culpa fervelincorpore, et anima exa-
rem, aut carnis praetendit " illecebras, aut alium gitatur corporispassionibus. non cogital Deumsensus
VARIAELECTIONES.
' Sic CF; A noe est conqruos. vacmsom. A 3 Sic CF; A sed. * tnquit om. A. » attts planlat
oin. CF. • Sic CF; A eril. ' A sunt. * K sibi fecit. » Aposlolus om. CF. " Sic
ficum-manducat. " SicCF; A desiderans. " CF praelendat. " de om. CF. '* justos om. CF.
CF; A conscienltam.
'" 7uis om. A. " qttaedamfolia om. CF. •" Sic CF ; A pwlans. " A defrutssel. " A el. **SicAC;F
dcumbitlut. " Sic CF; "A Quue. " Sic CF; A Dci. *3suitl om. CF. **tnala om. CF. '» ergo om. CF.
-' CF ly.uimvistimens. K sohtmmodo. **ct oni, A. " Sic CF; A has divinas Scripluras. " CFsecvndo
yenil.
841 DE DIVISIONE NATURAE. - LIBER QUARTUS. 842
*° lalitanlent
erranits, JIOCest, non audit Deum ambulantem h A tem, et in latibulis malae conscienliae
ScrVurit divinis, ambutantem in menlibus singulo- increpo, causamque tuae inobedienliae inquiro. Pu-
rum. Dicit enimDeus: Quoniam inhabitabo inler illos. tasne me ignorare quid fecisti, vet quo fugisli, vel
et inter eos ambulabo, et ero illorum Deus. Ergi quomodo limens vocem meam te abscondisti, vel
cum in animae sensus ' redierit poleslatis [ormido di quemadmodum nuditatem tuara, sinceritatcm vide-
vinae, lunc erubescimus, lunc nos geslimus abscon licet et simplicitatem nalurae, in qua conditus eras,
dere, tunc in peccatorum noslrorum positi cogitatio- sero recognovisti ? Nonne haec omnia perpessus "
nibus ", in medio ligni paradisi, ubi peccavimus, de- es , quia ex ligno , de quo praeceperam tibi nc
preltendimur, lalere cupientes, et arbilranles, quoc; comederes, comcdisti ? Nam si non comedisses;
Deus non requiral occulta. In his verbis praefali non fortassis vocem deambulantis in te Crealoris
magistri intelligeillud lignum in medio paradisi, in qtic tui timeres, nec a facie ipsius fugeres, nec nuditn-
Iatere se posse fugientes praevaricatores pulaverant tem tuam, quam praevaricando perdidisli, cogno-
non aUud esse, nisi bumanae cogitalionis et con- visses.
scientiae secretum. Sed scrutator, inquit, anima- 22. De ligno autcm interdiclo et in superioribus
rum *el cogitalionum usque ad divisionem animi pene- multa jam diximus, Gregorium Nyssaeum sequentes,
trans, dixit ad Adam *: Adam; ubi es ? Quomodo lo- B et nunc ilerum breviter dicendum arbitror, nobilis-
quilur Deus ? Nunquid voce corporeu ? Non ulique, simi magistriMaximimonachi sensumintroduceiites.
sed virtute quadam praestantiore, quam vox corporh Ipse siquidem lignum scientiae boni etmali visibilem
potest, et' fundit oracula. Hanc vocemejus prophetat crealuram, quam homo, Creatorem suttm deserens,
audierunl, hanc vocem fideles audiunt, impii non in- seculus est, esse intelligit, cui, videlicet creaturae
telligunt. Talium serraonum virtutem quisquis acutc visibili, et detectatio voluptatis inest, et anxielatis
perspexerit, inveniet, paradisum non localem lerre- occasio, et mortis quasi quidam mixtus fructus ex
numve quendam locum esse nemorosum, sed spiri- bono fatso libidinis et malo sequenlis tristitiae. Nulla
tualem germinibus virtutum consitum, el in buman; enim delectatio visibilis creaturae est, qttam non se-
natura plantatum, et, ut aperlius' dicalur, non aliuc quatur " egestas : egeslatem vero sequitur anxietas,
praeter ipsam humanam substantiam, ad imagincu mortisque tristitia. Et quamvis arridenle voluplale
Dei faclam, in qua ligntim vitae, Verbum videlicei lateat anxietas et causa mortis, simul tamen huina-
Patris et sapienlia, omnem frucliflcat vilam, in cu- nae animne insunl, simulque incipiunt. Lalel enim
jus medio fons omnium bonorum, eadem videli- anxietas snb quadam falsa pulchritudine voluptalis,
cet divina sapientia, manat. Ibi ficus illa divina pro- et est veluti quidnm mixtus fruclus cx libidine ap-
fecto lex radicata est; cujus vera inlerpretalio e( parente et anxietate lalenle.Deficienle verovoluptate
spirilualis fructus vitae est comedenlibus, hoc esl ei delectatione visibilis creaturae nuda per se al-
intelligenlibus eara pie perfecleque, perversa verc que aperta remanet anxietas, quae iiascititr ex ege-
el carnalis secundum literam inania folia stnit et in- state defecluque visibilis boni. Hinc praefatus Maxi-
fritctuosa, quibus divinae Iegis transgressores culpas mus : Forlassis, inquit, lignum esse scientiae boni et
suas openre contendunt falsiloqua apologta, et vel mali visibilem crealuram qni dixerit, non a veritale
in ipsum legis auclorem, vel in diabolum, vel in aberrabit. Voluptatis namque et anxielatis factricem
nliam quempiam personara, vel in simililudinem fa- naturaliter liabet perceptionem. Aut quoniam et ratio-
clorum, quae a sanctis Patribus figurale perpetrata nes habel spirituales visibilium creatura et intelleclum
sttnt, referre non verentur, facla Patrum carnaliter nulrientes, el iterum naluralem potentiam sensum de-
secundum Iiteram accipientes, spiritualiter aulem lectantem, intelleclum vero subvertentem,lignum scien-
niillo modo intelligentes, et in occasionem sui erro- liae boni et mali appeltata est. Boni siquidem ,a habet
ris talin exempla de divina Scriptura proferentes, scieniiam spiritualiter considerata, mali vero scienliam
dequibus convenienler Apostolus ait: Litera occidit, corporaliler assumpta. Passionum namque fit magistra
tpirilus autem vivificat. In hoc ' paradiso intelligi- r\ corporaliler eam accipientibus, divinorum eis oblivio-
hili incessu Deus deambulat 8. Custos quippe est et nem inferens, propler quod homini inlerdixil ** in-
scrutator ptantationis, quam ad imaginem et simili- termittens interim. ejus perceplionem Deus, ut prius,
tudinem suam plasmavit. Cujus vox inexplanabilis : maximequippeeratjuslum, per participationem gratiae
Adam, ubi es ? Haec vox est Creatoris bumanam propriam cognoscenscausam, dalamque per gratiam
naluram increpanlis. Ac si dixisset: Ubi nunc es immortalitatetn, per hujusmodi ligni perceptionemad
posl praevaricationem ? Non enim ibi te reperio, ttbi impassibilitatem consummalus et inconversibilildlem,
te crealum cognosco; non in ea dignitate, qua ad sicut " Deus deificalione faclus, innocui cum Deo
imaginem et similitudinem meam le feci, invenio, sed communione Dei disceplaret creaturas, el earum,
desertorem beatitudinis, verique ' Iuminis fugitan- reciperet scientiam, ut Deus et non. homo, eandem
VARIAE LECTIONES.
*Ksensum. " CF cognitionibus. * K praedicli. * A animorum. * Sic CF; ad Adam om. A. 6 Pro
elA esse. ' A In quibus paradiso. 8 Sic CF; A deambutabat. * K veri(-queom.) "Sic Cl'; »»
A lalebm.
11libi om. A. »» Sic CF; A sequitur. *• CF quidem. ** Sic CF; A tnlerdixtl Itommu bic tf ; A
sicul jam Deus.
845 JOANNIS SCQTI 8U
habens Deo ' per graliam eorum, quae tunt, sapienler A . dam tqlibus cgngmebaj, offenderent in Deum, et ab
noliiiam per ipsam ad * deificalionem animi alque ejut rei ulil{tate qlienarentut•exclusi atjjtie damnali,
sensus trtmsmuiutionem. Sic accipiettdvv1 de ligno ad qmmk, si suo. tempor.e, sicut, Deus wl/ebat, qcce-
jUxta omnibus vulenlem,coaptari anayogen. Intuere, devent, yossent ea, salubriter, perfruL Hoc diximus
quam pulchre, qua.m aperfe, quid sit Ugiuimscien- propler qliquos, ut ", st jforle lignun\ illud, nqn ad
liae boni el mali, exponit. Est, enim, \t| ip.se aif,, yi- proprietatem, ut verum lignum el vera pQr&a.e/us;,
sibilittm rerum natura., qttae spirituaUler in rationi- sed ad figuram velint accipere, habemit exitutn ali-
btts suis intellecta, scienliam boni et spirilualem, quem recia fide veritateque probabilem. Sed prae-
frucliiin iiiielligeiitibus eum praest.at : carnaliter fatus raagister Augtislinus '» videtur himc sensutft
vero et libidinose appctenlibus, et intemperate, e.t,. de spirifuali paradiso nec refellere, nec laudare^
contra leges diviuas abutentihus mpr^iferam infert more SUQsolito, quo duos paradisos. aslruit esse,
scientiam. Ac per hoc non in ipsa natura causa mali uuum quidem terrenum locatemque secuiuhun pro-
est constitula, sed in abulenlium intemperanlia. E.t prietatem rerum sensibilium, nlterum vero omnino
baecestipsa mulier, vel, ut ita dicam, hocestiUud spirilualem, ad cttjus figttram teireims ille alque
ligmiin, de quo Dominus dicit : Qui viderii mulie- sensibilis facltis est. Dtsc. (Jui sic de ligno p.rohibilo
rem ad concupiscendum eam, jam mo,ecJiatusesl in *>scnsere, non mihi videnntr vetitate " rccedere.
corde suo. Malerialium siquidem superfigies rerum, Veri siqttidem simile esl, valdeque reclae raliocitta-
diun sit naturaliler pulchra, incaute et ltbidinose lioni congruum, ttt arbilro.r, hominem yetilo, fruclu
sensibus eam consideranlium mortis infert o.ccasio- vesci incboanlem, coguilione videUcet s^nsibilis
nem. Visibilem namque crea.tjU.rama,d hoc D.euscon- materiae per corporeos setjtsiis abuti praesu,t)teu-
didit, ul per eam, sicut per invisibUeni, laus eju§ tem, exligniyitae dutcedine, jio.c esl, ab tyt&ruae,
cumularelur, et cognosceretur ipse 3 non quid est^ contenipla(iftuis, in qua et *),dquam, co^ditvts est,
sed quia est unus * lolius creaturae visibilis et in- deliciis jusiissimo f.ondilorisjudicip expul^^i fty.ssc
visibilis conditor. Ideoque interclix.it,Deus humanae existimari. Nam si rationabiti nattt^n^qu.e pv^ue,
naturae, visibili " creatura delectari, priusquarn ingrederelur, id est, si caqsae ** omuiu.m, reruiu,
vcniret ad perfectionem sapientiae, in, qua posset llieoriae primum. qujdem, dcinde ra^tiomi,^, sccun-
deificata dc rationibus rerum yisibilium cum Deo dumquasel in quibus opmia, facl,a sunl, perfecta
disputare. Nec illa mulier, carnalis videlicet seustts, inleniione, frueretur: ueque inleUi,gibiUesca ligni
ad delectationera materia,Us,creaiurae cxtri.tisecus vilae, inlerno"videlicet divinae sapiciiiiaecotituitu,
consideratae valeret virurn^ animum dieo *, ailra- recluderetur, neqtie ab '• esu iiupili; pQmi, cogni-
here, si prius Crealoris cognilionem, qu,aui crea,tu- C lione scilicet visibilis male,riacu cougruo maluroqtte
rae, vellet habere. Qv^P Uaqfle divittae .legis erat, tempo.reperfeclae s«ae sapicniiae, qua, Jjieuin e^
primum Crca.lQ.remcogncjscere ejusque ineffabilem consequenler crealurara absqu,euUo errore ullis.que
puichritudinem, dehide creaf.iiram ralionabili sensu carnalis concupiscentiae delecta.tioflibus cogiiosce-
mentis nutibus ob.tempera.niecon;sidera,re,^amque ret, prohiberetur. Impossibile quippe e,st, cognitio-
ipsius pulchritutlinem, siye inlerius in raltonibus, nem crealuraeimpcdire ". ratioA^.bii.ianirnae, in qua
sive exterius in formis sensibilihus, aclIatidero Crea- perfecla conlemplatio Crealo.vis incipit lucere. Ubi
toris referre. Hunc qut^tn, divinae legis ordinem vejp, ^p,ecumi,p.na^urae condif,ae. cond^io.ris cogni-
homo superbiendo sperncn,».,Creato.ris sui ^inprem tioueui praecedit, q^o,rtiani ph,atilasiis el illecebris
et cognitionein ma.lerisdis cre^t^rae exteric-ri pul- rerun^ sensi,b,i,lium carere non pplesl, nunquam error
chritudtni postposuit, ac per hoc periculum divinae deerit, nisi in ^is, qiti, di,yini, radii splendoro su-
'
indignationis incurrit, mortemque corporis et ani- perfusi, rec.tae cqnie.mplatioiftis,semitas carpunt,
mae lotiusque naturae perdilionem incidil, quia seipsos et Deuni su,u,mq^tiaerenies,in, quibus profe-
divinae legis juslissimam pulcherrima.rn.que.seriem clo Creatoris cpgnitio creaturae cognilioiiem prae-
servare 8 neglexii. Haecde ligno prohibito sensus ho- cedit. Non ergq crealura ma(a est, neque ejus co-
norabilium divinae Scriplurae exposilorum perspi- gnitio ", sed pervcrsys ralionabilis a^imae motus,
cientes diximu,s. Hunc etiam sensum sanclus Pater quo condito,ri,s s,pecula,lioAemdese.rit, et seipsam
Atigttstinus in iindecinio Exeineri sui introduxit : lihid,inoso illicitoque app^tilu, in aniojem sensibilis
Non uulem, iuqu,il9, ignorq, quibusdam visumesse ", materiae mortiferis " gressibus fleciit, unde, nisi
festinatione praeverlitte illos homines appetitum scien- prius divina gratia liberata, redive non poterit. lltt-
tiae boni et mali, el immaturo tempore percipere mana siqu,idem natura, u( aif. sanctus Augiisliuus,
voluiste, quod eis ditalum opporiunius servabalur; idonea fuit per liberum arbitrium yulnerare se; jam
idque egisse lentatorem, ut praecerpendo, quod non- vero, vutnerala e( satiqau, idpflea ncuj fst per libe-
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF ; A ctrnt Deo. » Sic CF; A el. »ipse om. A. * Sic CF; A «nius. » Sic A; CF vitibitie. u • Sic
CF; A valeret eum attraheret. ' A tnaue'*• mortem. * K scryasse. *» ' K ina,uie.t$, '? CK e$se vWM- Hoc
diximus propter aliqhos ut" om- CF. Auqusliw® om. A. Sic CF; A 0, wMat?-- A cuusa.
"
" Sic CF ; A t'n aelerno. ab om CF. " Sic CF; A impediri. " Sic CF; A cqgniiigejus. A mof-
liferisque.
 84? DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUARTUS. 846
runi arbilrium sanare se. Sed ad ea, quae restanl, A Iniago enira Dci* ad quani homo faclus est, omni
ratiocinationis iter est carpendum. sexu libera est el absoluta. Aliam, dicis, ignoro
25. MAG.Quid restat? Non clc paradiso satis est praeter eam, quam introduxi, et a \e inftririatarn
dictum ? Nam dum crimen in raulierem , ul atte- video. Miror, cur te dicis ignorare ea, qu^te p.r0P,:er
nuaret mulieris causam et suam, removit, de remo- luam inobedientiam atque superbiam facta sttiit. Ego
tione criminis, qua objurgalus divina voce Adam » autem, qui in te peccavi, et peccando mortuus sum,
culpam in eum, qui sibi mulierem dedit, deque. ipsius non ignoro. Clamat enim in me inconcussa et aper-
mulieris remotione, qua causam praevaricationis in lissima ratio, quod etiam approbat miilloruin Patrum
serpentem refert, qupniam ab exposilorihus sacrae auctorilns, quod si humana nalura in ipsa simplicis-
j" Scripturaesalisestdiscussum, non necessarium arbi- sima sincerissimaque divinae imagtnis bealitudine
trordicere. Dtsc.Necessariuniquidem, valdeque utile. permaneret, nulli sexui succumberet, nullam contu-
Potest enim fieri, ul fortassis quis exislimet, remotio- meliosam propagationem sicut iqsipientia * animan-
nes ipsas, quibus el vir in mulierem sibi a Deo dalam, tia subiret. Quoniam vero in digtiitate itla, in qua
acperhoc in mulierisdatorem, mulierauteni in serpen- condita • est, perseverare noluit, sed ignobilitei'
lemoccasionempeccatiretnovil, ralasjuslasqtieapolo- inlcr cetera animalia multiplicari elegit, idem ipse
gias fuisse, ullionequeiudignas, iiisiveiaralione con- B c9i)d«tor, quicquid facturus et fttlurus ' esset homo
vincantur, acniox injuslae et reprehensibiles refellan- perverso motu tiberae voluutatis perditus, praevidit,
tu.r, meriloque ad cuiuulum justissimae poenae delicti et 7 duplicem sexum, per quem propagaretur bestia-
pcrtinerejiulieentur. MAG.Ponaiuus ilaqueipsiusScri- runi instar, superaddidit. Quid ergo rempves in mu-
pltirne vcrbn. Dixil, inquit, Adtim,mulier,quam dedisti lierem praevaricationis tuae occasionem, cum in
socinmmilii, dedit mihide tigno,elcomedi.Dic,quaeso, teipso superbiente, Deumque tuum spernente, ac
Adiini, quis libi muliprem dedil ? Dominus, inquis, qui per hoc deserenle, faciendae mulieris causa praeces-
eaiu formavit. Qiiaero a te, cur Detis eam fo.rinavit, serit? Quod etiam diyina ironia apertissirae8declaral,
libique dedit ? Cur te dormienle, ho.ces.t, mentis contui- quae dicit: iVon est bonum Iwminein esse solum 9;
luiu a contemplalione veritafis iu amorem carnalis faciamus ei adjutorium simile. Ac si aperte diceret:
coiijugii connivente *, coslam de latere luo traxit, non videlur homini, quem ad imaginem et simililu-
c!eqttn mulierem feeit, quam tibi peccanti seque de- dinem nostram fecimus, bonum esse solura, hoc est
serenti dedii ? Cur non eodem inqda, quo te fectt, simplicem atque perfectum, universalilerque sine *•
niulierem, quam tibi daret, fecerit ? Tu ipse de terT divisionc naiurae in sexus ad simititudiuem ange-
rcna hurao 3 merito, qui caelestia deserens terrena licae nalurae absolulum pernianerp, sed prpnum pro-
elegisti, faclus es. Mulier tua ex lalere ttto sumpta 'C clivumque " ad terrenos coitus pariter cum bestiis
est congruenler, quoniam causa praevaricalionis ruere, ac sic " unitalem natu.raieper carnalem gene-
tuae ex leipso orta est. Respondebjs, credo, ha<;c rationem sexusque corporeps seminaliter mtiltiplica-
oninia Dcus fecit, quia voluit; et iden sic fecit, re, caelestium numerorum niullip.licalionis diguilate
quia sic faciendura praevidit, qui omnia, quaecunque contempla.FaciamusergoeiadjutoriurosimUe, quoid,
voluit, (ecit, Sed adhuc a te quaerft, quare sic voluit quod appelit, peragere possit, ferainam videli.cet,quae
inulierem tibi facere ? Qgis, inquies, divinae volun- similiter, ut masculus, fragilis ac lubrica, terrenas
tatts catisas potest iuyestigare ? Quis enim cognovit appetal concupiscenlias, Et hoc est, quod. per. anti-
sensum Domini ? Ignoras igifnr, qua, ralione Deus cipaliouem Scriplura profert dicens : Mascnlum et
fecit muliereiu, quam tibiUedit? lgnpru, inquis, si feminam fecil eos, vasa yideiicpt procreandae carna-
iioii in adjutorium propagationis et inulliplicalioiiis liter " prplis, spreta dignitate divinae imaginis spi-
humanae naiurae, quae in rae primitus facta est, ritualisque numerositalis. Cur ilaque praevarica-
et ex nie auspicium procrealionis accepit. Hic libi tionis tttae causara, quae in teipsum refundilur, in
occurro, veraque ratione talem iulentionem repello. mulierem, qu,am tibi Cveator luus dedit, vei cerle in
Non enim huiuana n.ntura ignominiosae generatipnis ,n ipsum Creatoreni remoyere conaris ? TaUs itaqup
"
e.v masculo ci femiua in similitudine urationabtliiin) ' remotio criminis nil defensipnis contulit, cumuluin ,
animalium iiidigeret, si superbieudo, suaeque sim- vero damnationis exaggeravit. Sed fortassis quis
plicitalts, in qua ad imaginem Dei condita est, pul- dicat, quod nos »*conjugiumprolisque procreationem
chritudincm spernentlo, modtim angelicae multipli- . reprehendimus, dum divisionem naturae humanae in
cntionis, qui omnino, ut saepc jam diclum est, se- masculum el feminam, quorum copula et conjugium
xutim copqla caret, non desereret. Quaere itaque et filiorum propagatio naturaeque augmeutatio per-
aliam rationem, qua possis asserere, cur tibi mulier flcitur, nierito peccati fuisse affirmainus. Cuirespon
data est: ista siquidem, quam posuisti, falsa est. debimus : Conjugia non reprehendimus, si legilima
VARIAELECTIONES.
1 Sic CF; A nam de remotione criminis voce Adam culpam removit in mu-
qua objtiftgatur divina
*
lierem, et,ut atlenuaret mulieris causam, removu culpam' cet. Sic CF; A convertente. ' Sic CF ;
A de lerreno timo'. * Sic CF; insipientia oni. A. "'A edita est. *-et futurui om. A. ' el om. CF.
8 Sic * CF sblum hominem esse. ">sine om. CF. " SicCF; A '*" Sic
CF; A aptissime. proclivemque.
CF; A ac.si. " K carnalis. '* nos om. A.
847 JOANNIS SCOTI , 858
sint, prolisquc procreandae, non libidinis perpe- ;A non praecederet. Superbia itaque animi, carnalisqtic
trandae appetitu copulata, utriusquc sexus fide sensus illicita deleclalio, sibi invicem copulatae,
castaque pudicitia servata ' : imo etiam laudamus, naturam humanam mortis damnalioni tradiderunt:
quia et a Deo concessa sunt et jussa; crescite enim, de qua sola Chrisli humililas, et spiritualium rerum
inquit, ei muliiplicamini, et implete terram. Uterque in animabus fidelium deleclatio, eandem revocat
quoque sexus, sine quo carnale connubium fieri non liberatque naturam. Non habes itaque, mulier, in
polest, quod a Deo factus sit, nullus calholicorum quid » vel in quem culpam tttam removeas, nisi in
ambigit. Ait enim Scriptura : Masculum et feminam te ipsam, dum illicitae deleclationis luae, in qtiaro
fecit eos. Item alibi : Quod Deus conjunxit, Iwmo culpam '• conaris removere ", convinceris auclor
non * separet. Carnalia vero conjtigia, etsi legilima esse. Ubi pulchre divinorum verborum texlum ani-
sint et religiosis " hominibus conjuncta, libidinoso madvertere debemus. Ea siquidcm, quaesimulfacla
tamen * illiciloque motu carnalis pruritus carere sunt, absque lemporalium morularum inlerstitiis,
uon posse incnnctanter aflirmnmus. Non enim proptcr nostram tardilatem carnatesque sensus,
aliunde nascentes in carne parvuli, nisi inde, aeternae quibus originali peccato corrupti " tocis temporibus-
inortis reatuni altrahunt °, quos sotum " catholicae que»»succumbimus, ortline qiiodam mirabili, mysti-
Ecclesiae baptisma ab ipso reaiu liberat. Asserimus B corum sensuum plenissimo, veluti locis temporibus-
quoque, copulas illas carnales, quibus humana loca- que peracta coniexuit. Primo itaque interrogatur '*
liter et temporaliter natura propagatur, non neces- vir, hoc est animus. Nec immerito, dum omni para-
sarias fore, siliomo suae naturae multiplicationem ad diso humanae naturae praesit, eumque custodire, ne
similitudinem pecorum fieri, caelesiium numerosi- in eo divinum praeceptum " violaretur, debuit. Ac
tate deserta, non eligeret. Sicut ait David : Homo sic interrogalur: Adani, ubi es? Ac si diceret ":
cum in honore essel, non inlellexit, comparatus est Adam, qui, priusquaro peccasses, ultra omnia loca
jumenlis insipientibus, el similis faclus est illis. Sed et tempora conslitutus fueris, responde nunc, prae-
redeamus ad responsum mulieris, culpae suae occa- varicator, ubi es? Eras in caelo, sicut angelica crea-
sionem in serpentem removenlis. Dixit Dominus tura, beatus; nunc in terris es, sicut brula anima-
Deus ad mulierem : Quare hoc fecisti ? Quae respon- lia, superbus. Sermo convertitur ad mulierem, et
dit : Serpens decepit me, el comedi. Et lu mulier, ab ea quaeritur, cur sic fecerit? Ubi noiandum,
qttare removes crimen tuum in serpentem , cum quod non confeslim viro et mulieri sententia inqui-
ttt ipsa sis tuae culpae • creatrix? Serpens ipse, in rentis judicis profertur, sed veluli spatium improbae
quem culpam refundis, in le ipsa repit: serpens tuus , excusalionis corrigendne conceditur, locusque in-
lita carnalis concupiscentia est atque deleclatio, C dulgentiae praeparatur. Postremo vero, dum ad
quae ex irralionabilis animae motu in sensu corpo- serpentem pervenitur, non ille inlerrogalur, nec
reo gignitur. Frustra igitur mulier, sensus videlicet ei spaliura remotionis culpae in aliud vel aliquem "
carnalis, culpam suam in serpentem, hoc est in de- praebetur, quia non poluit, quoniam primordialis
lcctationem irrationabilem, cttjus ipsa auctor est, causa lotius maliliae fuit; sed conlinuo senlenliam
removet. Non enira materialium rerum illicita de- justi judicis sustinuit. Ait enim Deus ad ser-
lectatio ortum duxifex nalura, sed ex peccatricis pentem : Quia fecisti hoc, maledicltts es inter
animae iraperfectis irrationabiiibusque motibus, per omnia animanlia, et bestias terrae. Animad-
corporeos sensus in amorem sensibilium rerura mor- verte, quod nequeviro, neqtie mulieri, sed solo ser-
tifero appetitu irrumpentis. Neque antiquus hoslis penti maledicitur. Non enim Deus maledicit ea, quae
ad virum animae, animum dico ad imaginern Dei fecil, sed benedicit; animus autem et sensuscrea-
faclum, accessum haberet, nisi' prius per insitam tura Dei sunt. Carnalis vero delectalio extra divi-
corporeo sensui, qui est veluli quaedam mulier, nam condilionem, irralionabilibus humanae rcnimae
animi delectalionem, quasi per quendam colubrum passionibns orta est, idcoque divinae sentenliae sc-
ipsum corporeum sensuni seduceret: quemadmodum verilati succumbit, quia extra naturae a Deo factne
neque animus in rerum ntalerialium perniciosa de- D supervenit »8. Quid enim aliud esl divina maledictio,
leclalione et perabusiva 8 fruitione corporeo sensui nisi eorum, qni extra naluram sunt, eamque conla-
conseniirel, si prius in ipso superba praesumptio minant, justissima el irrevocabilis damnatio? Quae

VARIAE LECTIONES.
' Sic CF; A servatis. * Sic CF; A ne. * Sic CF; A et in religiosis. * tamen om. CF. " A secttm.
• Sic CF; A culpae tuae. ' A ni. ' Sic CF; abusiva om. A. » inquid om. CF. " Sic CF; A cul-
'* A interrogatus. '" A
pam Iitnm. " Sic CF;»6A remotiere conaris. " A corrupta. "" A et temporibus.
praeceptiim divinum. Adam ubi es? Ac si diceret om. A. tn aliud vel aliquem om. A. '8 Sic CF; A
exlra naturam a Deo facla reperilur.
NOTAE.
a Pessimam J. Scoli de statu primoparentum, de Accedit sacraeScriptnrae aperta Itidificatio el falsa
sexu duplici, et de generalione doclrinam, quam . peccati originalis interpretalio. Cf. Comment. de"
his libris uberius explicat, idenlidem percenstiimus. J. Scoto P. II § 49 sqq. -
 810 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUARTUS. 850
sint aulem animanlia illa et besiiae terrae, inter A Hujus serpenlis peclus est prtidentia carnis, in qua
quae carnalis delectalio, per quam diabolus scducit diabolicac fraudis callidilas dominalur. Inanis quo-
animam, et in qua veluti principali sede habilat, que et falsiloqua sapienlia, quae animum non aedifi-
pulcherrime et copiosissime sanclus Ambrosius in cat, sed inflat, pecttis ejus est. Carnalis itaque prti-
libro de Paradiso exposuit. Sunt enim omnes irralio- dentia,et inanis fallaxque sophia, pectus serpenlis
nabiles passiones rationahilis nostrae naturae, est, quas Deus deslruet. Perdam, inquit, sapienliam
quaui lerrae vocabulodfcvinacommemornlScriplura. snpienlium, et prudentiam'prndentum reprobabo. Sed
Et ne mireris, quod raixtim ac veluti indiscrete et si quaeris, qualis differenlia sit inter carnis pruden-
carnalisdelectatio elastutia diab.olica in figura ser- tiam et inanem philosophiam, hanc discretionis ac-
pentis significatur; aliquando enim ipsum diabolum cipe formulam. Prudentia carnis est falsa virtus,
absolute coluber ille conformat, aliqtiando libidino- quae vitia virtutum coloribus lingit, quae maliliam
sum deceplae ab eo carnalis animne, hoc est carna- bonitati siroilatorie conformat, quae turpiludincm
lilcr vivenlis appetitum, aliquando confttse et indis- lioneslatis habitu exornat, ipsas vero simplices ve-
tincte utrumque, et alterum in allcro concalena- rasque virlutes dissimulat, ac menlis oblutibus, ne
tiin » insinuat. Nec immerilo; allerum enim sine jj illarum sinceram faciem possit agnoscere, subtra-
. altero separabiliter essenon potest. Ubicunque enim hendo occultat, ac sic carnales sensus decipit, ani-
fuerit libidinostis animae conluitus, ibi absque mora masque deludit, fallacibusque " phantasiis falsa-
aderit immundi spirilus accessus : ubicunque aulem rtim virlutum obruit, moriisque aeternae tencbris
adsit diabolicae astuliae introiltts, ibi non deerit opprimit. Inanis vero inulilisque sapienlia est, cujus
universalis malitiae prurilus. In quocunque autem exemplum maxime in Judaeis perfidis, venenosis-
in mulieris baec haereticis "
corporeo sensu, qui figura ponitur, que viget, quaeliteramdivinaehisloriae
duo convenerint, necessario illiciius esus, illicitae solummodo sequitur, spiritum vero, hoc est, mysti-
cscae, hoc cst, matcrialium rerum pulchriludinis cum intelleetum odit, spernit, negligit, ignorat,quae
scquetur abusio; quae mortem animae infert, cujus de natura rerum falsas inanesque fabttlas absque
mortis mors corporis umbra est. De malediclione tilla verisimilitudine ad illudendas carnalium '* ani-
autem, qua serpens damnalus est, deque sententiis, mas machinatur, naturalium rationum, secundum
qnae in mulierem , inque virum suum Adam prola- quas univcrsa creatura facta est, veritateconlempla,
lae * sunt, in quibus plus misericordiae inlelligitttr inusitatorum verborum pomposum grandiloqutim-
quara vindictae, superfluum videlur mihi a nunc di- que leporem ventilans, seu fallacium proposilionum
cere. Quod enim a sanclis Palribtis satis est expla- (C syllogismorumque contortis crinibus veritatis for-
nnlum, explanare forlassis videbitur non necessa- mam, quaincautos decipiat, simulans. His itaquedua-
rium, et quod in illorum scriplis plenissime planissi- bus pectus serpenlis,hoc est, diabolica astutiacarna-
meque invenitur, cur a nobis, forte quis dicet, quasi liumque delectationura. iUecebra componitur : super
melius explanaluris * repelatur ? Quod absit de ° no- quod, pecltts dico, serpens ille graditur, hocestexal-
bis existimari, cum illoruni 6 vesligia vix valeamus tatur, et dequoglorificatur,totumliominem supplan-
consequi. Disc. Non necessarium plane videretur, tans. Et hoc ex verbis propheticis datur inletligi.
si hoc solum non ohstaret. Mirum namque videbi- Non enim simpliciter dixit, super peclus luum repes
tur et ralioni textuique dispulalionis inconveniens, vel serpes, sed figurate, super pectus tuum gradieris.
cur, cum paene omnia , quae de natura paradisi Nemo quippe *' proprie praedical '* de serpente ani-
spirilualis, tleque his, quae in eo facla fuisse Scrip- malgressibile, sedreptile. Omneautemanimal, quod
tura commemorat, dicenda videbantur, quamvis repit, a terra non erigitur, sed per terram Irahi-
cursim breviterque sancloriim Patrum senlentias lur; omne vero, quod gradilur, priusquam gra-
sequens tetigeris, hunc solum locttni omnino intac- diatur, de terra erigitur. Ergo super pectus luum
lum ac transitorie praelermissum silentio veneraba- gradieris, hoc est, super astutiam el callidilnlcm
ris '. Ac per hoc non omnino oporlet te talia prae- I[) tiiani, quae inani sapienlia carnalique prudemin
lervolare, sed plane et compendiose percurrere. composita est, qua hominem deceptum fefeliisii,
24. MAG.Audiamus ergo divinat? indignationis in inque tuam poleslatem redegisli, peccalorumquc
colubrum examen. Super peclus tuum, inquit, gra- funiculis alligasti, aeternaeqtte mortis voragine "
dieris, et terram * comedesctmctis diebus vilae luae. mersisti, in sttperbiam erigeris, et ad incremenla vi-
Serpentem in hoc loco in figura et diabolicae astu- tiorum, iiiqtie luae damnalionis ciiiiuilitni, in cor-
tiae, et carnalis deleclationis, ct ambarum inse in- dibus infidelium luae maliliae profectibus elaltis ct
vicem indiscrete et inseparabililer amplexarum 9, cenodoxus deambulabis. Et lerram comedes, hoc
divinam Scripturam posuisse diximus. Disc. Pul- est, terrena appclenlium terrenis cogitationibus,
chre, et luculenler, et a veritale non alienum. MAG. carnalibusque desideriis, mortiferisque aclionibus
VARIAE LECTIONES.
» A concatenatum. * K perlatae. ' mihi om. A. * F explanaluri, sed a. m. corr. AC ex-
* 6 ' 8 explanaturis;
•
planatum. Sic '•
CF ; A a nobis." "
Sic CF; A eorum. Sic CF; A veneraris. A terras. Sic CF ; A
perplexarum. A fallacibtts. Sic CF; haereticis om. A, sed Gale corr. venenatisque haerc-
ticis. '» Sic CF; A 'camales animas. '»venenosisque
Sic CF; A Non enim. '* A praedicalur. " Sic CF ; A tnawe
aelernae morlis voraginem.
851 JOANNIS SCOTI 832
vesceris. Cunclis diebus vitae tuae, hoc est, quanto A tur, qtii nnle adventum veri luminis, quod est Dei
lempore in humana nalura regnum tuum, vetuti Verbum, tencbrosi erant, caligine videlicet igno-
quacdam falsa lux, arriscrit el praevaluerit. Non ranliac morlisque aeternae densissima nebula sepli;
euitii aelemalifer imaginem Dei regnabis et vin- sed raox lmmiliaii, fidem accipienles, illuminali
ces, sed aut specialiler in Chrislo redemptore de sttnt, et spiritualibus epulis reficiuntur, quas de
liotestate lua liherabitur adhtic in hac vita detenta, -capilibus draconis conlritis, hoc est, tolius malitiae
aut gencraliler in fine mundi, quando novissima niimerositalibtis deviclis divina praeparat sapienlia.
inimica niors per eundem Chrislum Dei Verbtim De boc dracone idem Psalmisla loquitur: Draco isle,
dcsti uelitr, et universaliler humana natura in pris- quem [ormasli ad illudendum ei. Draco iste, inquit,
liiium staluin resiiiuetur. Inimicitias ponam inter le (jiaboltis profecto, corpusque illius universale, hoc
ei mulierem, ei semen tutim et semen illius. Mulier est lotiits malitiae plenitudo, ipsc est, qitem for-
cst sensus corporeus, naluraliler humanae naturae masti, ut illuilalur ei a sanclis tuis, qui ipsius
iiisilus, per quam tn his videlicet, qui perfecti perniciosis fallacibusqiie insidiis illudunt, dum ar-
sunl, visibilis creatiiMC pulchriliido ad laudem les maliliae , quibus bonitalis munimina machinatur
Creaioris relcrlnr. Inler qtinm, mtilierem dico, et deslruere, patefactas explodunt 8, malleisque virtu-
serj.'iitcin , hoc est, libidinosam deleciationem ma- B tum principin nequiliae, quae ab eo piillulant, con-
lerialis piilcliriliidinis, diabolicamque eallidilaletn in fringunt". Cui " sentenliae congruit, quod ait san-
ea possidcntcm, mngna ininiicitia a Deo consliltita ctus Job : Hoc est initium figmentiDei, quod fecit,
cst: i.ulier quippe, hoc cst pcrfeclus perfectorum ttt illudatur ab angelis ejus. Cur autem draco iste
sensus, Oilit malcrialium rcrum carnalem appeli- spiritualis cum omnibus membris suis ", quae ejus
ttiiii, scrpens vero spirilunlitim diviiiattimque virlu- malitiam seqtmntur, formatio Dei vel figmenlum di-
Iniu iiiimiciim bnbet desiderium. i?i semen tttum etI citur, duobus modis intelligi potest. Primiim quidem,
scmen » i7/t'tis.Semen mulieris est rerum visihiliumi quia omnes apostatae angeli , oinnesque homines,
perfccia naluralisqiie ac multiplcx cognitio, omni eorum sequaces, qttantiim naluratiter subsislunt,
cnoic siiblato. Ad boc enim in homine corporeusi a Deo conditi sunt, figmenlum ejus non incongrue
sci:siis constiliitus csl, 111sensibilium el inle.lligibi- formalioque esse credunlttr. Deinde, quodlaliasym-
liuiii per mcdielatem phuntasiarttm iiiterntintiiis fie- bolica verba in lalibus divinae Scriptttrae sententiis
rcl ; senieii vero serpenlis innuinerabilium tleli- non semper naturam daemonum malorumque homi-
ctoriiiii tiiortifcrum incremeiitum esse, nemo recle num, in qua eos conditor omnium bonorum substi-
pliilj.sopbnntiuin ignornt. lpsa conteret eapttt luum. tuit, scd ea, quae merito utriusque, angelicae vide-
Cnpnt bujus serpenlis, hoc est initium, dtiabus ve- C ticeletliumanae creaturae,- inobedientiae superaddita
liiii partibus conflniur ; omitis enim malitin ex moltii sunt, cssenliae in eis • condilae significant ut sunt
irrniinnabili rationabilis itaiurae , et ex invidiosai corpora aerea daemonum , terrena quoque mortalia-
dia';oli asiuiia ortum originemque smnpsit, quodI que bominum membra, quae incunctanter in poenam
caput in sensu perfecloi-um fidelium conteritur. peccati simplicilali naturae a Deo conslitulae adjun-
Non enim eos diabolica ftillit astutia, neque pritnae> cta esse credenda et inteUigenda sunt. Sed utrum
suggeslioni Intenler sttbrepeiili praeslant introitum, natura daemonum a corporibus ab isto aerc sibi ad-
sctt irrationabili niotui accomniodant accessum. junclis liberabitur, sicut bumaua nalura sui Redem-
Capul illud diun tintim pulalur, iu infinilum nume- ptoris gratia adjuta, resurrectionis momento anima-
rum dividitur, quia universalis malitia in lanitimi libus corniptibilibusqite corporibus absolvetur, alius
nitiltiplex est, ut ntilhi pars ipsius sit, ex qua ve- disserendi locus esl.
ncuosa viliorum genimina ' non crescant. Qunes El nunc breviter colligendum, quod corpora
oninin miilicr itla, de qua Salomon ait: Mttlierem i illa naluralia, quae in conditione angelicae na-
fortem qttis inveniet ? virlus videlicet et sapieulia ini turae facla snnt, qucmndmodum caelestes vir-
sensibiis Pnlelium perfcctoriiin cominiiiuit. Quumi tutes, qtiae nunquam Crealorem suum deseruere,
niiilicrciu Picipheln ps lmogr.iphus allotiiiiiur di-- ^ ita cliam aposlntne virlutes inscparahiliter el aeler-
ccns : Ttt confreqisti capita drticonis, dciisli eum *» nalitcr possidcbuiil, quoniain spirilualia et incorru-
esctim popttlis Aelhiopnm. Poptili Aelbiopum suntt ptibilia sunt: superaddita vero eis ex qualitatibtis
miillittnlines gemiiim, quae in Chrisliim praefa- hnjus mundi merilo ncquiiiae suae veluti quaedam
Ine * nitilicris lypo praefiguialive " crcditlcriint 6. iiidumenla veterascenlia citm ipso, de quo stimpta
|)e i|iiibus Isainsait: Populus,qui sedebal in lenebrit, siinl, niundo peritura, credibile cst. Quod igiiur
vidit Inrem mngiiam.Aclhiopes cniin lcnclirosi atit ' Prophcta ait : Draco tsie, auein (ormasli ad illuden-
biimilinti trunslaiionis proprieinte diciinlur. Quo- dum ei, possumtts sic acciperc, quia non videtur a
rum theoria genliUum populis convenieiitcr coapla-- vcrilatc distare, ut in draconis significatione morli-

VAIUAELECTIONES.
1 scmen om. A. » Sic CF A ' K enim. * Sic CF ; A forlh prapfntne. * Sic CF ; A fignra
; qermina.
ium. 6 Sic CF ; A crediderinl. ' Sic CF; A atque. * F exprodunl. ' deslrutre, patefuclas—confrittgtml
oiu. C. " Sic CF ; A Cujus. »»Sic AC ; F suis membris.
 835 DE DIVfSIONE NATUUAJi. — LIBER QUARTUS. 854
feram aslutiam di.a.bolipiembrorumqqe, ejus sive in K Qitorum quaedam quidem • longe extra molem cor-
angelis, sive in hpmjnibus.nialis, figmenfi vcrp seu porcam senlientis cxtenduutur, ut vis^s ef auditus.
formationis vocabulo, quia sic diversilas inlerpretum Solera namque et lunam »', celeraque sidera lauge
Ecclesiac usibus ex hebraico Iransluliteloquio, aut ab eo, loco, quo corpusculi mei moles ambilur, po-
naluram eprum, secttndtim quam a Deo siibslituta sila seiilio. Uhi enira sunt, ibi ea senliu in radiis
sunt, priusquam peccarenl, aut ca, quae propter octtlorum meorum, qui illuc nuUa mora interstanle
superbiani suam eis superaddila stint ', intelligaT crigttnlur, in quibtis phantasiae praedictorum side-
mus. Sed quajicunque modo accipiamus figiiientttm rum formautur. Videsne igitur, quam longe praefata
seu formatio,iiem,hoc esl sive de natura, sive de na- fein.ina calcaneum suum in organo " videndi exlen-
turae superaddiiis, ad, illudcndum ei a sanctis homi- dit, Similiter de his, quae prope vel " in mediis spa-
nibus sanclisque angelis diabolus ctun suo toto cor- tiis videutur,. intelligendum. Non alio mod.o de au-
pore formatus est, n.on juxia quod naturaliter fa- diendi oflicio naturalis organi consideralio edocet.
cttis, spd juxla quod stiperbiendo suaequc naturae Au^itus siquidem extra corporis spatia foras erum-
dignitatem clesercndo fulurus. Illudelttr euim a san- pit, ttl sonorum seu vocum formulas in seipso ex-
ciis ejtts angelis , remaneiitibus quippe illis bona pressas recipiat, siye longe, sive prope ictu " aeris
voluntatc el conditoris gtatia (ixis » in ea felicitate, B effeclas. Quidam vero intra terminos corporis conti-
in qua creati sitnt. llle superba ignoranlia, qua se iieiitur, ut est olfactus etgustus, ut multis de natura
casurum non praesciverai, nani si praesciret, forlas- Seusuum disputantibtts »'*vitletur. Non desunt latiien,
sis sibi praeyideret ne caderci, deceplus , iuvidiae- qui sensum olfaciendi foras autuniant prosilire, quo-
que livore inflatus, m sttam sponle delapstis est mi- ruin, opinionem non possuinus spernere ; longiusctile
seriam. JusU'yero horaines Crea,lorissu.i ac Redem,- enim a corporibus noslris bene seu aliler olcnlia
ploris pielate liherati el illuminnli, illudtiiil ei, dum ^entimus. De ^actu aulera nemo physicorum dubi-
ipsttm Inleuler fornia boni coloralum, virlutumque lat, quod et intra corpus et extra suum peragal offi-
simililudine vilia morliferuinque malitiae vencnum cium.. Soltts enim el sine aliis sensibus vim suam
suggerenlem, sentienles, mox caput euis conlerimt, excercet. Nullus vero aliorum qualtuor absque illitis
escamqye spirilttalem, divinam videlicel prudetiliam, CQOperationeminislcriumsitum valet adin)plere.Nnra
quae vitia a virtujibus secernit, ne subdola versutia et, visus non potest videre, nisi letigerit, quod vidct;
cos falfere valeat, inlernae discrelio.nis ('cntibtis nec auditus nudire, ntsi tetigerit, quod audit; nec
coraraiuuttiit, verique boni sinceris (lapibus omni olfacttts olfacere, si uon tetigerit, qttod olet; neque
mixti>ra mali purgatis vescimtiir. Neque illorum gtislus gnstare, si non teligerit, quod gustat. Aniinad-
raulierem *, hoc est senstun ", nialciialium rerum C ' verte itaque mulieris calcaneum ,? , quinquc.perti-
puichritudo decipit, per quam antiquiis coluber, li- tttm scnsura sensibiliura rerum pbantasiis formatum,
bidinosa detcciatione mediaule , uiortifpra viiiorum cui serpens callidus insidialur. Insieliatur eniin sen-
venena in iniprudculium auimos 6 diffundil. Coute-; sui vi;!cmli, iLumpulcbriludinem forniarum colorura-
rit ergo mulier, hoc est sensus, inaiili,am bonilale que incaulis aniuiabiis perniciose sttadet concttpis-
discernens ^, fprlioris mulieris, Dei Verbi dico, cere. Eadcni ratione deharttionia vocum, dc.stiaviiate
virlutibus incitata, mola, adjuta, roborata, et ad odorum, de saporutn eoEiunqiie, quao laclus nllin-
perfectionem actionis et contemplationis perducta, git, delectatiiMiibusintelligenduiii arbitror. Qu;)e0111-
captit serpenlis et capita diabolicae vtdelicet sttgge- r.ia, dum improvide, hoc est carnali cupiditaie con-
stionis ilIecebrQsaequ,edelcctalionis primordia, unde cupila, per corporettm sertsum ah aniraa '• perci-
eis laetitia divinaque efDciltirrefeclio 8. Qualis enim ptuntur, niorlifcrura divinorum i>.inii;iatorumtiaus-
major laetitta est spirittiaUter in hac vita ciegenti- gressumts efficiunt vcncnum, onuiiii.mquetleliclorutu
bus, qtiam serpentinas, libidinosasque diaboli ver,sn- seiiiina milriunt. Et, boc esl, quod stiperius iiisiniiat
tias in seipsis prip)o convincere, ac deinde simpli- Scripliira, ubi ait ; Vidil igitur mulier, quod bomtm
cioribus se in aclione ct intelligentia fidelibus, ne et essel lignttm ad vescendum,ct pulchrum vculis, aspc-
" " el co-
ipsi eisdem deceploris insidiis cnpiantur, propalnre. cluqtte deleciabiie, et tulit de fructu ittius
El tu insidiaberis calcaneo ejus. Calcanetim mttlicris, medit, d,ed.ijq,ae yi,rp,suo : iittilierem vidciicct figurnto
quae est aTaOnais,rerttm sensibilitim phantasiae sunt, cxleriorem seijsum appellans, reru.oi seusibiliuni
hoc esl imagines, quae de corporatibus numeris in phantasiis deiectatum atque deceptum, viri autctu
qiiinqueperlitp scnsu exprimuntur. Ac per boc cal- a|ipetlalione animum significans, qui senstii corpo-
caneum iUqd quinquepertitura esse necesse esl. Di- rco illicile consenliens corrunipiU.tr, hoc cst, con-
viditur enim in. quinque notissima sentiendi organa, templalione inlimae verilalis segregnlur.
visum clico, audilum, olfaclum, gustum, tacltimquc. 25. Mulieri quoque dixit : MultipLicaboaerupmat
VARIAE LECTIONES.
«sunlom. CF. » Sic CF; A angelis ejus. ' Sic A; CF fixi. * Sic F; A mutieres, C mttlieritm.
* Sic CF; A sensus. 6 Sic CF; A tmprurfenltMmanimts diffundit. ' Sic CF; A dtscerpens. Sic (>.f;(
A perfectio- *<quidemQ,m.A. '• CF Itiwtmque. '» Sic CF; A in" oraanum. " Sic CF; A quac *Ptoprtetgt
iii u\etUis- " Sic CF; A.jaclu. '* SicCF; A disputalionibus. mulierts calcaneum om. A. bic *-."*;
A^abi'aiiimo. " A,t//t'i
S55 JOANNIS SCOTl 85t
ttias el conceptus tuos; in labote paties filios. Ubi A Et alibi: Video aliam legem in membtis meis tepu-
aperte datur intelligi, quod, si homo non peccaret, gnantem legi menlis meae, et captivantem me in lege
non solum interiori intelleclu, verum eliam exteriori peccati. Animadverle dissidium legis menlis et legis
sensu naturas rerum et rationes summa facilitate, carnalis sensus, quae dominalur in membris earna-
omni raliocinalionis necessitate absolulus, purissime liter viveniitim, repugnat menlibus spiritualium in
contemplaretttr. Poslquam vero peccavit, per organa mortalibus membris ad exercitalionem virtutis, ideo-
exterioris sensus non nisi solas sensibiliuro superfi- que lex peccati, id est, carnalis sensus ab Apostolo
cics, et quantitates, et qtialilates, situs quoque, et nominatus est. Sed hoc dissidium divortiumque ani-
habitudines, ceteraque, quae corporeo sensui suc- mi et sensus, quando restaurabilur nattira et ad
cumbunt, animus percipit. Et haec omnia non per naluralem ordinem revocabitur, in pacem spirilualis
seipsa ', sed per eorum phantasias attingit, quas naturalisque conjugii* vertetur, quando corpus sen-
secum tractans suum judicium saepissime fallitur », stti, sensus animo, animus Deo subdilus et obediens
ac per hoc non sine multiplicibus studiorum labo- erit. Hoc etiam apertius datur nobis intelligi, si
ribtis, quos aerumnas roulieris Scriptura nominat, Septuaginta editionem inlendarous: Et ad virum
nd niultiplices conceptus, id est, ad inchoationes tuum conversio tua, et ipse tui dominabilttr. Quibus
inlelligibiliitm rerum intelligentiae, atque filios, hoc 3 verbis apertissime intelligitur redittts humanae na-
csl rectas rationes, de natura rerum procreandos turae in prislinum ordinem.
per eundem sensum potest pervenire. Proplerea au- 26. Quod atitem viro dictum est: Maledicta terra
lem aertimnas, et conceptus, filiosque exteriori in opere tuo, et cetera, quae sub forma maledictio-
sensui divina deputat aucloritas, quoniam omne nis videntur esse scripta, non facile patent, qualis
sttidiiim sapienliae, omnisque menlisSconceptio, pu- sit illa tcrra, cui>merito praevaricationis animi, qui
raque veritalis cognitio a sensibus corporis auspi- est vir humanae naturae, maledicitur, et qualis sit
ciiim sumunt, ab inferioribus ad superiora, et ab * illa roaledictio, utrttm indignationis severitas sil, an
cxterioribus ad interiora ratione gradatira ascen- quaedam myslica objurgalio, et cur nonipse animus,
dcnle. Et sub viri potestate eris, etipse dominabilut qui vocero roulicris audiens, vetitumque fructum
lui. In hoc loco naluralis ordinis humanae naturae comedens peccavit, maledictum suslinuil, et in qui-
reslittitio divina voce promitiitur, et in antiquum bus laboribus coraedit maledictam lerram, et qui
stalum condilionis reversio. Ordo siquidem naturnlis sunt dies vilae animi, qualesque spinas et tribulos
esset, si animus sui Creatoris potestali sttbditus germinet terra illa ", quasque herbas ejus comedit,
alque obediens seinper ei * adhaereret: deinde sen- qtiis sudor, quis vtilltis, qualis reditus animi in ter-
sus poiestatem nutumque animi libenler sequeretur, C raro, de qua sumptus est, quis pulvis. Haec omnia si
corptts autem sensui succumberet. Sic namque pax secundum historiam, hoc est, secundum rerum sen-
el harmonia ipsius crealurae ct in seipsa et cum sibilium, quae in hac ac " de hac lerra hominibus
Creatore sno fieret. Jam vero post transgressionem habitabili fiunt, accipianlur, sicut multis auctoribus
divini mnndati lalis ordo, ad quem conservandum placuit, ant nullaiii, aut levissimam quaestionem gi-
creatus est homo, talisque pax et unitas Creatoris et gnunt; sinveroin ipsahumana natura, sicutetcetera,
creaturae perturbatus est •: homo siquidem sponte quae de paradiso praedicta sunt, intelligantur '*, non
sua, nttlla occasione cogente, rerum sensibilium parva indigent indagatione. Quod autem etsecundum
amore corruptus, Deum suum deseruit; cui adhae- rerum factarnm proprietalem accipiuntur, et tamen
rere solum bonum est nostrae subslitionis • et non propheticam flagilant intenlionem, sanctus Augusti-
aliud. Ideoque Deus superbiara humanae naturae ntts in undecimo Exemeri sui testatur his verbis :
spernere T volens, propriis suis irratioriabitibus li- Quta audisli voeem mulieris tuae, el edisti de tigno,
bitisque rootibus hominem permisit abuti, ut in dequopraeceperam libi,deeo solononedere, maledicta
seipso probaret, quid sui Conditoris gratia meri- terra in operibus tuis. In trisliliisedes illam omnesdies
ttiraque obedienliae, et quid irrationabilis motus " vilae tuae : spinasvel"lribiilos edet tibi. Et edcs foe-
superbaque mandati transgressio sibi conferrcl. Ac num agri, in sudore faciei tuae edes panem lutim, do-
perdioc veluti divortium quoddam maris et feminae nec convertaris in terram, ex qua sumplus est : quia
stibsequutum est inter animum et sensuni; non enim terra es et in terram ibis. Hoc, inquil, esse in terra
obtemperat sensus corporeus jussionibus animijuxta labores humani generis, quis ignoral ? Et quia non et-
lcges naturae. Quod divortium Apostolus aperle senl, si felicitas, quae in paradiso fueral, tenerelur,
pulchreque expressil, dicens : Menle setvio legi Dei, non est utique dubilandum. Ac per hoc eliam proprie
carne autem legi peccati, carnem videlicet carnalem verba haec primitus accipere non piqeat; servanda la-
sensum appellans, qui rationabilibus animi motibtis men est et expectanda significatio prophetiae, quam
etiam in his, qui perfecli sunt, inobediens resistit. maxime hic intuetur Dei loquentis intentio. Videsne,

VARIAE LECTIONES.
. ' Sic CF; A per seipsum. * A fallit. * ab om. CF. * semper ei om. A. " Sic CF ; A perturbatut.
" Sic CF; A bonum est humanae naturae. ' Sic CF; A substernere. * Sic CF; A irrationabitibut moti-
bus. * Ainpaees. n. conjugium. " illa om. A. '» Sic CF; \ el. " Sic CF; A inielligenda. *' Ket
857 DE DIVISIONENATURAE. — LD3ER QUARTUS. 858
' eorum, quae facla sunl, scienlia,panis autem
quemadmodum jubet, bunc locum sacrae Scri- A llteoriam "
pturae etproprie et figurate accipi? Sed quid vultt vera secundum theologiam mysteriorum doctrina.
illa figura prophetica, in praefato suo libro non ex- Haclenus Maximus ". Arbilror aulem, dies vilae
planat. Sed si explanaret, fortassis nobis sufliceret,, animi, quibus terram cordis sui purgando laborat,
nec aliam expositionem quaereremus. Non autemi non hos solummodo, quibus praesentis vitac tempora
explanat. Quaeramus igitur breviter, Deo duce, quidl volvuntur, corpusque ab anima vegelalur, veruni
sibi volunt talia divini eloquii verba. Disc. Quaera- etiam et illud spalium temporale, quo.animae rcgi-
nuts; non enim inlacta praetermiltenda sunl. MAC. men corporis deserenles in alia vita, donec corpora
SutTicit', ut arbitror, de lalibus responsionem beatii sua recipiant, morantur, significare. Nain et in hac
Maximimonachi ponere. Sed ut apertius ipsa respon- vita, qua siraul corpus et anima degunt, el in altera
sio palefiat, ejusdem sciscitatio praeponenda * est. post mortem corporis, boc est solulionem ejus, red-
Disc. Aliter fieri non oporlet. MAG.Proponit ila- itumque in quattuor mundi elemenla, ex quibus est
*
que in quinlo Scholiorum capitulo hoc pacto : colleclum alque composilum, usque ad finem raundi,
Quae sit maledicta lerra in operibus Adam secun- corportiraque resurrectionem, diemque judicii pur-
dttm anagogen, et quid in tristitiis eam comedere,etl gari animas posse credimus. Hi sunt igilur dies,
quid posl germinationemspinarum tribulorttmqueher- B quibus animus terram cordis sui comedit, hoc est,
bam comedere,et postremo quid in sttdore vullus sui actione purgationis utitur. Nam post finem rerum
panem comedere? Et quidem nunquam visusesl homo sensibilium nullum purgationis actum legimus fore
terram comedensnequeherbam; nequepanem mandu- post redilum naturae in pristinam puritatera. Et
cinttesjuxta judicium liisloriae in stidorevullus come- fortassis hoc significat, quod diclura est : Donec
dunt. Responsio: ipsa lerra maledieta in operibus convertarisin terram,de qua sumptuses.|Ac si aperie
Adam caro est Adam, semper facla per opera Adam. diceret : Tanto tempore in purgalionis tuae per
Dico aulem passiones cognoscentis animi maledicla, aclionem et scientiam laboribus sudabit vullus tuus,
virlulttm veluii divinorum operum iitfructuositate, hoc esl, ralionabilis inquisitio verilatis, donec con-
quam cum anxietate mutla trislitiaque comedit, brevi verlaris in terram , de qua sumplus es, hoc est, in
secundum ipsam voluptaleperfruens. Quae caro pro solidilalem incommutabilem primordialium causa-
ipsa corruptibili perfruentia germinat ei cogilationesel rtim, exquibus originem ducis.Non enim ullerius su-
curas, veluti spinas, magnasquelentationes alque peri- dabis, dumilluc perveneris. Quod autem nomine ler-
clilationes, veluli tribulos, el conlra rationem, furorem rae felicilas aelernae vilae stabiliiasque primor-
et concupiscentiamlanguide eum undique comptmgen- dialium causarum , ex quibtts oinnia , quae sunt,
tes; utvixpossit ejus, carnis videlicel, sanitatem in- 'C oriunlur, significelur, multis divinae Scriplurae Io-
columilatemque, veluti foenum marcidum, adquirere cis aperle iiinuilur. Verbi gratia, Abraham dicttim
alque manducare, hoc est consequi : et tunc post mul- est: Egredere de terra lua, et rfe cognationetua, el
tatn atrocitalum revolutionem in sudore vultus, Itoc de domo patris tui, et veni in terram, quam monstra-
est, in ipsa secundumsensum humilitate atque tabore vero tibi. El post aliquanta : Profectus inde Abraham
in * operosaeconsideralionissensibilium velut panem in lerram australem, et habitavit inter Cades et Assur,
ad consiilulionem habendo praesentis, vitae occasio- inter sanclilicalionem videlicet et beatificationem *',
nem, sive per artem, sive per aliam quandam huic inler quas in aeterna requie omnis sanctoruin felici-
vitae dislribulam machinalionem.An magis terra esl las conslilula est. Sanctificati enim, hoc est, omni
Adam cor malediclum, per praevaricalionemaccipiens contagionecorporis et animae purgati, beate »»jux-
caelesiium bonorum ablationem? Quam terram per la leges nalurae victuri sunt. Et si quis aliam Assur
practicam philosophiammullis comedit tribulationi- inlerpretationem, quae est Mesopotaraia, considera-
bus ', purgalamper conscienliammaledictioneoperum verit, pulcherrimam praesenlique negotio conve-
turpitudinis, et ilerum germinatas ' in ea * insiar nientissimam theoriae occasionem inveniet. Mesopo-
spinnrum cogitationes circa corporum generationem, tamia quippe media inter flumina et est et dicitur.
ac veluti tribulos, circa incorporalium providenliam " Nunquid autetn credibile est, habitationem sancla-
jttaiciumque, scalenles opiniones ralione purgans 9, rum animarum totiusque humanae nalurae reslau-
physicumveluti foenum carpit spirilualiter theoriam. ratae alibi futuram, nisi inter media spiritualium
Et sic quasi in sudore vullus scibiti intetligenliae se- virtutum flumina, ex fonle omnium bonorum manan-
cundumscientiamvultu incorruplibilemtheologiae co- tia? Et quid aliud praeter id ipsum per repromissio-
medit panem, solum verevitalem et comedentiumse nis terram, ad quam Dei populus ductus est Aegy-
conservanlem ad incorruplibilitatem generalionem. ptiaca captivate servituteque tiberatus, mysticesigni-
Terra itaque est bene comesaipsa per actionem cordis ficabatur? Haec est terra viventium, in qua sancti
purgatio, foenum vero ipsa secundum naturalem duplicia possidebunt, hoc est, corporis et aniroac fe-
VARIAELECTIONES.
» SicCF ; A quomodo. * Sic
CF;' A sufficiat. > K proponenda. * CF scoliarum. * in om. A. • A
per ntullas comechttrtbulattones. Sic CF ; A germinans. * K in eo. » Sic CF ; A rationes purgatas.
"tecundumnatnrale—mvcraom.
13Stc CF; A uequanimiicr A. " CF Maxmi. " SicCF; A lioc es>inler s. e. aequanimilalem.
3*8 40ANNIS SCOTl 860
licitatem. .De hac eliam Dominus ipse ait: Beali j\\ lant, quod in his verbis plus restitulio corporis pro-
mttes, quoniam ipsi possidebuntlerram. Quod autem mitlilur, quam solulio vel corruptio? Nam dttmcor-
seqtiitur : Quia lerra et, el in terram i6is,vel sicul in ptts corruptibiie atqiie morlale deslruilur, tunc ad
aliu interprelalione conlinelur : Quia putvis es, el incorruptibitc immortalequerevocatnr; uulliiisenim
in pulverem reverterit, polest sic intelligi: ut, qtio- corpus in corruptionem est rcversurum. Ndn ergo
niam nalura animi, quae ad imaginem el sirailitudi- liaec verba reditum in hanc terram, sed potius redi-
neni Deifacta esl, ex ferlili lerra primitivaruni cau- tiim in spiriiuaiem naltiram praesagiunt. Sed eligat
sarum suinpsil exordiiim, in eam igilur credamus ne- quis qttid « sequalur : egoautem, quod inihi verisb-
cessario rediluram. Si aulero quaeritur, cur praefa- hiilius visnm est, ex sanctorum Patrum sentjcnliis,
ta terra in alia inlerpretalione pulveris nomine si- Ambrosii dico et Augustini, necnon et venerabilis
guificatur, non alia ralio reddenda est, nisi quia, sicul Gregorii Nazianzeni, qtti el Nyssaeusdicitur», expo-
ex pulvere istius sensibilis terrae ' oninia, quae de biiorisqne ejtts, Maximividelicet monachii ratiocina-
ea nasciintur, nascendi causam accipiunl, ila oranium lionis occasionem sumens, tibi ihterroganti pa-rlim-
rcrum visibiliumet invisibilium nuiliiplex uumero- que exponenli protuli. El quoniam proiixitas hujus
silas ex primordialium cattsaruin fertililate procrea- voluminisquaedam ex his, de quibus in ejus exordio
tur, inque eandem finilo mundo regredietur. Haec Jj j nos dicturos esse promisimus, iiiinc exponere non
autem dicimus, non siniplicitaiemcorura *, qui hunc admitlit, in alium libruro differenda sunt. De rcdilu
locnm divinae Scripturae secundumbistoriam acoi- quippe naturarum in primordialeS causas inque eam
piunt, redarguenles, qui solutionemluimani corporis naturam,quaeneccreatnec creatur, quae profecte
in quatluor immdi hujus elementa solius terrae no- Deus est, latkis inlra hujus libri terminos iractare
inine generaliler siguilicala, per haec verba Scriptu- proposuimus. Sed si impatiens cs, donee de divina
rne significari conanlttr asserere, non animadver- natura cognoscas, qua ratione nec creare nec creart
tenies, quanta suo senstii ' videntur adversari. Si dicittir, breviter praelihabo.
cnira de solutione corporis divina vox lalia prolulit, 27. Divina itaque natura proplerea creditur non
cur virosoli praedixit? Cur non etiam et mulieri, cveari, quoniam primitiva omniuriicausn est, ultra
ctijus * corpus non minus solvilur? Deinceps, cur quam nullum principium est, a quo possit crearii
lolum hominem solvendum divina animadversio in- Quoniam vero post reditum universitatis conditae
dicit, cuiu exlremae ejus tantiimmodopartes vilissi- visibilium et invistiiilittmin suas primonliaies causas,
raaeque, corpus videlicet corporeusque senstis, sol- qtiaein ipsa, divina videlicet, natura continctalori,
vanlur, animac autera naluralis simplicitas, omni nulla ullerius natura ex ea procreabitur, seu hi spe>-
compositionelibera, nequaquam solutionem recipil, C cies sensibiles iiiteltigibtlesvemulliplicabitur; nam
sedperpetuoinsolubilis manet,siveraliouabililer,si- in ipsa unum erunt, sicut nunc el semper Tin causis
ve irrationabiliter se moveat. Nisi forle dicant, hunci umnn sunt: non immerilo nihilcreare et creditur et
locum ttsu freqttentissiino sacrae Sciipturae ovvtY,- intelligilur. Quitl enim creabit, dum omnia in omni-
Soxixwf * accipiendtim, ttt a lolo pars inteUigatur-. bus ipsa solafueril? llaque si tibi vrdetur, hujus II-
Ncc inirtiiii, si non de ipso animo, sed de solo virilii bri progressio pedem retrahat, ne longiuS incedan
sexu, intra quem etiam feminetiscoiisignificalur,ta- Disc. Videturplane, et jaindudum finem poslufat.&i-
lia dicta esse arbitraulur. Poslrcmo, cur non adver- plicil liber quartus * HEPI*TaiflNMEPIEMOT.

INCIPIT LIBER QUINTUS.

1. MAG.Nunc ergo ne [orte miltat manum suam, ] Fectl quoque Dominus Deut Adae et uxori lunicas'
el sumnl eliam de ligno vitae, et comedat, et vivat tn pelticeai, el ittduit eos, et ait: Ecce Adam facins est
aeternum. Ilorum verborum priusquam propheticam quasi unus ex nubis. Et emisit eum Dominus Deus de
coniemplciiiur virlulem, qua manifestissimerediius paradiso, ul operaretur terram, de qua sumptus esl.
hiimiiiiae naiurae in eandem felicitatem, qtiara pec- Nunc ergo, tte forle miltal manum suam, et sumat
cnndo pcrdideral, proraitliliir, lotius capiluli ordo etiamde ligno vilae, et comedat, et vival in aeternum.
praenioiistrandus esl, in qno magnum prophetam Ejecitque Adam, et collocavitanle paradisum volupta-
Moyscn " liyperbaiice locutum, quisquis acitte pro- tis Cherubim, et flammeum gtadium atque versatilem
spexerit, inveniei. Ordo itaque verborum lalis est: ad custodiendamviam ligni vitae. Quodilaque scri-

VARIAELECTIONES.
» Sic CF; A fertae sensibitis. * AiUoitirit. > Sic CF; A setisutsuo. * Sic CF; A cui. '• XCF
' >SlctF' 8 Sic A'- Explicit liber qttarttii synecdo-
»X l<
f?« /iA ?Mprfi. ehseml'er P"1-A- nipi^aioivpptap.o^mt. G *,
»
ettciter explicft. IncipitLtber quinlus om. C; F Incipit quintus mpt^aioiv. " CF Moysea.
NOTAE.
« Joannes Scolus duos GregorioS, Nazianzenum et
Nyssenum, confundit, cosqtte uniim cuindcmqtrePa-
trcm csse aulumal.
 861 I)E DIVISIONENATURAE. - LIBER QUINTUS. 802
ptum esl: Nunc ergo, ne forte mittat mantim suam,, A j fuisse '*. Quod si hoc '* non potuerit, carnaliter tic
et retitjua usqtic vivat in aeternum *, posset venirei paradiso ejusque animalibus seutire desinat, et a I
in ambignum, cujus personae dicta sint, utrum Theo- spirituales inlellectus, quos veritas edocet, proinp-
logi prophelantis, an Domini loquenlis, si rion aperte: lus accedat, qua una et sola via myslicarum lilera»
in Sepiuaginta editione disiingueretur, in qua scrip- rum penetrnnltir adila. Veni igiiur, divinorumqtic
lum est: Et nunc, inquit Deus, ne aliquando exten- verborum virtulem diligenlius intuere. Disc.Pruesto
dat manum, et sumat de ligno vrtae. Nemini lameni sum paratusque, quae a te dicentur, cognoscere;
vim verborum clare intuenti * in dtibie', ut arbitror, , valcle quippe necessaria siinl, et a paucis, ut opi-
erit, quin reditum naturae humanae in suam anii- nor, tractata. Siquideni de humanae nnltirae cetc-
quilaiem haec verba, quoquo raodo sint ordinata, rorumqtie in ea et propter eam in aeternas ratio-
repromittant. Non enim mihi videntur diligenler nes, ex qitibtis profecta est, redifu, et in prislinnm
inspicere, qui illam paniculam, quae esl ne, uegandii dignilalem restitutione nullura adhuc scripsisse vel
inteUectumi non autein interrogandi, ac veluti du- legi vel audivi, quamvis sparsim et in divinis libris
bitanch"in hoe loco arbilrantur obtinere, et quodI et sonciorum Patrunkdocumentis fonna talis doctri-
ideo expulsus sil. homo de paradiso, ne posset de> nae frequenter arrideat.
ligno vilae sumerc vivereque in aeternnm. Qua enimi B 1 2. MAG.Divina itaque vox talem reditum, de quo
possibilitate post peccatum luimana nalura de lignoi sermo esl, his verbis insinuat, dicens : Nunc ergo,
vitae valerel sumere, et 3 comedere, ac * vivcre ini vel ut alia interprelalio aperlius profert, et nunc,
acternum, nondiim liberata a peccato et morle, inquil Deus '». Ac si plane diceret divina clenieiuia
quae est poena peccati, qtiando necipse 6 ante pec- . infinilaqiiebonilas, ad iiidulgendum niisereiidumqtie
cafum de eodem ligno vel sumpserit' vel comede- semper facillima, casum divinae imaginis sitspiians,
rel, ut diligens divinae Scripturae inquisitio stib- misericorditerque condescendens, hominisque arro-
sintiat ? Si enim stimeret et comedcret, profecto ne- gaiiliani palienler sufferens: Nunc ergo, hoc esl, jain
que peccaril neque ruerit, sed iu aelernum felicilcr de pnrndiso expulsum hoininera video, factumqiie de
vixerit '. Addilur, si paradisus ille, de quo bomo, bealo niiserum, de copioso egenum, de aelerno lein-
expulsus est, localis erat terrcnttsqtte, el si lignum, poralem, de vitali mortalem, de sapiente stultum,
vitae, quod in medio ipsius plantattim est, terreiiuiiii de spirituali animalem, de caelesti terrenum, de
fuit aique sensibile, fructumque corporeis usibttsi novoinvelerattim, de laeto Iristem, desalvo perdituin,
aplitni protulerit, cur non ab ipso solo vitae ligiic; de pnidenti filioprodigtim, ex virtuluin caelcslium'•
Deus hoiiiiiieiu expulerit, el in aliqua parle paradisi grege erranlein, eique condoleo. Non enim ad hoc fa-
euni sepserit, ne ligniim illud possel atliugere? Si ^* ctusest". Sicruidemad possessionera aeternae vitae
enim nulla alia causa fcliciter et aeternaliter vivendit ac beatitudinis condiltts esl '8 ille, qttem vos, o vieiii
in paradiso fuerit praeter esum ligni vilae, qui solis; ejtts el amici, in regionem mortis atque *• inisenae
rntionabilibus creaturis concessus est, cur boinoi videtis ntitic de paradiso expttlsum, caelesles videlicet
post peecalum in aliqtta pnradisi parte 8 miser at- ordines alloquens, qui adliaercntes Conditori suo in
que mortalis degere leniporaiiter non potuerit? Nami beatitudine perpetua pennanserunt, quoruni tamen
si eetera animalia, praesertinique serpens ille, quo, nuiiierusiii perdiiioiieiiorainisademplusesl. Videsne,
antiqiuis hoslismaliliam stiam exercuit, in paradiso-, qttanta divinum pathos coitiiueat, dum sic brevissi-
fuisse, nec tamcn nelernaliter * et feliciter vivere. rauni ex uno temporali adverbio, quod esl nunc, et
posse creduntnr, quoniam non ad esum ligni vitae. itna causali conjunctione, quae est ergo, comparatum.
creata sunt, cur »°eliam homo dehnquens inler illa, Sed veluti post hominis planctum eadem divina cle-
viverenon sinerelttr, cum vera ratio docuerit, ratio- mentia ad seipsam caelestesque virtutes consolnndas
nabilem cteaturam, etsi peccatricem, omnem irra- conversa, redilum hominis in pnradisum sub qua-
tionabilem peccalo carentem nalurae dignitate an- dam dubilalivalociiiionis forma inierrogativaiiiiepro-
tecedere ? Si ergo irralionnbilia animalia, horoine; ... miltit. Ait enim : Ne forte manum suam miilai, el
depulso, in paradiso remanserint ", dum sit caelcris< sumal rfe ligno vitae, et comedat, et vivat in aeternum.
praeslanlior, qua ralione non et ille etinm peccator Tanquam dicerel: Non adeo de interitu hominis do-
inter illa in paradiso remanere permissus est? Ani lendum lapsuque ipsius de paradiso lugenduin ; non
forte cum illo celera animalia de parndiso expulsai enim spes redeundi ab illo penittis ablata est. Forte
sunliSed"siquishocdixeril, quaeralexdivina Scrip- ne mittatmanum suara, hoc esl, suaebonae actiouis
tttrn, aut sanciorum Palrum auctoritale, aut. ex; in virtulibus studiura extendat, quo possit de frucii-
utroqtic, unde approbef, expulsionem aiiimalium, bus ligni vilae sumere, hoc esl, Dei Verbi spiriluali-
qtiibus hortioin paradiso ante peccatum noinina im- bus donis, et comedat escam purae copiemplalionis,
posuil, simul ctim bomine peccante de paradiso cujus virtute vivet in aeternum, ntinquam ad egc-
VAKiAE LECTIONES.
1 Sic CF; proel retiqua — aelernum K etc. * Sic A C inluendum. > Sic CF ; A ac
* A el. 5 Sic CF ; A ipsa. 6 Sic CF; A F; intuenttum,
' Sic CF ; A peccasset — rutsset — vixisset.
8 A parle paradisi. *SicCF;K.spiritualitcr. praesumpseril.
'• A cur non etiam. " Sic CF; A temanserunt.
»*SicCF;
Sed om. A. " Sic C ; A expulsa fuissc; F [uisse exputsa ** Sic CF; A Quod Si homo. " A Dominus
" caetestium oin. A. " esl om. CF. ,s est oin. CF. ,9 A ei.
803 JOANNISSCOTI - 804
statcm temporalium reruin, quae omnino cura muii-JA quippe ratione Seraphim scribitur Isaiam purgasse
do peribunl,reversurus, totus in Deum ' transilurus, prophelara, cum non ipse Seraphim, ul sanctus Dio-
el uimm in illo fulurus. Et hoc sequenlibus Scriplu- nysius Areopagita exponit, per seipsumpurgarit pro-
rae verbis clare dalur intelligi. >Aitenim : Ejecilque phetam, sed per unum angelorum extremi ordinis cae-
Adam, el collocavitante paradisum voluptatisCheru- lcslium essentiarum, qui propterea Seraphim appel-
bim, et flammeum gladium alque versatilemad custo- lationc meruit vocari, quoniam »*, sicut ei jusserat
diendam viam tigni vitae. Non arbilror te oblivioni Seraphim, purgavit prophetam, et quod ipsa purga-
dedisse,quomodo in quarlo libro, sanctorum Patrum tio non ad purgatorem referlur, sed ad euin, qui
ulriusque linguae peritorum de paradiso traclanlium jussit prophetam purgari. Quid, si hoc dixerit,
senlentias sequenlcs, ad purum, ut nobis visum est, nonne eadera difficultas remanebil ? Non enira veri-
dedtiximus, non aliud esse paradisum, de quo honio simileest, angelicara substantiam, quamvis in ordine
expulsus est, praeter ipsam humanam naturam, ad caclestiuin virlutum extremam, in aliquo terreuo
imaginein Dci creatam, cx cujus, imaginis videlicel, loco posse collocari. Si vero solum nominis inlelle-
dignilate eadem ipsa nalnra divinura praecepluni ctum, nullam vcro caelestem substantiam in boc
conlcmnens corruit. Ac * per boc conficitur, nihil loco accipiamus, possumus dicere, Deum ante pa-
aliud csse hominis emissionem vel ejectionem, nisi * B 1 radisum voluptatis, hoc esl, ante conspectum ra-
naluralis felicitalis, ad qtinm possidendam factus esl, tionabilis humanac nalurac, quamvis de paradiso
perditionem. Non enim homo nalurara suam perdi- expulsae, boc est, ex. digniiate primae suae con-
dit,quae,quoniam adimaginem et similitudinem f)ei* ditionis remotae, Cberubiin collocasse, mullitu-
facta est, necessario incorruplibilis est: perdidit dincm videlicel scientiae, aut fusionein sapientiae,
atitcm felicilatem, quam adepturus esset, si obediens qua seipsam recognosceret, inque prislinam fe-
Deoesse non contemnerel. Disc. Nonsoluni non obli- licilalem , quam peccando deseruerat, actione el
vioni ' tradidi, vertim etinm firmiler nicmoriac scienlia purgata, sapienliaeque sludiis exercilala
inlixi. MAG.Quid ergo ait: Et collocavit anle para- vcllel et posset redire. Ubi datur inlclligi, plus di-
disum voluptaiis *, hoc est, anle humanae nalurae vinae roisericordiae, quam vindiclae in expulsione
spiritttales dclicias, Cherubim? Quid vull hoc noniine hominis de paradiso fuissc. Non enim condilor ima-
signilicare? Utrum caelcslem illnm virtutcm, quac giuein siiain voluit" omnino damnare, voluil atitem
in priina angelicortim ordinum Icrarchia ponitur ter- eam renovare, mullitudineque scientiae exercitare,
lia', in ea enira Seraphim, Cherubim *, Thronos di- fusionc ilem sapientiae rigare et illuuiinare, dignam-
vina compulat tradilio, an ipsum solummodo nomi- quc eflicere, ilerum lignuin vitae, a quo remota est,
' adire,
nis intclleclum, an aliquid aliud alliori inlelligenlia <J eoque frui, ne interiret, sed viveret in aeler-
hoc nominc vull suadere? Ac • per hoc inlerpreta- num. Sed si quis altius velit conspicere, Cherubim
lio nominis htijiis prius esl manifeslanda. Interpre- vocabulo ipsum Dei Vcrbum significari, non incoit-
lalur itaqtie Cherubim inultiludo scientiae, vel fusio grue intelliget. Dei namque Verbum, in quo sunl Ihe-
sapientiae, ut sanclus DionysiusAreopagita in libro sauri scientiae sapienliaeqtic abscondili, semper sine
de Caetesti lerarchia scribit. Cui cliam aslipulatur ulla intermissione humanae naltirae oblulibus pracsto
Epiphanitis in libro de hebraicis nomiuibus; dicit; est, eamque admonet, el ptirgat, et illuminal, donec
enim, Cherubim cognilionem plenam vel cognilionem ad perfectionem suam inlenieratam reducat. Et quid
multorum iulerprelari. Sed si caeleslem csscnliam miruiii, si Dei sapientia Chcrttbira vocabulo signifi
in hoc loco divina voluit significari Scriptura, ne- celur, cum el Angelus magni consilii et Virtus dica-
ccssariocogemurfaleri,paradisumspiritualisnaturae tur — audi Apostoluin de Patre Deo loquenlero :
esse. Non enim ratio sinit nos '• credere, spiritualem Invisibilia enim ejus a crealione " mundi per
Deoque proximam naluram, ac circa eum semper j) ea, quae facta sunt, inteltecta conspiciunlur, sem-
niotam, anle localem terrenumque'» paradisum posse: piterna quoque ejus virtus similiter et potestas —
collocari, nisi"fortc dicamus, non ipsum Chcrubini, et, ut breviter dicam, omniuin caeleslium essen-
sed tinum de exlremo ordine caelcslitim virtiilum, liaruin appellalionibus quadara mirabili " metaphora
qtii prope angelicus dicilur, atilc paradisum locatumi iu divinis Scripturis soleat inlimari? Flammeum
ftiisse, qui propterea Cherubim appellatus est, quo- quociuegladium eadem ralione ipsum Dei Verbum
niam ab ipso Cherubim anle paradistim collocarit significare non inconvenienter accipimus. Urit nam-
jubetur. Qtticquidenim abinferioribus caelestium or- que el dividit. Urit quidem noslra delicla, est enira
dinibus in rerum nalura perficitur, ad superiorcs re- Deus ignis consumetts, purgansque irralioriabiles
ferlur, quoniam " inferiores nil agttnt, praeter ' nostrae nalurae sordes : earaque dividit atque »8 di-
quod a snperioribus agere praecipiuntur. Eademi scernit ab his, quae ei merito praevaricationis super-

VARIAELECTIONES.
» Sic CF; A Dominttm. * K Aique. > K ni. * Sic CF; K ad imaginem Dei et similitudinem. " CF
oblivioni non.' 'SicCF; K humanae voltiplatis. ' Sic CF; K secunda. a Sic CF; A Cherubin, Sera-
phin. *"K Alque. »• A nos sinil. "" Sic CF; A terrenum localemqne. H K ni. " Kquia. '* Sic CF; A
Quod. A vuluilimcujiiteiitsuam. CF creatttra. " Sic CF; A mulabili. iH A ac.
865 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 866
venerant, eamque decolorant, atque deformant,, Avisibilium rerum corporaliumque est, ul arbitror,
dissimilemque conditori suo efBciunt. Gladius iste, quod non incorporale quid et inlelligibile significeu
Verbum videlicet Patris, unigenitus Filius, virtus et Sed ipsorum recursuum, ex quibus argumenla vis
sapientia non immerilo et creditur et intelligitur sumere, quosdara breviler velim commemores. MAG.
versaiilis, quia, dum est * natura immutabilis, Oronibus, ut aestimo, naturam rerum considerantibus
movelur tamen ineffabili sua clemenlia et miseri- et animi conceptione et corporalis sensus judicio luce
cordia erga salutem humanae naturae. Semper ita- clarius palefactura est, caelestem astrigeramque
quc talis Cberuhim flammeusque.gladius versalilis sphaeram semper volubilem ad eundera locorum
ante oculos animae nostrae, ralionis dico et ittlelle- situm in vigiuti quattuor borarum spatio redire :
clus, collocalur. Quid ita? Ad custodiendam viam solem similiter ad ideni punclum aequinoclialis
ligni vilae, hoc est, ne viam ligni vitae oblivioni diamelri, peracto quadriennio, eodem temporis mo>
tradamus, sed semper meraoriam ipsius ligni viae- mento, in ortu dico, pervenire : Iunam quoque ad
que, qua iturad illud, ante oculos cordis noslri in- eundem locum signiferi, qtto accensa est, paulo
desinenter habeamus. Et ne mireris, me singula- plusquam viginti septem dierum et oclo liora-
riler Cherubim prolulisse, cum beatus Hieronymus rum inlervallo recurrere. De reditu autem alia-
et pluralis numeri et masculini generis talia nomina B • rum planetarum, quia »*omnibus astrologiae peritis
in im desinentia apud Hebraeos pronunliarit. Secu- notissirouro est, supervacuum videbitur '* dicere.
lus namque sum sanctum DionysiumAreopagitam, Sufficit enim duorum maximorum mundi lumiiia-
singulariler etiam ' Seraphim et Cherubim nomi- rium naturales lcges " et revolutiones ad ea, quae co-
nanteni, pracserlim cum et Hebraeorura et Graeco- namur asserere, suadenda posuisse. Luna siquidero
riiin ttstis sit, singularia el pluralia pro se invicem ad principia cursus sui nono et decimo " anno per-
ponere. Sed quae est illa via, quae ducit ad Ugnum acto, sol vero viginti et octo " finito revocatur.
vitae? £t quid < est illud lignum, ad quod ducit *? Qui duo numeri in se invicem mulliplicati in quin-
Nonne idem ipse Filius Dei, qui de seipso loquitur : genlos triginta duos annos concrescunl. Quibus per-
Ego sum via, et* veritat,etvila? Quod autemipse sit actis ad eosdem locoruiu signiferi et temporum
liguum vilae, multis divinae Scripturae 6 locis com- magni anni numeroset situs, omnemque sui cursus
peritur ' aperlissime, ita ul nullo indigeat lestimo- harmoniam praedicla duo "luminaria, totam pascha-
nib. Multipliciteriiaque in hoc loco sanctae Scriptu- lis cursus rationem peragenlia, redire perhibentur.
rae Dei Verbi symbolica nomina exaggerala sunt. Quid aer? Nonne ad easdein qualitates frigoris, seu
Nam et Cherubim, et flammeus gladius versatiiis, et caloris, seu temperantiae, defiuitis revocatur tempo-
via, et lignum vitae appellatur, ut per hoc intelliga- <
C ribus?Quid dicain de Oceano? Nonne per orania lu-
mus, quod ipsum Verbum nunquam cordis noslri 8 narem cursum sequitur, cerlaque spalia suae recur-
obtulibus recedat, et quod semper ad illuminandos sionis '* observal? Sive quotidianos aestus, sive
nos praesentissimum sit, et beatitudinis, quam recessus,sivemalinas, sive ledones " * peragat, varios
praevaricando perdidimus, nusquara nunquam • me- semper naturae certosque recursus non praetermit-
moriam perdere sinit, ad eandem semper redire tit. Quid de Nereis *', lerrenisque " animantibus,
nos " volens, et.donec id fiat.condolendo suspirans, surculis, herbis? Num " similiter sua terapora obser-
perque scientiae et actionis perfectos gradus iter, vant, quibus in foetus, flores, foUa, fruclus eruui-
quod illtic ducit, earpere " nos instigans. Ignem, pant "? Ac»* simpliciter dicendum, nulla corporea
inquit, venimittere in terram, et quid volo, nisi " ut creatura est, vitali motu vegetata, quae non ad prin-
accendalur ? Sed priusquam de ipso reditu nostrae cipium raolus sui reverlatur. Finis enim totius "
naturae tractemus, quaedam ex sensibilibus proba- motus est principium sui; non enim alio fine lermi-
lissima argumenta, quibus docemur incunctanter nalur, nisi suo principio, a quo incipit moveri, el ad
credere, ipsum futurum esse, sumenda existimo, si quod redire semper appelit, ut in eo desinal atque
libi videtur. quiescat. Et non solura de partibus sensibilis mundi,
5. Disc. Videtur plane. Ex sensibilium quippe D verum eliam de ipso toto id ipsum inteUigendum est.
naluralibus argumentis ad puram spirilualium re- Finis enim ipsitis principium suum est, quod appe-
rum cognilionem verae ratiocinalionis progressio til, et quo reperto cessabit, non ut substantia ipsius
polest pervenire. MAG.Considera itaque, utrum isti pereat, scd ul in suas raliones, ex quibus profecttts
locales tcmporalesque hujus raundi visibilis partium est, revertatur *'. Praelerit enim, ait Aposlolus,
recursus vacant quodam mysterio, necne. Disc. Va- figura hujus mundi. Quam apostolicam sententiam
care eos mysterio non facile dixerim; nihil enimi sanctus Pater Auguslinus breviter exposuit, dicens :
VARIAE LECTIONES.
» CF sit. * etiam om. A. * A quod. * Sic CF; A ducitur. * et om. A. • A scripturae divinae.
T CF comparalur. * CF nostri cordis. ' nunquam om. A. " Sic CF; A nos redire. *»Sic CF; A catpentet.
"Kni. " Sic CF; A quod. '* A supervacaneum est dicere. " K teges naturales. " K decimo nono,G
xx° el vni». " A duo praedicta. " A te-
nono et x«; F viin"*et x\ »' A decimo octavo; C xx»el vin»; F**
cursionis suae. ** Sic CF; f. sive matutinos sive serotinos? Sic CF; A aeris. »' Sic CF; A tertenis.
" Sic ACF. *' Sic CF ; A crumpniU. '* KEt. " lolius om. A. »6A reverlat.
PATBOL.CXXII. 28
8G7 JOANNISSCOTI 808
Figura, igitur ' non nalura, natitraui pro essenlia, A neque quiescil, donec pervcnial ad finem, quem
tit aestimo, rautaus, usn frequenlissimo graecae Ja- pelit, quid potest humanae naturae necessarium
tiiiaeque * doculionis. NaraGraeci tfiaiv pro ovoia,el motum " prohibere, compescere» sistere, ne ad id,
ovirlfevpro ybaH saepissitne commulant. Horum si- qttod naturaliler appetil, valeat pervenire ? Nulla
qtlidem nominuiu proprietas esi, oiaiav, id est essen- eiiiiii creattira esl, quae velit velappetal" nihil essej
tlam, de eo, quod nec corrumpi, flec aitgeri, nec fugil autem, ne ei couljngat non esse, praesertim
minui in omni creatUra slve visibili sivc inleHigibili dum omne, quod ab ee, qui vere est, et super esse
polest, praediearl; jtJo-tvvero ( hoo est, naturara de est", factum est, ad nibilura redire difficile est ".
gcneratione eSsenliae per ldca el lempora in aliqiia Si vero aliqua occasione naiura Deo similis a prin-
raaterta,' quae et corrumpi, et aligeii, et ttiinui po- clpio stii per dissimililudinem reniola ftteiit, seraper
tcst, diversisqtifeaccidentibus aflici. Oittla natttque ad suum principium *° redire contendit, ut simililtt-
cx verbo tlpl derivatur, quod 6st siim-, cujds parti- dinero, qunm coriuperat, recipiiij,. Si enim ignis isle
* visibilis, in aliqua maleria ardens ,' flamraaruroque
cipium niascttlinum Sn, femininum outra; tade
outrt*.bb&it aiiteiri ex verbri ^uoftat,id * est ndscor, suarura coroas erigens, semperiu allum (endit, nullo-
vel pldhtvt, vel genefor. Otrinis itnque creatura, que suae flagrantiae motu imupetil: quaratiOiieignis
quantum in suis rationibus subsislil, owfn est; in *>ilfeinielligibilis"-subslantiaeadimaginem Deicreatae
quanUira vero iti aliqua materia procreatur, tpivti *. credibilesilin iraismortis atque"miseriaepo8se*em-
Veruitlaraen, Ut diximtts, sicut apud Graecos »<niu per deiineri, ut in sublimia vilae beatiludinisque
pro yutat et yuo-itpro vi&ia, ita aptidLatiitos essen- naturali appetitu, el conditoris gratia ad vitam »»
lia pro riattira et nalUra pro essentia ihdifierenter non valeat erigi ? Hoc " aulem dicimus, non qtiod
comstiluitur, salva lamen singUlarUmsignlficalionum natttra in omnibus aequaliter fulura sil beala, sed
proprieiate. Essenliatn ilaque rerlim sensibilium *, quod in omnibus morle et-miseria fulura sit libera.
quam praefaltis Palef riaturae significavit appella- Esse enim et vivere et aeternfllilcr esse cOmmune
tione, perpetualiler permansuram esse vera ' ralio cril omnibus et bonis et malis; bdne aulem et beatc
fiduclaliler astruil, qdoniam in divina sapientia in- esse solis aclione ei scientia perfectis proprium et
coramutabiliter » ullra otnnia loca et tempora om- speciale erit, Aut quomodo verisimile potesl appro-
liemqtlfemutnbilltatem facta est. NalUram VCroper bari, ut piissimus raliouabilis nalurae condilor ra-
loca et tempora generatam^ ceterisque acCideiilibus tioiiabiletn ipsiHSniotum, ne etiin allingat, prohi-
ambitam, intervallo a crinditore omniufflpraedeflnilo beat? Nec solum ad haec cogitanda, credenda, in-
perituram, nemo sapientiae sludiis instritetus potest telligenda, lioc est, quod onuiia ad principium mo-
ambigere. His igitttr ct hujusraodi sensibilis mundi ^ lus et causas principales naturali lege cogente re-
ct liniversaliter et particrilariter motibus, rbcursio- deunt, exeinpla rerum sensibiliuni altrabunl, verum
nibus •, cerlissimisque a principid motuiiin rtsti- etiam, qtlae solo mentis contuitu eonsideranliir : ut
tutionibtis ad id " ipsum principiuift — duineiiim sunt disciplinae, quas philosophi liberales vocpnl »•,
motus rerura ab eo inCipit, principium, dUriivero in ex quibus pauca ad id, quod suadere volumus, in-
ipsum desinit, iinis solet appellari; nam et apud troducere necessarium video, si tibi raorosura non
Graecos principium Ttloi, id Csl finis, appellalur, sit alque superiluum.
indiscrete quideni dicenles principium et fineni telo? i. Disc. Neque inihi morosum, neque superfluum
— quid atiud noblfshiystice intimatur il-, nisi redi- videlur, sed valde ulile el coramodum, ut, quomodo
tus nostrae nattirae ad principium siium, a quo facla ex molibus rerum sensihiliuui quaedam exempia dc
est, et in quo et per quod movetur, et ad quod re- redilti nalurae assumpta stitit, ita etiain ex inteUi-
dire seftiper tendit *"? Generaliter iti Oranibushomi- gibilium conieinplationibus) quae sola menliscon-
nibus, sive perfecti siht, sive iihperfecti, sive puri, Ceplione percipiuulur, ad eundem reditum suaden-
sive contaminatl, sive veritaleni cognbscentes in dum inlrodueaiuur, praesertim cum majoris vir-
Christo renovati, sive in tenebris ighoraritiae In ve- .. lulis sint ad faciendamrei dubiae fidemargumenta,
teri homine d*etenti,iirius alque idem naluralis ap- quae ex iticoncussis verarum artium regulis, qiiam
pelilus est essendi, et bene essendi, et perpelualiter quae ex corporalium sensuum conjecturi» compa-
essenrfi, el *», ut sanctus Augustinus breviler com- raiilur; licel et iUa sine ralionis et intelligenliae du-
prehendit, beate Vivendimiseriamque fugiendi. Mo- catu nec iiiveniri nec approbari possint* Reriim
tus namque Iste feliciter vlVehdiet sitbsistendi ab namque serisibiliumveram cognitionem solo corpo-
*o, quisemper et bene est »*et *• omnibus inest. Et reo senSu impossibile est inveniri. MAO.Qutd tibi
si omniS motris «aiuralis necestario hoh desinit, videiur? Nonne arsilla, quee a Graecis diciiur Dia-

VARIAELECifl»3NES.
' «^ilttrom. A, ' A lalinaeve. * Sic CF ; A unde. * Sic.CF ; A quod. ,!A ffotf e*L * CF ietttibiKum
eerum, ..' reraonn A. * Sic CF; A incommutabilis. * A tecutsionibttsque, ** irf oni. A. **A httimdnt.
" Sic CF ; A tendit tedite tempet. " et oui. A. '* Sic C^; est om. A. '" el om. F. " motum etn. A.
" SicCF;Aqtjae tm/t velappettt. "est om.A. "eslOni.A »•SlcCF; Kadprincipiumtuum. "SicGF;
A ignem illum intelligibilem. " K et. *>Sic CF; A adjula. !* Sie CF; A Nos. " A quas votanl phiibHophi
tiberales.
 869 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 870
lectica, et definilur bene disputandi scientia, primoi A non secundum naturam, sed secundum consuetudi-
omnium circa ouo-iav,veluli circa propriura sui »' nem loquenlium subsistere Arisloteles cum suis
principium versalur, ex qua oninis divisio et multi- sectatoribus approbat, vel de causis atque '"personis
plicatio eorum, de quibus ars ipsa dispulat, inchoatt specialibus, quod longe a nalura rerum distat. Nam
"
per genera generalissima mediaque genera usque ad1 dum Rhetorica de communibus locis, qui ad " na-
formas el species specialissimas descendens, et ite- turam rerum pertinent, tractare nilitur, non suas,
rum complicalionis regulis per eosdem gradus, perr scd Dialecticae arripit partes. Hoc autem dico, non
quos degreditur, donec ad ipsam oOo-iav,ex quai quod omnino Grammatica et Rhetorica " suis ve-
cgressa est, perveniat, non desinil redire in eam,, luti principiis caruerint, cum una ex litera, al-
qua semper appetit quiescere, et circa eam vel so- tera ex bypothesi , hoc est, finita quaeslione
lum vel maxime inielligibili motu convolvi. Quid dei incipianl '*, el in easdem resolvantur, bene scri-
Ariihmetica dicendum? Nunquid et ipsa a nionade; bendi quidem scienlia in literam, bene diceudi
incipiens, perque * diversas numerorum species dis-- vero peritia in hypolhesin, sed quod validioris vi-
cedens, itertim facla resolulione ad eandem mo-. goris sint ad approbandas " vel negandas quaeslio-
nada redit, ullra quam ascendere nescit ? Nec im- nes, quae de rerum incerlarum inquisiiioni-
merilo, cuin omnes *nuraeri numeroruraque speciesi B bus fiunl, argumenta ex natura rerum sumpia,
ab ea incipiant, et in eam desinant, et in ea vi et quara ex huraanis invenlionibus excogilata. Humaiiis
potestale subsistant, quemadmodum omnia genera siquidem argumentalionibus et bene scribendi et
omnesque species rerum conliiientur in oiiaia alque bene dicendi ars et facta et reperta esL Disc. Cur
salvantur. Non aliter in Geometria sentiendum, quae ilaque in numero liberalium disciplinarum compu-
eadem ratione a principio sui, qtiod Graeci avpsiov, lantiir, si secundura naturara non sunt, sed secun-
Latini signura vocant, incipiens, per plana solidaquei dum humana machinamenta ? MAG.Non aliam ob
schemata, superficies, et laiera, arigulos quoque causam video, praeter quod matri artium, quae
componens, Iongiludinis et * laliludinis, profiindita- est Dialectica , semper adhaereant'«. Sunt enim
lis etiam spatia perticit. Quibus omnibus resolulis velnti quaedam ipsius brachia rivulive ex ea ma-
ad proprium sui principium, quod est sigiium, in nantes, vel certe instrumenta, quibus suas intelli-
quo tota virlus arlis consistit, regreditur. Quid de gibiles inventiones humanis usibus manifestat. Disc -*
Musica? Nonne et ipsa a principio stii 5 incipil, quod Huic responsioni non usquequaque contradixerim.
vocant tonum, et circa symphonias, sive simplices, veri namque similis " est. Polest enim rationabilis
sive compositas, movetur, quas denuo resolvens, to- anima intra semetipsam de liberalibus disciplinis
num sui, videlicet principium, repctil, quoniam in C ' tractare, absque vocis articulalae
6 disertaeque ora-
ipso ipsa lola vi et potestatesubsistil? Qtiis autem tionis strepitu. Sed quod inslat cl ad praesenlera
ignoral Aslrologiam ', cujus maxima vis est, raotus actionem attinet, videndum est. MAG.Quid estne " 1
siderum per loca et lempora considerare, ab atomo 5. Disc. Quid, nisi ut auctorilate approbes, prin-
ctirsum suum incipere, inque ips.um resolutis lem- cipium naturalium moluum finemque id ipsum essc,
po.rura spatiis suum recursum terminare. Videsne et in nullo dislare. MAG.Si hoc quaeris, audi bea-
ilaque, quomodo praedictae rationabilis animi a tum Maximum in deeimo nono cnpilulo de Ambi-
concepliones principia sua repetunt, in quibus finem guis loquentem. Omne , inqtiit ">,quod secundum
motus sui constituunt? Principium quippe et finis naiuram movetur, per causum omnino movelur, et
in his omnibus, ut praedictum est, id ipsum est. omne, quod per causam movetur, per causatn omnino
Disc. Plane vicleo, et.modus isle argumentalionis, el est; omne aulem, quodper causam est, et per cau-
qui ex intelligibilibus sumilur, ad rem, de qua sam movelur, principium quidem habet omnino es-
nunc agiinus », credibilem faciendam multum valet, sendi ipsam, per quam est, et ex qua ad esse inchoa-
ut arbitror. Agitur autem de retlitu natiirae. Verun- tum est, causam; finem vero movendi eandem, per
tamen cum ex liberalibus disciplinis praefalas at- quam movelur, el ad quam adducilur, causam. Omne
traxeris argumenlationes , cur Graminaticam et D 1 autem, quod per causam et est et mpvelur, el *° geni-
Rhetoricain praetermiseri.s, non satis video. MAG. tum prorsus. Si aulem moti finis est ipsa , per quam
Non iinam ob causam praetermissas esse cognosce. movetur, causa, eadem prorsus esl ei *', per quam
Primum quidem, quia ipsae duae arles veluli quae- faclum est, et causa. Vna igitur omnis ulcunque
dam membra Dialecticae multis pbilosopbis non in- exislenlis et moti secundum naluram ut principium
congrue existimanltir. Deinde brevitatis occasione. et finis causa, per quam et est et movetur omne,
Postremo, quod non de rerum natura Iractare vi- quod est et movetur. Activa namque subsistens po-
denlur, sed vel de regulis humanae vocis, quam tentia et facit facta divinitus, ut principium, et prae-
VARIAE LECTIONES.
*Asuum. * Aper. * A omriis. *elom. A. "SicCF; Astto. SicCF; A el vi. T,AAsfro/ooiam
»
ignorat. "K animae rationabilis. * Sic CF; A «gtiur. »° Sic CF; A aui. "SicCF;Acum. "SicCF;
A auoarf. A Grammalica et Rhelorica omnino. '* CF incipiat. " Sic CF;" A probandas. " Sic CF ;
A adhaereni. " Sic CF; A »ert'simt<enamque est. " Sic C; AF Quid isluc ? inqtiit om. A. *° ei oni; A.
" Sic CF; A et esl.
871 JOANNIS SCOTI 872
mitlit el attrahit mota, proinde ut finit el finit. Si. A *vellucis ipsius occasu. Sanitas non loco deseritur,
autem omne, quod movetur, est et faclum, per cau- sed dolore. Similiter vita, bealitudo, sapientia,
sam est, et movelur, el faclum est; omne, quod non omnesque virtules non aliler relinquunlur nisi"
per causam esl, neque faclum est, neque profeclo suis privationibus, morle scilicet, miseria, sluUi-
mobile. Non enim movelur, quod per omnia in om- lia, viliisque. Et sicut culis humani corporis leprae
nibut ettendi causam non habet: si autem, quod contagione deformitateque percutitur, sic humana
caret causa, omnino eliam immobile, immobile igi- natura superba inobedienlia infecta et corrupla est,
tur divinum ; essendi qttippe nullam habel causam, deformisque, et condilori suo dissimilis facta. Dc
et omnium, quae sunt, tubtiitit cauta. Animadverte , qua lepra cum divinae graliae medicina liberala
quomodo causam omniuin rerum et iinem id ipsum fuerit, in pristinam revocabitur formositatem : ma-
esse evidentissime dispulat. Disc. Animadverlo. gisqtte dicendum, quqd ipsa nalura, quae ad ima-
Sed quid ad praesenlem quaestionem periincat, ginein Dei facla est, suae pulchriludinis vigorem in-
non intelligo. Non enim de Dep, qui est principium tegritatemque essenliae nequaquam perdidit, neque
et linis omnium, quoniam ex ipso, et per ipsum, perdere potest. Divina siquidem forma semper in-
et in ipso, et ad ipsum sunt omnia, videris discu- comniutabilis permanet, capax lamen corruplibi-
lere, sed de principiis sensibilium rerum tempora- B Uum poena peccati facta est. Quod ex verbis beali
libus, sivc per generationis, sive per localitatis Gregorii Nyssaei possumus approbare. Ait enim in
moluin, deque contemplativis intelligibilium in- capitulo vicesimo ct '* seplimo de Imagine, Iraclans
choamenlis, quae animo percipimus. Ac per hoc de resurrectione: Non ett incredibile,inquit'*, excom-
quorsum istaec', quae a te dicla sunt, de Deo munione quatluor generalium elemenlorum mundi ad
exempla tendant, nondum mihi clare patescit. proprium stalum naturae de corpore occulto et incor-
6. MAG.Miror, cur tantae tarditatis sis, ut, quor- ruptibili, quod resurget '*, resolulionem, hoc est, re-
sum talia tendunt, non clare perspicias. Num * ditum resurgentium corporum fieri. Non enim per
omnia argumenla, quae ex natura sensibilium et omnia, quod notlrum est, in fluxu et transmutatione
"
intelligibilium inlroduximus, ad hoc respiciunt, ut, esl. Si enim esset, reprehensibile universaliter fie-
qucmadmodum unumquodque ad suum principiuro, ret, quod nullum statum ex natura habet; sed juxta
sive sensibile, sive intelligibile, naturaliter cogilur subtiliorem rationem eorum, quae in nobis sunt, quae-
redire, ila etiam humanam naturam ad suum prin- dam quidem stanl, quaedam vero ex mutabilitate pro-
"
cipium, quod nihil aliud est praeter Dei Verbum, veniunt. Mutatur enim per augmenlum et diminu-
in quo et facla est el incommutabiliter subsislit et tionem corpus, veluti vetlimenta quaedam, consequen-
vivit, revcrsuram esse incunctanter credamus ', C tes aelates indulum. Stat veto pet omnem convetsio-
"
cerlissimisque rerum argumentationibus roborati nem inttansmutabilis in se ipsa forma, insitit" sibi
inlelligamus *? Si enira omnium rerum, quaesunt, semel ex nalura signis non deiistent, ted in omnibut
et quae non sunt, earum dico, quae corporeis" secundum corput transmufationibus cum suit notis
** autem per Dei
sensibus animique contemplationibus succumbunt, ingenilis " apparet. Subtrahetur
earumque, quae et* corporalessensusmentisque con- Verbum ipsa, quae ex passione esl, mulatio, quae
tuitum prae nimia suae substantiae et' subtilitate et formae superaccidit. Nam veluti facies quaedam
altitudine fugiunt, Deus principium est, et ipsum aliena, ipsa per infirmilatem deformitas formam de-
**
appetunl, el appetitus earum nulla ralione, ne illuc prehendit, qua deformilate per Dei Verbum circum-
perveniat, prohibelur: quid mirum, si de humana ablata, sicul in Naaman Syro,[seu in illis leprosis,
nalura, quae specialiter ad imaginem et simililu- qui in Evangelio narrantur, iterum occulta tub pat-
dinem unius et communis omnium principii facla sione speciesper sanitatem in suis notionibut reluee-
csl, et credalur el inlelligalur, quod iUuc reversura bit. Igilur in deiformitale " animae non fluxile per
sit, unde profecta est, praeserlim cum non ila inde mutabilitatem et transmutabile esl **, sed quod per-
profecfa sit', ut omnino principium sui deseruerit; manet, timilitetque in noslta conctelione habet, hoc
tn ipto enim, ut ait Apostolus, vttiimus, ei move- D insitum est. Animadverte, quam clare, quam aperle
mur, et tumut; sed quod quadam dissimililudine praefatus Nyssaeus astruit, quod non solum forma
propter peccalum decolorala esl, dicitur recessisse. animaead imaginem Dei facla est**, verum eliam na-
Similitudo naroque fecit proximam , dissimilitudo turalis forma corporis, quae imaginera animae imi-
longinquam. Non eniin gressibus corporis, sed affe- tatur, semper incorruptibilis ct incomrautabUisper-
ctibus menlis elongatur a Deo, aut ei appropinqua- maneat: quicquid vero nalurali corpori ex concre-
tur. Localibus intervallis solari • luce nou recedi- lionibus elementorum, et animae ex sordibus irra-
tur, sed vel oculorum privatione, vel conniventia ", lionabilium iiiotuum superadditura est, in fluxuet
VARIAE LECTKINES.
* Sic A; C rad. corr. ista; F istac. * Sic CF; A Nam. ' Sic CF; A credtmu*. * Sic CF; A inlelligimus.
* Sic CF; Kcorporis. * et om. A. ' ei om. A. " Sic CF; A profecta etl. * K a solari luce. »• Sic A; F
'cohiuitione, C "corr. eontuitione. — »»Sic CF; A in suis. ** Sic F; et om. A; C in cap. xx cl.in vn. " in-
' quit om. A. de corpore occulto resurget om. CF. »• Sic CF; A incomprehensibile. "StcCF;Aa«-
" Sic CF; A in suis. " Sic CF; A
gmentationem. *' " Sic CF; A eversionem. »• Sic CF;A
ingenuis.
Sttbtrahalur. A per verbumDei. **C cl corr. F deformilate. " esi om A. **esi om. F.
 873 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 874
corruptione semper est. Et hoc, ut ait ipse, sub A nostrae naturae charactera gessere, qnae a suo Re-
(igura Naaman Syri, el illorum decem, quos Evan- demplore redempta est, et quotidie in singulis redi-
gclium 'purgatos a Domino fuisse narrat, pulchre mitur, et in consummatione mundi universaliter in
iiisinuatur. Ille namque Syrus, ipsique decem, hu- omnibus el redimetur et liberabitur? Humana quippe
nianani efligiem non perdiderant, sed solummodo natura denaria quantitate solet significari: anima
tumore et lurpiludinc leprae percussi et cooperti naraque et corpore constare dubium non est. Corpus
siint, ul per hoc intelligamus, nalurain nostraro non autem quinario numero pollet, quatltior videlicet
csse perdilam vel mutatam, sed vitiorum deformi- elemenlis corporalibus, et forma, quae illa compo-
tale decoloratam. Et vide, quantum incunctanter nit elementa et formificnt. Anima quoque quinario
- ipse Syrus humanae naturae gesserit figuram. Naa- numero non dissonat. Subsistit namque inlellectu,
man quippc decorus interpretatur, Syria vero cae- et ratione, et duplici sensu, interiori profecto et
testium contemplatio. Nunquid et sic humana natura exteriori, vitaliquc motu, quo corpus administratur.
fieret, si non superbiret? Decora enim et ad cae- Denariam hominis quantitatem habes, ut opinor,
lestium contemplationem condita est, sed praevari- quae condiloris et Redemptoris sui gratia de omni
cationis causa * lepra est percussa. At descendens superaddita sibi miseria velttti de quadam lepra
in Jndaeam Naaman, rediensque iterum in Syriam, B liberabilur, et in unum redigetur, ut non denaria
jubente propbeta Elisaeo, in Jordane flumine lepram quantilas, sed solus intellectus simplicis veritatis
deposuit, cutisque corporis ipsius renovata est. Num pura contemplatione iinitus remaneat. Quod signifi-
et nostra natura, dum languorem suum turpitudi- cari arbitror per ipsum leprosum, qui solus ad Do-
nemque suorum viliorum recognoverit, in confes- minum reversus est, gloriam Deo de sua munda-
sionem miseriae suae descendet *, inque se ipsain tione referens, ac veluti alienigena de longinquilatc
rcversura purgabitur? Et quis eam purgabit? Elisaeus, dissimilitudinis rediens, liberalori et purgatori suo
Dei videlicet salvator, vel Dei salus. Nonne noster adhaeserat. Ceteri aulera novem non jam reperti sunt.
Elisaeus est Dei Verbum Dominusnoster Jesus Chri- Tota siquidem humana natura in solum inlellectum
stus, qui est Dei salvator et Dei salus? ln redeundo refundetur, ut nil in ea remaueat, praeter illum so-
in Syriam nostram salvabit naturam, hoc est, dum lum inlellectum, quo Creatorem suum conlempla-
ad pristinum slaliim, in contemplationem videlicet bilur.
intelligibilium virtutum, reverli nos jusserit. Et ubi 7. Sed anlequam de purgatione naturae huma-
purgabit » ? In Jordane : cujus inlerpretalio est nae, deque adunalione ipsius sibimet et condilori
descensusDomini, vel descensus judicii, vel poteniia, suo, ad cujus imaginem facta est, tractemus, de
vel terra exlrema, vel atcentio eorum. Et quando 'G ipso reditu quaedam dicenda esse non incongruura
crediraus et speramus salutem et reditum naturae existimo. Nisi enim quis prius edisserit, quorsum
noslrae * in Syriam caeleslis confemplationis, nisi cecidil, et unde incipit reditus nalurae, et per quos
quando descendet Dominus in gloria sua, descendet gradus ascendit, et quid appetit, et in quo desinit,
ad judicium vivorum et mortuorum, suam " poten- non facile, quod astruit, suadebit. Disc. Nil verius,
tiam manifeslaturus in terra extrema, hoc est in ut arbitror. Quis cnim naturae reditHm facile sua-
fine mundi, quando caelum el terra transibunt in serit, si non ante, quo cecidil, et quo et quomodo
ascensione eorura, hoc est, in exallatione Sanctorum reversura sit, certis ratiocinationis argumenlalioni-
in aeternam bcatitudinem, vel cerle in comrauni bus 6 approbarit ? MAG.Unde cecidit, et quo perve-
omnium resurreclione? Siquidem resurrectio com- nit, nulli fideliura incognitum est, Psaltnisla di-
munis omnium ascensio est ex morte in vitam, ex cenle : Homo, cum in honore esset, non intellexit,
aniraali corpore et corruptibili in spiriluale et in- comparatus est jumentis insipienlibus, et similit fa-
corruplibile. Tota autem tepra humanae naturae et ctus est illis. Deseruit ilaque honorem divinae ima-
corruplio exaggerabitur et convertelur in Giezi. ginis, caelestiumque virlulum aequalitatis, cecidit
Giezi interpretatur videns vallem, vel discissioa vi- . autem in simililudinem irrationabilium animaliuro.
sione; typice diabolum significans, qui, dum sit ne- Terrenis namque cupiditalibus, carnalibusque desi-
quam Salvatoris nostri servus, sine cujus jtissioni- deriis opprimitur nalura, quae ad caelestia appe-
bus aut permissionibus malitiae suae machinamenfa tenda el diligenda naluraliter est condita ; irratio-
non sinilur peragere, semper in profundum perdi- nnbili molu volvitur, quae ratione frui comparaba-
tionis aeternaeque mortis non desinit prospicere, et tur. Non enim est bestialis roolus, qui non in hq-
ex veritatis contemplatione merilo suae superbiae roine, postquam peccavit, non deprehendatur; et,
divisus discedere. Lepra itaque nostra, quae livore ut certa docet ralio, reprehendilur in homine, quod
ipsius invidiae imaginem Dei contaminaverat, in laudalur in beslia. Quare? Quia in bestia irralio-
ipsum redigetur, quia dolore salutis et restauralio- nabilis motus naturaliter subsislit, in homine vero
nis nostrae superfusus, poena ejus cumulabilur. conlra naluram. Quicquid autem secundum natu-
Qitid dicam dedecem leprosis? Num et ipsi ejusdem ram insitum est, bontiin est; quicquid vero eontra
VARIAELECTIONES.
' causa om. CF. » Sic £F; A detcendens. » Sic CF; A * A nostrae naturae. * K et
pttrgabitur.
suam. ' CF argumentationibusque.
873 JOANNIS SCOTI 876
naluram snperadditum est, quamvis in bestiali i\ ef peccati abotitionenr', et omnium, ut comprehendens
sttbslanlia boniim sit, homini tamen inconveniens dicam, matorum termmum. Finis itaque pracsen-
ei alienum. Nec aliunde humanae naturae irrationa- tis vitae initium est futnrae, et mors carnis auspi-
biles motus supervenerunl, nisi ex bestiarum sub- cium naturae restitutionis, et in antiquam incolu-
stantiali itnpelu, quibus peccando similis facta est. milatem reditus.
Quod etiam idem Gregorius Nyssaeus teslalur in 8. Prima igilur humanac naturae reversio est,
capitulo decimo oclavo de Imagine ', dicens : Ar- quando corptts solvitur, et in quattuor elemenla sen-
bitror ex hoc principio, simiHtudine videlicet irratio- sibilis mundi, ex quibns coiiipositum est, revocalur.
nabilium animantium, eliam singulas passiones, Secunda in resurreclione implebitur, qnanilo ttnus-
veluli ex fonie quodam inundalionem ', in humana quisque suum proprium.corpusex communione quat-
vita eonditas. Hane autem rationem confirmat * ipsa luor eleraentorum recipiet. Tertia, qnnndo corpus in
pattionum cognatio, aequaliler et in nobis, et irra- spiritum mutabilur. Quarta, qttando spiritus, et, ut
liouabilibus manifeslataK.Nonenim juttum est,in hu- apertiusdicam, tota hominis natura in primordiales
mana natitra *ad divinam speciem (ormata " passibilis causas revertetur, quaesunt semper et incommuta-
affectusperhibere ' principia. Nam nonsecundumfuro- bililer in Deo. Quinta, quando ipsa uatura cujn suis
rem ctt ipsa hominisad Deutn similitudo, nequeexvolu- B causis movebitur in Deum, sicut aer movelur in
ptateipsastiperenunens natura fotmaiut. Formido quo- lucem. Erit enim Deus omnia ^n omnihus, quando
que, et feroeitas, et ad id, quod plus est, desiderium, et nihil erit nisi solus Deus. Nec per hoc copamur
ad id, quod minus est, odium, et omnia hujusmodi astruere.substantiamrerumperiiuram.sed in melius
longe * divinae pulclititudinil charactere tunt. Haec per gradus praedictos rediluram. Quoraodo enim
itaque ex irrationabili parle humana natura ad se- potest perire, quod in melius probalur redire? Mu-
ipsum attraxit. In quibus enim irralwnabUit vita ad latio itaque luiroanae nalurae in Deum non substan-
comervationem stium munita eH, haec ad humanam tiae interiuis " aesiimanda est, sed in prislinuiii sla-
vilam translata, passiones faelae sunt. In hos ita- lum, quem praevaricando perdiderat, niirabilis alque
qve irrationabiles molus, qui bestiali vilae natura- ineffabilis reversio. Si enim omne, qqod pure inlei-
liter, humanae vero passibililer insunt, hominera ligit, efficitur ununi cuiii eo, quod iiilelligiiur, qniit
cecidisse nullus sapientum ambigil, et ex his iterum mirum, si uoslra uaiura, quando Deom facie ad fa-
in morlem corporis et solulionem corruit. Neque ciem conlemplalura sil ", in his, qui digni stint,
enimplus inferiusveruere» poluit. Siquidem in na- quantiiii) ei dalur contemplari, ia nubibus tlicoriac
tura rerum nibil inferius est vita, ralione, et sensu ascensura, iinum cum ipso el jn ipso fieri possit?
carente; infimum aulem oranium corpus corrupU- Nec boc dicimus, iltorum sensuin refellentes, qui
bile, qaoniam ad nihilum redire nulla nauira sini- dicunl, nultura corpus posse " raulari in vitam,
tur, ct ubi nuinae suae flnem posuit, inde iteruro neque ullaui vilam tuiitari in corpus, praesertim cuni
redire inehoavit. Finis aulem ruinae solutio corpo- sanclus Pater Auguslinus hoc docere " videafjjr, sed
ris est. Ex solutione itaqtie corporis redilus natu- quocl in bac dispuUJione dc natiirae redjtu Grego-
rae profieiscitur; ac per hoc pfus utililatis buma- rium sequimur Theologum, ejusque expQsilorera
n»e naturae contulit mors camis, quam vindiclae, Maximum, nec non et sancluiji Ambrosium in expla-
quamvis poena peccati fuisse aeslimata sit; in tan- natfone Evangelii secundum Lucam; neque cuipiam
lum ,«tearnf s solutio, quae morlis nomine solet appel- suademus credere, quocl ei incredibile videUir. Prae-
lari, rationabilius mors mortis dicatur, quam raors car- diclorum namque reversionis naiurse graduum qui-
nis. Sienim humana vitainhaccorruptibili carnerecte dam sunt, in quibus tbeologorum tradjljp upiversa-
a sapienllbus mors vocitalur, qua ratione finis ipsius liter consentit, quidam, in quibus oronino discrepal.
vitae mortis vocabulo censerelur 10,dum plus de morle Nam de redilu corporis in elementa, ex quibtis venit,
liberat, quam mortem morienlihtis infert? Hinc deque ipsius resurreclionis temporc in seipsnin
beattis Maximus in vicesiino octavo capitttlo cle n rccursu, nuUusdissonat ab allero. De transifu vero,
Ambiguis : Finem, inquii, praesentis hujus vitae id est transmuiatione corporis in animam.vel animac
injnstum est, «I «r&tlror, morletn nominare, serf a in causas, vel oronium in Deum, valdedissirailis seu-
morte alienationem, el a eorruptione segregationem, tentia est, variuiiique fere in omnibus dogma. Mulli
el a servitttte tibertatem^ et a pettittbatione quietem, enim de solutione 18solummodocorporis in elemenia,
et betlorum interilum, et-a " eonfusionetransitum, et deque ejus redilu resurreclionis looroeuio in stium
a tenebris redilum, et a doloribus requiem, el ab proprium staium disputant, et nequeplus ascendere
ignobili pompa sileritium, et ab " instabititate olium, videntur, quoniam in qualitaie corporuni post re-
et turpitudinis velamen, et a passionibus refugium, surrectionem dispulationis suae finera consiittuinl;

VARIAE LECTIONES.
* In eapttuto decimooctavo rfe imagine om. CF. * Sic CF; A in imndutione. » eonfirmat jw». A. * Sic
CF ; A manifesiat. * Sic CF ; A humanae naturae. 6 A rton formalae. ' Sic CF; K'referre. " Sic CF; A
longe a divinae. • SicCF; A inferius vivere. "SicfcF; K censetur. " a om. CF. 1! ab onr. CF.
'» CF aboticitatem. " Sic CF ; A uon tn substantiae interitu. *• A esl. l' poste om. A.
17Sic CF; A dicere. »" Sic CF; A dissolutionem. conlemplalura
877 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 878
li ansfusionemvero corporum in animas, et anima- iK nis sefitnrfum bene futuram conversionem in Spiriitt
rum in causas, et causarum in Denm quidam penilus sanctq per graliam incarnati Dei absQibe^ilurcaro ab
ncgant, qtudam caute dubilant, in lanlum, ut eliam anima in spirifu, anima vero a Deo, qui esl vere vila;
humanilntem Christi indivinitatem conversam fuisse ipsum quippe singularissimum per omnia totuni tota
dicere non audeant. Et quoniam illorum non est anima manifeste habitura est. Et simpliciter dicen-
praelermittenda auctoritas, quid de hoc sentiant ', dum ; per conversionem a praesentibus, circa quae
breviter commemorare debemus. Beatus Aurelius nttnc sumus et cgnvolviiiiur,omnia in futuro ostendet,
Atigustinus in decimo Exemeri sui : Primum, in- quae nostra sunt, ipsa divina resurreclionis gralia, ut,
quil, illutt firmissime teneamus, animae naluram nec sicut hic nos absorpsit mors valida per peccalum, sic
in naluram corporis converli,ul, quaejam fuit anima, illic illa jusle infirmata deponatur per graliam. In-
finl corptts, nec in naturam animae irralionatis, ut luere, quam clare et aperte praefaii theologi redi-
qnae fuit anima hominis, fiat pecudis, nec in naturam tum corporis in animam incunclanler edocent. Et
Dei, ut qnae fuit anima, fial quod est Deus * , atque ne quis forle nos existimet, nullum latiiiac linguae
ila vicissim nec corpus, nec unimam irraliontibilem, auctorem, qui huic rationi a.dunationis naiurae, hoc
nec subslanliam, quae Deus esl, converti et fieri anii est, de retlitu infeiiorutn in superiora faverit, posse
mam humanam. Vides , quemadmodum negat, ani- ]5 invenjre , beali Anibrosii senleniiara introducere
mam humnnani<hoc est naturam ralionabilem, con- convenit in exposiiione in Lucam, eo loci, ubi de
vcrti posse in Peum, neque corpus in animam. muliere illa Evangelica tractat, tria sata similae
Boethius qttoque in secundo libro de Trinitate : abscondente, donec fermentarentur in unum. Apo-
Non est, inquit, humana anima in divinitatem, a qua stolus, inquit, non in carne, sed in spiriiu ambulare
assumpta est, permutata. Quod si neque corpus, neque nos praecepil, ut sanctificali per lavacrum regenera-
nnima in divinilaiem potuit verti, nullo modo fieri lionis, velerem hominem cum suis desideriis exuentet,
potuit, ut humanitas converleretur in Deum. Multo induti novum,qui seeundum Christum creatur, non in
minus vero credi polest, ut utraque in se converteren- vetustate lilerae, sed in spiritus novitate gradiamur,
tttr, quoniam neque incorporaliias irqnsire ad corpus quo possit nobis resurrectionis lempore incorruptat
polest, neque rursus e conversocorptts ad incorporali- corporis et animae et spirilns manere communio. Et
iatem,quandoquidem nulla his maleria subjecta com- paulo post : Itaque si in hac vita Iret mensurae,
munis est, quae alierulris subslanliqrum qualitotibtts videlicetet animae et spiritus, in eodem fer-
eorporis
permutelur. In his verbis praedictorum auctorum nil menlo, hoc esl, in unitate Ecclesiae permansetint, do-
aliud datur intelligi, quam nullam corpoream natu-
r nec fermententur el fianl unum, ut aequalitatum nulla
<
ram in incorpoream posse mutari. Quorum senten- distanlia sit, nec compositiex trium diversitate videa-
liam non solum non reprebendimus, verum etiam erit in futuro * diligentibus Christum ineorrupta
mut,
libenter accipinius; iheologos autem, qui graece locuti eommunio, nec compositi manebimus. Nam et qui
stinl, aliler sensisse non ignoramus. Quorum dicta nunc sumus, unum erimut, et in unam sub-
compositi
quamyis it) ptaecedentibus dispulationis hujus libris stantiam transformabimur. Neque enim tn resurre-
freqttenter de reditu naturac introduxerimus, eadem clione nliud etil alio inferius, sicut nunc fragilis in
et nunc repelere necessarium jiidicamus. Beatus
nobis esl carnis infirmitat, et eorporalit habiludo
Gregorjus Theologus in Epitaphio fratris sui Caesarii naturae vel vulneribus patet, vel injuriit tubjaeet, vel
de resurrectioue disputans : Paulo post autem, in-
sui onerit mole depressa supra terras nequit exlollere
quit, et congeniluni,carn<tlecorpus videiicep,recepturq altius atque elevare vesligium, sed in simplicis crea-
est anima, cttm quo, quae itlic tunt, hoc esl, in fulura
turae gratiam figurabimur , cum comptetum fuerit
vita, philosophata est, per ipsam et datam et credilam,
in quod dictum est a Joanne : Carissimi », nunc filii
terram, carnent profeclo, modum, quem novit, qui et nondum retelatum est quid erimus;
ea colliqavit et dissolvit, Deus, huic cohaereditdbit Dei sumus,
sed scimus, quia, cum revelatum fueril, timiles ei
illic gloriam : et quemadmodttm laborum ejtts ,
JQerimits. Itaque cum Dei natura sit simplex, spkilu*
animqe videticet, per pongenerationem pariicipavit nos quoqtte in eandem imaginen, .
enim Deus est,
corpus, sic ex jucunditatibus suis tradet tqtum ut qualis caelestis, tates et caelestes.
in seipsam, corpus scilicel, consumplura, el fuiura figttrabimur ,
* Igilur sicut portavimtts imaginemillius terreni, porte- ^
cumipto unus et spiritus, et animtts, et Deus, ab- mus el imaginem hujus caeleslis, quam * animus no- t
sorpto a vita el mortali el fluenti. Quam sententiam ster clebelinduere. Sed non ita hunc excelsissimum,
Maxitnus exptanans : Vt enim, inquit, absorpta esl Ambrosium dico, magistrum debemus intelligere,
per peccalum caro a corruptione, a carne vero anima veluti substantiarum confusionem, vel transmutatio-
lerrena operationibussuis facta, ab anima aulem per nem velit suadere, sed adunationera quandam inefla-
consummatamignorantium cognitio Dei, ut neque, si bilem atque inintelligibilem nostrarum substantia-
In humana siquidem
Deus est, cognosceret:sic omnino tempqreresurrectw- rum evidentissime docuisse.
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF; Asenltunl. « KDeus ett. > etom. A. * Sic CF; A in futurum. * Sic CF; pro khii A
• Sic CFt; A quia eum.
eap. 5.
S79 JOANNIS SCOTl 880
natnra nil subsislit, quod spiriluale et intelligibile A deificantis, lolus quidem homo manens secundum ani-
non sit. Nam et substantia corporis profecto intelli- mam et corpus per naluram, el tolus faclus Dens ie-
gibilis est, atqtie ideo non est incredibile, nec rationi cundum animam et corpus per graliam, et convenien-
resistens ', intelligibiles substantiae sibi invicem tem siot' per totum divinam beatae gloriae claritatem,
adunari *, ut et unum sint, et unaquaeque proprie- post quam nihil est ad intelligendum lucidius aut
tatem suam et subsistentiam habere non dcsistat, excelsius. Quid esl 8 6t&ato>c,id-est deificationedignis
ila lamen, ut inferiora superioribus contineanttir. amabilius, per quam Blaatv ' Deus rfits factis" unilus
Non enim vera ralio sinit, sttperiora inferioribus vel omnino universitatem suam facil per bonitatem? Ani-
contineri, vel attrahi, vel consumi. Inferiora vero a madverte, quod ail, lotus homo manens secundum
snperioribus naturaliter atlrahunltir, et absorbentur, animam et corpus per naturam, et totus factus
non ttt non sint, sed ut in eis plus salvenlur, el sub- Deus secundum animam et corpus per gratiam.
sislant, et unum sint. Nam neque aer suam perdit Naturarum " igilur manebit proprietas, et earum
stibstantiam, cum totus in solare luraen convertilur, erit unitas, nec proprietas auferet naturarum ad-
in tantum, ut nihil in eo appareat nisi lux, cum unalionem, nec adunatio naturarum proprietatem.
aliud sit lux, aliud aer; htx tamen praevalet in aere, Disc. Istaec '*, quae a te dicla sunt, quamvis verae
ul sola videatur esse. Ferrura aul ' aliud aliquod B ralioni videantur similia, minus taraen capacibus
melallum, in igne liquefacium, in ignem converli rerutnque naturam considerantibus videbuntur, ut
videttir, ut ignis purus videatur esse, salva metalli opinor, veluti quaedam detiramenta, ac sibimet
substnntia permanente. Eadem ratione exisiimo cor- contradicentia. Magnus siquidem Gregorius Nyssaeus
poralem substantiam in animatn esse transituram, ait, ut dicis, quod anima suum tolum corpns in se-
non tit percat, quod sit, sed ut in meliori essenlia ipsam consumplura sit, el cttm ipso nnus et spiritus, et
salva sit. Similiter de ipsa anima intelligendum, artimus, el Deus fuiura. Cui cliam favet Maximus,
quod ita in inlelleclum movebitur, ut in eo pulchrior dicens : Omnino lempore resurreclionis secundum
Deoqne similior conservelur. Nec aliter dixerim de benefuturam conversionemin Spiritu suncto per gra-
transitu, ut non adhuc dicam omnium, sed rationa- tiam incarnali Dei absorbebitur caro ab anima in
bilium substantiarura in Deum, in quo cuncla finera spiritu, anima vero in '» Deo. Addidisli qttoquebeati
positura sunt, et unum erunt. Sed quod de aduna- Ambrosii sentenliam de adunatione humanae natu-
lione bttmanae naturae absque singularum substan- rae, hocest, de reditu in unum, ne videreris Grae-
tiarttm proprietatis abolilione diximus, beati * Ma- corum solummodo auctorum aucloritateiii sequi,
xiiui sentenlia possumus approbare. Exponens nam- nullo auxilio latialiter loquentiuro, imo etiam de
qtie magnum Gregorium Nyssaeum in sermone de C nalura rerum disputanliura suffultus. Ipse siquidem
Grandine, ubi ait: Et nos quidem lux ineffabilis acci- docet tres humanae naturae subsistentias, corpus
piet, et sanclae ac regalit contemptatio Trinitatis videticet, et animam, et inlelleclum, veluti tria
illuminantis planiut et puriut, et totiut toti animo quaedam sata farinae, ut non dicam confundendas,
mixlae , quam etiam iolum regnum eaelorum ego sed veluti fermento quodam caritalis vinculo resur-
pono, consequenler adjunxit, dicens: In omni crea- rectionis tempore adunandas, non ut aliqua com-
tura ralionabiti angelorum et hominum , quicun- positio nostrae naturae, sed omnino simplicitas el
que nullam tecundum motum, qui ad finem ett na- inseparabilis unitas efflciatur. Non enira, ut ipse ait,
tutalitet compactarum eit divinarum rationum ab aliter ad imaginem Dei restaurabitur, si non simplex
ipto Creatore per negligentiam corruperunt, magit spiritus, omnique compositione libera futura sit. Et
aulem teipsos temperanter salvaverant, totos incon- nunc iterum post praedictorum Patrum de simpli-
versibililer uipoie divinae organa naturae et esse, et cissfma humanae naturae non solum in seipsa,
[uturot este scientet, quot per totum totus circumspi- verum etiam in Deo adunatione sententias, ejusdem
rant Deut, in modum animae veluti membra corporis Maximi dicta inlroduxisti, quae sunt hujusmodi :
compacla, optimo Domino factot ad voluntatem tra- Totus quidem homo manens secundum animam et
clat, et ptopria implet gloria et bealiltidine, vilam dans " corput per naturam, et totut factus Deus secundum
et donans aelernam alque ineffabilem, et omnibut animam et corpus per gratiam. Quibus verbis quid
modis universa tiberam cognitioneconstitutae proprie- aliHttdaiur intelligi, nisi naturam corpoream in seipsa
tatis praesentis, el per corruptionem consistentis vitae, semper permarisuraro, et nuilo roodo nec in aniriiam,
quam, videlicet vitam aeternam, non aet inspirans, nec in aniroum, nec in ipsum Detimtransituram, quam-
nequetanguinitrivuli hepatefluentit* constituunl, sed!' vis resurrectionis gloria beala et iocorruptibilis sit
Deut totut totit pqrticipalus, et animae in modumad fulura animae et animo et Deo adunanda? Simili
corput animae*, et per medium animum ad corpus modo de animae natura auimique non aliter intel-
factut, ticut novit ipte, ut ea quidem anima incon- lexisse opinor, non transiUiras, sed singulas quasque
vertibititatem accipiat, illud vero corpus immprtalila- in propria substantia permansuras. Neque enim
tem,et toiut homodeifioeturperinhumanatiDeigratiam parva differentiaest inter animam et animum, dum
VARIAE LECTIONES.
* Sic CF; A subsistens. ,.».Sic
* oealt om. A. " CF. epare fluentes. CF; A 'st iutelligibiles s. ' s. i. adunentur. 8 .* Sic A; CF Ferrum ttt
*
aliud.
animae om. A. tibi om. CF. Sic CF.; A Quirfenim. «Stua-iv
om. " '' Sic CF; A naturae. " CF. tslac. " CF a Deo. :'
Kfaclut.
 881 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER OUINTUS. 882
illecirca divina solumroodo, illa vero circa creatu->A dam adunalione fons unus nianat. In ipsa enim
ras inovealur. At si ista sic se habeanl', quomodoi binarius et lernarius unum sunt, et proprias ralio-
non contradictoria videbuntur ? ': nes custodiunt, qua » sibi invicem conveniunt *,
9. MAG.Cur te talia movent, mullum admiror,, absque ulla mole corporea, absque ulla humanarum
ctim tibi, prout polui, suaserim, intelligibilium natu- cogitalionum phantasia seti phantasmate, seu pban-
rarum adunationem fieri posse sine ciimulo el com- tasiae et phantasmalis copulalione, sed solo simplici
positione, proprielalibtis observatis et incommuta- et intelligibili intellectu subsislunt, unde in res
biliter manenlibus. Tria etenim sunt, quae in omnii corporeas sive incorporeas procedunt aclu et opere
substantia, sive corporibus adhaerente, sive omnii seu naturae", hoc est, seu naturali seu arlificiali
corpore absoluta, si lamen aliqua subslanlia estt operatione •, seu arilhmeticae. Non aliter, sed
praeler Deum, quae sive intelligibili sive sensibilii eadem ratione de omnibus numeris a monade pro-
corpore careat, incommutabilia et inconversibiliai gredientibus, et in eandem resolutis intelligendum.
permanent, ut in prioribus libris mullipliciter per- Quid de puncto dicendum, a quo omnes lineae
clocuimus : essenlia, virtus, el naturalis operatio. egrediuntur, et in quod resolvunlur, et in eo unum
Nunquid haec tria unum sunt, et non unum compo- sunt, neque illud unuin Composilum, sed ex ralio-
silum, sed simplicissimum unum et inseparabilis B nibus diversis adunatum? Nec lalium exempla eliam
unitas ? Horum enim nullum sine altero csse polesl, in rebus sensibilibus desunt. Non negabis, ut exi-
quoniam unius ejusdemque substantiae sunt : et stimo, oculorum radios, caelesliumque corporum
tamen ratione consulta nonnulla differenlia discer- fulgores, ceterorumque luminarium sensibiles atque
nuntur. Aliud est enim esse, aliud posse aliquidI corporeos esse. Disc. Quis negarit? Si enim lumina-
i cflicere, aliud ipse effectus. Aliud est arbori esse, riura splendor corporeus est, cur non eliam oculo-
| alittd posse crescere, aliud crescere. Aliud homini rttm ? Nam fortassis loca non implerent, et locali-
|cst esse,aliud posse intelligere, aliud intelligere ter non porrigerentur, si corporales non essent.
quod potest intelligere. Et haec tria omni creaturae MAG.Age jam ', sive lux oculorum et luminariuni
visibili et invisibili inesse dubium non est. corporea sit, vel non sit, sensibilem " esse nemo
10. Accipe aliud exemplum de adunatione nalu- denegarit. Dic. Nemo. Sed quarc haesilas , ac
iarum sineconfusione.vel mixlura,velcompositione. veluli dubius videris de luce, utrum corpus sit,
Num in una specie mnlti numeri substantiales sunl, an non ? Atque ideo velim certam inde senlentiam
et in uno genere multae species, et in nna essentia aucfire.
mulla genera, et ita sunt, ut vera edocet ratto, ut 11. MAG.De ratione lucis nunc non agitur : sed
iu una ouoia unumquodque genus suas proprias ra- quid de ipsa senlio, quoniam a me exigis, breviter
tiones possideat, allerius generis ralionibus discre- dicam. In natura ferum tria ralionabilis inquisitio
tas, neque confusas, neque mixtas, neqttc composi- invenit. Omne enim, quod est, aut corpus est, aut
las, adunatas tamen, atque, ut ita dicam, unum incorporeum, aut medium, quod corporale dicitur,
qtioddam* mulliplex et simplex? Simititer de spe- et neque corpus est, rieque incorporeum, in corpo-
ciebus iri genere, et de numeris specialissimis in ribus tamen senlilur, et propterea corporale dicilur.
specie intelligendum est. Horura namque singula El est quidem " corpus omne, quod longitudine, et
quaeque et proprietatem suam et adunationem pos- latitudine, et altiludine extenditur, sive naturale
sident, omni compositione remola. Aliud exemplum sit, sive geometricum. Incorporeum estomne, quod-
inlttere ex numeris maleria absolutis. Nonne omnes cunque praedictis spatiis omnino caret, ul est
nuraeri sive finiti sive infinili, hoc est, sive ratio- vita, omni materia carens. Corporale vero est, ut
nis contemplationibus et nominationibus compre- color, et forma, el similia, quae neque corpus sunt,
hensibiles, sive humanae adhuc in hac vila eontem- quia circa corpora intelligttniur, neque incorporea
plationis et ratiocinationis virtulem superantes, in sunl, quia semper corporibus adhaerent. Si ergo
monade unum subsistunt ? Et quidem in ipsa riulla •n lux color est, et formas rerum sensibilium detegit,
numerofum compositio, vel confusio, vel mixlura quid impedit, ne dicatur, neque corpus esse, neque
numeroriim est: singuli autem suas singularcs ratio- incorporeum, seclmediuro qunddam, quod corporale
nes in ea vi et poleslate cuslodiunt. Quis enim . dicitur atque sensibile ? Disc. Redi ad propositum :
recte dispulantium dixerit, binarium numerum vel neque enim »• hic ditititis imiuorandum. Facillime
ternarium in monade compositos esse, ita ut bina- quippe crediderim, lumen oculorum seu ceterorum
rius in ea bis singulis, et lernarius ter singulis lumiuarium colorem esse, et neque corpus neque in-
subsislat ? Si enim hoc fieret, non esset monas, sed corporeum. Sed adhuc non satis video, utrum ille ra-
multarum diversitatum el parlium exaggeratio, et dius, verbi
gratia, solaris, vel oculorum animalium,
discrepantium numerornm ctimultis. Est aulem corpus qtioddam sit, an corporale, ac solummodo co-
roonas, in qua omnium numerorum mirabili qua- lorcircacorpora sensibilis: ideoque definias optarim.
VARIAE LECTIONES.
. « Sic CF.; A habent. * CF quiddam. » Sic CF; A quae. * fons unus esl — convenittnt om. C. * Sic
' hoc est seu naturali seu
CF;Anal«ra.
• quidem om. A. " entnt om. A. artificiali operalione om. CF. ' jam om. A. SA sensibile.
883 JOANNIS SCOTI 884
quid sil radius. MAG.Radius est, ut opinor, ignenm ,A tem resolvilur. His ilaque alque hujusmodi rerum
quiddam, simplex, tenuissimum, purum, velox, mo- intelligibiliura ct sensibiliiim exemplis facillime pos-
bite, lucifluum, ex quo splendor procedcns loca et "sttiims cognoscere, adunationero bumanae nalurae
corpora, quae penetrat, illuroinat alque declarat. fieri possc, proprietalibus singularum substantiarum
Disc. Taljs definitio verisiroilis videtur. Sed quorsum observatis. Sed quoniam de retlilu serrao «sl, ne-
islaec»? cessarium quaerere, quid corporis jn animaro ' re-
12. MAG.Non aliorsuro, nisi ul intelligas, quo- versururo sit, ut fiat cum ipsa, sicut Gregorius
modo * multorum et innumerabilium hominum, seu Theologus ail, \muset spiritus'' et animus et Deus,
ceterorum animalium, videndi sensus capacium, vel ut fermentetur in unum incomposilum, ut beaius
visus circa aliquod visibile uno eodemque uiomento Arabrosius edocet, si substanlja ipsius, corporis di-
tcmporis volvalur, Yerbi gralia, aurea sphaerula, in co, semper incommulabiliter absque ulla iransinu-
summitale altissima lurrjs posila, simtil ab omnibus tatione 8 permansura sit. Ideiu jtaque sapctusGre-
undique circuiustantibus potesivideri, et unusquisque gorius praefalus paucis verbis hanc qiiacslionem
illam aspicienlium obtutus sui radios in ea *infigit, et solvil, dicens : Absorptoa vita et mortali et fluenti.
nulltts alii dicit, Tolle tuum visum, ut et ego videam Ac si aperte dicerel : Dum absorpttim fuerit a viia,
quod vides, quia siraul omnes possunl aspicere. B quicquid moriale et fluxjje esl in corpore. Quod
Si ergo lot radii in unum confluunt, et nullus etiam Apostptus manifestissime docet, Ait enira :
alleri confunditur, vel miscetur, vel componitiir, Seminalur corpus qnimale, surget corpus spiriluale.
quoniam singtili intuenlium quique proprietatem Item : Dum corruptibile hoc induerit incorruplianem,
suam* oblinent, dum circa unara eandemque rera mi^ et mortale hoc induerit immortalitaiem. Moles ilaqpe
rabili quadam adiinalione versantur : quid mirum, terrena, mortalis, fluxilis, quae ex diversis qualiia-
si tola humana natura in unitatem quandam ineffa- tilms sensibilium elementorum et assumpta et com-
bilem redigatur, propriefalibus et corporis, et ani- posita est, sub forma hac, quae sensibus corporcis
mae, et intelleciiis jneomniiitabijiterpermanentibus? succumbil», sicut jn praecedeniibus libris fractavir
Aliud exemplum ex seusibilibus jptuere, qupd ctiam mus , qiioniam merito peccati naturali corporis
bealus Dionysius Areopagila de lalibus dispulans in- siibsfanlialique superaddita est, solvetur, el in me-
troditxit. Ponamiis veluii in quadam ecclesia raultas lius mulabitur, in spiiitum slabileraque substan-
lucernas sjroul ardentes, et ex diversis sedibuslam- tiam, quae nescit fluere vel mori, resurrectjon.is
padum fulgenles : nonne unum lumen efficiuuf, ita lempore reversura. Sapissima nainque el calholica
ut niillus corpore.us sensus sit, qui prqprielaiein lu- fide credimus, divinorum virorum, Theojogi videlU
ininis singularum lampadum ab alterius Uiminepos-j G cet Gregorii el Maximi, de fali.businconctissas ra-
sit discernere? Eo auteiu arguraenlo incunctanter tiones reddentiuin dogtnate itubyti, quod cpnditor
aperiissimura est, raujiarum lampadum lumina nul^ humanae naturae lolain simul carn creavit, ncc api-
lo moilo esse confusa, &edsolumraodo adunata. Nara niam ante corpus, nec corpus ante animam condidit.
si quis, ycrbj gratia, lucem unius lampadis ex ipsa Ideoque non irrationabiltler tenemus, io ipsa priina
domo, iu qua lucent, stiblraxerit, et aliorsum doxerit conditione animam simtij et corpus absquc ulla cor-
ardentem, dftsuo proprio lumine inter celerarum ruptibililatis et mprtis capacitate substitissc. Non
lampadum spleudores nibil retinquet, niliil aliarum enim rectae rationi convenit pulari, co/tditorem na-
luminis sublrahet, Sic deceterjsomnibus lanipadibus turae sinuil factae pariem ejus immortaleo) e*. in-
senliendum. Namsielipsae subtraclae.fuerint,nil corruptibilem, animam dico, parlem raortalem et
alieni luniiiussecum subtrahent, nit proprii dimittent. corruptibjlem, corpns videlicet, crcasse. Idepque
15, Num siraiji roodo de bumanis organicisque toiain nalurani homiiiis, animam et corpus, imnior-
vocibus infelligitiir? Singnla quaeque vox, sivehu- taleju et incorrtiptibilem creatam fuisse, non incou-
mana, sive fistularis, vel Iyrica, qualilatem suam grtte, ut arbitror, aestiroamus. Nam et angelos ta-
habe.re non desjslit, dum nnam harmoniam inler se les creatos fuisse sapieules tradunt. Eos siquidem
plures unitate congrua analogia efficiunt. Ubi etiam spiritus incorporeos et spiritualia corpora qmni
aperluin argumentum de sonis datur, quod in se in- corritplione carentia constitulos esse non dtibitant:
viceni uon confunduulur,-ged solummodo adunan- hotninibus vero et praevaricaiilibus angelis ppena
tur. Nam si aliqua vox ex ipsis siluerit, sola silebit, peccaliterrenaet corruptibilia corpora aereaque su-
ncc de melodia silentjs inter adhuc sonantes quic- peraddita esse, terrena quidem bomioibus, aerea vero
quaii) resullal. Ex quo manifeslum est, quod, quan-,, angelis. Sed quod nobis superadditum est, quoniam ex
tlo inter celeras sonuit, proprielatem suae qualita- iteilemplore nostro assumptiiiii, qui seipsum exina-
tis observnvjt. Nam si aliis • confunderetur, non nivit, formam servi accipiens, movebitur in spirir
posset toiam se silendo sublrabere. Quod enim con- tum, el in ipsam substantiam primitus a Deo crea-
fundiliir vel miscetur, non facile insuam propriela- tam, auando absorbebitur mors in victoriam, et tetus
VARIAE LjECTIONES.
*CF islac. ' quomodo om. Cr-. » CF in eam. * $uam ora. CF. » Sic CF; A eum aliis. 'SicF;
A aninm; C quid Corporishumani reversurum sit. ' et om. CF 8 Sic CF; A commulaiione. • A ttttr
cumbunt. ' spiritus
 885 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 8SC
lioiuo, exterior vidclicct cl interior, sensibilis et in- A Ci«aTa, hoc est accidenlia, quae ralionaliilitcr a
lelligibilis, in iiiium adunabilur. Si cui aulcm incrc- gnpienlibus passiones solent appellari, ab eis progre-
dibile videlur, corptts quidera lerrenuin raulariposse diantur mnterialilcr ad hunc mundura visibilera pro-
in spiritum , videat, quomodo sensibilium rertini creandura, ut eo iterura solulo illa solvantur, et in
qualitnles in semetipsas transmtitantur, mancn- suas subslantias revertantur, ut in eis quiescnnt,
tibtts substantiis, quartim qualitatcs sunt : videat, lermjnumque suae mutabililalis constituanl, omni
quoroodo aqualilis qualitasin igneam vertilur quali- fluxu generationis et corruplionis per incremenla et
talem : vitleat, qtiomodo iuibes de aere conglobatae decrementa in locis, temporibus, libera, suisque sub-
in aera purissinium resolvuntur, ita nl niliil de den- jcctis stibslanliis unitn,til aelernatiter unum cutn
sitale earum remanent : vitlent, quoinodo etipsener, ipsis, inscparabile, et incommutabile ineffabifi ad-
ul saepe diximus, solari clnritate consumiUir : vi- unniione efTicjanlur. MAG.Nimis isla inquisilio alla,
deal, quomodo fttmus in flammam vertitur : videat, ac nondum in civilem animi concepiioiiem promul-
fortissimani raliocinalionis virtuiem. Si cnim qua- gata. Sed quia abs te cautissime el ordinate propo-
tilates reruin visibilium incorporalcs sunt, unde liul- sita est, non multa et laboriosa rescratione indigct;
lusrecte disputanlium dubiiat, et si oninia terrena fere namque a te ipso solula esl. Causas ilaque
corpora ex ipsarum qualitatum exaggernlione con- -»*omnium rerum in sapientia crealas el stibsiitutas
globanlur : qttid niiritm vel incredibile est', qttod ex in ipsa aeternaliteret incommulabiliter non dubilns,
incorporalibus qualitatibus coiificilur, in * res in- ut opinor, permanere.et ab ipsa nusquam niiiiquam
corporales posse redire? Disc. Plane intuenlibus re- rccedere, vel fluxum aliquem pali ad ea quae in-
rum substantias et qualitales, transfusiones quoque feriora sunt. Non enim per se siibsislerent, si aliquo
et compositiones, nec non et adunationes et pfogres- modo ab ipsa recedcrent. Disc. De catisarlim ora-
siones ex primordialibus causis, iiique easdera re- iiitim iiicoiiiiiiulaliili pcrseveranlia in ipsa divina
dilus, forlnssis nec niirum nec incredibile videbilur. sapienlia, quod esl Vcrbum Dei Patris, ln quo et
Milii aulem niilliiis senlcntiam praescribenti, vel per quod et facla suut et subsisluiU, nullo modo
litigiose refellenli, elsi de talibus alifer senserit, satis dubUarini. Illiid siqujdcm ct divina Scripfura, et
aclum. Non enim plus quaero cerlis ralionibus sua- sancloriini Palrum tradilio incunctanler asserit.
dcri subsfantiarttm adunattonem absquc ullis confu- MAG.Quid tibj videlur de snbslantiis reruiji, ^uae
sioiiuiii, vel mixlurarum, compositionumve pertur- in praedictis causis * et faclae et subsiilutae sunl?
baiionibus seu transmutalionibus, qualitatum quo- Num verisimile, imo verissimura.utcredamus, eliam
que, ex quibus baec omnia sensibilia corpom ' com- ipsas, substantins dico, in suis causis semper et in-
pacta sunt, reditum et solutionem in ipsas substan- ** commtilabiliter permanere, el ab ejs niiiiquam nus-
tias, sine quibus subsislere non possunt. Ntilla enim quam nullo modo recedere? Ut enim ipsae catisae
qualitas, seu quanlilas, seu quotlcitnqiie aliud acci- primordiales non deserunf sapientiam, sic ipsae suh-
dens per se valet subsistere. Ac per hoc non temere, slanliac non deserunt causas, sed in eis setnper sub-
ut arbitror, dixerim, ipsum redilum , de quo nunc sislunt. Et quemadmodum causae eura subsianlias *
tractamus, non substantiartim, quae immutabiliter nesciunt esse, ila subslanliae extra causas non pos-
et insolubiliter in se permanent, sed qualitaltini et sunt fltiere. Disc. Nil verisimijius_,et ad intelUgen-
quantitatiim aliorumque accidentiitm, quae per se dum facilius, et yeritajijirppinquitis,..qnani. ut iia et
ct mulabilia sunt et transiloria, locis temporibus- credamus, et inconcusse teneamus. MAG.Restat
que subjecta, generationibus et corruptignibus ob- ilaque, dc qualilalibus subslantiarum —- qtialitatcs
noxia, futurum esse. Et si ita esl, ut vera raiio sua- aiitem dico, siculi solent sapientes omiiia, quac sub-
det, non franseunda, sed diligentj cousideratione stantjjs qccidunt, appellare, quia niutabiles sunt,
investiganda sequitur quaestio. MAG.Dic, qtiaeso, et circa substantias suas vplvuntur — hunc mundum
quae et qualis sit ilia, acuta inquisilione inventione- fabricalum compactumque fuisse, et iq easdem re-
que digna. solvendum fore. Omne enim, quod temporaliler per
r 14. Disc. Utrum rertim conditarum sttbstantiae, et
generationem incipit esse, necesse.est jessendi fiiiem
essentiae, et rationes ex primordjalibus causis per habere. Nec sic lamen praedictas substanliarum qua-
generaiionem in locis tempotibusqiie, diversorum- lilales suas substantias, circa quas volvuntur, oronino
que accitlentium capacitatem proceduni atqtie de- deserere, e.t in niateriem sensibitis mundi convenire
scendunt,uliterum finiiis teraporibus, boc esl iiitindo arbitramur; sed niirabili et ineffabili modo, soli fa-
sensibili terminaio, in easdein causas, ex quibus bricalori illius cognito.et circa suas substantias.qui-
prolluxcrint, redeant: an semper in suis causis ultra bus inseparabiliter adhaerent, semper permanent,
oinnem generationem et solutionem, ullra omnia et hunc munduin modo 6 quodam intelligibili coni-
loca et tempora, et, ut breviler dicam , ultra omnia posilionibus suis perficiunt alque componjunl. Nam
accidentia incommittabiliter permanent, ita ut ipsa- supra unjversitatem visibilem causas cl subslantias
rini) sola insila eis naturaliter el superaddita avu- omnium corporum sive calholicorum sive particula-
VARIAE LECTIONES.
* est om. CF. » in Oj». A. 3 • SicCF; A wstanlim.
corpota om, A. * causis «m. A. *S'cA,
CF motu quodam.
887 JOANNIS SCOTl 888
rium, quibus consliluitur,non irraiionabiliter credi- Jt xisli enim, eas anle omne tempus omnemquc crea-
mus esse. Ex incorporalibus enim et intelligibilibus * luram factas fuisse. MAG.Non computo; nec sine
corporalia et sensibilia originem ducunt. ratione, quoniam proprie creaturae vocabulo signifi-
15. Disc. Restat: nec alius exitus de praesenti. cantur, quae per generalionem motu quodam tempo-
quaeslione videtur posse inveniri. Adhuc tamen ve- rali in species proprias sive visibiles sive invisibiles
lim breviler definias, qualis inler causas et substan- profluunt. Quod autem ante omnia tempora et loca
tias differenlia sit. Utraeque namque incorporales subslilulum est, quoniam itllra tempora et loca est,
et intelligibiles sunt. MAG.Causas dicimus genera- creatura proprie non dicitur, quamvis modo quodam
lissimas omnium rerum simul raliones in Verbo Dei loquendi (ruvsxSoxtxu;universalitas.quae post Deum
constiiutas. Substantias vero singulas ' et specia- est, ab ipso condita creatura vocilelur.
lissimas singularum et specialissimarum rerum pro- 17. Sed rursum quaeritur, iitrtim omne, quod
prietates et rationes, in ipsis causis dislributas el temporaliler movelur, localiter etiam moveri neces-
constitutas. Disc. Aperle ac breviter est discretum. sarium sit. In qua quaeslione mullorum non solum
Ex ipsis itaque causis et substantiis mundus iste, catholice, vemm etiam seculariter de mundo dispu-
coagulatis videlicet illarum quatitalibus, processerat, tantium sententia varialur. Sunt enim, qui dicunt,
et in casdem " iterum suae resolutionis tempore'. B haec duo, locum dico et tempus, circa et extra cor-
reversurus et transiturus erit. MAG.Nit verius veri- poream creaturam esse, et ab eis contineri et cir-
latique propinquius credendura est et intelligendura. cumscribi. Et quia naturali ratione plus est quod
Ipsa siquidem Veritas ait : Caelum et terra trans- continet, quam quod continetur, non intra partes
ibunt, verba autem mea non tramibunt *. Sed quor- mundi, sed extra ipsius universitatem loca et tem-
sum caelum et lerra transibtinl? Nunquid in nihi- pora computanda exislimant: praesertim dum in-
lttm? Disc. Absit. Non enim iltud ullo modo dicen- corporalia sunt, in numero corporalium non recte
dura. Nihitum autem nunc dico absenliam et priva- connumeranda esse judieant. Alii vero loca et tem-
tionem oronium, quae sunt, et quae non sunt, in pora intra mundanam universalilaiem concludunt.
quod * nulla creatura et visibilis et invisibilis occa- Aiunt * enim, simul cum ceteris, quae intra mun-
sura sit. dum continenlur, congenita et concreala fuisse, et
16. MAC.Qaorsum igilur caelum et lerram cnm quemadmodum cuncta ex causis suis prolala sunt,
omnibus, quae in eis sunt, Iransitura? Quod enira ila et illa. Raliones siquidem » locorum el tempo-
veritas promisit, inevitabiliter erit. Disc. Non alior- ruin, priusquaro in mundo crearentur, in Verbo Dei,
sum, ut censeo, nisi in ea, ex quibus processerunt. in quo facta sunt omnia, praecesserunl. Adduiil
Processerunt autem ex causis generalissirais et spe- ^ etiam ratiocinalionem : si loca et tempora anle
cialissimis substanliis, per compaclas in materiara mundum fuere, profecto aeterna sunt; et si aeterna
qualllates, addila forma. In easdem igitur incunclan- sunl, aul Deus sunt, aut principales omnium causae
ter transibunt. Sed quae sunt illa verba veriiatis, in sapientia divina substitulae : quod stultissimum
quae nunquam transibunt, nosse velim. Non enim est aeslimari. Duo enim maximi errores sunt homi-
illa, quae iclu aeris proferuntur, quibus ipsa veri- ntim, ut ait Auguslinus : loca supra caelum, et tem-
tas, durn praesens in carne fuerat, hominibus locula pora ante mundum pulare. Ac per hoc concluditur ",
cst, crediderim esse. Transitoria namque erant, sic- tempora secularia simul cum mundo orla et coorla
ut et ceterorum hominum verba. MAG.Non alia esse, et nullo modo ipsum praecessisse. ln numero
dixcrim verba verilatis, vel, ul itadicam, verba Ver- itaque eorum, quae intra mundum continentur, lo-
bi, quia veritas Verbum esl, nisi causas praefalas et curo et tempus coniiumerandura vera ratio cogit, ac
subslantias, hoc est incommutabites rerum rationes per hoc, non solum in ipsis, quicquid in mun-
in sapientia Dei factas, secundum quas visibilia et dura venit, generari — locorum naraque temporum-
invisibilia condila sunt, et in quas caelttm et lerra que numeris el nascilur et movclur — veruin etiam
transibunt. Ipsa • aulem nunquam nusquara trans- omnibus, quae in eis generantur, congenerari, et
ibunt', quoniam in Verbo Dei unigenilo vcluli quae- ex generalibus causis, quae mundum praecedunt,
dam verba ineffabiliaet incommutabilia perpetualiter prodire. Quod aulem proposuimus, utrum omne,
manent. Quae verba, ut opinor, audivit ApOslolus, quod movetur temporaliter, necesse sit etiam loca-
"
jpiando in paradisuro raplus est. Quis eniro angelo- lilcr moveri, eodeni modo catholicorum auclorum
rum vel bominum fari verbis vel mente cqgnoscere traditio dissimililer senlit. Primum quidem Deum
possit, quas, et quales, ct quantas rationes rerum in solum per seipsum sine loco et teropore moveri,
principio, Verbo videlicet suo, Paler ante omnia absque ulla discrepantia dogmalizant. De molu vero
lempora et ante omnem creaturam feceril. Disc. Non spiritualis creaturae, omnis maleriae corpulenlia
ilaque causas et subslanlias rerum, in Verbo Dei liberae, nonnUllisdissonant theoriis. Qtiidam etenim
substilutas , in numero computas crealurarura? Di- ipsum solo tempore, sine loco, moveri aflirmaiil,
VARIAE LECTIONES.
* A intelligibilibutque. * K tingulat vero substantias. * K eadem. * CF transient.. • Sic CF; A ijyiw'
•Klptae. ->CF transterii. • Sic CF ; A Dtcunl. • A quidem. " Sic A; CF includitur. "Sic ,CJT;A>
doctotum.
889 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 890
omnem vero corporalem crealurara non solum tein- A niere dixerim in eis praevalere, quamdiu lolum illud,
poraliter, verura etiam localiler mutabilem esse non cujus partes sunt, permanserit. Eo vero transeunlc
*
incongrue arbitranlur. Nec ibi* omnes dissonant. simul et illius vocabuli virlus evacuabilur s. Cum
Quorum senteniiae beatus etiam Augustinus favet', enim non fuerit, quod locari et circurascribi •
indi
de Deo loquens : ifovel, inquit, seipsum sine loco et geat, quomodo eril locus? Si enim nihit locave-
tempote, movet condilum spiritum per lempus sine ril, locus non erit. Eo siquidera pereunte, quod
loco, movel corpus pet tempus et locum. Alii vero lo- collocatur ", qua ralione locus eril? Locus quippe
cum et tempus, tesle Maximo in Ambiguis, Grego- omnino non est, quod quid non collocat. Non aliler
rium Theologum sequentes », inseparabilia esse in- de (empore. Quando enim nullus motus erit, quein
cunclanter astruunt, in tantum, ut omne tempotale mensura temporis non dividet et comprehendet, quo-
locale sii, et conversim omne locale lemporale, et modo tempus erit? Est enim tempus morarum vel
nutlo modo in nalura rerum inveniri, quod tolo lem- moluum certa et naturalis dimensio. Pereunle igi-
pore sine loco, vel solo loco sine lempore possit mo- tur, qaod mensuratur, et illud, quod metitur, ne-
veri. Sed quid horura convenienlius tenendum sit, cessario peribit. In quo enim intelligetur lempus,
non esl noslrum dijudicare *; unusquisque de talibus quando nullus senliettir molus? Ut eiiim motus iit
disputantium inlra seipsum deliberet, quid sibi ra- B quodam moto continetur, ita tempus in quodam di-
tionabilius sequendura sit: nos autem redeamus ad menso molu. Sicut ergo molus non eril, quando
proposiluin. Disc. Caule ac vigilanter. Non enim ruilla pars mundi movehilur, ita tempus, quando
debemus de sententiis. magnorum et venerabiHum nullus mensurabitur molus. De interitu aulem mtin-
virorum temere judicare. Nam si unum dixerimus di ac de iine nullus calholicorum ambigit. Non eniiu
rectius sensisse, videbimur alterum refellere ; quae sola ratio el naluralis necessitas, quod interiturus
maxima et promptissima causa litigandi solet eve- sit, verum etiam divinarum lilerarum verissima au-
nire. ctoritas comprobat. Maximi namque ob hoc»' sa-
18. MAG.Ntillus pie atque catholice philosophan- pientes mundi non ausi sunt docere vel concedere,
lium, divinaeque Scripturae virlutemconsiderantium hunc mundum temporali principio per generationcm
dixerit, ut opinor, loca et tempora ante mundum inchoasse, ne cogerentur faleri, finem lemporis per
fuisse. Disc. Istaec ' credenlibus et intelligentibus occasum habilururo esse. Nam si mundum temporali
non contradixerim. Sanissime enim credunt, et pu- principio inchoare concederent, fine quoque tempo-
rissime intelligunl. Quidnam' praecederet mundum, ris terminari negare non possent. Ideoque illorum
nisi sola aeternitas, praesertim cum scriptum sit: quidam jnnndum totum, hoc.est materiem ejus ct
Omnia in momenlooculi facta sunt ? Loca autem et *-*formam.coaelernum Deo fuisse, quidam solam in-
tempora in numero omnium sunt. Item : Qui vivit in formem materiem aslruere conati sunt, formam so-
aeternum, creavit omnia simut. MAG.Quid ergo di- lam el formationem roundi Deo altribuentes, matc-
cemus, si loca et tempora ante mundura non fuere, riem vcre ejus aelernaro et coaelernam Deo per
scd sola aeternitas ipsura praecessil ? Nunquid veri- seipsam sttbstitisse, Dei tamen formatoris indiguisse,
simile est, ut eodem modo credamus, nec post muu- ei se ipsam formare non valuisse.
dum remansura? Si enim in universitale ntundi loca 19.Sana autem et ecclesiastica doctrina firmissiroe
et tempora computanlur, qua ralione, soluto mundo, credit, et luculentissimeperspicit, unum el omnipoten-
permanebunt ? Totum siquidem aut universaliler tera Deuro, principiumcausamque omnium, quae sunt,
manet, aut universaliler perit; ut autem ex parle et quaenonsunt, materiemdedissemundoelformam,
maneat, ex ' parte pereat, impossibile est. Si enim quando voluit, finemque daturum esse, quando sta-
unapars ex toto perierit, toluin interit. Una nam- tuit: qui fecit omnia in aeternalibus causis, prius-
que dempta, tolum non est. Similiier si una pars quam fierent temporalibus momentis : qui est finis
salva fuerit, et ceterae interierint, totum interit. omnium, qtiia in ipsum revertentur, quae ab ipso
Totus ilaque mundus aut lotus iuteribit, aut tolus profecta sunl, et in ipso moventur et stant. Dominus
Q
semper erit. Peribit autera. Tolus igitur peribil, ipse de transitu mundi, ut paulo superius introduxi-
neque ulla pars sui post suum interitum remanebit mus, ail: Caetum et terra transibunt, verba autem
sine inlerilu. Sunt autem parles ejus locus et tem- mea non transibunt. Et ne quis transitum mundi de
pus. In ipso igitur et cum ipso peribunt loctts et loco in locum, vel de tempore in lempus, vel de
tempus. Locum nuuc dico non reruro definitionem, forma visibili in formam visibilem, vel de qualitale
quae semper manet in animo, sed spalium, quo in qualitatem, vel. de quantitate in quantitalem in
corporum quanlitas exlenditur. Nam quod Graeci his verbis arbilretur *»posse inteUigi, audiat Propbe-
duas illas mundi partes, locum dico et tempus, tam fabricatori mundi dicenlem : Opeta manuum
uv KVEU, hoc est, sine quibus celerae partes esse non tuarum lunt caeli; ipti peribunt, lu autem permanes.
possunt, appellant, tamdiu illud vocabulum non te- Ille autem aperle dixit, peribunl, ut inlelligas, quid
VARIAE LECTIONES.
« ASricCF-,;,ANon« „.* !ll?m. °J?**A> ' Sic A; CF sequens (pro sequente, sC. Maximo). * A dijudicart.
» CF; A °-uid enim- ' Sic CF: A «"« ex 8 Sic CF; K.revocabitur. ' eniin
™ ,!'J?C™
*• ?'? " partc.
oin. Ct. Sic CF; A locatut. ob hoc om. A. « Sic CF ; A putet.
 891 JOANNlS SCOTi 892
sit transibttnt. Si autem caeli transibunl, quid de /\ mulabilem videlicet naturarum omnium stabililatem
hrs, quac inlra ambitum ejus conlinentur, existiman- in essentialibus et subslanlialibus causis, quarum
diim ? Si cnim exeellentissima pars mntidi peritura immobile fundamentura est • sapienlia Patris, quae
sit, nunqtiitl putandum, inferiores remansuras esse ? non. inclinabitur in seculum seculi. Solct namqiic
El si.q.uod conlinet-et ambil, perierit, nunquid, quod Scriptura sacra terrae noroine naluraruro slabitita-
contineliir et ambilur, salvabittir? Non enira verisi- tem incommutabilem siguificare,. et maxime huma-
mile, quod melius, obire, et quod deterius, salvari, nae nalurae solidilatem. Hinc Aposiolus : Moriifi-
praescrtim cum Propheta non dixerit, opera ma- cate, inquit, membra vestra, quae tunt tuper, terram..
nuum luaruin sunt caeluni; ipsum peribit:sed opera Tanquam dicerel : Mortificate vilia veslra, quae
manuum tuarum tunt caeli; ipsi peritttnt. Ubi aperte siini supra solidilatem nalurae, ul eradicatis eis vir-
datur inlelligi, quod * non solum illud astrigerum lultim germina creseant. Ipsa est lerra reproraissio-
caelum, quod universilatem seiisibiUs crealurae cir- nis, in quam populus fidelium de Aegypto, hoc est,
cumscribit ei ambit, verum etiam caeltim aelhereum, de labore seu lenebris — nam ulrumque Aegyplus '•
in quo septem plauetae cursus suos peragunt, et ae- interpretalur — liberalus, el per mare baplismalis
reum caelum, quodinler lerram et lunam conrlatur, introductus, el iu deserlo praesentis vilae excercita-
periturum sit. Aer namque corpulentus terraeque B1 lus reversurus est. Ipsa est lerra, quam lilii spiri-
proximus aliquando nomine caeli vocotur, ut in tualis Israel possidebunt, quando Deum facie ad
Genesi, quando volatilia sub firmamento caeii tra- faciera contemplaluri sunt. Eademque Abraham
nare ' ficta sunt, aliquando nomine terrae, ut in palrhtrchae figurale monstrata est, et in aeternam
Psalmo : Laudate eum de terra, dtaconet. Si igilur possessionem data. Sed si tibi praediclae divinarum
omnia mundi intervalla, tenoissimaque corpora per- ScripturarUni de interitu hujus terrenae molis, in
itura sunt •, pulasne aquis lerrasque mansnras, qua nunc vivimus in siraililudinem jumentoruni
dum illarura nalura passibilior sit, et ad corruplio- procreati, non sufliciunt sententiae ", aliae ex eadeui
nem facilior plus quani ignis et aeris ? Joannes * ScripUira addendae sunl. Verlex apostolorum , Pe-
" : Caeli aulem,
tbeologus in Apocalypsi sua dixit •, de consumma- trus videlicet, in Epistola secunda
tione mundi prophetans : Ptimum enim caelum, et iuquit, qui nunc sunt, et lerra eodem verbo reposili
prima lerra abiit, et mare jam non ett. Salomon sunt, igni reiervali in die judicii et perditiomeimpio-
item : Omne, inqttit, quod fuit, ipsum, quod erit, et rum hominum. Joannes in Apocalypsi: Vidi, iuquit,
non est omne reeens sub tole. Ac si aperte diceret: caeium novumet terram novam ; primum enim caetum
Solus Deus, omniumque in eo causae, ante uiundiim et prima terra abiit, et mare jum non est. Caelum
fuii, et ipse post mundum, et in eo cimctorum cau- 2 aulem novum et lerram novam, vel, ut ait Peurus :
sae, solus erit: ipse vero tnundus, qui sub sole est, iVovoscaelot el novam lerram, beatum Gregoriuui
cl ab aeternis causis ortum accepit, in * easdem Nazianzenura theologuro sequeutes, de restauralione
causas reversurus est. Non enim ' erit, quod nunc humanae naturae in prisliuum statum, deque ejus
est. Omne enim, quod incipit esse tpiod non erat, et in antiquam dignitatem redilu non longe, ut vidco,
desinit esse quod est, jara non est. Animadverte a veritate reraoti inteJtigiinus. Disc. De interitu
apertissimas divinae Scriplurae de interilu mundi mundi, imo etiam ipsius reditu in aelernas oausas,
sententias. Dominus generaliier extremitates ejus ex quibus defluxerat, saUs est disputatum. Sed quo
colligens : Caetum, inquil, ef terta ttansibunl. Pro- fine terminabilur, aperlius audire velim.
phela inleriora spatia aelheris et aeris : Opera ma- 20. MAG.Miror, quare hoc interrogas, duro ui
nttum tuatum tunt caeli; ipti peribunt. Evangelista ipse paulo superius kicunctanter definieris fineui
Joannes : Mare, inqtiit, jam non est. Ex his inciin- mundi, suas videlicet aeternas causas in Verbo Dei
ctanler docemur, nullam mundi parlem remansuram aeternaHler et incomraulabiliter subsistentes, et in
esse, quae inleritura non sit. Disc. Quid ergo dice- superioribus inler nos confeclum est, in omrabus,
mus? Nam * et idem Salomon ait : Generatio venit, quae in molu vel in slalu " sunt, vel cerfe, ul iin
generatio vadtl ; terra vero wt aeternum slat. Si D ' dicam, in mobiHstatu et in molu stabili, non aliuil
iransierit, quomodo stat, et stabit in aeternum? esse principiuin, aliud finem, sed unum et id ipsum.
MAO. In his verbis Salomonis non illam parlcm Si ergo principia mundi sunt causae, ex quibus ortus
mundi, quae media et infima esl, quoniain infra eam esl '*, nonne fines ejusdem eaedem causae, ra quas
nihil est, in qua genus humanum adhuc mortale reversurus? Non enim in nihilum redigetur, sed in
el corroptibile possidet generalioni et corruptioni eausis suis, motu suo finito, perpetualiter salvabitur
obuoxinm, accipimus, sed illam terram, de qun et quiescet. At si Verlrum Patris, in quo et stinl, et
Propheta dicit: Qui fmdasli tttram lupet stabilila- facta sunt omnia, causa omnium causarumesl visibi-
tem tuam; non inttimbilur in ttculum tecuii; incom- lium et invisibilium : nunquid ipsa causaruu» eausa

VARJAE LECTIONES.
* quod om. CF. ' Sic CF ; A terra, tnate. * CF smt. ** Sic CF ; A Johannesque. * Sic CF;
peritura
A dixertl. • Sic CF; Ket in. * entm bm.A. • Sic A; CF Num. esl om. A. »• Sic A ; CF Aega;'i«m.
" Sic CF ; A sentenliae sic : divinarum senteiUiaede inlerilu cct.
supra
" Sic CF; A iu sccunda sua inlerposuil praedictae Scripturarum
'* cst om. CF.
cpislola. " A in slalti ve/tn molu.
 893 DE DIVISIONE NATURAE. - LIBER QUINTUS. 894
finis niundi est ', in quam desinel, quaiido omnia. A est finis omniuin visibilitim et invisibiliuni, qtioriiam
quae in liiolu sunl, in eo, quod appelunl, in ipsc omnia visibilia in inlelligibilin, et intelligibilla in
videticel Dei Verbo, motus sui finero constituanl *, ipsum Deum transibunt mirabili et ineffabili aduira-
ullra quera finem nulliis ullius 3 creaturae appetitus lione, nori aulem, ut saepe diximus, essentiarum
erit? Non enim habet utlerius,. qtto lendat, vel quid aut 8 substanliarum confusione aut iiiterilii. Et hoc
Christus
pelal. Universalis quippe tolius creaturae firiis Dei totum .Dominus et Salvator nosler Jesus
Verbttm est. Principium ilaque et finis mundi in resurgendo a mortuis in seipso et perfecit, elexem-
Verbo Dei subsistunl, et, ut apertius dicam, ipsuro plum omnium, quae fulura sunt, pfaemoiistravit.
Verbum sunt, quod esl multiptex sine fine finis et Resurgens quippe ntilltim sexum habuit. Quamvis
principium avapxov *, hoc est, sine principio praeler enim in ipso sexu, mascuti videlicel, in quo ex vir-
Patrera. Hinc etiani breviter colligere possumus, gine liaius, et inter boniines usque • ad passionem
quod multls ratiocinationibus suadere conamur, ac conversalus, pOst resurrectionem disciputis sttis ad
sic delinire : Ab ipso et ad ipsum omnia; est eniin confirmandam illortim fidero apparuit; non eiiim
principiuni et finis. Quodetiam Aposlolus aperlissime aliter ipsum cognoscerenl, nisi in habitu "
illis cognilo
conclusit dicens : Quoniam ex ipso, et per ipsum, et se ipstim manifesiarel: nulli tamen ficlelium licet
in ipso, et adipsum omnia. Et hoc eliari) naluraruni B credere, vel " ullo modo cogilare, ipsum post resur-
omnium, quae factae sunl, quinquepertita divisio, reclionem ttllosexti detineri. In Christo enim Jesu ne-
quae ab aposlolica auctoritate, ul Maximus in Ambi- que masculus ett neque femina, sed solum vertun et
guis tricesimo septimo capitulo scribit, tradita est, totum horainem, corpus dico, et animara, et intelle-
liicidissime declarat, redilusque iterum el adunatio ctum, absque tillo sexu vel aliqiin coroprehensiliili
earundem per easdem divisiones et convolutiones forma, qtioniatt) haec iria in ipso iinuitt sunt, et Deus
totius creaturae in unum, et poslfCmo in ipsum facla, sine pfoprietalum transmuialione Vel con-
Deum. Prima siquidem omnium naturarum divisio fusione. Tolus namque Deus esl, et tolus liomo, uiui
est, quae creatam a non creata, quae est Detts, se- subslantia, vel, ut usitatius dicam, una persona, Io-
gregat. Secundd crealant dividil in* sensibilem et cali el temporali rnolu carens, dttm sil supef omnia
inlelligibilem. Tenia sensibilem in caelum discer- loca et tempora Deus et homo, absque ulta forma,
nit el lefram. Quarta separat paradisum et orbem cum sit foniia omnium et paternae substantiae cha-
terrarum. Quinla oraniumque ullima divisio esl ho- racter, absque ulla similitudine, dttm omnia siroilia
minis in hiasculiiiii et feminam. In quo, videlicet eiesse appetunt". Humanitas siquidemChrisli uiium
homine, otnnis creaiura visibilis el invisibilis condila cum Deitate facta hullo loco continetur, nullo lcni-
est. IdeoqUeo/ficina omnlum dieitur, qiioniam in eo J pore movelur, nulla forma seu sexu circunisciibi-
oninia, quae post Deum sunt, cotUinenUir. Hinc tur, quia super haec omnia exaltnta esl, el non so-
etiam merfieias solet appellari, exirema siquidem lum super haec, verum etiara super omhes virltttes, et
longeque a se distanlia, spiriltialia scilicet et corpo- poteslates, ceterosque spiritualesordines, quia serfel
ralia, in se comprehendit et in unitalem colligit, ad dextram Pairis, quam sessionem nulla creatura
corpore et anima consistens 6. ldeoque in consum- polest attingere. Proinde non imraerito redarguendi
matione rerum omuium fabricationis ipsum divina sunt, qui corpus Dominicum post resuffectioneni in
introduxit hisloria, significans, universitatem facla- aliqua parie hiundi conantur consiiluere", et loca-
rura rerum in ipso conlineri. Proinde ex adunatione literet temporaliter moveri, etin Co sexu, in quo
divisiouis hominis in duplicem sexum praediclariim apparuit mundo, inlra mundum detineri. Quoinodo
divisionum incipit ascensus et adunalio. In resurre- enim inter omnia potest esse corptts, qttod in unilaic
ctione enim sexus aufcrelur, einniura adunabitur, et divinitatis super omnin exaltatum fest? Deinde con-
erit solummodo homo, sictu fieret, si non peccaret. siderandum, qttod ipse festirgens a mortuis in para-
Deinde orbis ierrarum paradiso* adunabitiir, et non disum reversus esl. Non enim credendum est, ali-
erit nisi paradisus. Deinde caelum et lcrra adunabun- quod spalii lemporis inter reditum ipsitts a morluis,
lur, et iion erit nisi solum caelura. Et nolandum, elparadisi iutroilum fuisse, nec ipsttm paradisttm, in
quod semper inleriora in superiora transmutanlur. quem a morttiis resurgens inlfavit, locaiem esse, vel
Sexus quippe in homineni movetur, qtioniam inferior in aliqun pnrle Iiujus mundi sensibilis contineri. Ne-
est sexus homine. Orbis terramm, qui inferior est, que, quando manifestabat se discipulis sttis, creden-
in paradisum. Terrena, quia inferiora sunt, in diini est, extra paradisum fuisse, sed simul et in
caelestia mulabuntur corpora. Deinde lolius sensi- paradiso eral, et se ipsum suis discipulis deinoristra-
bilis creaturae adunatio et in intelligibilem tfansmu- bat. Ille enim jam in paradiso erat, quia in ipso bu-
tatio sequiluf, ila ut imiversa creatura inlelligibilis mana natura restauraia est :'111ivero, quibus se
efBciatur. PoslremO universalis creatura Creatori manifestavit, nondum in paradiso, hoc est nondum
adunabilur, et erit in ipso el cum ipso imiim. Et bic .restaurata in natura erant ". Neque quando evarie-
VARIAE LECTIONES.
* A finis est mnndi. » Sic CF; A constituent. ' Sic C!F;A nullus nullius. * A avapx«i- " A •«'«*"• " ^'c
A Subsistens. 'Sic CF; A in pnradiso. 8 Sic Afi; F et. 9 Sic CF; A»* " lamen 0111.A.
CF; quonsque.
" A «al. '• Sic CF ; A ct esse appelunt simitia. '» Sic CF; A aslrwere. llle enim jnm m parttdtso
erui— erant om. CF.
 -
898 JOANNIS SCOTl 8% •
scebatab ocuUs eorura, localiler ab eis rccedebat, A lertam et caelum, ostendens unam apud semet ipsam
sed in sublilitatem spirilualis corporis carnalibus visibiliumnalutam. Adunavit sensibiliaet intelligibilia,
adhuc apostolorum bculis incoHspicuain se » oc- unamque ostendil existentem eotum, quae facta sunf,
cultabat. Hincdatur intelligi, non aliud esseparadi- natutam, quadam myslica tatione coaplalam. Aduna-
»
sum, in quem resurgens ingressus est, praeler t'il pet tationem supetnatutalem ac modum creatam
ipsam humanae nalurae integritaiera, quam in se- naturam non cteatae. Disc. Quid igiiur dicemus? Qua
ipso reslauraverat, et in qua primus homo, si non ratione vel similitudine credendum est, Dominura
peccaret, gloriosus permanerel. Ipse csl paradisus, absque ulla sensibili et circumscripta forma, et inaxi-
qui sanctis promillitur, in quem ex parle, anima rae absque illa, quam nascendo ex Virgine accepit,
videlicet, jam ingresst sunt, ex parle, corpore dico *, resurrexisse?Elquoniamille exemplum generalis at-
extra adbuc sunt. Adunavit ilaque in se orbem ter- que futurae resurrectionis et erat, et est, si abs-
rarum paradiso. Ipsi siquidem orbis terrarum para- que ullo sexu resurrexit, necessario sequitur, ut
disus erat. Totum namque, quod de orbe terrarum omnes homines in resurrectione et post. resurre-
acceperat, malerialera videlicet carnem cum suis ctionem universaliter sexu careant. MAG. HOCsuper-
accidentibus ahsque peccato, el virilem habilum, in fluuraest quaerere, quoniam in prioribus ' libris mul-
B
"
spiritualem in seipso mulavit naluram. Ac deinde lipliciter et ralione suasum est, et senleritiis beati
non solum huniauiialem, quam acceperat et reno- Gregorii ejusque exposiloris, Maximi dico, cst con-
vaverat in seipso, in aequalitatem angelicae nalurae clusum, quod in futura vita post. resurrectionem
exallavit el reduxit, quod per ascensionem ejus in nalura hominum omnino sexu, hoc est, virili et fe-
caeltim significatum est, quando vidcnlibus discipulis minea forma carebit, quoniam in ipsam formara,
elevatus esl in aera, nube eum suscipiente ab oculis quae ad imaginem Dei facta est, reversura est. Ima-
eorum, quae et claritatem ipsius et spiritualitalem go anlem Dei non est masculus neque femina; ista
indicabat; dixit enim, priusquam paterelur : Pater, enimdivisionaturae propterpeccatumfacta est.Disc.
clarifica Filium tuuth : vertim eliam super omnes In futura itaque vita neque masculus erit, neque fe-
angelos et virtules caelestes, el, ut breviter dicam, mina, si sola simpliciias naturae duplicem, qui nunc
super omnia, quae sunt et quae non sunt, subliroa- est, sexum in seipsam absorpserit. MAG.Cur de hoc
vit. Et quod in seipso parliculariter perfecit, gene- haesilas, cum de hominibus in resurrectione gene-
raliter resurreclionis lempore in tola humana na- raliter Veritas dical: Neque nubent, neque nubenlur,
tura perfecturus est, hoc est, non solum omnia, sed erunl sicul angeli in caeto ? Nunquid angelos ex
quae ipsa post peccatum de hoc mundo maleriali intellectu et spiriluali corpore conslare credimus?
allraxcrat, converlet in spiritum, verum etiam ad "* Omni tamen circumscripta forma eos carere non
acqnalilatem caelcslis gloriae, quara angeli possi- dubitamus. Nam quod saepe in humana efligie ap-
dent, perducet. Et ne raireris, quotl de talibus in paruisse iUos divina narrat historia, non nos cogit
aliis libris hujus noslrae disputationis multa iractata aestimare, eos tali efSgie naluraliler detineri. Illud
sunt, ct lmtic iterura recapilulantur, quoniam sic enim pro terapore faclum est, quoniam aliter homi-
ordo et necessilas inveniendarum rerum, quas in- nibus apparere 8, el cuin bominibus loqui, aut ira-
quirimus, exigit, ul easdem sentenlias et argumen- possibile aut non facile erat. Si ergo angeli omni
laliones multipliciler repetamus et revolvamus, ac * fornia circumscripta carent, quid mirura, homines,
veluli quadam «vaxsya^atwo-itin memoriam revoce- dum aequales angelis fuerint, oinni sexu 9 et forma-
raus. Hoc aulem dico, quoniara in superioribus libris rum circumscriptione carituros? Neque enim aliler
raulta» de reditu nalurae beati Maxirai sententias aequales eis erunt, neque hoc incredibile videlur.
introdttcentes • praeguslavimus: sed nuuc plenius Quaedam namquecorpora sunt liquida ac spiritualia,
tractare debemus. Idem ilaque Maximus non solum circumscriptis formis carenlia. Quod autem Jiquiclum
in Ambiguis, veruin etiam in scholiis de adunatione et»° spiriluale est, purissimaeque subslanliae, cor-
crealurarum dispulat quadragesimo octavo capilulo,. D ] poralibus quantitalibus ac lineamenlis seu aliqtia
ubi turrium, quas Ozias aedificavit in Jerusalem, , mole circumscripla contineri posse non video, quo-
theoriam exposuil. Angulos forlassis, inquit, sermoi niam vera ratio talia existimare non me siuil. Qual-
Sctiplurae dixit ipsas per Chrislum factas differentes; luor siquidem siniplicia mundi elementa nuflis coar-
teparatarum crealurarum adunaliones. Adunavit enimi tanlur formis; ubique enim in mundo sunl, cujus
hominem, ipsam secundum masculum et feminam dif- nulla pars est illorum concursu carens. Quod aulem
[erenliam myslice in tpiritum auferens, et proprieta- ubique est in muudo, quoraodo aliqua forma cir-
libus, quae per pastionet tunt in ambobus, liberami cumscribi possit? Sunt igitur corpora formis sensi-
naturae tationem constituens. Adunavit autem el let- bilibus carentia. Quid de radiis oculorum dicendum?
ram, quae esl secundum sensibilem paradisum et or- Nonne et ipsi corporei sunt, omni forma carentes ?
bem tertatum, tepatutionem expeltens. Adunavil el( Si autem dixeris angelos intelligibUes formas ", ha-
VARIAE LECTIONESi
1 te om. A. » Sic CF; A est. ' Sic CF;'A ex cor-
* * regresius parle animae videlicet jam ingressae ex parle
*
A
pora dico. 9 et. Sic CF; A multas. « Sic CF; A inlroducendas. ' Sic CF; A superioribus. appa-
rere oro A. Sic CF; A oinni el sexu ct forroaruiu. »°A oc. " A (ormas inteltigibiles.
 "
897 —
DE DIVISiONENATURAE. LIBER QUINTUS. S98
bere, oinnino conccdo, ac pcr hoc homincs eliam A , esse substitutas , nemo fidelium dubilal. Qtti eiiira
in resurreclione » similiter inlclligibiles formas dubitat, aul infidelis eslaut insipiens. Proindeomne,
habiluros esse, non solum non denego, verum etiam quod in causam suam reducitur, in Deum redire
affirmo. Sed quae et quales nunc in angelis sunt, et cur dubitaretur? Et ne rearis, me temere Deum
in hominibus futurae, omnino me ignorare fateor, vocasse nihil, et nulla auctoritate suffullum , audi
donec transeal, ut ait Augustinus, corpus meum in beatum Dionysium Areopagitam in primo capitulo
affectum voluntatis meae. Non ignoro lamen multos de divinis Nominibus : Diximus, inquit, cum theo-
magnosque sapienles,' qui omnino aliter de humanis logicos characteres exposuimus, ttnum, incognilum,
corporibus post resurreclionem sentiunt, quorum superessentiale, per se oplimum, quod quidem est,
senlenlias inprocessu hujus libri non pigebit intro- trinam unilalem dico, opofleovel op.oaf«Bov, neqtte di-
ducerc, ne videamur eos vel spernere vel non lc- cere nequeintelligere possibile est : sed et sanciarum
gisse. Disc. Consequensdispulationis ordo exigit, ut, viriutum angelicae unilates, quas sive speculalivas,
quid quisque ecclesiasticorum sapientum, quos lc- sive acceplivasoportel dicere , superincognilae el su-
gisti — non enim omnes te legisse opinor, quod cui- perlucenlis bonilalis, et arcanae sunt et incognitae,
quam impossibile est — de talibus senserit, proferas, et solis ipsis subsistunl, qui super scientiam angeli-
ul in arbitrio legentis ponatur, qiiem * velit sequi. £ cam, dignis suis ' angelis. His deiformes angelica
Nunc aulem a te quacro, qtia ratione dicitur perire, imitatione », quanlum licel, coadtmali humani animi,
quod in primordiales causas , vel certe in ipsum quoniam» tecundum omnem inlellectualem opera-
Deum perhibetur reversurum, duui plus pronun- lionem requiescunl, talis aulem fil deificatotum
ciandum sit vivere et permanere, quam inlerire et animotum ad summum lumen, Deuin videlicet, *°
transire? unilas " .' laudant ipsumpotissimeper omnium, quae
21. MAG.Huic tuae inlerrogationi breviterac facile' sunt, ablalionem. In hoc vere et supernatutaliter il-
respoudeo, beati Dionysii Areopagilae propheticami luminati ex beatissima cum ipso unitale, quae om-
sentenliam exponenlis scnsum considerans : Pretiosa> nium quidem esl, quae sunt, causale, iptum aulem
itt conspectuDomininwrs sanctorum ejus. Sanctorum nihil, ut omnibus,quae sunl, superessentialiter exal-
siquidem mortero non aliam in hoc versu Prophetami tntum. Animadverle praefatum theologum,quomodo
clixisse astruit, praeter illorum transilum in Deumi incunctanter summum lumen, Deum videlicet, qui
coniemplalionis celsilttdine, omnia visibilia et invi- omnem intellectualem et ralionalera illurainat crea-
sibilia superantes adhuc in corpore constituti. Num1 turam, nomine quod est nihil, insinuat. Et subjecit
el Petrus ille apostolorum vcrtex mortuus erat omni1 rationcih, cur nihil vocaiur. Quia super omnia, quae
creaturae, et traiisivit in Deum, quando Domino in- C sunt, superessentialiter exaltalur. Commune igitur
terroganti, quem se esse diceret, respondit: Tu es; omnium, quae facla sunt, veluti quodam interitu
Christus Filius Dei vivi? Num similiter Joannes> redire in causas, quae in Deo subsislunt; proprium
evangelista omnibus, quae facta sunt, defunctus est, vero inteilectualis et rationalis substanliae, unuii)
altitudine theoriae cuncta superans el clamaiis : In1 cum Deo virtule conlemplalionis, et Deus per gra-
principio erat Verbuin, el Verbumerat aputl Deum,i tiam fieri. Disc. Plane perspicio, non aliud csse
et Deus erat Verbum, totaque ipsius mirabilis ct' muntlo perire, quam in causas suas redire, et in
ineflabilis Theologi theoria ? Audi Apostolum adhuc: melius mutari. Sed quia pars sensibilis mundi
roortali corpore deleiiluro, mortuuro tamen se et> niaxima est corpus humanum, non mole sed digni-
crucifixum pronunciaulem : Mihi mundus cruci- inte ralionalis animae, qua formatur et vivificalur
fixus est, inquit, et ego mundo. Talis itaque est inler- cl regilur ,et conlinetur, de ipsius redilu tra-
itus sanctorum conlemplalioiiis virlute in ipsumi ctnre ordo rerum exigit et disputalionis series, ni
Deiim transeuntium, et omnia, quac sunt, et seipsosi fallor.
deificati 3 altitudine divinae graliae superantium. 22. MAG.In hoc non falleris; ita enim tnslans
Eo ilaque modo, quo ii, qtti virlule atque scienliat via carpenda est. Disc. Ingredere itaque. MAG.Re-
implentur, adbuc in hac vitn coiislituli solo animo) " diium secundum buinani corporis — nam primus in
inlereunt, lotus mundus, qiiando terminabilur, in- clemenla soluiio cjus est — resurrectionem ipsius
teribit. In ipsum enim, qui propler sttperessentiali- csse, communiler omnis Ecclesia fatetur. Disc.
lalem suae nalurae nibil dicitur , reversurus * est,, Omnium proprie recteque credentium communis
non ut lolus deificetur, aut cum Deounum efliciatttr,, confessio est, non aliud esse reditum secundum »*
ul caelesles virlutes, el liumani animi illuminati,, corporumpraeler eorum rcsurrectionem, et ex qttat-
purgati, pcrfecti, scd ut uiiumquodqtie » eorum,, luor mundi elementis, in qiine"solvtinlur, revocatio-
quibus constiluiiur 6, in suas, ut saepe diximus,, l.em. Utrum vero resurreclio corporum secundum
revertalur causas. Causas aulem omniuni in Dco) graliam, an secundum nalurara, an titraqiic '* con-
YARIAE LECTIONES.
1 SicCF; Kpost resurrectioitem. 9 SicCF; A 3 deificati om. A. * Sic CF ; A reversusest.
c/ttorf.
8 Sic CF ; A unum quod. ' Sic CF ; A coiisiitttahtr. 7 Sic CF ; K dignantur illis angelis. 8 Sic CF-
Auniinie. • A quia. ,0 Deum videlicel cra. OF. " Sic CF ; A tinio. '* secuiidum ora. A. " Kqua'.
'* A titroqne.
PAIUOL. CXXJi. 29
899 JOANNISSCOTl &$
currente stt, ^quaerendtim; nam fere paucos de hoc jKpitur 8 /n lerra, et posl tempus terra, quae ei
tractantes reperi. commendala sunl, reddit. Semina germinum temi-
23. MAG.Nec ego recordor, me in lalinis codici- nnntur, et primtim moriuntur; si enim non moriun-
bus legissc, non quod fortassis de hac qttaestione lur, non ritit/Scunmr. Signacula in nobisDetts fccit
trnclattim a quodam nobis adhuc incognito non sit, resurrectionis per ungues decemet decem, lestimo-
ui. opinor; non enim putandum est, Romanae lin- nium perhibens de noslra spe. Sed et sic per coro-
gttac auclores banc niagnam quaeslionem infaclam nam capitis, perque capillos noslram resurrectionem
praetermisisse, aut notalam non traelasse : sed quod praedicat. Quod enim videtur in nobis mortuum cor-
jn manusnoslras ', si quid inde definitum est, non pus, hoc est, capilli, quolidie secali, et ungues ilerum
pervenit. Ideoque dum djjp per me ipsttm de hoc co- crescunt», significantes resurreclionis spcm. Et non
gilabam, nil aliud mihi occurrebat, praeler quod est fabulosum dicere propter incredulos exemplq na-
resurreclio morluoruro generaliter bonoruni malo- tttrae. Palumbes aves, animalia non stniu/ nelociter
riimque non nisi sola Redemploris mttndi gratia volantia, moriunlur semenstres, et post qugdraginta
futura sit, nnlla naturali virtute cogenle, in tantum, dies continuo reviviscunl. itavOapoi , hoc cst,scabrp-
ut si Deus Verbura caro faclum non fieret, el inler R nes, fuluram sui morlem senlienles, in spliacratn fiini
homines conversatus non esset, et lotaro humanam se ipsos abscondunt, sepelientes ipsam sphaeram in
ualuram non reciperet, iq qua passus est el resur- terra et obruentes; ac sic ex suo humore ileruiu
rexjt, nulla morluoruro resurreclio foret. Et ut sic inveniuntur ex suis reliquiis reviviscentes.D,ePhfie-
jnleUigerem, eo quod ipse dixit, allractus eram : nice ave Arabica stiperfluum mihi esl dicexe; jan%
Ego tum resurrectio et vila; ac si per solam incar- namque in aures mulloritm venit fidetium et inftde-
jia^jpneroipsius»generale hoc donum, puilo excepto, lium. Haec est atttem ipsiwscausa. Quingenlesitnum
getius humanum acceperil », resurrectioneni videli- annum peragens praenoscit lempus morlis sipaein-
cel a mortuis, boc est rcstitutionem el redintegrn- slnre. Sepulcrum enim operatur aromatibus, illud-
ljoiie.m tplius hominis nnturae, qtiae corporc ct que ferens venil in civitatem Aegyptiorum,quae voca-
anima conslitula est. Si autem Dei Verbum huma- tur EHopolis, id est solis civitas, el plantis luk pe-
jiam naturam non susciperet, et in ea cx mortuis ctora nutimullum petculiens, ignem de iw corpotc
not) resurgeret, nullus oronino resurrectionis gra- proferens, incendit snbjectam in loco sepulcri mit-
liam haberel, sed.sicul celerorum animalium cada- teriqm, ac sic seipsum totum comburil, el " totas
vcra, in terrpnp pulvere perpetualiler humana cor- carnes suas cum ossibus. Divina aulem adminittra-
pora permanerent. Hoc eliam pulabam, •audiens ticne nubesmitlitur, et ptuit, et exslinguitcorpus avis
Deus Verbum sit consumenlem " flammam, mortua
Aposlolum djcentem, quod primi- quidem jam exi-
tiae mortuorum. Haec erat mea de resttrrectione slente ave, et penilus ardente; exstincta auiem flamma
worluorum opinio. Sed postquam sancti Epiphanii, reliquiae carnis ejus consumplaereliiufiiunlur, et per
*
episcopi Cqnstantiae Cypri, Ancoralitm [seu] **ser- tinam diem non apparentes.,verinemgignunt, qui, tieiv
monem de Fide legi, magnique Gregorii Theologi de mis plumetcit, el novus fit, terlia die tolidaturx et
lmagine disputationeiii, mutavi senfeiHiaui, ut illo- solidatus locum inquirentibus et ministrttntibus loco
rura auctorilati consentiens, meamque opinionem se ipsttm manifeslat, et iterum in suam repurrit
parvipendens *, resurrectionem lnorluorum naliirali palriam, unde venil, el combustusjuvenescil. Audi-
•yirtute futuram esse concederem. Ideoqtie eoruntlem sli Epiphaniura. Si ergo in reslaurandis rebus hu-
yerba huic np.strae praesenti disputationi insercre roanique corporis parlibus naturalis vis operatur,
npn incongruuiii juclicavi, Praefatus itaquc Epiplia- inque anitualibus irrntionabilibus resuscilandis, ut
^iitis , dc resurrectione disputans, Graecosque re- praefali aucloris approbanl exempla : quid mirum,
^urrcctionein omnino negantes convincens,haec ait : si vitalis et naturalis virtus, quae nunquam Sub-
Graeci qttidempcnitus resurreclionem negant, De\tm 6 slanliam liiiiiianoriim corporum deserit, in lanlum
ignoruntes ejusque mandata; verutjtamen resurgent jx praevalet, ul ipsius operatione ipsa corpora ad vi-
eliam nolenles. Ipsa enim crealura plane eos redar- tam reslituanlur, et ad tolius humanae nalurae in-
guit, manifestans quolidie resurreclionis formam. tegritatem?Celerorura namqtieanimalium, omnium-
Occidit namgue dies, et morluorttm imbttimur ' mo- que rerum sensibilium diversa el specialia corpora,
dum; ablata nocle qritur dies, nos inspirans, et re- quoniam et in ipsis vitalis motus, diim formis suis
surreclionis signtim insinuans. Colligttniur fruclus, continentur, viget el movet, dum solvunlur, sifel,
et slatus praesentium secatur, noslrae hinc trans- nequaquam tamen eorum subslantiam deserit, gc-
mulaiionis definila specie; seminnlur terra el pro- neraliter cummtindo transibunt ", eo mpdo Irans-
ducit , qtiia deposila semina posl messem, id eundi, de quo plura superius Iraclaviintis, El quo-
cst, post colleclionem frugum, resurgent. Locusta niara cuncta sciisibilia et intclligibilia in humanae
mortua et sepulta, qtiod ex ea projectum, conci- nalurae pleniludine condita sunl, :ium riUioni rcsi-
VARIAE LECTIONES.
' Sic CF ; A meas. * Sic CF; A ejus. * CF acciperel. * Sic C; CF accuratum. *"seu om. ACF ; athl.
ex conj. * A parum pendens. 6 A Dominum. ' Sic CF ; A imiialur. * Sic CF ; A conipkitur' *' Sic
CF; A crcscent. " A ac. " CF coiisttmantem. (sic!) '» Sic CF ; Kiransibit.
 DOl DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 902
slit, si totum mundum cum omnibus suis partibus K rere, quam corpora in caelestem qualilalem con-
teinporc reslilutionis ipsius naturae, in qua tolus versa, omneque lerrenum universaliter deponentia
continelur, generali quadara resurrectionis specie existimari, sensibus raortalium incomprehensihUia«,
resurrecturuin deliberenius?Praesertim cum omnium omnique locali circumscriptione libera. Si enim
sensibilium, dum in se ipsa ' consideratur natura, simplicia nuindi hu^tis corrtiptibilis elementa, ul
una eademque perspjcilur, el in hoc miindo non saepe diximus , orone , quod intra ambitum ejus
niagnitudinein corporeae molis, sed incorporalium continettir, penetrant, nttlliusque circumscripti cor-
siibslnnliarutii adunationem absque omni cuniulo et poris densitas obstni, ne ubique in omnia diffun-
pnrlium cxaggeratione vel coinpositione vera consi- danlur: quisnam tle visibilis hujus machinae natura
derat ralio : sjcut in monade et in cenlro non quan- diligenter disputantium, ejusque catholicorum '
tilaicni vei qualilalem liiiiiierorum el liiiearuin, sed sublilitalera ac veluli quandam incorporalitatem
solam virtutem, quac tuilla mole, nullo spatio, nulla meiHis contuitu investigantium, non incunclanter
qttatitit^te et qualitate circumsciibitur, perspicit. asserat, acra tenuissimum omnia caelestia et ter-
Est onim tota per totum in seipsa, niillo loco ambita, restria , necnon et aerea et Neptunia, liullo obsta-
ntillo lempore mota. Proinde si in uuiversitale sen- culo demorante, penetrare, eoque mirabilius et
sibiliura humana praecellit nalura, et superiora sein- B spiriluali lenuitati propinquius igneum spiritum,
per infcriora ad se aitrahunt; non enim ralio sinit simplex 8, purum, omni corporeo seiistt reinotum,
supcriora ab inferioribus consumi, inferiora autem non solum ctincla mundi spatia implere et ambire,
in superiora transire certissimis approbationibus verum eliam ipsum lenuissimum aera nimia sui
approbat: num verisimile est, humanam naluram subtililate et incorporalibus naturis similitudinc ,
cmicta intra se et infra se condita sibimet copulatu- dum sit intimus omnium, tranare ». Similiterque de
ram et aduitaluram in fine omnium exislimare? De aqua simplici et terra seiitiendum ; nam et ipsa
«piritiiaji autem humanorum corporum posl restir- ubique oinnibus corporibus insunt seeiiiidum suam
reclionera subtilitate ejusdem Epiphanii sentenliam analogiam. Quid mirum, resurrectionis corpora
non praetereundam esse arbitror. Nam de corpore ultrn omnem sensibilem qualitntem ascendentia,
Christi post resurrectionem, in quo perfectissimum omni mole et localilale absoluln, et, ut ita dicam,
totius humanae resurrectionis praecessit exemplum, in spirilura oronino conversa, vitaeque simillima,
disptitans bacc ait: Inlravit januis clausis ; aarnate super omne, quod sensus corporeus potest attin-
enim ipsius corpus tpirituale returrexit i et * non gere, ineffabili sua spirilunli sublililate exaltari ?
aliud praeler quod ett, E( quod eil, Deitati coadu- De eo vero, quod resuriectio corporum nalurali
navit3*tn subtilitaiemspiriius ornatum. Si enim ib.inon C virtule cooperalrice sil futura, et non per solam
eral sublititat quaedam spiritus, corpus poiiderosum incarnati Verbi gratiam **, nunc primum incipio
uccepii. Sed ul ostenderet, quia hoc corruptihite no- cogitare, el uhi prius tiuibabam, in operatione vi-
strum ipduetur incorruptionem in yeritate; nam si delicet naturali, utrura resttrrectionis sit eflectiva —
morlitle ett, induetur immortalitatein; intravil quidem humani quippe corporis redintegrationem soli Re-
jnnuis clautis, ut ottenderet erassimembre subtiti- demptoris gratiae tribiiebam, sicut et tu aliquando—>
meiubre,el mortale immortale, el corruptibile incor- ibi jam certus efficior ratione duce. Nullum enim
ruptibile. Vt autem omnes redargueret incredulas in miraculum in hoc mundo contra naliiram Deiim
notlra salute, dico aulem resurreclione, in subtilem fecisse legimus : sed causis naturalibus administra-
transmutans corpus spirilum, contemperavit reiurre- tivis et efleciricibns , jussu Dei movenle, facias
ctionem. Intuere, quanlum incunclanter spiritualjura esse quascunque virtutiiin theophanias, divina nar-
corporum resurrectionem et in subtilitatcm incom- rat liisloria. Et si miraculum miraculorum est
prebensibilem reditum, omni tarditate et quaUlate generalis raorluorum resurrectio, cujus niaximum
terreuae molis.toliusqueponderis corporeis sensibus exemplumpraecessil in Cliristo, in tanlum, ut cetera
siiceumbeniis, localibusque spatiis circnmscripli, ab fere omnia naturalia argumenta in praefiguralione
*^ ipsius facta fuisse reeto intelligaiilur : num veritati
spiriUiabsorpiapronuntiat,purissimeintelligensApo-
stolum dicenlem: Seminalur corpus animale, surget putandura est non convenire, nos existimare, ex
corpusspiriluale. Disc. Inttteor, etmagni viri auctori- causarum naturaliiiin eflectiva potentia divinae vo-
latem ampleclor. De spiriiualiinte siquidein etilloca- lunlati subdita ipsam, resurrectionem dlco,fuiuram?
litaieoiBiiiuuigeneraliler huinanorura corporum post MAG.Ambabus ilaque cooperatricibus, ipsa quidem
resurrectionem, quando humana nalura, quae cor- nalura et gralia, resurreclio perficietur. Disc Credi-
pore et anima constat, aequalis erit angelis, et clerim. Sed quid ad gratiam , quid ad naturam
sanclorura Palrum aucloritate raihi jam * suasum proprie in hac resurrectionis actione pertineal,
est », ei inlra me perspexi rationem, consullans, non satis conspicor. Nullam siquidem inter eas esse
nil aliud probabilius veritalique propinquius occur- nemo solcrter sapientiae secreta rimaptium dixerit
VARIAE LECTIONES
4 ipsa om. CF. « corpus om. CF. ' e« om. A •' Sic CF ; A praeler quod fuerat sed illud ip-
sum in subtiliiatem. *jan» ora. CF. Bestom. CF. 6 CF immortalium 10 comprehensibilia. 'SicCF;
catlwlkorum om. A. • Sic A CF; F corr. simpticem. F tratnare. • Sic CF; A non sola i. v. gralia.
905 JOANNISSCOTI 904
differentiam. MAG.Imo magiiam, diligentique inqui- A dielas quaedam constiluitur, quae dicitur bene esse,
sitione lucidaque invcnlione dignam. In ea siqui- sine qua ipsae exlremilates, esse videlicet et semper
dem theoriae parle » tria quaedam intueri debe- esse, nec vere sunt, quamvis sint, nec recte dicun-
mus : et primo inexhauslam divinae bonilalis in- turesse"*—essc enim et semper esse, sublalo bene
finitamque per ea el in ea, quae 'facta sunt, esse, nec vere esse est, nec vere semper esse : illud
diffusionem, deinde ipsius divisionis generalera enim vere et est et semper est, quod bene ac beate
biperlitamqtte scaluriginem in ea , quae dantur, subsislit — Ula insila medietas, boc est bene esse,
cl ea, qttae donanlur. Tria itaque sunt conside- donum divinae bonilalis est, Ubero ac bono volunta-
randa, bonilas, ejusque data, et dona : quae a se tis intellectualis et rationalis creaturae motu adjun-
invicem discernit rationis acies, propriaque singulis clo. His enim duobus eflicitur bene esse, libera
coaptal. Datum itaque divinae bonilalis est univer- videlicet voluntale, donoque divino, quod gratiam
silatis subslitutio, et secundum generales et spe- sacrosancta vocat Scriptura. Sed illud donum non
ciales raliones cunctarum creaturarum distributio, omnibus generaliter dislribuitur. Soli quippe ange-
quani superessenlialis bonitas, quae Deus est, licae humanaeque nalurae donalur deificatio. Neque
iiniversaliier oranibus largittir a summo usque deor- Ulis universaliler, sed solis angelis, qui Creatoris
siini, hoc est, ab inlellecluali nalura, quac summa B sui dilectione ardenles, stabiliti " in coiitemplatiotie
oinnium creaturarum est, usque ad corporalem , veritatis '« permanent, solisque hominibus secun-
quae iraum et extremum universitatis possidet lo- dum propositum vocatis. Huc accedit, quod donum
ciini. Summa igitur bonitas dat universae couditae graliae neque inlra terrainos conditae naturae conti-
nalurae esse, quoniam ipsam ex non existentibus netur, fteque secundum naluralem virtutem opera-
in cxistentia adduxit. Hinc beatus Dionysius quarto tur, sed superessentialtter et uttra omnes creatas
'•
capitulo * de caelesfi lerarchia : Primum, inquit, naturales rationes effectus suos peragit. Itaque Si
omnium illud dicere verum, ut bonitale universali per solam divinain graliam resurrectio mortuorum
superetsenliiilis divinitas eorum, quae sunt, essentias fuerit, omnino naturalis virtus evacuabitur, vitalis-
subilituens ad esse adduxit *. Est enim hoc omnium que motus, qui rerum substantias nunquara deserit,
cautae * et super omnia bonitatis * proprium , ad sive vi et potestate siluerit, ut in monade numeri,
communionem ' ea, qttae sunt, vocare, ut unicuique sive actu et operatione aperta *• sit, ut numeri a mo-
eorum, quae sunt, ex propria definitur analogia *. nade procedentes, ceteraque, quae ex occultis causis
Omnia igitur, quae sunt, participant • providentiam ex in apertos effectus prodeuiif. Et iierum »', si natura-
superessentiati et cautalissima '• Dtvtntlale manan- lis virtus resurrectionis effectiva est absque adjuto -
lem". Non enim (orlassis essent eorum, quae sunt, es- rio gratiae, quomodo Redemploris humani generis
sentiae,nisi a principioattumerent".Existentiaigitur virtutem in resurreclione mortuorum praevalerc
omnia esse ejus participant; esse enim omnium esl, possibile est credere, cum ipse dixeril: Ego sum
tuperetie " divinilas. Hactenus Dionysius. Et non resurrectiq et vita ? Non enim hanc Dominicam
solum superessentialis bonitas dat omnibus esse, sententiam de resurrectione animarnra, quae est de
verum eliam aeternaliter esse. Oranis quippe es- morle injuslitiae et impielatis ad justiliae et pietatis
senlia et substanlia non aliunde et est et subsislit, vitam, hoc est in veritatis contemplationem, solum-
nisi ab ea superessenliali et supersubstanliali '* bo- modo debemus accipere, verum etiam de resurre-
nilate, quae per se vere est et subsislit. Nullum ctione corporum, cujus principale exeraplura in sua
namque substanliale vel essentiale bonura per se cst, propria carne praemonstravit. Sana itaque fide
praeter ipsam solam, cujus participatio dat omnibus possumus attribuere resurrectionis virtutem et dalo
bona esse, solis eleclis donat deiflcari. Nulla enim divinae bonitatis secundura naturalem effeclivam
essentia vel substanlia '• est divina bonitale condila, potentiam, et dono ejusdem bonitatis secundum su-
quae non aeiernaliter et incommulabiliter permaneat. perexcellentem omnes naluras gratiam. Nam et
Ea siquidem, quae perpetuo perseverare nequeunt,
n haec duo, datura dico et donum, a se invicem segre-
accidentia sunt substantiis superaddila , et circa gavit Jacobus aposlolus, dicens : Omne rfalum opti-
eas conglobata, inque eas reversura. Est itaque da- mum etomne donum perfectum rfesursum est, desceu-
tum divinae bonitatis nalura omnis, quae in essen- dens a Palre luminum. Ac si aperte diceret: Omnis
tiam ducla est, el perpetualiter cusloditur, ne pereat. naturarum data substilulio et restauralio, quac ex
At vero quoniam inter esse et aelernaliter "esse mc- dato et dono conformaiur, omnisque perfecta eorum,

VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF, A theoria trf est Se fesurrectione tria. * A rfttitstontsttjstus. * A capitulo quarlo. * Sic
CF; A Primttm, inquit, omnium illud dicimus secundum veritatem quod Deus omnes crealuras bonilale non
necessilate subttiluit. * K ca»sae omnium. * A Dei bonitalis. ' A communicationem. * K vocare,
* K divinam parlicipanl. " et causalissima om. A. " A Deilale
juxta analogiae" cujusque definilionem. »3A superessentialis
emananlem. '* A Quomodo enim quidquam erat, si rerum causam non parlicipabanl.
Divinitas. Sic CF; K substanliali. "SicCF; K essenlialis substantia. " Sic AF; C perpetttalilcr.
»"" csse oin. CF. " Sic A; CF stabilitali. »» A reriialis coiiiemplaiioiie. " nnturates ora. A. *° SicCF;
A rcperta sit. " A veriiin.
903 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 906
qui digni sunt acterna bealitudine, deificatio, quam A t contemplandam ", sed ut per eas conteraplalivae
Graeci Biuac» dicunt, ab uno fonle manat, hoc virtutes ipsam laudarent , in suis ordinibus ct
est, de sursum * a Palre lurainura. Itaque datum, ut semper sunt et erunt quietae, absque locali circum-
* creaturarum sub- scriplione et temporali mulabililale. Finito nam-
praediximus, in universaliter
slitutione substanliali, donum vero specialiter ' in que mundo qui localibus spatiis et temporatibus mo-
deificatione electorum superessentiali accipere de- tibus ambitur, quid erit localiter circumscriptum attt
bemus. Non enim aliler divina providentia univer- temporali routabililati subjectum "? Erunt enim
sitalis, quam condidit, ordinem substituere voluit, omnia quieta , quar.do nihil per generationem in
nec fieri debuit, nec possibile fuit, nisi ut primo roundum veniet, nihil per corruptionem in mundtim
daret essentias et snbstantias, quibus postea distri- resolvetur. Mundus quippe peribit, nullaqtte ipsius
bueret ornamenta, boc est, virlutes donaret juxta pars remanebit : ac per hoc neque toltiiii. Transibit
dignitatem et angelorum et hominum, quos praesci- enim in suas causas, ex quibus processit, iri quibtis
vit etpraedeslinavilconformesfieri unigenitiDei Verfct*. neque Ioca sunt, neque tempora, sed locorum tem-
Ut igitur breviter coiicludamus ": nattira est datum, porumque simplices sinceraeque rationes, in quibus
graiia vero donum : nalura ex non existentJbus in • omnia unum sunt, neqtte ullis accidenlibus discer-
cxistentia adducit, donum vero quaedam exislenlium nuntur. Omnia enim simplicia, omni compositione
ulira omnia existentia in ipsura Deum evehit. Eos " substantiarum accidentiumque carentia , et ut sic
cnim, qui divinam super omnia communionem parti- dicam, unilas simplex, et mulliplex adunatio om-
cipant, inler omnia connumerari vera non sinit ratio. niuiu creaturarum in suis rationibus ct causis, ipsa-
De se ipsa 7 namque Veritas ait : Vbi ego fuero, illic rum autem causarum et ralionum in Verbo Dei uni-
et minisler meus. Ipsum * incunctanter super omnia genilo, in quo el facla sunl et subsistunt omnia.
esse credimus. Minislri igilur ipsius super oninia Habes igitur differenliam et proprietalem naturae et
sunl, ceteri vero, qui * virtutem purae contempla- gratiae, dati videlicet et doni, eorumque commu-
tionis [de ordine theophaniarum '•] non attingunt, iiionem. Disc. Habeo, planeque ", ni fallor, intelligo,
inferiorcs ordines oblinent, sive in theophaniis, sive ac per hoc breviler colligam, quae a te dicta sunt.
in inferiorum naturarum sublimilatibus. In theo- MAG.Collige. Disc. " Naturam dixisti esse datiim,
phaniis aulem dixi pluraliler, quoniam nec intelle- gratiam vero donum 20.MAG. Ita. Disc. Addidisti
ctunles nec rationales naturae eodem modo veritalem eliam utriusque proprietalem, et nalurae dedisti dc
conlemplafurae sunt, sed unicuique earum secun- nihilo esse et semper manere, graliae vero deifi-
dtim propriam analogiam allitudo theoriae distri- care, hoc est, eflflcerehomines *' in Deum iransire
builur atque definitur. Hoc dicit de angelica et hu- eos, quos *»afltttentiadivinaebonitatis gratis, absque
r
mananalura,quaesublimissimum universitatiscondi- nalurae subsidio *', nullis praecedentibus meritis,
tae obtincnl locttm *'. Iloc atttem dicimus, non quod exnltat super omnia quae sunt et quae continentur
ullacreatura praeter Verbi humanitatem '*, ultra om- intra universitalis conditae terminos. Comraune vero
ries theophanias possit ascendere, eumque, qui solus earum, naturae dico el gratiae, intelligitur esse hu-
habel immortalilatem, el lucem habitat inaccessibilem, raanae subslantiae resurrectio, hoc est, mortalium
ntilla fheophania interposila attingere, sed quod corporum in immorlalia transitus, et corruptibiliiin»
iheophaniarum quaedam tantae altitudinis sunt, ut in incorruptibilia, et animalium iri spiritualia, et
"
supra omnem creaturam proxima Deo contempla- temporalium et localium in aeterna omnique circum-
lione intelligantur exaltari, ac veluti theophaniarum scriptione libera. MAG.Recte !* collegisli; haec cnini
theophaniae credunlur esse. Deus enim omnino nulli suadere voltti, et, ut video, tibi'* suasi. Disc. Ad-
crealurae visibilis per seipsum est, sed in nubibus liuc tanicn Iiaesito, qttoniam non tam clare contem-
theoriae videtur »* et videbitur, sicut ait Apo- plor, quoinodo non solum humanae naturae resur-
slolus : Rapiemur in nubibus obviam Christo , et rectionem, verum eliam omnitim rerum sensibilium,
sic semper cum ipso erimus **. Ceterae vero na- quas. hujus. mundi ambitus comprehendit, videris
turae , quas condidit ipsa veritas non ad se D I asserere. MAG.Mirari non desino, cur tam frequenter

VARIAE LECTIONES.
1 Sic A; CF rfeorstim. * ttniversaliter om. A. * specialiter om. A. * Sic CF; A unigenito Dei verbo.
* K concludamus breviter. * in om. CF. 7 ipsa om. A. 8 Sic CF; A Ipsam. * Sic CF; A celera vero
quae. " Sic A, ex margine, opinor, illata; rfeordine iheophaniarum om. CF. " Sic CF; in llteophaniis au-
lern dixi pturaliter—obtinent locum om. A. " Sic CF; proeter verbihumanitatem om. A. »3 SicCF; A
super. '* Sic CF; A el videtur. »" Post verbum erimus K haec habet : In llteophaniisautem dixi plura-
liler quum nec intellectuales, nec ralionales nalurae eodem modo verilatem cotitemplaluraesunt, sed uiiiciiiqiie
hoc dicit, de angelica et humana natura, quae sublimissimum universitatis condiiae locum oblinent, earum se-
cundum propriam analogiam nltitudo theoriae dislribuitur atque definitur. Ceterae ve^o-natttrae cet. '• Sic
CF; A quas ipsa veritas n. a. s. contemptandam fecit. " Sic CF ; A subditum **Sic CF ; A plane et.
'» Sic CF; MAG.Cotlige. Disc. om. K. '* Graliam veto donum om. CF. *' efficere Itomines om. CF. !* Sic
CF; A eosque. *>Sic CF; A sttfcrfilo. »* CF flale collegisti. »" CF le suasi.
907 JOANNIS SCOTI 9$
de lalibus baesilas, cum suasum libi » saepe con- j\. \ cxtra ipsum universam crealuramdicimusesse, ca ta-
cesseris.omnia in bominecreata essc ', visibilia dico lionc, ul intra ipsuhi dicantur causae rerum et ratio-
et invisibilia, ac post hoc fesurrectiira.Veruni cleresur- • nespropter similitudinem earum etsimplicilalem,cx-
rectioiieinvisibiliumnunc trnctare non est iioslripro- tra veroipsum '* effectusearum"causarum et ratio-
positi. De resurreclione vero corporalium ' scnsibi- niun propierijiiaiidain clissimililiidiiiem;locisenim et
lium, hoc est, deeorum reditu in suas * causasdispu- lemporibus varianlur, generibus el speciebus, propric-
tamus. Si crgo " humana natura cx inlelligibilibus tatibus et accidentibusdiscernuntur. Ideoquc veluliex-
et corporalibtts 6 sensibilibus composita est, aniuid * tra simplicitalemdivinae sapientiae dicunlur esse, cuin
dico et corpore : quid mirum, si universitas omnium cxtra ipsam nihilsil, et in ipsa omnia, univcrsaliset
sensibilium in liumano corpore resurgat, et quo- simplex vila esl. Quid enini in sapientia Dci essel,
cunque transieril, transeat? In cnusns tnnicn solttni- quod vitn careret, aut vita non cssel, ciim et ipsa
modo dico, non in ipsam deificalionem, quae solis vera viln sit, et plusquam vila, el niliil in ipsa, quod
purgaiissiiiiis intelteciibiis donabilur. Et si maxi- aat ipsa non csl, aul sui siinillimuiii? Praeserlim cum
mam • argumcnlaiionem de hoc audire dcsitlerus, nt- Theologus Joannes dicat: Omiiia per ipsum (actd
lenttis esto, ctin ea, quae restanl, intuere. Ac ui de* sunt, el sine ipso fuclum est nihil, ^itorffaclum est:
fidei catholicae simplicitate disputare incipianius »°, IB jji ipso vita eral. MAG.In Verbo igitur, quod csl sa-
ex qua oiimis assenstis in purlssimam rerum cogni- picnlia Dei 16,omnis crealuraet estet vivit, etoiniie,
tionem inchoat: credis, ulopinor,omnia quae surttet quod in ipso est, perife non potesl. Si eiihn, quod
quae non sunl, boc est, quae sensui el inlellectui " coniiiiet, seraper et iiiconimunicnbiliter mnnet et
siicciinil nni, et quae sensum omnem et iniellectum vivil, imo eliarii vila esl el vila aeierna : oinne, quod
siipcraiit, et lameu postDeum, ut et verbis sanetl in eo continetur, necessario et cst, et semper ma-
Dionysii Areopagitae titar, circa Dcum volvuhtur, In- net, el aeterna vita est ". Disc. Hinc dtibilare
fcrioribus se naturis incogniteinVcrboDei factnesse. et impitim et slullissimuni est, cum oiniris divinae
24. Disc. Hoc iiicunclniiter el credo, ct, qtiantura liistoriae auctoritns, omnesque Theologi perhibeant,
illuininor supcmo luiniiie, inlelligo, audicns sacfam omnem crealurani in Vcrbo Dei '3 aelernaliter esse.
Scriplnrani diceiilem : In principio (ecii Deuicaelum llinc sanctus Augustiniis in decimo sexlo capittilo
et terruin; priucipium appellans ttiiigenittim Vefbum, duodecimi libri de Civitate Dei evidentissime ac bre-
in quo Pater fccit oinnia, caeli vero lerraeque voca- viler senlenliam prolulit tle eo, quod Deus non so-
bulis invisibiletii ct visibilem crenluram significaiis. lum omnium crealor creaturarum semper fuit, verura
El alibi simpliciier, hoccst univcrsaliler ait: Oinnia eliam et dominus, el sicul nunquam fuit non crea-
in tapienlia (ecisii; omnia dicens, oinnitim crealu- < G lor, ita nunquni non fuit dominus, dispulans. Qtia-
rarum universnlilntem in Verbo Dei faclnm conclu- propter, inqtiil, si Dominus " Deus semper domintis
sil. MAG.Puiasnc igitur omnia, quae in sapienlia (uit, semper habuil crealuram suo dominaiui servien-
Del facta sunt, vivere, an vita carerc: vel, ul verius tem , veruniamen rion rfeipso **genilam, sed ab ipso
et aperlius ilicaiu, utrum onnie, quotl in Deisapien- de nihilo factam, nec ei coaelernam.Erat quippe anie
tia fnctum est, vita et sapienlia est, vitaeque et illarh, quumvis nullo lempbresine illa, non eam spatio
sapientiae pariiceps, necne? Et si vita et sapientia Iranscurrenle, sed manenle *' perpetuilale praecedens.
est omne, quod in divina sapienlia factuin est ", Sed si responderoeis,quirequirunt,quomodo semper "
utrum leraporaliler coepit csse, ali seinper erai, et crealor semper dominus [uit, si crealura serviens tion
i:on eral quando non ernt? Et si ita esl, nunquam semper fuit, aut *' quomodo creala esl, el non polius
erit, quando iion erit; nam si ex tempore Coepil creulori coueterna esl, si semperfttil : vereor, ne faci-
esse, necesse cst clim lcmpore finiri. Disc Absit a lius judicer affirmare,quod nescio, quam docere quod
corde fldelium hoc existimare, ut omnc, quod in scio. Aclsi aperle praelatus Pater dicerel, tiiiiiiis
Verbo Dei fncltim e=t, vila non sit et vita sapiens et aeteriiilatem ** creaiurarum capacium tarditaicin
aelerna, ahsquc tilla tetnporali inchoatione, absque redarguens : Si asseruefo, quod firmissinle scio,
ullo temporali lermino. Nam et corpora, omnisque!D Deuni videlicet et semper creaiorem el dominum
sensibilis crenturn, in ipso vila sapiens el aeterna crealurae fuisse, ac per hoc el semper crealuram
est, ita ul incffahili et iiicomprebensibili modo, cre- servientem substitutam non defuisse; nam si sem-
dibili tamen'3,omniscrealurain ipsovivat elvita sil; l per serviens creatura non fuil, sequilur, neque cren-
et cum exlra ipsum uihil slt, de seipsti, veluti extra, torem, neque creaturae seniper dominalorem cxti-
creaturas conditas produxil. Nam ct intra ipsum ct lisse; at yero quia et seroper creator el dominus
VARIAELECTIONES.
1 CF suasum te saepe. * A esse creaia. * corporalium om. CF. * suas om. GF. " A igilur. ' cor-
' Sic F ; A animo, C animi. * K maxime. * Sic supra adscr. corr. F; A Ac vera
poralibus om. CF. " Sic CF ; qtiae sensu et inielleciu. '»A in sapienlia faclum
fidei, CF Ac "tii fidei. »• Sic CF; A incipiam.
esl divina. Sic CF; A incomprehensibili, credibili tamen modo. '* SicCF; Kexlra ipsum" vero. " ea-
rum om. CF. '• Sic »• CF; A snpienlia divina. *'" Sic CF; A et pila aeterna (est om. A). Vei otn. Ki
»• DomtJiusom. A. Sic CF; A de seipso. Sic CF ; A permanenle. **scmper om. A. " Sic CF; A
el qtioraodo. '* sic CF; A in aelerntiaie.
909 DE.DIVISIONE NATURAE. — LIRER QUINTUS. 910
erat, necessario sequittir, semper crealurani servien-- A contuitus caliginem palilur : clare siquidcm ac sine
tem creatain ' substilisse ; non enim accidens Crea- ulla nebula illud inlueor, ea maxime ratione dtictus,
lofi omriium estcreasse quae creavit, sed sola per- qua in sapieniia Dei " crealas esse non solum crcdo,
peluitate superascendit» et praecellit quae creavit: : verum etiam inlelligo incunctanler. Nnm oiiine,
vereor ironice suggillans, ne forte judicer aflirmare,, quod in sapientia Dei creatum subsistit, ntillus nisi"
quod nescio, qnam docere, quod scio. Iocunclaiileff impius vel insipiens semperperraansurum dubitarit".
siquidem intelligo, semper et creaturam etCreatb- De effectibus vero, quos processiones causarum sa-
rem ejus, efDomintim et servieniem sibi inseparabi- pientes sequens vocasti, jamdudiim delibero, utrum,
liler fuisse; nori qnotl creatiirn Creatori, vel 8 ser- sicut suae causae, permaiisuri, an cum mundo per-
viens Domino coaeterna sit; Crealor siquidem Crea- ituri, ila ut non in catisas suas redeant et in eis
mfam, et Dominus servientem aelernitate praecedit,, salvenlur, sed in nihilutii, de quo facli sunt, redi-
non leiiipore, sed * ea ratione, qun Crealor et Do- gantur '*, ut penilus ulterius hOtisint. MAG.Effeclus
iiiiiius principium creaturne et servientis esl, Crea- iiiinc cnusnrum dicimtts totum liiiiiidum sensibilem
tor atitem el Dominus avap%os, hoc est carens priu- cum biriiiibiis suis partibus, qiiibtis conslnl. Nnm de
cipio. Crealorem aulem noslrum » et Dominumi : mundo inlelligibili indiibitnbilis seiilentia est, qttod
dicihius unum et solum Deum, siimmnm viiielicet ell B nuriqiiam perilurus , quoniani in illo nibil esl cor-
sanctam Trinitatem , nnam essentiam in tribus sub- i tipiioni obnoxium ; ipse siquidem semper subsislit,
stanliis; quae dum per se c.ogitaliir, solus in ea Pa- qttemadriiodum el causae, quarum effeclus est, cae-
ter avapxo; crediiur; nam et • Filius et Spiritus5 lestes dico essentias, quamvis bealus Dionysius Areo-
sancius non omnino uvupxot sttnt, dum principittm,, pagita asserat 18, quasdnm angelicas virttites in al-
Palrem dico, habent. Filius namque ab ipso genittts 7' liorem divinae llieoriac gratlum ':, quam nunc sunt,
est, sanclus vero Spirilus procedens. MAG.Primor- ascensufas, dum Deus omnia in omnibus fuerit.
diales causas in Deo solummodo crealas fttisse, ac3 25. Disc. De effeclibus causariim invisibilitira, de
Domino suo servisse, non aulem earura effectus, invisibili " dico uiundo, ailliuc tithbo, deliberans,
quibus httnc sensibilem miindum compositttm non! qua ralione dicitnr , quotl perilurus sit et pefman-
iiicongrue credimus, nrbitraris, ut opinor. Disc. Non, surus; haec eiiim sibi invicem pugnare Videnlur,
aliler arbilror. Catisas elenim rerura semper creatasi perire dico el permanere. Quomodo etiim perit, quod
fuisse, eariim vero effectus definitis locorum ac> permanet, vel periuanetquod perit? MAG.Ntim paulo
temporum interstitiis in hunc munclum processisse, sttperitis coufessus es, quod ea ratione maxime intro-
et adhuc procedere, et processuros esse,
opinor. duclus fueras, ut ilullo modo dubilares de aelernilate
MAG.Haec opinio iieqtte a fide cntholica, neque vera causarum, qUoniam ili Verbo Dei factae sunt; non
intelligentia recedere exislimanda. Quid igiiur? Pu- enim potest perire omne\ quod sempef vivens Verbuffi
tasne, causas solummodo rerum aeternas fuisse , continet, et in qtto omnia sCmper " vita sunt, ntilli
effectus vero earum temporales, ac per hoc solas; corruptioni et defecltti subjecta. Disc Ad hoc sane
causas seinper rnansuras, effectus vero perituros ?1 producltis siim, in lanLuin, ui prius dicam , me pe-
Disc. fta semper cogitare solilus eram; sed postquairii nitus non esse, quam illud ignorare posse, autlien
hujus praesenlis disputationis semiiam tecum carperei Aposlolum dicenlem : In quo vivimus , el movemut
incboavi, fationis acumen ac vcluli inevitabilis re- el sumus. Si enim in ipso non suni, omnino noi
ruin consequentia coepit me atlrahere, tit non solum sum : et si ltoc ignoro, in " insipientiae et igrioran-
causas, vefutn etiam earum 8 processiones , quas liae interitu perdiltts simi. MAG.Dic igilur, num Dei
sapienfes effectus vocant, perpelualiter permansiiras Verbum, in quo causae omiiiutu aeternalitef Subsi-
concesserim, eo tamen lenore, ut non ipsae proces- stunt, venit ili causartini effectus, hoc est, iri liiinc
siones in semetipsis, sed in suas causas reversurae mundum sehsibilem, neCiie. Disc. Quisqtiis hbc ne-
permaneant. MAG.Dehoc adhuc haesitare te video? gaverit, omtiino vera '• religione, qua untis Detis
Disc. Negare non possum. Naro quae per me de his s. , colittir, el incafuatio Verbi flei •» praedicatur, alie-
cogllabam, vera ratio nutare • cogit : incognita niis est. Ait enirii theologia : Et Verbumcaro faetum
vero , quae inlroducere vis, nondum mihi liquide est, hdc est, Verbfifiihoriio factum est; carneM pro
patefacla stint 10.MAG.Dic, quaeso, qtiid pure liqui- tolo homiiie posuit, eointfdo loqttendi, qttO tolum a
deque perspicis, et de qtiibus adhtic aut pcnitus lifii- parie significalur. Iteirique ipsum Verbtim incarna-
bas, autpartim iiitelligere incipis, partim obscuritas lum de seipso praedicans : Exivi, inqiiit, d Palre,
alque subtililas aciem tuae meiitis effugit. Disc. De el veniin mundum,etiteruriirelinquoniundum,et vado
causis aeternaliter factis, sempefque manentibus, et ad Patrem. Ac si aperie dicefet: Ego, qtii secundum
tn infinitum perinaiisuris, iiequaquani mentis meae divinitatem aequalis sum Patri, uuiiis ejusdemque
VARIAE LECTIONES.
- Sic CF; creatam om. A. » SicCF; A ascendit. * Sic A; serf om, CF.
" Sic A; pro nosirum CF nunc. • et om. A. 7 A semper 3SicCF;A«l.
* earhm om. CF. ' Sic CF ; A mtttare.
10sunl oni. CF. " SicCF; A in generalus.
**SicCF; A nullus non inipius. '* Sic CF; A rfu-
sapientia rfivina.
bilabii. '* Corr.; ACF redigentur. " Sic CF ; A asseverat. '? gradumom. CF. " CFde visibili dico m.
" semper om CF. '" in om. A *° Sic CF ; A a vera. " Sic
CF; A verbi rftutstmpracdicatur.
911 JOANNIS SCOTI 912
esscnliac, ctijtis ct ipse cst, exislens, exivi ab illo, jA dixit : Praedicate evangeliumomni creaturae, omnem
hoc:esl exinanivi meipsum, formam servi accipiens, crealurnm nppellans hominem. Non enim irraliona-
caro videlicet faclussum, totamque humanara natu- bilibus animalibus, seu omnibus crealuris seusu ca-
ram accepi, et iterum relinquo mnndum et vado ad rentibus, suum evangelium praedicari jussit', sed
Patrem, hoc est, servilem formam, tolamque huma- soli homini, in quo omnis nalura creata continetur.
nam naluram, corpus videlicet et animara el intelle- MAG.Omnis itaque creatura in homine est? Disci
cltim, et universaliter omne, quod ex ipsa crealura, Hoc indubitanter fatendum. MAG.Fateris ergo, Yer-
quae constat ex visibili et inlelligibili cxislentia, bum Dei, in quo, el per quod, et ad quod facla sunt
sumpsi, ullra omnem mundttm in Deitatem meam omnin, secundum suam divinitatem in effeclus cau-
converiens, salva nalurarum, cx quibus subsisto, sarum descendisse secundum suam humanitatem ?
ratione manente, super omnia, quae sunt et quae Disc. Firmissime fatcor. MAG. Quare descendil?
non stint, exatto *. Exivit igilur a Patre, et venit in Disc. Dic,quaeso. MAG.Non aliam ob causam , ul
uiiindum, humanam videlicet naluram accepit, in opinor, nisi ul cattsarum, quas secundum suam di-
qun lotus mundus subsistit; nihil enim in mundo vinitalem aelernaliter et incommulabiliter habet, se-
est, qtiod non in humana natura comprehendatur : cundum suam humanitatem efleclus salvaret, inque
ct iierum rcliquit mundum, et ivit ad Patrem, hoc **suas causas revocaret, ut in ipsis ineffabili quadam
csl, humanam quam acceperat naluram super om- adunatione, sicuti et ipsae causae 8, salvarenlttr. Ac
nia visibilia et invisibilia, super omnes virtules cae- si aperte diceret: Si Dei sapienlia in effectus causa*
lestcs, stiper omne quod dicilur et intelligilur, suae rum, quae in ea aelernaliter vivunt, non descenderet,
Deilali, quae Patri aequalis esl *, adunans sublima- causarum ratio periret: pereuntibus enim causarum
vit. Quanquam enim lotam humannm naturam, quam effectibus nulla causa remaneret, sfcul pereuntibus
tolnm accepit, tolam in seipso et in toto humano causis nulli remanerent effectus; haec enim relali-
gcncrc tolam salvavit, quosdam quidem in pristinum vorum ralione simuloriiinlur, et simul occidunt, aul
naturae statum rcstituens, quosdam vero per excel- simul et semper permanent 9. Disc. Tolus ilaque
lcntiam ultra naturam deificans : in nullo tamen nisi raundus in Verbo Dei unigenito, incarnato, inhu-
iu ipso solo humanilas Deitati in unilalem substan- manato adhuc specialiler restilutus est, in fine vero
tino adunata est, el in ipsam Deitatem mutata oro- mtindi generaliler et universaliler in eodem restau-
nia transcendit. Hoc eniro proprittm caput Ecclesiae rabitur. Quod cnim specialiler in seipso »• perfecit,
sibi ipsi reservavit, ut non soium ejus humanitas generaliter in omnibus perficiet. Non dico in omni-
parliceps Deitatis, verum eliam ipsa Deilas, post- bus hominibus solummodo, sed in omni sensibilt
*
quam ascendit ad Patrem, fieret; in quara altiludi- creatura.lpsum siquidem Dei Verbum, quando ac-
iiem nulltis praeler ipsum ascendit, nec ascensurus cepit humanara naturara, nutlam creatam subslan-
cst. Et hoc est, quod alibi aperle de seipso dicit: tiam praetermisit, quam in ea " non acceperit ".
Nemo ascendit in caelum, nisi qui rfecaelo descendit, Accipiens igitur humanam naluram, omnem creatu-
filitts homiiiis, qui esl in caelo. Ac si manifesle di- ram accepit. Ac per hoc si humanam naluram, quam
ceret : nemo ascendit in Patrem, nisi qui ex Patre accepit, salvavit et reslauravil, omnem profecto
descendit, et dura a Patre descendit, Patrera non creaturam visibilem el invisibilem restauravit. Hinc
deseruil; qui semper in Palre est, quoniam Paler non incassum credimus et intelligimus, incarnatio-
in illo inseparabililer, el ille in Palre semper est: nem Verbi Dei non minus angelis, quam hominibus
Ego enim, ait, et Pater unum sumus. In quam unita- profuisse; profnil namque hominibus ad suam " re-
tem solus ille suam humanitatem subvexit,,ceteros deriiplionem suaeque nalurac reslauralioiiem, pro-
aulem, quos deificat, sola participalione suae Deita- fuitangelis ad cognitioncm. Incomprehensibilequippe
lis • unumqueraque secundum altiludinem propriae erat Verbum omni crealurae visibili el invisibili,
conlemplalionis post * se conslituit, ordinans in hoc est intellectuali el rationali, angelis videlicel el
seipso, veluti in quadam domo ', omnes, quos con- j) hominibus, priusquam incarnarelur, qtioniam rcmo-
formes sibi • fieri elegit. Deus itaque Dei Verbum, tuin et secretum super omne, quod est et quod *' non
in quo omnia facta suut causaliter et subsistunt, est, super omne, qttod dicitur et intelligilur: incar
secundum suam divinitatem descettdit in causarum, naturo vero quodammodo descendens, mirabili qua-
quae in ipso subsislunt, effectus, in islum videlicet dam tbeophania et hieffabili et mulliplici sine fine
serisibilem mundum, humanam accipiens naturam, in cognilionem angelicae humanaeque naturae pro-
in qua omnis visibilis et invisibilis creatura conline- cessil, et super omnia incognitum " cx oninibus
tur. Disc. In hoc incunctanter calholica fides consen- naturam, in qua cognoscerelur, assumpsit, lnuiiduni
tit. Ipsuin namquo Dei Verbum homo factum, post- sensibiteni et intelligibilem in seipso incomprehensi-
qiiam resurrexit a mortuis, suos discipulos erudiens bili harmonia adunans. Et lux inaccessibilis onmi
VARIAE LECTIONES.
» Sic CF; A exaltata. ' Sic CF; A esl aequalis. » Sic CF ; A dimnitatis. * Sic CF ; A pro se. " CF
aomu. * CF conformes suos fieri elegit. ' Sic CF ; A jussit praetticari. * Sic CF ; A tpsn causa. * Ac
si aperte diceret — permanent om. CF. »°Sic CF ; A in scipso speciatitet: . " in ca om. A.. " Sic CF; A ae-
cepil. 13sjirtiuom K. " qttod.om. CF. " Sic CF; A incognilam.
913 DE DIVISIONENATURAE. — LIRER QUINTUS. 9U
creaturae iiitellectuali et ralionali praebuit acces- .A omnibus sensibilibus, sive caelcstibus sivc lerrenis,
stim. Hinc est, quod comrnuniler angelicam bymno- intelligendum. Omnia siquidem, quae locis tempori-
logiam universalis Ecclesia in caelo et in terra inlel- busque variantur, corporcisque sensibus succum-
ligibili et sensibili voce cantare non desinit : Gloria bunt, non ipsae res subslantiales vereque existen-
in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae vo- tes, sed ipsarum rerum vere existenlium quaedaro
lunlatis. Ac per hoc breviter concludendum, in ipso transitoriae imagines et resultationes intelligenda
omnia » visibilia el invisibilia, hoc est sensibilis et sunt. Ctijus rationis exemplum esl vox ejusque
inlelligibilis mundiis, restaurata, inque unilalem imago, quae a* Graecis >j^» vocalur, seu corpora
inetTabileinrevocata sunl: adhuc in spe, in futuro ipsorumque umbrae, quae sive in puro aere for-
vero in re : adhuc in fide, in futuro in specie : adhuc matne, sive de aquis, sive de qualicunque re, unde
in argumcnto, in futuro in experimento : jam in ipso solent resultare, resultant: quae cuncta non res,
homine, quem specialiter accepit factum, in fuluro sed falsae rerum imagines probanlur esse. Ilaquc
in omnibus generaliter perficiendum. Non itaque quis sicut imagines vocum umbraeque corporum per se
parvipendal, quod Dei Verbum inhumanatum sit, ac non subsisttint, quia subslanlia non sunt :sic cor-
veluti huroanam naturam solummodo salvaril », pora isla sensibilia veltili rerum subsislenlium qttae-
sed firmissime credat, et purissime inlelligat, quod B dam similitudines sunt, et per se subsistere nesciunt.
'* localiler dis-
per inhumanationeniFiliiDei omnis crealurn in caelo Nam cl huniana corpora, quae nunc
el in " terra salva facta esl. Omnemvero creaturam tenduntur, incrementis decremeniisqua varianttir
dico corpus, et viialem molum, et scnsum, et super ei *"moventur, specics quoque eorum '*, sivc gene-
haec rationem el inteliectum. Exlra quae putnsne rales illae, quas '" omnia corpora buinann »• parlici-
praeter Deum ullara naturam esse? MAG.Ntillam. panl, sive speciales, quibus *Tsingulorum corporum
Totius enim * crealurae nulla alia partitio invenitur. qiianlilas circumscribitur, in restirrectione ftilura
Si enira est, aut inlellcclus cognitus vel incognitus niiinerunt *s, sed in spirilualcm naturam, quae locis
est, aut ratio, aut senstis, aut vita nulriens augcns- tcmporibusque, propriis quoque speciebus, quae cx
que corpora, aut corpus ipstim " erit, et haec omnia qtmlitate et qiianlitate suniunlur, nescit circiini-
Verbum Dei incarnalum accepit. Disc. Quid itaqtie scribi, transituras *• esse natiiralis ratio edocet. Iloc
dicturi sumus? Num irrationabilia animalia, ligna nuiem dicim>isnon praescribendo scnlentias eoriim,
etiam et herbae, omnesque liujus niundi partes a qui aliter dc resurreclionc corporum omnino dispu-
summo usque deorsum in Verbo Dei incarnato re- tnnt. Aflirmanlenim, humana corpora in ca quan-
staurata sunt •? MAG.Miror, cur toties candem rern lilale et specie, in qua unumquodqtie cecidil, fti-
repetis. NonneVerbum assumens hominem, omncm lura essc, sexumque eorum, virilem dico feniincum-
creaturamvisibilemelinvisibilemaccepit,et 7 toluin, qtie, permansurum autumant. De quibus postnio-
8
quod in homine accepit, salvum fecit? Al si omnem duni comnieinorabinius. Quod aulem animalia ca
creaturam accepit, humanamaccipiens naturam.pro- ratione, qua diximus, hoc est, in causis suis ilertiiri
fecto omnem crealuram salvavit, et in actcrnum futura sinl»», ex verbis sancti Dionysii inctinclauier
salvaturum • erit. Disc. Corporcae igilur moles, lo- possumtis argumentari. Capitulo sexto de divinis
calibus spaliis distenlae, mullis diversisqttc partibus Nominibus de divina vita dispulans : Immorlalium,
compositae, nec non etiam visibiles specics, quibus inqtiit, angelorum vila et immorlalilas, et imperdibile
raoles ipsae, ne fluant in unum, continenlur, resur- ipsumjtngelicaeseinpermotionis, ex tpsa,-divina vide-
recturae sunt in generali hominum »6resttrrectione? licet vila, etper ipsam est et subsistil; idcirco et vi-
Ac per hoc si partes ipsae in suas moles formasque ventes semper et immortales dicuntur, ei non immor-
et species, quibus visibilis mundus et ornatur et tales ilerum, quia non a seipsis habent immortaliter
componitur, resurgant, sequitur, quod totus mundus esseel aelernaliler vivere, sedex vivificael tolius vitae
non periturus sit, sed in eundem stalum reversurus. faclrice et conlinttalricecattsa. Et sicut in onle*1 dici-
Nani si partes reslaurabuntur, cur non et tolttni " ? mus, hoc csl de essenlia iractanles; oVenima Graecis
MAG. Visibiliumet sensibilium corporum moles et spe- **essentiadiciturdivina!",ul»*etoO(rt«,fluirt el ejusdem
ciesresurrecturas nondicimus, sed, ut saepeinter nos essc est causalis, sic el ibi ilerttm, in vita vidclicel,
convenerat.in sunscausnsetrationes, quaeinhominc jyniaet per seipsam vila esl divina vitq, vitaliset sub-
factae sunt, in resurrectione bominis cum homine stanlialis, et omnis vila, et vilalis motusex vila ipsa,
. el in homine reversuras, in quibus plus animalia quae esl super omnem vilam et omne principhtm lo-
omnia dicenda sunt animalia esse, qtiam in ipsis litis vilae. Ex ipsa el animae imperdibile habenl **,el
effcclibus corporeis ac sensibjlibus. Ubi enim sub- animalia omnia el germina secundum novissimnm
sistunt, ibi veraciler animalia sunt. Similiter de consonanliamanimae liabenlvivere.Qua ablata, tam'J
VARIAELECTIONES.
'omuiaom. A. » Sic CF ; Ksalvavit. * Htom. F. * e«tm om. A. * Kipsttm cotpus. ' Sic CF ; A sinl.
i Sic CF; A ac. » Sic CF ; KAc. » Sic CF; A salvalurus erit. " hominumom. A. " Sic CF; A tottts.
*'nunc om. A. *»el om. CF. u Sic CF ; A illorum. »• Sic CF; A generalis illa, qttam. *' hnmaim
om. CF " A specialisqua. " Sic C F; A sunl. »9A transilura esse. "SicCF; K sunt. " Sic CF A
m ovri. "diwiwom. CF. " K sicui. *4A liabent impeidibile. '-'tam ora. CF.
9I5 JOANNIS SCOTI <M«
"
gcncrali vidcjicet vila quam speciali et singtilari ', A hulo mystice significatur. Quod si cuipiam incredi-
jn.rtn eloquium deficit vila otnnis ad lerrarit, el de- bilc videliti' el conlra naluralem ralionem., trrntionn-
ficientia ad participandum eam infirmilatem, ilerum bilin sensuque carerilia in humanain transire natit-
conversa, iterum unimalia fiurit. In quibus verbis ram, primum inleiitus conspicelur, quod inferiores
plncfali thcologi non resurrectioneirt anitnalium ir- humanae naturae parles, sensum dico corporeum
rnlimiabilium, seu rerum sensu carentium restitu- et nutrilivain vitam ipstimque corpus, irrationabi-
tionem * in prislinas species quanlilalesqiie, quibus liura sensuque carentium nec non et " lerrenorum
niundus isle impletur, ftiluiam intelligiinus, sed in corporum condilionibus simiHiinne sunt. At si ita
causns suas, ex quibifs procedunt, el in quibus sub- est, quid mirum aut incredibile »8, si similia trans-
sisliint, reditum essc futiirum. Non enim dixit, di- eant in sui similia, ut cx mullis similibus unum
vinam vitam angelicae solummodo et humanae, hoc quiddam sibi simile efficiatitr, ila lamen inferiora
est, iiilellectttalis et ralionalis vilae causara esse, similia '• in superiora, quorun) simililudines sunl,
sed universaliler omnis vitae. Omrtis autem vila aut transeant. Non enim nnluralis ralio siuit superiora
rationalisesi, ut in superioribiis libris copiose dis- in inferiora mulari, inferiora vero superiora naliira-
puliiliim 8, atit irrationnlis, atit nutriliva corpo- liter appetuiii eisque volunt *• aduiiari. Perspiciat
rttni el nticiiva *, hoc esl aul angelica, auihumana, B quoque passiones irralionabilis creaturae , quas
atil nnimnlis, aul sensii careiitium , ut sunt ligna et post " casum hominis a dignitate divinae imaginis
herbae Celeraqtte similia, in quibus vitalis solum- inserlas sibi poena quadara peccali humana uaiura
modo motus operalttr. Ac per hoc non de sola hu- altraxerat, quasque *' insilas naturaliter ante lapsura
nianii viia, sed de oiniilbits praedictis vilae s|iecie- non habebal, moveri posse in his, qui peifecti sunt,
btis, nec de corporibus solummodo hlimanis, sed de in virtules naitirales. Passiones autem dico volupta-
omuibtis qtiae spiriltts vitne vegelaf, divinum pro- tem et trisliiiam, concupiscentiam aiqtte Umorem,
imnlint eloqtiium : Auferes spirilum eoruni, el defi- elquaeex his nascunlur, quas in viriulcs posse
cieni, el in pulverem suum reverteniur. Nulla etiim mulari dubiuin non est. Verbi gralia, concupiscenlia
vita, seu ralionalis, seu animatis, scu nufriliva, diu, quidem inlelleclualis dtvinorum appelilus deside-
ul iion • dicam semper, coffuplihilia el mortalia rantium operalur motum; voluplas vero iunocuaru
corpora vivificnre ct administrare potest; ideoque niilriiivae animi operationis laeliliaro; limor quoque
deserit, enque " tlesercntc deficieut' corpdra, et in futurac in delictis providam ullionis curam ; ilem
pulverem suum fevertentilf. El hoc est qubd nit: tristilia correctricem in praesenti malorum poeni-
Et deficienl ", Id est aniltfalia el germina adpartici- tentiam. Si ergo passiones, quas ralionabiiis nalura
panduni eam infirmitaterf) •; non enim sehiper parti- ^ ex irrationabili in seipsam deduxerat, in naturales
cipare vitam posstinl; pfOplef corruptiblllnm terre- animae possunt ini.ilari virtules, ctir incredibUe sit,
noruifiqiie corporura iflliimllaielH et fragilitatem. ipsaro irrationabililatem in altitudiuem rationabili-
Nalitrnlis aiiicm operalio vitae in corporibus, sfve talis iransinutari? Naro et superbia, quae veluti
ca regendo sive desfcrendo, ad Creatorem oraniunf Caput totius malitiae perhibelur, in amorem caele-
refertur. Propierea dicit: Auferes spiritum eortim, stis excellentiae, et in despectum terrenae infirini-
non qnod Detis auferat spirilum ullius corporis, sed lalis in bonis hominibus vertilur, dicenle Aposlolo :
qitotl sinnt" spiritus corfUplilibus corporibus grava- Quae sursum sunl sapite, non " quae super tertam.
los " nb eis deficere ad tempus, in eandem incorru- Breviterque dicendum, ntilluiii vitium csse, quod in
ptibilitntemcl spirittialilaleni conversa " ilerum na- sapientibus, divina gratia in eis **operanle, mutari
lurali motii reversuris. Quod enira eis coiigenitiira in virtuiein noii possit. Ac sic de malitia solct fieri
est in hiinc niiindiini, non possunl semper deSCrere, bonitns, de bonitaie autem nequaquam malitia. Vir-
sed quandoque finito liiiiinlo recipient, dum in lus siquidem boriitalis contrarium sui in seipsam
causis, quod regit " et quod regilur '*, mirabili consumit *'. Malitiaevero dcdecus bonitatis pnlchri-
qiiadam '" harmonia iinnra inseparabile futurum sit. ttulinem decolorare impossibile esl. Si itaque vilia
Ideoque nil : Emille spiriium tuum, el creabuntur.Kc in virtutes, cum sibi invicem contraria sinl, moveri
si diceret : spirilum viialem, quem fecisti, eraitie, non negamiis : cur naiuras inferiores in naluras
hoc est, emilli et rctlire in corpora, quae lemporali- superiores, dttm sibi nulio modo adversantur, mira-
ter deseritil, naliirali appetitu voleniem rcdire per- bili quadain antinalionc transfundi negaverimus?
mitte. El tenovtibis faciem terrae, hoc est, atltinalis Satis dc his dictum '• Disc. Satis plane.
inseparabililer corporlbus suis vilalibus speciebus, 26. MAG.Quoniain vero de eo, quod resurrectio
reslaurabis integrilalem nalurae, cpiae terrae voca- corporum nalurali virlute, divina gratia cooperanle,
VARIAE LECTIONES.
» CF quam speciates et singulates. * Krestautationem. ' Sic CF; A.rftspuIatJmus. * Sip CF; A aclttrn.
* A ni ne. • CF ed,'qrio. T Sic A ; CF deficiunl. 8SicA; CF el defictentia. * CF infirmilate.
16Sic CF; A desinat. " Sic CF; A grnnalus. " Sic CF; A converso. '» Sic CF ; A tegil. *• Sic CF; A
tetjiittr." qtiadam om. CF. '6 A voiabnlo••lerrae. " el om.*'A. »BAincredibile esl.*' " Sic CF; A si sitni-
li:i in stii similin, irf.es! in sttperiorn elc. volunt om. A. Sic CF; A propter. A quaii-que om. if.)
"Aeiiion. **inei8oin. A. *rSiC CF; A mutat itf seivtam. ** dictum om. CF.
 917 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 918
per Salvatoris mundi iiihiinianalioiieiii fuliua sit, A rudiis undiqtte complectens, in mriimitate coni
beati Epiphanii leslimonium inlrodtixihios, necessa- commisluras luminis connectit; ilaqtte secundtm
rium arbitror, magni ' quoqtte tbeologi Gregorii hgpolhesin sin fieret alicui virlus transgrediendi men-
senteniiain de eadem ratioiie iittroditcamits. Disc. snram, in qttam extendilur umbra »*, omnino in lu-
Necessariinn. Nnm et sic promissum, » el qnod in mine esset, a lehebris illaesus : sic urbittor oportere
ore ditorttm idoneorum teslium constilttitur, inconcus- elittm de nobis cogilare *', quia iranseuntes muliiiae
sum esse videtur. MAG.Vicesimo ilaque et Secundo ' lerminum, cum iit summitate timbrae peccati fueri-
capilulo serraonis de Imagine dispulans, quod re* nttts, ilerum in lumine coriversabhnur, secUitdtim
surreciio rioh tantum ex praetliealione Scripturae , ihfinitam mulliplicaliortem, quanlum ad malitiae
qtianttim ex ipsa rertim necessitate Speratur : Serf mensuram, bonorum nutura abundanle. tterum ergo
non sic esl, inquit, forlit * malitia, ut bonitatisvincat pufadisus, ilerutti omne illud lignum, quod etiam
virltttem: netjue enim metius nequetingulariut, hocesl vitae est lignum, iterum imaginis gralia et principii
simplicius, nostrae ttalurtie inconsulittm, iuiipientiattt dignitas. Aiiittiadverte, qtiam clare et ralionabililer
dico, qntim Dei tapienlia. Non enim possibile est, con- et indubitanler astrtiit: primum quidem nialiliara
, versibilealque muiabile potentitts esse alqite singttta- ltoi) pdsse esse perpeluam, sed ex necessilale reruni
rius, qttain quod semper simititer se Itabet, atque in B . ad cerltim lerniinum perveiituram, et quandoqne **
bono fixum esl *. Nam * divinum quidem consilium desituram»'. Sienimdivihabonitas, quae sempernon
semper el ' tinmiilnii/e nbique * se » habet: conver* solum in bouis, verum etiam in fnalis bene opera-
Mle antem nostrue nalurae non in malo fixum ma- tur, aeterna, et iiifinita est'", coiitrarium ejus ne-
net. Quoit enim temper omnino movelur, si quidem cessario non erit aetemuni et iiilinittim ; alio-
ad bonum procettionem habuerit, propter eximiettilem qitin non eril contrarium, iiec ex diversa " parte
rei perqttirendae nunquam detinet nb ipso, qui sur- opposituiU. Aeterna siquidem, quamvis qualiiate
snm est, meatu. Nonenim invenielterminum quaesiti, discfcpanl, sola neLernitatis aequaliiate sibimet
qui *• nanciscenlis stabililabit ttnquam motum. Sin " cotiveniuiit. Divina namque pietas atque severitas
atl id, quod contrarium est, motum " susceperil, nbi " qualitate clissonant, dum una deiicta punit, altera
cursum malitiae peregerit, et in sublimissiiitam mali indnlgel : ambne tamen aeternae sunl. Divinae au-
mensuram pervenerit ; tunc quod semper impelu mo* lein bonilati malilia omnitio opponitui. Malitia
vetur, nullum ex nalura slatum inveniens, cum '* ilaqtte coiisiitiitnatioiiein accipiet, et in litilla iiatura
spatium, quod in matitia esl, transcursum fuerit, se- remanebit, quoriiam in omnibus bonitas ttivina et
eundum necessitatem ad " bonum converlit motum. operabititr et apparebit. Ac per hoc nalufain nostram
Nam dum malitia in infinitum non progreditur le, (C non esse in malo fixam.nec fitttiraihesse' semper ma-
sed necessariis finibus compreheHditttr,toriiequentet litia detentam, sed ad bonnni fiiiito oi)1riimnlo rcver-
boni successio finem malitiae excipiet. Ac sic, ut di- surath, praefatus atictor asserit. Sicut enim umbra
cium est, semper*mobilenostrae nattirae ullimOrecur-> lerrne, qnanl noctem appellaht, in aeris et aeiheris
rel in bonam Viam ", dum ex mcmoritt priorum in- spalia per iiifiniturti nOri porrigitur, sed inlra cen-
felicitalum casligatur, ne in aequales recidat". Rurstts lum Viginli *8sex millia stadiorum, ut physici per-
igilur erit " nobiscursui tn bonis, eo quod finibnt hibenl, Coartantibus eitm uiidiquc solnribiis ratliis
necess-ariismaliliae natura circtlmterminatur. Vt enim circa terram diffusis, instaf coni actiminalur, ila ut
superiorum periti " ttiminis tfaidehi omnetri mundttm penitus deticiat : sic malitia, quae veluli quacdam
plennm esse dictmt, lenebrdl vero oppositione terreni umbfa delictonirii nOslrorum noslram occupat na-
corporis obumbrationem fieri, quum quidem a solis ttiram, abtindnntia sttpernae aeicrnneque *9 boni-
radiis a tergo secttndum formam rotundi corporii tatis coartabilur, et oniiiino abolebitur, dum irra-
timbra instar coni ctuudatur " ; sol eftim mulli- lioriabiles hunianac animae iiiotiis ad ralionabiles
pliciter magniludine terram superans , illam<lue vefltatis aflecliis convertentur ». Deinde noslram
VARIAE LECTIONES.
* A ulmagni. *KpermUsum. > Sic CF vicesimo et n.A vicesiuto primo. * A sic est " CF
* CF Sed. ' CF fortis inquit.
* CF til/iqtieimiitulabite. * se
Cjuamquod semper similiter habel itrbono faciens. alqtte.
o:ii. CF. " Pror/uiCF nihilnon nascenlis. »' CFNeque. "GF momenlum. "pro«W-CF cumvero. '"'*'CF
ilum. »*CF tii. »6CF progredialur. " CF nostrne naturae ilerum firmiter in bonam recttrret vium. CF
duiii C'xinenioria prioruin catamilatttm ad csseriduiiiiierum in his quae rectasunl, compescitur. " Pro Rttrms
igilur erii CF iVouerijo iierum. " CF Uteniin qui aetherin sitpiiint spatia lumlnis qiiideiri cet. " CF obuni-
brationem fieri. Sed hoc quidein per figuram sphtieriformis corporis consideto solari tttdio coni figutnmcon-
cludente. **CF Solem vero multipliciter magniliidine terram superare uiulique ipsnm rniiiis in giro compte-
hendens, in sitmmilate coni commissuras luiiiiftis coptttanda, ita «l>secunduiiimateriem si fieret cttipiam virtus
transgrediendi inciisuram, in qiiam tintbra extendilur. " CF inteltigere. »* Sic CF; K quandocunqug.
86 Sic CF; A defecturum..-** K actern» esl et infinita. »7Sic ** K cenlum el vigiiui.
»• A et aeternae^ CF; A adiferm.'
NOTAE.
• Ea, quae Joannes ScOKis jam de abolilione calholicae omnino
mali deque poenis ac suppliciis impiofiiin, sivC mus. Cf. de Joarine repugriare, vix est, qaod mpnea-
Scoto Coniinentalionem P. II,
hominun), sive dacraonum, cet. dispulat, veritati § 57 supra col. 78 el 79.
919 JOANNISSCOTI 920
nattiram semper moveri, quod etiam fere omnes A qua Dionysius Areopagila Dorolheo scribens ait :
divini philosoplii approbant, incunctanler asserit, Divina caligo ett inaccetsibilelumen ", in qudftabitate
ct nihil nliiitl appelit, nisi summum bonum, a quo Deus dicilut; dum invisibilisexislil '* ptoptet tupere-
veluti principio incipit moveri, et ad quod veluii minenlem claritatem, et inoccessibilemsupetexcellen-
finem ' niolum suum accelerat. Tota siquidem ra- tiam " supetessentialis luminummanationis ", in hoc
tionalis crealura, quae proprie in hominibus in- fil omnis Deumscire et videre dignus, dum ipse non
tclligilur subsistere ', eliam in deliclis suis per- videt, nec cognoscitvere lumen, in quo tupet visio-
versisque anfractibus Deum * suum, a quo est, nem el cognilionem factus est', hoc solum sciens,
et ad quem conlemplandum condita est, semper eum in omnibut sensibilibus et intelligibilibus este,
quaerit. Ralionabilis quippe natura nunquam maluro et prophelice dicens: Mirabilis facta est scienlia lua
nppetit, in multis lamen fallilur et decipitur, falsa ex me, confortata est, el non potero ad eam. Quem-
pro veris approbnns, quod proprium est erroris, et admodum etiam divinus Paulus Deum cognovisse
uon reclam viam ingredientis * ad summum bonum, dicitur, cognoscensillum super omnem intelligenliam
quod semper quaerit. Perversus autem ipse motus et cognilionem exislentem ; propter quod et invesli-
vocabulo maliiinc non incongrue appellalur. Malitia gabilet esse vias ejus ait, et inscrulabilia judicia
namgue est animae intellectualis naturalium bono- ** * ejus, et inenarrabites donationes ejus, et pacem ejttt
riini oblivio, et ad finem insitarum naturae virtutum tuperautem omnem inlellectum, sic invenient eum
operalionis dcfectus, naturaliumque potenliarura tuper omnia, et hoc super inteUigentiamcognoscent,
pcr fullenlem judicationem in aliud praeter ftnem quia supra omnia est, omnium causatis exittent.
irrationabilis molus. Finem vero dico eorum, quae ldem in epistola ad Gaium nionachum : Tenebrae
sunt, causam, quam naluraliler appelunt omnia. quidem, inquit ", obtcurae tunt in lumine, et magis
Proinde ipso irrationabili molu, qui totius mali et in multo lumine. Ignorantiam occullant scientiae, et
maliiiac et • causa et plenitudo est, bonitatis ampli- magis multae scientiae. Haec enim *8supereminenler,
tudine circumscriplo penilusque lerminato, ratio- sed non secundum privationemaccipiens, approba "
nabililcr secundum insilas sibi nalurales virtutes saper vere, quia latet — etiam qui habent incompre-
litiniana natura movebitur, sursum versus erecta, hensibile lumen, nesciunt quid sit quod habent, le-
causam suam semper appetens, et in paradisum, stanie Evangelista : Et lux tn tenebris lucet, et lene-
delicias dico virlutum, quas naturaliter sibi insilas • brae eam non 'comprehenderunl; ideoque divinum
peccando perdiderat, rediens, escamque ligni vitae, ltimen lenebrarum vocabulo, quoniam incoraprehen-
Dei videlicet Verbi contemplationem, ardenter desi- _. sibileesl, vocitatur; similiter et gnoslica virlus con-
derans, divinaeque imaginis, ad quam facta est,, templantium illud, quoniam ab eo repercutilur, le-
dignitalcm recipere feslinans. Sed quoniam', quod1 nebrarum nomine frequens appellatur, quia habentes
quaerit et appetit, dum recle movetur vel non recte,, lumen etrerum scienliamlalet—secundum Dominum
infinilum est, omnique crealurae incomprehensibile,, ignorantia; el tuperpositae ipsius tenebrae velanlur
necessarieque " semper quaerilur, ac per hoc •' ab omni lumine, et abscondunt omnem scientiam.
semper movelur : semper quaerit, mirabiliquee Et si quis videns Dominuminlellexit quod vidit, non
pacto " quodammodo invenit, quod quaerit ", ett ipsum contemplalusett, ted quid eorum ab ipso exi-
non invenit, quia invenire non polest. Inveuit autema ttentium et cognitorum; ipse autem super animum el
per theophanias, per nalurae vero divinae per sei- super essenliam collocatus, vniversaliter non cogno-
psam contemplationem non invenit. Theophaniass tcitur, neque videtur, ted est supetessentialiletet super
autem dico visibilium et invisibiliura species, qua- animum cognoscilur. El ipsa secundum quod melitis
rum ordine etpulchriludine cognoscilur Deiis esse ",', ett perfectittima ignorantia, tcientia esl ejut super
et invenitur non qtiid est, sed quia soluramodo est,., omnia cognita. Neque hoc evangelisla praetermisit
quoniam ipsaDei nalura nec dicitur nec inlelligitur;; dicens : Deum nemo vidit unquam. Et ul ait Ambro-
superat naraque omnein intellectum lux inaccessi- i- JJ sius : Sicttl nunquam visibitis fuit, ila nunqnam
bilis. Et hoc est quod Psalmista dicit : Quaerilee visibilis erit. Et quod '• ipsa Verilas dicit: Nemo no-
Dominumel confirmamini;quaeritefaciem ejustemper. vil Patrem ntst Filius, neque Filium nisi Paler. Sed
Et haec esl spirilualis illa via, quae in infinitum n utrum Dei VerbHiumanilas, sicnt et ejus divinilas,
tendil, quam purae perfeclaeque animae ingrediun- i- incomprehensibilis est omni crealurae, omneraque
tur, Deum suura quaerentes. Nam et virlules cae- 3- superat intellectum, postquam in deitatem Verbi
lestes Deum suum semper quaerunt, in quem sem- )- assumpla est, unaque cura ipsa substantia facta
per prospicere concupiscunt. Ipsa est caligo, de le absque ulla confusione ulriusque naturae divinae
VARIAE LECTIONES.
' A veluli ad finem. * A tubtittere ' K Dominum. * CF tngrerftens. « el om. CF.
intelligitur.
• A intertnt. ' attontam om. A. " Sic A; CF necetsario. * K ac tempet movetur per hoc quod quaerit.
«" Sic CF ; A mirabilique modo. •» A quodammodo quod quaeril invenit. " A Deum esse. **»A lumen
itiaccessibile. '* A el cum quidem sit invisibilis.' »" A el inaccessibiletpropter exuberanliam. " K effutio-
,T A inquit quidem. »' enim om. CF. *• Sic CF ; A enunlia. *' CF ^fittrf.
 921 DE DIVISIONE NATURAE. — LIRER QUINTUS. 922
» unus deficere. Eadem 'est ratio • de morle et vita. Si enim
scilicet atque humanae, ex quibus Chrrslus A
•
Dominus noster atqtte Salvalor constare creditur omnino absorbebitur mors a vila, queinadmodum a
et intelligitur ab his, qui orlhodoxae fidei parti- bonilate malitia el a bealiludine miseria : quis a
cipes sunl, an inlra (erminos universilatis condilae morle et miseria lorqucbilur, quando extra viiam
ralionabili et intelligibili naturae cognoscibilis eir- et bealitudinera nemo residcbil? Si vero quis asse-
cumscribitur, hoc est, intra numeros qui cognosci ruerit, partem humanae nalurac in Deuin redituram,
possunt detinelur, unusquisque"prout vult suam sen- parlem in poenissemper mansuram : quanla incom-
tentiam proferat. Ego aulem incunctanter vestigia moda, veraeque rationi reluclanlia asserlionem ejus
eorura sequor, qui non temere praedicant htimani- consequentur ? Cogetur siquidem faleri, Deum '•
tatem Doraini nostri Jesu Christi suae divinitali uni- Verbum non tolara liumanani naturam, setl parlem
lam, ila ut unum, salva nalurarum ratione, in ipsa ejus sumpsisse, ac per hoc neqtie totum humanum
etcura ipsa sit, quoniam una substanlia est, et ut genus salvare voluisse, nec salvasse; quod absurdum
usiialius dicara, uiia persona humanitas Chrisli et credere. Vera ilem ralio puraque rerum speculatio
divinitas. Et quemadinodura divinitas ejus omnem eum deridebit simplicilatem humanae nalurae in
superat intellecluro, ita et bumanilas, quae super parles " dividentem, ac veluti ex muliis dissimilibus
universalitatem visibilis et intelligibilis creaturae, B vel similibus compositam esse docenlem, cum sit
super oronia loca et tempora, super oninem circum- una, et simplex, omnique compositione et dissimili-
scriptionem et definitionem, super omnes caelos, tudine el mulliplicitate parlium libera : alioquiu non
super omnes virtutes et potestates, supef omne, jam ad imaginem Dci facla est, sed ad moiialium et
quod dicitur et intelligtlur, super omne, quod post corruptibilium corporum mulliforinera varietatem,
Deum est, exattata estet superessenlialis facta, est quod exisliraare et siultissimum est, et turpissimum,
omni crealurae incomprehensibilis et ininvesfigabi- et omnino a " verilaie alienum. Porro si humana
lis. El hoc in superiori hujus operis textu docuimus. natura imago et siraililudo Dei est, profeclo et lota
27. Disc. De exattalione incarnali Verbi cum per totum in se " ipsa est, et lota in singulis eam
carne, quam de Virgine accepit, toloque homine participanlibus, nullam in seipsa vel in aliquo sttae
copulato sibi in unilalem subslantiae super omnia uniformilersimplicitalis divisionem vel partilionem,
superessentialiter, et a te copiose suastim, et a san- seu possibililate dividendi vel partiendi, seu actu ct
ciis Patribus est roboralum. Sed utrum tota nalura opere recipiens. Sienimuna et.individuaDivinitas est,
humana, quam solam partim in electis libcrandam ad cujusimagiuem humanitas facla est, necessnrio et
putaveram, pariim semper 3 in reprobis aeterno ipsa una et individua est, etomnes homincs, iieiiiinc
igne torquendam detineri, solutis ipsius maliliae C exceplo,in ea unum sunt. Alsi quishumanilalis sim-
relinaculis peuitusque disruptis, ut superior docet plicitalem etimparfibilitalem me dixisse nulta praero-
" exi-
ralio, ascensura est, quo primitiae ipsius, huraani- gativa '* sacrorumPatrumauctorilateadjulum
tatem Chrisli dico, ascendit *, jam dubius delibero, stimet, audiat beatum Origenem in libro terlio iu Epi-
quoniam inter se roulta in hac quaeslione cotluctan- stolam »6ad Romanos : Ego dixi: Dii estiset filii Excel-
tur. Si cnim tota illuc ascensura est, et, ul aperlius si, et addidit: Omnes. Qttae adjectio oinne simul sub
ilicatn, redilura in eum, quem peccando deseruit; hoc titulo humanum connexuit genus. Denique in
si cam tolam redimendo suscepit: quid dicluri su- consequentibus dicit: Vos autem ut homines morie-
mus ? Nonne consequens erit, ntillam aeternam mini. Vnde et illud, quod scriplum est : Et recogi-
mortem miseriae, nuUara impiorum poenam reman- tavit Deus quia fecit hominemsuper lerram, et poeni-
suram? Quid eiiini in eis torquebilur, poslquam tuit in corde suo, et dixit Deus : Deleam hominem,
tota natura, ciijus et • boni et mali parlicipes suul, quem feci, a facie terrae , non tolum pro excidio
non solum omni morte atque roalitia liberabitur, diluvii dictum puto, sed aliquid ex hoc etiam sub
verum etiam in ipsum Deum revertelur? Ubi ergo e mysterio defuturis praedictum, ul eq modo senlialur,
aestus ille flammarum ignis aeterni, in quem seve- quod diclum est : Deleam hominem, quod »' ei
ritas juslissimi judicis malos missura est., dicens 7 : D per prophelam dicit Deus »* : Ecce enim deleo sicul
Ile , maledicti, in ignem aeternum, qui praeparalus nubem iniquitates luas '», ut videalur delens eum
esl diabolo et angelit ejut ? Ubi erit supplicium ae- secundum hoc, quod homo esl, post liaec facere eum
ternum, in quod ituri stint impii, si nulla pars hii- Deum, tunc, cum erit Deus omnia in omnibus. Ma-
maiiae nalurae remanseril, quae aeterno supplicio gnum quoque Iheologum Gregoriura in decimo sc-
obnoxia sil? Finita namque omni inalilia, quis raalus plirao capilulo sermonis de Imagine disputanleni dc
remanehit? Omnis enira raaius malitia raalus est, ac humanitate legal, ubi ait: Quid est, quod rfe his co-
per hoc pereunte malilia peribit eliam et malus. De- gitamus? Sermo, qui dicit : Fecrt Deus hominem,
ficiente quippe causa necessariuni est effectiim sui infinila significalione omnem kumanitalem oslendii.
VARIAE LECTIONES.
1 A el. »CF quisquis vult, prout vult. * K semper parlim. *SicACF. » e>om. A. •Avero. ' CF
aictura. 8 CF ralio est. * omnino om. A. '6 A divinum. . " in parles om. A. " a" om. CF. " se om.
A. " praerogaliva om. A. " Sic A; CF adiutus. " A in epislola. "CFqtio. K Deus dicit. "A
deleo iniquilales luns ul nubem.
 0 5 JOANNIS SCOTI 924
Noit enim nunc connominalur creaturae Adam, sicul K inipso salvandarii nalitrali resurreclionis virluteeo-
in sequentibus hisloria dicii, setl nomen creato homini operatriCe, quae nutlam ualurara perire sinit, neque
iwh aliitd quoddum ttniversaliter esl. Non igilttr uni- perpeluo punlri dixcfo : qttid eril, quod aelerna«
versali ' niiiurae vocalione lale aliquid suspicari in- daninalioni altribtialur? Divinaeque Scripltirae au-
troilitcimur*, quia in divina .praescienlia ' el virlule ctoritati resislere videbor, quae incunclanter dia-
omiiis Inimanilas in prima conslilulione compreltensa bold, omnibusque e}us membris, aeterna lormenta
esi. Oportet enim nil Deo infiniium in his, qtiae ab minatur esse fulura. Si aulem neque lotam humani-
«o fuctti sunl, aesiimare, sed uniuscujusque eorum, tatem a Chrisio assuinptam alque satvantlam, neque
quue sunt, finis et niensura circumponderant factoris naturali resurrCclioiiis viftule lolam libei-aiidam, sed
stipientia est. Quemddmodum igitur atiquts homo ex parle in divinae imaginis dignilalem rediluram,
corporis qunnlilate coatiatur, et mensura sibi substan- ex parte m aeterna calamitale capiivam remansuram
liae mngnitudo est, quae in superficie corporis perfi- docuefo : nonne confestim vera ratio divinaque si-
ciittr : sic urbiiror veluli in uno corpore totam huma- mul aucloritas me redarguet? Ratio qnippe eviden-
tiiiaiis pleniluttinemprognoslica virlule a Deoomnium tissime docet, nil summae '• bonilati vitaeque ac "
compreheiisamfuisse. El * hocdocet sermo quidicit: beatiltidini ex diamelro conlrarium perpetno esse
Qttia fecit Deus hominem, secundum imaginem Dei B posse. Bonilas eniin circiimscribit mafitiam, petii-
fecit eum. Non enjm in parte huturae imago, neque in tusqtie censiimit, siiniliter vita mortein, bealitttdo
quodam eor.tm, qune secundum ipsam contiderantur, miserlarii; virtiis vitia, Vitiorumque '*•' causas, ce-
graiia * est, sed in tolum genus aequaliter talis per- teraque id genus. Divina-aucloriias claroat : Ero
venit virtus. Signum veroett omnibus shniltler ariimus mors tua, o mors, et morsus tuus, o inferne. Item :
coltocatus 6, dam qmnes intelligendi el consilidndi vir- Novisslmus iriimicusdesiruetur mors, hocest diaholus
tutem liabennl, cl alia omnia, exquibus divina natura auctor mortis, vei cerle ipsa mors. Hujtis nomen apud
in eo, qtiod secuntium ipstim faclum est, imaginatur. Graecos est davaTot; ita quideni scripiusnesl exfMf
Simililer se ' habel ei ipse in pritna mundi" consliln- B&varo;,iiiimieiis 6«v«T0f.In visionibusquoqueDaniet
tione oslensushomo, el post umversitatis consummalio- prophetae angelus i\\([i\\l: Septuayintahebdomade»ab-
nem futurtis,aequaliterinseipsis divinamferurit imagi- breviatae mmliuper popuium luumet superurbemtan-
nem». Propterea unus homo nominaluwest omne ge- ciam lUurn, ut consumetur praevaricatio etfinem acci-
mshumanum," quia in virluleDeinihit praeterit,nihil piatpeccatum, eldelealttriniquilas,et ad ducalur jutfi-
iitstal, sed et quod spectalur, aequaliter praesenti com- liasemptierna.Mysticovidelicet septuaginta bebdoraa-
prehensiva universitalisoperatione*1continetur. Omnis diimnumeroabbreviatarumtoitnn lempus aprimoad-
ilaque natura humuna" quae a primis usque dd " no- C ventu Salvatoris usque ad secundura-signtficans.Sepfe-
vissima pervenil, una quaedam vere existentis imttgo nario siquidem nuniero cursus hujtis vitae, septenis
esl; ipsa vero in mascutum et (eminam generis diffe- dierum fevolulionibusconvolulusinsinuatur. Qui eur-
renlia noiissime conslitulioni (ormationis adjecta est. sus nbbreviattis dicitur. Omnia namque tempora iit
Proinde si Dei »*Verbum humanitalem accepil, non' comparalioneaeternilalisbreviasunt.il) hacitaquc "
paricm ejus, quae nulla est, sed universaliter totani acie, inter haec tela veluti ex utroque lalere Con-
accepil. Et si totamaccepit, tolam profecto in scipso fixus, ignorans, quo tendam, et quid polius sequar,'
resiituil, quoniam iu ipso restaurata sunt omnia, et anxius consisto. Non enim levis consideratio cst,
nihil humanitatis, qtiam totam accepit, perpetuis rinuin e duobus etigere : aut aelerrtas poenas ira-
poenis insolubilibiisque maliliae, quamiofmentoriini piorum angelorum et bominura- destrtiere, aut di-
calamilas sequilur, nexibris obiioxium reliquit; in vinain bonitaiem et beatitudinem, absorpla omiii
nullo enim damnat Deus, quod fecit, sed quod nori malilia miseriaque, non ubique in omni creatura
fecil, punil. Nam et praevaricanlium angelorum na- regnatnram. MAG.Patiens eslo; aderit lux meu-'
luram non punit, neC puniturus est; itlorum vero liuiii, quae ithiminat abscondita tenebrarum, ob-
maliliametiinpietalemiiocivamqiiepoteiitiam,qtiem- slrusa »' aperit, incogiiila revelal, fugitiva revocat,
admodum et malorum hpminum eis adhaereiitium, D incirciimscripta circumscribK, indefinita definit, ani-
extinguel, el fortassis illoruni erit aeterna danmatio bigua ad certain quodammodo senlentiam adducit.
suae maliliae impielatistjue uiiiversalis abolitio. Iri- Ac primum quidera contemplari oporiet, quid inter
ler haec ilaque sibi invicem repugnantia, veluti in- nos confectum, inque inconcussani definitionem per-
ler aestuanlis oceani fluctus caulesque.qitas altidunt, venit, qoitl adhucin fiucttianli detiberatione aesUiat,
afllictus longa el incxtricabili deliberatione fatigalus qiiid de cetero qttacrenchim sit. Diso. Non aliaiii na-
convolvor.nullamqueviamevadendi reperio. Sienim, lurarum inquisitionem ratio exigit. MAG.MtittSde-
ul brevilercoUigam, quaelate superius dlcta sunt, to- finita rationabriilerque feperta in tua deliBerativa
tam huriianilalem Vefbo Dei "assumptam, ac perhoc tlieoria perspicio. Sed quoniam adhuc veluli in am-
VARIAE LECTIONES.
» A univeriatit. *Kintrodttcimus. ' K
* praesenlia. "Etom.K. " A gratiam. * Kanimum cotlocari. 'seom.
CF. mnndi om. A in seipto divinum\imauinem feret. »° gerium humaritmtoro. A. l* A optatiorie.
" Aumjinaom.A. CF. <J»
*» arf om. CF. '*A " snmimc oin. A. " vereqve.
Proinde^rfet verbum.
'• Sic GF; Amorinorumqtie. '->ilaqtte om. A. »• aneit'1 abstntsu. "Kdivino.
9215 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER QUINTUS. 923
biguo posita, ut tri ipse fateris, tibi videntur, ne- \ que scientia cansa esl cxislenlium, ideoque, quic-
cessarium arbitror, ea repetere, in quibus titubare quid novil, necesse esl in natura rerum fieri. Qtttn!
videris, ut sedatis animorum fluclibus firmam de auteminnalttrn rprum non iiwenilur, niillomodoiu di-
his, quae interiiosquaerimus, proferam sentenliam, vina scientia inveniri possibile esl. MAG.Deus itaque
ne diulius amphiboli » videamur, nil ad purum impiospescitet angelosci liomines,oiiinesqueilivinae
discutientes. Bisc. Ita fiat. MAG.Divino anirao om- legispraevaricatores. Disc. Illorurosubslantias oiiine-
nta contineri nullus recte naturas rerum inteltigens que,quod in cis fecil, et in ipso subsistit, novil: quod au-
dubitat. Disc. Hinc dubilare ridiculum, dum omnes tem illoruin perversis roolibus nntiirae ab ipsosubsli-
sapientes nuUo modo in hoe dissentiunt, audienles tulaeaccidil, omnino ignornl. Nam qnicqiiid non fecit,
Apostolum dicentem : Ex ipso etper iptum et in ipso suasciontia penilusalienum est. MAG.Dedivinae nalii-
et ad ipsum sunt omnia. Dionysius Areopagila capi- rae,omniuraqtie, quae in ipsa el per ipsaraelad ipsam
iulo septimo de divinis Nominibus : Omnis, inquit, et ex ipsa facla sunt, aelerniiale, et quod ipsa soia
animi et ralionis, et sensus omnit, divina tapientia vere ac 9 singulariler aeterna sit, et quod omnc ae-
et ptineipium el causa et substanlia et consummalio lernumparlicipntloneaeleriiilatis sit aeternum ,0,iion
el custodia et fons dicilut » etett. Beatus Ambrosius dubitas, eredo. Disc. Qtiomododiil)ilarim, dtim lalin ct
in expositione in Lucam introduccns apostolum : In B ralio et divina aucloriias approhal? Si cnim tiiuts
Domino, inquit, Jesu omnia condita sunt in caelis ei Deus est causa omiiiuin ac " finis, seqiiitur, qtiotl
tn terta, visibilia et invisibilia, et ipse est ante om- solus singulariler aelernus sii, et omne, quod euiii
nes, et omnia tn tpso constant. Ceterorum Patrum parlicipal, solummodo aelernum esse. Quid ciiim
sententias de hoc ponere longum est, et non neces- aeternum esse potesl praeler ipsum, et quod in ipso
sarium. MAG.Si ergo * in animo divino subsistunt et ab ipso facluin est ? MAG.Malitiam pedisscqttasque
omuia, ntbil extra ipsum conficitur esse. Disc. * Su- ejus, mortem-dieo el miseriam, diversorumque tle-
pra quem vel" infra vel extra nihil est. MAG.Om- pctorum pocnas arbitrarisne a Deo factas, aut divi-
nino iiaque • ipse est omnia. Disc. Omnino. Quid nae viiiutis participesesse?Nam quod scripliini esl:
enim aliud omnia sunl, nisi eorura in divino animo Mors et vita a Domino Deo est, non de illa inoitc,
scientia, sicut aitin praefato capitulo Dionysius : Di- qua niorilur humanitas peccando, poenaque peccati
vinus anintus omnia continet, omnibus remota scien- subsequenle per corruptionem solvitiir, arbilror esse
tia, juxla omnium causam in seipso omniumscientiam dieuini, sed de illa, de qua Psalmisla dicil: Pteliosn
praeambiens, priusquam angeli fierent, sciens eiad- in conspeclu Domini mors snnctorum ejus, hoc esl,
ducens angelos, et atia omnia ab inlus, el ab eo, ut preiiosus purgatissimarum animarum in iiiliniain
sic dicam, principio sciens et in essenlictm ducens. El C veritatis contemplationem, quae vere vera bealitudo
hocarbitror tradere eloquium, cum ait: sciens omnia est el aelernilas, iransiltis. Et haec est mors, qua
anle generationem eorum. Non enim ex exisientibus retigioso viventes, pie '» casteqtte Deum suum qtiae-
existenlia addiscens novit divinus animus, serf ex se- rentes, ndhuc in hac moiiali vila consliluti moriiiu-
el in se secundum causam omnium scienliam el co- lur, in speculo et aenigmate, qttod quaerunt, vitlen-
gnitionem praefert el anle-coambivit : non secundum tes, in futuro vero in prislinam divinae imaginis
tpeeiem singula conlemplans, serf secundum unatn digiiitatem, acl quam facli sunt, reversuri-, ipsum
causae circumslantiam omnia sciens et continens, Deum facie ad faciem , quantum crcaturae compre-
sicut et lux secundum causam in seipsa cognitionem hensibili et intelligibili fas '», inconiprehensibilein et
tenebrarum praeambit, non aliunde videns lenebras intelligibilem universalitaiis cnusam, snper oinniR
quam a lumine.Semet igilur divina sapienlia cognoscens exaltati, facie ad faciem, hoc est, proxima illi
cognotcil omnia immaterialiter materialia, et non par- theophania vistiri sunt, sicut ail Aposlohis : Vide-
tilepartiia, et mutta universatiter,in se7ipso uno om- mus nnnc per speeulum el in aenigmate, lunc auletn
nia el cognoscens el adducens. Elenim si secundum facie ad faciem, faciem appellans comprehensibilem
unam causam Deus omnibus exislenlibus esse tradit : quandam htimnno inteileclui divinae virtutis , quae
secundum eandem unicam causum scivit omnia, ut * I^ a nulla crealura per seipsam perspicilur, apparitio-
ex ipso existentia, el in ipso ante substitula; et non nera. Porro si raalitia et mors et miseria naluiac
ex exislentibus accipiet eorum scienliam, sed et ipsis adeo condifae repugnans , neqtic in causa omnium
singutis eorumscientiae erit largitor. MAG.Divinus facla, neque ejus particeps est, roirq/, qua ratione
itaqtte animus nullura matum nullamque malitiam deliberas, el haesilas, raalitiam mortemque aeierno-
novit. Nam si nosset, substantialtter exlilissent, ne- rum lormentoruin in humanitate, quam tolam Dei
que causa carerent. Jam vero et causa carent, ac per Verbttm in seipso assumptam liheravit, aclevnaliter
hoc in numero conditartim nalurarum essentialiter permansuram, Cuin vera ratio doceat, mtlltim con-
non sunt, ideoque omliino divina alienanlur notitia. traTium divinae bonitati vilaeque ac bealitudini
Disc. Aliter intelligi veranon sinil ralio. Divina nam- posse esse coaeternum. Divina siqutdem bonitas
VARIAE LECTIONES.
* Sic CF; A amphibologi. * Sic CF ; dicitur ejse et est. . • A * e«e.Dtsc. om-. A. »t»e/ om. A.
igitur,
6 A el. '« A acternitatis ejus aelernum sit.
ommno MAG.Iiaqtie. 'inseoui. A. »SicCF;Aef.
" AD; "
A el. pie om. A, " fas oin. CF.
927 JOANNIS SCOTI 928
consumel nialitiam, aetcrna vita absorbebit * mor- A J vel inerudile asserilur *, non tantum tondi-
tem, bealiludo miseriam. Scriplum cst enim : jEro tione prima, sed etiam nunc depravatis lot »o(un-
mors ttta, o mors, et morsus tttus, o inferne. Nisi tatibus, in summa lamen omnia, quae creata sunt,
forle adhtic ambigis, Dominum Jesuin humanae na- id est universam omnino creaturam bonam esse valde,
iurae acccplorem ei salvatorem tion totam ipsam , non quod boni sint in ea mali, sed quod non effi-
sed quniiuilaiiicunqiie parfem ejus et « accepisse et ciant malilia sua, ut sub Dei adminislratoris imperio,
salvasse; quod credere superiores raliones refulant. virtule sapienliae '", decus et ordo universilalis aliqua
Disc. Jam videoundiqtie me caplum, nutlamqueraiio- ex parle turpelur sive turbelur '», cum suis quibusque
nein reperire, qua possiro asiruere, maliiiam, raor- volunlatibns eliam malis tribuanlur certi et congrui
lcmquc, ac miscriam in humanilale, aut in lota, aut limiles potestalum et pondera merilorum, ul eliam
iu aliqua parte ejus, dorainaturam, perpetuoque per- cum ipsis convenienler justeque ordinalis universitas
inniisiiram, quoniam in Verbo Dei, quod eaui lotam pulchra sit :'tamen quia cuilibet occurrit, et vetum
in uiiilalem ' suae substanliac suscepit, universa- est alque manifestum,justiliae iptiut '* este contta»
liter et redempla et liberala cst; ac per hoc reclac tium., ut nullo praecedente merilo hoc iptum tn
raiiocinalionis virttile superntus cogor faleri, tolam quoquam »* Deus damnet, quod in eo ipse creaverit '*,
Iiuuianiiaieio in omnibtts eam participantibus libe- B I ceriaque et evidens damnatio diaboli et angelotnm
raiidatn, omnibusque maliliae vincnlis morlisque ejus ex Evangelio tecilalut, ubi se dicturum Do-
alque miseriae absolvenda»), quando in suas causas, minus praenunciavit " eis, qui a sinistris sunt ; Ite
quae in suo Salvalore subsistunt, reversura est. in ignem aeletnum, qui praeparatut est diabolo et
Adbuc lamen delibero, securus jain de humanilale angelis ejus, nullo modo in eo naluram , quam
faclus, ulrum universaliler in orani crealura Deus creavit, ted malam propriam voluntatem poena
malitia abolebiiur, an in sola humanitale. Aesli- ignit aelerni ptectendam esse credendum est. Dae-
nio naraque, diabolicos animos nunquam mali- monum aulem maliliain non esse perpetuara bealus
lia omnibttsque eam consequenlibus carituros. Ac Ambrosius in exposilione in Lucam apertissirae do-
per hoc, licet in sola humanitate dono divinae gra- cet, dicens: Coepit otare daemon, ul iniroeundi in
liae naluralique virtule cooperatrice maliiia penilus porcos acciperet facullalem. Et primum ciementiam
aboleatur, in daemonum tamen nalura sine fiue Domini debemus advertere, quod nullum prius" ipse
*
perseveraturam ptito, et in ipsis divinae bouilali condemnat, sed unusquisque sibi auclor est poenae.
coaeterna eril, ideoque non in omni abolebilur na- Non milluntut in porcos daemones, sed ipsi petuni,
mrii «. MAG.Nondum clare perspicis, ut opinor, quia caeleslis. luminis claritatem suslinere non po-
Dsum iiullam crealuram, quam fecit, punirc, nec in C ' lerant., ut, qui oculos dolenl, radiuin tolit ferre
humana, nec in daemonum subslantia; sed quod non possunt, sed lenebrosa eligunt, ut splendenlia
noii fecit, in omuibus punit, hoc est ifrationabiles derelinquanl ". Fugiunt ergo daemones sptendorem
psrversae voluntalis motus. Ac ne de hoc diutius lucis aelernae, et ante tempus debila sibi lormenta
baesites, audi beatura Augustinum in undecimo libroi formidant, non praedivinantes, quae futura sunt,
Exemeri stti dicentem, de nalura daemonura mali- sed quae prophetata sunt, recordanles. Dixit eninx
liaque dispulans : Nonnulli, inquit, eum , diaboluini Zacharias : Et eril in illa die, disperdet Dominus
videlicet, non in hanc malitiam libero arbitrio tolun- nomina idolorum de terra, et non erit ullerius
latis 6 esse deflexum, sed in hac omnino ereatum pu- memoria eorum, et spiritum immundum exuram de
tanl, quamvis a Domino Deo tummo et vero nalura- terra. Docemur ergo; quod non semper manebunt,
rttm omnium creatore; adhibentque tettimonium rfe> nec malitia eorum possit esse perpetua. Nunc igitur
libro Job, quoniam ibi tcriptum ett, cum de illo ser- illaiu metuentes poenam, aiunt : Venisti perdere
mo esset : Hoc est initium figmenli Domini quod1 nos anle tempus ? Sed quia adhuc esse desiderant ,
fecit, ttt illudatur ab angelis ejus. Cui sententiae; jam ab hominibus recedenles, propter quos poenam
congruit, quod in Psalmo scriptum esl: Draco hic,, scttinf sifci esse subeundam peltint mitti in porcos.
D
quem finxitti ad illudendum ei, niti quod Itic; Et ne forte existimes , non solttm in diabplo raa- —
quem finxitli > dixit, non aulem sicut ibi, < hoc estt litiam, verum etiam substanliam esse perituram
initium figmenti Domini; > tamquam initio eum itai substanliam enira dicit non a Deo factam naluram,
finxisset, ut malus, ut invidus, ut sedttctor, ut om- sed omnera suae aposlasiae consequenliam, id est
nino diabotusesset, non volunlale depravalus, sed ila2 propositum stiperbiae, et inimicam volunlatem, et
creatus. Haec opinioquomodonon sit adversa ei, quodi immunditiamidololalriae.; his enirnet sirailibusveluli
scriptum est : Fecit Deus omnia et ecce ' bona val- membris subsistit omne, quod diabolus dicitur :
de ? Vbi invenitur diabolus non propria voluntale rfe- polest etiam inlelligi dc aerco corpore, quod ei est
'•
pravatus,sed ab ipso Domino Deo (actus malusvalde?? superaddilum -r—et quod non m omni ralionali
Quamvis conenlur atiendere. Nec * insulse etiamii creatura mors aculeusque ejus , peccalum dko,
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A absorbet. * et om. A. * Sic CF; A in unitate. * Sic CF; A tpsos. * ideoque non in omni—
nalura om. A. • Avoluntatis arbilrio. 'Aecceom." A. "Aulinsulse. 9Aasteratur. »* "SicCF; Ksapienlia.
'» A turbetur aut turpetur. " Sic CF ; A ipsi. CF in quoquo (sic !). Sic CF; A creavit. " A pro-
nttnliiivil. '6 A ;)iimus. " A retiitquiiiit. " substaiUiam enim dicit — superadditum om. CF.
929 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 950
onmisque malitia interilura sit, sed in parle crea-. K quantae purilalis, quantae sublilitalis, quantae gloriae
lurae interimentur,* in parle permanebunt, audi sit qualitas corporis illiits, si comparalionemfaciamus
magnum Origenein, diligentissimura rerum inquisi- ejus ad ea, quae nunc, licet caelesliu sint el sptendi-
lorem, in lertio libro ntpl 'Apx& de consummatione dissitna corpora, manufacla tamen sunt et visibilia.
"
niuiidi, hoc est de summo bono, ad quod universa De illo autem dicitur domus esse non mantifacta,
rationabilis natura feslinat, ut Deus omnia in om- sed aeterna in caelis. Quia ergo, quae videnlur,
nibus sit; non enim alia consunimatio mundi est lemporalia sunl, quae aulem non videniur, aelerna
praeter Deura omnia in omnibus esse tractantem ct stint, omnibus his corporibus, quae tive in terris, sive
dicenlem '. Quae sinl ergo ista* omnia, quae Deus in caelis videmus, et quae videri posstmt, el manu-
fulurus sit in omnibus, requiramus. Et ego quidem facla sunt, [et aeterna facta sunt] '», el aelerna non
arbitror, quia hoc, quod in omnibus omnia esse dici- sunt, multa longe praelalione praecellil iltud, quod et
tttr Detts, significet eiiam in singulis eum omnia esse. visibite non est, nec manufactum est, sed aeternum
Per singttlos autem omnia erit hoc modo, ut, quic- esl. Ex qua comparatione conjici potest, quantus de-
quid rationabilis mens, expurgata omni viliorum faece, cor, quanlus sptendor, quanlusque fulgor sit corporis
aique omni penilus abstersa nube maliliae, vel sen- spirilualis; et verttm esse illud quod dictum est :
lire vel intelligere vel cogitare polest, omnia Dettsi B Quia oculusnon " vidit, nec auris audivit, nec in cor
'*
sit, nec uttra jam aliquid aliud nisi Deum videat, hominis ascendit, quae praeparavit Deus his " qui
Deum teneat, omnis motus sui Deus modus el men- diligunt eum. Non autem '• dubitandum est, nalu-
sura sil; et ita erit omnia Deus. Non enim jam ulira ram corporis hujus noslri voluntate Dei, qui talem
mali bouiqttediscretio, quia nusquam malum. Onmia fecit eam, usque ad itlam qualitatem " sublilissimi et
enim ei Deus esl, cui jum non adjacel malum; nec purissimi ac splendidissimi corporis posse a Creatore
ultra ex arbore sciendi bonum el malum edere con- produci, prout rerum stalus vocaveril, el meritum
cupiscet, qui* semper tit bono est, el cui omnia Deus ralionabilis nnturae poposceril. Denique cum varie-
est. Si ergo * finis ad principium reparatus, et rerum tale ei diversitate mundut indiguil, per dioersas rerutn
exitus collaius tntltts, reslituet illum slatum, qttem facies speciesque onmi famulatu praebuit se maleria
tunc habuit nnlura ralionabilis, cum rfe ligno sciendi condilori, utpoie Dominoel Crealori suo, quo diver-
bonum el malum * edere non egebat, ut amoto omni sas caelestium lerrenorumque [rfe simplicitale et uni-
maliiiae sensu, el ad sincerum • purnmque deterso, tate corporum post resurrectionem] »« ex ea duceret
solus, qui est unus, Deus bontts hic ei fiat omnia, et formas. Cum vero res ad itlud coeperint festinare, ut
non in paueis aliquibus vel pluribus, sed ttt in omni- sitit omnes unum, sicul est Pater cum Filio unum,
bus ipse sit omnia, cum nusquam mors, nusquam 'C consequenterinlelligi datttr, quod, ubi omnes unum
aculeus morlis, nusquam omnino malum : tunc vere sunl, jum diversitas non eril. Propterea, namque
Deus omnia in omnibus erit. Verum islam perfeclio- etiam »9novissimus inimicus diabolus, qui mors ap-
nem ac beatitudinem rationabilium nalurarum ita pellatur, destrui dicitur, ttt neque ultra trisle sit
demum quidam permanere in eo statu, quo supra aliquid, ubi mors non esl, neque diversum sil, ubi non
diximut, putant, id est, ut Deum omnia habeant, est inimicus. Deslrui sane novissimus inimicut ila
et Deus eis sil omnia, si nullalenus eas socielas intelligendus est, non ul subslanlia ejus, quae a Deo
naturae corporalis ' amoveal '. Alioquin aesli- facta est, pereat, serf «I propositum et voluntas ini-
manl, gloriam summae beatiludinis impediri, ti mica, quae non a Deo, serf ab ipso processit,
malerialit substantiae interseratur admixtio. De qua intereat. Deslruetur ergo non ut non til, sed ut
re plenitts a nobis, quae in superioribus occuwere inimicus et mors non sil. Nihil ettim omnipotenli
potuerunt, perlractata atque digesla sunt. Nunc impossibile est, nec insanabile est aliquid factori
vero, quoniam apostolum Paulum menlionem spi- suo. Proplerea enim fecil omnia, ut essent et ea, quat
rilualis corporis fecisse invenimus , qualiter eliam facta sunt, ut essent, nec esse non possenl »°. Propler
inde senliri debeat de hoc, tanlummodo, proul quod immutalionem quidetn varielatemque recipient,
possumus, requiramus. Quanlum ergo sensus noster ita ut pro meritis vel in meliore, vel in deleriore
capere polest, qualilalem spiritualis corporis talem habeantur statu ; subslanlialem vero interitum "ea
quandam esse senlimus, in quo inhabilare * deceitt quae a Deoad Iwc facta sunt, ul essent el permane-
non solum sanclas quasque perfectasque *° animas, rent, recipere non possunt. Itaque, quod Ambrosius
vermn etiam omnem illam creatttram, quae liberabi- in auibiguo reliquerat, Origenes declarat. Nam quod
tur a servilule corruptionis. De quo corpore etiam ille ail : Docemur, quod non semper daemonia manc-
illud Aposlolus dixit: Domum habemus, non manu- buitt, ne malitia eorum possit esse perpetua, dubiuiii
[ticltiin,aelernam in caelis, id esl mansionibus bea- est, quid velit, iitrum substantia daemontim simulet
lorum. Ex hoc ergo conjecturam capere possumus eorum malitiae neriturne sinl. an solummodo ma-
VARIAE LECTIONES.
' tractantem el dicentemom. A. ' A
» CF ad incertum purumque. ' Sic CF; ergo, inquit, ista. * ' Sic CF; A guia. ' A igilttr. » el malum om. A.
16A perfectas. " Sic CF; A llte. " elAaeterna corporati. Conj., AF admoveat; C' admoneal. » A habitare.
16 A enim. " qualitalem om. A. " rfe facta sttnt om. A. " A nec. '* A hominum. '«" A eis.
" simplicilule et unilale corporum resurreclionem om. CF. elifljn
oni. A. SicCF; A proplerea c. f. o. u. essenl ideo non esse noii posstint.
PAT.-.OL.CXXII 30
951 JOANNIS SCOTI J32
tilin, qua sof-a dacmonia vocanlur, manenie eorum Kfecta esset '*, el compiionem et subjectum tol-
iiicorruplibilitcr natura. Iste vero indubilariler leret ", esselque latit »' eorruptio el suimet inier-
aslruit, quod in ipsis substanlia a Deo facta sempcr iius »*, ideoque ut talis non malum, sed deficieni
"
permansura, matilia vero perversa illorum voluiilale bonum. Quod enim omnino expers est boni, neque
reperla in aeternum peritura. Talia siquidem nomina in exislentibus erit. Eadem etiam est ratio iie poicrt-
daemonium ', Diabolus,novi»simusinimicus, etmots, tiae et aclionis corruplione »'. [Sicut nalura cor-
non sunt naturae, sed pravae voluntatis vocabula. rumpi non potest, ita virlus el aclio naluratis corro-
Audisti igilur sanctnm Augtislinum dicenlem, quod ptionemnon recipiuril].2)e'n<fe,quomododaemonete.x
Deus in diabolo non, qnod fecit, sed, qnod non feeit, Deo faeii " sint mali? Bonum enim bona adducit et
puitiliirus csl»; audisti Origenem afiirmantcm, dia- tubstiluit. Verum dicel aliquis '», dicuntut mali, sed
boli substantiam nuiiqiiam pertluram, sed ejus non secundum quod sunt, ex bono **enhn sunt, et bo-
solumniotto maliliam. Et ul hoc firmius et * credas nam sortiti sunt *' esseniiam, serf secundum quod non
et cognoscas, lege magnum Dionysium Areopagilam sunl, infirmi, ul Eloquia aiunt, servare tuum ptinci-
m lihrode divinis Nominibus de eo, quod in natura pium. Inquo enim, die mihi, daemonas viliari dici-
daemonuro malum non sit, eamqtie nutlo modo cor- mus **, si non in eessatione habitus et opetalionit,
" quae vertantur circa divina bona ?**Alioquin **, st
rumpi vcl minui possc disputanlem.
28. Scd neque daemones, inquit, natura mali. natura mali sunl daemonet, temper snnt mali: alqui
Elcttim si naluta mali [boc dicit, quta daemones ex malum inslubile est. Si itaque semper eodemmodo te
bono creati sunt, et naturaliter subsistunl, et con- habent, non sunt mali: semper enim idem esse boni
versi a bonosunt desereutes iHud] a, neque ex bono, proprium est. Si vero non semper maii, neque natura
neque in exislentibus , neque ex bonis convetsum * mali sunt, sed angelkorum bonorum indigentia. Sed
natura el semper mali exislunl. Sequilw, sibimel sunt non omnino experles sunl boni, tecundum quod e%
mali an aliis? Siquidem sibimel; an corrumptint sunt, et vivunt, et intellitjimt, et omnino est quidam
seipsos ? Si aulem aliis; quomodo corrumpunt, essen- in illis appelilus molus : mali attlem esse dkuntur,eo
tiam an virlutem an * actionem? Siquidem essenliam; quod in nalurali operalione sunt infirmi. Depravatio
primttm quidem non jttxta naturam. Natura enim igitur ett eit malum, et terum illis eonvenientium de-
ineortuptibilia non cottumpunt, sed accepliva corru- serlio (rustralioque, atqne imperfectio et impolenlia,
piionis, [boc est iiullani naluram corrumpuut, qttia [actillaiisqne in eis perfeclionem conservantis infirmi-
nulla naiura aceeprtva est malij. Sequitur ', neqve las, el abaclio, el dilaptio. Qttid veroatiud in daeme-
Itoc omni' el omnino malum, serf neque corrumpitut nibus malum? Furor irrationalis, concupiscentia de-
quidquam * exislenlimn, secundum quod essenlia et ment, imaginaiio praecept. Sed haec etti in daemoni-
naiura, sed defectu (ordo verborum : sed infirmaltir btis sunt, non omnino, neque in omnibus, neque haec
ratio harmoniae et cominensurnlionis defectu nalu- per se mala. Elenim in aliis animalibus non habitus
ralis ordinis) juxta naluram ordinis, harmoniae e\• horum, serfpritiaito esl el corruplio animalium el ma-
commensuratioiiisralio infirmatur manere similiter' ' lum; habittts vero animaiis naturam, quae islhaec ha-
habens, (id est, dum simililer nalura manel). Infir- bet, servat et constituit. Non itaque malum est daemo-
nittas '• autem non est '* perfecla : st enim per- nica gern, qua tecundum naturam est, sed qua non
VARIAE LECTIONES.
1 A Daemontim. * Sic CF; A sit. * el om. A. * Sic CF; A conversi ti. * K ac. * Pro teqttilur A
deinrfe. ' CF; omnino el omnino. * CF quid existentium." * Sic CF ; A ratio eodem modo se habent
(itl cst dum similiter natura manei)'* non polesl manere. Sic CF; A imbecilliias. " esl om. CF.
'* esscl oin. CF. " CF inlerimit. CF el eril ipsa corruptio Clsuiniet corruptio. "CFitaque huiusmodi.
18esl om. CF. " Et rfetiiiiule et aclionis eadem ratio. " CF ex Deo facti deamones. '» Pro
corrupiione
verum dicet aliquis CF el quidem dicunlur mali dtxeril quis. «° CF ex optimo. '* CF optimam torlieban-
tur. " CF riltari dicimus daemonas. *3 CF si non in ccssalione rfiuinorttmbonorum habiludine el aclione.
** Pro iis , quae u-que ad fiiieni scqiiunliir, CF hacc proferunt : Sed ilaque si natura mali daemones
tempti- mali; el quidem malum insiabile est. Non igilur, si semper sic se habehl,sed non mali: auod enim
seinper, id ipsum oplimi proprium. Si attlem non elsemper mali, non naturales, indigentiae angeli-
corum bonorum. Sed non omnino expertes boni, secundum quod el stint, ei vivunl, el inteiligvnt,
et omnino esl quklam in eis concupiscentiaemolut. Mali autem esse dicunlur propter quod infirmantur circd
naturalem operationem. Falsa ergo conversio est eis malum, cl a cognalis suis egressio et informildt et im-
perfectio et impolenlia, et snlvante eis perfectionem virlute htfirmilas, el (uga, et casus. Sed ilaque quid tn
daemonibusmalum? Furor irralionabilis, amens concupiscentia, phantasia proterva. Sed haee etsi tnnt in
daemonibus, non pmnino neque in omnibtts, neque haec secundum se mala. Eienim in aliis animalibus non
motus talium, sed interemplio est, el corruplio animuli et malum; lutbilns eniin salval, et esse facit, haec ha-
beiitemanimalis naturam. Non igilur malum daemonia gens,quaritum etl juxlanatttram,sedquanlum non est.
Et non mutatum est datum in eis totttm bonum, sed ipsi dttto ceciderunt tqto bono. Et datas eis angeticat dona-
liones nunquam ipsas commolas fuisse dichnus, sed sunt el inlegri,et clarissimi sunt, etsi ipsi non viderit par-
licipantes boni conspeclivasvirlules. Itaque quod sunt, et ex optimosunt, et oplimi, el bonttmet optimum concu-
piscunt, et vivereel intelligere existentium appetenies ; et privalione et fuga et catti connattifatibut sibi optimis
dicuntur mali, secundum quod non sunt, et quod non est appetentes malum appetunt. lnluere cel.
NOTAE.
» Ea, quae hoc capite vides uncis inclusa, desuut in codicibus CF.
 035 DE DIVVS10NENATURAE. — LlBER QUINTUS. S»i
est. Neque iolnm bottum iilis datum, mutatum est, A et quaiiiiiaies, ceteraque, quae angeri ac minui pos-
sed ipsi a lolo bono dato exciderunt. Neque dicimus sunt, ct in subjcclo quodani inlclligunlur. Sed nc-
angelkas donaliones illis dalat unquam mutalas qtie illa corrumpuntiir a malo; augcri enim acciden-
Juisse, sed et integri stint, et piane conspicui, quatn- tia subslantiac, vel mintii, ncquc roalum csl, ncque
vis ipsi non vident, dum facultaiem clnudunt, qua corruptio, scd profeclus quidam » alquc dcfcclusca-
bona sua possunt itttueri. ltaque quod sunt, et ex pacitalis subslanliarum. Ideo ail: Neqtte hoc omiit •
hono sunt, et boni, et bonum pulchrumqtte appelunt, el omnino malum, hoc cst, nequc accepliva corruptio-
dum esse, et vivere,el inlelligereexistentia desiderant; nis a malo corrumpunlur, quia nequc oinnino ma-
et privuliom, et fuga, ct prolapsione bonorum eis lum. Nam in hoc loco unn ncgntio bis ponitur sic :
convenientium dicttnlur mnti, suntqtte mali, secun- itequehoc omni • el neque omninontalum. Quid eniiii
dutn quod non sunl; ct non existenlis cttpidi, malum corrumperel, quod oinnino non csl? Nam oninis
nppetunt. Intuere vim ' verborum, et quantae sub- corruplio, quac in nalura rerum mtitabilitira intci-
tililatis siint. Primo quidem universaliter breviter- ligilur; aul dcfeclus perfeclionis cst, aut de spc-
qite comprehendens, daemones natura malos non cie in specicm transilus nialeriae, aut gcncrn-
esse, dicendo scd neqtte daemones nalura mali, ra- lium in specialia ci speciatium in gencralia trans-
lionem suhjtinxil : elenim si natura mali, neque ex B muialio. quac omnia non mala, scd mutabiliiini
bono, Dco videlicet, qui solus a seipso botius est, rerum nalurales quatitates ct quanlilatcs et convcr-
creait sunt; omne quippe, quod ab eo crealum est, siones 10intelliguntur. Celtravcrohujuscapiluliplana
bbnura est, non enim ex bono malum fieri potest; sttiit, ct expositionis non indigciil. Apertissimc nain-
neqtie in exislcntium nalurarum numero compulan- que docct, nihil corum, quae sunt, sccundura cssen-
lur; neque ex bonis conversum * natura, boc csl, linm cl lialurnm posse corrumpi, defecltim vcro
neque ex bonis angelis nalura in malitiam pervcrsae naluralis ordinis, ct commensuraliouis infirmitalcni,
volunlatis conversi sunl. Haec enim vocabula prae- qitibus duobus raulabilia eodcm modo sempcr ma-
fatus auctor pracvaricatoribus angelis solet impo- ncre non possunt, corruplionis vocabulo vocilari, ct
ncre. Conversum*, lioc est convcrsionem ex bono- quod ipsa corruplio non maltim sit, sed deficiens
rum natura, cl casum a sapienlia. Et semper muli bonum. Si enim malum essct, in nalura. rerum non
existunt; a siiperioribus assumilur negatio : el neque4 exisleret. Docet ctiam, dacmones non sccimdmu
semper mali existunt. Nam quod nntura inalura esl, qtiod sunt, nialos esse, ex optiroo enim sunt, opti-
DOIIpolest seiiiper existere. Naluram quippe mnli et macqiie parlicipes essentiae ", sed sccuiidum quod
maliliac aelernam * essc impossibile esl. Siibslanlin non sttnt, mali dicunlur. Ei quid in cis maltiin di-
autcm daeraonum nunquam peribit. Natura ilaque ^ cittir, apeiie declnrat, iiifirmitatem videlicet corum,
mali non Stint. Deinde argumenta per inlerrogalioiies qua servare suiim iiolunl principium, suiiiinuiu
subdidit, diccns : Sequitur, sibimet sunl mali, an scilicet bontim, ex quo sunt, negligcniiam quoqtte
atiis ? Ac si dixisset : si natura niali sunt, necessa- euvum, qtia divinorum bonorum habiludinc ct
rio aut sibiraet mali sunl, aut aliis. Et siquidem sibi- actione vacant '*, celeraqtic, quac de miscria dac-
met, an corrumpunt seipsos? Ulique corrumpunt. monum luculcnlissime a praefato magisfro dicia
Quod impossibile est fieri; nulla siquidem natura se- sunl, deque naturae eortim bouitnte, ct quod nihil
.ipsam corrumpcre potest; accidcns esl enim omiii donaiionum, quas in condilione sui acccpefiint, in
naturae sui corruptio. Ac per hoc si nalura daemo- cis commufaliini sil aut ab cis dcmptum, sed inte-
num mala cst, sibimet non est mala, quoniam sc- griialem el clarilalcm suae nalurae seinper mancre,
ipsam non sinitur corntmpere; malum quippe non quamvis non inlelligant " tuas specitlativus virtutes,
niali, scd boni esl corruptio. Si autem atiis nalura quas ad contcniplaiionem sui, Crcaloris, si vcllent,
bonis inali sunl, qitomodoea corrumpunl, ulrum es- insilas habcnt, fugientet a vero lumine, el cudeiilescx,
senliam eorum, an virtutem, an » aclionem? Ac si connaturaliuin sibi opiimorum angcloiiim coiilempla-
diceret: liariim Iritim nullain 6 possUntcorrumpcre. rv tiva virtiile, appelentcs, quod non csl: c( hoc cst
Ilaec enim tria, esscnliam dico, ct virlutem, ct ac- lotiim, quod in eis innbiin et malilia dicitur. Vidisii
tionem in oniiiibns uicorriiplibilia sunl, quoniam in crgo, quod nalura dncinonum cl bona sit, cl a suni-
his tribus oinnis nalura subsistil. El hoc esl quod Uio bono fnctn, ct quod non sccuiiditm quod sunt, setl
sequitur : Siquidem essenliam; primum quidem iton seciinduni quod non sttnl, mali dicunlur. Ac perhoc
juxla naluram, hoc csl, non illam cssciuiam, qua nnturali ncccssimie scquilur, quotl in cis cst a
subsistit naliira. Nalura cnim incorriiptibilia, csscu- suinmo Deo fncluii), soliiiiimodo in cis pcrmaiisii-
tiam videlicet, virtulcm, et aclioncrii, non corritmpunl, rum, nullo modoque piinieiidum, quodaulcm ex Dco
:sed acceplivacorruplionis, boc est, qtiae posstinl cor- non esl, illorum vidclicct malilia ", pcriluriim, uc
rumpi, utsttnl naluralia accideniia, qualitates dico in aliqua crcalurn, sive liumana, sivc angelica, ma-
VARIAE LECTIONF.S.
* A lenorem. * Sic CF; A convcrsi. * Sic CF; A conversi. * CF Nniitm —aeiernam csse « A ac.
* K nulla. ' Sic CF: A perfecttoqttaedam.l * CF oinnino ct omnino » CF omitino »• el conversionesom. A.
" A opltmamque sorltuntur essenttam. " Sic
CF; A rncanl el aclione. '» A inielliaunt " A Itoc e*t
illorum matilia.
S3S JOANNISSCOTl 93$
Htia possil fieri pcrpelua et bonilati coaeterna. A Uter in quadam parte, vcl iu " loto huhis visibil»
SimilKer de morte et miseria iiileltigendum, ne vilae crealurae, et, ut simpliciler tlicam, neque inlra uni-
ct beatitudini quid contrarium atque coaevum intel- versitalem lotius naturae a Dco condilae futura»
tigatur. Porro si universatiter malitia, et mors, acu- esse credimus; et neque nunc esse, et nusquam, et
teusqiie ejus, quod est pcecalum, omnisqne miseria, nunquamrsed in malarum voliinlaiuin corruptarunv
insuper etiam novissimus inimieus, nequilia videlicet qtte eonscientiarum perversis moiibus, tardaque
diabolica, iiniversalisque impietas, [aut ipsa eerle poeniteniia el infructuosa, inque perversae polesta-
'* humana sive
mors] *, de natura rerum abolebilur : qttid restat, lis omniinoda siibvcrsione, sive ab
nisi ul sola universalis crealura omni faeec malitiae angetica erealtira. Subverliltir aulein, quod omnino
et impietatispurgala.omni morte corruplionislibera, exliiiguitiir. Exlingiielur oninino omnis facultas
penitiisque absoluta remaneat? El haec est generalis peccandi, malefaciendi, impie ageiuli. Facullau»
universae crealurae, quae a scrvilule liberabitur, autem tolius maliliae penilus subtracta, iioniie sol.i
resurrectio, mysUeaeque lerrae, nalurae videlieet, oceasio, perversa videticet volunlas, reiuanebit
rcnovalio *. De qua Propheia praedixit: Attferet spi- velttli extincta? Ut euiin fides sine operibus.
ritum eorum,el deficienl,el in pulveremsuum reverten- mortua est; silet enim " : ita peccaium absque pos-
tur; emitlesipiritum tuum,etcreabuntur, et renovabis B sibililate peccandi, et malitia absque maleficio, et
faciem terrae. Qui eliam laelari Dominumin operi- impietas absque idolorum cullu. Quamvis enim iit
btts «ufs dicit, deficientibutpeccatoribut a terra et ini- perversis volunlalibus perverse agendi appetiliis ar-
quit, ila ut non tint.Quomodo cnim quis ex peccalo* dorque semper permanserit, quouiam quod appeli-
noininabitur, peccato non exis.cnle; aut iniquus, lnr, perfici non sinilur,et in iiullo, uisi in semetipsa,
wuqiiitalc destructa? Sicut ait idein Prophela : iVou flamma malcvotae ciipidilalis ardet : quid aliud re-
resttrgent impii in judicio. Nam quando humanilas linquitur, nisi foetida cadavera,omni vitali tnolu, boc
in resurrectione reslaurabilur, otnni impielatc et esl,oinm naluralUim bwiorum virtiile atque subslan-
malilia el morle absolvetur. Ac per hoc neque mali, lia privata? Et fortassis talessuut gravitsimi cru-
lieqiie jmpiLresurgent; sola siqiitdeiii nalura resur- cialus malorttm hoininum et angelorum, et anio
gel *, impietas vero et malitia aetcrna damnalione judicium futurtim, et post, malefaciendi cupidilas, et
peribunt. Dtsc. Quis est ergo ille aelernus ignis, quod perficieudi difficullas. Quott aulem non in localihus
supplicium, ardensque sulphurei • slagnum ignis, spaliis corporalibusve carceribtistliaboluscum ineiu-
vermis quoque non moriens, ceteraque lormenla, bris suis punielur, sed unusquisque intra suae
qnac divina eloquia diabolo omuibosque ejus niem- malae voliinlalis lerrainos poetias luet, beattis Ara-
bris fulura esse pronuntiant? Si secundum bisloriam 'C brosius in expositione in Lucara manifesie dcclarni,
rerumque visibilium proprietatem putanlur fore, ne- illum locum Evangelii exponens: Totleiur manibus et
eessario in aliqua parle mundi sensibilis sensibiliter pedibut ligatus '«, ei miltetut" in tenebtat exleriores,
erunt. Et si ita est', mundus isle aut lolus aut illic erit fletus et tlridor. dentium. Quae tunt tentbrue
aliqua pars ejus reservabilur, in qua damnandi per- exterioret? Nunquid illic quoqne curcer aliquit latu-
petuo dainnabuntur. Ac per hoc non solvelur om- miaeque subeundae sunt? tlinime. Sed quaecunque
nino, neque consummabitur, boc est, in causas suas extra promitsa suni eatlestium mandalorum, in lene-
non reversurus est *, quando Deut omnia in om- bris exlerioribustunt, quia mandata Dei tumen lunl :
nibut erit. Ipsa est enira •, til praetlixiratts, constim- et quicunque sine Christo esl, in tenebris est, quia
matio mundi, et non alia, Deum omnia '• in oroni- lumeninterius Chrislus est *'. Ergo nequecotporalium
bus esse. Et quod est gravius, quid punielur, si slridor aliquis dentium, neque ignis aliquis yerpeittttt
iiullum '* subslantiale subjectum, quod puniri possit, flammarum est eorporalium,neque vermisest corpora-
iiullo '» modo remanserit? Porro si totus miindus, lis, sed haec ideo, quia, sicul ex multa crudilate el
universaliierque lola creatura, quae a Deofacla est, (ebret mscnnlur et vermet, ila, ti quis non decoqttat
in aeternas causas, in quibus subsistit, non est re- peccata sua velut quadam interposita tobrietate absli-
versura, lota adhuc nosira raliocinatio irriia peni- **nenltae, serf miscendopeecata peecalis, tanquam cru-
tusque dissolula residebit. MAG.In vaiium laboravi- ditatemquandam conlrahat "veterum et recentiumde-
mus, si ila fuerit, senlenliaeque sanctorura Patrum, liclorum, igne adurelur proprio, el suis vermibttscon-
quas introduximus, redigenlur in risum, quod ahsit. tumetur. Vnde et Itaiat ait : Ambulale in lumine
Disc. Succurre ilaque, deque praedictis tormenlo- ignit vettri, et flamma, quum aecendistis. Ignis et',
rura speciebus, quas divina non mendax promiltit quem generat moetitia delictorum; vermit ett, eo
hisloria, probabilem redde ralionem. quod irralionabilia animae peccata mentem rei sen-
29. MAG.Diversas suppliciorum formas non linca- sumquecomounganl, et quaedam exedanl viscera con-
VARIAE LECTIONES.
» A fieri postit. • aul cette mort om. A. ' Sic CF; A tevocatio. * Sic CF; A qnis peccalor nom.
ipta
' rola tiquidem nalura resurget om. CF. • Sic F; A
sulphur el; C sulfure slngiium. ' esl om. A. • esl
om CF. » A enim esf. '• omnia om. A. *' Sic ACF. " Sic ACF. '» Pro vel in A telttti. ** Sic
CF, no om. A. " silet enim om. A. '• A liyatit. " Sic F; AC miiiiie. »• CF esi Christus. '• Sic
CF; A conlraltit.
957 &£ DIVISIONENATURAE. — LIBEU QUINTUS. 93S
scienttae, qune tanqaam vermesex unoquoque nascun- A Deus. Adam quippc in deiftcationemex spiritu nativi •
lur, tanquam ex corporepeccaloris. Desique id Domi- lalem sponte sua retinquens, nalus esl corporalil&T
nus per Isaiam declaravil, dicens : Et v'debunt in corniplionem, sed hoc damnavil oplimus et cle-
membra hominum praevaricaulium in me, el vermis mens pro noslro delicto factus homo, el condemnavit
eotum non morietur,et ignis non exlingue-.ur '. Slri- seipsum nobis * sotus Hber peccato, el ex corporibus
der quoque dentium prodit indignantis affectum, eo nasci dignatus nativitale, in qua potenliam nostrae
guod sero unumquemquepoenileat,sero ingemiscat,sero condemnalionh superavit, mijsticaeque in spirilu di-
irascatur sibi, quod tam penicaci improbitatedelique- rexit nalivitaiem, el corporalis nalivilalis solvens pro
tit. Yiile igilur, qualia loca tormeiuoriini praefalus nobis in seipso vincula, dedit nobis polestatem per ^
dcscribil Tlieelogtis. Ubi Jutlas Salvatoris noslripro- nalivilalem ex spiritu, filios Dei, pro carnis et sangui-
«lilor lorquclur? Nunqitkl alibi nisi in sua polluta nis, fieri,credcntibus in'nomine ejus. El liaec est in-
conscicntia, qua Dominum tradidil? Qualem poenam vidia, qua maximc inlra seiiKslipsamdiabolica puni-
patitur? Seram profeclo poenitentiam et inuiilem, lur iniquilas; lorquclur enim, magnam communem-
qua semper urilur. Quid patiltir dives itle in inferno? queresurreciionem humanae substanliaeomniumque
Noiine splendidarum epularum, quibus in liac vita in ea visibilium in immulabilem immorlalitalem,
Tescebatur,egeslalem? Qtiaflamma consuniilur impu- B dcqtie sua poleslate elapsam prospiciens *, quam, vi-
rissimus rex Herodes, nisi suo furore, quo in necem delicet substantiam, subdiiam sibi atque captivam
cxarsit innpcentium ? Hacc exempla de pravis mala- penitus abolere, inqtie aeterna morte 10perpeluis
rum voluntalum molibus, quos in semetipsis vitioruin poenis obnoxiam detinere decreverat, Dtim enh»
torquel juslissima vindicta, diversarumque libidi- vicissitudo nascendi ex corporibus el in corruplio-
liiim cicalrices sufiieiunt. Ilnusquisque enim impie nem redeundi desieril, in quo poteslas antiqtii ho-
vivcntium ipsa viliorum libidine, qua in rarne exar- slis remanebil? In nullo.
sit, veluli quadara flamma incxlinguibiti torquebi- 50. Disc.llaec omnia prebabili aiiclorilaleel ratione
lur. De diabolicarum vero perversarum voluntatnm snbnixa esse arbilror. Sed adhuc reslat difficillima
supplicioquid aliud inlelligendam, praeler iilarum illa, ui mibi videtur, quaestio, in quo supplicia illa
aelernam refrenaUonem, suaeque impielatis acter- erm.it", quae non solum diabole, verum etiam im-
uum inlerilum? Quae enim gravior poena impio, piis hominibus fiilura divina testatur auctoritas.
quam impie agere et neminem laedere posse *? Ilaec Verbi gralia, ul patica ex muliis introducam. Domi-
est 3 calcna, qua Dominus nosler Jesus Cliristus, nus in Evangclio promillil se diclurum : Discedite
dcscendens in infcrnum, diabolum ligavit, eos vide- a me, maledicli, in ignem aelernum, qui paralus est
licel, qui in eum pie perfecieque credunt, ejusque C diabolo et angelis ejus. Ubi ostendit, aelerno igne
uiandala cusiodiunt, perdere non valerc, quamvis diabolum et angelos ejus arsuros. Et quod scriptum
an'e jjidiciimvnon puniri daefnones *precenlur*,sed est in Apocalypsi : Diabolus, qui seducebat eos,
initli in porcos, libidinosos videiicet homines, in missus est in slagnum ignis et sulphuris quo el beslia
quibus ailliuc vim suam exerceant6:. durius ligandus, el pseudoprophetaecruciabuntur " die el nocle in se-
quando de polestale illius.posl judicium omnis tibe- cula seculorum. Ubi vocabulo diei inlelligimus aper-
rabilur creatura,. omninoque absolvctur a servitule, lam angclicis bunianisqiie puris iiitetleclibus im-
in principium suum, Deum videlicet, qtii est priuci- pioruni daninaiionem, nodis vero tropo divinae
pium omnium et finis, rcversura, dum visibiliumad- sententiae incognitam omnibus profunditatem. Et
minislralio circa generationemel corruplionem finem animadvertc , quod nunc non quaero de q-ualilate
accipiel per niagmrn, ul ail bealus Maximus, com- stippliciorum et localilate. Salis namque in snpe-
munemque resurreciionem, quae gigiiit in immorta- rioribus atictore Ambrosio " suasum est, nulla cor- .
Ikatem hominemsecundum subsittenliam immutabi- poralia vel localia vel scnsibilia vel lemporali*
Lem,propter quem visibiliumnalura esse per genera- futura. Nec immerito-; nani post consummaltoncni:
lionem suscepit, et cum quo ' accipict per gratiam se- mundi neque coroora sensibilia.1*erunt, neque loca,
cundumessentiam non corrumpi. Ad hanc igilur visi- " neqtie tempora , m quibus tormenta intelligantur
biliscreaturae servilutemsolvendamVerbumDeihomo esse posse. Hacc eniin omnia tinem accipient cum
ex hominibus-corporaliter nascilur sine peccato per. mundo, dum finis ftieril omnium corporum spiritua-
hominem, et baplisalur in filiolilalem spiritualem, lilas, omniuni locorttnv simpticitas omnino spaliis
pro nobis.volunlariesubiens nativitatem, Deus secun- carens, oranimn lemporum aeternitas. Ideoque
dum essenliam,et Dei Filius secundam naturam ; ut aeternilatem ignis, de qno Dominus dicturus csl:
nativitatem ex aorporibus.deslrueret, corporaliter na- Discedile (• me, maleihli, in ignem aeternum, et
tcitur sine.peccato, et ex baplismaie in spmtualem alibi: Ibunl isti in. suppticium aelernum, ilem in
(Uiolilalempro nobis subirereceptt nativitatem natura Apocalypsi: F.l eruciabuntur die nocteqne in secuta.
VARIAELECTIONES.
•'SicCF; A moritur... extinguilur. ' CF neminemquehcihrc non posse. 3 Sic CF; A Ikcc eslenimcalena,
* daemonesom. A. * A 8 Sic CF; A pro nobis. • CP
precetur. • A exerceat." ' Sic CF ; A el eum quod.
perspiciens. n "Avique in aeternam morlem. erunt 0111.CF. " CF et criiciabuiilur " CF auctoritate
Ambrosio. Sic CF; A ntque torporaliu neque scnsibilia.
'•£9 JOANMS SCOTI m
teculorum, non de diuturnilule, dcque infimis lem- A } et decremenla 8 corpornm, omnesqne conini cornt-
poralium revolulionum prolixitatibus, verum de ir- ptiones, etexlrema omnium » corporalis compaginis
revocabili et incommutabili justissimi judicis sen- soUilio, irralionabiles quoqne ralionalis •• aniinae
tentia inlelligere debemtts. Eadem ratio est de motus, qni ex maleria nascuntur, el circa eam vol-
aclernitate beatae vilae, in qua etiam nulla lempo- vuntur : quae cuncta non ex prima conditione hu-
ralia spalia iwlelligtintur, quoniam in seipsa ini- manilalis, sed ex generali ejus peccato iuitium stiin-
iiiulabiliter pormanens, super omiiia lempora, nullo psernnt, ideoque simul cum ipsa materia, qnam
principio seu fine concludilur. Hinc confectum , inficiunt, peribunt, quando ipsius hummiiiatis prima
omne, quotl aelernum dicilur, in Deo solummodo condilio ab his omnibus similibusque sibi passioiiibus
intelligi, ne ulla aeternitas exislimetur extra eum, liberabilttr, igueque spirituali divinne grntiae el lio-
qui solus aeternus est et aeternitas. Aut enim incon- nilalis purgabilur. Et boc propbela Isaias stibTigurn
cussa juslissimorum ejtts judiciovum severilas, qua Jerusalem praedicens : Sanetificabo, inquil, eam ih
puniri sinit in impiis nievocabiliter quod non fecit, igne ardenle, et devorabit sicut foenum materiem,
aut ineffabilis et supernaturalis ejus gratia, qtia quos ignem appellans non impios lorquenlet» justissim»
praetcivit et praedeslinavit conformesfieri imaginis • poena, scd sordes natnrae purgantem ctementissima
Filii sui, deificat ac super omnia exalial,aetcrniialis B 1 gratia. At si divina justitia in omni ereaiura non
nomine reclae ralionis conluitu accipiltir, qtioniam sinit puniri omne, qnod a summo bono creaium est,
uihil Deo coaelernum esl, aut ex diamelro conlra- non solum ul esset, verum etiam ut semper impas-
rium. Ipse siquidem solus in his, quae in ipso sunt, sibilc et incorruplibile conlrartis passionibtis perma-
el feliciler vivunt, aclernus cst per gratuilam gra- nerct: quomodo puniri polcst, aut suppticiis subje-
tiam ; in bis vero, qtiae extra ipsum sunl, quoniam ctiim esse ", quod omnino in natura rerum non
ab ipso non sunt *, ideoque, quamvis dicanlur esse, iutelligilur esse? Aut qtiomodo inipioruni tormenta
onmino non stint, aetcrnus esl per sevcram senten- naiurali subjecto, quoil torqueant, possunt carere ?
tiam. Non itaquc te nunc inlerrogo de corporalitale, MAG.Nodosa nimis difficitisqiic, nt dixisli, ad sol-
seu localitate, seu lemporalilale stippliciorum; vendum perplexio. ln hac cnim quacslione Iria nobis
spiritualiter enim futura impiorum lorinenla inlel- occiirrunl, et unum ex iis eligere, alia " duo infir-
Iigenda sunl: sed adhuc quaero, in qtia re debcmus mare necesse est. Cogimur namqtie fateri, aut quotl
ea credere, vel inlelligere fulura csse ? Non ensm penitus non est in reruni nalura, per sc absque ullo
pulandum est subjecto aliqtio carere; accidentia subjecto posse puniri; et hoe rationi valde videtur
quippc SHIUsupplicia '. Si aulem nuliuin accidens resistere; quomodo eniin punitur, quod non in ali-
cst nisi in subjecto, et omne subjectum res aliqua C ' qtto subsistil? — aut quoddam la nalurale subjecltim
est per sc subsistens: supplicia igittir in subjecto supplicia pali, quod non miiius, imo plus ralioni et
aliquo pcr se subsislente fulura esse necesse esl. nuctoritati conirariunf esse vides; omne qnippe,
Porro, si omne, quod per se subsislit, ab eo, qui quod iu natura rerum a suir.mo bono substitutmn
omnium subsisleniium cattsa est, stibstituium est; est, sive secundum substaniiam, sive secundum ac-
omne quippe, quod a causa omnium subsliluiiim cidens, divina jtislilia alque pietate provida prohibe-
non est, pcnitus nihil esl, el in numero existenlium! lur puniri, ne quid trisle miserumve in univcrsa
non subsistit: sequittir, ut in aliqua subslanlia ai crealttra reperialur — aut pnniri, qnod non esl»
Deo subslituta suppliciorum calamitas conslitualtir. lamen 1Viu subjecioaliqno.quodcst, omnique poena
Si aulem hoc datum ftterit, confestini iila ralio va- liberum punilur. Horum tritim eiige, quid seqnen-1-
cillabit,quae approbat, divinam jusliiiam in niillai duin. Disc. Terlium, et cx duolius praecedentibus
^crealura, quam fecit, punire quod fccit, qnoniami composilttm, si tamen probabililer polest inveniri.
omne, quod in omutbus, quae ab eo, qui impassi- Torqueri eniin, quod non-est, et in natura rertiin
bilis csl el incorruplibilis, faclum csl, profeclo im- non invenitur, aut nalurale subjcetuin poenas sol-
passibile et incorruplibileesl, niiitisque * passionibusi vere.1', rationes praediclae iiicunclanlcr refellunl;
obnoxium. Passiones aulem niitic dico non illas,, " Puniri autem vilium, qtiod non est, in aliquo tamenj
quae naluraliler insiiut, ut corporci senstis ", scdI quod est, et impassibiie esl, quoniam pati poeiias
quae contra ualuram sunt, cirt aqtie corporalein 6s non sinitur, credibite mibi videtur, verique similli-
materiam versantur in hac adhuc mortali vita ; mum. Quamvis mentis meae coultiilum adbuc fugerc
ipsius aulem naturae iriniialem, quae cst cssentia,, videalur, utrrnn lale quiddam ila sil. MAG.Veritas
virltis, operalio, nec allingere iscc eorrumperc pos- qtiaerentibus se pie ac devoie amat occurrere, seqne
sunt, quamvis eam oppugnare videaulur appcicre'. ipsam aperire, et quae mentes eorum fugiunt, pro-
Ilae aulem passiones suntgeneraiioex corporibtis adi dere. Denii|ue eam inter nos qtiaeramus, rationaliili
sintililudinem irralionabiliiun animaUtim,iucremealai incessu gradientes, et vicissim me. praecedentcm
VA«!AE LECTIONES.
1 A imagini. s ksint. » SLcCF; A . 4 CF nullis (-que oin.) « A naturaliter ut eorporei settsus
simplicia.
insunt 8 SicCF ; A corrupiibitem. ' Sic CF; A quamvis videanlur appetere eam oppugnare. 8 CF detri-
menta. • omniumom. A. ia rationalis om. A. u ase om. CF. u A et alia. 13CF quiddam. llArt
laiueu. • Sic CF; A poenas pati. -
911 DE DIVIStONENATURAE. LIBER QUINTUS. 9H
sequere, elcgo tenraegreJicnlcm subscquar.'. Disc. A i mia essentia in tribus stihslautiis, ad ciijus imaginem
Praecede. trinilas quoque humanilaiis intclligittir, quae est
51. MAG.Dereditu liumanitatis, omniumque, qtiae esse, velle, scire, ut sanclus Auguslinus in libris
in ipsa et propter ipsam facta sunt, in ipsa et cum Confessionumsuarum disputat. Bealus aulero Diony-
ipsa in principium suum tractamus. Non enim nunc sius Areopagita eandem irinitatem essenliam, vir-
de substanlia daemonum, quam conditor omnium lutem et operalionem perdocet. Ncc inler se disso-
bonam el ineorruptibilcm in eis fecit, sermo nobis nant, nisi in significationibus vocabulorum. Neqne
e»l, ulrum el ipsa purgala converlelur ad principiiim hoc in omnibus; ambo siquidem cssc dicnnt, unus
suum, quod praevaricando deseruit, an sempera autem velle, alter virlutem. Nec in hoc juxta rertini
conlemplatione veritalis sua perversitale exorbilaia spcculalionem inter se discrepant; nulla enim naltt-
fugiet. Hoc iuterim solummodo ad purum de ea co- ralior el subslanlialior virlus cst humanitatis, quam
gnoscimus, quod non puniuir, nec unquam punie- bene velle. Unus ilem ail scire.-alter operationem.
tur, el quod dignitas suae primae conditionis, prius- El qtiae est rationabilis nalurae operatio, practer
quam superbiret, hominemque deciperel, semper seipsam et Deum suum, quantum dalur sciri", quis
immutabiJiter absque ulla demptiono in ea manet, superat omnem scienliam, scire? Haec namque est
manebilque in aeternum, et quod impielas, quam su- B naluralis noslra operalio, quae non extra nos, scd
perbiendo attraxerat, penilus peribil, ne divinae intra nos constiluta est. Quid cnim nosse appelimus,
bonitali coaelerna fieri possit. De salule aulem ejtis, nisi causam nostram intra nos ineffabili providentia,
aut conversione, seu in causam suam reditu pro- el ullra nos incomprehensibili virlute? Ac de his in
pterea nihil definire praesumimus, quoniam neque sttperioribus libris salis inter nos est actum, ut ar-
divinae hisloriae, neque sanclorum Patrtim, qui eam bilror. MAG.Satis profeclo : sed eadem repelcre, ut
exposuere, cerlam de hoc auctoritatem babemus; clarius elucescant, non te pigeat nec ptidcat. Difc.
atqne ideo illam obsctiritalem silentio lionorifica- Ncqiiaquam. MAG.Esl igilur humaivilassimplex qttae-
mus, ne forte, quae cxlra nos sunt a, quaerere co- dam, ct in ralionjbus suis in infiuilum lnulliplex
nantes, plus cadere in errorem , quain asccndere ini creaiura, quemadmodum et sua causa in scipsa sim-
veritalem nobis contingat. Proinde quod extra nos: plex esl et plusquam simplex, ct in occasionibus re-
non csl, noslram naltiram 3 dico, duce Deo quaerere: riim ab ca factarum infinila ct pliisquam inftnita.
debemus. Disc. Ita opoflel. Nam non soliiin nosi Esl autcm causa ejus summa ac * sola per se boni-
ipsos non prohibcmur, verum etiam jiibemur quae- las, cui simtllinia esl bunianitas. Ul cnim illa tota
rere, dicenle Salomone : Nisi cognoveris leipsum, ubiquc in seipsa est, ita ci ista, qtioniam r siniil-
vade in vJas gregum. Non enim Ionge a brutis aui- C lima imagoesl", ubique in seipsa lola est. El quem-
malilms distat, qui scipsum communemque httmani admodum divina bonitas in omnibtis participanlibus
generis naluram igtioral. Moyses item : Af.ende tibii se lola est, et nullius malitia, seu stullilia, seu igno-
ipsi, ail, cl lege veltiti in tibro, ppcralionum animaei ranlia prohibetur penelrare universitatem ab ea con-
liisloriam. Si enim nos ipsos nosse el quaerere no- ditam : ita humanitr.s in omncs homincs difftiiidilur,
tumus, profeclo ad id, quod supra nos est, causami el lola in omnibus est, et • tola in singulis, sivc boui
scilicel noslram, redire non desideramus, ac per boc: sint sive mali. Nullius cnim st.ullitia repellilur, nul-
in grabbato carnalis maleriae morteque ignorantiae> lius malitia deiineiur, nullius vitio coriumpiiur, sor-
jacebinius. Nulla quippe alia yia csl ad principalisi dibusve polluitur, pura in omnibus,"in superbis non
exempli purissimam conlemplalioncm praeler pro- indatur, in pusitlanimis non tabescil, in majoribus
ximae sibi suae imaginiscertissimam noliliam. Inlerr corporibus non est major, neque in ininoribus mi-
principalc namquc exemplum iraagincmquc et simi- nor, aequalis in omnibus, aequaliter in suos panici-
liludinem sui, boc est inter Deum et humaniiatcm,, pes provcniens, melior in bonis non est q.uam in
nullum inlerslititim conslilutum cst. Hanc rationemi malis, ncque delerior in malis qtiam iu bonis, in
inluenlesGraeci liumanitaiem eaiSpammappellavere,, integris corporibus non est integrior, quaiu in bis,
hoc est «vMrpoTTur.*,sursum versus conversionem,.veL L quae J* occasione aliqua integritatem suam ant per-
ma mpovax imm, hoc est, sursum servans visuni. dunl aut non attingttnt. Paradigma : solaris radius
Ad Creatoris sui siquidem contemplatioiicin, nuilai munda penelrat et immunda, duin sit in oinnibiis
alia intcrposita crealura, hiimanitas creala est. MAG. mundus, neque ptirior in nitidis 11,quam in sordibus
Age itaque. Die quaeso, putasne illam humaniuitem,, incontaminalus. Est enim in omnibus, quae illumi-
inter quam et suum Creatorem nulla crealiira inler-- nat, lucet in tenebris, et, mirabile dictu,. tenebras
eluditur, unam quandam simplicem, inseparabilein-- in se non sinit, dura lenebrarum causasinlra sc
que, parlitione in se ipsa carentem * naUiram stib-- comprebendit, non solum umbrarum, vcrum ctiam
sistere? Disc. Non aliler exislimo. Alioquin imagou- absentiarum ralione. Nullae quippe lenebrae sunt in.
Dei non est, qui unus et uiiilas inscparabilis est, ett natura rerum, quae lumhie non circumscribuntur.
VARIAE LECTIONES.
* Sic CF; A seqnar. 2 sfinl om. CF. 3 A naturam uostram. * Sic CF; A inseparabilem in se ipsa...
partitione carenlem. • Sic CF : A scire, 6 A et. 7 A quam. 8 A et. ' et om. CF, "'A.gaiV. u Sifi-i
CF; A mundis*
 m JOANNlS SCOTI 914
ftt enim in corporibus sunt, quamvis longissime pro-- A quod non fecit. Non cnim peccala naturalia sunt, sed
tendantur, poslremo tamen solari luce ambiunlur. volunlaria. Etenim causa tolius peccali esl, sive in
Si in spirilibus, quorum lenebrae ignorantia verila- angelo, sive in homine, propria perversaqtte volun-
tis sunt, sapientiae claritale finem accipiunt. Simili- tas : ipsius aulem perversae voluntalis causa in na-
ter nulla absentia est, quae non ab eo, cujus absen- titraltbtis motibus rationabitis et intellecluaris crea-
tia est, caugam nascendi accipiat; nam si Itnnen non lurae non invenitiir. Elenitn bontim causa mali noii
praeccsserit, absentia ejus, quae tencbrae sunl, non polesl esse •; incausalis itaqtie est, omnique natu-
sequeuir. Ideoque ex uno genere stiiit absenliae, et rali origine carens. Hinc itlttd mirabile et ittexplar-
res, quarum absenliae sunt, ut Inx el lenebrae, so- nabile orilur, quomodo mala voluntas praevaricaii-
nus et siientium , forma et informitas, ceteraque id tium angelorum et hominum, dum srt incausalis,
genus. Sed quis dignis laudibus imaginem Dei de- totius peccali totiusque poenae peccali eausa efficax
monslrare, eongruisve similitudinibus comparare esl. Et si quis dixeril, inilium omnis peccali " esse
potesl' El ut cognoscas aeqiialilatem humanilatis in stiperbiam, videat eam in nalura rerum non subsi-
omnibus hominibus, intuere communem speciem htr- stere. Neque enim essenlia est, neque virtus, neqtie
manorum corporum. Nullus enim homo alro homine operatio, neque accidens ullum -naturale; est airteni
Iiumanior esl; nara si aliqua deformilas contigerit, B inliniae virlulis defectus, pcrversusque dominationis
vel formamm differenlia, non ex naiura evenil.sed appetitus, sicut scriptum cst : Quid superbit lerra el
\et ex corruptione corporeae integrilalis, vel qni- cinis, quoniam projecit inlima sua in vila sua? El ini-
btisdam aceidentibu», quae extrinsecus adveniunl, tium dicilur, non causa, quia prima progressio esl ct
quastlamque singulis hominibus differentias addunt, manatio primordialis peccati, in quo omnespeccave-
duin sit nna species et generalis omnibus ex natura runt. At si omnino nibil est, quis sapiens consti-
uniformiter impressa. Unus sensus corporeus quin- tuerit ipsam ll inter causas, cum in nullo naiuraliter
qucpertilus communiler omnibus inest, quamvis in subsistat? Punitur ilaque irrationabilts niotns per-
iiiultis ipsius organa • deficiant, oculos dico, au- versae volualatis in nalura rationabili, ipsa videlr-
resque, ceieraque instrumenta, in qtiibus exlerior' cel naluraubique in seipsa, et in omnibus eam par-
sensus operatur. Quid dicam de ratione et intellectu? licipantibus bona, salva, integra, illaesa, inconla-
Nonne omnibus generaliter insunt, qttamvis non om- minata, incorruptibilis, impassibilis, immutabilis '*
nescis bene recteque ulanttir? Mulli siquidem nalu- participatione summi boni permanente, ubique beala,
ralibus bonis abulentes aeternae suae damnaiionis gloriosissimaque 13in electis, in quibus deificalur "",
r.ausas invencrunt.Similiaque manifesta indicia com- opliina in reprobis, quos continet, ne iltorum sul>-
«nunionis in oninibiis humanae nauirae. Quae cuni C ( stantialis proprielas ad niliilam redigatur, hoc est, ne
ita sint, qnis recte ' phitosophanlium pureqne na- naturalium bonorum, quae ex conditione sua allra-
turas rerum inspicienlium non continuo pronuncia- xeranl, patianlur inlerilum; gaudet contemplalione
ret *, irrationabiles motus malarum voluntatum posse verilalis in bis, qui perfectam bealitudinem possi-
puniri in his, qtti naturam bonam el rationabilem el dent; gaudet adminislratione substantialilatis in bis,
impassibtlem participant ? Et quemadmodum mala vo- qui suorum delictorum poenas solvunt; in omnibits
luntas naturate bonumnon contaminat, Ila etiam tor- tota, perfecta, suo similis Creatori, cunctis vitiocuin
mentum ejus \ malae voluntalis dico', naturafe sub- sordibus, quibus in hac mortali carne reluti lepra
jectum.cui accidit, et in quo continetur, non torquet. quadam deformari et violari exlrinsecus patituri-
ipsa siquidcm natttra, sicul libera esl.penilusque ab- purgala, in prislinum conditionis suae slalum resti-
solula ab omni peccato, ita universaliter. libera et tula revertetur, redemptoris et susceptoris sui gra
absoluta est ab omni poena peccati. Nam et secttla- tia revocala. Ilinc datur inlelligi, quod in nalur.t
rium causarum judices, si lamcn nou libidine vin- rerum, post mundi bnjus sensibilis coiisummatib-
diclae, verum correitionis gratia reos suppliciis di- nem, nulla malitia, nulta mors corruptionem infe-
gnos examinant, non naluram in cis, sed delictum rens, nutla miseria fragitem in bac adhuc vita maie-
torqueri appetunt. Qitoniam vero delicta per se, na- D * riem inficiens relinquetur. Oninra quippe visibilia
turali subjecto segregata , punire non posstint. T, et invisibiiia in suis causis quicscent; sola vero ilti-
proplerea corpus simul cum deliclo puniunt. Nalu- cila voluntas malorum hominum et angelorum, sau-
rarum autem optimus conditor, piissimus provisor, ciata pravorum snils morum memoria conscienlia-
justissimus dclictorum in brs, qui se spernunt aul 8 que in seipsa lorquebitur, cum de his, quae in bac
ncsciunt, ullor, punil in natura, qtiam fecit, deli- vilu sibi optaverai, et futura sibi cogilaverat, nibil
ctum, qnod non fecit, liberans ex delicto, separans- inveniat. In illa enim 18die peribunt omnes cogita-
que, quod fecit, ineffabiliqtte modo in eo, quod fe- tiones eorum. Cogitaliones dixit periluFas, non anleiu
cit, impnnilo punil, et ut verius dicam, puniri sinit, subslanlias. Sed quas cogitaliones ait ? Vanas pro-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A organa ejus. ' exlerior om. CF. s CF iite * Sic C; A pronvntiat,?
• * philosophantium.
pronunliaril. " eius om. A. dico om. A. ' A possint. 8 A ac. 9 A esse non polest. l° k ontnis pec-
cati initium. A eam. " Sic ACF; F rad. corr. immutabili. " Sic CF ; A gloriosissima. 1'Si*cCF;
A deificat. " sui om. A. 16enim oin. A
 915 DE DIVISIONENATURAE. - LIBER QUINTUS 94«
fecto rcrum seiisibiliuin, quibus in hac vila insanoi A sicul scriptum est : Ibunl sancti * ae virtute in
iiibiant amore, phanlasins, quas irrationabilibus ob- virlutem, in nubibus visionis rapti, videbunlque
caecatae per matitiam animae affectibus atlrahiint. Deum deorum in Sion, hoc est, non per seipsum,
Quibus phantasiis ipsi, qtii eas fingunt, simillimii sed in spcculo lf> divinae phantasiae : ila a Deo
erunt. Nullam quippe vere veri solidilalem invc- elongati semper descendenl " per diversos vitiorum
nient, sed veluli inanibus somniis torquebuntur '. suorum descensus in profundum ignoranliae, inque
Hinc Maximus decimo sexto de Ambiguis capilulo : tenebras exleriores, in quibus eril fletus et slridor
Qui divina, inquit, sapienter meditanlur verba, perdi- dentium. In ulrisque tamen, jusiis dico el impiis,
lionem el infernum et filios perdilionis el similia ap- salva, et integra, el incoiitaminata, omnique con-
pellant eos, qui, quod non est, sibimet secundum ' 1 traria passione libera erit et semper erit hiimana
menlis affeclum subsistenliam faciunl , et sic phan- nalttra : ulrisquc erit similis corporum spirilualitas
tasiis per omnia similes fiunt. Quid dicam de sancloi ablala oinni animalilate, similis incoiTtiplibililas
Auguslino in duodecimo libro Exemeri sui, dispulantei snblracla oinni corruplione, similis naturae gloria,
de co, qiiod animae adbuc in hac 3 carne morlali quando auferetur omnis contumelia, similis cssen-
conslilutae, non alibi nisi in pbantasiis, attl qnasdam lia, similis aelernilas. Haec sunt in regencralione
inanes laelilias, aul quasdam inanes poenas palian- B geueralia natttraliaqiie bona totius litimanilalis,
iur, in fitwra vero vila, receplis corporibus, solida omnibusqiie participantibus eam communia. llaec
veritatis contemplalione jtisti gaudebunt, irnpii vero sttnt data de sursum a Palre luminum descendentia,
inanes rertim sensibilium imagines palientes flebunt, in omnes generaliler diffusa, quoruin participatione
salva el impunibili in utrisque substanlia. Duo nam- nemo excluditur, nemo privatur, qnoniam nemo
"
que genera passiontim sunl : unum , quo dcificali in sine bis subsistil; nullius inalis meriiis impediun-
conditoris sui purissimam cognilionem rapiunlur, tnr, ne dentur; nullius bona mcrita praecednnt,
alleruin vero * , quo impii in profundissimam veri- quibtts praestentur; omne meritum praeoccupant;
talis igiioranliam merguniur. Et quid miriim, si im- sola divina bonilalis largiflua pteniliidine omnibus
pii, quod in hac vila adbuc in carne- corruplibili per oinnia universaliler inexhausta effusione .nia-
detenti per somnia, etpost eam phaniasiice pniiuii- nanl; in nullo augentur; in nullo mimiunlur ; ae-
tur in inferno, spirilualibus corporibussuis • receptis, qualiter omnibus insunl, et bonis et malis; a nullo
ac veltiti gravissimo quodam somno evigilantes ", reirahunlur; acternaliter in omnibus et sirbslanlia-
expressius patianturper supplicia,ilaut semper, sic- liler' permanebunt, omni corruplione contrariaque
ut ait Auguslinus, verae poenae eis sint, falsae vero passione absolula. Attamen sunt contrariariim
imagines in non veris, vera trislilia, verus Iticttis pa-' C qualiialum, bonarum dico malarumque volitntalum,
v»rque, sera poenitentia, urens cogitaliomtm flamma. virtutis ignominiaeque capacia. Et bonae quidem
E conlrario autem jttsli palientur, quibus, receptis voluntates atque virlutes ex nalura et gralia eis
veraebeatitudiiies atlsnnt, vero voluntatis obnoxii 1$ moiiis,
corporibus.deificatisqiiemeniihus, pravae
erunl in veris conteinpialionibus, verum gaudium, qui verc proprieque superflua nalurae dicunlur, ex
vera laetitia, quoniain omne, quod in hac vita per nulla causa naturati seu supernalurali eis accidunt,
fidem accipiunt, in fuluro per speciem considera- ideoque extra se simul ,el inlra se impassibililer eos
bunt. Sed qualis ipsa species sit, unusquisque in suslinenl. Non enim ex nalura, vel gralia provenit,
seipso videbit experimento : In domo ' enim, inquit quod per privalioncm nibil est, quoniam neque
Veritas, Palris mei mansionesmultae sunl. Ulrisque subslantia est, neque nalurale accidcns, neqtie vir-
tamen erunt phantasiae veluli facies quaedam ex- tus u naluralis quadriformis, qua rationatis aninia
pressae, juslis quidem divinarum conlemplalionum; ornatur, prudenliam dico, lemperantiam, foriitudi-
nam non per seipsum, sed per quasdam suas appa- nem, justitiam; neque harum bicornis fons, sophia"
riliones secundum altiludinem uniuscujusque san- videlicet et " mansuetudo, quae ex caritate ma-
ctorum conlemplationis videbitur Deus. Hae 8 nant1T; neque ulla virium, quae ab eis erumpunt,
quippe sunt nubes, de quibus ail Apostolus : de quibus nunc tractare tongum videlur, proposilo-
Rapiemur in nubibus obviam Christo, nubes videlicet - que alienum ; neque supernalura.lis excelleniia in-
appellans divinarum pbantasiarum diversas appa- effabilis deificationis ultra oinnem creaturam, quam
ritiones secundum uniuscujusque deifieati altitudi- nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in eor homi-
nem theoriae. Impiis vero mortalium rerum semper nisascendere polest. Non eniin inter omnia, sed su-
erunt phanlasiae ac diversae falsaeque speeies, per omnia comparalur; nec intra polestates "naluiae
secundum diversos malarum suarum JOgitationum conditae includilur. Et ne mireris, qnod dixi, liu-
motus. Et queihadmodum deificati per innumera- manam naluram contrariorum capaeem esse, ex
biles divinae contemplationis gradus aseendent, quibus nihil patitur, neqtte suae simplicitalis scre-
VARIAE LECTIONES.
1 CF torquenlur. • Sic CF; A sibimet el sectindum. 'hacom.A. * veroom. CF. * A suis corporibus.
. • CF etiiffi/aniifrus. 7 C in domu. 8 A Haec. ' Sic CF; A iusli. 10CF in specula. " Sic CF ; A desceu-
dunt. " Sic CF;A mali. ,3 Sic CF; A obnoxios. »* Sic CF; A virlulis. il Sic CF • A caritas-
x*Sic AC ; F ac. " quae ex caritate manant om. A.
 9+7 JOANNIS SCOTI m
nitas pcrturbatur, accipc paradigmata. Aer isle ', A incendendum, scu ad alia corpora sensu carenlta
quo circumfundimur, et quo spirantia et respiran- nutrienda non sufficere absque ulla corpulentia in-
tia per pulmoncs veluti per fabrinos follcs ignem tcrmixta, quoniam igneum aercumqiie elementnni
cordis semper suffiani, nulloquc temporis momenlo pcr se sibi invicem junguntur, ita ut nullum motum
sopiri euni nalura sinil animatium, lucidas siimil sens.ibilemefliciant, prae nimia suae nalurae subli-
letrasque fert nubes, illas quidem solaris radii re- litate,quae seinper quieta est, oniiiiqiieperturbalione
ceptivas, illus vero repulsivas; illae ex superioribus reraola. Dum vero inferioribus se elementis, terrae
tenuitatein fulgidani, aethereac puritati propinquam, dico et aquae, iniseeiitur, in illorum corpulentiori
qua lueent, accipiunt; iliae vero ' cx inferioribus qualilate vim suam exercent, molusque suos, quibus
densitatein lcnebrosam, lerrenis sordibus similem, corpora sensibilia adminislrant, manifeslos depro-
qua lucem respuunt, attrabunt: ipse autem aer in inunt. Hoc autem paradigma proplereainlroduxirmis,
omnibus suae semper subtilitalis et serenitaiis ini- ul iiicunctanter cognoscamus, bumanam nauiram in
mobilem cuslodit qualilalem, nec in nubibus cor- regeneralionc ejus serenissimam esse futuram, dum
porascit, nec cum perlurbationibus, quas stiflert, in ea nil lerrenum seu bumidum seu ponderosum
pcrturbalur; lucis capax et lenebraruin, dtnn stia relinquetur, oniiiino in spirituni conversa ; diver^
nalura neque luce augetur, neque lenebris uiinuiiur, B' sarum lamen qualitalum ca.pacem fore
absque ulla
calorem recipit et frigus, dum subslantia ipsius nihil reslilulionis suae permulalione aut contraria sibi
calore nequefrigore palilur. Corpulenlia siquidem, passione. Ut enim aer isle, ex quo simTliludinem
quam ex lerrenis aqualicisque • vaporibus accipit, quandara humaiiilalis 8 accepimus, aelhereos de-
calel in eo aut friget, in nubes conglobatur, verti- super splcudores, deorsura vero concretas ex lerra
tur alqtie movetur in veutos, densalur in pluvias ct ai|iia recipil fumigationes : ila humanitas, ad
imbresque, coagulatur in nives grandinesquc, cele - imagineni Dci facta, irralionabilibus autem suis mo-
rasque species, quas ex praedictis vaporibus, quos libus in amorem rerum sensibiliuin, inque corpora
Graeci «Tfufaf vocant, nascenles simplex, at * spi- corrupiibilia, qtiae eam aggravant, miserabiliter
rilualis natura aeris, donec in terrena * bumidaqtie lapsa, dum lempore regencralionis in antiquum rc-
pondera 6 gravenlur, suslinei; ipsevero, ulpraedixi- vocabilur statum, ^livinis radiis, in se el supra se
mus,puritalem suam et spiriltialitatcm incorrnpiibi- splendenlibus, in bis qtti deificaUunUir fttlgebil,
lem possidet,neqtiepurior nequespirilualior in Iuce, temporalium vero * morlaliumque rerum, qtiibus in
quam in lenebris, nequesublilior, nequcplusinferiora hac vila inficiitir, phanlaslicam memoriam infra sc
se corpora pencliat in serenilaiibus, qu.nn in per- elexlra in bis, qui omni beatitudine privabuntur,
(urbaiionibus suis. Hinc a philosophis Graecorum 'G sustiiiel.it, non ut ipsa in seipsa poenas lual, sed ut
vocabulum sibi altribulum est condignum. Acr illa, quae contra voluntatem Crealoris sui allraxerat,
enini dicilur, id est spirilus, ideoquc simplex ae spi- extra ipsam damnenlur, penitusque pereant, mali-
rituale corpus a Pbysicis vocitatur, quod ab his, qui liam dico, et impietatem, ceteraque nequiiiae.mem-
Olympi monlis verticem ascendunt, indubitanler' bra, quae ex operibus carnis, boc est, carnaliter
npprobatur, quoniam illuc Tnulla ariiii, hoc est va- animae viventis, meritooriginalis peccati occasionem
poratio, seu de terra seude.aqua, polest exaltari. siinipserunt; quaedum perse qiiaerunlur.nibilsunl,
Qtiod aulem inferior pars ejus, aoris dico, vaporesi quouiam in numero eorum, tpiae a conditore omnium
recipil ad mortaiium animaluim uliliiatem , quae subslitula sunt, non sunt. Ex irralionabilium quippe
absque flatu aereo vivere non valent, divina provi- animalium similittidine rationabili naturae subrepse-
denlia administrante dispositum est. Si enim simpli- re, ideoque in ea omnino damnabunlur, ne ei perpe-.
citas illiiis absque ulla humiditate quadamque cor- tuo noceant, quamvis in propriis impiorum volunta-
pulentia interposila morlalium corporum pulmones; tibus recordaliones eorum, quibus torquebunlur,
inflaret, nequaquam ignea natura, quae cordibusi permansuras esse non sit negandum. Aliud est em'mv
inesl, arderet, ac per hoc lotum corpus frigesceret, omnem malitiam generaliter in omnt humana nattira
traloris virlule desertum, per qttam vilalis mottis; ; penilus aholeri, aliud phanlasias ejus, malitiae dico,
morialiaouiembra minislrat. Ut ergo subtiliias aerisi in propria conscienlia eorum, quos in hac vita vilia-
atljunclis sibi vaporibus in pulmones intraret, for- verat, semper servari, eoque mado semper puniri:
lioremque impetum faciens ignem cerdis incenderet, quemadmodum aliudest, eandera humanam naturam
proptcrea inferior pars aeris circa terras aquasque in suam graliam, quam peccando perdiderat, di.vinae
diffusa, lmmidilatis corpulenliaeqiie capax facta est,, videticct imaginis digr.itatem reslilui, aliud uniuscu-
absquc suac simplicissimae serenissimaeque nalurae! jusque clectoruin propriam in bonis meritis con-
vcl corruptione, vel detrimento, vel additamento,, sciemiam, qua in hac vita Deo suo in oninibus ser-
vel ulla mutatione, vel transmulalione. Proplereai vierunt, super omnem humanitatis viriutem deificari,
auiem dixi, aereum sokim spiritum ad ignem cordis> eoque modo semper ac beale vivere, et super omnia,

VARIAE LECTIONES.
* A aeris de. ' vero om. CF. 3 A et
' SicCF; Mltic. aquaticis.
* CF humanitati. 8 A autem^
* A el. " SicCF ; A interna. *Sic CF; A pondere* *
 "
949 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 95e
qtiaesnnt, exallari. Ibi cnim criini, nbi cst ijlc, qtietni A dicam de his, qui fidem catholicam prolitentttr, car-
i;i bac vita dilexeriint. el seniper eum videre appe- nalia lamen sibi et localia el lemporalia et scnsibilia
tiverunt. bona futura esse exislimani, similiter etiam de sop-
32. Hinc * oc?urrit quinlupiexrationaliscrealiirac pliciis infernalibus arbitranlur. Ubi datur intetligi,
theoria. Prima enim specntatio ipsius est in gencrali quod nihil in nalura rerum poenas patietur, praeter
illaet communi subslantialiqiie virtule, qua onincs vanas impiartim animamm cogitalionns in semel-
bomincs simul et semel in prima ejus conditione ipsis cxlra omnem -nattiram, quoniam in numero
eam participant, sive boni sint sive mali. Secunda naliirariim nou sunt; ex mala enim voluntale terre-
in processionibus ipsius in hanc vitam morlatem per nisque desideriis occasionem accepertint. Ut enim,
singulorum bominum ex corporibus generationem. qtiod saepediximus, ullra omnes nalurates virlules
Terlia in retlitu ipsius geueraliter per seipsam in juslorttm hcatiltido per conditoris graliam exaltabi-
angelicum statum, qucm dc.seruit iii hunc mundum tiir, ita infra omiiem naluram impiorum suppltcitim*
scnsibilem cadens. Quarta in fiis, qni eam parlici- per ejttsdem conditoris justiliain depriinclur. Quid
panl, et in hac mortali carne viventes, seipsos eom- enim inlerius est, extraqtte omnem naluram demer-
inuncmqiie suam naiuram, ac super omnia Creato- sius vanilale vanitattim falsisque imaginationibus
rem omnium quaerentes, merilo suae propriae ac B rerum, quae scmper peribunl? Ilinc illud mirabile et
bonae volunlaiis, gratia duce J, ad communem inexplannbile nasciliir. Allamcn vera ratione, di-
suaenaluraeintegriuitemredireadepli sunt.acdeindc vinaeque Scriplnrae auctoritate ita fieri el non aliter
dono divinae graliae super omnia,posl se relinquen- probnlttr, quomodo '• ultra oinnia naliiralta bona bea-
lesomnia.inipsumDeumtransferentur 3. Quinlaspe- tificanttir jusli, ac veluti cx conlraria parte infra
culalio est eoruni, qui universaliter insita nattirae * eadem naturalia boua puniunlur irapii, et quomodo
bona, quae omnibus, neraine exceplo, divina lar- nalura il!a, quam et boni parlicipanl et raali, ve-
gitale praestantur et praestabuntur, possidebunt: ad luti " mediclas quaedam conslituitur, ila ut neque
summa tamen dona • divinae gratiae, quae solis jtt- beatiludinc bonorum augeaitir , neque infelicitale
slis reposila ac praeparata sunt, pervonire non po- malorum mintiatur, suis solummodo naluralibus bo-
terunt, quoniam in hac vita Deo servire nolucrtint, nis stibnixa conlentaqtie, omnium substanlias conli-
temporalium rerum amore detenti; qno videlieel nens, oninia sua onmibus parlicipantibus se mini-
amore in alia vita, sive in solis animabus sive rece- strans ". Siqtiidetn inde esl generalis omnitim
ptis corporihiis, velut inextinguibiti flammaardebunt, forma, qui eam parttcipanl; inde singiilorttm spe-
dum illic noh invenienl ea, quibtis hic inremperanler cialissima spccies, plurairtalisque infinittis numerus;
inhiabanl, sed eorum vanas falsasque pbantasias vi- C inde numcri incrementorum corporalium per loca
debitnt, quas cttm veluti veras res compreliemtere el tempora. Tempora ntinc dico spalia, quibus cor-
voluerint, ttmbrarum instar evanesccnl *, quo.niam ptts hnmanum ad perfectum sui incrementum perve-
naturali subsistentia non fulciiiiiliir. Erunt enim, sic- nii, loca vero sedes singuloruincorporis membrorum.
ut scriptum est : Vanitas vanitatum el omnia vani- Inde 13 naturalia accidenlia corportun animarumque'
tas. Ipsae erunt cogitationes, de quibtis Psalmista procediiut.Et quid dicam? Ila illa liumanitas omniiiui
ait, quod eliam paulo superius introduximus : Inilla generalis a conditore suo intra dtias sibi invicem
die peribunl omnes cogitationeseorum. Ac si dicerel, oppesitas extremitates, inier felicilatem dico eleclo-
omnes eogitaliones , quas in hac vita de rebus ler- rnm et infelicilalem reproborum librala esl, nt in
renis temporalibusque animabus, suis carnalibus T his, qui boni stint, qtiandam incffabilem pulcbriludi-
desideriis dediti infixerant, in illa die, hoc est, in nem ullra suas virtutes gratia largientc de sursum
apparilione veritalis peribunt, quando de his, quae accipiat, in hisautem, qui mali sunt, 14 nullam turpi-
viventes in carne cogilaveranl, resurrecluri in spi- Uidincm deorsum justilia prohibente iir seipsam
ritunibil invenient. Quiil enim perfttkis Judaeus, ar- allrahat. In ipsa siquidemnullius turpitudo turpis est,
rogans Ismaelila, exorbatus iinpietate paganus de " nec malilia noeet, nec error errat. Suus condilor
falsa felicilate, quam sibi vana opinio in futura vila omne, quotl in ea fecit, exornat, et millo modo pu-
promitlit, invenluri sunt? Aulquanta trislitia, quan- nil; Qiuneaulem, quod in ea non fccit, in ea sustiuet
tns dolor, qualis fhinina perpeluae egeslatis eos el sinit, et impunilum ficri non pcrmiltit. Sed ili»
lorquebit, qtiando nihil terrenarum cupidilatiim poena dupliciler inlelligilur : aut enim delicta in.
niortaliumque deliciaruni, quas spe vana imbibe- bis, qui ad prineipiuin suum revertunlur, per indul-
rant, reperluri, nihilque eis remanebit praeter va- geiriiaui puniunltfr; ant in biSj qui a principio suo
cuam incomprehensibilemque rerum, quas sibi futu- seiitper fugiunt, perpetuo lorquentur.
ras esse crediderant, iiinbram fugiiivam? Quam 53. Si autem a mc quaeris, qua ratione ca, quae
seinper comprebendere volentes el non valenles 8, a Deo facta non sunl, inlra ea, qtiae ab co facta
quoniam nihil cst, poenas luent aelernas, ut non stint, continenlur '», aut quom.oda ea, quae extra.
'
VARIAELECTIONES.
1 SicC F; A Bic. ' gralta auce om. A., 3 Sic CF; A transferemes. * A naiurae iusita. • CFoona.
• A evanescunt. 7 SicCF; Asttis et carnnlibus. 8 el non vulentesom. A. 9 K suppliciorum. 10SicCF;
Aquoniam. u uveluti om. A. la Sic CF; A minislrandtie bonis naturatibus (twnis naturalibnsom. CF.) u Sic
Cr; A ttnde. CF exhibente. 18CF suslineniur.
051 JOANNISSCOTI 954
humanam naluram compulanlur, inlra eam puniri A / omnium latui.ire jiibclur : Liudnte Domhiumie cat*
possunl, primo tibi respondcbo juxla simplicilatem lis el cetera? In cujus finc mirabili Theorogiaecon*
catholicae fidei : Quis cognovil sensnm Domini, aut luitu apertissime dalur iutelligi, quod omnia in spi-
quis consiliarius ejus fuit ? et qiioniam investigabites ritualem nnturam revcrsura sunt. Ita enim conckdi-
sunt • viae iltius in omni tempore. Aul' quoniodo in tur : Omnis spirilus laudel Dominum. Si enhn soht
operibtis ejus et providenlia et bonilale et justitia ra- intra semelipsam divina bonitas quiela absquc ulla
tio qtiacritur, qui omncin rationem superat ei inlel- opcratione perseveraret, non fbrlassis laudis suae
leclum, el super oniiie, quod dicilur el iiitclligitur, occasionem facerct; jam vero in omnia visibilia et
eza.lt.iiur? Et • si de lalibus rationem cxigis , exige invisibilia scipsam diffundens, cl in omnibus omnia
simililcr, qua ralione omnia de nihilo facla stiul, cxislens, rnlionabilein inleliectualemque creaturam
qua rulione niunilus Lstesolvclur, el in causas suas ad seipsam cognoscendam convertcns , celerarum
reverlelur, qua * raiione mprtalia nostra corpora vero rerum pulchras et in.numerabitesspecies ralio-
non solum in spiritualia, verum etiam in animas no- nabili et inlellectuali creaiurae in materiem suae
stras, ul Grcgorio placel ", transibunt, qun ralione 1 udis praeslans , ita omnia fecit, ul uuHacrealura-
nos, qui in hac vita veluti 9 ex Iribiis snlis similae, sit, qnae non aut per scipsam ct in seipsa, autper
corpore scilicel Tet aniina et spiritu, compo-iti su- " aliiid sumnium boimm non laudet. Alia ralio esl,
mus, in fuluro veluli in unam quandam niassatni qua omnia de nihilo facla sunl. Summum bonum,
simplicein feriiieiilabimnr iii inseparahilcin spirilua- tjiiod a seipso ct in seipso subststens bonum est, noii
litalcni, ut Ambrosio placel 8; qua ralione homines> debtiit abslinere a conditioHCbononim, quae nec a
niort ilcs per naluram, omne cnim , quod a seips»» scmctipsis, nec in semctipsis, sed ab ipso et in ipso
non acccpit esse, mortale dicitur, in immorlalcxii bona sunl. Ac per hoc ex non exislenlibus existen-
Deuni iiuitabiintur per gratiam ? Ac ue longius prae- lia creavil, ne veluli invidiaereprehenderetur, rclra-
senti negolio Iransiluiu facere vidcamur, si quaeris ai hens se a subslilulione eorutn , quae potuii suhsli-
me, qua ratione, quod non est secundtim naturatx,, ttiere. Altoquinneque Dominusesset, neque conditor
sed extra ualuram, expellilur intra naiuram * ell nalttranim, neque suorum bonorum copiosissimuset
suslincttir el pimilur, ipsa naltira imptiiiila pcrmn-- in nullo deficiens largilor, neque justissimus mertlo-
nente, omnibusque conlrariis passionibus illaesa,, rum judex, ncque omnium provisor, si niliil crearet
quaeram a le, qua ratione ca, quae virlutes 10natti- 34. Cur autem immdus iste solvelur, inque stias
rae excellunl, qui inlra terminos nalurae coniinen-- causas revertetur, lalis ralio redditur. 'Omnia, quac
lur, possidebunl, hoc est, qua ralione sancli el nalu-- ex causa omnium procedunt, et 18ex priinnidialibtii
rae suae fines non exccdent, et ea, quae ultra natu C causis in ea constiiulis naluraii niotu !>aumpriirci-
ram sunt, dona videlicet graliae suscrpiejil? Al si rnl pium fcemper api>eWM, exlra quod quiesccre ne-
bis omnibus non solum humana, verum eliam ange- queunt. Alia ratio : Omnia, quac ex fonle omnium
lica deficit ratio u et inlelligenlia, patienseslo, divi-
i- manant, vilescerenl, iino eliam penilus perirent, si
nifecnie" virluli ineompreliensibili locum da, eamque e ad fontem suum redire ncque possenl neque redi-
sileutio honorifica, quoniam, dum ad eam perveni- rent. At si visibilium reditus in suas invisibilescau-
tur, oinnis ratio delicit et inlelleclus, el inter ce-!• sas prehiberelur, vakle naturali omnium desiderio.
lera, quae omnem ralionem et intellectum exsupe- \- non solum contrarium, veruin etiam fierct nocivuiiu
.rant 13, hiimrliler concede posse fieri divinaprovi- Morlalia vero corpora noslra ls non solum in spiri-
deniia administrante ea, quae el extra et contra na-;. tualia, vernm eliam in animas noslras proplerea,
luram sunl, virlitlo nalurae suslineri et intra eam n transibunt, quoniam naluralis necessilas eogit, ul,
puniri, ipsa semper in seipsa incolumiomnino1*per- quemadinodiim anima rationalis ad imagiuem Dei
severantc. At si dixeris, haec omnia divinaevirtuiisis facla in cmn, cujus imago est et similittido, reverle-
iitscrutnbilia mtracula, quamvis omni creaturae ra- \r tur, ila el corpus, qtiod ad imaginem animae , ac
tionabili ct inlelligibilicognoscere impossibile esl",', veluli imago Wnaginisest facttim, in suam causam,
cur omnia, quae facta sunt,et 16quomodofacla sunt,t, ^quaeesl anima, ac pcr eam veluti inedielalein qtian-
non lamen in omnibus cognilionem fugiunl,T, ut dee dam in ipsum Detim, qui est unica onintum causa,
cis nnlla reddalur ralio, cur facta stint. Propterea si-
i- vertatnr, omni lerreno pondere et corporalitate ah-
quidem, inquis, omnia de nihilo facta sunt, ut divi- i- selutum. Cujtis rei paradigmala manifeslrssima **
nae bonitatis ampliludo et largitas per ea, quae fecit,
t» promuntur. Videmus enim humorem in fimnim, et
cl ostenderetur et Laudarelur. Nonne hoc docci ct fumum in fiammam, ac per lioc bumorem in flam-
ptsalinus iste prophetico spiritu. cantatus , in quc io mam, flammam vero in igneum transire elemenlnm.
omnis erealura invisibilis et visibilis Crealorem m Pliysici eliam perhibent, selarem radium de mari,
VARIAELECTIONES.
1 A sint. * Sic F; C el; Aut om. A. ' Sic CF; A At.~ * Aet qna. • «1 om "A?~• vetuti
' Gregorioptacet
om. A. scilicet om. A. 8 ut Ambrosio placel om. A. * SicCF; A in natura. **Sic CF; A virtute.
11 A ratio deficii. • A et divinae. ' A superanl. sk omnino om. A. •• A esse. '• cttr omnia —
«( om. C F. " Sic C F; A snpra cognitionem fiunt. 19Sic AF; C et. I9 A nostru corpora. *• Sic CF;
A manifesta.
953 DE DIVISIONE NATIRAE. — LIBER QUINTUS. - 954
dequc fltiminibus, omnibiisquc aqtiarum collectioni- A dibus digna '; et, ut breviter tlicam, oinnes virtutes
bus madoribusque terrenis in seipsum atlrahure, ex oppositis sibi vitiis non solum laudem comparant,
inque suam naluram veluli quaedam alimcnla con- vcrum eliam sine illorum comparalione laudem non
sumerc. • adquirerent. Eadem ralione bealiludo juslorum glo-
55. Dc eo atvtem, quod nos, qui in bac vita riam sibi' invenil ex suppIiciisimpiorum,gauditinique
composili sumus, in simplicem quandara unitatem bonae voluntalis ex tristilia perversae; et ut vera
adunabimur, talis ratio est. Oportebat siqtiidem ratio pronunciare non trepidat, omnia, quae in par-
imaginem unitis ac summae Trinitatis, quae in tibus miiversilalis mala, inhonesta, lurpia, misera,
seipsa inseparabilis et simplex el incomposita-est, in suppliciaque ab his, qui simul omnia considerare
uniuvein et inseparabilem simplicilatem redigi; alio- non possunt, jiidicanlur, in contcmplalione univcr-
quin digniiatis ampliludincm perderet, et piilclirilii- sitatis, veluli totius cujusdam picturac pulchritudinis,
dincm defor-inaret, quod fieri divina clementia non neque supplicia sunt, neqtie misera, neque turpia,
sinit, Non enitn principale exemplum imaginein neque inhonesta, neque mala sunt. Quicquid enim
sibi siinilein a seipso et secundum seipsum factaln, divinae providenliae adininislralioiiibus ortlinatur,
elongari semper a se quadam deformitate et dissi- bonuin el pulchrum el juslum est. Quid cnitn melius
niililiidinc aul nliqtia compositione, stta simplicilale B est, quam ut ex oppositorum comparatione et uni-
reinota, perniitlit. Eadem ratio est de reditu morta- versiialis et conditoris omnium laus incdabilis com-
liuin lioininiini, qitalictmqiie modo mortales dicantur, parelur ? Quid justitis, quam ul bene meriti subli-
seu quia nec a seipsis nec in semelipsis subsistunt, niissitnuni rerum ordiiiem, male vero merili infimum
seu qnia poena originalis peccati mortalitate absorpti obiineant ? Quid honestius, quam ut ex proprirs
simt in Dctim suum, qui solus iramorlalis est. gingulorum habiludinijus universilas rcrum omnium
Non euim conveniret immorlaiis Crealoris bonitati, ornetur ? Nemo itaque recle philosophantium existi-
iir.agincm suam aelerna morte delincri. Nam quoll mat, iillain malitiam inalumve, ullain impietalem
eani merilo perversae suae • voluntalis, qua sibi impiuinve, ullam raiseriam miserumve, ullam poenam
obedire noltierat, morlalem lieri inorique penniserat, piiiiilunive, ulluni supplicium suppliciove obnoxium,
plus uiisericordiae suae « qitam vindiclae manifesint. ullam lurpiludinein lurpeve , ullam inhonestatem
Siquidein corrigere eam, correclamqtie ad seipsam inlioitestuinve, in bona, et optima, et religiosissima,
revoeare, non aulem incorrectam, semperque expul- et felicissima , et impunibili , et bealissima , et
sani ei in infiniium elongatam * voluil. Si itaque de pulcherrima, et honestissima harmonia loiius univer-
lalibusnon, quomodofacta sunt,sed qua ralione f.cU sitatis coudiiae 8, ct ab eo, qui smiima bonestas
stmt, eonaris aslruere; unum quippe omnem superat C est, stminia pulcbritudo, suinnia bealitudo, suinma
iitlellecUim, nllerum quodammodo theoreiicis specu- quies, stimma felicilas, summae religionis, summtiin
laiionibiis comprebensibile * non denegalur, ul irulia boniim 9, ordinatae, posse esse 10. Aliud est enini "
dc eo reddi possit ralio : et ego nonnullam rationeiA cousidcrare singitlas universilalis partes, aliud to-
de praesenli quaeslione conabor reddere. Videtnr lum. llinc coiificilur, ut, qtiod in partc coiitrarium
enim mihi propterea totius universitatis conditae csse pulaUir, in tolo non soliim non contrariuul,
Crealorem et ordinatorem irralionabiles molus per- verum etiam pulchriludinis angmeiiliim u reperilur.
vcrsae malorum et hominum et angelorura voltintalis Inferntis itaque citm a Graecis «Srj,-, boc esl tristita
intra eam puniri sivisse, ipsa videlicet universilale vcl deliciarum privalio, dtim per seipsum considera-
omnibus cpnlrariis passieiiibus absoluta omninoque tur, inaltiui malis cogm scitur, dum vero in univer-
libcra semper subsistentc, ut ex collatione, sicut silatis pulcherriina ordinatioite consiittiittir, boniim
ait sanclus Augusliniis, perversae voluntatis impiorum bonis efficilur, qttoniam non solum jiistissimi.jiidicis
laudarelur el exaltarelur rata voluntas juslorum. severitas, aeleriiaque 1Ssenlcnlia in eo mamfeslalui ,|
Etenim, ut ipse ait, NHjfnimcolorem inler ceteros co- . verum etiain bcatonim hominuin et angeloriini latis
lores ars picturae interserit, ut ex-comparationeipsius, n felicitatis acquiritur , et pulcbritudo cumuialur.
dum obscurus cernilur, aliorum colorum clarilas pro- Quare ilaque intra terminos naturae fieri non sine-
betur. Nam qtiod deforme per seipsum in parle retur, unde laus ejus et '* adquirilur et pulchriludo
atiqua universitatis exislimnlur, in lato non sotum augelur ? Cur auterii diversa impioruln supplicia
ptilchruni, quoiuam pulchre ordinalum est, verum inferni vocabulo liatiui soleiit signilicare, ex opinione
etiain generalis pttlcbriludinis causa efhcilur : et est vulgi, ut sanclus Augiislinus in duoJecimo libro
sapienlia ex collatione iusipientiae , scientia ex col- Exemeri sui explnnat, u-aclalum esl. Aiiliqui enim
huione ignoranliae, quae est • per defeclum et pri- spes suas fabulis animasque sepulcris danles, qucm-
vationem, vila ex comparatione mortis per defcctum, admodum cadavera corporuin obrula sepnlcris, iia
lux ex opposilione lenebrarum pcr privalionem lau- etiam animas cum ipsis cadaveribus delenlas in
VARIAE LECTIONES.
1 suae ora, A. * suae om. A. 3 elongatam om. A. * A comprehensibile esse. » est om. A. ' vita ex
comparatione.—digna Oin. A. ' sibi om. CF. • Sic CF ;,A honestissimatotius universitatis couditae ordina-
tione. • Sic CF ; A sunmitm bonum summae religionis. io posse esse om. A. u A enim est. u A arg..-
mentttm. " A ueterna namque. u et om. CF.
955 JOANNIS SCOTI 95«
iisdcm scpulcrorum cavcrnis putabant. flinc infer- A\ sane; quamvis adhuc non omni caligine remotum.
num quasi infra lerram posilnm vocabant. Inde Non euim jam clare perspicio, ct absque ulla nebula
falsa crevit opinio, auiinas videlicet localesesse sub tuculenter, quomodo potest piiniri quod non est, et,
terra. Graeci autem solilo inore res acutius conside- quod est, puniri non polest. Facilius namque credi-
rantes expressiusquc signilicantes, uSnv, ut dixiinus, derim posse puniri quod est, quam quod non est.
boc esl tristiliam appellaverunt infernum. Naturam MAG.Ecce ileruiu quasi oblivisccns praeterilarum
siquidem rerum visibilium et invisibiliuin diligenter caUonum videris, et quem pulaverain ex praesentis
rimantes, locum suppticiis invenire non potuerunt, negotii profundo cmersum et absolutum, denuo de-
nisi in libidinosae voluntatis malorum homiiuim et mersum alque delentum lc esse vereor. Disc. Non
angelorum egcstate, rerumque, quas inlemperanter adco le oportet vereri. Siquidem de lalibus, quae
amaverant, defeclu.et privatione, cx quibus trislilia intcr nos eonveniunt, quaedam nienlis acumiiie,
nascitur, in • qua ralionabilium animarum irratio- veluti aothereum lumen, purissime penetro, quae-
nabiles appelilus sive in hac vila sive in fulura tor- dam vero caliginose ac veluti ncra iitlercisas * ruplas
quentur, cgeslate quidem non valenles invenire, quod nubeculas conspicor. Ideoque non nie pudel, nec
sibi oplant fieri, dcfeclu vero et privalionev dun» piget repetere, ut lucidius aspiciam, quae adbuc
qupd iliicito perniciosoque aniore possidere putave-1B menlis meae obtulibus non omnino patefacla. sunt.
rant, omuino ab eis auferlur, diuiiusque eo abuti non MAG.Age igitur, dic, num omnia, quac sunt, ab eo
sinuntur. Et hoc est lotum, quod dicilur malarum solo, qui vere est, et lolius essentiae superessenlialis
cogitalionum irralionabiliumque cupidiialuin pocna causa, ex non existentibus in existentia deducla
atque suppliciura, dolor videlicet atque irigtiti», sunt, et ulrum quiddam in nalura rcrum esl, quod
quibus duebus impiorum conscienlia inira scinetip- ab co substitutum non estT ? Disc. Cur me inter-
sam punitur; quae duo proplerea mala non suni, rogas de co, quod emnibus recle philosophaiiiibus
quoniam juslissima divrnae providenliae adtiiinislra- noiissimum est, el incunclanter definitum? Ab uno
tiouc his, quos lorqtient, accidunt.et quoniam, qnod euim omnia, et nihil esl, quod ab eo non sit. MAG.
ubique in omnibus malum non est, malum dici non Pulasne itaque, omne, quod ab ijiso est, posse cor-
potest. Est aulem tristitia bona in liis, quisua lugeut runipi ? Disc. Nec hoc dixerim. Ottine enim, quod iu
delicla, sicut ail Dominus in Evangelio : Beati qtti essentiam duxit, non, ut esscl, tantummodo duxil,
lugent nunc, quoniam ipsi consolabuntur. Simililer sed ut semper esset, quoniani seinpcr causaliter in
bonus dolor in his, quibus tardum morosuuique vi- eo erat. Omue autem, quod semper est, aelernum
delur, donec ad promissam sibi beatitudinem perve- est; clomne 8 aeternum vernm: omne auicm veruin
nianl. QuodoloreApostoluslaborabat, dicens* Cupio* C nulla vi polest corrumpi. NuUum igitur ab uno
dissolvi et essecum Christo. Quid dkam de doloribus; omnium principio factuni recipil sui corruptionem.
eoruin, qui Chrisli ' martyres facti sunl *? Tristi- Quid eniinillud corrumpere possel? Nonenim verum,
lia autera dolorque impiarum cupiditalum, sive in^ neque verisimile est, ul a Crcalore corrumpalnr,
hac vita sive in altera, propterca mala non sunt, quod, tit seuiper essel, ab eo constitutum esl. El si
qnoniam mala desideria puniunt: uril enim liristiiia, aliqua natura creata melior illo est, inferiorem se
quac nascilur ex egeslalc rerum temporalium, velutii Haluram corrumpere impossibile esl, quoniam bo-
quaedaminexlinguibilisflaminaimperfeclosappetilus; num nullius boni corruptionis causa fieri potest';
mordet yeluli vermis non moriens, dolor, qui pulre- sin aulem iufcrior se crealura est 10, difficilius est,
dine libidinosae concupiscentiae nascitur, dum quodj inleriiis corruinpcre quod superius est. Al si aequalc
concupiscilur, aufertur. Esl et alia ratio, qnae tristi- sibi bonum est, nullum bonum aequalesibi bouuin
liam et dolorem impiorum mala non esse perhrbet. corriHiipere appelil, dum ejusdem virtulis sinl ct
Sunt enim veluti quaedam maleria copiosissti&ae e operauonis cl essenliae. Relinquilur ergo, nullani
laudis, aelerni gaudii.aeiernaeque saluiis, quibus, naturam alterain naluram " corrurapere vel " velle
qui in Deum Iranseunl. fruuntur. Reperlum eslt vel posse. Est et alia ralio, quae indubitanler as-
itaque, ut arbilror, illud tertium qnod quaerebas, "" seril, nuIluin13eorum, quac ab uno Deo cenditore
ceterisque duobus pracfercbas, hoc est, posse puniri, oiiinium sunt, corruplioiiem nec recipere vet '* cor-
quod in nalura rerum ncc secundum subslantiam, rumpi posse. Si enim corrumpi inchoarel, cor-
nec secundum nalurale accklens, nec oinninoa Dcc o ruptionis ejus finis sequeretur. Ouine siquidem,
faclura esl, in aliquo subjccto naturali et subslan-i- quod incboat pali, passkrais suae duplieem flnem
liali et« a Deo faclo, quod pcr seipsnm neque pn- i- expeclat, Aut enim penitus, ut non sit, sua cor-
nilur, neque in se punito compalitur; Et hac rationie rupiione consummabiiur, suaque ci.rruptio secum
recle inleliigitur, quod vcrissime crcdilur, Dcuir n exlinguelur, consumpto quippe corrupiibili cor-
videlicel in nulla natura a se condita punire -quotd ruplionein ejus perire neccsse est, quando nen
fccil; qttod aulem non fccit, punit. Disc. Reperlunn invenit, quoJ corrumpat: aut ad talem finem cor-
VARIAE LECTIONES.
1 in om. A. * ACJF 3 A pro Chrislo. » A fimt. » et
Vlinam dissolvj; sed F. supra adscr. Cupio..
nm. A. 6 Sic CF; A aere intervisas. T CF sttbstilum non sit. 8 A omne autem«* aeternum. Cr polest
fieri. ">SicCF; Asit. u naturam om. A. l> vel om. A. 13Sic CF ; A ullum. SMCCF;A ncc
 057 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER OUlNTUS. 958
ruptiu pcrvcniet, ul in eo, quod corrumpit, , A ctiam ad corpus penineat, non magnopcrc negan-
aliquid incorruplibile remancat, quod corrumpi noni dum, corpns morlale et animale et corrumpi ct
polcst, eoque reperto ipsa corruptio nccessario de- piniiri posse. MAG.Corpora igilur mortalia, si sen-
ficit; corruplio quippc, quando nihil corrumpit, inl sus sint capacia, corrumpi et puniri, sin vcro sensu
seipsa extinguitur. Sed haec duo vera refutal ratio.. careniia, corrumpi solummodo videntur posse, non
Nulla enim nalura potest corrumpi, ul penitus noni aulem ptiniri *, Disc. Ita exislimo. MAG. Omnia
sit, ct ad nihilum redigalur. Ad hoc quippc crealai ilaque corpora mortatia, sive solummodo corrum-
est, ul scmper suhsistat. Al si inchoarel corrumpi,, pantur, sive simul et corrumpantur et puniantur, a
ct ad lalcm finem pcrduceretur, ut penilus suai Deo facta non stint. Praedictis siquidem ralionjbus
^orruptione inlerimerelur, profcclo ad nihilum re- confectum est, omne, quod a sunrmo bono factum
digerelur. Quod virtus essenliae a summo bonoi cst, nullam corruptionem, ac ° per hoc nullant
couditae penilus excludit. Nulla itaquc nalura cor- poenam recipere. Disc. Mundum islum visibilem
rumpi incboat, ncque fincm interempiionis suae ex- sensibilibus corporibus maxiine subsistentem a Deo
pectat. Si atitcm quippiam a Deo factum incipitt factum esse, quis nisi insipiens negare praesumal ?
corrumpi, el lamen in eo relinquitur quod corrumpii MAG.Quomodo crgo illius corpora corrumpuntur
impossibile est, nullamque corruptionem recepil, , B vel punhinlur? Disc. Duobus modis "corruptioncm
profecto ipsura est, quod sotum ct tolum a Deoi dicimus.-QHorura unus quidem ille, qui generalium
incorruptibilc faclum est, quod corruptionem nont elemenlorum «oitum per visibiles specics in gene-
recipit, ac per hoc nusquam nunquara corrumpii rationem proccdere docet, et iterum specialium
inchoavit. Niillum itaque eorum, quae a summoi corporum resolutionem, in catholica. elementa ex
bono * condita sunt, corruptionem vel corrumpendii quibus compacta sunt reditum ; alter, quo nulliiis
possibilitatcm recipit. MAG.Video le resipiscerc, ac: crealurae essenliam cl virtutem el operationem
de his, quae tibi caliginosa visa sunt, claram in- possc viiiari affirmantes, rationabilis intelleclualis-
dubitabilemquc ralionem rcddcre. Hac itaque de> que creaturae voluivlatcs irralionabilibus molilius
incorruptibililate rcriim a Dco conditarura definiiai corrumpi approhamus. Et primus quidem inodtis
sehtentia considera, num omnc, quod corrumpi noni temporalium localiumque rcrum et sensibiJiuin plns
polest, potest puniri. Disc. Qtta raiione id lieri pos- videlur docere in se inviccm transfusionem et
sit', non inlueor. Videlur cnim milii omnc, quodI transmiilationem , quam corruplionem , quoniam.
corrumpi non polesl, punirFnon posse, sicul omnei omnc, qitod divina .proyidentia ordinalum est,
corruptibile punibile arbilror esse. Corniptionem pulchritudinem infert universitali , non corru-
siquidcm quandam poenam fieri quis negarit? Nnm 'C ptioncm. In bis cnim omnibus cl naturalis * sub-
dum corpora nostra morlalia ipsum dolorcm , qtti stantiarum integrilas, el qualilalum naturalium
repenlina snnilalis corruptio dcfinitur, paliuntur, mutabilitas custoditur; quibus duobus sensrbilis
ea puniri senlitmis. Aniuias quoque adluic in eis creaturae plenitudo componilur, ac per hoc abusive
detentas cisque compatientes qtiodammodo piiniri temporalium rerum varietas per incrementa el re-
nullus arabigit, cum ralio doceal, simpliccra animae solutiones incrcmentorum corruptionis nomine ap-
naluram neqoe corrumpi, neque ppniri, neque pas- pellalur. In hac forraa loctnionis inlclligitur Aposto-
sionibus corporeis infici; compali tamen dicilur, lus dixisse, dc fragiliiate humani corporis disputans:
dum congenilo sibi corporc ct compaginato auxi- Corruptibile hoc induelur incorrttptionem, et morlale
litim praeslare laborat, ne destruatur. Semper enim immortalilatem. Et alibi: Corpns quod corrumpititr
appclit corpus sibi stiperadditura in unum • colli- aggravat animam, et terrena habitatio deprimit sen-
gere, in unoque, ne fluat el corrumpalur, continere. sum mutta eogitantem. Quibus verbis non soluni
M.\G.Anima itaque ad imaginem Dei facla, sicut nun- humani corporis adhuc fragilis alqtie mortalis so-
qimm corrumpilur per seipsam, ita nunquam puni- lulionem in elementa simplicia, quorum qualiia.-
lur. Disc. Non aliler praefata docet ralio. Si enim i tibus in se ' invicem convenientibus componilur,
iiulla spirilualis subslantia per seipsam puniri potest, ^' verum etiam ex ipsis iterum revocntionem, inque
quanto magis illa,\]uae ad imaginem Dei facta esl. spiriluales incorruplibitesque qualitalcs reditum
MAC.Quid crgo dicemus de corpore ? Numqtiid quo- significat, tcrrcni eorporis mutabililatem eorru-
niam corrumpitur, punitur? Disc. Puniri non dici- plionis vocabulo appellans. Non enim propteroa
nius, nisr qtiod suam poenam sentil, ideoque si soliis ista sensibiiia et teinporaHa spernnnlur ab bis, qui
animac sensus cst, quod ex mortuis cadavcribus spiiilualia desiderant et aeterna, quasi mala sint, sed
datur inleliigi, corrumpilur sotummodo corpus, non quin inslabilia et imjlabilia siinl, lineinqne transmu-
aulem punitur. Nam et corpora rerumomni sensu tationis suac in meliits expeclant, cl in comparatione
carentium , ut sunt ligna et lapitlcs, herbaruinquc slabilium immutabiliumqiie nullum transmiitationis
germina, corrumpi dicimus, non autem puniri. Sed suae finem in melius cxpectantitnn vehui contempli-
si sensus exterior non solum ad animam , verum bilia peuitusque deserenda et poslponenda judican-
VARIAE LECTIONES
1 bono om. A. 'Apotest. s Sic CF; A iu hoc * non atttem pttmrt om. A. 'Aet. ' Sic GF;
colligere.
A naluralium. ' in se om. A.
959 JOANNISSCOTI ggT
tur. Secundus vero modus non in rcrtim mutabilium A omnino non essc inlelligendae sunt; quod antMI
transfusionibus intra naturain versatur, sed in pro- est, oinnino impunibile • esse necesse est, dum vir-
priarum voluntatum perturbationibus, quae extra lute sua, qtiod puniiiir, sustfneat et puniri sinat.
naluram sunt, quoniam, quae ex Deonon subsistunt, Ac per hoc vcrissime de divina praedicatur juslilia,
comiptiones, quae vere dieendae sunt perversac quod in nulla creatura, qiinm fecil, piiniri perniiuit,
vAnntalis vitia, considerat. Proinde «biijus muudi qtiod fecit; ptinit auteni quod non fecil. Disc. Salis
corpnra non corrumpi, sed in seipsa naturali motti et copiosc dc hoc negotio est acium. MAG.Satis
ac varietate transfundi existimanda sunt, ac per hoc plane, si purissime ac sine ulla cuiicUlione pcrspi-
neque puniri. NalUrales siquidem passiones poeua- cis ila esse, et non aliter. Disc. Clare perspicio,
ruin vocabulo juxla rerum proprielalein • nullo omniquecaligine reinola intelligo, univcrsilatein crea-
modo appellandae sunt. Et si quis dixerit, sensibi- turae a Deocondilae irnpunibiletn esse, omnique cor-
lium corporum in semelipsis transfusiones per ge- rtiplione absolulam. MAG.Redcaimis ergo ad propo-
nerationcm et solulionem propter peccaUim hu- situni, lioc est, ad reditum universitatis conditae in
manae naturae fieri, ac per hoc veruciter corruptio- suas causas.
nes posse vecari, videat lolius visibilis creaturae 56. Disc. Prius considerandum , arbiiror, qua
ordinem et piilchritudinem non nisi in vicissitudini- B rnlione aelerna erunt suppiicia, quaudo nulla maljlia
busrerumpertocaellempora constare,illasqtie vicis- erit ', ne sit bonilati coaetema, et omnis inipietas,
siludines ac varietates non aliunde nisi divina pro- nc sit divino cultui coaeternn, peribit, el omnis ne-
videiuia el administratione causas ducere, el plus quilia, ne sit divinis legibus infesta, de natura rerum
ad humanae naturae eruttilionem, el ad Creatorem abolebitur, ct, quod vera exigit ratio, deficiente ma-
smim revocalioncm facias fuisse, quam ad peccali lilia nulltts eril malus; malus enim malitia malits
iilllonem. Eo enim modo spiritualis inedicinae ima- est. Pcicunle itnpietate nullus iuipius remanebit;
ginem suam Detts voluil et in seipsam et ad se- oiitnis eniin impitis iinpietate iinpius est: abolila
ipsuin > revocare, ut rerum mulabiKuin taedio iniquilale quis iniqmis relinquelur? Maliliam aulein
fatigala et exercilala, immiitabiliiim aeicrnonim- et impietatem et iniqiiitntem perituras esse nenio
que slabililatem conlemplari tlesideraret, ardcn- sapieiiliiim dubilat, considerans, maliliam nen posse
tcrque verorum iiicomimiiabilcs species appeie- licri, nisi ubi invenil, cui noceat. In fuluro autem,
rcl, in quarum absquc ulla varicUile piilcliiiliidine qtiando omnia in omnibus Deus erit, et omnis
8 bberabilur a scrviiule, cui malitia no-
quiescerei. Ilinc conlicilur, quod eiiam i.i stiperio- crealura
ribus pracsentis dispulaliouis pliiriints lncis c»t cebil? Nulli. Impielas quoque 9 eadcm ralione, quod
coiiclusura atque deliiiiliiin, nullain alktm ^edent C perilura sit, inlelligitur. Quomodo eniin iinpietas
rorrttptionibus poenisque posse reperiri, praeter cril el impius, quaudo falsorum dcorum cullus oin-
raliouabilis el intelleclualis crealnrae perversos nino extinguelur, el unus Deus ab omnibus electis et
illicitosque propriae volunlatis molus, qui nec ex reprobis iu omnibus cognoscelur? lniquitas quomodo
Deo, ncc ex nalttra condita occasiones accipiunt, manebit 10, quando nemo leges divinas praevaricare
incatisales enim sunt, qnoniam per seipsos dum poleril? El hoc aperlissime divina declarat Scri-
quaeruntur, nibil aliud in eis iuvenilur praeter plttra, quae dicit : Deficiant peccalores a terra, et
litilac et naluratis volunlatis privationem alqtie iniqui, ila ut non sim. Non enim subslanliain illo-
defectum. MAG.Omne ilaque, quod corrumpi non rum, sed peccaltim et iniquilalem defeclura esse
polest ', puniri posse ratio non sinit; omne autem, credendmn esl : el quod bcalus Hieronymus. in
quod ex una ontnium causa facluin est, iucorrup- expositione E/.echiel ab Isaia propheia de ge-
tibile esse neeesse esl. Onine igittir, quod ex nerali lolius humanae naturae purgatione u iu
ima omniuin causa facltiiu esl, poenas pati impos- figura Jerusalem inlrodnxit: Sanctificubo, inquil1*,
siliile est. Porro si impioriim supplicia.futura esse eam in igne ardente, el devorabit sicul foenum mate-
divina testalur atictoritas, quac nullo modo falli-t riem. Quoniam in ipso loco dupliciler materiem in-
vcl fallilur, sequitur, ut in aliquo, quod-ex Deo fa- " tclligimus;auteniin materiesinformis, quae de nihilo
ctum est, ideoque * non abusive dicilur esse, et pro- lacla est, et ex qua diversitale formaruiu.sibi ad-
babiliter concluditur impassibile, corrupliones poe- jiiuela liujiis mundi sensibilis componilur slruclura,
nasque atque supplicia consliluas, et ad id, dequo sigiiilicatur, quae videlicel materia sicut foenum ar-
haesitare videbaris, intrepidus redeas, et incuncian- debit, qtiando sanelilicabitur, id esl, purgabilur iu 13
ter dicas, solummodo posse puniri, quod non est, in ipsa nalura ad imaginem Dei facta, ita utnil in ea
eo, quod est, hoc est perversam voluntalem, quae nialcriale, vel lemporalc, velterrenuni, vel visibile,
penitus substantialis non cst, in phantasiis reruin vel Irat silorimn mutabileve remaneal, quoniaui
sensibilium, quae videlicel • phantasiae, quoniam omnino in spiritualem verlelur slabilitatem et
de naturalibus formis iamemoria exprimunlur, non uiiiformiialcin ; aut cunctoruin vitioruin et malcfa-
VARIAE LECTIONES.
1 A proprietalem rerum. ' Sic CF; A ad 3 A posse. * A iileo (-quc om.) • videlicetom. A.
• Sic CF; A impassibile. ' A erit malilia. 8seipsam.
creatttra om. A. 9 A Imptclas aulem. 10A remanebit. u A
vttrgalionelotius humanae natttrae. •* inqttil om. A^ •' in om. A.
 961 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 902
clorum occasiones, boc est raalitiam, impietalem, A est, ac per hoc et falsitas : quis pbanlasiani verilali
*
iniquilalem maleriae vocabuto propheta voluit in- esse contrariam ncgarit? At si phanlasia rerum tem-
sinuare, aut ulrumque '. Quomodo ergo supplicia poralium suppliciis distribuilur aelernis, profeclo
erunt, quando nil dignum supplicio in nalura rertim aetcrnae erunt phanlasiae, perpeluoque opponentur
relinquetur? MAG.In superioribus sufficienter de his veritali. MAG.Non immerito talis caligo tibi occur-
est"actum ', et ad purum, ul arbitror, definitum. reret, si prius clarissimo ipsius veritalis, de qua
Ideoque nunc breviter, quoniam exigis, colligendum. quaeslio est, radio illuminalus, ad purum digno-
Siquidem inter nos sttbtracta omni controversia con- sceres, " id ipsum esse, absque ulla differentia,
sederat *, oranem malitiam matosque, omnem im- falsum et phantasiam, ita ut omnis pbantasia sit
pietatem impiosque, omneminiquilalem iniquosque, falsa, et omne falsum phanlasia. Nunc aulem quo-
jtislissima divini judicii sentenlia, ne naturarum in- niam magna differentia est inter falsum et phanta-
legrilati semper impediant, veluli quasdam sordes siam, relinquitur, iit illud, quod proprie dicilur fal-
purgandas penitusque de nalura rerum adimendas sum, iasolummodo opponatur veiitali, pbantasiam
aboleri; et boc non solum auctoritate sanclorum Pa- vero verilali non esse contraiiam. Disc. Expone,
truni divinaeque Scriplurae, verum etiara recle ra- . quaeso, quae sit illa differenlia, quae falsuin segre-
tiocinationis invesligationibus est firinatum ; vanas Q gat a phanlasia. MAG.Suis delinilionibus discer-
auLein cogitationcs hominum in falsis rerura lempo- nuntur. Est enim falsum, quod appetit esse, quod
raliura phanlasiis in eorum animabus, qui soluni- non est; aliter enim vult se videri quara est, quia
modo iiilegrilalem nalurae recepluri sunt, non au- non ita est ipsa res, de qua praedicatur, quomodo
lem in gloriam immutabunlur, semper mansuras, de ea praedicalur. In quo genere quaedam fabula-
seraque poenilenlia de icbus, quas in hac vita illi- rum suntll constilutae, ut volalus Daedali, quae fa-
cite atque inordinate concupiverant, veluli quadam bula nec vera est, nec veri similis, sed falsa omnino
inextinguibili flamma arsuras. Proinde, ut mibi vi- opinio, quae fallit insipientes. Nunquam enim Dac-
delur , ambiguum posuere » exeinplum, qui ralio- dalus volavit, navigasse autein de Creta in Euboeam
nabilem naluram et semper lnansuram, el supplicio- fertur 1B.Ideoque falsum dicitur, quia fallit et deci-
rum fiammis semper arsurara docere volentes, asbe- pit judicium eorum, qui falluntur, falsa pro veris
stum lapidem semper nianere semperque ardere approbantes; quod est proprium erroris. Et ho<
dicunt, ila ut el substantia ejus, ct quantilas, el est, qttod vere dicitur falsum, quamvis saepe in dia-
qualitas nullo modo minuatur vel corruinpalur, duin Iecticis propositionibus negationes falsi noiniiie vo-
fiamma in ea non exlinguitur. Hac enim similitudi- citentur, saepeque affirmationes : negationes quidem,
ne non • irrationabilius ' uli possent ad suadendum, C ul omnis homo animal non est lalsuni est; affirma-
quod non solum naturalia bona rationabilis nalurae 8 liones autem, ut omnis homo justusest falsum est.
'
semper absque ullo delrimento permanebunt, verum Phantasia veroesl imago quaedatn et apparilio de vi-
eliam in bis, qui purgali el sanctificati ultra omnia sibili vel invisibiii specie mcmoriae impressa. Dum
naluralia bona deificationem accipient, aelernae enim nulla res corporea vel incorporea per se-
beatitudiiiis gloria », veluti in extinguibili divinae ipsara mortalibus adhuc sensibus conspicua sil,
gratiae fiainma fulgebunl, iia ut in eis et naturalis natura rerum constituit, ut in sensu exteriori sen-
pulcbritudo perpeluo maneal, et deificalionis clari- sibilium rerum imagines, in interiori vero inielli
tas super omnia eluceat. Discernis ilaque, ul opi- gibilium expriman.tur; ac deinde veluti ex duo-
nor, inter ea, quae penitus peribunl, et ea, quae bus fontibus, sensibilibus dico et inlelligibilibus,
aeternis altribuuntur suppliciis. Disc. Discerno; duo quaedam flumina in memoriam confiuunt,
video enim, quod vitia vitiorumque occasiones de et unum quidem flumen ex inferioribus per sen-
natura rerum penitus delebuniur, phantasiae autem sum corporeum, alterum vero superioribtis per
reruin teinporalium, quibus imperfeclae animae in eum sensum, qui solius 1§animae esl, mealum trabit.
carne constitulae seducuntur, aeternis suppliciorum El omne, quod ex his memoriae infigitur, phanlasia
ardoribus attributae manebunt, ut in eis pravae tor- 1) proprie nominatur, hoc est apparitio, ut superius
queantur cupiditates pravorum. Sed adhuc non diximus. Siqtiidcm pbanlasia ex verbo graeco, quod
parva mihi obstal quacstio. Si bonitati etbeatiludini est y«bw, cujus interpretalio est appareo, etymolo-
celerisque divinis virlulibus, quae de Deo praedi- giam ducit. Qua igitur ralione phantasia verilati
cantur, nil erit coaeternum, cur veritali aliqttod 10 opponerelur 17, cum et ipsa veritas per seipsani in-
coaelernum opponitur, hoc est, falsum et falsilas? conspicua in suis phanlasiis, quas vocant theopha-
Ut enim, ni fallor, [siculj u verilali opponitur falsi- nias, quaerentibus se occurrit et ineffabili raodo
tas, ita vero falsum. Si igitur omnis phanlasia falsa manifestat 18?Et dum omnis phaniasia quaedam

VARIAE LECTIONES.
* voluit om. A. * aut est. * Sic CF ; A consideratum. 8 A Protnde
utrumque om. A. ' A actum
non mihi videntur conveniens posuisse exemplum. 6 non om. A. ' A rationabilius. 8 A crealurae. 9 A
gloriam. 10A aliquid. " Sic CF; sicul om. A. 18 la nunquam enim Daedalus—fertur, quae infra legis, Aboc
loco inter verba differentia et falsnm inseruit. vero om. A. u SicCF; A sint. ls A Nunquam enim
Daedalus — fertttr A supra inseruil. 16 A solus. " Sic CF; A opponelur. '" Sic CF; A manifestalur.
IVniOL. CXXIF. 31
965 JOANNISSCOTI 9C4
naturalium rerum similitudo sil animae impressa, A ter verttm et veritatem , in qnantum unicuique
cur, quod ex natura procedit, veritati conlrariura electorum juxta donalionis suae altitudinem conlem-
judicaretur, cum nulla natura veritati contrarietatis plari eam permitletur. Quamvis enim non eodem
ralionc obsistat? Et hoc approbat vera ratio, quae modo, sed mtittiplicitis in infinilum divinanvm vi-
firmissime astruit, nullam phantasiam de co, quod sionum ascensionibus et descensionibus et 9justis et •
intra nalurarura numerum non conlinelur, posse in injuslis 10 apparebit, omnibus tamen apparebil,
sensibus seu memoria exprimi. Oninc quippe, quod quando in omnibus injustis, sola injuslilia punita et
omnino caret substantia el forma cl qualitate, nulla intercmpta, ipsa purgata ct inlemerala relinquitur
potesl imaginari similitudine seu apparilione, ac per nalura, in ipsos gradus, de quibus peccando cor-
hoc nulla phantasia. Siquidem phanlasiac, quae de ruerat, reversura. De quo reditu quod restat, discu-
falsis ficlisque corporibus immundorum spiiituum in liendi tempns esl. Disc. Tempus plane. Prius tamen
sensibus hominum, quos deludunt, effigiantur, um- noscere velim, quoniam me valde perlurbat, quo-
brac proprie appellandac sunl, non autem phanta- inodo universitas naturarum oinnium, si in Deum
siae. Disc. Phanlasia igilur aliquod boniim est, reversura esl, ulla supplicia inlra se conlineri pa-
quoniam naturalium rerura iinaginatio cst. MAG. tietur. Non enim supplicium in Deo csse credibile
Illud negare non possum : omne siquidem, quod cx B est. MAG.Dic quaeso, num omne, quod inferni et
naturalibus causis oritur, bonum esse non denega- suppliciornm nomine vocitatur, est an non est?
tur. Disc. Puniri ergo bonum posse cogeris fateri. Disc, Coarlor undique. Si enim dixero cst, con-
Dixisti enim, rerura lemporalium phanlasias suppli- feslim u dicturus eris, quid niirum tibi videtur, si,
ciis aeleruis esse ' dislribuendas. MAG.Nullatenus. quod esl, in eum, a quo sunt omnia, inler cetera,
Noncnim dixi.ipsas pbantasiassuppliciis torquendas, quae suiii, reversurum sit? Sin autem dixero, non
sed in ipsis irrationabiles motus perversarum volun- est, respondebis, cur conipulasinter omnia, quae in
latum suppliciis aelernis subigendos. Considcravimus Dettm reversura sunt, id, quod non est? Et ilerum
eniin, quodnon est, non possc puniri, nisi in aliquo si dedero, omne, quod inferni nomine significatur,
bono, quod est. Disc. Recordaris, ut opinor, supra- extra universitatem esse, absque mora concludar,
dictae raliocinalionis luae, qun inciinctanter con- omni ratione desertus, invitusque cogar fateri, non
clusisti, phantasias rerttm lcmporalium animabus esse miruin, quod intra ea, quae sunt in Deo, non
infixas, sive in bac vita, sive postinodum in allcra, est, inlra ipsum quoque Deum non esse; et deride-
omnino nibil esse; ideoque * in eis perversae volun- bil nie ralio, quae incuncianter praedicat, extra
lates puniuntur, quoniam, cum comprehendi posse Deum et universitaiem ab eo conditain nibil recte "
in aliquo putantur, fugiunl se coinprebendere cu- C cogitari vel intelligi posse. Omne enim, qttod est et
pientes, et evanescunt. MAG.Recordor; nec me quod non est, Crealore ambitur et crealura. Si
pocnitet talia dixissc, quoniam phantasias substan - autem dixero, inlra, coactus falebor, non solum ea,
tiale bonum non omnino ' dixi, substanlialibus quae sunl, verum eliam, quae non sunt, inlra ter-
aulem bonis * adhaerere, ct ex eis nasci indubitan- uiinos divinae bonitatis et juslitiae et providen-
tcr probavi. El sive in cis impioruin supplicia, sive liae et judicii contineri. Non enim solummodo
justorum praemia disponenlur, ubique tamen bonas ea, quae sunt, verum etiam ea, quae non sunt,
csse non dubilavi asserere, quoniam el beatorum sive per superexcellentiam ultra omnem inlellc-
felicitas, quae in contemplatione veritatis consliiui- clum, sivc per privationem eorum, quae sunt, infra
"
litr, in phantasiis, quas propter diflerentiant alia- omnia, qnae intelligunlur esse, divina virtute credi-
rum phanlasiarum theologi llieoplianias appellant, mus et intelligimus adminislrari, extra quam omne,
adininistrabitur. Ipse Deus ' enim per seipsum setn- quod esl et quod non est, egredi non polesl. Nam
per invisibilis est et erit, qui solus hubet immortali- omnia, quae extra beatorum ordinem expelluntur,
tatem, et lucetn habilat inaccessibilem. De eo T extra divinas leges, intra qttas " omnia u conlinen-
aulcin, quod falsum et falsitas non perpeluo et 8 n lur, evadere non possunt, et quae a superioribus
vero el veritati opponentur, ne coaeterna sint, nullus ordinibus cadunl, in inferiores ordines decidere,
sapicns dubitarc debet. Qtiis enim fulurae vitae inqtie eis dctineri cogunlur. Omnis aulem " ordo,
slatum reciis ratiocinalionibus iiiquircus dixerit, sive summus sursum verstis, sive extremus deorsum
falsitatem csse fuluram, quaudo vetiias in omnibus vcrsus, sive medius, et a Deoest constitutus, el intra
apparebit, el orane falsum non solum de natura eum custodilur, extra quem nihil cst, et intra qttem
rcrum, veruiti eliam de judicio tolius raiionabilis et omne, quod est, et omne, quod non esl, mirabili et
inlelleclualis crcaturae auferelur; ubi neino fallit, et ineffabili niodo comprehenditttr. Sive ergo dixero
fallitur nemo, dum natura rerum in suas causas infernuin esse, quod Scriptura divina leslatur ",
revertetur; in quibus nil alitid considerabitur prae- srve negavero in natura rerum esse ", negare nou
VARIAELECTIONES.
1 es«e"o"m.""CF.' A ideo. • Sic CF; A non esse omnino. * Sic CF; A bonum. ' Sic CF; A diffe-
rentias. • Deus om. CF. ' A Dico autem. 8 et om. A. • et om. A. 10 Sic CF; A impiis. u Sie<GF;
A confestim tum diclttrus eris. • recte om. A. " A in [quibus '* omnia om. A. " A enim. " A
leslalur divina. " Sic CF ; A non esse.
905 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 966
potero, intra ea, quae in Deum reversura sunt, con-. A sensum acutissimis ralionabilis animi obiulibiis ve-
lineri, ipsoque, qui omnia ambit, ambiri, et extra Iuti supra rerum naturam considerantur, et durn
qiieui nibil poiest vel cogitari, vel credi, vel inlel- inter ea, quae non sunt, computantur, bis, quae
ligi, praesertim dum inconcusse intelligo, tenebras sunt, honestissimam praestant et administrant con-
intra lucem 4 contineri, silentium inlra sonitum, cordiam : sive intelligal qui sonis auscttllat, quid in
umbram intra corpus, ceteraquc similia, quae cau- iis dulcedinem et pulchritudinem efliciat, sive non
sas suas in his, quibus e contrario respondent, con- intelligat, inesl tamen omnibus interior sensus,
slituunt. Sive enim absentia rerum sinl, sive de- quem rala rerum collatio • conveniensque adunatio
fecttts el privationes, sive opposila atque contraria, non lalel. Quis enim senarii numeri virtutem, qui
absque his, quorum absenliae, defectus, privatio- totius harmoniae intelligitur fundamentum; quis
nes, oppositiones *, contrarietates sunt, nullo modo collationes ipsius cum suis sesquialteris, sesquiter-
esse intelligi possunt. Esse aulem dico ea ralione, liis, duplis qttoque 10intra naturas rerum polest co-
qua non solura substantialia et naturalia, verum gnoscere, dum rerum omnium visibilium et invisi-
eiiam, quae eis ex adversa parle respondenl, esse hilium universitas in eo veluti in qttodam principali
dicuulur. Nullum namque vitium esl, quod non ex exemplo constituta sil ? Quid ergo mirum, si ex his,
posjtione virtulis, cui ex diametro resistere conatur, B1 quae sunt subslantialiler, el naturalibus accidenti-
continelur. MAG.Laetor valde, quando retia, quae bus, et ex his, quae non sunt, sive per excellentiam,
tti ipse letendisli, tuae contemplationis viribus sive per defectum et privationera, lotius creaturae
illaestts, nulloque modo ' detentus evasisti. Et jam, harmonia coniponaliir, dum !<nomnibus, quae sunt
ni fallor,' iuielligLs, non solum omne, quod ab uno et quae non sunt, nutla malilia vel malum, quod bo-
Deo crcalum est, verum etiam omne, quod irratio- nitati omnium, nulla turpitudo vel deformilas, quae
nabilis molus rationabilis et intellectualis creaturae pulchritudini ct formosilati in causas suas condilo-
supermachinalus est, et nunc intra ordinem * divi- remquesuum reversurae resislatu, omnino non rema-
nne providenliae contineri, et tunc post universalis nebit. Acperhoc non me niove(,duraaudio, ex sup-
creaturae in suas catisas reditum inque ipsum pliciis malarum volunlatum et praemiis bonarum
Deuiii ordinandum fore, quando totius universitatis pulcberrimam barmoniam futuram esse, quoniara sup-
condilae plenissima perficietur pulchritudo. Neque plicia bona sunt, dum sint justa, et praemia, dum sint
boc iiiiruin, dum nulla natura aliam naturam puni- plusgratuila,qiiam bonismeritis retributa, quandovi-
re, nullum vitium yirtutem, qua continetur, possit deo gravesacutosque sonos, eorumque medios quan-
corrumpere ; et non solum hoc, sed ex his omnibus damsymphoniaminlerseinvicem in" proportionibus
intra divinas Ieges ordinalis ' omnium plenitudo C i et proportionalitatibus suis efficere.Et si quisad haec
nalurariiin et formositas complebitur, omnium visi- objecerit, perversas volunlates malorum hominum
bilium et invisibilium consona absque ulla * disso- et angelorum, quibus debentur supplicia, malasesse,
nanle barmonia modulabitur. Disc. Non falleris. ac per hoc in restauratione acreditu naturarum ma-
Nam retia, quae telendi, hoc est problemata, quae lum semper esse remansurum, suppliciaque passu-
proposui, propterea a me tensa sunt, ne diutius in runi; et si ila est, sequitur, non omnino pulchri-
eis caperer, sed ab eis absolutus libero mentis con- tudinem naturarum turpittidine malitiae non " in-
luitu clare perspicerem universae nauirae adunatio- fectani esse futuram .- huic responaebo duce Deo
nem ex diversis sibique oppositis copulari T, mu- ac vera ratione, primum quidem intra rerum natu-
sicis rationibus admonitus, in qttibus conspicor, nil ram vel extra eam nttllum malum inveniri, sicut
aliud animo placere pulchritudinemque eflicere, nssi Dionysius Areopagita in libro de divinis Nominibus
diversaruni vocum rationabilia intervalla, quae inter multiplicibus astruil ralionibus, quas nunc introdu-
se invicem collata musici modulaminis efficiunt dul- cere et longum et superfluura videtur; deinde per-
ccdinejn. Ubi mirabile qujddam datur iulelligi, et versos perversarum voluntatum motus malos non
solo mcnti.scontuitu vix comprehensibile, quod non 8 esse, sed illicitos. Quod enim cx Iihero rationnbilis
soni diversi, verbi gralia, fislularuni organi, vel' " creaturae arbitrio processit, quis maltim esse uize-
cbordarum lyrae, seu foraminuin tibiae, qui quod- lit? Si enim libertns naturae ralionabilis ad imagi-
dainmodo sensibus percepti, in numero rerum esse nera Dei conditae a Deo dala est; non enim imago
videntur, harmonicam efliciunt suavitatem, sed pro- Dei ullis legibus delineri debuit coacta : necessario
portiones sonorum et proportionalilates, quas, sibi omne, quod ex ipsa libertate evenit, malum seu ma-
invicem collalas, solius animi inleiior percipit et titia rccte dici non potest, ne in aliquo malum et
dijudicat scqsws.Quae videlicet proportiones et pro- malitia concludatur. Et si libera voluntas rationa-
porljonalilales vocum sensibilium sonorumque me- bili et inteltigibili creaturae non ideo concessa sit,
riio dicuntur esse, quoniam non solum nil ab eis ut per eam peccaret, sed ut per eam pulchre et ra-
corporeus sensus patitur, verum etiam ultra omnem tionabiliterCondilori suo inserviret, tamen, in suis
VARIAELECTIONES.
• A iu luce. ' A et oppositiones. ' A nullo modoque. * CF intra onlines. » A ordinatur. • CF abs-
que ullo. T Sic CF; A coaplari. 8 Pro quod non A non enim. • Sic CF ; A ralio. 10Sic CF; A duptisque.
' Sic CF; A restat. " in om. A. " Sic CF; A nonomnino non.
 967 JOANNIS SCOTI %a
licct vcluli capliva irrationabilibus motibus ad illi-• A volcnles, inque lenebris se abscondere appetentes,
cila allrucla sit, non inde maluiu nascilur, sed ali- non quid **sit lux, et quantum ulilis sit ", valenles
quod corrigendum divina juslitia el revocandum eam perspicere ignorantes, sed in infirmitale oculo-
divina misericordia, si correclionibus suis et enien- runi suortimcausam fugiendi a Iumine constituenles.
dalionibus liberae volunlatis arbilrium fuerit obe- Eodera modo et inipii in suppliciis detenti causam
diens; sin vero contumax superbiaque * inflatuin odiendae veritalis impietali suae reputabunt, sera
in suis perversis motibus perseverare voluerit, im- intililiter compuncli poenileniia. Et hoc dalur inlel-
petus ejus libidinosus retinebilur, ne, quod illicitc ligi ex ipso divile in inferno '• poenas patienle, qui
appelit, apprehendat. Et hoc est lolum, quod dicilur elevans octtlos suos, dum esset in tormentis, vidit
liberae ac • perversae voluntaiissupplicium, boc esl, ab Abraham a longe, et Lazarum in sinibus ejus. Vidit
illicitis suis motibus prohiberi, ne ad finem suae cu- igitur Abraham et Lazarum in gloria divinae con-
piditalis possit pervenire. Hoc autent dico.ne beatis- lemplalionis, sed ipsius gloriae deleclalionibus pri-
simi DionysiiAreopagilaeauctoritali resisterevidear, vatus est, 1 seraque poenitenlia comptinctus pelit
qui non soltim in aliqua naturaseu substanlia,verura Abraham, ul mitleret ad suos fratres, quos in hac
eliam in iiullts irrationabilibus ralionabilis naturae vita reliqueral, ne, sicut ipse vixerat ", viverent,
affectibus malum sinit iuveniri, seu aliqua ratione B et ut tormentorum Ioca deviiarent. MAG.Non te ergo
concedi. Nullum enim rationabilis crealurae vilium moveant stultissima et falsissima morlaliura cogila-
cst.quod non in aliqua irralionabili bonum sit, tionum judicia inancsque opiniones, quibus his,
ideoque quod ubique prohibilum non invenitur, sed quae sibi mala et lurpia videntur, bonitalcm cl
in aliquo, in eo, in quo prohibelur, non malum, sed pulchriludiiiem el aequitatcm universitalis minui et
ilticitum vocari oportct. Et ut de hac ralione pauca corrumpi exislimanl, ignoranlcs, quod in omnibus,
iiilroducamus exempla, superbia, ul ait B. Diony- quae intra uiiiversitalera comprehenduntur, nullum
sius Gregoriusque Theologus, in equo bonum esl, in malura, vel turpe, vel injustutn invenitur. Nequc
homiue vero illicitura atque • inconveniens. Ferocitas enim haec summa bonitas et pulchriludo et acquitas
in leone bonum est, et sine qua leo dici non polest; sapienter omriia disppnens in his, quae suntetqttae "
niitis enitn leo leo* nonesl,perditaqtialilatenaturali: non sunt, fieri periaitlit, nec unquam permissura
ipsa autera ferocitas in nalura rationabili vilium est cst. Et si quis dixerit: unde igilur baec, quae dicun-
et inconcessum. Spurcilia porcorum esl proprittm, tur mala et inhonesta el injusla, et ubi ? Cui respon-
in hoinine alienum : et similia, quae duin in besliis dendura : non aliunde, iieque aii-bi,nisi ex vanitaii-
considerantur, naluralia bona sunt, in homine ver» bus vanitatum, inque falsis argiimentationibus, quae
vel ° angelo vilia conlra nalurara pugnantia, i» " fmguntesse, quod penitus non cst, blasphemanles, ct
nullo ' lamen mala. Quod enim, ut diximus, in putantes omue, quod libidinosissu+saffectibusobslat,
toto malum non est, maluin fieri in parle non po- eosque prohibet atquc refraenal, malum esse, quia
tesl, quamvis videatur esse illicitum, atque purgan- eis nocet. Inde est, quod eliara " divinae providen-
dum seu refraenandum. Nihil ergo relinquitur, quod tiae adrainistrationem redarguunt, diceutes, impelum
pleiiitudinemet pulchritudinem lotius universilatis liberae voluutalis in aliquo irapediri vel relrahi vcl
minuat seu T dehonestet, sive hic, dum adhuc sensi- extingui malura esse, ignoranles hoc lotum ad di-
bilis niundns cursum suum peragit, sive illic, duw vinae booitalis piissimam clemenliam pertinere.
in catisas suas reversurus sit 8, inque eis quietus Oplimi quippe sercnissimiquc condiloris esl, bouo,
perinanebil. Sed ista theoria paucis recte sapienti- quod fecit, providere, ne pereat, inque suis propriis
bus nunc perspicua, in futuro vero omnibus erit nocivisque motibus evanescat. Illud quoque veluti
palefacla, dum veritas per omnia in omnibus elu- malum in omnium raisericordissimum ordinatorem
cescet, quae nalurarura omnium secrela incuncta»- refundunl, punire quod fecit, garrienles, ad hoc
ter absque ulla caligine aperiet. Non enim solis multos Deus fecit, ut eos puniret, eoroodo irae suac
justis • in hac vita viventibus, verilalemque rile j. viam invenire volens, non animadvertentes, Deum
quaerentibus, verum etiam injustis, pravisque suis in nullo, quod fecit punire; quod autem non fecit,
moribus corruptis, lucemque veram odientibus et fu- puniri permittit. Turpia quoque inhonestaque facta
gicntibus ipsa veritasper omnia fulgebil in fuluro. Om- sua in Deum referunl; aiunl enim, si hoc Creatori
iicsenimvidebuntgloriam Dei. Necobstat, quod scri- omnium displiceret , nequaquam fieri in natura,
10
ptiira est: Tollelur impius, ne videat gloriam Dei. quam fecit, sineret. Jam vero non solum pulchra
Videal namque divinum eloquiura " posuit pro frua- et honesla, verum eliam inhonesia el turpia crea-
*•
.ur, acsi diceret, tolletur " impius, ne frualur gloria turae suae mixiim inserere praedestinavit, til ex
Dei. Elenim oculorum passionibus gravatos non his jtistitiae manifestandae occasiones inveniret,
luce perfrui videmus, verum etiam eam " fugere pulchre quidein honesteque juxta divinas leges vi-
VARIAE LECTIONES.
1 A superbia (-que om.) 'Aei. *Aet. * leo om. A. 6Aet. '\nnulla. TAvel. 8Sic CF; "A reversus
luerii: » Sic CF; A juste. 10A Tollatur. u A eloquium Dei. " A lollalur. **eam om.A. A quod.
" sit oin. A. " in inferno om. A. 1Tvixerat om. A. 18quac oni. CF. " Sic CF, A Inde eliam est, qttod*
,J\Sit CF A mixlttm.
969 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 970
vcntibiis proemia, trnnsgressoribus vero lurpitudi- A i in intimis antem nalurne sinibus adhtic occiillanlur,
nisque et inhoneslalis sordibus contaminatis suppli- donec in restauratione universae creaturae " in
cia reJdilurus, ulrisque autem jusle secundum prae- manifestum procedant, quando veritas in omnibus
destinalionum suarum inevitabile propositum. Ac apparebit, praefataeque vanitaleset falsae mortalium
per hoc, ut ait Apostolus, volttntati ejus quis resistit? de Creatore et creatura cogitationes peribunt,
Et» sic totius perversae suae conversalionis incom- quando Detis omnia in omnibtts erit, nullumque ma-
mutabiles * causas divinis praedestinationibus ascri- lum vel lurpe vel inhonestum vel injustum in ordine
bunt ', non valenles occaecalo et insipienti corde et putchritudine rerum omnium invenictur, et omne,
intueri summam bonitatem et pulchriludiiiem, el, ut quod vauissimis morlalium opinionibus machinatnm
expressius dicain , totius bonitatis et pulchriludinis est, evacuabilur, ideoque penilus interimelur, quo-
et honestatis inexhausium et non deficientem fontem, niam nibil est. 0 qtinnlum beati sunt, qtii simul
sicttt nuliius mali vel inalitiac, ita nullius lurpitudi- omnia, quae post Deum sunt, mentis obtutibus vi-
nis vel turpis, nultius inhonesii vel inhoneslatis dent, el visuri sunl! Quorum judicium in nullo
auctor est vel praedesiinator. Haec enim omnia fallitur, quoniam in verilate omnia contemplanlur;
irrationabilium cupiditatum inventa sunt. Nam si ex quibus in universitate nalurarum nihil offendit vel
divina praedestinalione profluerent, necessario in B . infestum est. Non enim de parte judicant, sed de
nalura rerum semper perraanerent. Orane qttippe, tolo, quoniam neque intra partes lotius, neque intra
quod divina praedeslinatione est disposilura, quis ipsum totum comprehenduntur , sed supra totum
dubitaiil semper essc mansurum ? Haec autem in ejusque partes allitudine conlemplationis ascen-
aeternum peribunt, el universaliter de natura rerum dunt. Nam si in numero parlium totius , seu in
abolebunlur. Non igitur ex aelernalibus causis ipso tolo concluderentur, profeclo neque de parlibus,
dirinae praedestinationis profecta siint» Eadcm neque dc toto recte possent judicare, ideoque ei,
bhtsphcmia est de divina aequilate. Dicunt enim, qui de parlibus ac de loto rectejudicat, necesse est,
Deuin inaequalem , ut non dicam injustum esse, prius omnes partes omneque totum universitalis
quoniam, ut aiunt, non aequaliter omnibus * bona conditae mentis vigore et " puritate snperare, sicut
sua distribuit, quosdamexaltans, quosdam spernens, ait Apostolus : Spiritualis homo iudicat omnia, ipse
alios pauperes relinquens, alios autem divites ma- autem a nemine judicalur. Sed quorsum ascendit
gnificans, alios stulliliae caligine occaecans, alios spiritualis ille homo, qui de oinnibus judicat, et dc
sapientiae lumine illustrans, quosdam dominos , quo nemo judicare potest, nisi ipse solus, qui fecit
quosdam servos faciens, et cetera, in quibus hu- omnia? Nunqnid in eum, qui omnia superat et am-
manae conditionis diversa et infinita varietas in hac C • bit, et in quo sunt? In ipsum itaque Deuin ascen-
adhttc mortali vila perspicilur, non inluenles primura dit, qui universitatem creaturae simul contemplatur,
quidein, temporalia et transitoria hujus vitae bona et discernit, et dijudicat; neque ejus judicitim falli-
vere bona non esse, quoniam non possunl semper tur, quoniam in ipsa veriiate, quae nec fallit ncc
manere, ct plusamalores suos decipiunt quam eis fallitur", quia est, quod ipsa "est, omnia videt.
prosunt, iimbrae quippe inanes sunt, ideoque bonis Virtute siquidem intimae speculalionis spiritualis
et malis distribuunlur, quoniam ab omnibus aule- homo in causas rertim, de quibtts judicat, inlrat.
rentur 6, tamen ' inordinate et inconfuse T omni- Non enim juxta exleriores sensibilium rerurn species
bus danlur. Non enim solummodoaeterna perpetuo- discernit omnia, verum juxla interiores earum ra-
qne permansura, verum etiam temporalia et caduca tiones, et incoramutabiles occasiones, principaliaquc
certis ordinationibus snis dispensanlur, in quibus exempla, in quibus omnia simul sunt, et unum sunt.
pulchriludo et aeternorura el leinporaliiim constiliti- Ibi ergo spiritualis homo judicat omnia, ubi omnia
lur. Deinde non 8 considerant, quomodo ' justissi- unum sunt, et vere et immutabiliter vivunt et sub-
mus omnium conditor, sapientissimus onlinator, sistunt, et quo omnia, quae ex " primordialibus suis
unicuique secundum providentiae suae leges imper- causis profecta sunt, reversura sunt, et quorum nihil
litur largissimae suae bonitalis dationes et" donatio- D extra relinquelur temporalibus mutabililalibus sub-
ncs, et in nullo fallilur; inortalium vero falsa sunt jectum, seu localibus circumscriptionibus inclusum,
"
judicia de diviua providenlia et administratione, quando universitas naturae super omnia localia et
dum, quid in hac republica universitatis visibilium temporalia spatia in causas suas, in quibus omnia
et invisibiliumagatur, nesciunt. Insuper eliam insi- unumsunt, finito sensibili mundo revertetur. Nam
pientissimos eorum animos fugit, quod aequissimus et ipsa loca et lempora cum omnibus, quae in eis
honortira omniura largitor naluralia bona aequaliter adhuc in hac vita ordinantur et movenlur et circum-
omnibuspartitur ; naluralia enim bona eodem modo scribuntur, in suas aeternas rationes redire necesse
et bonis et malis tribuuntur, quae in his sensibilibus est, quas rationes lempora aelerna divina vocat hi-
transitoriisque rebus nullo modo possunt apparere, sloria. Quomodo enim remanebunt lempora secuta-
VARIAE LECTIONES.
1 AUt. » A xmmulabiles. ' A ascribant * omnibusora. K. » Sic CF; A auferuntur. ' lamen om. A.
T Sic CF; A confuse. 8 non om. A. • A 10 daliones et om. A. u A naturae. " A ac.
'* Sic CF; A nec quoniam. "
fallitur nec fnllit. " Sic CF ; A ipse. " ex om. A. . Sic CF ; A um»er««t<i(i.
971 JOANNIS SCOTI m
ria, quando nibil erit temporate? Quomodo loca, ubi ,\ nis sen inhonestatis pulcbritudini lucis infercntcs.
nihil tocale? Et haec est ratio , quae nullum locum Vide qttantum ornamenti laudisque perfectarum ani-
sensibilem et corporalem in natura rerum inferno marum virttttibus comparalur, dum intra se vitia
permittit, vanasqne ppiniones eorum destruit, qui coambiunt atque coartant, suoquc doniinalui snbi-
infernum vel sub terris, vet terrarum in gremio, gunt ac • refraenant, legibusque divinis ordinant, ne
vel alicubi circa lerrara J fallacibus suis cogilalioni- in profundum malitiae animas, qtias conSntnr cor-
bus autumant, ignorantes, quod ipsa terra, sublus rumpere, mergant. Saepe etiam pehltus en, vitia
quam, vel intra quam infernum constituunt, penilus dico i<s,exiinguunt, saepe in semelipsas iransfun-
sitperitura. Si auiem lerra peiibit, profeclo nihil dunt, ita ul et vitia in virtutes vertantur. Qnae ralio
sub ipsa et in ipsa, quod inferni vocabulo tlignum docet, non omnino vitia mala esse, sed iUiCila. Si
sit, relinquetur, ac per hoc nullus loctts intra sensi- enim mala essent, nequaquain in virlutcs mntari "
bilem corporalemque creaturam inferno dalur, neque possenl, ceteraque similia, quae cum cofilra naltiram
aeterno igni, in quo impii ardebunt, neque vermibus ex perversis motibus abusionis libera volufttate ra-
uunquara moriluris. Haec enim omnia lormentorum tionabilis nalurae seipsam sponle sua captivantis
noniina figurate in sacra Scriptura posita sunt, san- _ videnttir " insurgere, universitatis tamen ordina-
clo Arabrosio alteslante, graecisque vocabulis, quae, lionibus non simiiiiur nocere, raagts autetn ornare
ut praediximus, expressius informant, quid ' divina eas cogunlur aeternis leglbus divinae providcntiae
"
Scriptura infemi nomine insinuat. "A.5«fquippe di- atque judicii ambita. Haec dum iia sint, remola
citur, hoc est, ut paulo superius exposilum, absque omni ambage ac deliberatione luce clarius coiispl-
deliciis, vel absque voluptatibus, velinsuavilas. Item cor1*, ctuniversitatis condiiae plenitudinem in caiisas
AuTT» vocatur, ctijtis interpretalio esl trislitia, vel suas, inqtie ipstim Dciitn, in quo omnia subsislunt,
moeror, vel luctus. "A-xo?quoque solel appellari, boc reversurani", etjtislissimas poeiias"irrationabilium
est desperalionis gravitas, quae demersas oppres- cnpidilaluni aequissimi judicis sententiis illatas scu
3 temporaliuni inferri
sasque malas cupiditales, egestate permissas inconcusseque definitas intra ipsam
rerum, qtias in hac vita inltinperanter concupive- pleniludinem perpetuo pefmansuras, quoniam non
ranl, afflictas veluti in profundissimam quaiidam vo- solnm in aliquo non nocebunt, vernm eliam laudis
ragincin, inque vanarum phantasiarum rerum sen- ipsitis et pulchritudinis ineffabiles1Tadminislrabunl
sibilitim caligines, in quibus crucianlur, obruit, occasiones. Ac pcr hoc non temere qttis dixerit,
1S praemia non localibus spatiis, sed di-
divinaeque smilentiae incommulabili mole perpelua- poenas ac "
liler calcatas et irrevocabiliter contemplas. Quae p vcrsilatibus qualitatum disgregari, ila ut el simnl
cunctae significationes apud Graecos iuferiuim cum sint, quoniam ex ipsis tluobus respublica lotius
omnibus suis suppliciis non esse localem vel lempo- creaturae ordinalitr, et simul non sint propter di-
ralem vel sensibilem, seu in aliqua parte quattuor versos eorum effectus. Peccalorum quippe effecitis
elementorum , qulbtts mundiis iste * constittiittir, sunt lucttis, gemilus, trislilia, scra poenitenlia,
iu aliquo nullnm
neque in tolo ipsius constitutum, sed quiddam lugu- nrdor insatiabilis cupidilatis, quae
lire lacrimabileque, gravemque ", despcrationis ple- inveniet qttietem, scatens deliclorum pulredo ac
'
num inevilabilemque carceretn, omnitimque bono- vermiculatio, profundae ignorantiae densissitna
rttm egestatem in pbantasticis vanissimisque vislo- obscuritas, inqua nulla verorum vel ipsius verilatis
*° fruendi beatitudo.
nibus incunctanter pronunciant. Disc. De inffcmo, cognitio, id est, ea veritate
" in divinis legi-
deque ejus T tormentis satis est actum. Nam lucu- Ligatis quippe pedibus diffictiltas
lcniissime suasum est, non esse eum subslanlialiler' bus ambulandi, ligaiis manibus difficultas bondrum
in natura visibilium et invisiliilium, quoniam neque actuum, qui secundum virlutes sunt peragendi, ty-
" enumerare
corpus est, neqne spirittis, sed juslissima damnatio pice iiisinuatiir , bisque similia, quae vero effe-
Meritorum
pravae et illicitae cupidilatis abulenliiim naturac et longum est et impossibile. feliei-
bono, hoc est liberae voluntalis arbitrio, ipsamque pj cliis sunt gaudium, laelitia, pax, bealitudo,
ilamnntionem bonam esse, non solmn quia jusla tas, gloria, bealissimis angelis aequalitaSjac brcviler
Deus
est, omne siquidem juslum bonum , verum etiain dicendum, theosis, id est deificatio, in qua
oculus vidit,
qnia intra divinas leges et comprehendilur et ordi- diligentibtts se praeparavit, quae nec Ubi
natur, intra quas quicquid est, boniim et juslum nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit.
esse et honestum necesse est. lpsae eliam phanlasiae aulem cansarum effeclus inter se invicem contravii
in quibus erit, benae sunt. Nam et umbras corporum, sunt, ibi necesse est, et ipsas causas disparari. I.'.'t
distait-
quas vanas esse nemo ambigit, splendore luminis si quis dixerit, quomodo a se invicem longe
undique coartari et oriri videmus, nil turpitudi- tia simul et in uno coadunari possuntj hoc est, irtti a
VARIAE LECTIONES.
1 vel alicubi circa terram om. A. * Aquod. ' Sic CF; A egestates. * A iste mundus. " SicF; AC
• om. A. ' A subslantialiter eum. 'Aet.. ' • dico om. A... "jCF
graveque. A et omnium. 7.eius
tnoiien posssent. " A videlur. " Sic' CF; A Quae. " A conspkor clarins. "A revetsiira. "poebas
•' 1S " " om. A. " orn. A. "
oin. A. A ineffubilis. CF et. et om. A. veritale auipjpe tpitf
insimiatur om. A
975 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 9"4
— pro-
terminos naturae et virtutes ct vitia, videat in ma- \ quia • naluralibus affectionibus reluctanlur
4 atque regali diversisque ornatibus fluxere, et ab originali peccato, in quo gencraliler,
gna dorao
constrttcta sanum et imbecillem, orbum et videnlem. excepto humanitatis Redemptore, omnes homines
laetum et tristem, securum et curiosuin, divilem peccaverunt, quod etiam naturae attribuitur,
et egenuin, verberibus caesum, ut servus, honori- ejusque peccatum vocitatur, non quod ipsa natura
bus exallatum, ut dominus, carcere inclusum, ul ad imaginem Dei facta illttd commiserit, sed quod
reus, omnibus vinculis absolulum, ut innoeuus liberae voluntalis, quae a Deo data est, rationabili
omnique criinine absolutus, celerosque simililei bono irrationabilis abusio, et in amorem sensibilium
uno eodemque loco ac tempore simul posse conti- conversio ipsara naturae pulchritudinem, in qua ex
ncri. Quod si ila esl, omnibusque fere aequaliter principio conditionis suae substituta est, dissi-
palefaciuni : quid niirum, si credamus et intelliga- mulavit, propriamque dignitatem abscondil. Nam
mus, in una harmonia universitatis restauralae si culpam referas in naturam, in ipsum natu-
3
inque.causas suas • reversurae tolam ralionabilem rae conditorem eandem referre videberis. Si
crealuratn gratia Rcdemptoris sui, qui eam totam enim culpae causa attribuitur naturae, ipsius
acjcepit, sanam futuram *, Ianguidarn vero perver- naturae causae, quac Deus esl ', peccatum naturat
sae volunlatis imbecillilatem, quae ipsi, videlicet necessario atlribuelur. Natura siquidem ad imagi-
natnrae, extrinsecus adhaeserat, suis congruis ordi- nem Dei facta non omnino principali exempto suo
nibus disponendam, condignasque suis operibus similis est, si causam peccandi in seipsain recipit.
relributiones passuram? Quid si ipsa nalura non Ut enim principale exemplum nullius peccati vel
solum sanata, verum 9 etiam illuminata, caecitas malitiae causa subsislit, ita et nalura ad imaginem
malarum volunlalum perpetuis absentiae naturarum et similitudinem ejus facta. Ridiculosissimum qttippe
restauratoris obslrtiatur tenebris? Quid si liatura esl 10dicere, humanani naturam imaginem et simi-
ad imaginem Dei condita non solum sanata et illu- litudinera Crcatoris sui prius perdidisse, ac deindc
ininala, verum eliam in paradisum , quem spiri- causas peccati in sc suscepisse. Quisquis enim hoc
tualittm deliciarum locum sapientes interpretanlur, dixerit, cogetur quaerere, quo pec<;ato natura ima-
reducla, leprositas, quae nierito peccati eam de- ginem et siinilitudinem Cteatoris sui perdiderit,
formaverat, omnibus deliciis prrvata, aeternis pru- siquidem non eam perderet, si in aliquo non pec-
ritibus exardeat, et cetera, quibus discernitur na- caret. Porro, si humana natiira nunquam imaginem
tura 6 et culpa, praemium et poena, dura mirabili ct et siinilitudinem conditoris " sui perdidit; imago
ineffabili modo natura omnino libera phanlasias su- i quippe et simililudo inter naluralia bona et data
" bona non
stineat, in quibus culpa, quod deliquerat, luat. computantur, naluralia autem data et
MAG.Haec omnia verisimilia, probabilibusque argu- solum ab humaija natura, verum eliam ab omnibus,
mentationibus coraparata videntur. Sed occurrunt quae largitore et subslitutore omnium bonorum
nobis in lioc loco qui carnaliter spiritualia tractant, facta sunt, nullo modo auferunlur, in nullo minuun-
tlieenles: Quid ergo oberit paganis sua impielas, tur vel aiigenlur : quis nisi araens dixerit, naturalia
qua idola colunt, vcrum Deum ignorantes ? Qtiid bona causarum peccandi acceptiva esse posse, vel ab
Jttdaeis sua perfidia, qua Dei Verbum incarnatum, eis peccatum oriri? Si enitn accepliva 13sunt1*,nattira-
Dorninum nostrum Jesum Christum, consubslanlia- lisin eis pulchritudo corrumpitur, dignitas minuitur,
lem et coaelernum elin omnibus secimdum suam immulabilitas vacillat, ordo titubat. Ilinc conficitur,
divinitatem Patri suo aequalem esse uegant ? Qttid nullam ralionabilem naturam causarum culpac
ceteris nationibus veritatem respuentibus sua super- capacem esse, ne Creatori suo dissimilis redargua-
sliiiosa T falsissimaque machinamenta nocebunt, si tur. Sed merilo quaeritur : si propterea peccati
in fulura vita tota eoruin nalura salvabitur, ita ut causa in naturam non refertur, ne iterum per eam
neque corpus, neque anima, neque ulla pars nalu- in Creatorem referatur, qtioniam omne, quod ab
ralis aeternis poenis torquenda relinquatur ? Qui- ) ipso est, nullius peccati vel peccandi causae rcce-
bus suaderi aut difficilHmumest aut impossibile, ad ptivumest,cur non quis dixerit.eadem ratione nequc
j.uslitiam Dei nullo modo pertinere, sed oinnino ab in liberum arbitrium peccandi occasip referenda
ea alienum esse, punirc in omnibus, quae fecit, quod esl, ne in eum, qui illttd naturae concessit, culpa-
fecit, suum veroesse punire quod nou fecit, quoniam rum causa referatur. Qui enim naturam dedit, ipse
omnia, quae in malis omnibus redarguuntur, aeter- et liberum arbitrium in ea creavit; ct quemadmo-
non ex duni natura bonum est " et incorruptibile bomim,
nisque suppliciis digna judicanlur, natura,
sed ex propriae voluntatis uniuscnjusque malorttm ita el liberum volunlatis arbitrium. Ac per hoc nc-
pravissimis molibus, quos discreiiva rerum specu- cessario sequitur,;ut, sicut culparum causae in na-
latio naturae vitia solet appellare — nec immerito, tura non 16constituuntur, ila nec in libero arbilrio;

VARIAELECTIONES.
1 CF domu. l A suas causas. » Sic CF; A reversas. *SicCF; A factam. ' A sed; • Sic CF;
A merilum cl culpa. T CF superstitia. *Aquoniam. " A est Deus. " est om. CF. u Acreatorts.
"eJom. CF. 13C et acceptiva. " sunt oin. A. lBes( om. A. " non om. A.
97p> JOANNIS SCOTI 97C
in nullo qtiippe bono causa mali conslituenda est. A , totius sensibilis crealurae formositatem. Quid dicam
Proinde, si nullum peccatum ex naluralibus oritur de extremis bonis sensibilibus? Nonne luce clarius
causis, quaerendum, unde accepit occasionera. Et est, quod eis boni bene, mali vero male utun-
si quis responderit, quod verum et verisimile est, tur? Boni quidem ad laudem et servitulem bono-
probabilibusque argumentationibus approbatur, non rum omnium largiloris, mali vero ad perficiendos
aliunde originem ducere 4 peccalum, nisi ex irra- impetus suae perversae cupiditatis. Causas autem illi-
tionabilibus molibus ralionabilis naturae, abusione- citae abnsionis atqne perversae cupiditatis" si quis vult
que liberi arbitrii bono, continuo videbitur irra- invenire, sollicitus quaeral. Ego autem securus sum,
tionabilis motus occasionem in natura rationabili incunclanterperspiciens",'quodnemoeaspotestrepe-
consiiluere '. Relativo siqttidem modo ' aestimabi- rire.Utenim malum incausaleest, etnullo modoinve-
tur pronunciare, irrationabilem molum rationabilis nilur, unde est, ilaet" naturalibus bonis " illicita abu-
naturae esse, ideoque ex ipsa occasionem ducere. sio ex nulla nalurali nascitur causa.llocautem dico,
Qiiod si ila est, cogelur etiain fateri, irrationabilium beatum Dionysium Areopagitam in lihro de divinis
moluiim causas in Deo praecessisse *. Nam si Nominibus, et S. Aurelium Augiistinura in libris
omnis natitratis causa ralionahilis nalurae in Deo de tibero Arbilrio sequeiis. Stultum quippe est,
substitutaest, necessario, quicquidad eam refertur,ad B eorum causas quaerere, quae nullo genere, nulla
causam ejus referclur. Sin autem vera ratio irratio- forma vel specie, nullo nnmero bonorum, quae a
nabilem motum non relativo modo ad rationabilera summo bono et condilore omnium et facta et ordi-
naturain referri, sed omnino e conlrario opponi pro- nala sunt, continentur, quoniam penitus incausale
tendit •, quemadmodum irralionabile ralionali, re- et insubstantiale est omne, quod ab eo faclum non
lioquilur ad inquisitionem, unde igitur ille irratio- esl. Hinc mihi videntur rectius rerum proprielates
nabilis motus, in quo causa peccali constituitur, considerare, qui dicunt, libidinosum appelitum, non
originem ducit? Quo in loco nihil aliud verisimi- autem malam voluntatem suppliciorum causam esse,
lius occurit, in quo causa irralionabilis molus intcl- ne quis existimet duas voluntates in una eademquc
' abusionem natura
ligatur, praeter naturalibus bonis comprehendi, una quidem bona, allera vero
divinis lcgibus probibitam, quod proprium est per- mata, dum una voluntas humanitati inest, quamvis
vcrsae et illicitae ctipiditatis iiniusciijusque liberi saepe in bono, saepe in malo accipialur : libido
arbitrii, bono niale utentis. Ctijus abusionis exem- autem non solum naluralibus bonis omnino excludi-
pla tam late paienl, ut nuUus ferme sit, qui non tur, verum etiam aut vix aut nunquam in significa-
ipsa in seipso uberrime probarc possit. Sed notan- tione boni in divina Scriptura reperiiur. Nam et
dtim, neminem summis nalurae nostrae bonis male C primus homo, in quo omnes peccaverunt, libidine
uli valere. Naturalis siquidem virlus essentia, vir- dominandi et" super omnia exaltandi deceptus est,
tute et opcralione nullum sinit abuti, sicut neque atque peccavit suadente diabolo ac dicente : In quo-
sapientia et intellectti el ratione, quoniam haec sunt, cunque die comederitis ex eo, prohibito videlicet
quae principalem naturae nostrae possidenl sedem. ligno, aperienlur oculi vestri, el eritis sicul dii, scien-
Mcdiis autcm naturae bonis, ut est ingenium et sen- les bonum et malum. 0 quanta libido superbiae in
siis corporis, et ipso corpore extremisque bonis, utl illo erat, qui sua virtute Deus esse cnpiebat! Non
sunt ea, quae extra nos sunt in rerum sensibiliumi ergo paganorum impietas, vel Judaeorum perfidia,
ordinibus constituta, et bene uli et male potestasi vel aliarum nationum fabulosa deliramenta ex nalu-
dalur. Ingenium quippe naturale bonum est, homi- ralibus causis, sed ex libidinosis cupiditalibus vana-
nibusque a Deo datum ad cogiianda Tet inveniendai runi cogitationum profluxerc, ideoque in nullo
utilia et honesta. Et" tamen perversa voluntas eo *' eorum nalura punietur, sed libido. Omnia quippe
abulitur, quaerens nocivas et perniciosas occasiones,, vitia, quae virtulibus conlraria sunt, naluramqne
qttibus decipiat et perdat quos decipere el perdercs corrttmpere appetunt, generali " libidinis vocabulo
cupit. Oculorum sensus, ut de ceteris taceam, natu- solent appellari. Turpissima itaque libido impiorum
rale bonum est, et a Deo datum ad corporalis lucis>D jn falsorum Deorum cultu , perlidorumque " Ju-
receplionem, ut per eam et in ea rationalis animat daeorum " in negatione verilatis, aliarumque gen-
formas et species numerofique sensibilium rerumi tium in fabuiarum tudibrium " deliramentis, in
discerneret, inque licilos suos usus ex eis acciperet" ' vanissimis phantasiis eorum, qtiae sibi futura fin-
verum : et ipso male abuluntur, qui libidinoso appe- gunt, dtim nihil in eis invenient praeter incompre-
titu visibiliuih formarum pulchritudinem appetunt,, hensibiles umbras, suppliciis relinquitur lorquenda,
sicut ait Dominus in Evangelio : Qui viderit mulie- universitate naturarum ' bonorum totiusque nalurae
rem ad concupiscendum eam, jam moechatus est in» a Deo creatae integra, plenissima, impunitaque per-
corde suo, mulierem videlicet appellans generaliterr manente. Celerum generalis omnium impiorum
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A sumere. ' Sic CF; A construere. ' Sic CF; A Relative siquidem. * Sic CF; A a Deo pro-
cessisse. ' Sic CF; A contendit. • Sic CF; A naluralis boni. T Sic CF; A el cogilanda. "" El om. A.
•Aeolamen p. v. abiititur. " Sic CF; A accipiel. " A in eis. " cupidilalis om. CF. A prospi-
ciens. " et om. A. " A naluralis boni. " CF ac. "A generaliler. " A perfidorum. " Judaeorum
oni. A ,0 SicCF; A falsarum libidinum. •* A naturatium.
977 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 978
poena cril, ut saepe dixiinus, lucttis et trislitia de K niis divinarum virliitum laboris sui mercedem, insu-
absentia.el perditione rerum, quibus in hac vita per etiam deificationis gratiain accipienl. Aliud est
deleclabantur, quarum phantasias scmper veluli enim intra naturaebonamanere, qnod generalilerom-
prae oculis liabebunt, quas comprehendere arden- nibus divina largitate praestabitur, aliud'omnem na-
ler cupientesnequibiint, quoniam nihil sunt, cupien- turam ejusquebona superare, et ad ipsum Deum per-
les consolaiionein habere in J his, quae desperatio- venire.quodproprium est divinae graliae. Vbi enim
nem ingerunt et inquieludinem. Hinc orilur sera fueril corpus, hoc est verilas, illuc congregabuntur
poenilenlia . inutilisque consolationis postulatio , aquilae, hoc esl animi, qui eam contemplaturi stint.
quod per linguam divilis guttulam aquae de summo Et iterum eorum, qui lerminos naturalium honorum
"
digilo pauperis Lazari petenlis et dicenlis, quia non excessuri sunl, in formis 10imaginalibus specu-
crucior in hac flamma, significatur. Lingua quippe lalio est. Atiter enim consideranlur in his, qui me-
postulaiionis auxilii flamma tardae de delictis poe- rito bonae conversalionis simplicisque innocentiae
nitenliae , aqua refrigerii, digitus, dislributionis non solum omnes poenas evasuri, verura etiam prae-
merilorum, qua credunlur sancli post hanc vitam mia sibi condigna ac soli Dco cognita recepturi, ita
posse praestare auxilium his, qui in poenis sunt, tit el " natiiralia bona possideant, et superaffluentis
lypum gerit. Ex boc enini loco datur inlelligi, non B divinae largitatis quodammodoparlicipes fiant, non
solum viventes adhuc in carne*, vertim etiani spolia- tanien deiflcnti : aliter in bis, in quibus solnmmodo
las carne animas auxilium sanctorum pelere posse, naturae integritas reslaurabitttr, malefica " vero et
sive ut penitus liberentnr a poenis, sive ttt minus * libidinosa carnalis eortim vitae inlemperanlia aeter-
«rucientur in eis; incassum lamen petcre, si in hac nis punieiur snppliciis. Quae videlicet supplicia di-
vila in profundum malitiae cecidere, hoc cst, si nul- vinis legibus ordinala, nalurae, intra cujus virhitem
lum bonuin in hac vita peregerunt, quo mereantiir ct suslinentur et comprehenduntur, nusquam nun-
inisericordiam in fulura. Est etiam alia forma poe- qunm snnt nocilura, ejtisve pulchritudinem nec in
narum omnibus impiis communis, qitae oninia viiia loto, nec in parle infeclura. Unusquisque itaque in
in hac vita perpetrata, et in quibus usque ad sepa- sua conscientia intra semelipsum aut praemia reci-
ralionem corporis el animae absque ulla poeniten- piet, aut poenas luet; ipsa vero " natura in omnibus
lia aut aliqua occasione purgationis post corpus libera permanebit. Hactenus de his : nunc ad redi-
perseveratur, in trucibus horribilibusque veluli fero- lum crealurae in pristinum statum, de quo principa-
cium besliarum speciebus ad cuinulum tormenlo- liler sermocinatio est, redeumlum. Disc. Redeun-
rum administrat, ut, quae hic delcclabiliter * impie durn sane, ac tempus exigit prolixitasque dispulalio-
viventibus arrident, illic lerribililer appareant justis- " nis. Et vereor, ne forte his, qui lecluri sunt, multi-
simo puniendi modo. Quid enim aequius est divi- plex perplexaque earundem rerum repetitio fasti-
naeque ordinalioni congruentitts, quam ut ea, quae dium gignat. MAG.Perptexa maleria difficillimarum-
in bac vila illicito amore ardentes sequuiilur injusii, que rerum anfractus multiplicem perplexamque ra-
in alia vila, quae rectius aclemae morti.s vocabulo tiocinationem exigunt, et forlassis non deerunt, qui-
significatur, ingenli pavore terrili fugiant puniti, nec bus magis placebit frequens earundem rerum repe-
tamen evadere valituri ? Haec aulem onnies ceterae- lilio, quam brevis cursimque ingrediens de his,
que ineffabileset innumerabiles poenarum • varie- quae saepe mentis aciem fugiunt, inlimatio, quae
lates in phantasiis rerum sensioilitim ftiturae sunt. solet facilius cludere obtrusa quam aperire, et am-
Phantasiae autem in lalissimis memoriae campis 6 pbiboliam inferre quatn expellere. Disc. Ingredere,
sive hic sive illic ordinatissime ' disponuntiir. Quo- qtio et quali modo vis; lantum ut principnlem quae-
rum primus est eartim, quae per visum, secundus stionem, quac de redilu est, absque ullis incidenti-
carum.quae per auditum, lerlius earum.quae per bus quaestionibus discutias. Incidentes quippe quae-
olfactum, quartus earum, quae per gusttim, quinlus stiones finem disputationi impediunl imponere. MAG.
earum, quae per tactum, veluti per quinque portas De generali lolius sensibilis crealurae in causas suas
civilatem aiiitnae intrant. Quarum phantasiarum redilufinilo imiiidodocuimus.etnuncitenimspeciali-
duae formae sunt. Una earum, in quibus his, qui in lerde reditu humanae naturae docere debemus. Tota
hnc vila bene, sed non summe vixerunl, praeparan- ilaque humanitas in ipso, qui eam lolam assuinpsit, in
lur praemia; alia, in quibus his, qui male vivunt, pristinum reversura est siaium, in Yerbo Dei vide-
dispensantur snpplicia. Siquidcm sancti, qui adhuc licet incamato. Qui redilus duobus modis conside-
in came consliiuii, virlute aclionis et scientiae car- ratur, quorum unus est, qui lotius huraanae nalurac
nem et mundum 8 seque ipsos superanles usque ad docet in Christo restaurationem, alter vero, qui
ipsum Deum altiludine conlemplationis ascenderunt, non solam ipsam reslauralionem generaliter perspi-
non in phantasiis rerura sensibilium, sed in theopha- cit, verum eliam eorum, qui in ipsum Deum asceu-
VARIAE LECTIONES.
1 A cx his. * A in carne adhuc. ' Sic A; CF milius crucientur. * Sic CF; A delectabilia. ' poenarum
om. A. * Sic CF ; A caois. T Sic CF ; A ordinatissimi. 8 A carnem mundumque. * A"aliud autem
omnem naturam. 10A biformis speculalio. u Sic F; imaginalibus om. A ; C imaginibus. et om. A.
13 Sic CF ; A maleficia. " veroom. CF.
979 JOANNIS SCOTI 980
suri sunt, bcalitudinem et deificalionera. Aliud enira A sed non omnes immutabimur. Nam qui ab initio
cst in paradisum redire, aliud de ligno vitae come- mundi usque ad secundum Domini adventum, hoc
dere. Legiinus quippe.primum hominemad imaginem est, usque ad flnem seculi morlui sunt, et
moriuulur,
ei siniiliiudinem Dei faclum, in paradiso posilum et morituri sunt", non continuo
absque ulla mora,
fuisse, sed non lCgimus, eum de Iigno vitae comedisse. verum interpositis temporalibus spatiis resurrectio-
Esus siquidem prohibili ligni' praeoccupalus dulce- nera corporum " communem expectanl,
praeter eos,
dine ligui vilae * est expulsiis : fiituriim quippe erat qui cum Christo resurrexerunt : iUi
vero, quos in
ci de ligno vilae edere, si divinis praeceptis voluis- carne viventes finis mundi et adventus Domini inve-
set parere; fetlciler lamen vixisset, eliam priusquam niet, non sotum dormient, verum etiam immutnbun-
de ligno vitae comederet 3, si absque mora, post- lur; nullo quippe temporali
spatio interposito simul
quam creatus est, non peccaret. Ubi dattir intelligi, dormienl et evigilabunt, hoc est, morientur et resur-
qtioil tota nostra natura, quae generaliter vocabulo gent, sicut ipse apostolus dicit, in momenlo, in ictu
bominis ad imaginem el srmililudiiiem Dei fact: si- oculi, ita ul plus immutatio in eis, quam mors pcrli-
gnificaliir, iu paradisum, hoc cst, in pristinam condi- ciatur. Quomodo enim mors intelligilur, ubi nullum
!io::is snae dignilalcm reverstira sit, in his autem spatium inter exilum de hac vita , et transituin in
soliiinmodo, qui * deificatione digni sunt, ligni vi- B E alteram interponetur ? Qui autem transtulerunt,
lae fructuni parlicipabit. Ligni autem vitae, quod omnes quidem immutabimur, sed non omnesdormie-
csl Christus, fruclus est beata vita, pax aeterna in mus, nihil aliud videntur velle, nisi quod omnes ho-
contemplalione verilaiis, quae proprie dicilur deifi- mines in resurrectione fulura de praesenti vita in
calio. Est enim beala vita, ut ait Auguslinus, gau- futuram, alii morle corporis interposila, alii non
iliitm de veritate, quae esl Chrislus. Et forlassis boc interposila , immutabunlur, quando , ul idem Apo-
cst quod tit Apostolus : Omnes quidem resurgemus, stolus ait, corruplibile hoc, corpus videlicetu, indue-
sed non omnesimmulabimur. Sic enim multi ac "pene. lur " incorruplionem, et morlale hoc induelur " im-
oranes htinc locum Aposloli de Graeco in Latinum, morlalitatem , et absorbebitur mors in victoriam, et
transliilerunl. Ac si aperle diceret : Omnes nos, qnii novissimusinimicus" destruelur mors, sed non omnes
homines stimus, ncmine excepto, in spiritualibusi dormiemus, hoc est, non omnes mortem carnis pa-
corporibus et integritate naturalium bonorum re- tientur, priusquain de vila teraporali iu vitam immit-
surgcmus, cl in anliqiiitalem primae condilionis no- tenlur aeternam. Nam quos advenlus Filii hominis
strae revcrlemur, sed non omnes immutabimur ini vivos jam in carne reperiet, mors corporis non dis-
dcilicalionis gtoriara, quac supcral omnem naiuram, solvel, nec separationem corporis et animae patien-
el paradisum. llaque sicut alitid est generaliter re-. C * tur, sed solummodo in momenlo, in ictu oculi im-
surgere, aliud 6 specialitcr iminiitari : ila aliud cstl mutalionem habebtint, ideoque non dormient, sed
in paradisum redire, aliud dc ligno vitae comedere. scinper, nulla morte carnis interposita, vivent. Cui
In uno siquidem T naturac significatiir restauratio,, sensui oinnino favel sanctus Atiguslinus et Joannes
in allcro eleclorum coniincndatur 8 Jeificatio. Hoc3 Clirysoslomus. Fides eliam catholica videlur hoc
autem dico, non ignorans liunc locuin apostolicunti approbare, quae incunctanter credit, Dominttro no-
alitcr ab aliis esse translaliim. Quidam enim intcr- striiin Jesum Cbristuin judicare vivos et morluos
pretali sunl, oinnesquidcm dormiemus, sed non omness venturinn, vivos quidein, quos adventus judicis ma-
immutabimur, qtiidam, ex quibus est Joannes Chryso- nenles adbtic in carnc reperiet, mortuos vero , qui
slomus, omnes quidem immulabimur, sed non omnes s jam solutionem corporis et animae perpessi sunt.
dormiemus. Quorum interprelaliones ad praesentis5 Disc. Non 18ergo omnes, qui in paradisum rediluri
operis ncgotium non pcrlinent, ulopinor. Disc. Curr sunt, hoc cst in pristinam naturae humanae condi-
non periinucrinCignoro. Qui enim de creaturae sen- lionem, ligni vilae frtictitm participabunl? MAG.Non
sihilis reditu disputat, nunquid non de resurreclioncs omnes planc, sed soli, qui muudura et carnem vice-
corporuin Iractal? Profecto. Non enim aliud est re- rinl, sicut in Apocalypsi scriplum est : Vincentidabo
surgere, aliud redire. Nam ex mortuis resurrectioo D edere de ligno vilae , quod est in paradiso Dei mei.
quid alind est, quam in slatura naturalem recursio?? Ex 19gralia siquideni et nalura, ut in superioribus
Expone itaque breviler cursimque, quid volunti tracialum est, omnibus bominibus communiter
pracdiclac inlcrprctaliones, quas penitus inlactass pracstatur in paradisum redire, sola vero gratia so-
praeterire voluisti. MAG. Qui interpretati sunt, lis deilicalis de ligno vitae edere. Disc. Cur ilaque
omnes quidem dormiemus, sed non omnes immuta-i. in medio paradisi lignuin vitac esse Sciiplura tesla-
biiniir, vidcntur niilii Apostoli verba ita intel-[. tur, si non omnibus, qui in paradisum redituri sunt,
lexisse, ac si diceret: Omnes quidem 10moriemur ; de fruclu ejus edere permiltilur et perdonalur? MAG.
quis enini csl ",' qlii vivit, et non videbit niortem : Atietide, quod divina Scriptura non simpliciler li-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A lignivilae prohibiti. ' vitae om. A. ' Esus siquidem — comederet om. C. * A qui
ligni
solummodo. ' Aet. 6 A aliud esl. T Sic CF; A quidem. 8 Sic CF; A in altero vero cmnmendatm electo-
rum dcificalio. • CF perlinuerit. " quidem om. A. " est om. A. " suni om. CF. 13 Sic CF; A for-
poris. '* A videlicet " Sic CF; A induet. 16 Sic C¥;Mnduet. 1TA novisstmantntitd,
18 SicCF; A Nonne. " A Et.corpus.
>
 981 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 982
•rnumvilae in paradiso esse testatur, sed expressiusi A Clirisliim describuntur, quia angelica natura sensi-
in medio paradisi, ut vocabulo paradisi totam liiima- bilem el intelligibilem nuindum adminislral; quani-
nani naluram, quam omnes homines l et boni et vis non irralionabiliter.uiius Cherubiin in figura in-
mali parlicipant, inlelligas, medii vero ejus signiti- lelleclualis in angelis, aller vero in lypo rationnlis
catione secrelissimos intimosque ejnsdem nalurae naturae in hominibus accipialur. inlelligibiles quippc
sinus , in quibus imago el simililudo Dci expressa ralionabilesquc substanlias proximas Cbristo esse "
cst, ubi lignum vilae, hoc esl Dominus noster Jesus neino sapienlum dubitat. Videsne ergo, quam altuin
Christus, planlalum, cujus contemplatione nemo nisi cl supematurale est, lale lignum in medio paradisi,
piirgatissimus lide cl actione, et illiiminalissimus humanae videlicel nalurae, planlalum adire '*, eoque
scientia , et perfectissimus sapientia et divinorum frui. Ad hoc rcmotum ab onmibus ligitum, solisqiie
niysterioruin intelligenlia frui sinilur. Et boc, ut dcificntis conccssum Pattlus raplus est in letliuin
arbitror, in myslica Salomonis templi aedificalione naturae noslrae caelum, hoc est super omne corpus
praefiguratum est. Omnes siquidem , nemine ex- ei spiritum vitalem in ipsum inlelleclum, in quo
cluso *, el boni et mali, circumcisi et incircumcisi, Dei Verbum, quod cst lignuni vitae, ineffabili moilo
masculi et feiuinac, omnesque lotius mumli natio- super omnem essentiam et viriutetn et operalionem
nes, sivc orationis sive negolii causa unilique illuc " in Itice babitat inaccessibili, ultra et inlra naliiram
confluerent, in extremas porlicus intrabant, ibique ad imaginem Dei factam. In ipsum ilaqucparadisuM,
negotia sua peragere sinebantur : soli vero sacerdo- veluti in amplissimunt secretissimumque l3 lemplum
tes el * Levitae in porticum Sacerdolum et in porti- omnes homines, uniisqiiisque secundum suam analo-
cum Salomonis ingrediebantur. Deinde sacerdotes giam intrabil; et habitabit in eis ipse, qui dixit :
loli el purgali in mari aeneo, quod erat in porticu Ego ero in medio eorum. Hinc Prophela : Vota mea
Salomonis, in sanclum lemplum exlerius, ubi erant inquit, reddam inconspecluomnis populiejus, inalriis
panes proposilionis et candelabra, introibant, nulli domus Domini, in mcdio tui, Jerusalem ". Jerusalem
vero ultra velum in Sancta Sancloruin, ubi crat arca siquidemvisiopacis, seu templumpacis inierpretatur,
ct allarc thymiamatis , el propilialorium , cl duo cl ipsa est donius Dominiin monte supernac conlein-
Chertibim, nisi summo sacerdoli inlroire * liecbal s. plationis acdificnta, ad qiiaro propbeta hortatur
Ex hoc dalur inlelligi, omnes homines "intra termi- oniiies liomines per virtulum grntlus et speculalioiiiiin
nos naturalis paradisi, veluli intra quoddam tem- aititudines asccnderc, dicens : Venite, ascendamns
plum, unumqtiemque T in suo ordine contineri, soli ad tnonlemDominiel ad iloinumDei Jucob. Non eiiim
vero in Chrislo sanctificali interiora intrabunt, et /p alibi babilal Dcus, nisi in liiimana el augelica iiatura,
ilerum in Sancta Sanctorum, veluli in inleriora in- quibus solis donalur contcinplalio verilalis. Nequc
leriorttm, ipsi,qui in summo ponlificc, Chrislo vide- has duas naturas veluti duas doiiius dcbcmus acci-
licet, sunt, ct utiiim cum ipso, et in ipso facli sunt, pere, sed ttnam eandemqne domuni ex duabtis iutel-
inlroducentur; ubi Cbrislus est, qui significatur per ligibilibtts nialeriis conslruciam. Dehacdomo 17vidc-
nllare, quoniara sua • solidilalc siislinel oinnia, et tur Dominus dixisse, in domo Patris mei mansiones
iion solum allare, sed thymiamitis altare; odor multae sunl. In alriis domus hujus omnes homincs
siquidem illius , hoc est laus et gloria , implet mansiones " possidebunt, duni in causas suas rcdi-
omnia. Ipse est arca , in qua omnes thesauri sa- turi suiit,sivebeneincarne sive male vixerint. Nulliis
pienliae el scientiae sunt abscondili. Ipse est 10virga, enim piilcbritutlinem ejus potest corrtunpere, ncque
quia tl regit et mensurat omnia, et manna, quia honesiaiem lurpificare, nequeamplitudinem minuerC
pascit omnia. Ipse propitialorium, quia scmper pro vel augere. Extra qiiara quid esse possel, inlra quani
nobis intercedit ad Patrera, oslendens ci gene- quid esse non valeret, in qua nullius lurpitudo turpis
rale sacrificium , et mundi pretium, humanitalem est, nec malitia nocet, nee error erral, cujus piilcliri-
videlicet suam, quam sacrificavit et tradidit pro pu- ludinem iromunitorum spirituum nequitia, seu liomi-
rificatione et redemplione totitis gcneris bumani, jQ num impiorum irrationabiles motus non soltim non
nemine excepto. Nam queiiiadmodum in nullo inve- conlaminant', vernm eliam adaugent ? Nulla cnim
nit, absque peccato, quod non acceperit, ita in niillo pulchritudo eflicilur, nisi ex conipaginalione simi-
reliquit, quod non redemerit, el redimendo salvavit lium et dissimiliiim, contrarioruin el oppositorum ;
ct sancliiicavit, qnoniam ipse est redemplio et salus, neque lanlae laudis esset bonum, si non esset com-
purgalio, et illuminatio, et perfcclio universae hu- paralio ex vilupcrationc mali. Ideoque quod malum
inanitatis in omnibus et singtilis, circa qttem Cheru- dicitur, dtini per se consideratur, vilupcratur; duin
bim, ordines videlicet angelorum discurrunl, per vero ex ejus comparatione boiuini laudalur, non
quos visibiliael invisibiliaordinat alque disponil ". oniuino vituperabilevidetur. Quod cnimboni laudcm
El fortassis ideo bini Cherubiin circa arcain, id cst curoulal, iionoinnino1!llaudecarel. Nunquid oninitim
VARIAE LECTIONES.
1 hominesom. CF. ' CF nemine reclmo. * CF * introire om. CF. " A licebit. " lio-
mines om. A. T CF unusquisque. • in om. A. » Asuae. alque. 10
Sic AC ; est om. F. " Sic CF; A quac.
" Sic CF ; A ordinata disponil. " A esse Cliristo. " A audire. " Sic CF; A serenissimumque. 10Jeru-
salem om. A. lr CF domu; sic ubique. " hominesmansionesom. CF. " CF omni.
985 JOANNIS SCOTI m
bouoriiro condilor, malorum ordinator, in universi- A . avarus vendidit hominem Deum , alter Theologtts
lalc, quam condidil, innlum sincrct, si nihil ulililalis cognovil Deuro hoininem : unus osculo corporis
conferrel? Quod etiam ex collationibus reruro sen- corpus tradidit, altcr osculo mentis divinam menlem
sibilium, autcxhumanis moribus facillime conjicitur. dilexit. Hoc autem dico, ut cognoscas, quod- non
Ex infrucliioso quippc ligno • fructiferi laus amplifi- locorum intervalla, sed meritoruni qualitates fnciunl
catur, ex libidinoso homine casti. In paradiso itaque hominem appropinquare Christo, aut ab eo elongari.
humanae naturae unusquisquelocumsuuro secundum Hinc daltir intelligi, omnes homines nnitis ejiisdem*
proporlionem convcrsalionis suae in hac vilaposside- que nnlurae, quae in Cliristo redempla est, omnique
bit, alii ezterius veluti in exlremis porticibus, alii servitule, sub qua adhuc congemiscit et dolet, libe-
interfus tanquain in propinquioribus alriis divinae rala, parlicipes esse, et in ea unum omnes subsistere:
contcmplationis ', alii in amplissimis divinorum meriiorum vero qualilates et quanlilates, hoc est
mysteriorum templis, alii in iiilimis super omncm bonorum actuum malorumque differentias, quibus
naluram in ipso ct rum ipso, qtii supercssentialis unusquisque in hac vila bene vixit, adjutus Deo pcr
ct supernaturalis est, theopbaniis. Beati sunt, qui graliam, seu male, deserlus Deo per justitiam, longe
adyta 3 inlrnnl snpienline, quae est Chrislus; qui a se invicem cl multipliciter et in infinilum disparnri:
accedunt * in obscurissimas lcncbras excellentis- B omnia autem haec in illa una et amplissima domo
simae lucis, in qna simttl in causis suisvidciilomnia; ordinari et comprehendi, in qua rcspublica universi-
iibi noii locorum vel temporum inlervalla bonos a tatis a Deo et in Deo conditae " per mullas diver-
malis, scd meriloriim distantia scgregat; non quan- sasque dispensatur "mansiones, hoc est meritorum
litas ct pulchriludo corporttm, sed honestas et ma^ et graliarum ordinationes. Domus autem " illa
gniltido viriuttim laiidalur; non personarum, sed Christus est, qui omnia et " ambit virtute, disponit
moruin dignitas el nobililas quacritur; una omnihus providentia.regitjustitia, ornat gratia.continet aeler-
communis natura, diversa auteni gralia; ubi omnes nitale, implet sapientia, perficit deificatione, quoniam
simul sunt, ct simul non stint, simul snnt simililu- exipso,et peripsum, el in ipso, etadipsumsuntomnia.
dine substantiarum, simttl non sunt dissimilitudine 37. Disc. Quae a te dicta sunt, recta fide creden-
aflectiiiim. Simul erant dives el Abraham in spiri- tibus, recloque intuilu rerum naturam 1Tperspicien-
tunlibus substnnliis, quas una eademque humana tibtis non solum ralionabilia, verum eliam verisi-
colligit cl inseparabilitcr jtingit essenlia; sed non inillima " probantur esse : quamvis his, qui nihil
simul erant per differentiam spiritualinm qualitatum. essc extra " ea, quae locatiter et temporaliter inlra
Chasma magnuro inler eos erat "; Abrabam liunc inundum sensibilem confinentur, cogitant, in-
"
quippe in aeterna quicte gaudebat, dives in flamma credibilia ac veluti vana deliramenla videantur ;
inextinguibili lugebat; proplerea vidit dives • de affirmantes, hunc mundum sensibilem in suas causas
longc Abraham. Quis verbis potest exprimere, quan- non redilurum, neque penitus periturum, sed suis
tum interstilii cst T inter laelitiam et tristitiam 8 qualitatibus solummodo permulatis in melius, per-
eiiam in hac vita, qtianlo magis in allera.in qua mansurum, suis corporibus compositum, suis locis
nulla iristitia seqtteltir justorum laelitiain, ne- discretum, suis temporibus distinctum, suis numeris
que ulla laetilia sequetur impiorum tristitiam, multiplicatum, suis extremitatibus ambilum " in
divina sentenlia dignas singulis incommutabiliter parlc sui veluli inferiori corporibus animabusque
attribuente rctributiones! Et hoc est chasma ma- impiorum aeterni ignis ardore torquendis locum
gntim et impermeabilis hiatus, dividens inler prae- praebenles. De quo et in superioribus libris tracta-
mia et supplicia. Dives tamen • non de longe, vimus, et nunc ilerum in inemoriam revocantes
scd juxta ad Abraham " loquebatur, ut intelligas, breviler repelirous. Quidam enim spatium, quod
etim non natura segregalum fuisse nb Abraham, sed lunam *• segregat a terra, tormentorum loco distri-
culpa. Una siquidem essentia jungit, quos"meritum btiunt: quidam inferiorem corpulentiorcmque, um-
dissimiledividit. Paulo priiisquam Doininus " pate- jv brarum capacem , terrisque proximam , praefati
retur, simul in nno coenactilo Judas lscariotes ct spatii, quod aeris vocabulo nuncupatiir, partero;
Simon Petrus cum Christo coenabant , sed unus quidam intiinos telluris sinus, veluli prolimdissiina
juxta Christum, alter longe erat a Chrislo. Unus et amplissima anlra , densissimarttmqiie perpetuo
qui cum Cbristo intingebal mantim in paropsidem, caliginum plena, ac veluti filiislenebrarum condigna.
humanitatis Christi erat traditor , alter qui non Ipsa autem impiorum corpora in ea quanlitate, in '»
legiuir intinxisse manuin cum Cbrislo " in paropsi- qua ceciderunt , inque eorum sexu ac *3 forma,
dem, divinitalis Christi erat conlemplator: uniis numeroque membrorum resurreclura , eodemaue
VARIAE LECTIONES.
1CF ligni. ' CF contemplationi. ' Sic CF; A in abdita. * Sic CF occidunt. » Sic CF; A Chaos enim
mamium erat inler eos. ' dives om. A. T Sic CF ; A interstitit." 8 A inler tristiliam et laeliliam. » Sic
(F;AmiIem. " ad Abraham om. A. " Dominusom. CF. CF cum Christo manum iu "SicCF;
"
A condita. *Sic CF; A dispensata. •• autem oro. A. " et om. A. "SicCF; A naturas. "SicCF;
A »en"simi/in. " Sic CF; A inter ea. Sic A; CF compositus—discretus— dntinctus—mulliplicatus— am-
bilus. " A luna. •• in om. A. " A et.
 985 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 986
omnino modo, quo iit hac vita vixere, fulura prae- A sicut aequaliter dedit omnibus hominibus esse,ita ae-
dicatit, eo exceplo, quod de morlalibus temporalibus- qualiter dalurus est resurgere, et angelicae naturae
qtte in immorlalia raulabunlur et aelerna, de anima- siniilitudinem possidere. Superiora vero mundi sen-
libus in spirilualia : neque hoc ad virtulem nalurae sibilis spatia, quae dicunlur aetherea, a luna vidcli-
divinaeque honilalis referturlargitalem, sed ad stre- cet sursum versus usque ad extremum slelligerae
nui judicis durissiraam et incommulabilem nusteri- sphaerae ambitum, corporibus sanclorum in posses-
lalem, data nalurae el dona graliae in crudelitalem sionem segregant, rationabili, ut eis videtur, dislri-
vindictae transfundentes. Aiunt enim, impiorum bulione, infimas quidem caliginosasque mundi partes
corpora non aliam ob causaro immortalia, aeterna, dignis supplicio, sumnias vero lucidasque praemio
spirilualiaque resurrectura, nisi ut perpetua susti- honorificandis ordinare. Ipsa etiam sanctorum cor-
neant supplicia. Ignem quoque, in quo ardebunt, pora localia, suisqtte quanlitalibus corporalium mem-
corporeum sensibileraque esse non dubitant. Siniiliter brorum, propriisque staluris circumscripta, sexu
de vermibus non morituris, deque stagno sulpbureo quoque virili femineoque discrela futura esse prae-
nescio quid somniant. Corporalia taraen alque localia dicare non trepidant; mulala tamen in spirituales
haec omnia esse incunctanter affirmant : masculos qualitales subtilissimasque substantias, aethereoruin
in sexu masculino , feminas in sexu femineo ' > B corporum instar, ila ut, quae hic terrena et caduca,
propriosque singulorum habilus resurrecturospublice illic caeleslia et aeterna , quae bic gravia et corru-
claroant, nec non et singuloruin raembrorum oflicia, plibilia, illic omni i>ondere carentia, omni corru-
sed non necessaria, non defutura, ceteraque deli- ptione libera, ut mirabili celeritale, quorsumcunque
ramcnta *, quae vera plus deridet quam aslruit velinl, molum suum oculorum radiis similliroa excr-
ratio. Duobus enim commalibus concludit eos ceant; omnia tamen corporalia organa, id est, cor-
Apostolus , de generali omniuin humanorum cor- poralia membra suis discreta locis habitura ", ocu-
poruro resurrectione praedicans : Seminatur in los scilieet, ceteraque sensuum inslrumenta, caput
contumelia, surget in gloria : seminatur in infirmitate, humerorum tenus, brachia, thoracem, pedes, celera-
surget in Dirlufe. Si ergo omnia corpora surgent in que membra suis sedibus disposita. Sed dum talia in
gloria et virtule , ablata omni conlumelia et infirmi- libris sanctortim Patrum lego. stupefaclus haesito,
tate: qualis gloria erit his, qui aeternis damnabuntur maximoque horrore concussus titubo, et, dum inlra
u
suppliciis, vel qiralis virlus ? Nec obstat quod alibi me ipsuin cogilo, cur spiritualissimi viri ultra om-
idem Apostolus ait : An non habet potestalem figulus nes operationes localium temporaUumquecogitalio-
luti, aliud vas facere in honorem, aliud in conlu- num ascendentes, totumque sensibilem mundiini
meliam ? Non enim de resurrectione corporuin eo " virtutecontemplationissuperantes, hujusmodi dicla"
loci ' dispulat , sed adversus eos ait , qui Deum suis scriptis commendaverunt posteritatiqtte tradide-
conanlur reprehendere veluli iniquum , alios qtti- runt, facilius ducor existimare, non aliam ob causam
dera eligentero, alios vero repellenlem, et illos qui- ad haec excogitanda et scribenda attractos fuisse,
dem vasa misericordiae facienlem, illos autem vasa nisi ut sallem vel sic terrenis carnalibusque cogila-
irae deserentem *. Si autem quis dixerit, Aposlolum tionibtis deditos, simplicisque fidei rudiracntis nutri-
non • de generali omniura humanorura corporum, tos ad spiritualia cogitanda sublevarent. Nam qui
sed de speciali justorum his verbis praedicasse 6, ultra hunc mundum sensibilem nihil esse excogi-
videal, quid ipse Dominus, dum Lazarum resuscita- tant, promptiores sunt ad negandam quam ad confi-
verat, de seipso dicebat : Ego sum, inquit, resur- tendam veridicam nalurarum speculationem. Au-
rectio. Non dixit specialiler, ego sum resurreclio dientes siquidem, neque loca, neque tempora, neque
juslorum, sed universatiter, ego sum resurreclio. Si corpora, neque corporalia post finem bujtis mtindi
ergo ipse est resurreclio, profeclo uniformiter his, esse futura, confeslim inflamroati erumpunt et pro-
quos resuscilat, seipsum praestat, quemadmoduni clamant, dicentes : Nihil igitur erit, si nihil lalium
ipse, ul Pater suus, solem suum T oriri facit super }. remanserit; el insultant his, qui sola spirilualia
bonos et malos, et piuit super justos et injustos. Et' promiltunt, rerumque sensibilium opiniones aufe-
forlassis ipse est sol, qui omnibus siniililer oritur, runt. Haec itaq"ue, ut opinor, magni divinique
et pluvia, quae similiter super omnes pluit; genera- eonsideranles ", timidisque ftdelium simplicium co-
liter quidem omnibus resurrectionis el vitae gratiam gitationibus consulenles u, ulilius visum est eis ,s
praestans, specialiter vero in se credentibus non praedicare terrenorum sensibiliumque corporum
solum mortem carnis, sed eliam mortem menlis, qua transmutalionem in caelesiia spirilualiaque corpora
Deus ignoratur et quae maxima impioruro poena [praedicarej", quam penitus corpora et corporalia el
est,^ veluli quandam umbram • auferens. Ilaque 9 sensibilia omnia nunquam esse fulura. Tolerabilior
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF ; A foeminino. ' deliramenta om. A. ' Sic CF; A eo loco. * Sic A ; CF eligens— rejpellens
—faciens—deserens. ' 9A quod non" (Apostolumom. A.) " Apraedicaverit. 'smimom. A. 'veluiiqum-
dam umbram om. A. A Ila. Sic CF; A habitalura. " Sic CF; A speciatissimi. " dicta
"
om. Cr.
,3 A auferunt opiniones. " Sic CF; A magnis divinisque considerantibus cet, consulentibus. eis om, A.
16 piaedicare om. A.
987 JOANNIS SCOTI 988
quippc carnaliter cogitantibusvidetur ad credendum A infinitamque retributionem, sectindum quara "
justis-
'lcrrenorum corporitm in caelestia transitio, quam simus judex reddet unicuique secundiim opera
lotiiis corporalitatis negalio. Eodcin condescensionis sua, egregius Doctor insinuans. Non enim audiendi
modo lociitus esl Apostolns, ut exislimo, de resur- sunt, qui aulumant, liuinana coipora post futuram
rccUone lerreni corporis disputans : Seminatur, in- resurrectionem u ita in aethereis spatiis fulstira, ut
quil, corpus animale, sttrget corpus spirituale. Ac si unumquodque tantum claritatis accipiat, quantum
tlixisset : Corpus lerrenum el animale, quod semi- in hac vita conversationis merito gessit, sive bene
natur in mortis et corruptionis soltitione, surget cor- sive male; et ut"justorum corporalis clarilas soli lu-
pus spirituale et caeleste, terrena videlicet quanlitate naeque fulgentibusque slellis, impiorum veroobscu-
ct qnalilale in caeteslem qunlilatem el qttantitatem ritas minus splendentibus comparetur; contra quos
Iransmnlata ; el, ul breviter dicam, sicuti^multi ac vera ratio ait, divinis adjuta-Scripluris, manifesle
peno omues haec verba Apostoli volunt Intelligere, docens omnium humanorum corporum communcm
dc lerreno erit caelesle, de corporali eritspirituale, eandemque gloriam et virtulem in eadem spirituali-
seinpcr tameit corpus erit; de ponderoso in subtile tate, immortalilate, aeternitate futuram. Haec enim
mulabilur; niinquam lamen aelherea corpora trans- omnia generaliter omnibus et indifferenter 13 ex natura
censurum, neque corporeas * qualitates aroissurum, B praestabuntur el gratia. Et quid lucri conferl
sed a* tcrrenis qualilalibug in caclestes transilurum, juslo radiosum corpus instar solis; aut quid damni
sicttt fumtis verlitur in flammam. Quisquis aulem impio caliginosum, veluti quaepiam obscurissimaruro
sancii Arobrosii Gregoriique Theologi, nec non et * stellarum, habere, cum neque jusli gloria in clari-
expositoris ejus, Maximi dico, diligentius dicta in- tate corporis, sed in purilale coiUeniplationis, qua
spexerit, inveniet profecto, non mulationem corporis Deus facie ad faciem videbitur, neque impii conlii-
terreui in caetesle corpus, sed omninoHransittimin ip- melia in membrorum turpitudine, sed in divinac
sum piirum • spiritum, non in • illum, qui aelher, sed speculationis privatione futura sil? Praesentia si-
in illum, qui intellectus vocitatur. Ambrosius siqui- quidem veritatis faciet " beatum, absentia niiserum.
dcm omnem compositionem anfert, ita ut post resur- Exempli gratia; duos homines ponamus, statura et
rectionem corpus et anima et intellectus unum sint, aetate, forma et pulchritudine, sankaie etiam corpo-
el tiiutm simplex, neque ex tribus conjunctum, sed ris, nobilitate generis, sensuum intcgritatc, virium
in iinam ineffabilera harmoniam compaetum, et valetudine, membrorum agilitale, eeterisque " cor-
quae bic tria videnlur, illic unus intellectus efficie- poralibus bonis sibimet absque ulla differeiitia si-
tur T. Gregorius similiter et incunctanter astruit r millimos; quorum tamen unus sapiens, moribus ho-
mutationem corporis tempore resurrectionis in ani- nestus, omnibus virtulibus, qttrbus anima decoratur,
maro, animae in inlellectiim, intellectus in Deum; comptus; altervero insipiens, moribus turpis, omni-
ac sic omnia in omnibus Detis erit, sicut aer verti- bus vitiis, quibus anima deformis efficitur, corru-
tur in luccm. Et hoc Apostolus, si quis stiblililer ptus : quid utrisque " prosuntbona corporalia simi-
vcrba ipsius • intimaverit, non silet; aitenim : Semi- liter possessa, dum unus nihil aliud considerat, nisi
natur corpus animale, surget corpus spAriluale, hoc ut ad summum bonum, ad quod tendit, perveniat,
cst, corpus, quod animale seminalur, id ipsum cor- cognoscens non aliud esse suumiT bonum, nisi sum-
pus spirituale, hoc esl mulatum, surgel in spiritum, mobono adhaerere, in eoque quiescere, aeternaliler-
et, ul apertius dicam, de corpore erit spirilus. Quod que gaudere; hic incipiens, illie perficiens, beatiui-
ctiam aperle declarat, dicens : Seminalur in contu- dincm suam; semper quaerens totura suum, corpus
melia, snrget in gloria; seminatur in infirmitate, dicoet animam et mentem, supra " omnem creatu-
surget in virtute. Quae enira gioria est seu virtus, ram ad eum, qui super omnia exnllatiir, sublevare :
lerrenum corpus in qualitale siderum et subtilitate alter vero adhuc in carne mortali constitutus, ini-
aetberea surgere, seu celeritate moveri ? Nec obstat tium torraentorum suorum in aeterna tristitia, insi-
quod idem Apostolus ait: Alia daritas solis, alia _ pienliae suae caligine obcaecatus non sentit, neque
claritas lunae, alia claritas slellarum; stella autem cogitans, quod simul et inseparabiliter httjus vitae
a stella differt in clarilnle; ita el resurrectio mortno- deliciae futurique dolores nascuntur, dum adhuc in
rum. Similittidinem qttippe inlroduxit ex corporibus carne versatur *", verum dum in praesenti stadio
excelsissimis clarissimisqtie sensibilis mundi, ul concurrunt, solae deliciae diligenlibus eas arrident,
suaderet resurrectionis gratiani, et divinarura appa- et intra"eas futtira trislilia seipsam latitat; dumve-
riiionnm per singulos regenerationis parlicipes dif- ro ad finem mortalis curstis pervenitur, defitientibus
fereniiam, hoc eniro est stella autem a slelia diffen delicitssela illa tristitia, quae jamdudura occulla ac
in claritate, pulchre et convenienter ex compara- veluti extincta putabator, inextinguibili artlore, boc
tione caelestiutn iuminum • varietatis multiformeni cst eupiditate libidinam, quas perdiderat, liigebil.

VABIAE LECTIOMES.
1 A sic irmUi. • Sic CF; A corporales. * a ara. A. * et om. A. * purum om. A. *in on».A. T Sic
CF; A efficitur. 8 "Sie CF ; A ejus." » Sic GF; A tunimrium. " " Sic CF; A" juxta. u C¥ ,c posl faturam
ut om. A. Sic CF ; A quid ktcrum. CF A certisque. Ct u{rique.
rcj/enerflirtotiem.
" Sic CF ; A summum. 18Sic CF ; A siwer. " CF conversatur. *°facit.
A inter.
989 DE DIVISIONE NATURAE, — LIBER QUINTUS. 99')
Hinc apertissime couficitur *, nihil aliud appeten- A voluit, dicens : Caelum et lerra transibunt, verba au-
dum, nisi gaudiura de verilale, quae est Christus; tem mea non transibunt *. Potest etiam • specialiter
el nibil aliud fugiendum, nisi ejus absentiam, quae intelligi, erit caelum novum et terra nova, de buma-
est una ac sola causa totius * aeternae tristiliae. nae naturae innovatione et in seipsam adunationc.
Tolle a me Chrislum, nullum bonum mihi remanebit, Noslra siquidem natura adhuc in hac vila ex duabus
nulltim lormentum me terret; ejus siquidem priva- subslanliis composita est, constat enim ex corpore
lio et absentia totius rationabilis creatnrae tonnen- et anima; et quoniam haec tanla dissimililudo • no-
lum est, et nullum aliud, opinor. Sed de his mulla strarum subslantiaruin , ex quibus nunc constitui-
dici possunt: redeamus ad ea, quae reslant. MAG. mur, ex praevaricatione humanitalis in prima con-
Priusquam ad finem praesentis libri perveniamus, ditione processerat, ad velerem hominem pertinci e
pauca, ut existimo, dicenda sunl adversus eos, qui lestatur Apostolus, docelque nos spoliari velerem
nobisobjiciunt quasdam divinae Scripttirae senten- hominem, et indui novum, Christura videliecl, in
tias, quibus conantttr astruere, sensibilia ista ele- quo nostra natura, corpus dico et aiiimain et in-
menta, totamquemundanaemolis ampliludinem sero- lellectum, renovala est, et in unuro simpliflcata, ei
per inansuram, intra quaro humanorum quoque cor- de composita incomposita facta; ct quod in capito
porum post regeneralionem slationes motusque, nt J} totius humanac naliirac, in ijtso videliccl Domino
dicunt, ordinabuntur; nulla corpora ultra buuc noslro Jesu Cbristo, jara peractum esl, in tola na-
munduro ascensura credentes, vel in spiritura trans- ttira perficiettir, dum lerra nova corporis nostri in
itura. Aiunt itaque: Si caeluin et terra peribunt, ila caelum novum, hoc esl, in novilatcm animae mtilabi-
ut nihil de corporalitale, vel locatitate, vel de quan- tur; ac deintle superiori ascensu corpus simul ct
litate, vel de motibtts lemporalibus, vel localibus, aniina, in spirilum, spiritus in ipsum Deum : cl hoc
vel de spatiis magnitudinum , vel de interval- toium in Chrislo el per Cliristum perficietur, qui
lis positionum iu eis rciuanserit : quid est,quod finis esl nostrae nalurae et consunimatio. Et ileruiu
ail Scriplura : Erit caelum notiunt et terra nova? dicunt, veluti fortissimis aculissimisque ac neccssa-
Quibus verbis non solum caelt el terrac non pro- riis argumentalionibus nos convincere posse sibimet
mitlitur destruclio, verum eliam in novitatem quan- promittentes : si lerra ista omnium corporum gra-
dam cerla perhibetur restauralio. Quibus responde- vissima, medium imumque in creaturis obtinens lo-
mus, quod usilatissimiis in divina Scriptura loquendi cum, peritura sit, necessario confinis ei luiia proxi-
modus est, totum a pirte significari, vel partibus, siderum terris peribil: et si lumiuare minus,
maque
vel cx maxima divisione umversae creaturae ipsam
profeclo etiam et luminare majus; nam si tolum
universitatem simplicitcr comprebendi'. ltaque quo- G nttUa pars remanebit. Et si ita cvencrit,
totius rauiidi sensibilis constitulio inler duas perierit,
niam
extremas sui parles sibi invicem oppositas ac veltiti quid est, quod per prophelam promittitur : Erit lux
lunae sicut iux solis, et lux solis septempliciter, sicitt
contrarias, caelum dico et terram, disposita est, lux
tolius visibilis condilio- septem dierum. Non enim hic quaerimus, in-
pulchre Propheticus spiritus lunae intelligi de Ecclesia, quae
nis innovalionem, hoc cst in spirituales substantias qniunt, allegoriam
in Cbristo, qui est Sol justitiae, fnlgebit, et de ipso
transinutationem, caeli novi terraeque novae lypo
ut cacli vocabulo aelherea Chrislo, in quo seplem dona Spirilus sancti mani-
significavit, caelesiiaque feslissime
oinnia corpora extrcma, terrae vero inferiora media- omnibus, qui eum contemplaturi sunt, ap-
nudam bistoriam de amplificalionc
que intelligas; ac per hoc simul lotum visibilem parebunl, sed
mundum in suas spirituales causas transiturum. Si claritatis duorum maximorum caeleslium corporuni.
autcni quis dixerit, liac divisione caeli novi terrae- Si autem haec duo luroinaria non solura npn peri-
eliam manentibus illorura corporibus
que novae universitatem visibilis et invisibilis crea- bunt, verum
turae significalam esse, non elongabilur a verilate, sptendoris eorum gratia cumulabilur : quid obstal,
T
ut opinor. Rationabilitcr quippe per innovationera si similiter, quod de mediis mundi parlibus credi-
caeli spiriiualis naturae , lerrae autem innovatione n mus, de exiremitatibus quoque ejusdem credamus,
in ultimis de Ci-
corporalium rertim restilutio praefignratur. TesUtur praesertim cum beatus Augustinus
siquidem Apostolus, omnia, quae in terra sunl cl in vitate Dei libris non ipsa miindi corpora transittira,
caelo, in Chrislo el per Chrislum restaurari. Non cnim sed eornm qualitates in melius mutandas videatur
sensibiles solummodo , verum eliam intelligibiles docere; quemadmodum et humanorum corporum
creaturae ineffabili roodo Deoque soli cognilo in neque formae, neque quantitates 8, neque sexus
suas causas transibunt, hoc est, in suarum causa- transibunt, sed solummodo spirituales qualitates et
rum purissimam cognilionem, per quani eis adtina- immortales induenlur : et in epistola ad Dardanum
buntur ea Tatione, qua id, quod pure intelligil, et incunctanter astruit, corpus Domini post resiirre-
id, quod pure intelligitur, unum efficiunlur. Quod ctionem in caelo localiler esse in eadem forma car-
aliam, ut arbilror, Dominus in Evangelio significare nis atque substantia 9, in qua apparuit raundo, ad-
VARIAE LECTIONES.
1 SicCF; . ' A lolius causa. 3 Sic AC; F comprehendere 4 Cl •. nsienl. ' A autem.
efficilur
Sic CF ; A siinifiiHdo. T Sic CF ;A medii. 8 Sic CF; A qualitates. 9 Sic C» ; A suhtantmc.
991 JOANNIS SCOTI 992
jecta solummodo immorlalitale, non ablata natura, A A vixit. Itaque credibilius arbilrandum esl de magno
ac per hoc non ubique esse, sicut Deus, neque in diviuarum humanarumque rerum el solertissimo
divinitalein conversum ultra omnia loca et lempora, inquisilore et copiosissimo expositore , secundum
ultra ornne quod dicilur el intelligilur; sed de aliquo capacitalem singulorum, quibus scripsit, scripsisse,
loco visibilitcr et corporaliler descendet, judicare vi- quam a sanclis Patribus, qui eum praecesserunt or-
vos et morluos. Sed huic argumentationi non lanlura dine lemporum, ab Ambrosio dico Gregorioque
laboriose, quantum illi exisiiuiant, possumus Tbeologo, qtiorum auctoritate.in aliis locis non dis-
occurrere. Dlcimusenim, universam sensibitem crea- crepat, dissensisse. Ego.aulem nulii derogans, cum
turain lunae tropo insinuari; nec immerito; ut enim nullo conlendeiis, indubilanter inlelligo, quod ipsn
luna incrementis decreraentisque • obnoxia est, sic ct Dominus dixit : Ego et Pater unum sumus, non de
lolus nittndus isle gcnerationi ct corruptioni parlium sola sua divinitale, sed de lota sua substantia, bo-
sui; nihil enim in eo firmum vcl slabile; omne mineque Deoque • dixisse; ac perhoc totus Chrislus,
quippc, quod comprehendit, quoniam incipit oriri, Verhum videlicet et caro, ubique est, nulloque con-
iiccessarium est occidere : solaris autem cursus et linelur loco, nec in tolo, uec in parte sui, hoc est,
claritalis lypo spirilualium rertim, quae uniformiler neque in divinitale, neque in humanitate, quibus
el stant et movenlur, pulclierrimam disposilionem B I veluli duabus partibus tola ipsius subslanlia consti-
significari. Eritergo luxlunae sicutlux solis, quando luitur. Et bocex senlenlia sancli Hilarii Piclaviensis
transinulabilur corporalium rcrum mulliformis inu- episcopi possumus approbare; in libro siquidem ler-
tabilisqtte varietas el incomprehensibilis discursio , tio de Trinitale exponens, quod Dominus Patrem
nunc sensibus apparcns , ntinc ab eis recedens, suum oransail: Et nunc clarifica me tu, Pater, apud
iuinc perfcctain, nunc imperfeclam speciera prae- temetipsum ea claritate, quam habui, priusquam mun-
stans, in spirilualiuiii stibstanliartiin plenissimam dus esset, haec • protulit : Verbumcaro factum no-,
imniutabilcmque claritalera uniformemqtie pulchri- amiseral quod eral, sed coepcrat esse quod non erat;
tudincm el hoiieslalcm; lux vero solis, hoc est, spiri- non de suo ' destiteral, sed, quod nostrum esl, acce-
tualiuro rerura pulchra formositas erit sepleinplici- perat; profeclum 8 ei, quod accepil, ejus claritatis
ter, sicul lux seplcin dierum, hoc est principalium exposlulal, unde non deslilil. Ergo quia Filius Ver-
causarum, quae in subliroissimac sapienliac clarilate bum, et Verbumcaro faclum, et Deus Verbum,et hoc
substilutae sunt, quae eliam seplenario nuniero typice tn principio apud Deum, el Verbum ante constitutio-
solenl figurari, quoniam sex primis roysticis inlel- nem mundi' Filius, nunc curo faclus, orabat, ul hoc
ligibilibusque diebus in Verbo Dci faclae sunt, septi- Patri cnro inciperet esse, quod Verbum, ut id, quod de
tiioque tlie earum perfecla consummalio in eo, in G < temporeerat, gloriam ejus, qui sine lempore est, ac-
quo creatac sunt, requievit. Et hoc est inlelligibile ciperet, ul in Dei virtutem el in spirilus tncorrujMio-
sabbaltim,quod et inconditionc rerum praeiiguralum nem transformata carnis corruptio absorberelur.
est et incboalum, cl in carum finc manifestubilur 38. Si ergo transforinata caro Chrisli est in Dei
et perficietur, quando omnis scnsibilis crcaiura ini virlutem et spiritus incorruptionem , profecto ipsa
intelligibilem, et omnis inlelligibilis in causas, etl caro virltts est et incorruplibilis spirilus. Al " si
causae in causarum catisam, quae Deus est *, mu- Dei virlus el spiritus ubique est, non solum supra "
tabuntur, aeternaque requie gaudebunt, ineffabilique! loca et tempora, verum eliam supra 11 omue, quod
claritate fulgebunt el sabbalizabunt. El qui 3 nobis> est, nulli dubiuro, ipsam carnem in virlulein et spi-
Auguslinum opponunl, tanquam ipsi majorera do- ritum transformatam nullo loco contineri, nullo tem-
ctrinae illius reverenliara, quam nos , praebere ve-• pore mutariJ , sed sicuti Dei virtus el spirilus, Ver-
lint *, et frequenlius sludiosiusque sententias ejus de' bum videlicet, quod eam jam " in unitalem sibi sub-
talibus legerint, videaut, quid ipsc in eisdem libris> slanliae acceperat, omnia loca et tempora, et uni-
de Civitale Dei de interitu, deque deslructione illius.
>• versaliter omnein circiimscriptionem excedere •*.
sensibilis et corporei caeli, oniniumque, quae intrai Satestigitur, praefaiimagislri,Augusiini videlicel1',
ainbilum ejus, in qtiibtis eliam carnem Chrisli post1 unam sententiam, cum multae sint, ponere de caelo
rcsurrcctioncra includi ipsuin beauim magistrum1 el lerra, quae nunc sunt, quid post judicium fulura
putant existimasse, disseruerit, et quomodo acutis- erunt; in vicesimo de Civitate Dei libro, tredecimo
simae intelligenliae homo senserit duo sibimet con- capilulo : Poslea, inquil, peraclojudicio tuno esse de-
traria, caelum scilicet corporeum penitus interitu- sinet hoc caelum et haec terra, quando incipiet esse
rum, et carnem Chrisli post resurrectionem in eo0 caelum novum et terra nova; mutatione namque re-
conslilulam localiter el circuinscriple in ea forma,, rum, non omnimodo inleritu transibit hic mundus.
qua inter homines verus homo ex horoinibus factuss Unde et Aposlolus dicit: Praeterit figura hujus
VARIAE LECTIONES.
1 CF delrimenlisque. ' A esl Deus. ' Sic A ; CF quid. * A voluerint. » hominequeDeoque om. A.
• Sic CF; A hoc protulit verbum, Verbum cet. T Sic A CF; sed F supra adscr. corr. non de suo esse
deslileral. 8 Sic CF; A profecto. • A tnHiidt constilulionem filius, iilius. 10 Sic CF ; A ac. " A
" Sic CF; A quin ipsa caro . . . transformata .. continealur. . mutelur. " SicCF; A eliam.
stiper.
u A excedat. '• Augnstini videlicetom. A.
*as DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER OUINTUS. 994
mvnat, volo vos sme sodicitudine esse. Figura ergo A i quoo aliud illud, aliud quod nalum ett ex virgine,
praelerit, non nalura. Dic, quaeso, ubi dissonatab suspensum in cruce, resuscitalutn a mortitis, sed
his, quae diximus de transittt roundi hujus in suas ipsum de mortali in immortale, de aniniali in spiri-
causas, quas ipse naturam vocavit? Ille dicit, hoc tuale, de terreno in caelesle mutatum. In lalibus
caelum et banc terram post judicium esse desitura l, eorporibus bumanae nalurae numerositas ex secre-
solam vero eorura naturam immutabiliter niancre; lis suis sinibus, si non peccaret, pullularct. Inest
similitef et nos docuimus vestigia ejus et aliorum , siquidem unictiique hominum occulta corporis sui
similium sequentes *, omne, quod in hocmundosen- ratio, in quam resurrectionis tempore hoc terrenum
sibile et locale et lemporale, onineque mutabi|itati mortaleque mulabitur, et in qua angelicis corporibus
obnoxinm periiuruni, hoc cst, transilurtira in ipsam assimilabitur, quando homines aequales angetis erunt.
subslantiam, hoc est, naturam 3; naturam vero ejus, Nulla ilaque ratio nobis obslat, ut iion incunclanlcr
quae incorporaliter et intelligibililer in priraordia- et credamus et intelligamus, Dominum noslrum Je-
libus rerurn omnium * causis immutabiliter et incor- sum Chrislum in duabus suis naluris, in insepara-
ruptibiliter conlinelur, sempermansuram. Siquis au- bilem suam substanliam adunatis, ubique esse, nul-
tem dixerit, hujus mundi naluram atque substanliam lamque sui partem ullo vel loco vel terapore, seu ali-
sensibilem corporeamve esse, locis lemporibusque, B J quo modo, quo crealura definilur, circumscribi.
generalionibus et corruptionibus subdilam, vera ra- Tolusenim Deus est lotus ubique, lotus super omne,
tione elongatiiSgOmniresponso'indignus eflicitur 6, quod dicitur et intclligilur, exaltatus, lotus in Palre,
omnibus physicis sapientibus dura sit definitum, na- etcumPatre unum effeclus, totus Deus in toto ho-
turam subslantiamque corporum incorpoream esse. mine, et totus homo in lolo Deo, rationibus ulrius-
Si aulem dixerit, carnem Chrisli posl resurrectio- que naturae in semetipsis permanentibus. Ac sic
uem intra ambitum hnjus corporei caeli tisque ad iueffabiliter et supernaluraliler noslri capilis har-
diem judicii mansuram, eo vero defecturo ultra nionia coaptala est, in quam omnia membra ipsius
omnia loca et tempora, ultra omnes virtutes caele- sibi invicem coadunata reversura sunt, quando oe-
stes ascensuram, profecto non inlelligit, quod de currenl in virum perfectum, in plenitudinem aelalis
lolo Christo catholica confitetur Ecclesia, dicens : Chrisli, et unus in omnibus, et oranes in uno unuin *•
Ascendit in caelum, sedel ad dextram Patris. Et quis et erit et apparebit, et erunt et apparebunt ". Non
nisi amens dixerit, caelesles virlutes ultra bunc enim audiendi sunt, qui aliler putant accipiendum,
mundtim esse, intra ipsiim vcro carnem Cliristi, ver- quod ait Apostolus : Donecoccurramus omnesin uni-
sam jam in spiritum, imo in ipsum Deum, detineri, tatem fidei el cognilionisFilii Dei,in virttm perfectttm,
cum videamus, crassissimas ntibes solari igne con- Q ( in mensuram aetatis plenitudinis Chrisli. Arbitrantur
sumi, inque eum converti ? Si dixerit, quid miritm, quippe, boc diclum fuisse de perfecla statura cor-
si Clirislum secundum carnem in aliquo loco biijiis poris Christi tricesimo anno aelatis suae in carne,
corporei caeli, vel ubicunque in eo voluerit, locali- in qua slalura et aelate corporali omnes homines
terT slare vel moveri credamus, secundtim vero ani- resttrrecliiros conantur asserere, sive " aborlivi,
niam vel divinitatem ubique esse, si tamen anima sive12*decrepiti, sive in quibuslibet incremenlis de-
cjus, sicut et divinitas, ubique praesens est atque! cremenlisve 13corporalibus solvantur " a corpore.
diffnsa, cum fateamur 8, angelicos spiritus ultra Quoriim falsissima deliramenta ipsius Apostoli verba
omnem corpoream crealuram subsistere, et ultra manifestissime destruunt atque convincunt. Non
omnem Iocum illocaliter raoveri, eorum vero cor- enimde incrementisChristi sccundum carnem, quam
pora, qttibus hominibus solent apparere, et localia acceperat, seu mensura ejus, vel aelale, sed de
esse, et intra ainbilura sensibilis creaturaeconlineri: corpore ejus, quod est Ecclesia ejus ", lalia tlicla
respondemus, neque angelicos spiritus, neque spiri- sunt. Cujus corporis, Ecclesiae videlicet, mensura et
tualia eorum corpora, quae causaliter in ipsis spiri- perfeclio et plenitudo aetatis spiritualis ipse est, qui
tibus subsistunt, intra septa corporeae creaturaes et caput perfcclissimum et inlellectuale esl sui cor-
oninino eomprehendi. Non enim materialia, ex qua- D • poris intellectualis, qui est fiifis omnium et consuni-
litatibus mundi hujus eleraentorum coinposita possi- matio. Intuere Apostolum ad Epbesios dicentcm: Om-
dent corpora, sed spirilualia, intellectibus suis coa- nia dedil sub pedibus li ejus, et eum dedit capul su-
dunata, in quibus, quando, et ubi, et quomodo vq- per omnia membra " Ecclesiae, quae est corpus ejus,
lunt, humanis sensibus ad tempus apparent; nec »i et plenitudo omnia in omnibus implenlis. Et post alt-
lamen phanlastice, sed veraciter. Ex veris quippe; quanta iterum in eadem Epistola intuere, quibus
rationibus vera corpora procedereet spiritualia.du- membris Christus corpus sibi aedificare volttit et ac-
bium non est. In lali corpore Christura suis discipu- dificat : Ipse dedit, inquit, quosdam quidem aposlo-
lis post resurrectionem apparuisse crediraus, noni los, quosdam vero prophetas, quosdam evangelislas,
VARIAE LECTIONES.
Sic CF; A defutura. > A requirenles. 3 hoc est naturam om. A. * omnium om. A. » Sic CF ; A rc-
sponsione. 6 Sic CF; A efficietur. T localiter om.A. 8 Sic CF; A confiteamur. " A non. 10 unum
ora. A. "SicCF; et erunt el apparebunt om. A 1SA sint. lS' A sint. ,3 CF detrimenlisve ** Pro
solvuntur A quando solvitntur. " ejus ora. A. " A sub pedes. " membra om. CF.
PATKOL. CXXII. 32 . .- .
 995 JOANNISSCOTt OOA
•
quosdampastores et magistros. Vidistt membra; vM$ A nus ipse prbphetat, dicens : Slatim autem petftrl*
<
sti materiem. Inlcrroga eundem Apostolum, ad quk I bulationemdientm illotrsm,boc est, post pi Ijuiitlio
baec membra parantur. Respondct : Ad perfectio- nem AiUichrisli, sol obscurabitur, et lutta ttondabil
nem sanclorum, in opus administrationis, in aedifi- lumen suum, et stellae eadent de caelo. Quibus
cationem corporis Chrisli, donec occurramus omnet verbis intelhgimus, solem et lunam post defcctwn
in unilatem fidei et cognilionis Filii Dei. Vide sui luminis non remansuros, neque slellag deliekmte
initium aedificalionis, unitatem quidem fldei; aelhere et sphaera, in quibus dispositae sitnl; We-
aedificalionis pcrfeclionem cognosce, unitatem vi- que eniro in hac Dominica prophetlai aHegoricuffl
delicet cognilionis Filii Dei. Hic igitur incremen- solummodo sensura, verum etiam totins riiundi de-
ta corporis Christi incipiunt, illic perficienlur, structionem solutionemque corporum accipimus.
qttattdo Cliristus cum tolo et in toto suo cor- Quaro, deslructionem dico, mulli nolentes credere,
pore quidaui perfeclus et unus vir, capul in mcmbris ad solius allegoriae leges recurrunt, et per defectwft
cl membra in capite, apparebit, quando mensura et solis titubationem fldei eliam perfectissimorum flro-
pleniludo aetatis Christi non corporalibus oculis, rum, qui tunc temporis, quando fllius iniquitalis appa-
sed virtule contemplationis in omnibus sanctis suo rebit, futuri sunt, [inlelligunt],8'. Cujus persecutio in
capili adunalis clarissime videbilur, quando spiritua- B tantum tenebras errcris et perfldlae indticet, ul non
lis aclas, hoc est virlulum pleniludo, quae in Christo solum in caelo ecclesiae carnales, qtii per lunain,
el Ecclesia sua constilula est, consummabitur, et verum eliam spiritualiores, qui per stellas, summi
cetera, qttae de aeterna felicilale et perfectione quoque et spirilualissimi doctores ejus, qui per solem
heaiiiudinis in Dei Filio inlelligi possunt. In resur- mystice praefiguranlur, Iumen ortlibdoxaefideiantad
rectionc aulom humanorum corporum, quod unus- tempus abscondenl, aul terfiti mimient, aui ab co
quisque in ea statura el magniludine, ad quam penitus labentur. Quam theoriara neque nos refel-
perfecto sui corporis incremento pervenit in juvenili limus. Veruratamen attdiendi non sunt, qni hunc
aelate, sive |ierventurus 'esset, si morte non praeoc- locum .evangelicum vlolenler sectfndum historiam
cuparetur, vel quam deseruit in seniles defectus conantur astruere , putanles, quod nunqnam cae-
decidens, restirrecturus • sit, heatus Auguslinus in leslium corpoium casus luminis in finc mundi futu-
libris de Civitale Dei incunclanter aflinnat. Quod rus sit, sed illorum spleudor supcrabiiur nimia
vero immorlalia et spiriltialia corpora uullis corpo- clarilate supervenientis judicis, caelesliiinique es-
ralium forroaruin lineamenlis, vel qualitatibus, vcl senliarum cum ipso descendcnlium, quando ventu-
quantilatihus circumscribenluf, propter ineffabilera rus est iudicare vivos et morluos. Addunt eiiaro
eoruro spiritibus incircumscriptis adunalionem in- u paradigma ex orienlis solis radiis, qui impetu suo
discretamque simplicitalem , beatum Grcgoriura fulgorem aliorum siderum obtunduntT, imo etiam ab
Theologum, sanctum quoque Ambrosium, nec non oculis nostris aufertinl; in se naroque ipsis sui lu-
et Maxirauni venerabilem niagistrum certis ralioni- niinis vibralum indiminutum semper cuslodiunt,
bus approbare saepe diximus. Causani tamcn crro- quoniam sol, a quo lumcn accipiunt, semper prae-
ris eorum, qui in statura corporis Dominiciomnia sens eis est. Nec obstal, quod aliquoties lunari
humana corpora resurrectura dogmatizant, non globo inlerjeclus terrae solares aufert radios. Erro-'
ignoramus. Minus enim inlclligenies, quod in ris autera eorum, qui talia somniant, causa est, ul
Gracco est scriplura, sl; pihpovriXt/.ix;,hoc est, in opinor : arbitrantur enim judicium fuiurnm in
meiisuram aeiatis, exisliinabanl, MXIXIKV proprie ad aliquo loco inlra sepla liujus nmndi agendum fore,
perfectam corporis aetatem pertinere, cuni >jW« judicem quoque cum suis sanclis angelis de supe-
plus animae in virtutibus, quam corporis per localia fioribits sensibilis nalurae parlibus localiter et cor-
el temporalia incremenla perfeclaro significet • poraliter descensurum. Hinc est, quod quidara
mensuram. Hinc esl, quod philosophi animam ratio- sedem judicii in confinio aeris et aelheris, quo
nalem hSMxseas filiam, hoc est, perfectae aetalis ^ physici hinarem circulum describunt, quidam, Ju-
in virtulibus "asserunt esse, veluli fvSoviluiu;, id daeis consentientes, in valle Josaphal deliranl, non
est inlus aelatis *. Ac per hoc nemo sanc inlelli- animadvertentes virlutem nominis, quod esl Josa-
gens praefata Aposloli verba de perfectione aetatis phat; compositum quippe est ex i«i> et <r«y«T.Et
corporis, sed de plenitudine Ecclesiae in capite suo, tK<uquidem multas babet inlerpreiationes; inler-
quod est Chrislus, lioc est, de perfectione» gratiae prelalur enim inuisiti/is 8, aut Dominus, aut gloiia,
et bealitudinis et incomprehensibilis adunationis aut estslens, aut erat, et est, et futurus esx; c«y«r
accipiat. Et miror de his, qui lalia nobis opponunt autem verlitur in judicium. Josaphat igitur • invi-
dc amplificalione corporalium mundi luminum, cur sibile judicium, vel Doinini judicium, vel gloriosuin
non intendunt, quod in Evangelio de defectu totius judicium, vel erat, et est, et fulurus est, qui judi-
mundi sensibilis per defeclum partium ipsius Domi- cat. VidensitaaueJoel,prophetico spiiituilluminalus,
VARIAELECTIONES.
1 Sic CF; A sive robore pervenlurus. ' essei si — resurrccturus om. A. » A significat. * Sic
CF; A interioris aetas. " hoc est de perfeclione Qm. A. 6 posl oin A. 6' inteUiaunl 0111.4CF addldj
ex conj. ' A obtundet. • Sic CF: A visibitis. • Sic CF; A aulem.
 997 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 998
divini judicii profunditalem et invisibilem virtntem,, A apparebil. In Evangelio quoque suo : Ignem, inquit»
10
omniDusque remotam, typice vallem introdiixit Jo- veni miltere in terram; et quid volo, nisi, ut ar-
saphat, ct personara Domini, cujus gloria in.altitu- deat ? terrae yocabulo omijem sensibilem creaturam,
dinet judicii sui apparebit, qui eral, el est, et lutii- ignis vero ardemis, suae nianifestationis Claritatem
rus est, accipiensetinseipsum infundens proclamat: in oninibus fulurani, suique judicii ferventiam lypice
Consurgant et ascendant cjentes in vallem Josnphat, significans. Cui sensui beatus Augiistinus adslipu-
qttia ibi sedebo, til judicem omnes gentes in circnilu. lattir in exposilione quinquagesimi psalmi : Qttid est
Ac si dixissel, constirgant omnes ex mortuis, et enim holocaustum toittm igne consumptum ? Quando
ascendant in judicii mei allitudinem, arcanuinque totum pecus imponebalur arae igne consumendum,f
profundum , quod superat omnem intellcctum. Hos holocaustum dicebutur. Totos nosignis itle absttmet,
itaque, qui talia somnianl, clara veraque deridel ra- et fervor ille arripiet. Quis fervor? Necesl, qui se ubs-
tio. Qtiomodo enim Dominus nosier Jesus ChrisWS, condal a calore ejus. Quis fervor ? De quo dicit
ctti Pater dedit judicium, localiter el temporaliier Apostolus : Spirilu fervenles. Non tantum anima
niovebiliir, poslquam humaiiitatem suara super om- nostra absumalur ab illo divino igne sapienliae, sed
nia loca et tempora, super omne, quod diciiur et el corpus noslrum ab immorlalitate. Sic levetur liolo-
inlelligitur, in unilatem suae divinilatis exaltavit; jj cuustum, ut absorbeatur mors in victoriam " : ct ce-
ubi sedel aeternaliter et incommulabiliter ad dextram lera, qnae lypice de fuluro judicio divina tradil
sui» Patris, et sessurus est; unde regit et judicat historia ; de quibtis nunc tractare longum est.
omnia, et recturus et judicalurus est! Nam quod Disc. Longuin quidem; vellem lamen breviter au
in ecclesiastico syinbolo fides calbolica confitelur, dire, quae sint nubes illae, in quibus sancti rapien-
dicens : Inde venlurus judicare vivos el morluos, non tur obviam Chrislo in aera; et quis ille " aer, iti
ita debemus cogitare, ut localem motum ipsius, seu quo cum Cbristo in ipsis nubibus semper erunt. Ait
ex inlimis naturne sinibus in hunc mundiim proces- enim Apostolus: Nos autem, qui retinquimur, qui
sionem quandam inleliigamus, donec visibilibus residui sumus, hoc est, qui nondum in altitudincm
membris corporeis sensibus judicandorum appa- deificalionis ascendimus, rapiemur in nubibus ob-
reat; sed adventum ipsius unusqiiisque bonorum et viam Cltrisio in aera, et sic semper cum illo erimus.
malorum intra seipsum videbit in sua conscienlia, MAG.De his nubibus et in prioribus hujus " dispu-
quando aperrenlur libri, et revelabit Detts abscon- lationis '*libris bealum Maximum sequentes pauca
dila tenebrarum, et untisquisque suartim aclionum praefati sumus, et nunc iterum sancti Ambrosii
et cogitalionum Judex erit. Hinc Auguslinus vice- sensum addentes dicemus. Unusquisqtie igitur Sancto-
sirao' libro de Civitate Dei, decimo tertio capitulo : C rum, ut ait Maximus, suam habebit nubem, propriam
Quaedam, inquit, «is es( intelligenda divina, qua fiet, videlicet suae contemplalionis virlutem et altitudi-
ul unicuique opera sua, vel bona vel mala, cuncta in nem. In quantum quippe quisque cogilationi veritatis
memoriam revocentur, et menlis intuitu mira celeri- appropinquabit, in lantum rapietur obviam Chrislo
late cernantur *, ul accuset vel excusel scientia con- in aera, hoc est, in purissimae intelligentiae allHu-
scientiam, atque ila el omnes et singuli judicentur. dinem et clarilatem, ac sic semper in nube con
Quae nimirum vis divina libri nomen accepit; in templationis suae in divinis theophaniis et erit et
eo quippe quodammodo legitur, quicquid ea faciente gaudebit. Item secundum Ambrosium nubes sunt
recolitur, sicut ait Apostohis : Omnes enim stabimus palriarchae, verbi gratia Abrabam, Isaac et Jacob,
anle tribunal Domini, ut ferat unusquisque, quae per in quorum fide et actione et scientia, veluti in qui-
corpus gessit, sive bonum sive malum, tributial Do- busdam nubibus clarissimis, haeredes Novi Testa-
mini appellans majeslatis ejus excelsilndinem, quae inenli obviam Christo rapienlur. Similiter legislator
omnibus ubique in omiiibus apparebit, qua et " Moses ceterique prophetae, apostoli quoque, qui
manifeslata vklebunl impii, in quem pupugcrunt •, ipsius Domini virtules et doctrinam praesentialiier
et plangent se omnes tribus lerrae. Ac sic signum perspexere, nubes sunt,*in quorum fidei et actionis,
filii hoininis, hoc esl, honor et gloria crucis ejus ^ spei quoque et caritalis, scientiae et sapientiae,
cmictis fulgebit. Et fortassis illa est flamma ultima, celerarumque virtutum exeraplis, veluti quibusdam
quae loluin mundum et implebit et consumet T, nubibus, qui in hac vita illorum vestigia sequuntiir, '
apparitio videlicet Dei Verbi in omni creatura, rapientur obviam Chrislo, sicul et ipsi, sive viventes
quando nil aliud et 8 bonis et malis in omnibus adhuc in carne, rapti, sive carne soluti. Dic, quaeso,
splendebit, nisi intetligibilis lux, quae nunc iniplel quo raptus est Enoch, quo Elias, qui " adliuc in
omnia occulte, et tunc aperte irapletura est. Illa est carne consliluti, rapti sunt ? Nonne obviam Chrislo,
(lamma, ut opinor, quae de seipsa loquens ait: quera spiritu cognoverunt venturum esse in mun-
Ego sum ignis consumens; consumet cnim omnia, dum ? Quo Abraham, de quo Dominus ipse dicit:
quando omnia in oranibus erit, et solus in omnibus Vidit Abraham diem meum, et gavisus est ? Quid mo-
VARIAE LECTIONES.
A m auiludinem. sut om. A. • A in vicesimo. * CF cernentur. » et om. A. • CF pupunxerunt.
-' Sic CF ; A consummabit. "eloin. A. 9 inquit om. A. »°e«om. A. " CVisensui bealus Augustinus —
vicloriamom. A. " SicCF; Aetquis cst ille. " AM/KS om. A. " A praefali vatica sunius. "quiom. CF.
999 JOANNISSCOTI 1000
ror ? QuoJob, qui dixit: Auditu auris audivi le, nunc tA non deseruerant, et in quem finilo apparilionis sa-
autem oculusmeusvidet te ? Quo Moses, ascendens in cramento reversi sunt, non aliorsum, sed in ipsvmi,
inontein Sinai ? Quo ceteri prophetae, praevidentes in quo et cum quo unum sunt. Quod apertissime
Verbum Dei in carne venlurum, eique spiritu occur- significatum est per illos tres electos discipulos in
renles ? Quo Petrus raptus est, Domino suo respon- arcana transformationisT, qui elevatis oculis nerai-
dens : Tu et Christus Filius Dei vivi ? Quo Paulus in nem viderunt, nisi Jesum solum 8. Et ut credibilius
lertium caelum ascendens? Nonne omnes isti, eorum- haec ' cognoscas, lege sanctum Ambrosittm in expo-
que simiics obviam Cbristo juxta uniuscujusque pro- sitione in Lucam. Cognosce,inquit, nubem istam non
priam communemve Ihcoriam rapli cum illo sunl et fumiganlium esse monlittm nebulosohumore concre-
in illo, in spirituali aere virlutum el contemplatio- tam, et coacli aeris caliginem piceam, quae caelum
num ? Has omnes ceterasquc similes et * intelligi- tenebrarum horrore subtexat, sed lucidam nubem,
biles nubes illa sensibilis nubes praefigurabat, quae quae nos non pluvialibus aquis, et humentis alluvione
tempore ascensionis Dominuin accepit ab oculis imbris immadidet, sed de qua mentes hominumvoce
discipuloruin, quando elevalus esl in caeluro. Non Dei omnipotenlis emissa fidei ros rigavit, el dutn fit
enim indigebat ipsc cujusdam vehiculi ex nubibus vox, inventus est Jesus solus. Itaque cum tres essent,
conglobati ad se sublevandum in aeria aetherea- B unus esl factus : ires in principio videnlur, unus in
quc spatia, cum fuerilille post resurrectionem purior fine; perfectae enim fidei unum sunt. Denique hoc
leviorque onini visibili el invisibili crealura, nul- etiam Dominus orat Patrem 10,ut omnes unum simus;
lumquc localem molum in spiritualitateni sui cor- nec solum Moyses et Elias in Christo unum sunt, sed
poris posl regenerationem receperit, aul siverit * eliam nos unum corpus Christi sumus. Ergo et illi'
rcinanerc; lypice autero voluit suis discipulis visibi- tanquam inuno corpore u recipiunlurinChristi corpus,
liter ostendere moduro, quo invisibiliter ipse in cor- quia et nos unum erimus in Christo Jesu. Disc. De
dibus diligeiitium sequentiumque se ascendit. Ipse nubibus, in quibusSancti obviam Cbristo rapiunlur,
siquidem asceudil in contemplalionibus ascenden- satis est aclum. Setl quales sunt nubes illae cae-
litim adsc; nullus quippe ad ilhim sine illo potest lestes, cum quibus Filius hominis venlurus est, me-
asccndere. Nemo enim, ul ipse ail, ascenditin caelum, rito quaeritur. Ac per hoc eas vellem, quales sint,
iiisi qtti de caelo descendil, nec caclum cfeserit, dum cursim edisseras. MAG.Nubes caeli, cum quibus
in sanctis intellectibus eos sectim sublevans ad seip- Filius bominis venlurus est", non alias esse dixerira,
sum ascendit. Proplerea subseculus : Filius, inquiti nisi ipsas caelestes subslanlias, quae semper vir-
hominis, qui est in caelo, caelum appellans Patrera, a tule contemplationis circa Christtim volvunlur. Quo-
quo exivit per incarnalionem, et ad quem reversus C niam vero inconiprehensibitem omnique inteltectui
post 3 resurrectionem. Ubicunque enim * legimus invisibilem summam ac sanclam Trinitalem, quae
in Evangelio, Dominum sublevasse oculos in caelum, sttperat omnem intellectum, non per seipsam aspi-
Palrcm stium intelligere debemus, qui solus major ciunt, sed in theophariiis coraprehensibilibus sibique
illo est, ea rationc, qua Pater praeceditcausa Filiun. connaturalibus, propterea nubes caeli dicunlur. Ex
Tribirs aulem raodis Sancti in ptiritate contempla- ipsis siquidem apparilionibus divinis , in quibus
tionis cum CtirisU»el LnCJirjsto fieri inlelliguntur. Deum vident, caelestes sulistantias nubium vocabuto
Fiunl enim et adhuc in carne delenti, fiunt a cor- Dominus ipse significavit, cum quibus el in quibus
pore soluli, fiunt corporibus receptis. Horum triuni adventus ejus, hoc esl, majeslatis illius clarissima
modorum manifestissima exempla in transformatione omnibus bonis el malis amplitudo declarabilnr. Nsai
Domini in monle manifestala sunt; viventiura et caelestes subslantias localiter moveri spirituatis
siquidem in carne Elias, solutorum corpore Moyses, suae naturae ralio non palitur; moventur autem
resitrgenlium ipse Dominus typum geslabat. Resur- spiritualiter, cum, quod in causa omnium facien-
rectionis siquidcm omnium formam in transfigura- dura esse perspicittnt, iii ipsa nalnra, quae per eos
tione stti corporis discipulis*oslendit.El ne existimes, _ administralur, et cui praesident, peragunt absqtte
Eliam adbuc in corpore suo vivenlera de locali aliquoi suo tocali et lemporali motu, loca, el tempora, om-
paradiso, seu Moysen de sede aliqua animarura, seu niaque, quae in eis circumscribunlur, disponentes.
receplo corpore ad Christum tunc convenisse, perac- Dicunlur etiam venire, quando in aliquo visibili his,
toque transfiguralionis mysterio ad loca illa, unde qui digni sunt, apparent, recedere vero, quando omni
veneranl, reversos fttisse : verum iiicunclanler fide- sensu corporeo omnino removentur. Nec te moveat,
literque crede et inlellige, non aliunde processisse, quod dixi, spirituales substantias temporalem molum
nisi ab co, cum quo appartterunt " in montc, hoc; non pati, dum sanctus Augusiinus proclamat, solum
esl, in sublimitate spiritualis visionis, quae tunc; Deum sine loco et tempore a seipso movere, con-
facta cst exlra sensus corporeos 6, et in quo, prius- dilum vero spirilum per lempus sine loco, cor-
qiiain apparerent, eranl, ct qiiem, cum apparerent, , pus autem per locttm et lempus ab eb, qui movet
VARIAE LECTIONES.
1 et oni. A * A sineret. * Sic A; CF per resurrectionem. * enim om. A. • Sic CF; A
appa-
ruerant. • hoc est in sublimitate—corporeos om. A. T Sic A CF. 8 A solumJesum. ' Sic CF ; A hoc,
** CF Palrem orat. " in uno corpore om. CF. " esj om. CF
 1001 DE DWSIONE NATURAE!.— LIBER QUINTUS. 1002
omiiia, motum pati. Hoc enim dixi Graecorum au- A . omnes unanimiter ex ipsa fugisse, el nemine excepto
cloritaiem sequens, qtiae incunctanler aslruit, omne, de manibus crudelissimae potcslalis liberalos fuisse.
quod localiler movetur, temporaliter moveri; omne Quod aulem nulltis corum, qui de Aegypto reversi
autem.quod Iocali motu caret, sequitur temporali sunt, obrutus est fluctibui vel mersus, sed omncs,
etiam carere. Haec cnim duo, locum dico et tem- ut ait Apostolus, sub nube fuerunt, sub divina vide-
pus, aut simul erunt, aut simul auferentur, quoniam licet protectione, et omnes mare transierunt, el om-
a se invicem disgregari non paliuntur. Disc. De au- nes sub Mogsebaptizati sunt in nube et in mari, prac-
cloribus ulriusque linguae non est noslrum conlen- figurab.it generale illud baplisma, quod in fine
dere : sequatur quis quem vult, nulli derogans. Et niundi perficietur, quando mysticus Moysespopulum
quoniam de nubibus intelligibilibus, quamvis brevi- suum.universumvidelicet genus humanitm, sanguine
ler, est dictum, redi, quaeso, ad reditum, nostram- suo redemptum, oinniquc iinpietalc alquc malitia
que flucluantem navem fessosque naulas ad portum detersum, de morte ducet ad vitam, quaiulo in nttllo
dirige. MAG.Reditum ' omnium, quae in suns cau- homine nihil praeter simplicilatem naturae apparc-
sas reversura sunt, quando mundus iste sensibilis bii, rocrilo ipsius, qtii cam totam accepil, tolamque
solvetur, el mundus ille intclligibilis, qui super nos sanavil, quando intelligibilis rex Aegypli, princeps
est, in Cliristo implebitur, dupliciter intelligilur. Est -B profeclo hujus niundi, cum innumerabili exercitu
cnim generalis, el est specialis : generalis quidem in malitiae suae, omnibusque viliis, quibus imagincm
omnibus, qui ad principium conditionis suae red- Dei in homine crealam captivani delinuerat, flucii-
ituri sunt; specialis vero in bis, qui non solum ad bus Rubri maris, hoc est, profundissima copiosissi-
priraordia nalurae revocabuntur, sed etiara ullra roaque alqtte infinila effusione gratiae, quae in pre-
omnero naluralem dignitatem, in causam omiiitim, tium sanguiitis Christi humanae naturae diffusa est,
quae Deus est, redilus sui finem constittient. Exem- obruelur. Ut enim hominibus sanguis Chrisli pro-
pla autem ac sirailitudines utriusque rcversionis ex fuii in rcdeinptionem, ct proficiet ad prislinam na-
divinis Scripturis comparare debemtis. Et quoniam lurae suae restauralionem, ita diabolo el angelis ejus
naturali ordine genus praecedit spccicm, pritts de nocuil ad corum deslriiendum imperium, et nocebit
generali reditu dicendum. Exemplum ilaque generis ad augenduni supplicium. Inundalio siquidem Ery-
praecessit in populo Dei, qui de jtigo scrvilutis intel- thraei " maris, hoc esl diffusio Dominici cruoris,
ligibilis Pharao, hoc esl diaboli, satellilumqtie ejus quemadmoduro humanam naturam ab aelcrnae mor-
liberalus, duce spirituali Moyse,Chrislo videlicet, sic- lis profundo in vilam eroersit aeternain, ita diaboli-
cis * pedibus mare Rubrum transiens, solidam vide- cam inalitiam in perpeluam suffocavit darauationcm.
licet 3 hunianae naturae * viam discissis irrationabi- 'C Nullam qttippe majorem poenam diabolica patielur
lium » nioluum cerulis 6 deambulans7, rebellesque superbia, nullamque graviorem trisliliam, quam hu-
gentes, vitiorum scilicet 8 lurmas superans atquc manae saluli invidiam, pedisequamque ejus despera-
proslernens, defunctis suis corporibus, carnalibus tionem. Non qiiod et ille, si vellet, ad Crealorcm
dico cogitalionibus, in descrto virlulum, quo omne naturae suae convcrti non posset, sed quod malevo-
mortale et corruptibile consumitur, spiritualiter so- lentiae suae nexibus ligalus dulcedincm bealiiudinis.
lummodo in filiis bonorum operum in terram repro- perpetualiter in odio habebit, lapsos de manibus
raissionis reversus esl. Quod aulem duo ex omnibus, suis assiduis cruciatibus dolens. Isaias quoque pro-
qui venerunt • de Aegyplo, vivi adhuc in carne in pheta salutem humani generis generaliler in Chri- -
terrara promissam intraverunt 10, mystice insinuat sto non tacet, sed clamat dicens : Terra Zabttlon, et
duplicem noslram naluram, corpus videlicet etani- terra Nepthalim, via r.iaris trans Jordanem Galileae.
liiani, in Salvalore nostro, quem pracfigurabat Jesus Gentium populus, qui sedebal in tenebris, lucem vi-
filius Nave, boc est pulchritudinis eorum , in ter- dil magnam, et sedenlibus in regione umbrae mortis
ram, quam peccando deseruimus, reversuram, Cale*b lux orta est eis. Et quis est ille populus, qtii sede-
coniilanlc, hoc est, libero nostro cordis arbilrio. Ca- bat in lenebris, ei in regione uinbrae raorlis,
leb quippe inlerpretalur sicut cor il vel omne cor. '' nisi infiniia soliquc Deo cognita humanitalis nu-
Ut enim uniuscujusque cordis devolio divina gratia merositas, qttae, poslquam lucetn paradisi de-
adjula fuerit, ita Salvatorem suum in regionem se- seruit, in lenebris ignoranliae el in regione nm-
quetur viventium , naturalibusque bonis utentium. brae mortis sfedebat, non solum ipsius, qua anima
Hac aulem ratione ducimur ad inlelligeiidiim tolius segregalur a corpore per corrupiionein, vcrum eiiaro,
bttmanitatis rcditum ad prisliiium unttirae staturo qua Deus animam deserit per pcccaium ? Ex qua
per Israelitici plane " populi de Aegyptiaca captivi- iuptici inorte toluni gcnus liiinianuin Iiberat lux illn,
lale revocntioiiemil, quoniam Scriplura nullum de> ,*uaeomnibus orta est, quae dc scipsa dicil: Ego
populo Dei in Acgypio remansisse commemorat, sei? hum lux mundi. Nunc quidem parliin idolorum
VARIAE LECTIONES.
1 SicCF; A reditus. *A suis petlibus. 3 A scilicet. *SicCF;A humanae vitae. ' Sic CF;Ara-
tlonabilium. ' SicF; Acoelis. T C deambulans cerulis. 8 Sic CF; Avidelicet. • Sic CF ; A venerant.
10 Sic CF ; A intraverint. " Sic CF; pro cor A omne. " vlane om. A. " A revocalioneni inlelliqere,
quoniam. " Sic CF; A Rubri.
i»03 JOANNIS SCOTl 1004
serviiium destruens, in his, quos ad culium et agni- A l Et tu et filiae tuae reverteminiin anliquumstalum, et
tioliem veri Dei converlit, sordesque vitiorum inun- convertam restituenseas conversioneSodomorumflum
dalione baplismalis deluit • , el infJammatione filiabus suis, el conversioneSamariae et filiarumejut,
poeniicntiae exurit: in fine *autem non solum genc- et converlum reversionem luam " in medio earum.
raliler mors corporis, veruni etiam roors mentis Ex qtto, ttt ait sanctus Hieronyinus, perspicuum est,
destrtietur, ac penilus idololalriae rilibus omnibusque non esse naluralem iram Dei, sed nostris viliis cle"
omniuui nationum superslitionibtis iniquitalibusque meiUissiintimet mansuetissimum Deum ad iraciin-
ventilatis unius veri Dei cognitio universae praesla- diam provocari. Sequitur : Et soror tua Sodoma et
bittir creaturae. Cuncti siquidem boni et mali , filiae ejus revertentitrad anliquilalem suam, et Sama-
qtiando stabimt ante tribunal Domini, cognoscent, ria et filiae ejus reverlenlur ad anliquitatem suam, et
quia untis Deus est, et non alius praeter eum. Tunc tu et filiae tuae reverteminiad anliquitatem veslram.
quippe eril gencralis omnibus unius Dei confessio, Sepluaginta : Et sorores tuae " Sodoma et filiae ejus
quando nulla eril verilaiis negatio. Nam et caeci resliluenliir, sicut fuerunt a principio; et Samaria el
liicem, qtiam non vident, negare non possunt viden- filiae ejus reslituenlur, sicul erant a principio '*; et lu
tibus lucerc. Quod autem in Chrislo tolius uostrae el filiae luae restiluemini, sicut fueritisin principio l*.
nalurae salus jam peracta sit, ex inlerprclaiionibus B I Haec verba prophetae, irao Domini per prophelam
praedictorum noininum, qujsquis volueril, facillime beatus Hieronyraus exponens : Judaei, inquit, inler
cognoscet. Zabulon quippe habitaculum virlulis in- ceteras fabulas et interminabiles genealogias et delira-
terprelatiir. Illn itaque Ittx , quac scdenlibus in menta, quae fingunt, eliam hoc somnianl de adventu
tenebris orla est, virlus et sapientia Patris est. Et Chrisli sui, quem nos scimus Anlichrtslum, el in mille
quod est ' ejns habitaculum? Nonnc nostra natttra, annorum regno Sodomam restituendam in antiquum
in qua per incarnalionero habilarc voluit ? Attdi slalum, ila ul sil quasi " paradisus Dei, el Samariam
Evangclistam : Et Verbttm, inquil, caro faclum est, prislinam recipere felicilatem, ut de Assyriis revertan-
et habiiavit in nobis. Proinde spirilualis Zabulon lur interram Judueam; Jerusalem quoque tunc esse
humanitas Christi est, in qua nos oniiics salvi facli fabricandam. Et paulo post: Nos autem, inquil, ho-
stimus, et salvali habitamus, et in aeleruum babila- rnm perfectam scientiam Dei judicio relinquenles ",
biraus; ipse est eniro virlus nostra et fortitudo. jtno liquidoconfitentes,dicimus, post secundumadven-
Nepllialiin * quoque lalitudo dicitur. Et quae est ' tum Domini Salvaloris nihil humile, nihil futttrum
uoslra lalitudo ', nisi Cbristus, cujtis caritas el csse lerrenum, sed regna caelestia, quae primum tn
clcmcnlia tolum gcniis araplectilur huraanum , qui Evangeliopromittunlur". Cetera aulein, quae de his
pro impiis mortuus est, cum pro bono forsitan quis 'C praefatus " interpres exponil.propterea inlermisi-
audeat mori ? qui' omnes homines aequaliter dilexit, rous, qtiia moralia sunt, et de redilu genlilium liae-
quando pro omnibus seipsuro tradidit. Haec est enim reticorumque et peccalricum solummodo animarum
amplissima lex naturae, quam in seipso implevit, ad catholicara lidera disputant. Mysticam quoqne
inoriein pro omnibus subiens. Lex quippe nalurae Jegalemque seplimanam, quam quinqtiagesimus se-
est coinmunis omnium hominum dilectio absque quebatur annus, qtii *° hebraice JOBEL , hoc esl liber-
iilla personarum acceptione , quae in Chrislo perfc- tas vocabatur,quouiam in ipso oinnes liberlaiera acci-
clissime inipleta est, et a Patre processit, qui pra- piebant, ct unusquisque ad prisliiiarahabitationemre-
prio filio non pepercit, sed pro nobis omnibustradidit verlebalur, omni Iege,qua detincbatur, absolutus, hunc
eum. Est etiam alia ratio, qua Christus laliludo rediium, de quo agitur, aperle significarc non incon-
iulelligitur. Lalitudo quippe est apparitio et super- gruequisdixerit, finita septenaria praesentis vilaere-
ficies, ideoque graia significatione epiphania dicilur. volutione. David rex et propheta renovationera nalu-
Cbristus itaque est noslra epiphania , tioc cst appa- rae promitlit, dicens : Emitle Spirtlum tuum, el crea-
rilio et superficies, quia cum tres sint 8 substanliae buntur, st renovabis faciem lerrae. Quid dicam de
suinmi boni, una illarum in hominc Christo, Verbo evangelicis parabolis, de prodigo videlicel filio, qui
vidclicet incarnato , nobis apparuit, sensibusqtie D in terra aliena parlero substaiiliae, quam a palre ac-
corporeis comprehensibilem se fecit. Nemo enim ceperal, dissipans, egestate coaclus seipsum reco-
Palrem, nemo Spirituro sanclum in unilale substan- gnoscens , poenilentiaqiie ductus, ad palrem suum
liae cum creatura • vidit. Et Ezecbiel quoque sub reversus est, a quo piissime clemenlissimeque rece-
ligura trium civitatum redittiro totius hunianaei ptus non solumprislinam adeplus estgratiam, verum
naiurae prophelice denuniiat. Dicitur eniro : Jeru- etiam pro reverenlia sui vitulus saginatus occisus
salem ", et lu confundere, et porla ignominiamtuam,i est? Quis est ergo filiiisiste? Nonne homo ad ima-
quaejustificasti sorores luas; ac deinceps subdilur " : ginem Deifactus? Paler siquidera caelcslis duas na-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic CF; A diluit. ' Sic A ' est oro. A. * CF Neptaleim. ' est om. A. • A latiludo
CF; Infinite.
nostra. » Sic CF ; A quia. 8 Sic CF ; A sunt. ' A creuta. " CF in Hierusalem.. " Sic CF ; A subjun-
aitur. " A tuarum. " A soror lua. u et Samdria — a principio om. CF. " sicut (uerilis in principio
om. CF. •'ouflsi om. CF. " Sic CF; A relinquemus. 18SicCF; A promiHuiiiur. " Pro praefalus C¥
beatus. •• CF quia.
 1005 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 1006
turas ad se cognoscenduro creavit, angelicam vide-- A x de ove centesima lntellige, quae erraverat caelestem
ticet et humanam, quilms duatus l filiolitatis gra- gregem deserens, quam boiius paslor, qui esl Chri-
tiam donavit."'Sed homo adolescentior filius dicitur,, stus, quaesivit et reperit, repertamque in " lnime-
angelus vero roajor aelate, quoniam prius Scripttirai ros suos acceptam ad gregem, quem errando dese^
conditionem angeli, posterius hominis commemorat. ruerat, reportat. Quae propterea centesima connu-
Partetn ilaque ahgelicae numerositalis, qtiae nun- meratur, quoniam posl lapsum huinanae nalurae
qiinm conditorem suum deseruit, mnjor filius, ndo- perfeclio, quae per centenarium numerum innuilur,
Icscenlior totuin hominem lapsuih el a Creatore suoi caelestis Jerusalem, quae est mater nostra, dimi-
peregrinantein insinual; poslmodum tamen adPa- liula est, ctijus numerositas, veliili cenlenarii nu-
Irem sutim reversuriis, el primam slolam , id1 meri Iatitudo, ad inlegrum implebitur, dum huma-
cst, primuni habitum naturae recepturus. Insuper num gentts in capite suo, quod est Christus, in eam
cliam ambitum virlutis, quae per atuilum significa- revertetur. Quo in loco illa non parva quaestio ori-
lur, praeraitim quoqtie morlis Chrisli, quod " per tur, jam divulgala, sed non jarn, ut arbitror, soluld;
cnlccamenia in pedibus formattir, accipiel, aeler- et si soltila, nondum in hoslras maims • venisse
iiam videlicel vitaro, quae universaliter humanoi falemur. Quaeiilur eniro, si tantus niimenis homi-
gcneri merito mortis Domini repcnditur. Et tunc: B 1 num in consortium caelestis civitatis, Iioc est, socie-
viitihis saginatus adducetur et occidetur. Et quis'< tatis bealae multitudinis sub uno Deo degentis re-
cst ille vitulus, nisi homo Cbrislus, septena sancli versurus esl, quanlus pracvaricanlium angelorum
Spiritus gralia ptenus, vel cene pinguedine Iiterae inde lapsus. Sequitur, ut autiiumerositas humanae
visibitisqne naturae incrassatus ? His enim duobus, inulliplicationis a primo homine usque ad finera
titera videlicet et visibili creatura, veluli quaedam mundi tanla sit, quanla aposlalaium angelorum, ita
corpulentia Christi» apparet, quoiiiam in eis et per ut illoriim caeleslcs sedes, quas superbiendo reli-
cas inteliigitor, quantum intelligi polest. Spiritusi queranl, ad lolum genus humanum capienduin illjc
cnim legis esl Chrisius, et invisibilia Dei per ea, quae: redeundo suffecerint: aut, si minor est cadentium
facla sunt, inlellecta conspiciuntur, sempiterna quo- angelorum ntiinerositas, qiiam liumani generis mnl-
que ejus virtus et aetemitas; seu, ut beatus Maximus tiplicilas, pars humanae naturae noii necessaria, qiia
riicil, exponensGregorium Theologum in sermone de labcnlium angelorum nunierum cxuperat, reinane-
Nativitate dicentem « Verbum crassatur >: Verbum, bit extra superae ' civitatisconsortiura—non enim
inquit, dum sit simptex el incorporeum, et omnesconse- illuc poterit ascendere, qoa sedem non sinitilr in-
quenter ac spiritualiier nulrkns, divinas in caelopoten- venire — pars autem, quae eis, lapsis dico, acqnipa-
lias per suam in carne praeseniiam ex nobts, propler ^*- rattir, lcversura est; ac pcr hoc incunclanler da-
tws, secuntlum nos, sine peccalo incrassari dignatum bitur, non omnes homines redeinplos fuisse iu eo,
cst. Quod aulem iste filius figuram generis huroani qui vult omnes homines 8 salvos fieri, el in agnitio-
gestat, ut non dicain Joannis Chrysoslomi sententias nemveiitatisvenire. Etquiden\paene omncs auctores
de hac parabola, quoniam prolixae sunt, lestimo- iilriusque linguae indubitanler aslrutini, lot bomines
nium beali Ambrbsii in expositione in Lucam sat in caelestem civitalem intraluros, quot angeli fugi-
cst poiiere. Potest, inquil, in uno, fllio videlicet pro- livi ab ea egressi sunl. Et si ita est, unum e duobus
digo, species accipi generis Itumani. Fuit Adam, el eligere cogeraur, aut aequalem nunierositatem esse
in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo perierunt omnium hominum numerositali nialorum angclo-
omnes. Homo igiiur in illo Iwmine, qui perieral, re- rum, aut numerosioremhumanigenerismullitudinem
formutur, et iile, ad similitudinem Dei faclus et ima- aposlatae multiludinis numerositate , ac per hoc
ginem, divina palientia el magnanimilale reparalur. non omnes humanitatis participes ad principium suae
Videsne igitur, quod ista parabola non parterh gene- conditionis rediluros, quod praecedenles rationes de
rishumani, sed tolum restaurandum esse inCbristo salute tolius humanitalis in Chrisio inctiiicianler
lypice doceal? Eatlem ihicrprelaiio cst de drachma p. r roboralae omnino prohibent assumi. Et quoniam de
perdita, et post eversidflerh liujus mundi, veluti cu- hac ratione, hoc est, restitucndoruin hoinintim et
jiisdam domus, invenla a inuliere, Dei videlicet sa- lapsorum angelorum comparatione, silnctorum Pa-
piehlia, quae eam fecit et possedit. Decima etiam trum sententias inlroducere prolixum, uno sancli
rdeo compulalur, qiioiiiara humana natitra non so- Patris Auguslini lestimonio conlenti simus •. In
htmnoverti ordihibus angeloruin aequalis facta est, prirao capitulo vicesimi secundi libri de Civitate Dei,
veruraetiam nulliis angelicus ordo esi, cui humana de nalura daeinonum eorumque lapsu dispulans-
nattira post restaurationem * suam juxla intelligi* Nalura, inquit, quae frueretur Deo, optitnam se in-
liiles gradus non interseratur, donrc perfecttim de- stitutam docet etiam ipso vitio, quod 10ideo miser,
niaiHm caelestis compleat civit.iiis, lesle Diohysio est, quia non fruitur Deo, qui casum angelorum vo
Areopagita in libro de caelcsli lcrarchia. Qtiod tuntarium juslissima poena sempilernae infelicilatis
ctiara ei futurum erat, si non peccaret. Simili modo obstrinxit, atque in eo summb bono permanentibus
VARIAELECTIONES.
'A duobus. ' A quae. 3 A Christi corpulenlia. * CF post resurrectionem snani. ' A tnqtie. '
maiius nostras. T Sic CF; A supernae. 8 homines om. A. • A. contenti sumus. 10Sic CF; A auo.
007 JOANNIS SCOTI 1008
ceteris, ttl de sUa sine fine permansione cerli essenl, A 1 vero uberior, uberiorem 'profecto laudem grattae
tanquam ipsum praemium scientiam • permansionis ipsius debemus' solvere, qui non solum pdssessio-
dedit, qui fecit hominem etiam ipsum rectum cum nes antiqui noslri hoslis nobis in caelo divisit, verum
eodem libero arbitrio, terrenum quidem animal, sed eliam numerosiores nos ad habitalionem caelestis
caelo dignum, si suo cohaereret auctori, miseria palriac praeparavil his, qui ea lapsi sunt. De gene-
similiter, si eum desereret, qualis nalurae hujusmodi rali reditu in paradisum praefata sufliciunt para-
cwtvenirel; quem videlicet praevaricatione legis Dei digmala, ut opinor. Disc. Sulficiunl plane; omnia
per Dei deserlionem peccalurum ' esse praescierat». enim talium symbota, quae sparsim sacrae Scripturae
Nec illi ademit liberi arbilrii polestalem, simul praevi- insita sunt, in unum coltigere et longum est, et for-
dens, quid boni de malo ejus esset ipse faclurus, quii lassis faslidiosum. Vellem lamen scire, quid senioris
de mortaliprogenie, merito justeque damnata, tanlum; filii invidia adversus adolescentiorem ad patrem
populum gralia sua collegit, unde suppleat et instau- stitim revertentem, vituloque saginalo occiso epu-
rel partem, quae lapsa est, angelorum, ac sic illa de- lanlem insinuat. Mullura siquidera me movel, si duo
lecta el superna civitas numero civium non fraudare- illi fratres humanam angelicamque naturara signifi-
tur, quin eliam fortassis el uberiore laetaretur. Quaes cant, qualis invidia bonorum angelorum de salule
sola conclusio sanclissimi inagistri suffecerit nobisi B ^ huinani generis inlelligitur, deque ejus reditu ad
ad inteliigendum, uberiorem numerum humani ge- Patrem suum, cujus subslantiam, hoc est, iraaginis
neris in sanctain civitalem caeleslem reversurum eo» gratiam in villa mortalis hujus vitae serviens dia-
numero, qui ex ea lapsus est. Et id ipsuni nrbilror bolo dissipavil a. Legimus enim, sanctos angelos de
David prophelam dixisse : Annuntiavi, inquit, et lo- inleritu hominis condolere, ei autem invidere ne-
eutus sum, mulliplicati sunt super numerttm. De his5 quaquam ; concives enim sunt caeleslis civilatis,
cnim dixit, qui per sacrificium corporis Domini pur- palernaeque substantiae et haeredilatis possessores.
gati et redempti sunt, qui mulliplicali sunt superr De reperta quippe ove, inque humeris pasto-
numerum angelicum, per superbiam unius refugae3 ris sui reducla , angelicas virtules congratula-
de beatitudinis gloria ruentem. Quod apcrtissime3 ri Dominus ipse leslalur, per unum pcccatorem
sequens versus insinuat: Sacrificium, inquit, et' humanum genus 8 insinuans. El si senior filius
oblationem noluisti; corpus aulem perfecisli mihi ho- universitiftem bonorum angelorum syinbolizat ,
locaustum. Ac si diceret: sacrificiuro legis et obla- quomodo de agro legitur venisse, haedumque po-
tionem pro purgalione et redemplione peccati gene- slulans patri succensuisse, ceteraque angelicae ca-
ris humani dare noluisti, corpus aulem Christii ritali repugnanlia ? MAG.Nodum hujus quaeslionis
perfecisti mihi, hoc est, pro me holocaiistum igne' 3 C ad solvenduni difficilein uno modo arbitror enodari
passionis in allare crucis; ac per hoc pro peccalo) posse, qui parabolarum transitus vocari potest. Pa-
noslro nihil aliud poslulasli. Superabundat enimi rabolarum siquidem duae species sunl. Quarum una
gralia deliclum ; incomparabililer quippe pltts nobiss est, quae conlinuum vigorem uniformemque de una
contulil Chrisli passio ad vilam, quara Adara trans- eademque re absque ullo transitu in aliam figuram
gressio ad inortem. Sive itaque aequalissitnumerus s oblinet, allera, quae transitum in diversas confor-
praevaricanlium hominura et angelorum, sive ube- mat figuras, qua specie multos sanclorum Palrum,
rior et mulliplicior, nil obstat credere, tolum genuss maximeque bentum Ambrosium hanc parabolam
humanum el in Cbristo rcdempium, ctin caelesteran exposuisse comperimus. Prima itaquc parabolae
Jerusalem reversurum. Si eniin aequalis sit *, utit pars, quac in divisione paternae subslanliae, et
miiltis, qui de lalibtis tractant, videlur, ad laudemn senioris filii cum patre perseverantia, adolescenlio-
redemptoris noslri " suffecerit, cujus providenliaa risque peregrinatione , partis quoque substanliae
tanluin humanae numerosilalis praeordinavit, quan-. -. suae, quam a patre susceperat, dissipalione, cete-
tum posset mundi httjus Principi insultarc, a quoo risque incommodis, quae casuro liumanilatis secuta
non solum totuin regnum noslrae naltirae abstulit,t, na-
-rjsunt, complasmata est.duplicem incunclanter
vcrum eliani ejus haeredilatem, ex qua inflatus su- turam, intelleclualem dico in angelis et rationalem
pcrbia dejeclus 6 est, nobis in aclernam possessio- »- in hominibus, specificat; in reversione aulem pro-
neni distribuit, ut duplicis tristitiae poena torque-s- digi filii parabola inchoat transilum facere. Ipsa si-
retur, una quidein, qua regni sui, quod primumn quidem reversio biformem interprelandi recipit nio-
homiiiein seducendo adeptus esl, juste amissionce dum ' inielligilur enim generaliter de reditu totius
sectindiim bominein occidendo iujusle; allera, quaa humani generis propler viluli saginati occisionem,
inimicis suis caelcslein sttam hacredilatem, quam n Christi videlicet pro salule totius mundi pnssionem;
deserucrat, possidentibus invidendo cruciatur. Sin n et specialiter, ubi transitus paraboticae figurae in-
VARIAE LECTIONES.
1 scienliam om. A. ' CF peccatorem esse. ' Sic CF; A vraesciret. * sit oro. CF. " Sic CP^
A sui. 6 Sic A : C adjectus esl; F abjectus est. T Sic CF • A aeberemus. * A genus humanum.
NOTAE.
• Verbis : in villa morlalis htijus vitae serviens diabolo (iisy.pzvi!finilur cod. C.
1009 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 1010
cipit, de reditu gentilis populi, quasi junioris filii, A philosopborum semilas carpentis »*, exposita, de
per fidem Christi ad Patrem caelestem, cujus ima- symbolis specialis humanae naturae reditus breviter
ginem idololatriae sordibus monslruosisque imagi- Iraclandum. Disc. Tempus exigit itn fieri, noslrae-J
nationibus contarainavit, propter invidiam Judaici que disputationis cursus jamdudiim finem expectat.
populi, velulLsenioris filii, de conversione genlium Et mihi valde arridet duplexistaEvangelicarumpara-
ad fidem per aposlolicaropraedicationem. Qui videli- bolaruni species. Nonenim solummodoin parabolis,
cet populus, qttamvis saepissime cullu dacmonum verum etiam in multis divinae Scripturae locis talis
fuerit corruplus et praevaricatus, nunquam tamen formae loculionis divinum nectar eructat, facilemque
omnino Deiim Palrum suorura, ut ei videlur, abne- inlcrpretationis viam studiosis myslicorum sermo-
gavil; abnegavit autem et adhuc abnegat Christiim num theoriae praeslant. Nonenim alio modo sancto-
Filitim Dei esse, ac per hoc et Palrem ejus. Qui rum propbetarum mulliplcx in divinis inlelleclibus
enim Filium negat, negat et Patrem, qui ' Filio contextus potest discerni, nisi per frequenlissimos
negalo Pater non est. Haedum a Patrc Christi, non solum per periodos, verum etiam per coh et
quem negal, pcrfidus fiagitat: sed a Patre Chrisli commata transitits ex diversis sensibus in diversos,
haedum non accipiet'; accipiet autem a Patre suo, et ab eisdem iterum in eosdem per " occullissimas ore-
de quo Jesus Cbristus, quem Filium Patris esse ne- B ] brissimasque "" revcrsiones. Saepissime enim unain
gat, ait: Vosex palre diabolo eslis, deque fide gen- eandemque expositionis speciera absqueullo transilu
tilis populi in eum torquelur. Ideoqtte non vitulum in diversas figurationes sequenlibus aul crror aut
saginalum, idest, Chrislum Domini petit a Patre maxima diflicullas innascitur interprelandi; con-
ad epulandiim, sed baedtim foetidum peiulcumqite, cutcnatus quippe est divinae Scriplurae contextus,
in omnemqtte libidinem pronttm , Anlichrislum dico, Dacdalicisque diverticulis et obliquitalibus perple-
in quo se * epulaluriim et regnaturum vanissime xus. Neque hoc Spiritus sanctus invidia voluil"in-
somniat, postulat el expectat: ac de agro veniens, telligendi, quod absit existimari, sed siudio no-
hoc est de terrenis operibtis, laboriosoque * colendae stram intelligentiam exercendi, sudorisque et in-
legis secundum literam servitio ", audivi 6 sympho- venlionis praemii reddendi; praemium quippe est in
niain etchortiro, hocest, consonam undiquequeTcon- sacra Scriplura laboraniium pura perfeclaque inlel-
venienlem genlilis populi in Cbrislo epulanlis et ad ligentia. 0 Domine Jesu, inillum aliud praemiuin,
Palrem suum redeunlis catbolicam in fide perfecla, millaro aliam beatiludinem , nullum aliud gaudiuin
inque fi spirituali cognilione veritatis harmoninm, ac a te posttilo, nisi ut ad purum absque ullo errore
de suae libertatis et redemplionis munere Iaetitiam. fallacis iheoriae verba lua, quae per tuum sanclum
'
El ob hoc invidia commotus fratri suo simililudine G Spirituro inspirata sunt, inteliigam. Haec cst eniin
naturae, ininiico vero dissimilitudine Judaicae per- summa felicitatis meae, finisque perfectae est con-
fidiac et Chrislianae religionis irascitur, palremque templationis 13, quoniam nihil ultra rationabilis ani-
suum de receptione filii, qui bona naturac suae per- ma etiam purissiroa inveniet, quia nihil ultra est.,
didit, increpat, dum plus ipse naturae suae divitias Ut enim non alibi aplius quaereris, quam in verbis
dissipat, qtti unicum Dei Filium Creatorem et Sal- tuis, ita non alibi apertius " inveniris, quam in eis.
valorem oinnium negal. Perfidi siquidem Judaei per Ibiquippehabitas,etillucquaerenlesetdiligenieste 11'
invidiam, nationes auiem incredutae per ignoranliam introducis; ibi spirituales epulas verae cognitionis
Verbum Dei abnuunl. Et quoniam tolerabilius pec- electis luis praeparas, illic transiens ministras cis.
catiim est ignorantiae quam invidiae, minus genti- Et quis est isle ", Domine, transitus tuus, nisi per
lium quam Judaeorum populus naturates perdidit infinitos contemplationis luae gradus ascensus ?
tbesauros. Ideoque . receptae sunt genles, tenebris Semper enim in1T inlelleclibusquaerentium et inve-
ignoranliae absolutae, ct in lucem veritatis revo- nienlium te transitum facis. Quaereris enim ab eis
calae : Judaei vero perfidi, Filium neganles, in pas- semper, el semper inveniris, et non inveniris sem-
sionibus ignominiae invidiaeque gravissimis dolori- " per : inveniris quidem in luis theophaniis, in quibus
bus relicti sunt, donec in fine mundi ineffabili di- multipliciter, veluti in quibusdam specutis, occurris
vinae bonitatis magnanimilale recipianlur, quando mentibus intelligentium te, eo modo, quo le sinis
converlenlttrad vesperam, ei famempatientur, ut ca- intelligi, non quid es, sed quid non es, el quia es";
nes, et circumibunt civilaiem, societatem videlicet non inveniris autem in tua superessenlialilate »,
catholicae fidei, volenles in eam recipi, et, quod qua transis el exuperas omnem inlcllecutm volen-
alibi idem ail propheta , implebitur : Confundantur et tem et ascendentein comprehendere te. Ministras
revereantur * omnesinimici mei, converlantur retror- igilur tttis praesentiam luam ineffabili qtiodam modo
sum, et confundantur valde velociter. Hac igitur pa- apparitionis tuae; transis ab eis iiicomprehensibili
rabola pro paupertate ingenioli nostri, spiritualiura excelsiludine et infinitate essentiae luae. Quaeso
VARIAE LECTIONES.
1 Sic F ; A qttia. *F accipiat. 3 se om. F. * Alaborioseque. " A servitii. " F audiunt. ,Aundique.
8 Pro perfecta
inque A perfectamque. ' A revertantur. 10F carpentes. " per om. A. "* Sic AF. " voluit
om. A " A perfectae est contemplalionis. " A aptius. " te om. F. " iste om. F. iT in om.-A.
'• F quo le sinis intelligi, non quid es, sed quia es. " A in tua semper essentialilale.
iOU JOANNIS SCOTl 1012
itaque ad speciajis reditus considerationein accele- A A sident, non aulem ipso luminc illuminantur et or-
r.ire, ul in ea noslrae disputalionis limilem consti- nantur •, obviam Christo procedent.hoCesl, non solo
tiiamus. Non enira diulius est immorandura in his, naturaliter insito * appetitu, sed eliam reipsa et ex-
qune roullipliciler apertioris persuasionis gralia re- perimento ad sola naturalia humanilatis bona, quae
pctila sunt, ne forle plus in verbis, quain in * intel- in Christo subsislunt, ascendent", non autem ad
leclibus nostram disputalionem implessc videamur. supcrnaturalem deificationis in eo gratiam el laeli-
MAG.Totius rationabilis creaturae, quae specialiler tiam pervenient. Et hoc est, quod denariae quanti-
in homine creata est, et cui naturaliter inest affe- tatis divisio insinual. Ait enim : Quinque aulem ex
ctus beatitudinis, et cognilionis sumini boni facullas, eis erant fatuae, id est imprudentes, et quinque pru-
hoc est excelsissiroae Trinitatis, ex qua mnnat omne dentes. Sed faluae solas lampadas, non aulem oteura
boiiinn, ipse Dominns in Evangelio decera virginibus secum sumpserunt; prudentes vero non solum tam-
assimilavit universitatem; quae accipienles lampadas . padas, verum eliam oleuin in lampadibus suls acce-
suas, hoc est capacilatem aeternae lucis cogno- perunt. Vasa itaque similin sunt prudentium el im-
scendae, exierunt obviam sponso et sponsae, Christo prudentium virginum, quoniam ralio, quae veluli
videlicet et Ecclesiae, quae jam in caelo est, partim naluratis divini luminis sedes est, uniforroiter
in sanctis angelis, partim in purgalissimis hominum B I inlegritati veluli cuipiam virginitati nalurae in-
animabus, in quibus primitiae nalurae huraanae ', corruplibilis, quae in nullo augelur vel minui-
quac adhuc in captivitate est, inortalis vitae fragi- lur ", dislributa est, quamvis " non uniformiter
Iiumque membrorum caclestis patriae civibus inse- divinum lumen accipiat. Nec hoc in culpa ipsius
ruiilur. Sed quare obviain? Quia videlicet redemplor luminis, atit invidia, aut inopia constituitur, quoniam
ct sponsus rationalis nalurae ineffabili clementiae oronibus praesens est, oranibusque aequaliter super-
suac condcsccnsione et solerlia semper ad recipien- fulgens, et iiiexbausla effusione oimiibus aequaliler
dos nos spiritualiter venit, caeleslibus virtutibus et' profluens : sed qiioniam non eadem virtusesl oculo-
auimabus sanctis ei commeanlibus, affeclione salulis ruro, quibus lux mentium percipitur, sequitur, ut
nostrae corainolae. IUe siquidem sponsus in aure alii plus, alii minus ea fruanlur, alii penilus ab ea
cordis generaliter universo generi huinano clamat cxcludantur ; ut immundi spiritus, qni ad eam no-
dicens : Venitead me omnes, qui laboratis et onerati lunl converli, non quodetipsi secundum intellectua-
estis, el ego reficiam vos. Tollite jugum meum super lem subslantiam, in qua a suraroo bono creati siinl,
vos, el discile a me, quia mitis sum el humilis corde, parlicipatione vere exislenlis Iuminis secludanlur;
el invenietisrequiemanimabus veslris. Venit ergo ob- alioquin ad nihiltim penitus redigerenlur; oinne si-
viam omnibus cuni sponsa sua , Jerusalera videlicet C < quidero participaiione ejus privatum omniuo in na-
caelesli, qui recipere omnes devotus est in con- lura rerum non est, in quanlum vero irrationahilibus
sortiuro suae civitatis. Et animadverte , quod lola perversae suae voluntaUsmotibus contamiiianlur, ve-
liunianitas denario nuinero coroparatur, quoniam rae lucis cxcludunlur participatione; non enim ad il-
deciuiani in aedificatione supcrae * civilatis possidet lam, sed ad semelipsos, hoc esl, ad nequitiain suam
regionem. Decera itaque virgines, hoc est, tota hu- convertunlur. Si enim ad naluram suam respicerenl,
manae naturae numerositas naturali appelilu ob- etad ejiisCreatorem, profeclobeali lierent. Et si quis
viam diligenti se et ad eam venienli exit, noii gres- dixeril : Quare aequaliter intuendi divini " luininis
sibus corporis, sed afleclihus mentis. Sed quamvis universae rationali naturae non datur " possibilitas,
aequalis molus sit ralionalis natuiae ad finem suum, noii aulem iiituendi illud dnta est aequaliler virlus et
qui est Christus, acqualisque aeterni luroinis, quaei actio.sivc in liac vita,sive in ftitura"? inlerrogetillum,
1
pcr lampades significatur, appelitio , non lamen " qui stupefaclus et inaccessibili luce repercussus ac-
acqualiter lticeroillam, quae illuminat oninem homi- clamat ", dicens : 0 alliludo diviiiarum scientiae el
nciii veniciileroin liiinc ° mundum, participal. Vnum: sapientiae Dei! Quam inscrulabilia sunt judicia ejus,
tst enjro , ul bealtis DionysiusAreopagila ait, quod! et investignbiles viae ejus in omni tempore! Qttis
einnia naturaliter parlicipare appetunt; sed noni enim cognovil sensumDomini? Aut quis consiliarius
aequaliter omnia unum participant. Nullura tamen estt ejus fuit ? Et quis prior dedit illi, «t retribualur ei ?
iil natura rerum, quod ejus parlicipalione omninoI Quoniam ex ipso, et per ipsum, e( in ipso, et ad ip-
privetur, ideoque non aequalilcr obviam Tsponso ett sttmsunt omnia. Interroget etiaro, cur omniumbono-
sponsae virgines exibunt. Nara qui non solutn capa- rum Iargitor non aequaliter omnibus ordinibus ange-
citaleni veri luminis, verura cliam el ipsum lumen,, lornm virtutem contemplalionis suae dislribuerit?
quod oleum conformal, possident, ad ipsum spon- Allius siquidero liquidiusque propinquiusqtie illum
Sum pervenient, et cura ipso in spirituales nupliass contemplantur Seraphim et Cherubiin et Throni,
intrabunt. Qui vero solam luminis capaciiatem pos- quam Virtutes el.Potestales et.Dominationes• et ipsao
VARIAELECTIONES.
1 tn om. A. ' humai\ae om. A. 3 el om. A. * A supernae. " tamen pm. F. ' hunc om. F. Tpjf-
viuin oni. A. »•• A corpnantur. " ' A non so/um naluraliter in suo. 10 A ascendunt. ll A outjielvet minutt.
•» A qtiam. diutnt oin. F. non dalur ora. F. " A sive in fulura vita. " A clamat.
 1013 DE DIVISIONE.NATURAE.— LHSER QUTNTUS. 1014
ilcrum excellentius clariusque, quam Principatus etl A appelitor; pracccssit cnini Insipienlia et imprucieutia
Archangeli ct Angeli. Et quis huic inlerrogalioni re- peccattini. Nequc boc nccepit ex causis eom.litionis,
spondebil ? Neino, nisi cogilans intra seipsum, quodI sed mulnbilitate propriae volunlatis, qii.nc<;<nalti-
scriptura est: Omnia in mensura et numero et pon- ralibtis causis neqiiaquani nasciltir; insipiens igitur
dere, id esl ordine, fecit Dcus. El qualis piilchritudoi erat, el imprudens anle iransgressioneiii inaiulali
iiniversitalis a Deo conditae foret, si omnia Deus per scipsum factus est. Attamen si niaiidalnm non
aequalitcr constilueret? Nara et sensibilisliarinoniae Iransgrcderelur, forlassis nequc ex paradiso cxpcllc-
dulcedo et pulchiiludo non cx similibus sonis, sed rcltir, scd solis naltirae suae bonis, quae in prima con-
e>:divcrsis, raiis latnen proportionibus sibi invicem dilionc sni acceperat, fiticrctur, iuqtie eis quadam fe-
compactis ordinaiur. Proponal ilcni : si piimiis bomo licilalclactaretur, quamvisparlicipalioiicsuromaesa-
non peccarel, cujus pcccati iiltione per masculiini et picniiac et prudentiac nicrito suac stultitiae el fa-
feminam inultiplicatur gentis liiimaniini—cl non per tuitatis privareliir. Mullos siquiilcm ac paene oiniies
masculum elfeiniiiani propagaretur •, sed ex intimis improvidos etinsipicntcs* laetos lamen 8 clconleiilos
nalurae sinibus aut simul' oniiics hciuines in spe- csse vi iemiis ' de nobilitate generis, depluribuscon-
cies proprias iiiimeiosque prodircnl, queroadinoduni saiigiiineis, de honestatc corporis viribusque et sani-
ci onines angeli ex suis causis siinul prodiere, aul " tale,'deasliiliaincnlis, de vcrborunilepidilate, depul-
ordine temporum consiituto unusquisqiie absquc ulla chra niorigeraquc 10 uxore, de fecunditate prolis,
corruptionc et siniilitudine generationis jiinieiilorum lcrrcnnriiroquc rerum affluentia, ut non dicaro de
in hunc munduro procederet — niim onines liomines dignitaiibus 11et bonoribus, celerisque, quibus miin-
aequalis ejusdemque virlulis et ordinis essent, au , dus istc arritlet, in tanlum, ttt optarint perpetuo sic
sicut angeli, ilaet homines suis ordinibtis seciindum vivcrc, nibil de spiriliialibus deliciis audire vcl co-
divinam providentiani et sapienliani disponcrcnliir ? gitare volenles. Ad htinc itaquc slatum primorum
Itcspondebit illi, credo, qui proniiltit homiiiibus posl Iioniiniim anie dclictum, hoc esl, ad sola nalurnlia
icsurrectioneii), quod erunl sicut iingeli in cuelo. An- bona absque virlulum ornamcnlis, parlcui htimniii
gcii autem propriis ordiuibtts disponuiiiur ; disponen- generis iinain, qnae typo fatuarum qninqiie " virgi-
ttir iiaque elhomiuesdiversis virliilumordiiiaiioiiibus. num configuraiiir, reversuram ; ad ipsara vero ex-
Al si ita futuri sunt, licel posl pcccaltim, profecto cetsitudiiicm, ad quain liomo per grntiam ", si uon
fuluri essent si non peccarcnl, lioc est, non eodem peccarel, ascensurus esset, hoccst, ad parlicipatio-
iiiodo coiitemplaiioiic verilatis fruereiilur. Porro si 3 iiero sunimae sapicntiae omniumque virlulum, quam,
piimus honio, ut ait sanctus Aiigii.stiiuis, in prima participationem dico, deificalio cl contcroplalio ve-
sua condiiione, piiusqiiam pcccnrel, neqiie sapiens ritatis scquitur, alleram humanae numerosilatis
erat ueque insipiens — si cnim sapicns, non Detim partcm, cujtis symbolum est quinarius prudenliuin
tlescreret, ul uxori suae consenlircl, neque incaule virginum numerus, subliniandain ultra omnia bona
ngeret, ne diabolicae asliiliao siiperbiain imitaretur; nnturalia, el ad spirituales nuplias sponsi sui inlra-
non enim seductus est, sed superbia inflatus : si au- luram '*, non incongruc exislimandum l"; ad quas
tem insipiens, quis crcdiderilDcum fecisse boininem neino iniromiliiiur, nisi sapienliae luce refulgens,
insipienleni ad imaginem et siinilitudincin suam—pro- divinique amoris inflammationibiis ardens, quae
feclo quadain medietate libralus inter sapienliani et duo, sapientiaiii dico ct caritatem, pinguedine
insipienliani conditus est, ct futuruni ei erat sapiens scicnliac et actionis iiulriiintiir; cl ad eas nuplias
fieri, si roandaluin Dei servaret. Non enim ait Serip- nullus scientiae cl aclionis expers, quamvis natu
lura * : Faciamus hoiniuein imagiueni et similitudi- ralibus bonis intcgerrime et pulchcrrime floruerit,
nem noslram , sed ad imaginem et simililudinem no- sinitur ascendcrc, sed omnino ab eis secludilur. Non
stram. Ac si plane diceretur ; Ad hoc facianius ho- eiiim illtic natura huroaiiain nientem sublevat,sed
rainem ', u(, si praccepttim noslmiit cuslodierit, iroa- gralia,ct mandatis Deiobcdientiae, purissinlaeqlle,•,
go noslra et similitudo fiat. Non ergo sapiens factus rv. 1 quantuin in bae vila dalur, Dei per literam et crea-
cst, sed capax, si vellet, sapienliae. Potuit enim liirani cogniiionis nieriltim siibvchit. Inluere ilaqtie
s.tpientiam capere, et ad habilum ejus 6 per- liiijus parnbolae nicdullain, et quomodO transilum
venire, si divinum consiliiiin noluissel spernere. facit tle genere 1T ad speciem, quemadinodiim in
Quoniam vero nou sursum versus per cuslodiam praefata parabola de duobus filiis patris sui subslan-
inandati ad sapientiam se erexerat, sed pronus liam inler se partieiitibus. In ea siquidcm totius
per ejus'transgressionem in libidincm lemporalitim genciis liumani generalis redilus prirao, dcinde spe-
el sensibilium reruin sua propria voluntaie corruerat, cialis gentilis populi conformatur : in hac autem si-
plusiusipiensatqueimprudensexistimandusesl, eliam railiter " per decem virgines obviani sponso exeun-
priusquain Deccaret, quam sapienliae et prudentiae tes lotiiis humanae numcrosilalis generalis ad pri-
VARIAE LECTIONES.
1 et non per musculum— 0111.
A. " A similiter. » si om. A. * F Scriptura ail. » F ho-
propagarctur
ninem faciamns. 6 A eius habitum. " A eius per transgrcssionem. 8 lunien om. A. • A audimus. 10A
e, morigera. u A dignitate. " A quippe virginum. " per gralimn oro. A. •* A in naturam. " A
exisiimatur. " A purissimae. " F de qenere facit ad speciem. 18A siiiiililucline.
 10155 ::;:; JOANNISSCOTI IOIO
stinum naturae statura reversio; specialis aulera A batorum in sanctis angelis, sanctisqite hominibus, et
per quinquc prudcnles oninium Sanclorum. Species implebitur donius Dei, in qua unusquisque ordi-
enim iiumani generis est cleclorum numerus. Non ne sibi congruo constiluelitr ', alii inferius, alii
solum igitur l ad anliquum naturae principium re- supcrius, alii in sublimilale naturac, alii super
dilus in generalitatem humanilalis, vcrum eliam omnem naluralem virtutem circa ipsum Deuni. Ac
ullra naluram in ipsum Deum in specialilate deifi- sic coena illa raagna ordinabitur et celebrabitur, ex
cationis ineffabilis insinuatur asccnsus. Omncs qua nullius subslanlia, quia ex Deo facta est,
quippc in paradisum, utpracdiximus, sunt rcvefsuri, respuetur , nullius vitium, quia ex Deo factum non
sed non omncs dc " ligno vitae sunt fruituri; vel csl, introducetur. Purgabitur enim nalura, venlila-
certc ouines de ligno vitae sunt accepturi, sed non liitur vilium, recondentur substaniialia grana, flamma
acqualitcr. Nain et naturalia bona, quorum omnes divinae sententiae deliclorum ardebit palea, illumi-
aequaliier parlicipes erunt, fruetum ligni vitae esse, nabuntur abscondita lenebraruin, omnia in oranibus
slulliis qtti ignorat. Uav ?v/ov quippe, ut in superio- videbitur Deus. Disc. Sufliciunt sane; sed hujus pa-
ribus traclavimus, id est, omne lignum vocatur rabolae rcsidua breviter exponas flagilo. MAG.Quae
Cbristus; quippe omnium bonorura lignum est frucli- sunt illa? Disc. Mora sponsi, dormilus, et dormitatio
fcrum, qnia ipse est omne honiim omniumque bo- B oraiiium virginum, ceteraque, quae intacla reliquisli.
norum largilor. Frtientur itaque omnes homines ip- MAG.Mora sponsi esl, ut cxislimo, temporale inler-
siiisrriictuparlicipalionenaluraliumbonorum genera- vallum, quod inler primura Domini el secundum
liler ; fruentur elecli sui excelsitudine deificationum transcurrit advenlum; vel certe ab inilio mundi
ulira oiiincmnaturara specialiter. Deificationesilaquc, usque ad finem ejus. Nullum enim tempus trans-
r.tias soli jtisli parlicipabunt, spirilualibus figtiranlur actum est, vel transigetur per sex mundi aetates, in
nupiiis, iu qttas prudenles intraverunt virgines '. quo virginilas, hoc cst, inlegrilas humanae naturae,
Non ciiim omnes stipernaliiralibus fruenlur bonis, quac in iuillo corrumpiliir, quamvis in omnibus
sed illi soli, quibus, ulGregorius ail Theologus, licel cxceplo Chrislo contaminata sit', obviam sponso
supcrata materiaKel carne, veluli quibusdam nubibus sno non velit ascendcre ", in quibusdam falua, in
et velaminibits transcensis, per rationem et contem- quibusdani prudens, in omnibus conditoris sui
plaliotiemcum Deo fieri, el purissimo " lumine leneri, surernaeque palriae, quam deseruerat, appeiitrix;
qnantum possibile esl humanae naturae. Isti sunt appctiltis quippe bealitudinis omnibus sapienlibus
beati, hinc ascensione, et illic deilicatione. Sed hu- et insipientibus, bonis et malis, coinmuniter el na-
jus uoniinis, deificaiionis dico, in tatinis codicibns luraliter inest. In praefato inlervallo mundani cnrsns
rarissimiis est usus; intellectum vero ejus apud per ordinala lempora quidara dormiunl, quidam
niultos cl maximc apud Arobrosium invenimus. Sed dormitanl. Dormiunt quidem, qui jam mortui siint,
quare hoc evenit, non satis nobis palet. An forle et adhuc moriluri; dormitare autem dicuntiir, quos
quia 6 sensus ipsius nominis, quod est Theosis, quo finis inundi vivos in carue invenlurus est. Qui non
maximeGraeci utuntur,significantessanctorum trans- dormire, sed dormitare perhibentur, quoniam per-
itum in Deiiuinon solum anima.sedetiametcorpore, fecla morte non sunt moriluri, nullove " spatio
ul unum in ipso et cum ipso sint, quando in eis nil temporali in ea erunt delenli, sed veluti gravali
animale, nil corporeum, nil humanuni, nil naturale' somno, non autem proslrali, nulla morte interposita
remanebil, altus nimium visus •, ultraque carnales in aliam vitam mulabuntur. Quoin loco videtur "
cogiiationes ascendere non valeiiiibus incomprehen- sancius Augustinus consenlire his , qui dicunt,
sibilis el incrcdibilis, ac per hoc non publice prae- tanlillam morteni in ipso velocissimo raptu eorum,
dicandus. Scd de eo inler sapientes tractandum. qui in fine mundi vivi fuluri sunt, essc futuram.
Mulia qtiippe divina mysteria a sanclis Patribus in- Ait cnini in vicesimo libro de Civitate Dei capile
lacta ob hanc caitsam praetermissa sunl; infwmi vicesimo primo : Si sanctos, qui reperienlur Christo
siquidcm oculi clarilatem luminis sufferre nequcunt. _ venienleviventes, eique in obviam rapientur, credide-
Stifficiunt, tit arbitror, haec pauca paradigmata, ex rimus in eodem raptu de mortalibus corporibus ex-
divinis paraholis assumpta, ad generalem specialem- iluros, et ad eadem moximmorlalia redituros, nnllus
que Immani generis suadendtiin reditum in princi- in verbis Apostoli patiemur angustias, tive ubi dicit:
pium sniim, primordialem dico conditionem, inque Tu quodseminas,non vivificalur,nisi prius " moriatur;
ipstim Dciim, in his, qui sincerissima ejus parlici- sive ubi dicit: Omnesquidem resurgemus, aut omnes
palione digni sunt frui, deque lotius sensibilis crea- dormiemus, quia nec illi per immortalilalem vivifi-
turae, quac in honiine etproplcr hominem fabricala cabuntur, nisi quatibet morte paululum tamen anie
cst, in causas snas reversione, quando crit non so- moriuntur, uc per hoc et a resurrectione non erunt
lum gcnerale sabbalum in omnibus divinis ope- alieni, quam dormitione praecedunt, quamvis brevis-
ribus, veruro eliam ct speciale sabbalum sah- sima, non tamen nulla. Media nox, in qua clamor
VARIAE LECTIONES.
1 igilur om. A. * de om. A. • A. * A malitia • A purissime. * quia om. A. Ttii!
virgines om.
humanttm nil naluralc om. A. 8A castis. " A consliluilttr. " quae in nullo — velil ascendereom. A.
"• nullo vero. " A videatur. "
prius om. A.
1017 DE DIVISIONE NATURAE. — LIBER QUINTUS. 1018
factus esl, el sponsus venit, incertum mundi finem, A seraquandoquepoenileiitiacompuncti.non inlrabuui,
l
remotumque ab omni scientia spirilualis sponsi dicenles: Domine, Domine, aperi nobis. Ista aulem ge-
adventttm insinuat, sicut ipse dixit: De die autem minatio Dominici nominis aut assiduura humanae
illa el hora illa nemo scit, neque angeli in caelo, nalurae appetitum ad conlemplalionem condiloris
neque Filius hominis, nisi Pater solus. Et in fine - sui, nulla ignorantiae nebula interposila, in his,
•
praesentis parabolae : Vigilate ilaque, quia nesciiis qui in hac vita nullis bonae conversationis subsi-
diem, neque horam. Clamor ille significat apertissinia diis suffulii vixere, vel cerle simplicium fidelium
6
signa, quae praecedenl deslructionem mundi, et minus catholicae fidei altitudinem considerantium
advenlum Domini, de quibus ipse sedens super ignaviam significat, putanles Dominum nostrum Je-
inoiitem olivarum discipulis prophetavit. Surrectio siim Chrislum duabus substanliis esse compositura,
omnium virginum regeneralionem totius humani dum sit una substantia in duabus naturis, et pe-
generis praesagit. Prudenles virgines lampadas suas, tunt,T quae sibi non conveniunl. Ideoque responde-
rationabiles videlicet raolus, bonae aclionis pingue- tur eis : Pelilis el non accipitis, quia male petitis.
dinc, puraeque conscienliae claritate exornant; Quanti sunt, qui divinam essenliam in tribus substaii-
quibus duobus, actu dico et scientia, faluae virgines tiis, et tres substantias in una essenlia aut penilus
carent. Quod aulem prudentes virgines de oleo suo B ignorant, aut penitus abnegant, et per suas falsas
fatuis virginibus impertiri abnegant, nil aliud veri- cogitationes carnalesque opiniones 8 ad internas
similius, ul opinor, lypice conformat, quam pruden- divinae puraeqnc contemplationis nuplias poslulant
tes animas, quibus vilia et non sufficientia in illa die inlrare! Quaiili sunt, qui Dominum Jesum Chri-
inlellecluali, in qua unitsquisque profunda conscien- slum ita segregant, ut neque divinitalem illius hu-
liae suae rimabit, merila apparebunt, aelernaeque roanilali, neque humanilatem divinitali in unilatem
felicitaii nullo modo coinparanda, sicut ait Aposto- subslantiac,scuulLatiiiiusitatiusdicunt,inunitalem
lus : Non sunt condignae passiones hujus lemporis personae adunalam vcl credant.vel inlelligant, cum
ad superventuram gloriam, quae revelabitur in nobis. ipsius humanitas etdivinilas unum ct * inseparabile
llinc Dominus ipse : Beati pauperes, inquit, spiritu, unum sint, salva ulriusque nalurae ipsius ralione ".
boc est, beati, qui et seipsos et nierila sua pro Geminantibus itaque substantiam Christi et dicen-
nibilo ducunt, et omnino se in divitiis virlutum libus : Domine, Domine, aperi nobis, juste congrue-
11
egetios judicant, quoniam ipsorum esl regnum caelo- que respondetur: Amen dico vobis, nescio vos, hoc
rum. Ideoque dicturae sunt petenlibus a se auxi- est, iutinias secretasque meae divinitalis et huma-
lium, ne forle non sufficial nobis el vobis. Qttod du- nitatis nttptias, quas meis purissime inteUigeniibus,
'
plici modo intelligi polest: aut enim ncgalive poni- G priusquam fieret mundus, praeparavi, et ad quas
lur ne, et producilur, aut haesitative et corripitur, jara finito niundo inlroduxi, nescire vos permittam.
sicul in libro Geneseos : Ne forle exlendat manum Non enim duin adhuc in carne vixistis, dignos vos
suam, et sumat de ligno vitae. El ne forte viderentur illarmn laelilia pracparaslis. Inlra tamen natura-
quadam invidia meritorum suorttm paupertatem tiuni bonorum, quac in vobis creavi, terminos re-
inipertiri faluis noluisse, abneganles oleum, dant siilere vos concedo. Similiter promittit, se respon-
consilium, respondenles: Ite potius ad vendenles, suriim his, qui in die judicii clamabunt : Domine,
el emite vobis, hoc est, itc ad eos, qui eximietate et Domine, nonne in tuo nomine virlutes mttltas feci-
affluenlia suorum meritorum non soltim sibimet mus? Dicelur enim eis : Nescio vos, recedite a me ;
sufficiunt, verum etiam his, qui eos in hac vila ho- et alibi : Non omnis, qui dicit mihi, Domine, Do-
norificare polerant, possent praebere auxilium, mine, intrabil in regnum caelorum. Verbum ilaque
futuraeque beatiludinis mcritum. Hac atttem lardi- adiinalum carni, et caro adttnata Verbo in nnitatem
tate et negligenlia inlerposila venit sponsns,et inseparabilem unius ejusdemque substantiae ex
paratas virgines, inque suo advenlu ornatas praeoc- duabtts naluris, divina videlicet el huroana, non
cupavit, et ad suas nuptias introduxit, hoc est, in alios recipit, nisi eos, qui siroplici perfectae con-
suain deificalionem , qua perfeclissimos animos "' templationis oculo unitatem substantiae suae intuen-
supernaturali contemplationis suae gralia* glorificat, tur, ita ul el homo in Verbo vere filius Dei, et Ver-
celeris in naturalium bonorum pleniludine reliclis, bum in bomine vere Filius hominis absque ulla na-
et excelsitudine ineffabilis deificalionis, quum nec tttrarum " transmutalione, unus idemque Filius Dei
oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis et hominis Dominus noster Jesus Cbristus intclliga-
ascendit, exclusis. Et hoc est quod ait : El clausa tur. Celereni parabolae cxpositiunculam , juxta quod
esl janua, inlroilus videlicet contemplationis divi- nobis visum cst, veiisimilem habcs. Disc. Habeo
nae 8 facie ad faciem, ad quam incattte in bac vila sane ". MAG.Quid ergo restat, et iinem operi im-
viventes,oleumqueaclionisetscienliaeinralionissuae pedit imponcre ? Disc. Nihil video *, nisi ui to-
receptacula non infundenles, etiamsi clamaverinl *,' lius operis maleriae, hoc est, universalis naturae
VARIAE LECTIONES.
1 F ab omnium scientia. 'Agloria. 3 Adivinae conlemplalionis. * F clamaverunt. • A bonis. "Anitnis.
i A respondebitur. 8 A carnatis opinionis. " unum et om. A. 10A siguificalione. *• A congruenterque.
" Acreaturarum. " A plane. l* A «'video.
1019 JOANNIS SCOTI 1020
divisionis aliquantulam avaxjfcc/ai-ow subjicias. A j nium dispositionem perturbet. Et post qnadrifariam
39. MAG.Quadriformem universalis nalurae, quae universalis naturae theoriam in praediclis qualluor
in Deo et creatura inlelligitur, fecimus divisionem. speciebus, qtiarum duas quidcm in divina natura
Cujus prima species esl, quae naluram crealriccm propler ralionem principii et finis, duas in nalura
ct non creatam,secunda, quae nnturam et creatam et condila, ralione videlicet causarum el effecluuro,
crealricero, terlia, quae creatam et non creanlem, contemplati sumus, visum est nobis, quasdam theo-
quarta, quae neque creatam ncque crealricem con- rias de reditu effectuum in causas, hoc est, in ratio-
siderat atquc discernit. Et prima quidem el qnarta nes, in qtiibus subsistunt, sjubjungere. Cujus iteruro
lorina de Deo soluminodo pracdicatttr, non quod reditus triplex occurrebal roodus. Quoruro primus
ipsius nalura, quac simplex ct plusquam simplex quideui gencraliter in transmutalione tolius sensibi-
esl, dividua sil, sed quod duplicis theoriae modum lis crealurae, qttae intra hiijus niundi ambilum cou-
recipit. Dum enim ipsaro csse rerum omnium prin- tinetur, hoc esi, omnium corporum, seu sensibus
cipium el cattsam intucor, occurrit mihi vera ratio, corporeis siiccunibentium, scu eos prae r.imia sui
quae fiducialiter suggcrit, divinam esscnliain , vel subiilitaie fugienlitim, consideratur T, ila ut nullum
subslantinm , bonitatero , virluleni, sapientiam , ce- corptis sil intra textum corporeae naturae , sive vi-
leraque, quae de Deo praedicaiilur, a nullo creari, B ] lali motu soltimmodo, seu oeculte, seu aperte vege-
quia divinain iialurain nibil snpcrius praecedil; latum, seu irrationabili anima corporeoque sensu
oinnia attlem , quae suiU et quae non sunt, ab ea, pollcns, quod non in suas occultas causas 8 reverta-
et per eam , et in ea, ct ad eam creari. Duro vero turper vitae suae medielatem'; ad nihilum cnitn
candem cssc finem omnium inlransgressibilcmque nihil " redigetur in his, quae stibslanlialiter a causa
lerminum, quem oinnia appelunl.et in quo limi- omnium subslitula sunt. Secundus vero modus suae
tem molus sui naluralis constituunt, conspicor, speculationis oblinet sedem in redilu generali totius
invenio, eam ncque creataro esse, neqne creantem. humanae naturae in Christo salvalae in pristinum
A nullo siqttidein creari potest natura, quae a seipsa suae condilionis slatum, nc veluti in quendam para-
est. Neqtte aliquid creat. Cum enim omnia, quae ab disum in divinae imaginis dignitnlem, merito unius,
ipsa per generalionem intelligibilem seu sensibilem cujus sniigiiis communiter pro salule tolius htimani-
processerunl , mirabili quadaro et ineffabili regene- talis fusus est, ita ul uemo hominum naturalibus
ratione reversura sint ad eara , ct in ea omnia-erunt bonis, in quibus conditus esl, privetur, sive bene
quicta, quoniani ulterius nihil ab ea per generalio-3 sive malc in hac vila vixerit. Ac sic divinae bonita-
nein profluel', nihil dicilur creare. Quid enim tis etlargitatis ineffabilis et incomprehensibilis dil-
creabit, duin ipsa oninia in oronibus fuerit, et in C fusio in omnem humanam naluraro apparebil, dinn
nullo nisi ipsa apparebit ? De duabus autem mediisi in nullo punilur, quod a suramo bono manat. Ter-
formis in superioribus salis est aclum , prompteque tius de redilu theoriae modus versatur in his, qui
eas quaerenlibus claro lumine circumfusae occur- non solum in sublimilatem naturae in eis substitutae
rtint. Una euim in causis perspicitur primordialibus, ascensuri, verum etiam per abundantiam divinae
allera in causarum effectibus. Et ea qiiidem, quaei graliae, quae per Chrislum et in Cbristo electis suis
in causis constituilur, in unigeuilo Dei Filio, in qitoi tradetur, supra omnes nalurae leges ac terminos
el per quem omnia facta sunt, creatur, et omnia ,, superessentialiter in ipsuro Deum transiluri sunl,
quac ab ca profluunt, hoc est, omnes effeclus suos,, unumque in ipso et cum ipso iiituri. Quorum recur-
sive intelligibiles sive sensibiles , creat. Ea vero ,, sio veluli per " quosdam gradus septem discernitur.
quac in effectibus causarum substituta est *, so- Ac primus eril mutatio terreni corporis in molum
luinmodo a causis stiis creatur, nihil autem creat, vitalem; secundus vitalis motus in sensum; terlius
quia nihil in natura rerum inferius est ipsa ; ideoques sensus in ralionem; dehinc ralionis in animum, in
inaxime in rebus sensibilibus ordinala est. Nec ob- qtto finis lotius rationalis crealurae conslituitur. Post
" "
slat, quod angeli vel homines, sive boni sint" sive! hanc quinariam veluli partium nostrae nalurae
mali, aliquod novum humanisque usibus incognitumi D adunationem , corporis videlicet, et vitalis motus,
in hoc mundo saepe putanlur creare, dum nihilI sensusque,rationisque, intelleclusquC,iUiut non quin-
creant, sed de crealura materiali, a Deo factat que, sed unum sint, inferioribus semper a superio-
in effectibus per causas \ aliquid efliciunt divinis3 ribus consuramatis, non ut non sint, sed ut unum
legibus obedienles et jussionibus, si boni sunt; ; sint, sequentur alii tres ascensionis gradus, quorum
fallacibus vero diabolicae asluliae machinamen- unus transilus animi in scientiam omnium, quae
lis commoti alque decepti, si mali sunt. Om- post Deum sunt, secundus scientiae in sapientiam,
nia tamen divina providentia ordinantur, ut nullumi hoc est, contemplationem intimam veritatis, quan-
inaluni iu natura rerum substantialiler invenialur,, tum creaturae conceditur, tertius, qui et suramus,
nec aliquid ouod rempublicamcivilemoue rerum om- purgatissimorum animorum in ipsum Deum super-
VARIAE LECTIONES.
I A processennt. * A profluit. ' enim om. A. * est om. A. " sint om. A. ' in effectibusper caitsas
om. A. T A consideranlur. " A causas occullas. ' per vitae suae medielatem om. A. 10 nihil om. A.
II A vost. " Conj. A quinque, F qttittu. " A veluti amnaue.
 1021 DE DIVISIONENATURAE. — LIBER QUINTUS. 1022
naiuraliter occasus, acveluti incomprebensibilis ei A pulet, unanimisqne in caritate spirilus gratias uni-
inaccessibilis lucis tenebrae ', in quibus causae om- versali omnium bonorum causae, sine qua nihil
nium abscondunlur : et lunc nox sicul dies illumi- possumus facere, nobiscttm referat, nulla reprchen-
nabilur, hoc cst, secretissima ilivina s mysleria sionis HbiUine attracltis, liullis facibus invidiae suc-
bealis et illuminatis intcllectibus ineffabili quodam census 11, quae soln prae ceteris vitiis caritatis et
modo aperientur. Tunc perficielur oclonarii nunieri fralernilatis vinculum rumpere laborat. In pacc au-
vcluli supernaturaiis cubi ' peiieclissima soliditas, tem oinnium, quae iuler nos coiifecta sufti, bcnevole
in cujus typo sextus lilulalur psalmus, Psalmus Da- recipientium, pnraqtie menlis acie intuentium, scu
vid pro * oclava. Resurreclio quoque Domini non malevole respueiuiuni, el priusqnam cognoscant,
aliam o!t caiisam oclava dic facta est, nisi ut beala quid el qualia sint, praejudicanliuiii, lioc opus primo
illa vita, quae post septenariam hiijus vitae per oranium Deo, qui dixit : Petile et dubituruobis, qunc-
septem dies revolulioncin est futura post mundi rile et invenielis, pulsate el aperielttr vobis, subinde
constiiiiiiialionero, mystice significareiur, quando dilectissimo tibi, frater in Chrislo "Wulfade" «, et in
liumana natura, ut pracdiximus, in suum priiicipium sludiis sapienliaecooperalori, et examinandum offe-
per octonariam ascensioncm reditura sit; quina- ro, et corrigendum committo. Nam et luis exhorla-
riam qiiidem, intra naturae lerminos; ternariam B tionibus est inchoatum, luaque soleiiia, quoqtto
vero, siipernatttraliler et stiperessetitialiter intra ip- modo sit, ad finera usque perductum. Si auteiii de
sum Deum; quando qiiinarius crcalurae numerus his, quae in contextu hujus opcris " gravitalc nia-
lernario Creatoris aduuabilur, ita ut in nullo appa- leriae rerumque exponendarum copia coaclus prae-
reat nisi solus Dctis, quemadmodum in aere purissi- termisi ", dcque eis quanlulamcunque quandoque
•
mo nil aliud arridet nisi sola lux. rationem rae redditurum promisil 5, solicitus, ac ve-
40. Haec est ilaque hujus operis, quod quinque luli promissorum exactor fueris ", opere recurso ",
libris includilur, universalis materia. Dc qua siquis omnibusquel 8 promissionibus repertis, inque unum
nos invenerit adhuc 6 incognitum aut ' snperfluum collectis cursim capitulatimque pro viribus Iraclabi-
aliqnid scripsisse, noslrac intemperaiuiae incuriae- tur ". lnteriin de his, quae jam discussa sunt, lec-
que iinpulel, pioque corde huinanau inleliigentiae ", lores *° coulenlos esse flagito, non roei ingenioli *"
carnis adbuc habitaculo gravalae, hiimilis contem- virtutem, quae aut vix ", aut nulia est, sed solici-
piator indulgeat. Nil enim perfectuni est in huraanis tudinis meae *3 infiroae, devotae s* tamen, circa tli-
studiis ndliuc, ut opinor, in hac caliginosa vita, vinarttm '• rertiro investigationes facultatem consi-
quod orani errorc careat, quando et justi non ideo deranles; quam non roinus viribus acutissiinae
justi dicunlur jara in carne vivenles, quodjusli sint, G tuae *• inlelligcntiae, quam meae contemplationis
sed quod se justos esse velint, perfectamque justi- oblusae »T lucubralionibus, ut '• non dicain ctun
tiain futuram appetenles, solo roentis affeclu deno- aemulis, saltem cum amicis et veritatis inqnisito-
minali. Non enim crediderim, ullum mortalibus ribus defenderc sludeas ". Nec mulium iu hoc, ul;
menibris carnalibusque sensibus gravatum, exceplo opinor, laborabis 30.Mox enim ut talia in manus
Christo, ad perfectum virtutis habitum veraeque recte philosophantium pervenerint, si 31 illorum
contemplationis alliludincm pervenisse, Joanne dispulalionibus conveniunt, iion solum libenti ani-
Evangclista attestante : Si dixerimus, inquit, quia ' mo rccipient, verttm ctiam ut sua osculabuntur.
peccatum non habetnus, nos ipsos seducimus, et veri- Sin vero in eos, qui promptiores sunt ad reprehen-
tas in nobis non est. Ilcm Apostolus : Videmus nttnc dendum.qiiain ad compatiendum, inciirrerint *', non
per speculttm in aenigmute; et alibi: Ex parte co- magnopere cum eis colluclandum. Unusquisquc iu
gnoscimuset ex parle proplielamus. Sin aulem in eo suo sensu abundet, donec venial illa Iux, quae de
utile el ad aedificalionem catholicac fldei pertincus luce falso philosophantium facit tenebras, ei lene-
arriserit, soli Deo, qui solus abscondita tenebrarum bras recte cognoscenliiuin 33convertit in luccin. Ex-
reserat, et quaercnles ad se.ipsiini nullo errore dece- plicil liber nept yuuswv p.spisyj>\>,hoc est de Na-
plos, sed 10 ab crroribus emendatos inlroducit, de- j) lurne divisione**.

VARIAE LECTIONES.
1F ienebras. ' divina oni. A. • F cybi. * A per. " arridet om. A. 6 fldAucom. A. T A alquc. 8 A
indigeutiue: " A qiiod. 10F aut ab erroribus. " A accensus. " Wulfade om. A. " operis nin. i\,
" A coacti praelermisimus. " A nos reddituros promisimus. " A solliciti eriiis ac v. p. exaclohs (m-
'" A vos contenlos cct. S1A i*ye-
ritis. " Acurso. " A omnibus. lj A pro viribus nosfns tractabimus. s*
nii. " A qttae tix parva. 23A sed veslrae soliciludiuis meaeqtie F devota. " divinantm <m A.
s5 A veslrae. a' ofitiisae oin. F. !8 ut om. A. *9 A debelis. "" A laborabilis. 3i A quonium. »' A
incurrent. 33A lenebras recognoscentium. 3i Sic A; F Explicuit quintus.
'
NOTAE.
» ,j uulfade (sic!). Jam Petrus Alixius, teste Tho- Bituricensem episcopum, innui conjecerat. Cl. do'
rna Gaie , VVulfadumRemensem canoniculn , deinde div. Nat. ecl. Oxonii 1681, Append, p. W.
1323 JOANNIS SCOTI 10_*

JOANNIS SGOTI

LIBER

DE EGRESSU ET REGRESSU ANIMAE AD DEUM.

FRAGMENTUM.

Cod. collect. membran. n° 596, 4° bibliouiecaeCliristinae Romaefol. 9. — Cf.Carl.Greith SpicilegiumVaticanum

Frauenfeld1838,p. 80 sq.

A avis transeuntts adhuc eo longtus Ad ipsam siquidem

Possident fluere et non stare. Ludus merito di- proprie divinarum rerum 7rpwTOTiJ7r„v, ld esl, prin-
ctum cst Dei a magistro, veluli per haec trans- cipalium exemplorum verilalem praesenliuin visi-
ducentis nos in ca, quae vere sunt, et nullo modo biliumqne rerum comparata disposilio , neqne om-
moventur. nino esse aeslimabitur his, qui viara carpere,
Alia in idipsum theoria quantuni possibile est, ad divinae speciositalis for-
Si vero ct nos ipsi secundum dominantem in mam digni facti sunt, sicut neque ludibrium verae
nostrae nalurae tum cuipiaro et exislenti rei coraparatum esse universa-
praesenti consequentiam qui-
dem juxla simililudinem celerorum in terra aniina- liler judicatur.
lium nali, deinde pueri facli, deinde fJoris oximoril Alia in idipsum Iheoria.
instar juventule in horrorem vetuslatis advenientis
inorlui, el ad aliam vitam translali, ludus dicli Fortassis autera et transmulabile materialium re-
sumus Dei ab isto deifero raagistro. Neque exlra rum, quas coinmendamus, in aliam.aliler transferen-
consequentiam. Ad fuluram siquidem divinae verae- tium et translalarum privationem, ac nullum haben-
que vitae principalem formara praesens vila compa- tium fundainenlum praeter primam ralionem, per
rala Judus est, et omne, si quid aliud de hoc effica- quam ferunlur, sapienler provideque et ferunt, el,
ckis conslitutura est. Ipse siquidem in epitaphio' dum aestimantur a nobis teneri, perfugiunt magis,
in Caesarium sui ' fralrem apertius ostendit, sic quam lenenlur, et desideriura noslrum in se patium
dicens : Talis vila noslra, fralres, viventiumad tem- lurteneri; magisvcro nos ipsosutpote repulsos et
pus, qualis in terra ludus. Non existenlesefficimur,et tenere et teneri non valenlium. Ponderalani quippe
facli resolvimur, somnium sumtts inslabile, volatus suae nalurae definilionem *
VARIAELECTIONES.
1 Corr., cod. ocimori c. glossaft. amigdali. Amigdalarum vero in vocabulario vetere llieotisco
interprelatio esl mandalnuz. Cf. Graff Diut. U p. 43. ' Cod. ephilaphio. * Sic. cod.; f. suttm? * Cod.
iHffinilionem.

JOAHNIS SGOTI

VERSIO

OPERUM S. DIONYSII AREOPAGITAE.

Editio Colontensisa 1556. • • , A

Edilionisejusdem variae leclioncs A'
Cod. nis. Itatisb. S. Emmeram.137bibl. reg. Monacensis,membran., sec. XI B
Cod. ms. 971 liibl. Caesareae Vindobon.,membran., sec. XI C
Cod. ms. 754 bibl. Caesareae Vindobon.,membran., sec. XII , . . . . D
Cod.ms. tiibl. Darmslad.,olimColoii.30, membran., sec. XII E
Cod.ms. Vatic. 177, membran., sec. XIV ... F
Cod. nis. Vatic. 176, membran., sec. XIV G
Cod. ms. lat. Fiirstenfeld.9 bibl. Ueg. Monacensis,sec. XV > H
tftfif VERSIO OPERUM S. WONtSn, — TESTIMONIA. *0_0

'' .*
--•. *r&rnm$k* ;?-x
- • - '
:- .. .-.:- ':.- >!.: ..-.- ,. -.- -.".. •, ^.,>.. ,

NkoiuiP. I ad Caiolum Caieumtilewe&Joa^ interprete,

., >....'..',:' ........ -^ISHW^^I.!,,-,,H- .'-.---.
i*«idaeiCelleW„-i_f. dasirt. fj. e.^oiaii^, verMomensff, etf.mmsVmtiaMveis. Parl* t.T, pr I*!».- '
' NICO_**JS Sv S. B, dlfeeto Qlia C*ROIOgloriosoJTraneoni» reg*,
SanC pluPimum nos lactificati qttod it» imji^ria et i^
studia praetfecessorum vesuoruin cuh» «tabilit» remiJlulent, quarum serainibus lcclcsia Dei fruclificat, et
animi vegetantur ad ilHus deitesieae"-. Sad «uper doHiimus,,*rt relatum «si- apostolatui nosiro; quod opus.,
0ioriy_i AW&pagi'ae,quorfd« o^
*_• fcannes, iiaiioneScotus, nirow transttilil in Latinum: quotj juxla morepi Ecclesiae nobis,railti, et gostw
jSdSglo debtiit approbati; praescrlirae_m idem Joannes. multae scientiae esse praedicetur oJim^ sed non
sanft sapcre in ao*busdara4re^ue«ti rutnore dtcatur. Hinc esl» qnod dilecUoai vesirae vehcmeater rogaotes
mahdamu^, quaieiiiJs apost^Jatui nosu»opraedietum JoaiiBctnrepraesentari faciatj», attt certePafisius in
Stirftorciqas capi-d Jawr {tftta foisse perbibctur, saorari non sinatis, ne cnra tritieo sacrJ eloroiii grana
«izanlae et loJfi miscere dignoscatni»,et rjanem quaerentibtis venenum porrigat. Datuut a». HJ,

r- .- ":",''"",-k..' ,-> ''....','.'[..-.;.tt;;,/;;;.".'T:''.;',". :;;;:'•-";;;;.;\.,

fijttsdtmtepistolae fragmenlum ex fteeretd Ivdnis CarnotclriSisepisiopi.
:--' - ,: -" -ilvo.Carm..^Deer«i.#.-w-Ci'Wi. -,< .- •>•.-.-•: •,,,
heblum ejst apostolalui nostro, quod opus beati Dionysii Areopagitae, quod de divinis NoroinijHisvel
caeleslibus Ordinibus graeco descrtpsil eloquio, quidani vir Joannes, genere Scolus, nupef i» Lat_iuan
translulerit. Quod juxta morem nobis railti, et nostro debijit«,ttdicip ar^robari, pracsertim cum Wppk?
Joaanes,.licet miiltae seientiae esse praedieetHr, oJim non sane sapere in quibusdairi fretjaenli rumore
dieerelur. Itaque quod Jiaeienus oroissum est, vestra industria suppJeat, el nobis praefatuM opus sine iiUa"'_
winctatione roittot, ijuatenus, d^lraa Hoslri aposto^
nOstra auclorKate acceplius babeatnri --:r .'- "-'•. '; •',• -" • •:-i". - >—•'" -' >.. "

-...- :' '.'•:-* :-. ''.-. ':~ -•.' :_B;. '----- '-.., -, -,:: ,,, ^ ;,.,,,,

, Amttasu S. ftomdnaeMccksiae ^ibiiotheiqTii adfarplum&aivutn literae dehanne Scoto,Jiperam

"&' J^0*iw AreopaffUaieinterprete.
fMrtioIBasilefiasisa.iJfOS . . . .-V"i'--'. v-.''\-v. \:-.- ;'•"•; w- .'."/'; ,." v ,-. "r-v-v^.' \<-f-'
IMttiafJsswiilalipistolarDmHfterflkarutnsyltoge.p. 4S . ..-.- « _... .. ., ,.;-,. „.-... *...» ^ ,;i.., -... <J.,
Cod.tns. Fldrentiu. BJut. *.x*«J(,jsuii. 1"J,^etnbrjin., s^4 j?iv„ xn- • • .T . . . . , IIT . • • • • J
• Bleit cetera tiUmliaj
tpjaelam laudabilh, actio, quam saHfberrima commorilUo, tpiin eliam ' fedortlera
Volansepinio de virtaltmvae morura quaiHale i°[ tuoiHim, o Dictator incfyte, raorlalium raeates escitat, et
adsenodiendam sapieaUaia'; bortatui* velut thesauros 4, iUuitjjiKKrue non mediocrite* ' est admiratione
stupenduro, quoii non solum Jatinos ?atres, sed et graecos rimari non cessais,et ronwna Imgua poltcntc^
pelasgarum * faeis rerum non' expertes. Tu quippe facis, qui ad faeiendum suscitas et Jiortaris, qaia e^
n©8.j^epe maijfnanr^onHim fecisse 4icirourt non Jfamenmanibw, sed affatibus» Beauis itsKjaeAreopagita
Dionysius, Atbeniensis anllstes, queni ioter eetera consUt industria tua, praestantissime priocipuro », in
roma««m sermonem translatum, tanlum est-, ot ipse patentius > nosti, ad iutelligendum difflcilis, quantum
sermone,1*s«bftmis • imo quantodtfficilia sunt intellectu, et alta mysterirs, cpiae ipsc.perscrutafus ll, su-
peroa revelairte.-gratiadkUcit, et arcana tbeologiac,
' divina se ducente roanu, ingressus ta safictuarrare De t
' '. ""
ablafo Veiami^petteiravU. .',. ..', "," ,', ". '\ "'_:" __""
Mirandoro igiiur " estt quia pjetas taa nec. talia indiscussa reliq«itt sed, hic licet in terra ambulat",
f^i^imi iu caeiis conversans arobit'% iia ut, velnti qtiidam, ut ita fateamur, angefus vel caeJestis bomo
.-:''-.:<: '-. • .^''. - '
:,,: --; YA^IA^LfeCTlOSE^
*i el. * _ie PJ; f ad effodiendumsapientiae. KJ velut thesauros hortatur. "Jmt-
.«PUqmntitate.
"
__cr». J glossa t. e. graecarum. ' non om. J, ; * J princeps. * J potenlius. " j iit sermone.
" J perscrKtaiur. " J ergo. **j in t«rri« ambulet. •* J arfit. .,
PAT*O_." CXXHi 33
10-7 JOANiSISSGOTI fQJS
Sancta Sanctorum ingredi conteniplaiioiic videaris, el ad abdita el advla divinae iiieffabilitatis, qua_>UDi
possibileest morlalibus, acutis spiritualium O-Ulorum^visibusaccessisse ' cfedaris.
Mirandum estquoque ', quomodo vir ille barbarus, qui * in finibus mundi posilus, quanto ab oominibus
conversalione, tanlo credi potuit altcrius Iinguae dicliojie * longinqtms, talia intelteclu capere, inaliam-
6
que linguam transferre valueril ': Joannem innuo Seoligenara, virum, quem audilu comperi per omni_
sanctum '. Sed lioc operatds es't ille _r*fl._'* Spi.itus, -qiii liuiic ardentem pariteret lbquenfem fte%ilD.
Nisi enim e\ gralia ipsius igne carilatis Dagrasset, nequaquam donum linguis Joquendi procul dubio
suscepisset. Nam. liunc roa«islrascaritas ^ocuit, quod ad multorum instructjpnem et aediDcalionem
patravit 10.
)Verum etsi ad mensuram dalus est ei Sptritus, ipse tamen, paternis doctrints imbutiis,:qHanlumpotiiit,
fecll, el prode*s€: proiimis ultra vir.es tentavil. Siqnitlem praeter Ula, <pia. btiiic lattHsse i*JT-li*nta»«_
liis, quae sparsim a quibusdam de praedicti Patris sermontbus et epislolis ante nos interpretata invemtwlftr;
" verb* elieere >»prec„r»vil,^iio_ige__S'i|_«--
plurimnm oiilitati " subtraxit, qtiia tanto studio verbum e
pretaitonis, llcel et ipse plermnque lk sequar, qjiantum ilhistres interpretcs -vitent, tua profeeio «S^
experientia non ignorat. QuOd enm iton egisse ©_aliam cavi&ain**existrm») nisi oitia, c_» esset»_*___K_
spiritu, non praesumpsit verbi proprietatem dcsererey ne aliquo modo a__isJJSveritatt>deeid_Mti'*._«__
factum est, ut tantum vrrtim, qtit p.r se; quoniam -" imima et ardiife- q-a-qae -Utu_qt-e pJ_tOj»ap-i»ft
penetralia rimari proposuit, perplexus npMris iiilell-ctibiis v^
irretiret, el in antris proftmdioribus La-visiBilioremquodaramodo collocaret, et quera i&l_rpmat-jwm;»e8»i
ceperatiS, adfiue reddefet interpteta-Htem* -r•-<'- .^.-/- v, ,-v - M . < :
19
Quapropler ipse, merito anxius, coepi sedulo quacrere, si forte rcperiri potnisset praeeeptor qnisqtiam
vel aliquod scriplum, quo enucleanle tanlus Pater nobis liquidius illucescerel, et, quia jam pcr interprelis
induslriam linguae noslrae fuerat tradilus, noslris quoque ""putulus " redtlcrelnr perfeclius intellectibus :
cumecce repente paralheses " sive scbolia in eum, quae Coiisianlinopoli positus videram, ad manus ve-
3
nere, quibus ulcunqtte inlerprelatis rah.i aliquanlulum mag—emkuit, quae vidclicetS in marginibus.inler-
pretali codicis. ejus, ut in Graeco reperi, mox inlerprelata ulcunque, donec a tlocto melius inlerprela-
renlur **, respondentfbiis sighis Triterpres ego satis impenlu-'apposif^ vMratequei gl_rlS'_ae"*ssapieiltiac
poUssimum fore miltemla non immcrilo judicavi, iit sciticet, quae fuit alteritis tnterpretelionis ftqrfafnx
et auxilialrix, sit etiam nosirae quali-c_nqiie sUsceplm et 'app^_a_i_.1p_oruiii aiitem scii6_oriim sive**
paratlieseon.,(ju^apuJiqu.ejn c%lcesni sjgjjum yivij^caecrucis habent, a beato l^a*umo.conf|S«ire et nionacho
inventa '* n^i^njnr, eelcra vero sancli Joajanis, S«xi_ono^i,an'r,s ^Eiscopi *sfess^ (eitu^r^. ^^euli} a^yeii^
interpretis scholia ipsa disseutire vidT, tit lector, qnid de apposita dictione inleipres scnserjt^qui4,|-^ij*t(|(
insinuet, indifflculter a0 agnoscai, ct verba interpretis scholio inserui, el, qualiler ea scboiii corapositor
•*
praetulerit, innui. Sed et, sicubi opportunum fore c_i»pexi •', ex me quoque, quoniam esse aliter non
poluit, paucissima ijuaedaro, et <iuae faciliusab inlell.igente agnpsci poterant ",,Jnlerposui.
Praeterea notaiuium est, quoit '*; licet tanlae gtbriaetaniaeque scientlae sive*s aiiltqiufatislste sanctus
Dionysius fuerit, nunquam lainen aliqu.i opuscula eum editlisse, nisi fallor *', quaeciinque ortliodoxorum
scripta *°tradilioprodit, priusquam Roman.i pontifices, videlicet Gregorius *', Martinu^vjet Agwtbp,(J^BUa^m
eJHsin conscriptis suis mentionem fecerinl a%ct ea per baee pfobabiHa judteatites adtiiiserint:^%^^
scilicet in homelia capiluli evangelici4i de eentum ovibus et decem drachmis, Martinus in synodo sua, qiam
Romae contra haeretioos cclebravitv et Agaljio iru epislola,q,tiam ad _exum &y_od-mdes#iwJI.Bi__3t-gB* 1
Trntn frr~r fiirnrrnrnm- opiiiioiinn hinjiriiii prirhHiniiium ". lihrrii ITJIIT n prinrihiifi hfflrrrtifii niiiiiikli-iii,
donec longo-po-t tempope ex opusenlis epts: soiiis co;lcs, qui IUMIC babtVtur, Ust Romae repertnS* cet-^pte
nondmn mventfs irt€f_eci_m asportatus: BtfMiteiiihi et** aiios, ut ipse miruit**,^rbr-_f qtf-s"it_^#-__glr_
nCc adhuc InveWre L_firtu-. > l ~ , , . ... ;,-<.., ^>i«%j*i-•«
quisquam, poWit
"
Et quidem Liieas in Actilm. aposfol-f_ro »; Eusehwsq_- Pamphili, et bionysiiis COriiillil'%**WttstM;
.... ...... .. . ..VAl^E^CaiO», K,:„,'.,..,;.:;,-,„.,,„" 'y>W»W
' Sic J; P_ accepisse. •*J J_tf_»_„m qHoqueett. '** ilte tiir; barbarifs, Mt» qn*. feSi-^PJ;«_-__-
9J **idf&t&kk^ #i JrW**
tinclioiK'" ' i voliterit. * J qttuntum.l* "!..J>sacrunt. *^J ttrMev ttie.; /Mjh,
litatis. PD verbum de verbo. Sic PJ; U dicere. '* Sic i; PU plurimum. "J attatn K&£gufgmr
16 J caderet. " U quia. i8J ceperat. " ipse merito om. J. qutique bttif^i;•»*P rioilrisquei
" Src J; P_ patulis.s *' lpnrnihenis **>tidelieet?--'m."_. -• "*SicJ;
**-PS__-#p--fi*nl_r^-- Irmftme.
", Ji.<M. *li-,a heatm^c manac^emasmw» confessore iiiy-ijl*., *» PJfr_%<^o(t'<_iti», ,J*J
** J indiflkililer. "' J inspexi. " i aliter esse. n P poterunt, J possunt. 3* J quia ** J seu.<t_«ii_jte_
**J it»
M U Evangelii. u Eg»
fa;/oi'. *7J Gregorius videlicet.u " in ott%..i:** " i. feeerunl.*6%'i admiserunt.
om. J. ," U prohibentinm. ei qm. U. J m-«*t»tt. J Corinfhiorium. _..
- , •-,-< -NOTA_. - "• ' '
• ^-;.
~' "
• Act.XVU.3t. ''.'".'
1.2. VERSIO OPERUM S. DiON.Sll. — PRAEFATIO. .<$-.
de eo qiiaedam miranda tradunt: quae vero scripserit ', nisi me oblivio fallat, omnino non tradunt, Suadet
aulcm ad bocila * credendtim eiiam 3 illud, quod nenio prohabilium tractatonini, sicnt eis moris esl,
*
prriorum dicta excerpentli et suis opusenlis inserendif seriptts ipsiiis «litur, aul horum cnjuspiam remi-
iBsciliir. Denique vir magntis el apostolicae viiae praeceptor * Constanliiuis pliilosophus, qui Romam Sub
venerabilis memoriae Adriano juniori Papa veniens, S. Clementis corpus sedi Suae restituit, quique tolom
codicem saepe memorati el memoramli Palris inemoriae coinmendaverat 6, et quantum utilitalis mcdulla
ejfls liabebatT, auditbribus commendabat, solilus erat dicere; quod *fgl sanctos, Tidelicet priores instttu-
tores hostros, qtii haereticos quosqne * vix et quodamraodo cum fusle deoollavertint '*, Dtonysium eonti-
gisset liabere, cum aculo iilos gladio "procul duBid 11trucidassent, innueris profecto hujtismodi dielo .'*,
quia, qudriim os laboriosius et forle tardius obstruxerunl; facilliis et acutius, Siveveioehis — o*|_ quippeet
_.trt_m .igniiicat " et ii.'._—obmutescere coegissent. Al vero 4i post praelatorum sarictorum sedis aposto-
licae praesulum memoriam tam sanclae *seplima et octava synodus, qnam latini et graeci doclores, non
soliiin, quia '* venerabilis hic Pater scripserit 17,innuunt* 8, sed el testimonia ex scripturisl 9 ejus frequenter
asstimunt, ut scilicct sensus suos et dicta lanti viri reddant auctoritatis pondere gravida, et cunclis mor-
lalibus approbanda pariler etsectanda *°.
Deus omnipolens gloriam tiiam a lerrenis ad caeleste regnum transferal quandoqiie ". Explicit. Dala X
Kal. April., indict. VIII » *«. . ,....'•
VARIAELECTlONES.

1 Sic J; ;PU seripsit. 'iixtom. j. *J«J.; * SicJ ; PU exponendi. «U apo-lolicae sedis praeceptpr.
• Sic J; PU commendabat. - 'ihabeat. » J quia. ' Sic J; quosque om. U; Pquos. '• decollaverinl. "J
__.*. gtadio. '« Jhaec dicens. **J.tatta'. '* Sic J; P Al nec; U Ac. «" SicJ; sanctae bm. PU<
procul
* SicPUJ. " J s.rip*t<i lr-J innuit. *»i scriplis. " J consectanda. **i qvandoque transfcrat regnum.
' _-tj_.it. __*_cet. om. PU; In cod.
legi indict. xvin, sed numerus X. repetitio literarum cl verbi is-
dict. esse vitletnr. .......

JOANJVIS SCOTI

VERSIO

OPERlM S. DIONYSII AREOPAGITAE.

PRAEFAIIO.,

Hanc libam * sacro Gt_ccorum nectare fartam »
Advena Joannes ._£*._ * meo Carolo.
Maxime Fratrcigenum, cui regia stemmala 4 fulgent, Quod si quorundam mordetur. dente feroci,
Mtinera votiferi * stnl libi grala tuK
Vos, qoi Romuleas * nesciiis temu-reiixvat',
Attica 8 ne pigeat sumere gymnasia *.
Qtiorum si quaedam per me setnttlla relucet,
Usibus l' Ausoniis", si libet, .aspicite **
Molesium si non 13 nostrum munire u laliorem,
Firmeiur vestril" pondere judicii.
Si quid.nodo9tim, duriimve notatur•" in ipso,
Parcite Cecropidis 17,Altica tela sequor.
A Al si mendosus _cclinal ** traraite recto,
Mellifluovestro •* famine corrigite.
Hoc Iever;namque mea contigit Hteronymo ".
Ut vero stabilis maneat fimdamine firmo,
sl
Regali 9T„9f_5 Jigere sufficieti
Crediderim, multos langentuni " summa sophiae "
Non despecturos donula nostra fore,
Sudorisque gravis tentabunt carpere fruclHm;
Forsan *- virtulemVilia verba tenent.
Saepe solent spinis redolenles crescere flore»;
Nodosae vilis sumilur nva ferax.

VARIAE LECTIONES.
1 B glosSa a /t.a__-,Fglossai. dblationem. *Fglossai.e.plenam. 3 SicAngelo Maiclass. Auctt.,Tom. V,
p. 448; BCDFGH spondo; E spondeo. * Fglossa i. e. insignia sive coronae. " FG vociferi. * F glossa
i. e. talims. ' Fglossat. ev artes, Hglosa lecas. * F glossa t; e. graeca.. , *F glossa i. e. labores sive
exercitia. '* H Versibus. ll F glossa t.;.. iatinis, Boc.irfenit. '* Sic BCDEH; FG accipite. " B supra adscr.
neiHcet M. ,lF t*tHnti«. " Rnostri. "_ic codiees; Usserius in Epistolarura Hibernicarum sylloge tto-
tetur. " FG cicropidis; B %\oss»Cecrops rex alhenarum. *«Usserius declinel. .'•' H nasttto. *' F yeronimoi
C ieronimoi »' Ffelossa it fc pondere vei auctoritatc. !5 Sic BCDEFG; H tangenlitm; Angelo Mai cqrr. tarn*
getttes; Usser. tangenlum. *3F glnssa i. „ sapientine. _ i%F forsitan.
 *m JOANNIS SCOTI Mftt
A anfracluosum '*, longcque a moderriis -*___MI
Gloriosissimo catholicorum regunt Cdrolo remotum, multis invium, paucis 19apertirm, -Mlii-
JOANNESextremus sophiae studentium $a- lum propter antiquitatem, verum eriam c_el_MM__
lutein. aliitudinem mysteriorum. Fertur namque <pra_f_tu-
Valde quidem admiranda dignisqrte virluttiro lau- Dionysius ftiisse discipulus att|ue adjutor Pauli atio-
dibus esl exaggeranda catholicorura virorum reli- stoii, a quo Atbenieiisium consttUilusest episcopw,
giosissima sollicitudo, qui, dum vilae humanae pe- cujus Lucas **commemorat in Actibus apO-t-lonHit,
riculo-is exagitari videnltir ' aerunmis, fixa tamen et Dionysius, episcopus Gorinlhi, vir antUjttus,
lnentis iiitenlkme, divinartiiu rerum laboriosis inve- beatus uuoque PoLycarptts in epistola ad ecclesiam
sligalionibus purgali *, frucluosis inventionibus il- Atlicnarum, Eusebius iicm Paniphili in etclesiaslka
luminati, pcrpetuis immulabilibusque verilalis atqtie historia, nccnbn etiam 'l sanctus Papa Gregorius in
divini » arnoris conlemplationibus perfecli, non in- homelia sua, ubi brcviter angelorum ordines expo-
tcr mortales habilare, sed in caelesletn conversatio- suit. Hunc euhdem quoque non praefali viri, sod
nein mulalos * penilus esse judicandi sunt. In quo- alii moderni temporis '«* asserunl, quanlum viia
rum vos numero ' esse constitulos nullus recte cjus a IJdetibns viris tratlila tesiaiiir, temporibus
vesiros affeclus intuentiuro dubilare permittilur, B Papae Clemehlis, successoris videlfcelPetri aposloli,
piissimc gloriosissimeque Rcgum, quandoquidem Romams3 venisse, et ab eo praedfcandi Ev_ng.lii
civilium plusque quam 6 civilium bellorum maximis gratia in pariesGalliarum dfreclum fuisse, et Pa-
assiduisquepertiirbationibtis.insupei"eliam pagana- risii**marlyrii -"gloria coroiialuinfuisse cum beatis-
ruin" genlium barbaricis incursibus, christianorum simis sttis consorlibtis, Rustico scilicet alque *«IJIeu-
rcgnuin passim invadcnlibus allisi , Jion laroen therio. Haec igitur nostra qualiscunque sit *' trans-
regalis animi stabilitaie dejecti, quasi quoddam lalio non <|iiidem prolixae indigetr, ut afbilror, apo-
imraobilc saxum.Neplimilimile naluraliler defixum, logiae *7*,cum omnibus ejus aemutis, quicunque .t
erispissinios valitlissiraosque cerulariua ' tumultus qualescunque sint, facillima una resjponsio-e possi-
stabili duraque fronte repellens, toto vestrae '" mus **occurrere, veslrae videlicet celsitudinl neque
menlis inluitu, lolaque cordis devolionc sanclarum poluisse neque debuisse non obedire. 5i quis autem
Scripluraruro secreta, ducenle Deo el ralionis nimis tardaeaul nimis inusitatae redargueril elocu-
lumine, investigatis, invesiiganlesque diligitis, et lionis, allendat, non me **tanluin, sed el se "•ipsuin
non solum lalialis " eloquii raaximos _anc_ssiHiosr IJibil' 1 |^ecplus-*chj^re, quam quod ipse dislri-
t-ue auctores perqnirilis, verum etiam in augroen- fiuh, qiii oivi-tt smgiins propria, proul vult. Sin
tum aedificationis catholicae fidei novis " edilioniuu. " vero obscuram minusque aperlam praediclae inter-
in latidem chrisliani dogmalis •EWniw '* Palres pretationis seriem judicaverit, videal, me interprc-
addidieislis '" consuleie. Hinc est, quod et ingenioli tem biijus operis " esse»«, nou exposUoren*. Ubi
nostri parvitaieirt;nOn dfedigrialiestis impellere, nec valde perlimeseo, ne forte culpam imidi **inierpre-
tios velttt otiosos inertiaeque somno sopilosperpessi lis incurram. At si aul»" siiperflua quaedam super-
estis dormire, ne, dum hcsperiis "solummodo apici- adjecla esse, aut de inlegritale graecae constructio-
bus 16sliidium impendimus, ad purissimos copiosis- nis quaedam deesse arbilralus fuerit, recurrat ad
simosque Graium latices rccttrrere, kaustumque inde codicem graecura, uode ego iiiUypretalus &_-_; ibi
suinerc nou valeremus. Jiissionibusitaqne vestris nc- fortassis inveniet, itane est •• necne. Hdc tamen *'
que volentesnequevalentes obsistere, rudesadmodum mihi idoneura fore arbilratus sum, omissisahorum
lironesadhuchelladicorumsludioram "., fatemur,— conjecluris illius*8 solitis arbilrio luccumbere, cui"
quid emm pudeat nos fateri vestrae serenitudini ? — oportet me oblemperaie. Sanclus ergo Dionysius,
ullra vircs noslras, ipso lamen duce, qui est lux men- ut praeiliximus M, Areopagita, ex yico videUeei
tiumet illuminatabscondita lenebrarum, libros quat- Marlis denoininatus — Ares " namque a Graecis
tuor sancti patrisDionysii Areopagilae.lepiscopiAthe- - bellum vocatur :—primis juveutulis sliae floribus
nartim ,quos scripsil ad Timolheum, episcopumEphe- academiae studiis eruditus, dcinde divino atquein'
siorum, et decem epistolas ejusdem de Graeco in efTabilimiraculo solaris eclipseos, quae facta eslcon-
Lnlinum transtulimus, opus valde, ut opinamur, fixo Domino nostro Jesu Christo 4* crucis patibu-
. VARIAE LECT10!N_S.
'E videanlur. ' F pttrgate. • divini om. F. * Usserius mutati;F putati. "SicBCDH; EFG
nntnero vos; Usser. numero,0vos. ' pro plusquequam F plusquam. ll * Usser. et insuper. 8 H paganorum.
' F glossa t. e. «nrfflnttti. Sic EF et Usser.; tvsirae om. BCDH. F latiaris c. gJossa t. e. lalini. " E
noui*modernis edilionibus, F et Usser. notiis modernisque editionibus. " Sic reslitui; BCDEII ellinas,
BCDHc. glossa i. e. graecos ; FG ellinos c. glossa i. e. graecos; Usser. _._«_-« patres. •* F addidittis;
E et Usser. pio affeclu addidislis. " F glossa i. e. latinis. • E glossa i. e. litteris. " F eltddicarum
•" F tenebrosum. '» Usser. paucisqne. *° Usser. cujus ei Lucas. ••Hei. M
gumnasiarttm. *• ** quoqmenon—
temporh om. F.' om. F. Patisii oni. E etUsser. -•**EF et Usscr. "CBH-et*.
" sit om. E et Usser;gralia *'*F glossa i. e. excusationis " CDHpossumus. -**H me tto». marlyrum.
0
_-i <seom. JE. • •**1S
nii *» Usscr. hujits opeHs inierprelem. " EF esse liujrn operis. s* EF fidi interprelis. _S.er. fidxt
interpretis. *» nttt-oiii, E. »• E et Usser. esse. 37 BCDE tanium. 3HEF el Usser^ umtlt; P_|wi
libri. m F c. glossa libro. *• ul prae_t*itn„« bni. F. *' BCDH«rt*. ** F _>or»t»onofc--. _w^M~|
conjixo.
1053:, VERSIO OPERUM S. DION-SH. — PRAEFATIO. -<*_*•
lo ">commotus — ipsc siquidem, ul in quadam A scriptio de Ecclesiastica Ierarchia, bumanae naui-
suarum epistolarum *- commemorat, dum essct rae, Salvaloris nostri sanguine redemptae, unitalem
juxta Heliopolira cum Polycarpoepiscopo eeterisque, denuntiat, ad similHudinem videlket caelestis sa- la
qui lunc aderant, divina procuranle providentia ini- cer-dolii,quanlum possibile est morlalibus, ad hec
rabilem in niodum conspexerat lunam soli subeun- ordinalam. Cujus snmmus pontifex est ipse ", qui
tem, ac per boc * solem defecisse — moxque san- eamsibipergratiamsuam coaptavit,qttieliamlolius
clissimum virum, aposlolomm discipulum *, lero- Ierarchiae, caeJeslium quid.emet terreslrium, princi-
tlieum " vidclicet episcopum , seculus, cujus in pium est et medium et finis, ad quein omnia refe-.
terth) hujus opcris libro memoriam facit, euiitlem- runlur. Haec itaque noslra lerarcbia instar caeleslis
(jiic magistrmn suum venerabilem norainat, ceteris- triparlita est, in tres scilicct lerarcliias, Quarum pri-
que lunc temporis coepiscopis posl apostolos in ma temporali quidem ordine, ultima vero dignitalc
llieologia praeferre nondubilat, cum quo multisque* legale est *• sacerdolium , quod in variis valdeque
aliissanctis in unum convcnientibus Christum. post obscuris symbolis per Jegislalorem Moysea ** planc
resurreclionem corporaliler est conlemplatus a, carnali adliuc populo, literaeque, non spirilui
aderanlque ' ibi, ut ipse ail, Jacobus, frater Domi- servienii dislributuro est. Cujus maximus characler
ni, et Petrus, vertex apostolorum — talibus ac tantis ? erat labernaculum illud in Arabico monte figurate
adroonitus, divinartiiiique * Scriplurarum myslcriis monstralum. Secunda vero, quae et media, sacer-
illuminalus, scripsit lios libros, bortanle ac poslti- doiium, quod nunc est, Ecclesiam dico Novi Testa-
lante sanclo Tiinotlieo, aliisque ', quorum nomina raenti, sub gralia quidera constitutain, partim sym-
in proccssu hujus operis sacpissime declarat, do- bolis visibilium sacramenlorum dispositam , parliin
clrinamquc breviter insinuat. Sed praesenlis operis vero yerilalis conlemplalionc perfeclaro. Et est fmis
inienlionem breviter iuiiinare nccessarium dttxi- praelCritae primae, inilium vero futurae Ierarchiac,
mus, quo facilius leclor sludiosus ingrediatur. Pri- quae est lerlia, ntitic '* ex parte inchoata in pri-
mus itaque libcr, qui inscribitur '* de caelesti mitiis contemplationis, perficienda vero posl glo-
lerarchia, quod nos, non verbnm, sed sensum ex- riam futurae resurrectionis, quando visibilium sa-
primentes, possnmus latine dicere de caelesti ponli- cramentorum velaminibus sublalis ipsam verilatcin
ficatu, seu de summo " sacerdolio, novem caele- perspicua claritate conteinplabimur. Ideoque prac-
slium virlutum disp.sitiones enumerat, ordinat, sens ecclesiastica lerarchia, ul diximus, mcdia est
scgregat, conjungit, earumque sanctis theologis '* inler legalem praelerilam et caeleslem fuluram,
divinilus manifestalas symbolicas, hoc est significa- quoniaro non solum aelernarum rerum symbola
livasvel myslicas imaginationes '* Iuculenter exponit. C peragit el visibiliter considerat, ut legalis praete-
Ordinat quidem in superiores et nicdias et ultimas, rita, sed el spiritualem eorum " intelligenliam in-
segregat vero in lernas 1Vler Icrarchias, conjungit vestigare inveiiireque non ccssal '*, ul caeleslis fu-
primas ultimis ct ullimas primis per medias, mira- tura, et celera. Terlius dchinc conlinet divinarum
bili extrcmilatum et mcdietalum ralione coadunans. nominalionum virtutes, rdeoque de divinis Nomi-
Dissimilium quoque ibrmarum descripliones in pro- nibus vocitalur. In eo **secretissima sublilissimaque
pheticis vjsionfbus plus quara similiiim caelesles reseranlur mysieria de unitate et trinilale divinae
substanlias expressius insinnari l" confirmat, nul- essentiae, hoc est, quae nomina '* discretam, quae
lariique visibilium seu invisibilium naturarum ab unitam insinuent " Deitalem, quae per se incar-
inilio iiitelleclualis creaturae usque ad extremum nalo '* Filio convcniant ", quae sit unius solius
terrentimqtie vermicuhim nominari, ex qua d,ivina omnium causae in primordiales, causas prima pro-
theologia qtiandam similittidincm ad significandaro ccssio, ac per eas ilertim a suromo usque deorsuro
omnium rerum " causam, Dcum videlicet, non in- multiplex theophania, iii gertcia q_idero, in species
troducal, et celera '. Secundus vero, cui esl in- numerosqite 30 visibilium et invisibilium naturarum.
VARIAE LECTIONES.
* CDH patibulo crucis. ''•EF epistolarum., suarum- 3 hoc om. E. * U discipulorjtm. *-E iero-.
thecum. « FH muUis. ' B glossa vel qu\ppe. 8 BCDHsanclarttmque. ' Male E altQsqug. 10F iifspri-
batur. " E et Usser. seu de caelesti stiinmo sacordblio. i! F iheologiis. " E el Usser. signijicu-
livas imaginationes myslicas (velom.). IV BC vero intemas ler. « EF insinuare, Usser. insunuare. ''*J_.
r.rttm omnium. " Quae jam usque ad versus Lunvne sidereoetc. leguntur, in codice F.desunt. iSiE
et Usscr. adhuc. » Usscr. ipseesl." E et Usser. sil. »• Sic BCDEFGH; Usser. Moyseu. " Usser. jdm.
'* eorum om. E el Usscr. »v no» cessat om. E. '». Usser in eo. " E,nomine. " E et Usser insi-
quia
nuent. '* E el Usscr. inhumanalo. " E el Usser. conveniunt. " E numeros.
NOTAE.
r« Ad vocem contemplalusD. haec animadvertit: clorum noslrorum.(ratrum in visionemvitae tnchoanlis
Noverishic translatorem nonbene sensissein. eo.quod el Detim recipientis corporis convenimus, aderal au-
beatum Dionysium Gkristum post resurreclionem.cor- temet Dei fraterJacobtu, > etc. Non corpus Clirisii,
poraliter conlemplatum astruit, ex verbis scilicet sed beatae Mariaevult auclor inlelligi, ad cujus ob-
ipsius sancli Dionysii, qui scribens ita loquilur : itunmposloti et ipse Dionysius el alii sancti fratr
i.Quando-H nos, ut aestimatur, el lu, et multi san- convenerunt -•••.
105'i JOAN.M3 SCOTI mtt
Ubi tupernaturali contemplatione docereperspicitur, A tior * iii irimniiiliin linliiin lir|~irir i_ nan>i|tp.
similia esse et appropinquare Deo ea, qnae nou Unde et in duas iniTiniir ln[ririr itirripliniiMf_h(i
sunt, quam quae * sunt, non tamen privalione ditur partes , calapbaticam plane el apopha_ba*_,-
subslanliae, sed superexcellentia naturae ; quid di- id est, in esse et non esse. Ubi analylicae artjs ra-
slet * inter causas; et causalivas malum nibij esse, gulis utilur, et nos praeclarissime commonel, *_.
neque in rcrum nalura subsislere, neque substan- privationein omntum, quae dki seu intelligi pos>
tiae neque virluti neque operalioni nocere; ea quo- sunt, oporjere ad veritatem, qtiae est causa om-
que, quae per privationem de Deo dicunlur, per nium, quae ab ea et per eam et in ea et ad eam
excellentiam in ipso intelligenda esse. Quartus de creata sunt *, per exccilentiara essentiae recurrcre.
mystica theologia , qui, quantum ceteris est coar-

INCIPWNT LtBRl SANCTI DIONYSII AREOPAGITAE ».,

QVOS JOANNES 1ERVGENA •
TRANSTVLIT D& GRAECO IN LATINVM ,
JVBENTE AC POSTVLANTE REGE » CAROLO LVDOVICI iqPERATORlS FILIQ

£A_<CTI E>IONYSII AREOPAGITAE

LIBER PRIMUS

DE CAELESTI IERARCHIA

CAPITULALIBRIPRIMI ».
1NC1P1UNT

I. Quouiamoinuis diyina illumiaatiosecondumbooiUttein X. Repetitioet eo-gregatioangelicaeordinatioup

» proveuiens maoet simpla, et non
virie in praevisa 10 XI. Quareo-tnes caelestesessaatiaecommuoilerVirt«t«f
boc solum,sed et unificatilluminata. oaelestesvocentur>8.
II. Quoniampulcbredivinaef caelestiaetiam " per dissi- XII. Quare secundumhominessumuii sacerdotesangeli
milia-jmliola roanifestaiiiur. voceulur".
/11.QuiJ ait " lerarcbia,etquae per Ierarcbiam inleUi- XIII. Quarea Seraphimdicaturl»purgakusfuisseprophotu
gentia. Esaiag.
IV. Quidsiguillcet**augelorumcog_ominalio. XIV.QuidsigniOcet" traditusangelicos numerus.
XV. Quae formatitae angelicarnm virlulum imagiiies,
V. Quare otunes caelesles esseutiae cotnmuuilerangeli quidigoe-tn,quaebum_naeftigies,qnioculi,qiiaeoare»;
Jicautur'*. ijuaeaures,qiiaeo-a*°,quisl.iclus.qua, palpenrae.qttae
VI. Quse prima caelesliumessentiarumdisposilio,quae supercilia, quis auditus,q_i deiites, qui humeri, quae
media, quae ultiina bracliiael manus,quodcor, quae peclora, quae _.-_-,
VII. De Serpphimel Cberubiniet Thronis et de pritna oui pedes*', quae alae.quaemiditas,quisauiiclus,qvis
eorumlerarcb^a, Imiilus amiclus, quis saeerdoialis,quae zonae, quae
virgae, qaae arma, quae secures,qui geoui-triri fuues,
VIII. De Dominalionilius
*'
et Virtulibuset Pote-latibuset qui veuli, quan utibi-s,quid aes, quid n. electrum,qtif
de mediaearum ierarclna. colores diversorum lapidum,quae leonis forma, quae
aquilae«pecies,qui equi, quae difTerentiaeeqiilno-om
IX. De Principlbuset' ArchangHis • et Angelis
- et de ultitna colornm,quae flunina, qui currus, quae rotae, quoq
eorumleraichia. diclumg-udiumaugeloruma.
VARIAELECTIONES.
1 H quaro ea, quae sunl. '. E ct Usser. distat. » Sic
FII; RlquanUim coarlior est ceteris ; Equan-
tum coarlior /St celeris ; Usser. q. c. sit celeris. *vUsser. et ad earo el propter e_m creaUj sunt, * E li-
teris miniatis In hoc volumine continentur libri sancti Dionysii Areopagitae. ' Sic BCDH; E Eriugena;
ilem cod. Florenlinus Eriugena. Codicibus FG^locus ille desideralur. 7E et iile codex Florentinus poslu-
lanle Domino gloriosissimo Rege cet. » E Haec sUnt in hoc de lerarchia caetesti lotum capitula xv.
» E provisa. •• et oro. FH. " Fer. '* EF est. •» EF ** dicufttur. " CEH .onitti.
" EF vocantur. " EF vocantur. •• EF dicitur. " E significat *•EF
** significut. $ quae ora, auae aures. " G
qui pedes , quae dorsa. R quod.
PjiOTAE.
» L euumerat hoc ordine : Quae formativae an-
quae nares, quae ora, quae palpebrae, quis auditus,
gelicarum virtulum imagines.Quidigueani, qui oculi, qui humeri,quod cor, quae dorsa, quae alae, qttis
quae aures, quis laclus, quae.supercilia, qui dentes, dmictus, quis- sacerdotaiis, quae virgae, quae secu-
quae brachia vel manus, quae peclora, quipedes; ires, qui venli, quod aes, qm coloret diversorutn_t-
quae nuditas , quis Hucidus amtclut, quae sonae; pidum , quue aquilae ipecies, qui equi, quae di/fumh
quae drma, qui geometricifunes, qttae nubes, quod tiae equinorum colorum, quae ftumitia, qui cumtt,
etectrum , qttae leonis forma, quae humuiia efigies, quae rota&, nuod dictum gaudium anqtlorum. <'
mt YEKSIO OPERUM S. DIONYSJ! - CAELESTIS IERARCHIA. 1038
| Nec mora; perfulgens » caelesiis luce sopbiae "
I.IEER SANC-I DIONYSIIAREOPAGITAE, EPISCOPI
ATHENARUM, AD TIMOTHECM, EPISCOPUM 'AT9_a" eddcuit, de quibus ortus et est".
" in
EPI-E.IOB.-J-I '. Namque ferunt Pauluro, qui Christum sparsit
de caelesti [ drbero,
Epigramma in beatum Dwnysium
lerarchia. Ipsi feliccs iniposuisse mantis.
Ast '*. mox perfcctus, doctoris symmachus '« in-
18
Angelicae sapientiae fulgores multos projecisli ho- [ staris
minibus, manifestasti videre animo composilampul- Rexit Ksxfoitt.„f " pervigil &pxitp*5;IS
chritudinem. Alla dehinc volitans Paulum _uper '» astra secuics,
Compresbytero TIMOTHEO DIONYSI.Spresbyter Empyiei caeli lerlia regna videl.
*l
de caelesti lerarchia*. Suspicil **ac Seraphim primos, sartclosque Che-
Lumine siderio Dionysius auxit Alhenas [ rubirii ,
Areopagitcs, magnificiisqiie ._{.;, Aelheriosque Tbronos, quo sedet ipse Deus. •
Primo coramotus Phoebo * subeupte selena *, PoSl bos Virluies, Dominalus, atque Polenles
*
Tempbre, quo .wv/sf) fixiis eral Dominus. Agmifiibus sacris enitet ordo sequens.
Mox et * conversus, mira slupcfactus eclipsi '-, R 'Ao^iSv,«p^ayysXwvTJ zof _V „yy_,_v xi TU-KV^WV "
Conseqiiitur gaudens Jerolliea ducem. : Menlibus **uraniis ** teriia T_5tr " inest.
Qni inox edoclus, pracelarus namque magister, llos igiigr numeros, terno ter liinite septos ,
Pneumatis * excelsi fonte renalus eral. Praedicti Patris ipyisticatficta doCerit.

\mm MBER DE mmm HIERARCHII.

CAPITULUMPRIMUM. iC sittnus, coivsiiioi-.ibiiniis,et principalem el superprin-

divilii Palris clarilatem , quae angelorum
Quomodo omnisdivina illuminalio secundum bonita- Cipalera
f.m varie in pruevisa proveniensmanel simpla, el nobis in figuratis syrobblis manifcslat bCatissimas
non hoc solum sed el unificat illuminala. Ierarcliias8»,iinmateiialibus etnon tremenlibus roen-
Omnedulum optimum, etomne donut» perfeclum, tis octilis recipientes*", iteruni ex ipsa iri siriipluni
*' radiiiro. Eteniro neque ipse
desursum est, descendens a Palre luminum*. Sed et suura restituimur
omnis.Patre moto manifrstaiionis htmiiium proces- iisquam unquam propria singulari unitate des.ritur:
sio, iit nos opliroe ac large proveniens, iterum ul ad anagogicam vero et 'unifi.cameorum, quac pro-
unifiea Virtus restiluens nos replet et convertit ad • visa sunt , conlcniperantiaro optime et pulchre
congreganlis Patris unilaieiu et deilicam simplicila- mulliplicatur etprovenit, ina'ii-lqu..a,,iu(ra se munile,
_e,m.Elenimex ipso omivia, el in ipsuro _ !7, ut divi- in iucommiilabili sintililiidine uitiforrailer fixtis, et
iiuroait Verbum. Ergo s8Jes_Hiiuvoeantcs Paternjim i.u se, quanium fas esi, respicienles proportionalilcr
'9
luinen, quod esl.quod veruro esl **, ^juod illuiriinat eis exlendit el unilical secundum simpticero sui
omnem hoiuinein venientem in muiidum 30c, per nnilatera. Etenim neqne possibile est, aliler lucere
40
quem.ad principale lunien, Palrem, accessum habui- nobis divinumratlium.nisi varielatesacrorumvela-
musdS1in sacralissimorumeloquiorum Palretradiias 1) ; raiuum anagogrce circunivelaliiin, et bis, quae secun-
illuniinationes, quaiilum possibile **,respiciemus, et dmn nos sunt, provitlentia paterna connaturaliter et
ab ipsissymbolice**vnobisetanagogice3!>iiiaiiifestala$ proprie praeparntuni. Propter quod et sanciissim.m
caelesliuni aniniorum Ierarcliias, quanlnraootentates nostram Ierarchiain lelelarchis 4l sacrorum positio4*
VARIAE LECTIONES.
1 E episcopum _« eaelesli lerarclna. ' F glossa t. e. sapiens. * F t. e. soli ; Usser. PJioebttm ; 8 phebo.
* F glossa t. .. luna. Angelo Mai. tx|Hv»v. * F glossa i.e. cruce; RCDHstayro ; V.tauro. 6 Sic BCDFGII;
E, Usser., et Arigelo Mai «t. * F glossa t. e. defectus solisi 8 F glossa i. e. Spiritus sancli. ' Sic codd.,
F praefulgens. *• F glossu t. e. sapienliae. " Conj., BDII Atticas , C Attichas, EFG Attidas (F c. glossa
t. e. Athenienses); Usser. Altilas. •* Sic BCDH; E et Usser. ortus adest ; F orliis erat. " F Spdrgii.
14F At. l" F glossa t. e. coadjulor. *? Angelo Mai. ipse. " codd. cecropidas. ls,codtl. archiereus, CDII
archierits ; F glossa t. e. archiepiscopus seu princeps sacerdotum. " Usser. supru. ** F el Usser. suscipit.
*' E et Usser. ad ; F at. **•_" glossa i. e. polenlalus. Gglossa i. e. poteslates. *3Sic versus ad codicum fldem
restituendiis est. Usseritis etim oinisil quia iii Coilicesiio pessumdatuserat. MaleAngelp Mai _/>xwv'A/ox-7"
!* F glossa t. e. spirilibus. °":Sic F e. glossa t. e. cnelestihus ;
7i__v TS.chorus aysXwi'tt TEVVTWV.
BCDH oyranis. ; E oyraniis. *•' BF glossa i. e. ordo. " E in ipso. " BH Nos crgo. s9 est om. E;
BJH quod est 3V verum, 80 AE in hunc '"innnliini. Sl BH habemus. 3%A possibile est. s* BH i. e.
RH t. e.,coniemplative. BH i. e.summasacerdolia. " Arespicientes; " Sic
signilicative. Arecepluri.
A ; BH resiiluemus; E restiluimus , • S8A et manet. a* A se eis. *" BE nobis lucere. . 4I A perfeclissintd.
** A disposilio.
NOTAE.
* Jacob. 1. < Joan. I.
«>Rom. X|". «iEphes. ll.
1039 JOANNIS SCOTl Jtlft
caeleslium lerarcbiarum supermundana iraiiatione Ah et rotasquasdam igneas
super .-.faffl-'Mat^iiB|i$%|
dignam judicans, ctdictas"immateriales lerarchias et thronos materiales Dlvinitati ad' re.ubitlp^---
raaterialibus figuris et formalibus compositionibus cessarios, et equos quosdara multicolores, et arn_-
varificans tradidit, ut proportionaliler nobis ipsis feros archislrategos, el quaecunque alia exetoq-tts
a sacralissimis formationibus in simplas et hon flgu- nobis sacre et formabiliter " in varietate manifesta-
ratas ascendamus altitudines el sirailitudines, quo- tivprum symbolorum tradita sunt «. Eienim valde
niara neque possibileesl • nostro animo, ad immaleria- arliflcialiter theologia factitiis sacris " formationib-S
lem*illam ascenderecaelestium lerarchiarum et *imi- in noh figuratis inlellectibus usa est, nostrum, ut
talionemetcoiiteroplationem, nisi ea.quae secundnm dictum est, animum revelans, et ipsi prppri*i et
ipsum est, maleriali,manuduclione utatur, visibiles connaturali reductione providens, et ad ipsuni
quidem fbrmas invisibilis pulchritudinis iroaginatio- reformans anagogicas sacras " Scripturas. Si cuj
nes arbitrans, et* sensibiles suavitates figuras invi- aulem videtur, saeras quidem recipi compositiones,
sibilis distributionis, et immaterialis luculenliae tanquam simpltcium| ih seipsis ignotorumque riobis.
imaginem materialia lumina, et secundum intelle- et incontemplabilium subsistentium, inconvenieoles
ctum conlemplativae plenitudinis pervias » sacras vero aeslimat sanctorum iutellecluum in eloqtiiis
disciplinas, et adunati ad divina, et ordinali habilus B \ sacras descriptiones, et omne, sic dicere, durum li_c
earum , quae hic sunt, dispositionum ordines; et angelicorum nominum theatrum : et debuisse ait
Jesu participalionis ipsam divinissimae eucbarisliae iheologos ad corpoream facturam universaliter \tt-
assumptionem, et quaecunque alia caeleslibus qui- corporalium venientes, propriis ea, et, quanlura pos-
dem essentiis supermundane, nobis vero symbolice sibilc, cognatis et reformare '• et manifestare figura-
tradila sunt. Propler hanc ergo nostrara* conratio- tipnibus ex '9,apuinos pretiosJssWta etitnmateriali-
nabilem theosin misericorsperfectionisprincipium.et bus *° quoquomodo e( superemirieiHibU-essentris»
caelestes Ierarchias nobis manifeslans, et commini- el *' non caelestibus et deiformibus simplicitatibus
slram earuin perficiens noslram Ierarchiam, ad terrenas el" novissimas circumposiias multiformi-
virtutem nostram §in_ilitadine deiformis suae" tates. Hoc quidem e( nostrttm sublimius futur__i
sancliflcatfonis, sensibilibus imaginibus supercae- esset, el supermundanas raanifeslationes non tfedu-
lestes descripsit intellectus in sacroscriplis eloquio- ceret in '* inconvenienles dissimilitudines ". Hoc
rum composilionibus, quatenus * nos reducerel *i eliam ip divinas illegitime *» non injuriam t-eeret
per sensibilia in intelleclualia, et e_ sacre ftguratis10
' virtutes, et aeque nostrum non seduceret antactm.
symbolis in simplas caelestium Ierarchiarum sum- in immundas se inserenlem compositiones. Et for-
milales. "" tassis etiam aeslimabiintur supercaelestia leoninis
CAPITULUMII. quibusdam et equinis multiludinibus repleri, et
Quam putchre divina et caelestia etiam per dissimiliai mugitiya laudum oralione , el volatili angetorum
symbola manifestantur. priricipalu, et animalitms aliis, et materiis ignobillo-
Oportet ergo, ut aeslimo, primum exponere,quami ribus, tanquam ad inconsequens et ignobHe et
quidem esse speculationem omnis lerarcbiae aesli-- passibile reck*ga describendo »*per omnia deforme.
mamus V, et quid ipsius unaquaeque divinis profuitt clare manifeslalivorum eloquiorum sJmilitu__-S.
laudatoribus; deinde caelestes lerarcbias laudarei Sed veritalis, ut aeslimo, inquisilio ostendit, eJoqtfift-
secundum ipsarum in eloquiis manifestalionem , rum saeratissimam sapienliam - in animorem caele^
conseqttentibusque his dicere, qualibus divinis for- slium formationibus utrutnque valde protidisse, ita
mationibtis caelestes flgqrant ordines eloquiorum & ut neque in divinas, sic " forsitan diccret qni-,
sacrae descripliones, el ad qualeni oportet " ascen-- injuriam faceret virtules, neque nos in vtlespas-IM-'
dere per formas veritatem, ul non el nos eodem (i liler inflgeret imaginum humilitates. Quia quidem
modo mullis immunde aestimemus, caelesles et "' enim pulchre procuratae sunt informium formae, et
deiformes aniraps mullipedes esse qiiosdam , ell - figuraecarenlium figuris, non unam causam (fice-et/ 8,
multorum vulluum, ct ad boum pecudalitalem, autt quis esse nostram analogiam, non valentem imroe-
ad " leonum bcslialem imaginationem formalos, i, (liate in invisibiles exlendi contemplationes, et
et ad aquilarum curvo rostro speciera, aut ad vola-- desideranlem proprias el connaturales r_duc_oncs>-
tilium triparlilam alarum commolionemefflguralos, ;, quae possibiles " nobis formationes praetendrint
VARIAELECTIONES.
* B quoniami impossibile. ' A non materiakem. 8et oro.A. * $t ora. A. A discursas. " * "os^ram
om. E. ' A .arutn. * A «' ' A perdncerel. «?,'Asacfis ftgurutis. ' Sic EHF;A aeslimemus. SicAEi
l» et om. H. u„dom. AII. " Aformaliier. "' Ksacris poeticis. " A sanctas. »* A/lM*-
Aoporteat. ** '*
" ex om. A. «*E materiatibus. " B ex. '_*efom. BE. ttt om. A. Sic AE; BH dt.jjinu/flliott-',
mare.
**A simut injusie.' *' Arfttmdescribunittr. "AE si *tcforsitan; BHsi forsilan. *' A dicet. " B p<*»«fwfe*.

NOTAE.
E.ech. 1; Apoc. IV; lsaiae VI; Dan. VII; Za- V ; Josue V ; II Mac. III.
ebar. 1; Apoc. VI; E_ech. XXIII; JobXVl;Sapiehl. 'h Eitech. XXVIU; Job XXXVIII.
iQii VERSIO OPERUM S. DIONYSII—CAELESTIS IERARCHIA. 104_
iiiformium supernaturaliumque speculationum. Sed A simililudines, non aeslimo quemquam benc sapien-
"
quia et hoc mysticis eloquiis est deceniissimum, per tum conlradicere. In quidem enim pretipsioribu. **
incomprehensibilia el* divina aenigmata occultare, sacris formationibus ** consequens est el ** seduci
et inviam multis ponere sacram abditamque super- auriformes quasdam aestimautes esse ** caelestes
mqndanorum inlellectuura veritatem. Est enim non essentias, et quosdam viros fulgureos, decora indu-
omnis sacer, neque omnium, ul eloquia aiunt, tos vestimenta, candide et ignee innocueque resplen-
scientia ». Si autem deformes imaginum descri. denles ", et quibuscunque aliis similibus iroaginatis
ptione * causas aestimaverit quis dehonestari *, forrois theologia caelesies figuravit intellectus. Quod
dicens referri sic turpes formaliones deiformibus quidem ne paterentur, qui nihil visibilibus bonis
et * sanctissimis disposilionibus, sufflcit ad eura " allius intelligunt, sanctorum theologorum restituliva
dicere, quomododuplex est sanclae manifestalionis sapienliaet *' ad indecorasdissimilitudinesniirabililer
modus, unus quidem quasi consequens, propter descendit , non concedens materiaie noslrum in
similes provenienlium * sacrarum figurarum ima- turpibus imaginibus manens '* requicscere **;purgans
gines, alter vero propler dissimiles formarum factu- vero sursum versus ** animam ", el suggerens de-
ras, in omnino inconsequens et indecorum formatus. fonnitate compositionum,tanquam neque jusloneque
Ilaque colendam superessentialis 0-_/>x„<c* beali- B vero probante esse, neque valde malerialibus,' quia
tHdinera manifestalivorum eloquiorum mysticae sic turpibus similia secundum veritatem sunt super-
traditiones aliquando quidem ut ralionem et caeleslia et divina spectacula. Sed itaque et hoc
inlelleclura cl essentiam laudant, divinam rationali- intelligere oportet, nihil eorum quae sunt, esse uni-
tatem » et sapientiam ejus declaranles, et vere versaliter boni participalione privatum. Si(|iiidem, ut
existenlem subsislentiam , et eorum , quae sunt, eloquiorum verilas ait, omnia bona valde c. Est ergo
subsistenliae causam veram, et quasi lumen eam ex omnibus intelligere bonas speculationes, et invi-
reformant *, et vitam vocant, lantis mirabilibus sibilibus et intellectualibuscx maleriis reformare *'
reformationibus gloriosioribus quidem existenli- dicias dissimiles sirailitudines : altero modo inlelle-
bus '*, et roateriales formationes excellere quoquo- clualibus habenlibus, quae sensibilibus aliter dislri-
modo " probatis, deficientibus et sic tliearchica " buta sunl. Etenim furor irrationabilibus quidem ex
ad verilatem similitudine. Est enim supcr omnem passibili motu inest, el omni irrationabilitate 3S
essenliara et vilam, nullo qttidem ** ipsam lumi_e est repletus furibundus eorum inolus. Sed intellc-
cbaraclerizante, omnique ratione et intelleclu simi- ctualibus altero modo oporlet irascibile inlelligere,
litudine ipsius incomparabililer dereliclis. Aliquando declarans, ut aestlmo, corum virilem ralionabilita-
vero dissimilibusmanifestalionibus ab ipsis eloquiis b Cl tem et immitem **quietem in divinis et iinmulabili-
supermundane laudatur, eam invisibilem, et infl- bus fundamentis. Eodem modo concupiscenliaM
niiam , incomprehensibilemque " vocantibus, et quidem esse dicimus in irralionabilibus inconsul-
ca ", ex qiiibus, non quid est, sed quid non est, lam quandam et malcrialem ex naturali molu aut
significalur. Hoc enim, ul aestimo, potenlius est in consuetudine in mutabilibus inconlinenter ingcnitam
ipsa, quoniam quidem, ut occulta et sacerdolalis passibilitalem, et irralionabilem corporatis voluptatis
traditio subinlroduxil, non esse secundum quid conlinuitalem, simul omne animal coropelleniis in
eorum quae sunt, eam yere dicimus ls; ignoramus secundum sensum concupiscibile. Cum vero dissi-
autem superessentialem ipsius et invisibilem et miles similitudines intellectualibus circuinponentes,
ineffabilem infinahlatem. Si igilur depulsiones " in concupiscenliam eis circumformemus **, amorem
divinis verae, intenliones ,8 vero incompactae, ob- divinum ipsam intelligere oportet super ralionem
scuritati arcanorum magis apta est per dissimiles et *" intelleclum immalerialilatis, et inflexibile et
reformaliones 19manifestatio. Et nunc itaque non non indigens desiderium superessentialiter castae et
turpes replent caelestes ornatus eloquiorum sacrae iropassibilis contemplaliouis, et ad illam puram ct
descriptiones, dissimilibus eos formarum facturis sublimissimam claritatem, et invisibilem el formifi-
manifestanles, et per has oslendentes materialibus 1U cam pulchriludinem aelernae vere et invisibilis so-
simul omnibus supermundalium " excellenlias. Quia cictatis, et veluli *' potentiam excipit quidem in
vero et nostrum aniraum reducunl magis dissimlles suIBcientiet in conversibili, et a nullo affligivalente °*
VARIAELEGTIONES:
*et om. A. * E descriptionis. * A inhonestum. * A ac. * A hunc. * A pervenientium. ' BEH
t. .. divinitatis. *, Sic AE ; BH ralionabilem. ' A formant. 10 A formaliombus castioribus manenti-
bus. "BHouotn.do. "
l» A divina. " A tumine ipsu. 1VA el incomprehensibilem. " A */__.. *• A
didicimus.. " Anegaliones. "Aaffirmationes. " A formationes. M BH supermundiaiium. " Pro In A.
Per. " A preciosiores. " Asacras formaliones. *.*et om A. *»es.eom; A. **candidum et igneum in-
nocue resnergenles. V et om. A. '8 A remanens. " A qtiiescere. *• A ferens. al A animae. " A est
nfaterialikusfoimare. 3aA omnis irrationabiliiatis. 3VAimmdnem. *•"A circumformamus. " _ ora, A.
•" veluliom. B. *8Aa nn//o affligitur virlute.
NOTAE.
a Malth. VII; I Cor. II. - Gcn. I.
»•Rom. XI; I Tim. VI; Psal. CXfc.
««*_" JfiANNIS SCOTI *(jAi
per inconfusum et incommulabilem • diviriae pui-1A esserilias ex inconvenieiitibus disstmilibus similiiu.-
chriludinis amorem, et universalem revocationerti dinibus reformani*1, secuntfum dictas causas. Noa
m id, quod vere est appetendtim. Sed et ipsam eniffl -orta.sis aeque non" nos in quaestiouem qui-
ifrationabilitatem et insensualitalem in quidem dem ex indigenlia, in anagogen quoque»3per diligen-
irrationabilibus animalibus , aut inanimalis ma- lem divinorum scrutationem veniremus, nisi defor-
teriis, defectum rationis et sensus proprie voca- riiiias rios extorqueret mariifeslatoriae angelorura
mus: in autem imriiaterialibus el inlellcctualibus reformationis**, non sinens noslrum animuni rema-
essenliis, sancte et decenter supereminens' earum, nereiridissimilibus formarum facluris, sed hiclantem
ut stipermundalium, eonfilemur nostra transiloria et negare materiales passibililates, et assuescentem
corporali ratione et niateriali alienalo incorporalibus pure exlendi per visibilia in siipermundanas alti-J-.
animis sensu». Est itaque non el* dissonas refor- dines.
mafc* caelestibus formas, et ex vilibus maieriae par- Tanta quidem a nobisdictasuntpropter,materiales
tibus , quoniam et ipsa e_ vere bono subsisientiara et incpnvenientes divinoruro eloquioruni angeUca-
possidens, per omnem sui fflateriaJem dispositionem rum" imaginum descriptiones. Deinde auienj scj-re-
resonantias" quasdam inlellectualis pulcbriludinis gare *•*oporlet, qjuidjpsam quidem esse Ierarcbjara
habet, iet possibile est per eas reduci ad immateriales "' aestimemus'*•, qujdve ipsa, lerarchia prosit»'lerarr
primas formas dissimililer, ut dictum est, similitu- chiam SQrtientibus'% Du_verosit serinonis.Chrislus,
dlnibus acceptis', etel-dem 8 non simililer, compacte si quidem mihi fas dicere, meus, lotius Ierarcbicae
autem et pulchre inleflectualibusque et sensibilibus manifestatipnis iiisuiratio. T.u vero, opufirj secijtuT
proprielatibus definilis. flaec njyslicc-stheologos in- duin sanclam nostrae sacerdolalis traditionis Icgis-
venicmus non solum caelestium dispositionum de- Jalionem, ipse sancle ef deceiiter ausculta mirabi-
claratiouibus mirabililer circumformantes, sed et 9 iiter dictorum, divinus in Deo et'*.in docliinafactus,
ipsis aliquando tbearchicis 10manifeslalionibus. Et: et secrelo animi,. quae sancta simt, circiiiiitegens
aliquando quidem ipsara ex luminibus preliosis lau- exinimunda mulliludine, lanquam unifprmia cuslQdi.
dant, IIt solem jiisliliae, ut stellam matulinam, ini Non enim fas, ut eloquia aiuot * in porcos projicere
animum sancte orienlem, er ut Iiinien incircumye- invisibilium margarilarum inconfusum et luciformenj,
lale" et intellectualiter" resplendens*: aliquandoi beneficunique ornatume.
"veroex mediis, ut ignem innocue spleudentem, ut
aquam vitalis pleniludinis dalricem, et symbolice CAPITULUMHI.
dicendum, in ventrem siibeuntein , fluminaque re-' - Quid' siim lerarcliia,
. etquae per
...
Ierarcfiiam
-...,-..''-' uiititas.
dundantem, iramensurabililer refluenlia: aliqtiantloi ^ Esrquidem Ierarchia secunduni rae.ordodivinus,
auleni ex novissimis, ut unguenluni suave, ut la- el scienlia , et actio, dciformi quanlum. possibilc,
pidem angularerah. Sed et bestialem ipsi fonnami siraulalaal,juxta 3*inditas ei divinilus illuiiiiualiotics.
circuropouunt,etlconisei,s etpanlheris •* speciera1» ' proportionaliter in Dei siroililudinem ascendens. Di-
Coaplant, et pardaliniam vestiunt et ursam saevien- vina pulchriludo, ut simp!a, ut oplima, ul leletai-
temc. Addam veroet quodoraniura vilius esseet inagisi chica 93,pura quidein esluniversaliler ouini dissi.i}iili-
signiflcare visura est, quia et vermis specie ipsami ludine; dislributiva vero, secundum dignitatem
seipsam circumformantem divini 10sapientes tradi- uniuscujusque proprii liuninis; el perfectiva in su-
derunt-. Sicomnes theosophi.etoccullainspiratione » crificio (Iivioissimo,.seciindum ad seipsam perfeclo-
prophetae, sanclis incontaminalis distinguunt sancta, rum coinpacte imroulabilcm foriiiaiioneni. lnlerpre-
sanctoruin, et dissimilein sanctam figuralionem ho- tatio igitur Ierarcbiae ost, ad Deum, quanlum japssi-
norant, ulneque divina immundis traclabilia " sint, bile, similitudo et rinilas, ipsum habens omnis.
neque mirabiliuro agalmalum " studiosi conlempla-. sanctae et scientiae et actionis ducein , et ad suum
tores tanquam veris reroaneant figuris. Et'*divina , divinissimum decorem imniuiabiliicr quidem defl-
ilaque honorificant veris negationibus, etadnovis- . - niens,quanlumn.ueH possibile reformans8", suos Jau-
sima compactarum reaonanliarum^diversissimilitu- datores agalniata divina perficit, specula clarissiroa.
dinibus. Nihil ergo inconsequens, si et caelestes3 ct munda, receptiva principali> iummis <nt(JiyiniV
VARIAB LECHONES:
__tmmutfl.i/.m. 'A -ttp.reiBitt.nlt_-. • Slc RE; AH nostram transiloriam et corporalein rationem et
matertatemel alienatum incorporalibus animi sensum excellentes. Ket om. A » A formare. *A ima-
anet. 'H\ acc,eptatis. 8 A easdem. *et om. A. l"Adivinis. ll A circumtfolute; « A inVisibilitef.
"eiom. A* " AH pantherae. " A specialitalem. l'A divina. " A recte aceeptasvaX. *'*k inwginsm.
"blom.A.*<>Aimaginalionum. » A formant. *>Pro om. A. •*-_-
formattoms. *' A angelicas. *»*SicABEH. *» A --«(tmama*. aeque nonAutique.
*»A quidque ab"qmque
* Asortientes. »» Pra in Deo etA divina. ">Eest."Asimulans. ipsa lerarehia- prosdnl.
*>Aet ad. *»A eomummatwa. **'„
quantiim vero est possibile. >"-Areformal et.
^TAE.
«Malach. 1; Apoc. II. dPsalra. XXI.
^Exod. III; Joan. 1, \..i. •Matth. VH/
f Cant. I; Isai. XXVHI; Osc. V, X
 104. VERSIO OPERUM S. DIONYSIL— CAELESTIS IERA.iCHIA. .046
radii, et indila quidem clarilale * sacre replela, A doctrina per inspectoruni s5crorum scientiain. Non
eamque iterum copiose in ea, quae sequunlur, declar "ergo unusquisque Ierarchicae rfi?positionis ordo se-
rantia, secundura divinas Jeges. Non enim fas est cundum propriara anaiogiam reduciYurad divinaui
sanctorum perfecloribus aul sancte perfectis, operari cooperalionem, illa perficiens gratia et 0er> data vir-
quid» omnino praeler proprias leletarchias 9 aut tule, quae thearchiae" naturaliier et supermiMirali-
sacras ordinaliones; sed neque subsisiere aliler, ter unita sunt", et ab ea superessentialiler acta , f?»
nisi * divinam ipsara » clarilatera appetant 6, et ad ad possibilem Deum diligenlium animorum imita-
8 tionem iefarchice manifeslala.
ipsamsacre et decenler respicianl', et reformenlur
secundum uniuscujusque sanclorum inleltecluum CAPITULUM IV.
analogiam. Nonne ergo lerarchiam qui dicit, sacram Quid significet angelorum cognominalio.
quandam universaliter declarat dispositionein',ima- Igilur Ierarchia bac!Squid sit' 3, utaestirao,bene'v
ginem divinae speciositalis in ordinibus el scienliis a nobisdefinita, angelicam Icrarchiam *8consequen-
lerarcbicis, propriae illuminationis sacrificanlem ter» 6 laudandum", et mirabiles *8ejus in eloquiis
inysleria, et ad proprium principium, ut licct, assi- formaruro facluras " superroundanis oculis inluen-
Hiilatam? Esl enim unicuique lerarchiaro sorlien- duni", ut ascendamus in deiformosissiraam eorum
tium perfeclio, hoc est, secundum propriam analo- B siraplicitatem per niyslicas reformalioncsS 1, et simul
giara in Dei imilalioneiu ascendere, et omnium omnis ierarchicae scienliae|principiumlaudabimus in
divinius, ut eloquia aiunt, Dei cooperalorem fieria, divinilus praefata »' religiositale et telelarchicis "
et ostendere divinam in seipso actionem, secundum gratiarum actionibus. Priinum simul oniniura illud
quod possibile est, relucenlein ; uipote quoniam dicere verum, ut bonilale universali superessentialis
ordo Ierarchiae est, quosdam quidero purgari, quos- thearchia *-, eorum quae sunt, essenlias subslituens,
dam vero purgarc; et qitosdam quidera illuminari, ad esse adduxit. Esl enim hoc omnium causae, et
quosdam vero'"illuminare; et quosdain quidem '' super onniia bonitalis proprimn , ad cominunionein
perfici, quosdam vero perflcere, unicuique deiforme suam ea, quae sunt, vocare, ul uiiicuique eoruui,
adunationi qualicunque modo. Divina bealiludo, quan- quae sunt, ex propria definitur analogia. Oinnia
tum in bominibus dicenduni, pura quidem est simul igitur , quae sunt, participant provideniiam , ex
onmi " dissimililudine, plena vero'»iuminis aeterni superessenliali et causalissima divinilalc lnananlem.
perfecla.elnonindigenssimtilomiiisperfeclionis, pur- Non enim fortassis essent, nisi eorum, qnae sunt,
ganset illuminans et perficiens. Magisautempurgatio essenliam ex principio assumerenl". E-isteniia
sancta el illuininatio et perfectio.super purgalioncm, igitur omnia esse ejus participanl; essc enim
super Iumen, ante perfecla, per seipsam perfecla.per "* omnium est -super esse divinilasS 5: viventia autem
seipsam perfeclionis principiuin, et omnis quidein eadem super omnem vitam vivifica virlute 37 : ralio-
lerarcbiae causa, omnisque sacri secundum super- nalia ** et intellectualia eadem S9 super oronem et
eiiiinenlem excelsiludinem. Oporlet itaque, ut aesti- rationetn et intelleclum per se perfecta e( anteper-
mo , purgandos quidem puros perfici omnino, et fecta sapienlia 40. Clanimque, quia circa eam illae
oinni liberari dissimililudinis confusione: illuminan- essentiarum sunt, quaecunque innumerabiliter ab
dosvero repleri divini luminis^-.ad contemplativam ea acceperunt. Sanclae ergo caelestium essentiarum
babitudinem et virluleinin "caslissimis mentis ocu- disposiliones super ea, qttae tanlum sunt, et irralio-
lis renovandos : ex impcrfecto 16restaurandos parti- nabililer vivcntia , secundutn nos rationalia ierar-
cipes lieri exploratorum sacrorum perfectivae scieii- chicae traditionisparticipalio*' faclae sunl. Invisibi-
tiae : purgalores vero, roagnitudine " purgationis liter enim in divinain imitalionem seipsas refor-
aliis tratlere propria castitale : illuminatores aulem, niantes, et ad thearchicam siniilitudinera super-
ut luculentiores aniroos, et ad participaiionem luini- mundane aspicientes, et forroare " appetenles
nis et dislributionem proprie habentes, et ditissime intellectualem suain specieui, copiosiores pulchro
sanctae repleti claritaiis18,omnino snum superexcel- habent ad earo conimiiniones, adlendentes quidem
lenslunien in eos, quidigni sunt lumine, supervehe- sunt [omnein vitam. Ipsae ergo sunt primo et innu-
re •: perfeclpres yero, tanquani pfaeeeplores perfe- merabililer43], et seinper ad summum, quanttim fas,
clivae tradilionis, perficere perficiendos sacratissiroa in confirmaiioneV4 divini et inflexibilis amoris inlen-
VARIAE LECTJONES.
' A in_i<_- '
6 AE appelunt. q. ' AE clarilalts. A quidem. s A propria hosliarum tnysteria. * A «. » A tp.tas.
respiciunt. 8 AE reformaniur. » B sacra quadam... dispositione. ltRetquos-.
dam. " quidem om. A. "Aabomnisimul. 13 A H veri. "A divino lumine^ " in om. A. 16A r.du-
: el imperfeclos. " BH magniluittnem. '" A caritaiis. ** Sic codd.; A Aottn.. " k divinitati.
"cendos
A et stipernaturaliler tnsunt. »» hac om. A. *3A est. »vA bene ut aestimo. "A attgelica lerarchia.
"Adeinde. *' A laudanda. " A mirabitesqtte. " A inluendae. sl Alformaiiones.
*' A divina. "" A *» "Afaclurae.
perfectissimis. A dicinitas. »« A essentiae et principii assumptione. " Sic E;
AB divinitatis. »' A eandem s. c. v. unificantvirtutein. se A ralioiialia autem. " A eandem. *' A per-
(ectamel anteperfeclamsapientiam. 41 AH parlicipalione. 4*H reformare. »3 A mullipliciler. omnem wV
lam — innumerabitiier supervacanca sunt, et c periodo sequcnli videntur huc illata esse. Extanl vero in
pmnibus codicibus. **B confirmationem. '
' '
a ICor. 111; IHJoan. I; Matth. V. NOTAE. '. .
-047 JOANNISSCOTl fttfc
tae, et principales illuminaliones immaterialiter et A docnere , deinde per ipsos tn nos seientiae p&fc;
pure recipienles, et ad ipsas ordinatae, et intelle- descetidit-. Sicergo divinissiraus GabrieT_aei*_r__i_;
ctualem habentes omnem vitam. Ipsae ergo sunt quidem summum sacerdotem mysteria edo<_i_i*i
primo et innumeraoiliter ' in participatione Dei boc est, prophetam " fore ex ipso conlrfr *£j_*
faclae, et primo et multipliciter manifeslatrices di- gratia divina nasciturum puerum tlivimtus ets_l_ta-
vinae occultationis. Propterea et ultra omnia cogno- riler mundo manifesta idae virilis lesu divinae ope-
minalione angelica selectim dignae factae sunt, eo rationis. Mariamque" qaomodo in *t ipsa foret _I*I-
quod primo in seipsas' edunt divinam illuminatio- num ineffabilis divinae formalionis mysterittm'. A-t
nem, et per se in nos deferunt, quae supra nos sunt, alius angelorum Josepb erudiebat, quomodo vtwc.
manifestaliones. Siquidem, ut theologia ait, per an- implerenlur divinitus promissa progcnitori Davi_g.
gelus nobis donatae sunt, et gloriosos quoque ante Alius vero pastores, tanqtiam mitllomm re-it-J^-etV
legem nostros patres angeli ad divinum reducebant, silentio conversos " evangelizavit, et cum eb mukw
quod agendum iritroduceriles, et ad rectam veritatis tudo exercitus caelestis illam valde laudafeitemtra-
viam ex errore et vita immunda reducentes, aut debant his , qui in terra sunt, doxologiam. Respi-
'
ordines sacros mysteriorum supermundalium, aut ciamque ad excelsissimas eloqtiiorum luminis appa-
occultas visiones, aut divinas quasdam anlepraedi- B ritiones. Video enim, quoniaiu et ipse Jesus, super-
cationes prophetice revelantes8-. Si autem quis caelestium essentiarum superessentialis essentla, ad,
dixerit, et inde immediale fuisse quibusdam sancto- id, quod secundum nos esl, immutabiliter venieos,
rum theophanias, discat et boc sapienterex sacra- non resilit " sub se et mililari et elecla Immana
lissimis eloquiis , quomodo hoc quid et quale * est bona 18ordinatione, sed obediens subdilur Patris-et
Dei occultum, neino vidit neque videbitb. Theopha- Dei per angetos dispositionibus. Et per medios ipsos
niae autem sanctis faclae sunt secundum praedictio- annuntialur Joseph a patre disposita filii ad Aegy-
nes a Dco * per quasdam sacras videntibus propor- pium recessio , et iterum ad Judaeam ex Aegypto.
lionalitim visiouum manifestationes. Ipsa igitur sa- transduclioh. El per angelos ipsuin videmus s_b.
pientissima tbeologia visionem illam, quae in ipsa paternis legislationibtts ordinatiim L Inslo enka.
est descripta, reyelavit divinam , quasi in.forma dicere ut scienti nostris sacerdotalibostradi_oni__s
informium simililudinum, ex videnlitim in divinum expressa, etde angelo ipsttm Jesum confortante;a_t.
rcduclione, pulchre vocari theopbaniam, quasi per quia et ipse Jesus per noslram salularem benefir
ipsam ex * videntibus divina facla illuminalione, ct cientiam1Set manifestatoriam veniens ordinationeru^
quid divinorum ipsis mire perdocentibits *. Has au- angelus raagni coiisilii appellalur. Etenim, utjp__.
lem divinas visiones gloriosi patres nostri erudjti G angclus" praedictus ait", quaecimque audivk-JRar
sunt .' per medias caelestes viriutes. An* non et tre, annuntiavit nobisi. •
sacram legislationemeloquiorum traditio velul per se 8- " ' '
CAPITULUMV,
quidem dicil ex Deo Moysi donatam , ul etiam nos
veredoceat, divinos eam esse el sacros cbaracteresc? Quare omnes caelestes essentiae communiter ''
angeli dicuhtur.
Docet autem et hoc sapienter theologia, per angelos
eam in nos provenire, lanqtiam diviito legali ordine Haec quidem est, quantum ad nos, causa aageli-
itlud legaliler ponenle, hoc est,. per priroa secunda cae in eloquiis cognominatioiiis. Scrutari aulem, nt
in diviniim " reduci. Etenim non solum ct in super- aestimo, oportet, ob quara causain tlieologi omnes
positis el subjectis animis, sed el in aeque potenlibus quidem siraul caelesles essenlias angelps vocanl
ipsa lex defiititur superessentiali oranium ordinatio- ad manifestationem aulera venienles supermundar
nis principio, lioc est, per unamquamque Ierarchiam li.um ipsarum dispositionum, ordi/iem angelicum
primas et medias et ultimas esse et ordinationes, et specialiter nominant, completive lerrainantera dm-
virlutes, el minorum esse diviniores doctores et nas et eaelestes res: ante ipsum, vero superposite .
'
manuductores, in divinam adductionem et iUttmina- archangelicos ordinant ornatus, principesque elpo-
tionem el communicationeip.Video autem u, quiaet testates et virtules, et quascunque bis superiirmatas
divinumChrisli humanilatis myslerium angeli primura essentias eloquiorum cognQscunl inapjfestaloriae.
VARIAE LECTIONES
1 A multipliciter. *.BH in seipsis. » A hoc quidem quod cst. * A secundum decenles Deum. .* ...
om. A. 6 A qtridetn divinis ipsis sancte perficientibus. ' A perceperunt. .*A Aut. * BE inde. " H di-
vina. " autem om. BH. " BH per prophetam. u A Mariam quoque. _. " in om. A. ".**fflS
relalu. 16A " EH relisit. " A resilil a se ordinata et assumpla huniand ordinatiori..
purgatos.
'*"A bcneficim. "TIQ.angelo. u A angelus diiit.
NOTAE.'
« Gcn. XIX, XXII et XXXI; Judith. VI; Dan. VII; ' Luc .
Matlh.H; Act. X; Apoc.IV. B Matth. I; Lnc. H.
* Num.XH; ITim. VI. - Matlh.Ii.
' Deut.lX. i Ltic. XXH.
* Malth. I.Luc. I, H. i Joan. XV; tsa_ IX.
e Luc. I.
 »049 VERSIO OPERUM S. DIONYSII.— CAELESTIS IERARCHIA. 1050
tradilionis. Dicimus autem, quia per omnem san-- A eloquiorum manifestationem. Trinum ergo bunc or-
ctara disposilionem excellentes qttidem ordines3 natum, quasi unam et aeque ordinalam, el vere pri-
habent el' inferiorum dispositionum illurainalioness mam Ierarcbiam, communis noster dixit dux : qua «
el virtules, non autem participantes se * excellen-- non est " alia deiformior, et per se praeoperantibus
lium sunt ultimi. Ergo sanclissimos excellenlissima-- Divinitatis illuminationibus immediate " intentior.
rum essentiarum ordines et * angelos vocant tliec-- Secundam vero esse aitexPotestalibus elDominalio-
logi; eteriim sunt manifeslalores et ipsi tbearchicaei nibus et Virlutibus completam. Et lernaruni novissime
iUuininalioriisa. Ordinem vero exlremum animorumt caelestium lerarcbiarum, angelorum et archangelo-
caelestium non habenl ralionem arcbas aul thronos,, rum et priucipaluuin d disposilionem.
aut seraphim nominare .*. Neqne enim est in par-
CAPITULUMVU.
licipatione exccllentissimarum virtutum: sed sicut[
ipse noslros divinos suminos sacerdotes reducit ad1 De Seraphim et Cherubim] el Thronis et de 'prima eo-
rum lerarchia.
cognilos ei divinitalis fulgores, sic et ante se essen-
tiarum adhuc immundae virlutes reducunt, et ad1 Hunc nos recepturi sanctarum Ierarchiarura ordi-
divinum suiit consummantis angelicas Ierarchias. nem dicimus, quia oihnes " caeleslium inlellectuum
disposilionis. Nisi quidem quis et hoc dixerit, com-. R cognominalionesdeclaralionemhabenluniuscujusque
munes ergn ' esse omnes angelicas nominationcs, deiformf. proprietaiis. El quidem sanctam Seraphim
'»
secundum omnium virlutum caeleslium in deiforme, noiiiiuaiionera, qtii Hebraeorum sunl scicnles, aul
et ex Deo dalum lumcn subjeclionem et stiperemi- incendentes manifeslavere ", aul calefacientes; eam
nentem communicationem. Sed ut magis a nobis, vero Clierubiin mullitudinem scientiae, aut fusionero
ratio dijudicata sit, considerabimus sacre in cloquiis; sapienliae. Pulchre igiturprima caelestiuni lerarchia-
expressas sanctas et decoras proprietales uniuscu- rum ab excellentissimis essenliis sanclificatur, ordi-
jusque caelestis dispositionis. nero habensomnibusalliorem, hoc est.circa Deumini-
mediate collocari, el primo operantes thcqphanias
CAPITULUMVI. et perfectiones in eam lanquam proximam princi-
Quae prima caelestium essentiarum dispositio, quae palius deferri ". Calefacientes ergo nominanitir et
media, quae ultima. Throni, et fusio sapienliae,[manifesiaiivo deiformium
Quanti quidem sunt et quales supercaelestium es- suarum habitudinum nomine. Mobile enim semper
senliarum ornalus, et quomodo secunduro eos Ierar- eorum circa divina, el incessabile, et caliduro, et acu-
chiaeperficiuntur, solamdiligcntersciredicocontem- turo, et snperfervidum intenlae " et non indigentis
plaiivam eorum leletarchiam ; adhuc el eos non co-' C el inflexibilis semper molionis, et superpositoruni re-
gnoscere' proprias virtutes el illuminationes, el suam ductive et aclive assimilalivum, lanquam recaleficans
sacram et sttperornatam ordinalionem. Impossibile illa et resuscitans in similem calorem ", et igneum
enim, nos scire supercaeleslium animorum niysleria, et caelitus et holocaiisle purgalivum, et incircuinvela-
sanctissimas eorum perfectiones, nisi ibi dixerit quis, turo el inextinguibile, habens sicsic"semper)ucifor-
quaecunqueper eos nos ' tanquam propriabene scien- mem et illuminalivaro proprielalcni, omnis tenebrosae
tcs Divinitas mysteria docuit. Non ergo nos quidem obscuialionis persecutricem e( manifeslatricem, Se-
niliil 8 proprio molu dicimus. Quaecunqtte autem an- raphim nominationem aul manifestalionem docet. "
gelicarum speculationum a sanctis theologis contera- Ipsa vero Chcrubim cognoscibile eorum etdeividum,
plala sunt, baec docentes nos, quanlum potenles su- et allissimae luminum dationis acccptivum, et con-
uiiis, exponemus. Omnes theologia caelestes essen- templativura in prima opcratrice virlute divinae pul-
tias novem vocavit manifestativis cognominalioni- chriludinis, et sapienliiicae tradilionis repletum, et
busb. Qnas • divinus noster sanclus perfeclor in comraunicativum copiose ad secundafusionidonalae
tressegregal lernas dispositiones. El primam quidera sapienliae. Ipsa autem allissimarum el couipactarum
esse dicil circa Deutn existentem semper, et allenle sedium omni diiigenler cxaltari ignominia snbjeclio-
ipsi et ante alias immediate uuiri traditam. Sanctis- ^' nis.elad sumraum supermundase sursum ferens, et.
siroosenim Thronos et oculosos et pennosos ordines, oinni exlremitate inflexibiliter»° in sublimissimum *'
Cherubiin Ilebraeorum voce el Seraphim nominatos, etcirca vere excelsura totis virtutibus incommutabili-
secundum ornnibus snperpositam propinquitalem, teretstabililer collocalum.et divini superadvenliis, in
circa Deumiinracdialc collocari ait tradere tlivinorum omniimpassibilitateclimmaterialilate acceptivum, el
VARIAE LECTIONES.
' et om. A. ' E esse. * el om. A. * A nominandi. " ergo om. AE. .• Sic BEH; A
' nos om. A. 8 BH parlicipant " " ignorare.
quidem quid. » A Has. esi om. A. E in medielale. »' de om. EH. ls AE
qiiae. •* A E manifeslare. '» A cotlocatur... deferunlur. A et iniimae. " AE caliditalem.
" Sic B., A '•_ forsilan
habentemque se sic;E habentem sicsic, H habens sic. " A *.nominalionet aut manifeslaliones
habent. »»A ine/fabiliter. " A'submtssum.
NOTAE.
« Heb. I. - III;Coloss. I.
- Coloss.I. a Epb.
l. Thcs. IV.
 :
_S_ JOANMS scoti it&$
deifertim, et ramulariter iri dtvinas stisceplioneSj _.ct ad imrriaterialeriiet invisibilem putciflf__»_e_}J
apertum. quanttim fas, iri contemplntionem atfdtterihW*1-^
Haec qnidem nominirm ipsonnn, quantum ad divinorum ©pcf_m scibites ralidnes, Ut pH_t_e"is_
nos , declaratio. Dicendum vero, qltam lerafchiaitt circ__e_iii esseritlseil.cnmiiir,et alr Jpsopeffecfi--
corura aeslimaimis. Omnis quidem cnim lerarchiae ni. principe -Xcelsissime __.tcii_.at-. 1 shn_ H8.
speculalionem Deum imitanti deiformitate dependen. efgo theoJbgi aperte declaranl, suppdsit-s qiiid-m
tem inflexibiliter esse, et dividi omnem lerarchicam caelestittm esserrtiarmh disposiliones snpcrflrmaJls
actionem in parlicipationem sacrairi el traditionem ornate erudifr dcificas scieniias : otnnitrm vero al-
piirgaiioiiispiirae,eli1iviniliimiiiis,etperfectivacscien. tio__8 a_ ipsa tJiCarclita.^mantHm fa„; doctrinis**
tiae, stifficicntcr jara a nobis djclum esse arbilror. illiimiitari. 'Q__s_amenirri eartim iritrodat-urif_^rirj_
Nunc auiem dicere digne persequamur' excclsissi- ribus s_ere ewditas, Domitium esse caefesrt_m
mos intellectas, quomOdo jam secundiira eos le- virtiHum, et regeri*-gtoria, in caeros hum_ni*_s
rarchia ab cloquiis manifestatur. Primis essentiig, receplum -. Quasdamveroapud ipsum JesunT^qn-e-
qufie post substaiHifiCaro~cartith tJiearchiam col- rentes, etpro nobis- s_ae divitr_e -Cliom» scieiilfam
locatae , et velnti in vcslibnlis ipsius ordinatae, tlisceflies, et eas ipsum Jesttmrmnredi-te doc-EFtent,
omnvin sunt i'iivisibiicm et visibilem superexcel- B et praelargiens eis mat»ifeStanl_msnam htn_an_Si
Icnlcs "faciam * villiitem, propriam aestimandum benJgtritatem**. Ege mifnf iitqoit, disputo /_st__S_r
cst esse et omnino aeipjiformeiu Jernrchiam. Pttras et judicmm sahnaris _. Mifor aulem, quia et caele-
igitur cas aeslimanduro, non iit iminundis maculis stium essentiarum primae, ci tantum ^SMnttromnes
et inqniiiationibus libcratas, neque ul fflalerialibus snpereiriineirte- thearefaici- iJlnminattonib-S, HC^k^
rcceplas pbanlasiis ', sed ut omrii subjeclione * dlatae quaeslioiic- reverent-r appetant". Eteftto _»«
mundas et altiores, et omni superfirniaio templo se- inde interroganr,-qume lui rubra t_t'im-rtf*,- a{j__
cundum excelsissimam -~ castitatem, omnibus dei- seipsas vero deliberant aot. inlefi^afe, ostendet**.*-
formosissiriiis virtutibus sUpercoUocatas,et proprio qnidemi quia discunt, -et deiiicam scientiam appe-
per se moiu,el eodem motti, secundum dijigentis tunt, non autem praesilientes per divinain proces-
Deum inconversibil. ordiiiis inflexibiliter receptas, sionem indilam illuwJn-lio-em. Non ergo prirn_
ct in sultjecta contumeliam omnino nescientes, sed caeleslium intellectuum ierarcliia ab ipsa theletar-
incasualein _t intrarismutabilem habentes propriae chk sanctificata, ejrid1„ cakn immedr_te exteniriiBrr,
deiformis specialitalis purissimam collocalionem. sancrlssima•**•p_rgat"otie mtilte" hiri_he ari-ep^f-e»d
Conlemplativasqae iterttm sensibiliurn symBolorum, ' . ctae consummationis proportionaJitef' iSaffllihfJelis,
aut inl-Ilecioaiiant speculaliones, neque trt varietatc C purgatuf et ilhiminatttr et per_cit_r,' om_i c^f_e_r
sacrae Scripturae theoriac in divirram reduclas, sed ut minorationepura, primi vero Jnminis pleiia, etp1-iW§*
omni immaleriali scienlia aTtioris luminis replelas, datam cogniiionem el scicrrtiani parliciptms peffecta,
el formificae et pfincipalis pulchritudinis, et supcres- Comprehendcns amcm el hoc dixcrim foft_ss_l Jmti!
scntialls et (crlucenrrs » contemplalione, quantum ' immerito, quia etpurgatio eit, el'i_n__h__ff,«. p-_-?
fas est, fefertas , communicationc aulem Jcsu simi- feclio drvitiae scientrae assumptio, ignoraritia qffi-
Jiler digne factas, noti in imagtnibus sacre ficlis ' dem ttipote purgahs, secundum ordJhem indiftrst;ien-
forroaiive flguranf deificam simililudinem, sed ut tia perleettofum dOctrinamm, illuminans ahtem ips.1
vere ipsi approxinianies in prima participatione dWina cognilione, pef quam et pufgat non TpT*t_r
scienliae deiflcom ejds luminum 8,et quiaDeo simile contemplanteni *, q_am manifeslat per aStofern
*
ipsis subjectissime donatum est, et communicant illuminationem, et pcrlkiens Iterom i>so IrimnTC
hujusmodi, ut possibile, in praeoperatrice virtute secunduin habitom-scierttia Iticidfs-lnfarum _-fctrT-
deiflcis ipsius el humanis virlulibus. Perfectas au- riarum. IpfiaftrgOe-t;-qtia_r-m ad noslram sci-riflam,
lem simifiter, non ut sacfa varietate analyticam prima -ae^-t_i_resgenli_r-mdtspositio, in cSfbrilih
scientiam irlumiiralas, sed iit primae __ s-peremi- Deiet circaDeutriimmediatesiahs, ctsimpliciter el
nentis deificaiionis repletas, secundum e.celsissi- D iitcessnnter ctreUiniens aet.rnam ejmt scientfem,
marii ", qiiahlum in angelis, diviriofum operum secundum esceHenlissfmam, quaiitum in ahgeTls,
scientiam. Nonenim peraliassanctasessentias,se.I ab semper mobilem '* colrocationem^muHas quictemcl
ipsa tbearcbia sanctiflfcalae,in ipsara inimcdiate ex- beatas videns pure contemplatfones,simplo vefo et
lendurilur, om_e_,*' Wpi-reinlrieritrViflute et ordrne, immedialo fulgore " illuminala, et divino _Ainf_.it-
el ad caslissimam omnino fortitudinem collocantur, repleta; multa quidera primo data fusione, sola vero
VAftlAE t_.C-tO-J£Si
Sic. coM.;JFpnt>tequamur. * A' [acturam propriam. "* A »ih(-r-0ii_m * k,
''*• ftceplOfitnipliantastafUt^i
»
atmmutione. '•*Ar exvellentissimam.: 6Btt A* sadrefttclth. '8A lumeri. % stibsiitrilwliier*
" A'E emi^fmMimam. »• A*omttibus. perlucetuit.
w A doclrina, E doctriMt/ •* Slc ABE; _-.«/^iww A-kflttt-
latem. '* quo in eam — sanctksima om. fllf. '*• H ttmtemptative. '•' BH mffbifi.'
"Aappetunt.
" AE simvlosveroetimmediate futgores
. NOTAE. -,.y .
- Psal. XXIII. i» Isaiae LXIII.
 ini., VPRSin OPF.RITMS. DIONYSII.— GAELESTIS IERARCHIA. -Oo*.
doraeslica ei unifica divinae refectionis uniiate: A.ab } universa dissimijit-jcjine, et kyriarchiae inces-
roujlaque cbmmunione Dei et cooperatione digua cf-r - sanler appeieaiem, et ad ipsam ' illius ipsius natu-
fecta.ad eam, ut possibile, similitudinem ' bonariimt raliter subsistentis virititis similitudioem, quanlum
babitudinum et actionum : multaque divinoruin su-- possibile, et seipsam e.t quae posteam supl,tdeifor-
per^sosite cogfto-Ceri-, et divinae scieriiiae el cogni- miter cenformantem, ad nulltim vana 8 videntiunt,'
lioriisihparticipatjone, sec-ridumqriod /as est,trel.a. sed ad proprie pViHBiversaleconversam, et Vyriar-
Proptefea et taudes ipsius theoiogia bis, qui iri terraI cbicae seniper deifoiniitatis in parlicipatione, sectin-,
*
snri., tradidit,4 iri quibus" mirabilite. fflanifeslaturr dum quoi possibile est. tpsi faclam. Jpsam vero
excelsissirriae ipsitis illuriiiiiaiionL. en.in.iiifa. Aliii sanciat-um Virtulum fortem quandaro et inconvmu-
quidem ejusi -ensi-iliter dicere, tamqiiam vox aqua- labileni virilitatem, in omnes secundum earuro
rutn" rebosmt . Benedkta gtoria Dbtifiiiiexloco suo. (teiforn_itaiem operationes, ad nullam susceplioiiem
Aliiauteffl illam valde laudabilem et piissiinarii recln-- inditarum ei divinanim iiliimiiiationum imbecilliier
marit theologiam: Sancltis, sariclus,sqnctus, Domirius- i informalani 9,potenter in imit.aiionemDeireductam,
Sabaoth, plentibmnis' terra gloria ipsius '». Has a«-- non relinquentem suiinet imbecillilate deiforiiiein
tem excelsissimas caelestiuin animorinn hymnolo- motum, sed firmiter feientein insuper essentialem
gias jamquidem in hisquae sunt de diviiiis laudibus,, 1Ret.potentificam virtutem, et ipsius imaginen. vir-
quaritum possibile, aperuiffiuS, et *'diclurh est de~ s tntis 10similein, juxla quod licetv factaravet ad ipsant
Ws inillis, qiianltiniadiios, Sufficientef. Ex quibns in! r quidem tit principal-mvirtutitm potenterconversain,
a_monitionerri* sufncit diccfe" tatitiim securidun* i ad seeundam vero virttfiis datric-m et deiformitci;
pf-teseiis tefflpus , qriia'lhe61ogicairiscientiairi^ipsa i provenientero. ipsam antem sanctariim.iPoiesla*umi
prmfk ''_isp6.U.-,' quanliiin fas, illumiiiata est ai aequipo(entem divinariim Dominationuili et. Virtu-'
ibearchica hoiittale, qua_ lanqubm•"d_i.tt.ffl_.lerar- totm bene c-riiafara ei inconfiisatti Cirea 'di**in__.
chiav-etaliis qtiidem eandem deinde ifadidit, "ifliidI susceptiones ordinaiioirero , -el ordinataroll stipeP-
per.ir-v.ia.ero dicere stibinlrodiicens, ipsarii piis- miindanae ct intelleclnalis potestatis, non tyrannice
simaih el supCTlaudabiJefriet landalHJiSsiinanlitiear- inea, qnae inferiora.sunt', potestativis virlulibiis
chiam fas est benediclam esse a theodociiis, quatilun.'r praecipiia_MJ, sed potenter-m, divina post beile;
possibile cogrio.ci ct lattdarl inlelleclibus. Ipsi eriiri» i ordinalas; reduclae, et post, se deiformiter rediicen-
snnltanquanuleiformesiliviniioci thearcliicae, ul elo--" ,.'• tis, et ad polentiftcam exiisiarcbiam, qii.inlum fns
qura _ft.nl--, quielis. Et quia iiionas esletunitas tresi esti assimilatae, et cam, ul possibiJc, nngelis rcver
siiBstanliaJiter, el supercaeleslibus essentiis usque lanlis fii bene ordtnati.; **per ips»m ordinibus po-
novfssima ierfae.extcn_ensbonit:.tem Suamin omnia, C testnliva virtute. Has babens ileifornies proprittiites
quae sunl.providenliam, lanqtiamomnisessenliaesit- media caclesliinn animorum dispositio purgaiur
p-fpriiri_ipa_eprincipium el causa, e. oraniutn super- quidem. cl iUumiitjilUrtt perficitur, queraadmodum
essentiatiterimmensurabili continentia"circiini_gan. dictitro esl, a divinte illiiininationibtis, Lndilis sibi
' ' - secuodo per primam
";'"";"' CAPlTUliUM viii. . ;"";"'' -" lerarchicantdispositionem, et,
per mediara, _Hairi,-ecjiftda-roawf-statiorie-delatiSi
D* J3_r_i_„.Jio»i.ns, _<Y.ittutibuset Poteslalihus, ttde
media earumlerarchia. Ilaque per alium dietionem venfie in alium angelnm;
,-,'.,-,,
auditum, symboUira facieniiis a longe superperfeei-te
Tfanse_ndum aulem nutic nobis iu mediamcae- et per processionem occitltae iit seqnenlia perfc-
lestiom inteWectuiim dispcsitionem , Dominaiioties ctionis. Nam 13sapientes circa sacras nosuws im-
illas snpermumlaiiis (Kiulis, quantum possibile, ex- motaliones aiiml r pfir scipsas lucenleS)divinorum
ploranlibus, et ver. potentia speculaffliri-* divina- plenititdines, per alteras coiitemplativariim partiei-
rtim Poteslattim e. Virtutumi Et-ftim tinaquaeqne paiionmn esse perfeetiores. Sic 'aeslimo ot angcli-
s_q___rnosesseoiiaram-cognominatio Dei imitatorks corttm ordiiinm imroediaiauv pariieipationem primO'
eai_„_-ijgnifieat deiformes-proprietates. Igitur san- in Deura exteiitorum, pjerfeetioremesseperiuetJie-/
rt-__m Pominationnm fflani.estat.vam nomiriat.one_i D latero perfeclorum. Propter qupJ et a nostra saeep*
aesliato-decrarai- absolitlamqiiaridam et Oinni fgj.o--- dotali traditioneperfectivae.kieificae, et purgativae'
mmia rainoratiOnis Jiberam anagogenj nori ad si-_i_f">' virtutes: prinii intellectus nomjjiantor inferiorutn ,
littt^nem * tyr_nnieaf_m dissimiliuidiniim _dI*n»do-• tanquam per se in omniuni superessenliale' princi^
it»it_rs-_liter eam incjinalam , JiberalWep sev.ram pitim reduclorum, el leletarebicarum '* purgationum
Doroinationem, omni minutivae servilnli snperposi- et illuininationtiin etperfectionum in parlicipatione,
tam, non ipdigenlem subjeclionis pmnis, et remqlam. . secundum quotl eis fas, Aiclorum. Hoc est eniin
•-";"'" "' '. VARIAE LECTIONES. ;
' Sic H; ABE similitudine. ' Sic A ut. * AB theologica scientia. * A* spe-
codd., ^Arecordationem.
etCtiliva. * E non assimilat tyrannicarnm. ' ipsam om. ABH. * AE vane. » AE infirmatam. " AE ttr
tutt sirailem. " A*E ordinalum. " A*E bene brnalis. "BE Enim, il A mysticarum.
NOTAE.
» Ezecn. I; Ezecb. III; Isaiae VI.; Apoc. IV. »- Psal. IX, XLVI, LXXIX ; Jsa. LXVI.
 __!» ,;/: .._;•..•?-J-*-.*. w:.--_j^_^ _»3U_t-^ -...#*•'*. ^--;...'. -______R...
m_____ _*vi_i«_ftfe__h_a-*t_t__i_i$i_-f_^^ _ G_.aTJ.I_UM !%:* <,. M.jfflm-
|W>.i__» t-K^'_ff-_s p_^^t_--y IH*-i i.lf .
-i_-m**_-i__f-^^ »_«--_- -__-__«fe
e-f__»_-__ Q-fc-Mft__t_ft^»t-___t«^_<_--_l -___»»';
»__l_r-a-_t-___**i^^
____»'f __.-»ISr-it#--_-tt_-tJl>ii-|.
coti-«___--___-ftd^
ttt__t-__-»_, « __>ta»p_!*. t»>e*_-_j-sU_____tiiri-» wij-p» ^ q__i^ «cftre . ^vMffl^ti Uui^-t^T^
iw _»e»t-rtf__r *ta&immMitom?i-m&&>*m' •IW**^'-^
'
____.W---l||l-_l -Wl__ plj-llW-liW^-t'»*--!.
lAgMtH*»
__*. «t i_-_avpM_r4i_i|6-«_-^ itmmim^itmt*^-
tt-t.»|__i|ji£M^
ip^_f_3c_»e!»_je_r4e- '.
«_*$--*_._-'-'"_-ta-*_-fc-_*-» -_-j_-t«»**«<-©-hH^ *» P-__..|»i-le>-^
a-_-t__m -y_»t_.|_w__-«*_.e__,t*j_|p__li*( J__|a_». ^J^*%«^_*!^;^#;^ fr^ IW.W.I.I,
n««__^«nee^i__«»_. et weuto&bm**%_nM- >?afr|
lyijBN- ^cyiwiH--1 www_Bjw_H i.ljjrt-^-_*jF_ii-i_
-_-Bg-a___rf____g__h_
&Mt_i_i____iiWP--^^ qgw nriWMi;
qmitm l-it_t|-aft. _ffi_#i^
hrt_--be_-hii__^js. j_tec M__wt.Ifri-iWignMHj. jto_».
efcta. *. «t 4|»,_pjfe.__^
gatra; .__» Gbw&m m/ft^Smm.^rii^vm' nifa» ;tjit|3__^'J£MI<«4_4»«qhja, £__._#- |tjgj|j_^|jk.
BM» «_»_ &-i_»*-*H-» 1^-lff|'-^i_P'_|pPP'
^^^*,fl__f.--;_l|^^v'^S-l^?;-
Ii__n_W_-HIW, _t-»)Jp__-_..iia B-tijta t-*l_lB»__*».
fe-_-ft__-^mu^mm^.m^m^iitimim |_i---
ftwtv gfte..<kp*j|-,fjttW-» ._<g*!l -_^nM_*»-.>.P«-P- ffl_ft,K-te*_Mdhft -«tsswifltoik, -et _____&JS__i___ft-
_qMw«~»»r*ft3N__W>^t_od_r«»__ ./|)^-yiiiiii__im
__fN_itei^_h_jp-h«*iff- Sfeifi_-M$ «___« *_-te__s<_;
e^ _^i^ !_»!£____»*» ^leui-i. -.J_|_^-d_-»-4^piK__f>'
---•Kt--i.--___-*_.^^ .PMM*-
4en «nim^-^,i|__1_w «rtrit^lw^
d___tjl.py.i_;-_Mi|i-tt» .*_-_4wi-i_n-_.-id_--__ia^ ,._*_._.
Ifc-te____<_-__)-»-t^ _-»*».«-f^-iallc^t-i-litc
*__HHW__^.*_«-iH t&tnm*»-im^ym&Vm-
__g aia^aM_____________________________________k.<i_^____^
-__ >._""""-W"llB§?1_P"F",_»"|F*^l-_"p""*_-"|"« •
4K_w_i»--^--<tt_a_sJ-»;-a_»-_--' aaf^-_»_--_t--a.'_Sj-|-rt1<
_-_i_. -.
alfr .Mp--,;!».*!»'*^^ -
_ --f«__>^__
._______*.'i-iil
~pff|-n__^^vvir iWti. _*"j-""-^*"*-*'*""-"*""""'
rimillim ^y*"""""""",^""^"7,",^",-"",",_"L
.*_£****. >l_i___lliiliii.""*
_tM_t_lii
^"-^"»4""—

jj_W-_t:-1B>a-wr.-'iiin>^ip, .joltfli A0k4 ,te. |_|Wte-

iiiii_Wi..#)fj*-»^^ ii-^4»^.-.
-^^_^j^~iP^»'_l»^|^*-R^^^^_P,J-_^B^w^-_fc
*,™ffl^,.!t^WJP^_^^^|^**'^^SB'-i
^•i__^,'--ta»j|*^

__i^^ii-*y_fe*#^
l"_l*(_*Jip*%* |!_B*-liR^^___»*W^ilP8»?W|PJ^^
*_ttM_mMM_i_wti!«__H_*__-_M_^^
*^ " ^"^^^^^""•"^*""*"""""^"""^»•^""^"""^""^*F^^
W*""1"""""""""'.. UMisrtv
,™^"**!*"""""-I
.7^"*-"r*T^^^^"_"™"^j
1tA^i-t^»."v, ..rpW-y...' -*^»:v-•*' >»- _;-4.r..??H-;'-*-
;•>-»-*-,_-'
, -___>.__w_^^*«_wi_te '
. ,.-._,_ ;.,.:,,^ .; _..:_;_.•-_:.i-.. '_ -_-• ^^____^ri_t__«t-«-- i;- ""-- - -V*^** -; *--*• v7'?-***»i-*w
« ' A
_' A ^rripJ.«_. .«.^»_W'*>^
B|J«l«t___. 'J*____k5_M__ M, H_f_l. ^^•aMLwAM»..-;»-Ajp*_K_f__«_*w*l«w__ • A |»__d^M_i>.
»Af-m_ri. »*A»rrf_w- »* 4.
^.;«W37--..-.-... ..;:"''-.:, ,
• Zach. II .v9i»__».4S.--.
i»Eiiecli. VIU. 'Eaec. . X.
' E_«ch. X. ;*Zaeh. 1.
JEiech. IX. ,
•'*...
1077 VEl.SIO OPER.UMS. DIONYSH.— CAELEST-S IERARCHIA. W*_»
ca_i, occnltius. Piinctpaluum aulem el Archange- A vumsccundum visioncs distributumest, et gcnlibu»
loruro cl Angelerum manifestativam _ispositioneiii illis veri Dei minislri tluces slaluti sunt, forroalio-
humaitis Icrarcliiis pcr conseqtienliam praecipere, nuni ab angelis visionis manifeslalione angelorum,
nt sit pcr ordinem atl Deum reduclio, el conversio, continuo sacris viris Dauiel et Joseph ex Deo per an-
et coronttinicalk»,et unitas, ailamen et a Deooroni- gelos rcvelaia f. Unuin eniiu est oranium principium
•bus Ierarchiis opl-ime intiita, et coinmunicalive et providenlia. Et nullo modo aestiroaudum, Judaeos
.saperveniens, et cum ornalu sacralissimo processio. quidempleniier duxisse divinitaleni, Angelos auleni
Indc llieologianostram lei-rchiam aiigelisdislribuil, specialiler, autaeque houoi-bililei. aut oppositis*,
principcm Judaeorum populi Michael nominans °, aitt Deos qtiosdam alicros iroperare aliis genlibus :
ei alios genliuni ainicos. Slatuil enini excelsus ler- scd el elotjuiuin illttd, sectmdum ipsam s.icram in-
roinos gciiliumsecundum -uiiiwrum angelorum DeiK lelligenlianiaccipienduin, 11011 utparlieiile" Deo cum
Si aiKciiiquis dixer.t, et quoraoilo Hebraeorum po- alteris diis aut angelis nostrum ducatum, cl Israel
ptiltis reducttis est solus in lliearcbicas illuininaiio- in genlis principaliiin el genlis ducatnm conlenlo,
nes, respondcndum, quia noti angclorum reclas seJ tit ipsa quidein una siinul oinniuin excelsa pro-
scienlias accusari oporiet aJiaruro geiiliinn iu Jion viiienii.i, omiies Iioiniucs salulariier propriorum
cxistcnles Deos errore, sed illos ipsos -.ropriis in- '• angelorum reslilulo-iis maiiuduclionibus distri-
Uexionibus ex ea, quae esl in diviuuni, rccta rciju- buente, solo fere ulira oinnes Israel in veri Domini
clione recidenlcs, aroore proprio, et superbia, cl illiiininalioiiem ct cognilionem converso. Unde
ipsis opinioiuiin diviniliisei ' eorralionabiJiier cullu. llieologia quidero seipsum possedisse Israe! in vere
Ilocperliilielur et ipse Hebraeorum populns perpes- Dei famulalum signiQcans, facta est porlio Domvii,
sus esse. Cognitionem enim Dei, ail, reputisti, et aU *. Ostendens autem, ct euin viritim celeris gcn-
yost cor luum exisiic. Neque eniin coaclam liabemus libus distribuisse cuiilam sanclorum angeloruui, in
vitain, neque per provisoruin propriain potesta- cogiiosceudiiin per eum uiuiin oninium principium,
lem divina luroina providae illuniiualioiiis obcae- Michael dixit Judaicmn duxisse popiilum b , apcrte
canttir : sed inlellcciualium visionuro dissimiiiludo, nos eilocens, itnam esse oinniuro providentiam, si-
superplena palerna bonitale, lucis doualioneni aut inul oinnibiis invisibilibus et visibilibus virlulibus
omnino non paticipatam facil, et ad earuro refor- siiperes-entialiter supercollocalam, oiiines auteni per
malionero non disiribularo, aut pai .icipalioues facit singulas gentes iniperaiiles angelos, in ipsum ut
(liffcrentes, parvas aut magnas, obsctiras aut claias, propritim principium sequentes, voliintale esseuiiali
wiius el simpicis et semper eoJcro modo se '* ba- quasijne viruttes exteudere.
hcnlis ct supercxpansi foniaiis railii. Deinde quia C
et aliis gciuibus, ex Quibus et nos respeximus in CAPITULWI X.
illud omnibus paratttm in iradilionem ct aperlum Repetitioel congregalio' angelicae ordinalionis.
divini liiiiiinis el inagimni cl copiosum pelagus, non Comiexaesi itaqtie sic ipsaquidemhonorabilissima
aiienigenae quidam iniperabanl dii, unuin aulem circa Deuni animorum disposilio, ex lcletarcliica il-
omniiiin principium, et _cl ipsiim reduxcrunt se- luminatione sanclificala \ in eam iinmediate ascen-
qucnlcs, secunduni unaniquamque genlein princi- dendo, occultior et inanifeslior divinilatis illumina-
pantes angeli. Melcliisedecliinlelligendum suinmuro lione purgalur el illtiiiiinalur el perficilur*. Occullior
sacerdolein, exisienlem Dei ainicissiinum existen- quidero, tanquam invisibilior, et magis siinplificala
libiis, non exislciitium, sed ipsius * vere existeulis el unificala : roanifestior vero, uianle data, etprimo
cxcclsi Deu Elenim sic siinpliciter MeJchiscdech lucens ", et universalior, et magis in eam, ut opor-
ipsi' (beosnphi non aniiciiro Dei lantum. scd et let, forma effusa.Ab ipsa autem iterum proportionali-
saccrdotem vocavefunl _. An ul sapienlibus aperte ler secunda, ela secunda lertia, el ex tertia sccunduin
significarenl, quia non solum in ipsum *, qui vere nos Icrarcbia, secundum ipsam bene ornantis laxiar-
est, Deiuii conver.il, adbuc aiiteni et aliis, ut sum- _. cliiae legem, in harmonia divina el analogia, ad simul
uius sacerdos, eduxitea, quae est ad verain et solain oinnis boni ornalus supcrprincipale principium et
divinitalero, rcductione. Et boc autero luam suiuine consiimmalionem ierarcliice reducitur. Manifestato-
sacerdotaleiu intelligentiara atlmonebinius, t|uia et res auiera omnes et angeli eorum, qui ante ipsos
Pbaraoni apud ipsos Aegypiiosimpcfantc angelo «, et siinl; ipsi qiiidcm honorabilissiroi Dei movciili»,
Babylonioiiim principi praeside, proprio oinnium proportionaliler autem celeri ex Dco motonuii.
proviileniiae et doniiiiationis providuni el potesiali- Tanuim cnim oranium snpciesscnlialis harmonia
VARIAE LECTIONES.
oro. E. »*-com. BE. ' om. A. * ipsi oro. A. * BII inpium. » Bil opposilos. « BH paraKle.
Jet ipsius
fc.synagoge. "Aordimtta. » et ittuminiitnr et perficitue o:n. Bil. '» AE lucei
KOTAE.
* Dan. X. = Gen. XU.
>>Deut. XXXII. < Uan. II.
« Osee iv ; Jerero. II. * Psal. CXXXIV; Dcut. XXXII; Is.t. XIX.
* Cen. XIV. fc D.m. X.
' '' '
PATHOL. CXXII. ___
t03- JOANNIS SCOT. l.igj
unicuique ralionaliuin et inlellectualiiiin sacro or- A tnruin sahclanim -tiraitiiiti, cl nituoribtis onmiito
naiii c<ordinaia dnclione pracvidK, quanluin ipse anneclere essentiis, in conversione incAtifusaean-
lerarchiartim umisquisque ordo sacre et decenler gelicorum ornatuum laxiarefaiae. Juxta eniro saepe
positus est, ct onincm lerarchiam videmus in pri- a nobis recle reddilain raiionem ipsae quidem s«-
mas, el niedias, eliillimas viriulcs ilivisam. Scd cl perflrtnalae disposiiioues abuinianier bubcnt cl
ipsam per singulas, specialiter diccndtira, dispo-itio- iiiiuoriiiu sacras.proprictales, ulliinae vero inajorum
iicin ipsis divinis harmoniis diserevit : proptcr quod superpositas universilales uon liabenl, puiliculariter
el i|isos divinissimos Seraphiin ipsi theologi aiiint in eas priiuo apparentibus illuiniitaiionibiiS, per
:ltcrum ad alierum claroare», apcrte in boc, ul priroas * proporlionaliter eis disiribitiis.
acslimo, declaranlcs, quoniam iheologicas scientias CAPIIULUM XII.
vpsiprimi secitiulistradunl. Adilideiim nulem foriassis
•et boc non incongrue, quia et secundiim seipsum Quure secundutnhomincslernrchae uiig li vocenur '.
iinusqiiisque el caelesiis el hiimaims animus spc- Qiiaeriltu' aulero et boc iiiietligibiliiiiueloquiorum
ciales habel el primas cl medias el iittitnas ordina- sltiitiose iiiliienlibtis: si eniin paiiidpan.ia exculsio-
tiones et virtutes, addi.las per uiiiiuiquodqne' ierar- liiin iiniversiialiiin non sunl iiltima, ob qiiam catt-
fhicarum illuminaiionum prnprias anagogas pro- g saro secuuduin uos suiiiiiius sacenlos atigelus Do-
(lOilionalilermanifeslatas4", per quas itnuiiiquodqiic miiti omnipolculis ab cloquiis iioiiiiiiaiur b? Esi
iii parlicijialione lli, sicut idipsum et fas csl ct pos- aitlem non -conlra-riaraiio, til aeslinio, aute deli- <
sibilc, superincogniiissimac purgationis plcnissimi nHis. Diciinus eniin, quia iiuivcrsali ei superposiu
Iiiminis anleperfcciac pcrfcclioiiis. Esteniro nibil per majoruiii orualuuui viriule re.Iiuqutmtur til.iim.
se perfectiim, indigens tinivcrsalis pcrfectionis, nisi Media enim el proporiienali partieipunt juxu
vcrc perfcctissimuui ct iinlc pcrfectuin. unani simitl ciiiiclorttm el conjiinclivain goeielaleni:
CAPITULUM XI. qnale csl, saiictoruin Cbcruuini ordo parlicipat
* s.ipieniia et scteuiia attiori; sub ipsos auteiii essen-
{jitare omneseaelestesetscntiae communiler Virtutes liarnm disposiliones participant qiiidem et ipsae
caelestet vocenlur*.
sapieutia el scienlia, particulari lamen ad illos et
Ilis autem definiiis, illud dignum inlelligere, ob subjeela. Et qtiiilem oinniiio in participatione sa-
quam causam omnes sinnliter angelicas essenlias pienliae csse *, et scienliae, cniniiiiine est omnibus
virlules caelesies vocaro consuevimus. Non enini (!eifoiniibiisinlellectiiklibtis ' : atletile aulein.et prt-
cst dicenduro, ut in angelis, quoniam oniniuin no- mo, aut sccundo, am infra, nequaquam coininiine,
vissiina csl disposiiio ipsa sanclarum Virluluin, C sed sietti iiiiicuiqiie anle propria delinilur analogia_
et quidero novissimarutn sancla cl dccora illumi- lloc aulein et de oiniiibiis divinis nieiiiibus non for-
natione, superposilarun. essentiarum disposiliones tassis quis errtins deliniel. Eienim sicul primi abnu-
participant; ultimae vcro primarum nullo roodo: dauter habeul niinorum sancias pulclirasi|iie pro-
ttcujus gratia caelesies quidem virtuies oiunes divini prietates, sic liabeut iilliini cas priorum, 11011 lameu
iiitcllecius noiuiiiantur, Seraphim aulcin el Throni el siroililer, scd infra. Nihil ergo, ul aesiimo, inordt-
Dominationes nullo niodo. Pariicipatae enim ex- uatuin, si ct seciiuilum nos stiniroiim sacerdoietu
iretnae excelsissimis sunl universalibus proprielali- angelum llieolog a vocai, juxla virtutem propriain
btis. lpsi nainque Angeli, el ante Angelos Arcban- parlicipantem iiiigeloruin bypofeiica proptielate, ct
geli.eiPrineipalus.eiPolesiates, post Virlutes abipsa ad nianifeslalivam enriiin siinilitudiiiem, qtianlum
i.reologia ordinati, coinmuniier saepe a itobis siini- possibile boiniitibiis,. exleiilmn. Invenics aulem,
liier aliis sanctis essenliis caelesl-s virtuies vocan- quia ct deos llieologia vocat el caclcsies el supernas
mr. D.ciinus amem, quia communiter in omnibui essenlias, ct apud nos aiiiieissinios Dei el mtrabiles
titenles caclestium nomiitaiionc virtulum, non con- viros, ct quidcm divina obscuritale superessenlia-
fusibnein quandam uniu.cujusque disposiiionis pro- lilcr siinul omnibus el remola el supercollovala , et
prietaluni inlroducimiis ; sed quoniain in tria divi- " nullo ab ea eoruro, quae sunl, siroili nominari
duntur seeundum se siipermundana ratione omnes proprie et oinnino valenle. Verunlainen quaecit:it|'je
divini intelleclu.s, iu essentiam et virlutem el opera- et inlelloclualium el ralionalittro ad unitatein ejn»
liOnem, (iiin siintil omnes aut eorum quosdaro in- qualiscunque virlus itnivcrsalilcr converlitur, el a,l
observaic caelestes essenlias, aut caelestes voca- diviitas ipsius illuminaliooes, quanlum possibile,
mus virliiies, eos periphrasticds, de quibus sermo incessabililer * extenditur, sectmdum virtmem, si
esl, significarc nos aestimandum ex ea, quae per justuni diccre, divina iroilaiione, et divina univo-
singnlos eorum est, essenlia vel virlute. Ncque enim catione digna facta est.
siiperiiosilam proprieiatem jam b.ne a nobisdiscre-
VAKUE LECTIONES.
» E luitimquodcunque. **E Maatiftstus. * E angeti viittiles. * E iwimtur. * Bll prima. " E vocanlur.
* _._. oin. A. ' A intellectibus- * E incestanter.
NOTAE.
« kv. VI. t Malacb. II, 7 ; Apoc. II.
 - 1064
mi VJJRSIO 01 .-RUM S. DIONYSII. CAELESTIS _I.RARCII..Y.
CAPITULUM XIH. V hacc aut aquam, aut allcruni qnid iton facile igne-
a dicalur fuisse scenliuin proporiionali.er calcficans. Juxta hanc
Qttare Serapliim purgatus
propketa Isuias. igitur naturalis ordinationis ralioncra, supernatu-
Age,eihocsecuiidum virlulem inspieiamus, ulquid ralis ipsa omnis boni ornalus visibilis el invisibilis
a theologis Seraphiin missus fuisse dicalur «. Et- laxiarchiae, congruae diliicidat.onisclarilatem primo
cniin «xponeret quisquam, quia non suppositorum apparcntem , ul in copiosissimis efiustonibus exccl-
quis angeloriim, sed urtus quidam maxirais essentiis lentissimis manifestat essenliis : el pcr eas, quae
innumcris purgal sacerdolem. Qiiidam ergo aiunl, post sunl essentiae, divino partictpant radio. Hae
*
qiiia juxla jam ante redditam cunctorum inlelle- euim primae cognoscenles Deum, cl divinaro sujier-
cinum societatis definiiionem, non unam circa Deuro eininenter desideranles virlulem, et praeoperalri-
primarttffl nicntium .ominai cloqiiiiim m iheologi ces lierL, quanlum possibfle, Dco sitnili virtule et
tiiirgalionem venisse ; qnendam vero praeslanlium actione dignae effectae sunt, ct post se esscnlias
tiobis angelorum, sanclificantem propbelae purga- ipsae ad similem virlutem, ut virtus, deiformiler
'
lionem, Seraphim aequivocalionc vocatum fuisse extendunt, copiose ipsis tradentes ex siipcrveuicnti.
propter igneam ct caeleslcm diclorum ablationem in eas clarilate, et illae iterum subjeclis: et per
peccaloriim, et purgati in divinam obedienliara re- g singiilasprimaei, quae eslpost cain, tradit. Ipsa aqua
•siisciialkroem. Ei eloquiuin uiuim ex Seraphim sim- nonne el in orones proporlionaliler pervenit ? Est
pliciter dixissc aiiint, -.on circa Deiim collocaia- ergo simul ctmclis iUiiminatis principinm illumi-
rtim, sed nobis praestanliuni ptirgalivartim vrrtulura. nandi Deus qitiriem fiatura et vcrc et proprie, ut
Alter autem non nirois inconvcnienlem qiiandam lumitvis essenlia, et ipsius essc ct viderc causalis.
praeslilil mihi apologiain super hitjusniorii slalti. Ait flocdeiforiniterelDeosimilc permanel, snperjtosita
. nim, quia propriam pnrgalivam sacrificalioneta ci posl se unaquaeque divina lumina pcr se in il-
nagnus ille, qtii tnnc erat, visionem formatts an- laro tnmsvehere. Ergo excellentissiniam caeleslium
gelus in docendum divina Iheologum, iu Deiin- ct ani i oriim dispositionein simiil oiunium reliquaruni
posl Deum in pracoperalricein Jeranchiam reposnit. esseirtiae, seciindinn quod conscquens cst, posl Deum
Et nuniquid igitur Jiaec ralio verax est? Ail cnim principiuin niiran.nr omnissacrac et divinae scie_-
^ui h_c dixit : Qunmodo divina virtus in omnia ve- liae, et riivinae imilationis, lanqiiam pcr illas in
niens implet, el peromnia inimensuraliier pervenit, omnes et oos divina illuminatinne dislribuia. Pro-
el oiiuiibtis ilcrum est invis bilis, non solum quasi pler quod et omnem sacram et Deo similcm opera-
ab omnibus sttpercsscnliatitcr rcmota, sed el quasi tionero in Deum quidein quasi catisalem rcfertini :
ecculle in oinnia permitlens provitlas suas operalio- C deinde primos deiformes inlelJectus, lanrjuan. pri-
nes, sed laiucn et oniii.bus inlcliecltialibiis prnpor- mos operalores divinorum cl roagistros. Non crgo
tionaiiter snperlucet, el propriaui illuminalioncn. priina sanclorum angelorum dispiisilio roagis siintil
ingerens pretiosissimis essentiis, per eas -quasi pri- omnibus babet * igneam propriclalem, et eJTusam
juas in submuniias -se bene ornate dislribuit, se- divinae sapieniiae tradiiionera ,et mysticam excclsis-
riimluiii ufliusciijusqtte disposilionis conlemplalivan. siinam divinarum illuminatioiumi seiciitiae, et scs-
rommensurationem. Qiiam ul apertitis dicam, ct sivam proprietalem geslantcm, divinain susceptio-
perpropria exempla, elsi dcficientia Deo omnibus rc- neni signilicanicin ? Ijisac vero supposilartmi dispo-
tuoto, verunlamen nobis manifesliora : solaris radii sitioncscsseiUiaruin , ignea, sapienle, scienlc, Dei
distribuliones in primam inaleriam Jtcne distribntae. susceptoria virtule pariicipanl qiiidem infra, cl ad
implent omnium lucidiorem, ctpeream raanifeslius primas aspicientes, el pcr eas ut imilalione divina
proprios declaranl * splendores. accedcns vero cras- praeoperative digne factas in deiformitaiis possibilc
sioribus nialeriis, obscuriorein habel disiribuUvnm reductae. Dictas crgo sanctas proprielales, quaniin
snperapparilionem, ex iUiimiiiamlaritnimaleriarum * pariicipaiio j>er primas post eas subsistenlcs Jiiim ,
ari illuminationis dislribtitiviimhabilum inopportuni- ipsis illis post Deuni tanquain Jerarcliiis repuiiiiiii.
tate, et paulo post ex hoc ad perfecte fere indistri- D Ajt ergo liacc diccns b, visioneni ab illo 7 sitscejilani
iMilurocoarlalur. Ilerum ignis caliditas magis se- fuisse tbeoJogo per niiiiin iinpciautiiim nobis san-
ipsam dislribuit in capaciora , et ad simililuilinero cioruui cl beatoriim angelorum, el anle illuminaii-
stiam bene convenieiuia ct bene ducla : ad*vero re- vam ipsius maiitiiiurtiouein in illam sain tam to;i-
forroationibiis conlrarias essenlias ijisa imlluni alis- lcinpjalionem rcposuissc. Et set!ere vidit cxcelsis-
conso priiniiivac opcraiionis vesligium iiianifesl.it. simas essenlias, qiianttiro in symbulis diccmUim,
El hoceo amplius, quia liis, qtiae non sunt cognala, posl Denm, el circa Deuin «ollocatas, siiperpriuci-
per opportiina sibi habenlia admillitur prininm, ut- p.ileni suiiimiiatem in medio siiperfinnaianiin vir-
pote ignila faciens ab igtieis faciJe mobilia, et per tiUura superoollocalam. Didicit ergo visionibiis ipsts
VARIAE LECTJONES.
* A' aequiroce. ' II cleclureiit. ' A*rerum. ' EHat. .»A*Hae etenim, E _.«• enim. * AEH hnbeau
> AE ab _/«.
iNOTAK.
» Isa. VI. 1'Is.i. V.
-»>_- JOANNIS SCOTI JOW
thcologns, quia juxta oninem siipercssciilialctn su- A plo, sicul scciindum iios stinimus saecrdos per stios
pcremincniiam iiicomparaliilitcrsu|vercollocauitu cst uiinislros aut saeerdoies purgans aut illuminans,
divinuni simul omni visiltili invisibilique virtule ; ipse iliciiur purgaie cl illiiininaie, per ijisiim pur-
niqui, quia omniuni esl rciiioiissimortini, ul tiniver- , gatis ordinibus, per se in ipsiim reponcniibiis pfd-
sale, neque prirois eoriiin, qtiac sunt, essenliis prias sacras operationes : sic el propriam purgati-
siinili'. Adbuc ct onminro ipsum principitim cl cau- vam scienliam et virlulem ipse piirgalionem theo-
sam sttbslanlificam cssc, ci corum, qtiae sunl, sc- logi pcrdciens angelus, in Deuro quidera v.tuli
crela siiigu'nriinlc immulabile fiindaiiienltim^cx qtio causalem, dcinric in ipsum Seraphim, tanquam
elesse , ct licne essc, eliaro ipsis summe miiuilis primo agentein summum sacerdoiem, rcponit; vel-
csl virlulibns. Deinde easriem saivctissiinorum Sera- uli fortassis quis dixerit, ciim angelica reverentia
pliim cdoctus esl dciformes virtutes, sacra qitidem purgatum edocens, qtiia in le ante me pcrficiendae
ipsorum cognominatione , quod-esl igniluni, tle quo ptirgalionis principium quidcro est excelsuin, ct
paulo |iost nos dicemus, i|iianluii, itobis possibile, csscnlia , el Crealor, et causalis, piimasqi.e cssen-
subintroriucere in deTfornicignitae virttitisanagogas. lias ad csse adducens, et circa se collocatione conli-
Alarum vero expansa sacra forniationc in dtvinum , nens, et olservans inconversibilcs et casu carenles,
in primis, in mediis, in -ullimis inleilecliLus ab- n**et scijisuin inovens .ln pnnias propnarum ....
provi-
solutain et allissiniam cxleivsionem. Sed et eorum dariim operationum parlicipaliones. Hoc entm liaec
inullifictim el multiforine vitlens inlclleclualis llieo- me docens ait ipsius Serapbim manifestare inissio- :
logus, ct alis distingui eam sublus pedcs, el eam ncm s. Summus autem sacertlos et posl Denm dnx,
Mtblus facies visionem, el eum in mediis alis sem- ipse praeslaiiliuni esscnliariim ornatus, a quo eg»
per motutn, ad invisibilem corum, quae visa sunt, pnrgare deiformiter eruditus siim, ipse igilur est
ab ipsa reduclus cst scienliaro, manifeslata ei al- pcr roe te purgans, per qiiem proprias proviilas
lissimorum intellccluum nmliivia ct midiivida vir- actiones ex oreiillo et in nos produxit ipsa lolitis
ttiie : cl corum sacra formidine, quam hahcnl stt- causa ct opifex ptirgationi-. Hacc qtiiilcm ille docuit
permundane in altiorum cl graviorum superbam et nic, libi autem cgo Irado. Tua aulein concesserini
audacem cl impossibilem scruiationem : cl in cor_- intellccliiali ct discreliva si.ienlia , atil altcram par-
mensuratione Deum iinitantium aclionuro incessabile lcm dictarum causamin absolvi dubitaiione, ct ean-
et altivolum seroper molionis. Sed cl illam divinain dcm bonorare ante alleram, tanquam conscqiiens
ct niulltnn prcciosam hymnodiam crudilus esl, for- et ralionaliile el aeque veriiro babentem ; aut a
manle visionem ungelo sccunduin viriutcm i|isi te ipso, quod vere veri vicinius , invcnire, aul ab
thcologo, et tradcnle propriain sacraro scicnliar... aliero discere, Deo vidclicel dante, el prius reci-
Docuil ergo euin ct hoc, quia purgatiocsl quanlttra- jtienlibus ang.dis, et angelorum aroicis nobis revelare
rtinque purgalis ipsa divinae claritatis incogniiac, per ejus roagis amabilem contemplalionem.
quanlum possibile , parlicipatio. Haec aulein ex CAPITULUMXIV.
ipsitis divinilatis remotis cau=is, qua omnes sacros Quid signifitel a tradilus angelicus numertts.
inlellecltis superessenlia.iltT occultatione perlieiens, 1.1 hoc aiileni digmiin, nl acsliron, intellectuali
idtissimis circa se virtutibus manifeslior quomodo cognilionc, quia eloqiiiormii de angelis iradilio imlics
esl, el magis seinclipsam manifeslal el dislribuil. milia cssc ait a, ct ricccm * milia decies roiiies, sc-
Deinde ex secundis aui novissirois, aut noslris in- ciinrinni nos sublimissimos nuincroriiro in seipsam
tellcclualibiis virlutibus, quanluro ab ipsu unaquac- revoivcus el itiultiplicans, et per hos apcrle signifi-
que sccunilum deiformc extiiit, sic nianifestam cans innunierabilcs caelesliuin esseniiarufn ordina-
suam illiiminalioiicm conducit ad propriae occtilla- liories. Multae enim siinl bealae roilitiae siipermnn-
tionis lamlandum ignottim. Lticel aulem per singcla dalium inlell, ctiinni, infirniam cl coarl.iiamsiipcran-
sccundis per prima, el si oportel breviicr dicefe, pri les matcrialiuiu seciindiim nos numerorum conimen-
ino exocculto ad manifcstiim ducilur per primas vir- suraiionem, et a sola gnostica definiiae, secundum
luies. Uoc crgo llieologtts didicit cx liiecin ducenle ipsain snpermundanae et caelestis iniclligenliac et
eum angelo, hoc est, purgalionem cl omncs divinas scicniiae ditissime eis donatioiiem sanitate divina
operationes per primas csseiuias rclucentcs in onvncs nmllae scientiae sapientificae, oroniuni simul quae
rcliquas distribui sectiniltiin iiiiitiseiijusqtie ad dei- sunt superessenlialiicr existenlisprincipii, etcansae
licas participationcs analogiam. Propler quod et siibstaniificae, el couiinenlis virlutis, ct ambienlis
ijgitite pnrgaHvani proprielalem ipsis Serapbim con- consummalioiiis.
scqucnier jiost Deuin repostiit. Niliil ergo inordina- CAPIl ILUM XV.
liint, si purgarc dicilur theologum Seraphim. Sic Qiiae sint formaiicue pngelicarum virlutum imaginet.
«niiti Dcus purgal oinnes, quoiiim lotius purgaiiouis Fer qttod rcstat, rcmiltentcs nostrnm, si videlnr,
«jsl causa. Magis aiitcm, proximc enim ntemnr exem- intelleclualcin oculuni circa snblimes contemplatio-
VARIAE LECTIONES.
iiiiitiiii. ouv. EH. ! A jussionem ' E xiynifcitl.. * Sic AE; Bli et cenlena.
NOTAE.
" D.,ii. VII, 10.
 «065 VERSIO OPERUM S. DIONVSU.- CAELESTJS 1ERARCII1A. I0CG
nes angelico vigorc, ad dividnam ct ronlliparlilanv A j propriam manifestet" actioiiem. Ininiensiiiabilisqiie
lalitudiuem mulliforniis angclicarum spccilicalioimm et invisibilis per seipsutn, polens siroiil omnitim,
varielatip, dcsceiidenlcsitertim in ipsistati(|iiam incon- et quaecunque in eis sunt ", fitmt ad actionein pro-
sequentibus in siinplicitalem caelestinm animorum priain, roobilis, trariens seipsuni omnibns quoquo-{
nnalylice reflcxis. Uiuiin auicm sil libi praecognituin, modoproximanlibtis. Renovalivus nattirac cuslo.!ia,
qiiomodo sacrae formatartim imagiittim resoliitioues tlluminativus circumvelalis splendoribus, incompre-
easdero nliquando caelesliuui essenliarum disposi- liensibilis.clarus, discrclus, resiliens, sursuin fercns,
liones saiiclificatites sigiiificanl, cl iterum sanctiflca- acute means, excelsus, non receptus contumelia niino
tas, et novissiroas sanciificanlcs, sanciificatnsque ralionis, seroper nioius, per scijisum inotus, niovens
primas, et easdem, ul dictum est, primas et nictlias alterum, coiiiprehcndcns, incomprehenstis, non intli-
el ullituas halienles virlutes, itulla inordinat.i ralione gcns allerius, latens vere, crescens a seipso, ct ad
introdiicta, secimdiini btijiismoili reseratiouuni mo- susceplas malerias mnnifeslans stiimcl mnguitttdi-
diint. Si qiiidem enim snnclilicari quasdam a priori- nein, aclivus, potens, siinul onvnibuspraesens invisi-
lnis tlicerciuus , deinrie earundcm sanctilicantes bililer, neglectus non esseptilatur, nllritti aulem.sic-
priores, iteruro sanciificantes uliiinarnni sanctificari uli quadatn vindicta connaturaliter et proprie subilo
ab ipsis illis sanrlificatis, vere inordinalione rcs ct B relucens, el ilerum incompreliensiliiirier iinpalpahi-
confusione inulta inlcrposila. Si vero casdeni et lis, non minu.iis in oninibiis dilissiniis suiniet iradi-
sanciificare el sauclificari dicimus, iiunqtiam autcni tionibus. Et midias fortassis quis inveniet igmspro-
corundem atit ab cisilem, sed eas singulas sancti- prietates ptilchras, til in sensibilibus imaginibus di-
licari qiiidem a prioribus, sancliftcarc atitero no- vinae operationis. Hoc ergo scientes iheosoplti,
vissimas: non iiiconseqtienler fortassis quis dixcrii, caelesles essenlias ex igne conformani, significantcs
iu eloquiis sacre faclas tormas, eas aliquant'0 posse earum deiformeei.qiianlum possibile, Deiiinilabile.
ct priinis cl uJtimis et mediis virliililius pulchrc et Sed cl Inimaniformesipsas describunl, propler inlel-
vcre circuindare. Et siirsum igittir convcrsibililer ' lecluale, et stirsum babenrio inlujlivas virlules, et
extendi, el erga scmctipsas firmiter eonvolvi, pro- figiirneTtcctiini et lticuleulum,et secuiHlumnaluraiii
pri.irum exisiemes cuslodittvas virtutum, et erga principale et regalc, et seciindum scnsiim mininiunt
veiiieulia sotittbili processiouc, provirinscas in par quiilem, quantum ad rcliquas irratioiiabilium ani-
ticipatione virlulis esse, omnilms non falso road- maliilm virlules, oinnium vero poicntissimuro secun-
unabit ' cacicslibus- csseniiis, etsi aliis quiriem diini inlelleclus magniludinein virttile, cl seciimluiu
superposile el nni.ersaliter, ut saepi; dictuni Cst, rationabilcm sciemiam conlinititalc 8, et seciinluai
aliis vero parliculariter et subjecle. Inchoandum C I nalura animae liherum ct poienlissiinum. I_sl.
aulem ratione, et qtiaeicntlum in prima formarum autem el per singtda, ut aeslimo, corpor.dis nosirae
resoltitionc, ob quaiii causam tbeologia fere ullra mulliplicis partiiionis invenire caelesles virtutes,
omnes invcnilur honorans iguitam sacram riescriplio- diccutes, coiispeclivas quidem siguilicare virlulcs .
netii. Invenics ergo cam non soluro rolas igneas ipsum ad divina Imninaria clarissimuni respectum, .
coiirorroaulcm, sed el atiimalia ignita, el viros quasi et iterum leneram et liquidam.ct nonTepercussani, .
iguis fulgiirantes », el circa eas caelestes essenlias sed acute mobilem, et piirnm, ct planam impassiiii-
cumiiliis carhoiiuin ignis circuniponentcro, etflumina liter divinarum susceptionem illiiminniionum. Olfa-
iniiiieiisinaliili sonilu igne flagrauiia «. Scd et cluum vcro discreiivas virttites, illnd super inlcllc-
Tbronos ail igneos esse, et ipsos excelsissimos ctuin suave oleiitisdistribnlionis, (juaiiluiii possibilc,
Scrapliim caeJilus nnlenlcs ex cognominatione si- rcceptivnm, el non hiijusmodi scieniia diserelivuni
guificare : cl ignis pro rieiaieui ei operaiioncm ipsis et oiiiniiio refngiliviim. Aiiiiiini vcro viilules, illud
tlistribuif, et oranino siirsum iIeorsuro'|iie ignilain parliceps ct gnoslicuin divinae inspirationis suscepti-
bonorat selecliin formariim facttiram. Er.go iguetim vuro. Guslativas autem, invisibilium escarum plcni-
significare censeo cneleslium animorutu detforroissi- ludinem, et divinarum el alculiiim promotiiunt
iniiin. Ipsi eniai sancii theologi bsuperessentialem D I susceptivuin. Tactivas vcro, convenienlis aut nocen-
ct itiformcro esjenliam in igne saepe duscribiinl, tis in scienlia diagnoslicum. Paljiebras deinde et
tiiiiquain babcnte niultas diviuae, si fas dicere, pro- supercilia, divinarum visionuin intelligentiae cuslo-
prietaiis, (|uantuni in visibilibus imngines. Ignis ditivum. Jtivcnilem vero et adullam aetatem, illttd
e_.m scnsibiliscst qiiiricm, sic iltcenriumjn omnibus inuovantis semper vilalis virlulis. Denlcs aulem, di-
ct per oitinia clare venit, et removelur omnibits. visivum indilae nutrienlis pcrfeclionis. Unaquaeque
Bt iueidtis '' est simul el qtiasi occullus, incognitiis eniui essentia intellectualis donatam sibi a riiviniore
ipse per scipsiiin, non accumbentc roateria, in quam uniformem intellii-entiam orovida virlute dividit et
VARIAE LECTIONES.
B conrersabiliter. ' A coadimavit. 3 BEU fulgorantes. 4 EH litcidins. »AE manifestat. * et
q: lectuiqite in eis sitnl liunt om. B!J. ' D;l /i/jtira. " Bll continiiutc.
'NOTAE.
--EACCII.I; l»it:i. VII; IV Reg. II.; i"Hcbf. X.
-W- JOANNI_ SCOTI ms
imilli|ilical ari. iufcrioris ditclriceni an.ilogiatn. IJtt- .\ absque inora pervcmcnlcm ofiecimn,,.et (lesiirsitui
mcros auiein et brachia, ei iieriini manus, factiviim in ca quae deoismn,.sursum ttansvcclivmn iiinlunt,
ct operntivtim el aclivtnn. Cor vero symholum esse crigentem quklem secmvila ad superiorem eelsil.i-
dcilormis vitae, propriam viialem viriutcm deifor- dinein, inoventemque prima ad eoimtimi.cativnm
milcr in en, quac praeintcllecla sunt, seminantis. et providain minorum piocessioncin «. Dicet aulcr.v
Peclnra ilerum significare duruni el cttstoditivum, forlassis quis, aerei spirims veiuosain cngttomitiB-
ut a supposito eorde vivificae distribulionis. Dorsa tionem deiforroe caelesiinro siguificnre. Habet cnim*
vero, conliiiiiuin simtii ciiiiclarum fcrlitium virlu- et hoc divinae operalionis imaginem et forinnro. ut
luni. Peries auiem, inoliile et velox et cursile in di- in syrobolica tbeologia per (elraslicam dijntlicniio-
vina semper cuntis motionis. Propter quod el penna- nein per plura dcroonslraiumesl, secundtim nainme
ins Ibcologia sauclortim iniellcctnom figuravil motivam, et gigneulem, et velocem, cl potetilcm
pcdes ". Peroialum namqiie significat anagogicaro capacitatem, et ignoliini nobis el invisil ile lalibiilum
velocilatcm, et eaeleslc sursuin versus ittneris movenliuro prineipiorum et consiimiiialioiiiiin.Nescia
aclivum, el ab omni buniil. per sursani ferens re- enim, inquil, unde veifit aui qno radit _. Seri ct
motuin. Ipsa vero pcnuariiin levilas iiihil lerreniiin, nubis ipsis specicin theologia ciiciiniforiiial, sigtii-
sed loiuin nvwirie et sinc gravilate in excelsum B ficans |ier lioc sncros inlcllecliis occtilli qniriem
ascenriens. Nudtint (pioque et iliscaleealum - et di- Iiiininis super_i>J»danesuperreplctos, piiina appari-
inissiim ct absohiluni, ct iiumensurabiJe et purum, tione primam inanifestaiionem ponipose aecipicnles,
eorum, quae extra sunt, appositione, etad simplici- et ipsam eopinse in ea, ipiae sttnl sacundn, Iticid.
tatem divinam, qiianlinn possibile, assiiiiilalivuni. et propnrlionaliler riistrihueules : ct qnia geiiilalo
Setl i|iioninm ileruni siinpl__et niiilluin varia sopbia eis et viviftcum et aclivum et perfeettvnro sttbsislilv
«l iiudos vestit, et vasa quaerinm dat ipsis circum- juxta intelleclunleni iinbriiim conceplionem, qnae
ferre, fer ' et anirooruui caeleslium saeros amiciti- excipiens sinus humidis pluviis in Titales parlcs
cl organa, secuuriuin qnod nobis possibile, aperia- evocr_.ur.Ipsa auletn et * aeris et cleciri el Inpidimi
mus.Ciararo quidem enim vcslcm igneainquec,sigiii- nuillicoloriiiii speciem (iteologia caeleslibns cssfttili_»
flcare aestimo deiforme jtixta ignis iniaginem et circtimpoBit -. l.leclitim quidero, quasi attrifiirme
Iiiciilenlinn, propter in caelo quieies.. ubi litnien simiil et argenleiim, signifieat imptttrihilem, ut in
.t oinniiio invisibiJtedicendum aut iiitcllectualiier atiro, elsiniul largum, el non minulum, et incontn-
illiiininans, aul inlelletlu.ili.cr illuiiiiiiatiim. Sacer- minatiim spleitdorem, et aperfam, ut in nrgenlo, et
iloialcm vcro, nd divina ct myslica speciilamina hiciforniero, cl caetesteni clarilatetn. Cbalco anteni
iliiciiviim et lolius vilac votnro. Zonas quoque, fe- *"*secundum iraditas raiiones attl iguetim ,.aut atrt-
(iiiiriariini ipsarum cHSloditivum virltiltira, e. con- forine atlrihuenduni. Lapiduro vero mul.ieotorcs
gregantem eas habiiurn in seipsum unite converli, specics significare aeslH-taiidttm, aul quasi albas
rl circulariler cum faciliiale casu carente naturac luciforme, aul quasi rubeas auriforme, ant quasi
similiiudinc circa seipsum circuinferri. Virgas eiiani, palJirias juvonile et novuni; ct per siiigulas-^pecies
regale ac ducale, rectaque * oiiinia dcfiniens. Tela invcnies anagogicam lypicarum iroaginuin riijurii-
vero et secures, dissioiilitadinum separativura, el caiioncm. Sed quoniam qniriem b'OC seemiiln.t
disccrneniium virtulum acunien, et efft.ax el aciuo- virtulem a nobis siifficienicr dicia esse arbiirot.
siini. Geomelrica et lectonica vasa, fundaiivuro et transeunduro iu sanctani rescralioncm caeleslium
aeilificalivuin et pcrfecttvuro, et quaeciinque a!ia animorum sacrc ligmatae bestialis formalionis. Leo-
reducentis el converlenlis sunt secundorum provi- iiein enim significare censendtiro principalc et robu-
denliae. Est autero quando et in nos divinorum ju- stum, et iiidoniilwm«l nbditnm inefiabilis divinil--
diciorum sunt symbola illa, qune ncta sunt, a sanelis lis, ut virlus assiroilaliviiui iuleU.clualium vesligio-
angelis organa, aliis (jiiidem declaranlibus corrigcn- rum circumvelainine el niystice foilassis pomposo
lem disciplinaro , aul pnnientem jusliliain, aliis .. amiclu , secundum diviuam illumiiialioiicmiu sem.l
vero angustae liberlatero, aul disciplinae fii.ero, restilulo itinere. lpsaro vero bovis, valiilulu et 110-
aul prioris conslanliae ' resuinplionem, aut opposi- vum, et * intelleclualcs sulcos-lalum in susceplio-
lionem aliorum donorum, parvoruro aul magnorum, ncni caelesiium el gigneuliii.u inibrium, el custu-
sensibilitim aut invisibilium d : et omnino forsan dUivum et poteiuissimuni. Jpsam dehinc aquilae,
non dubiiarit perspicax animus pulcbre invisibilibus regale et alliferum, elcitivoiuro, el ad poieiuificuni
alunare visibilia. Ipsos eiiaro ventos tiominari aliroeniuin aculuiii el sobrium, et agile, et bene ron-
corum velocitatem significat, et in oninibus 1'erc cbiiiatuin, et ad cnpiosum ct multolucenicni radinm
VABIAE LECTIONES.
1 BII sert. ' BH
rectaeque. * A beneficentiae. * et oin. A. * BH _<-•
NOTAE.
" Ezeeli. I. XXI; Apoc. III; Zach. VIII.
Apoc.
* Gtn. XXVIH; Juan. I.
'>>Gen. XVIII, XIX.
I. ' Joan. III, 8 ; Isaiae V.
Apoc.
' Ewcb. X; Judic. VI; II. Mac. V; E_ech. XXXXI; * Isuiac LV; Ajwc. I; Dan. II.
 107»
HW9 VERSIO OPERUM S. BIONYSII. — ECCLESIASTICA IERARCI1IA.
divini solis desiderio in speculativarum virtutnm A . directo. Est auieni et per aliaro anagogen riijurit.nra-
saivtsobiutibus, tminediate, recte, et inflexibiliter con- inlelleclualitim rotaruin iiiiaginari.ini descripiionem.* °.
Illam vero obediens et fre- Vociiaturo est eniro eis, ut ait Iheologus, bsS_n
lemplativum. equorum,
nabile; ct albtim quidem, vere Iticidtim, et quasi Significat autctn lioc, juxla hebraicam vocem, revo-
uiaxiine diviui iuniitiis cognalissimuin; eorum au- lutiones vel revelationes *. Igneae siquidem et dei-
8
leni, qui nigri sunt, abditum ; rubrum vero, igneum formes rolae revolutiones qiiiriero habenl circa
ct aciivum; coniroix.iorum quoque ex albo et nigro, idipsiim optimum sem-_>rmol>iU nvolti: revelationes'
peifecliva virlute exlremorum conjnnclivum, el vcro secretorum manifestatione, et circtimsubjecto-
prima secundts , et secunda prirois ' conversibililer rIIiii reriuclione, el altarum illumkiatioiuim in ea
ac provide connectens. Sed si non scrmonis conspi- quae subjccla sunt dedticliva perfcclione. Reliqtius
caieniiis coHimensuralionem , el per parles anima- nobis in explanalionem de gaudk. caeleslium disposi-
liiini dictorum proprielates, et omnes corporales liomnn senno. Etenim acceptrices orouino non sunt
cortiin coiiformationes ariunassemus forlassis non ejtis, (jtiae secunduro nos est,.passibilis rielectationis.
iiicongriie caelcsiibus vinuiibus secundum dissiiniles Congaudere autem Deo d dicunttir perdilorutti in-
similiiudines. Furibundum qutdem in ipsarum in- venlione, juxta deiformem epulalinnem, el in provi-
lcilectualein forlitudincm, cujus novissimus furor cst B denlia et salulc iu Deuin redcuntium deiformiiaie,
sonus; ipsam vei'0 ilerum concupisceniiaiii, in amo- el copiosissima laclitia, et illa conslaniia ineffabili,
riMii divimtm : et summatim * dicendum, simul in ctijus parlicipaiione sacpe facti sunt et viri sancii-
onmes irralionabilimn atiimalium et sensus et intil- per deificos divinarum illiiniinaiioiiiun superadveu-
tiplic.es parles in * iinniateriales caelesiium essentiae tus. Tanla a me el de sanciis reformalionibiis dicta
tnlelligemias et uniformes virltites reducentes. Sufli- sunt: diligenli quiriem earum manifeslatione defici-
ciunl auiem sapicntibus non solum liaec ipsa, setl et mus. Haec autem cons.mmata, tti aeslimo, ad noit
'.inius significalivae imaginis dijudicalio in proxi- htimiliter nos remanero in figuraiivis phantasiis.
mariim simili mododeclaia.ioneiii. Inspicicndumqtie Si autein et lioc dixeris, quomodo non oroniuni
et hoc, fluvios diclos fuisse, el rotas, et currus con- deinde angclicarum in eloquiis virliilum, aut opera.
nexos- caclestibus essentiis -. Ignea quidem cnim tionura, aut imagimim fecimus memoriam : respou,-
fl iiiiina siguificant divinos proniolus, copiosam ipsis demus verum, quia quarum qiiideni superinundanatti
ct non deficientem afiliien.iam donanles, et vivilica •cienliain ignoravimus , in ipsis nos ailerius luci-
inilrienles feciinililale. Currus aulcin, conjunctivam , dnci docenlis egemus «. Quaedam aulem tanqunm
similitudiiiuin societalein b. Rolae aulero, pennalae dictis aeqtie potenlia praelerinisiinus, coinniensuia-
qiiiriem cum sinl, inquc ea, qttae aule conspecium C tioni serroonis providenles, et super nos secretum.
sunl, incoiivcrsibiliter et inflexibililer euntes, per silenlio honoi iticanles. Explicit liber _« caelesti Ie-
tectam et j'ust;im vianv eximiae operationis earum rarchia. Angelicarum detcriplionuin iltuminulianes.
viriulem in eamdem sine flexu et recte sectam viam, defudisli, liominibus rtrelasli videre animo eomposi-
siuiuj oinni earum intellccluali rolaiu supermundane tftm ustrum.

SANCTl DIONYSU AREOPAGITAE

LIBER SECUNDWS

DE ECCLESIASTICA IERARCHIA.

_*I..BA__A, ut BEATUM TICA.D (.ompresbyslero TIMOTHEO

Diontsi-j-t OB ECCLESIA. DIONYSIUS Presbyler.
I-RARCHIA. I. Quaesit ecclesiasticie lerarchiae traditio,et quae ejus-
Symbola divinorum mirabilium sacrorum uniformi dem speculatio.
II. De perliciendisin pholismate.
fabttla, in singularilate recipiens unius luminis III.
unam cturiiatem. De perliciendisin synaxi.
INGIPIU^T CAPITULA DE ECCLESIASTICA, IV.De perflciendisinmiro,ei in ipso efiertndis.
lERAl-CHlA ». V. De sacerdoiabbusconsumni-lionibus.
VARIAELECTIONES.
1 et secunda primis om. EH. * E consummatim. * in om. AEH. *Coni.; codd. et lexlus graec.
7-_-_i>7__. *-vel revelatkmes ota. BE. * et deiformes — quidem onl. BH. ' Sie AE; liH .___._(»____,
• E Haec sunt in hoc </. ecclesiastiea Ierarclth totum capiiulav».
NOTAE.
- Dan. VII; Ezech. I, X. i Luc. XVI.
»>IV lleg. I; Ezech. I. - Tob. XII.
« E.cdi. X, J2.
.OJI JOANMS SCOB Wli
VI. I__|ieriitioi_lurui_ordinilius. rieinde tbcoriae quandam Cradilioiiem : nlpula
*iII. De perflcicndisin dormieulibus.
roysterii illiiminalionis exposilio piimuni; deindc
Praecumbenlium capilulorum doctrinaro secun- sccunda theoria ejus. Iterum [inyslerii O-_«<.:M_-
dum duplicem pcrficit modum. Primuro cnim expo-
nil' hoc, quomodo perficilur myslerium capituli^ac cxpositio. deinde Uieoria ejus.

lN-IPIT L1BER DE EMSIASTICA IERARGHIA.

CAPITULUMI. A ciiiam laudantibus. Tanlum lamen dicere nccessa-

riuin, quotnodo ct illa ct oninis ntinc laudans supra
Quae .11 ecelesiusticae hrarehioe traditior el qtiae nos Ierarchia unam habet el eandcni
ejusdem speculutio. per oinnem
Ierarchicaiu actionem virliiiem,. ipstiinqiie sum-
Quia quidein secundum nos lerarchia puerorum nimn saccrdoiero,'quoroorio juxla etim csscntiaet
(livinoriiin sacrati.sima intenla alque divina habe- . aiialngia et ordo lvabet perfici seciintiuin divina^ et
ttir deilica scienlia et operalione et consummalioiie, deificari,"el snlijeciis Iradere sccundum di .nitaiem
ex sitperniitnriants cl sacratissiinis nos ostendere uniciiique, facia ei diviiiiius sacra deificalione.
oportel eloquits sacrac perfectionis mysteriorum Ipsosqtie snbdiios sequi qiiidem meliores, extendere
f.ltzrrj his, qui ex ierarcbicis sacraraentis el tradi- vero roinores in ea quae anle sunt. Quosdani au.em
tionibus perfecli sunl. Scd vide, quomodo non ex ct pracesse, el, qiiaiuiiro possibile, alios ducere,.et
principio, si sancia sanclorum revenerare. Si per hanc divinam el ierarchicam barrooniani vere
aiilem et quaesunt secrela Dci intellectualibus et subsislciite bono et sapienli et oplimo parlicipar»-
invisibilibus scienliis lionoriGcahis, imparlicipola miiimqiiodi|iie quaeqiie virlulcs. Sed ipsae quideiu
quidein haec et uvcontaminata ab imperfeclis con- super nos csscntiae et oruinationcs, quariiin jam
servans, sacris aulcm solis, saerorum cum sacra R memoriam saeram fecinius, et incorporales sunt el
illuminatione, sancte et pulchre communicans. Sic iuvrsibiles, et supcrnuuidana esl scctinriiiin ipsas
cnim, ut theologia beum laudantibus nobis tradidit, Icrarcfiia : eam vero secundiim nos videmus p.opor-
el ipse Jesus divinissimus animus el soperessen- tionaliler nobis ipsis sensibilitiro symbotorum varie-
tialis, omnis lerarchiae et sanctificaiionis ct deifica- tale mulliplicatani, ex quibtis ierarcbice iu iinifor-
tionis principium et essenlia et divinissima virtus, mero theosin in comihensura, quae sectmdum nos
bcatis et noslrttm melioribus esseutiis sigiiUican- est, reducimur, Deurotpje et divinam viriuienu
tius simul et intellectualius ilhiccl, et eas ad pro- lpsae quidein, ut inicllectus, intelligunl jiixla qiiod
priuro lumen assimutol secunduro virlutein, noslras- eis fas esl : nos vero sensibilibus imaginibus iu
que adse extentatos, el it s esicndente bono amore divinas, qiiantum possibile esl, redticiimtr con-
complical multas alteritat s, et in uniformcm et templaliones. Vereque diceiufiini, uuum quidcm
divinam consuinmans vitaro, habilum et acliotiem, esl, cnjiis oinnes uniformcs appelunl, pariicipant
sanctam el pulchram donat divinae sacerdolalilalis ' vcro non uniformiter eodem et uno enle, scd sictit
virlulem. Deinde in sanctam venienlcs divini saccr- tinicuiqiie divina juga ' dislribttunt juxta digniiates
dotii opeialionein, propius quidcin nos efliciniursn- partem. Sed baec quidem nobis in ea, auao esl do
per noscsscnliarttm secundom virtiilero siiifililudini G visibilibus * et sensibilibus, actione miilto lalitis
inauentis ct iminutabilis earum sacrae coliocalio- dicenda sunt. Nunc vero nostram lerarchiam, prin-
nis, ct' hac ad bcalam Jesu el divinam clariJ__.era cipiumque ejus el essentiam, quantum possibile est,
rcspicienlcs, et qtiaecimquc videre possibile, explo- dicere lentabo, oninium lerarciiiarum principium et
ranles sacre el speculaiionibus scienliae illuniiuaii, consumroalioneni iesum invocaus. Est quidem le-
tnyslicain disciplinain consccrali et consecrai_.esr rarchia oinnis, secundum honorabile noslrae sacrae
luciformes et deifici, perfecli et perfectiores fieri traditionis, omnis subjectoruin sacrorum ralio, aut
poterimus. Quaedanvigitur Angelorum est ct Arch- universalissiroa hnjus forlassis ierarcliiae. aut bujns
aiigeloruui lerarcbia, et supermundaliuraPrincipuin, sacrorum consummaiio. Nostra igilur lerarchia di-
clPoleslaluro, el Virlulum, Domiiialiomunqiic, et citur et esl conlinens oroniuin, quac juxta eam sunt,
divinoriim Thronoruro, aul aeqiiipoleiUum Tbrouis sacrorum aclio : secundum quam divinus lerarches
cssentiarum, quas tbeologia allenlc ct semper circa perfeclus oranium habebil, quae secundum ipsuni
Deum esse et posl Deuro tradit, Clierobini eas siint, sacratissimorum participationem, utpole Ierar-
llebraeorum voce elSerapliim noininans : oriiaiiiuni cha cognominalus. Sicut enim Ierarcbiam qui dicii,
eorum el lerarchiarum sauclos ordines el divisiones oroniuin simul comprehensam dicit sacrorum dispo-
cousequens invenies in eis nostram, 11011 condigne D silionem : sic Ierarchen dicens, declaral mirabilem
qtiidem, ut possibile aulero, cl ul tbeologia sacra- el divinum virum, oronis sacrae eruditum scienliae,
lissiinis Scripluris subinlroibiNii, juxla eas lcrai- in quo pure sua Icrarchia omnis perficiiiir et cogno-
VARIAELECTIONES.
* UE srtccrdoliilis. ' 1111e.r. ' lllljnivi. vAHErfriHrf.sifri7t.t(.-,(rfenm. K).
1073 VERSIO OPEKUMS. DiONYSH.— ECCLESIASTICAIERARCHIA. f-"I
«r.itur. Httjiis principitini lerarchiae, fons vitae, cs-, A uoii prnpter iinmunrios soliiin, quibns uec symbol_
scnlia bonitaiis, iiua existeiilium causa Trinitas, cx langerc fas, setl quia et symbolica qiiaeriam est.
qua ct esse et Lene esse siibsislciilibtis per Iwnila- Quoilquidem tlixi proporlioitalilcr noliis ipsis nostra
lem. Hac oiiiniunt sumniiiale divitiissiroa princip.ili lerarcliia, desirierans sensibilia in earo ex eis ad
bealiludine, Irina unica, vere existcnle, seciindum invisibilia diviniorein nostranv rediielionero. Reve-
ttoliis incomprehcnsibile, huic desidcrabilissima landae laincn sutil syniholoruro raiinnes divinis sa-
volunlas qiiidem est raiionalis salus ct secundiun cris perfectoribiij. Quas noii est jusliim eriucere in
nos el super nos essenliariim. Haec atilem non aliier ariliuc perficienrios, scientes, quoiuoriosacroriiin Deo
lieri polest, nisi rieificalis salvatis. Deiiicnlioaulein tr-deiile legislaiores oriialutiro staiulis et imonfusis
est ad Deiim, quantum possibile, et similitudo ei uni- ordiuibus, el uiioqiioqtic seciinriiim riignilateni acci-
tas. Oiiini autcin hoc coromiinelerarchiae sumroum, picnle proporlionibtis ct saeris dislribiilionilius Ic-
ari Deunvel divina altenta dileciio, diviiiilus alquc rarchiatn ordinaverirot. Propter tpiotl et luis sacris
potenlcr sacrilicata, et ab eorum conlrariis perfecla confessionibus cretlcns, rccorriari eniro eariitn san-
ci inconversibilis reversio, cognilioeonim, qiiacsunt, cluni esl, sic oniiiem quiriem siiperposilam Ierar-
qur.eea, quae sunl, esi, inielleclualis veritatis et vi- cbicam sanclam laiiriein ' non Irades allcri, coutra
sio et scienlis, uniformis consummationis divina par- 1B aequc ortlinalos libi deiformes sacros perfectores.
ticipalio, ipsius unius, quanlnin possibile, conlcm- Eosque palieris confileri secimdiiui legcm ierarchi-
pl.ilionis refectio, nulricns invisibiliter ct deificans cam, muniloriiin quitlcm iniiinla langere, coroinu-
omnero in se exlenluni. Dicamus ilaque, qtiosnodo nicareque solis ricificalivorumriivinis, el perfeclorum
riivina bealiiudo, nattira diviniias. prinripitim rieif:- perfeclivis, sanctisque sanclissiinoriim. Aliorumquc
calionis, ex quo rieificari deificaiis bonilale riivina icrarchicorum libi et hoc trariidi divino dono.
lerarchiam iii salutc et uniiale oinnium et rationa- '
CAPITULUM II.
litim el inlcllecitialiuin esscnliarum riouavil. Et su-
permundauis quideni el bealis (piielibus immatcria- De perftciendis in photismale.
lius cl inlcllectitalius. Non enim exlrinsecus eas Diclum csl igitur a nobis sacre, quomodo ipsa est
Deus in divina nioverel, invisibililcr aittein ct in- secundum nns Ierarchiae interpreiaiio, ari Deum
trinseciis illiiniinalas eam in se puram el iiiiinaie- noslra, quantitm licel, el similitiirio et nnitas. Hiijus
rialem riivinissimam volunlalero. Nobis aiitem, quod aueni, ul divina doccnl eloquia, piissimorum man-
illis el unifoni.iter cl coiinexim donatur, c.x Dco dalortim (lilceiionibns ct sacris actionihus juciinde
Irariilis eIo(|iiiis, qi.iaiilum nobis possibile. in varie- fierficimur. Servabit enim, inquil, diligens me vcr-
lalc et multitiiriiue scparabilium syrobolortim tlona- <C bum meum, et Pater tneus * ditigel eum, el ad eum
tnm est. Esseniia cniin nostrae lerarcbiae csi Dco veniemus,et mansionem apud eum faciemus h. Qnod-
Iradila etoqttia. Sauctissima aiilero eloquia hacc di- dam ergo cst principium sanctissiiuorunt man-
cirous, quaccunqiie a divinis nostiis sacre perfc- datorum sacrae aclionis, ad aliorum divinorum clo-
cloribus in agiographis nobis ct tlicologieis rionala quiorum cl sacrarum actiomim susceptivaro oppor-
stinl dellis. Aiqui ct quaccunqitc ab ipsis sacris tuiiilatem foiinaiis aniroales nostros habitus, ad
viris iminalerialiori doclrina ct minore qtiomodojam supercaclestis quielis anagogen noslruin iter faciens
caelesti Ierarcliia, ex inlellcclu iti iiileileclum per sacrac et divinissimae nostrae regenerationis tradi-
tnediuin verbtim corporale qiiiricin,' iiuinatcrialiiis tio. L'l eniro coniinuiiis nosler ait dux, secunduin in-
vero tanien extra scripturam duces nostri cruijiii lellcclum quidcm in riivina primordialis moltis esl
sunl. Nequehaecdiviiiisiimmi sacerrioies in sncrificii Dco divinaque dilcciionc, ad sacram operalionem
.omimine, non velatis invisibilibus, sctl iu symbolis divinorura mandalorum principalissima proccssio,
sacris trariiderunl. Est cnini non omnis mundus, nc- cssendi divinitiis nos ineffabilissiroacrealio. Si enini
quc oimiium, ul eloquia aiunl, scientia a. Neccssa- essediviniliis esldivina generalio, nunii|iiid non *ali-
rio igilur primi nostrac Ierarehiae duces ex super- quando quid noscerel Deolradilorui_?Neque quidem1-
essemiali dcilate, ipsi diviuo repleti dono, el in f operarelur, qui neque subsislere divinilus babtiit
idipsum deinde pracire cx divina bonitale ' missi, Aul numqitid ei nos huroanuin dicimus subsistere
ct ipsi vcro copiose aniaiiles, lanquain Dii, eorum, oporlet primuro , deinde opcrari sccunduro nos.
qui post se siinl, reductionis el deificalionis, scusi- Quomodo an non cxisicnlis neque inotum, sed ncquc
bilibus iuiaginibus supercaelesiia et varielatc ct nnil- subsislenliam babenlis 6 illud solummodo operantis
tiliidiue conuexim, el in biimanis divina, cl in ina- aul paiicnlis. in quibus csse natus esl? Sed hoc qui-
terialibus imniaterialia, ct his quae sccundum nos dem,iit aeslimo, aperliim. DeindeaiiteroriivinaT-iivi-
stuil superesseniialia, scriplis suis et non scriplis nae generalionis inspicienms symbola. Et mihi niilliis
doctiinis, secundurosacras nobis rierierunt leges : iinperleclus in eontemplalioneni vcniat. Eienim .iioii
t' VAUIAELECTIONES.
'11 pielaie. » E lerarclticam secundtim lattdem. * meus oro. 15E. * A niquaqnniit • H tmim, * E
ha!ienlis exislenlis, illud ; A b.ibentis, exisiens illtiri. ' divitiuoin. UH.
NOTAK.
'.oari. XIII; I Cor. VIII. ' Joan. XIV, 23.
075 JOANNIS SCOTI #76
solarcs fulgorcsin indiHiis pupillis inliieri non peri- A . orationcm sacram facil, et nanr. onini sic Ecclesia
cilosuin, ttcque bis, quaesupra nos sunt, audere coinplente, subintroducil qtiidcm eum, et exuit pcr
iiiimciiuro. Siipiidem vera cst juxta legem Ierarchia, minisiros. Dein staiucns in occiduis inlenium, ct
Oziai» qtiidem, quia sacris abnsus esi, subverlens; mantis erigenlem ad ipsam conversas regioncm, cx-
Clioie veio, quia supra sc sacris; Nadabautemel sufUare qtiidem ipsi ler jubetur Salbalia, el adhuc
Abiu.l, quia propriis prophane abusi sniila. quae sunt abrenunlialioiiis, confiteri. Et ler ei ab-
renuntialioncm conlcsians, confitcnlenr ler hor,
Mysterium photismalis. transducit ad orientem, et ad caelum respicicntero,
Sumuius quiriem sacerdos, assidue ad Dcum siini- el niamis extendenlem, fubel coordinari Chrisio et
l.iud.nc oinnes hoiuines volens salvos esse, el in omnibus Deo iradilis sacris eloquiis. Eo vcro
.iguiiionem vcriialis venirc b, praedical onvnibus cl hoc faciertte, testalur ilcruin ler confessio-
c.i, quac vcre sunl, Evangelia, Dcuuvpropitiura bis, nem. Et iterum ipso ler conlHente, orans benedicil,
(|tii iu lerra stiui, ex propria cxisleniem el nalurali et manus imponit. Et ad siimmum exuentibus enm
lioniiaie, suflicicnier venire ad uuilateni suam pcr ministris, afferunt quidem saccrdoles unclionis sa-
buiuaiiitatein digue acsliinanleiii, et ad se unilali crum oleiini. Ipse autem unclionero per signalioncm
inslar igiiis assiinilare sibi unila secundum ipsum B ter incipiens, ceterum sacerdoiibus viruin ungere
proposiluin coaplanleiii. Quotquot vnim receperunt omni corpore tradens, ad inatrem filiolitalis venil,
eitm, dedit eis polestalem, filios Dei fieri. credenli- el lunc aquam sacris invocationibtis sanctificans, et
bus in nomine ejus, qui __» ex sanguinibus, neque tribus sanclissimi chrisroatis cruciforniibus effusio-
i'x votuntate carnis, sed ex Deo nati sunt c. Qui nibus perficiens illam, el r.hrismatis sacralissirois
aiitcm horiiin diligil vcre superinundaluini divinam immissionibtis aequali nuntero sacrunv Deo accepla-
pariicipalionciii, vcnicns ad qticndam erudilo.um, bilium prophelaruin inspiraiione melodema conso-
hiiadet se duci ab eo ea, quae est ad suromum sa- nans, jubet virum afTerri. Et quodain sacerdotc ex
cer.lolem, via. Ipse aillem tuiiversaliler subseciitu- dcscriptione ipsius anadochum praedicanle, ipse
ruui esse promillil tradiluros, et digne accessioiiis quidem a sacerdolibus ad aquam diicitur, ad sunimi
cjus, el siiuul oinnis in id quod deinceps esl, vilae sacerdoiis mannm : et ad eum manuducliis, ipse
(.ugniiioneiMrccipere, eum qtiideni iUiussalute sacre summus sacerdos desuper stans, reclamantibus iic-
iuterrogante. Ad vero rei altilttdinem c_.itra meiisu- runi ad summum sacerdolem juxla aquam nomeu
raiilem liiinianum,liorrorquidein subiloelimpossibi- perficiendi sacerriolihns, ter quidem ipsitm summus
litas ciicnrosianl: obetintibtis tanieu eis perficil,quod _ sacerrios haptizat, tribus perficiendi ritniersioiiUuis
peiituin est deiforiniier coufessus est. Etqtti accipit et emersionibus triuain divinae bealiludinis invo-
cuin, ilncit ad ab lerarcbia coguominalum. Ipse vero cans substanliam. Arcipienlcs aulem euin sacer-
cuin laeiiiia lanquain in humeris ovcnvrecipiensd dntes, porrigttnt accessionis et anadocho el duci, et
ainbobtis viris, ul riixiimis, primum quideni laudat cum ipso accipientes veslimenta perficiendoruin
per inlellcciuales Eiicbarisiias cl eorponilem adosa- aduiiatiin *, ad summum saccrdolero iterum redu-
tiotiem uniim beuigmiro pruiripimii, e_cquo vocata cunt. Ipse vero deificantissimo unguenio virum
vocanlur, cl salvala salvaului-. Dcinrie Oinnemsa- signans, parlicipem manifeslat de cetero sacre per-
craro disposiiionem in cooperaiione quidein et con- fectissiraae Eucharistiae. Haec aulera perficiens, ab
_eslivi_aiesalulis viri, Eueharisliae quoque divinae isla s iiLsequentia processione, ilerum in priinorum
bouilatis, in sacrum rboriim congregans, in prinei- exienditur contemplalionem, quasi per nullum tem-
pio quident qnendam eloquiis ittcitnvbeiiiemomnibus pus aul nvoduin in alieno quodain praeter propria
Ecclesiae plenitudiuihus hyinnum psallit. Elposthoc conversurus, sed a divinis in divina allendcns, sem-
divinam salutans mensam, ad virum advenientem per divino Spiritu transordinandus.
accedit, et iuterrogat enm, quid volens venil. Eo
Theoria.
vero religiose acciisante, jnxta anadocbi traditioncm,
iiicreduliiaiem, ignoranliam veri boni, divina. vita Haec quidem, quantum in symbolis, sacrae ho-
rie iriiam •, dignanteqne per sacram suam medieta- sliae divina generatio nihil indecorum aut iuimun-
lero Deo divina coiiseqtii, teslaiur quidem ipsi pro- dum, neque ex sensihilibus ltabens characterlhus,
_iliiram iiniversalem fore propilialioncm, lanquam scd Deo dignae coiiteniplationis aenigmala naturali-
perfectissimo el immacnlato Deo. El divinam ci bus et Bominem decenlibus speculis iinaginans.
conversalionem introdurens, et inlerrogans, si sic Quid eiiim, si apparet, peccat, el divinioreni ralio-
cottversaius esl, posl confessionem imponit ejus ca- neni pe .fvciendorumsilcntem consulii, et divinado-
pvli maniim, et signans, describi imperat saeerdoli- cl.ina. adveuieniis vivificationem sacre peragens, et
bus viruni et anadochuni. Ipsis autem describenlibns omius.siro. 1 maliliae per eximiam et.diviiiani vitam
VAFUAELECTIONES;
1 Dhina vittt desidiam om. BH. * AE adunalHm. ' AE ipsa.
NOTAE.
» II Parnl. XXVI; Niim. XVI; Lcvit. X. 1 Joan. \, 12.
b I Tim. II J Luc. XV.
 1077 VEUSIO OPERtiYl S. DIONYSll.— GCCLESIASTICAlElURCHIA. *d_»
purgalione per aquain naturali corporalius ipsi de- A qui impcrfectus csl, ipse non inile - t__u«_ipi_>cel, iii
niiRcians? Haec ergo elsi nihil aliud riivinhis haberel brevi veroperipsa sui piiitia.dcindcadhiic priora, ct
perficiendoruiii symbolica traditio, non immunda per illa in piaeslanlia, ctperfectiis in subl missiniani
essel, ttl aestiino, doctrinam quidcm rcclae vitae divinam in orUine et sacre ascendel coinmunioiiem.
introdticens ', peifeclamqtieinnialilia eonversaUonis Httjtis esl ornalus et sacri ordinis iinago, adveiiien-
sohiiionem, universaJiter corpore naiuraliter p_tr- tis confusio, eleortnn, q.tiaesecumluroseipsum" simt,
galo per aquara, confirmans. Sed sit quidem bacc cognitio, ad sunuuum sacerdotem viae auarioiiiiiui,
imperfeciis introducliva aniinaruro actio, et ierar- babens magislrutn. Euui verosic asceiulcnlein diviinv.
cliica el tinifonnia, quantum fas, a mulliludine riis- bealilurio iu stiaiu parlicipalioiiero rccipit, el pro-
linguens, el coininoderaiis imnvunriis orilinihus in- priiiin luincn laiiquam quoilain ipsi signo Irariit, di-
compaclaro aliiiuriinen). Nos autemascensinnibus sa- viniini pcrficiens, ct coiiiiniinicaiilonidiviuoruro, dis-
- nis in perf-ctorwm piincipia respicientes, et ea di- iribiilionis el sacrae ordiualionis : qiiorum cst
vinituseruditi.cognoscemusquorutn simi ch iracteruro symbolum sacrum, siiniino sacerdote ailvenienli
efligies, elquortmv invisibiliuni imagines. Siint eniin, rionatuin siguaculiiin, et saccrdoliim salularis de-
ut in ea, quae est de invisibilibiis et sensibilibtis, scriptio : in salvalis euni connuincrans, et roemoiiis
actioiie apertc disputatum est ', quaeiiain quiJem I! sacris ponens aputl eunv et anariochum, lanquaiii
seiisibiliter sacrae invisibilium * imaginaliones, et vivificae ari verilalem viac anialoreui quiriem verum
iii ea manuduclio et via. Invisihilta vero eorum, el coiiseqiienleih riuccns divini, non crraiilcmqnc
quae secuiiduinsensumsiinl.ierarcliicoruinetpiinci- Dco tradilis duclioiiibus sequenlis nianutlucloreui.
pium et scientia. Dicamus igiiur, quoniorio est divi- Sed non inest * summe conlrarioriim siniiil partici-
.ae beaiiludinis h.oniias,semper juxia earieniet siniili- pare,neque coroiiiunionem quanriaro ariuiitini balcn-
ler babens proprii luminis beneficosrariios, inomnes temparlilashabcre vilas, si unius recipit firroampar-
copio>eexpandit intelleciu. les vultus. Si quis ergo licipaiioiiero, sediinmorieraiiim esse el .iiioriliuaiuni
disce .seril ab invisibili luniine aut inyisibilibus, su- in oronilius uniformilale riivisioiiibus. Quori quiriem
gerbus, per se polens, maliiiae amore coniloccns syntholoiiim tratlilio sacre insinuans, advenieutem
naluraliler inspersos ei ad illuminanliim virlus,sus- velut prioieni vitain cxuens, el usque juxla illain ul-
pemliltir praesenlis ipsa lumiuis non riiscedenlis, liinos habitus solvcns, nudum el discalciatum sislit
sed supeiiuceiilisipsa aspicienset avcrlens occnrren- ad occiilua aspicientem, el mamuim abrenuiiciaiione
fcis.deiformiter. Siqiieejus moderate ipsi riati visibilis obscurae maliliae reuuentem communiones, et inge-
v.isiones snpersilierit, et ari ipsas supersuiim viilium nitiiin sibi dissimililuriinis habitum tanquam cxspi-
clnikites ohlueri firiticialiter audcbit, lux quiricni C raniem el universales confilentem. Ad hoc sic
operabilur praeter lucenv niliil; ipsa vero perfcctos omnino imiHeiisurabilem ipsuni el non coniinuiiica-
unperfecte concupiscens, eo quideiu quo iucoiise- bilero facluni ad Orientcm transducit in divino
luienles non etiain intelligct, humileiiique inornale lumine staitiro et respectum fuliiriim fore inuiule ii)
despiciens, per seipsam refeJJil. Yeriuniamen, quori perfeclissimo malitia reriitu permillens, cl sacras
quidem dixeram, benefice sempcr inttilectualibus ej.us ari uuIIni rationabili coiiluilii confessiones uni-
vultibns divinum cxpansiini est Itimen, ineslque cis forini facto verilalis amore recipiens. Sed est ibi.
recipere praesente eo, et semper ari Deum decehteui clarum, ul aesiimo, ierarchieorunv erudilis, quia
proprioruni Iradilioneiiv exis:ente paralissiroo. A 1 rieviclis in fortiiudine ad iiniini resisieiilibos, el.-
hanc divinus siiroiniis sacerdos reforinalur imilalio- coui-iaiioriiin universalibus iiitereniptionibus et nou
nem, luciformes snae divinae doctiinae clarilales subsislenliis, iminuiabile praevalet inlelleclualia dei-
copiose in orajies expandens,et advenientcm ilbnniiiare formis hahitudiiiis. Non eiiiin redire bportel taiiliint
Dei imiialor paralissiinus cns, non invidiose,, neque ab omni malitia, sed et viriliter colloraiuro esse ek
iromunde priori aposlasia immoderala quiriqjiam intrepidum semper conlra perriilam in eam subje-
seroper usurus, sed diviniius semper provenientibus clionetn, neque lcropli verilalisin requie aliquanda
suis in lucero ductionibus ierarchice relucens in t) fieri. Allende vera el aeternaliter in eaiu ut virtus,
bono ornatu et ordine ct an;tlogia,uniuscujtistmead cxlendi ad perfcclissiina divinita.is ascensionero sa-
sacra coromensurationis. Sed quoniam sanclac or- cre seroper ageiilem. Vitles aulem boruin diligentes,
dinationis est principitim Deus, secundtim quod se- imagincs in ierarchice perficiendis. Deifonuis qni-
ipsos cognoscunt sacri iiilelleclns, ad consequeus dein sunimus sacerdos inchoal sacram unclionero,
naturae visibile rectirrens, in principioquidem qtiis, sacerdotes vero sub ipso perficiunl unclionis sacri-
qtiando cst, ipse videbit: et hoc accipiet priiniiin, ficium, ad sacra in simililiiriine perficienrium certa-
cx respectu ad ltimen sacrum donuin. Qui aulein niina evoeantes, secunduui quae sub inilitanle Chri-
propria bcne impassibilihus oculis inspicit, ex non sto facttis est. Qiioniani ut Deus est roililiae crea-
lucen.libus quidcni revertetur ignorantiae obscu-. tor, ut saptens vero leges ejus posuit, operatus est
ris, Dei autem perfectissima unitate el parlicipaiione ut bonus, decorus victorihus praemia. Et adhuc di-
VARIAE LECTIONES.
1 recte iittroducens. * E disputatur. — inrisibiUumom.liil. * B uon __._.___ ' BH ipstitn..
f Ull cst. "imagines
070 JOANMS SCOTI N._0
vinius, qiiouiam qiiidein ul optiiiius in niiliiibtis ef- AA spicianiiis, propter quiri commnne aliis ierarj hicis
fectus esl cura ipsis sacre, pro eoruro libcriate et leleiis, tliscrete liuc iiltra ccleras reponitur, et sin-
victoria, ari roortis el corruptionis concerlans poien- gulariier praedicatur communio et synaxis, tmaqua-
lein, cerlanlibus qiiidero tanquam Deus pcrfecliis quc sarra perfeeliva aclione, parlilas nosiras vitas
ascendit gaudens: manet autein in sapientis lcgisla- iu uiiiformeii.deilicalionem colligenle, cl diversaruro
liouibiis, et seciiiirium cas sinc transgressionc deiforini complicalione ad unuin coiiimimionem et
contendit ad boiiorum praeroiorum spem fir- unitalcm donaute. Dicimus aulem, quia eas aliornm
miler habens, sub oplimo miliiiae Domino cl ierarcliicoruin symbolorum parlicipalioni, consum-
duce ordinatus. Siiperans vero divinis vesiigiis niaiio cx istiu. divinis et perfeclivis invcnire est
mililuro prinvi per bonitalciii, Dciiro iinitantibus riouis. Nou cniin inest fcre, quandam perfici teletain
mililiis ad deificalioneni conlrarias ci rclitclanlcs ierarchicaiu , ni.i diviiiissiroa Eucharistia in con-
ct operationcs el subsislenlias, coronvorilur Chri- suinnvalione pcr singula perficiendoruin ari unuin
slo, mysticc dicenriuui pecraio, per baptisromu. perficieutem in sacra aclione colleciionem, et Deo
El tnecuin sapicntcr iriteltigit, sacra curo qtianta pnl- trariita rionationc perfeclivorum mysteriorum per-
chritudine habcl symbola. Elcuiin quoiiiain qtiiricm ficientc ipsius ad Deum commiinioiiem. Si ergo
mors est in nobis, non essentiac, non siibsisleutiae, "1 unaquaeque icrarcliicarum leletariim, impetfecla
juxta quori visum cst aliis, uiiitorum vero scparatio qiiiriem ens, ad iiiium noslraro commiiuionein et sy-
iiobis invisibile duccns, animam quident, ul in pri- iiaxiro non pcrficiel : et est telcla, propler qnod
valtone corporis senipcr fuluram, corpus vero ut in iniperfecttiro aufcrl. Finis atilem lotius et capiluluai
tcrra occiilliim, attl juxla alu-ram quandam corpora- divinorum inystcriortim pcrfecto tradilio, roerito
linm raulationtim, cx ea qnac cst secundiim bomi- icrarchica inlelligen.ia cogiiomiiialioncro ci pro-
neiii specie rieinoliluni, pulchre pcr aquam utiiver- priam ex aclionunv vcrilalc inveiiil. Sic el sacram
salis occuiiatio iu morlis el septilturae inforniilalis divinae generationis telelain, qiiouiaro priinum bi-
imaniiieaccipitur. Sacreigilur haplizantlorumsymbo- men tradil, el oronium cst principiuin divinaruiu
lica doctrinamyslicc docet, iribusin aqua dinicrsio- in lumen introriiictionum, ex perfecto verij illuini-
nibus riivinam liiriuo lolideroqtic noclibus in sepul- nationis iioiuinalioiic lauriainus. Siqniriein omnibus
tura Jcsu vilae datoris imitari roortcin, quantuni .comiivimeieratchicis, Iucem sacri trarierc perficien-
possibite viris divina iiiiilalio, iu quo juxla eloquii dis. Seri haec priiiiuni viriere tlonavit roihi, et pcr
mysterialcin et occultam tradiliuncm, nilnt invenit ipsiun ejus principale lamon in aliorura sacrorwu
piinccps iiniiulio. Deinde vero luciforniia veslimcnta conspectuni lueiriiicor. Hacc autcnv dicente=, respi-
induuut consummalum. Virili cnim et deiformi con- C ' cierous et viclebiinus ierarchice per singula dili-
trariorum impassibilitate, et a 1unum firmocontuiiu gcnlem sanclissiinac tclclae acliouem sacraro el
inornatum ornalur, rt iiiforroc formificatur, lttci- conlcroplalionem..
formi univcrsaliter vita splemlens. Ungucnli auteni
nnclio odoriferum facit Sacra Mijsteriumstjnaxeos sive communionis.
pcrfcciiva perfcctuin.
eiiiiu divinae gcneraiionis coiisuinroalio coadunat Suminus qitidem sacerdos orationem sacrani super
eonsiimmaia divino spirilui. Invisihililerautemodori- divinum altare pcrficiens, ex ipso adolcre inchoans,
fieuni et pcrtectivum advenlum, ineOfabillimuniexi- in onuvcro venil sacri chori anibiluni. Rediens ilc-
stentem, cognoscere inlelleclualiter concedo dignis riini ad divinum alliire, incipil sacra psalniorum
secundum intelicclum divini spirilus sacra et deifica, melodia ', concinenle ei psalmicaiu sacram ora-
cominunicatione. In finc autem omnium sumrous sa- lionem omni ccclesiaslica disposiiionc. Deinriepcr
cerdos ad sacralissimam Eucbaristiam vocal per- minislros ipsa propbeiicarum deUanini leclio con-
fectura, cl perfectivorum mysteriorum ipsi tradit, sequenler fi.. El post luis foris fuinl sacro ambitn
fominunionem. calecbumeni, et cum ipsis energumeni, ct qpi suut
in poenitentia. Mancnt autem divinorum aspectn
CAPITULUMIU.
et communions digni. Ministroruni vero alii quideni
De perficiendis in synaxi. stant ad lempli portas conclusas ; alii vcro aliud
Sed euge, quoniam htijus conimemoravimus, quaroi quid proprii ordinis operanlur ; a.lii aulero mini-
non mihi juslum est transcurrenti ierarcliicorumi stratoria riisposilioue discrcti, cum saccrdotibus
quid anle earo aliud lauriare. Etcnim est, sccundumi super divinnm altare propoimnt sacruni panem et
gloriosum noslrum magislrum , teletarum lelela. bcnediciionis calicem, ante conlcssa ab omni Ec-
El oporlel ante alias eatn sacrc scrihenlcm, expo-- clesiae pLenituriiiiecaiholi.abymnologia.Cum quibus
iienteinque ex diviua juxta cloquia et ierarcbicai divinus ponlifex oralionem sacram perficil, el sait-
scienlia in sacrani ejus ascendere divino spiriitii ctam paceiii ouinibus promillii; el saliilanlibiis
coniemplalionem. El primuro quidem hoc sacrc in- inlcr sc. inviccro oinnibus , royslica sacrorum va-
VARIAE Ll_CTIOM„S.
' Bll sacram psalniurum meloditim.
NOTAE.
« Joan. XIV.
 _08J VERSIO OPERUM S. DIONYSII. — ECCLESIASTICAlERARCUIA. lORS
Iuiuiiiur.vpraedicalio periicilur. Et lavanlibus maniis A Rl collocalionem eflleilur, ct omnibus deilbiiiiibtis
aqua summo sacerdotc ct sacerriolibus , summus proporlionaliler illucendo, circa scmctipsam vere
quidcm sacerdos in mcdio divini altaris slat, cir- cxislil, ct propria omnino non transmutalur itnnii t -
ciimslanl aulem soli cum sacerdolibus ministrorum hiliiale. Similiier divina synaxens lelela, etsi involnla
sclecti. Et sacras divinas actioncs summus saccrdos el simplcx habeat et coinpliciium princpium, in
latidans,- sacrificat riivinissima, et sub conspcciiun sacram varietalem symbolorum clcmenter muliipli-
clucil laudala per sacrc procumbenlia symbola, el catur, el usque oinncm iniplel ierarchicam imagi um
donaliones divinorum aciuum oslendcns, in com- descriptioneni, conlinuo uniformilerex his ileruin in
ivuinionem eorum sanctifical. Ipseque venit, cl alios propriam unitnienv colligilur, et iinifieat in se sacre
ariliorlaHir. Accipiens vero ct tradens divinam com- rediiclns. Juxta hunc deiformem modum divinus
inuiiioiiem, in Eiubarisliain sacram desinil, nvullis suromiis sacerrios, clsi unitam suae lerarchiae disci-
nuiriem in sola riivina symbnla prospicienlibus, ipso plinam deiformis in subjectos deducit, sicroruih
aiiteni seniper riivino spiiitu ad sancta perfccloriim aenigmalumpltiralilalihiisiitens; asliterum, tanquam
principia in bcalis et iMelleclualibns speculaiinnibiis absolutiis el minoribus immensurabilis , in propriim
ierarchicc in purilale deiformis babilus asrenrienle. principiiim indiminulc resliluilur, el in unum stititn
B intelleclualem facicns inlroiltim, videt pure pcrfe-
Theoria. (lorum tiniformes rationes, in secunda clemenlis
Veni igilur, o puer bone, post imagines in orriinc processionis siinimum, in prima diviniorem conver-
et sacre in deiformem principaiitiro cxcmplorum sionein faeientes. Psalmorum autem modulalio,
veriiaiem. lllud perfeclis in coadunalam suarum conveniens omnibns fere ierarchicis mysteriis, nonne
animartim inlroduclionem dir.am, quomorio symbo- fuliirum est explicari omnium suir.mo saccrdotalis-
lorum varia cl sacra composilio non sine inlclleclii siroo ? Omnis quiricni enim sacra el agiographos
cis subsislit, ct usque ea, quae extra sunt, ap- dcltos, aut in Deo existeiititiro generalam subsislen-
parens solumroorio. Sacratissimi quiriem cnim tio- liam, el dispositioncm, aul Icgalem lerarcbiam et
qttioruro cantus et leciioncs, doclrinam eis slrcnuae convcrsationem , aul divini populi haerediiatum
vilae dcntineianl, et ab cis perfcclam corrumpeiitis dislribulioncs el babitaliones, aut judirum sacrorum,
roalitiae purgationem. Divinissiina aulcm uniiis et aut rcgum sapieiilum , aut sacerdoliim divinorum
rjusdcm et panis ct calicis cominunio el pacifica intclligenliam, aut velernm virorum in varielale et
traditio similcm conversationem eis riivinam, tan- nuilliludine anxielaluro immuiabiem in fortitudine
quam simijiiererienlibusprninulgai, ci divitiissimam pbilosopbiam, aut aclionum sapientes doclrinas, aut
coenant el principale syinboliini pcrfeclortim iu me- 'C divinorum amorum canlica el divinas i nagiues , aut
moriam sacrani ducil. Jtixta quod el ipse syrobo- fultiroriim propbelicas praedicatioues , aut viriles
lorum condiior parliinr sanrlissimam. Nonne sanclc Jesu (livinas actioues, aut ipsorum discipulorum Dco
ei el unimodc sacra concocnantcm docens et recle traditas et Dei iiiiitalorias conversaiiones et sacras
simiil et tleiforniiter, quomodo ipsa juxta habiluin doctrinas, atil occultam et myslicam visionem ipso-
vcra in divina assumplio ad simililudinem eorum runi discipuloruni dilectissimi et divini ac mirabilis
conununionem ipsis advenienlibus donalur ? supermiinrianam Jcsu tbeologiam ad dcificationem
Ilaec igitur, ul dixi, iu aditorum atria benc descri- opporliinis nuncial\ ct sacris telctarum et deifor-
pta, imperfectis arijiuc ari conlemplationem suflicicn- inibus anagogis corradicat '. Divinorum autem
lem relinquenles. intremus a causalibus in causas, cautuum sacra Scriplura, inteniionem habens et
juxta sacraro nosiram synaxin, el dccoram invisibi- thcologias ct riivinas actiones omnes hymnizare, et
liiim Jesu luciduco viriebimus Bsupiuv,bealam tiecla- diviuorum vironim sacras orationcs et sacrificaliones
rantem roanifeslc principaliiim formaruin piilchritii- laudare , univcrsalem facit divinorum canlum, et
dinem. Sed divinissima et sacra teleta, circuniposiia n.irralionem ad lolius ierarchicae leletae susceplio-
tibi' symbolice vestimenla aeniginalum revclans , ncm ct .rariilioiiem , habitum pitlcbruni efliciens,
splendide nobis manifeslcre *, ct intellecltiales 0 divinilus eam ps Ilentibus. Cum igitur continua sa-
noslros vulttis unifornii cl non velato biniine reple. cralissirooriiro hynmoiogia aniinales noslros habiius
Oporlet igittir nos inlus adesse, sacraiissimorinn et condignale disposuerit, ad paulo post sacriliria po-
invisibile primi agalmatum denudanlcs, in deifor- nenda, et divinorum canttium consonantia ad divina
tncni ejus pulchriiudinem intendere, el __-_.nmn et nosipsos el intcr nos inviccm consensum, ut irt
sacerdotem divinilus yidere a divino allari usque una et confessa sacrorum regionc " promulgaverit
cxlreroa templi cunvsuavi odore venicnlem, ct itc- coordinala el coadumhrata magis in inlellecluali
jrum in ipso perfective consisteniem '. Ipsa eniro psalmortim psalmodia, per plures el apeniores ima-
Isuper omnia divina beaiitudo, etsi bonilaie diviua gines el pracdicaliones dilatantur sacratissimis pro-
provcnial in participaniiiim sua sacra comirtuiiioiicni; fessarum conslructioniim lectionibus. In hisaspiciens
sed non exlra per substantiam iinroulabilem siaturn sacre, videbit uniformiter unam inspirationcm, ut
VARIAE LECTIONES.
* BH sibi. "A residenlem; et ilerum — consislentem om. BII.
'C.ony,\Emanifestare,rilimanifestal.
'
A narravit, E nunciavit. AE cprradicavit. e Sic AE; BH confessa religioite sacroruin.
_03- -6ANNI SCOTI . 108i.
nb iino divino spiiitu conclusiro. Unrie ptilclire iu A lionem quandani sacraiissimanmi habcl consiimina-
nuinilo posl aiitiquioran liariilioneui Novuro Tesla- tioniiin. Est auteni conlrariis aul scriticlioiiibus aut
iiienluui praedicaiur, divina et ierarchica ordinatione perliirbalionibiis dchoneslattim fi. Setl el ab eis
illud, aestimo ', deelarante, quomodo ipsa quidem sacratissimoruro divina coinmiiiiicalio coTripitur,
riixii fuiuras Jesu divioas uperaliones, hoc veio per- et valde merito. Si cniin est vcre, ut universaliter
fecit. Et quomodo illa qiiidem in iiiiagiiiibus verita- divinusvir, divinis dignus,ad suae rieiforniitaiis sura-
leni * scripsil, hor. vero praeseniein dcmonslravti. 111 tiiii in perfeclissirois el coiisummativis deificalio-
Illius eiiim praeconiis , hoc per seipsuin perfecla nibus asr.endens, neque quae siinl carnis operabitur
operatione veritatent cognovit. El est tbeologiae praeter" nalurae valde necessaria, el hoc si conserva-
(livina operalio, consiunroalio. Horuni alii qtiidcm verit operosc, lempluro autem simul et conse-
iion circtiiuiubicinantes universalii.r sacrariun lele- quens in sua sublimissima dcificaiione divini Spirilus
laruui, neque iniagines videnl, iiiipudcnler neganles erit, simili sinvile collocans : non forlassis lalis ali-
saltitarem divinae gencrationis docirinaro, et cloquiis qiiando a coulrariis patieiur phantasiis aul tcrrori-
perdiie respondeules illuri : Vias luas scire nolumus '. bus ", deridebit atitem baec, el cum advenienlibus
Caicchuineiios atitem encrgumenosque, et eos, qui luctahilur , et persequelur , el operabitur roagis
siint in poenilenlia, sanctae lerarcliiae lex pcniiiiiii [) [\ qiiain palielur, ei hoc 9 proprio babitu iropassibiii
quitlem auriire Psalmicam sacr_un orationem, -et rii- et non indito, el aliis medicus videiritur laliuni opc-
vinain sanclissiiiiariim Scriplurarum leclionem : i« ralionuiii. Aestimo autem ego, magis vcro apeii.
aiUem rieindc sacrilicationcs el contemplaliones non scio, ierarcbicoruin purissiina discrclio pro lalibus
vocat lates, sed perfectos perfecloruin ocnlos. Est itovit cncrgunienos polltitissimam operalionem. Qui-
cniin deiforinis ierarchia jusliliae sacrac plcna, eo ciinquc dciforroi dcceduiil vila, el consciilienics <M
qaod jitxla digiiilalcmunicuique salutariter distribiiit similiter conversantes perriilis fium riaemonibus :
conipactuiu iiiiiiisciijiisque divinorum participaiie- vere quiriem existeutia et imroorlalitcr creala, ct
ncro in romroeiisuratioiie et analogia seciinduin lem- aelerualilcr delectala, per exlreroani el sibitnel per-
pus sacre denans. Ultiinus igitur calecliuuienis niciosaro insipienliaiii averlenlcs : maleriulem vero
dislribuiiur ordo. Sunl eiiim expertes cl indocti el miiJtiim passibilcm alienatioiiein, el pcrditas et
oinuis lerarchicac pcrfcclionis, ueqiic jtixla drvinain corrumpenles delicias, el infirmam in alienis IMIH
riesigiialiotiero divinam babcnles siibsislentiam, sodI cxislenlem, scd opinabilero dcleclalioneni concnpi-
.iilbiic.paieruiseloqiiiisobslctricati, cl adhitc lulibus; scenies Cl operaiues. Primi ergo ipsi el polius illis
forrois itiformali, ad earo cx riivina generalionc priino, ininislri discreliva voce segregenlur. Non cniinjii-
vttalem et primo illumihanlcm cl bealam accessionem : 'C stuin esl, eis allerius ciijusdani sacri parliciparc '",
lanquanv si impeifccli cl informes ante excidantt quam eloquioruro conversoriae ad iiieliori.riocuiiiae.
jtixla caiucni infanles propria obstelricalione, veluli; J_aeninv diviiiorum supermundane sacrificalionc cos,
obcaccali cl aborlivi, nnn genilalem, et non vitalcm, qui siint in poenitentia, et ad eam jam venienies
ct non illuroinatuni in terra casuin habebtint. Ell absconriit, non oronino ad sacratissunum admiilcns.
nonnc quidam bene sapienlum riicit, ari * manifc- Appeilal vero et boc caslissime, quia jn aliquo atl
slum rcspiciens luiiicn, eos praegravari lenebris u, riciformilalis sumrotim iniperfecte infirmaiitibiis invi-
vulva alicnaios. Dixerit * eniuv corporum disciplina, sibilibus vario, elnon commiinicatus. Abigit euiin per
ad hos, quae est meriiciua, lunien opcrari iu capaci- omnia clarissima vox non valenlcs conjungi divinis-
bus lucis. Sic el' sacrorum sapienlissinia disciplina_ siuiorum riignc communicaloribus; roullo magis pas-
priuio qtiiriem cos formalivorum et vivificanliiimi sibiliter ciierguroenuin mulliludo iromunda erit, el
eloquioiuin introtlticlio aliincnlo obstetrical. Perfi- omni :;lienala sacrorum inspeetione Cl rorommii-
r.iens autcm aute riivinam generalioiiero corum sub-. catione. Deinde divino fiunl foris templo et super-
slanliam, dat salutariler cis in ordne ad lumcn dei- exccllenliejiislerurgia " tcletarumindocli ctperfecli,
formeni el perfeciivain coinmtinionem. Nunc autemo et cum ipsis sacra apostalae vita, consequeiilerque
lanquain ab invperfec.iis separat perfccla b, cl bono o " his adversus contrariorum el viucula el phantasias
ornalui sacroruni providens, el calechiiroenum in n propter infirroilalem constautes, laiiqiiain non
tlciformi ierarchicoruro ordine obstelrieationi et. l pervenientes ad divina pcr corroboratum el no_r
vitac. Energumenura autcin niuliiiurio iromunda a indigenlcin conluitum in rieiformis liabitus incommu-
qtiidcm et ipsa, secunda vero sursuro versus cale-;. labile et aciivuro. Deinde ciim ipsis contraria quidem
churoeiiuin esl extremilate. Neque cniin aequalee aposlalanies vita, nondum autero et phantasiis ejus
est, ut aesiiino, universaliler indoclo t-i divinariim n liabilu et amore divino el claro purgali, et post
lclctaruin summe non communicanti, quori parlicipa-i- bos, qui non omnimorio uniformes cl legalitcr dicen-
VARIAELECTIONES.
»BH ttl aeslimo 'Everilate. > E el. » A Dieit, BH Dixerat. " E Sicul et. " dehtmestalum om. _W;
A injbrmaittra. ' E sicuL observaverit. " AE erroribus. * A adliuc; E ad koc. '• BII participalione.
" E ierarchiai BH i. e. sacrificia.
NOTIF
- Job. XXI. - Isa. 1.
108„ VI.1.SIO OPERUM S. DIONYSII.— ECCLESIASTICAIER .I.ClIlA. 108«
duiiv iir.maculali, et incontaminali sunl perfeciissime A Et boc aulenv sacre intcllige, qiioinorio snpei-positis
sanctissimi. Tunc sanctissiinorum sacrificatores, et divino altari ptis syrobolis, per qnae. Cbrislus
contemplationis anialores, sanclissimam telctam significatur el participalur, ariesl inriiiliiianler san-
sancle et decenlcr inspicienles, laudaut bymiiologia ctortun professio , cuiijiiirclioncm eorurrt insep.-ira-
calbolica benefictim et bonorum largiens principium, biliter inatitfeslatts ad euiii supcr niiiiidana et sacr.i'
subiniroducenies salutares nobis revelaiac siinl le- unitate. His atttcin ea, quae dicta sunt, lege sacri*
lelae, sanctam perfeclorum deificationem saciifican- fica:is, slans in conspectu saiictissiinoritro symbolo-
lcs. Hymnunvaulem hunc alii quidein liyiiniologiain riim, aqua niaiiiis siimmiis sacerdos lavat ctim
vocanl, alii aiitem religionis syinbolum, alii v, ro, ]Hidicosacerriolttm orriine : quia.quiricm, ul cloquia
ul aestimo, divinius icrarchicain Encliarisliani, aitinl, qui lotus est, non inriigel alicttjus alterius.nisi
lauqiiam coinprcliensivam in nos riiviniliis per- siiinmoriim, iri est, iiovissimorum siiormn lavatio-
venienlium sacrorum rionoriiin. Virielnr enim mibi nis A, propter suhlimissimam piirgntioncm in caslis-
laud.iiilorum oiiiiiiiiin ilivinoriiro dperuin actionem sinio rieilomiilalis habiiu, ct ad secmiria provetiiens
ciica nos ficri, essentiaui ipiitlcro nosirain el vilani dciformiter, immenstirabilis erit et absolutus, tan-
ilciforniiter subsiituens, ei p incipalibus excnvpliset qtiam perfeclissimc unifonnis, ei ad iiiiuin itertim
pttlcbris dciforine noslrtim formans, et diviniori B adunaliro couvertciis, quasi deiforniiiaiis salvantein
liuhilu el renovaiione in parliiipatione con.iiiucns, *pler.iludineni et intcgritaleni. Sacer ergo luter e, ut
r
segregans aulem ex negligenlia ingeniiam nobis diximus, in ea secundum legem erat lerarciria;
snllicitu.linem divinorum rionorum , rcficieus nos nunc autem suiiimi sacerdotis et sacerriotum ma-'
honis, in anl.qtinm revocat, el perfectissiroa nostro- niittin purgatio ipsum insiuuat. Eos enim ad san-
riim assiimpiione consuniinaiissimam propriorum clissimam venienies iepavpyiav,purgare oporlet, et'
traiiilionem optime operaiur, et ah hac socieiateni extrcmas atiimae phanlasias, cl per simililudinem
nobis Dei ct riivinoruro rional. Sic autem divina hti- ipsa tanliini , qiiaulum possibilc est, adinittcre
nianUaie sacre laudala, occiillus quidem divinus nianifestiores sic ibeopbanias, circa quas ponenlnr
panis apponitur, et benedictinnis calix : divinissima supermuiirialibiis fulgoribus in conformium spe-
aulcin saluia.io sancte agiiur , ei agiographorum culoruin claritatein iiniversaliorem et hicidiorem'
voluminum mystica el supcrmundana recilat.o. Non appeleniibus pervenire propriiun splendorem. Summi
cnim unum esl ari iiniini congrcgari, el iiniiis parti- auiem sacerriolis et saCcrriotiim tisque ad stinima,
cipare pacifica iiniiaie, ad seipsos pacificatos. Si i_I est, novissima lavatio in conspectu fit sanctissi-
eniin ab uniiis contcmplalioiie cl scicmia illumi- moruiii symbolorum, tanquam in Christi omnes
nali , ad uniformem et divinani congrcgalioneni " inspicientis nostras occullissimas notiones, el stt-
unificamur, non fortassis in partilas rescinilimiir blimissimae purgalionis in ejus inienlissi.nis siilui-
decidere concupisccnlias , cx qiiibus materiales litalibtis et justissimis Cl aequissimis judiciis ler-
creanlur clpassibiles adversus secundum nalurain miualae. Sic riivinis siimmus saeerrios tinitur, et
aequiforme inf, slationes. Hanc ergo, ut aestiroo, sacras riiviiias actioncs laurians, sacrifical riivinis-
iiuiformem clinseparabilcm vilam pacis aclio 1 sacra sinva, et sub conspectuin chicit laudata. Ergo esse
promulgat, siroili siroile collocaus, ct parlilis sepa- in nos riivinas actiones dixirous ', deinrie narrandum,
rans divina el unila speciacula. Sacrarum aulcm quanta virtus. Non entm omnes laudare sufliciens
tabularum posl pacero recilalio praedicat sanclc ego, neque aperle scire, et^ilios in mysteria dticere.
firmalos, et ad slrenuac vitac constiinmalioncm iin- Qtiaecunqiie aulcm a divinis siimuiis sacerdotihns
routabiliter advcnienles. Nos quideni pcr similitudi- coiisequenler eloquiis laudanliir et sacrificanlur ,
iiero coriiro in beatissimum liabitum el dciformero haec , ut nobis possibile , dicenius , ierar.cbicant
quietcm hortans el mantiriuceus, quibus tanquam inspiratioiiero duccro invocanles. Ilumanam nalii-
viveutibiis practiical, el, ut tbeologia ail, non nvor- ranv principio ex riivinis bonis insipienler perdiiam
luis, sed in divinissiniam vitaro ex niorle transeun- rj mtillum passibilis vita suscepit, el corrumpenlis
tibus a. Vide autem, quia et recordalionibus sacris morlis finis. Conseqiienlcr eniin, qnae vere esl,
reslittiiinur, divina mcmoria non bumanitus inemo- bonitale perdila aposla>ia, sacrae in paradiso legi-
rativa phantasia declaranic, scil vcluli si quis dicat slalionis transgressione , recalcitranlem vivificq
diviniuis secunduni divinorum perfeclara deiformiuin jugo, propriis nulibus el delectaloriis adversaril, et
preciosam et iimnulabilero cognitioiiero. Novit enitn, iniiiiicis seiluclionibus conlrariis, divinorum hono -
aiunt eloquia, qui suni ejus b; et ; Preciosa in rum tradidit. Inde miserauiliier pro quidem aeienio
conspeclu Domini mors sanclorum ejtts c; morle morlale mutuavit, proprium autem principium in-
sauclorum pro in sauclilule constiminatione dicta. corruptibilibus habens generationibus , ad principii
VAIUAE LECTIONES.
il AC sacraaclio. 'AEdkimus.
NOTAE.
» Rom. VI. ' Joan. XIII.
t' II Tiro. II. Luler i. e. XOMT-O, lataerum.
* Psal. CXV. Exori XXX, XXXVIII ct XL.
1087 JOANMS SCOTl 1088
conscquciilcm mcrilo ducta esl finenv.Scri ct sur- A , laudata per saere procunibenliu synibo.a. Vclaliuu
sum ducenle vila volunlarie recidens ail terram eniin et non divisuin panera revelans, et in multa
conlraria exlreinilatc , gravalu est iiiulturo passibili diviricns, et unioncm calicis omnibus disperliens
mutabilitate. Errans autetn i-ecta via, quae csl ad synibolicc iiiiilalem mtilliplical, el distribuil; san-
vere exislentein Deunv, vulnerala csl, el perdilis ct clissiiiiam In his jaclioneni sacratn *, consnmmans.
mateficis subjecla mulliludinibus, oblila esl, non Unum enim ct simplum el occulltim Jesu divinis-
diis neque aroicis, sed inimicis famulans. Ipsis aii- simi verbi, sccundum nos in Iuimaiialione et ad
tem inunisericordiler ea secundura propriam imma- composilum et visihile, iromulabili bonitate et hiitna-
nilalcni, abulenlibus, in non subsisienlias scrviliter nitale provenit, el ad se noslraai unificam societa-
incidil et perdilionis periculuro. Divinac aiitenv lem henignc peregit >, noslra biiinilia divinissimis
Iionilalis maxima bumanitas, per sc ipsam opera- suis sumine adunans. Siquiriem ct nos lanqiiam
tricero nobis divinitus non induravit providentiura, membra corpori compaginamtir ipsi secundttm id-
scd in vcrilale parlicipatione , quae secunrium nos ipstun immacuiala ct divina vila, et non corrnm-
sunt facta cst oinnium sine peccalo et ari hiiroile penlibus passionibits juxta inortificatum inconipacti
noslriim uiiificata , cum proprionini inconfuso et cl rieformes '', ct non conveiiienles eflicimur ad di-
immaculato perfeclissiine habilii, ad se nobis com- j{ j vina nieinbra et sanissima. Oportel eniin nos, si a_
muiiicalionem lanquam congenilis de cclero riona- euni desirieramns cominuntonero, in diviiiissiinatti
vit, et propriorum recepil parlicipes bonorum. sui sccundum carnero vitam respicere, ei ari eam
Aposlalicae quidem mullitudinis , sicul occulta similitudiiii sacra pcccalo carenlia deiformem et
tradilio habel, quae contra nos esl, destruxil pnten- iininaciilatum habilum rcctirrere. Sic enim compacte
tiam, nou per virtutem superans, juxla vero iny- uohis ad simile sociciatcm donabit. Haec sacris ac-
stice nobis traditum cloquium, in judicio el justitia. tionibus summus sacerrios manifeslat, velata qiti-
Quae eniin ' secunduin nos snnt, ad conlrarium ilem dona _d ntanifesturo ducens, nniformeque
simul oiniie benigne reparavit. Qupd enim jtixta eorum in iniilta diviricns, et distribulorum ad ea,
aninvum noslrum obscuruin est, implevit riiviii ct in quibns liunl secundtim tcmpus nnitali, socios
divinissimo lumine, et deiformibus ornavil inforine eorum perficiens parlicipcs. Describit enim in his
pulchritudinihus. Animae vero habitaculuin in per- seiisihilibus, suh conspectitm docens Jesum Christum,
fectissima saluletantiimdecidentis noslrac cssentiae, invisibilciii nostrani, quaniiim in imaginibus, vitatn,
pollulissiinis passionibus et corrtimpentibtis macii- sccundtmi Dctint ex occullo perfe, lissima el incon-
lis liberavil , renovalionem nostram supcnniimla- fusa juxta nosin humaiialione misericordiier in ua-
nam oslendens, et mullam perfeclionem divinaro in (', luram nostram spccilicauim, ct ad parlibile no-
ipsis ad earo noslris sacris, secunduro quod pos- slrum immutaliiliter ex uno secundiim naiuram pro-
sibile esl, simililudinibus. Divina vero iinitatio veiiicnlem, et per bcnigiiaro hanc htinianitalis
qtiomodo nobis aliter ingenila sit, nisi sacra- diicclionem in parliciputionem sui el propriorum
lissimarum divinarum actionum memoria rcnovala bonoruiu vocanlem liiimanam gcntem. Siquirieni
semper ierarchicis et sacris orationibus cl sacrifica- unirour ipsi divinissimae vitac ad earo nostram
tionibus? Hoc ergo facirous, ut eloquia aiiint _, in juxta viriulein siinilitiiriine: per hocetiam ariverita-
cjus recorriationem. Inrie divinus suininus saccrdos teni commuriicalorcs Dcict riivinissimarum consuin-
ad divinum uliare staus, laudal riictas sacras aclio- malionuiti eriitius. Accipicns aiilero cl trariens riivi-
nes divinas Jesu divinisstroae noslrae providentiae, iiaiu coiiimuiiioncm, in Eticharistiam sacram ric-
quas in salule generis uoslri bcneplacilo sanclissinii sinit cum omni l.cel-siae sacra plenitutlinc. 1'arli-
Palris iuSpirilu sanclo secimduiu eloqiiitun consutu- cipatio cnini trariilioncui riocit, et iiiystiram distri-
mavit. Laurians aulcin cl ciilltini carum, et invisibi- buiionero inysleiioriini assuinplio. Ipsc eiiim cst
lcin cuiiieinplalionero iiitellcclualibus oculis inspi- calbtriiciis divinorum ornatus ct orrio, priimmi i:i
ciens, iu symliolicam earuro lerurgiain venit, et hoc pariicipationefierictconsunimationesacrumdiice:!!*,
Dco trarieiitu. Undecl reverentcr simul el ierarchice 0 pcr se divinitus aiiis donaitdorum, sicqtic el aliis
posl sacras actionum diviuaruin l.uidqs, pro ipsa tr.tdcre. Prnpter ([uod et divinis doclrinis iruiriain
sttpra se aclione sacra apologiam facit, prius s.acre audactcr abutentcs, anle se.cundumeasconversalio-
ad ipsiim reboans : Tu dixisli : hoc facite in meam ncinel habiiiim iiniiiundi et alieni omnino sacra sunt
recordtttionemb. Deinde Deo simili hac actione sacra legislaiiouc. Ut eniro in solaribits splenrioribiis subti-
dignus pelens fieri, et ad ipsum Chrislum si- lioresel clariorcs essentiarnm primae infltixu repla-
roililudine divina perficere, et dare castissime, ct tae, per omnia eas siiperemiuens lunien in e.i,
sancla p.iriicipanies sacre el decenter participare, quae post cas solis instar invchiint : sic et dr-
sacrificat riivinissima , et sub conspectum ducit vino omni non audendum aliis dux esse, nisi secTin-
VAIUAE LECTIONES.
» AE titttem. ' BH sanclissima in his actio miittiplicttt. ' Bll peragit. * AB dciformes. * BH ducens.

NOTAJ..
• Ma-ih. XXVI; Marr. XIV; Luc. XXII; I Cor. •> I-ir. XXII, 19; Mallb. XXVI; I Cor. XL
XJ.
4ftfta VERSIO OPERUM S. DIONYSIl. — ECCLESIASTICAIERARCHIA. 1C93
dura oranem habitum suum factum Dei formosissi- A j ptibiles imagines. Quod eniin Deuiii iniiiatur
munv, et pro diviiia intelligenlia et judicio compagi- agalma, ad illam invisibilem et beiveolenteniaspi-
nalum approbatus. In his omnis sacrorum disposilio ciens formam, sic seipsum ligurat et effingit ad
ierarclvice condescendens, et divinissirois communi- formosissimam irailalionem. Et sicut in sensj.ulibiis
cans, cum gratiarum actione sacra desinit, divino- iroaginibus seroper ad primam exemplarem speciein
rum actuum proportionaliter cognoscens et laudans scriptor inflexibiliier intendit, ad nullum aliud visi -
gralias. Itaque divina non participanles et igno- bilium retractus, aut secundum quid parlilus, sei-
rantes, non etiam in Eucharistiam venient : et qui- ipsunvillud quod est describendum, si jusluin dicere,
dem juxla propriam naturaro dignis existenli- ellingit, el ostenriet 3 allerulrum in alterutro proptet
bus gratiae agunlur divinissimis donationibus. Sed essentiae diJferentiam : sic nvundis in aniroo descri-
quod quidem dixeram, aspicere aliquando divinis bit ipsa ad beneolacem et occultain formam intenta
donis ex eo, qui in malo esl, contuilu nolenles, in- et inflexibilis contemplatio non errans deiformosis-
grati ad magnas divinoruni acluuro permanserunt siinorum phantasma. Jusle igitur ad superessenliali-
donaliones. Gustate autem, aiunteloquia, et videte °. ter suaveolenlem et invisibilem piilchritudinem ad
Sacra enim divinorum doctrina magnilicas eorum, Deum convcrsi, intellecluale suum inconversibiliter
qui disciinl, gratias cpgnoscent, et divinissimarum 61 specificantes, nullain agunl in se Deum imitanlium
suarumultiludinemetmagniludinem in participationc virtutum in adspiciendum juxta eloquium - homini-
sacratissime inspicientes, supercaelesles graliose bus, sed sancte inspiciunt tanquam in iinagine, divino
laudabunl actiones divinae benignilalis. myro ab Ecclesia sacralissima circumvelata. Propler
CAPITULUMIV quod et ipsi secundum virtutera, sanclum el dei-
formosissimumintus Deum imitantes, et Deo dcscri-
De perficiendisin myro et in ipso offerendis.
pli animi sacre circumvelantes, ad solam* respiciunt
Tanta sanclissiroae synaxeos sunt, et sic bona arctriformemiiilelligentiam. Nequeeninv contempla-
invisibilia ad unum nobis, sicutsaepe dixiiiuis.icrar- biles tantum sunt dissimilibus, sed neque ipsi ad
chice sacrilicantia soc.ielalem et coordinalionem. illoruro trahuntur visionem, sibimet consequenter :
Sed es; hiijus acquipotens altera perfectiva operatio, neque visibilium imagines bonorum et justorum, sed
nvyri teletam duccs nostri' quam nominant. Parles eorum, quae sunt vere, vere amanl: neque ad glo-
itaque ejus " in ordine secundura sacras imagines riam vident a multiludine irrationabiliter beatificam,
intendentes, sic ad unum ipsius per partes ierar- ssd bonum aut nvalunv iii seipso divina imilatione
cbicis conlemplationibus ascendemus. judicantes, agalraata divina divinissimae sunt benc-
Mysteriumteletae myri.. C olentiae, ex seipsa verum bene olax habens, ad mul-
nxla eumdem synaxcos nvodum imperfectorum tis dissimiliter opinabile non convertilur, veris suis
absolvunlur ordines, accedentibus scilicet et ierar- pulchritudinibus unuro formans, quod est sine sinui-
cbico in omne lemplum bene olenti ambitu, etpsal- latione. Fer reliquuro, quoniam » exterius pulchri-
mica sacra canlione, el divinissiraorum eloquiorum tudinem contemplati sunius tolius bonae et sacrae
lectione. Deinde myron sumrous sacerdos accipiens, aclionis, in diviniorem ejus respiciemus formanv,
superponit divino allari circumvclalum a duodecim ipsam in seipsa revelalam velamina, contemplanies
pennis sacris, reboanlibus sinvul omnibus sanctis- beatam, splendentera, raanifeste claram, et incir-
siroa voce sanclum Deo acceptabiliuin prophetarum cumvelate intelleclibus replenlem nos suaveolentiae.
inspiratione melodema. Et in ipso perfieientem ora- Neque enim manifesta myri perfecta operalio his,
tionem coinplens, in sanctissimis consecrandorum qui circa suromum sacerdotem sunt, incommunica-
teletis eo utiturad omiieni fere ierarchicam perfe- bilis est aut invisibilis, sed econtrario usque eos
ctivam operationem. perveniens, et statuens supra multos conlemplatio-
Theoria. nem, ab ipsis sacre circumvelatur, et nvultitudine
: Ipsa igitur inlroducliva consummativae hujiis ierarchice distinguilur. Divinis enim viris sacralis-
sanctificationis anagoge per ea, quae secundum siinorum radius, tanquam congenerationi ab invisibili
divinuro myron sacre aguntur, illud, aestimo, decla- pure et iminediate elucens, ct intelleclnales eorum
rat, quod circumvelatur sanctis viris iii animo receptiones incircumvelate suavificans, ad subje-
sacrum el bene redolens, quae divinitus jubet san- ctum non proropteprovenit, sed ab ipsis, ut secre-
ctis viris, non manifestas habere in gloria vana lorum invisibile contemplanlibus, sine pompa, ad
secundum virtutem occulti Dei bonas et suaveolentes dissimilibus incontaminabile, sub pennatis aenigma-
similitudines.Mundaeenim sunt Dei secrelae et super tibus cooperilur: per quae sacra aenigroala benc
animum suaveolentes pulchritndines, et invisibiliter ornati ordines reducunlur ad sacranv suam analo-
ostenduntur solummodointellectualibus, conformes giani. Est ergo, quod quidem dixeram, nunc lau-
habere volentes per virlutem in animabus incorru- danda nobis sacra teletae operatio. consummalivae
VARIAELECTIONES.
.*nMiri om. BH. * eius om. BE. s A.et ostendil, BH ut ostendat. * E solarem. » BH quomodo.
..--> NOTAE.
• Psal. XXXIH,[9. b Mauh ,„. xxm
DATROL.GXXII. . 3S
d<)95 JOANNIS SCOTI 109G
nobis laudatis Ierarchiis, ut aeslimo, bene exposui- \. virtute, et divina analogia praevisa, et oinnium
inus, dicentes, quoniara secunriuin nos sacra traditio bono ornatu, el secundum ordinem compacta et
habet, omnera ierarchicam actionem in sanctissiroas conjunctiva societate. Sanclissimaergohosliarum sa-
teletas dividi, et divinas earum scientias et doctri- crificatio4primam quidem habel deiformem virlutem
nas, et ab ipsis sacre perfectos. Non ergo sanctis- sanctam iraperfectorum purgatiouem : mediam
sima quidero supercaelestium essentiarum Ierarchia autem purgatorum illuminatricem doctrinam : no-
telelam quidem habet sccunduro virlutem propriam vissimam vero et priorum consummativam eru-
Dei et divinorum immaterialissimam intelligenliam, dilorum in scientia pulchrarum doctrinarum
ct deiformilatis inlegritatem, et ut' possibile, Deo consummalionem. Ipsa autem sacrificantium di-
sirailem habitum : in lucemque ducens, et ad san- spositio, in potenli viriute prima, per teletas
ctam ipsam consummationem ducens * circa Deunv purgat imperfeclos : in mcdia aulem lucem ducit
primitivas essentias sacrosque ordines deiformiter purgatos: in ultima vero et subliroissima sacrifi-
et proporlionalilcr transveliit ad donatas eis sem- cantium virtutum perficit divino lumine communi-
pei deificas scienlias ab ipsa per seipsam perfecta canles in conlemptabilium illuminationum scibilibus
et sapientifica divinoruro animorum divinitute. contemplalionibus. Perfectorum autem virtus
Ipsae autem primarum essentiariim subjectae dispo- B prima quidem est purgans : media vero post pur-
sitiones, tanquam per illas divinitus exallatae ad galionemilluroinans, etquorundam sanctorura con-
deificam divinitatis illuminationem, perfecli ordi- templativa : ullima aulem et divinior aliarum, ipsa
nes et sunt et vere nominantur. Post illam vero sanctorum photisroatum, quorum efficitur, coniem-
caelestem et supermundanam Ierarchiam in ea, plalrix , illuminan. consummalivam scientiam.
quae secundum nos sunl, benefice deitas saoratis- Sanctae ergo lelelarum lerurgiae trina virtus
simas suas donaliones affert. Milibus quidem qui laudatur, sacrae quidem theogenesiae ex cloquiis
sunt secundum eloquium, donavit juxta legem comprobatae purgatione et pholislica illuminalione:
Ierarchiam obscuris verorum characleribus et Jon- synaxeos autem et myri teletae consumnmivae
gissimis principalium exeroplorum inconsequentiis divinorum actuum cognitione el scienlia, per quam
et figuris, non bene discrctam habentibus, occul- sacerdotum "ad divinitalem tanquam unifica anagoge
taro eis conleroplationero in ipsis lucenv infirniis et bealissima comrounicatio perficilur. Nunc autem
aspeclibus innocue declarans. lluic autem secun- sacerdotalem dispositionem consequenter enarran-
dum legem Ierarchiae telela quidem ad spiritualem riiun, in purgalivam et illuminativam et consumma-
Dei cullum anagoge : manuduclores aulera ad eam tivam ordinalionem divisam
ipsi sanctum illud tabernaculum a Moyse sacre _ CAPITULUM V.
eruditi, primo secundum legem pontificum doclore De sacerdotalibus consummationibus,
et duce. Ad quod sanctum tabernaculum inlrodu- Lex quidenv haec est thearchiae sacraiissima, per
ctive sacroscribens secundum legem Ierarcliianv, prima secunda ad divinissimam suam reducere Iu-
characlere fornvae ostenso ei super Sina montem a, ccm. An non sensibiles elementorum essentias vide-
vocat onviiia secundum legenv sacrificata. Anle mus in magis eis cognatiora primuro venientes, et
vero perfecta a legalibus symbolis proportionali- per illa in alia propriam dividenles operationem ?
lcr ad perfectiorem doctrinam reducimus. Per- Pulchre ergo omnis invisibilis et visibilis ornatus
fccliorem autem doctrinam theologia secundum nos principium et fundamenlum in deiformiores pri-
lerarchiam dicit plenitudinem hanc illius vocans mos indit deificos radios venire, et per illos tan-
el sacrum finem. Est autero et caelestis et legalis quara lucidiores animos, et ad participalionero lurai-
u.mmunicativae medietali cxtremarum recepta, ei nis el traditionem opportunum habentes, in subje-
quidcm communicans intclleclualibus contemplalio- ctos proportionaliler eis illucet et superapparet.
nibus : buic vero s, quia symbolis sensibilibus Horum igitur est primorum, deividum secundis co-
vaTiatur, et per ea sacre in Deum reducitur. Tri- piose in commensuratione, quae juxta cos est, os-
num autem siroiliter habet ierarchicae divisionis in " tendere ab ipsis sacre conlemplata divina spectacula':
sanctissimas telctarum sacrificationes divisa, et et docere, quae ierarchica sunt, cum scienlia con-
dciformes sacrorum ministros, et ab ipsis propor- summativa ipsa divina eos, qui post se sunt
tionaliler in sacra adducendos. Unaquaeque vero Ierarchiae siroul omnia 6, bene docentium, et perfe-
triunv nostrae Ierarchiae divisionum consequenler ctam docendi virtutem accipientium , et traderc
t legali et>'diviniori eorum, quae secundum nos., secundum dignilatem sacra erudile et integre parli-
lerarchiae prima et media et «l.inia ordinatur cipantium sacerdotali consummationeb. Ergodivinus
VAFUAELECTIONES. ^_ _^j
' ut om. BH. * AE duces. 3 BH * Sic A; BEH sacriftcio. " AE _ac.rrfu.t_m. • BH ipsa "omm'_di-
ergo.
vina c. o. p. s. s. I. simul benecet.
NOTAE.
Exoo. ..V; Hehr. VIII. p. 358 a verbis 'H S_ _i_. hpovpy&vS.KXO.(aiatsusqiic
b Coriex Joannis Scoti ijiii fuit, b. 1. iniililus vidc- p. 360 O-xoO.lj fl_r'«TWV'Uptxpx^ T<*-'S' sunl» 'n
tur fuissc. Nam qiue in Conlerii cditionc Toin. I, versionis codd. desirieranlur.
1097 VERSIO OPERIIM S. DIONYSIL— ECCLESIASTIC\ IERARCHIA. 1098
' fuse
pontificum ordo primus [quidem cst deividarum j
A separans. Propter quod et sanctis eam statuit
ordinationum: sublimissimusaulem iterum et novis- portis ierarchica legislatio, ad sacra provenientium
simus idem. Elenim in ipso perficitur et implejur introitum in perfeclissimis purgationibus iusinuans,
omnis nostrae Ierarchiae dispositio. Ut enim omnem et ad sanctas eorum inspectiones et convmunicatio-
lerarchiain videmus in Jesum consumroatam, sic nes * accessum purgativis virtutibus tradens, et per
unamquamque in proprium divinum summum sacer- eas eos impollutos accipiens. Ostensus est igitur a
dolem. Ipsa autein ierarchici crdinis virtus in omni- nobis pontificum quidem ordo consummativus et
bus locatur sacris universitalibus, ct per omnes sa- perfectivus : sacerdolum autem illuminativus et
cros ordines operalur propriae Ierarchiae mysteria. hiciriucus : ministrantiuin vero purgativus et discre-
Discrete autero huic, ultra ceteros ordines, in suam tivus : scilicet ierarchico ordine non perficere tan-
operationem divina Jex distribuit diviniores sacrifi- tum,sed etilluminare simtil et mundare percipiente,
cationes '. Hae autem sunt perfectrices thearchicae et sacerdotum virtute hahenle in seipsa cum illumi-
virtutis imagines, consummantes omnia divinissima naliva et purgativam scientiam. Aliae quidem enira
symbola, et omnes sacras disposiliones. Etsi enim a minores in ea , quae meliora sunt, non possunt
sacerdolibus perficiuntur qtiaedam colendorura sym- transmovere, eo quod injuslum sit eis, ad hujusmodi
bolorum, sed nunquam aliquando sacram theogene- B 1 conari majestalem. Aliae autem diviniores virtutes
siam sacerdos operabitur sine divinissimo unguento : cum propriis et subjeclas suae perfeclionis sacra
Mequedivinae communionis perficiet roysleria, nisi scientia cognoscunt. Similiter quoniam divinarum
divinissimo altari comrouuicativis superpositis sym- sunt actionum imagines, aliae sanctificati-ae dispo-
bolis. Sed neque ipse sacerdos erit, nisi ab ierarchi- siti.nes bene ornati et inconfusi divinarum operatio-
cis consumroutionibus in hoc sortilus. Inde divina num ordinis, in semelipsis ostendentes ordinatas
lcgislalio ierarchicoruin ordinum sanclificationem, illuminationes in primas, et medias, et ultimas
ct divini unguenti consumrnationem, et sacram alta- sacras actiones et ordinationes, in discretionibus
ris purificationem, divinorum pontificum perfeclivis ierarchicis ordinatae sunt, manifestantes, ut diximus,
virttuibus singulariler divisit. Est igitur sanclificus in seipsis divinarum operalionum ordinatum et in-
ordo, consumraativae virlulis repletus, perfecta Ie- confusum.Quoniamenim thearchia, in quibuscunqtie
rarcbiae discrete' perficiens , et scientias sacrorum inest, animos purgat primum, deinde illuminat, et
manifestativorum s eruditus, etedocens proportiona- illuminatos consummat ad deiformem perfeclionem :
les eorum et sacros habitus et virtules. merito pontificalis divinarum imaginuro in discretas
Sacerriotum autenv luciducus * ordo in sanctas „ seipsam altemat ordinationes et virlutes, operose
liostiarum inspectiones manuducit perfeclos sub di- ostendens thearchicas operaliones in sanclissimis
vinorum pontificalium ordine, et post eurosacrificans et inconfusis ordinibus ponderate et inconfuse
proprias sacras actiones , in quibus quod quidem slatutas. Sed quoniam sanctificas ordinationes et
ipse agit, deificas ostendens per sacratissima sym- participationes virtutesque earum et operationes
bola , et contemplatores advenienles perficiens , et diximus, quantum nobis possibile est, et sacralissi-
sanctaruro telelarum comraunicatores : in summum roasearum, quantum potenles sumus, inspiciemus
autem sacerdotem remittens vel contemplalivaruro consummationes.
scientiae contemplatarum sacrificationum deside- Mysterium sacerdotalium consummationum.
i.inies. Minislrantium vero ordo purgaiivus et dissi- Summus quidem sacerrios ad ierarchicam con-
miiium discretivus, anle in sacerdotum sanctificalio- sunvnvationemaccedens, titroque perie inclinans anle
nes accessionem, purgat advenientes, puros eosper- conspectura divini altaris, super caput habet Deo
ficiens contrariis, et ad sacrificam inspeclionero et tradita eloquia, et ierarchicam manunv, et hoc modo
communicalioncm * coaptatos. Inde in sanctam theo- a perficiente eum summo sacerdote sanctissimis in-
genesiam ministri advenientem veteri denudant vocationibus consummatur. Sacerdos aulem ulroque
vestimento, adhuc et absolvunt, et ad occasum in ,»1 pede inclinans in conspeclu divini altaris, super ca-
abrennnciationero statuunt, et iterum ad ortum pttt habel ierarcbicam dextram, et hoc modo a per-
transducunt — purgalivae' enim sunt ordinationis et ficiente eunt sumnio sacerdote sacrificis invocatio-
virtutis—repellere universaliter jubentes advenien- nibus sanctificatur. Minister vero uno pede inclinans
tibus prioris vitae amictus, et prioris conversationis in conspectu allaris, super caput habet perficientis
lenebrosum , ostendentes et edocentes eos reordi- eum summi sacerdotis dextram, perficiendus ab ipso
nandos , a non illuminantibus in illuminativa fraiis- roinistrantium consummativis invocationibus. Uni-
cendere. Purgativa igitur esl ministrativa disposilio, cuique autem eorum cruciforme signatur a perfi-
in manifcstissiroas sacerdotum sanctificationes redu- ciente summo sacerdole signaculum, et per unum-
ccns purgatos, et imperfectos dijudicans, et inflam- quemque " recitatio fu sacra, et consummativa
jnans mundativis eloquiorum illuminationibus et salutatio, salutantc onvni divino praesenle viro,
doctrinis , et adhuc immundos sacerdolibus incon- et consuminante summo sacerdole ari aliquid
VARIAE LECTIONES.
1 Sic B; AEH deividum. * BH diviniorem * Blt
sactificationem. manifeslalorum. \, EH lucidicus.
BH communionem. BH communiones.
 1099 JOANNIS SCOfl 1100
Jictari.ni riiyinaruni ordinalionum consiimmatum. A cbicc perfectioncm, annuncians discipulis, ut elo-
Theoria. quia aiunt b, ab Ilierosolumis non recedere, sed expe-
Conuiiiinia quidem sunt sumnvis sacerdolibus, et ctarfipromissionemPatris,quamaudidis, mei.iji.iatio.
sg^erd.otibu_, e( n.inistris, in saccrdotalibus eorum baplhabimini in Spiritu sanclo. Et quidero et ipsedi-
cpnsuminatiouibiis, ad divinum altare accessus, et scipulorum vertex, cum coordinata sibi ierarchica de-
incjiniitio, ierarcliicae maiuis iinpositio., cruciforiive cade, iii (Jiimlcnaiii discipulorum veniens sanctificam
.ignac n|um, praeconium », consummativa salutalio. consummatiqnem, in thearchiae electionein timidns
Scparata auteqi e(di_cretasummis quidemsacerdoti- rcliquit; Ostende, dicens, quem eligam*, el a divina
busploquioriim S.upercapiiliinpositio, non habentihus sorte djvinitus ostenstim in sancti duodenarii ierar-
UQCmiiioribi|s ordinibus. Sacerdotibus vero ambobus chicum niiineriiin recepit. De divina autem sorte huic
pedibus ipclinalio, non habente hoc roinistranlium Maitbiae data alii quidem alia di.erunt, neque re-
consummatione. Ministri enim, ut dictum est, uno in- cte, ut aestiroo. Menro vero et ipse sensnm dicam.
clinant^pedetanturo.Igituraridivinnnialtareaccessus Videtur enira mihi eloquia sortem nominasse divinum
et sufllexio insinuai omnibus sanctifice perficienriis, quoririarodQiium, declarans illi ierarchico ehoro ad
supponere universaliterconsnmm atiQnisprincipi Deo divinam electionem * ostensum. Praeter * enim ali-
propriam vitanv, et suam intellectualem universita- B quod divinura summura sacerdotem, non per seipsum
tem castissimam ipsi Pt oblatam accedere et ponfor- motimv, opoiiet sacerdolalcs facera perfectiones, sed
meip, et ut. pQS&ibile,(Jignam existentem tbearcliico Deo subniQvenieeas ierarcliice et caelitus perficere:
ets^nclissimo^tS-cerdfllali altari.pfferente .anctifice ipsa autem ad tiuein .acerriotalisconaumraationis sa-
deifqrmes intellectus.Ieravcliicae a-.tem manu .inupo- liitatio saoram iiiteUigeiniaiii babere, Qmnes enim,
sitio Siroilitcr qitiilwp,mani-e-lat perfeclivan. princi- quicunque ad&unl sanctificis existentes a.dinibus,
palem protectionppi, spb quatanquam dis.ipJinis.an- sed et ipse perliciens summus sacerdas, salutat per-
cti custodiqntqr pater. e, jpsis quidem hahilura etyir- fectum. Cuin cnini sanclificativis habitudinibus et
tutenj sacertjQ'alf,|.) ^onantem, cqi.trarias. ypro eis virtutihii. el tlivina vocalione et sanclificatione ad
\ii't_i. s segfegantcm. Rocet aulem simul et qranes BPcerdotalem perfeetionenv advenit animus sacer,
pe|'ficeie saperdoti.le$ pperalion.es , lanquam sub amahilis est. onruinaiis et sacratlssimis Qrriinihus,
Deo agcnles, perfectQs, et propriarura operationuro in deifQn.osissii.am duclus pulchiitudinoro, aioanti-
eum habenlfls in cminibus a*ucem.Cruciform. auter. bu_ .0quiforiiiibus aniiyiis, et ab ois sacre adjutu..
sigivacuhiro, oranium siu.jliter carnalium concupi- Ir.de ad se iuv-icein sfinctifiea saJntatiQsaeriflcatur,
scentiarum interdictionem, et Dei imitatricem vi.g..., ggqujforroiuni aninvQrum,sa.ran. Sficietaten. (Jccla-
respicieiitem recte in vjrilem Jesu et divinissiinaro C rans, et ii.tfir sc invjccm aii.abilein ]ae|itiamx -.">-
vitaro usque ad crucem et roorlen. cum Uiearcbica qiiam ii|tegr_ sftWantcm * feaceruetatem fo.__.aU__i
peccato ca.re.itia ycnientid, et sic viventes tanqiimn dei-oynvosi.$'un;.n.p\ilchritudin,B.,
conformes sigpantjs. in cruciformi propriae peccalo Hacc igitur, ut diximus, sunt eommunia totius
carepliae }inagi.ie. Sacram vero consummaiionuni sanctificae ca|isummationis. Snmmus autom sacerrios
e' consummapdortim recitationem summus sacerdos discrele habel eloquiorum super caput sacratissiraam
reboat, niyslerio declarante , quomodo anvicusDei superposilionem. Quoniam enim consummativatolius
sanctifiqa.or esl ihearchicae eleclionis, non ipse saeerdotii virlus et disciplina divipis summis sacer-
propria grgtia perficiendos in sanctificalivam ducens dolibus a divina dpnatur et perfeclionis principe bo-
consuromationera, sed a Deo inotus in prones ierar- nilate, pulchre in ierarchicis eapitibus superponun-
chicas sanctificationes, Sic Moyseslegalis sanctifica- tur Deo tradija eloquia, continuntiro et diseiplinate
tor neque fratrcm, qui est Aaion, in sacerdotalem manifestatoria tolius Thcologiae et theurgiao et
consummationem ducil, et amicmn Dei se esse, et theophaniae in ralione omniunv riivinoriim et sacro
'
sanclificum,aesliroans, usque dum divinitus iu iioc rum operum et vcrboruro, quae a beneflca theurgia
motus, a perf. ctionis principe Deo sacerdotiiun nostrae lerarchiae donata stinl, tanquam deiformi
perfecit. Sed el diyinu.snosler et primus sanctificus, ^ sumrao sacerdote totius ierarchicae virtutis integre
factus cst enim et hoc super nos humanissimus participante, omnium autem ierarchiearum sancta-
Jesus, non seipsum glorificavit, ut eloquia aiunt, rum laudationum et sanctarum actionum veram et
sed qui loculus est ad eum : Ttt sacerdos in aelernum Deo traditam scientiam , non illuminato tanturo, sed
secundum ordinem Mekhisedechu. Propter quod et et aliis proportionibns ierarchicis tradente, et perfi-
ipse in sacerdotalem consumraationem duceus disci- cienteindivinissimis scientiisetsiiblimissimis anago-
pulo$, et quidjem subsistens ut Deus perfectionis gis, ie.arcbicesimu! omniatotius lerarobiaeperfectb-
princeps, taraen in sanctissimum suum Patrem et di- sima. Sacerdotibus autempednm inclinalioconveniens
vinum Soiritum perfectionis principalemretulitierar- estultraministrativam dispositionem, tanquam unum
VARIAE LECTIONES.
1 eruciforme—'praeconiumom. BH, *
supra et in marg. adscr. E. ' AE a divina electione. AB Propter. *B
talutantem.
NOTAE,
» Psal. CIX; Hebr. V ; Luc. XXII. <>Act. I, U.
- Luc,XXIV;Act. I, 4.
 HOI VERSIO OPERUM S. DIONYSH.— ECCLESIASTICAIERARCHIA. «02
incl.inantc illa, ct hoc ierarchico •schemale consum- A templationibus eorum et communicalionc sinvul
mante. Ipsaigitur inclinatio significat subjeclura ac- omnis sacrae laetitiae repletus, ac per lioc ad divi-
cessum accedentis, referentis Deo quod divinitus ac- num scientiae eorum sanctissimis ascensionibus suis
cedens. Quoniam vero, ut saepe diximus, tres sacraej virtutibusque proportionaliter revolans. Hunc ego *
consummanlium dispositiones propter tres sanctis- dico sancti populi ordinem, tanquam per omnem
simas teletas et virtutes supersedent tribus consum-. venientem purgationcm, et sacra manifestissimarum
roandorum or.dinibus, et sub divina juga salutaremi hostiarum inspectione et communicatione, quantum
eorum sacrifieant accessum : apte ministrativa dis-• justunv etT dignura. Perficiendorum autem omnium
positio tanquam purgativa ', unam sacrificat pur- altior ordo monachorum est sacra disposilio , om-
gandorum accessionem, sub divinum eam super- nem quidem mundatam purgationem, universali
ponens altare, tanquam in ipso purgalis animis su- virtute, et perfectissima propriarum actionum casti-
permundane oblatis. Saccrdotes autem utroquepede! late, omnique, quantacunque fas ei, contem-
inclinant, veluli a suis sacre accessibus non solumi plando sanctificatione, in intellectuali theoria et
mundatis, sed et manifcslatissimis suis sacrificatio- conimunicatione facta, et pontificum consumma-
nihus anagogice purilicata vita, in contemplativumi tivis virlutibus mancipata, et divinis eorum illu-
habitum et virtutem sacrifice consummati. Summus; B minalionibus et ierarchicis traditionibus edocta,
autem sacerdos, utroque pede inclinans, super caput; considerans per se sacrarum hosliarum sacrifica-
babet Deo tradiia eloquia, Dei ministrativa virtute tiones, et a sacra earuro scientia proportionaliter in
purgante et sacrifica illuminatos, ad inspectorum ab c.nsumniatissimam ascendens consumniationem. In-
ipsis sacroruni proportionaliter eis scienliam ierar- de divini duces noslri noroinationibus eos sacris di-
chice ducens, et per eam consunimaiis accedentes in gnali sunt, alii quidem therapeutas , alii" autem
integram secundumeos oblalionem. monachos nominaii.es, ex Dei puro ministerio et fa-
CAPITULUMVI. mulatu, et non partita et singulari vita, tanquam
De",perficiendorum ordinibus. unificante eos * in separabilium sacris compli-
Hi quidem sacerdotales ordincs et parlitiones, cationibus in deiformem unitalero, et amicam
virtutesque eorum et operationes et copsummatio- Deo consummationem. Propler quod et con-
nes : sub ipsis aulen. trinitas consuminandorum summativam eis doiiavit gratiam sacra legislalio ,
ordinum deinde narranda. Dicainus igitur, quia et quadam eos dignata est consecrativa invoca-
tione, non ierarchica : illa enim in " solis fit sancti-
purgandi quidem sunl ordines sacrilicaniibus et
minislrantibus dislinctae multitudiues, quarum jam ficis ordinibus, sed sanctificativa a sanctis sacerdo-
meinoriam fccimusiejus quidcni janquam aribuc ad- C tibus lerarchica perfectione secundo sanctificala.
iiiinistranliuin obstetricibus eloquiis ad vitalem ap- Mysterium monachicae consummationis.
probationem et formandae et figurandae: ejusque Sacerdos quidem stat in conspeclu diviui allaris,
quasi quae * ad divinam, ex ea aposlalavit, vitaro monachicam invocationem psallens. Consummandus
revocandae bonorum eloquiorum conversoria do- autem relro sacerdotem stat, non ulroque pede in-
ctrina: ejusque tanquam adhuc a contrariis tumul- clinans, non uno pede, non supra caput habensDeo
tibus infiriniter timidae, ct a facien.ibus virtitfem tradita eloquia : tantum vero sacerdoti adstans
eloquiis eorroborandae : ejusque velut adhuc 8 ad psallenli super ipso mysticam invocalionem. Perfi-
sacras aciiones ex pessimis trariucentlae : ejusqiie ciens autem eam sacerdos, ad perficiendum veniens
tanquara transduclae quidem, nonduni vero castis- inlerrogat primum hoc, si primum abrenunciat di-
sime conversationem in divinioribus habitudinibus visis non solum conversationibus, sed et phanlasiis.
et immutabilibus habentis. Isti enim sunt purgandi Deindeperfectissimanveumvitam docet, testimonium
ordines administrativa obstetricatione et purgativa perhibens, quia oportet media eum " superadstare.
virtule. Hosministri sacris suis virtntibusperficiunt, Haec autem omnia perficiente intentius confitente,
ad consuraroate purgatos eos illuminatricem mani- p. j cruciformi similitudine signatus ipsum sacerdos
fcstissimarum sacrificationuro contemplalioaem et' (ondet, trinam divinae bea.itmlinis inyocans sub-
communicationem transordinandum. Medius aulem stantiam, el vestem omnem exueiis, alterara induit, ;
ordo est * contemplalivus, et quibusdam sacerdolum et cum aliis sacerdolalibusla viris, m.ijciinqueadsunt, ?
;
proportionaliter in orani puritate* communicaris, sa- salutans eum, socium perficit tlvearctticoruu.myste-
cordotibus in illuminandum se distributus. Etenim riorum.
est, ut aeslimo , clarum , quomodo ipse purgalus Theoria.
omni immunda roacula, et castissimum habens pro- Quod nequepedibus inclinare, neque super caput
prii aniroi immutabile fundamenlura, in contem- habere Deo trariita eloquia, adstare aulem sacerdoti
plativura habitum el virtutem sacrifice transit, et invoeatioi.ei_ psallent i, rieclarat monacbicuni orrii-
cominunicat per se riivinissimis symbolis in con- nem non es_c praelatum aliis, sed in scip ,Qs.anteiu
VARIAE LECTIONES.
1dispositiotanquum * adhuc om. BH. 4 est
purgativa om. BEH. • quae om. A ; E o«ta. om. BH. " AE
i_ puritate omni. « _.'£ ergo, ' «. om- A; E est. 8 BH alios — alios. ' eos om. E 10 in om. E,
11AE eum media. " AE sacerdoltfrus.
 1103 OANNIS SCOTI 1104
in singulari et sacra statione, sacerdolales sequen- A . minativus: consunvmativus deiformes suinm. sacer-
tem ordines, et cum ipsis tanquam consequentem ' dotes. Purgandus * vero ordo sacrae inspeclionis et
in ilivinam per se sacrornm scienliam bene credens communionis particeps, quantum adhucpurgandusV.
ascendentem. Parlilis autem non solum conversa- Contemplativus ordo sacer populus. Consummandus
tionibus, sed eliam et phanlasiis abrenunciatio con- autem ordo adunatorum monachorum. Sic enim
summalissimaro significat monachorum philoso- secundum noslerarchia, Deo tradilis ordinibus sacre
phiam, in scientia unificantium mandatura operan- disposila caelestibus Ierarchiis conformisesl, divinae
tem. Est cnim, ufdiximus, non roediae perficiendo- imitatiohis suae, quantum in viris, salvans deifor-
rum ordimim, sed onvnium altioris. Propter quod mes characteres. Sed dicis, quia caelestibus lerarchiis
et multa in media ordinatione indiscrete energu- desunt omnino purgandi ordines : non enim justum
incnis ignorantur modo quodam ' a singularibus neque verum dicere, tanquam adhuc quaedam
nionacbis, tanquam ad unum sic debentibusuniflcari, caelestis dispositio sit"polluta.Ego autem.quia qui-
ct ad divinain unitalem congregari, et ad sanclifi- dera iromaculati perfeclissime sunt, et caslissimum
cam, uljiistum est, reformari vitam, veluti cogna- supermundane habent.confiteri meomnino, sinon onv-
lionem ejus hahentem in multis, et magis ei ullra ninorecido sacratissimo intellectu. Sienimaliquiseo-
reliquas constimmaiidorum ordinationes proximan- B ^ rum,amalitia receptus, caelesti quidenv el inconfusa
tem. Cruciformis autera similitudinis signaculum, cecidit divinorum animorum harroonia, in obscurum
sicut jam a nobis dictum est, declarat omnium simul aposlalicarum roultitudinum evectus esl casum. Sed
carnalium desideriorum interdictionem. Crinium est» dicendum mirabililer in caelestilerarchia, quia
vero tonsura significat mundam Domini non figura- purgatio in subjeclis essenliis a Deo quantum '
tam vitaro, non in fictis liguris animi libertatem ignotorum illtiminatio, in perfectiorera eas scienliam
superposile fucantem, sed ipsam in seipsa non ducens thearchicarum cognitionum, et ignorantiam
bumanis pulchiitudinibus, sed coadunalis et mo- eoruin, quorum nondum scientiam habehant, ulpote
nacbis in deiformosissimum reduclain. Prioris autem purgans per primas et diviniores essentias, reductas
vestimenti expulsio, et alterius assumptio, a media in superiores divinarum conlemplationum el mani-
sacra vita in perfeclioreni, transordinationem fesliores claritates. Sic et illuminandi ordines sunt
significal, sicul in sacra theogenesia vestimenti et consummandi, et purgativi, et illuminalivi, et
niulatio declarabat repurgalam vitam in conlempla- consuramativi secundum caelestem Ierarcliiam,
tivunv et illuroinaliviim habitum ascendentem. Si tanquam «xcellenlissimis et divinissimis essentiis
autem et nunc sacerdos, et omnes, quicunque inferiores sacras et caelestes dispositiones cum
arisunt, sancti consummatum salutant, sanclam' G omni castitate purganlibus in ordinibus et propor-
deiformiuro inlellige societalem, caritate in laetitia tionibus caelestiura Ierarchiarum, implenlibusque
divina condelectaiam sibi invicem. In fine vero eas divinissiroarum illuminalione, el consummanli-
onvnium sacerdos in tbearchicam communionero bus in sanctissima thearchicarum inlelligentiarum
vocat consummatum, significans sacre, quomodo scientia. Etenim ijani a nobis diclum est, et eloquiis
perfectus, si vere in monacbicam venit et in coadu- divinitus comparatur, non eas esse omnes caelestes
natam anagogen, non contemplator solummodo erit dispositiones in omuibus sacris deividum illumina-
secundum se sacrorum, neque juxta medium ordi- tionum scienliis, sed ex Deo quidem immediale
nem in communionem veniet sacratissimorum sym- primas, per illas sirailiter iterum ex Deo subjectas,
bolorum, sed cum divina a sc participalorum proportionaliter eis illuminari roanifestissimos Divi-
sacrorumscientia altero modo supra sacram plehem nitalis radios claros.
in assumptionera veniet divinae communionis. Pro- CAPITULUMVII.
pter quod et sacerriotalibus ordinibus in sacre con-
summativis suis sanctificationibus, in line sanctis- De perficiendis in dormientibus.
simarum suarum oblationum, sanctissimae Eucha- . His autem definitis, necessarium dicere aeslimo,
ristiae communio traditur a consummante eos'i" et quae a nobis sacre in dormientibus perficienda
summo sacerdote. Non solum, quia divino- sunt. Etenim neque hoc commune est sanctis et
rtim mysteriorum assumptio uniuscujusque ierar- immundis : sed sicut diversa forroa est utrorumque
chicae participationis est consummatio, sed quia vitae, sic et ad mortem venientes, qui quidem sa-
et ipsa communione et divinissima donationei cram habent vilam, in veras promissiones divinitatis
proporlionaliler eis secundum unamquamqu esacrae respicienles, tanquaro veritatem suam in ea, quae
omnes ordinationes participant, ad propriam earum secundum ipsam est, resurreclione contemplaturi,
posilionis anagogen et consumroationem. Compre- cum firnva et vera spe in laetitia divina ad mortis
hensura esl igilar a nobis, quomodo sanctae quidemi summum veniunt, veliit ad finem divinorum cerla-
teletae purgatio sunt et illuminatio et consummalio:: minum, in perfectissima et non deficiente vila et
ministri autem purgativus ordo : sacerdotes illu- salute, quae secundum eos erunt omninosdentes per
VARIAE LECTIONES.
ordines—consequentem om.BH. * E ignomnterquodammodo. * AE Purgatus. * AE
• sil om. BH. " T purgatus.
BH et. AE tanquam.
 «05 VERSIO OPERUM S. DIONVSIL. — ECCLESIASTICA IERARCHIA. 110(5
fuluram suain universalem resurrectionem. Sanclae A . autem domestici secnndum divinam habitationem et
enim aniraae, ad eam in nvalasecundum banc vitam similem conversationem, ipsum, qui est, bealificant
polentem cadendo conversionem non venientes, in ad palmifernm optate venientem flnem, et victoriae
ea iterum generatione in conversibilem habebunl causali gratulatorios cantus referunt, adhuc et se
deiformosissiniam transordinationem. Munda aulem venluros fore ad similein optantes quietem : acci-
sanctarum auimarum conjuga et coeuntia corpora con- pientes vero eum, ad sunimum sacerdotem ducunt,
scrjpta ' et commilitantia secundum divinas suas lanquam ad coronarum divinarum donalionera. Ipse
collocationes, in animarum incommutabili secunduro autem cantans stiscipit et perficit secundum legem
divinam vitam fundamenlo conrecipient propriam sacram in sanctis dormientibus perficienda.
resurrectionem.Eoquod enim unita eranl secundum Mysterium in sancle dormienlibus.
hanc vitam sacris animabus, velut membra Christi
Congregans divinus sacerdos sacrum chorum, si-
facta.deiformem et incorruptibilem, immortalemque quidem sanctifico fuerit ordine dormiens, in conspc-
et bealam recipient quietem. In his ergo sanctorum ctu divini altaris inclinans eum, initiatur ad Deum
est quies in laetitia el immutabili spe, in divinorum orationeet Eucharistia. Si autem sanctis monachis
cerlaminum perventura summum. Immundorum aut sacro populo ordinatus est, ad honorabile sacer-
vero alii quiriem in non subsislenliam irralionabili-I " dotiiim
ipsum inclinat ante sacerdotalem introilum.
ter aestimant redire : alii vero corporalem in semel . Deinde
perficit ad Deum eucharistialem orationem
corrumpi propriarum animarum conjugationem, vel- summus sacerdos. Consequenter ministri in divinis
iit incompactam eis existentem deiformem vitam non mendaces promissiones de sa-
etbeatam quietem, non intelligentes, neque satis in eloquiis prolalas
cra nostra resurrectione legentes, sacre cantant
divina scienlia eruditi, inchoaverunt jam secundum
confitentes hoc et potentes psalmicorum eloquiorum
nos in Christo deiformosissiinam vitam. Alii autem
cantus. Deinde ministrantium primus resolvit cate-
corporum aliorum distribuunt animabus conjugalio- churoenos, et praedicat jam dorroientes sanclos, cum
nes, injuste agentes, hoc in ipsis, ut aestimo, suspi-
canles divinis animabus, el sacris retributionibus quibus dignatur modo defunctum coordinata recita-
et hortatur oranes petere in Christo bealaro
non recte privanles ad finem venientia divinissimo- lione,
consummalionem. Deinde accedens divinus siiminus
runv cursuum. Alii autem nescio quomodo ad male-
orationem sacratissimam super eo facit.
riales notiones revocati dixerunt, conformeiu hujus sacerdos,
Et post orationem ipse summus sacerdos salula
vilae sanctis promissionem sanctissimam et beatissi-
dormientem, et eum praesentes omnes. Salu-
nvain quietero, et escas proprias mutata vita his, qtti lantibus aulem post omnibus infundit dormienti oleum
in angelis injuslis sunt, projecerunt. Sed non recidet („
summus sacerdos, et pro omnibus oralionem sacrara
a
quis sacratissimis viris in tales errores, sed confe-
stini se suscepluros esse Clvristifornvemquietetn, faciens, reponunt in domo honorabili corpus cum
aliorum coordinatorum sanctorum corporibus.
scienles, cum in finem venienthujusvitae, in * incor-
ruptionem suam viara veluti propinquiorem jam fa Theoria.
ciaro manifestius vident, et donationes divinitatis Sed baec quidem si viderintaut audierint immund
laudant, et divinae delectationis implenttir, ad ea, apud nos peiiicienda, late ridebunt, ut arbitror, et
quae retro sunt, conversionem non in aliquo timen- erroris nostri miserebunlur. Non oportet autem ad
tes, sed bene scientes, quia possessa bona firnviter lvec mirari. Si enim non crediderint, ut eloquia
et aeternaliter habebunt -. Coinquinationibus aulem aiuntc, neque intelligent. Nos autem invisibilia per-
pleni el imroundis maculis, qui quidem sacraro quan- ficiendorum inspicienles, Jesu luciduco dicamus,
dam consecuti sunt doclrinam, ipsi vero eara ex quomodo non irrationabiliter summus sacerdos in
proprio animo perdile projicienles, in corrumpentes aeque militantero chorunv introducit et imponit dor-
sponte se dederunt concupiscentias, cum ad finem nvientem. Significat enim niirabiliter, secundum
veniunt hujus vilae imparati, ut eis bene spernens illas erunt onvnes in ipsa iterum generatione voca-
manifestat eloquiorum divina legislatio b, perditas I- I tiones, puramhic propriam vitam implentes. Utpote
propriis passionibus voluptales aliis oculis inspicien- si deiforraem quis habuit bic et sacratissimani vituin,
tes, et sacram vitam, qua stulte recesserunt, beali- quantum viro Dei imitabile licitura est, in divinis
ficantes, miserabiliter et couctive rescinduntur hac erit per seculum fulurum et beatis quietibus."Alii
vita, ad nullam sacraro spem raanuducli propter autem ejus per exlremam formae demissionem sa-
pessimam vitam. Talium autem nullo futuro secun- cram tamen conformes et ipsae reoffJrent sanctas
duro dormitationes sanctorum virorum, ipse quidem retributiones. Pro hac divina justitia summus sacer-
ad finem veniens propriorum certaminura, laetilia dos gratias agens, orationem sacram facit, et colen-
sancta replelur, et cum delectatione mulla ad viam dara laudat ihearchiam, tanquam destruclivam con-
ascendit divinae iterum generationis. Dormienlis tra omnes injustae et tyrannicae potentiae, transdu-
° VARIAE LECTIONES.
1E conspecta. inom. AE,
NOTAE.
» Psal. V, XXV, LXXXHI. « Isa. VD.
»»Jer. V;Sap. V.
11*07 JOANNIS SCOTI 1108
ccnteroquc nos in proprias ju.sti.ca__in.es,Pivinarum ,A tissimae quietes deiformes, suscip.entcs omnos in
(jiiQqueprQmi-.i_nqm lectio ct captUS.__.nife&taloria eis incffabilem et beaUssimam consumroationem.
quidem s .nt J$ati .iiimarui» quiet_.dio_m, ip ipfirmi- Dicas forte, utique haec quidem recte dicla esse a
tate habentes copsummatioiieni aeternaliter grava- IlOuis : dubilare ..ro hoc, quar. divinam bonitatom
bunt : dorraientis vero divini.us receptiva, viven- sumnvus sacerdos deprecatur \ peccatorum petens
tiuro anteni qdhuc exhortativa ad similem consum- dormienli renvissianero ,t dejformibusaequipolenlem
roationem. Intende, quia nunc non omnes juxta et lucidissimam partem. Si enim retributiones reci-
coiisueliidine.n purgandi ordines resolvunjur : soli piat omnis a divina justitia, quae in praesenti vita
vero sacris expellunlur choris catechumeni, Etenim banorum aut alte. orum peregit, finivit autem secun-
ipse quidem ineruditus cst universaliter omnis sa- dum hanc vitam proprias operatione 8 qui dorroivit,
crae bostiae, ct ad niillum, ncque parvum neque quomodo per quandara gummus sacerdos orationem
niagroiin, saere eonsummandorum inspicere ei fas in alteram requiem trausvehet ultra dignitalem ejus?
csi, tanquam neqtie sacrorum contemplativae virtu- Et quidem ibi vitae retributionem habebil partem
tis participans per praelucentem et luciferam theo- unnsquisqiie, bene scio eloquia gequens : Sepsit
genesiam. Ceteri vfero purgandorum ordines in do- enim, inquit, Deus adversum se, et feretur unusquis-
ciiina quiriem jam fitinl sacrae traditionis. Slulte B que per corpus ad quae gessit, sive bona, ske mala -.
autem ad ea, qnae inferins sunt, iterum currentes, Quia varo juslorura orationes et secundum hanc vi-
oportet in ea, quae ante sunt', propriam reductionem tam, quanto magis post mortem in his, qui digni
perficere, divinorum quidem, qnantum in symbolis, sunt sacris orationibus, operanttir lanturamodo, elo-
sacre aspeetibus et eommnnicationibus rationabili- quiorura nos edocent verae traditiones. Aut quid
ler segregantur. Noeebunt enim linmunde eorum a Samuel Saul annullatus est? Quid autem * Hebraeo-
participantes, et ad plurlmnm divinorura ct suum rum populo profuit prophetica oralia? Etenim tan-
venient contemptum. Non lnconvenienler autem quam si quis sole propria donante lumina, illaesis
adsunt in nunc perficiendls, aperte edocendi et vi- oculis in participatione solaris Juminis pelit fieri,
dentes secundum nos formidinem mortis, et sancto- proprios aspectus exterminans : sic ad impotentes
riim retributiones a veri» eloquiis laudatas, et cali- concupiscit et superfluas spes, qui sanotorum summe
gines fore talibus iramundis Infinitas. Permittitur mirabilitim orationos, et secundum naturam eorum
enim eis acque utile, vfdentes sacre consnmroatum sanolas operationes exagilans, negligentia divinis
cx ministraliva recilalione socium vere existentem donis et manifestissirais deiformibus mandalis rece-
a seculo ' sanetorum mirabililer praedicatorum- Et _ det. Dic. aulem, eloquia sequens °, utiles omnino
fortassis et ipsi ad simlle deslderium venient, et ex sunt iq hac vita sanctQru-u oralionea seeundum
ministrativa scientia edocentur, beatam vere esse buno roodum. Si quis divina appetens dona, et ad
in Christo eonsummatlonem. partieipalionero eorum sacrum habitum habens,
Dcinile uecedens dlvinus summus sacerdos oratio- ta. quam propriae cognoscens parvitatis, veniens ad
tioncin sacram super dormiente facit, et post oratis- quendam sanctorum virorum, dignatus fuerit
nein ipsc sinurous sacerdos eum salutal, et' deinrie euui sui fieri adjutorem et conservnm, lucrabi-
praesciit.es,(nnnes. Ipsa igitur oralio divinam boni- tur omnino ex hoc omnes superantem ulilitatera.
tatem ,eprec_lur, cmnia qnidem dimittere per hu- Consequelur enim quae pelil divinissima dona, reei-
inananv infiiiiiilajem con,_iissa donnienti, orriinar pienle eum divina bonilate, et propriam verenli
reqiie euui in lmniVieoircgiono viventium, in sinibus conscientiam, et in sanctis confessione, el peiitarum
Abraliani et Isaa. et Jacob, loco qiio expellilur do- sacrarum pelilionum laudabili desiderio, et eonse-
lor el .ristitia et angusli., Hae quidem erga, ut ar- qtienti el deiforroi habitu. Est eninv el boc divinis
hitror, cbtiaesanctorumbeatissirooiuiii relributiones. judicijs prQroulgatiiui, divina dona dignis par|ic.
Quiri enim foilassis fiat perfcclissimae laetitiae et pando in ordine divinissimo donari per dignos tra-
iliuniinatrici immorlalilati conrponrieratum, etsii JJ dere *. Hunc ergo si quis debonoraverit .acium or-
ntaxime uoslris proporlionibus significalivis omnii natum, et ad ' milila.em aeslimationem veniens,
altiores aniroo promissiones significatae, et aclivai sufficientem seipsum aestlroaverit ad divinum collo-
earum veritatc relictas habenl noroinationes? VermuI quium, et sanclos contempserit, et unam aut peli-
cniin esse eloqitium aestiraandum, quia oculus, noni tiones indignas Deo et non sacras petierit, et deside-
vidit, necauris audivit, et in cor hominis non ascendit, riuro divinis non corroboralum habuerit et sibimet
qttae praepaxavit Deus.diligentibus se c Sinus auteaai eonseqnens, consequetnr per seipsum Jndisciplina-
suiil, ul arbilror, beatissimorum patriareha. um eti bilem petitionem. De dicta autem oratione, quam
re|iquorum sancloruu. omniiim diyinis.imae et bea suramus sacerdos superorat dorraienli, in nos ve-
VARIAE LECTIONES.
SW. onj. Bfl, » gfj wulorum, *et om, AE. * B deprecetur. • BH _____ • BH trarfi. » Pro et aa
E itniiio
NOTAE.
« Isa. LXIV; ICor.II, 9.
> Job. XXIX; Ose U; I Cor. V, X.XVU; Deut. I, IX; Psal. CV.
10; 1 RM, XX.VIU; c Jac. V.
Exod. XVII, XXXII, XXXIH; Num. XI, XlV, XVI,
 H09 VERSIO OPERUM S. DIONVSH. — ECCLESIASTICA IERARCHIA. 1110
nientero ex divinis nostris ducibus traditionem di- Aomnibusierarchicisvirtutibusutcndum.qtioroodocuii-
.
cere necessarium. DJyinus sunvmus sacerdcs expla- que consummaJionU princeps easdivinilas moverit.
nator est, ut eloquia aiunt «, divinarum justificatio- Aliis autem sic in summos saccrdotes, in quibuscun-
num : angelus enim Domini omnipotentis est. Didicit que agunt ierarchice, attendenduro, tanquam a Deo
ergo ex Deo Jraditis eloquiis, quia sancte vivenlU commotos. Spernens enim vos, ait, me spernitf. Sed
bus lucidissima et divina vila secundum dignitatem redearous in diclaeoralionis conseqiienlia. Perficiens
a juslissirois jugis reddilur, despiciente honitate cnim eas suromus saccrdos, et ipse salulat dormien-
divinae huinanitaiis ingenitas eis ex humana infir- tem, et deinde praesentes omncs. Deleclabilis eniiii
mitate maculas, quoniam quidem nemo, utet eloquia, est ct Iionorabilis omnibus rieiformibus secundum
aiunt, mundus a sorde b. Haec quidem ergo sumnvus ilivinain vitara consumniatus. Posl vero salutationctn
sacerdos scit promissa ex veris eloquiis : petit aulem . infundit dorniienti oleum summus sacerdos. Meiuci!-
continuo fieri, et donari sancte viventibus sacras to aulem, quia secundum sacram iheQgenesiain ante
relributiones : simul quidero in Dei imilalioncm divinissiinuro baptisroa, prinia parlicipalio sacii
deiformiter efformalus, et aliorum donatas, proprias symboli donatur perficiendo post universalein prio^
expetens gratias : simul autem et non mendaces ris vestimenti deposilioneiii unctionis oleuin. In (inc
promissiones sciens fuluras ', et praesentibus ma- n; autem nuncoronium super dorroientenvoleum infun-
nifestans aperte, quia abeo secundum Jegem sacram ditur. Et lunc quidem olei unctio ad sacra cerlami-
expetendac ' omnibus erunt juxta divinam vilam na vocat consummandum : nuncvero jnfusuiii oleuni
consummatis. Non enim summus saoerdos divinae nianifesiat, secundum ipsa sacra certaniiiia mililan-
justitiae ypoplieta peteret aliquando nisi Deo ama- tcm et consumraatuin dormieiuem. Haec.perliciens
billima, et ab eo donari d.ivinilusproroissa. Propler suumius sacerdos reponit in domo preliosa corpus.
quod immunriis non orat haec dormientibus, quo- ciim aliorum aeque poteiituni sacris corporibus. Si
niam non solum ypophetico in hoc avertelur ordine, eiiiui in anima et corpore Dco ainabilein yitani, qui
ct quid icrarchicorum superbe audebit, a perfectio- dorinivit, vivebat, pretiosum erit cuin sancla aniina
num principe movendus, et quia reclaro orationem coiiunilitans ei corpus secundura divinas collocalio-
consequittip, ab justo eloquio et ipse non iniinerito ncs. Inde riivina justitia cuiu proprio corpore ipsi
atidicns : Pelilis, el non accipilis, quiamale pelitis c. donabit relributas quietes, lanquam CQeunliej com-
Non ergo divinus suramus sacerdos expelit divinilus psirlicipanti sanctae aut contraria.e vilae, Propter
promissa, et araabilia Deo, et omnino donanda, et quod et sacrorum divina legislalio divinas couimuni-
hoc proprio deiformiler habitu ostendens bonoruin cationes ambobus donat : animae quidem in pura
amico Deo, et praesenlibus anerte ui.nifesta.is san- Q conteinphttione et scientia perjecjorijii), corpori yero
clis futura dona. Slo et discrelivas habent sunvmi per divinissimum lanquara in imagine ungucnlum,
saeerdoles virtutes, manifestalores divinarum jusli- divinae coromunicationis sacralissima symbola' to-
ficationum, non ut ipsorum irrationabilia riesideria ttim Jiomineiii sanctificans, et universalem ejus sa-
sapientissima divinilate ministralorie sequenle, sed lutera sacrificans, et consummalissimaro ipsius
ut ipsis ypophelice submovente perfectionis principe resurrectionem fuluram fore denuntiaus per caliioli-
spirilu vocatosDeojuxta dignitatem seg.egan.ibus: canv sanctificationero. Consu. imativas aiitein invo-
Accipileenim, ait, Spiritum sar\ctum : quorumcunque. caliones nou est justum in Scripluris interprclan-
dimittilis peccata, dimiltuntur; quorumcunque te- tibus, ncque niysticum earum, aul in ipsis operatas
nelis, retenta sunt d. Et divinas revelationes san- ex Deo virlutes ex occulto ad cororoune cducere ;
ctissimi Palris illuminalo eloquia ajunt : Quod- sed ut sacra nostra traditio habct, in poroposis do-
cunque tigaveris in lerra^ erit ligatum in caefo; ctrinis eas ediscens, e. ad diviniorein habituni ct
et quodcunque solveris in lerra, erit solutum in anagogcn amore diyino et opcrationibtis perfcctus,
caelo e, tanquam Evangelista illo et omni juxla ex teletarchica illuminalione ascendet ad excelsissi-
ipsum sunimo sacerdote, secunduro iii ea factus mani earura scienliam. Quod autem et pueros non-
palernaruin jusiilicationiim revelationes, manifc- D dtini divina inlclligere potentes, sacrae. participcs
stator et consummator Dei amicos addticeole, et fieri divinae generationis, et sacratis .iinorum divinac
iinpios exhaereriitante. Sacram enim illam theo- commiinicationis syinbolorum, vidclur quidenv, ut
logiam, ut eloquia, aiunl, pan per seipsum motus, ais, immundis blasphemo risu dignum, si audirc
ncque carne el sanguine revelantibus, seri a Deo non valentes edocent sumrai sacerdotes diviiia, et
invisibililer eum propria docente respondil. Piyinis non intelligentibus imagines tradiderinl sacras tra-
igilur suinmis sacerdolibus, sic et discretionibus et ditiones. Et quod adhuc risibilius, quomodo pro cis
VARIAE LECTIONEg.
1 BH futuris. ' AE expetenda — erii.
NOTAE.
« Psal. CXVIII; Mal. U ; Matlh. XVIII. * Joan. XX, 22.
bJob XV; III Reg. VUI- Eccl. VII- Rom. III; e Matth. XVI, 1£>.
Uoan. 1,111;Jac. III. 1 Luc. X, 16.
«Jac. IV, 3.
.111 JOANNISSCOTI 1H2
alii abrcnuntiationem dicunt et sacras confessiones. A nuntialiones aut sacras confessiones facio, scd quia
Oporlet autetn luam ierarchicam intelligcntiam non puerabrenuntiat: hoc est, confiteor puerum credere
angustari in errantibus, sed et limens simul et eorura in sacrutn sensum venientem nostris anagogis :
luciducatus gralia diligens defendere adversus pro abrenuntiaturum quidem universaliter contrariis,
eis prolatas insidias, proponentem et hoc juxta le- confileriaulem et operari divinas confessiones. Nihil
gcm divinaro, quantunv non in nostra scientia omnia ergo.ut aestimo, inconsequens, si secundunvdivinam
divina circumscribuntur, multa autein a nobis igno- puer anagogen educatur, ducem et anadochum sa-
lorum causas habent divinas, nobisquidein ignotas, crum habens, habilum sibi divinorum insinuantem,
nolas vero noslrum melioribus ordinibus. Multa au- et cuslodein a contrariis perilutn. Tradit autem
tcm et excelsissimas essenlias laluere, ct a sola puero sacris symholis sunvmus sacerdos, ut in eis
diligenter cognila sunt sapientissima et sapientifica converselur.etneque formeturad vilam allerara, nisi
tbearchia. Veriintainen quia et de hoe ea dicimus, divina coniemplantein a seroper, el coinmunioneineo-
quae quidem deiformes nostri sancti perfeclores, ab ruminprofeclibussanclisfaclam,habilumquesacruro
antiqtta eruriili Irariitionc, in nos adriucebant. Aiunt in eis forlem, educalumque pulchre* a divino ana-
cnim, quoriquidem est verum, quia secunduin legem doebo. Tanta, o puer, et sic bona noslrae lerarchiae
divinam reriucti infantes ad babitum sacruro ve- " videntur mihi uniformia speclacula ". Ab aliis au-
nieiil oinni perficiendi errore et immunda vita. tenv similiter intentius * animo non haec tantum
Miiliunique lioc divinis nostris ducibus in animura visa sunt, lucidiora autem multa el deiforroiora. Et
veniens, probaverunt recipi infantes secnndum hunc tibi, ut arbilror, oinnino lucebunl splendidiores for-
sacrtim niodum. Itaqite nalurales adducendi ptieri mae, et divinissimis dictis in ascensionibus utenti
parcntes tradere puerum cuidam crudiiorum bono- ad excelsiorera radium. Trade igilur, o amice, et
rum divina paedagogo.et de celero a scpuerum per- ipse nvihi perfectiorem illuminalionem, et ostende
licit, lanquain a * divino Patrc ct salulis saerae ana- meis oeulis quascunque viriere poteris pulchriores
doclio. llunc ergo summus sacerdos confitentem formas et uniformiores. Coiifidoeninv ego, quia his,
juxta divinam educare puerum vitam, repetit abre- quae dicia sunt, repositos in le divini ignis ascen-
nunliationcs confiteri et sacras confessiones,non, ut dens usque vapores. Explicit liber de ecclesiastica
illi forsan ririentcs dixerunt, alium pro aliodivina do- Ierarchia.
cens. Neque enim hoc ait sic : Pro puero ego abre-

SANCTI DIONYSII AREOPAGITAE

LIBER TERTIUS.

DE DIVINIS NOMINIBUS.

Epigramma in beatum Dionysium de divinis C
Nominibus.
- n ariimumsplendor in divinas Scriplttrastnillelingens
formus vurielatibus sacra nomina, el post stultam
morlein vilalibtts sapientiae eloquiis sonanlibus
divtnos manifestorioshytnnos
7 IX. De magno,parvo,eodem,altero,simili, dissimili*",
CompresbyleroTIMOTIIEO DION.SUIS presbyter.
INCIPIUNTCAPITULADEDIVINISNOMINIBUS 8.
I. (_uaesit ralionisinterpretatio, et quae divinisnoinini-
bus tradiLio.
II. De unilaet discrelatheologia,el quae sit divinaunilas
el discrelio.
III. Quae sit orationisvirtus, et de beatolerotheo, et de
reverenti et conscriplatlieologia.
IV. De optimo, lumine, bono, amore, exstasi9, zelo,et
quia mnlnmneque est, neqtieex eo quodesl, neqoe
inexislenlibus.
V. De existente in quo, et de paradigmatibus.
VI.Devila.
VII.De sapientia,intellecttt,ratione,veritate, fide.
VIII.De virlule, justitia, salute, rcciemplione,in quo et
de inaequalitale. *
slatu,motu,aequalitate.
X. Deomoipotenti,anliquodierum, in quo et de aeterno
el lempore.
XI. De pace, et quidvultsibi hoc perse ipsumesse,quae
per se ipsamvila,quaeper se ipsamvirtus,et quae sic
dicta.
XII. Desanctosanctorum,rege regum,Doniinodoniino-
rnni, Deo deorum.
XIII.JDeperlecioet uno.

VARIAELECTIONES.
1a se om. AE. ' AE sub. * E speculantem. * B habitumque sacrum in deiformem dttcalum pulchre.
BH speculata. • BII inlenttis. ' E DionysiiAreopugitaeepiscopi Ailtenarum ud Timolheum episcopum
nominibus.Comprcsbyierocet. 8 E llaec uulemin hoc insunt de divinisnominibuslolum
Ephesi de divinis
' Codd., sy.<7.a(r._>_
10 Codd. de simili.
capitula xtu.
1113 VERSIO OPERUM S. DIONVSII. - DE DIVINIS NOMINIBUS. 1114

IIIPIT IIBEIt W MIIS IMIIBUS.

CAPITULUM I. A sunt, tanquam oranibus superessentialiter separata.

Et multos theologorum invenies, non soluin ul invi-
Quae sit rationis interpretatio, et quae divinis nomi- sibilem eanv et incomprchensibiJem Jaudanles, sed
nibus Iradilio.
et inscrutabilem simiil el iuvestigabilem, lanquani
Nunc autem,o beate, post theologicos cbaracteres " vestigio ullo in occullam ejus mullitudi-
non enle
in divinorum nominura replicationem, quanlum li- laraen conimunicabile est
nein.pervenientium. Non
cet, transeamus. Sil aulem etnunc nobis eloquioruro ulli eorum sed in
invenire universaliter bonum quae sunt,
lex praedefinita, veritatemnos eorura, quae
radium
de Deo dicta sunt, nonin credibilibus sophiae verbis a, seipso manens superessentialem collocalum
sed in approbalione spiritu movente theologorum uniuscujusque eorum quae sunl, proporlionaliter
virtutis, per quam ineffabilibus et ignolis ineflabi- illuminalionibus optime supermanifestat, el ad possi-
liter et ignote conjungimur, secundum meliorem bilem sui conteniplationem et societatem et simili-
noslrae rationalis et intellectualis virtutis et opera- tudinem extendit sacros animos, quanlttm fas est,
tionis unitatem. Universaliter itaque non audendum sic divinitus desiderantes, et neque ad superius
dicere , neqoe intelligere quid de superessentiali et moderate indiia divina manifeslatione impossi-
occulta divinitate, praeter divinilus nobis ex sacris B biliter glorificatos , neque ad inferius ex ea,
eloquiis expressa. lpsius eniro super raiionem et quae in malunv est, minoratione resolutos, sed
intellectuin et essentiam superessentialilatis ipsa bene ponrierale et recte in rariium eis superlu-
superessenlialis scientia reponenda «, in lanlum cenienv exlenlos, et commensurabili justarura "
sursura respicientes , quanlum se infert diviiiorum illuminalionum amore, cum reverentia sacra, et
eloquiorum radius ad superiores clarilales circa leniperale et sancte revelantes, ipsa sequenles
divina, leinperantia et sanctilate' coarlalas. Etenim thearcbica juga , quae eliam totas gubernanl super-
si quid oportel sapientissima et verissima tbeologia caelestium essentiarum sanctas dispositiones. Hoc
suaderi, juxla analogiam uniuscujusque ammorum quiriem super intellectum et essentiam thearchiae
respiciuntur divina, et inspiciuutur thearchicae bo- occulluro inscrutabile est etiam inlelleclualibus
nitalis in salutari justitia ab his , quae in mensura mentis reverenliis. Haec arcana temperanii silenlio
sunt, iroroensurabilitatem divinilus tanquam illo- honorantes, ad lucentes nobis in sacris eloquiis splen-
calem distinguente 3.Sicut enim incomprehensibilia dores inlendamus, et ab ipsis in lucero ducamur 13
° invisibilia, et ad thcarchicos
etincontemplabiliasunt*sensibilibus hymnos, ab his supermundane illu-
his, quae sunt in figraento et similitudine, simpla et minali, et ad sacras hymnologias formali, ad viden-
non simulata, et secundura corporum figuras for- C dum etiam commensuraie nobis per eas donata divi-
matis incorporalium intacta et non figurata infor- na luminaria, et largum principium oinnis divinae
mitas : juxta eamdem veritalis * rationera superat apparilionis himinis laudanduin, sicttt ipsuro de
essentias superessentialisnlagnitudo, etanimos super seipso in sacris eloquiis tradidit : ut quia omnium
animum ' unilas, et omnibus virtutibus impossibile est causa, el principiuro, et essentia, et vita, el
est quod super sensum est arcanumque ralioni omni quidem recedentium ab eo el rcvocatio et resur-
super ralionalebonum, unitas unilica omnis unitalis, rectio, ad vero deiformitatis incorruptibile perdito-
et superessentialis essentia, et intellectus invisibilis, niiu revocalio et reformalio, juxtaque agitationem
et verbum arcanum, irralionabililas, et invisibi- imnitindam mobilium collocalio divina, et stanlium
lilas, et innominabilitas secundum nullum eorum, munimen, et ad ipsum reductorum restitutiva raa-
quae sunt, ens, et causale quideni essendi omnibus : nuductio, et illuminatorum illuminalio, el perfecto-
ipsutn autero non Sv, ut omris essentiae summilas 8, runv perfectio principalis, et divinorum divinitas, et
et utcumque ipsa de seipsa proprie et scienter uva- simplicium simplicilas, et unilorum unilas, priucipii
nifestat. De hac igitur, ut diclum est, superessenliali omnis superessentialiter superprincipaleprincipium,
et occulta divinilate non audendum dicere, neque et occulii, secundum quod14juslum est, oplima tradi-
B
inlelligere quid, praeter divinitus nobis ex sacris D lio.et simpliciler dicendura,viventium vila,et eorura
eloquiis expressa. Etenim sic ipsa de semetipsa in quae sunt essentia, omnis vitae et essentiae princi-
10
eloquiis optime tradidit: ejus quidem, qualis cst, pium et causa, per suam, ut sint quae sunt, activam
scienlia et contemplalio omnibus invia est, quae et conliiientero bonitalem
VARIAELECTIOISES.
' AE reponendum. ' A* certa moderanlia divina ad sanciitales. * AE * sunt om. E.
dislinguentem.
• A*sensibus. 6 A* virtulis. ' A' voces super animos. * A, unilas. * A*in. 10 A* proprie. ,f Bll
mmente.. " A*justorum, ,3 A ducanlur. '* quod oin. E.
NOTAE.
» I Cor II, i.
111« JOANNIS SCOTI U16
Haec a ' divinis eloquiis didicimus, et omnem, sic A unitam invisibilium contemplationum ventatem pro-
dicere, sacram Thcologortim hymnologiam invenies porlionaliter intendimus, et post oronem secundum
ad bencficas divinil&lisproeessiohes manifestative nos deiformium intelligentiam requiescentes noslras
cl laudative divinas noininationcs praeparanlem. intellectuales operaliOnes, in superessentialem ra-
Unde in omni fere theologica aclione thearchiam dium, secundum quod justura est, imroitterous, in
vidcmus divinitus laudatam, ut monadem qttidem et quo omnes fines omnium cognitionuni superarcane
unum, propler simplicitatem et unitatem supernalii- anle subslituti sunt, quem neque inteiligere possibile
ralis imparlibilitalis, ex qua ut unifica virtule uni- est, neque dicere, neque omniho quomodo contem-
niiir, et parlitis noslHs dlteritalibus siipemililvdane plari, propler quod omnibus ipse remolue sit et su-
complicatis, in deiformem monadem congregamur perincognitus, et oinnium quidem essenlialium
ct Deum imilantem unitatem. Ut Trinilatem vero, cognitionura et virtutum summitates simul ct oro-
propler subsislentem ler superessentialis fecundila. nes superessentialiler in seipso praearobientem, om-
tis expressionem, ex qua omnis paternitas in caelo nibns vero incoraprehensibili virlute et suporcaele-
elin terraestet nominatur". Utautera causameorum] stibus animis supercollocatum. Si enlm scienliae
quae sunt, quoniamomnia ad esse adhibita suntper' omnes existentium sunt, et in ea, quae sunt, Jinem
ejus suhstanlificam bonitalem. Sapientem vero et B habent, ipsa omni essentia summitas, el oroni scien-
bonam, quia existentia omnia, quae propria natura; tia est reraota. Et si melior est onvni ralione et
incorruplibilia salva sunt, oroni harraonia divina et omni scienlia, et super intellectum universaliler ct
sacra pulchriludine sunt repleta. Humanam autem essentiam collocatur, omnium quidem cum sit ac-
differenter, quia his, quae secundum nos sunt, ad ceptiva, etcemprehensiva, et anteprehensiva , ora-
veritalem universaliter in una sui subsislentiaruro * nibus autem per se universaliter incomprehensibi-
communicavit, et revocatam ad seipsam restituit lis, et neque sensus ejus est, neque phantasia, neque
humanam novissimam partem, ex qua ineffabilitei opinio, neque nomen, neque verbunv, neque lactus,
simplex Jesus compositus est, et appositionem assuin- neque scientia : quomodo de divinis nominibus nobis
psil lemporalem aeternus, et aequalis nobis faclus aclitabilur sermo sine vocabulo, et super nominalio-
estnalura, omniumsecundumomnemnaluramordine nem superessentiali deitale ostensa? Sed quod qui-
superessenlialiter munitus, cum incommutabili et dem diximus, cum theologicos characteres exposui-
inconfttsa propriorum collocatione, et quaecumque mus, unum, incognilum, superessentiale, per se
alia deifica iuminaria eloquiis consequenter divino- o.iiimum, quod quidero est, trinani unitalem dico,
rum nostrorum ducum occulta traditio expresse no- of-6-tov,et of-xya-ov,neque dicere, neque intelligere
bis donavit. Hacc et nos didicimus, nuuc quidem C possibile esl. Sed et sanciarum virtutum angelicae
conralionabiliter nobis per sacra veiamina eloquio- unitates, quas sive speculalivas, sive acceptivas
rum et ierarchicarum traditionum humanilatis, sen- oporlet riicero, superincognilae et superlucenlis bo-
sibilibus quidem invisibilia, et his, quae sunt super- nilatis, et arcanae sunt et incognitae, et solis ipsis
csscntialia, circumvelantis.et formaset similitudines subsistunt * super scientiam angelicam dignis suis
carcnlibus formis, el simililudinibus circuroponenlis angelis. His deiformes angelica imilatione, quantum
et supernaluralem, et non figuratam simplicitatem licet, coadunati animi, quomodo secundum oiunem
varietate partitorum symbolorum et multiplicantis intelleclualero operationem requiescunt, talis aulem
et praefigurantis. Tunc autem cum incorruptibiles et fit deificatorum animorum ad sumraum luraen uni-
immorlales facti fuerimus, et christiformes ', et tas,lauriant ipsum polissime per omnium, quae sunt,
bealissima recipierour quiete, semper cum Doraino ablationein, in hoc vere et 6upernaluraliler illumi-
juxla eloquium erimus b, visibilis quidem ipsius di- nati ex beatissima cum ipso unilate, quia oranium
vinae nianifestationis in castissinvis contemplationi- quidem est, quae sunt, causale, ipsum autem nihil,
bus repleti, manifeslissimis splendoribus nos circum- ut oronibus, quae sunt, superessentialiter exaltatum.
luslranlis, sicut discipulos in illa divinissima trans- lgitur superessenlialitatem riivinam, qualisest super-
formatione ° : invisibilem autem ipsius illuroinatio- "^ bonilatis supersubsistentia, neque ut verbum aut
nem impassibili et immaleriali intellectu partici- virtutem, neque ut aniroum aut vilam, aut essen-
pantes, el super intellectum unitatera insuper appa- tiam laudare est justuro, nullo eorum, quaecunque
rcnlium radiorum ignotis el beatis cxperimentis, in super omnem verilatero veritate sunt, dicitur : sed
diviniori imitatione supercaelestium animornm. ul omni habitu, motu, vita, phantasia, opinione,
Stcut angeli enim, ut eloquiorum veritas ait, eri- nomine, verbo, virtule, intelfigentia, essenlia, sta-
mus, el filii Dei, filii resurreclionis sunt d. Nunc au- tti, collocatione, unilaie, siimmitatc, multiiudino,
tem, ut nohis possibile, necessariis quidem in divina omnibus, quaecunque exislentia suiil, suueremiiiou-
symbolis utimur, et ex ipsis iterum in simplam et ter reraotam. Quomodo vero ut bonitatis subsisleu-
VARIAELECTIONES.
1 _-«• ' BH __&8fa_f__r»m. ' AE
christiformi. * E et super.
NOTAE.
a Eplies. III. c Math. XXVII; Marc. IX; Luc.lX.
t I Thess. IV, 16. _ Luc. XX, 36.
1117 VERSIO OPERUM_S. DIONVSH. — DE DIVINIS NOMINIBUS. 111?
tia ipsius esse omnitim, quae sunt, est causa optima A in magnittidinem omnia excellcntem ii, ut in aura
principalis riivinitaiis ' providenlia cx omnibus lcvi *_. Atque et in animls eum esse aiunt u, etin
causativis Jaudandum, quoniam et circa ipsam oin- animabus*"m,etin_orporibusnn,et incaelo 00,etin
nia, et propter ipsam, et ipsa est ante omnia, et terra PP, et simul in eodeni eundem 11, immunda-
omnia in ipsa constiluta sunt, etessendo hanc oro- num «, circamundanum, snpermurtdanum « super-
nium accessio et subslanlia, et ipsnm omnia deside- caelestem «', superessentialem aa__solem TT, stel-
rant, intellectualia quidem et ralionabilia scienler, lamvTVT. jgnera**, aquam- - ,spirjlum2Z, rorisaaa,
subjecta vero his sensibiliter, ei alia, secundum vi- _ebulambl>D,perseipsum, lapidemc-cetpetramai1-:
talem motum etessentialem et conditionalem neces- omnia quae sunt, et nihil horum quae suntoee'. Sic
silatem. Hoc igitur scientes theologi, et tanquara in* igitur omnium causae, et super omnia enli, et inno-
nominahilem eam laudant, et ex omni nomine. Inno- minabile adunabunt, el omnia eorum quae sunt no-
minabilem quidem, ut cum aiunt, divinitatem ipsam in nvina, ut diligenler situniversorumregnum, et circa
una mystioarum symbolicae divinae manifestationis eam sintk omnia, et ab ca, ut causa, ul principio, ut
visionum increpasse dicentem : Quod nomen tui -? fine dcjjendentia, et ipsa secunriuro eloquium sil 0111-
et sicut ab omni eum Dei nominaliva scientia nia in oranibus, et vere laudaturomniuin suhslanlia
reducens, dicere : Et ut quid interrogas notnen B inchoativa ct consummativa, el conlinens custosf f'.
meum, et hoc est mirabile -. Aut nonne * hoc vere et pascens_es,el ad seipsam convertens hhh, et haec
est mirabile nonien, quod est super omne nomen, alunans iromensurabiliter et excelse. Non enim con-
quod innominabile, quod omni supercollocatum no- tinentiae,"autvitae.autconsummationiscausatantum
mini nominalo, sive in seculo hoc, sive in fuluro c . est, ut a sola hac, aut altera providentia superno-
Multivocam vero, ut curo iterum eam introducunt minaltilis bonitas nominarelur : omnia vero simplici-
dicentem : Ego sum wvd, et vita °, hix », Dcus - ter et iodefinite in seipsa, quac sunt, praeamhivit *
veritas, et cum ipsi omnium causalem theosophi inul- perfeclissimis unius suae et causalissiinae providen-
tivoce ex omnibus causativis laudant, ut oplimum h, tiae bonilatibus, et ex omnibus, quae sunt, liarra»-
ut bonum>,utsapienlemk, uldileclum i,ut Deum nice laudalur et nominatur. Et quidem non has solas
deorum m, ut Dominum dominorum n, ut sanctum Theologi divinas nrtlnliiaiiones honorant, quae sunt
sanctorum °, ut aeternura P, ut existentem i, et ut ab omnibus aut parlitis provirientiis, aut provisis :
seculorum causalem r. ut vitae Jargilorem », ut sa- sed et a quibusdara est, quando divinis responsis in
pientiam *, ut intelleclum u, ut rationem v, ut scien- sacris lemplis l»» aut aliis formis magistros kkk,aut
tem ", ut proferentem omnes thesauros ab omni propbetas ul iiluminanlibus, juxta alias et alias cau-
scienlia *, ut virtutem r, ut potentem z, tit regera C sas'et virlutes nominaut super dictionem, et supcr
regnanlium", ut anliquum dieruin --, ut non sene- noroinalionero bonitatem, el forinas ei et similitudi-
sceniem°c,ulinimutabilemd'1,utsaluteme'!,uljus.i- nes mmmhumana6, aut igneas nnn, aut electrinas cir-
tiamf«",utsanctificalionem -B, utredcmptioncm hh, ut cumponunl •o0,ct oculos ejus PPP,ei aures -i-, et nexos

VARIAELECTIONES.
fE divinitalis principalis. 'AAnnon. ' E quac nou stinl. * AH suni. " _ ora. E * A praeam-
nens. ' E causasque.
NOTAE.
« Genes. XXXII. y I Cor. I. •T" Apoc. II.
"Juri. XIII, 18. * Job XI, XII. -* Deut. IV.
« Ephes. I, 21. _ Apoc. XIX. . y Joan. IV.
d Exod. 111,U. nh Dan. VII. " Tbren. IV.
• Joan.XIV, 6. : « Ecele. XVIII. «-« Oscc XIV.
1 Joan. I, l.seq. -d Malach. III. nhh Eccles. XLIII.
6 Genes. I. Isa. XLII. -«Malth.I. «° Psalm. CXVH.
nLuc. XVIII. fflsa. XLV. -da 1 Cor. XIX.
l Psal. CXYIH. s-ICorl. eee ICor. XV.
^JoblX. hh Isa. XXXI. "t lsa. XXI.
iCant.V, "Psal. CXLIV. S6- Eccles. XXIV.
- Psal. XLIX. " III Reg. X. -__>Thren. V.
» Apoc. XVU. 11 Pelr. II. iii Isai. V.
«Dan.IX. >ninSap. VII. "k III Reg. VIII.
P Baruc. IV. nn I Cor. XVI. 111Jud. VI; 111Reg. XI, XII,
q Exod. 111. 00 Psal. X. Exod. VI; Isai. VI,
«•Prov. III. PPJerem. XXIII. mmmCaillic. I, V-
» Act. XVII. .- Isa. LV. nnn Deul. IV.
* I Cor. I. " Sap. I. 000 Ezech. I.VBI.
_ Job X. ««Isa. LXVI. PPPHebr. IV.
TPsal. XLIV. t* Psal. LXVI. 4-1 lsai. V.
" II Reg. VIII. "" Matth. VI.
*CoI. II. " Dan. VII; Malacb. IU.
 1119 JOANNIS SCOTl H20
crines °, et facies b, et manus c, ct posteriora J, ett A runv hoc : Ego sum qui sum ". Si non secunduin to-
pcnnase, ct bracbia ", et dorsa g, et pedes h laudant,, lain aiunt divinilatein lattdari, juxta unaro vero
coronasque i, el thronos k, et calicem l, et crate- partem hoc describi, vira faciunt: quoraodo audient :
ras ejusm, et alia*quaecumquemyslica sunt, circum- huec aulem dicit, qui est, qui erat, qui venturus est om-
formant, de quibus in symbolica Tlieologia secun- nipolens *. Et : Tu vero idem ipse es a. Et : Spiriius
dum virlutem diximus.'Nunc vero quaecunque prac- veritatis est, qui a Palre procedil v. El si non lotam
sentis sunl actionis, ex eloquiiscongregantes, et sicut esse aiunt divinaro vilaro, quomodo verum, quod dixit
quadam regula bis, quae dicta sunt, ulentes, et ad divinuro Verbuin: Sicul Paler suscital mortuos el vivi-
ea respicientes, ad reserationem invisibiliuin divino- ficut, sic el Filius, quos vult, vivificat TT. Et: Quia
rum noininum provsniamus. Elquodquidem semper Spiritus est vivificans *. Quomodo vero et dominatio-
per omnem nobis.Theologiam ierarchica lex induxit, ncni habel onvniurolola divinitas, de quidem Deum
divina conlemplaliva virtute theophanias inspicie- gigncnte deitale, aut genita, nil dicendum est, ut
iims, proprie diccre theorias, et aures sacras niira- aesliino, quolies a Theologia in Patre et Filio divul-
biliiim divinorum nominum replicalionibus appona- gatur Doroinus,sed et Dominus Spiritus est, etbonuro
mus, sanctis sancta secundum divinain trjditio- autero et sapiens in tota divinilate laudalur, et lu-
iicin collocanles n, et indoclishaec deridentibus el il- B rnen, et deificum, et causale, et orania quaecunque
ludeutibus auferenles : raagis autera ipsos illos, si- tolius divinilaiis suni, in omnem reducunt eloquia
qiiidem omnino sunt hujusmorii quidam homines, in d!vinam hymnodiam, complexim quidem, ut cum
hoe divina pugna redimentes. Te quidem haec custo- dicunt, omnia ex Deo, decursiin vero, ut cum ait
dirc oporlet, o bone Thiinolhee, juxta sacralissimaro quidam : Omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et
induclioncm, elneque dicta, neque prolata divina fa- omnia in ipso constituta suntT. Et : Emitte *Spiritum
cere in inrioctos.Mihi autem del Deusdivinitus lauda- luum, et creabuniur *.Et ul breviter dicat quis, ipsum
rc non vocatae et non nominatae divinilatisbeneficas divinuin ait Verbunv : Ego et Pater unum sumus.
niultas norainalioiies, et ne auferat verbum veri- Et : Omnia quaecunque habel Puler mea sunt. Et:
tatis ex ore meo °. Omniamea lua sunl, el lua, mea •«. El iterum : quae-
CAPITULUM II cunquc sunt Patris et ipsius ', divino Spirilui co-
muniter et unitim reponunt : divinas operationes,
De unita et discrela theologia, el quae sit divina uni- honorem, fontem, et non deficientem causam, et
tas et discretio.
dislribulionem oplimarum donationum. Et nullunt
Divinam totam subsistentiam, quia est per se- in divinis eloquiis inconversibilibus nationibus at-
ipsani bonitas, segregans et exprimens ab eloquiis 'C tritoriim aestimo ad hoc contradicere, quia divina
Jaudatur. Et quid enim aliud discendum est ex sa- omnia loti divinilati assunt secundam divinam per-
cra thcologia, cimi ail, divinitalera ipsam intro- feclam rationem. Ilis igilur a nobis breviter quidcro
ductam dicere : Quid me interrogas de bono? Nemo in lalibus el parlim, in aliis vero sufficienter ex
bonus uisi solus DeusP. Hoc quidera et in aliis quae- eloquiis et oslensis et definilis, qualemcumque re-
situm nobis oslcnditur, omncs semper Deo praedi- plicare divinam noroinationero universalem conabi-
ctas divinas nominaliones non paiiim, sed in tota mur, in tota ipsa divinilale accipiendum. Si vero
ct perfectissima ct integra et plena divinitate ab quis dixerit, confusionero nos in hoc contra divinam
eloquiis laudari, et onmes eas imparlibiliter, abso- discrelionem introducere, lalem ralionem nos neque
lute, inobservale, universaliter, omni • universalitati ipsum aestimaraus suadere sufficientem, quomodo
in lolo perfecte, et omnis divinilatis reponi. Elenim est verax. Siquidem enim est quis omnino eloquiis
sicut in theologicis characleribus admonuimus, si absistens*, longe ibi universaliter erit et a nostra
non de tola Divinitale dixeril quis boc dici, blasphe- philosophia. Et si non ex eloquiorum sibi divina
niat 4, el scindere injuste audet superunitam unita- sapienlia curat, quomodo eliam-a nobis curabil in
tcm. Diecndum igitur, quomodo in omni Divinilale: j. theologicam scientiam suae manuductionis? Si au-
hoc accipiendura. Etenini ipsum cx bono natum ait tem in eioquiorum veriialein respicit, hac et nos
Verbunv: Ego bonus sum r.Et quidatn Deo accepla- regula el lumine utenles ad apologiara, quanlum
biliuni prophatarum laudat Spiritum bonuiti. Et ite- potentes sumus, recte gradieinur, dicentes, quo-
VARIAE LECTIONES.
1 universattter omni oro. BH. * Sic E; ABH Emittes. - BH * A subsistens.
ipsi.
NOTAE.
_ Canlic. V. k Dan. VII. » Exod. III, U.
_ Psal. XXXIII. i Psal. CXV. * Apoc. I, 4.
«Psal. CXVUI. *"Cant. VII. - Psal. Cl, 28.
d Gen. XVI. n Matih. VII. v Joan. XV, 26.
• Deut. XXXII. ° Psal. CXVIII. vv Joan. V, 21.
«lsa. LU. P Matlh. XIX, 17, Luc.XVID, 19. * Joan. VI, 64.
« Exod. XXXIII. i Joan. X. . Rora. XI, 56.
* Deut. XXXIU. -Matth.XX, 1S; Psal. CXLII, ' Psal. CIll, 30
i Isa.XXlV. 10. -aJoan. X, 30; XVII.
 H2_ VERSIO OPERUM S. DIONYSII. - DE DIVINIS NOMINIBUS. 1122
modo theologiaquaedani quidem unilim tradit, quae- A oinnium omnia lumina, et unam clarilalem imlis-
dam vcro discrcte. Et ncque unila separare juslum cretam relucenlem, et non etiam quis, ul arbitror.
est, neqne discrcla confuiulerc, sed seqiientes eara polerit alicujus lampadis lumen ab aliis ex omnia
juxla virlutemin divinos splenriores respicere, et inde lumina coniinenti aere disceruere, et videre sine-
divinas manifeslaliones aecipientes, sicut qtiamdam altera parle alteram parienv, tolis in tolis inconfuse
regulam forinosissiinam veriialis, ihi posita custo- conlemperaiis. Sed si "eliam unam quis arden.ium
dire in semelipsis non muliiplicala, el non nvino- subduxerit domo 4, coibil et proprium lotum lumen,-
rala, et incohversibilia feslineinus, in custodia elo- nullum quidriam aliorum luininum in semclipSa
quiorura cuslodili, et ab ipsis in custodientes ea complectens, aut suimel alleris relinquens. Erat '
custodiendum polenfes. Uniia quiriero lotius riivini- enimearum, quod quidem dixi, omnium ad onvnia
tatis stmt, ul in Iheologicis characteribus per plura perfectissima unilas , incommixta universaliler, et
ex eloquiis osteiulirous, superbonum, superdeum, nulla parie confusa : el lr.iec, exislente in corpore
superessentiale, supervivens, supersapiciis, et qtiae- aere, et ex maleriali igne pendente lumine. Ubi
furaque supereminenlis sunt ablationis, cum qui- vero superessentialem unilatera supercollocari dici-
bus et causalia oninia, optimum, bonuiii, o», Viven- mus, non in eorporalibus tantunv unitalibus, sed et
tium parens, sapiens, et qiiaecumque ex optimis suis B ] his, quae sunt in aniniabus ipsis, et in ipsis intelle-
'
donationibus oinninro bonorum cattsa denomina- ctibus, quae habent incominixtim et supcrmiindane
tur. Discreta autem Patris supercssenliale noraen, per tota deiformia et supercaelestia lumina juxta
et res, el Filii cl Spiritus nulla in his reciproca- participalionem corralionabilem participanlibus om-
lione, aul omnino communiia.e introducla Est au- nibus superremota uuitate. Est aulero et discretio
tenv iterum ab bis discretum ipsa secundum nos Jesu in superessentialibus theologiis, non quaro dicebam
perfeclissima et immutabilis subsistenlia, ct quae- soluromoilo, quia el hanc unitalem incommixtim
cumqtic secundum ipsam sunl humanilatis essen- collocat, et inconfuse unaquaequc principalium sub-
lialia inysieria. Oportet aulem, ut arbilror, magis slanliariini: seri quia et quae sunt superesscnlialis
recipientes nos perfeciissimum divinae et unilatis et theogoniae, non reciprocantur ad se invicem. Solus
discrelionis exponere roodtim, utcuniqiie nobis bene autem fons stipercssenlialis deitatisPaler, duuvnon
conspiciens oronis ingenila est ralio, varium quidem sit Filius patcr, neque Pater filius, custodienlihus
oinne et non manifestuni relinquens , bene discrete propria laudibus recte unicuique divinaruin subslan-
veroel manifesle et bene ordinale propria secnndum tiarum. Ilaec quidem secunrium inefiabilem unitatem
virtuiem considerans. Vocant enim, quod quidem etsubsislenliam uniiasct discretio. Siautemetdivina
et in aliis riixeram, nostrae (heologicae traditionis G' discretio esl oplima processio unitalis divinae su-
sacri rioctores unitates quidenv divinas superarca- perunite semetipsaro bonitate et plurificanlis et
nae cl superineogiiilae uniiatis occultas et inremea- multiplicanlis, uuitae quiriem sunt secuudum di-
biles supercollocationes, discretiones vero optimas vinanv discrelionem iromensurabiles traditiones , .
divinitntis et processiones, et manifeslaliones. essentialilates viiales , sapientificationes, aliaeque
Ei aiuivt sacra"eloquia sequenles, et dictae uni- donationcs, oinnium causae bonitalis, juxta quas ex
talis propria : et iteruro, discretionis esse quas- parlicipiis et parlicipanlibus laudantur iinparlici-
dam speciales et unitales et discreliOnes, et * paie parlicipata. Et hoc etiam cominune, et
in unitale divina sine superessentialitate. Uni- unitum, et unum cst toti deitali, omnem ipsam
tum quiilein esl uni principali Trinitati et com- totani ab unoquoque parlicipanliuro parlicipari, et
mune superesseniialis subsistentia, superdeus a nullo iterum nulla parte : sicut rota in roedio cir-
deilas superbonus bonilas omnium, sumniilas culi ab oronibus in circulo circumpositis rectis
summitalum omnium 3, lotius proprietatis immuta- lineis, et sicut signo eflormata multa participant
bilitas, super principatum unitas,ineffabile, multivo- principalis exempli signo, et in unoquoque eiTorma-
cum, ignoraniia, onviie invisibile, oroniuro posilio , _ lorum toto et eodero existenle, et iu nullo secundum
onvniiinv ablalio, super omnein et positionem et nullam parlem. Superponitur autem etiam his cau-
ablalionem inter se inviccm , si sic oportet dicere, salissimae deitatis imparlicipalio,quoneque atlactus
principalium substantiartim mansio et collocalio, ejus sit, neque alia quaedam ari parlicipanlia com-
universaiiter superunila, ctnullaparte confusa, sicut mixla societas. Et quiriem dixerit quis, non est
lumina lampadum, ut sensibilibus el propriis utar signum in lotis elformalis tolum el ipsum. Ac per
exemplis, dtim sunt in donvo una, et lota in se invi- lioc non signum causa : omnera enim seipsani illa ,
cenv totis sunt, et diligentem a se invicem proprie et eadem, et unicuique indil". Ipsa quoque par
substanlero babeni discrelionein, unita discrelione, ticipantium riiffcrentia dissirailitttdofacit decolorata,
et unitale discreta. Etenim videmus in domo muliis nno, et loto, el eodem principali exemplo. Ui, si
unitis lampadibus ad unum aliouod lumen unila qiiidem mollia et forraabilia, aul etianv plana el con-
VARIAE LECTIONES.
1 A denominationibus ; B dominationibus. * AB ut. ' Summitas summitatum onmum om. BH.
*E
domu. " H indidil.
PATKOL. CXXll. ."'*.•' 36
1123 JOANNIS SCOTl H24.'*_.
figurala.', et neque contra cxemplala et dura,; g invisibiliter, divino prjncipali spiritu super omnem
neque diffusaet instabilia, puraro habebunl et clararo illtelleciuin ininvaleiialem et dcificationenv super-r
el coiisequenlero formam. Si vero quid dictae oppor- collocato, ej, Patre et Filio oroni pateinilaie e,t
luuitatis defeceril, hoc causa erjt imparticipalionis filiolitate divina supereminen ter exaltatis. Neque enim
et obseuritatis, et aliorum quaecumque inpppor- est diligens siniijiludo causativis el causalibus, sed
tunitali participalipnis fiunt. Discernilur aut.em habent quidem causativa caiisalium receptas ira_&-
bene decora in nos divina.opo.atione secundum nos gines; ea vero causalia causalivis remoyeiilur et jsu-
ex nobis universaliter et vere substantificari supe- pereollocantur juxta proprii principii ialionem. El t|l
ressentiale Verbum, et operari elpali, quaecunque secundum.nos ular exemplis, dpliciae et litstiiiae
humanaiionis ejus, divina aclione sunl disereta et dicuniur eJTeclivaedeleclaiidi et contiistandi : ipsae_-.
suraroe miranda. His enim Paler el Spiriius.secun- vero neque delectantur, neque contristaiilur, el
dum nibil conimitnicaie verbo, nisi ibi quis dixerit ignis calidus et ardens non dicitur uri et caleficri.
secundum optiniam et bumanam voluntatero, et se- Et vivere si quis dicat per se ip_amvilam,elillu-
cundum oiiiiiemsuperemineiitemetarcanamdivinauv minari per se ipsum lumen, non recte tlicit sccun-
operationem, in ' qua operalus est secunduui nos riuin iiQslrani ralionem, nisi ubi.juxla alieruui haec
factus incommutabilis Oeus, et JD.eiVerbuin. Sic 13dicil modum, qtiia abuiide et essenlialiter ante
el nos divina el intelligere ratione, et discernere iusunt baec causalivorum causalibus. Sed el hoc
feslinemus 3, quoniodo ea divina ct uniunlur ct lolius tbeologiac iiuuiifeslissimum seeundum nos
discernunlur. Seri liarum quiriem et unitaliiin et Jesu divina.fopiiialio et arcana est rationi orani, et
discrctioniim qiiasciinque in eloqiiiis riiviiias causas ipCQgnilainteUcclni onini, et ipsi praestanii hono-
iiivenimus, in theologicis characlcribus, propria de raliiiissiinorum ai]geiqriuvv.El quidem viriliter euro
unoqiioque percipienles, quanlum possibile, exposui- sub.taptificalum fuisse, inystice accepimus : iguora-
mus : ea quidem relegentes vera ratione et rejili- mus vero , guomgdo ,ex virginalibus ^anguinibus
canles, et sacrum et revelatmn iniellectiim in roa- aitera ultra naluraro lege,.lcn'm?l<'uiS est, et quoinodo.
nifesla eloquiorum spectacitla adducenles : his vero siccis pedibus, corporaleni .niolern habenlibiis ct
ut * niysticis et secumlutn divinam tradilionem ma.eriae gravilatem , superambulavit huniidaii) et
super intellectualem operationem retrusi. Omnia instabilem ess.enliam.", et alia,, quaeGuiique.super-
enim divina, et quaecunque nobis manifestanlur, natiiral.is sunl Jesu physiolpgipie.Ilijec.aulema.nQbis
parlicipiis solis cogiioscunlur. Haec auleni qualia in aliis.suflicienter dicta sunt, et ^lprioso duoe se-
quanrio sunt secundum proprium principitim et cundum theologica sua obscura comii)en.a iaudantii_
fundamentum , super intellectuni stml, et pinnem C vatriesuperiiauiraliler..Quae quiriem iUesive a sacris
essentiam el scientiam: ut siiperessentialeoccullum, theologis accepitj _iye ex discipljpata elpquiorum
Deum, aut vitaro, aut esscntiam , aut lunieii, atil inyenlione consij^ravit , ei plta circa liaec et
ralionero nominare, quidem nibil alterum intclligi- exercitalioneet perjlia, sive etiani ex quadam eru-
mus, quam in nos e_ ipso proriuctas virtutes deificas, ditus sit diviiiiore inspiratjone, nou solum discens,
aulsubstantificas, aut vitae genilrices, aut sapienliae sed et ajfectus 4ivina,,et ex ipsa ad.haec cQafi-ctione,
donatrices: ipsum vero juxta omnium iiilelleclualiuro si sic oportet dicere, _id indocil.iIem eorum ejt ipys-
operationum per friictuiii desideramus, nullam vi- licam pei:feclUS-unitatem _l fidepi- .El u.t mMlta -t
dentes deificalionciiv, aut vitanv, aut essenliam , beata speclacula pqlenlis ,illius inlelligenliae in
quae diligenter similis est oninjum rempiae juxta minimis qdrianius., iiaec rie Jesu ait in collectis ab
omnem supereroinentiamcausae. lleruro quia quidem eo thefllogicis ohscuris comm.entis.
est foptalis deitas Pater, Filius aulenv et Spiritus
Sanclissimi lerolhei ex iheologicis commentis.
Dei genitricis deilatis, si sic oportel dicere, frtuices
DcOgerminali, et veluti flores et stiperessentialia Omnium cuusu etrepleliva Jesu deitas, partes «tti-
luraina, ex mirabilibus eloquiis accepimus: quomodo versati consonas salvans, e.l neque purs, neque tolum
aulero haec sunl, neque dicere, neque intelligere D esl, et totum et pars, ut omne el parlem et tptum in
possibile est. Sed usque ad hoc omnis nostrae in- semelipsa coutnbiens, el superemxnens,et exceltens.
tellectuabs actionis virtus, quia omnis diviiia paier- Perfecta quidein est in imperfeclis, ut perfectio princi'
nilas et Jiliolitas ex omniuin remota paleriiilale palis: imperfecta vero in perfeclis, tanquam super-
priucipali et filiolitate principali 5 donata est et perfecla et anteperfecta : forma formificans, in infor-
nohis et supercaeleslibus virtulibus, ex qtia et dii el mibus, tanqunm forma principalis: informis in ipsis
deorum palres deiforraes fiunt,el iioniiiiantur aniini, formis, tanquam superformis essentia totius esseniiae,
spiritualiter scilic .1 lali paternilate el filiolilate '* incontaminatas supergrediens, et superessentiulilei;
perfecla, hocest, incorporaliter, immaterialiter, omni essentia remota, tola primipia el ordines desli-
• VARIAE LECTIONES.
1 H configuraliva. ' in oro. AE. * AE festinamus. . AE et. " et filiolitali principali om. EH. 'etfilio
litale oni. EH.
NOTAE. '
» Matth. XIV ; Marc. VI; Joan. VI.
 _____ VERSIO OPERUM S. DIONVSII. — DE DIVINIS NOMINIBUS. 11-.G
nans, et omni principio et ordini supercollocala. Et A mullus in divina, lumen mundi, haec ait divinitus in
mensura est eorttmquae sunt, et seculorum, et super sacris sui.s lilcris : Nnm etsi sunt qni dicuntur dii,
seeulum, el anle secula : plenu in indigenlibus, sive in caelo, sive tn lerra, siquidem sttnt dii multi
superplena in plpniluAinibus, arcana , ineffabilis , et domini mulli, sed no.bisunus Deus Pater, ex quo
super antmum, super viljnm,super essentiam : super- omnia,etnosinipso7;et unusDomintts Jesus Chriqtus,
naturaliter habel supernalurale ', snpetessentialiter' per quem omnia, el nos per ipsttm ". Eteniro in di-
superessenliale. Unde quoniam quidem el usque vinis unitates discrelionum polcnlanliir et anleprin-
naluram pro amore hoii)inutn3 venit, et vere essen- cipantur.et nihiloniinus sunt unita etiam poslimius'
lia est, et vir superdeus. crealtts est, Propitia irrcnieabilem et clementein riiscrelioncm. Has nos
autem sinl nobis super animum ei ralionem lattdimda. socias et unitas lotius deitatis discretioncs,. id.cst
Ei, si in his.lmbel supernalurale ei superessen;ialei, decoras processiones., ex roaiiifeslan.tibus eas in
tton solumipsa immutabililer tiobis el inconfuse cum- eloquiis divinis noiiii.nibiislaiHlare , secundum quod
municavit, nihil perpessa ,_. superplenitudinem possibile csl, tentabimus: boc, ul dicluin esl, prae-
suam ab ineffubili nqvilale : sed quia et.koc omnium cognito, omnem benelicain divinam nominalionem,
novorum muximum novum , in naluralibus nostris in quacunque ponilur diviuarum substantiaruro, in
supernaluralis erat, in his quae juxla essenlium sn-. g lota eam recipere divina iiniveisitaie inobservate.
peresseniialis ", omnia nostra ex nobis ptopler nos, CAPITULUMIII.
superhabebat. *
Iloe quidem sulTicienter.In autem rationis specu- Quae oralionis virlits, et de bealo Ierotheo, et de
reverenli et conscripla iheologia.
lationero pervenianius, cominunia el unita discre-
lionisdivjnae noinina, seciuidiimquodnobispossibile, Et primam, si videtiir, perfeclissinvam,et omnium
replicantes. .Emt aperle de omnibus deinccps prae- Dei processionum manifestatoriain, optiniain nonii-
definiainiis,dis.crelioiieiii.divinanidicimus, ul diclum nationem pronunciemus, oplimarum principalcm et
esl, pulcliras riivi/jilatis processiones. Donans eniih superoptimam invocantes Trinitatem, declarativam
oronibus quae sunt, et .upe.fundens omnium bono- omniiim sui opiimaruro proyidentiaruni. Oporiet
ruin participationes, unite quidein riiscernilui', plu- enim nos oralionibiis piiiiiiim in eam, ut bonorum
riflcatitr vero siiigiilariler, et mulliplicaliir ex uno principium, reduci, etroagisei approxiraanles, inboc
irremeabiliter. Ut pula quouiam dv cst Deus su- doceri optima dona circa earo collocata. Etenini ipsa
peressenlialiter, donal autem e.sse his quae sunt, quidem oinnibus adest, non oinnia vero ei adsunt.
et aririiicit.iotasessentias, iiiultiplicati dicilur umun Tuncautem.ctim eatn invccamus castissimis quiriein
sv iilud ex se aririuctipne niuliorum existentium iC orationibus, revolutoquoque animo, et ad divinam
quidem ab onte, nil.il niinus illo et uno in niulti- uniiatem o.iportunitale, tunc et nos ei adsumus.
plicatiouc, el ariuuaio juxta processioneni, et pleno Ipsa enim neque in loco est, utet a quodam, aul ex
in discreiione , omnibus essendo, quae sunt, su- aliis in alia iranscendat; scd et in omnibus exislen-
p.resscnlialiler reinotiini, et clcroenti .loiornm tibus eam esse, dicere relinquiiur, super omnia,
processione.ol non miuorata fnsione indimiiiutaruin ct omniiim compreliensiva roultitudinis. Nos igitur
sui tradilionuni. Seri et uiiiiiii wv, el onini parii et ipsos orationibus exlendinvus in divinorum et opti-
toti, ei uni et niultiliiriiiii, ab uno trariens, uiaiin est morum radiorum excelsiorem , respeclum ; veluti
«odenv modo superessenlialiler, nequc pars ov mul- inulti luminis splendorem, ex caelesti suinmiiale
titudiuis, ncque ex parlibus toturo , el sic neque suspensum, in ea, quae hic sunt, pervenientem, et
iinum est, neque iiiiuni babet. Longe enini 6 his est semper ejus in conspectum nianibiis altribulis agen-
super uiiuni, ab iiis quae sunt ununi, et niultiiudo tes, irahere eam qttidem putamus, veritaie autem
iniparlibile, sine plenitudiiie superpleniturio, oninc non deducimus illain, et sursum cl deorsum prae-
unuin et jiiullitudiuem ariducens et perficicns et sentem, sed nos ipsi reducimur ad excelsiores luci-
continens. lierum ex se deificatione secundum vir- dissiniorum radiorum clarilates. Aut velul in navim
lutem iiniusquisque deiformi dcorum mullorum ^ ascendentes, el recipientes ex quadaro petra exten-
faclorum videtur quidcm esse el diciltir unius Dei sos funes, et velut nohis in receptionem datQs, nojl
discretio et mulliplicalio : esl vero uiliil minus prin- ari nos pelram, sed nosroclipsos verilate et navim
cipalis Deus, et superrieus, superessentialiler uiiiis, ad petram aritlucimus. Sicut et hoc in conlrariura,
Detis iroparlibilis, iropartibilibus unilus, sihiinelipsi si qtiisjuxla validam petram sians in navi repellatur,
et inullis incoinuiixliis, el non mulliplicalus. El hoc aget qtiidcm nibil in sianiein el immutabilem petram,
supernaluraliler inlelligens communis noster ,el se yero ipsum ab illa segiegabit, et qiianto niagis eam
inagistri in divinatn illuminalionem manuduclor, repulerit, ta.,to magis ab-ea reverletur. Proinde et
VARJAELECTJONES.
1 AEel supernalurale; supernaturale om.BH- * ,B supernaturaiiter. ' AE pro humanitate. * BH su-
" essenliam super om. BH. " AE autem. 7 AE in ipsum. • Sic codd.,
peressentialc Jesu deitas, non.
index capituloruro quae sil.
NOTAE.
» I Cor. VIII, 5.
 U-7 JOANNIS SCOTI 1128
ante oinne et magis ex theologica oratione inchoari A _ potentem bonitatem divmae inflrmilatis—oronium
oporlet, non ut trahentes ubique praesentem et nus- dominabatur post theologos, ut cognoscis, aliorum
quaro virtutem, sed ut divinis memoriis et invoca- sanctorum doctorum tolus ex populis, totus exi-
tionihus nosmetipsos injungentes ei el adunantes. stens semetipso, etadlaudandum societaiem patiehs,
Et hoc autem aeque defensione dignum, quia glo- et ab omnibus, quibus audilus est, et visus, et
rioso duce nostro Ieroiheo theologica diligenlissima cognitus est, et non cognilus cst, Dco acceptabilis
elemenla cxcellentissime congreganle, nos tanquam esse et riivinus lauriator judicatus. Et quid libi de
non sufllcientibus illis, aliasque et praesentem theo- his, quae ibi theologice posita sunt, dicam? Eteniin
logiam conscripsimus. Elenim si quidem ille dein- si non et a meipso eloquerer, saepe scio a leet partes
ceps aclitare omnes theologicas acliones dignum quasriam riivinarum illarum hymnodiarum audiens.
duxisset, et partitis ambitibus pertransisset tol.ius Sic libi feslino ex paralo divina persequi. Et ut ibi
theologiae capitulum, non fortassis nos in lantam mystica, et ut multis incffabilia, et ut hvcognita tibi
aut insaniam, aul stultiliam ' veniremus, tanquam relinquamus, ipse multis usus eral communicare, et
perspicacius illo et divinius arbitrando theologiis quantos poterat in eilnt, quae secundum nos est, sa-
addere deleclabiliora, haec superfluo dicenles, ac si cram scientiam adducerc , quomodo supererainebal
parvipendendo adhuc, et injuriam faciendo, et in B J raullos sanclorum magislrorum el leniporis inora,
magistrum et amicum existentem, et nos post Pau- et menlis puritate, el ostensionum diligenlia, et
luin divintim in illius eloquiis formali, gloriosissi- ceteris sacris oralionibtis. Itaque nequaquam ali-
mam ejus et contemplalionein et explanationem quando ad sic magnum solem conlradicere conati
nobismetipsis subripientes. Sed quoniam veritale, esserous. Sic enim nosmetipsos conslituimus et
quae diviria sunt, preliose introducens ille, conspi- cognovimus, ut neque sufflcienter intelligere irivisi-
cuas nobis definiliones exposuit, et in uno multa bilia divina capiamus, neque ut ineffabilia divinae
ambiens, prout possibile nobis, et his, quicunque cognitionis liceat dicere et exponere. Longe auleni
sunt scciindum nos magislri, nuper perfeclarum ani- existentes, deserimur divinorum virorum in theologi.
maruin jubens apetire, et discernere nobiscommen- cam verilatem scienlia, quiaomnino eliam in hoc per
surabili sermone conspicuos et potentes intel- abundantero timorem venimus, neque omnino audire
'eclualissimae viri illius virlutis ambitus: et saepc aut dicere quid de divina philosophia, si non secun-
nos et tu ipse in hoc exhortatus es, et Jibrumipsum, dum intclleclum percepimus. Sie non oportet sus-
ut superexaltatum remisisti. Propterea et nos eum cepiionein divinarum cognilionum negligere. Et
quidem, ut perfectorum et bonorabilium sensuunii hoc nos docuerunt non solum juxta naiuram appe-
roagislriim, his, qui super multos suiit,segrega_«us, iC titus animorum amabiliter seraper dulces, adjtincta
veluli quaedam secunda cloquia, et Deo unclos con- supernaluralium conleniplatione, sed et ipsa divina-
sequentem. His autem, qui secundum.nos sunt, pro- rum legura egregia disposilio : ea quidem, quae
porlionaliler nobis nos divina trademus. Si eniro super nos sunt, depellens mullum aclitare, et ut su-
perfectorum est solida esca a, tali esu alius quanlae per dignitalem, et ut impossibilia : oronia autem,
fueril perfeclionis? Recte igitur a nobis cl conve- quaecunqtie a nobis appeluntur et don_mtur, discere
nienlissime hoc dictum est, per seipsam quidemi alienie iroperans, et aliis divinitus tradere. His igi-
contemplativara invisibilium cloquiorum visionem,, tur el nossuasi, et ad possibilem divinoruni inven-
el conspeclivam eoriim doctrinam, honorabilis indi- tionem laborantes aul formidantes, sed et non valcn-
gere virlutis; in hoc autera ferenlium verborumi tes iu noslrtim meliora aspicere, inadjutos relin-
scienliam et disciplinam minoribus devotis el sacra- quere non suslinentes, in (onscribendum nosmet-
tis convenire. Alqui et boc nobis observaluro estt ipsos perduximiis, novum quidem nibil inlroducere
valde modulose. Itaque ipso divino duce juxla ex-- audenles, subtilioribus autem et sccundum partes
pressionem lucidam bene discretis, nihil omnmo> singulas inierrogationibus, quae praeclare riicta
injitngendum unquam ad taulologiam in propositi abJ snnt vcre ab Ierolheo, discernenles el exprimenles.
co eloquii explanationem. Qiioniatn et ciiin ipsis Deo D
CAPITULUMIV.
acceptabilibus noslris summissacerdotibus—quando ^
et nos, ut aeslimalur, et la, ct iniilli saiiclortim no- De o timo, lumine, bono, amore, exslasi, zelo, el quia
slroruro fratrum in visionem vitam inchoantis ett malttm neque ov, neque ex eo, quod est, neque in
Deum recipienlis corporis conveninvus; aderal au- existenlibus.
tem et Dei fraler Jacobus, et Pelrus verlex et lio- Si commodum ergo, in eam jam sermone divinam
norabilissima theologorum summilas: deinrieplactiitt nominalionem redeamus, quam remote tbeologi su-
post visionem lauriare summos sacerdoles siinulil perdivinae deilali ab omnibus segregant, ipsam, ut
omnes, quomodo unusquisque eral idoneus, mullumiv arbitror, divinam subsistentiara * bonitatem dicen
VARIAE LECTIONES.
1 AE in lanlttm aut insania aut stultitia. * BH- substantiam.
NOTAE.
_ Hebr. V.
»-- 9 VERSIO OPERUM S. DlONYSH.'— DE DIVINISNOMINIBUS. 1130
tes, et quia existendo optimum , ut essenliale opli- A _ cooperla vivunt et obrula, et simpliciter qtiaecunque
inum, in omnia, quae sunt, extendit bonitalem. sensibilem habent animaiu aut vilanv, ct haec oninia
Eleniro sicut quidem qui secundum nos est sol, non per optimum animantur et vivtficantur. Et gerraina
cogitans aut praeeligens, sed eo esse illuminat omnia nulritivam et molivani habent vitaro ex
oninia, quae parlicipare lumen ejus secundum pro- opliroo, et quaecunque sit inanimalis et non vitalis
priam potentia sunt rationem, sic et optimum super essenlia, per opliroum est, et per ipsuro essenlialem
solem , ut super obscuram imaginem excellenter babitunv sorlita. Si autem et super omnia existentia
principale exemplum, ipsi subsistentiae omnibus est, quoniodo igilur est opiimum? Et inforroe formi-
existeritibusproportionalitersupermittit totius boni- iicat, et in se solo non essenliale essenliae
tatis radios. Perquossubsislereinvisibiles etinlelle- excellenlia, ct non vivens superans vita, et non
ctuales omnes.etessentiae, el virlutes,el operationes intelligens sttperans sapienlia, et quaecunquc in
per eos sunt, et vilam habent non delicientein et optimo informium sunt supereminenlis specifica-
non minoratam, omni corruplione et morle et lionis. Elsi jiislum dicere, optimum quod est, super
materia et generatione purgalae, et inslaniia et oninia exisleiitiaet id, quod non ov, appelit, et con-
Jluxu et aliud aliler ferente mulabilitate sursum tendit quomodo in optimo el hoc csse enle su-
posilae, el. incorporales, et immaleriales inlelli- B peresseniiali juxta omiiium ablaiionem. Seri quod
gtintur, el ut intellectus supermundanc intelligunt quiriem nos in medio praelermissum effugil, el cae-
et exislentium proprie illuminaniur raliones, et lestium principtitn et sublimilaium causa oplimum,
ilerum in cognata, quae propria sunt, deferunt. Et non aucla el non minula, et omnino ironiulabili
habitalionem ex bonitate habent, et fundamentun. eadein latiludine, el consonantiuro, si sic oportet
eis inde est, et contineniia, et custodia, el refectio dicere, nvaximacaelesli via moluura, et sideralium
bonoruro, elejus appetentes, et esse, et bene esse orriintim , el decorositatuni, et himinum , et collo-
habent, et ad eam, nt possibile, reformalae, ct bene calionum, ct singularum slellarum permeabilis niulti
specificalae sunt, et his, quae post se sunt, com- modacmolionis, el ejtis, quae est duorum luniinai iiiin,
municant, ul divina lex suggerit, in _as ex hono quae eloqtiia vocaul magna , ab eisdem in eadcni
prodeunlibus donis. Inde cis superornaii ordiaes , circunvmeabilis revolubililatis, secundum quae apud
ad se ipsas unilales, inter se invicem localiones, in- nos dies et nocles teriiiinalae, et mehses et anni
confusae discretiones, ad meliores reductivae roi- mensurali, lemporis, et eoruin quae in tempore
norum virtutes, circa secunriaprovidentiae majorum, siinl, circularcs niotiis segregant, el numerant, ct
propriarum uniuscujusque virtuliim cuslodiae, el orriinant, et conlinent. Quid si quis dixerit de ipso
circa eas non labentes ambilus, circa .ippetilun. 'C per sc solari rariio ? Ex opiimo enini iuinen el imago
oplimi iroroutabiliiates el subliniitates, et quaecun- bonitatis. Dcinde et lucivoce laudatur oplimuro,
que alia dicla sunt a nobis in eo dc angelicis pro- velul in imagine principalis fornva manifestala. Sic
prielalibus et ordinationibus. Seri et * quaecunque eiiim omnium summitalis divina bonilas a subli-
ipsiuscaelestisierarchiaesuntangelicaemuiidaliones, inissitnis et maximis essentiis usque ad novissima
et supermundani luciducatus, et consiimmationes pervenit, et adhiic super onvnesest, ueque his, quae
totius angelicae perfectionis, cx causalissima el fon- surstint sunt, anlicipanlibiisejusexcelleiiliam, neque
tali sunt bonilate, ex qua ct deiforme eis donalum bis quac dcorsum sunt, ambiluni transgredienlibus ;
est, et eiucere in eis occullam boniiatem, et esse scri et illtiminat polentia omnia, et quae non smit,
angelos lanquaro enuntiatores divini silenlii, et ut facit, et vivificat, el continet, el perficit, el mensura
lttminaria clara in r.dytis existentis inlerpreiaiiva est exislenlium, el aeternitas, et numerus, et ordo,
praemissos. Sed et post illos sacros et sanclos in- el ambitus, el causa, et finis. Sic et divinae boni-
tellecttis, animae et quaecunque sunt animarum tatis significativa imago, magnus hic et plena luce,
bona, per suinme optimam sunt bonitalem, ama- et semper lumine sol secundum raultam conso-
trices eas esse habenrii essentialem vitam, insolubile nanliam, et oninia quaecunque parlicipare cum
ipsum esse, ct posse ari angelicas intentas vilas per possunt, illuminal, et superextenlum habet lu-
eas ut optiroas riuctrices, in oronium optimoruin men in onvnia, expandens visibilem mundum , sur-
bonilatem principalem reduci, et inde emananlium suinque el d.orsum propriorum rariiorum claritales.
illuminationum in participalione fieri, secundum Et si quid eas non parlicipat, hoc non inlirmi-
suam analogiain el deiformilalis donalionem, quae- taiis aut brevitatis esl illuminativae ejus dis-
que virlus parlieipare, et quaecmiqiie alia a nobis tribuiionis, sci pcr assumplionis luminis inoppor-
in his, quae sunt deanimabus, eniuneralasiint. Scd ct lunitatem non rcpansoruin in luiniiiis parlicipalio-
de ipsis, si oportel dicere, irraiionabilibus animahiis ncm. Itaque multa sic habenliuin radius transiens,
aut auiinalibus, quaecunijue aeia secanl, el quae- quae posl illa, illuiiiinat, et nihil est visibiliuro, quo
cunqtie in terra gradiunlur, et qiiaecunque in non recipiatur secundum propriac clarilalis super-
terrara exlenriunlur, et in aqttis vitam aut in mari excellentem inagniiiidiiiein. Sed el ad gcneralionem
et in lerra sortientia , et quaecunque sub terra sensibiliura corporum coromittilur, el ad vilam ea
VARIAE LECTIONES.
' et om. AE.
1131 JOANNIS SCOTI 113-.
lriovel, et nulrit, et auget, et perficit, ct pnrgat, el A superincumbendo , et simpliciler onvnem illumi-
renovat, et mensura est, el inimerus borarum, die- natricis virlutis dominalionem, lanquam principalis
rum, et lolius secundum nos lemporis lttx. Illa eninv lucis, el plusquam lucis , iu semelipsa comprehen-
Inx est, elsi lunc imperfeela eral, quam quidem di- dens et superans et inlendens, et iriielleetualia et
vinus dixil Moyse&a, et ipsain illam lerininasse pri- rationalia omnia congregans , et perdila faciens*.
mam secundura nos dierunv triniialem. Et sic qui- Eleniin sicut ignorantia sep.aralrix erranlium est,
dem omnia ad semetipsam bonitas convertit, et, ita inyisibilis lum.inis praesentia congregalrix et
principaliter congregatrix est riispersorum, ut prin- uflitrix illuuiinatormn est et perfectiva , et adhuc
cipalis et enifica deilas, et omnia ipsaro, iil princi- conversiva ad vere ov, exmuliorum opinione vano-
piutn, ut coiilinenliam, ut finem appeiuiii, et opii- runi convertens varios vullus, aut potius dicendum
miim est, ut eloquia::iiunl, ex quo omniasiibsisluiit pbaniasias, in iiiiain veram et purant et uniformenj
et sunt, taiiquani cx causa perfeclissima aririucta, el congregans scienliam, et una et unitrice luce impli,
in quo oninia constilnta suriln, tanquain in oronipo- cans. Hoc optimum laudatur a sacris theologis, ut
tenti consullo cuslodita et comprehensa, et iu quodI bonum, el ut puJchruin, el ut dilectio, et ut dileclisr
omnia corivertunlur, sicut in propriam singula stini- sirotim, ei quaecunque aliae decentes stint formificae
milatem, et illud concupiscunt omnia, inlcllectualiai B ] et graliosae speciosilatis divinae nominationes. BQ7
quidenv el ralionalia scienter, sensualia vero sensi- num autem et pulchrum non separandum in ipsa iri
bililer , sensus atiteni experlia insito molti vitalisi uno Omnia comprehenrienli.causa. Haec enim ih
appetitus, inanimalia autein et taiilummodo existen- exislentibiis oninibus in participationcs et parlici*
lia ari solam essenlialem parlicipalioneni opporluni- pantia divirientes, bontiin qtiidem esse riiciinus
lale. Secunritun banc significaloiiae imaginis ratio- ptilchri pariiceps , pulchrum veio participationeBJ
nem ctlux congregal cl convcrlit ad seipsam omniai pulchrificae omninm bonorum causae. Superessen»
visibilia , mota , ilhiminala , caleficala , omnino ab> tiale autem bo_um pulchrum quidem dicitur,
ipsius splcndoribus corivprehensa. Ac per hoc et sol,, pi-opter ab eo omnibus exislenlibus traditam pro--
quia omuia solula facit, el congregat riispersa, elt pric unicuique pulchritiidinem , et velul omnium
oinnia eitrti sensibilia riesirierant, aul ul. virienrii, aull bene compaclionis et clarilatfs causale, instar lucis
ut moveiitli, el illiiminanrii, el calefaciendi, et om- fulminans sinnil omnibus pulchrilicas fontalis radit
nino comprehenrii a Uiniineappelenlia. Et neque ibii sni traditiones, et velut oinnia ad seipsum vocans.
dico juxla anliquiialis verbum, qnia Dcus cst sol ett Inrie.et pulchrum dicitur, et velut tota in lotjs se
Creator hiijuscemodi universitaiis , proprie procurall congregans. Et bonum vero , sicul omne boriiim
manifeslum nvtinrium,sed quia invisibilia Dei a crea-- 'C simul, et plus qtiarii bonum , et senvper ov, secun-
tnra muniti facturis intellecla conspiciuntur, et aclerna« dum eadem et simililer bonum, et neque faclum,
ejus vinus et divinitas". Seri baee qttiriem in symbo- neque soiutum, neque aueliitn, neque labiduni, ive-
lica iheologia. Nunc aulem intelligibile optiuti luci- que hic quldem bonum, bic vero maltim, neque tum
vocmn nobis laudandum el dicendum, quia lux in- quidero, turivvero non, neque ad lioc quidem bomim.
visibilis oplimus dicilur, onvnem quidem supercae- ariiioc auiem maliim, tieque ibi quideni, ibi autem
lestein inlellecluin implendo invisibili lumiiie, omiiem n non. tanquam quibusilam qniriein ov bonum, quibtts-
vero ignorantiam et errorem abigendo ex omnibuss dam vero notibonum : sed ul ipsuin, per ipsum, cuyji
quibuscunque inest animabus, et omnibus ipse lu- ipso, uniforme semper Sv boiium, et ut omnis borii
inine sacro tradendo, et inlellectuales earum oculoss fontem el pulchrituriiliem supereminenter in seroet-
repiirgando circumposila eis ex ignorantia caligine,i, ipso praeferens. Simpla eninv et superexccllenli orii-
et rembvend6 el replicando roulla gravitate tencbrass nium bonorum nalura omnis pnlcbritiido et omne
condensas: et tradendo primo qnidero claritate ino- bonum uniformiter secundum caosam ante subsistiti
rierata, deinde illis lanquam degustanlibus lumen,, Ex bono ipso omnibus existentihiis esse secimdiim
et magis desiderantibus, magis semetipsam intuss propriam ralioncm singula qtiaeque bona, et per bo-
rianrioet copiose illncenrio, quia dilexerunt mulium,, nutn omninm copulationes el amicitiae et socielales,
el semper extendendo eas in ea, quae ante smil,', et bono omnia adtinaniur, et principium omniuni
juxla suain inspiciunt amriogiam. Lux igitur invisi- i- bonuin, velut factivitm causale, et movens omnfa,
bilis tliciturstiper omnemlucemopiimum', ut rariius is et continens ea propriae pulchritudiriis amore , et
fontalis eVsupcrmanans luminis effusio, oinnem sn-:- summuro oinnitim et. dilectissimum, velut' perfect.-
perinundamim, et circummundanum, et immnnda- vurri eansale—propterenim bonum omnia (iunl—^et
iiuni intcllectiim ex plenitudine sua illuminans, etit exemplabile, quia sectinritini ipsurn omriia segregan-
inlellectuales eorunv tolas revocans virtutes, et!t lur. Irieo et id ipsum est optimo bonnm, quia bonum
oninescoiitinens superordinando, et oronia superanss et optimum juxta omnem causam omnia concupt-
VARIAE LECTIONES.
* B optima; H optimam, * BH restaurans.
NOTAE
« Cen. I. « llom. I, 20
n Rom. XI.
 **33 VERSIO OPERUM S. DIONVSII. — DE DI.V1NISNOMINIBUS. 1134
scunt, et non est quid existeniium, quod non parli- A slalns el roolus et ex ipso, et per ipsuro, el iu
cipat bonum et optirouini AridCbilautem et hoc ipsuro, et propter ipsutn. Etenim ex ipso, et pef
rallo dioere, quia et qtiori non ov, participat bomtin ipsnro el essentia, et vita oinnis, et menlis et ani-
et oplimum. Tunc enim et hoc bonurit et optimum, mae e t omnis naturae parvitates, aequalitales, ma-
cum iu Deo secundum omnium ablationerii snper- gnitudines, mensurae omnes , existenlium corratio-
essentialiler laudatur. Hoc unum opliinuin et bonum nabilitaies, et compactiones, et concretiones', mfc
singulariler est orariitint mttltorum bonorum el opti^ versilales, partes orones, unum, etmultitudo, cnn*
morum oattsale. Ex ho'C oranes existentium essen- jiinctioiies partium, toitiis mtiliitudinis uriitates,
tiales subsist_tniae, uriitaiesi discreiiones, immuta- consumnialiones universalitatiim, quale, quantum,
bilitates, alterilates, similitudines, dissimilitudirtes, tanltiro , multum , comparationes , discreliones,
sucietates contrt-riorttm , dislincliones unilorom , omnis muliiludo, omne siimmum, termini oinnes, or-
providenliae superiorum . vicissituriines aequifor- dines,eminenliae, elementa, formae, omnisessentia,
mium, conversiones inferioruin, oinnium semelipsis oronis virtus, omiiis opcralio, omnis habittis, oihrti_f
custodilrvae et iramulabiles habilationes et colloca- sensus, omnisratio, omnisintellectus, omnisilluiniria-
tiones : et iterum omiiium in otnnibus propriae uni- lio, onvnisscientia, omnis unilas, el simpliciter omne
cuique societates. et compaginaliones, el inconfiisae B ovcx hono et optimo, et in bono et optimo est, et inr
amiciliae, etharmoniae liniversitatis , in universo bonum et oplimuin convertilur. Et omnia, quae-
concretiones, insolubiles conlinenliae exislenlium eunque sunl et fitint, per bonuin el optimum snnt
non deficienles suscepliones facienrioruro, status el fiunt, et ad hoc onvnia videt, et ab ipso moventnr
oroneset motus : alii intellectualiiim, alii aniinarum,- et continentur, el propter ipsum, et per ipsum, el in
alii corporum. Slatus enim est ouinibus et motus, ipso onine principium exemplativum, consumnia-
super omnem statum et omnenv nvolum collocans livuni, iiilellecluale, speciale, fonnale, et simplici-
unuroquodque in siiimet raiione, et movens in pro- ter onvnc principium , onmis continenlia , omne
prium molunv. Et moveri quiriem divini dicunlur summuro : atit, ut comprehendcns dicam : oniiiia
animi : circulariler quidem, unili non incho- quae sunl, cx bono et oplimo, ct omnia, quae non
antibus et non (efminaiis illuminationibus boni siini, superessenlialiter in bono et oplimo: et es_
et oplinii: direciim vero, quandocunque proveniunt oinnium principium el finis superprincipale et super-
ir. sulijectorum providentiam, recla oronia lermi- finale, qnia ex ipso, et per ipsum, el in ipso et itt
nanlcs : oblique, qnia et providenles inferioribus, ipsum omnia -, ut ait sacer sermo. Omnibus igititr est
hireversihililer manent in invmutabilitate , circa bonum et optinuiro concupiscibile et amabilo el dele-
immutabililatis causale boimm et optimum inces- C ctabile, et per ipsum el propler ipsiiin nvinora et
sonter circumeuntes. Animae' auleTnmoltisest circu- meiiora conversibililer aiuanl, el sociative aequi-
laris quidem* in semelipsani introittts ab his qttae formia, acqne honorabilia, et meliora roinora provi-
foris sunl, et inlellectualium suarum viriultim uni- de, et hacc semeiipsa singula quaeque connexe
formis conversio; sicut inquodaro circulo inerrabile el onvnia boiiuiii elopliiiium riesiderantia facil, et
suum donans, et _ mullis, quae sunt extrinsecus, vtill omnia, quaecuiique facit et vult. Audebit autem
seconvertens et congregans, piiinum insen.eiips.im, et hoc dicere vcra ratio, quia et ipse omnium cau-
deinde velut uniformem factam, adunans adunate salis pcrboililatis excellentiam oninia amat, oinnia
adunatis virlutibus, et sic in bonum et optimura ma- facit, oinnia conlinct, omnia converlil, et estetiam
nudireta, et super omnia existenlia, et unum et id- divinus amor optimus optimi per oplimum. Ipse
ipstttn, et non inchoans, el non finilum. Oblique vero enim bene facior existentiirm amor, irt oplimo per
anima raovetur, quanlum proprie se ipsa divinas excellentiam anle subsislens, non sinit ipsum in-
iUumina.ur scientias, non intelleclualiler et poten- fecundum in se ipso manere, movil aiHem ipsuro in
ter, scd rationaliter et investigiose, et utcoromixtis agendum juxta omnium genilivaro excetlenliam. Et
et transiteriis operaiionibus. Per verO direclum, ne qnis nos arbilretur conlra cloquia amoris cogno-
cnm non in semetipsam inirans, et singulari intel- D miualionem lionorificare. Esl qnldein enim irratio-
_.et<f__ita.emota; hoc eniro, ut dixi, est, cjitodse- nabile, ut arbitror, el sltillum, non virluli inlenilonis
Cttndut»cyclum': seri ad ea circa se proveniens, et attendere, sed dictionis 3. Et hoc non est divina
ab his ettrinsecus, tariquairr a qtiibtisdam symboMs intelligere volenllum proprium , sed sonos leves
varialis et multiplicalis, in simplas cl iinilas reduci- accipientitiin *, el hos usque aures transeuiv.es
tnr contemplaliones. Horum igilur et sensibilium extrinsecus conlinentium, et nolcntiuin scire, quid
in universo trium motuum, et multo prius unoquo- quidem qualis diclio significet , quoinodove eam
qne mansionum et stationum et collocalionum cau- oporteal et per aiias aequepotentes et manifestiores
sale estj et contineris, etfinis boniinvcl optimum, et diclioiiesdeclarare,_patientiiimqueelementis, el lite-
super omnem slalum et motum. Propterea omnte ris non intelleclis, et syllabis et diclionibus incogni-
VARIAE LECTIONES.
4 BH Initio. • BH
quidatn. ' BE dictionibus. ' AE recipientium.
NOTAE.
«Rom. XI, 36.
 1135 JOANNISSCOTJ 1136
tiset IIOIIingredientibus in aniinae suae inlellectua-. A nes. Et est hoc virlulis unificae et conjunctivae, el
le, sed foris circa labia et auditus suos percrepi- differenler contemperalivae in bono et oplimo, per
lanlibus, ac si non liceat, quattuor numerum per bonum el optiraum antesubslilulae, ex bono et opti-
bis duo significare, aut simplam lineam per reclam roo per bonuro et opliimira editae, continentis qui-
lineam, aut maternilaleni perpalernitatem, autaliis dem aequipotentia secundum sociabilem vicissttudi-
quibusdam mullis oralionis parlibus idipsum signifi- nera, moventis autera prima ad minorum providen-
cantibus. Oportet scire secundum rectain rationem, tianv, et collocanlis inferiora conversione superiori-
quia elcmcntis, et syllabis, et dictionibus, et scriptu- bus. Est autenv el ecslalicus divinus amor, non
iis, et oralionibus utiinur per sensus. Sic cum sincns seipsos esse anvanles, sed amandorum. Et
nostra anima intelleclualibus operalionibus ad invi- declaranlur quidem superiora providentia facta in-
sibilia roovetur, abundant cum sensibilibus sensus : feriorum, et aequiforniia Jnler se invicem conlinen-
sicut et intellecluales virluies, cuni anima rieiformis lia, cl minora ad prima diviniori conversinne.
facta per unilatem ignotae inaccessibilis lucis, radiis Proinde et Paulus magnus in excellenlia divini faclus
desiderabilibus invisibilibus theoriis. Cum vero ani- arooris, et nvcnle excedentem suam virtulem assu-
mus pcr sensibilia reformari fcstinat ad conlempla- mens, divino ore: Vtuo __.0,ait, jam non, vivilautem
bilcs invisibililates, pretiosiores Qinnibus sunt B in me Christus e. Et yere amalor et mente excedens,
clariores sensibus provectus, lucidioraverba planiora sicsic inquil, DEO,etnon ipsam sui viveus, sedipsam
visibilibus, sicut cum non plana sint accutnbenlia aroatoris vilam, ul nirois dileclissiinain. Audeiiduro
sensibtis, neque ipsa animo assistere sensibilia bene aulein et hoc pro veritate dicere, quia el omniuiii
polerunt. Yerunlamen ut non haec dicere pulemur, causalis bonorum el opiimortini omnium amorc per
tanquam divina eloquia submovenles, audiant banc excellenliam aroaloriae bonitatis babituriine sua fil,
amoris nominalionem criminanles : Ama eam, in- in exislentia otnnia providenliis, et ul bonitale el
quit, el cuslodiet te; amplexare eam, et exallabil te ; dileclione et amore fovelur, et ex super omnia el
honora eum,ut le comprehendat la;et quaecunque omnihus remolo ad uuum omnibus deducitur juxla
alia secundum amalorias theologias laiiriantur. Et mente excedentero superessentialem virlutein rc-
quidCnt visuin esl quibusdam nostris lerologis et deuntem senietipso. Propler quod el zelotero eiim
divinius esse amoris nomen eo dileclionis *. Scribit divini sapientes appellant, velut niulluin in exisicn-
aulem ct divinus Ignalius : Meus amor crucifixus tia oplimum ainorem, et ut ad zelura suscilatorero
esi b. Et in ipsis ante inlroduclionihus eloquiorum concupiscentiae suae amaloriae, et ul zelolem earo
invenics quendam dicentem de riivina sapienlia: oslenrienlem, el concupita zelanlem, et utprovisis
Atnator factus sum formae ejus c. Itaque hoc amoris eum exislenlibus per semelipsa zelantibus . el om-
noiiien ne limeamus, neque quis nos conturbel sermo nino bono et optinvo est amabile et amor, el in bono
de hoc disceplans. Mihi enini virientur theologi ct optimo aute collocanlur, et per bonum el optimum
comnvune quidera duxisse djlectionis et araoris no- sunlcl fiunt. Quid aulem oronino theologi volenles,
mcn : propterea aulem divinis magis referre vere aliquando quiriein amorero et dilectionem ipsura
amorein, propter inconsequenteni taliura virorura dicunl, aliquando vero amaluro et dilectuni ? Eo
adaroalionein. Pulchre enini vere aroore non a nobis quidem eniin causalis, et ttt praevolens et genitor :
tanluin, sed ct ab cloquiis ipsis laudato, niultiturii- boc aulera ipse esl. El eo quidem movetur, co aulem
nes non capienles uniforme araatoriae divinae nonii- inovet, quando ipse suinvei et sibi esl praecessor et
nationis, propric seroetipsos in partibile et corporale raovens. Sic aiilem dilectum quidenv el aroatum
cl diviriuuro labefecerunt, cuw non sit verus amor, eum vocanl, ut bonuro cl oplimum : amorero vero
sed iimbra, aut magis casus vero anvore. Remolum ileruni el dilectionera, ul nioventein simul, et ut
eniin cslmulliludine singulare divini etunius amoris. reducenlem virlutem eum qui est in seipsum
Ideo et sic difliciiiusnomen nitiltispulatum in divina solum, ipsum per seipsum bonum et opumunv. Et
sapienlia slatuititr, el ad reductionem eovumet resli- j) sic quidem ediccndiinv, existentem semelipso pei
lulionein in veri amoris noliliam, el ila, ut absolva- semetipsum excellentis unitalis oplimam processio-
tur in ipso diflicultas.A nobis auiem iterunv, ubi et nem, el amalorium roolum, simpluni, per seipsum
inconsequens quiddam saepe iiiiclligendum terrenos molum, per seipsum aciivum, praecxistentem in
caelos secunrium opinioiiem meiioris. famae. Ceci- oplimo, el ex opliiuo exisleniibus eroananlero, ct
dit, quis ait, dilectio lua super me, sicul dileclio iterum in optimum converteiitera se, el infinilum
imilierumd.liieluccsceiilibiisriiviiiissubliniilalibusin seipso, et carcns principio, divinus amor ostendilur
cailem viriute slaiuitur a sacris theologis riilectionis differenter, sicul quidam aeternus cyclus, per opti-
et arooris noinen sccundum divinas nianifeslatio- mura, ex optimo, et in oplimo, et in opliiujm, in-
\A1tlAE LECTIONLS.
i E comprehemlttl le. * A nomen atnoiis quam dileclionis; H quam dilectionis nomen amons.
NOTAE.
» -TOV.IV. i JI Reg. I.
_ Episl. ari Rom. VII, « Gal. II, 20.
« Sap. VIII, _.
1137 VERSIO OPERUM S. DIONVSII. — DE DIVINIS NOMINIBUS. 113,
, quo principio subslilil''? El ex quo exislenlium est"'
enarrabili conversione circuiens, et in eoriem, et per A
idipsum et proveniens seroper, et manens, el revo- Et quomodo optimus ipsum adducere voluerit? Quo-
lutus. Haec el coinnvunisnosler sanctus pcrfectordi- modo autem volens potueril? Et si ex alia causa
vinilus iulroduxit per amalorios liymnos, quorum malum, quae altera existentibus praeter opiimum
non inconsequens recordari, et ut sacrum quoddam causa? Quomodo autem et, providenlia exislente, est
caput imponere de anvorenostro sermoni. inaltiin aul factum omnino, aut non inlercropluin?
lerolhei sandissimi ex aniatoriis hymnis. Et quomodo appelit quidexistentium*ipsum praeter
Amorem sive divinum, sive angeticum, sive intette- optinvuro?
Haec quidem ergo aeque dicit. Talis aulem cae-
ctualem , sive animalem , sive naturalem dicatnus, corura raiio. Nos vero
' dignabiraur apud euin in
unitivam quttndam et conliiiitaiivam inlelligemus vir- rerum veriiatem
respicere. Et primunvquidem hoc
tulem, superiora quiilem movenlem in providentiam dicere confidemus : Maltiin non est ex opiimo, el si
inferiorum, aequiformiaiterum in sociabilemvicissitu- ex optimo est, non malum. Neque eniin ignis fri-
dinem, ei novissima subjecla ad metiorum et super- gere, neque oplimi non optiroa adducere. El si
posilorum conversionem. existentia oronia ex optimo—natura enim oplinvo,
Ejusdcm ex iisdem amatoriis hymnis. ] addttcere el salvare, malo vero corrumpere et pcr-
B
Quoniam ex uno mulios amores ordinavimus, con- dere—nihil est exislentiura ex malo, et neque ipsum
sequenter diximus , quales quidem eorum , qui in crit malura. Si quidera et sibiipsi maluni sit, el si
mundo sunt, et supermundalium atnorum et scienliae non lioc, non omnino malum erit malum, seri habet
et virlutes, qitos supereminenlsecundum reddilam ra- quanriam oplimi, secunrium quam omnino est, par-
tionis speculationem, intelleclualium et invisibilium tenv. Et si existentia bonuivvet optimum appeluiil,
amorum onlines et disposiliones, posl quos per se in- el omnia quaecunqtie faciunt, per inspectuin optiinum
telligenles, et si qui eere ibi bonis nmoribus superap- faciunt : et omnis exislenlium speculatio princi-
in mali
parent,eljiymnum proprre hymnizanl. Et nunc iterum piuin habet et fiuero, oplimum—nequc eniiii
recipientes omnes in unum et compliclttm amorem, naluram respiciens facit quae facit—quomodo crit
et omnium ipsorum patrem convolvamus simul el maluin in existenlibus, aut oniiiino ov , lali oplinio
congregemusex multis, primo in duas comprehenden- desiderio deserlunv? El si exislentia omnia ex
tes eum amalonas unwersaliter virlules, quarum po- optiino, el. optimuro suromitas existentium , est
tenlaltir et principalur omnino ex omniitmsummitale quidcm in oplinvo, et qttod non .v, ov; maluiu autem
omnis amoris immensurubilis causa, el ad qttam ex- neque ovesi. Si aiitemnon, non omninomalum, neque
lenditur connnturaliter uhicuique existentium ab exi- C non ov.NuIIum ciiim erit universaliter non ov, nisi in
stentibus omnibus universalis amor. optimo secundiim superessentiale dicitur hoc. Erit
igiiur oplimum simpliciler et existenle et non exi-
Ejusdem ex iisdem umaloriis hymnis. stcnle mullo prius supercollocalum. Maluro vero
Age nunc el has iterum in unttm congreganles, neque in essentiali, neque in non existenlibus, sed et
dicamus, quia una qnaediim est simplex virlus t ips» non exislente magis dislat optimo ct non
seipsam tnovensad unilivam quamdam temperanliam, esseniialius.
ex optimo usque existenlium novissimum, et ab illo . Unrie ergo est malum, dicerel quis. Si cnini non
ilerum consequenter per omnia usqtie optimum ex est malum, virtus el raalitia ideni, cl aut omnis
seipsa, el per seipsam, et ad seipsam seipsam re- omni et aut inpartibili corrationale; aut neque vir-
volvens, et in seipsam semper eodem modo re- tuli piignans eril malum. Et quidem cunlrarium
volula. temperanlia et intemperanlia, etjustitia cl injustitia.
Et-quidem dixerit quis : Si omnibns est' bonum Et neque alicubi secundum justum et injusluni dico,
et oplimum amabile, et ad seipsum.etdileclum—ap- et lemperantem et intemperanlera, sed ct ante foris
petit enini ipsum et quod non est, ul dictum esl, et maiiifesUitamejus,qui est invirtule, ad contra posi-
conlendil quomodo in ipso esse, et ipsum est for- D 1 tiini riislaniiam, in ipsa multo prius aninva universali-
niificuniet inforroium,el in ipso,ct qtiod nonest, su- ter dislctcrunl virlulibus nvalitiac,et nationi passioncs
peressenlialiter dicilnret est—quomodo dacmonica* insidianlur, et ex his necessarium dare, quod bono
niuliiturio non appetit bonum et oplimum, adinale- nvaliimconirarium. Non enim sibi ipsi bonunv con-
rialis vero existens , et angelka erga appetitum trariuin, sed sicut ab uno principio el uno egenitum
optimi stabililate recidens, malis onvnibus causa causali, socielatc et unitatc el amicitia gauriei. Et
et sibi ipsi et aliis, quaccunque viliaulur, dicitui? _eque roiiiusc bonum nvajori conlrariuro : nequc
Quomodo aiitenv ouinino ex opliroo aggravata eniin niinus caliriutn aut frigiriunt pluriroo contra-
daemonica * gcns non est deiformis? Aul quomodo rium. Est ergo in existentibus, et ovesl, et opponi-
optimuni ex optiino factum mulalum est? Et quid tur bono nvaluin. Et si corruplio est existentium,
viliavit ipsuro? El onvnino quid maluin esl? El ex non expellil hoc esse nvalum, sed eril el lioc ov, et
VARIAELECTIONES.
1 AE inteltigimui. " A duanoniaca, E daemonia. ' A daemoniaca; E daemonia. * Bll SM.sisftt*
* et quomodo — existenlium om. BH. • tionum majori — minus oro. BH.
i!39 JOANNIS SCOTI U-0
e.dsientium gignificum. AuT-non saepe" hujus cor- A / l__cata : et r-lihG(_(enieea caHditate et vitae et
rnpiio, hnjus Ih gerieratlo, et erit malttm in univer- menlis miilla cxislenliunt expertia, et esseniia BEUS
silatis pleiirtitriineni coroperfecluiii , et iiniverso exallatur, et est sttperessentialiter. Et simpliciie.
nninqiiiri imperfectum esse quod propter seipsuin aliarunv quidenv simul omnium aheunte ipsa, qttaei
praestitiim. non esl ingenita, omnino habitudine surtt e_islenlia
Dicit auiem ad haec vera ralio. qttia maliim , sl etsnbsisierepossunt *. Quodveroper omnem modun-
inakim, nullam eeseiuiflm- aut generationem facit, bono privalum, numquam nnsquam nec eral, neque
soliim vero vitlat oticorJ_inn__i, quanuim in se, et cst, neque erit, neque esse potesl. Quale esl inconli-
existeniiiim subslanliam. Si auiem genificnm' rjttis- nens. Elsi privetur bono juxla irrationabilem con-
et esse dlcat, et l.uju_Jct.rruptiOiiealleri' riare gene- cupiscentiam, in hoc quidem neque esl, neqiie
r-tionem, resfwnilendum vere, rmmqiiKIcer runiptiin, exis.entia coft-upiscil, partic ipal lamen boiuim
qnac dant geucrniiofie!i_? Sed corrnptio quiriem et seciinrittih fpsam unitatis et amiciliae obscuram eon-
inalwm, comiropit' etvitiat t_m'um: geiier.uio veroi souuntiain. El fttror' parliMpal bortum, per se i-to-
et essentia pwr bontim fiunt. Et erii malum eor- vetido et appetenrio opinabilia m.ila ari opiiVahile
rupiio quidem per seipsanv, genilicuiti vero per b.- bonnin erigereet coitverlere. El ipse certantis Vttat
niiin. Et si quidem maltim, neque Sv. neque exi-1B appctens, lanquani totius* vilaeappetens, etegrijgi__.
slentiiim factivum. Per aiitem bontiro et ov , et. sibi opiniouis, et lioc appelere, et ad egregiam
boimm ov, et bonoruro faclivumi Magis attlem ne^ vi.tam respicere, parlicipat h.onuin. Et si omnino
queenimerit idipsum seeui_lum seipsum et honumi bonuin consnmpseris, neque essentia est, neque
el maliim, neque ejusdem corruptio et generatio» vila , neque concupisceniia, neque motus, neque
eadero secundum idipsum virtus, neqtie hoc virlus,i aliud aliquid. Itaque et fieri ex corruptione geuera-
ajlt hoc corrttptio. Ipstun qnidem roaluin neques tionem, non esl niali virtus, sed ininoris boni ad-
ov, neque bonum, neqtie gignificum, neque exi- venlus, quanlum et aegriludo defeclus esl ordinis
stentium et bonoruni factivum, Bonuro autem inl non Qinnis. Si eniro hoc fieret, neque aegritudo
qiiibus qiiidem cuttque ' pierfecte inesi, perfecta fa- ipsa subsisteret. Manet autem et est aegriludo
<_t, et pnra, et imegfa omnia * oplima': roinus vera_,• essentiam liabens ininiinuin ordinero, et in se sub-
ipsum participarrtia et iroperfecta _____bona , ett stitiiluin. Quod enim oiiiiiino expers boni, neque ov, •
mixia per deiectlim'honi. Et non est imiversalitcrr neque in exislenlibtis: quod aulem mixlura, per
maluin, neqtfe lft_nu_>srieque benelicnro : sed quod* i bonum in existenlibus, ac per hoc in existentibus,.
Iriagis atil rt_nm. borWproximirm, pfoportionaliterr el 6'v, quanttim boimm parlicipat. Magis autem exi-
-rit bonum , cftfoniam q^iidem lpsa |>er omnia ve-' . C stentia omnia tantiun erunl magis elminus, quantum
itiens perfecti_s.ma boftiiiis, noi. usque solasim^_< optiroum participanl: eienim in essendo per seip-
plel circum se omirtt» optimSS essetrtias, extenditiir- r stim, nunqiiani nnsquain ov, neque erit. Hoc autem'
autem usque riOv.ss.mas, his qitidfem universaliterr ibi quiriein ov, ibi veronon ov, quantumquidemrecedit
. dvenlerts, liis a_fte_iJmirtiis , aliis verfr novissime,
i, ab eo, quod semper est, non est: qmtntum autem
irt iinumquodqi__caifr participare polest existenllum.i. cx esse accepilj lantum est, etrei onvnino esse, et
Et quaeriam quid_*_. or_l.irtO fc_MH.npiarlicipant,, qitod non 2., ipso continetur el salvalur. Kt malnm.i
quaedain vero magis et minus privaniur, quaedamn quod qtiiriem est omnino a borio recessio, neque in
autem obs.uriorero hatfent bofti particip-tionem , magnis neque infroinimis 6 bonis erit. Hoc autem iM
ct aliis secundum novissimaro consonaitlittm ariest st quiriem boiiiim, ilti vero non bonutn , pugnal quidem
bonum. Si efiiftf non proporiionaiiter unlciiiqtie le bono citidani, non omniautem bono : tenetur aulen»
Lonura adessel, esseift dfv.ni__ima et bonorabilisi ii et boc boni participatione, et substaiilificat et sui-
siroa novissii_o.ti.ff hatVerttia ordinem, QuomodO _i met privationem bonum tota sui participaliotie.
antetri et esse. possibil., uniformiter omtiia parti-i- Omnlnoeuim abeiinlebonoquid erili)onUm?:Neque
cipare bonum?' Numtfuid Offiiiiaexistenlia similiief ;r B lnixtttn., neque pei- se iwalun.. Si eniro matum in__
in universalem ejtfs participaiiotiem opportun-.r? ? perfecium est bonitra, absentia perfectissimi boni et
I.unc antem' lfeec est; fckmi vlrtulis sUperexcellens is imperfeclnm, el perfeclum bonum aberits El ttfnc
magfnitudo, qala et' pHvata et suirtiet privationem m solum eritet videbitur roatum, qtfaitdd his quidem
posse facit, secundum quod universaliler est st_ b_ est maluro, quibits opponititi', his autem tanquam
participare. Et si oportet firiuni dicere verum, et et bonis auiertur. Pugriare enim sibi iitvicem eadem
pugnanlia ei sua virlute ct sunt, et pugnare pos- s- per eadem, in omnibus impossibile. Non igilur o.
sunt, magis aulem, ut comprehendens dicam, omnia ia malum.
existentia , quanturo sunl, et bona sunt, et ex >x Sed neque in exislentibus est malum. Si enim
bono; quantum autem privanturbono, neqiic existen- ii- omnia existentia ex bono, et in omnibus existenti-
tia sunt, nequebona. In quidemeniin aliis babitudi- i- bus et omnia cOntinet bonum, aut non erit malum,
a- aut in bono non erit. Etenim neque in igne frigus,
tibus, quale est caliditatis aut frigidilalis, sunt ca-
VARIAE LECTIONES.
1 Sic E; in quidem om. A; BH in quibuscunque quidem. • omnia om. OAE. " BH _K._t'___._.
* AF. toius " B mim. ' AE ntmiw.
1141 VERSJO OPERUM S. DIONYSII. — DE DIVINIS NOMINIBUS. 1142
neque ille vitialur eo, el malum iiono existente. Si A i Sed neque daemones nalura rnali. Eienim si ria-
autem fuerit, quomodo erit in bono nialum? Siqui- tura mali, rieque ex bono* neque in exlstenlibrtSi
riem ex eo inconsequens ct impossibile. Nonpotesl ncque ex bonis conversUm, natura el semper m_lt!
cninv, ut eloquiorum vcritas ait, arbor bona fruclus existunt, sequilur : sibimet sunl niali, an aliis? Si
malos facere a, neque illud ilerum. Si aulem noni quidem sibimet, an corrumpunt seipsos? Si autem
ex ipso, cx alio clarum , quia principio el causa. aliis, quomodo coirumpunt aul quid • corrumpunt.
Etenim aut malum ex bono eril, aul bonum ex essentiam, anvirlutein, an aclionem? Si quidem
malo : aut si non hoc possibile, ex alio principio et essentiam, primum quiriem non juxla nalilram. Na-
causa erit el bonum roalum. Onvnisenim dyas noni lura enim incoiTupiibilia non corrttmptiiil', sed ac-
principiiim : inoiias autero erit lotius riyadis priuci- cepliva corrupiionis, Sequilur : neque boc ommno
pium. Et qitidem inconsequens, ex uno et eodemi el oronino nvalum, scd tieque cormmpitur qtiid
duo omnimodo conlraiia provenire et esse, el ipsumi exisleniium, secundunl quod essenlia et iialura, sed
principiura non simplum el singutare, sed pariiuunI defectu juxta naturam ordinis, barmoniae et com-
et biforme, et contrarium in seipsum et mulabile. inensuralionis ratio inGrmatur, manere similiter
Immo vero neque duo existentiuro contraria princi- babens. Intiriuilas atilein non perfecla. Si enim
pia possibile esse, et ea inter se invicem et in uni-• " perfecta, et corruplionem et suhjeclum interimit;
verso pugnanlia. Si enim hoc daretur, eril et Deusi el eril ipsa corruptio el suimet cormplio. Ilaqne
non innocens, neque sine rixa, siquidem si sit quidI hiijusinorii non inabim, sed deficiens bonum. Quod
eum perturbaiis. Sequitur, erunlomnia inor.dinataet ; enim oronino expers boni, neqtic in exislenlibits
semper pugnanlia. El quidem amicitiam omnibus; eril. Et de virtulis et aclionis oorritptione eariem
existenlibus bonum tradil, et per se pax, el pacisi ra(io. Deinrie quomodo ex Deo facli daemones sunt
donans laudalur a sacris tbeologis b. Proinrie et; mali? Bonum enim bona adducil et substituit. Et
aroica bona, ei compacla omnia, et una vita egenita,, qtiidem dicunlur maii, dixerit quis, sed non secun-
et ari unuiii opiiinuni coorilinata et.ariunata, et si- riiiin quori simt, ex optimo enim sunt et opliinam
milia comparata inler se invicem. Itaque non divi- sorlicbantur essenliam , sed secundum quod non
niinv maliiin, ct inaltim l non dfvinum. Sed neque: sunl, iufirmi, ul eloquia aiunt, servare suum princi-
ex Deo m.liim. Si eniin non bonus, aut benc facil,, pium. In quo enim, dic mihi, viliari dicirous .atpo-
ct bona adriucit, el non aliqttanrio quiriem et quae- v«f, si iioii in cessatione divinorum bonorum habilu-
riam, aliquando aulem non et nou omnia. Traasmu- riinc et actione? Sed ilaque si nalura mali daeroo-
lationein quiriem in hoc fa.iet et niiilabilitalem_, ett nes, semper mali. El quiriem nialum inslabile est.
circa se, hoc est, oinnium riivinissirouniet causam.'. ** Non igitur si semper sicsic habent, non mali: quod
Si antem in Deo bonunv subsistentia est, erit trans- enim semper idipsum, optiini propriumi Si auieni
f_rens ex bono Dens aliquanrio quidem 5v, ali- non et semper mali, non naturales, sed indigenliae
qnando aulem non 5v. Si vero participatione bonurai angelicorum bonorum. Sed non omnino expertes
r.on habet, el eStaltero habebit, et aliquanrio quideml boni, secundura quod el sunt, et vivunt, et iiiieJli-
habebit, aliquanrio auiem non habebit. Non igilurr gunt, et oranino est quidam in eis (oncupiscentiae
ex Deomalum, neqtie in Deo, neqtie simpliciterr moius. Mali autem esse riictinlur, propter quod, iii-_
secundum ten.pus. firmanliir circa naluraleni operationem. Falsa ergo
Sed neqiic in atigelis est nialuni. Si eniin enunciatt conversio est eis maliim, et a cbgnalis suis egressio,
bonilaleni divinain dciformis angelus, illud «v se- et informilas, el imperfeclio, el impolentia, el sal-.
cundiim parlicipalionem secimdo, quod qttiriem se- vanle eis perfectionem virlule infirmitas, et fiiga
cundiiin causam cnunciat primo, imago esl Deii et casus! Sed itaque quid in daemonibus malunv?
angelus, manifeslalio occulii Iuiniiiis, speculumv Furor irrationabilis, amens concupiscenlia, pbanta-
piirum, splendiriissiimim, immactilaluin , incontami-- sia proterva. Sed haec et si sunl in daemonibus, non
naiitnv, incoinquinatum, rccipiens tolam, si justuroi,-. oranino neque in omnibus, neque haec secundum
ilirere, speciosilalem bene fbrmatae rieiforinitaiis,, se mala. Et enim in aliis animalibus non motus
(t pure rieclarans in seipso, sicul possibile est, ho- talium, sed intereroptio est et corruptio aniroali, et
nilaiem, quae csl in ariytis. Nonigilur neque in an- maltira. Habitus eninv salvat, et esse facit haec ha-
gclis est nialum : setl puniendo peccantes suntt benlenv aniraalis naliiram. Non igitur malura dae-
inali. Hac ergo ratione ei compescentes delinqrien- monica gens, quantum esl juxta naluram, sed qiian-
libus mali, et sacerdoliim divinis mysleriis immun-i- lum non est. Et non roiitatum est rialum in eis
dum prohibentes. Et quiriem neque puniri malum,, totum bonura, sed ipsi dalo ceciderunt tolo bOno.
setl dignum fieri poena. Neque sectindiim dignitatemit Et datas eis angelicas donalibnes nunquam ipsas
prohiberi sacris, seri non sanclum et non sacruroo commotas fuisse dicimus, sed' sunt et integri et
fieri, et inconlanvinatis inopporltinum. clarissimi, etsi ipsi noii videnl participantes stias
VARIAE LECTIONES.
1 BEH bonum. ' aul quid corrumpunl om. BEH.
NOTAF,.
» Malth. VII, 18 -' I Cor. XIV; Ephes. II.
 1143 JOANNIS SCOTI 1144
boni conspeclivas virtutes. Itaque quod sunt, el ex ,A Si autem sine his dum sii, materia secundum se
oplimo siml et oplinvi , et bonutn el optimura con- sine delectatione est el informis, quomodo facit qoid
cupiscunt, essc, et vivere, et inlelligere exislentium materia, quae neque pati polest secundum se habens,'
appeleiiles : et privatione, et fuga, et casu, conna- Sed iiaqtie quomodo materia malunv? siquidem enim
turalibus sibi optimis dicunliir nvali , secundum nihil. Non enim est neque bonuro, neque malum. Si
quod non sunt : et quod non est appetenles, ma- auiero quomodo exislenlia oportet omnia ex bono ,
lum appeltinl. et ipsa ex bono relinquitur? Et si bonum mali fa-
Sed animas quis esse dicit malas? Siquidera quia clivum, sit raaluin ut ex bono ov bonum, aut raa-
contendunt malis provide et salutifere, lioc non lum boni faclivtim, sit et bonum ut ex malo malum.
maluin, sed bonum, ct ex bono, et maJum bene Aut duo ilerum priricipia , et haec alio uno juncta
facicnle. Si aulein vitiari animas dicimus, in quo vertice. Si autera necessarium dicunt materiera ad
viiianlur, si non in bonarum habitudinum et opera- pleniludinem tolius raundi, quomodo maleria malum?
lioroim defeclu, et perpropriam infirmilatem imper- Aliud enim honum, quod necessariunv. Quomodo
feciione et perriilioiie ? Elenim et aera huiic circa autemoptimusexnvaloadducitquaedara ad ge.neratio-
nos ohscurari dicimus defeclu et absentia lucis : nem?Aulquonvodo inalumoptimonecessariutn?Fugit
ipsa aulem lux semper lux ' csl, et tenehras B enim optimi naturam malum. Quomodo autem gignit
illuminans. Non igitur neque in daemonibus, neque el nutri naluram materia mala exislens? Maluroenim,
in nobis roaluni, ul tv malunv, sed ut defeclus ct secundum quod sit malum, nullius est genilivum,
desolatio proprioruro bonorum p^rfeclionis. nul nutrilivum, aut omnino faclivum, aul salvalivum.
Sed neque in animalibus * irralioiiabilibus est Si autem dicerent, ipsain quidem non facere maliliam
nvaliim. Si eniin interimas furorero et concnpiscen- in aniinabus , allrahere vero eas , et quomorio erit
tiam, et alia, quaecunque dicunlur, et non suut hoc verum? Mulluni eniro suum in bonum aspiciunt.
siropliciler eorura naturae mala : grande quidem Et quiriem quomodo fial hoc, materia omnino eas in
el ferox leo pcrdens neque Ieo erit. Mansueliis au- malum attrahente? ltaquenon ex nvateriain animabus
tem oninibus factus canis, non erit canis. Siquidein malum.sedexipsodeliclo. Si autemethocaiiint.ma-
canis qitoddanv cuslodilivum , el quoridam adve- teriam omnimode sequunlur et necessaria instabiiis
niendi quidenv domesticuin, abigendi vero exlra- maleria ex semetipsis collocari non vatenlibus, quo-
. neiiiii. Ilaque quod non corrumpit naturam, non niodo nialuin necessarium, aut necessarium malum?
maluni, corruptio autem naturae infirmilas et de- Sed neque boc quod dicimus privare, secundum
fectus naluraliiim liabiluriimim, el operationum, et virliiiero propriam pugnat bono. Universalis eniin
viriutum. Et si omnia, quae sunt per generationem, " privaiio universaliler iropotens : particularis vero
in tempore habent consuminalionem, neaue imper- lioii secunrium quod privatio, habet virtutem , sed
feclum onvninocontra omnem naluram. secunduni qttod non universalis esl privalio. Priva-
Sed neque in tota nalura malum. Si enim non tione enim boni pariiculaii exislente, nondummalum:
omnes natnrales rationes conlra universaliter ' na- et facla, el mali nalura periit.
luraro, niliil est ei conlrarium : ejus aulero per sin- Colhgenti aulem dicendum : Bonum ex una et
gula, hoc quidem secundum naturam eril, lioc vero lola causa , malum ex multis et particularibus de-
non secundum naturam. Alii enim aliud contra feciibus.
naturam *: el hocinde contra naluram, ut malitia : Scit DEUSmalum, an bonum et apud ipsum causae
boc contra naluram privatio corum , quae sunt malorum virtules sunl beneficae.
nalurae. Ilaque non esl nvala naiura , sed hoc nalu- Si malum aelernum, et creat, et potest, et est, et
rae malura, non posse, quae sunt propriae nalurac, agit: unde ei haec ? Aut ex bono, aut bono ex malo,
perficcre. aut arobobus cx alia causa.
Sednequc incorporibusmalum.Vile enim et infir- Oinne quod secundum naluram, ex causa definila
mum defcctus formae et privalio ordinis : hqc au- j\ gignitur •.si roalum incausale et infiniluin , non se-
lem non omnino nvalum, sed minus bonura. Si enim ctinduin naluram. Neque enim in nalura ejus contra
Oroninofiat solulio boni, et forroae, ordinis, peribit naliirain, neque inarlificialis in arle ralio.
et ipsum corpus. Quia vero neque roaliliae causa Igilur aniraa malorum causa, sicut ignis calefa-
aniniae corpus, clarum ex lvoc, possibileesse, ctsine ciendi: et onvnia, qtiibuscunque vicina fuerit malitia
corpore exlra subsistere raalitiani, sicut et in replet. Bona quidem animae natura : operalionibus
daemonibus. Hoceninvet inlelleclibus, et animahits, autein aliquando quidem sic babet, aliquando vero
et corporibus nialuin , habiluriinis propiioruin bo- sic. Siquidem ex nalura el esse ejusmalum, el unde
norum infirmitas el casus. eiesse? Ex creatricc oinnium exislcntiuin optima
Sed neque nvultum murmural in maleria nialiim, causa. Sed si ex ea, quomodo secunduin essentiam
ul aiunt, secuiiriuni quod roateria. Elenim et ipsa inaltmv?Bona enim omnia eadem egenila. Si auteui
ornatus, etformae, et speciei habel participationcro. operationibus, si autem hoc non praemissum si
VARIAE LECTIONES.
1 Sic A; BH semper in luce; E lux super luce est. * Sic A; BEH animabus. * Sic BEH; A _«____-'
salem. * Alii enim—naluram om. BH.
"14- VERSIO OPERUM S. DIONVSII.— DE DIVINIS NOMINIBUS. 1146
aulem , numquid unde virlutes? Numquid et dei- ii tem, et proprie unicuiquo exislenlium providet.
formitale ejus facta? Relinquitur ergo, malum in- Propterea et vanam aut disceplanlem miiltorum non
firmilas et defectus boni esse. recipimus ralionem, qui oportere aiunt providentiaro
Oplimorum causa una, optimo malum conlrarium, et invitos nos in virlulem ducere. Corrumpere eium
malicausaemultae. Nonquidemfactivaemaloriim ra- naturam, non est providentiae. Unde ut • providentia'
tionesetvirtutes,sed iinpoteniia.et inJirroitas,etmix- iiniusciijusque naturac salvalrix per seipsos molo-
lura dissinvilium immoderata. Nequeiromobilia, et rum, ul per seipsos motorum, providel, et omnia, et
sempersicsichabenliamala, sed multa,etinfinita, et ea per singula, simililer universo et unicuique, quan-
in diversa ferentia, et his niultis omnibus et inalis. tum provisorum nalura recipit totius el targissimae
Principium el finis erit honum. Propter enim bo providenliae editas proporlionaliler unicuique pro-
iiuni omnia, et quaecmiqueconlraria. Eteniro ethaec vidas bonitales.
agimus bonum desitlerantes. Nemo enim maluro re- Non igilur ovmalum, nequeinexistcnlibus nvalum.
spiciens facil quae facil. Proinrie neque substanliam Non omnino enim malum, vacat malum el fieri ma-
habet malum, sed conlra subslanliam, propier bo- lum secundum virlulem, sed per infiruiilalcm. Et
num, et non ex eo faclum. da.nionibiis, quori quidem suutel ex bono, eibonum.
Malo esse ponendum secundum accidens, et per B Maluroaulem ipsis ex propriis honis casu et mula-
aliud, el non ex principio proprio. Itaque quod fa- bilitales, circaque sjmilitudinem et habiluro infirmi-
ctuni, recliim quiriem esse putandum, quia ex bono tas cognatae ipsis * angelicae perfeciionis. Et appe-
esse putandura, quia propler bonuin fit, veritale au- tunt honum, secunduro quod et «sse et vivere et in-
lein noivrectura esse. Quamobrem quod non bonum, telligere substiluunlur. Etsi non appelunl bonuni, id
bonunvarbilramur. qu»d non est appelunt •: el non eril hoc appelitus,
Ostendilur aiiud ' concupiscibile, et aliud faclum. sed vere appetitus peccatum.
Non igilur malum est ex via, neque esi ex visione, In scienlia aulero peccanles • vocant eioquia -
neque eslex natura, neque esl ex causa, neque est circaerroneamboniscientiamatitaclionera inftrmos :
ex principio, neque est ex fine , neque est ex ler- et scientes voluntatem, etnon facientes: auditores qui-
inino '. neque est ex consilio, neque est ex suDstan- dem infirmosaul circa fidem, aut operalionem boni:
tia. Privatio igitur est malum, el defeclus, et infir- et nolentiam quibusdam convenire benefaciendo per
mitas, et invmoderantia, et peccatum, et inconspi- falsam conversionem aut infirmitalem voluntalis.
cuum, et informe, ct non vivens, et non inlelligens, Et sicomnino malunv, ul saepe dixiraus, infirmitas, et
et irrationale, et imperfecturo, et incollocalum , et impossibilitas, el defectus est aut scienliae, aut er-
incausale, et infiniluin, et infecunrium, el pigruxa, rantis scientiae, aut fidei, aut desiderii, aut opera-
et infirmum, et inordinatum, ct dissimile, et roul- tionis boni. Et quidem dixerit quis, non vindicabile
tu_n, el tenebrosum, et inessentiale, et boc nunquam infirmitas, econtrario vero concessibile : siquidera
nusquam nullum ov. non licitum erat posse, bene si haberet ratio: si au-
Quomodo omnino polest maluni ari bonum ex tem ex bono posse, danle juxta eloquia b ea, quae
mixlura? Quod enini omni bono expers, neqtie est sunt opportuna omnibus, simpliciternon laudabile ex
quid, neque potest. Elenim si bonunvet ov est, et bo»i propriorum bonorum habitu peccatum el irra-
consulloriitm , et bene polens , el aclivum, quonvodo tionabilis conversio, el fuga, cl casus. Sed haec qui-
poleril quid conlraiiiim bono, et subslantia et sa- dem a nobis in his, quae sunt de justa el divina ju-
pientia el virtule et operatione privatum ? stificationis observantia, satis secundum virtulem
. Non omnia oronibus, et omnino eadem secundum dicta sunt, secunduin quam sacram aclionem elo-
idipsum mala. Daemoni maluin, conlra deifornic.11 quiorura veritas sophistiias et veriialcm et falsila-
inlellectuin essc . animae, conlra rationem :corpori, tem contra Deuro loquenles inlirmavit, tanquam
contra naluram. perverse sapientes raliones. Nunc aulem, quanluni
Quomodooinnino nvala, providentiaexistente?Non n secundum nos, sullicienter " lauriatur bonum, ut
est malum, si inalunv neque ov, neque in existenti- vere tnirabile, ut principium el finis omiiiuni, ut con-
btis, et nihil existenlium improvisum. Neque enim tinentia exislentium, ul furmificum non exislentitim,
est maluni ov, conspicuum subsistens bono. Et si ni.il- ut omniuin bonoriim causale, ut malorum non cau-
lum exislentium non parliceps boni, nialum atitem sale, ut providentia et bonitas universalis, ei supe-
defectus boni , nibil atiiein existentium privatur rans exislentia et non exisienlia, et mala, et suain
universahier bono : in omnibus exislenlibus divina privalionein bonam existentera omnibus appelibile,
providenlia, el nihil existentium non provisum. Sed et amabile, et delectabile, et quaecunque alia in liis
el faclis roalis optime el pulchre providenlia usa est palam vera ostendit, ul arbitror, ratio.
ad nostram aut aliorum aul formationem aul utilita-
VARIAE LECTIONES.
1 E aufem aliud. ' E ex definitione. ' EHet. * BE ipsius. • Sic A; Et si non appelunt — app_z-
tunt om. BEH. 6 BH peccatores. 7 E conversaiionem. 8 BH sufficientes.
NOTAE.
« Isai. XLVH; Psal. XXXV; Luc. XII; Rom. H ; b jaCob. I.
Tit. 1; Jac. IV.
un JOANNIS.SCOTI 1.14$
CAPITULUMV. A. jores ex ep donaliones accipientes, sicul et ceiei-a
sensualium superant ditia ex superal>uu|laii__iralio-
De enle • in quo et de paradigmatibus.
nis_: et baec sensu, et alia vita.Elesi, ut arbitror,
Traneeundum autem nunc in vere existenlem hoc verum, quia niagisipsisiint proximiora et divi-
vere enlis theologicaro essentiae nomiiialioiiem. niora reliquis. Quoniara quidero et de bis di-uuus,
T_ntum autem adroonebiinus, quia rationi intcnlio age optimuro, ul vere, el exisleniiuin omniura suli-
est, DOIIsuperessenlial _ra essenliam, quae superes- stanlilicum laudemus: i>v lolius esse secunduro
seniialis esl, inanifestarc. lneffabile eniro Iwc et virlulem buperesseiitiiflem esl subsliluens causa, et
iitcognoscibiJeest, et iro.veisaliier inexplanabile, et creator ex'st,eniis-ubsisteniiae, substanliae, essen-
ipsam superexallatain unilalero, sed subsunlifiuain tiae, naturae principium,jel ineusura seculorum, et
in exisleiili. iOronia diviitae essentiae principalis teniporiiiii esseulialiias, ctaeiernitas exislentium,
processionem-laudare. ELciiimoptimi divina nonii- lempus faciorum, esse utcuroque laciis. Ex onie
natio, totas omnium causalis processiones maiii- aeleruum.et e__entia, el _v,,_Hempus,ei.gcneraiio,
fe_t_i_>,et in existenlia et in uon exislentia oronia * et facium. In exislenti exisienlia, et ulruinqiie sub-
exleudilur, et super oxisteniia et super non cxis- sisLcnLiaeLsul .Lanlia. Eieniin.Deus nonriumest _iv,
teutia est. iH____veto enlis in oronia e.isiemia H B sed siropliciter et iucircunifijiiie totuiu.in suipso esse
exn.iidit.ur, et super ouinia ,«__,.Ast ipsa vitae in coanibiens. Proiude etrex dicilur seculoruiii, lan-
o_j_iiaviveiiliaex_mdiLur,et super viventia est.Ipsa quam iu/ieuietipsoci circa seipsum toiius esse etontis
dein sapieiitiae in onmia jntelleciualia et ratio.ialia substiliilor,Etiicqiieerat, nequeerit,nequefactnsest,
ct sensitalia cxie.ndilui', cl super bacc omnia est. nequc Ul, neque fiet. Magisaulein neqtie est, s.edipse
Has ergo ratio laudare desideral provideiiliae mani- est esse exislenlibus, et non existeutia soluin, sed
festaiivas divuiasnoiiuii.liQnes.Non eniiu expouere ipsmn esse exisieiiLiuinex aule aeieriialiLeronic.Ipse
ejus s_pei'es-euUaJem:_oiii-i-_m,el essentiam,, et eniro esL.secujiriunisectilormu subsisieus auic secula.
vjtam, et sapieniiam se-supe.essentialis deitatis.pcp- Recipientes igitur riicainus,quia omuihus exisientibus
roitiit, quaeest super oroneni bonitai .m et deitatero et seculis esse ex .provideutc ontis. Et onine quidem
et essentiam et sapieniiain et vitani in occuliis, ut seculuin et leropus exipso : lotius aulero et seculi
elQquia - dicunl, supetco-ocata, *ed ttxpiiinenlein el teinpoiis, et oinnis utcumque ontis, qui est anle
beiieficam provideiUiam, s_pereroiueu_e_o booiia- _-v,principiuiu ei causa, etonuiiaipsuui parlicipant,
iem, et optimorumonutiiimcausaro.ia-dat, «_.,__>, et et a nullo existenliom receilii, el ipse csi ante onuiia,
vitam, el sapi#nti*fli s_bstaiiii|icaro et viviiicam, ct el ouiiiia in se cunstiluit, et siiupliciter si quis ut-
sapieatiae dateicem causain essentiae, etvitae.et' C cumque est, in ante oute et est, ,et inielbgiiur, et
intellecuis, etralioots,el__nsus.pereipicntiuni. Non salvatur. Etante ajia suipaEiicipauiia esse praemit-
-liudautemiessoopiimumdicii, etaliud o-,_laliudvi- litur, et est ipsum per se esse maxiraum, per se vi-
uttt.aui sapieuliani, nequemultauausalia, etaiiorura tam essendo, per se sapieniiam essendo, et per se
alias «reatrices dcitates superemiiientes et subditas: similiiudiiiem divinaro essendo, et aUa quaecunque
sed unius Dei totas opiimas processioiies, et a nobis pai licipanLia, aute ejnnia esse participaii-O. Magis
laudalas divinas nominatioues: et esse quideuvujiiver- eLbaec per se omnia wvcxistentia pai ticipando idip-
_a)is uiiiusDeiprovidenliae mani.eslalivam, quastiaroi sum per se esse parlicipanl *. Et nihil est essentia,
aulem universaliorum ejiisdem et particularioiuip, el secundum id ipsum esse omnium. Merilo aliis"
Et quidem dixerit quis contra Jioc, eodem existentei in piincipaliiis,ut-u»,Deusex prueslantia aliorunisui
.vitain, el vita sapientiam superexleniaro, exisl__li.i bonorum laudatur. Etenim praeesse el superesse fe-
quidem viveiilia.eaaiilein.ipiaecunque vivunt, sen- stiuans, el supeians esse, omne, hoc dico per se
sualia, et eadem ralionalia, et ralionalia 3 in- esse, anle substilit, et ex ipso esse oiuuis : quomo-
tellectus supereminent, _t circa Dcunv suni, ett do ergo ov substilit? Et quidem principia existen-
magis ei approxiraanl, £l quideui oportebat nvaxi- lium oronia, ipsius esse purticipanli.a, et sunt, et
marum ex Deo donationum participanlia el meliorai principia siinl, ct primo sunt, rieinrie principia suut.
esse, et ceiera supereminere. Sed si quidem inessen- El si vull viveuiiuro, ut viventiura, prmcipiuin di-
lialia el aniroalia quis substituat inlelleclualia, benes cere per seipsam vitain, el siroiiium, ut similium,
haberet ralio. Si auiero et sunt divini aiiimi super_ per seipsani siniiluiulineiii, et uniloruui, ut unito-
reiiqua existenlia, el vivunt super alia vivenlia, ett .ruin, per seipsaro unilatein, et ordinatoruni, ut ojr-
inlelligunl, et cognosciintsuper sensuro cl rationent,, dinaloruni, per seipsam ordinationem. ei alioruro,
et ulira omnia existemia bonum ei optimum appe- quaecunque bujiis, sive linjiis, sive • amboruro,
tunt et participant, ipsi magis sunt circa optimum,, niultoruni participantia, boc, aul hoc, aut araho, aut
abundantius ipsius parlicipautes, el plures et nva- multa.snhl: per seipsa parlicipia invenies ipsius esse
VARIAE LECTIONES.
' Sic codd; index
capitulorum exitlsnte. ' omritaom. AE. '• BH trrafionaJia. • BE patlicipat. J*Sic
BEH; A Et nihil est essentia, cujus non sit essenda et seculum, idipsum per se esse. Merito tgitur aliis.
* siveom. BH.
NOTAE.
• Psal. XVII; Job. XXVIII.
 1149 VERSIO OPERUM S. DIONYSH.— DE DIVINIS NOMINIBUS. MSft
priinum ea participantia, et eo esse primuin quirietni A slentia, et bene existentia, et ex ipso inchoata, et
cxislcntia, tleindehtijus aut hujus principia existen- in ipso custoriila, et in ipsum consurouvala. El qui-
lia, et parlicipando eo esse, existenlia parlicipala. dein honorabilissiraa ipsiusesse tribuunf melioribus
Si atilein haec pariicipaiioue esse sunt, niulto ma- e. senliis, quas et aeternas vocant eloquia : esse
gis eorum pariicipanlia. Piiniain igitur ipsins per• autem ipsunv existentibus orouibus nunquam dese-
seipsmn esscdonaiionum, per seipsam sumnvaboni- rilur. Et ipsiim vero esse ex ante ontc, et ab ipso
tale praemissa, el maxima prima parlicipantiiirai est esse, ct non ipse esse, et eum babet esse, el __y
laudant. Et sunl ex ipsa, cl in ipsa, et ipsumesse,p principiiini ct incnsura, ante essentias wvet onlis,
el exislenlium principia, et cxislenlia omnia, etl et seculi, et omnium siibsiantificuni principium, ct
quae utcumque ab esse conltnenliir : et hoc immen- medielas, et consiiinmalio. Et propterea ab eloquiis
surale, et convolutc, ct unite. Elenim in monade> ipse vere anlc-wv juxla onineni exislenliura intelli-
oinnis numeriis anle subsistil, et habet nunierumi genliani inulliplicalur, et quod erat in ipso, el quod
omnero monas in senietipsa singulapiler, et ouiiiisi est, el quod erit, et quod faclum esl, ,et fit, et liet,
numerus unilur quident in roonarie : quanlum au- proprie lauriatur. Haec eiiim omnia divinitus iulelli-
lero monade proveuit, lantum discernilur et mulli- genlibus secundiim oinneni excogitalionem ip-
plicalur. Et in cenlio omnes circuli lineae secun-, B sum superessentialiler esse significant, et ubique
dum primam uiiilaiem consubstitulae sunt. Et om- existeniiuni causalem. Etenim neque quidero esl hoc,
nes habet signuin in senveiipsosimplas uniformiier hoc aulem non est: neque ibi quidem est, ibi aulcin
unitas ad se invicem, et ari iiniiin principiiim, ex: nonestised oronia est, ut causalis oninium, cl in
quo procedebant, et in ipso ' quidem cenlro uni- ipso ouinia principia, omnes conlines, omncs con-
versaliter adunanlur. Breviter aulera eo distantes,, cltisiones, omnia existenlia coambiens et pracha-
*
breviter et discerniintur : roagis aulenv recedentes,, bens, <etsuper omnia est, ut ante omnia supcr-
magis. Et siinpliciter, quanto centro proximiores; esseivtialiler super-uv. Proinde et omnia de eo et
sunt, lanlunv el ipsi et sibi invicero adunanlur : el, siroul praedicanlur, et nihil est existeutium : for-
quantum eo, tantumet a se invicero dislant. Sed et mosissimum, speciosissimum, sine forina, sine spc-
in lota omnitim nalura omnes secunduni singula na- cie, principia etmedia et fines existentium iinmen-
turae rationes convolulae stint per unam inconftisami suraie el remote in seroetipso praeambiens, et om-
unitalem : el in aniina uniformiter sccundum partesi nibus esse juxia primam et superunitam causaro in-
omnium providae lotius corporis virtutes. Nihilcrgo , contaminate rieclarans. Si eniin juxta nos sol sensi-
inconsequens, ex obscuris imaginibus in omiiimn biliuni essentias et qualitates, et quidem multas.et
causale ascendentes, superniundanis oculis contem-, ^1 discrelas exislentes, tamen ipse unus ens.et unifoi--
plari omnia in omniura causali, et sibi invicem op- mis illunvinans Iux renovat. et riVitrit,et cuslodit,
posita uniformiter et unile. Principium enim csti et perficit, ei|discernit, et unit, et refovet, et fecun-
existentiura, ex quo et ipsum esse, et omnia utcun- da esse facit, et auget, et mutat, el collocat, et
que cxistenlia, omnc principiuro, oronis finis, onmist plantat, ct reroovet, et vivificat omnia, et omniuin
viia, oinnis immorlalitas, omnis sapienlia, omnis, unumquodque proprie sibi eundem el uniim solera
ordo, omnis harmonia, omnis virtus, omnis custodia, parlicipat, el mullorum participanlium unus sol
omhis collocatio'8, onvnisdislribiilio, omnis inteile- causas in seipso uniformiter praeambil: multo nia-
cttis, oranis ralio, omnis sensus, omnis habitus, om- gis super lerrae et ipsius et omnium causalis, prae-
nis slaltis, omnis molus, omnis unilas, orone judi- lcxisse ipse omnium existentium paradigmata secim-
ciuni, oronis aniicilia, omnis compactiO,.oinnis riis- duro unain superessenlialem unitatem coiicedendum.
crelio, omnis terminus, et alia quaecunque ab esse Deinde el esscnlias adducit juxta ab essenlia egres-
exislentia omnia characierizant. Et ex ipsa omnium sionem. Paradigmala autemdicimusesse ipsas in Deo
causa invisibiles et inlellecluales deiformiuin ange- existentiunv substanlificas et uniformiler praetexlas
lorum essentiae, et animarum et totius munrii na-. raliones, quas theologia praedestinationes vocat, et
tura, el quae utcunqiie aut in aliis subsislere, aut, divinas et optimas voluntates, existentium discreti-
secunduro excogilatioiiem esse dicuntur. El quidem vas el factivas, secunrium quas ipse superessenlialis
igilur sanclissimaeet praestanlissimae virluies vere existentia oronia et praedeslinavil et adduxit. Si au-
existentes, et velul in veslibulis superessenlialis tein philosophus dignum ducit Cleroens *, et ad ali-
Triiiilatis stabiljlae, ab ipsa, el in ipsa et esse, et quid paradigmata dici in exislentibus antiquiora,
deiformiler esse habent, et post illas subditae subje- provenit quidem non per propria et perfecla et sim-
ctiini, et novissimae extremum, quanlum ad ange- pla HOinjua ralio ipsi. Concedentes aulem et hoc
los : quantum vero ad nos, superroundanum. Et alia recte dici theologiae meraorandum, dicenlis, quia
oronia existentia per eandein raiionera et esse, et iion oslendi tibi baec exire posl ea, sed ut per haee
liene esse habent : et sunt, et bene suni, ex ante proportionali scienlia in omniumcausam, quantum po-
onle esse, et bene esse habenlia : et in ipso et exi- tentes sumus, ascendamus. Omnia ergo huicexisten-

VARIAE1ECTIONES.
1 BH et *
ipsi quidem. • AH collatio. AE et. * BE climes (quod est graecum . irift .f); |
115- JOANNIS SCOTI «152
tia sccunrium unam omniuro cxcelsam scienliaro A et ab ea per singula esse proprie, singulam acs-
referenriuin, qiioniam quiriein ex esse siibstantifica limaiur natura subsislere. Et quiricm siipcrcae-
proccssione ct bonilale inchoans, et per omnia ve- lestibus animis immaierialem et deiformcm, ct
nicns, et omnia ex seipsa ul sint implens, etin om- immutabilem immortaliialem, et infiexibilem et ir-
nibiisexislentibus exullans, omnia quideni in seipsa reprebensibilein semper molionem, siiperextcnla per
"
supcrat, scciiiidumpriroatn simplicilatis excellenliam magnitudinera bonilatis,etin daemonicara vitam.
oinneni tluplicilalcm respucritem. Oninia autero simi- Neque enim illa esse ab alia causa, sed cx ipsa ct
liter conlinet secunduni siipersimplicalam suam essc vilam, et permanentiam habct. Donans autera
rouliiludinem, et ab omnibus singulariler pariicipa- et viris, ut comraixtis , acceptabilem subeiintera
tur : sicut et vox una exislens et eadem a niultis angelicam vilam, et supermananli humanitale, ct
auriicntibus velut una participalur. Omnitim ergo redeuntes nos in seipsam converlens* et revocans.
principium el Jinis existenlium anle-wv : principiuro Et hoc autem divinius, quia et tolos nos, animas
quidein, ut causalis ; finis vero, ul propier quenv ; dico et conjugata corpora, ad perfectissimam viiam
ctexiremum omnium, et mulliiudo totius roultitudi- et immorlalem promiliit iransmiitalionem: rero
nis et cxtremitalis sUpereminenler, ut oppositorum. vetustati quidem aeque conlra naluram visaui,
Iu nno enim, ut sacpe diclunv est, exislenlia omnia B nvihi autem et libi et verilati, ct divinam, et sti-
ct supnrat ct substiluil.praesens omnibus elubiqtte, per naturam. Super naturam autem ei, quae se-
ct secuiulum unum el idipsum, el secundum idipsum eundum nos est, dico visibilem, non forlissiniam
omne, et in omnia proveniens, el manens in seipso, divinae vitae. Ipsi enim velut omnium existenti
el stans, et moltis : rteque slans, neque motus : ne- vitarum naturae , ct maxime divinorum, nulla vita
que principium habens aut nvedium aut finenv: ne- contra naluram aut super naluram '*. Itaquo ipsa
1 de hoc insaniae Siraonis contradicloria verba longe
que in quodamexislentium.neque quid existenlium
ens. El neque omnino ipsi appropinquat quid aeter- divino loco, cl lua sacra aninva abiganlur. Latuere
naliler existenlium ', aiit lemporaliter substiluto- enim eum, ul arbilror, baec sapienlem aestimaium
rum, sed ct lempore et aeterno et in aeterno et esse , non oporlere bene sapienlero proedicatioiii
quae in lempore sunt, omnibus removeiur. Proinde sensus ralione auxilianle uli conlra omnium oc-
ct ipsuin aeternum, et exislenlia et mensura exi- ciiltam causam. Et hoc ipsum est dicendum, hoc
sicnliuiM, el menstirata per ipstini, el ab ipso. coulra naluram dicere. ipsi enim nihil contrarium.
CAPITULUM VI. Ex ipsa vivifieanlur ct circumJbventur et aniinalia
De vita. oninia ct gcrinina. Et sive intelleclualem dixeris,
sive ralionalem, sive sensualem, sive nulritivam
Sed de his qnidem in aliis opportuniori lempore C
sive qualemcunque vitam, aut vilae
dicalur. Nunc aulem laudanda est laudabilis viia cl auclivam ,
et onvnis et principium, aut vitae essenliam, ex ipsa el vivit et
aeterna, ex qua per seipsam vila, vila,
esl super oinnem viiam, et in ipsa
a qua in omnia, ulcumque vitam parlicipantia, vi- vivuul, quae
secunduro causanv uniformiter ante subslitit. Si
vere proprie unicuique exsemiiiatur. Igitur et im-
et vilarum principalis vita, et
morlalium angelorum vita, el iminorlaliias, et im- enim plusquam vila,
ex ipsa et oninis vitac est causa, et vilae genitrix, et re-
perdibile ipsum angelicaesempermolionis,
et subslilil. ldcirco et vivenles pletiva et discreliva vila, ex omni vita laudatur
per ipsam esl semper
secundum mulliplicero generationem omnium vila-
el immortales dicuntur, et non immorlales iteruin,
habent immortaliter et ruin, ut largissima el omnis vita contemplativa, et
quia non a seipsis esse,
el ut non indigens : niagis aulero plttsrpiam
aelernalilcr vivere, sed ex vivifica et lolius vilae laudata,
vita per seipsam vivens, et super omnein
factrice el conlinualrice causa. El sicut in onle plena
et esse est causalis , vkanv vivificans, et plusquam vivens, aut quo-
dicimus, quia ejusdera
modo quis vitam ineffabilenv iiuraaniliis lau-
sic et ibi iterum, quia et per seipsara vita quo
esl divina vita vilalis cl subslanlialis , et omnis D dabit.
ex vita est CAPITULUM VII.
vita et vitalis motus ipsa, quac super
oinncm vitam, el omne principium toiius vilae. Ex De sapienlia, intelleclu, ratione, veritate, fide.
et animalia Fer 8atitem, si videlur, optimam et aeternam viiam,
ipsa et aniniae imperdibile bahenl,
onvnia et gerroina secundum novis.imam conso- el ul sapientem, el ul perseipsam sapientiam laude-
nantiam animae habenl vivere, Qua ablata jitxta mus: magis autem ilcrum omnis sapientiae sub-
et intelle-
eloquium a deficit vita omnis ad lerranv : ct defi- stanlialem, et super omnem sapientiam
cieniia ad participandum eanv infirmilalc, iterum ctum superexislentero. Non enim solummodo Deus
el inlelligentiae
conversa, iterum ariiroalia fiunt. Et donatur quidem plusquam plenitudo esl sapientiae,
et inlel-
priroo per seipsam vitae, esse vitam, et ohini vilae ejus nonest numerus b: sed el omni rationi,
VARIAE LECTIONES.
' existenlium — aeternaliler existentium om. BH. 8A
iii-citi. quid exislentium * o<cn. E . neque quid B BH Fere
daemonum, E daemoniam aul super naluram om. BH., supra adscr. E (yipe).
NOTAE.
« Psal. CIII. k. Psal- CXLVI.
 M53 VERSIO OPERUM S. DIONYSH.— DE DIVINTSNOMINIBUS. 1IS4
leclui, et sapientiae, gupercollocalur. E'l hoc exeel- A per divinaro sapientiam. El animne rationale ba-
lenter intelligens divinus vere vir, communis noslra bent, artificiose quidem et circulariler circa exislen-
et magistri lactilia, stullum Dei sapientins est homi- lium vcrilalem deambulanles, et parlibili et copioso
nibus, inquit «, non solum quia omnis huinana de- varielatis reliclae uniformibus anirois : multorum '•
liberalio error quidem esl judicata, ad pondus et antem in nnum convolutione, et in angelorum in-
manenliam divinarum et perfeclissimarum inlelli- ttilcclibiis, in quantum animabus aptumcl possibile,
genliarum, sed quia et consuetndo est theologis, dignae faclae. Sed et sensus ipsos non forlassis
conlrario menlis affectu irt Deo, quae sunt, priva- qttis peccat.visionis sapienliac consonamiam dicens.
lione depellere : sicut et invisibilem aiunt eloquia At vero et dacroonius animiis, si animus, ex ipsa
claram hicem, et multuin laudabilem, et multivo- est: qiianluro autenv animus est, si ratione quidem
cum, ineflabilem,etinnominabilem, et omnibus prae- sic consequi non appetil, non videns, neque volens,
sentem, et ex omnibiis invenlum, incoroprebensibi- casum sapienlia potius eum assercndunr. Sed quia
Iem et invesligabilem. Eoriem modo et nunc divinus quirierosapienliae ipsius et totius, el omnis animi
Apostolusfclaudassedicitur slulliliam Dei, quod ap- et ralionis, ct sensus omnis, divina sapicnlia et
paret in ea contra ralionero et inconsequcns, in principium et causa, et substantia, et coiisiimnialio,
ineffabilemet anle omnem rationem referens veri- Bet custodia, et finis dicitur : quomodo ipse Deus,
tntein. Sed quori quidem in aliis diximus, proprie qui est plus quara sapiens, sapicntia ct animus et
nobis, quae sunt super nos ', accipientes, etcum nu- ralio et cognitor Jaudalur? Quomoriocniin inlelliget
trimenlo sensuum adunali, et bis, quae secundum quid invisibilium, non habens intellecluales opcra-
nos divina conferenles, seducimur ', secundum quod liones? Aut quomodo cognoscet sensibilia, omni
videtur, divtnam et ineffabilem rationem persequen- sensui supercollocalus ? Atqui omnia euin scire
tes. Oporlet scire, nostruro animum habere quidem aiunt eloquia d, et nihil effugere divinam scientiam :
virlulem ad inlelligendum, per quam invisibilia sed quod quidem diximus saepe, divina divinitus
viriet, unilatemque supercxaliaiam, naluramque, per intelligendum. Non intellectuale enira et non sen-
quam connecliliir * ad sumnva l sui. Juxta hanc suale, per excellenliam, non per defectum, in Deo
igitur divina intelligendmn, non secundum nos, sed . orriinanriiiin : sicut el irralionale reposuimus ei, qui
toiosnos totis ipsis exislenles, et lolos Deo factos. est super rationem, et invperfeclionem plus quam
Melius eniin, esse Dei et membra eorunv. Sic enim perfecto et anle perfeclo, et intaclain et invisibile-m
eriint divina dala cum Deo fuluris. Hanc igilur ir- caliginem lnci inaccessibili per excellentiam invisi-
rationalem, et mente carentero, et slultam sapien- bilis luminis. Ilaque divinus aninius onvnia coiilinet,
liain supereminenter laudaules, dicimus, quia tolius " omnibus reroota scientia, juxla omniunv catisara, in
est aiiiuii et rationis, et lotius sapienliae et inlelle- seipso omnium scienliani praeambicns, prius quani
cius causa, et ipsa esl orone consilium, et ab ipsa angeli fierent, sciens et adducens angelos, et omnia
omnis scientia et intelligenlia, et in ipsa omnes alia ab intus et ab eo, ut sic dicam, principio sciens,
tbesauri sapientiae et scienliae sunt ahscon- et in essentiam ducens. Et hoc, arbitror, tradere elo-
diti c. Elenim conseqnenler his jam praediclis, plus quiunv, cum ait: Sciens omnia anle generalionem eo-
qtntm sapiens et sapienlissima causa.et per seipsam rum o. Nonenim exexistentibusexistenlia disccnsno-
sapienliae, et lotius, el ejus, quae per singula est, vit divinus animus, sed ex se, et in se, sccundumcau-
subslanlia. Ex ipsa invisibiles el intellectuales an- samomniuro scientiam, et cognilionem, et essentiam*
gelicoruni animorum virtules simplas et bealas praeferl et antecoambivit, non secundum speciem
habenl inleliigentias, non in partitis aut a parlitis singula conlemplans, sed secundum unam causae
aut sensibus aut rali.nibus arlificialibus colligcn- circurostanliam omnia sciens et conlinens, sicut et
tcs divinaro scienliauv, neque a quariam com- lux -secundum causam in seipsa cognitionem lene-
muni ad haec comprehensae, omni autem maleriali . brarum praeambivit, non aliiinrie vldens tenebras,
et multitudine purgalae, pure, immaterialiter, uni- ry , quam a Iumine. Semet igitur divina sapientia co-
formiter invisibilia divinoruiu intelligunl, et est eis gnoscens, cognoscit omnia immalerialiicr materialia,
inlellectualis operatio • clara, elinconlaminatapuri- et non parlite parlita, et mulla iiniversaliter, ipso
tdle splendiria, sciens et conspiciens divinarum in- iino omnia et cognosccns el adriucens. Etcninv si
telligcntiarum impartibiles et immaleriales, et secundum unam causam Deus omnibus exislenli-
conforiviiler• uni ad intellectuale supersapiemem et bus esse tradit, secundum eandeni unicara causam
aniiiiiiin et rationem, quantum possibile, reformatae scivit omnia ut ex ipso exislenlia, el in ipso anle
VARIAE LECTIONES.
1 BH qnae sttnt secttndumnos adjecli super nos. • BII secundum nos seducimur. * A¥ con-
adjecti
vertitur. * EH ari"summam. • Sic codri., A intellectualis virlus el operatio. • Sic AE, BH uniformi:er.
' UE multarum. el essentiamom. BH,
NOTAE.
» I Cor. I, _. ; I Tim. VI. d Heb. IV. I Joan. III. Eccl. XXIII.
i' I Cor. 1. • Dan. XIII, 42.
« Col II.
PATOOL.CXXII. 37
-IS5 JOANNIS SCOTI |i5ft
substiliila, el non ekislenlibus accipici eornm scien- \ plicalur ralio, et ab omnibus esl supcr omnia, se-
liain, scri ct ipsis singulis eorum scienliae crit largi- cundum supcressentiale absolula. Ipsa raiio est sim-
lor. Non viricns Dcus propriaro habel sui scienliam, pla et vere existens veritas , circa quara , ut puram
allerain aulcnv commiinem, exislenlia omnia com- el non errantem omniiim scieniiam , divina fides
prcbendcns. Ipsa enim seipsam omnium causacogno- est unicum credenlium fundamentum, eos collo-
sccns, vacalio ubi eorum, quae ab ipsa sunt, et cans verilali, et eis verilalem, incredibili incomniu-
qunriim csl causa, ignoranliae. Hac igilur Deus labiiiiale simplam verilalis scientiara habenlibus
cxistenlia cognoscit, non scicntia exislenlium, sed credulis. lpsa enim est scienlia adiuvalrix cogno-
ipsa sua. Elenim el angelos scire aiunl eloquia °, scenlium el cogniioruro : ignorantia vero transmu-
quae sunl supcr lerram, non sensibus haec cogno- tabilis semper, el ex seipso ignoranti scparationis
scentes sensibilia lcrrcna, pcr propriani vero dei- causa. In veritalc crcdentem, juxla sacrum verbura ,
formis animi virtulem et naliirain. ln his autenv nihil reinovebil ea, quae est secundum vcram fidem ,
quacrere oportcl, <|tiomodonos Dcum cognoscimus, iaelitia, in qua mansionerohabebit slabili el inlrans-
neque iiiiclligibilein, ncque sensibilem, neque quid mulabili uniformitate c. Etenim scit ad verilalem
univcrsaliter exislcnlium existenlem. Numquid ila- unitus, ubi babel, el si mulii corripiendo eum lan-
qnc cst veruro riiccre, quia Deum cognoscimus non " quam menle excedentem. Latct quidero velul imago
<;x sua natura— incognoscibile eniro boc.ct oninen. eos erroris a verilale per veram fidero raeitte exce-
rationem el intellccium supcrans — sed ex oiniiium dens. Ipse autem vere scit scipsum, non, quol aiunt
exisleiilium ordinalione, ex ipso praetenta, et ima- illi, insanicnlem, sed iusiabilitate ct mulabililale
gincs quasdain el similitudines divinorum ejus pa- circa largissimura erroris varium ambilum, per
rariigmalum habentc, in summum omnium vila et immobilem et semper secunduro eadeni el sicsic
orriiue secundum virtutem redeundum omniuni habenlcm veritalem liberatum. Sic igilur secmi-
ablatione, cl cminenlia, in oronium causa. Proinde dum nos divinae sapicnliae priucipales duces pro
ct in omnibus Dcus cognoscilur, et sine omnibus, veritate moriunlur onini die, teslimonium perhiben-
et pcr scicntiaro Deus cognoscitur, et per inscien- tes, ul esl consequens, et verbo omnino et opere,
tiain•: el csl cjus et inlelligenlia, el ratio, ct scientia, unicae propter Christianos verae scientiae, hoc est,
el tactus, et scnsus, et opinio, et phantasia, ct onvnium ipsam esse cl simpliciorem et diviuiorein ,
nomcn.et alia omnia. El neque intelligilur, neque magis aulem , ipsanv csse '*solara, verara, cl unaro,
dicilur, ncquc nominalur, el non esl qtiid existen- et sinvplam divinaro scienliaro.
liuni, ncqiic jn quodam existenlium cognoscilur, CAPITULUM VIII.
el in omnibus ontnia esL,cL in nullo nullum, el ex J
omnibus in omnibus cognoscilur, cl * ex nullo in De virlutejustitia, salule, redempiione, in qno et de
millo. Et ltaec recte de Deo dicimus, ct existenlibus inaeqttulilate.
omnibus landatur secundum omniunv analogiam, Sed quoniam divinamverilatem.etplusquain sapien-
quoriim csl causalis. Et esl' ilerum divinissiraa Dei lem sapiemiam, el utvirtuiein lauriant,etut justiliam •
scieiitia, per incognilionera cognoscens secundum theologi, el salulero ipsaro vocanlelredemplionem :
super animum unilaicra, ctim animus exislemibus age el haec, quantum possibile nobis, divina voca-
omnibus recedens, deinde el seipsum relinquens, bula replicemus. Et quia quidem thearchia omuem
tiniiur superapparenlibus radiis, inde et ibi, iitscru- cxcellit et superat utcumque et exisienlem et exco-
labilis profundo sapientiae illuminatus. Et quideui et gitalanv viitulem, non arbilror queinquam.in divinis
cx omnibus, quod quidem dixi, ipsa cognoscendum. cloquiis possidentiuro ignorare. Ubique eninv theo-
Ipsa cnini csl, secunduni eloquium, oroipunifacliix, logia el dominaro ipsanv, ct ipsis supercaelestibus
et scniper oinnia compaginans, el iusolubilis virlutibus segregans trariit. Quoraodo eam theologi
oiiinium congrucnliae et ordinationis causa, ct et ut virlutein laudant, oroni remolam virlttle? Aui
sempcr fincs priorum coiineclens principiis se- \ quoraodo in ipsa virttttis vocabulura accipiraus ? Di-
cumloriiffl, ei iiiiain universitalis conspirantiam et camus igitur, quia virtus est Deus, ut omnem virlu-
harnioiiiaivi pulchram facicns. Ratio vero Deus lem in seipso praehabens , et ut omnis virltilis
lauriatur a sacris eloquiis, non solum quia et causa, el omnia per virtuteni inflexibilem el incir-
raiiouis cl inieileclus ct sapiemiae est largitor, sed curofinitam producens, et ul a se essendi virlutem,
quia el oinnium causas in seipso uniformiter prae- sive totam, sive singulas quasque causalis ens, et
arobivit, ct quia per oninia implet perveniens, ut mullipotens, non solum omnem virtulem producendo,
eloquia aiunl -, usquc ad oronium finem. Et ante sed et super onvnemper seipsam virlulem essenrio
quidem haec in oroni siniplicitate divina supersiro- ct superando, et nvultipliciter multas existenlibus
VARIAELECTIONES.
• B i-i-.if.am * in nullo — cognoscitur el oin. BH. 3 BEH cognitionem. * et simpliciorem— esse om.
BEII. • BH redempiorem.
NOTAE.
II. « Rom. VIII.
Apoc.
" Ps. XXXIl,118.Isai. XL. Joan. I. Jer.XXJII,bap. VIII.
mr YERSIO OPEP.UMS. DlONYSU. - DE DIVTNISNOMINTBUS. 1158
virlutibus alias aririucendo, cl non eliam aliquando .A non posse? A quo noslro theologo malcdiciliir ili-
valendo multas, el in miiltum productas virlules vino Paulo, dicenti », non posse Deuro seipsum ne-
super multain suae ponlificae faClnr.iin et incffabi- gare. Aridens atitem hoc, valJe expavesco, nuroquid
Jkim et iiicogniloriim et superinvisibilium, omnia et insipicnliae debeo. Rideo, puerorum ludenliutn
ten-
superanle ejus virtute. Inlinita autem essentia po- aeriificiacl super arenara et infirmum solvere
lentis, et infirmilatem virlute et novissiroa conso- lans, et veluti quariam inconiprehensibili visiorie
naniium sibi comprehendit et superai, sicut ct in consirierare festinus de hoc thcologicam virtulera.
his, quae secundiimsensum potentia sunl, videmus, Suimet enim negatio castis verilaiis esi. Verilas
quia superlucentia luminaria et usque infirmas vi- autem ov est : et verilalis* casus, ab existente la-
siones anticipant, el raagniludines dicunt sonJluuin psus *. Si igilur veritas _v est, negaiioque veri-
in non valde facile sonorum recipientes auditus las onlis casus, ex onle cadere Deus non potest, el
subire. Omnino enim non audiens, non auditus : et non esse non esl : tanqnam si quis dixerit, non posse
universaliter non videns , neque visio. Ipsa clare non polest, et nescirc scctindum privalioncm nescit.
muliipotens Dei distribulio omnia exislentia implet, Quod quidem sophos lion inlelligens, imilalur cer-
et nihil est existenlium, quoJ omnino privetur, ha- lanliuin imperitos lnctatorcs, qui saepe iufirmos
bere qnandam virtutero, sed aut intellectualeni, aul B esse conlracerlantes opinando, secundum quod vi-
ralionalem, aul sensualem, aut vitalem ', autessen- dctur sibi, et ad omnes eos virililer umbratim pu-
tialem virluleni babel : et ipsum, si jiislum dicere, gnantes, ct aera vanis iclibus fiducialiter perculicn-
csse virtutem, in esse habet a superessentiali virltile. les, aestimant contraluctaniium suorum doiniuari,
Ex qua sunldeiformes angelicarum dispositionwmvir- et seipsos praeriicant, nescicnles illorum virtulcm.
tutes, ex ipsa etcsse incasualiter • liabent.etoumes suos Nos aiilenv theologum, sccunrium quod possibiie,
inlellectuales et immorlales semper motus, et fortitu- considerantes, plus qnam polenlem Deum laudamus
dinem ipsam, et indiminulum desiderium boni ex ul oranipolentem, ut beatunv, ut soliim poientem, ct
multum optima virlule acceperunt, ipsa perroittcxie dominantem in polentia sua seculi, ut secundum
cis posse el esse haec, et appelere semper esse, et nullum exislentium cadentcm : magis aulem et su-
hoc posse appetere possc semper. Proveniunt au- perautem omnia existentia per virtutem superesseri-
tero haec inilexibili viriute el in homines, el anima- lialem, ct omnibus cxistenlibus posse esse, et esse
lia, cl gcrmina, et lotam universilaiis naturam, et seciindum magnilttdincm superantis virlulis copiosit
virlute unita sunl ad inler se invicem amiciiiam et effusionedonantem. Justitia aulem iterum Deus, ve-
socielatem, ct discreta, ad esse seeundun. propriam lut omnibus quae sunt, secundum dignilatem dislri-
singuia quaequc ralionem et terminum inconfusa et C Jiuens laudalur, et mensurationem, et formam, et
imperturbata, el universtlatis ordines et cuniul.itio- orriinationem, et disposUionem, el omnes virluteset
nes iu proprium oplimum persalvat, et immortales ordines segregans unicuique juxla vere existenlent
angelicarum uniialum vitas imniaculalas citsloriit, jusiissimuro lerrainuin, et omnibus corum singulo-
et caelestes, et illuniiiiatrices, et sidereas essentias, rum per seipsam actionis causalis e;is. Omnia enim
el ordinationes inimutabiles, et secunrium posse csse divina jusiitia ordinal, el lermirial, et oronia ab om-
facit: el leroporis ambitus discernit quidem proces- nibusclara el inconfusa salvans, unicuique cognata
sionibus, colligit vero reversionibus : el ignis virtu- omnibus existeniibns rionat, secunduin unicuique
tes inexlingiiibiles facil, ct aquae flueuta noh defi- cxisienlium insitam dignitatem. Et si haec reclc
cientia, el aeream elfusionem lerminat, ct terram dicimus, quicunque diviuis nialedicunl, justitia eos
in niliilo collocat, fecundbs ejtis parlus incorruptibi- lalet, suam injiisliliam in aperlo conriemnantcs.
les custodil, el in se invicem eleroentorum harmo- Aiunt eninv, debere inesse mortalibiis immorlalila-
niam et leinperantiam inconfiisani el inseparabilem tem, et imperfeclis perfecturo, el per scipsos inoiis
salvat, el animi el corporis copulam coutinet, et alteram moventem nccessitalem, et mulabilibus iin-
gerniinum nutritivas et auctivas viriutes niovel, et nuitabililalem, et perfecle polcnlia infirmis, ct ac-
superal essenliales omniuni virtutes, et universilatis terna csse lemporalia, et iiitransmulabilia natura
insolubilem mansionem tntinit, el ricificalioiiem ipsa mobilia, et leroporales delicias aclcrnas, el omnino
donat, virlulem in boc deificantlis praestans. Et om- quae sunt aliorum, aliis porriguni. Oportet scire,
nino nullum est universaliter exislenlium, omnipo- divinaui jiistiliain in hoc vere existenleni veram ju-
tenti muiiimine et circunistanlia divinae virlulis pri- stiliam, quia omnibus relribuit propria secunduin
vatum. Quod enini univcrsaliter ntillam virlutetn uniuscujusque existeniium digniiaiein, et uniuscu-
habel, neque est neque quid est, neqtie aliqua • ejus jusque naturam in propria salvat ordinalioiie et vir-
omnimodo positio. El quiricm ail Elynias roagtis: lule. Sed quis dixerit : Non est justiliae forsari,
Si omnipolens csl Dcus, quoinorio riicilur aliquiri agentes sanclos inter non adiuvanles a deludemihii _
YARIAELECTIONES.
1 aut vitulemom. BII. ' AEH incuusitliter. * ISEIIneijiic csl, * Sic A; ex existetile
nequeest aliqua.
lapsus oin. codd. • BE veritate.
NOTAE.
« II Tim. II ,
 IIS9 JOANNIS SCOTI .i_.o
cxlorquenrios. Ad quem dicendum sic : Si quidem A adtota differentias, et ejus, quae est justitia, custo-
(lilignni, qtios dieis sanclos, in lerra a malerialibus dem, quae non concedit commixta tota in totis facta
zclanda, divino penilus cecirierunt amore : et nescio perturbari, custodiens vero, quae sunt omnia, per
quomorio sancli vocentur • injuste agentes , vere species singulas, in quibus ununiquodqu. esse sub-
amabilia et divina non zelanlibus, el non aiivanlibus stituit.
ab ipsis non sancle approbata. Si aiitero vere exi- CAPJTULUMIX.
stcntia aniaiit, laelari oporlet quorum appetitores, De maano, parvo, eodem, aliero, simili, dissimili,
quando appetila assequuntur. Vel non lunc magis stalu, mdlu, aequalilate.
appropinquanl * angclicis virtulibiis, curo, ut pos- Quoniam autem el magnunv et parvuro ponilur
sibile est, desiderio divinoruin redeunt malerialium in oniniumcausali.eildipsuii), el alterum,etsimilc,
perpessione exercilali. Ad boc valde viiiliier pro et riissimile, elstaius, ct molus : da, et his divini
bono inslant. Ilaque verum dicere, quia hoc niagis nominalivis' agalmatis quaeeuroqtie nobis manifesla
est divinae justitiae proprium, nolle pcrdere polenler sunl, coiitemplabiniur. Magntisigitur Deus in eloquiis
ageniium foriiluriineuv roatcriaiiuin vinculis. Nuin- laudaltir, et in magnitudine, el in aura leni divinam
quid vero, si quis conalus ftierit hoc facere, inter niaiiifeslante parviiatein : cl idem ipse, cura aiii.it
non adjuvantes, sed collocantes eos in bona et irre- B eloquia: Tu autem idem ipse es a, et alter, quando
prehcnsibili stalione, et rclribuenles lalibus exislen- ul mtillum Jiguraius el raiiltiforinis ab ipsis eloquiis
libus, quac sccuiidum riignitalein suul. Ilaec igilur plasmalur, et similis, ul siniiliiim et simililuriiiiis
riiviiia justitia el salus omnium laudatur, prppriam subsiiluior, et dissimilis Oronibus, ut non enle ei si-
uniusciijtisqiie el puraro ab aliis esscnliam et ordi- niili ', el stans, et movens, et ut sedens in aelenium,
neni salvans ct cuslodiens, el foelida pnrgans in oro- «l molus, ut in oronia vadens : el quaecunque aliae
tiibus propriae actionis. Si auiem quis salutem lau- cisdein aeipjipotentes divinae nominaiiones ab eln-
daverit, el sic cx roalis oronibus orones velut partu- quiis lautlantur. Magnus igitur Deus noroinalur, sc-
rienleni eripientem, omnino ibi et hunc laudabilero cuiidum quod scil suuin roagnum omuibus magnis
Iaudalorem largissiroae salulis recipiemus. El hanc suis trariens, el oinnem iiiagnitudinein extrinsecus
aulem eliaro prinvaro salulem omnium dignum jmli- superexcellens, et superexienluin universalissimum
cabimus eiim definisse omnia in seipsis inlransmu- locuni continens, oiiineinsiiperansnumeruiii.oninein
tabilia, el stabilia, et infiexibilia ad subjecta salvan- intiliituriinero transgrediens, el secundum snperple-
•tem, cl onvnia ciislodieniem non pugnantia et non niludinein suam el roagnain operationenv, el iinnan-
bcllantia, sui.sque singula quaeque rationibus dispo- les suas donaliones, el quaniuin ipsae ab omnibus
lj
sila, ct oronem iniqiiilatein et extraneam actioncm participatac secunrium uiullam el largani effusioueiu
ex omnibus extcrminantem , ct corralionalilale indiminutae oninino sunl, el eandero babent super
uniusciijusque conslittienlem irralionalilates exlra pleniludinem, el non minuuntur parlicipationibus,
carieii.es in conlraria, el non transgredientes. Deinde sed el magis supernianant. Magniludo haec el niulla
cl hauc saltilem non respeclu quis laudarit sacrae esl, et informabilis, el iiintinierabilis : et haec est
iheologiae, velul oronia cxistenlia salulari omnium superexcellenlia, secundum absolutaro et stiperordi-
honiiaie proprioriim optimorunv casu redimentem, naiam inacceplibilis nvagnilttdinis effusioitem. Par-
qiiaiilum iiniusctijusqiie salvanriorum recipil natura. vuin aulem sive minuium in ioso riicitur otnni II-
1 .-oindc el redeinplionem ipsam noroinant Uveologi, nito spatio emunilus>, et per omnia consequenter lo-
(|iiantiim non sinit vere exisientia ad non esse ca- calus. Et quidero omnium causalc esl parvum. Nus-
dcre, el quantum el si quid ad delicttim atil inorrii- qtiani enim invenies parvi formara non parlicipans.
iialiiiii decepliinv sit, el diininutioiicm qnaiidara pa- Sic igitur in Deo parvum accipiendum est, velut in
lialtir propriorum bonorum perfectionis, et lioc omnia et per omnia finuiter locatum, et opcrans, et
passione ct ineriia et privatione redimit, implens pervesligans nsque ad divisionem animae et corpo-
iudigcnliam., et jiaterne infirmilatero despiciens, ris, compaginuinque et roedullarum et nolionum cor-
et rcstituens a malot inagis aulem siatuens iu bono, dis, nvagis autenv existentium omnium. Non enim est
superliroidiim bonum replens, et orriinans, et or- crealura non apparens in conspeclu ejus b. Parvum
nans iiiorriinaium ejusct iuornalum, el iniegrilalem lantum est, et quantum Incoinprehensibile, mullum,
pcrficiens, cl oinnium solvens maculas. infinitum, comprehendens omnia : ipsum autenv in-
Seri de his quiilem et de juslitia dictum est, se- comprehensibile. Idipsum vero superessenlialiter
c.nrium qtiam omriium aequilas mensuralur el aelernum, inconversibile, in seipso manens semper
lerminatiir, et ourois iniquilas, quae esl per priva- secundum eadem et similiter habens, oinnibus sinvi-
lionem, in ipsis singulis acquilalis exlerminalur. liter praesens, el idipsum per seipsum a seipse,
Acquilaleui cnini si quis auferret in Into, tolorum firmiler et incontaminate in formosissirais surorois,
VARIAE LECTIONES.
1 AE tiocarenfar. * Vel non — appropinquunt om. codd. ' AE divinis nominatkis- * AIl similis. ' Bll
eminuliis.
NOTAE.
-III. Reg. XIX. Psal. CI. -.Hebr. IV,
 1161 VERSIO OPERUM S. DIONYSn. — DE DIVINISNOMINIBUS. 1162
magnaimmutabilitale, et naturali collocatumsocietate A , iem : ipsum 4 vcro siroilitudincin verialviccmdomvre
intransnvutabile. incasuale, inflexibile, inalienatum, ad se conversis, ea sccundttm viriutem medielale
purum, immaleriale', simplicissimum,non indigens, eorum, quae sunt super omnem et visionem et ra-
non crescens, non diminulum, non genitum, nonsic, lionero. El est divinae similiiudinis virlus, advc-
non qnomodo aul factum aut invperfeclura, aut ab nienlia omnia ad causale convcrtens. Haec- igilur
hoc aut hoc non facium, ntilk) roodo nunquam dicendum similia Deo, cl secundmn divinam inva-
nusquam ov, sed sicut omne ingenitum el absolute ginem et simililudinem. Non enim ipsis Dcum siroi-
ingenilum, et semper ov, el ipsum perfectum ov, et lem, quia ncqiie homo propriae imagini similis. In
idipsum ov per seipsunv, et a seipso uniformiter el aeque polentibus eiiim possibileessc, et similia baee
aequiformiter segregatum, et idipsum ex seipso om- inter se esse, et converti in allerutram simililudi-
nibiis participari opporlunis snperillucens, el allera nem s, et esse ambo sibi invicem similia, secundiim
alteriscomponens,inagniludoetcausanaiuralisimmu- praecedenlem siroilis speciem : in causali atitem et
tabilissocietatisin seipso, etcontrariasinvililersuper- causalivis non recipimus reciprocalionem. Non enim
eininens secundum unam ctsingularcmtoliusnalura- solum bis aut his siniile esse denalur : oronibus
lis immutabilissocielaiis superenvinentem causaro.AI- autero similitudinein 6pariicipantibus essendi simili-
terumautem, quoniain oninibusprovide Deus adest, et B • bus Deus causa fit, et est et ipsa per seipsam simili-
oiniiia in omnibus propleromniura salutein sit quidem tudinis subslilutrix, et in omoibus simile vesligio
cv, ex scipso el propria naturali immutabililate in- quodara divinae simililudinis simile est, et unitalem
conversibiliier peroperalionem tinam et incessabilem eorum complet. Et quid oporiet de hoc dicere?
sians, el seipsum porrigens iufiexihili virlute ad dei- Ipsa eniin theologia dissimilero euro esse praecipil, et
ficationem conversorum, et alterilatem variarum omnibus incompaclum, ut ' omnibus alterum : et
Dei per miiliiformes visiones figurarum, allera quae- quod est mirabilius, quia nihil csse simile ei dicit.
daro visihilibus perlucens significare aeslimatidum. Et quidem non est contraria ralio ad ipsunv simili-
Quoniodo enim, si aninvam ipsanv corporali spe- luriini. Eadem eniro et similia Deo, et riissimilfa :
cie ratio effingeret, et parles corporales imparlihili illud qutdem secunditro acceplam ipsius iniinitabilis
circumplasroaret, alilcr intelligeremtts in ipsa cir- iiuilalionem , hoc vero secundum distaniiam cau-
cumposilas parles imparlibilitali.quaeesl secundum sativorum a catisali, el niensuris mtiltis et incompa-
animam proprie. El captti quiriem animum, cervicem rahilibus. Reliquuni aulem, et de divino slalu sive
autem opinionem, ut meriio * ralionis et irratio- sede dicainus. Quid autem aliud, praeler manerc
nalitatis, peclus \ero furorem, venlrem ast concu- ipsum in seipso Deiini, et immobili naturali innnu-
piscenliam, crura quoque et peries naturara dice-, tabilitate unimode Jixum esse, el supercollocari
rcmus, partium nominibus virlutum symbolis ulen- sccundum eadem, et circa idipsum ct simililer ope-
libus. Mullo magis in omnium summa alteritalein rari, et secundum slabilissimum ipsum ex seipse
forroarum et figuraruiTisacris et divinis et myslicis omniroorio subsislere, et secundnm idipsum in-
replicalionibus solvere oporlet. Et consilium trina transmutabilem, et universaliter iramulabilem, et
corporum scbemata iniaclo et non figurato Deo cir- baec superessenlialiler. Etenitn ipse est oninium
curoligavit : laliittriinem quiriem divinam dieendo stalionis et acriilicationis causalis, qui est snper
siiperlatissimam in oronia Dei processionem, lon- omnem aeriificationem el stationem, et in scipso
giludinem vero superextentam in omnia virlulein : oinnia constiluit ex propriorum -bonorum staiione
profunriiim ast, omnibus exislentibus incomprc- immobilia et custoriita. Quid autem et cuin iterum
hensibilero obscuritatem et ignoranliam. Setl ut theologi et in omnia provenicntem, et muiabilcm
niiiil Iateat nosipsos cx allerarum figiirarum el in- dicunt immutabilem? Nonne divinitus ct hoc inlct-
formium replicalione, eas quidem_incorparales divi- ligendum ? Moveri enim ipsum pie arbiirandum.,
nas nominaiiones his, quae sunt pcr symbola sensi- non secundum delationem, aul alienationein, aut al-
bilia , conimiscentes : proplerea de bis quiriein in p. ternationein, aul conversionem, aut localem inolttm!,
symbolica theologia.-Nunc vero hoc divinam alleri- iioii rectum, non circulariter fereniem, iion ex am-
talem, non alienalionem quandam superinconversi- bobus, non intelligibilem, non animalcro, non natu-
bilis immulabilisque naluralis socielatis suspica- ralem, sed in essenliaro ducere Deum, ct coHiinere
bimur, sed singulare ipsius mulliplex et uniforines omnia, et universaliier omnibus proviriere, et ari-
in omnia roultae feciindilatis processiones. Similem esse omnibus 9 omnium imroensurabili circiim-
aulem Deum, siquidem unum ct idipsum dixerit slanlia, et in cxistcntia omnia proviriis processioni-
quis, sicut lotum pcr loturo in seipso singttlariter et bus el operationibus. Sed et motns • Dei immtiia-
tropartilc exislcniero siiuilero, tion spernendum bilis ,0 divinitus ralione- conceriendum laudnrc. Et
nobis similis divinum vocabulum. Theologi aulem reclus quidem infiexibibs inleliigeiiriiis, ct irrevoca-
superoinnia Deuro, aut ipsiitn s nulli aitint esse siiui- bilis prpcessio operalionum, ct ex ipso ouiiiiiini
VAIUAELECTIONES.
* inflexibile— itnmateriale oro. BH. * AE ut in medio. • AB * Ell ipsam. " A in alliora sinii-
ipsc.
iuttdine; E in nilerulra sintititudine. ' AE similitudine. ' E et. 8 vrovidere — omnibusom. BU. 9 Bii
t_o.'KJti. l' BII immulubili.
1153 JOANNIS SCOTl ' flfti
generatio: elicoeides vero, id esl obliquus, stateralis A
I nire docente: aut, ut riivinus noster sacer perfe-
processio el fertilis stalus. ^uod aulem secuirdum Cior ait, utroque antiquitatein divinam declarante,
cyelum, idipsum el media el exlrema contineiis et seniore quidem, quod primunv in lenipore, juniore
continenda conlinere, el in ipsuro ab ipso perve- vero, quod secundum nuroerum esl aniiqitius,
nientium conversio. Siaulein qnis similiierin eloquiis babenle, quoniam unilas, et quac sunt circa utii-
ipsam jusliliae diyinam noniinationem in aequo acci- taiem, in mullum progredientiuni numerorum an-
piat, dicendum, aequuro Deum, nonsolum in non par- tiquior. Oportet aulem, ul arbilror, lenipoiis, et
liiam etirreprehensibilem, sedctiam utin orania et per aetemi naturam ex eloquiis scire. Eteniin non qttae
omnia ex aequitale pervenientera, el ul per seipsam sunt omnino et absolute ingenita el vere aeterna,
aequalitalis substilutorero, juxla qtiaro aeque ope- ubique aiunt aeterna, et iricorruptibilia, et im-
ralur per se iuvicem omniutn similem capacilatem, nioitriia, et imnvobilia , et exislenlia similiter,
ct aceipientiuni ex aequitate parlicipatioiieni, secnn- quomodo existenlia dicla sunt : Elevamim portae-
ditm singulorum opporlultitalem, et aeqiiitalcm aeternales a, ct similia. S.icpe aiitem et antiquis-
secunriiim dignitalem.etinomnia disiribttlum datum, sima aeterni cognominalione eharaclerizanl, ct
et per omnia aequaiitalem invisibilero, intellectua- tolum verum est, quando secundum fios leroporis
lem, rationalem, sensualem, csscntialem, naiuralem, B ' slaium aelernum appetlant, -quanliim proprietas
voluntariam * exccltenter et universaliter in seipso aetemi est antiquum et immutabile et universaie
anticipando, secundura stiper orania totius aequali- esse metiendo *. Teropus autera voeant in genera-
lalis faclrieem virtutem. tione et corruplione et mulabililate, el aliud aliter
habens. Proinleet nos bic secundum tempus ter-
CAPITULUH X.
nvinandos aeterni participationera theologia dicit,
De omnipotente, anitquo dierum, in quo et de
aeterno et tempore. cum incorruptibile et semper sicsic habens, aeler-
num intelligimus. Eloquiis vero est, quando et in
Hora autem est, sermone mullivocum Deiiin ut temporibus aeternum glorificalur, et aeternum
oinnipotenlem, et ut aiitiquum dierum laudare. Hoc tempus, et si magis in ipsis quidem et poteniius
quidem enim dicilur, propter quod oninium ipse exislentia aelerna, et quae in generalione sunt,
sit onvuipolens aedificatio , continens et ambicns tempore dicla et declarata sunt. Oportet itaque
tola, et collocans, et fundans, el constringens, et non siinpliciter coaelerna Deo, qui est ante aeter-
inflrmum in se omne perficiens, el ex seipso num, aestimari, quae aelerna dicta sunt. Preliosis-
omnia, sicul ex radice onraia tenenti, ducens, el in sima aiitcin eloquia inconversibilia sequenles ,
seipsam omnia velut in consulltim omnipotentissi- C < aeterna quidem el leniporalia, secundum Cognilos
muro convertens, el conlinens ut omniura aedi- ipsos ad obaudienduin modos, media vero exisleiir
ficalio , oranipolens , comprebcnsa omuia secun- lium et faclortim quaecunque , alibi quidein aeter-
dum unam superantem omnia conlinenliam rauniens, num, alibi vero tempus participant. Deuin ast et
el non siuens ea cadenlia seipsa, ul ex perfectissiroa ut aeternum, et ut lempus lauriare, ut temporis
refeetione mutata, perire. Dicitur aulcm omnipo- totius el aeterni causalem, el antiquum dieruirt ,
tens tbearcbia, et ut omnium polens, et pure mi- ul ante tempus, et plusquani lempus, et movenlem
nistranlibus ca praestans, et, ut omnibus praecepit, spatia temporum et tempora, et iterum anle aeterna
amabilis esl, immillens omnibus voluntarias copu- siibsistentein, quantum et ante aeternum est, et
laliones, et dulces partus diviui et omnipotenlis plusquam aeternum, et regnum ejus regnum oninium
el iniroalerialis bonitatis ipsius amoris. Dierum seculoruro K
autem anliquus Deus laudalur, propter quod om- CAPITULUMXL
nium * ipse sit et aelernum, et lempus, et ante De pace, et quid vult sibi hoc perseipsum esSe, quae
dics, cl ante aelernum, et tempus . Et quidem per seipsam vita, quae per seiosam virtus, et quae
sic dicta.
tciiipus, et diein, et spatium lemporis, et aeternura
divinilus eum esse dicendiiin, ut existenlem secun- 0 Age nunc divinam el archisynagogam pacem latt-
riuni oronem molum inlransinutabilem et immobi- dibus pacificis favorabimus. lpsa est enim mnniuni
lero, et in semper movendo manenlem ex seipso, adunatrix, et oraniura consensus, et counalurali-
ct ut aeterni, et lemporis, et dierum causalem. tatis geiiilrix et operatrix. Proitide et orania ipsani
Proinde et in sacris myslicarum visionum theo- appetunt, partibilem eorura mulliludinera convcr-
phaniis el velus et novus forinalur, seniore qui- tenlem in totam __iitalem, et civile universitaiis
dera anliquum et existenlem a principio, juniorei bellum adunanlein in aequiformem coliabiiatiouetii.
vero non senescenlem significanle, clarissime ai Participatione divinae pacis primores congregataruni
principio per oinnia usque ad finem eum prove- vii lulum ipsae, et ad seipsas, el atl se invicem
VARIAE LECTIONES.
* BH volttntaria. ' A' omni tempore sit. ' A ct anle tempus; E et mtfe dies et aelernum el tempus; el
BHf.aelernum — temptts oin. Bli. 4 EH mentietido.
NOTAK.
» Psal. XXIII, 7, 9. - Dan. VII. Psal. CXLIV.
 i|G5 VERSIO OPERUMS. DIONYSH.— DE DIVINISNOMINIBUS. 1106
uniunlur, et ad unaro omnium pacem prislinam, et A uno omnia ostendentc , ct per oninia veniens , et
quac sibi subjecta uniimt, ipsaque ad seipsa , el ad propria nalurali ct immulabili socictalc venicns.
se invicem, et ad ununvet perfeclum omnium pacis Provenit eniro in omnia, el Iratlit oinnibus propric
principium el causam : quae imparlibiliter super- ipsis ex seipsa stiperroauans niagniiiirio pacificae
lirmata tolis, velul quibusdam claustris divisoruro generalionis, et manct per excelleniiani uniiaiis
convenren.tiumomnia terniinat, et consumraat, et lola aJ i.otaro, et per lotam seipsam stiperunilam.
luiificat, et non sinit separata fundiad mullunvet in- Quomodo aulem, dixerit quis, appetunt oinnia pa-
finitum.inordinala, et incollocata, deserta Deo facla, cem? Multa enim allerilate et discretione gatidcni,
cl sua unitate exeuntia, et inter se invieem turbu- et nunquam aliquando liabenlenvsilerc volticrint. I.t
ienlissime confusa. De hac igilur quia esl divinai si quitlem allerilalem et discretioncm , qui haec
pace et silentio, quod sacer Juslus ay.sy_i_vvocat, dicit, ait tiniuscujusque exislentium proprielalen»,
et in omnenfcognilam proccssionem, immobililatero, el quia hanc exislenlium iiiilluni 6'v, quod qitiricro
ut et silet, et silentium ducit, et ul in seipsa, el est, velit aliquando perdere, non fortassis neque nos
intra seipsam est, et ad seipsam lolam tota super- ad hoc contrariicemus , sed hunc pacis appetituiu
unitur, et neque in seipsam intrans, et multiplica.ns i manifeslabimus. Omnia eniro diligil ad scipsa paci-
seipsam, deserit suam unilalem, sed et provenii in " ficarc ct tiniii, et a suis el a seipsis immutabilin et
onvnia, intus ibi manens per excellentiam omniai incasualia esse : et est per uuiimquodqtie commixla
superantis unilatis. Neque dicere, neque inlelli- proprietate perfcctissima pax cnsiodiliva , pacem
gere cuidam exislentium est fas, neque possibile , donanlibus suis providenliis, oronia iinpcriurbala et
sed, ut ineffabiie et idipsum et incognoscibile in inconfusa ad tanta et ad se invicem salvans, et
ipsam reponenles, tanquam omnium existenlem omnia in foiiiludine ct infiexibili virliilc ari suaro
summitatem , inlellectas ejus et riiclas parlicipa- pacem et tranquillitalein statuens. Deiiule ,mola
tiones, et boc, ul possibile viris et nobis a raullisi omnia non silere, seri moveri semper eorum moluni
opiimis rcliclis superspeculabimur '. Et primum vult. El hoc appelitus est divinae oniniiiiii pacis,
qiiidem hoc dicendum, qtiia per seipsam pacis , et omnia in seipsis iucasualia salvanlis, el oniiiiuni
tpiius, et per unumquodque, est subslantia, et quia molorum proprielalem et motivam vit.uii, imintila-
•mnia ari se invicem contemperat per inconfusam bilem et incasualem custodientis, in nvotaad. se pa-
eorum unilatem, per quanv inseparabililer unila , et cificanlia, ct sicsic habenlia, agendo quae sua suiii.
iiidislanter aeque perfecla, secundum proprianv sin- Si aulenv secunduro casum pacis allei ilatem diccus,
gula speciera slaluit, non superobscurala per _ confirm.1tnon esse omnihus amabilcm paccm, in.igis
mixturara ad opposila quiriquani obcaecant uni- quidem nibil existentium esse, quod ab oroni peuiltis
tricis diligcnliae et puritatis. Unam igilur quan- uiiitale cecidit. Quod enim omniiio inslabilo et
dam et simptara pacificae unitalis conleraplabimur miilturo, et incollocalum, el infinitum, ncque 6'vest,
naturam, copulanlera omnes sibi, et sibimelipsis, neque in existenlibtts. Si auiem lales aii paci et
et inviceui, et salvanlemomnia in inconfusa omniuni pacis bonis infeslos csse, contentionibtis cl fuioribus
coniinentia, et conspicua, et conlemperaia. Per et alienationibus et instabiliiatibus gaudenlcs, et
qtiam divini animi intellecti intcllcctibus stiis ipsi obscurissimis unvbris pacis concupisccniiae dc-
maiunlur , et intclligentibus , el ilerum in incogni- tinentur, ad quas passionibus lurbali niiilliini mobi-
lum ascendunt super aninvum collocalorum con- libus, et eas sislere indisciplinate appclenies , et
taclum. Per qtiani animae largissimas suas rationes aeslimanles plenitudine semper rcfliiciitiiini pacifi-
intelligenles, et ad unam intelleclualem congregatac carc seipsos inslrticlione tenentium volujiiaturo
purilatem, progrediunlur proprie sibimet via et or- perturbatos. Quid si quis dixerit ric ipsa secundiim
dine per immaterialemct impartibilero intelligenliam Cliristum paciflua humauilatc, secunrium quam non
in unilateni super intelleclain. Per quaro una et in- discimus adhuc pugnare, neqiie nobis ipsis, neque
solubilisomniutnconiplicalio secundumdiviuam ejus D ] invicem, ncque angelis, sed ct ipsis divina per virtu-
harmoniain constituitur *, et compaginalur conso- tem coopcrabimur, secunriiim provirieiitiam Jesu
nanlia perfecla, et consensus, et congcrminalio con- onvnia in oninibus operatilis, et facicnlis paccn.i iuT
gregans inconfuse, inseparabiliterque confusa. Per- effabilem, et cx seculo praedesiinalaro,.ct reconci-
veuil eniin perfeclissiroae pacis universilas in omnia lianlis nos sibi ipsi in spirilu, ct pcr seipsuni ct in
exisicntia, secuiidum simplicissiuiuni ejus ct clarum ipso palri. Dc quibus superemiitentibus rionis in
unificaevirlutis advcnluin, iinificaus omnia, et con- llicologicischaracleribus suflicieiiler riictuui cst, at-
jungens suinina per mcdia sunvmis, per unam con- leslanliiim nobis sacra eloqiiioruni intclligcniia.
naluralem coiijugata amicitiam, et perfrui se rionans Quoniam et aliud me pcr episiolani inlerrog.tl.ias,
eliam novissirois universiialis exlremilalibus, et quid forsan , quando dico per seipsum essc, per
omniacognata faciens unitalibus naluralibiis, iiiiniu- seipsant vitani, per seipsam sapicntiam, et ad se-
iabilibus societalibtis, ailunationibus, congregationi- ipsam riicebas riubitare, quomorio Dcuiit aliqiiaiido
bus, inseparabililerscilicct divina pace slante, etab auidem insuui vitam tlico. aliniianrio vero ncr sn-
VARIAELECTIONES.
' JJII stiperspeculamur *A E substiluilur.
1167 JOANNISSCOTI .168
i;>s.vnviiae substilulorenv : neeessarium aestimavi- A rientiaro el bonitatem participatas ab existeuiibus,
>»"i, sancie Dei homo , et hac te in nobis dubita- ex Deo non p?uticipantc provenienles copiosa fti-
'«loiieabsolvere. Et prirounv quidem , ut niultoties sione, et superscatenles, ut diligCns omnium eau-
dieia et nunc recipiamus, non esl conlrarium, per salis suroniilas omnium, el stiperessenliale, et super-
seipsam virlutem, aut per seipsam vitam dicere naturale omnino sttperexcellit ea, quae sunt secuu-
Deum, et per seipsam vilae, atH pacis, aut virlulis dum qualemcunque essentiam et naturam.
substilutorem. Quaedamquideineniin ex existentibus, CAPITULUM XII.
et maximc ex primum cxislentibus, ut causalis' Desancto sanclorum, regeregum, domino dominorum,
oiiiniuin existenliiim dicunlur : qiiacdam vero, ut Deodeorum.
•supcr omnia etiam primo exisleutia, superis super- Sed qiioniain qtiiriem de his qu.iccimquc dicere
esscnlialiler. Quid aulem omnino, inqtiis, qnod pcr oportebat, coinpclenlcro acceperunl, ut arbitror,
seipsum essc riicltimesl, aut per scipsam vilam, aut fincro , laudandus esl nobis magnivocus ut sanelus
quaecunque absolute et priiicipaliter esse, cx Deo saiiclorum, el rex rcgnanlium, et rcgnans in secuhv,
primitus substituisse* exposuinms. IIoc auiero dici- el super secula, et adhuc, cl ut Dominus rioniiiiorum,
mus, non est pravum, sed recliim, et simplicem de- ct Deus deorum a. El primum quidem dicenduro,
claralionera hahet. Non enim essenliant quandam " quid per seipsam sanclitatem essc arbitramur, quid
divinam aut angeltc.ini esse dicitnus, per seipsam regnuin, quid doniinatioiiem , quid diviuitalem , et
essendo essendi quac sunl omnia causam; soluro- quid volunt deelarare eloquia riiiplic.ilioneexislcn-
tnotlo eniin essenrii omiiia quae stint, et ipsum esse tium -. Sanctilas igilur est, quanlum secundum nos
siiperessenliale principium, et esseniiam, et causa- dicendum, omni inqitinalione libera et perfectissima
lent". Neque vilae parenlem aliam deilatem, prae- el incontanvinatissimapurilas. Regnum atilem omnis
tor superdivinam onvnium quaccunqtie vivunt, et Jinis el ornatus et I:'gis et ordinis distributio. Domi-
editae vitae causam vilam. Neque colligcntem di- nalus vero non subdilorum excellentia tantuin, sed
cendum priucipales cxistcnlium el erealrices essen- el oniiiis et bonorum el optimorum perfectissima
lias et substanlias, quas qniriam et deos exislen- et omnimoria possessio , el vera et imniulabilis fir-
tium et crealores promptos confestim perfecerunt, railas : propter quod et tlominatus a Doiuino, et
qiios vere el proprie dicendum, nequc ipsi fonnave- dominabile , el doniinari. Deiias vero oninia con-
ruiil non cxisleiites, neque patres eorum. Sed per sirierans provirientia et bonilaie perfecla, el omnia
seipsuin esse, et per seipsam vitam, et per seipsam circumspiciens et conlinens, et a seipsa replens et
ileiialero dicimus principaliter quidem et deiformi- _ sttperans omnia providentia sua fruentia. Haec igf-
ler el causaliter unum omnium superprincipale ct tur omiiiain siiperexcellenlicausa absoluie Jaudanda.
siipcressentiale principium el causam. Parlicipaliter Et aridcndum, ipsa supereminens est sanctilas, ct
auteni edilas cx Dco non parlicipanle providas dominalus, et regnum , et superincumbens el sim-
virtules, per seipsam deilicationem, per seipsam plicissima deitas. Etenira ex ipsa in uno cl cumulale
viviflcalionem, per seipsaro deificationem*, quas nascitur et riislribuitur oronis clara diligenlia toiius
cxistcntia pioprie sibinielipsis parlicipanl, ct exi- pincerae puritalis, omnis exisientium et ordinatio et
stentia,et vivemia.et divina, et sunt, et dicuntur, et Hispositio, inconvenientiam et inaequalitalem et im-
alia simililcr. Proiude ct primartim ipsarum opti- mensurabilitatem exterminans, el in bene ordina-
mus siibslilulor dicilur esse, deindc lotaruin earum, tani simililudinem et reclitudinem respfendens, et
deinde pariiculariunv ipsarum, deinde lotarum ipsa- circumducens parlicipare se digne facta: oinnis pcr-
rum pariicipationum, rieinrie particulariter earum ° fectio, et omniuin bonorum omnimoda possessio,
participantium. El quitloportet de bis dicere, quando omnis optima contcmplatio et conlinualio eorum,
quidam divinorum nostrorum sacrorum magislro- quae provisa sunt, seipsam divinilus addens ad dei-
runv, cl per seipsam bonitaiis et deilalis subsli- ficalionem desideraniiura. Quoniam vero superple-
lulriccin aiunt plusquain optimam et plusquam n nitudo omnium est omnium causalis, secundum
divinam per seipsam bonitatenv et divinilalem, di- unanv omnia superantem excellenliam, sanctus san-
cenles esse beneficani et deificam ex Deo procerien- ctorum laudalur, et celera, secunduin supermanan-
tcnvdoiialioncm,el pcr scipsam formant,per seipsaui lein ' caiisam et exaltalam supereminentiam : lan-
forinificani fiisionero, ct tolam foruiain, et parlicu- quaro si quis dixeril : Quantum supcrat nonexislen-
larera forinam, ct uuivcrsaliler bona, ct partictilari- libus exisieniia sancta, divina, domina, regalis ,
tcr bona • : cl quaccunque alia seciiiiriuin eunriero et ipsa pariicipamia , ipsae per se parlicipaliones:
dicta siint ct dicenlur lnodum, declaranlia provi- lantum supercoUocatur omnibiis cxislenlibiis , qiii
VARIAELECTIONES.
1 BII caustdes. ' ex Deo primitus siibstitiiisseom. BH. a AE cattsrtle. • per seipsam vivificationem,per
0111.
codri. " purtieipationnm — _fli«»iom. corid. * -f particulariter bona om. codd.
seipnam dcificuitoncm
' Ell sitpermuncnicin.
NOTAE.
» Da;i. IX| Apoc. XIX. h Dan. IV; ls.-.i.IX; Mich. V;Zach. IX; Apoc. XVII.
 H09 VERSIO OPERUM S. DIONYSH. — DE DIVINIS NOMINIBUS. 117»
est siiper omnia existentia, oinnium participanlium A . quia secunduro unum uniuscujusque praecogilata est
ct participationura non pariieipans causalis. Sanctos species, unire dicitur unita, est omniuin est unuin
aulero et reges el doroinos et deos vocant eloquia exemplar, ct si inlerimas utium, ncque universitas,
ipsas in singulis principaiiores disposiliones , per neque pars ", ncqtie aliud aliquid existenlium erit:
quas secundae ex Dei donis accipientes, illarum omnia enim in seipso iiniim unifonniler praeambit
distribulionis simpliciiatem circa suos differCntias et circumpreheudit. Ipsa igilur tbeologia totam
inulliplicant, quarum pracstanles varietalem pro- ihearchiam, ul omnium causain, laudat iuiius voca-
vide et deiformiter ad unitatem ipsam, quae esl ea- bulo, el untis Deus pater, el unus DonvinusJesus
runi, congreganl. Chrislus, unus aulero et ipse spirilus, per snper-
excellentem totius divinae unitatis imparlibilitatcm,
CAPITULUM XIII.
in qua omnia singulariter coiinecluntur, et super-
De perfeclo el uno. uniuntur, el adest superessenlialiler. Proinde et
Tanta et de his. In hoc autem residuum, si omnia in ipsam juste reroittuntur et referuntur,
videtur, sermone fortissimum colloceinus. Eicnim sub qua, et ex qua,'et per quam, et in qua, et iu
thcologia de omnium causa et omnia, et simul quam oninia sunl, et coordinanliir, et roanent, et
omnia praedicai, et ut perfectum solum, et ut B 1 continentur, et replenlur, et coiiverltrotur: et noit
unum laudal. Perfecluni quidem ergocsl, nou solum invenies quid existentiuni, quod non in uno, secun-
ut per seipsum perfectum , secundum seipsum a dum quod omnis deilas superessentialiler nomina-
seipso uniformiler segregatum, et lolum per loturo tur, el est hoc, quod quidenv esl, el perficit, et
perfeclissiuium, sed et plusquam perfectum , se- salvat. Et oportct nos ex nvuliis in unum virlute
ciindum omnium excellentiam, el omnem quidem , divinae uniiatis conversos, unitiin laudarc lotanv et
muliiludinem terminans , omni vero summitaii unaiii diviniiatem, oniniuin causam, iiniini quod est
siiperexpansum, et a nullo locatum aul coropre- anie omne umim, et muliitudiiiem, el partero et to-
heusum, sed exlentum in omnia simul el super luiii el deiinilionem 6, et inliuiliim, ct suromilalcm,
omiiia iion deficieiilibus augtnentis el infiuilis ope- et terniinttro ', et magnitudinem, omnia cxistenlia,
raliouibus. Perfecttim iterum dicitur, et velut non et ipstiin esse terminans, etomniuro, el iiiiiversorum
atctum, et semper perfeclum, el ut inriiniinutum, omnium, et siinul et anle onniia, et super omnia,
ut omnia in seipso superans et snpermanans se- et singulariier causa, el super ipsum ununi ov, et
CKiidumunara et incessabilenv et eandera ' per se ipsiiro ununi terminans, quoniam ov unum exislen-
siiperplenam et non niinoralan, largitalcm, per libus innuroerabile est : niimerus auteuv esseiitiam
quam pcrfecla onvnia perJicit , et propria replet C I participat. Snperessentiab: autero ununv, el ov unum,
perfectioue. Ununv vcro, quia omnia universaliler et omnem nutiieruin terniinat, el ipsiinv est ab uno
est per unius unitatis excellenliam , et omniunv numeri omnis existenlis principiuro ct causa et nu-
est ct unius irreversibiliter causalis : nullura enira merus et ordo. Idcirco et itnitas laudalur et Trini-
exislentium est non participans unius, sed sicul tas soper omnia deitas : non est ncque unilas,
siniul omnis numerus monade ' parlicipal, et unum neque Trinitas, aut a nobis, aut alio quodam exi-
duo et decem dicilur, et semis unum, et terlium slenliuin cognita, sed elsi superadunatum ejus di-
et deciinum unum : sic omnia et omnium pars vinamque fecunriitatem vere laudemus triadica et
unuin participant 3, et essendo unuro omnia suni nvonadica diviua noininatione, plusquain noroinabi-
cxislentia. Et non est omnium causa unum, multis lem jiominamtts in essentiis superessentialem. Neque
ujium _ sed ante orane unum et lnultitudiuem , et una monas, aut Trinitas, neque numerus, neque
omne unura el multitudinem 4 terminat. Neque enim unilas, . ut fecunriitas, neqtie aliuri quid existenlitini
est mullitudo non participans quid unius : sed hpc aulcuidam exislcnlium cognilum educit super om-
quidem multa partibus, urium toio : el hoc muila nia et verbum el inlellectum in obscuritatem super
accidentibus, utium subjecto : et hoc multa nu- omne et verbum et inlellectum superessentialiler
niero aut virlulibus, unutn specie : et hoc multa D ' superessenlialis superdivinitatis, tieque itoinen ejus
speciebus, iinum genere : et boc multa processio- est, neque verbiim, sed in inviis exallatur. Et ncquc
nibus, untiiii principio : el nihil esl exislenliuro, quod ipsum quod est bonitalis, lanquam adtinanles ei
non parlicipet vei quid unius, deorsum omnia, sin- proferimus, sed desiderio intclligendi quid et dicendi
gulariler omnia, et lola oronia, et opposila univer- de ineffabili nalura illa noniinum preliosissiniuniei
saliler comprehendentis. Et sine quidem uno non primo devoverous : et eonsoiiabimus forsan elsi in
eril mullitudo, sine aulero muliituriine eril uniiin : hoc theologis, reruro autem veritale rclinquemur.
sicut el tnonas anle oinnero nunieruro multiplicaiuin, ldcirco et ipsi per depulsiones inviuin praehonori-
, et si omnibus onvnia unila quis posuerit, omnia ficaverunt, sic excedenle aniroa suis cognalionibus,
, erunt loto uiuiin. Seri itaque et hoc cognosceiidiiro, et pcr orones divinas intelligeniias proficisccnte,

VARIAE LECTIONES.
1 _f eandem oro. codri. " E monada. 3 BH parlktpat. l et omne ttnum — mullitudinem om.
corid. neqtte purs om. codd. ' et toiumei definitioncm oin. coJd. ' et tenrinum om. coJJ.
1171 JOANNIS SCOTI 1172
qiiibus removelur quori cst super oinne noroen, el A babcnt, el veritate aut tiniversaliier aul parliculari-
oroiie verburo, et scienliain, novissimorumque om- ter aberravimus, tuae sit humanilalis, corrigere
uiuin ipsum contingente, qiianttim et nobis illud con- non voluniarie ignoraniem, et tradere verbo discere
tingere possibile est. Has nos inlellectualcs divinas deprecanti, et suffragari non suflicienlem virtutem
nominaliones concordantes, quanluro licet, replica- babenli, el sanare nolentem aegrotare, el quaedam
viraus, non solura earuin diligentia deficienles— hoc quideni a seipso, quaedara vero ab aliis inveitientem,
enim vere et angeli dixerint — neque juxla angclos ex omuia aiiiem ex Deo accipieutem, et in nos trans-
earura hymnodia. Et novissimis eniin lelinquunlur ferre. Nutnquid affliges amicum virum benefacieit-
poienlissimi apud nos theologorum. Neque quiriem libus ? Vides eniin, quia et nos nijiil tradilorura no-
eoruin theologorum, neque eorum philosophanlium bis ierarchicorum verborum in nosmetipsos contra-
aut cons.quenlium, sed et ipsa similiter nohis ordi- ximiis, el sollicilos nos et vobis et aliis divinis viris
natorum novissirae el subjccle. Jtaqite si quidero el tradidimus et trailemils>»slcsiC bos dicere idonci,
rccte habent qtiac riicla sunt, ct quanlum juxta nos el quibus dicuntur audjgs. in nollo traditione in-
est, vere letigimus virlutem Dei vocc replicaiionis, juriara patientes, si noit ad intelligentiaro attt ex
in omniuin bonorum causalem acltis referendus, do- positionem eorum infirmemur. Sed haec quidem
nanlero primo se dicere, deimie bene dicere. Et si B peto Deo amicuin, bauc babeat ct dicat. Et sit nunc
quid similium virlutum praelermissuin est, et illud hic, intelleclis divinis vocabulis,secunduni nosfinis,
uos secundum easricin artes ad obaudiendum depre- quoniaro syrobolicam theologiam, duce Deo, trans-
ealioni. Si aulem haec aul non recte, aut imperfccle cenderaus. Explicit liber de divinis nominibus*.

SANCTI DIONYSII AREOPAGITAE

LIBER QUARTUS

DEMYSTICA THEOLOGIA.

Epigramma tn beatum Dionysium de * INCIPIUNTCAPITULADE MYSTICA THEOLOGlA.

mystica theologia. I. De myslicaiheologia.
II. Uuon__looporteiet uniri et hymnosreferre omnium
Novam claritatem in reliqua et scienttqm subsislen- causaliet super omoia.
tium ', jioclem per divtnam, quam non juslum III. Quae-aiapnualtbeologiae,quae ___fa.,__.i.
licet nominare'. IV. Quta nlhilseusibtlinmotnuissensibdis per pxcetlen-
liatn causaljs.
V. Quiaoihil intelligibil_unon-DisiotelIigibi!is
jTeiexcel-
Coniprcsbytero TIMOTHEO
DIONYSIUS
presbyter. leutiam causalis -.

1..GIPIT IIBER DE MTSTICA TIE0I06IA.

CAPITULUMI. G superluceiitem el subiimissimum verticcm^.ubi nova

et absolula et inconversibilia Ibeologiaemysteria, sc-
De mystica theologia .
ciinriuni superlucenlem absconduntur occulte doce_-
Trinilas superessentialis, et stiperdeus, et super- lis silenlii caliginera, in obscurissimo, quod est su-
optime Chrisliaiioruro inspector theosophiae, dirigc peiinatvfestissiiniiin, supcrsplenrienle.ti, et in qua
nos in niyslkoruin eloquiorum supcrincogniluni et orone relucel, et invisibiliuni superbonoruro splen-
VARIAELECTIONES.
1 E iti hac de. * II
* E E lilcris miniatis addit : Seu aliler : Et sensttm refulgenlem pene-
sufficientinm;
fnt.lt et scientiam exislentium. lileris miniaiis addil : Seu aiiter : Noctem per divinam, quam non
tes fus nominare. * De mysticutheologiaom. codd., add. cx iudice praemisso. " E ceTrvicem.
NOTAE.
» E ExplicitDionysiiAreopagllaceptscopiAilienarnm logia; scquunliir capilula, quac_,excipil cpigram-
ed Timolheum episcopttmEphesiorum de divinis no- ma. 1_ sic ordilur : Haec capitula contineiil (!)
minibus. Tuam menlem irrigans, Dionysi, fluenlis de mystica- theologia sermo ; sequuniur capiluhi,
Pauli, aelerni futgoris Deilalis tolttm radittm deside- epigiaiiiina. II baec profert : Incipiurii capiiula
rans, indeficienlem nominibus Dei nominalionis ejusdem de mystica theologia, scqtiunlur r.apitula,
ucquisisii
b Codexsplentlorem.
B sic oidilur : lncipit <le mystica tltco-
epigramma.
 1-73 VERSIO OPERUM S. DIONYSH.— MYSTICATIIEOLOCIA. ,117.1
doribus superiniplenlem invisibiles intelleclns. Mihi A talibus sanclissimonim cjus loeorum supergredicns:
quidera haec opto. Tu aulein, o amice Timothee, ct qtiod ipsis absotvitiir visibilibus et videnlibus, et
circa mysticas speculationes corroborato ilinere et in caliginem ignoramiae oecidit vere myslicam, per
sensus desere, et intellecluales operationes, et sen- quam docet omnes gnosticas rcccptiones, in qua
sibilia, et invisibiiia, et omne non ens, etens; elad omne rclucet, et invisibiliinnascitur omnis, qui esl
unitalem, ut possibile, inscius reslituere ipsius, qui in omnium sunimitale, et a nullo, neque a seipso,
est super omnem essentiam el scientiam. Ea enim neqne altero, oronino aulem ignoto omni scien-
teipso et omnibus immensurabili ct absoluto pure tia in otio per id quod mclius est intellectus, et
mentis excessu ad superessentialem divinarura te- nihil cngnoscendum super animum sic cognoscen-
nebranim rariium, omnia deserens et ab omnibus tiura *.
absolutus ascendes. His aulem, vide, quomodo nemo CAPITULUMII.
indoctorum auscultet. Indoctos aulem dico, in his, Quomodo oportet et uniri et hymnos referre omnium
<juaesunl, conformalos, et nihil super ' existenlia causati " et super omnia. :
superessentialiler esse imaginantes. Sed his quidem Juxta hanc nos fieri superiucentem oramus caligi-
hi, quos videre ea, quae secundiim seipsos est, nem, et per invisibililatem et ignoranliam videre et
scientia oportet tenebras latibulum ejtts. Si autem " cognoscere ipsum super Deum et scienliam. Hoc non
super hos suntdivinae in roysteria introduciiones. videre et scire, iriipsum est vere videre et ebgno-
quid quis dixerit de aliis ardentibus , quicunqtie scere, superessenlialem supcressentialiter laudare
omnibus superpositam causam ex ipsis in bis, quae per oinnium existentium ablationem, sicut per seip-
snnt, novissimis characterizant, et nihil eam supe- sum nalurale agalma facienles, auferunt ea, quae
rare aiunt ab ipsis fictarum impietalum et mullifor- supe.radjccla stint, pura occulti visione • vetanlia,
inium formationum ? In ipsa eliam oporlet omnes * et ipsam in seipsa T ablalione sola occultam mani-
exislenlium ponere et allirmare posiliones, veluii festant formam. Oportet autem, ut arbitror, abla-
omniura causa, etomnes eas potentius negare, lan- liones in conlrarittm postlionibus laudare. Etenim
quam super omnia superexistente, et non aeslimari illas quidem a praestaiitissirais inchoantes, et per
depulsiones oppositas esse intentionibus, sed multo media in novissima descendentes, apponiinus. Hinc
prius ipsam super privaliones esse, quae esl su- vero a novissirais ad principalissimas ascensiones
per omnem ablationem et positionem. Sic igilur divi- facienles, omnia auferimus, ut incircumvelale Co-
nus Barlholomaeus ait, et mnltam theologiam esse, gnoscamus illam ignorantiam, ab omnibus ignoranti-
et minimam, et evangelium latum, et magnum, et bus in omnibus exislentibus circuravelalam °, et su-
ilerum correptum. Mihi videlur supernaluraliier p peressentialem illant videamus caliginem, ab omni in
inlelligens, quia et multiloqua est oplima omnium exislenlibus ltice occullatam.
causa, etbreviloqua siraul, et sine verbo, quomodp CAPITLLUM III.
neque verbum, neque inlelligentiam habet, eo
sunt xuxatfxrixal theologiae,quae anoifot.itr.ai.
quod omnibus ipsa superessentialiler superposita Quae
est, et solis incircnmvelate et vere manifesia, pollula In theologicis igitur character|bus polentissima
omnia et imniunda iransgredientibus, et omnem om- afflrmalivae theologiae laiidavimus, quomodo divina
nium sanctaruro summilalum ascensionero superas- el optima nalura unica dicitur ', quomodo triadica,
cendenlibus, et omnia divina lumina et sonos et quae secundum ipsam dicta et palernitas, et filioii-
verba caelestia superantibus, et in caliginem occi- tas, quid vull deciarare in spiritu tbeologia, quo-
dentibus, ubi vereest, ul eloquia aiunl, oinnitim morio ex imroaleriali el imparlibili optimo in corde
summilas. Elenim non simpliciler divinus ipse bonitatis germinala sunt ltimina , et quoraodo ipsius
Moysesprimus mundari jubetur, et iteruni ab his, in ipso el in seipsis et inter se invicem coaelcrnae
qui tales non snnt, segregari, etpost omneni purga- in germinatione mansionis scrvaverunt redilum,
lionem audit roultivocas tubas, et videt Iuminaria quomodo superessentialis Jcsus hnmanis naturalibus
mulla aperte fulgurantia, et multttm fusos radios. " veritalibus essenlia factus esl, et quaecunquc alia
Deinde multis segregatur, et cum electis sacerdo- ab cloquiis expressa sunt secundum IheologicOs
tibus in summilatem divinarum ascensionum prae- cbaracteres. In eo autem qui est de divinis nomini-
eurrit: et si eis sic manentibus fil Deo, conlem- bus, quomodo optimus nominatur, quomodo wv,
platur vero non ipsum, invisibilis enim, sed Iocum quomodo vita, et sapientia, et virlus, et quaeeunque
ubi stetit. Hoc aulem arbitror significare divinissima alia inlelligibilis sunt divinae nominalionis. In sym-
et subliniissima visibilium et inlelligibilium, ypothc- bolica vero llieologia, quae sint a sensibilibus in di-
ticos quosdam esse sermones, subjeclomm orania vina transnomination.es,quaedivinae"formae, quae
superanti, per quae super omnem inlelligenliam divinae figurae, el partes, ct organa, qtii divini Ioci
ipsius praesentia ostendilur, inlelligihilibus summi- et mundi, qui furores, quaetristitiae et maniae, quae
VAIUAELECTIONES.
1 BE .supra ' A' enim oportet omnium. > BIIesse. > Esiccoghoscendum. " BE causae. "KUpuramo.
vhivncm. ' Bll in teipsam. " II circitmdatam. ' ttnica dicitur om. BH. 10BH quae finitae formae.
1175 JOANNISSCOTI .17-
ebrietates et crapulae,quae juraroenta, qtiae execra- jA pcrlurbationem a passionihus materialibHS com-
tiones, qui somnl, ^uae vigiKae,et quaecunquealiae mota, ncqtie impolens est sensibilibussucciimbens
syniboncaesurit divinaesimililudinissacre ftguratae casibus, ncque indigens est lticis, neque muta-
formaliones. Et te arbilror considerasse, quomodo lioncm, attt coirupiionem, aut partilionein, aul pri-
verbis copiosiora magis sunt novissima primis. valionem, aul fluxum, nequc aliud quid sensibilium
Etenim habere theologicoscharacleres, el divinorum est, lieque babet
nominuin reserationem breviorem verbis esse sym-
bolica theologia.Quoniamquidem quantum ad su- CAPITULUMV.
periora respicimus, tantum verba contemplalionibus Qtiiu nihil intelligibitium omnisinlelligibilisper exeel-
lentiam causalis.
invisibiliumcoarlantur : sicut el nuiic in ipsam su-
per intelleclura occidentes caliginem, non brevem Ileruiii atitem ascendeules dicamus, Sn neque
sermonem \ sed sermonisdefeclum el nominalio- aniina est, neqiic intelleclus, neque phantasiam, aut
nis inveniemus. Et ibi quidem desursum ad novissi- opinionein, aut verburo, aut intelligentiam * habet,
ma descendens sermo, juxta quanlilatem ejus, quae ueqtie ralio est, nequeinlelligenlia *, neque dicitur,
esluniversaliter ad proporlionalcramultitudinem,in- neque iutelligitur, neque numerus est, neque ordo,
venlus esl. Nuneaulem ab his, quae * deorsum sunt, B neque magnitudo, neque parvilas, neque aequalilas,
ad supexpositumascendens, sccundum mensuram neque siuiilitudoattt dissimilitudo, neque stat, neque
invii corripilur, et post omne invium totus sine voce movetur, neque silenlium ducit, neque babet virlu-
erit, et totus adunabilur sono carenli. Quare aulem tem, neque virlus est, neque lux, neque vila est,
omnino, inquis, ex praestantissimo ponenles divinas neque hostia est, neque seculum, neque tempus,
posilioncs, a novissimis inchoamusdivinamabt.uio- neque taclus est ejus inlelligibilis, neque scienlia,
nem? Quia quid super omnem ponentes posilionem, neque veritas est, neque regmim, neque sapientia,
ex magis ipsi cognatiori condilionalem aflirmatio- neque Unum, neque unitas, neque deilas ", aut
neraoporluit ponere.: quod autera super oninem bonitas, neque spiritus est, sicut nos scirous, neque
ablalionem auferentes, ejt magis ipso distanlibus filiolitas, neque palernitas, neque aliud quid nobis
auferre. An uon magisesl vita et bonitas, quaro aer aut alicui exislenlium cognilum, neque quid nou
et lapis? Et magis non crapulae, et non maniae, exislentium, neque quid exislenliura esl, neque
quam non diciturneque inlelligitur? exislenlia eam cognoscunt, an ipsa sit, neque ipsa
CAPITULUMIV. cognoscit exislentia, an existcntia sunt *, neqiie
Quia nihil sensibiliumomnis sensibilisper excellen- verbum ejus est, neque nomen, neque scientia T,
liam causalis. C neque tenebrac est, neque Iunien, neque error,
Dicamus igilur sic : Omniumcausa, et super om- neque veritas, neque est ejus universaliler positio,
nia ens, neque carens essenlia est, neque carens. neque ablatio, sed eoriim, quae post eam suiit, posi-
viia, neque irrationabilis est, neque insensualis,, liones et ablationes facientes, ipsam neque auferi-
neque corpus esl, neque figura, neque species,, mus, neque ponimus, quoniam et super omnem
neque qnalilalcin, aut quantilalem, aut lumorem i posilioneroest perfecla et singularis omniumcausa,
h bet, neque in loco est, neque videlur, neqne3 superomnem ablalionem excellenlia • omnium sim-
laclum sensibilem habet, neque seniittir, nequc; pliciler perfeclione', et summitas omnium. Explici:
seusibilis esl, ncque inordinaiionem babel, neque) liber de myslica theologiatt.

SANCTI DIONYSII AREOPAGITAE

EPISTOLAE DIVERSAE.

K Gajomonacho. n VIII. Demophilomonatiiode piopria mansueludiiiee_

1|. Eidem. honitate.
III. Eidem. IX. Piio summosacerdoliinterro|.antl per epistolam,
IV. Kilem, quaesa| i uliae riomus,quiscrater, et qui cibi ejus, et
V. Dorolbenministro. qul polus.
VI. Sosinatrosac.rdnli. X. Joanni iheolngo
10 apostoloet evangelislaecircumcluso
VII. Polycarposiimmosacerdoll. in Palhmos insu!am.
VARIAELECTIONES.
• sermonemom. BII. »BIlqtii. *BII p/mnfost'a— opinio— intelligenlia. * habet— intelligentiaom. BH.
» tieque deitas om. BH. e Sic A ; BH earo cognoscunt auf ...istenfta est, neqtie verbumcei: E eam cogno-
gcuninnf existenliasunt, esl, neque vcrbum cet. ' nequesciemia oin. Bll. 8 BH exceilens. ' BH verfectio.
" E Palhmon.
NOTAE.
• Explicit Dionysii AreopaijitacepiscopiAlhena- ingressus, in qua foveturprincipiumditplias sapiehr-
rum de mustica tltcoiorjia.In caliginemclarissimam tiae metra theologiaemamfestas.
4177 VEBSIO OPERUMS. DIONYSII.— EPISTOLAE. 1178

ir.ciPiu_.T
1
EPISTOLAE DIVERSAE SANCTI DIONYSII
_A bus est hominibtis essenlialiter coorriihatus Non.
enim ul causalis hominum, hic dicilur homo, sed
Epistola sancti Dionysii Areopagitae Gajo monaclto ul hoc
missa. secunritim ess miam lotam vere homo _5v.
Tenebrae quidem obscurae fiunl lumine, el magis Nos aulem Jesum non humanitus segregamus. Ne-
mullo liiraine. Ignoranliam occullant scienliae, et que cnim homo tanlum, neque superessentialis sit
magis raultae scientiae. Hacc supereminentcr, sed bomo tanlum , sed homo vere, diflerenter humanus,
non secundum privationem accipiens, approba su- super bomincs, ct sccunrium homines, cx hominibus
perverc, quia latet habenles ov luroen, et vere scien- ex esscnlia supcresscnlialis csscntialus. Est autein
lia secundum Deum ignorantia , et superpositae nihil minus superessenlialilalis superplenitudo sem-
ipsius lenebrae velanlur ab omni lumine, et abscon- per superessenlialis. Ilaque tali magniiuriine et in
dunt omnem scienliam. Et si quis videns Deum essentiam vere veniens, ct supcr csscntiain essen-
inlellexit quod vidit, non ipsura conlemplalus est, tiatus est, et super bominera operatur quae sunt
sed quid eorum ab ipso exisientium et cognilorum. honiinis a. Et declarat virgo siipcrnaturaliler parlu-
Ipsc aulem super animum et essentiam supercollo- riens, et aqua inslabilis, raalerialiuin et terrcnorum
calus, universaliler non cognoscendonequc videndo, pcdum suslincns graviiatem, ct non imaginalam, sed
et esl superessentialiter, el super animum coguo- B supcrnaltirali virtute ad insolubile constilulain. Quid
scilur. Et ipsa secundum quod iflclius perfectissima si quis cetera plurima cxislenlia perlranseal, per
ignorantia scientia est ejus super omnia cognita. quae divinitus viriens stiper animum cognoscet, et
II. in humaniiate Jestt inieniiones viiiutem superemi-
nentis tiepulsionis Iiabcnies? Etcnim ul colligenles
Eidem.
dicamus, neque bomo erat, non ut non homine,
Quomodoomnium summitas et stiper divinitatem scd ul ex hominihiis bominum i-rtiv.ma, el super
cst e.t stiper boniiatera? Si deitatem ct bonilatem homiiicm vere homo faclus. Et ceterum non sectin-
inlelligas ipsam rem benefici et deifici muneris, et dum Deum divina operalus est, neque huraana se-
non imilabilem supcrriei et superoptimi, secundum cunriiim boroinem, seri liuinanato Dco novam quan-
qtiam deificamur et bonificamur. Etenim si hoc daro dcihumanam operalioncm nobis convcrsalus
principium fil deificandi, et optime agitur deificalis est.
et oplime faclis, omnis principii superprincipalis, et V.
sic dictae deiiaiis et bonitalis, ul divinitatis el boni- Dorotheo mintslro.
latis est summitas, quanliira inimilabilis et imraen-
Divina caligo est inaccessibile lumen, in quo ha-
surahilis, supcrat imitaliones et parlicipationes, et' Q hitare Deus
imitanles et parlicipanles. dicitur, et invisibili exislenle, propler
supercminenlem * claritatem, el inaccessibili eodcra
III. per superexcellcniiaro superessenlialis hiiiiintini
Eidem. manalionis. In hoc fit oniuis Deum scire et viriere
Ex occulto est, quod contra spem, el ex eo usque
dignus, eo non virienrio neque cognoscenrio, vere
obscurum in manifeslum deduclum. Asl secundum in quo super visioncin et faclus , hoc
coguitioncm
Chrislum humanilale et hoc arbitror thcologiam de- ipsum cognoscens, qnia
super omnia est sensibilia
clarare, ex occulto superessentialem in noslram et inlelligibilia, et prophelice videns : Mirabilis
inanifestationeni humanitus essenliatum provcnisse.
facla est scientia tua ex me, conforlala est, et non
Occullus autem est et post manifeslaiionera, aut ut
potero ad eam b. Sic ergo divinus Paulus cognovisse
hoc diviiiius dicam, el in manifeslatione. Et hoc Deum dicitur, cognoscens eum super omnem cxistcn-
enira Jesu occultalur, et nullo verbo, neque intel- tem intclleclura et scieniiam 3 ".
Proptcr quod et in-
lectu sccundum ipsum investigatur myslcrium, sed
vesiigabiles esse vias ejus ait, et inscrulabilia judi-
el diclum ineffabile manel, et intelleclum incogni- cia ejus, et inenarrabiles donaliones
tuin. ejus d, el pacem
I- ejus superanlera omncm inielleclum, sic inveniens
IV.
super oinnia, el hoc super intelligentiam cogno
Eidem. scens, quia omiiium est -__xetv_, omnium causalis
Quomodo, roquis, Jesus omnium tirtxuvx, omni- ens.
VABIAELEGTIONES.
1 Incipiunt — Dionysii om. E, indici
epistolarum praemiuit B. » E eminenicm. et scienttamom.
codd.
NOTAE.
» Jnan. I: Luc. II. c Roro. XI, 55.
L-l'sal. CXXXVII!,C. * Philipp. IV, 7.
 _ITd JOANNIS SCOTI 1180
VI. A transcendere ordinationem et molionem, si non
Sosipatro sacerdoli. ipsum esscnrii ipsara et hene eminenlem, et causa-
Noli hoc aeslimare vicloriam, sacer Sosipaler, in lem habuisset in hoc moventem, facientem omnia
religionem aul gloriam injuriam facere noli oplimam el transformanlem secundum sacrum verbum b.
manifestam. Ncque enim oportet judicalam eam Quomodo igiiur non colil incognitura nobis,etex
redarguas, jara Sosipalri bona. Possibile enim et le hoc et vere existenlem, et vere Deum ducens
et alios multos falsis et manifestis unum ov el oc- eum causalissima et superineffabili virtulc, cum
cultum verum latere. Neque enim si quid non sol ab ipso et luna secundum virlulem el stalum
l-ubeum, jam album, si quis non equus, ex neces- stipematuralissimum simul universo ad onmino
silate homo. Sic aulera facies, mihi credcns, difflit- immobile definiunlur, el in mensuram diei loiius
tes quidem hoc secundum aiios dicere, pro veriiate in eisdem slant omnia signis c 7 Aut, quod eo am-
aulem vere dices, sic omni modo esse irreprehensi- plius, siquidem oronibus et melioribus ct con-
bilia quae dicta sunt. lineniibus * sic evectis nqn circumducla sunl quae
VII. conlinenlur? Et cum alia quaedam dies secun-
Polycarpo summo sacerdoli. dum continuilatem fere triplicaiur, et in viginli
Ego quidem nescio ad Graecos aut alteros dicens, B omnibus horis fit, quod non omni lempore vias
s-jflicere arbilrans optimis viris, si verum ab ipso conlrarias redit et revertitur : sic valde superna-
in seipso poluerint et cognoscere et dicere, an vere turalibus econlrario circumductionibus sol proprio
Iiabel. Hoc enim, quodcunquecsljuxia legent verila- cursu quinqueformem suum motum in boris decein
lis, recte ostenso el puro stante, omne aliler ha- convolvcns', analylice ilerum lotum in aliis decem'
bens, et verilalem aflectans, redarguelur, et alterum novam quandam semilarum viam retrograditur.
ov vere onlis, ct dissimile, et opinahile illud magis Hoc et Babylonios»merilo inflexit, et sii.e pugna
quam ov. Siiperfiuum igilur cst, verilalis manife- Ezechiae subegit, lanquam in aequali Deo cuidam
statorem ad hos aut illos dimicare. Dicit enim unus- el supcranti bomines. Et neque hic dico in Aegyplo
quisque liabere numisma regale, et utique habel 111: gnas operationes, aut alia quaedam alicubi divina
qnanriani puri cujusdam, ejus vere fallacem umbram. - signa facta, sed communia et caeleslia, et ih uni-
El si hunc redarguas, aller et ilernm alter de eodem vcrso et in omnibus triumphantia d. Ait autem
conlendit. Eodem aulem vcre posilo recte raiione, oninino Apollophanes nort esse haec vera. Magis
ct ab aliis omnibus selecto ridenle, orone quod non quidem hoc Persarum sacerdolalibus inferlur me-
sic per omnia habcns, idipsum ex seipso irreprehen- _ moriis, et adhuc Magi memoranda triplasii mythri
sibili siatti vere vero expeUitur. Hoc igilur, ut ar- perficiunt. Sed licilum sit ipsi his propter igno»
bitror, bene cognoscens, non acceleravi ad Graccos rantiam aul magnam incredulilalcm. Dic autem ei:
aul alteros dicere : sed irioneura mihi et hoc Deus Quid dicis de ipsa in salutari cruce facta ectipsi ? e
del, de veritate sr.ire primum, deinde scienlem ul Nam utrique tunc juxla solis civilatem simul ad-
oporlcl dicere. Ubi autem inquis, maledicere niibi venienles et consistcotes, mirabililer soii lunam inci-
sophistani Apollnphanein, el palernam senlenliam denlein vidiraus—non enim erat coilus tempus—ile-
revocando, lanquam Graccorum in Graecos non ruroaulero ipsam a nona hora usque vaspeuas, in solis
sancle utcnli. Et quidem ad ipsum nos erat verius diametruro supernaluraliterecontrario consistenlern.
diccre, quoinodo Graeci divinis non sancte in divina Adrooneautemquiddam etalterum ipsum. Scitenim,
iilunlur, per sapjeniiam Dei divinum expellere len- quia et occasum ipsum ex Orientalibus videbamus
tantcs cultum. Et sic multam ego quidcm dico glo- inchoantem, et usque solarem summilalem venien-
riam quibusdam poetarum, roalerialitcr et passi- lem, deinde relrogradienlem , et ilerum non ex
biliter remanenliiim, el creaturae conlra Crealorem eadem el occasum et repurgationem, sed secun-
servienlium. Sed el ipse Apollophanesnon sancle di- duni dianielrum econlrario faclam. Talia sunt lunc
vinis in divina ulilur. Ea eniro exislcntium scienlia, n temporis supernaturalia, et solo Christo causalis-
benedicta ah ipsius philosophia, et a divinoPaulo sa- sima virlule faciente magna et ampla , quorum
pienlia Dei vocata «, et ad causalem ipsorum exi- non est nuroerus f. Haec si libi justum dic el
stcniium et scientiae eorum, oportuil rcduci veros possibile, Apollophani redargue, et mihi tunc el
philosophos. Et ul non ipsam alioruin, atit ipsam convenientem libi et conspeculantem, et conqui-
ipsius ultra quod putandum redargual quid opinio- renlem omnia, et conferentem. Negligit et divina-
nem, oportet considerare Apollopbanem, sapiens lionis tunc, nescio. Inde Apollophanes abiit, el ad
qui est, non aliler aliquando potuisse caelestem me, sicut facla sunt, conferens ait: Haec, o bone
VARIAE LECTIONES.
1 el contmentibusom. BH. » Sic A ; E involvens. »convolvens— decem___..BH.
NOTAE.
• I Cor. II. Exod. VII, VIII, IX, X, XI, XU.
b Dan. II. « Matth. XXVII; Marc. XV; Luc. XXIII.
c Josue X. t Job V.}
) IV Ucg. XX ; II Par. XXXII; Isai. XXXVIII;
 jl181 VERSIO OPERUM S. DIONYSH.— EPISTOLAE. 1182
Dionysi', divinarumvicissiludincs' rerum. Tanla per; A Iute in optima Iransvocalorum, et quaecunqne alia
epistolam a nohis dicla sunt. Tu aulein idoneus,, de lienefacioribus angclis Ibcologia tradit. Sed ct
cl quae desunt adimplere, et adducere pe. fecle Deo> vere optimi et superopiimi Chrisli benefacientes
viiuro sapienlem inultum existcniem, et sanc noni radios in silenlio accipientes, ab ipsis in divinas
iudignanlem mansuele discerc supeisapienlem rcli- oplimas operaliones ejus clare dticirour. Nam nonne
gionis nostrae veritalem. cst potentissimae el super inlelleclum bonilalis ,
VIII. quia exislenlia csse facil, el quia oroiiia haec a.l
•
Demophilotherapeutae de propria mansueludine ct csse adduxil, et oronia vnli seniper fieri approxi-
boniiale. nianlia sibi , et coiiiniiiiiicanlia eorum quae sunl
Hebracorum hisloriac aiunt, o nate Demopbile, cl cjus, seciindiiro singttloriim opportunilalero ? Quid
•sacrum illum Moysea per multam raansueiuilinein autcm, quia ct redeiinlibus amabil.ler habetur, el
divina amicilia dignefacium. Et si aliquando eum conlenriii, el dcsiderat non indignando amanles et
extra divinuin viillum ' scribunl *, non prima lamen deliciosos ipsos, el in vaniimacciisanlcs siistiuel, et
mansueludine .xpellunl. Dicuul vero, quia valde ipse defendil, niagis promitiil curare, et in ipsis
arroganli et resistenli iliviais cousiliis, iraius sit perfectis sic accedcnlibus accurritetobviat, et totus
/tirore Dominus>. Cum aulcm ipsum praedkiatorem B loios amplectens salutat, et non accusal de prio-
faciunt divinis judicibus riignis , cx antc hahila honi ribus, seddiligil advenientein, el riicin feslum agit,
divina iniilalione praeilieattir. Elenim crai mansiieius et convocat amicos, videlicet opiimos, ul sil omniuin
nimis, el propter hoc dicilur famulus Dei, el in laelanliuin habilatiod. Deroopbilusaulem, el si qnis
divinam visionero simuloinnibus prophetis dignior b. alius oplimis infesliis, valrie jtiste increpatur, et
Seri el att eum el Aaron riuti quidam dc principali doceiur bona, et melioratur *. Quoraodo enim non
sacerdolio el gentis principalu conlendebant, supe- oportebat, inquam, oplimum in salule perdiloruni
rare quidem onmi amore honoris et amore princi- laelari cl vila morluorum? Ilaque et in humeros
patus, et accepil Deo judice populi praeslautiam. -lollit, quos vix ab errore convertit, et oplimos
Quoniaro quidem et siiperimposueriinl ci, ct dc angelos in laeiitiam suscilal, el bonus est super
prioribus improperantes minabantur, ct jam fere ingralos, et oriri f;cit solem suum super honos el
praevaluerunt, clamavil quidero mansuclus Deuin in malos, cl ipsapi animam suam pnnit pro refugien-
salutem. Confisuscst aulem valde huroilis, quoniam tibtis e. Tu vero, ut literae luae detiarant, et
nmnibus csset malis inchoatis inaccusabilis. Jam procidentem sacerdoli, ut ais, impium et mal ro, nc-
cniin , nam oportuit colloquenteni Deo optiuio, ad scio quomodo de ipso.pracsens recalcilrasti. Dcinde,
hoc praecipua similiiuriine, quanlum licet, refor-i C quod qiiidem oportuit, confitelur ad medicinani
inari, in se intelligebat Deo amabiles operaiiones. malorum venire. Tu atttem non exhorruisii, sed
Quid auiem Dei palrem Davirifaciebat Dei ami.um? bonttm sacerdotem cum ferocia delraxisti, miserlum
Eienim opiinius exisiebat, el erga inimicum opti- esse poenilentis, et impiuin juslificantcin. El ad
niiis. Inveni, inquit, superoplimus, amieus Optimus, fineni : Varie, inquis, sacerrioti, cum similibus : ct
viriiin secundum cor meitm. El quidei.. lex opliina insiluisli, riuni non esscl justus, ad adyla, cl sancta
donala cst, et subjugalis iniroico providere. El Job, sanclorum prohibuisti, el scribis nobis, quia fulu-
ul malitiam non babcns, jiislificatus est. El Joscph in rum esset corrumpere sacra, provide salvavi, et
supcrgreriienlcsfraires non vindicavit.El Abel simpli- adhuc incontaminala cuslodio. Nunc igilur ausculta
•ciler et insuspecte convenit fralricidae. Et oinnis nostris : corrigere sacerdotem sub te minislranlihus,
thcologia deiformes praedical, non anle inlelli- aul acqtie polenlihus libi famulis corrigendum, elsi
gentes mala, non aiite facientcs c : sed ncque impie agere in divina videalur, et si aliud quitl inler-
ab aliorum malitia ex optiroo mulatos econlra- tlicloruin redargualur agcns. Si enim inornata et in-
rio deiforroiter, et in roalos bene facienles et ex- consequentiadivfnissimoruinsunl.etfinibusellegibiis
pandenles in ipsos rouliam bonitalcm, et ad simile cxpellis, non hahel rationem pro Deo, Deo iraditam
clementcr evocantes. Sed superius respiciemus, non ID subverti ordinalionem. Non cnim in seipsum Deus
virorum sacrorum honeslates, non bumanoriim ange- partiliis est. Quomodo enirn slabil regnum ejus? Et
lornmbonilatem enunciantes, propiciantiumgentibus, si Dei esl, ul eloquia aiunt, judieiuro f, sacerdoles
et obsecranlium pro eis Denm, et perdilis et male autera angeli el prophetae post summos sacerdoles
agentihus comminantium muliitudinibus, el con- sunt divinorum judiciorum , ab his divina conve-
tristanlium quidem de malis, laelanlium an em sa- nienler libi per medios ininisiros, cum sil tempus,
VABIAELECTIONES.
»Index monacho. ' E ciiltttm. * BH tribuunt. * Sic A ; BH increpat el docet bona et meliorat; E in-
crcpat et docet bona et melioraiur.
NOTAE.
» Num, XI, XII. XLII, XLIII, LXIV.
b Num. XII, Josual, Num. XVI. &Luc. XV.
«I Reg. XXIV, XXVI, 1 Reg. XIII, Psalm. 'Ibiri.;
' Matlh. V; Luc. VI. Joan. X.
LXXXVIII, Exod. XXIII, Gencs. XXVIII, Genes. Malth. X; Ltic. XIII; lsa. XXX; Malach.II.
5183 JOA.NNISSCOTI _.<__
disce, pcr q. _,.,cl essc famulus dignc factus es. Aut, . quitatis. aaquc nefa6, ut sacra eloquia aiunl_, sancta
numqiiid et sacra symbola hoc clamant? Eienim non ultra dignilalein persequi. Attendcre vero unum-
siroplicitcr omnihus quidem cxaltantur 'sancla san- quemque sibiipsi oportet, et non excelsiora, etpro-
cloruin. Approximat aulem magis his sacre perfi- (undiora noscere, intelligere vero sola secundum
cicniitim ornatus , dcinde sacerriotum dispositio : dignilalem sibi ordinata. Quid ergo *, inquis, non
consequens aulem bis ipsa minislraniium : ordinatis oporlct sacerdotes impie agenles, aut aliud quid in-
autem famulis portae talium sunt segregatae, ad ordinatorum redarguendos corrigi : solis aulem
quas et pcrficiuntur, ct adslant, non ad cuslodiam licitum erit gloriosis in lege, per praevaricationem
carum, sed el ad ordinationem el cognitionem suam legis Deum debonorare? Et quomorio sacerdoles
magis populo quam sacerdolales approximantes. manifestalores sunt Dei? Quoroodo annunciant po-
Inde saccrdolum sancla orriinalio principalis reci- pulo divinas virtules, non cognoscentes suam vir-
p. re eos sacre ponil divinis , aliis , videlicet inle- lutem? Autquomodo illuminant obscurati?Quomodo
rioribus ipsis, dationem quidem tradens. Etenim autem divinos tradent spiritus \ neque si esl Spi-
circa divinum symbolicesemperslantes altare, amant ritus sanctus, habilu et veritale credenles? Ego
el audiunl divina clarc eis revelala, el procedentes antem defendara le ad haec. Etenim non iniraicus
dciforroiler sunt quae • cxtra divina vela subjeclis B Demoplrilus, neque paliar te perculi Satana. Nam
faroulis, et sacro populo, el purgatis ordinibus ma- et unaquaeque circa Deum disposilio deiforraior
nifestant secundum dignilaleni sacra bene inconla- magis dislante est, et illuminantior simul et illumi-
minala cuslodita, usque dum lyrannice eis insiliens, natior: roagis vero lumini proximior, et non locali-
triumpharc tibi sancta sanclorum coegisii nolentia, ler excipiens, sed secundum Dei reccplricem opor-
et habere inquis sacra el cuslodire. Et quidem neque tunissimaro proximitalem. Si igilur sacerdotum est
vidisti, neque audisli, neque habesquid perlinentium dispositio illuminatrix, omnino decidit' ex sacerdo-
ad sacerdotes, sicut neque verilatem eloquiorum tali ordine et virtule, qui non est illuminaior, aut
cognovisti, quolidie ad haec verbo pugnans, subver- ubi magis non illuminatus. Et audax mihi videtur
tcns auditorcs. El si qtiidem gcntis principatum quis ierarchica lalis- tentans, et neque meluil neque
obtinttit inordinalc sibi couira regem, jusle punitus erubescit divina ullra dignitalem persequens, et ar-
csl. El si principera juslificanlera quosdam, aut con- bitrans Deum ignorare, quae quidera ipse a scipso
demnantcm, adslansquis sub ipso ordinatorura redar- cognovit, et seducere arbitrando falsivoce a se Pa-
gncre austis sit, nondura enim dico detrahere, et trem vocalum, et audet pollutas suas blaspheraias,
siinul ex principalu expellere , lu homo sic audax non enim dicerem orationes, in divina symbola
es contra mansuelum et oplimum, et hierarchicam C Christiformiter superorare. Non esl ipse sacerdos,
ejus legisIalionem?Ei haec oportuitdiccre, cum super non est, sed inimicus, dolosus, illusor suimet, et
dignitatem quis lenlans, tamen convenientia agere lupus in divinam plebem, ovina pelle armatus. Sed
videbatur. Etenim neque hoc licitum ulii. Quid enim non Demopbilo haec juslum corrigere. Non enim
iuordinaliiro Ozias faciehal, adolensDeo? Quid aulem theologia injuste juslificationes jubet persequi ". Ju-
Saul imroolans. Quidve lyrannici daemones vere theo- sta autem est persequi, cum distribuere vult quis
loganles Jesum ? Sed inlerdictus theolbgia omnis unicuique secundum dignitatem, juste hoc omnibus
cxiraneus episcopus,elunusquisqueinordine minis- persequenduin, non ultra eorum dignitalem. Quo-
traiionis suae erit, et solussuminus sacerdos insancta niam et angelis justum distribui, quod secundum di-
sanclorum inlrabal-, et semcl in anno.Elhocin omni gnitatcm et distribuitur". Verumlamen nonanobis,
secundum legem ierarchica purificaiione. El sacer- o Demophile, per ipsos autem nobis ex Deo, et ipsis
dotes circumprendunt sancia.el Levilae non langent' per jam praeeellentes angclos. Et simplicitcr dicen-
sancta, ut non morianlur. Et iralus est furore Do- rium, in omnibus existentibus per prim.i secundis
minus super protervia Oziae, el Maria lepra percussa, distribuunlur, quae sunt secundum dignitalem ab
et in * filios
legislatori legem ponere lenlans, Sx.-oc omnium ordinatissima et juslissima providenlia. Ipsi
insilucre daeroonia. Et:Non mittebam eos, inquil, et quidem ergo et aliis subsistere a Deoordinati, dislri-
ipsi currehanl: el non loquebar ad eos, et ipsi pro- buunt posl se, el obcdienlibus secundum dignilatem.
phetabanl : et itnpius iinmolans milii vitulum, sicut Demophilusauiem verbo, et furore, et concupiscen-
occidcns canem. Et simpliciter dicendum : Non sus- lia, quae sunt secundum dignilaiem, segreget, el ne
linet iniquos perfecla Dei justitia. Dicenlibus aulem injuriam suae faciat ordinationi, sed principctur
ipsis : In noroine luo virlutes mullas fecimus, subjeclis superius verbum. Etcnira in ecclesia vi-
respondetur : Nescio vos, ile omnes operalores ini- dcnles servum domino, el seniori juniorem, aut c-.
VARIAE LECTIONES.
1 Sic codd.; Aadea quae sunl. » BII tangunt. * BEH keyae. * BE vero. " A divino tradent spiritu.
* BH decidut. ' ABII; E dislribui et segregari quod secundum dignitatem et dislribuilur el segregatur.
NOTAE.
» IV Rcg. XV; II Par. XXVI; I Reg. XIII; Marc. I, Art. XIX ; J>r. XXIII; Ezec. XIII; Isai. LXVI; Hallh,
III; Nehe. XIII, llebr. IX; Levii. I VI. XIII.
b Levii.XM; llchr. IX; II Par. XXVI; Ntim.XM, VII;Luc.
' l_.il. XVI.
 4165 VERSIO OPERUM S, DIONYSU— EPISTOLAE. .118.
filiuin palri roaledicenlem siroul et sequenlem, ett A seipso diledionis ostensioneni facit oviuin ciemen-
•'
plagas superponcniem, impie agere pulareinur, nlsii lissimam pastoraliiatem '. Et nialum quidera vocat
melioiibus accurrentes adjuvisseraus : et quidemi nort dimittentem conservo debilum, neque particu-
sane illi anlea juste fecerunt. Quomodo non el con-. lafiier tradentem donante sibi omne multa bonitate.
fuudemur, praesentes a furore et concupiscentia in-. Justi aulempropriis ejus pCrfruunlur. Super his ne-
justificaluin verbum et ex Deo datuin inagisleriumL cessanum limere et me, et Demophilum. Etenini et
expelieds, et iii nobis iropietatem et injustam inor-. iii ipsum »impfe ageiitibus, in se patiendo remissio-
dinalioiiein, et seditionem, et inornaluro stiscilantes?I nem producit a patre : comminalur et discipulis,
Merito beatus nosler ex Deo legislator, non riignalur quia et impielaie irtimisericorditer dignum duxcrt
ecclesiaeDei praeesse, nonpropriae doinui benejara L judicarepejfsequenles eum Samarilanos e. Hoc auterli
praesidentem _. Eieniu. ordinans seipsum, et alle- toties dicttim non feroci epistola—sursum enim et
ruin ordinal: et qui alterUm, et donium : et qui deorsum fremis—sic non teipsum, sed Deuro vindi-
domum, et civilatem : ei qui civiiatem, et gentem : et casli. Propter inaliliam, dic inihi, bonum ? Cessa :
Sinlpliciter dicendum, ul eloquia aiunl, qui in pauco, non habemus suriimurii sacerdotem non * pptenlein
firielis, et in mullo lidelis est, el qui in pauco infi- coinpali infirroitatibus nosliis,' sed el siiie malitia
delis, ct in multo infidelis estb. Ipse quidem igilur. n- est, et niiserieors. Non contciidet, lieque clamabit,
CQiicupiscenliaet furore el verbo, quae sunt secun- et ipse mansuetus, et ipse propitialio esl de pcccalis
duin tlignilateiii, segrega. Tibi autein praesunt di- nostris f. Itaque non recipimus lui non •zelandos
vini niinistri, ctbis sacerdotes:summi'vero sacerdo- molus, neque si multoties recipias Phinees M
tes sacerdolibus, et summis sacerdolibus aposloli Eliam g. Haec eniin audienle Jesu, non placebant
-
et apostoloruro succcssores. Et sicubi quis el in illis, miics tunc et oplimi spirilus participes * discipuli.
eo quod debel,erraverit, ab aeque potentibus sanclis Eteuiin sacratissimus noster mirabilis ordinator in
ileruro dirigelur, et non circumvertclur ordo super mansuetudine docet oppqsitos doctrinae Dei. Doceri
orriinem, sed unusquisque in orriine suo et in a'd- eniin, noii puniri oporlet ignorantes: sicut et caecos
niinistratione sua eril. Tanla libi a nobis de sciendo iion crucifigimus, sed manuduciinus. Tu vero et
et agendo, quae lua sunt. De auicm. iil virum, ut respicere in lumen inchoaiitein viruin quasi puer
inquis, iinpiuro et peccatorem inhuinanitale nescio novus dans repeliis, et cum multa cbnfusione pro-
quoinorio dcfleam conlrilionera dilectissimi nici. A cidcutero ierociiate recaicitras. lioc autem nmlio
quoenim aestimas faroulos a nobis ordinari? Elenini honore dignuro, quod Cluislus super montesopti-
si non in bono, omnino ubi nobis necesse sil te esse, mus ens, eirantein inquirit, et refugieniem arivocat,
secuudum nos famulalu orani alienuni. Et vide a te Q ( ef invenlum vix iji Jtumeros tollith. Numqiiid, rogo,
etiam Deum quaerere ct sacerdoles alios, ab illis non male sic de ndbis ipsis coiisiliainur ? Numquid
curari niagis quam peiiici, el esse consuctac iuhu- iu nosipsos inipeilimus leiuui ? Quod quidem injuste
maniialis in mansueluin miiiistrum. Nuuiquiri nos- facere quosdam, sive econtrario bene facere conan-
ipsos ad omnin. sancluin perfecimus, et noii les, illi quidera non seiiiperegerunt quae vpluerunt.
indigemus divinae ex seipsa humanitatis ? Aii duplum Sibiroet aulem malitiaro aui bouitalein consocianles,
peccatum, uteloquia aiunl, secuuduin irapios pecca- qui divinis virtutibus, aiit diulurnis pleni passiouibus
mus, nescienles in quo offendimus, sed ct juslifican' erunl. Et ipsi quidein angelorum bonorum
sequaces
tes nosipsos, et aestimanles viriere, vere aulem non et comitcs, et hic et illic cum oinni consecratione
videnles? c Expavit caelum super boc, ct exhorrui et libertate ab oronibus malis in semper exislentia
cgo, et riiffirioin nieipso. Et si non luas insequerer, secula beatissinias sortientur " quieles, et cum Deo
quasi non deberent beuecognosceIiteras,non fortas- seraper *erunt, quod est omnium bonorum maxi-
sis reprehensae sunt. Siquidero alii me quidam rie te inum. Isti autem disccdent divina simul et sua
pace,
consulere dignum ducebant, quia Demoplulus aesli- hic et post mortem simrliter simul obscuris erunt
mat oplimum in omnia Deum non esse et huroanum, daemonibus. Propterea nobis niulla sollicitudo,
neque seipsum indigere niiserentis aut, salvantis. ID cuni Deo optimo lieri, et esse cum Domino semper,
Sed et sacerdotes ex procrealione digni bonitate etnon maljsex juslo consegregari, quae secunuum
portare ignoranlias populi bene sciunt, quia et ipsi dignitaiem ex nohisinetipsis sustinentes. Quod qui-
circumvoivuuiur infirinilale. Sed divinus sanctus dero et cgo omnium maxime timeo, ct oro omnium
pcrfector ad aBenatam exiyit, et propterea pecca- maiorum particeps non esse. Et si vis, el divinae
toribus, ut.sacra eloquia aiunt*, segregalus, et in visionis sancli cujusdam viri recordabor: et non ri-
VARIAE LECTIONES.
1 BH cleinentissima » BH in idipsum. .' SicA; non om. BEH. 4 Sic codd. A imvar-
* pasloraliiate. e
licipes. AE sortienlia. 6 AE et semper. .
NOTAE.
- I'T'im. III. f Heb. IV. IMatlh. XII, Isa. XLH, Jer.
b Luc. XVI. U, Amos II,
1 Joan. II.
« Jer. IX, Joan. IX. - Num. XXXV, III Reg. X.
_ Hebr. V, VII. i>Ezech. XXXIV, Luc. XV.
• 1 Petri 11, Joan. XII, Matl. XVIII, Luc. XXIII.
PATKOL. CXXII. _._,__ 38
rm JOANNIS SCOTI am
debis; vera enim dicam. Dum essem aliquando A nolentes, quaedam vero volenles, a malo post pauca
juxta Cretam, sanctus introduxit me Carpus, vir et viro facieutcs simul el inlerrogantes. Dixit aulem
si quis alius,per multam purilatem anirai ad divinas Carpus, seipsum delectari deorsuro videntem.eorum
Visiones valrie opportunus. El quidem neque sanclis autem, quae sursum, negligcre : indignari autem et
mysieriorum sacrificiis conabalur, nisi prius ipsi parvipendere, quia non cecirierunt jam, et rei toties
secundum ante perfectas oraliones sacras et propi- superadjicientem, et non valentem contrislari, et fa-
cialas visione supermanifestata. Dicebat igitur, con- tigari. El respicientem vix videre quidem iterom cae-
trislatum se aliquando infidelium quodam. tristilia luro, sicut et prius videbat: Jesum autero misere.ntem
aulem erat, quia ab Ecclesia ille quendain bonum facti, exurgere super caelesli throno, et usque eos
seduxit, adhuc laetis ipsis diebus co.nsuinmatis. Opor- descendentem, manum opiimaro praestare, et ange-
tebal utrumque diVinitus superglorificare, et Deum los curn ipso accipienles alium aliunde recepisse vi-
salvatorem conprehendenlem aecipientem, euro qui- ros, et dicere Carpo Jesuin : Manujam ante praeordi-
dero converlisse , hunc vero bonilate vicisse, et nata puer secundum me residuum. Paratus enim
non relinquere admonitura, et per vitain omnem sum iterum pro hominibus resalvandis pati. Et
usque hodie, et sicin divinam eos ducere cognilio- adamabile mihi hoc, non aliis peccahlibus ho-
nera, tanquam jam el certum exstinclis ipsisjudicalis B minibus. Verumtamen vide, si bene habere li-
et irrationabilibus ferocibus in lege justa sapere bi, in chasraale et CUrnscrpentibus mansionem com-
coaclis. Sed iii seipso non prius boc paliens, nescio • mulare « ejus, quae esl ciim Deo et oplirois et hu-
»
quomodo tunc niultam quandam inclemenliam et ania- manis angelis. ffaec sunt, quae ego audiens credo
riludinein intcxens, infirmatus est quidem sic raale vera esse.
iiabens. Vespera enira erat. Circa autera medias IX.
noctes, solebat eniivi in boc teinpus ipse ex seipso Tifo pontifici * inlerroganti per epistolam, guae sa-
ad divinas laudes evigilare, surgit quidcra, neqiie pienliae domus, qitis erater, et qui cibiel potus.
souinis ei multura existentibus, et semper offenden- Sauctus quidem timoilieus, o Iione Tiie, neScio
tiuin exlrinsecus perlurbalione abutens: slans laraen an quid cognitorum mihi theologicorum syrobolorum
in divinum colioquitim, non recle frenatus est, in- recessit reliriquens. Sed in syiribolica theologia
dignatus cst, non esse juslum dicens, si viverent bene discrevimus, omneseloquiorum de peoaestima-
viri impii, et subverlenles vias Doroinirectas ". Et tiones esse raultis monstniosas. Elenim in conse-
baec dicens, petiit * a Deo igne quodaro caelesti quenlia contaminatam extergentes imperfectiohibus
ulriusque in semel immisericorditer requiescere aniniarum, quandocunque arcanae sopbiae palres
vitas. Hacc autem dicens ait putasse videre subito C per quaedam occulta et audacia acnigraata manife-
domum, i.n qua quidem slabat, concussam prius, ex stant divinam, et mysticam, el inviam immundis ve-
tecto in duo media divisam, et quemdain rogutn rilatem. Propierea non credimus mulli de divinis
rauliae lucis irt conspectu suo, et talem, videbatui mysteriis rationibus. Conlemplamur enim solummc-
enim ceterum sub aethere locus, ex caelesti regione do ea cura connaturaiibus nobis sensibilibus symbo-
UsqUead se riesceiidentem.caeltim aulemipsunucfia- lis. Oporlet aiitem et exuenles ea in semelipsis nu-
grans, et in dorso caeli ipsum Jesum mullis huina- da et pura facta videre. Sic enim in contcmplantibui
niformiter ipsi adstantibus angelis. El haec quideir aperirent" quiriem fonteni vi.ae in seipsutn fusum,
vidisse desursum, et se mirari. Deorsutn vero in- et in seipso slanlem videntes, et uiiarti quanriam
curvans Carpus : Videbam, inquil, el terram pro- virtulem, simplam, per seipsam rootarti, per seipsam
fundam. Hoc ad tristitiam est chasma, et Ienebro- operanlein, seipsam non deserenteih, secl scientiam
»um separatum, et qttidem viros illos, quibus calttiii- oninium scienliaruro suhsislenlcm , et semper per
niabatur, aule ab ipso juxla osliolum stetisse cbas seipsam coBteinpIantem. Oporlere igilur el ipsi et
maiis subtremulos, miscros, lanluin nonduro descen aliis apud nos aeslimavirous, quantum possibile es-
dentes a propriorum pedum instabililate. Deorsuii set, replicare variabiles deformitales de Deo symbo-
atttem a chasmate serpenles repere, et circa pedei _• licae sacrae figuralioiiis. Quod enim. cxlia earo boc
eorum suppositos, aliquando qttidem relrahere, invo omni repletur incredibiti et fictiformi monstrOSitale,
lulos simul el aggravantes et trabentes, aliquanih utpote in superessenliali qttiriem divina generalione,
aiiteni denlibus aut palalis tumescentes, aut subur Ventrem Dei corporaliler Deum gignentero refor-
genies, et semper in tristitiam iramiltere niacliinan mantis, et verbuiii in aera profusum ex corde virili-
les. Esse atitem el viros qtiosriam in medio ciin ertictantis ipsum, et spiritum exspiratum ahorede-
serpentibus, contra viros superarijeclos, concutien scribentis, el sinus Deo fecundos gremio geslanles,
tes simul el subverlenles el percuiientes. Videbaiitui Deuro filiuin corporaliier nobis laudanlis, aut planta-
aulem esse ad interroganduro illi, quaedem qttiden tim haec figurantis, et arbores quasdam et frutices
VARIAE LECt-ONES.
1 BH pelit. ' AII communicatione; B commulatione. ' et humanis om. BH. »lndex Tito .itmiiio
l„_.rdoft. ' AE appor.renf.
NOTA.
• - Act. XIII.
im VERSIO OPERUM S. ftlONYSIl EPISTOLAE. 119»
et flores el radices praeniittentis, aut fontes aqua- A . dentera per lypicam coeriam. Etertim erat conse^
runi emananlis, aut clarilatibus processivas liiminis quens, non sobini incontaminata ronllis salvari san-
generaliones, aut alias quasdam siiperessentialium' eia sanclorum, sed ethoc huirtanamvilam non par-.
theoldgicorom manifestorias sacras descripiiones. tibilerti simul et non pariilam subsistenlein, proprie
Deinde invisibilium Dei providentiarum, aut dono- seipsa divinas.ilTuminari scienlias : et hoc quiriem
•
riim, aul manifeslalionuni. aut virluiuni, atit pin- iinpassibile animae in simpla et inlima deiformium
prietalum, percussionum, aul mansionum, aiit pro- agalmaiiim segregare' speclacula. Passibile auieni
cessioiium, aul discretionum, aut unitalum, huroa-, ejus connaturaliter famulari simul etextendi in rii-
inin. figmenium Deo et besiiarum, et aniinalium vinissima praemachinatis typicorum symboloruriV
aliorum, et germinum, et iapiritim variam forma- perfornialioiiibiis, sic cognata fiujusmodi genuit ve-
tionetii circiiinfingeiilis, elornalus ei muliebres, aul lamiua el declarartt quicuinque et ante velamiiia
barbaricas arntorum facluras circiimponenlis, figii-. exlra llieologiam maiiifestam relinquenles, in seipsis
lariam ant conflatoriani, ut aitifici cuidain, appo- reformanl siinililudinero quandaro ad iiitelligentiam
nenlis, et equos el currus ei et thronos subslerneri- se riiciae ibeologiae manuducentem. Ethaec visibilis
tis, et qnotidianas escas quasdam pnlnientificasi tiniversitatis mundi factura, invisibilis Dei praeroissa
praeparanlis, et bibentein, el inebriattim, el som-- B est, sicut ait Paulus, et vera ralio. Proinde el iheo-
riolcntuin, et crapulatuni transforroantis. Quid si.i ' logi qUaedamquidem civiliter et legaliter inspiciuot,
quis' dfcat iras, tristiiias, varia juramenta, insanias, ,' quaedam aUtem purgative et incontamiiiate : 0t
maledictiones, furorcs, multiformia et obliqua re- quaedaro qUirienihumanitus et inedie, quaedam au_
pulsionis peccati pioniissioiium sopbisinaia, in Ge- tem .upermundane et perfective: et lum quidem et
hesi gig,intum pugnam, per quam deliberare ex ll- fegibus nianifestatorum, tUm . vero ex occullorun.
more dicilur pOtentibus illis viris, hanc aedilicalio- tegibus secundumconsequentiam suppositis sacris
iiem nori injuria quorutudaro aliorum, sed pro sa- literis et inlellectibus et animabus. Non enira bisio-
Itfte eorum machinantibus, et consilium illud juxtaii riam nudam, sed vilalem habet perfectionem prae-
eaeliim in dolo el seductione Achabparatuni, etcan- posita eis siinut omnis, et per omriia ratio. Oporiet
licornin maieriales et adulteras multas passiones, et igitur el nos, pro populari de ipsis susceptione, palam
quaecunque alia orrinia audacis suntdivinae forraa-; sacrorttm syinbolorum sanctani pulebritudinem peN
iionis! S3cre composita declarativa occiillorum prb- mittere, et non spernere ea, divinorum cum sint
bleinala et mulliplicata et parlita Unitatum et caren- characteruni poscere formationes, et imagines ma_
liiiro partibus, et figuraiiva et roulliformia carentiumi nifestae arcanoruiri et supernaturalium speculami-
formiset figuris? Quorum si quis videre poluerit in- G I num. Elenim non soium >superessentialia lutnina, et
tus occultam pulcbritiiriineni, iuveniet mystica et invisibilia, at simpliciter diviua lypicis pervariantur
deiformia omnia, et multi iheologici luminis repleta. symbolis, sicut supernaluralis Deus ignis dictus, et
Non enim arbilrainur manifesla compositorumi invisibilia Dei eloquia ignita. Insuper autem et
propler seipsa reformari, praetendi autem ante prae- invisibilium simut et intellectualium angelorunt
lenla,el invisibili niulia scientia, ut non inimundis; deiforroes ornatus variis formis riescribuntur, et
facile accepta sint sacralissima. Solis auteni reve- nuiitis speciebus et igneis figurationibus». Et aliter
tentor diviriitalis sirtceris amatoribus, tanquami oportet eandem ignis imaginero juxta superintelli*
«ninem puerilein phantasiam in sacris symbolis for- genliam Dei dictamjexcipere : aliter autem secundum
mantibus,et idoneis transcendere simplicilateanimi, ipsam invisibilium ejus providenliarum aut ratio-
et contemplativae virttilis opportunitaie, ad simplara num : et aliter in arigelis. Et eam quidera securt-
et supernaturalem et praecoilocatam symboloruini tlum causam , isiam vero secundum subsistenliam,
veritatero. Sed ilaque ei.boc ini.lligere oportet, dtt- iiaric vero secundum participaiioneiii, et alia aliter
plicera esse theoiogorum traditionem : unaiii qui-, secundtini haec theoria et disciplinalis ' ordinatio
riein arcanam et niysticani, alteram vero; manife- ., intentionein ponit. Et non ut consequebaulur sacri
stara et notiorem : el eam quiriem symbolicam et D 1 symbola confundcre, sed convenienter ea causis, aut
periectivam, hanc vero pliilosopbicam et approbati- subsisientiis, aut virlulibtis, aut ordinibus, aul di-
vara, et complectitur effabili ineffabile. Etaliuri qui- gnitatibus : replieare, quorurn sunt manifesialnria
dem paliluret indigel dktorum veritalis : boc veroi couiposita. Ei ut iion tiilra quoti oporlet exlendamus
agil et coilpcat Deo ineffabilibus doclrinae inirodu- inipsis, jaro pioposita nobis qnaeslio scienda. Et
clioitibus. Et quidein neque secundum sanciorumi dicimus, quia omnis esca perfeciiva esl nutriendo-
raysteriorura leietas alii secundum nos, alii legalisi . ruro, imperfeclionem eorum et ihdigentiam replens,
traditionis sacri qtagislri diviiiorttni defuere symbo- et inlirmum curans, et vitara eorum custodiens, et
lorum : sed et sacratissimos angelos per aenigmalai florere faciens, et renovans, el vitale eis beneficium
divina mystice producentes videmus, et ipsuro Jesumi donans, et simpliciter contrislantem et imperfectum
iii parabolis theologaiitem, et deifica mysleiia tra- respuens, et iaetitiam eorum el perfectionem * lar-
VARlAE__|ECTIONES.
1 BE sola. '* BE fulgurationibus. * H
disciplinabilis. * Sic A; BH eorum perfeciionttm.largiens;
E eortini et perfaclionum largiens. . '_
H9i JOANNISSCOTI U<8
giens. Bene igiiur snpersapiens el oplima sophia A ^ provenienlibus copiose eis, el non deficicniibus epu-
ab eloquiis laudalur, cratera mysiicum statuens, et lis afiluenlia largiente ei snpermanante. Hoc auiein
sacrum eis potum profundens, magis aulera anle vere epulari, et propter haec vivificatrix simul et
hos solidas escas proponeus , et ciim excelsa prae- parvulorura nulrix, et reniovatrix, el perfeclrix lau-
dicaiione ipsa desidcranies se oplime et pulcbre dala. Secuiulum tianc autem sacram cpulalionis
desideraus. Duplicem igilur escam divma sapienlia apertionem, ct ipse omnium bonorum causalis Deus
proponil: unam quidem solidam et manducabilem, inebriari dicitur, propter"superplenitudinem et inlel-
alleram vero humidam ct profusam, et in cratere ligentiam epulationis : aut potus dicendum, epula-
porrigit providas suas bonitates. Ipse igitur crater lionis Dei perfeciissimam el ineffabilem deterius im-
rolundus dum sil et repandus, symbolum sit expan- mensurabililalem. Ut enim in nobis secundum quod
sae siuiul el in omnia circumeunlis sine principio et ebrietas immoderala repletio est, et mente elsensibus
influitae horum omnium providentiae. Verumtaraen ecslasis, sic secundum quodmelius, in Deo ebrie-
quoniam in oinnia proveniens, inanet in seipsa, et talem non aliud quid oporlet intelligi, praeler
stal in immutabili naturac simililudine, et perfeclis- superabundantiam et causam provenientem in ipso
sima irremeabiliter seipsa collocala uniformiler et oinnium bonorum immensurabilem. Sed et conse-
fixe , sic eraler stat. Aedificans autem et sapienlia B I quens ebrielatls sapientiae ecstasjs, supereminens
domum sibi dicilur, et in ipsas solidas escas et po- Dei superintelligenlia intelligenJa, secundnmquamet
tus el cratcra proponens : sic esse divina divinilus exalutur iutelligendo superintelligere ens.et super-
symbola facienlibus clarum, quia el providentia per- intclligilur et super ipsum esse, et ipse omnium,
fectissima est ipse essendi et bene essendi omnia quaecunque suni, optima inebrians simul el salians
eausalis, et in omnia procedil, et in omni flt, et est Deus, tanquam oninium ipsorum simul etsuper-
continet oinnia, el ilerum ipse in eodem per excel- plenorum immensurabilis universilatis superexcel-
lenliam, nullum in nullo per nullum est, sed exalta- lenlia, el ilerum exlra et summilas omnium sufsum
tur omnibus, ipse in seipso simililer et aeternaliter posilus. Ab his aulem volentes et in regno Dei san-
1
ens, et sians, et manens, et semper seuundum ea- ctorum convivia juxta eundem accipiemus modunv.
dera et sicsic habens, et nullo modo exlra seipsum Transiens enim, ail, ipse rex discumbere eos faciet,
factus, neque propria gravilale et incommutabili1 et ipse minislrabit eisb. Significant aulem baeo
roansione et bonilate relictus : sed et in seipsa comnuinem quandam et aeque invisibilem sanclorum
tolas et perfeclissimas prqvidenlias optime operans, in divinis bonis societatem, et Ecclesiam primoge-
et proveiiiens in omnia ,, cl raanens in seipso, et nitorum descriptorum in caebs, et spiritus sancto-
stans semper et inolus*, oeque stans, neqne motus*. G < rum omnibus pptimis perfectos, et primum oplimis
Sed o si quis tlixerit providas operaliones in man- repletos. Et recubitum requiem aibitramur mullis
sione, et mansionem ;in provideudo connaturaliler doloribus vilam illaesam, el conversalioiiem divi-
simul et supcrnaluraliler liabcns. Sed quae solidai nam in lumine et regionc viveutium, omni sensu
esca, et quae humida? Has enim oplima sapientia> sacro repletam, et largissimorum et bealorum opli-
donare simul cl providere laudalur. Ipsam quidem'' morum copiosam dalionem, per quam laetitia omni
selidam escaio composilionmn gcslare arbilror iu-- replentur. Hoc autem est laetari, Jesu recumbere
tellectualis et nutritoriae perfeclionis, et naturalis> eos faciente, et ministranle, et aeternam requiem
immulabililatis, sccundum quam divina constile- donante, el plenitudinem bonorum distribuente si-
runt, et polenlem el uniformem el inseparabilem' roul el infundeute. Inquisitionem vero bene scio, et
scientiam parlicipant cum inlclleclualibus scnsibi- bcnedictum somnum Dei, el evigilantiam aperuis-
lium illorum.quibus sapientissimusPaulusex sapien-* se, cum dicimus, divinum .somnum esse remolum
tia accipiens,vere solidam escam tradil*. llumidam*k Dei, et incommunicabile provisis : vigibire autem,
autem perfuse simul et in omnia provenire festinan-- in providendum eos doclrina, aut salute deprecanli-
lis virluiis, et ailliuc per varia et multa et parlila,> bus succursum. Multa aulem theologica symbola
in siiuplam ct non tremulanlem diviiiam cognilio-" praetermissa. Ideo superfluum arbitranles esse, ea-
uem nutritos famillares" ipsis bonilale manuducen-- dem eisdem revolventes alia videri, simul etiam
lis. Propter quod et rore, et aqua, divina ct invisi- vobis in bonis obediendum , et cogiiosceiiles quae
bilia cloquia, et hcle et vino, et melle adiuiaginan- quidem sunt epistolae, ab his quae dicla sunt, quie-
lur, propler vitac fecundam eorum, ut in aqua, scimus, excedenles, ut aestimo, in plus quam nostris
virlulcm : et auclivam, ut iii lacte : et reviviucati-- literis debila. lianc autem totam postram symboli-
vam, ul in vino : el purgativam simul el custodili- cara tbeologiam miltimus , pcr quam invenies cum
vam, ul in melle. Haec enim divina sapienlia donatt sapienliae domo " el columnas septem bene discre-
VARIAE LECTIONES.
* BH in teipio. ' BH supennotus; E semper motus (et om.). ' nequestans, nequc motm om. codd. ' BH
llumanam. "SicE; BH famulares; A familiariter. « BE domu.
NOtAE.
• Hebr. V. > Luc XII, 57.
 4193 VERSIO AMBIGUORUMS. MAXIMI. 4194
tas , et solidam escam ejus in thymiamata et panesi A dicare eas senliendo credo. Injuste aulem affligentes
divisa, et qnae vini temperantia, ilerumque qnae abi vos, et circumscribere aeslimanles non recto evan-
ebrielaleDei crapula.El haec quae nunc dicla.latius i gelii solern juste interveniens oro, haec dimiltentes
in ea dcclarantur. Etest.ut arbitror, omniumsymbo- quae in seipsis agunt, in bonum converli, et ad
licarum theologiarum invenlrix oplima, et conver : seinsos nos atlrahere et recipere lumen. Nos aulem
niens eloquiorum sacris traditionibus et verilalibus. non ecorilrario privalione Joannis clarissimi radii*,
"'x. ntinc quidem praeparalos iri memoria et renovatione
' tuae verae
Joanni theologoapostoto et evangelislae delerminato' theologiae, paulo post autem, dico ehim
in Palhmos insulam *.' et jam audacius, vobis ipsis adunandos. Dignus au-
Appellans sacram animam, dilectissime, et est tem fide omnino sum, haec praecognita libi et di-
aiilii hoc apnd te supra Aposlolos inseparabilius. scens ex Deoet dicens, quia etab ea, quae in Palhmo
Ave vere dileclissime, vere amabili et desiderabili est, cuslodia dimiiteris , et in Asiacam tcrram re-
et dilccto valde djlectissime. Quid mirum si Chri- verleris, et operaberis ibi oplimi Dei imilationes,
stns vere dicat, et discipulos injusli civitalibus exa- ethis, qtii lecum sunt, trades*?
gitent, ipsi, quae sunt, secundum dignitatem sibimet Nobilibns " qtiondam fueras consiructa patronis:
attribuentes, et a sanctis polluti dislincli et redeuii- Subdila nunc servis heu! iriale Roma ruis.
tes, vere signiticativas imagines in ea quae sunl vi- Deseruere tui tanlo to tempore reges,
sibilia invisibilium. Neque enim in seculis venturis Cessit et ad Graecos nomen honosquc tuus.
causalis-erit ex sejuslarura separationum Detts: scd Constantihnpolis florens nova Roma vocatur :
ex Deo omnino seipsos segregantes, sicut eliam Moribus et mtiris Roina velusta cadis.
'
alios videmtis binc jam cum Deo faclos, quoniam Transiil imperium, mansitque superbia tecum,
qni sunt veritalis araatores, passibilitaie quidem re- Culius avariliae ie nimtum superat
cedunt materialium, in omni autem omnibus malis Vulgus ab extrcmis distraclum partibiis.orbis,
Kbertate el amore divino bonorum omnium pacem Servorum servi, nunc tibi siint domini.
diligunt, et sanclificalionem ex praesenti vila inci- In te nobilium, rectorum nemo remansil,
piimt fuluram, angelice et pulcbre in medio homi« Ingenuiqus tui rura pelasga colunt.
num conversantes, ciim impassibilitate omni, et di- Truncasti vivos crudcli vulnere sanclos,
vwa nominaiinne, et bonitaln, et aliis optimis. Vos Vendere nunc boruin morltia membra soles.
igitur non et si aliquando sic insaniam ducebamini Jam ni te meritum Pelri Pauliquc foveret,
quid pali, sed et corporis passiones solummodo ju- C ( Tempore jam lohgo Roma misella fores b,
VARIAE LECTIONES.
1 Index circumcluso. * E determinalo el credilo Pathmo insulae. E sicul et eos quisunt ex altera parte
videmus. 4 AE privnri Joanne clarissimo radio. "¥ Habitibus.
NOTAE.
* B spalio trium linearum reliclo baec liabet: Explicit, expliceal,psallerescriplor eat:
En ego tantillusOllohvnlgovocitatus. Laussit, Christe,tibi. Finem attivi:
Quamvisomnigeniseorrupiussim malefaclis, Heu male finivi,quia seriberenonbtnescivi.
Sat lamenistudopw)scribendoluum tlbi promptus, Penna, gradumsiste,quoniamliber expliciliste.
Sancte Vionusi,marlyr celeberrimeChristi: Habilibus quondam cet
Vnde mei, quuesn,precibussacris memnresto, 1 Codice E boc carmen integrum desideratur. Eo
Vosquque, qui tegilis, veniammihiposcopeiatls.
enim codice aliae quaedem epistolae in versionis fine
Habilibus quondam cet. additae sunl, de quibus plura dispulavimusin Pro-
H vero sic oemio. Exstat vcro carmen integrum codicibusBCDH

JOANNIS SGOTI
VERSIO

AMBIGUORUM S. MAXIMI
A Mabillonioacceptam edidil TliomasGalein Appendicead Joannis Scoti opus de divisioneNaturae p. 1-45.
PRAEFATIO.
Doiiiinogloriosissimopiissimbque divina proyidcnte sanctissimp alqtie beatissimo archiepiscopo Cyzici
atqtieadjuvante gratia regi CAROLO JOANNES exlremus Joanne postulanle, de qtiorundam in sermonibiis
servorum Veslrorum perpeluam in Christo salutem. bealissimi Gregorii Theologi Ambiguorum a, hoc est
Hoc opus Maximi monachi atque abbalis, quod intellectu iliflicilinni. exhlanalinnibiis nKnihosnit. t\e
NOTAE.
a Iseslhniuslibri tiluIus.Nam «Scholia i aliudopiis Pholins, meminitBaroniuset in codicibus Vaticanis
est bujus Maximi. Horitm Ambiguoriim ipse mcmi- servari lestatur.
nit Maximns operum editorum T» II, p. 15, meminit
H95 JOANNIS SCOTI JiOft
Graeco in Latinum Vobis jtibentibus edidi. Dilft->A XuTooj.diciturjJide est resolulio, reversio vero itairis,
cjllimum prorsus, orlhpdoxissime Regum, seivolo hoc est deificatio. Et quaratione, q»ae smit maxima
veslro, imbecilli. valde etiam in Latinis, quanto mtiltiplicatione, minima sunl virtute, qiuve vero mi-
roagis in Graecis, labpremjnjunxistis. Insuper eliam nima mulliplicatione, maxiraa virtute. Quid xatwja-
accelerare veltili erudilo utriusque linguae ciloque Tfxiivet «jrofocTtxij» dicam fijoXsytav,
in quibus maxime
perficerc imperastis. Sed pio viribus ingenioli mei et praedicli beati Dionysii Areopagitae prefundissima
acceleravi, el divina ducente ac largienie gratia ad divinissimaque admiranda est disputalio ? Quam
finem usque perduxi. Foriassis autem qualicunque clare pulcbreque nperjt, quomodo, cum inter se op-
apologia ilefensus, npn tam densas subierim cali- . positae valdeqtie .contrariae videantur, ad unum
gines, nisi viderem, praefatum .beatissimum. Maxi- lainen conseiisiim pervei;iiint, ut, dum una neget,
mum saepissime in processu sui operis obscuris- altera confirmet, titrumque in utraque coQjioeatur;
simas sanclissimi iheoipgi Dionysii Areopagitac sen- ita fit, ut el x«T«y«T(xvi non confirmel, quod ajrojarixri
'
tentias, cujns' symbolicos tbeologicosqite sensus ahnegat, neque a7rof«T(xqabneget,- quod xaTajKT.xij
nuper Vpbis simililer jubenlibus transtuli, inlro- affirmat. Et 11011solnm has duas ftvaximastheolp-
duxisse, mirabilique modo dilucidasse, in tantum, giae parles iri Deo, sed etiam in pmni crealura esse
ut niillo modo dubitarem, clivinam clementiam, quae B manifeslissiiiiis declarat exemplis; per eas namque
ifluminat abscondifa tenebrarum, sua incffabiJipro- ordines caeleslium essenliarum el discernunUU' jet
videntia hoc disposuisse, ul ea quidem, quae nobis ordinanttir. Et qua ratione Deus dicitur moyere et
maxime obslrusa in praedictis beali Dfonysii librfs, moveri, diim sit immulabilis. El qtipd nec sensihilia
aut vix pervia, sensusque nostros fugere videbahlur, per senstim Deus senliat, nec inlelligibilia per intel-
aperiret, sapieniissimo praefato Maximo lucidissime leclum, nec sensibilia per intellectum, nec iiilelli-
explananle. Exempli gralia, ul pauca de pluribus gibilia per sensum, sed omnia in aeternis suis ratip-
dicam, quomodocausa omnium, quae Deus esl, una nibus conlemplalur. De unitale quoque tr.itim divi-
sit simplex el mulliplex : qualis sit processio, id est, narum subslantiariim, deque tribiis subslanliis
inulthplicatio divinae bonilatis per omnia, quae siint, divinae unitatis velttli raysticissimo mirabiliter dy-
a summO usque deorsum, per generalem omnium es- putat senario : et mulla alia, quae studiosus prac-
senliam primo, deinceps per genera generalisstma, , senlis operis lector inveniet. uiasSiaiixTt *- igitpr
deinde per genera generaliora, inde per species spe- Regum, opus, quod ad communem catholicae iidei
cialiores usque adspecies specialissimas per differeh- illuniinationem jussistis fieri, altissimae aticloritatjs
tias proprietatesque descendens. Et ilerum.ejusdem, Vestrae judicio non respualis roborari, et inter
divinae videlicel, bonitatis qualis sit reversio, idest, , ^' similia sanae dpctrinae ihslrumenta recipi, ciim ex
congregnlio pereosdem gradus ab infinila eorum, ijuaei praeclarissimis Graecorum foniibus non dnbitelis
stint, variaque mulliplicatione usque ad simplicissK derivari., In quibus si quiil incognitae adliuc nobis
mam omniiim unitatem, quae in DeoestetDeus est; ; doclrinae inveniatur, ahctoribus ipsis est d^putajj-
ita utei Dens omnia sit, et omnia Deus sint. Et quo- dum, quia nenio aliud in hoc opere recte mibi debet
modopraedicla quidem divina in omnia processio «v«- tribuere, nisi solmnmodo sinipliciter translulisse.

JOANNIS SCOTI TOSIO APiaUOftUSI S. MAXIMI.

Sanctissimo ac bealissimo archiepiscopo Cyzici I) praeoccupastis, per quam Christi Ecclesiae digni
: Joanni Maximus humilis monachus.
fidelesqtie gubernacula, navis in modugi, disciplinale
LaudaiUur quidem, el fortassis jusle, ab omni- dirigilis cum onere fidei, divinaeque conversationis
bus, qui bona propter studiura doctrinae prompliores decoreadportumdivraaeypluntalis, permareseculi
amant, et disciplinam, quae in eis est, sol]icitioi)es : tejUalionibus illacsam. De his autem, quae vobis
cogitant, ad meliores et nieliorpm n»gisttbs acce- cognita shat, q«8i»im etiam magislros vos consti-
dcnles; quia per interrogationem sapientum disci- tuit Dominus, non solum sapienliores, si quis
plinain reverenler accipienles, seipsos ab ignorantia vestrum ' est pmnino secundum scienliam superior,
et imperilja et earum opprpbrio liberant. Vps auteih sed et nullp dignps, et penitus pmnis imperitos
quis digne Iaudarit sermo? Aut quis hominum, etsi doctrinae, flde inveniendi quid hobile etiam apttd
interiigeuliae experimentumaccipiens, vestrae vir- immundosd, sicut soliti estis, ihdignum interrogare
tntis magnitudinem idoneus inveniel? Quia proba- non ducitis. Ac per hoc accipiens et ego venerabilem
biles ovium rationabilium paslores dum sitis, et ad vestraro epislolam, scribere vobis jubentem de uno-
supernum ovilevocibus fistulae spiritualis eas ducere qupque dubiorun) vobis e Capitulorum m sancli
et inlroducere nostis, singularem b, multis impossi- llieologi Gregorii sermonihus, de quibus studium
biiem, mysticae divinorum scieniiae habitudinem habebam. quando cum convenientibus erara, reddi-
NOTAE.
Ead. m. ad marg. adscr. Piitsime. Sed Joaones « Ex mpreQraecoram; pro vobis.
Scolus Graeca affectat, ul alibi. d Cre,!o fegerat ««ftvouf ,prp «ff«fiptf.
u Male legit O"Mpro o'a. • Graecus tesitus VIM»,nobis.
 1197 VERSIO AMBIGUORUMS. MAXIMI. 1198
Jam tuuc rationem scriplurae commendo. Vos A J mones snpereminentem non babens manifeslaretur,
quidem merilo virtulis rairalus sum, et in ipsa si non omni fere syllabae decentem Inserens noti-
claram alque excelsam Cbrislo placenlem vestram tiam, ad pttlcherrima el utilia sequentes ducendo,
hospilalilatem laudavi, magisvero per omnem mo- ullo modo disceptandi relinqiierelur. Non sir haec
dum per vos et in vobis glorificatum Dominum, qui habent «e longe, sed et intelleclui sermonem sa-
fecit vos ad hoc dignos fieri, donataiiique ab ipso pienter constiluunt, et sermonem excelsum excelsos
virlutem, qui suis servis * per veslra opera veritatis silpereminel intelleclus, ut excelsus excelso annun-
aperte pulchriludinem nianifeslat, usque ad me lieiur, et veritalis aliquantulum ex ambobus interim
parvum, et nullp digninn, ct iodoclum, et omoi multfs, aut eliam omnibus, invia magnitudo osteh-
nudum omnino virtHle et scientia. Ac per hoc hu- datur. Ut vero manifesta nobis sit omnis eorum,
miliatos considerans, meipsum accipere vestrom ' quae dicla sunt, obscurilas, ipsa, ut se habent,
praeceplum secundum virlutem eompuleram, dum beali conSiderabimus verba. Parco, inquit, ul eo-
in nullo temerarius aestimabor muttis veslri gratia operatori, et non habeo quomodofugiam superventum,
faciens sermonem, sed et vos gratam et amabilem aut quomodo non a Deo cadam, gravalus pueris deri-
ohaudienliae roercedem accipere expectanii veslras pientibus aut detinentibus in terram, Haec dicens, non
videlicet orationes intentas consuete donabitis, ut B J de seipso omnino, sed per se ipsum de communi hu-
Cnristus Dominus, qui est paratum limenlium se manilate dispulat, videns, quia omnis, qui salulera
adjulorium, veniat mihi sermonis adjulor; magis arnat, aul actioni penilus aut conleinplalioni atten-
aulem dicendo lotum pie, ut Verbum largiatur ver- di(. Absque enim virlute et scientia ntillus ullo modo
bum. Posco autem vos postulanles, ne ornalam . aliquando consequi salutem potuit. Si ergo per cou-
quaeratis a me dictioncm, qui ornantes auditum templationem, inquit, collocatoruin Deo et beata
sermones non habeo, et curiosis bombis b ambitus pulchriludinefruentium unus constilutus sum, pacem
facere ignoro. Talium enim doclrinarum dum sim habens in omnibus et sanclificationem, qtiippe
inscius, etcurae, quae in eis est, magnitudinem non meipsum applicans Deo inseparabili per cognilionem
constituens, dileclissimum reor atque optabile, si Similitudine, irrationabiles virlules animaecogitando
seusum sancli hujtts et magni magislri, etsi confusa decenler, et menti per rationem adducendo, et fa-
explanatione, et hoc aliquantulum considerarim, ' mtliares faciendo, furorem dico el concupiscentiam,
non tamen multiplici versu exposilionem hOnorifi- - eam auidem in caritateni/, eum vero in gaudium
camlo. Theologus enim iste vir, sicut scitis, brevis mutans, siquidem gaudii proprium est, exultare
sermonibus dum sil, et multus intellectu, necessi- divinilus et laelari, sicut praeexultavit ex malre
latem dat explanare volenti ejus inlentionem, etsi " Joannes, raagnus veritatis praecursor el praedicalor,
facundissimus et sapientissimus in multis sit «, et aul sicut, dum quiescere fecil arcamflsracl rex
magis mibi indoclo. Si vero vos consnete Deo ama- David. In matre enim, etsi difficilis ralio, quippe
bilis moverit zelus, dum ad breve simifl ac planum invia mtillis, sed tainen vera, el nos et Deus verbum
' ca,
quae scripta sunt, deferimus, nos magis qtiam sumus, qui universitatisj est facloret Dominus, qui
totum intellectum erigimus ad id, quod excelsius quidem in praesenlis vitae stalu occulle, veluti in
est, mercedem per se perfectam accipielis, deiferi matrc, et vix sensibilis huic mundo apparel, et boc
illius scilicet ad Dominum omninm orationes, utpote. his, qui sunl secundiim Joannem in spirilu, homines
non concedentes ejus divinos et supernaturales in- vero veluti ex matre, materiali videlicet circumstan-
tellectus, spretis ac vilibns tractari cpnlemplationi- lia, etsi tantisper in his, quae sunt, occulttim per-
bus. Consequenter autem vestrae epistolae per sin- spiciunt verbum. Et in hoc fortassis sint, qui gaudiis
gula capita inqnisitionem feci, et literis commen- Joannis laetantur. Ad ineffabilem namque ftiluri
davi, bonos atque misericordes vos eorum, quae seculi gloriam, et claritatem, et vitae, quae in ipso
dicta sunt, judices fieri deprecans. est, proprietaiem nil matrisdislat judicio laelantis •
CAPITULUMI. :-. comparata praesens vita, in qua propler nos infan-
CXSESMONE DE HOSPITAMTATE. tes sensibus Deus, qui estVerbum perfectum et plus-
In hoc : Parco nt cooperatori, et non habeo quomodo quam perfectum, ut misericors, infans factus est. Si
fugiam superventum, aut quomodo non a Deo
cadam, gravatus pueris &deripientibus aut.detinen- ergo, ut dictum esl, talis quis sum, possibili homini-
libus in tertami bus secundum praesentem vilam transitoriam in
Non id ipsutri deripi, quod est detineri, visum est divina summitale, neglexero vero deiformem habi-
beato huic viro; neqne sic arbitreris, probatissime, si tum, mcipsum ad corporis libens inclinans deside-
qtiid libi inlelligereipsinsmagnanimitatedigniim soi- rium, dereptus sum gravatus pueris, id est curis, e^
lrcitatlitii sit.Nam siiperfluusverbis.et ihieliectom ser- a Deo cecidi, utpole de solo regno caelorum cogita-
NOTAE.
» In Graeco Totf tauToiiiSiupuin. I. Seotus legisse « lnGraecoSta «-oUwvfevat, i. e. fusiusexputtari.
videtur t'3totf,quod ineptum. 4 lnscitissime verlit. Jin Graeco xttl; itibatr; i. e.
b in Graeeo Toir ittpiipyiit roftatc. Qjuid hic eompedibus vinculis. t _i. e'.' mhtl
•'#
J. Scotus legerit, iueertuju. ropoct quij sinl, expli- •In Graeco ftiiTpafCo^n> ntpuitxuiiiiws,
$at Herm,ogenttlib. n de Formtl •a mattice lenebris obvoluta.
4199 •- - JOANNIS SCOTI . J3')0
tioneni et inquisilionem, cui non licebat, lerrenae A 1 enim per experimenlum spernendi senieh corrobo-
dico vilae, altribuens, et sensibus conferendo, qtiam ranlur, iieque in aeternum' corroboralum iri ulla
ad Dettth fcrendp animiim dehoneSlans, Si vero prohibens erit ratio. Perri vero sic rationabilia, ei
adhttc per activam vitain bellalor contra armalas nullam babere vel sperando basim immobilem in
passiones sum, nondum pcr cas accipere volentium bono fixurae, quid alitid fieret miserabilius?Si vero
iniinicorum pure elftigiens.dolos, et dilexero indis- posse qnidem dixerint, nolle vero, nisi per factum
crete corpus, tletentus sum ab co, videlicet ad ijlud contrarii .experimeulum, el sic non per seipsum' ut
habiliitn a virtnle scparari pracsumens. Deripilur bonum, sed per contrarinm, eriteisbonum ex ne-
itaque conlcmplativus, immodcralus jain, 'per habi- cessitale amabile, quoinodo non ex natura.aiit pro-
tum advenicns corpori, divinarum ncgligens con- prie.quod esl ainabile, est. Onrne enim, qfiod non
templalionum, detinetur vero activus, corpori. pu- per seipsum bonum est cl amabiie, el omnein ad se
gnans, dalus ad ipsum.. luclaiioni, laborando pro non aUrahens molum, non est proprie boniim. Ac
yirtuie, quae es.t animae Jibcrtas, servus esse pas- per hoc neque attrahat jusle deleciamium se<1eside-
sionum eligens. rium, scd. et gratias restat confiieri eos malo, qui
CAPITULUM II. talem sequunlur sapientiam, merito per ipsum,
EJUSDEM EX EODEM SERMONE. "] qupdnccesse est/discentes, in bono scilicetfisnrain
In boc : Quae erga me sapieulia, el qtiod magnum
mysterium ? An vull partem nos esse Dei, et desur- quoquomodo babere -poenilentes, et generationem
sum fluentes, ut non per dignilalem exaltati, et ab eo necessario dixerint, siquidem sibiinet gencra-
caelestia contemplanles despiciamus Crealorem, in tionein aslrucre noverunt, natura ipsa ulilioremjure
htclatione ac pugna, quiie conlra corpus esl, ad
ipsum semper aspickndnm, et conjunctam infirmilar dum sit proficua secundum eorum doctripam et om-
tem r.ulriluram esse diguilutis. niutn pretiosior possessio. Ex caritatedico generalio-
Haec qtiidem conseqtientes verba, nullamqne, tit nem, per quam naturaliter incsl, omnia ex Deofacla
oportct, pro labpre inqttirendae verilatis merce- in Deum congregari perpeluoalque inconvorsibiliier.
dern accipientes, ad id, quod facile est, el multas Et iierum. Eorum, quae ex Deo facta sunt, et
habet jam ex Graecorom doclrinis occasiones, con- inielligibilium et sensibilittm generalio anle mottim
fugiunt, dicentes, quandam exlilisse, ut eis visum intelligilur. Non enim potest anle generalionem
est, ralionabilium unitatem, per quam cognali sutnus molus csse.Eorum enim, qiiae facta sunt, :est
Deo, mansionemque in ipso habebamus et colloca- molus, sive intelligibilium intelligibilis, sivc sensi-
tionem. Adhuc vero et factum molum, ex.quo dis- bilium sensibilis. Nullum enim cornm, quae facta
persa sunt diflereuter rationalia, ad generationem sunt, est omnino eadem ratioiie immobile; neque
^ eorum anima carentium et
corporalis hiijus mnndi, Beumque noscens praepa- sensibilium, sictit stu-
ratam graliam, ligare ea corporibus in ultionem diosioribus eorum, quae sunt, contemplatOTibusvi-
eorum, quae ante commissa sunt, et boc per sum est. Moveri enim omnia dixeiunt aut per
haec insinuasse vcrba . arbilranlur magislrum. reclam lineam, aut per circulum, aul obHque. Om-
Sed ignorant, quomodo impossibilia sequuntur, nis cnim molus simplict et composito continetur
el inopportuna consideranlur, sicut procedens.post- niodo. Si ergo inlelligittir generatio anle raotuoi
hac consequensque a ac vera approbabit ralio. corum, qtiorum est, inspicitur prpfecto eorum, quo-
Si enim Deus immulabilis est, iitpula omniunt rum.esl, molusper generationem, ulpole dttm sit
plenitudo, omne autem, quod cx non cxislentibus post eam secundum notitiam. Talem autem motum
ess? accipit, movelur : incrilo ad quandam omnino virUitem vocant naturalem, ad stitim finem fesli-
fertur causain. Nondum vero, quod movelur, stat, nantem, qui sacram divinorum nobis mysteriorum
jure extremo ad quielem virtulis molae, quae scienliam sacrc introduxerunt», aut passionem, W
secunduni desiderium esl, nondum largilo.. Njhil est, mPtum ex altero venientem ad alterum, cujus
cnim aliud sislere, quod ferlur secundtnn naiuram, finis est impassibilitas, aut operalioncm activain,
consuevit, quam iljud ostensum : nuilum itaque mo-. JJ cujus finis est per seipsum perfectio. Nullum vero
tum slat, ulpole novissimo nondum fortassis viso, ' eorum, quae facta sunt, suimetfinis est, queniam
quoniam ncque illttd alictibi apparens, eorum, quae jieque sui causa est; alioquin et ingenilum, et
circa sc ferunlur, molum stabililavil. Si aulem lioc carens principio, et incommutabile esset, inerito
aliquando fuisse ex praecepto jubent, et ex, in ad nullum quoquomodo habens rapveri; transcen-
novissimo videlicet et permanenli dato, collocalione deret enim eorum quae sunt naturam, ulpole pro
et mansione permotala b rationabilia dispersionemt nullo esset; siquidem vera de ipso definitio, quam-
acceperunt, ut non snpcrflua dicam, qualis approba- yis aliena, quae dicit, fjnis est, pro quo orania,
lio, eosdem in seipsis in inlinilum Iiabilum raiiona-- ipse vero pro nullo. Neque per se ^erfectio, alio-
bilia lapsus cx nccessilate justc suslinebunl. A nullo> quin non efficeretur jure plenum; et similiter et a
NOTAE.
» In Graeco fttTa TOU "
etxoToc,i. e. cum vertsimititu- dis, quoniam plura sunt, supersedemus.
dine. Legeral J. Scotus iistmot. c Quj sacram —introduxerunt desiderantur in
b In Graeco •ztpiKntfiiina.- Porle
legerat npoxt- lextu graeco. Non dpbilandum, quin haec in sao
vnfltvTa.Omnino bic nihil vidil J. Scotiis. Et paene exemplari viderit J. Scoius, quoniam in Lalinis te-
omnia in hoccapite perverlit; quibus tamen notan- gmiltir.
 "
1201 VERSIO AMBIGUORUMS. MAXlMI. 1202
nullo esse haberet; per.se enim perfectum, quem- A eo, quod semper est, bene esse es't; sicnl et princi-
admodum et incausale. Neque impassibilitas, pium cst ipsum esse, quod quidcm est Deus, qui ct
aliuqui et manens a et infinilum et incircumscri- esse dal, ct bene esse donat, jure principium et finis.
pltini esset. Non enim pati naturaliler inest, quod Ex ipso enim et absolute moveri nos ut a principio,
universaliter impassibile cst, quod neque amatur et quoquomodo moveri ad se, ut ad flnem, cst.
ab alio aut movetur ad aliud quid per amorem. Si autem movelur corrationabililer sibimet inielle-
Nullum igitur eorum, quae generata sunt, motum clualiler inlellecluale, omnino etiam inlelligit; si
stat, ulpote primam et manentem b eausam, ex autem inlclligit, omnino amat quod inlelligit; si
qua esse his, quae sunt, inest, nondum compre- amat, palitur omnino ad ipsum ut amabile exces-
hendens, aut intra novissimuin factum est datum, sum ; si autem paliltir, profecto etiam feslinal; si
aut ex primogenita unitate ralionabilium sparsor feslinat, omnino eliam intendit validum motum ;
sibimel corporum generalionein consequenter coap- si autem inteudit validum molum, non stat qttous-
lans; arbilraltis est. Et lestimonium perhibent que fiat totum in toto amalo , ct a toto com-
Moyses et David et Patihis sancti, et eorum Do- prehendatur, libenler lotum secundum volunta-
mititis Christus. Moyscsquidem, Ne gustel eX ligno, lemsalularem accipiens circumscriplionem, ul loium
vitae primtim parentem describens; ct alibi dicens : B tolo afficialnr circumscribenle, ut nihil omnino re-
Non enhn venistis usque nunc in quielem et in stel velle ex seipso, seipsum lotum cognoscere va-
haereditaiem, quam Dominus Deus vester dabit vo- lendo circumscriptum, sed ex circumscribenle, sictit
bis. David vero : Satiabor clamans dum apparuerit aer per tottim illuminalus lumine, et igne ferrum lo-
milti gloria lua, et sitivil anima mea ad Deum lum loto liquefaclum, aut si quid aliud lalium est.
fortem vivenlem; quando veniam el- apparebo vultui Ex quibus speculalive futtiram, sed non jam factam
Dei? Paulus qtioque Pliilippensibus qtiidem scri- et incorrtiplam e, dignis bonitatis parlicipationem
bens : Si quomodo occnrram in resurrectionem, quae per similitudinem solummodo accipimus, quoniam
est ex morttiis, non quod jam acceperim, aut jum et superomnia hacc sunt,quae speranda sunt, mcrito
perfeelus sim; expectovero, si forte comprehendam, dum sint summa visionis, sicut scriplum esl, et au-
in quo et comprehensus sum ab Jesu Chrislo. He- ditus el intelleclus. Et hoc uliqtie esl ipsa subjectio,
braeis ilem : Jpse enini intrans in requiem suam et qua divinus Aposlolus ail Patri Filium subjeclurum
ipse quievil ab operibus suis, veluli a propriis Deus. fore, voluntarie accepturi subjectos esse, post qtiam
Et iterum in eadein epistola : Neminem pervenisse el per qtiam novissima inimica deslructur mors, ut-
ad promissiones affirmal. Cbrislus vero : Venite ad ' pole corruptionis potentia, per quam ad nos fecit in-
me, omnes laborantes el onerati , et ego quiescere " troitttm, ipso in nobis, qui per se polens esl, adju-
vos faciem. Nondum ergo ullo modo tilliim eorum, vanle secttndum nos, voluntarie universaliter Deo
quaefaeta sunt, naluralem virtulem ad finem motam implente f et bene regnanle qnod regit B, otium
Stabilitavit , neque operationem quiescere fecit agendo, ne quid vclit, praeler quod vult Deus; sicut
confendenleni se suo fine c, neque passionis, quae alibi ait ipse in seipso formans, quod noslrum esl,
sectindum molum esl, fructum niessuit, impassibi- salvalor ad Palrcm : Verumtamen non sicut ego volo
lilalem dico et immutabilitalem. Solius enim Dei sed sicut tu: el post ettm divinus ac mirabilis Pattlus,
est, finis esse et per.fectio et impassihilitas; eorur* veluli seipstun negans, ct propriam habere jam vi-
vero, quae facta- siint, ad finem principio carenlent tam nesciens : Viro autem jam non ego, vivit verp in
moveri, ct a lanlo perfeclo fine quielam facere me Chrislus. Non conltirbet vos, quod diclum esl;
operationem, et pati, sed non esse, aut non fieri non enim ablalionem propriae potenliae fieri dico,
secundtim esscntiam non est deleclabile d. Omne sed positionem magis secundum naturam fixam et
enim faclum ct creatum non immensum profecto, immutabilem, id esl excessum intelleciualem, Ut
fideliler autem passiont auscultandum. Non enini unde nobis subsislil csse, et moveri aecipere deside-
ea, quae secundum conversionetn et corruplionem remus, velut imagine redeunte ad principale exem-
virtuiis est, hie declaralur passio, sed ea, quae " plum, et signi inslar per figuram bene compacli prin-
per natiiram subsistit in his , quae sunt; omnia cipali formae, et aliorsum ferri neqne habente de ce-
enim, quaecunque facta snnt, patiuntur moveri, tero, neque valenle, an apertius dicendum et verius,
sicut ea quae non sunl, per se ipsum molus neqtte posse volente, merito divina accepta operatio-
aut per se ipsam virtus stint. Si crgp, qttae genita ne, magis aulem Deus per deificationem facla, et plus
sunt, rationabilia subsistunl, omnino etiam nioven- dilcctala excessu ab his, quae naluraliter in ea sunt,
tur, iiipole ex principio secundum naturam per esse, et ab his, quae sunt elinlelligunltir, per superantem
a I finem secundum cognitionem per bcne esse mola. se gratiam spiritus, et solttmmodo habenlein bpera-
Finis enim eorum, quae moventui', molus ipstim in torem Jesum et accipienlem, ila ul sit una et sola per
NOTAE.
a In Graeco inti x«i ^ovt,v,i. e. fmmonnum solum. immune.
bPariier solam. Quae sequuntur, sunt obscura » In Graeco ffa/jaipfiit/jorjto-av,
i. e. corruplam.
cum in Lalinis lum in Graecis. f In Graeco iy.x^p-nOivto;,i. e. cedente.
c Voluit dixissc i;;sflinin suo fine defigens. « In Gracco TOSamltvtaSat, i. e. quod regitur.
d In Graeco «n-otov,i. e. sine affeclione ad aliud.
 *«03 JQANNISSCOTl WM
oiiuiia operatio Dei el dignomra Deo, magis autem A J tunt omnia, quaein caelis et ^uoe tn lerra, tive visibi-
KoliusDei.ulpote toto lolos dignos bene ac pulcbre lia sive invisibilia,tive Throni, sive Dommationet,4ive,
ambiente. Omnienimnecessilaleperomniacircaaliud Priftcipalus, sive Potestates : omnia ex ipto et per
quid qniescent potestalivo molu qui secundum desi- iptum et in ipst creala sttnt. Causas cniin eomffl*
dcriiim est, novissimoapparenle dalociparlielpalo, et quae factasunl, babens anle secula praesubstilotaty
corralionabililer parlicipantinm virtuliincomprehen- voluntate bona secundum eas visibilem-et invisibitem
siliiliter, ulitadicam, caplo; ad quod omnis festinat ex non exislenle substituit creaturam, raiione et
conversalioexcelsiel intellcctus, et in quodomnissta- sapienlia omnia secundiim opporluniim tempus el
.bUiialurappelilut,etiupraquodnullomodoferiur; ne- fecit et facit, el quae «piversaliier sunt cl quaeper
queenim habet, el ad quod tendil omnis feslinantis singida. Catisame»im Augekirnm creatioois praedii-
motus, el a quo venientibttsomnis contemplationit re- xisse credimtis causam uniusciijiisque compleniium
guies, ut ait beattis iste magisler. Ncque cril quid ex- mundiim, qtii super nos esl, esseniiarum et virlu-
lia Deum tiincroanifeslaium, aul Dco econtra ima- titni; ralionem homiinim rationein iiniuscujiisqttee*
..ginari • visum, ut alictijus desiderium ad seipsum Deo esse accipicntittm, ut non pcr singula dicam,
fluere erroris sitb, omnibus ambilis ab ipso inlelli- siquidem ipse infinite per seipsum superemmefttlsu
gibililms et sensibilibus secundum iucffabilemipsius '" tliim sil ineffabilis ei intelligibilis, el omnis sumimi
inanifeslationem et praesenliam; sicul neque in die crealurae, et existentis per seipsam et intelleetae
siderea lumina et ipsa aslra, sole apparenie multo differenliae et discretionis, seipsum in .omnibus»
et incomparabili lumine, ex quo cis Iiunina esse, oc- quae ex eo stml, singnlorunl analogiam bcne ac pul-
cullata, et neque, qtiia sunt, quantum senstii cogniia. cbre ostendens d et multiplicans; el in seipsom
In Deo vero plus, quantum inter non creatum et omnia recapitulans, per qnem et esse, et permaoere,
creatum, infinita medietas est el diftereniia. Tunc et ex qtio, quae genila sunt, et ad quem genila sunt,
enim per essenliam eorum, quae sunt, siibsisteniiam el manentia et mota participant Deum. Omnia enim
secundum quod, quid, et quomodo, et in quo esse, participantj eo quod ex Deo facta sunt, proportkma-
ut arbitror, scientes, ad quid appetitum adhuc per VilerDeum, sive per inlellecluro, sive rationemt sive
cognitionem non movebimus, uniuscujusque et in sensnm, sive motum vitalem, sive essenlialem, et h»-
'iinoquoque eorura, quae post Deum sunt, cognitipne bitum opportnuitatem, ut magno et divino manife-
nobis consummata, et infinila ac divina et incompre- staiori Dionysio videtnr Areopagitae. Unusqnisqa*
Iiensibili fructuose nobis proportionaliter proposila ergo iBtelligibiliumet ralionabilium angelorum et
niansione et participatione. Et hoc est, qnod valde _ haminum per eam^ qua creatus est, raiioiiem, qu»
pbilosophatum est secundum deifertim hunc magi- in Deoest, et ad Dettm est, pars est et dicitur Dei,
slrum dicentem, cognosciturosnos quandoque qudn- per suam anteexislentem in Deo, sicut dictum est»
tum cogniti sumus, cum deiforme hoc et divi- causam. Itaque, si secundum ipsara moveretur, in
num, noslrum animum el rationem proprio admi- Deo fieret, in qtio essenliae suae ralio ante ioest, nt
scebimus, et imago reverletur ad principate exemplum, in principio et causa, el nullius alicujus anle pro-
'cujus nunc habet appethum. De eo igitur, quod non prium principium desiderium accipere vellet, neqtte
sil disperlila unitas, etquomodo secundum noliliam reflueret a Deo, sed magis per eam, quae ad eura
ex possibilibusnunc nobis Scripturae intcllectibus et esl, inienlionem Deus fieret, et parsDei dicerelur,
disptitationibus erit fulurorum slatus, diclum est participando connattiraliter Deum, utpote secttndum
hactenus; de eo vero, quomodo, dum pars Dei simus, naluram sapienter ac ralionabiliter per ptilchrum
a Peo refluximus, Deo duce hinc sermonem faciam. moiuni suum acceplurus principium et causam, non
Quis enim ralione considerans el sapientia ea, babens aliorsum de ceterp post suum principiuni ad
quae sunt, ab eo, qtiod non est, a Deo in id, quod raliprtem, per qpam creareiur,rascensHm et resUf»-
est, transducla, si per naturaiem eoruiii, quae sunl, tionem movendi, aut quomodo movereiur, in divinp
infmilam dtfferent|am et varietalem prudenter ani- n videlicet desiderio, molu suo ipstim flnera accipienle
mae contemplativnm adducerct, et inquisiliva con- divinam visionem, ut Basifius declarat in interpre-
discerneret ralione, pcr intelligentiam, secundum lalione in sanclum prophetam Isaiam, dicens sic:
quam creala sunl causam, non mullas cngnosceret Sabbatha aulem vera sunt reposita requiet popjf/p
'Causas unam causam, eorum, quae facia sunt, inse- D.ei,quae quidemco, quod vera sunt, recipit Dens et
parabiliter ciimdiscreiam « differentiam per eoruin\ manifestat summa Sgbbathaquietis, ilte eui mundut
et inter se irivicem et seipsa inconfusam proprieta- crucifixus est, discedens profecto a mundanis, el.ii»
tem; et ilerum, unam mullas, omnium ad eum rela- proprium locum spiritualis quietii occnrrent, in quo
tione, per seipsum inconfusesubsislens, unum essen- factus non jam movebitur a tuo loco, dum tit silen?
liale et unumsubstariliale Deiel Patris DeumVerbum, lium et pax circa itlum ttalum. Omnium igilur loeut
mcrito principium et causam omnium, iri quo creatai dignorum tali beatiludine Deut ett, tecundum quod
NOTAE.
• In Graecoiyrio-wwOo^ai.I. e. aequipartiH. . <•I. e. coexittentem.
b Legisse Scolns videlnr 3o>tao-ri;sed in Graeco d ln Graeco oWvpivov, verte pertrantiens.
iedito extat 3t>iM»; i. e. alliceai.
1205 VERSIO AMBIGUORUMS. MAXIMI. 1206
scrifilum est: Esto mihi in Deum protectoreni et t» .Aquasi securus Deum constiluens concionator; siqui-
locum munitum salvandi me. Apud quera firmiter dem universae rei principium el finem qtii iu seipso
omnimn raiiones fixae sunt, per quas etiam cogno- videl, subsistere credit: principium qividem, quasi
seere omuia ante generationem eorum dicilur, me- inde accipiens et essentiam per parlicipationera
rilo in ipso el apud ipsum existentibus per ipsara nalurale bonum; finem vero, veltili per cognilio<-
verilatem omnibus, etsi ea omnia, et quae sunl et nem ipsius principii et appelitum, laudabilem, ad
quae fuiura sunt, non sinuil suis causis, ut cognita ipsum sine errore ducenlem cum festinatione perfl-
suut a Deo, in esseniiam adducta sunl, sed singula ciens cursum, per quem fil Deus ex Deo, Deus esse
quaeque opporluno lempore seciinduin Creatoris sa- accipiens; merilo secundum imaginem naturali bono,
pienliam pulchre juxta eorum causas creata sunt, et voluntate , per virtutes addens similitudinem , per
per se esse operatione accipiunt; quoniam ipse qui- insilam ad proprium principium ascensiouem et
rlem semper sectmdtim operalionem est creator, ea familiaritatem. Et impletur de cetcro in ipso aposto-
vero poienlia qnidem sunl, operatione aulem non- lic.ussermo dicens : In ipto enimvivbnus el movemur
duni; quia neque possunt boriim simul esse infini- et stimus, Fit euim in Deo per excellenliam ante-
ttiin et linita, neqtie ulla ratio approbare manifest.v exi-tentem i.n Deo essentiae rationem non corruni-
bitur, horitiu simul esse valens essentiam et super- B pcns , et movetur in Deo secundum praecedentem
essentiale, el in idipsum ducere menso iminensuro, ih Deo bene esse ratiotiem, per virtules operatis,
et ei, quod in habilu est, quod caret habimdine, et - et vivit in Deo, secundum praecedentem in Deo
quod ntillam habel in se categoriap spcciem aflirma- semper esse raliouem. Hic quidem jam secundum
lam et per omnes eas categoriariim videlicei species impassibilcm valdehabitum id ipsum sibimet el in-
constiluto. Onuiia enim, quae creata suiil, secundum commulabilis esl: in fuluro vero sectilo secundum
essenliam et geueralionem omnino in omnibtis affir- dalam tbeosin praediclas in Deo antecedentes cau-
maiilur per forinas, et exisientibus eorum, qnae ex- sas, magis atitem Deum, in quo causae bonorum
trinseciis sunt eirca eam, rationibus conlinentur. praefixae suut, in earilale amans el saluiaiuriis: et
Siiidala itaque summa et abdicativa Verbi theologia, est pars Dei, ul esl per essentiae suae in Deo ratio-
sccundum quara neque diciiur neque inlelligitur, nem, el ufbonus per bene esscndi in Deo rationem,
neque est omnino quid alicui cognitorum, merilo et ut Deus per semper essendi ralioneih, merilo eas
siiperessenliaie, neque a quodam ullo modo in aliquo honorans, et secundum eas operans, et per eai
parlicipatur; mullae causae una cansa est, et nna seipsum quidem Deo soli per lotuin inserens, Deufl»
mtritae. Nam secundum bonam ac pulcbram in ea, vero solum sibimet pCr lolum el iinagiuans et (of-
quae sunt, unius el faclricem et coniinuatricem pro- 'C mans, ila ut et ipse sit gralia el vocetur Dcns, et
cessionem multae upa. Per vero in unum multorum Deus sil condescensione, et voCetur per se homo, et
conversoriam el manuduclricem relalionem et orovi- mnluo in hoc affectu oslendalur virtus, quae el ho-
dentiam, veint in principium omnipotens, aut centrum minem Deo per divinum amorem deificai, el Deum
reciarum ex co linearum principia praeambiens, et homini per bumanum amorem inhumanat, el facit
sic omnes congregans, una mnliae. Pars igilur sumus per bonam conversionem Deum quidem hominem
.et dicimnr Dei, eo quod essenliae nosirae raliones in per homitiis deificationein, et hominem Deum pe*
Deo pracsubslilulae sint; fluentes ve.rodesursum ite- Dei inhumanationem. Vull enim semper el in omni-
rum dicimur, eo quod non secundum in Deo praesuh- bus Dei Verbum et Deus sua incorporatione operarl
gislenlem causam,per quam facti sumus, moli fttimus. myslerium. Qui vero suttm reliiiqiiens principium,
Sccundutn alterum quoque modum facile esl pie pars Dei constilulus per existentem in ipso virtttlls
amare eormn , quae sunt, causam erudito de hoc rationem secundum reddilam caugam , ad id, quod
ratiouem percurrere. Si enim essenliam unicuique non est, irrationabiliter fertur, recle de sursum de*
virlutis unutn suhsistere Dei Verbum non dubitatur fluere dicitiir, non ad suum principium et causam,
— nam essenlia omnium virtulum ipse.est Dominus a qua et in qua el per quam factus est, motus; et
noster et Deus Jesus Chrislus, sicut scriptum est: ^- esl in meatu jnslabili et inordinatione fluxili animae
Qui factus est nobis a Deo tapienlia, el justitia, et et corporis a non errante et similiter habente causa,
sanctificalio, et redemptio; profccto haec, quae dicta ad id, qitod malum est, voluntario momento-expul-
sunt, absolute in seipso habel jure, qui est per se sionem suam peragens; ex quo et fluere proprie dici-
sapienlia et juslilia et sanclilas, et non sicut in no- tur, eo quod in se molae ad Deum inseparabiliter «
bis cum definitione, verbi gralia, sicut sapiens homp animae gressus faciendo, valido polenliae, quod dete»
aut juslus homo — omnis profecto homo virttitem rius est etquod non est, pro meliori volens mutavit.
secundum habitum fixiim participans, sine ambigui- Has autem, quas dixeram raliones, ipse quir
.lale Deum participat essentiam virlutum, veluti dem Areopagila sanclus Dionysius praedeslinalio-
naturalis semen boni fidcliler per voluntalem colens, nes et divinas volunlates vocari a diyina sCriptura
et id ipsum ostendens priucipio finem, et principiura nos edocet. Simililerque et qui sint circa Pantae-
fini, raagis vero id ipsura principium esse et finem, num magni Clementis amictim, qui factus esl ma-
NOTAE.
° In Graeco «Snplrur, id esl sine offensione.
1207 JOANNIS SCOTl 1208
gister Stromalei ", divinas voliinlales a Scriplura A hominum, quicunque nullam secundum mottim, qui
vocari dicunl.inde interrogaii a quibusdam super- ad Anemesl, naluraliter compactarumcis divinarum
bis in eorum erudiiione, qnac exlrinsecns sunt, rationum ab ipso CreatOre per negligenliam corru^
quomodo cognoscere ea, quae sunt, Deum aeslimant peruiit, magis aulem seipsoslemperanler saTvaverunt,
Chrisiiani, suscipientibus illis, inlellectualiier intel- totos inconversibililer, utpole divinae organa natu-
ligibilia et sensualiter'seiisibilia eum cognoscere ea rae, et esse et futuros esse scienles, quos per totum
quae sunt. Respondemus, neque sensualiler setisi- totus circumspirans c DeuS in modum aniihae,
bilia, neque intelleclualiier iniellcclualia. Non enim veltiti membra corporis compacia ei optima Domino
esse possibile est, ut ostendit ratio, eum, q«i est faclos ad voluntaflemtractat, et propria Implet glo-
super ea, quae sunt, per ea, quae sUnt, ea, qoae ria et beatitudine, vilam dans et donans aeternam,
sunt, accipere; sed sicut stias voliintates cognoscere aique ineffabilem, et omnibus modis. universa libe-
eum dicimus ea quae sunl, addenles etiam ex causa ram cognilione conSlitutae proprielatis praesenlis,
raliocinationem. Si enim volunlale omnia fecit, et et per corruptionem consliiutae vilae. Quam vide-
nulla contradicit ralio, cognoscere autem suam vo- licet vitam aelernam non aer inspiraris, neque san-
lunlatem Denm, semper pium dicere et juslum est, guinis rivuli epale fluentes consliluunt,' sed Deus
unumquodque vero eorum, qtiae facta sunl, volens B totus totis participatus, el artimae In modum ad
fecil; igilur ut suas voluntales Deus cognoscit ea corpus animae et per mediam animam ad corpus
quaesunl, quoniam et volens ea, quae stint, fecit. faclus, sicut novit ipse, ul ea qttidem incohversibi-
Hinc ct ego aspiciens censeo secundum has dixisse litatem accipial, illud verO immorlalitatem, et totus
scripturam ralioncs hoc: Cognoscebamte super omnes homo deificetur per inhiimanali Dei gratiam deifl-
ad Moysen, et de qiiibusdam hoc: CognovitDominus cantis; tolus quidem homo manens secundum ani-
qui stintsui, el ilerumhoc ad quosdam: Non novi vos. niam etcorpns per naluraih, et lolus faclus Deus
Sic profcclo unumquemqueautsecundum volunlalem secundum animam et corptis pergraliam, el conve-
et ratiouem, aut contra voluntatein et ralionem Dei nientem sibi per lotum divinam bealae gloriae cla-
voliintariiis inolus divinamaudire vocerapraeparavit. ritalcm, post quam nihil est ad inlclligendupi luci-
Haec ct btijusmodi deiferum liunc virum arbi- dius aut excelsius. Quid enim Oiuo-su; dignis ama-
tror intelligentera dicere : cum deiforme hoc el bilius, per quam Deus diis factis uriitus, omnino
divinum nostrum animum et rationem proprio ad- universitatem siiam facit per bonilatem ? Ac per boc
miscebimus,et imago reverteiur ad principale exem- deleclalionem et passionem et gaudium bene nomi-
plar, e.ujusnunc habel appetitum; ac per boc simi- naverim talem statum, qiii esl per divinam noliliam,
liler per pauca haec verba quodcunque aliquando ^t et consequenlerti se lactitiae frucium: deleclationem
eorum, quae sunl, teligisse mensuram arbilrantes quidem merilo, diim sit linis haluralium operalio-
aeslimandum doclrinaliler relrahere, et ralionem, num, sic enim dclectalinnem deflniunt; passionem
quomodopars Dei sumus, detlarare, el fultiraiii bea- vero, veltiti extendenlem virttitem, et ad id, quod
lae quielis proprielalein insiiiuasse, ct ad immobilewi facit, id, quod paiilur, inducentem.secundum reddi-
ipsius et quielein, et nullo modo cadentem fructiim' lam aeris ad lucem et ad ignem ferri paradigmalt-
incitasscin ca, quac in boc est, spe purgatos et fe- cam causam, et credibilem naturaliter ac vere.neque
slinantes. Oporlebat enim, quemadmodum ad hoc! aliud quidesse praeter hoc, eorum, qtiae suni, capi-
habemus etin essemia et ratione notiones, per ra- tuliim [hoc est consummalionem], quam impassibi-
tionem et naluram recte quidcm ingredi simplo> litas opporlune sequitur; gaudium qtioque jure,
ordine, et nos sine omni qualicunque quaestione,, dum nihii habeat coiilrapositum, nequc praeteritum
circa quam solam et peccare est et falli, deiformiler,, nequc fiilurum; gaudium eiiim dicunl ncqne tristi •
qtianlum possihile est, omnia cognoscemus; non jami tiam nosse praeteritami neqtie ex limore salielaiem
pcr ignorantiam ab eo, qui circa' ea est, motu dc-- . acceptum iri spectandam,' sicut delectalio. Unde
lenli, meriio magno animo et ralioni el spirilui no- etiam veloti demonstrativam appellalionem fulurae
strum animum et rationem etspiritum, magis attiemi D veritalis subsislenlem decreverunt ubique et a Deo
toli Dco tolos nos ipsos, veluli principali exemplo > inspirati sermones, et ex eis divina sapicnlesmystcria
imago, accedentes b, sicut eliam in sermone, qui estt Patres nostri. Itaquequemadmodum ih transiiu appa-
de grandine, edocet sic diceiis ; Et nos quidem in- ret per me paululum, et naluraliter et per [scriplu-
effabilislux accipiet, et sanctae ac regalis conlem- '- ram] Palres oslensum est, quomodo nnlltim eorum,
plulio trinildlis iltuminantisplanius et purius et toliut* quae facla Sunt, unqtiam sistis molu, neqiie in se se-
toti animo mixiae, quam eliam sotam regnum caelo- cundum divinam specnlationcin accepil quielem; cum
rum egopono, cum delectatione delectatur et laeta- i- hisquOqiie.quomodoimpossibileest in Deo perman-
tur, ut his, quae stint ipsius, audax conjungamquae ie sionis dignorum repiebendi fntnilalem. Quomodo
mea sqnt, omnis creatura ralionalis angelorum et ;t enim esl |possibile, ut bis, quae dicla sunt, parvum
NOTAE.
a Sic J. Scolus. Verle et Pantaenus qui magister Verle principait exemplari iconem, permittentet, cet.
uil ClemenlisMugni Stromatei. c Graece nsptfi;, complectens.
b In Graeco wc upxtriKta etxovt,rrjOotrxw/swofTJf.
1209 VERSIO AMBIGUORUMS. MAXIMI. 1210
quoddam ad confirmalionem ex ratiocinationibus de- A ctum providenliam, et de diligendo proximo sicut
mus adjulorium, seihel in Deo subslanlialiter factos seipsam jubeus maudaliim, prudenter corpus ruci- ;.
ingratam per desiderium accepisse satietatem, dum pit, per virlutes etiam illud famulari Deo efficit ,
onuiis satielas secundum suain ralionem et definilio- ul conservum, et per suam medietalem faclorein
nem constitula desiderium exlinguat, et secundum faciet possessurum, el dala imiuorlalitale insolubili
duos constituatur modos. Aut enim, quae subjecta vincuio illud sibi conjuncturura , ut quod Deus.
sunt, veluti parva circumscribens desiderium exlin- aniinae, hoc aniina corpori liat, tt unus ostendatur
guil, aut spernens veluli lurpia ac deformia abomina- omnium Creator, proportionaliter per. humanila^
tur; ex his satielas fieri consuevit. Deus veronatura tem oinnia ingrediens quae sunt, et in uiium ve-,
subsistens infinilus ac preliosus, extendere magis nianl muilo a se invicera secundum naturam dislan-
fruenlium seperparticipationem aii id, quodinfinilum lia circa unam hominis naturam, sibi'iuvicem:
est, desiderium consuevit. Si auteiii hoc verum, sicut convenienlia, el fit omnia in omnibus rpse Deus, ,
et est, non erat igilur illa, quae dicla est, unitas ra- orania comprehendens, et unum subslilueiis sibi-
lionabilium, quae salieialem accipiens perseveran- -> met, eo quod nullum amplius eorum, quae sunt,
'
tiae.quaein Deo, partitaesi,et expropria discissione sinilur possidere niolum, et ipsius expers praesen-
mundi hujus generationem coinlroduxit, ne optimum B ] tiae, per quam et Dii et iilii b, el corpus et membra
bouum circumscriplum faciamus el vile, veluli sa- et pars Dei et borum similia el suinus etdicimurea,
tietate quadam circumfinitum, et sedilionis causam quae ad lineni est, relatjone divinae speculationis.
factam illis, quoruiu desiderium id, quod incomuiu- Quoniam igilur et boc et iu hoc homo faclus est,
tabile est, tenere non potuit. El ne vanitalem laiem in primo vero patre eo, quod paratum est ad po-.
quidam de cetero adorent a, ut niihi videtur, ea tentiam, abusus est ad malum, transferens ex eo,
quaenon suntfingenies, et, quod.eo gravius, bealuro quod concessum est, ad id, quod probibilum est,.
hunc Palrem, veluii lalia sapienlem, caiumnientur, desiderium — etenim erat per se potens, et adhae-
in qno uon soluin seex priori specie vitae aniinas in rere Dournio, et in spiritum fieri; adhaerere rae-.
corpora venire in ultionem eorum, quae anteperpe- relrici, et in corpus lieri seductus elegit, et divina
trata sunl, inalorum dicentes consequcnter possunt,, et beala visione volens seip&uiu expulit, sic^
sedet alios seducere sic babere, ralioiiabiliter conand»i . dum esset Deus gratia, terra fieri per voluntatem.
pcr personarum probitaiem, neque bene neque sancte praehonorans — sapienter siinul et misericordiler,
agenles, sedillos, qui sic babeut, habere dimilientes, et suae couvenienter bonitati nostrae salutis dis-
nos ipsi pie inlellectum magistri cum his, quae dicta l.eiisalor Deus, irrationabili motui intellectualis vir-.
sunt, etiam per aliurn conleinplabimur modum. < tutts,quae in npbisest, consequentem opporluneaf-
C
Non arbilror igitur humanae eum geueralionis fixit vindictam, iilud ipsum fortassis juxia ralionem
hic, sed ingenitae ei miseriae causam narrare vo- puniens morte, pro quo secundum animum soli Deo
luisse. Lugens cniin corporis nosiri miseriam per debitam caritaiis projecimus virlutem , ut nibil
hoc dicendo : 0 conjunctionem et separationem,, amanles, per passionem quandoque poenitenliam
quam, dum timeo, circumsequor, elquod umo dedi,, ageutes, ad id, quod est, iterum eandem reducere
et reliqua, et veluli apud semetipsum deliberans discereuius virlulein. Quod qiiidem procedens roa-
de causa eorum, quibus dehoneslamur, malorum,, nifestius facit dicens : Sea mihi quidem per Itoc
el contra eam sapieulissima prudenlia disputansi videtur.nihil hic bonorum esse fidele hominibus neque
per hoc quod dicit: Quae ergame sapieniia, ett longaevitatem, at si quid aliud, el hoc hene artifici
quod magnum myslerium? addidit, solationemi verbo, et omnetn intetlectum superanle sapientia. ma-
plunc faciens, sic : An vult partem nos esse Dei, ett chinatum est, deludendo nos visibilibus, in aliudque
desursum fluenles, ul non per dignitatem ^xaliali,, aliter transmulatis et iransmulanlibus, et sursum e.t
et caeleslia contemplantes; despiciamus Grealoremini deorsum ferentibus, et tuubuniibus, el priusquqmcom-
tuctatione ac pugna, quae conlra corpus est, ad ipsum1 Vrellendantur abeuntibus el
JJ fugienlibus, ut in his in-
semper aspiciendum, el conjunctam ittfirmitatem nu- stabile et anomalum contemplantes, ad futuram trans-
trituram esse dignitalis.- Ac si sic diceret : quoniami eamus. Quid enim faceremus in praesenti, dum nobis
quidem ex anima et corpore per boiiitatem a Deo> adbene agendum nort permaneat, tantum ei attribui-
faclus est houio, in bpc meditabilur, quod sibii mus,el sic nos ergct ipsum delectatio et error habet
ralionalis et iiiiellccluatis dala sit aniiua, quippei servituii subjiciens, ita ut nihil melius neque excelsius
secundum imaginem facienlis eain siibsliluta, quaei praesenlibusinleiligere vaieamus, et si haec audienles
per desiderium quidem , et ex IPta vjrtute uni- el credenles secundum imayinem Dei nos factos fuisse
versalem carilalem firmiter Deum cognitione pos- sursum altendenlem el ad seipsam trahenlem. Et
sidel, et secundum similiiudinem deificationemi iierum in sermone ad urbane vivenles, dicens : Vt
accipiet, secundum vero disciplinalem ad subje- sciamus, nihil nos esse ad veram samentiam et pri-
NOTAE.
a In Graeco Kat ftaTMviot7rovrtviff TKISTSJV 0SO-JU- b De hac re egit Maximus in Prooemio ad quae-
£oww, quod vertendum erat Et frttslra eam [unita- stiones in S. Scripluraih, et alibi; ftisius ibi innuil
leml deincepspraedicattt, cet. so aciurum, quod hic fecit. V. Photimn ad P. 498.
 1211 JOANNIS SCOTI 1212
mam, tea aa tptum semper iniendamut solummodo,. A est in Chrislo , suscitans eum ex mortuis , et eum se-
et quaeramus qui inde sunt sptendoribus coruscare, dere facient i» dextra sua in caelettibut, super omnent
tiquidem per inaequalitatem visibUiumel litubantium principalum et polestatemet mrlutem et dominalionem,
irunsducit nos in ea quae slant el permanenl. Non et omne nomen nominatum non sotmnjn seculo hoc,
igitur, ut arbilror, ipsius, quae secundum genera- sed etiam in fuluro. Et omnia dedit sub pedes ejut,
lionem buinanilatis est, causae in lalibus, ul diclum el eum dedit caput super omnia Ecclesiae, quae est
esl, Magisler facit dcclaralionem, sed ipse usque corpus ejus el pleniludo tjus, omnia in omnibusim-
post generalioiiem nostram aggraval vitam mfelici- pleniis,-Elpost aliquaiila ileruin: Ipsededit quosdam
tatis propler praevaricatioucm , queuiadmodiiiiicu- quidemApostolos,quosdam vero Prophetas, quotdam
riosius alque studiosius divinas ipsius literas cogi- Evangelittat, quosdam pastores et magisiros, a,d
lanlibus est manifestum. Istius tnim causam uude, cognitionemSanclorum in opus adminislralionis, in.
et per quid, et ex quo, el~ propler quid per haec aedificutionem corporis Chrisd, donec occurramu*
nobis addidit verba, propicr eam admiiiislralam tmnes in unitatem fidei, el cogniiionisFilii Dei, in
nostrauv sapienler a Deo salulein declarans; illius virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudini?
vero, iu quo facta est inyslerio, insimians virtutcm, Carisli: ut jam non simus parvuli jlucluanles, et cir-
altero verborum usus esl modo, totam sui de hoc rj cumferamur omni vento doclrinae itt nequilia homi-
piam volunlatem faciens manifestam; sicut in eo,. num, in astutia ad arlem erroris : veridici autem in
qui est in yivi6Xt«,id esl nativitates, sermoue raa- carilale, crescamut ineum per omnia, qui est caput
nifeslal dicens : Anintus igitur jatu et.sensus, sic a Chrislus, ex quo omrte corpus compaginutum et colto-
se invicem discreti propriis defiuilionibus, inius slele- catum per omnem ab eo administrationem, secundum
runt, et creaioris Verbi magnitudinem in seipsis operalionem unuscujusque membri, incremenlumcqr-
(erebant, sitentes lau4abu.nl maguificentiam magni- pprit facit in aedificationemsuimet in dilectione.
voci praedicatores, nondum vero erat concretio ex ISonaestimo de celero alicujus indigere leslimonii
ulritque, neque quoedam mixlura conlrariorum ta- pie vivere cognoscenlem ad manifeslationem se-
pienliae majorit et circa naturat mullae perfectionit Cutidum Ghristianos vere credilae veritatis, apeite
indicia, neque ojtmet ihesauri bonikitis cognki. Hoc disceniein per Mi.ud:Quia el membra et corpus et
autem voiens arufex verbum ostendere, animai unum, pleniludo sumus omnia tn omnibut imptentit Christi
ex invitibili dico el visibili nalura, hominemcreat, et Dei tecundum anle secula in Deo et Patre occuitam
ex maieria quidem accipient corpus jam ante tubsti- voluntalem reeapitutali in ipsum per Filium suum
tuta , a seipso vero yilam imponii; imeUee(ualem et Dominum Jesum Christum Dominum nostrum.
quoque animam. et imaginem Dei novit verbnm, ve- C Mysteriura enim occuitum erata seculis et a geiie-
tuii quendam mttndum secundum, in parvo magnum, ralionibus, nunc autem manifeslatura per Filii Dei
in terra slaluit, angetum alium, adoralorem mixium, veram et perfectam inhumanationem, qui sibi ad-
ct reliqua. Ineo vero, qni est in ?5>ra, hoc est ba- unavitsCcundumsutislantiam inseparabilileret incon-
piisinuta.sermonc: Quoniumswttaec, aut iwc. Opor- fuse nostram naturam, et nos per eam, quae ex
tebat vero non hit, qui sursum sunt, solummodo nobis el nostra esl, intellectualiier et rationaliter
adorationem circumtcribi, sed esse quosdam et deor- animatam sanctam suam carnem, veluli per primi-
tum adoralores, ul inwlerenlur omnia gloria Dei, lias sibimet copulavil, et unura et idipsum sibimet
quoniamet Dei; etproplerca creatur homo martu Dei, esse per suam bumanitatem dignatus est; sicul prae-
honorificatus etiam imagine. Haec quidem sufficere destinatum est anle secnla in ipso esse veluti mcra-
suscipio, etsi parva constituant, non omnino con- bra corporis sui, in niodum animae ad corpus in
tentiose discernenti, el solummodo pugnare glorio- spiritu compaginavit sibi et coniulit, el in mcnsura
sum non judicanti, ad oslendendain lolam Magislri induxit aelatis spiritualis secundum ipsum pleiiitu-
de his, quae dieta sunl, iiuelligentiam. Si aulera de dinis: ostendit etiam, nos in hoc faclos fuisse, et
lioc , quouiodo Dei porlionem Magisler nos vocavit, ante secula erga nos optimani Dei voluntalem, non
repugiiattir , multipliciler quidem jam superius de D accipiendam per aliqtiam novitatem, secundum pro-
boc reddita est ratio. Ut aulem fideliorfial spirilua- priam vero rationem , in plenituiiinein venit per
libus conteiideiis verbis, sanclus et beatus Aposlolus aUtiin profecto introduclum mirabiliorem modum.
Paulus occultam in Deo ante secula laudans sapien- Oportebat enim Dettm quidera, si>iinet similes nos
tiam, et oinnem tenebrosaln humanam vilam illu- facienlem , habentes boniialis ipsius participaliler
niinans, et ignorantiae caliginem animabus abigens, acuta insignia, et in se esse anle secula videnteni, et
de hoc satisfacit Ephesiis, diceus haec : Vl Deus in hunc omiiino beatissiiutim liiiem ducentem, mo-
Domini nostri Jesu Ckristi, Pater gloriae, det vobis dum nobis per bonum usum naturalibus potenliis
spiritum sapventinteet revelationis, in cognitioneejus: largientem, homine vcro voluntarie hunc modum
illuminatos oculot cordis vestri, ut scialis vos, quae expellenle per abusionem naturalihus potenliis, ut
tU tpet vocalionisejus, et quae divitiae gloriae Itaere-• non longe a Deo fieret peregrinans homo, alium
ditatit ejus in sanclis, el quae sit supereminens inlroducere priori mirabilioremet diviniorem, quan-
magnitudo virluiis ejut in nos, credentes secundum tnni eo, quod est secundum nalurara, quod super
operationem potentit «irtulij ejus, quam operaluti naluram esl superius. Et hoc esl secretissimae Dei
 1213 VERSIO AMBIGUORUMS. MAXIMI. 1214
ad homines peregrinationis, quanlum nmnes credi- A species anle cnrpus est anima, aut corpus; speciem
rous, mysieriuro; si eirini, inquii divinus Apostolas, vero aliam hortun iitriiniqne secundum animae ad
frimum teslameiitum maneret incontaminatum, non corpus composiiionem, aut corporis ad animam per-
quaereretur secundi locus. Etenim omnibtts prae- licil, atil palientia omnino hoc faciuiit aul naturali-
clarum est, quomodo in Clirislo factum in fine se- ter existentia. Et si quidem patienlia, patiiinlur id,
culi myslerium, sine dubio in principio seculi in quod non erant, existere, et corrumpunlur; si vero
primp parenle praevaricationis esl approbatio et naluraliter exisleniia, semper boc co, quod nalurale
consummatio. Uliliter ergp dictum esl a Magisiro est, profeclp operabuntur, et nuiiquam quiescet
partis vox secundnm reddilos mpdos ; et omnis anima coincorporari, neque coinanimari corpus. Sed
ingenuus et animam el membrorum modum acce- non est, ut arbilror, passionis attt parlium naturalis
perit sic di.clam. vocem, nuliam sibi cogitationum potentiae , secitndum alterius coitum ad alteram,
iiequiliam afferens, sciens idipsum esse membruin lolius secundum speciem plcniludo, sed in ipsis si-
et partcin in talibus. Si enira portio corporis subsi- mul secundum speciem totam generationis est. Nonne
slil membrum, portio autem idipsum est et pars, id igitur possibile, sine corrupli.one ex specie in spe-
hpsum itaque membrum et pars est. Si autem id o:ciem tra;ismiilere qualemctinqtie speciem? Si aulem,
ipsiuu membrum est etpars, membrorum vero cu- " quia poslmortem et solulioneiri coiporis c,stanima et
mulatio et composilio corptis facit organicum, cor- subsistit, dicunt, eti.am ante corpus esse eara posseet
pus autem organicum animae unitiim inleflectuali subsislere, inconsiderale, ut rnihividelur, ratip eprum
hpminem perfeclum oslendil: igitnr partem hominis procedit. Non enim eadem est generatiouis et esseu-
qui dicit esse animara seu corpus seu membrum liae ratio. Ea enim, quaudo, etublesse, etad quid,*
ejus, a yeritate non aberrabil. Si aulem inteltectua- esl: ea verO esse, et. qtiid, et quomqdo esse est, de*
iis animae, utpote homiriis, subsistit corpus organum, clarat. Si autem hoc, est quidem semper, postquam^
per lotum vero corpus lota implens anima vivere ei fit, per esscntiam anima, enimvero non absoltifa,
et moveri dat, ut simpla per naturam et incorpora- per generationcm, sed cum conjunctione temporis
Hs, noo condisperlila aut conclusa in eo, sed loli et et loci, et ad aliquid. Non enim simpliciter dicilur
unicuique membromm ejus, Sicconsuevil eam susci- anima post mortera corporis ipsa ahima, sed homi-
pere juxla naturaliter subjectam sibi acceplivam iiis anima, et cujiisdam hominis anima ; habet' eiiim
^perationis animae virtutem, tota praesens differen- et post corpus sic speciem suam iptam secuiidum
tcr eam aceipientia membra proporttonaliter ad ob- habitum veluti partis praedicatam bumanam. Simi-
seivaiionem nnttm lieri corpus adjungit; inlroductum liter aulem et corpus, mortuum quidem per naiu-
est in magnum et ineffabile Christianorum. beatae C ram, non vero absolulum per generationem. Non
Spei niysterimn, etparvis et secundum nos, -magnas enim simpliciter dicilur corpus ppst separalionem
ct supra nos non alienas accipiens simililudines, ab aniraa cGrpus, sed hominis corpus, el cnjusdam
qui qttietam et bene facilem de lalibus adhuc intelli- hominis corpus, etsi cprrumpatur, ei ip e^i, ex
geiiiiam creavit. Ac de hoc, quod animaeante cor- quibus est, resolvi elementa consuescat; hahelehipi
pora subsistant, ivrationabilem opinionem rcliqucns, Ct sic quasi speciem totam suam secundum habi-
noliiscum credal Domino dicenti de his, qui in re- tum, vebili partis praedicatam bumanam. In ambo-
stirreclionem surgeht, non posse mori propter bus ilaquc liabiius, anima dico et corpore, veluti
ipsins videiicet purgalissimam jure novissimi dati fotius formae humanae partps, ihseparabililer in-
manifestaiionem et participationem. Et itcrum : telieclus, demortstrat el simul eorum gCnesin, et
Oiiiuis, qui vivit et credit in me, non morietur in Secundum esseniiam ad se inviceni differenliam
acternum. Qttod quidem, si anle fieret aliquando, ostendit, nullo modo sectindtimessentiam in eis in-'
impossibile esset, ut ante datum est, per conversio- silas offeridens ratiories. Igiliir omnino impossibile
nem quandam qiialemcunque recipere mortem.: Et corpus aul animam invenire aut dicere sine babitu,
extra nalurales non egredialur rationes, per vahita"- simttl enim cum altero introdticitur alicujiis
lem non exislentem de anima ppinionem diviniltis esse alterum. Itaque si alterum subsistat ante alte-
admirans. Si enim hominis parles, sicui anie reddi- rum,' qtioriiodo irt alicnjtis auscultandum ? Habiftis
lum est, corpus el anima coiistituunliir, parles autem enini immutabilis est. Hactenus de his. El siquidem
necessario relationem ad aliqnid accipitint; totum a verilatc sermo non recessit, Deo gratias per
enim habel omnino praedicamenluin. Quae vero sic vestras orationes ad bene intelligendnm ducenti;
dicunliir ad aliquid, eorum stinl, quae simul ubique si vero alicubi a veritale ('eficit, vos reformale ra-
et seroper secundum generationem sttnt, quemadmo- tionis diligentiam, ex Dco lalium inspirali scienliam.
dum partes speciem totam coitu perficiunt, sola in- CAPITULUMIII.
telligentia ad hoc dignoscenduin , quid sit secun-
EX EOSEKSfiRMOMB.
dum essenliam uniimqiiodque,a seinvicemseparata;
animam igilur et corpus merito parles hominis inler In hoc: Dumeliam a Seipsamateries fert inordinatum
veluti influxum.
se invicem ante subsislere temporaliter aut post
subsistere, impossibile est, alioqui ratio illa, quae Arbilrorquoque, praesentemsermonis iotenlionem
«ie dicitur ad aliquid solvetur. Et iterum, si per se prioris inlellectum haberecapiluli. Quia enim prae-
1215 JOANNIS SCOTI 1216
lermisil pmrnna contra maleriac amalores ct corpo- A ne in sanitalc corporis confidanl, et distillandonio^
ris, haec addidit, ut hinc possenl pie intcniioncm bili rerum cursu per earum defectus exalieiilur*,'
Sancti perscrutanies conjicere sic. Qifoniam incor- dum praesens steierit vita, et in talem corruptioneiM
ruplibilitalis et immortalitaiis pnlchritudirie a Deo circumvolvanlur, circa quam conversio est et mula-
clarificalus factus es.t homo, roaterialis vero circa briitas ; dum sit Iioc incertum, quid ex cor"pore e\
se naturae turpitudinem intellecttiali pulchrittidini exlerius rerum dissimilitudinc ac perturbalioue eis
praeponens, oblitus est decorae sectmdum animam contingat. Hoc enim arbitror dicere eum per boc,
dignitatis, magis autem Dei, animain deiformiler dum a seipsdmateries fert inordinatum, prbeo quod
formantis, [omnequodfecii] sentenlia dignum.secun- cst, dum sub corriiptioneet raatabilitate est hoc lo-
dum divinum judicium nostram sapienler adminis- liini, et corpus bumilitaiis induamur, et aeque ex
trat salutem, colligjlque fruclum, non solum ipsam ipso per iusilain Infirinilatem multis roodis malis
corporis corruptionera el mortem et ad onutem sttbjicimur, ne ab invtcem separemur per eam, quae
passionem promptissimum motum et opporttinitatem, circa nos est, inaequalitalem, sed magis prudehti
sed el extra et circa eum roaterialis essenfiae in- cogitatione naturali collegio inaequalitalem plane
stabile et anomalttm ct ad alienandum ferens et faciamus, aliorum defeclus noslris ipsis adimplentes
facile, sive tunc ipsam [videlicelanimam] Deopropler B I superabundanliis. Propter hoc fortassis praesens
praevaricalionem noslro corpori cominiscenle, et concessa est conversari anomalia, ut ostendcrelur
ad alicnandum eam, sic corpore ad passionem et rationis, quae in nobis est, potenlia, praehonorans
corruplionein et omriino solutionenl, stcut morta- omnibus virlulem. Oihnium enini hominum eadem
lium in paradiso pellium declarat amictus, inserente est corporis et eorum, qtiae extra sunt, conversio
polentiam, juxta quod scriptum est, qttiael ipsa et mutabilitas, quaeferlel fertur, elsolummodo hoc
creaturd subjecta esl corruptioni nolens,sed propter stabile possidet ac firmum, quod inslabile est ac
tubjicientem intpe; seu ex principio, per praescien- volubile.
tiam sic eam creaute, propter praevisam hpminis CAPITULUMIV.
praevaricationem, ita ut paliendo ct vitiando per se EJISDEMEX SERMONE IN ATBANASIUM.
in consensum ipsius etpropriae digiiitalis vsniret, In hoc : Non enim habet quid altius quam omnino
habet.
et inseparate reciperel ad corpus el seipsam iterum
Videtur mihi per baec absolvisse ab omni com-
affectum. Conceditenim sapienlissimus vitae nostrae
parativo el discretivo el quoquomodo aliler.diclo
provispr, naturaliter uti saepe rebus propriis iiipti- ltabitu edoclum iste deifer
bus ad noslram lemperantiam, interduni insane eas Magister. Nam imoen-
r sam essa taJem oralionis speciein dicunl, qui in
traclantes, ex confusione cl pcriurbaiione circa eas *
talibus sunt, et banc posse incomparabi-
etcxeis, ad id, quod amabilc est secundum nalu- liler sapientes
ram, adducens interim noslrum irrationabilem ad super omnia esse dicere, quippe virtuiem babe«
ea quae praesenlia sunt ainorem. Tribus enim cxi- superemiuenlis negalionis.
Stentibus universalibus niodis , per qtios dietint CAPITULUM Vi
EJU6DEH EX EFITAPHIO IN SANCTU» ATHANASICM.
crudite nostras sanari passiones, per singulos modos
In hoc : Cui igitur Ucitum fuit, per rqtionem et con-
sapienler inordinalo. materiae, ordinaie secundum templutipnem peuranseunti mgteriam et caruale
super nos et mcliorem rationem, ad cpgnitam Deo hoc, sive nimbum oportet dicere, sive velamen, cum
bonam Jiulchrainque perfeclionem, gubernata mali- Deo fieri; et purissimo lumine teneri, quantum
tiae passionum gravedine, medicamenlum ponilur. possibile esl humanae naturae, bealus iste ascen-
sione Jimc, et illinc deificatioue, de qua sgncere
Aut cnim antecpmmissorum peccatorum poenam' philosopltari donatur, el super malerialem duali-
repetentcs, quorum aeque neque vesligium memoriai latem fieri per inlellectam in trinitate unilatem.
detinemus propler ignprantiam ; (forlassis vero re- Ego quidem non possum deficiens habere reddi-
cordanlcs, oppprlunam deiictis restiluere correclio- tain de virlute sanctorum Magislri ralionem, elsi
nem non suslinuimus, seu nolentes, seu non valen- quidam, ut scripsislis,. boc arbitrarttur, per hoc,
tespropter ingenilum maliliae habilum; seu infir- D ratipne et COntemplationesolummpdo, sine aclione,
mitalem purgamur, aut praesentem el distributam a' post Deum iranseuniium ipsain dicere pliilosophiam;
malitiam rcpellinius, el ilcrtim ad habitum futuraej e coritrario VCrocoinpaclam actioni veramcirca ea,
vitae praedisciraus aspicerc ; aut firraa lolerantia ett quae sunt, eoruin ct judicalionem et opefaiioncm,
pja fortiludine mirabile exeraplum aliis hominibuss quam pljijosopliiam solani.vere plenissimam ego
alius proponit boino, siquidem cxcelsus, aul inlclli- sallem audax dcfinio, magis aperleinlroduxisSeeam«
gentia utque virtntegloriosus, et idoncus perseipsumi suscipio, raiioneetcontemplatioriecorrigieammani-
imperterrila conira terrores copula manifeslare: festansd. Quippe ratiohi conjunclaomninoacliohe, et
inlerim occullam veritatem. Adnionet itaque eos,, judicatlone, quae in ipsa est, per conlemplationera
quinihilsupra praesuntem vilam inlelligere possunl,, comprebensa. Siquidem rationis est, ordinare cor-
NOTAE.
» Graece ve^ttpievnv,i. e. dipascentem nos. lentur.
b Reclius ila vertisset; nec propter rerttm suarum c Gracce auTov,eum.
tursum tn o/fensum contra eot, qui istis carentjixal- d Graccc.«7foy>jv«(/.evov,
mahifetlanlem.
1217 YERSIO AMBIGUORUMS. MAXIMI. 1218
poris motum, vcltili freno quodam recta raliocina- A j virlutes divinamsibimetcoaptavere formam omnino:
lione ab eo, qui est ad inconseqiientiam a, mealu non esse necessarium judicans per corpus nominaro
disciplinaliler retentum, contemplalionis vero, quae actionem, ;cogrioscensnon eam virtutis essefactri-
bene inteilecta atque discreta sunt, prudenter ex- cem, sed manifestatricem, et solummodo divinarum
tollere judicando, lanquam lucem ciarissimam, per inlelligentiarum et dispulalionum minislrum
veram scienliam ipsam veritatem ostendens •>. His Ut aulem et per alium modum manifestttm fial
ambobus maxime creatur omnis sapiens virtus et qtiod diclum est : dicunt, qui nostrarum rerum di-
cuslodilur, ab his eliam manifestatur per corpus ligenter raiiones percnrrunt, ralionalis quidem esse
non tola; non enim capitur corpore, duin sit cba- coiitemplalivum et activum. Et conlemplalivum
racter divinae potenliae, sed quaedam eorum, quae quidem secundum intellectum; quippe babel ea
ipsius sunt, timbrae. Et hoc non propler seipsam, quae sunl : aclivum vero sectindum consilium, quod
propler nudos vero ipsius gratia, ut in imitationem definit aclionibus rectam ralionem. Et vocant q\ii-
veniant deiibrmis Deum diligenlium virorum con- dem conlemplativum, intellectum ; aclivum vero
versationis; ut per parlicipationem boni et ipsi ralionem; et illtid quidem sapienliam, illud vcro
malitiae turpitudinem deponenies, dignorum Deo prudentiam. Si autcm boc verum, ex causa ilaque
partes fiarit, aut deprecaules adjutorium quoddam [j actionem, secundum qtiod consequens est, at nou ex
a polenlibus consequi, ut occultttm in profundo materia noniinavii Magister ralionem, nullam ba-
animae cximiorum affectum per corpus aclione bentem oppositum habitudinem appellans; ratio-
manifesta accipienles, omnia in omnibus faclam , nabiliter enim et scieuler, at non per iiiiniiciiiarn
etper omnia omnibus praesenlem Dei providenliam, etcontenlionein,inslal veriscontemplativus, et prae-
el ipsos laudent; tit si nemo esset, qtti bene agere ter ipsa aliud quidvidere proptercorum delectatio-
deprecaretur, seu qui ad virtUlem exemplo formari nem non recipiti
debeat, ipsum solum sufficcre sibi onniino, quae se- Si vero opus est et aliler hoc apcrlius facere, itc-
cundum animam sunl, virlutum donis fruenlem. rum, qui secundum virtulem perfeclionis ralioncs
Et sine earuin per corpus ad manifeslum approba- exercenl, dicunt/quosdam nondum ad materiam sc-
tione non est incongruum dicere. Qui igitur pie cundum habilum communione purgatos circa aclio-
per conlemplalionem intelligit, quomodo habent nes effici, dum sit mixta adliuc eis circa ea, quac
ea quae suiil, et pcr rationabile consilium conside- sunt, judicalio, et sunt conversibilcs, nonduin circa
rate ac recle de ipsis rationem delinit, et cuslodit conversibilia habitiimdcponenles; quosdam vero per
sibimet judicium, magis vero seipsum judicio ir- virtulis summilalem' Deo secundum habiltim ap-
reprehensibilem, omnem simul comprehendens ha- C proximanles.etipsius secundum intelligenliam bcaii-
oet virtutem, ad nibil aliud post cognilam verita- tudinefruentes, ad scipsos solummodo el Dcttm cou-
tem, adbuc molus, et omnia praeteriil feslinanler, versos, rumpeiido sincere malcrialis babiludinis
nullius omnino ralionem faciens eornm, qttaecunqtte vincula, aclionibus quidem a maleria perfecte alic-
carnis et mundi sunt et dicunlur, informatam nanlur, contemplatione vero el Dco familiares fiunt.
nabensjjam ratione comprehensam sine pugna Propterea, inquiunt, manent inronversibilcs, 11011
actionein; quippe omnes sibimet inlellectualis no- habentcs adhtic ad materiam habitudinem, perquam
slri potenlissimas impassibiles inferens raiioncs, cum materia naturaliter moliili contra naturam eom-
per quas omnis virtus et scienlia est et consislit, moveri ex necessilate consuevit, qtii materiae per
jure dum sint rationabilis animae potenliae , ut babiludinem concrelus est, ct maximac videns indi-
sint quidem omnino corpore non indigentes, ut vcre gere poteniiae ad dcposilionein malerialis passibili-
manifestae sint propler causas praediclas, se- latis, ab ea libcrari volentem, ail Magister : Cui igi-
cundum lempus eo uti non vituperanlur. Dictint lur licilum fuit per rationem el conlemplationem
enim intellectualis esse specialiter noliones inlel- perlranseunti maleriam, el carnale hoc, sive nimbum
ligibilium, virlutes, scientias, arlium rationes, pro- oportet dicere sive velamen, cum Deo fieri cet.
posilum, consilium, generaliler vero judicia, com- D CAPITULUMVI.
parationes, fugas, appelilus; et quacdam quidem etOMODO EST NlSlBliS ET VELAMEN CARO.
esse solius secundum animum contemplationis, Cur aiiiein nimbum esse et velamen carnem dicit
quaedam vero secundum rationem disciplinalis po- Magisler, videns quippe, quia omnis humanus ani-
tenliae. Si autem lalibus cuslodilam propriam vi- mus errans, et a naturali motu relro
aspiciens, circa
tam sancti conservaverunt, igitur comprehensim passionem et scnsum et sensibilia molum
facit, non
per ralionem et conlemplalionem beatus isle vir babens aliorsum moveri, ab eo motu, qui ad Deuni
orniies, quae sunt secundum virtutem et scicniiam, naluraliter fert, deficicns, et divisit carnem in pas-
inlroduxit rationes a sanctis comprehensas, per sionera et scnsum, carnis enim animatac
uirumque
quas divinam noliliam per conlemplaiionem scien- est, per nimbum el velamen haec declaravit. Nim-
ter accipientes, prudenler secundum rationem per bus enira est principali c auiinae superobuinbraHS
NOTAE.
» Graece inoitim, pravitatem. Iicet Bctapta;.
bLegendum ostendentis, Graece SeutvuoOo-uf, sci- c Sic ad vcrbuni, pro
principatem pariem.
PATROL.CXXII. 39
1219 JOANNIS SCOTI 1220
carnalis passio, cl veiamcn cst error secunduin sen- A siis, quantum hominibuspossihileest, imaginem fe-
sum, superficiebus sensibilium ipsum vinccns, el ad renles, et lantuin altrahenles divina notitia, si fas
intelligibilia transilum muniens a. Per haec oblivio- est hoc dicere, quantum ipsi allracti Deoinserti sunt.
nem naturalium bonorum accipiens anima, circa Dicunt enim, inter se invicemesse paradigmata Deum
sensibilia tolam suam operationem converlit, furores et hominem, el lanlum homini Deum per misericor-
ct concupiscentias el deleclaliones per ea, quae di- diam humanari, quanlum homo seipsum Deo per
cla sunl, Jnhoneslas.iiivenil. caritalem conforlatus consecravit, et tanluin a Dco
CAPITULUM VII. homincm secunduni animum rapi ad incognitum,
QTJOMODO VOLUPTAS FIT. qiianlum homo invisibilem nalura Deum per virtulcs
fecit manifestum.
Omnis cnim delcclalio corura, quae inlerdicunlur, Ab hac itaqne per rationem et conlemplalionem
ex passionc per medium sensum ad aliquid sensibilc
omnino fieri consuevit. Neque enim aliud aliquid est constiluta philosophia, pcr quara etiam corporis
sensus in sensivo necessario nobilitatur nalura, absque errore, di-
detectalio, quam species per quod- vino sauciali sancti
b
dam sensibilc formali, vel modus sensivae opera- desiderio, per insilas eis na-
lurales ad divina intelligentias digne ac pulchre ad
lionis per irrationabilcm concupiscenliam constilu- B
Deum pervenerunt, corpus et mundum militariter
ttis. Concupiscenlia cnim scnsui apposita in delecta- sibi invicem haec copulata con-
lionem vertitur, addcns ei speciem; el sensus per perlranseuntes,
mottts delectationcm templanles, mundum quidem nalurae, corpus vero
concupiscentiam operatur,
sensibile sensui, et allerum alteri succumbere per conse-
quiddam accipiens. Cognoscemes igitur quenliam aiterius ad allerum qualicunque
proprie-
sancti, quia pcr mcdiam carnem ad maleriam anima late. Et nihil horum per seipsura ratione circum-
contra naturam mola, terrenam indiiilur formam,
mcdiam animam sccundum naluram scriplionis subsislere libertim, et lurpe duccntes
ipsc magis per morialibus el circumscriplis corrumpi et circum-
ad Dcum molam etiam carncm Deo decenler famu-
scribi animae immortale et semper mobile, soli Deo
ari inlellcxerunl«, pcr institulionem virluium ac-
iniiiioriali el omni infinilate superiori insolubiliter
ccplabililcr ipsam divinis ornantes inleilcclibus.
seipsos alligaverunt, nulio modo mundi atque car-
CAPITULUMVIII. nis refluxionibus indili °. Haec esl omnis virtutis
QIGMODO ET QLANTI JtlOTlSSUNTANIMAE. et scientiae pleniludo. Aestimo vero, quia et finis.
Trcs cnim universales niotus babere animam in Sed si aliquando circa eorum , quae sunt, specula-
u>nm colleclos, a caritatc docuerunt d; untiin se- mina inoti sunt sancli: non in hoc illa ipsa princi-
cundum animam, alterum secundum rationem, ter- ^ paliler contemplari el cognoscere, sicut nos, male-
tium sccundum scnsum. El uiuiin quidem simpluin rialiter moli sunt, sed ut per omnia et in omnibus
ct interprctationc carenlem.perqucm incognitecirca el existenlem et apparentem Deum multiformiter
Dcum mola, nullo modo ex ullo eorum, quae sunt, laudarenl, et mullum sibimet admiralionis collige-
ipsum pcr excellentiam cognoscit. Allcrum vero se- rcnl virliilcm ct glorificalionis causam. Airimani
cundum catisam definitivam incognili, per quein na- namque a Deo accipienles, inlellectum el rationem
turalitcr mota, omnes naturales raliones per causam et sensttm babenlem, cum inlelligibili el hanc sen-
solummodo cognili, dum sinl in ea formalrices, sibi sibilem, sicut ct ralionem, quae est per enuncia-
ipsi pcr opcrationem secundum scienliam imponil. tionem cuin ea, quae inseparabiliter esl, et intelle-
Tertium aulemcomposiium, per quem ca, quae ex- ctum cum intellecluali passibilem , quem eliam
tra sunt, tangens, veluli ex quibusdam signis visibi- phanlasiam vocanl animalis, per quem et reliqua
lium raliones apttd scipsam reformat, magnanimiter aiimalia et se invicem et nos et locos, quos pera-
pcr hos secundum verum ct immutabilem naluralis gravere, cognoscunt, circa quam phatilasiam sen-
molusmodum, praesenslaborum seculumtranscende- sum conslilui dicunl, qui lalia sapiunt, organum
runt. Sensum qttidem simpliciter spiriltiales solas ipsius dum sit, per quod recipil, quae per eam
rationcs;sensibiliumhabcnlcm, per mediam rationem imaginala sunt, opportunum esse arbilrati sunt
ad animam referentes, ratioiiem vero uniformiter lioitim operationes consequenler non sibimcl, sed
pcr unam simplamque atque inseparabilcm pruden- donanli Dco, per quem el ex quo haec sunt, refe-
tiam eorum, quac sunt, habentem, ralioncsj animo rendo. Tres enim existentes universales modos,
adunantcs, ipsum aulem animum circa omnia, quac quaritum hominibus est possibile, ex ipsa circa ea,
stint, molu pure absolulum, elab ipsa sccundum se quae sunl, diligenli consideratione enidili, in qui-
naturali operatione quielum Deo offerentes, per eum bus Deus omnia fecil; in hoc namque csse et bene
universaliter ad Deum conscendenlcs, toti loto Deo esse ct semper esse conditor nos substiluit, et duos
conlineri per spirilum digni facti sunt, totam caelc- quidem exlremos a solo Deo habilos ' ut a causa,
NOTAE.
a Graece «noTstjit?ovio-a, i. e. obslruens. 8 Graece xal o-apxb;avfloV/.aff,
i. e. el carnit reni-
b Conj.; Gale mos; Graece tpbito;. tenliis.
c Rectius meditati sunl. ,f Graece povoO0eoOi/o(*evouf, i. e. a solo Deo
d Graece ywTto-flwef,eruditi. Senlenlia pendet a pendenles.
verbo ascenderunt, quod seqiiilur.
1221 VERSUS. 1222
alium vcro medium et nostro pendentem arbitrio et A fortassis lucri erit, ad seipsos aeque ratiocinanles,
motu, et per seipsum extremis proprie dici prae- dicebant, non a seipso exislenli causali ad se-
slanlem, et eo absente abusive eis eliam appellatio ipsum, aut aliud quid praeter Deura moto, quando
consliluitur, illud bene non habenlibus conjunctum, in ralionem ipsius esse nibil sibimet a seipso, aut
uon aliterque posse adesse eis et cuslodiri, quae in ab alio quodam praeler Deum acquirere poterit. Per
extremis est, veritalem, quam facere consuevit id hoc animum quidem circa solum Deum et virlutes
quod est bene esse per medium extremis admixlum, ejus inlelligi, et ineffabili gloriae bealiludinis ejus
quam ex ipso ad'Deura 'semper motu intellexerunl, addici, rationem vero interpretem intelligibilium
et deinceps naturali ratione hinc contemplativum Ueri, et laudatricem, et ad ea unificos recte dispu-
animae extendenles, et modo qiiodain non oporlere tare modos, sensum vero per ralionem nobilitalum
conversibiliter uti naturalibus operationibus propter ipsas in universo differentes viriules ct opcrationes
stiperanlem necessario corruptionem , eo modo, imaginantem in his, quae sunt, quantum possibile,
qui est per abusionem naturalibus polenliis, ipsa est animae annunciare rationes docentesa, ct per
non ulenle ratione aperle audientes, ac plane per animum et rationem veluti navim sapienlcr animam
decentem naturae rationem ad ipsius causam ferri gubernantes, lubricam hanc el instabilera et in aliud
didicerunt, ut, unde simpliciter eis est esse et vere B aliter ferentem et sensum agitantem vilae viani
esse, quandoque adjeclum accipiant. Quid enira , siccis pertransierunt vesligiis.
NOTAE.
0 MallemMocent. Graece StS«?avTsj.

JOANNIS SGOTI

VERSUS.

SECTIO I
LIBER VERSUUM^ PLURIMORUM,

YERSUSJOANNIS SAPIENTISSIMl ADCAROLUM CALVUM FILIUM LUDOUUICI PII CUJUS

AVUS FUIT CAROLUS MAGNUS*.
E cod. pervetusto Vatic.Sec. X vel XI ed. Angelo Mai.Classlc.Auct. Tom.V, p. 426 sqq. Jam pcoaeuut 3d lidem
codiclsChrislinae 15s7, fol. 57-6B,ejusdem,opioor, quo Mai utebalur, recoguiti.
I. G Nunc igitur Christi videamus summa tropaea,
De Chrislo crucifixo. Ac nostrae mentis sidera perspicua.
Hellenas Troasque suos cantarat Homerus, Ecce crucis lignum quadratum continet orbeni,
Romuleam prolem finxerat ipse Maro. 20 In quo pendebat sponte sua Dominus,
At nos caeligenum regis pia facla canamus, Et Verbum Patris dignaturn sumere carnem
Conlinuo cursu quem canit orbis ovans. In qua pro nobis bosiia grata fuit.
5 Illis Iliacas flammas subitasque ruinas, Aspice confossas palmas humerosque pedesque,
Trojorumque p.<x.ya.;» dicere Iudus erat. Spinarum serlo* tempora cincla fero.
Ast nobis Christum devicto principe mundi 25 In medio Iateris reseralo fonte salutis
Sanguine perfusum psallere dulce sonat. Vitales haustus sanguis et unda fluunt.
Illi • composito falso sub imagine veri Unda lavat totum veteri peccamine mundum,
10 Fallere condocli versibus Arcatlias. Sanguis mortales nos facit esse deos.
Nobis virtulem Palris veramque sophiam Binos adde reos pendentes arbore bina;
Hymnizare licet laudibus eximiis. 50 Par fuerat merilum, gratia dispar erit.
Musarum3 cantus, ludos salyrasque Ioquaces Unus cum Chrislo paradisi limina vidit,
Ipsis usus eral plaudere per populos. D Alter sulphureae mersus in ima Stygis'.
'.5 Dicta prophetarum nobis modulamine pulchro Eclipsis solis lunae redeuntis eoo
Consona procedunt cordibus, ore, flde. Insolilo cursu sideris umbra fui
VARIAE LECTIONES.
« Glossa pugnas. • Corr. Mai., cod. videlur habere ' Cod. Moysarum. * Corr. Mai., cod.
' falli.
sorte. Cod. fajts (sic!) glossa palu mferni.
NOTAE.
* Liber versuum plurimorum est litulus codicis. eadem manus ad marginem codicis ad-
Versus Joannis sapientissimi cet. usque Carolus Magnm scripsit.
 """'
iliZ JOANNIS SCOTI U2i
35 Commolo centro tremuiantia saxa dehiscunt; A Quos crux salviflua spargit ab arce sua.
Rupla corlina, sancta palent populis. Terram Neptunumque • tenet fialumque polos-
Intcrea laelus solus subit infera Chrislus, Et si quii! supra credilur esse prociri. [que,
Comniitlcns ttimulo membra sepulla novo. 5 Dum revocat miseros humanae gentis ab imo,
'QTtYm; ' forlis rcseravit clauslra profundi, Ciispide larlaream percutit ipsaSlygin',
M Hoslem perculiens vasa' recepta lulit. 0 crtix alma nites ultra Seraphim* Cherubimque;
Humanumque genusnotens in morte.perire, Quod 9 est, quod non est, lecolil omne super.
Eripuit lolum faucibus ex erebi. Te Domini rerum, Virlules alque Potestas,
Te Christum colimus cacli terraeque polentein, 10 Ordo coiit, mediitm jurC tenendo locum.
Namque libi soli flectitur omne genu. Angelus , Arcliangelus11»,Prmceps lolusque su-
45 Qtii tanlum largire vidcs qtiori rite rogaris; fpremus
El quod non recte, rile negare soles. Caeteslis nnmeriis te co.it alta pelens.
Da noslro regi Carolo sua regna tenere, Te mi^ " nostra dehinc justo modulamine tatidat,
Quae lu donasti palribus almigenis. Per te cbrisliferam namque redempta fuit.
Fonle tuo manant dilanlia regna per orbem : 15 Tene manu Moyses magnus gesiaverat olim,
50 Qtiod lu non dederis, quid habet ulla caro? " Dum dttx divini faclus erat populi?
Invidiam miseram fralrum saevumque furorcm, Te Pharao" slupidat vestitam 13pelle draconis,
Digneris pacto mollificare luo. Dum sorbes alios, quos dedit arle magus.
At ne disltirbcnt luclantia fraude maligna, 0 mons viriutis, descendens carnis ad ima,
Aufer de vita semina neqtiiliae. 20 Figeris in ligno, septa 14subis erebi.
55 Iloslilcs animos paganaque roslra repcHens, Horie lua simpla noslram consumere duplara
Da pacem populo, qui tua jura coiit. Ausus eras, lolum duin renovas bominem.
Nunc redilum Caroli celebremus carminc grato : 0 crux, erylhreas " lu scindis marmoris undas,
Post multos gemitus gaudia noslra nilent. Victrix praccedis, dasque viam populo.
Qui laeli fuerant quaerentes extera regna, 95 Te sequilur virtus omnis, te vita salusque;
GO Alas arripiunt, quas dedit ipsa fuga. Te fugiunl fluclus, crimina dico mea.
Atquc pavor validus tilubantia pectora turbans Tu das arenosis*6 currentia flumina saxis;
Compellii Carolo (errita dorsa dare. Ebibathtinc fonlem, vivere qtiisquis amat.
Eheu*, quam turpis"confundilcordacupido, In sapidos flucliis populo converlis amaros,
Expulso Christo sedibus ex propriis! 50 Lex depulsa gravis, gratia sola manet.
65 0 ulinain, llluduuuice*, tuis pax esset in oris, Est qnoque non dispar sensus praefalibus actis,
Qttas tibi distribuil, qui rcgil omne simul'. Siquis aiifi.&ohxa;" discit amare notas.
Quid superarc velis fralres? quid pellere regno? Mysticus esl MoysesChrislus, rex atque sacerdos,
Numquid non simili slemmatc progenili? Qui nos Aegypto liberat edomita.
Cursic» conaris divinas solvere leges ? 55 Ipse subit mortem primus, mortemque resolvens
70 Ingratusque luis, cur aliena petis? Prosilit in vitam : virga recepia regit.
Quid libi baplismus, quid sancta solempnia missae Quid.Pharao, sequeris populum? Fuge mersus in
Occultis sempcr nulibus insinuanl? Carceris aeterni le tegat '* atra palus. [ima :
Numqttid* praccepla simul fralerna tenere, Nos virlulis iler medium dum carpimus, alie
Viribus ac tolis vivere corde pio? AO Inslant phanlasiae nequiliaeque tholi '9.
75 Ausculla pavidus, quid clamat summa sophia, Quas vincens animus laeta potilur arena *°,
Quae nullum fallit, dogmata vera doccns. El peccala procul mersa subacta videt.
Si libi moleslum uolis aliunde venire, Tuiic aiaAaypta ,l canil gaudens mullumque
Nullum praesumas laedcre partc lua. [triumphans,
tunc " Dei.
Chrisle, tuis famulis caelesiis praemia vitae n Laudihus amplificat paradoxa
80 Pracsta, versificos tute luere tuos. 45 Litora virtulum lustrans lunc inlral erCmum,
Posccnti Domino servus sua debita solvil, Mundi coiitempli qtta silet omnis ainor.
Mcrcedem servi sed videal Domiuus. Spiritus iminundus nullam reperire quietem
H. Qua numquam potuil, sed redil unde venit
De cruce. Chalceus " ex alto pendens ibi sibilat anguis
Aspice praeclarum radiis solaribus orbem, 50 Extinctum virus ; liber erit populus.
VARIAE LECTIONES.
Cod. armalus. • Cod. Heheu. * Sic. cod., Mai. Kludowice. * Corr. Mai., cod. st.
oplistes, glossa
I ,«
Sic cod., Mai. male corr. Niilnqiiid non praecepta. 6 Glossa Oceanum. ' Glossa paludem inferni. Styx
tristilia inferni. * Corr. Mai., cod. Seraphimque. ' quod om. cod.. add. Mai. " Cod. Aggelus,archagelus.
II Glossa ecclesia. " Cod. farao. u Corr. Mai , cod.veslila. " Glossa claustra. " Glossa rubeas. Eri-
mare est rubrum mare. 16 Sic cod., Mai. harenosi*. " Glossa significativat. " Sic cod., Mai. legit.
tryum
*» Glossa tettnatnes. ,0 Sic cod. •' Glossa qmntts vicloriae. " Glossa miracula. " Glossa aeneus.
1223 VERSUS. 1226
Magdaiene ' quaerisj Dominum quid maesta A . Possessurus eam, ni stia facla forcnl.
fsepultum? Elieu sed niiserum dccepit femina conjunx,
Funere devicto respice laeta Deum. Quam prius incatttam perdidit aslus ophis ll.
Desine caeparios ' mcdilari cernere vullus; 25 Moyses dux populi celebravit pascha secundum,
Vivus adest Dominus: quem gemis, ipsa vide. Bis quina plaga percuiiens Isidam M.
55 Tersa pios vultus cursim solabere fralres : TransivilDominus signatos sangttine postes,
Evangclistes prima beata vale. Durn primogenilos planxerat ipsa suos.
Cbriste Dei Vccbum, virlus, sapienlia Patris, Israheliles festinus vescilur agnum ;
Sanguinis unda tui, qtia madet ara crucis, 50 Ossibus illaesis mystica coena 13fuit.
Nos purgat, redimit, solvit, vitamque reducit, It populus gaudens, Aegyplus perfida luget,
CO Electisque luis pracstitit esse deos. Insanit rabic, quem liniel, insequilur.
Da noslro Carolopacem, qui sceptra 3 dedisti, Anxius erylbreas u tunc Moyses aspicil und;is,
Atque suus pereal hoslis ubique ferox. Inscia virtutis lcrrita plcbs dubilal.
Uiquetibi placeal cunciis, quis vixerit, annis,. 55 Nubibus obscuris Pbaraonis turba rclenla,
Semiiia'virttilum spargc luo famulo. Ne praedam caperet, fervida saeva slttpct.
65 Quarum perspicue vis surgal, crescat in actus, B Tum dux inlrcpidus neplunia dissccal arva,
Ut merito leciim sempcr nbiqiie regat. Praeslitil ignot? marmoris unda viam 15.
'Of9cSofofa «v«5svaeGn;syy^to; [ci.p.yjo;] Vcnitts ct cxurcns ammonia ,6 litora siccat,
ZixppwJy_pitttOfbpo;r.-ipio;o Kaco).of*. 40 El inuro siniibs caerula prona tuniet.
IIos versus cecini scx,dcnos bisque quaternos Ingreditur populus lympharum gurgiic tuliis,.
70 Joannes vestcr servulus indiguu.s Laetus et egrediens actea grata vidct.
Me).7rw dum iaclus, regi inea debiia solvo : Obruitur pelagi cumulis pharaoivus boslis,
Soivere curarim, si sibi grata forcnl. " dispersim Thetidis ima lcgiint.
'\py.ata
III. 45 Haecquondamfueruntvcnturitv5a/^«Ta18Cliristi,
In quo colliicent quac laluerc diu.
De puschale. Qni solus viclor, proslralo principc mundi,.
Auribus hebraicis "notuni si dixero pascha, Transacto triduo prosilll ex ereiio.
Usibus Ausoniae transilus est habilis. Ac primus " calcans morlcm iransivil in alia,
Primttm nalurae si vis cognoscere pascha, 50 Solus nam libcr numine lartarco.
Qnacrito, quis pivmus fulsit in orbe dies; Sanguinis et proprii fundens libamina pttra,
S Quo macbinae mundi cumulatim dicilur esse G Mundo salvalo pascba novum dcdical.'
In spccies proprias transiius ex nihilo. Sppnle sua Domiuus se maclal ipse saccraos,
Coniitor ctcausas, quas secum semper habebat. Qttae Palri placcns boslia sola fuit.
Prodidit in formas lumine conspicuas. 55 Hoslia, quac lolum pttrgavit crimine miittdtim,
Spbacrica lunc lcllus arlalur limine certo, Mundum, quem potuit pcrucre primus bome.
10 Vcslilurque stt's frondibus el layectot; *. Ex iino veniens mors est expulsa per unm»,
Cinxit litoreus Ncpluni' Ncrea limbus 6, Mortc bona vitae mors.mala victa perii.
Quem superare nequit cacrula' crine tttmens. Primitiae Cbrislus reseravil sepla sepulchri,
Aerium spacium tangcbant cornua lunae, C0 Noslrae naturae perdita restiluens.
Quod validis pcnnisoscena 10colla secant. Harum nunc " rerum celebranlur symbola sacra,
15 Aetherios cyclos ambibat slelliger orbis, Dum parent oculis, menlibus nola prius,
Mundtimcircuiens motibus assiduis. Dum corpus Chrisli, dum sacri sanguinis undam,
Processu vario ferebatur consona lurma. Et prcliiun mundi.mcns nia corde sapit,
Erranlum, dulces edidit ipsa tonos. C5 Dum memores coena !1 Domini revocamus 111an-
Scx numero scptem spaciis modulanlibus octo Dum plurcs odas consonat ipse chorus. [nos,
20 Caclestis spbacrac condidit harmonia. D Aelemis epulis *", quas myslica signa figurant
Posthac extremus rex raundi dicitur aulam Digncris Carolum nascere, Cbrisle, tuum
VARIAE LECTIONES.
1 Col. Magdaline. * Glossa ad marginem caepus ortus, cacparius ortttlanus. Sic intcllige : xf.ito;, horlus;
ttnde caeparius, horlnlanus. ' Corr., cod. scepha. • * apyo; om. cod., add. ex conj.; Mai. oitlitn;. ' Cod.
* Sic Mai.,'cod. lachanis c. glossa•herbis. "' Glossa belttus. 8 Glossa orbis. • Glossa unda.
aebraicit.,
10Corr., cod. osana, glossa aves. n Pro oftu;; glossa serpens. " Glossa Aegyplum. " Cod. caena.
14Glossa rubeas. l" Corr. Mai., cod. ignoti viam murmoris unda. " Sic cod., a voce ay.p.o;,arena; Glossa
arenosa. MaleMai harmonia. " Cod. armata. "Cbtl.idalmata,g\ossa,imagines. 19Cod.primum. ,"Corr.
'* "
Mai., cod. nec. Cod. caena ,-'Mai caenam. Cod. aepulis
NOTAE.
a Vcrsus graeci in codice tales legunlur c. armatusserpens Aegyplus claritas fulgurlonitrnum
glossis : '07tlttrtn; bft; IctSa avyn.
recte credens rex pius gtoriosus Ultimae tres voces ad carmina III, 24, 26 et VIII,ift
'OfSoSo^Ofav«? t\io~n§v;iyxkvTo; respicere videntur.
temperans Chrislumferens dominus ipse
Swyfwv. XpmtOfopo; xtpnio; b Hapo'/.o;
1227 JOANNIS SCOTI 499R
Dcvolum famulum, qui le veneralur, honorat A 45 Da pacem populo, qui libi servit ubique,
70 Aedibus conslructs aurea vasa parans, Omnibus christigenis floreat alma quies.
Cortinis palulis el longa per atria lentis, Paganos 8 piratas » vaslantes regna perorbem,
Vcslito clero miirice purpureo. Consumptos gladio gurgite merge maris.
Prcsbyteri sancii reboant allaria circum : In syrles varias sparganlurflatibus aiislri,
Perpetuis lemplis sic erit ipse luus. 50 Illic ut pereant aestibus oceani.
IV. Nos vero laelos puro te corde colenles,
Ducas aelherios sidera supra choros ;
Laudes Yrmiiidrudis Caroli Calvi uxoris.
Ilaec noslram dominam Yrmindrudis nomine cla- V.
[ram De Christi resurrectione.
Exornant meritis laudibus apla suis: Mystica sanctorum pandunlur dogmala Patrum,
Forma, genus, species, morum pulcherrima fania Pneumate sanclifico quae cecinere Deo,
Regis connubium, docta loquela docens, Aeterno Patris Verbo, quo cuncla creanlur
5 Praeclarae sobolis donum, notaque ' propago, Occullis sinibus, ordine quaeque suis,
Obseqiiiumque bonis omuibus egregium, I' 5 Fabrica quo mundi formis simul omnibus una
Ingens ingenium, perfecta Palladis arte Surrexit, fuerat ut ralione sua.
Auro subtili serica fila parans. Quae sine praecessit in Christo tempore facta,
Aclibus eximiis conlucent pepla mariti, Dum scmper natus cuncta creala videt.
10 Gemmarum scrie delegit indusias *. Quam super efferlur sanctus ralione regentis
Miralur fugitansnumquamquepropinqual apayyn ' 10 Spirilus, ut sacras vivificaret aquas.
Quamvis palladios aequiperat digitos. Angelicum numerum superorum castra tenentem
Inclyta consilio castum servare cubile, Constiiuil mundo, cetera quaeque vidcs
Cypris ne valeal commaculare toros *. Quorum primalen • hominero paradisus habebat,
15 Pauperibus mullis Chrisli justissima cura Assimilem factum mente videre Deum.
lllam sollicitat, rite ministra fore. 15 Hanc bomo praeclaram speeiem complectere no-
Prudenlum mairum, quas laudanl dogmala sacra, Corruil, et prolem traxit ad ima suam. [lens
Virlutis consors euitet assidua, Sed ne lanta Dei penilus transirel imago,
Orans, ac leglans libros, manibusque Iaborans Hanc speciem boininis coepit habere Deus.
20 Et nullum viliis lempus inane vacat. Hinc nalus mundo, passus sub lege malorura,
Quid causas regni dicam, quas ipsa perila C 20 Morte sua mortem perdidit ipse meam.
Disponit vigili • peclore praecipuo? Quo sunt, quo vivunt, quo stant, quo cuncta mo-
Si sinerent apices, quos scripserat ipse Salomon, Ule Deus moritur, vivat ut ipse homb. [ventur,
Dixissem forsan, quid perhibere vobint. Ordine multiplici signatus Palribus olim
25 Haec nam haec merito censetur femina forlis, Mactalur legi, vaiibus et canilur.
Quam Carolus reperit forlis et almus «va?•• 25 Ilie fuerat aries speculo provisus ad aram,
Quem solum celebrat Francorum gloria regem, Dum lypicus Isaach ducilur ad jugulum.
„ Diguum chrislicolis plebibus atque cboris. Fcslinans populus Aegyplo hunc sumpscrat
Cui gestare licet regnorum plurima sceplra, [agnum,
50 Quae magni palres suslinuere stii. banguine conspergens limina nola donnis.
Cui soli regnum sapientia praevia pollet, Hicfons, virga.pelra, caelestis fulgor obumbrans,
Quem purae menlis nobililat sludium. 50 Serpens, et manna, nubs, via, panis, aqna :
Qucm Scriptura docet divinis plena figuris, Talia saepe Dei jussu sub tempore facta
Ne rcclo Christi tramite debilitet. Aeternum Dominura significare suum.
10honorc,
35 Cui' sanctas aedes dedicans ornalibus amplis, Hacque impleta die sacro veneraniur
Caeleslis patriae symbola sacra videt. f) Ista dies tanta mystica facla tenet.
Hos ambo, rcgem dico dominamque, potenles 55 Ilanc mtindus prodit congaudens luce decora :
Christc, tuere lui numinis auxilio. Florigeros motus millit in aelhra suos,
Sis fidtis cuslos, sis murus tulus in aeviim, Germina producens, florenles gramine fructus;
40 Ul tibi perpetuo placila vota ferant. Nam Chrislus fruclus dulcis ubique suis.
Devotis animis semper te laudet uterque, SurrexilChrislus.nostrahincpiacordarcsultani,
Vocibus harmonicis, actibus alque bonis. 40 Alleluia Deo orbis " ubique canil.
Illorum tumidos inimicos sterne rebelles, Inclyte qui regum, te rex conservet in aevuni,
Aufhos conversos subdere colla mone. Prospera " concedat, hinc super astra vehat.
VARIAE LECTIONES.
MC cod., Mai. corr. sat nota. * Glossa indumenta. * Cod. arachnos glossa aranea. " k Cod. thoros.
* Cod. vigilo. * Glossa rex. T Sic cod., Mai. Qui. 8 Cod. paganas. ' Cod. primalu. Sic cotl. Mai.
veneramur. " Sic cod., Mai. mundus. " Sic cod.^Mai. Prosper.
NOTAE.
« Norlhmannos classe advectos
121* VERSUS 1230
Qui sub honore sui humili cum corde canoros A Sal sat perpaucos mgralos ponere versus,
Allernos slatuis, psallis et ipse, cboros. Moleslos regi. Quid valel astruere,
43 Credimus, ista tibi servanttir culmine caeli, Quod plane perhibet jam nuper dedita T musa?
Heres davidicus efficiere pius. 40 Expers mercedis trislis inanis erat.
n/)oo-Eux«ff pelimus votis et corde precamur, STOt^ot'Iwawou TWpao-tJWKapoiw ^.
Qui dedit hoc velle, del libi posse Deus. VII.
BavikietKotpo),<u r,u.Civ
au \pttrti fionOst, Adhuc de Chrisli resurrecltone.
50 'D.; x).ij«ovo"6at Xflptis. SUV&TOJ ovpaviov; ». Lux superans animas homiuum superumque deo-
VI. Agmina lerrenis constabilita tonis, [rum
Christi descensus ad inferos et resurrectio. In sinibus genitoris eral, longcque remola
Emicat cx erebo lux mundi magna triumphans, Sensibili mundo empyrioque polo,
Primitias vitae quae * moribunda slupet, 5 Lustravit miseros tenebrarum sedibus imis
Prosiliunt Furiae, concurrunt ttndique Parcae, Vjnctos, captivos, Tarlareosquc reos 8.
Miranlur trtstem congemuisse Slygem. Incarnatus erat Christus de virgine nascens,
5 llle dein princeps baralhri petit arma suela ': Confixus ligno, conditus atqueTay» 9.
Quis genus humanum subdidil ipse sibi ? ^ Corpore sed moriens, vivens animoque Deoque,
Sed mox ut vidit ruitantia limina fracla, 10 Asl Deus et moritur, vivat et ipsa caro.
Territus, altonilus fiigit ad iina domus. Mcns erebum, corpus petram, tenet omnia nu-
Non tamen evasit lencbrosa per antra tyrannus, In tribus est unus, corpore, mente, Deo. [men,
14) Fortior intravit qui sna vasa lulit. Postquarn per triduum totum destruxerat aSnv ",
Attractus, captns, vincius, strictisque catenis Totus surrexit, nil remanente mitius.
Detcnlus, domitus, pulsus ab arce, prius 15 Ascendit lotus, lotum regil, aspice, mundtim,
Qua mundi princeps elatus sederal olim, Pro quo passus erat conditor atque Deus.
Beslia saeva vorax indomitaque. di.u 3. Humanumque genus totum revocavit ab anlro,
15 Sc I viclor mundi. praeslanlior omnibu.s unus Aeternaeque " mortis, quo cadit omnis homo.
Totum collisit commiimilqiie capt.it, Muneris ingralus vitae sprelorqtie salutis,
Acstus aeterni comburunt lurpe cadaver, 20 Quam largilus erat maximus archipater ".
Pyrphlegetbontis * fervida s flamma furit. O.rex, praeclaro qui lustras lumine mundum,
Laetantur miseri, quos laesit dira potestas, Largito Carolo prospera cuncta tuo.
20 Caplivi redcunl, vincula laxa vacant. Indulge famulo fragilis contamina vilae,
Jam regnat Verbttm Patris. jam cuncta gubemat . Ut valeat purus cernere regna tua.
Virlus, vita, salus; mors fera victa silet, 25 STot^otTOU 'IWK-JVOVIto>
xvpiwavToOavaxTtKapolu'}.
Siirrexil vivus rumpens relinacula leti 6, VIII.
Nulla valet summum vis relinere Deum. De Verbo incarnalo.
£5 Ipse libens animam posttit, propriamque rcsum- Si vis ovpa-jia;" sursum volilare per auras,
[psil;, Empyriosque u polos mentis sulcare nieatti,
Ponere quam potuil, non remanere sinit, Ommaie ls glaucivido 16lustrabis lempla sophiac,
Quam dat pro mundi vila, revocavit eandem; Quorum summa tegit condensa nube caligo,
Qttae datur, aceipilur; tradila salva nianet. 5 Omnes quae snperat sensus noerosque " lo-
Tale datur prelium mundi, mirabile fatu ! [gosqtie.
50 Totum servalur, redditur alque dattir. "
Inde yvofo; quondam velabat Sina xopvfnv ",
Quis fari valeat quid fecerit ipse Redemplor? Dum Deus antiquum 9so-oto> '" Moysea doceret,
Emplo politur, possidet et prelium. Umbrarum medio linquens vestigia tapa&v. ",
0 liix perpetuo fulgens mundumqtie revelans, Illic aspicies Serapbim cculosa volare,
Viclrix iimbrarum, quas pia corda limcnl, "
rj 1.0 El senas Tttipvyu; terno de cardine "pansas,
55 Custos sis Caroli, tutus el iinilique murus, Circa poslque Deum polymorphola plurima
Prolege sccptra lui qui regilat famuli. [?<*«",
VARIAE LECTIONES.
quae om. cod.; sed spalium iuiius verbi adest. a Cod. suaeta. * Sic cod., Mai vorax atque
diu indomita. * » Sic cod., Mai. enim fervida. • Cod. loeti. ' Cod. aedita.
8 Luslravit miseros Cod. pyrflegetonlis.
— reos om. Mai. 9 Cod. tapho. 10Cod. aclian. u Sic cod., Mai aelernae (—qne
oiti.) " Cod. archiater. " Glossa caetestes. u Glossa " Glossa oailo. ,e Glossa noctivido.
" Glossa intelleclut. " Cod. igneos.
giiofos, glossa caligo. " s3 Glossa verticem. !* Glossa legem. 21Glossa pedum,
tapab; plmla pedis. "'Cod. plerugas, glossa alas. Glossa mttltiformia, *'*Glossa animalia.
NOTAE.
Distichon in cod. lale legilur : i>Versus in cod. lalis est :
regU nostrumm Tave Tou CTOt^otIwavvouTWfiatrO.ttKapot\o>.
Bao-t).swf'Kaplov r,u.iavav Xpttrti (:ovjSst c In cod. versus talis est:
iit possidere clioros possit cieleslps versus dominosuo regi
Q» x).upti?Qi yopov; SivaTO,-oipavzov; Ot otixoitovlaavvovto xvcptwavTOvTOKVKXTO Kaco/\w.
1251 JOANNIS SCOTI 1252
Claro cunctorum speculantia lumne cnusam, A Sed caro nunc Verbuni faclum, mirabile diclu!
Unum principium, quo rerum Volviturordo Clare se cunctis hominemque Dcumqucrevolvit,
In genus, in specics rbythmosque chronosquc ' NOWTJ).o*/oj TS"capil, quem nullus videraifanle:
" u •'
[toposque •, Sapy.txi nam ojuo-t? divinas tcmperal auy«k-.
15 Quac sunl, quae non sunt, setisu seu menle vi- 50 Hic vitam cunclis nascendo contulit, aique
[dentur, Dcstruxil morlem, quae totum sorbseraUorbem.
Qtiae stant, quae variovolvunturpraedita molu, O qttalis virlus poltiit superare stipcrbum,
Pneumata 3 ventorum, vis ignea, lticidus aether, Qui genus humamim crudeli lege snbegit,
Cliorns et astrigerae perpuri luminis a"yl-o* licsiaiirare volens primus quod perdidit ille
1'alladis : binc genimis septem redimila corona, 55 Formalus limo, male usus munerc.rilae,
20 *ot?r>,xat ETD.SWV, xat <bo>;,
xcti'tikto;, "t\pr>;, Virgine sed facttts dum sumpscral undc pcriret,
*KS9WV xat iaiv.vo; axpovmpi xjXlpatattiyyn, Spoulc suapropriae bene usus funcre carnis'
"E?vjfTOO xio>touxsvTpov&itt; u.tsyito; aXa; », Quismodus est animo, dum lalia cernere lemptat
Caeleslis motus modulaminis hvi-j.f0oyy>;s, Quive valcnt sensus meditari famine vocum?
Summa chelys 3 vocumlmorlales cffugit Z>ta;'. 60 nupOi-jo;,6 angelico commovit viscera fatu,
25 Rerum principium primum cognoscileChrislum, B Ac comitanlc fide susccpii pneumale " parliun.
Verjmm cuncla creans, natum de peclore Patris, O felix yaatip " divinqm snslinet ignem,
Ars, lcx, consilium, fr»j '', sapicntia, virlus, Virlulis radius solidatur somate ,9 sacro
Fons, medium, finis, genitum de lumine Ittmen, Unam personam duplex subslantia prodit.
Esi, no.n est, super cst, qui praeslitit omnibus 65 Nain Deus aelernus ralionem tempore sumcns,
[csse, Corpore compaclo sese perfecerat avSpa*°
50 Qtrircgit atque lcncl totum quori rondidil ipse, Jesum Christum regnantem sccula sempcr
Tolus per lotum, qui nullis parlibus haeret, Te lumen mundi colimus : tu Christe reden.plor
Ctim sit cunclorum subslans essentia simplex. Fonte tui laleris credentum vulnera lergis :
iiv TS).OJ, S>vaoyt) JTKVTWV, £>Vbvtx ta etVtv, 70 Nilque perire volens hominis lua provida virtus,
ilv ir.ya.fib;,
Y.aiY.cd.bg,
x«)).of,p.o>pfS>vTEyaoaxtnp *>. Ambitur noslram nullo cum crimine ^uo-tv.l\
55 Qui miseros homines rcvocans de morie perenni, ivo-t; nostra dehinc plene renovatur in illa,
"
"txvbpuito; factus, snnieiis de virgine carnem, Aniidoliimquepolens cunclis prodesse paralum
Promissus venit, complens oracula vatum. Potanlum varias pellit compagine plagas,
'
Al ttpbyovo; David proprio de spermale " na- 75 Nolentes merito permitlensjure perire.
[tum NuIIumnamque Deus nolentem vivere cogjt,
Videral, et mundi devicta morte Ivtpottnv. V1 Nullum velle boni depellil limine lucis,
40 Nec minus in caehs prosunt mysleria Christi Omnes invitans, hos deserit, adjuvat illos,
Quam terris, merilo cum sit Deus omnibus idem. Omnia componens, laudalur in omnibus ipse.
Illic angelicas patefecit ltunine menles, 80 Christe luos pavidos digneris viscre servos,
Ac lenebrosa suae virtutis prodidit ipsis. Qui lua fesla colunt, vencrantes dona salulis.
Nulla quidcm virlus poltiit dinoscere pure, Parce tuo famulo, cui regia sceptra dedisti,
45 Qtiempaler occulltim grcmio velabat opaco : Divinoradio perrusum perfice, purga.
SEGTIO II.
VERSUS JOANNIS cKoeei
Ecod.pervelusloVat.sec. XIPCI. Angelollai Classic.Auct.tom. V, p. 4U sqq.Jam prodeuntadfidemcpiJicisbibl.Chrisi
linae 1709,fol. 16, 2 sqq., ejusdem,oplnor,quo Mai ulebatur, recogniti.
I. Qnosque Paler voluil cunctos perfecerat actns,
Cliristi triumphtts de morte ac diabolo. Fessa labore gravi requievit in arbore pendens.
Poslquain noslra " salus mundum renqvaverat Tcr geminae lucis spatio destruxerat aSnv,
fomnem, 5 Dormiians gelidi duro sub culmine saxi,
VARIAELECTIONES.
1 Glossa tempora. * Glossa locos. ' Glossa spiritus. 4 Cod. aegle, g^ossac/nrt/ns. s Cod. enneaptongos,
glossa novenus sonus. ' Glossa citliara. ' Glossa aurcs. '* Glossa vita. * Cod. anlropos, glossa liomo.
" Glossa avtts. 10Glossa semine. u CAossaredemptorem. 1!Glossa animusque ralioque. " Glossa carnales.
" Glossa nalura. IS Glossaclaritttdines. " Glossa virgo. " Glossa spiritu. " Glossavenler. " Giossa
«jrpore. " Cod. andra, glossa virum. sl Glossa naturam. " Corr., cod. nostro.
NOTAE!
0 In codiceita leguntur versus cum glossis : ° In codice sic habenlur cuin glossis :
lutn el merrurios el lucifer sol mars ensfiuisprincipiumomniumquiestquaesuntquaesiibgistcnt
4oi§flxat taTtXSwvxai jof H).tofkpn; ClvTtio; wvapyrt itavtav wv ovTa Ta *tfftv
jovis et salurni summicircumplagss pruina cns oplimuset bonusptilcliriludoformarumqueexcmplar
4'OETOV Qatvovo; axfot tttpt x\vj.ata r.ayyn iiv ay«6ofxat xa).oj xa).Xof y.opfj>vTI y_«puxvjp
oVimla miinrljmediumoceantisimmensurabilissolum c llj iu codicc, nou tr/.btOov.
J £/,; -VJY.Q7U.0VZSVTOOVTiOtj aoyzto; «).«,-
 1253 VEUSUS. •
1231
Implens valivomi prognostica symbola ccti A 55 Clausa diu terris paradisi limina pandi,
Umbrae tunc .pavidae sparsim Pblegethoniis abb El morlale 6 genus, quod fluxeral inde per unum,
Exiliuni>subito, miranles surgcre lucem [imoo Unius ob mortem rursus sttper astra redire.
Tetras atque iruces abigenlem carcere larvas *. Illic felices sedes, quas sponte reliqui,
10 0 mors, mors vilae! si mors, non vila vocanda ; Terrigenum proles liabilabil jurc perbenni,
Quod praestat vilam, non ausim dicere morlem. 60 Me, me lorqtiebil semper mea prava voluntas,
Num lcnebras recipit clare substantia lucis? Languidus invidia morior, meritoque peruror.
Fervida vis ignis nescit 8 sibi serpere frigus? Unum confugium superest, solamen et unum :
Nemo tamen vitam mortem gttstasse negarit: Est antiqua domus morlis noclisque profundae,
15 Mors carnis vitae, vilae mors jure vocatur; Judaiciim peclus, vitiorum plcna vorago,
Nam compassa fuit carni qttae sola pependit. 65 Fraudis ei invidiae semper possessio larga,
Allius ingredilur purae ralionis acumcn, Luminis exosi radios irala repellens.
El carncm vitae vilam sic colligit esse. Illic sola potens hypocrisis perfida regnat,
Sivita cslVerbiim,Verbumquoqiie sicarofaclum, , Illa puiet nimium, nimiaque pulredine corda
20 Profecto sequilur, vila concedere carnem. Carnalis populi corrumpit nescia veri,
Si carosilVerbum.converso Iramilcfacta, 1370 Illic confugiam gentilia pectora linquens,
Carnem continuo vilam dare cogere faclam. Odibilis Cbrislo dominabor gentis avarae,
3
Sup* igitur Chrisli subslal vcrissima vila, Omne mcum virus fundam blaspbema per ora,
Vivcnsac moriens morlem consumpseralomnem. Ligno suspensum Dominum regnare negando.
25 Desursum venit, lerrenam sumere vcstem ; . Talia contrectans crudelis beslia fallax
Indulus vestem sursum cttni veste volavit, 75 Relro lapsa ruit gelidas fugitiva sub' umbras.
Inque Deumvertit veslem de virginc sumplam, Imperium Palris quaesilum sanguine nali
Unum conficiens animam carnemque Deumquc. Telluris supcrat fines 8 crebumque polumquc.
Mors mortis Dominus surrexit vivus in altum Orlbodcva fides diversa voce per orbcm
50 Ac nostram secum naturam vexit eodem. Abba Pa er clamat, laiidans mysteria summa
In lola faclus, tolam conformat in unum. 80 Unius ac Irinae boniialis fertile germen ,
Miiiidtimcalcavil frigilem, mundique potentetn, Ingcnitum genitumque Dcuin muiuurquc 9 per-
Expulsumque foras superavit Marle secundo. [benne
Captivam revocans praedam raploris ab ore Fonlis incxhausli, quo manaul flumina vitac.
35 Abstulil, ille gemit confossus membra superbus
c' »•
Vulnerjbus duris, ac secum lalia tractans :
Me victum vidco, fiigitivum sedibus atris Item sticlws " ejttsdem.
Quae novalux oriiur, quam numquam ferre va- Gracculus, Judaeus jam nunc, Agarcnus, et Ati-
[Iebo? Paganusqueferussurgensaquilonisabaxe [son10*,
4
Nunc mea regna ruimt passim, loca nuila lene- Subdila colla dabttnt, Christus regnabil ubique,
[bris; Ipsi succumbunt omnes regique Deoque.
40 Sentio me captum, pavidum, vinciisque ligatum, 5 Summe Paternati, largilor muneris " almi,
Elicu! quis itiilii congredilur? Quis fortis in armis Festa tui semper celebrantem protege plebem,
Audax commitlit mundi ctim principe bellum? Cui lua disponens sapientia regna per orbem
Ulene confixus ligno septusqtie sepulcliro, Praefecit Carolum regemque piumque minisiriim,
Quem rex Herodes sprevit summusque sacerdos Cui lux imerior donavit menlis acumen,
45 Ruptus non timuil vcstera damnate Caiplios 10 Quo divina simul tractans humana gubernet,
Addiclus morli, Romano principe caesus? Verc subsislens rex atque theologus idcm.
IIoc egomet fcci, faleor, tolumque peregi. Pracsul ab Athenis Dionysi, symmache Pauli **,
Me stulium latuit virlus humilisquc polestas : Inclyle martyrio, cui servit Gallia tola,
Hunc si cognossem, tstavpZ>* non pcndcret uin- D ' Prospice caclestis vilae de sedibus altis
n Caroli lua
50 Corporis bumani servilis forma fefellil. [quam, 15 Vola tui TEXVOU /st^ava 1Vsancta
Inlerea laetas airimas volitare per auras, Ornantis, gratamque tuam magnalibus aedem
Tarlareosqiie sinus vacuos laxasque calenas Instar flammarum gemmis flagrantibus auro.
Suspicit, et nutrit iristi subpectore vulnus. Undique luricremis redolent altaria fttmis
Quod, mage, me miserum lorquet, jam conspi- Harmonici cantus Stao-wTwv " sidera ' pulsant,
[cor, inquii, 20 OIBciovalum sanctissima cocna 1Tparatur
VARIAE LECTIONES.
1 Cod., larbas. * Conj., cod. cescit. s Cod. Sarx. 4 Sic.cod., Mai. milii. * Cod. stauro. 6 Corr.
Mai.,
cod. Morlalemque genus. ' Sic cod., Mai. per umbras. 8 Conj. Mai.; pro Telluris superal finis cod. Telluris
superis fines. • Sic Mai., cod. munusque. " Siccod., f. 10'Cod.aust. " Sic cod., Mai. luminis.
" Sic Mai., cod., o-tiy_ot.
symmache et Pauli. " Cod. tekni, glossa fiiii. lf Glossa reliquias. " Cod. thiasotum,
glossa dilaudantium. " Conj , cod. sidere. " Cod. caena,
jc35 JOANiMSSCOTI 1236

SECTIO III.

JOANNIS SCOTI VERSUS DE AMBIGUIS S. MAXIMI.

E cod ms. bibliolliccaeArmameDtarii Parisiensised. M. Felix Ravaissonin libro qui inscribitur: Rapports au mmislrc
de 1'in.tructtonpubliquesur les bibliothequesdes dipartementsde 1'Ouest,Paris 1841,p. 356 sqq.
I.
Carolo Calvo dedicat Ambiguorum S. Maximi
versienem.
Kyrrie, caeligenae cui pollel gratia formae,
Aslrea Caesareo ctti cingunl stemmaia vultus,
Regum progenies, qtios auxil Francia felix,
Orbis terrarum quos alta voce salulat,
5 Laudibus amplificat, veneratur, dital, honorat,
Undique concurrens ponlum secat, eminet arva,
Salve, Christicolum vertex, gratissime regum,
Rex pie , devoli ne spernas donula scrvi.
Exiguum munus largo, sed fonte receptum
10 Chrisliferum Palrum.mysteria plurima tractans.
Hoc optis in Graeco conslruxit Maximus abbas.
Egregius pastor, scripluris inclytus auctor,
Magni Gregorii perplanans dicta remola,
Sensibus humanis theoremata mente revolvens.
15 Nec non in multis Dionysius addilur ipse
Ariopagitcs, ornal qucin laudibus amplis,
Explanat, teslemque vocat Patremque bealum,
Tangens symbolicas praeclaro lumine byblos,
Quera nos edidimus, Vobis poscenlibus, oljm.
20 Hac quoquc de causa praefatus Maximus abbas
Edilus esl nuper, noslro sudante labore,
Efleciuque pio Vestrum pia jussa sequentes,
Cursim transtulimus, quae multo tempore* quae- 15 Practica bic ducct morum praeclara magislra,
[runt,
Et doctos scnsus, el pttrae mcntis acumen,
II.
De eadem versione.
Quisquis rhctorico verborum syrmate gaudet,
Quaerat grandiloquos, Tullia castra >;etens.
Al mihi sat fueril, si plauos carperc sensus
A Possem lardiloquus, pragmala sola scquens.
5 Interior virtus sermonum rite tener.da:
Verborum bombi fallcrc saepe solenl.
Si quis in ambobtis divino niuncre pollcl,
Hic primum debet jttre lenere moduni.
Sed si perspicuos sensus vix voce Ioquaris,
J0 Sis quoque contenlus; nam meliora tenes.
Si meliora lenes, quaenam libi cura, tcnerr:
Quac sunl infcrius ? Scmper in alta pcle.
III.
Leclori Ambigitorum S. Maximi.
Quisquis amat formam ptilchrae laudare sopliiae.
Tc lcgal assiduc, Maximc Grajugcna.
Ac primo molus rcrum ralionibns altis.
Mundum sensibilcm descrat alque negct:
B 5 Nccnon el sensus ipsos, qui saepe relardant,
Gnoslica dum scandil Pnuuta '* menlis iter.
Deliciis fragilis vilae, mundoque fugaci,
Et carnis cura qui vacal, ista icgat:
Mundanisque dalus studiis, tardusque pigcrqac
10 IIuc non accedal; nullus adesl adilus.
Sensibus inflatus propriis, lumidusque, superbihv
Stet procul, ipse negans hic reperire locum.
Arlibus imbutus, quas novit mcnlis aciimen,
Fidtts procedat, nam stta stal palria.
Cuslos virtutum, pcrvigil idonea.
Hic yuo-ixjj' causas rcrum vesligat opacas,
Invcnrasque simul segrcgal, unificat.
Ilic 0£# ferl palmam cunctis perpulchra logya
Q 20 Omnia (?) quod, quod non, omnia denegat omne.
[simul *.

SECTIO IV.

JOANNIS SCOTI VERSUUM FRAGMENTA.

1- D Te laudant caeli, le volis inclytat 8 orbis.

VersusJoannis Scoli 1'ad Carolum regem. Proxima sis" Carolo tutrix, miinimcn et allum,
Cod.Cantabr.CollegiiCorporisChristin° 223, sec. IX. 85 Qui tibi mirifice praeclaram fabric.it aedem,
Aedes marmoreas. Varie construcla columnis
Alta domus pulcbre conlerno' normate facla.
Da nostro regi Carolo, cui sccplra dedisli, Aspicc polygenos flexus, arcusque volutos
Ut semper famulus tibi vival mente benigna. Compages laterum similes, capilella, basesque,
80 Prospera labentis vitae revolumina praesta, 90 Turres, lurriculos, laquearia daedale texla,
Atque simul lecum caeleslis gaudia regni. Obliquas tyrridas * caleni luminis haustus,
Magna Dei genitrix, ter felix, sancta Maria, Inlus picluras, lapidum pavimenla, gradusque,
VARIAE LECTIONES.
1 Sic, pro mnlla tempora. '* Cod. bemala. * Cod. physice. ' Sic; conj. Ravaisson Omne quod est, quod
non, delegh omne simul. * Cod. Scolli. ' Cod. inclitat. 6Conj., cod. sit. ' Conj., cod. contero. "Conj.,
cod. lyridos:
1237 VERSUS. 1238
Circumquaque O-TOM, armaria, ituotofopsia 1, ,\ 100 Plena manusscriplis', enchiridiasaureaj3axTpa.
Sursum deorsum populos, altaria circum, Heros magnaniinus longacvus vival in annos.
II.
93 Lampadibus plenas pharos, altasque coronas :
Latts Sopltiae.
Omnia collucent, gemmis attroque coruscant.
E cod.ms.bibl. lleg. Paris. ed. Cousin,Fragmcntsphiloso-
Pallia corlinae circumdant undique lemplum : p/it<jues,t.III, Appehdixp. 320. [cf. carm.VIII, col. 1*30].
Ipse throno celso fultus rex prospicit omnes, Si vis uranias stirsum volilare per auras,
Verlice sublimi gestans diadema paternum, Ommale glaucivido luslrabis lempla Sophyae.
VARIAE LECTIONES.
^ Conj., cod. pqsta feria. * Cod. manuscriptis. ' Conj.,'cod. enchiridion.
SECTIO V.
JOANNIS SCOTI GRAECI VERSUS.
I. B Jovis 16et Salurni ,7 summicircum plagas pinina
Versus ad Carolum, Hincmarum, a.tos. *«e8wv zat $atvev.f axoou 7repi x),iu.«Tattayyn,
deiode mundi mediumo eanus iuimensurabilissalum
? cod. S. Germani Pratensis ed. Labbe in praefatinne 'E$f,; TOUxbapLOv xivipov Qitt; atsyito; aXaf.
ad Gtossariaa.Textnmcorruplissimumsaepissimesanavi.
Labbeileclio litera L insignitaest. G,
!. Domine
ts 18Kapo\s
Recte credens Rei pius gloriosus l Ku^
" vitam selernam det tibi semper
'Op8oSo!;oj ava? euo-sSijj i'yxt\vto; [apyo;]
temperaus Christumferens Dominusipse Karolus
Zwiiv atwvtov19Swo-£t'"o-ot rravTOTS XptGtb;"•
_ws/>wv Xptatofbpo; xuotOf 6' V.apolo;. 7.
2. Domine \ivas mnltos annos Iiic Caesar
i.egis, Karoli nostri lu Christe fave " ^n; rro).).oufsvtauToufwSs csSao-TO? ".
* h.\jpts
Baaikiu; KupbXov«jitwvo-iiXpmti j3o«8st,
ut possidere cboros 6 possit caelesles 8.
'il; rlnpovaBv.t" yopov; SuvaTO? ' ovpaviov;. ens ilnis principiumomniumqui est qui sunt qui
3 *Ctvtit\o;, £>v upyji Ttuvtuj, wv,k ovtu Ta
* subsistunt
ITI^OI 'Iwavvou TW (ZutsikuKafoXw. L£""v•
4. C
ensoplimus el bonus pulchriludorormarumqueexemplar
Versus' Doinino suo Regi "flv ayuOb;xai xa).b;, xu)lo; p.apfS>v " TS yupxxtnp.
i0 ll
_Ttj£Ot 'IwavvouTW xvpita auTou ivaxtt ".
5. 9.
Luna et Mercurius et Lucifer sol Mars _ . ... I Regi Kapo).w *•
glorioso
*otg»j•» x«t _Tt\6wvll xai 4wf xa. " "iDuof,"Apn;, 2T'*0t IWKVV0U l TW xu.otwKafoTiw.
VARIAE LECTIONES.
1 L suo-viSior. desideralur, addidi ex conj. 'L«. * SicL pro (3ao-t).s'st.« L • L %o-
apyo;
' L StvaTOf. " L TOUtsttyoi. 9 L ot atiyot tot. " L ziei/isto-Ss.
n L xat tovto. " L avaxTOKapo/.w.
pot;. xvppta.
13L*oee>! 1VL to-TtXfiov." xai om.L. ,l " 4OSTOV." f. *«ivovTor? 18L xujoots 19L aiovtov. ,0 L Soo-st.
' L Xjos "L o-sSao-TStf. L wv; f. TMV? !SL fiopywvTS. !6L sic _TI%OI lwavvtf. glorioso
'^Lnvppte.
TOt I _avvotTW
Regi Rapo).w xvpptu Wupo\o>.
NOTAE.
a Labbeus • codicem sic descripsit: t Codex (bi- praedicent Alcniiuis cl Hericus monachus. Neque
biiothecae Monaslerii S. Germani Pratensis) in forte alius fueril Joannes ille, qui Macrobii tibrum
membranis sateleganlerscriplus.Caroli Calvi aevum de Differenliis el socielatibus graeci talinique verbi
praefert; quod vel inde colligere est, quod post excerpsit, ad diseendas graecorum verborum regulast.
glossarium el Prisciani voces graecas laline expli- Nec non Angelo Mai Classic. Auct. t. V, p. 451 de
calas legantur aliquot exercitatioues grammaticales iisdem versibus haec facit vcrba . « Joannis Scoti
graeco-latinae, male digeslae, et a viro,qui linguae versus aliquot graeci ad Carolum Calvum scripti
graecae elemenia vix ailigerat, compositae, et a sunl in coaevo glossariorum Graccorum codice S.
nescio quo Marlino StSao-xaXw descriptae (nam el is Germani Parisiensis.-.Quominus atitem hic recitem,
nomen suum prodil), ubi et aliquot versus graeci non tam ipsorum levi pretio deterreor, qtiam scri-
sat incompii lum a Joanne Scolo Erigena, lum ab plurae corruplione, qtiae sanari vix potest. Neque
ipso Marlino in Caroli Calvi, Erminlrudis uxoris, el lamen quicquam Scoli nostri perit, quoniam ii ver-
Hincmari laudcm dcscribuntur, sed alia, ul videre sus quadralis Iilcris in pracfalione ad praedicla
est, manu, qnam qua glnssae exaratae sunt, adeo ut glossaria, eliam nuperae editionis Londinensis,
par sil exislimare, glossas aliquanto antea lempore excusi exstant i. Et paulo post: t Porro ad glossa-
descriptas ». Kursnsjidem posteajhaecaddit: < Enim- rium San-gernianense qttod alliitel, num suspicari
vero, ne quis qtiisquilias istas, et incompla carmina licet, optts Scoti nostri fuisse, quandoquidem cjus
graeca.quae exslare in codice Sangermanensi mo- verstis inscriptos babet? Cerle is ob tenuem linguae
nuimus, desideret, ea cum naevis suis hic describi graccae peritiam lucrubatittnculis hisce egebat.
curavimus, lum, quod ad nostralem hisloriam quo- Quippe et codex Cantabrigiensis apud Usserium
dammodo perlineant, tum cliam, tit vel inde colliga- . p. 45 testatur, Scotum nnstrum defloralionem ex
tur, Joannem Scotum, ac ceieros ejusce aevi in libro Macrohii de graeci Ialinique verbi socielale
graecis literis magislellos hac in lingua non adeo fecisse, ob disccndas graccorum vcrborum re-
versatos, ut in Franciam Carolinis teinporibus mi- guhis i.
grasse Alhenas existimandum sit, licet id alicubi
1259 JOANNIS SCOTI VERSUS. 1_*0,
10. jA 18;
vivas' nnnc vivas Rcx p'ures * in
*
Zn; vuv, £>jf flaoikev; (ou) itktiatov; ' 4u)a5ovw 6sof TKV(3ao-i/\to-o-av 'IpfttvSpouSxal Spf
sif
annos auT>5 o-wTrjpiav xae So5«vxui ?wvjvetf TOUJaiwvaf T£V
[svtauTouf aiwvuv.
fuliirus fflirislocongregarl in multa secula 19
titjWbuevo; • Xotorw auv?viv sif Tto\t\a; aiwvaf. Til xupts (3ovj6>io-ov** TWKupot.atrovixae6ou Touf
II. avtov xul TOuffito-ouvraf" auTOVurroTrdSto».
salva cui ' iyBpov;
6 regnutn dedisli TWV TTOSWV aUTOU.
Xpto-Ti o-wo-ov Kapo^ov,TW Tvivfiuaihiuv eSuxu; ».
20.
12
Tw **
Malns honus magntisqueparvusque xupiw KapoXw'luavvvjf yaipttv.
Nam xazo,-atquc aya&ofprorsus p.tyui,o;TSftotpofTS. |Tw xuplw]" j3ao-t).et Kapo)w ?wii TSyaof TS.
,a «va§
15. 'Op8o'5o5of bpi.yxuv,9 TWS6?a ttun te,
p-aelucens • splendenspraefaminesumma BtaTtiato: xai or/aSof7rto-Toc xat axpo; Te p.bvapyo;,
Aa(/.7rpoTaTOf doctor O-TI),6WV xnpvyuuto; axpou , 'E).7rtiT>ifrraTpiSof,tn; it%to;u6uvaata; ,
verbi lela Dei vhcnlis in ore tenendo ip "flvSe fipfav atifa.vovypvatov, StaS«p.aTattatpo>v",,
B
Pouuto; 0Tt).a©soutwvrof TOUatbuuto; eyav, " o-xrJTTTpov.
'Ev ytpaiv s*p'a65ofyup TJjf)3ao-i)ei«f.
Iria genera musicaearti3 confinisconclusio 3SSou).ovo-ou,TOV '' et7iw,
Kpouo-uaT« 10 non nosccns nec 'l Xpto"TS, o-woov f tou xuptov
avpitipuauu 3'
|reqtiirens. TovKapo/.ov,utyilnv " vj,awv'6 7ro)\),wv T6 xopvfv»,
14. 38
*Of troyof,of SuvaTOfTTKVU o-o')iypwvTSxpaTOfTS,
vide profnnda morle sepulli resurrectionem Eu7cps7rvif t\>p.opfo;fuivav eifet xXuTofapyo; ",
Ids SKQOU OavaTOU " tnv TOU 13
TayOsvrof eyipatv, "Oo-tovvooupavtovO-TI/\6WV 41StaSvjftaTOf uatpov ,
et vivenli Cbrislo praeclara alleluia clama
Kat ?wvTt,''Xpio-rwls7rvu5 fteXwSvjoia|3o'a. "llXtofeif ),uu.7tpb;,f&; fo>;fbpovbat" uvlnxt ".
Aof saw K«po).w?wrjvstf TOtifituvta; atOvafvl.
15.
Pax fido populo Regi sjl gloria snmmo EU/STSTaOVuXkotvuv, evyt av QpuyY.tu Ttuaa lv.
Etpvjvri 7rto-Tw Svjfnw,(3ao-t).stn xikio; axpta, H.
quemDeuseleclum prae 16 regibus " liabet nnnc
*Ov0svf ex.XszTov jrapi TOtf SuattXevatv eyet vuv. Ad Carolum Calvum de Dionysio Areopagita.
nrmaque comscuto prendens hnnc Christe, Cod. Fu!j?pmii 10078-10084bibliolliecae Burgundica»,
"OrrXou ctTTrtSofTSIS /a6wv avtov"tin;", Xptati, ttruxellensismembran.scc. XII. fol.
jnvalo
[/3ov)8of, i bodie
C impcralor sapiens et preciose Carle
huic quoqtte subire dominalorbarbaricasgenles ypovtjxof xat Ttftts K«p).s,
Aso-rrora Ta aurw u7ro'Ta§ov ,l Zvj^tspov, AuToxpaTwp
puptupu fvkx. martyr excelsns fulget dionisius ecce
16. MapTupofuiir)).6f).attjret AtovutrtofiSou,
Praelucens praeco splendens praefaminc summo quemDsus cclilus in lerris et lu magnilicavit-
"Ov©sof oupavo'6,sv ", erri yrjf xai tru, (zsyav\iivK,_
Kxurtpbtuto; xnpv\ ffTt).6wvxnpvyuuto; axpov . vidensliic lenebras dumdominas abstulit *T
tiincmaru^ vivat sapiens et commemorandus tSwV **O-XOTOUf, wf x.uptofa}Si)\sTO
'* £r,ti» xai , TOUf
"lyxuapo; fpovtuo; a\ti.yxato; '
cruce **arti mundi arti peccata dixil que '*'
verbl tela Dei vivents in ore lencnrio
YiiJ.uto; 07r)a 6sou £wvT0f ,3 TOUorofwcTOf _Taupw TOUxbauovtu; uuuptiu;, iikiiknaivtf.
eyo>v. nonnatura solet minislrare et facere
17. Oux yuotf £r,TSt)_tTOupystv xat- 7roi»io-eiv.
Tlomani ropuli Joannes gloria constat est nuncdefeclumet- ideo fao.torem
Twu.a£ouSvju.ou 'Iwavvrjfn x).so? scriv , "EffTtvv'.v s)Xectytvxai fiaOwvTrotr,T>jv
Crar.corumGraecusfulget nunc Liuddo coldiidus arli muudi copnoseoet nunc scio passum
EW.rivwv°E),Xvjv ).au.7rstvuv AtuSSo" o-eSaarof. Tou xoo-ptou yvwpt^wxat. vuvotSa 7ra6rvTa".
VARIAELECTIONES.
• L ?ef. ' L * o-uOtn. L, a:!d. cx coni. * L Tihatov;. * L o psYkousvo;C. gi. ar. futnrut.
Pao-iXvvf.
•Lo-oo-ov. ' L TO. ' L sSoxaf. * I-ovTOf • " L xptauuta. " L avuitltpaaua. "LTavaOou. 1SL Ta^TSVTOf.
'* L owvTt. ISL KPwi. c. Christo , quae vox literis vix differl. 16L stf. " L
xupiw; seqiiiinttr glossam " L Itvxptapof. " L
v. 18Conj., pro ao-7rtSof
pao-t).etft,v TSL xat e7rt. 19L auTw "LEIII;. sl L
(Sapapa.
{ovrof. L (3oviT>io-ov. 4"L f/vjTouvTaf.26Lxtpptw. "TMxuptwdeesl; add. ex conj. '* L ovrofSo|of. " L
fpayyoyj. 30*'Conj., L wv 3e" fopov atefuvov30XPI o-tovra37 Sso-paTattatpov.
" L sv yetpo;. *' L O-XSTTTOOV.
3a Conj., L tntpeiat;
,3Lo-oo-ov. L xvpptov. L unyulnv. L sptov. L TTOWOV. "Laofpwv.
cvufopo; fuvvov uanv xlvto; *°L wStov. " L atikSov. **Conj., L n).iof of tauitpo; fo; foafOpo;ot
apyo;.
OiuAvjtxs. *3Conj., L S«>fstwKapw).w?otvstf Totf7ravTxfatwvaf.Forte pro S6fiftw mavis corrigere Swo-sts TW.
** ** Cod. oymnonen. '**Cod. tos. *'Cod. alfei_
Conj., ' L su^eTe>*tTa).a otvvjv s uys ou fpuyyt-/. ituaau.'
letoy. Cod. stauron. ** CoS.~alalesenle; te superflunm est. " Cod. ralinla; 7ra8evT«pro rtaSovT»,
NOTAE.
• Liuddonis mentio occurrit apud Flodoardum. Hisl. Remens. lib. III, c. 12,15.
 1241 ADMTAMENTUM. l_i.

ADDITAMENTUM.

Codex Laudunensis 81, e quo M. F. Ravaisson v. cl. Joannis Scoti Commenlarium in S. Evangelium
secundum Joannem miiius accurale edidit, cum sero in manus nie.is venerit, varielatem leclionis lotam
diligenlissimc boc loco describendam euravi. Praelerea ejusdem Commcntarii fragmentum codicis calci
subjectum, quod ille neglexerat, adjiciendum esse putavi. Varias lectiones varietate characlerum distinxi.

VARIAELECTIONES
IN
JOANNIS SCOTI COMMENTARIUMIN S. EVANGELIUMSECUNDUMJOANNEM.
Ad fidemcodicisms. 81 bibl. Laudunensis.
Col. 298 I. 8 ut per ipsum ascenderet borao in A Dei. Ubi datur inlelligi, non aliud esse cet. I. 47 in-
Deiim. Haec evangelica sentenlia proloquiorum more corruptibile ceteraque, quae.
recurrit. Sicut enim dicimus : Verbum caro factum Col. 317 1. 55 qui non est natus adhuc sptritu
est, ita possumus dicere : et caro Verbum facta est. (de deesl in cod.).
El liabitavit in nobis, hoc esl, conversalum cet. (Et Col. 320 1. 5 umbram suam ipsum corpus aperit.
Verbumcaro faclum est, haec — recurrit 1. 10. H. 1. 19 figuralur ea forma. 1.40 consepulti sumus cum
1- desunt in codicel. 1. 40 sed subsislentiae de- Christo pcr baptismum in mortem (nisi deest in cod.).
clarat. 1. 47 cattsa est humanae salutis
Col. S01 1.19 sed de lota Trinilale. I. 26 incun- Col. 521 1. 50 Quanivis enim judicium ejut, quo.
clanler asserit. 1. 41 'dicatur de deesl in codice. 1. 43 1. 48 qui autem neque eum credit (in deest iu cod.).
qtti semper. Col. 523 1: 16Non enim niissus erat in carcerem.
Col. 50- I. 13 hoc est in divinis apparilionibus. I. 1.54 etb Joanne? Sufftcerat (sic!) enim.
18 Ilem virtutes ourgalissiinarum. 1.31 in sinu. I.;34 Col. 324 I. 7 ab Joanne. 1. 11 Joannis baptismati
Ille enarravit. eflecisse. 1. 31 sed ne hoc errarent (in deest in
Col. 305 1. 1 doctrina et manifestatione. 1. 13 ab cod.).
Jerosolymis et celera. Et est ordo. 1.29 Helias es tu ? ]J Col. 325 1. 47 Datum in boc loco pro adnatum
DUit; Non sum (Et om. cod.). 1. 31 virlule Heliae Joanues posuil.
vehi. Col. 326 1. 33 qui nunc bapliiet in Judaea.
Col. 504 1. 2 humanam subsistentiam consideravit. Col. 327 1. 21 Putastis majorem esse.
Col. 50SI.37Etqtii missi fuerant, erant. 1. 39 Ideo Col. 528 1. 11 Qui caelo venit, super omnes est.
specialiter Pbarisaei missi sunt quia Pharisaei au- Eandem sententiam repetil, qnam pauto superius
dienles praedicationem. dixil,quidesursumvenit, superomnesest; nunc ilerum,
Col. 306 1.24 justiliae solet lieri. qui de caelo venit,super omnesesl. Eadeui verba sunl,
Col. 307 1. 13 est divina Scriptura. 1. 28 perplexa praeter quod cct. 1. 51 et aequalem ipsius esse.
admodum invesligatio, cujus. Col. 529 1. 18 qui accipit ejus tcslimoniuin, si-
Col. 309 I. 12 et discerne inter. I. 16 violenliae. gnavit, quia Deus verax est." Et quid est signavit ?
Col. 310 I. 52 est lotius bumanae nalurae. Hoc est in corde suo cet.
Col. 511 I. 14 Ecce agnus Dei, ecce qui tollit. Col. 530 1. 3 ex mensura. I. 36 ct omnino veri-
1. 25 crucifigil sibimet Christum (ipsum deest in talis ignorantiae.
cod.). Col. 351 I. 28 lex enim neminem ad perfectum
''
Col. 512 I. 15 alque intclligentia provehenlur. duxit; et abiit ilerum in Galilaeam. 1. 52 Poslhaec
1. 55 carnem esse, quoniam jam. 1.41 in mysteria venit.
introductionem. Col. 333 I. 22 dehinc usque ad altare. 1. 31 inci-
Col. 313 1. 18 qraliae baplismalis. 1. 48 Aliud est pit a martyrio Abel. 1.45 appetitu. 1. 51 abierunt in
enim. civitatem.
Col. 314 1. 22 Hic vcnit ad eum nocte. I. 28 in Col.5341.26 adorari Deumpulabant. I. 51Christum
figura eatecuminumponitur. 1.42 quibus Nicodemus 1. 55 de humana substitutione (sensibilive creatura.
orsus esl Christum alloqui. Col. 55J 1. 24 qua ego dabo. 1. 29 aua dabo ei,
Col. 315 1. 13 avw8inon legitur. fiat in cn.
Col. 516 1. 23 non polesl inlroire in regimm Dei. Col. 556 I. 16 habitudines praelendunl. 1.26 su-
Prius dixit, non potesl videre regnum Dei; nunc autem periori se parli. 1. 29 quinqueperlitum. 1. 44 quia
quasi mutato verbo : non potest inlroire in rrgmim vcre dixisli. I. 51 sensus auctorum titmafur.
1240 AUDHAMLIVlUSi. 1_14
Col. 337 1. 11 delicto naturali ordine. j^ sunt. 1. 57 intelligenliae tignificantia. 1. 85 raliona-
Col. 538 I. 5 coutuntur. I. 16 in loco hoc an Hie- lia animalia repuletur.
1. 54 in intimo Col. 342 1. 3 ut prius inde saliati. 1. 52 cui gra-
rosolyinis. templo cordis sui in in-
tias egit msi Palri.
telligenliae tuaeque purgabilur prius. Col. 543 1. 11 Colligite quae superaverant fra-
Col. 339 1. 5 in veritate cognilionis suae se ad- gmenta.
orant. 1.14 quoniam Dominus praedixil. 1.44 locutus Col. 344 I. 32-43 Quamquam muttis—simul et
sit cum mulieribus. piscium ad marginem adscripla sunt. 1. 39 veluti
Col. 340 I. 12 Elevat crgo oculos suos, nos edo- posl fragmenta panum collecta.
cens cel. 1. 28 Deus intemptaior malorum est. Col. 345 1. 29 reperitur. 1. 41 et in novo.
Col. 346 1. 2 reversus esl in montem. 1. 5 mira-
_ol. 341 1. 23 Mosea. 1. 43-47 Granis siquidem culoque peraclo solus iierum. 1. 7 apponantur, 1.14
— inletligenliae tignificantia ad marginem adscripta dividant.

II.
JOANNIS SCOTI COMMENTARIIIN S. EVANGELIiJMSECUNDUMJOANNEM.
FRAGMENTUMIV.
E codiceeodem.
Sanclus Ambrosius per subjeclum ordinem enu-1 \ interpellalio sive poslulatio est quaudo populus be-
«erat memoratas orationes : oratioues, obsecralio- nedicitur; gratiarum actio omnia concludit. Ubi
,ies, postulaliones, gratiarum acliones. Orationi sub- sanctus Augustinus dicit precationes, nostri codices
jonit, quando bona nobis poslulamus, obsecrationi, habenl obsecrationes. Obsecralioni, ut dictum est,
* a sancto Ambrosio pro
juando absolulionem a malis, postulalioni pugnam subposita esl postulatio
ionlra omnia adversa. El praescribit, scire nos de- absolutione peccatorum. Cetera uno modo nomi.a-
jere hoc facere, qtiando in unum convenimus. mus, ut pra st * de sanclo Augustino. Eandem-
ianclus Auguslinus ita : precationes, orationes, in- que vim oblinent, quara sanctus Ambrosius subpo
' codices habent, suit eis et in celebralione sacramenlorum el in ce-
•crpellationcs., sive, ut veslri
jostulationes, graliarum actiones. Et dicit: quas teris ofiiciis. In omnibus, quae scribo, suspendor
omnes* sive paene omnes ' frequenlat ecclesia in so- virorum ac piorum Patrum judicio. lnlerim dico,
lempnitate sacramenlorum. Precatio est omnis oralio quae sentio. Quae agunlur in celebratione missae,
inle illud quod agitur in dominica mensa; oratio in sacramenlo dominicae passionis agunlur.
;st quicquid postea agitur usque ad communionem ; Cetera desunt.
VARIAE LECTIONES.
1 Cod., uri; f. tiostrt, ut paulo * Cod. omitis. * Cod. omnis. ' * Cod. ' Unum aut
post? postolatio.
Juo verba desunt - ubi exslabant, membrana abscissa est. Forle legendum ul praedictum est.
 4MH tQXP.

ANNODOMINIDCCCLXXH.

ADRIANUS II

PONTIFEX ROMANUS.

NOTITIA HISTORICA IN ADRIANUM II.

(ApudLabb. Conc.tom. VIII, pag. 882.)

(a) Aorianus natione Romanus, ex patre Talaro,, A ordinatus tam inculpabiliterdegit, tamvirilitermlnl-
episcopo regionis terliae, sedit annos quinqtie. slravit, ut non tanlum sicut iaclus presbyter, sed
lic ex proximitatis genealogia beatae recordatio- sicut fuiurus pontifex, reverenler ab omnibus cole-
tiostea
nis Stephani IV et Sergii junioris ponlificum de- relur. Siquidem in eo erat in Christo ejusque geni-
scendens, dum miris polleret aclibus, a venerandoe ! trice (apud cujus Prsesepe jugibus orationibus in-
memoriae Gregorioquarto sedis apostolicaeprasule! cumbebat) lanta fidttcia, ut benefaciens non defice-
subdiaconii sortitus est ministerium. Deinde vero int ret, nec quidquam discriminis, cuncta qua) liabere
Laleranense patriarchium familiariter assumptuss poterat discrelissime largiens, incurrere formi-
laudabiliter conversatus ad regendum titulum sanctii daret.
Marci confessoris Christi alque oontificis presbyterr Nam cum die quadain inter comoresbyteros suos
(a) Adrianus. Cum ab obitu Nicolai papsemenslruo) Lolhario rege defuncto, Carolus Calvus regnum,
spatio sedesnonlificia pastore deslitula fuisset, de- quod Ludovico frairi illius jure bacredilario debeba-
eimo nono Kalendas Januarias Adrianus erga pau- tur, per tyrannidem invasit. Quod cum pontifex
peres .munificentissimus, dandisque eleemosynis; intellexissel, eas quas infra cusas invenies epistolas
miraculosc illustratus, in tbronum apostolicum,, ad Carolum regem ejusque regni optimatesel episco-
quantumvisreluctarelur,eveetus fuitcommuni totiusi pos scriptas per legalos transmisit : verum ponlifi-
cleri ac populi consensu. Ltidovicus imperator ele- cis reprehensionem a Carolo bene acceplam, reque
clionem Adriani legatis imperialibus absentiiius; infecta legatos dimissos fuisse, cum filiumejus, quem
factam, ea intentione, ne consueludo exspectandii r> in vinculis delinebat, Carlomannum liberassent,
legatos imperatoris electioni apostolicseprsejudicium testatur Aimoinus, libro qtiinlo, capile vigesimo
pareret, non tantum non improbavit, sed legilime septimo.
factam commendavit, et deinceps ita fieri et usur- Ludovicus imperator coronatur Romaaab Adriano
pari per litteras demandavit. rex Francorum, et sttccessor fralris germani in illo
Postquam volumen Photii contra Nicolaum papam regno, cujus regein Carolum Calvum jam anle coro-
confictum accepisset, illudque viris doctis et periiis naverat Hincmarus Rbemensis episcopus. Quas res
examinandum tradidisset, conyocato concilio Ro- cumBasilio in Oriente iunotuisset, iile ad cum lega-
mano, de quo infra, Photium ter analhemate percti- lum misit cum litteris quibus increpabat usurpan-
lit, ejusque volumen igni adjudicavit. Ejusdem aucto- tem nomen imperaloris, quod ille e lilteris Adriani
ritate ad petitionem orlhodoxorum Orientaliumi papiB.perlegalos Conslantinopolim allatis abradi jus-
indicla est octava synodus oecumenica, de qua, pra> serat, quaniumvis legati sedis apostolicae reclama-
ter ea quse in Vita Adriani supra recensenlur, plura rent. Quibus acceptis, Ludovicus ad eumdem Basi-
dicemus infra in notis ejusdem concilii. lium Autprandum legatum decrevit; cui ad eumdem
Lolbariiis rex GallioeAdrianumper epislolamrogat, imperatorem gravem et satis acrem apologelicam
ut quoda Nicolaooblinerenon poterat, ipse benigne dedit epistolam, quse exslat apud Baronium anno
concedat : nimirum, ut pro sui expurgatione ad 871, num. 51.
Urbem venire liceal. Sed cum aliquoties illud pe- Tempore Adriani papaeEcclesia Anglicana dignum
lenli papa denegasset, permisit tandem; non sine exemplum regis maximi, pii, fideique conslanlis
ingenli Orientalium Romse degentium offensione, ,r'J exhibet: De quo Malthaeus Weslmonasteriensis isla
quasi ex professo acta sancli Nicolai pnpae prjede- scribit: Erat rex Mlhclredus in tenlorio missam au-
cessoris sui rescinderet omnia, co ipso, quod quem diens, ubi cum swpe a siiis invitarelur ad certamen,
illeUrbis accessu indignum prohibuerat, hic admise- conslanler affirmavil se non recessurum priusquam
rit: quosque ille cum Gunlhario Coloniensi relega- presbyter missam complevissel. Qua; fides Christiani
verat, aliisve poenis addixerat, bic ab exsilio revo- regis multum sibi profuit die illa; victoscilicetadver-
caverit, et a poenis absolverit. Qua ralione autem ab sario hoste potentissimo.HaecMalthaius.
bac suspicione se liberaveril, referlur in Vita Adriani Post haec cum Adriantis papa sedissct annos qua-
papsesupra. luor, menses decem, el dies seplemdecim, morttius
Actardum NannetensisEcclesiacepiscopum litleris est anno Redemptoris nostri octingeniesimo septua-
duarnm synodorum Trecensis el Suessionensiscom- gesimo secundo, ipsis Kalendis Novembris : lesta-
mendatum a Northmannis sua ecclesia spolialuni, et lur illud Aimoinus hujus lemporis scriptor libro v,
a Brilannis eadem pessumdala iimlla perpessum, cap. 29, in fine.
virum pietale et doclrina insignem, cum Romam Is enim qui post Anastasium Vilam Adriani se-
venisset, digne excepit, eumque, ut haberet unde cundi et Stepbani sexli descripsit, colleclor polius,
viveret providit, atque etiam pallio exornavit. auctore Baronio, quam scriptor Vilarum ponlificum
Hicc ex eoislolis Adriani oro Actardo ad divcrsos prseterilorum esl afiiriiiandus. SEV.BIN.
scriplis.
PATBOL
1247 ADRIANUSPAPA II. 1248
a ganctissimo papa Scrgio consueludinaliler denariis / L impositum praecedentibus axiomaticis, et subsequen-
quadraginta perceplis domus suse portas revertens libtis reliquis lurbis in urbem redire, patriarchium-
ingredi vellet, ac prse mullitudine peregrinorum, quesubire conspexerant. Verum ubi evidenlibus in-
qu;e ibi fidticialiter more solilo velut ad horreum uiciis hunc eumdem utraque diligi claruit, tanta in
commune confluxerat, omnino nequiret: misericor- eIIni unitas ct animorum et corporum fuit, ut unum
dia mottis equestri suo [equestri dispensatori suo] in eis erga eumdem Domini sacerdotem cor, et
retulil, nil sine tanlis fralribus in tanlillis denariis unus spiritus inesse omnibus viderelur; ita ut lapis
sibi esse commune. Ciimque ille neqUe tertiae parli angiilaris, salva reverentia Jesu Christi Domini
pauperum singulos denarios posse sufficere intulis- nostri, quodammodo possit vocari. Quoniam per
set, in virtute, inquicns, Cbrisli, qui de quinque pa- ostensionem, imo profeclionem suam, solvens inimi-
nibus et duobus piscibus quinque millia homintim cilias cordium, fecit ulraque unum. Colleclis igitur
saliavil, non singulis singttlos, sed lernos singulis Omnibuslatrii episcopis cum universo clero, quam
denarios erogabo. Et haec dicens, forinsecus porlte primoribus urbis cum obsecimd.intibiis sibi poptilis,
succedens, ac de manu equestris sui suscipiens, pe- ab ecclesia sanclaeDei Genilricis semperqueVirginis
regrinis cunclis egredientibus lernos sigillalim de- Mariae, quaeappellalur. Ad pracsepe, rapilur, tra-
narios erogavit. ln qua rcdundatioiie cum miraretur hitur, et ad Laleranense patriarcliium cerlatim, ac
equeslcr non golum non defecisse denarios, quinimo procerum et plebis niiiltitudiiic deportatur. Quod
superfuisse, libcralis presbyler, qui supererant de- audienles tunc missi principis moleste tulere, in-
mum recipiens, mtiltitudini familise suse ternos ni- dignati scilicet non quod tanlum virum nollent
hilominus personalim nummos largitus est. At cum n pontificem, quem nimirum anxie cupiebant, sed
sex ilidem superessent, Vides, inqttit, quam largus quod se, dum proesentes essent; Quirites non invi-
et quam suavis sit omnipotentissimus Dominus, qui taverint, nec optatoe a se futuri praesulis eleclioni
quadragenariam quanlilalem nummorum et fratribus interesse consenserint. Qui accepta ratione, quoJ
nostris per ternos distribuit, et mibi ternos, tibiqtte non Augusti causa coniemptus, sed fuluri lemporis
ternos aequasorte servavit. hoc omissum fuerit omnino prospectu, ne videlicet
Erat praeterea lantae hospilalilatis et largitatis, tit Iegatos principum in electioneRomanorum praesultim
non immerito beato Job in his valeat comparari ; mos exspectandi per bujusmodi fomilem inolesceret,
nam ab infanlia crevit cum eo miscratio, el dc ulero omnein suse nientis indignationem medttllitus seda-
matris cum ipso egressa est (Job xxxi). Non despicie- vere, ac ad salutandum electum etiam ipsi humiliter
bat prsetereunlcm, eo quod nou haberet indumen- accessere.
tum, cujus latera nimirum oviuin calefaciebat vcllc- Cumque palriarchium Lalcranense ascenderent,
ribus, nec buccellam quidem suam comedebat solus, alque descenderent, tanlis clamoribus universse
cuin hanc cum pupillis et egenis comederet. Quippe plebis , ul sibi diu desideratus vir ad consecrandum
qui oculus esset cseco, et pes probabalur existere daretur clamitanlis obsessi sunt, ut nullus eorum
claudo, et ut scriplis virtulum ejus multiplicitas loquenlis secum collegic sui verba posset audire.
referalur, paler erat pauperum et cordis vidusecon- Erat enim cernere singulos circa consecrandum
solator. Osliuin ejus viatoribus patebat, nec erat ponlificem tantam dilectionis efficaciain possidere,
clausa janua domus ipsins quidpiam poslulanlibus quantam nec vidisse, nec visiirum unquam quis
ab eo, ut ab omni clericali gradu, ab omni senalo- aestimasset. Denique omnes hunc cerlatim coram
rio, el populari concordissimo ccetu, sicut post mor-' C eisdem legalis rapere , et ad summum pontificatus
tem papse Leonis IV, ita post obilum Benedicti III apic.em provehendum trahere, ac anxie nitebantiir
ponlilicis subire sunimum ponlificium, nisi ipse di- portare, nisi blanditiis senatorum , et consiliis ali-
vcrsis argumenlis et cxquisilis excusationibus vere- quantnlum sedali fuissent. Quorum omnium una-
cunde sublcrftigisset, cogerelur. Sed cum aposlolicie nimilalis desiderium audiens Ludovicus Christianis-
mcmorise sanclissimus papa Nicolaus rebus exces- simus iraperalor, cognoscens etiam qualiter in eo
sisset bumanis, et isle impraeseniiarum lertio quin- decretum suis subscriptionibus roboraverunt, valde
ttim et vigesimum annum transirct, omnes urbis gavisusest. El ut tantus Domini fainulus, cm.clis-
Romanse concives simul el hi quos extrinsecus tunc que genlibus videlicel tam Romanis, quam diversis
adesse contigerat, tam pauperes quam divites, tam advenis desideratus el desiderabilis Christianae plebi
clericalis ordo quam cunctum populi vulgus, omnis prseficerelur medullitus exoptavit : et mox imperia-
scilicet setalis, professionis et sexus, contemplis lem scribens epistolam, cunclos Romanos quod di-
omnibus ejus excusalionibus Adrianum desiderant, gnum tanto elegissent officiopraesulem collaudavit,
Adrianum dari si.bi procsulemac pastorem exoptant. per qtiam videlicet innoluit, nulli quidpiam proemii
Nullusqiie in toliusllrbis amplissimo spatio repertus iore ex consecralione ipsius quoquo modo pollicen-
est, nisi vel sc, vel suum qtiemque provebi voluis- dum, cum ipse hanc non suorum suggeslionc, sed
set, qtti non Adrianum promoveri ad hoc culinen Romanorum potius unanimitate commotus ardenlis-
medullitus exoplaret. Proceres vero, licet solulo in sime cuperet provenire. Maxime cum reddi quae
duas parles corpore viderenlur csse divisi, una ta- ablata ftieraiit, non auferri ab Ecclesia Romana, vel
mcn mente, parique circa bunc flagrabant ardorc, D deperire quidpiam se diceret amare. Itaque Sabbato,
quoniant causam divisionis eorum nonnisi niinius in peractis rile oralionibus, vigiliis, et eleemosynis,
tanlum virum faciebat charilatis affeclus, dum sic Dominico secundum morem idem venerabilis sacer-
alterulra pars sibi prscferri geslirel, ut si hunc al- dos ab universilale ad ecclesiam sancti Petri apo-
tcra pars deligerct, pars altera penilus dubitaret, stolorum principis dedttclus xix Kalcndarum Ja-
nec erat ibi [ulla] parli alteri retincndi [forle, reti- nuariarum indict. prima, anno prsefali Augusli
cendi] volutitas, nisi qttia opinabalur cum sua in deciino nono, per episcopos reverendissiinos, scilicet
aliiiin vola dirigere, prxserlitn cum multi mona- Petrum Gavfensem,Leonem Silvas candidse, deinde
chonun, plerique religiosorum sacerdolum ac fide- teriio loco Donalum Ostiensem, quia episcopus AI-
litim laicorum ccelilus emissis visionibus, mtilto banensis obieral, Formosus vero Porluensis a beatis-
jain tempore Adriamiin futurum ponlificem, non so- simo Nicolao ad prsedicationem et instructionem
1u111non dubilarent, verum cliam apertis vocibus Bulgarorum deslinatus exstilerat, benediclionem
proclamarent. Inler quos quidam Adrianum in sede summi ponlificatus ad consolalionem videlicel mul-
aposiolica pallio humeris obduclo reclinatum vide- torum sancuc Dei Ecclesiaefiliorum, qui factiosorum
banl; alii cum cum aposlolicis infulis irissas cele- lyrannide liberius solito saevienteinter unius deces-
Iranlem. Noilnulli more apostolico in basilica La- sionem et alterius substitiitionem pontificis diversis
tcranensi aurcos erogare. Plerique in equo, cujus agebantur exsiliis, variisque afficiebanlur incouimo-
scssione sanclissinius papa Nicolaus nd sanctum l'e- dis, suscipere meruit in nomine Domiiii.
iruui pergens usus fticrat, eum cnm pontificali pallio Siquidcm ad celebrilalem missie ipsius tani incre-
1249 NOTltlA lllSTORlCA. 1.3«
dibilis exstitit mulliludo, ut certatim de maiiu ejtis \ Quorum omiuum nianibus pcr semet Iiuinilitcr
omnibus communicare nilenlibtis Theutgaudus Tre- aquam fndit, cibos apposuit, pocula ministravil, et
virorum archiepiscopus, et Zacharias Anagniutis ([iiod nulliim ponlificiuii ante se fecissc noverat, ut
episcopus, qui a domno Nicolao sacerdotio denudali, eos promptiores ad pr.indium redderet, cum illis
eliam communione caruerant, simulque Anastasius, discubuit, canticis spiritalibus ibi per totum spa-
qtti dudum a LeoneBenedictoque ponlificibus presby- lium jugiter laudes concrepantibus;
terio denudaius inter laicos communicare solitus Dtlm stirrexisset ab epnlis in faciem suam cofani
erat, ecclesiasticam communionein sub congrua sa- Omnibus.procidit, dicens : Rogo vos, et supplicitef
tisfactiohe receperint. Igitur mox ad palriarcbium
Laleranense reversus est, et Consueludihem ab Co, obsecro, palres, Ifatres, et filii, ut fundatis Domind
sancta calbolica Ecclesia sua preces ; orelis pfd
qua diversorum xeniorum hinc inde confluenlium pro Christianissimo filio noslro Ludovico imperalore Au-
(relentis solum quae usibus mensarum sufficerent giisto, tit ei Deus omnipotens, ad rtostrain
reliquiis) prelia capiuivtur, Cxclusil, dicens : Non pacem, Saracenoruin faciat subditam perpetuam naiionem.
esse pium quod gratis accipiraus pretio venundare, Oretis eliani me
et chariores babere rationalibus fratribus irrationa- Chrislus pro et
fragili inibeciiii, ut det mihi
biles nummos, pro quibus Christi preliosus est in sanctitate yirtutem tanlam Ecclesisestiaemuliiiudinen
cruor effusus. Sed parvipeftdantur, inquit, obsecro Petro etjustitia regendi, qiii coinniisit beat*
haec pudenda pretiorum cominercia, et quqd gratis niis apostolo cunclos regere qtios redeniit; quate-
accepiinus, graiis, juxla proeceptum Domini, largia- rumqtie qui curarum sacciilarium pulvere caligans, ple-
niur, el oblationes Chrisli cuni ejus hospitibus ac B mihi spiritalia miiius luculertler inttieor, vestra
inOpibus partiartinr, propter quos haS nobis tribui jttgis oralio, quae tanto purior, quaiito ab in-
divinitus scimus. E vestigio eiiam DoiniiiicumeiGri- quinamentis saeculiremolior est, divinitus suffrage-
moaldum episcopos, quos decessor sutis sanclac re- lur. Cunique illi pro fee magis illuin oporlere preces
cordationis papa Nicolaus in Bulgariam patriam ire fundere Clamitarent, qni ianto accbp^liorapud Deuni
pracceperal, et a se in ipso articttlo stii discessus baberetuf, quanlo solus pro omnibiis in labore fer-
interna miseralione coniniotiiscum lacrymis
absolverat, quique videnles lanti Palris obitum ire venlior,
distulerant, eadem fungentes legatione direxil, et ait: Quia pro valde bonis orare, charissimi, gralia-
quasdam epistolarum, quas ille mitleudas delegerat, rum actiones Deo persolvere mettni
est, peto ut doniinum
utse ejusdem volunlatis et sludii fore oslenderei, patrem, decessorenique sanciissimuni et or-
suo nomine titulari praecipiens, in quanlum tempe- thoddxumCOiiiiuuiies papam Nicolaum habentes in vdsiris ora^
tionibus,
stas fluctuosi temporis permillebat, piissimi Patris Ecclesiam grates Dortiino referatis qui euiii
volum pius hoeies iraplevit; suanl niiseralus elegit, el ad excludendunl
nliihdi tumidissimos slrepitus, sicut Josue, clyped
llis ab urbe dimissis, coniinud exsules, Gauderi- proiectionis annavil, etgladio
cum videlicet YClilrensem,el Stephanum Nepesinuiri boravit. Quo aiidito cuncli famiili spiritalis poteritiae ro-
Domini, videlicet
episcopos, et Joarinem cognouiento Siinonidem , Hierosolyuiitani, Antioclieiii, Alexandrini, ac Con-
quos procaCissima falsitas, serenissimo Auguslo jri- staniinopolitani, quoruiri aliqui legationibus mUndi
cusans, domo patriaque proscripserat, ab Augusta principum fungebantur, diiiiino stdpOre allonili, iii
mansuetudine niiillis epistolarum dociiinenlis requi- vocem clarissimaiii prorupere, dicentes : Deo
refe sludiiil, dicens, seboaum EcclesioeDeipastorem lias, Deo gralias, qui talem E;clesiae Suae gra-
videri non posse, nisi oves quas lideles sanclae Ec- Q dum tlisposuil, qui nosset sui pracficien-
et
patris decessoris re-
Clesiaeinfidelis vir per suain subreptionem proscri- verentiam prae octtiis
ponens, gregeni Dominicumin
pserat recepisset. Qtia rcligiosa suggeslione laeiifi- virgu el baculo pascere : testamentumque palrum
catus Aiigustus, una cuni Christianissima conjuge, non convellere, sed implere. Deo gratias, Deo gra-
non solum eos, propler quos summus ponlifex mise- tias, qui in sede sui apostoli non
rat, bonorilice ad urbein reniisil : veriiiii etiain papam, qui domus suoe fundameula posuit apostaticuin
posuil non super
quescuhque privata simultate tanquam reos impera^ arenam, sed super iirniissiniaiii pelram, qui te suc-
torioe majestatis, et in ergaslutis quilibet truserat, cedere fecit sanctissimo papoe Nicolao, nee ab ejus
ut reverterentur pfaecepit. decretis abscedere. Eia; cesset iuvidia, mendax fama
Post hoec summus ponlifex basilicam Nicolaita- recedat. Domino nostro Adriano a Deo decreto
nain quam sanctissimus papa Nicolaus a fundamen- summo ponlifici, et universali papaevita: diclum est
tis adeo luculenler cum tribtis aquasduclibiis fabre- ter. Cumqtie manu silenliitnt iiinuisset, summu3
factis exslruxerat, ut omnes Lateranenses basilicas prsesul intoiiuit, dicens : Revereniissimo, sanctis-
sui ptilcbritudine superaret, jtixta votuui dccessoris simo et orthodoxo domno Nicolao a Deo decreio.
sui picturis variis decoravit. sttmmo pontifici et universali papoe sempiterna me-
Cujusipse conversationisexerapla sic solerlissime tnoria : dictum est ter. Novo Eliae vita perennis et
sequebalur, ut ab hoslibus sancti Nicolai, qui in iniinarcessibilis gloria : diclum esl ter. Novo Phinees
omnibus ejus acla penitus infringere iiilebantur, Ni- aeierni sacerdolii infulas merenli salus aeterna :
colaitanus et scriberCtur, el publice diceretur. Quo- r* diclumest ler. Sequacibusejus pax etgralia: dicluin
rum scilicet hostium« quia nonnullos parturienies est ter.
injustiiiam, conceptum dolorem effusuros esse Igitur Lampertns Vintonis filius; dux Spolelanus,
cognoscens, penes se; veluti zizania inter irumenta tempore consecrationis bujiis venerandi pontilicis
usque ad maluritatis tempus dispensalor.eretinebat, Romanara urbeni praeter coiisuetudiiiein sicut tyran
rumore fallaciter exsurgenle credilum est quod nus intravil, non rebellanlem sicul victor satellitibus
omnia decessoris sui acta, quaerille.zelo divino sanxe- suis ad proedandum distribiiil, majorum domos
rat, bosles vero ejus ad nroprios libilus infamabant, iiiullis muneribus vendidit, nullis inonasieriis, ec-
voluisset infringere. Un'e accidil ut omnes occiden- clesiis nullis pepercit, quinimo nobilissimi generis
lalium regionum episCopi soleranes ac hOnorificas puellas tam intra Urbeni; quam Cxtra, suis satelliti-
lilleras emitieutes religiosam ejus meraoriam, utpole bus indifferenler diripiendas concessil. Propter quae
orthodoxaeet veraephilosopbisepontiiicisexcolendani, apud Augustos piissimos RomanorUm querimoniis
summo ponlifici jugiter inculcarenl. A cujus videli- praegravatus, ducatum perdidit, iram principuin, et
CClsanclissimi Adriaui papoe collegio, ciint pcr dies invid.am pene cunctoruiu Gallorum, lauquain reveral
aliquol quidam Groecorum, ei aliarumgentiuni ser- sedis apostolicae bostis adjudicatus, incurrit. Mox
vorum Dei per id teuipus Romaeinoraniium, seclan- Romanus pontitex lanta lyrannide liberatus Histal
culo suspendissenl, sexta feria sepluagesiniae idem dum, Walterium, Gilpjanuin, Odonem et Thetiper-
sanctissimus antisles eos secunduui consiiettidinein lum, cum cunclis aliis raploribus et praeJoaibns;
rcfectionis gralia solito plures niimero convoravit. quousquc rapta redderenl, sibique legaliter siitisf.i-
PATROL. CXXII. 4«
1231 ADRIANUSPAPA II. ,,_
cercnl, omiii eccleiiiastiea communioiie privavii. Scd A , rnil. Idcoqtte conciliabuli ipsius libriun scrulandiiii)
Tliciiperlus quoe rapuerat baud dilficulier redderc admittimus, ul auclor illius el fabricalor mcndacii,
sludiiit. Ilislaldtts vero vir Deo dcvolus, bclloque ct inveulor perversorum (lognialum lerlio judicetiir.
forlissinius, ad procsiilemsc pcrculicnlein lota hu- Egrcssus melropoliia libriim exhibuil, et in lerr.un
niililale conversus cst, ejusque graliam seeimilum praccipitavii, imprecando illi dicens : Tu maledictns
omne Romanorum libiluin, salisfacliirus accipicns, Conslanlinopoli, sis Romoe iterum maledicius. Te
spem quoqiic resumendae comniiiiiioiiis accepil. ininistcr Clirisli Nicolaus novus Pctrus veritatis
Quam iiiiniriim recipcre proevaluisset, nisi conjura- amalor altrivit. Etspalharius calce suo, cnseque li-
lioni Lampcrtortim postea conseius cum viris cx- brum perctiliens , nihilominus ait : Credo in hoc
coinmunicaiis ac rebcllibus fugieiis, Benevciittim opusculo diabolus habitat, quia per os complicis stii
pelerc maluissel. Pbolii ea quoe per se dicere nequit, cructal. Nam
Ilis ita composilis postquam Michael Crocccrum et subscriplioncm Basilii nostri iniperaiotis"post
iinperaior Bardam Coesareni, Pholii fautorem, suuin, subscriplioneni Michaelis, quein cbriosissiiniun sub-
scribere
sicut pcrbibcnl, inlerilum machinanlem percmit, non esse noclu suasil, falsissime continel, quam cjus
Basiliutn collcgam sibi adoplans imperaiorem con- restilutio Ignalii declaravit, et salisfactio
stituil : ciiinqiic novus imperalor Basilius a catho- noslra, si vobis placueril, jtirejuranilo lirmavit. i\e-
licis, lanquain qni semper eis faveril, summo siu- que enim unius semper calholici Basilii nomen po-
dio colerelur, Micbael a spadonibus suis (dubiuni'an tuit falso suis feralibus commentis inserere, qui inu-
filii volunlalc) percnipltis csl. Moxque Basilius re- lato characlere potuit multortim absentiuin episca-
rum politus, primo qtiidcni non se fuisse consciuin jj ] porum nomina cum paucis complicilius suis dcscri-
bere. Quoruni videlicel episcoporum uiiiversitns tam
necis Michaclis, ut ferlur, oiiiiiibns siii^fecit. Tum iinmunis
vero sccundum Romanse Ecclesioecoiislituliim per- est hiijus siibscriplionis, qiiam tenoris
vasorcm Plioliiiui pepulit, el Ignatium patriarcham, ignara. Siquidem nullus Constanlinopolitanoruin,
illud conciliabulum colleclum fuisset (quia
populo aniiilenle, palriarcbio resliluit, ac cx ulra- qtiando
revera nec fuit) agnovil, sed quia Conslaniiuopoliin
que parle, Ignalii videlicet patriarchae, Photiique comprovinciales, veluli regiam civitatem, pro diver-
neopbyti, legatos Romani per simm spatharium Ba-
silium noinine deslinavit, qui pracsente siimmo anli- sis negoliis instar istitts urbisascenduiit, pervicacis-
slite alternaiim confligcrent, ct justilia suffraganle simus Pholius mendacium suiim verilalis medica-
sicut ei a priniaevo fueral iuslitiiliim, linivii.
aut jiistilicarenl Pliotium, ant peipeluo condemna- meiiio, D.un in locum quorumdam sanciissimoruin episco-
rent. Sed divino judicio discrlissimamparleinPhotii cives quidem aliquorum illorum, sed transfu-
pelagus sorbuil, et simplirissimani partem Ignatii poruni ut fama vulgatuni cst, muneribiis excsecalos,
cnm legalo inipcriali salvam scrvavit. Nullnsqiie ex gas, subsciibere fecit. lnde est, qnod subscripiionum
neopliyti parle nisi monacluilus, Melbodius iioniine, islius videnlur diversi characteres, el quidatn co-
solus evasit. Qui- poslmodum neque Photium, pro rum acutiori
cnjus parle vcnerat, neque lgnalitim, contra queni, decrepitum simulanles penna, quidam grossam, nonnulli vero
sed ncque univcrsalis Ecclesiae, ad quam venerat, nanles describunt, ut videlicet grossiori meiiibraiiam inqtii-
fraude
jura siiscipiens, lertio coiiveiitus, teriio perfijiae simplicitali abseniium illudatur : et praesenlium, illud credit
denolalus, scmcl aiiatheiuatizaius abscessit. facilius universilas esse verissimum, quod dissimili-
'
C
At vero Basilius lcgaltis iniperatoris, et Joannes bus litteris fecerit falsitas esse diversum. At vos
mclropolita CacsareacCappadocise Nicolao fueranl illico subscriplionum quidem dissimililudinem refe-
deslinati. Hinc sanciiisinio papoe Adriano cum epi- rentes cbaracteres videbilis. Fraudem vero, nisi
scopis et proccribus in sccretario sanctae Mariae Conslanlinopolim, ut omnis illa ecclesia d.iprecatur,
Majoris juxta morcm sanctoe scdis aposlolicsc rcsi- miseritis, minime cognoscetis.
denli se salis humiliter praesenlarunt; dona et epi- Tuiic snmmus pontifex iitriusque lingu.c peritis
slolas obtulerunl: qttibus sttsceplis, sanclaeRomanoe librum scrulandu n per aliquol dies decrevii, el om-
Ecclesise, cujtis conamine Constanlinopolitana Ec- nia quoe in eo coiitiiiebanlur coram synodo fideliier
clesia de scbismate purgala surrexeral, muliiplices populari; quae ubique omniastrenue perscrutntaest.
gralias relulere, ac posl innuinura laudiim procconia Nam venerabilis poulifex, annitenle omni senaiorio
concordi vocc dixere : Dcvotissiinus filius vester im- popularique coiiveniu, apud bealissimum Petrura
perator Basilius, et palriarcba inunere vestro rcsti- apostolum in defensionem suse Ecclesisedecessoris-
tutus Ignalius, dum ecclesia Conslanlinopolitana per que sui sacrum concilium convocavit. Et primo qui-
intervenluin veslrum invasorem Phoiiuin propulis- dem perlegatos Constantinopoleos veritate luculen-
set, in arcbivo ejus libritni summa falsitate conge- ter audita , deccssoiis sui super hujusmodi lilteras
stum contra ingenium sanctoc Roinanae Ecclesiac, legens, sinistrain ipsius famam puigavil. Deinde
sanctissiiiiiqucpapaeNicoIaireperere. Quem bullatiim Pholium cum conciliabulo complicibiisque suis teriio
quasi verecontagiosum asua urbe peniius propnlere, analhemate perctilit. Ad exlremiim vero csEicrorura
vobisque ttlpote sumino capiti, cui Christus coelo subscriptionibus et sentenliis raboralum , prae fori-
terraque solvctijji atque ligandi poiestalem iribuit, 1) bus graduum nefandi dogmatis libritm cunctorum
misere. Quem , precamur , suscipienles rimamini, pedibus conculcatuin excussil. Qtiem niniirum rogus,
el fraudulentiam quani insonlibus Constanlinopolitis ul fomenlum quoddam ignis excepit, et pei:e. anle-
nosler versipcllis Pbolius inferre poluit, ex eo quod qtiain semiuslum credi po.uisscl, cum magun foelo-
in banc saiiclam Ro;itanam Ecclesiam non habenlein re, piceoque colore consumpsit. Et cuin forte focus
Jiiaculam ncque rugam, aut aliquid hujusmodi, au- iniiiidatioiie pluvioe natttraliter debnissel exslingui,
daccm lingnain exacttit prorsus advertiie. Et quid el ad pluviam quasi ad guttas olei flmima conva-
EcclcsiocDei de hoc lalrocinio slt senliendum, quod luit, et in Iaudes Dei, sanclissimique papae Nicolai,
sub nomiiie synodi furtim ab eo conlicluin esl, pa- siuiiilque Adriani siimnii poiiti.icis mirac ili slupor
liim omnibus piomulgale. Utraruinque partium lam Lalinorum quam Graccoru n corda rcsolvit. Post
consessum pontificem aiiiuienti, Roinanam conlra hoec cum epistolis decessoris sui, sictti ab eo fuerat
sedem apostolicam, poiiiiliceiuqiie ipsius, quia Pho- ordinatum, Donalum episcopu n Ostiensem, el Mari-
litis vocem non haliuii, sunle;iliam forte proeci- iiiiin diaconum Constanliiiopolim destinavit, deinde
pilare potuit, judicium vero librare non potuit. cjusdcm epistolas stto tantum nomitie ti ulatas, et
Sed a sede aposlolica bis judicatus bisque dam- coinmouilorium. Sed el Sicpliiinuni Nopesinum epi-
nalus est. Et quia viribus suis Phoiitts confidens, scopum sociavit, eisque praecepit, ul omne scanda-
in sanclissimum ponliiicem noslrum Nicolaum falsa lum Ecclesiae Constaiitinopoliianie solerler sopirent,
garrire non timuit, os siuim nimirtim in ccelum po- consecratisqne a Melhodio et Ignalio sub salisfa-
suil, cl linguam suani, ul tcrram pcrlransirei.exe- ctione libelli, qiiem de scrinio suscepcrant, proprias
 1^55 NOTITIA HISTORICA. 1254
ecclesias reddercnl. PJ.otiaiiis vero sub eadem , ac A satisfactum. Iinperator et patriarcba dixerunl: Quia
dislricliori satisfacljkme communicarent quidein, sed novum hoc el inauditum de libello proferendo asse-
sacerdolum judicium, usqtte ad sedis aposlolicae ritis, necesse est ut lenoris illius foniiam videamus.
sentenliam manenie sanctissimi papae Nicolai iudi- Nec mora, libelli forma prolata est, et de Latino in
cio protelarent. Itaque niullorum anfractuum labo- Graecum conversa oinnitim noliiiae declaratur. Qno-
riosos circuiuis penetranies, tandem Christo praeduce rum quidam libejliitn proferentes in sancta synodo
Thessaiouicam veniunt, in quain Basilius imperator resederunt : proferre nolentes exlra synodum inglo-
Eiislacbium spalharium candidalum cnm sitoesaltt- rii relicti sunl, sed dieiim fervore sancti Spiritus
tationis officio sanctae RomanaeEcclesiaelegalis ob- lcmperali, pramissn libelli saiisfactione ad unitatem
viam deslinavit. sacrae synodi rcversi snnt. In hancsynodum Pholius,
ille pervasor, de multis criminibus perpetralis ralio-
Qui eos admodum honorifice per conligua iliiieris nem redditurns adducitur. Omnes epistolac sancloe
Inca dttcens Sillambriam pervenerttnt. Ubi a Sisin- RomanacEcclesiaecontra eiim prolalic leguntur. Et
nio imperiali protospalhario, et Tlieognisto patriar- ac anathemalis sententia dudum apo-
cliali hegumeno, qui Romoe apud sanctissimiim pa- depositionis stolica sede prolata, in eum ab omnibus idenlidem
pani Nieolaum pro restituendo Iguatio sedulus inter-
cessor exsliteral, ctim quadraginta cquis de stabulo jacclatur, ;nqi:e ipsius conspectu nefandissimi con-
cilisimli profanaia voluinina, quibus conlra sanclis-
imperiali, el loiius mensae argenteo apparatu, offi- simum papain Nicolaum sustirra fauce lalraverat,
cialibusque, qui sibi ad omnen libilum famularentur, combusla, veritalis, innoceiiliaequelampas emi-
sunt excepti, ad Castrum rotundum, in quo est ec- I» igne cuit. Qui laqueum, quem olim alteri paraverat glori-
clcsia mirae magiiitudinis sancti evangelisloeJoannis ' ficandus, nunc rationis virtule ad exlremam lacilur-
nomine dicata, favore Augustali Sabbato mansio- nitatis inertiam devolulus intravit; et apertum sibi
nein suspiciuiit. EtDominica, quse quinta decima cominunionis oslium, qui sub salisfaclione libelli
dies Septembris erat, indictione tertia, singulos suscipiendus admonebatur, quasi csecus in meridie
equos cum sellis aureis devotione imperatoria ca- declinavit. Denique gestis salubriler omnibus, quse in
picnies, obviatis oiiinibtis scbolis, videlicet spatha- decein sessionibus synodi texlus compleclitur, legali
rioriim, candidatoriim, strategorum, mandatorum , sanctse Romans! Ecclesioe texlum synodi, ne quid
coeierorumque palalinorum ordinum, cum omitibus Graeca
clericorum planelatis ordinibus ad porlain Auream sanciselevilas falsum in eam congesserit, Anaslasio
sedis apostplicai bibliotbecario (qtti ttinc tem-
veniiint. Ibi a Paulo librorum custode, et Joseph va- poris pro causa Ludovici serenissinii noslri Augusli
sorum cuslode, simutqueBasilio sacellario, ecclesias- cuni
licis induti vestibus salutati cum syncellis patriar- Suppone archiminislro post eos Constantinopo-
divina ut credilur dispensatione, pervenerai)
elioe Constaniinopoleos solemniler pratceduntur, et Iim, subtiliter inouireiidum, antequam subscribant, com-
ab onini pnptilo cum cereis et lampadibus proseqiran- mittunt. A quo, quia in utrisqtie linguis eloquenlis-
tur. Sieqtie ad Irenes palulium descendcntes, in simus exisiebat, studiosissime perscrutalus, omne
(lomiim, quae dicitur Maguatira, a Joanne a secretis, quod ad laudem serenissiiiii nostri Csesarissanctissi-
spatharioque candidato, el Strategio spathario can- mus domniis Adrianus ponlifex in epislola sui deces-
didato, qui siibministraiionis graiia depuiati fuerant, soris Afsenio episcopo iinminenie adjecerat, reseca-
laiidabililersuscipiiintur.perquosiinperialiamandala tum inveniunt.
siiscipiunt devotissime procul* dubio suggesta, ne p(
forie molesle ducerent, quod iihperiali natalitio im- Qtiapropter epistolam sedis apostolicoe, fraudulen-
iiiinciiie, in crastiiiuin suscipi 11011 valerent. Quo fe- ler corrosatn sunnnis clamoribus conquernntur, fa-
liciter celebiato, misit imperator in occursum ipso- tentes se nullo modo synodalibus aclionibus subscri-
•iiiit oinnes ordines palalinos. Quibtis praecedentibus pturos, nisi totius epistolae inlegiitas geslis synodicis
unle iniperaioieni in cbrysolriclinio sibi conlinuo jungeretur. Hoc modo Romanis cerlanlibus, Graecis
assurgentem salutabundi conveniunt , apostolicas vero, non esse in synodo de laude imperatoris, sed
episiolas imperatori offerunt : quas impcralor per de solius Dei traciaiidum allisone respondenlibus,
scinel suscipiens osculitur. De statu Romanae Kccle- nomenqueimpcrialis noslro Cscsaripenitus invidenli-
siae, et saiute domiii Adriaui summi pontilicis, dcque bus; landem ad boc usque perventum est, ut inlcr-
omni ecclesiasticoruin, senaloriorumque ordine ortli- posila condilione voluulatis aposlolicoediffiniiis sen-
nabiliier persrrutaliir, legalosque amabililer oscula- lenliis ininus finite subscriberent, ila legentes : Ego
lus, Ignatio palriarchse jussionem apostolicam peila- ille vices agens domini mei sanctissimi el univer-
luros absolvit. salis Adriani pap;c in hac sancla synodo prasidens
ad voliiniaicm ejtisdem eximii praesulis, ad
Qui sequenti die ad imperalorem rcdeunt, a quo usque
lnliter alluquunlur : Sanctse ConslaiUiiiopoIilaiue oiniiia, ut superius lcgiltir, consensi, et nianu propiis
EccIesiaeperanibiiionempervicicassimiPholiidiversis subscripsi.
scliismaticoriim llnctibiis laceratae sancta omniuin His expletis, quidam Groccorum intperatorem co:i-
Ecclesiarum Dei mater EcclesiaRomana, sanciissinii veniunt, et Conslanlinopolitaiiam Ecclesiain per
(loinui et universalis papaeNicolai (sicut ex cis litte- [r. oblatos libellos, in potcstjtem Romanani redaclam
ris, quarum aucioriiate.prsesens pater noster Igna- flebiliter conqueruntur, et dttbietate subscriplionuiu,
lius, qui violenter fuerat a Photianis expiilsus, seJi oinnia quae in synodo decreta fuerant, revolvenda,
proprise iiuper, jtivanie Doniino, resiituiiis est, cunctaque recidivis erroribus confundcnda fatentur :
polest luculeiiter intelligi) fula provisione consuluil. et nisi libcilos reciperent, libertalem pristiuam se nou
Quapropter nes ctim oninibus Orieuialibiis palriar- posse recipere finaunt. Et illico quidam libellorum a
chis, ntelropolilanis, alque episcopis, censurain san- custodibus, quoniam exceHcntioruin episcoporum
ctae matris nostrae Roiname Ecclesiie per bieiiniiim libelloslegati sanctae Romanse Ecclesise, fuiuroruni
prseslolantes, propter Deum petimus, ut Dei nego- praescii, prorsus occuluerant, defratidantur. Ac per
tium viriliter peragatur, et laiidein aliquando aucto- hoc incredibiliter consiernali ipsi legali, Supponis
ritate veslri sacri collegii tam pestiferse Phoiianaj archiminislri, el Anastasii disertissimi sanctaa sedis
tergiversalionis scandala propellantur; qitatenus apostolica; bibliolhecarii (idelissimis auxiliis iimiluii
unitas et tranquillilas optatie diuiitis jtixta decretuui lur. Qiiibus divcrso modo non sine magno labore pe-
sanctissimi papaeNicolairestaurentur. Legali sanciic riculis imininentibiis, libellos quidcm vix taudein re
sedis apostolicoeresponderunt : Et nos ideo veni- cipiunt: sed imperaloris iram pro iiiinia suacdistrj-
intts; ideo niissi sumus : sed neminem orientalium ctione fidei veheiiienterincurrunt.
vcslroruui ntiiiquam in nostram synodum suscipere ldlur posl diem tertium, quo sacratissima synodus
possumus, nisi oblato libello, cujus formam de scri- cuni suis scripiionibus oninino in codice'consum-
iiio sanclaescdis aposlolicsc sunipsimus, nobis fuerit ui-ta, rclraclaque esl ad cinneni elegantiam iu c«-
1255 ADRIANUSPAPA II. Wga
clcsia sanctoeSnphioefuerat, ab imperatore in domo, A nationera nos dicenlcs mendacium non loquimur,
quam cum vicariis patriarcharum, videlicel Alexan- ita nimirum camdem Bulgariam ex Graccorumregno
driuo, Antiocheno, et Hierosolyinitano, simulque fuisse nunquam negamus. Sed inlueri vos decet,
patriarcha Ignalio, qui cum aliquibus ibi residebat, quia aliud ordinant jura sedium, aliud paliimliir
callide convocati sedere jubentur, et quod principes divisiones regnorum. Nosde divisione regnorura non
Bulgarorum eis lilteras, et dona per Petrum, alios- agimtts, sCdde jtire sedium loquimur.
que direxcrint, audiunt. Vicarii orieiuaruiin patriarcharum dixerunt: lllud
Qtioruni legationem imperatore polissimum an- quod vobis diverso modo Bulgariam pertinere dici-
nuenle suscipiunt, sicque post salutationem Petrtis lis, addiscere volumus. Legati sanctae Romanse Ec-
Bulgarorum legalus exordilur : Doinnus Michael clesioe responderunt: Sedes apostolica, juxla quod
princeps Bulgaricus audiens quod pro ulilitate san- decrelalibus sanctissimorum Romanorum proesulum
ctoe Dci Ecclesise ex diversis parlibus aucloritate doceri poleritis, utramque Epirum, novam videlicet,
sedis apostolicaeconveneritis, gralanler accepit, vo- ve:erenique, lolamqueTliessaliam, alquc Dardaniam,
bisque, qui ex sede apcslolica missi estis, quia in in qua et Dardania civitas hodie demonstralur, cujus
vestro transitu vestris eum littcris visilare dignati nunc palria ab bis Bulgaris Bulgaria nimciipatur,
eslis, mullipliccsgraliasagjl. Legati sanctoeRonianoe antiquiliis canonice ordinavit, et obtinuit. Ac per
Ecclesiaeresponderunt : Nos quia vos filios sanctae hoc ordinationem, quam ttinc paganorum Bulgaro-
RomanaeEcclesisenovimus, insalutatos vos praeterire rum irruplione amiserat, non a Constanlinopolitana
neqtie debuiinus, neque voluimus : qtios nimirtnn Ecclesia, ut modo fingilur, abslulit, sed abhis factjs
sancta sedes apostolica ut propria menibra comple- B modo Cbrislianis recepit. Secundo modo, quia Bul-
ctitur. gari, qui jure gcnlili sibi patriam subjugantes, ecce
Bulgarorum legati dixerunt : Usque hodie pagani licaeper lot annos retinent quod ceperuni, sedis aposio-
fuimus, cl nuper ad gratiam Christianitatis accessi- semet (ut supcrius diximus) patrocinio ordina^
mus : ideoque, nc in aliquo crrare videamur, cui tionique specialiter committenles, nobis debent nec
Ecclesise subdi debeamus, a vobis, qui vices summo- immerito subjici, quos ultronea volunlale magislros
rum patriarcharum gerilis, nosse desideramus. elegere. Terlio niodo, quia eosdem Bulgaros sancu
Legali sanctse Romanoe Ecclesiae respoiidcrunl : sedes aposlolica, jussu quondam sanctissimi papae
Sancla?RomanoeEcclesioe,cui per le, o Petre, tuits domini Nicolai, lam pcr aliquos noslrum qui bic.
senior el bealo aposlolorum principi Pelro cum sumus, jllic multas ecclesias dedicantes, sacerdoles
Omni genlis suoepopulo se tradidit, a cujus succes- creavimus, quam per Pauliim, Doiniiiicuni, Leopar-
diim, ac Forinosiim venerabiles episcopos, sed et
sore, videlicel egregio papa Nicolao, et prsecepla vi- .Grimoaldum
vendi, et episcopos ac presbyteros suscipere meruil : isti coepiscopum nostrum, quem haclenus
vos ct perliniiisse et pertinere debere etiam in eo Bulgari ciiui miiliis noslris sacerdolihus in con-
monstralis, quod postulalos, nostros sacerdotes et spectu nostro liabere sc fassi snnt, a diversis errori-
suscepislis, et hactenus veneratioiie congrua reti- bus ad calliolicoe fidei veritalem mulio sudore,
Christi gralia proeduce, tranferens, ecce ultra irien-
netis.
Bulgagorum legali dixerunt : A s.incta Romana nium lcuuit, non lenel, ordinat, ac disponii. ldeoquc
Ecclesia sacerdotes nos peliisse el suscepisse, et conseqiiens est, ut sine conscicntia Romani
baclcniis babere nos conlitemur, et eis in oinnibus ^* p stinimi pontificis Ecclesia Romana, de quibusprae-
obedirc dccernimus; vertim ulrum Romanaean Con- sentialiter vcstita cernitur, spolietur.
stantinopolitantc Ecclesiaeralionabilitis subdi debea- Yicarii Oricntaruim patriarcharum dixerunt: At
mus, ciini his patriarcbarum vicariis definite. Lcgati quem islorum modorum modo dispensare velitis,
sanclse Romanoe Ecclcsiae responderunt : Propter edicile. Lcgati sancioc RomanaeEcclesioerespondc-
qtiro nos sauclse sedes aposlolica ctini orienlalibus runt: Sancta sedes aposlolica vos, quia revera infe-
diflinienda mandaverat, Dominojuvanle, finivinius; riores estis, snper sua causa judices nec elegii, nec
de causa aulein vestra non secus quam diffinita est per nos eligit, ulpoie qu;e de oinni Kcclesia sola spe-
defiiiiciida, quia nibil in maudalis accepimus, nibil cialiler fas habcat judicandi : sed neque nobis de
vel diilinimiis, vel in pracjudicium sanctoe Romanse hac causa scnleiitiam proferrecominisit. Quapropler
Ecclesiae difiiniendum censemus. Quinimo, qnia quod ab ea faciendiiin non accepitnus, ejus cogni-
omiiis vestra palria nostris saccrdotibus ubiqueplena tionis judicio quae librorum multiplicilaie ad delen-
cst, nulli vosnisi sancloeRomanaeEcclesiaepertinere sionein sui mulla proferre proevalet, ex integro re-
debcre, dillinitiva senlcnlia, quantum ex nobis est, servamus; a qua omnis vestra sentenlia tanta faci*
promulganiiis. litate despicitur, qiianla levitate profertur.
Vicarii oricntalium patriarcharum Bulgaris dixe- Vicarii Orienlalium palriarcharum dixerunt: Salis
runl: Quando vos illam patriam cepistis, cujus po- indecens est, ut vos, qui Grsecorum imperium de»
lcilati subdita cral, et utrum Latinos, an Groecos trectanles, Francorum focderibusinhserelis, in regno
sacerdotes habuerit, dicite? Lcgati Bulgarorum dixe- nostri principisordinandi jura servetis. Quapropter
runt : Nos illam patriam a Grsccorum poteslaie D Bulgaroruni palriam, quam ex Grxcorum poteslaie
armis evicimus, in qua non Latinos, sed Groecos dudum fuisse, et Grsecossacerdoles habuisse com-
sacerdotes reperimus. Vicarii orienialium responde- perimus, sanclse Ecclcsise Constantinopolitanoc, a
runt : Si Grsecos sacerdoies ibi reperislis, manife- qua per paganismuin recesseral, nunc pcr Cli.ristia-
eltiiii est, quia cx ordinalione Constanlinopoleos illa nisnium restilui judicanius. Legati sanctae Romanse
pallia fuit. Legali sanctseRomaiioeEcclesiaerespon- Ecclesioereclamantes dixerunt : Sentenliain quani
derunt : A Groecissacerdotibus argumentum sumere non elecli, neque admissi, sive lumo.re, Seu gratia,
non debelis: quia linguarumdiversitasecclesiasLiciiui vcl quidquid illud est, modo prscctpitastis polius
ordinem non confundit. Nam sedes apostolica, cum qiiani prolulislis, aucloritate sancti Spi.rilus usque
ipsa Latina sit, in mullis lamen locis pro ratione pa- ad diffinilioneiii sanclse sc.dis apostolicae omnilio
irix Groccos sacerdoles et semper et nnnc usque rescindiinus, ita ul niillo modo vel noinen habere
consliluens, privilegii sui deirimenla scntire nec scntenliae mcreaiur. Teqtie adjuramus, palriarcha
debel, nec debuil. Ignali, auclorilate sanclorum apostolorum princU
Vicarii orientalium palriarcharum dixerunt : pum coram Deo, suisque angelis, omnibusque proe-
Etiamsi Graecorum presbyterorum ordinalionem sentibus conteslamur, ul sccunduin hanc epislolam
vcstri juris fuisse docealis; illam tamcn palriam sanciissimi rcsliliitoris lui doiimi Adriani summi
Groecortinireguo perlinuisse nunquam negare pote- ponlilicis, qiiam libiecce offerimus, industria lua ab
riiis. Legati sanclaeRomanaeEcclesiacresponderunt: omni Bulgaria ordinalione immunem le, nullUmtuo-
Sicut Btilgariacnobis diverso modo perlinere ordi- rttiii iiluc niillendo, cuslodias, ne sancta scdes apo-
 1257 NOTITIA HISTORICA. 1258
stolica, quae libi lua restituil, per te sua perdere A libus regias quoque litleras obtulit, summum proesti-
videatur, qttin polius, si, quod non credimus, jiistara lem summopere deprecantes, irt aut Marinum sibi
te habere querimoriiam aestimas, sanctae Romanoe bene compertum diaconum archiepiscopuin conse-
Ecclesiserestitutrici luae solemnilcr suggerere non cratnm remitteret, aut aliquem ex cardinalibus dun-
t niitlas. taxatsuac ecclesiaevirum sapientia, persona, vitaque
Tunc patriarcha Ignalius, aposlolicam epistolam archiepiscopalu dignissimum Bulgaris eligendum
Kiiscipiens, licet magnopere admonilus eam legere dirigeret, quem post approbationem eorumdem, de-
riisliilisset, respondit : Absit a me, ut ego bis prae- nuoremeantem archiepiscopali ministerio sublima-
siimplionibus contra decorem sancla? sedis aposloli- rel. Sed Marino Constanlinopolilanum missalicum
cae implicet, qtti nec ita jtivenilitcr ago, ut mihi devotissime, ut diximus, sortito, summus ponlifex
subripi valeat, nec ila seniliter deliro, ut quod in Silvestrum quemdam Bulgaris eligendum direxil,
aliis reprebendere debeo ipse commiltam. Hoc fine quem cum Leopardo Anconilano, et Dominico Tar-
collociilio illa finila est. visiensi episcopis, simul et litteras pro archicpiscopo
Sed imperialis commotio, liccl spem fronte famu- aul Formoso Portucrisi cpiscopo remiltendo impor-
laret, augmentum suscepit. Legatos tamen sanctsc tunissime deprecantes remillentibus Bulgaris magna
llomanse Ecclesiaead prandium convocans donis opti- sub velocilate recepit. Quibus inler nonnulla rcscri-
niis decoravit. eosque Theodosio spathario, non ea psil, ul quemcunque nominatim devolio regalis ex-
qua congruebat solliciludine, deducendi gralia com- primeret, eum sine dubio ponlificalis provisio Bul-
mendavit, Acodyrcharium usque perducti, neligeri- garis archiepiscopum commodaret. Al vero Bulgaro-
terque sine ulla provisione dimissi. Post dies aliquot '," rum rex exspectationum moras diutius ferre non
navigantes, in Sclavorum deducti manus, proh do- valens, ad Groecorura imperalorem, nalorum Theo-
lor! inciderunt, bonisque omnibus, ac aulhenlico, doroeoccasione allevna regna sibi aliernatim rapere
in qtio. subscriptiones omnium fucranl, exemplari machinantiiim, adductns, eumdem Petrum, quem a
rlenudali sunl, ipsique capile plexi fttissent, nisi ab Roma sine desiderii sui effectu sero receperat, cum
his, qui ex illis aufugerant, sibi limuissenl. Tandem nliis e lalere suo Constantinopolim, requisilionis
apostolicis imperialibiisque litleris ab cxsilio libe- gralia cui potissimum Bttlgaria pertinere deberet,
raii, ct undecimo Kalendarum Januariarum die, cmisit, ibique a legatis noslris, qtiod juri Romano
indictione quarta, Romam reversi, omnia qtiaesupe- pertinerent, sunt convicli; al postmodum per Orien-
rius diximus coram sanctissimo summo ponlilice ac tales Constantinopolitanosqtte donis ac promissioni-
proceribus reiulerunl, nihilque aliud scripliirarum, bns persuasi Grsccos sacerdoles, juxla quod Gri-
qnam librum actionis Ignatii, ellibellos quos a Scla- moaldus episcopus, qui ab bis se repulsum fatetur,
vis receperant, et reliquos libellos quos Stipponi snscipienles nostros ejiciunt, et per eumdem Gri-
afchiministro, el Anaslasio prudeiilissimo bibliothe- moaldum episcopum, quia sine conscienlia sedis
cariosancloe sedis aposlolicae(cujiispraescienliae[for- apostolicoe, commissum sibi prredicationis officium
te, praesenlis] solliciludine exemplar amissae synodi, deserens, Romam ditissimus remeavit, magnum
quod sibiscribendttm impetraveral, Ecclesia Romana epistolsevolumen frivolis allegalionibus tanquam sub
suscepit) dudum Conslanlinopoli commcndaverant, praelexlu deliberatae sententiae synodo prsesidentium
oslendere poltierunt. implicatum aposlolicae sedi supcr cxcusatione sua
Snperiore tempore Formosus Portuensis el Paulus remisit. In quo faclo quia episcopus a Bulgaris ex-
Populonicnsis venerabiles episcopi, qui cum caeteris (] pulsum epistola tacente se asserit, et presbyteri non
jussu sanctissimi papae Nicolai causa praedicalionis se pulsos a Graecis, vel Bulgaris, sed ab episcopo
destinali ftierant, remearites de Christianitale Bu!- circumvenlos, profecto dubiiim, quin nuilu.c subsit
garorum, acomnimoda subjectionc, qua specialiler prodiiionis imago, donec Christus renum rimaloret
sancloeRoraanseEcclesioedevolissiihacolla submise- cordium, in sttorum servorum examine hanc i:i lu-
rant, sedem apostolicam recrearunt, et Micbaclis cem prolulerit, non videtttr.
Bulgarici regis Iegattim, Petrum nomine, summo
pontifici proesenlarunt. Qui legatus cum donis rega- (Videntur aliqua dcesse sub finem.)
 .259 ADRIAM PAP^ II
{m

ADRIANI PAPJE II

EPISTOL^E ET DECRETA.

(Ajnd I.:ib'>.,Concil.Inm.VIII.)

I A limrc vinculttm dissolvisse, ct ad illicilum P.cpristi-

EPISTOLA
ADLOTIIARICM
REGEH. miin stiipriiin incor.gruis reverti velle occasionibus
(Anno8G7.) ngnoscercmtis. Tlieutbcrga ilaque illuslrissima regi-
na conjiix veslra, sanciorum aposlolorum Pelri et
Qnod Theutbergam solutioncmmatrimonii Romrnpo- Pauli ad limina vcniens, menteque devota oralionis
stnlanlem ad Lotharinm redire jusserit, dovcc in
njnodo dc ea re ttatuat. Monel Lolharium ut enin desitierium complens, noslram facicm contemplari,
iu consorlium reiipini, attt si alio in loco iiilcrint catisasque stire neccssilatis nobis ore proprio expo-
consistut, promissas illi abbaiias ad vitiv snbsidia nere quocsivit.Qnrc ctim a nobis, pro amorc Dci H
concedat.
vcstro, et ab omni nosira Ecclcsia honorilicc, sicut
Qnia bcato Pelro aposlolorum prinripi Dominus oportebat, susccpta fnissel, dixil se proptcr quam-
nosler oves suas, lolam videlicet Ecclesiani, prelioso dam corporis sui infirmilalein, ct quia non lcgitimo
jim sanguinesuo redemplam, posl passionis vincula, vobis antca fueril conjuncla connubio, a vestro vellc
posl clavorum vulnera, et crucis ludibria, alque rc- separari consortio, el ob amorcm Dei srecnli digni-
surrectionis gloriam, tertio commcndavit dicens : talem et gloriam abjicere, ac sub leni jugo Cbrisli
Pasce oves meas, pascc agnos meos (Joan. xxi), nos cervicem cordissubmitlere. Quibttsprofeclo audilis,
vice ulique aposiolalus illius, Domiuo in omuibus B et Domino atixiliante diligcnter consideralis, non
cooperante, fungcnles, in virga oequilalis et jusliliae, modico fuimus lurbali sttipore ; quod se pro talibus
in longanimiiate benignae hnmililalis et patientisc, a vobis qusereret separare, cum scriplunisit dicenie
gregem Domini pahulo spirilalis vitoepascendum, et Domino : A Deo jnngitur mulicr viro, et iterum :
ctira solerli custodiendum divina suscepimus volun- Quod Deus junxit homo non separel (Mattk. xix;
tate. Os apostolatus noslri, scptiformis Spirittis gra- / Cor. vn). Et cum ipsa, sicut dixit Apostolus, sui
tia plenum, pro regni tui stabilitate fclicitaleque corporis non babeat polestatem , sed vos, cui Do-
perpetua, sempiterna nempe vera animre salute, qna mini est voluntate legitimo malrimonio regali-
nunc et in oclernum beate securiterque fruaris, o in- que loro conjuncta. Cui sane quamvis cum vestrre
clyte rex Lothari, vicibus indefessis apcrienles, ex- voluntalis conscnsu atque licentia hocce supplici ni-
cellcntiam tuam paterno monemus affeclii, et jure mis pace deposcerel, noslrum in tali voluntatis sua3
aposlolico exhortamur, qttalenus maloriimhominum desiderio consensnm nullo modo praebuimus. Licen-
consiliis relictis, et mortifcris persuasionibus omni- tiam vero illi rcvertendi ad magnitudinis vestroe
modo spretis, aurem cordis tui coalesti, sane clavi- consorlium, juraque nyilrimonii regalis illibata cu-
gcro bcato Petro in nobis loqucnti aperias, omnique stodiendi pracepimus. Super his autem, quibus se a
nnimosiiate cl inclyta mundi dilectione procul ab- 'C vobis quacrit disjungere, lam repenle sine multorum
iccta, ea quoe justitise ac rectitudini maxime con- fratrum noslrorum consilio, el ingenti examine.fini- .
gruunt proedicantes toto desiderio audias, evidenli- livam nunc proferre sentenliam, aut consensus no-
que pcrficias devotus affeclu, quia non auditores, stri immaturam dure licentiam jure distulimus. Deo
sed factores legis Deus fore justos approbat. Unde aulem nobis salutis opem vilamque prabenle, tam
sedis apostolicac salubrem admonitionem et corre- pro his qtiam eliam pro aliis ecclesiasticis causis
ctionem vencrabili sinceraque mentesuscipcrestude. synodum facienles, et talia sublili cxamine indagan-
Duo igilur a lc carnis devicto illecebra dudum com- tes, ut sccundum Dcum salvi essc possitis, idonea
missa videntur illicita, qtiae ab antecessore nostro satis inlentione deliberabimus coram Deo Salvatore
piac memoriae papa Nicolao censura fuerant emen- noslro, atque finiemus. Propler quod excellentiam
data canonica. Unum.videlicet nefarium Theutbergae tuam aposlolicis monemus alloquiis, et hortamur in
legitimac conjugis ture divortium; alterum vero, sce- -Domiiio, ne aurem nobilitatis ture consiliis impiorum
leslissimus Waldradaemoechoeconcubitus : quae non et verilali repugnantium verbis inclines; sed potius
solum lex omnis divina rcprobat, condemnat ct fieri Dominicis et apostolicis prtebens gratanter prsece-
omnimodis velat, sed etiam mundana prohibcntjura. ptis, eamdem Theutbergam nobilissimara reginam
Di: qiiibus nos ilerum rescribere nullatenus studere- conjugem tuam dilectionis amore in conjugale con-
mtis, nisi vos a justitise tramile per incentiva carnis sortium laetus recipias, et pro amore Dei et sancli
procul dubio deviasse, bonumque conjnnctionis !cgi- Pclri, nostroque simtil, bonore digno cain retincre,
 1281 EPlSTOLJi ET DECRETA. l^-
siculi corporis propiii membrum dilcclum, prorti- A sccundum dcfinilionem prxnominali sanctissimi prrC-
rcs Quod si ob itineris longiliidiiicmet asperilatcm, sulis exhibuistis, laudavimus. Et licet ad seriem
vcl aliquam carnis incommoditalem, ad vos usqtie rerum geslartim luce clarius agnoscendam non sufli-
ipsa pervcnire distulerit, elegeritque in alio pro- ciant, qttoc tam rie Ebbonis dejectione, quam do
priclalis suselocosibi utili magis consisterc, inlerim, bis qure postmodum acta sunt unaniiniias vcslra
iloncc syiiorius, ut prrcdiximiis, fiat, salva cl incolu- descripsit, et nonuulla rationi veslrre dcsint corum
mis sub veslra regali tttitione alque rielensionc se- quae super his gesta sunt, qiireque jam memoratus
cura pennaneal; habeatque in potestale sua ipsas et semper memorandus ponlifex apostolica?sedi vo-
abbatias quasei dare ipse ore proprio promisisli, de Iuit ex integro rcserari; pium tamen laborem vcstroe
qiiarum sir.nptibtisalque reditihus necessaria possit sanclilatis et studium non solum laudabile, sed et
babere stipendia dignaque subsidia. Sin vero quili- longe lalequc prrcdicabile judicamus. Innocentia
bet vcstrum ei aliqnam fuerit niolitus conlrarictatcm quippe jam nunc fralris et coepiscopinoslri Wulfadi
inferre, aut periculose praesumpserit nocere, sciatse el collegarum cjtts, qnam quidam emergens casus
a nobis perpetui analhcmalis vinculo esse procul du- per non brevis temporis intcrcapediuein obumbrave-
bio innodandum, et ab omni Christianorum consor- rat, relractatione et refricatione vestrre sacralae et
tio scparandum; te autem, si talibus conscnsum B apostolicscsedis auctoritate frequenler adunatae so-
procbueris, omnimodis excommunicandum. Icrtiae, ecce, Deo gralias, vcnit ad lucem, et jusliliae
II. suae radios ad omnium omnino cerlitudinem foras
ADADONEM VIENNENSEM ARCIIIEPISCOPIM. quasi solis splendor extendit. Idcoque nos veslrum
judicium, ac vestram senlentiam, quam aposlolicae
(Anno 868.)
Laudal ejus zelumingntiiqiie ncumen in prwcavendis sedis censura, sicul exegit ordo, proecessit, approba-
insidiis impiorum. mus, admitlimus et corroboramus; alquc postula-
tioni veslrae, ctti quidquam negari difficilliinumest.
ADRIANCS episcopus, servus servorum Dci, reve- ad pleniorem confirnialionem, usum pallii
rcnlissiino ct sanclissimo confralri noslro ADONI annuentes,
Viennensi archiepiscopo. jam dicto fratri nostro Wulfado Bituricensi antisliti,
sccundum priorem consueludineni, ad genium et
Legatus ciim Iitteris a bealiludine lua decessori decus eccljsiae sibi commissae,et instruclioneni ipsius
mco sancloememoriac papae Nicolao destinatus, me
in sede illius, quia sic Dominus voluit, ordinatum concedimus. Quod etiam ssepe memoralus decessor
invcnit. Et quia noluimus frustrare pium sludiuiii noster jamdudum libenter annueret, si qure nunc
misisiis ipse reciperet, vel si is qui hoc suscipere
liium, non illius vice, licet propler legali moram ^
a Biluricensi missus probarelur Ecclcsia.
parlim de his quaescripsisli fraternitati luaerespon- conabatur,
'liimis. Debenius enim ei in labore succedere, cui Sed quod ille non egit, ccce nos cgimus. Quin potius,
nos ecce Deo au-
per Dei gratiam successimus in honore. Igi.Uir de quod ille perficere deliberaverat,
admoniiione quam per Waltarium comiiem circa clore supplevimus. Non quippe est diversitas operis,
ubi est una eademque concordia voluntatis ; pra>
gloriosnm regem Hlotarium cxercuit sollicitudo tua
sertim cum debeamus ei in labore succedere, cui
grares.mult .s rependimus. In eo quippe te pracipue
indiislrium paslorem Dominici gregis ostendis, quo successimus in honore. Nimiruin qui sumus ul Psal-
insidias lupi pracavendas esse longe posilus adhor- mista canit : Pro palribus nali filii (Psal. XLIV),ct
laris. Perscrutatis praeterca quaterniunculis, quos constiluli, quamvis longe mcriiis impares, super
idem lcgatus detulit, ingenium et acumen senstts omnem universalis sanciae Ecclesire lerram. Preca-
lui niiraii sttmtis, et auclorem protinuscollaudamus. mur autem, et obsecranins in Domino, ul sicuti nos
Verum sicut exemplaria cpislolarum, quae aposlo- unanimis fralernitatis vestrre precibus annuimus, et
licae recordationis decessor noster super hac te in assensum de caciero non solum in boc, sed in omni-
Gallias, etad omnes episcopos ultra.... posilos des- bus proebere disponimus; ita quoque vos meis nunc
tinavil, indicant, ct sicuti nonnulli primores xx, ]p. votis satisfacere procurantes, crebro dictum aposto-
etc, qua; iii ms. codice desideranlur. licse recordationis papam Nicolaum in codicibus vel
III. diptychis ecclesiarum vestrarum scribi, et nomen
ADSVNODCM TRICASSINAM. * cjus inler sacra missarum solemnia improelermisse
recilari faciatis : ita ut aliis quoque fratribus, et
(Anno 868.)
Probal illoruin in collujctt.lisgestis diligentiam, et diceceseon vestrarum sacerdotibus, idipsum agere
ptillium concedit Wnlfado. Hortatur ut Nicolai no- proecipiatis. Nihilominus vero suadere vestrae dile-
men scribanl in diptycltis, caveanlque ne guidauam clioni curamus, et admonemtts, ut tam Grsecis prin-
conlra ejus acta vel decreta tentetur.
cipibus, quam omnibus omnino clericali fungenlibus
ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, sanclse ordine contra personam ejus, vel acta seu decreta
et in Chrislo diligendaesynodo apud Trecas colleclae. ipsius, agere vel decernere quidquam tentanlibus,
Legationis vestra scripta, beatoe memorioedeces- lam verbo, quam scriplo viriliter obvietis, ac vali-
sori meo papoc Nicolao niissa, nos jam in sede illius dissime resistatis. Scientes praterea, quia qusecun-
divina dignalione locati stiscepimus, promptissimam- quc hic adversus cjus pcrsonam, vel decrela geren-
r,ue obedientiam vcstram, qiiam in colligcndis gcslis, lur, me his nunquam prabiturum fore consensum :
»561 ADRIAM PAPJE II 1204
nec eis a quibuscunquc, vel quomodocunque fianl, A j tor ut pacis et dilcctionis vinculiim, quoemajor est
meum inleresse mentis, vel definilionis, aut disposi- omnibus virtutibus et holocautomalibus (7/ Petr. t),
tionis affcclum. Quanquam si quilibet apostolicae insolubililer in omnes et invicem observare gloria
sedis misericordiam humilitcr postulaverint, circa tua contendat, el inler subjectos medttllitus cuslodiri
hos pramissa salisfactione milius agere nullo, modo semper admoneat. In hoc enim regni vcslri, status
veliinus inflexibiles apparere. Tanlum ne hujusmodi poterit incolumis tulius permanere, si vos neminem
liomiiics sic innocenliam stiain asserere studeant, tit concutientes a nullo concuti dignoscamini. Praelerea
in accusationcm. tanti pontificis maximeque in Dei aolumus ignorare celsitudinem tuam, dileclissimum
judicio collocati, quoqtio modo prorumpere audeanl: el spirilalem filium nostrum Ludovicum, piissimum
praecipue cum illum, dum advixit, nemo impelere et a Deo protectum imperatorem, non adversus san-
praesumpscrit, vel-eum de injusto. judicio arguere, clx religionis (ilios, ut quidam, pugnare, nec conlra
vel lennitcr ansus exsliterit; nisi forte bunc qnis fidei Chrislianoe domeslicos, sed adversus filios Be-r
buinilitcr adiil, cni ille salisfaclione nondum curata lial, et adversus Chrisli nominis inimicos, pro san-
jiire remittere non consensit. Estote igitur circa ctae Ecclesiae, et praecipuc noslra securitate, proque
baec vigiles, eslote forles, el isla omnibus ultra fidelium libcratione muliortiin, qui. pene jam fine-
Alpes constitulis episcopis nuntianles, ul el ipsi B ; tenus apud Samnium periclitabanlur, ita ut eliam
quoqiie super his sollicili et intenti propugnalnrcs fines noslros infestalio jam jamqtie Saracenorum
sinl, saliilaribus monilis incilare. (Ivo, parle v, c.ip. invaderet. Egressus a summo sublimitatis proprio
54.) Quoniam si sedis apostolicae proesul, vel ipsius solio, et a pacatissimrc quietis suae fundamine, nec
decreta, dctcstationi vel abdicationi babenlur, nullius corpori parcit, nec aeslibus, nec algoribus, nec de-
vestrum vel noinen vel inslilulum firmuin aut slabite nique ullis evenlibus cedil; sed omnia incommoda,
permanere valcbit. Quin potius et dogmatibus, qure omnia discrimina pro^Christi nomiue tolerans, nihil
de sancla et individua Trinitale a prasulibus sedis est quod pro Cbristianorum ereplione recuset arri-
aposlolicrc promulg.iiitur, nonnulla possunt (icri de- pere, niliil est quod pro fidelium quiete ac pace de»
trimenla, si prrccedentium quorumque et maxime clinct assumere. Denique non modicam. Ecclesiae
primae sedis ponlificiim statuta vel ulli, quod dici sanctae quielem per eum divina jam pietas operata
nefas est, quin el ipso,auditu prorsus horreodum, a esl, non modicte paganorum vires forlitudine super-
stibsequenlibiis qttibusque, imo cl inferjoribus, abo- na prosiratae sunt. Siqnidemsaepiuseosdem lanqtiam
lilioni cuidain vel damnalioni siibjiciantur, vel im- murcs e cavernis suis egressos ad sua latibula lorga
pioe tcmeritatis ausu saltcm soli derogationi prodan- vcrtere compulit, et brachia contra nostros exerta
tttr. Sanclam fraternitatem veslram oplamus nunc C potenli virtuteresolvit. Quin et nobis omnibus, qui
ct semper in Chrislo bene valere. Data IVNonas Ee" longe sumus el qui prope, magnae sectiritatis procsi-
bruarii, indiclione prima. dium condoiiavil, dum scilicct nonnullps eorum
IV. proslravit, nonnullos etiam ab corum snperstilioso
ADIXDOVICUM REGEM GERMANl.t. ritu convertens, Chrisli fidei et verae rcligionis ili-
(Anno868.) nera sectari perdocuit. Qua de re raluni ducimus
De vicloriis Ludovici imperaloris adversus Saracenos, veslrara commonere magno ppere celsitudinem.qtto-
cnjtts interim et Lotharii hatris qum tunt, tangi non veslris molibus , non aliorum suggestionibus
velat. incitali, quidquam quaeillius sunt concutere praesu-
ADRIANUS episcopus, servus servorum _tei, dilecto malis. Non solum autem quae illius sunl, verum
filio LUDOVICO glorioSoregi. ctiam quaefralris ipsius, Lotharii videlicet gloriosi
Intcr exordia divinitus ordinali, licet in indigno regis, consislunt, nullo commovere paliamini pror-
minislro, ponlificalus mei, pacis studiirm proe crete- stis instinctu. Qtti enim tangit ea quae fratris ejus
ris virltitihtispraedicandi suadendi(|uemilti necessilas sunt, illa quae ipsius sunl langit; ct qui illiiin livore
non fnconvenienler incumbit. Nimirum cum etiam victus commovet, hunc procul dubio commovere
in ipsius Dominicae nativitatis principio ccelestis D dignoscitur. Quamobrem suademus et dilectionem
exercilus militiopvrsae sint, quae clamarent: Gloria vestram bis apicibus cohortamur, ut iniquis suasio-
in excelsis Deo, el in terra pax hominibusbontevolun- nibus non cedalis, nec sinistra machinanlibus aures
tatts (Luc. i). Ubi profecto solerter intuendum est accommodetisj sed unusquisque vcstrum suo jure
non lentet,
quia sicut tunc paslores, qui super gregem suuni conteolus, quoe alteriijs sunt usurpare
invadere quocunquemodonitalur, quodinvasum
proe caeteris vigilaverunt, tanti tripudii videre proc nec
caeicris gaudia meruerunt: ita nos lunc procul dubio non mqdicum polest invasori generare sine dubita-
ccelestitim bonorum laetitiam adipisci merebimur, si tione discrimen. Provideat ergo prudentia vestra ne
filio noslro semper Au-
superoves Domioicassollicite vigilemus : ne vidclicet jam fato desiderabilissimo
has vel per insidias odil se.u discordiaevorax lupus goslo, causam Dei exsequenli, et hoerediialera Do-
invadat, vel per cnpiditatem avidus ille leo deglutiat, mini vindicanli, ac ipsius bella pralianli, quodlibet
Dei Ecclesiaft
qui docente aposlolorum principe circuit quaerens offendiculum proeparelur, quo sanctoe fidelium
quem devoret. Ideoque nunc, fili charissime, oppor- quavis ex parte impediatur, velprofectus
Yine importune suadeo, admoneo et instanter adhor- cxcludaltir : scd polius lcla veslra paganorum acics.
1205 EPISTOLiE ET DECRETA, 1266;
paveant, et jacula vestra hi qui sine Deo sunt acuta A . el pro simulatione poliori nextt ligaberis. Etenim
reperiant. Quin penitus, secundum Apostolum, non divino fertur oraculo (/ Reg. xvi), quia homo videt
sit vobis colluclatio adversus carnem et sanguinem, in faciem, Deus aulem cor inluetur. Ergo ne dele-
id est homines, sed adversus principes et poteslates, cleris in infimis, scd superna cordis inluere semper-
adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra obliitibus. Caduca sunt qure. cemuntur, quse vero
spirilalia nequiliae in ccelcsttbiis(Ep/ics. vi). Alioquin non videntur reterna consistnnt. Noll rogo pro terre-
manum aposlolicae sedis cum eode.mpiissimo prin- nis cceleslia, pro visibUibus gaudiis perdere gaudia,
cipe fortiler esse cognoscite, et arma nostra illi mu- qtiaequidem neq cogitari sufficiunt. Nulhis libi blan-
nimina vahdissima conferentia, summo agonotheta diatur; qul enim te beatificant, ipsi te decipiunt.
nobis concertante, et beatorum principum apostolo- Denique qnanliscunque velaminibus justilia et veri-
rum intercessiooe cooperanle, praeparata sine cunc- tas occullelur, quandoque tamen splendoreni foras
tatione proenoscite. Optamus groriam vestram nunc suse clarilatis emillet, nec polerit omnino diuliiis
etsemper in Chrislo valere, dilectissime fili. Data nubilo sxvre detcnsionis obduci. Quod, favente Deo,
pridieldus Februarias, indiclione prima. tara sedis apostolicoe studio, quam reclissimi princi-
V. pis, charissimi, videlicel filii nostri, cui nunqtiam
^ lortitudo qurelibet aljquandojplacuit, sed nec placere
Afi WALDRADAM. quoquo modo poterit, sollicitudinc, radios suos ut,
(Anno 868.). splis candor estendet.
Waldradam, quia resipuisse dicebatur, Ludovici im- VI.
peratoris rogalu, communioni Ecciesim restituit,
ca lege ut ad Lolharii societalem non redeat. AD,EMSCOrOS CERMANI/E.
Nemo plane dubilat nullum faciiuis esse, quod Ec- Asolutam a se Waldradam, et congruenlibus monitis,
clesia data sibi divinitus poteslale ab eo desistenti- inslructam significat.
bus nonpossit absolvere, et pcenitenlibus relaxare, ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, reve-
cui dicilur,: Qturcunque dimiserilis super terram, di- rentissimis et sanclissirais confratribus noslris ar-
missaerunt et in ccelis: et quaicunque solveritis super chiepiscopis ct episcopis in regno Ludovici gloriosi
lerram, soluta erunt el in coelis( Matth. XVIII,Joan. regis conslitutis.
20). In quibuscunque omnia sunt, quanlacunque et Sicut obstinatis et incorrigibilibus debelur vindi-
qualiacunque sint. Quod etiam in senlentia tua ra- cla, ita a conversis alque correctis amovcnda est
lionabiliter observaudum est, qua licet fuerit obli- ubio et adhibcnda curalio. Quapropter nos Waldra-
gata, quia tamen, sicut multorum, sed praicipue di- ^ dae, qure mullorum ut refertur atteslalione a prisli-
leclissimi filii nostri Ludoviciclementissimi Augusti, niset illicitis affectibus ad saluliferum correctionis
cui fides in omnibus adhibenda est, rclalione didici- iler conversa est, remedia miserationis apostolicse
mus, a naevo,quo tenebaris obstricta, resipuisse di- sedis exhibere consensisse, illamque vinculo excom-
ceris, et ab obstinatione, qua vidcbaris annexa, dis- municalionis vel analhemalis auctoritate Dei et
cessisse narraris, pietalis libiviscera noveris et apo- principum aposlolorum absolvisse cognoscite : ita ut
stolicre sedis aperta, ct tam vinculis analliemalis et deinceps Domini Ecclesiam ingredicndi, et orandi;
excommunicationis exutam, qtiam cunclorum Cbri- convivandique, seu cum cseteris Christianis loquendi
stianorum, Dei et beatorum primorum aposlolorum sit ei auctore Deo concessa liccntia. Cui Waldradre
auctoriiaie, societati redditam, alque communioni videlicet compelentia monila deslinavimiis, et quae
te gattde reduclam : ita ut deinceps ecclesiam ingre- conveniebant lilleris inculcanda praevidimus ; qua-
diendi, et orandi, convivandique, seu cum coeleris rutn scilicet litlerarunvtextum sibi veslra fratemi-
Chrislianis loquendi, sit tibi auclore Deo data licen- tas exhibcri summopere postulet. Et quoniam ila
lia : praefali dunlaxal regis societali, propler anliqui convenit, a vobis exigendum et agnoscendum decer
ttostis versutias, nttllo pacto penilus adhoerendi. nimus, quateiius per ho&scire valeat vestra sancti
Quod tamen beneficium, quanquam hoc moderatio tas aposlolicse sedis auslerilatis et mansuetudinis
flagitasset ecclesiaslica, quacsicut incorrectis infle- remissionis et refrenalionis indicia, et moderanlis
xibilis, ita correclis semper debet esse flexibilis, in- simre discretionis prorsus insignia. Oplamus sancti
slantiam precum et incomparabilem dilectionem de- talem vestram in Christo bene valere. Data pridi^
shlerabilis et spiritualis filii nostri jam memorali et hlus Februarias, indiclione prima.
jngiter memorandi Augusti, tam libi celeriter impe- VII.
trasse cognosce. Cujus scilicet poslulatio, sicul non A» CAROLUM CALVUM RECEK,
nisi justa credilur, ita quoquo modo postponcnda (Anno 868.)
non ducilur. Verum tu sic te de cretero stude mu- Respondet litleris quas ad Nicotaum de Ebbone seri-
nirc, ul donum sohitionis, quod in terra percipere pserat; pallium Wlfado concedil;- petit ul Actardo
cerneris, in ccelo Deo auclore veraciler capere me- faveat.ad vacanlem ecclesiamadipiscendam.
rearis. Nam si le coram humanis oculis absolvendam ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, diledc»
exhibes, et coram Dci conspeclibus obligata consi- filio CAROLO glorioso regi
slis, nec nodo cares, nec vcniam impetras, quininio Actardus venerabilis quondam Namncticoe urbis.
1207 ADRIANIPAP.E II 12G8
eplscopus, ad apostolica perveniens limina, veslra A apostolorum , nccnon el honorcm sedis ipsorum,
celsitudinis epistolam dclulit, quam quidem vos san- manuin porrigcre alacri sludio procuravit. Qiiam-
ciacmemorioe decessori meo papas Nicolaodestina- obrcm postulanlibus jam vobis, ut primus eorum,
stis; sed nos jam vice illius in aposlolica sededigna- Wlfadus scilicel frater el coepiscopus noster, pallii
lione ac miseratione divinae magnitudinis ordinati usu more decessorum suoriim nostra auctorilatis
suscepimtis. Unde quaeab illo flagilala sunl, nos pro largitione decorari potuissct , merito condescen
viribus, indigni licet haeredes, supplere, et opitulanlo sionis anres accomniodavimus. El quoniam in re-
Chrislo, forte tanqtiam non ingrali filii patcrnum stitucndis liis cum scdis aposlolicse sludiis con-
debiluin persolvere maluravimus. Quandiu enim cordastis el concerlaslis ad percipiendum qttoque
mcrila l>cati Petri apostoli Dco, cui omnia vivunl, quod deerat, vcstram floccipendere dilectionem salis
noii moriuntnr, ncquaquam fidei susc vel sollicitudi- inconveniens duxitnus. Innumeras nihilominus pie-
nis haercdcs deficient; nec deerunt prorsus qui re- tati veslrae gratias rependimus, quoniam tanla coin-
gulam, quam circa Deum fervenlissimae charitatis passionis viscera circa pricdictum fralrem noslrum
oslendil, pro quantitate virium, proque capacitate coepiscopum Actardum, sicut ex relatione ipsius, et
divinitiis collati doni sequantur. Ipse namque quid- ex episioloevestraepio affectu datur intelligi, exhibere
quid ab indignis ministris negligenter agitur, sup- B conlendit, ut dolorumetaerumnaruiii ipsius maximam
plet : ipse locum, quem olim delibatione proprii partem vos gestare luce clarius innolescat. Veruni
corporis Domino consecravit, quibusctinque vel qua- nos volis excellentiaevestra consonantes , non ditci-
liscunque vicarius exstet, suae tamen claritalis lu- mus tanlum virum, et EcclesiaeChristi pernccessa-
minc hodieque indeficicnter illustrat. Cui ctsi desunt rium.deberetantisinvolvi miseriis.veltanlis gravari,
merita sticcessoris, sed adsunt beneficia decessoris, cum sit eliam relalis maturitate maceraltts, incom-
ac primi sedis ejusdem sessoris. Itaque de EbDonis modis, praserlim cum et scientia non contemnenda
quondam Rhemensis archiepiscopi qiialiscunquc re- polleat, et hunc vcstri regni ecclesiarum prsesulum
stitulionis negotio benignitatis vestrse Iitlcris satis rclatio non parvipendenda commendet. Qua de re,
cdocli, obedientiam et studium, quod hinc juxta defi- si cjus Ecclesia, ut ipsius, ct melropolitani proprii,
nilioncm aposlolicaesedis exhibiiistis, approbavimus, acmultorum aniistilum, necnon et litterarum vc-
Ct auctori, a quo cuncta bona procedunt, immensas strarum circurastantia innuit, fundilus dirnta, ct
graliarura actiones persolviinus. Verum illa si essent, per nonnulla curricula jam in soliludinem redacta
aposlolica scdes de Ebbonc ad liquiilum invenire esse dignoscitur; paganis videlicet non solum trans-
satagebat, quse reslituendis a fratrc et cocpiscopo ilum, sed ctiam stationcm ibidem facienlibus, ac
nostro Hincmaro olim dejectis cleric's possent ali- C pcr boc depopulatis undiquc Iocis habitalore caren-
qnjd gcncrare discriminis. At vcro cum ncc idem tibus, sublatis eliam a Brilonibus , si qtire remansc-
Ebbo erroris nlicujus defensioni, quo haereticus quis rant, rebus, aliam ei vacanlcm diinlaxat conceden-
efficitur, dedcril operam, nec jam memorali clerici dam decrevimus. Cnjus decreti necessario inslilulo
alittd in hoc nisi hiimilitatem ct obcdientiam exbi- libenier xquum more solito praebete pro Christi di-
Imerint, illa quae de Ebbone dici possunt, quia, ut lectione favorem. Necei minorem, quam sua fueral,
opinaniiir, nibil ad ulilitalcm proficiuiit, jamjamque dari volunius, cum licet hoc ipse minime postulet,
silentio conlcgantur : maximc cum el ipse, et omnes ne videlicet alicujus ambitionis fama notetur, con-
episcopi, prreter Rothadum, qui cansaeillius nolitiam veniat consequi poliorcm. Nimirumqui inter caelera
habucre, decesserint, et proe longiiudine temporis ad virlutiim suarum insignia barbarorum rabiem srcpe
liquidum indubie, quaelunc acta superhoc sunt nego- perpessus, Cbristum confiteri, non solum coram
lio, sciri non possinl, alqtiede hisquiadDominumnii- bominibus, verum eliam coram paganis et infideli-
graverttnt nobisfacile judicare nonIiccat. Cumenim in bus non erubuit. Ei ergo, cujuscunque sint numeri,
nlami judicii Dei consistant, si humanis diffinilioni- merito possunt oves Chrisli committi, qui ipsum
bus quidquam dc his tribuatur, non solum praesum- Christum etiam inter gladios et vincula diversaquc
ptionis, sed et damnalionis est prorsus indicium. Ille pericula pracdicare non reimit. Unde et nos illius
iltiippe Ebbo suo jam Domino aut stat, aut cecidit : mulliplici miserisc, et diutinoeperegrinationi, alquo
quod si stat, qnis hUne conctur dejicere? si vero conlinuo mcerori compaiienics, decns illi pallii solo
cecidit, quis nilalur erigere? nisi forte is qui sua niiscrationis affccttt conlulimus ; qttod non aliler
d.vino judicio pracponere impia lemcrilale delibcrat. illi, nec cuilibct absque melropolitis concederemus,
Relinquatur crgo htijusmodi Dci cunclarum inlen- nisi mullolies luinc exsilia, mare, vincula passum,
lionum scrulatoris judicio : uimirum qtii, scctnidiim cliam ad capilalem senlenliam frequenter tractum
Aposlolum, constilulus cst a Dco judex vivorum et fuisse comperissemus; ct nisi hoc ipse suis tantis
mortuorum, quique juxla lidei nostrae stahile fiinda- ac talibns detrimentis, quin potius merilis, pro ce-
menttim judicalurus est vivos et morluos (Act. x). lerrimx consolationis solatio meruisset: ut scilicct
Praierea non modfcas gralias vestra benignilali re- babcat pro exsilio ei calcna pallii ornamcnla, non
fcrimus, quoniam pralalis rcstitnendis clcricis, qui- ad ecclesisecui incardinandus est perpetuum insti-
bus apostolicam sedcm manum porrigcrc scnsit, ipsa luliim, sed ad suuin spccialem certique temporis
utionuc ad laitdem Dii, ct rcvercnliam principuni tisuiii. Potialur igitur tanli decoris ornalti, qui inter
1209 EPISTOL^E ET DECRETA. ^70
sacerdolum infulas praecipuum tenere locum cngno- A j aerumnis vagauunuis inceoens, vaiue (loteraus, ei e»
scitur, quatenus eliam per hocinsigne veslra excel- fraterna vincli charitale compalimur : maxime cuin
lens admoneatur industria, et hujus sacrati muneris aposlolice dicliim sit : Qui viderit fralrem suum ne-
reverentia pium cor vestrum sollicitius ac salubrius cessiiatem habere, et clauscril viscera sua ab eo, quo-
urgeatur, qtto tantus vir veslro quoque favore modo cltaritas Dei manetin eo? (I Joan. m.) Illud
vacantis, etianisi se mctropolis oblulcril, Ecclesise sane praccipue flcntes quod tantre scienlirc lanlaeque
moderamina consequatur : ad excludenda videlicet moruiii probitalis viro snb hujusceraodi pratextu
cnncla cqntra se injecta obstacula , el peragenda vaganle maximum dispcudiiim Dominicis ovibus ge-
divinitus sibi collala episcopalia ministeria. Siqui- nerclur : diim scilicel utilitas, quaeper hunc Ecclesiae
dem indignum ducimus quemquam ad apostolicam Cbristi proveniie poteral, tantis jam lemporibus
scdem.ubi semper catholicis subvenitur, tribulaliiKi excludatur. Qua de re secuti proedecessoruni Palrum
accedere, et non consolatum recedere : prxseriwi instiluia, et aposlolicae sedis exempla ponlilicum,
ctim quemdam Romanorum principum, etiam a fttie prrecipueque beati papre Gregorii, qui circa httjus-
Christi extraneum, non debere qiiempiam ab impe- niodi, qttoe nos nunc erga prrefaluni anlistilem Deo
ratore tristem discedere perhibuisse quaedamfatean- faveme slattiinuis, sacpe slatuisse dignoscitiir, dccer-
tur hisloriae. Debet enim nostra compatiendi abun- B I nimiis hiinc sanclissiniuin crcbro jam dicliim fra-
dantia aliorum suppleri inopia : quo valeat esse trem iiostrum et cocpiscopumAclardiimecclesioe.quae
moerens cnm moerentibus, et cum gaudenlibus gau- forle suo fucrit viduata reciore, penitus incardinari :
dens, et non in scabelltim pedum in personamm qiiatcnus in ca constitiiliis et oflicia episcopalia, qure
acceplione cernuus, sed consolalus queat jam Deo per iaiposilionem nianiis accepit, exerceal, etpaslo-
auctore consolari eos qtti in onini pre-sura stmt, rale iiiiiiisteriuin solemniter agc.ns, oves Dominicas
pcr Jesum Chiistum Dominiim noslruni. Oramns sapientioe sibi divinilus atlributre sale coiulial, et de
gloriam nosiram imnc et semper in Christo benc hac liicruin condilori suo sine quolibet inipediincnto
valere, dileclissime fili. Dala vu Kalcndas Martias, rcportet. Si tamen ejus ccclcsia, ut ipsius, el me-
indiclione prima. tropolilani proprii, ac litterarum vestrarum circttra-
VIII. stantia innuit, fiinditus diruta, et per iioniiulla cur-
ADEPlSCOrCS SYNODl SEESS10NENSIS. ricula jam in soliliidinem rcdacla esse dignoscitur,
(Aniio 808.) paganis vidclicet non solum tiansilum, sed etiant
Aclardum episcopnm, pro qtio scriyterant, ecclestm stationem ibidem facienlibiis, ac per hoc dcpoptilaiis
qure vncabit, eliain metropolilana:incardinttri jubet, ttndique locis habilatore carcntibus, sublatis eliam
eique ud affliciionumsolatium pallii usum concedtl. C | a Brilonibus sibi qure rcmanserunt rebus, nec ci
Rcvereiitissiniis el sanctissimis confratribus et minorera quam sua ftierat dari volumus : cum licet
rocpiscopis nostris, qui pralerilo anno apud Suessio- boc minime postulet, ne videlicel alictijus anibitio-
nicam urbem convcncrunt. nis fama notetur, eliamsi se meiropolis forlassis
Inier caetera quse aposlolicae sedis auctoritale in obtulerit, conveniat consequi poliorem. Niniirmn
iiiipsum convenientes, de fratre jam et coepiscopo qui inter coetera virlulum suariiiit insignia barbaro-
nostro Wulfado, et collegis ipsius practerito anno riim rabiem srepe perpessns, Clirisliimque confcssus
synodice definislis, eliam apostolicac sedi causam jam nunc Dco jure dicere debeat : Secundvm multi-
venerabilis fratris nostri Actardi, NamneticoEqnon- ludinem dolorum rneornm in corde meo consolaliones
dam urbis episcopi, seu tribulalioncs exposuistis : lum leetificaverunl animam meam (Psal. xcm). Pro
simul etiam hiinc mirilice commendanles, quo illi a cnjits rei oblincndo prorsus cffcclu, dilecto filio
lanta sede subveniretur, unaniiniter ac magnopere nostro Carolo glorioso rcgi preces direximus, et ecce
postulastis. Quorum relationem, sive siiggestioiieni, veslram unanimem cliaritatem, quo pielalis hujus
lanto gratanier tanto libenler nos, jam Deo auctore operis favorem cl sludium cnretis indeficieus prre-
illius sedis licet im i.erilo moderamine politi, susce- stare, proesenlibus horiamur nffatibus. Et ut nostram
pitnus, quanto banc ex fraternse dilcctionis affectu D vultis erga vos in opporliinilatihiis esse benevolen-
prodiisse luce clarius inlelleximus. Prsecipue cum et liam, ita veslra erga biinc fralrem, cui inanttm por-
vobiscum pracessorum meorum, Leonis scilicet et rigimus, vobis quoqite maiium porrigentibus, donec
Nicolai sanctissimorum prasulum, recensila scripla quod decrevimus cfleclum capiat, promplissima pa-
non parvipendendum perhibeant teslimonium. lgitur lescat indnstria. Siqnidem et nos, illius mulliplici
illi omnium qui in concilio Tricassino invenli sunt miserioe, et riitiiinae peregrinalioni, atquc conlinuo
legatione fttngenti, et instanlius pro hoc satagenli, mcerori compalienles, decus illi pallii solo misera-
pallium fratri et coepiscopo nostro Wulfado sanclre lionis affectu contulimus. Quod non aliter illi, neo
Biluricensis ecclesiae, sicuti jam per alia scripta cuilibet absque melropolitis concederentus, nisi niul-
significavimus, deferendum commisimus. Sed quia loties hunc exsilia, mare, vincula passura, eliam ad
idem revercndus antistes, ut vestra relalio manife- capitalem sententiam frequenicr Iractum fuisse com-
slal, a propria ecclesia diulino jam tempore paganq- perissemtts; ci nisi hoc ipse suis tatitis ac talibuat
riim pcrseculione propulstis, hac illacque pcregre delrimentis, qtiin polius mcritis, pro celcrrimeecon-
proficisciiur, liuc alquc illuc mullam ,jam fcssus solationis solatio mcruisscl, ut scilicel li.ibeal pro»
\H% ADRIANIPAPiE H 1271
exsilio et catena pallii ornamenta, non ad ecclesiae, A ^ aposlolicoeprsesulibus ingralus exsliterls, praenotato
cui incardinandus est, perpeluuiii institulum, sed ad icuore illius, dum vixeris, ornaredecore. Quod tamen
suum specialem cerlique lemporis usum. Siquidem fralernitali litacad missarum solemnia tanlum celc-
indigniini ducimus, qucmquam ad apostolicam sedem branda concedimus : in die duntaxal sanclae ac vc-
ubi scmper catholicis subvenitur, accedere tribula- ncrandae Domini nostri Jesu Chrisli resurreclionis
luni, et non ex qtiavis parte consolatum recedere. ' ac nalivitatis, seu ascensionis die, et in assumptione
Debel enim nostra compaticndi abundantia alioruin beatae Dei genilricis semper virginis Maria:, seu in
suppleri inopia, quo valeat esse moerens cum mce- nalaliliis bealorum aposlolorum, sive in nativilaie
renlibus, el cum gaudenlibus gaudens, et consolatus snncli Joannis Baptistae lecnon el in natali sancli
jam qucat Deo auclore consolari eos qni in omui Cbristi confessoris Martlni die, puriterque in solcm-
prcssura sunt, per Jesum Cbrislum Dominum no- nilalis ecclesiae tuae die, verum etiam et in ordina-
strum Amen. tionis luse nalalilio concedimus die, siculi a bealis-
IX. simo pracdecessore noslro Gregorio hujus aposlolicae
ADACTARDUM EPISCOWJM. sedis prasule sancilum est. In Secretario vero in-
ducre tua fralcrniias palliumdebeal ;tita ad missa-
(Anno868.) j rum sol 'ninia proficisci; et nihil sini amplius ausu
B
Pallii usum Aclardo consolalioniscausa eoneedit. tcmerariae prasumptionis arrogare : ne, dum in ex-
ADRIANCS episcopus', servus servorum Dei, reve- teriori habitu inordinale aliquid arripitur, ordinate
remissimo et sanctissimo ACTARDO sanciae Ecclesiae eliam quae licere poterant amittanlur. Si quid au-
Namnclicre diebus viloe luae tanlummodo. tem de rebus Namneticacdicecesenstam a depopula-
Si secundum divinse pietatis viscera circa nemi- tionc nefandae gentis Northmannicoc, quam a Brilan-
ucni consistil reprehensibitis qiianlacunqiie misera- norum subrcplione remansil, ad luam decernimus
tio, quanlo potius erga illos cxhibenda est tolius sollicitudinem. Porro censemus, apostolicoequeinsli-
charilatis affeclio, qui circa divinum culttim irrepre- ttttionis aucloritale definiiuus, ul nulltts metropoli-
bensibiles apparentcs, diversarum dein tenlationum tanorura antislitum, vel caelerorum episcoporum, in
exercitia pertulerunt, nec tamen in tenlaiionibiis conlroversia criminis, si sedem appellaveris aposto-
Chisto propitio defecermit? Qua de re benedicimus licam, vel ejus speciali expelieris audiri vel discuti
Deo Patri Domini nostri Jesu Christi, Deo scilicet fortassis examine, prrcsumat de le proferre non no-
totius consolationis, qui consolatur nos in omni tri- slro pramisso decreto, judicium; sed aposlolicre
bulalione noslra, ut possimus et ipsi consolari eos sedis tantum reserveris examinandus vel judicandus
qui in omni pressura suiit. Tibique, frater Aclarde, C * incunclanter arbilrio : cujus videlicet decrelo vcl
qni dira faligatus, et dinlurna captivitatis miseria largitale vacanli Ecclesiae incardinatus et palliaius
quassatus, nec inter enses inlidelium defecisli, quia esse dignosceris. Scriptum per manum Zachariae
cliam Dci providenlia mirabilitererutus el liberatus, nolarii, et scriniarii sanctac RomanaeEcclesioe, in
circuraquaque peregrinando procul a propria Eccle- mense Februario indictione prima. Bene vale. Quinto
sia, procul a notis et proximis, propler eorumdem Kalendas Marlias, per manus Anastasii bibli.olhecarii
rabiem barbarorum, et continuam Britonum oppres- sanctre summse sedis apostolicae; imperante domino
sionem, quibus, heu! nimium vicinus esse noseeris, nostro piissimo perpeluo Augtisto Ludovico magno
etpene pejus ab eis quam a piratis insecutionem pa- imperatore anno xix„et post consulatum ejus anno
teris, curriculis jam multis inccdis, decus paHii pro.i, xviu, indictione prima.
Dei solius amorc, quem inler furenlium paganorum1 X.
manus ct gladios confessus es, pravidimus conce-
dcndtini. Quo videlicct pallio , cum fueris auctore AB.niNCMARUM ARCHIEPIStOPUM RUEMENSEM.
Dco nostroque decrelo aliquem vacanlem adeptus; Anno 868.
episcopatum, scias a nobis eidem tc stabiliter incar- Laudat Hincmarum , eumque Itortatur ut Carolum
dinatum; vel si contigerit forsan in proprio, certisj D regem ad constanliam excitel in eausa Lolharii, et
valeas uii temporibus. Quod non aliler libi, neccui- ut Aclardo vacans Ecclesia tribuatur.
libet absque metropolitis concederemus, nisi multo- Reverenlissimo et sanctissinio confratri noslro
licsexsilia, mare, vincula passo, etiam ad capitalemi IIINCMARO archiepiscopo Rhemensi.
scntcntiam frcquenler tructo, lesle tuo melropoK- Licet frequcns sanctilalis luoefama, quaenunquam
tano, qui et id nobis lilleris innoluit, ct libi spemi nisi cum taude semper exislit, te nobis dudum fece-
in sede propria non superesse significavit, hoc tuai rit manifeslum.; tamen ul virtulum probabiliumque
ad cclcrrimoe consolatidnis solatia lanta exigerentt morum tuorum pradicamenta liquidius .agnosccrc-
delrimenta, quin polius merila : ut vidclicct habeass mus, fralrum nosirorum, videlicet Arsenii venera-
pro exsilio et catena pallii ornamenta, non in tuae e bilis apocrisiarii sedis nostrae, quin et Actardi, san-
ccclesiae perenne decretuin, sed ad tuum cerlo lem-i- clissiniorum pracsulum, necnon el dilectissimi filit
p.ire vilacqueprscsentis specialiler usum. Utere igi-- .mei, sanclac sedis aposlolicse bibliolhecarii, fecit
lur, annuenle Deo, pallio a nobis libi solo misera-i- Anaslasii mullis prseconiis plcna delectabilisque rc-
tioiiis et consolaliouis affectu collato : ci^ nisi scdiss lalio. Qua de re sic animam mcam luse dileclionis
1873 EPISTOLJE ET DECRETA 1274
ardorem concepisse cognosce , tanquam si millies A ejus dioecesi o.im tenuit, Sibi eurm futurum,nihii u\
Britonibus conlra ipsius ecclesim privilegia
mutuis frueremur alloquiis. Habeto ergo nostrae re- concedat.
promissionis pignus, et in nobis, ut in nostris ante-
cessoribus, fiducia tota prorsus innilere. Prseterea ADRIANUS episcopus, servtts servorum Dei, HERAR-
sanctitas lua bene novit, quanta sedes habuerit apo- DOarchiepiscopo Turonensi.
stolica in causa Lolharii reg-is cerlamina, et per Miserias et diras calamitates Actardi coinmunis
prsesules suos, Benedictum scilicet et Nicolaum, fratris et coepiscopi non est exponendi ttiae revc-
qttot hinc Iabores assumpserit. Unde et nos, baben- rentiaelilla necessitas. Quippe cum ipsa, uipote in
les eumdem spjrilum, quem et iidem patres nostri his socia, et pene semper conligua, earum liquiditis
habuisse probati sunt, eadem binc quae1111 sequimur nobis experientiam liabeat: ut siculi de sanclimonia
et decernimus. Quamobrem lua: fraternitatis indu- sua credendum est, imo ut ipso anlisiite referente
siriam specialiter admoneraus , uti quod super hoc comperimus , ejus continuis aerumnis non modice
olim negotio gessisli sludium nullalenus enervari compassa sit et miserta. Verum quia nostris saepe ct
consentias ; sed vice nostra fretus , coram regibus apud dilectionem tuam lilteris adjuvari, etapostolo-
el prasidibus de teslimoniis Dominiloqui non cesses: runi principum, quorum proesidia tanto labore tan-
ita ut quod auctore Deo destructum est, nullis dolose B toque studio requisivit, amorisintuitu sibi quamdam
machinantium reaedificari valeat argumentis. In quo proprie voluit consolationem conferri', charitatem
videlicet pietatis opere, quia de regibus idem dilectus tuam his horlainur ei deprecaraur apicibus, ut inler
filius nosler Carolus, de sacerdolibus vero tu polis- alia beneficiorum tuorum sibi coilalorum insignia,
simum sedi aposlolicae sedule laborant concurristis monasterium illud, quod olim in dicecesisua lenuisse
et concerlasiis, tuam proprie cohortamur insignem dignoscilur, lua nunc consequatur ob amorem jam
solertiam, quo et ipsa pravis viriliter obviet et prse- memoratorum apostolorum largiente benevolentia :
diclum piissimum regem , uti consummet bonum qtiatenus qui suis valde destitutus esse comperilur,
quod inchoaveral, indesinenler commoneat: quate- hinc sallem alicnis sustentalionibus adipisci queal
nus et variarum virtutum vestrarum ttinica usque suaevitaesubsidium. Quod te negattirum profecto non
ad talos pertingat, el sacrificium boni vestri operis credimus, si quam sil a fralre frater adjuvandus in-
Deo cum cauda oblatura holocaustum effici merea- tenta mente consideres; si quam sit indignuin , ut
tur ; necnon et illud de vobis dicatur, quod de Job quod a benignitaie tua intuitu tanlorum apostoloruni
sanclo, dum adivinis non cessaretobsequiis, scriptis dilectionis deposcitur, petitor minime conscqualur,
asseritur : videlicet ubi nonlegitur: Quia sic fecit solerli, sicut decet, perpendet industria. De his vcro,
Job per aliquot dies; sed, Sic faciebat Job cunctis C quse de ecclesiae tuse, vel diceceseos privilegiis iden»
diebus (Job l). Nam et sancla auimalia non post se, venerabilis Aclardus proecipue suggessit, Salomoiii
sed anle segradi visa sunt, cum incederent (Ezech. i). duci et populo Brilannorum sufficienter descripsi-
Porro Actardum venerabilem episcopura fraterure mus : quod eliam in exemplari, quod secum idcm
carilatisulnis amplectere, etin opportunilalibus pro anlisles deferet, experientia lua quibit agnoscere :
bealorum principum aposlolorum amore semper nihilque quod contra ralionem postulabunl, si for-
auxiliari memenlo. Verutn non haec ideo dicimus, tassis ad nos eorum aliqui venerinl, agnoveris eos
non a nobis, opitulante Domino, fore penitus adcpiuros
quasi te ille sibi compassum et niiserlum fuisse
prsedicet; sed ut quod nunc usque proxime fecisli Optamus fraternitalem luam in Chrislo bene valere.
charitatis inluitu, nunc etiam primorum perficias apo- Data VIIIIdus Marlias, indiclione priina.
stolorum, ad quorum limina feslinavil, ac praesidium
XU.
poslulavit, dilectionisaffectu. lusla igilur opportune,
importune, et quia propria carel, apud dileclissimum ADADONEM VIENNENSEU ARCUIEFISCOPUU,
jam falum filiuin noslrum excellentissimum regem
Carolum nostra vice impetrare studeto, uli suo quo- D (Anno 808.)
que favore vacans ei episcopalis, etiamsi se metro- Nicolaum decessorem suum miris laudibtls cumutat
obtulerit, ecclesia tribualur. Forlis enim do-
polis seque excttsat quod quadam ab eo teceriut zeto
mini bos ipso auctore consistit, et ideo plurimoe se-
juslitia: perlractata magislra mquitate moderando
getes ei ad trituram procul dubio commili debent. miligarit.
Nam scriplumesl: Ubi plurimm segetes , ibi mani-
boum fralernita- ADRIANUS episcopus , servus servorum Dei, reve-
fesia fortitudo (Prov. n). Oplamus
tcm tuam nunc et semper in Christo bene valere. rentissimo confratri ADONI archiepiscopo Viennensi.
Data vm Idus Martii, indictione prima. Epislolam sanclitaiis iure magna cuni exsiillationc
suscepi, et rclegens innumeras omnipolenti Deo
XI. grates exsolvi, quia creditre speculationis oflicium
AD HERVRDUM ARCHIEPISCOPUM TURONENSEB. non torpori tradere consentis, sed strenue cunctis
quam sit in sanclrc Ecclesise rectoribus sollicilius
(Anno 868.) exercendum, sludio non conlemnendo demonstras.
Vt Aetardo episcopo concedat monasterium qttod in Ecce enim pro doaio Dei non segnis paterfamilias
1275 ADR1A.N1 PAP^ II 1276
saiagis, cujus niniiruni zelo comederis. Eccc pro ci- A nieniis iuciirsum. Optamus sanctitatem tuam in
vitate Dei ut fortis propugnalor sollicitaris, cujtis Christo iiiuic et semper bene valere. Data vnt Idus
profcclo qure ad pacem sunt rogarc non dcsinis. l^i- Maii, indictione prima.
tur qux pro privilegiis Ecclesiac Romanoe vel de-
cretis decessoris mei apostolicae meinoriae papae Ni- XIII.
colai sine mulilatione servandis hortaris, laudamus, ADQASILICM IMPEIUTOREM.
quse suades admittinius, et quae moiies penitus ap-
(Anno 868.)
probamus. Siquidem acla prafali ponlilicis tanto a
nullo patiraur quolibet pacto convelli, quanto ipse Graltas agtt de Ignatii in patriarchalem sedeiu
nobis post longa tcmpora inler riubila prasemis restituiione.
vilre quasi quoddam novum sidus apparens, et vitre ADRIANUS episcopus, scrvus servorum Dei, dile-
vcl doclrinae suaefulgore auctore Deo errorum lene- ctissimo lilio, el christiatiissimo imperatori BASILIO
bras abigens, non quod aboiendum, sed quod imi- a Deo pr.iteclo, semper Augusto.
laudum sit el fecit et docuit. Denique quis etiamsi Quoniam, tranquillissime imperator, audisti vo
nihil aliud rationis obslaret ejus aliqua cassari pcr- cem Dei, per apostolicoesedis oflicium libi delalam,
mitteret, nisi qui sua quandoque infirnianda docere B t. et honorasti eximios ejus aposlolos, et restituisti
voluisset. Nam ut bealus papa docet Gregorius , ni- Ecclesise Constantinopoliianoe throno proprium pa
niis cstasperum, et pracipue bonis sacerdolum mo- storein, repellens adulterum, benedicius sis ab
ribus inimicum, nisi quempiam quacunque ralionis omnipotente Deo, et videas subjeclionem iniinico-
excusatione et quoe bene suni ordinala rescindere, rum, el temporis longitudinera, ac in solio tuo de
et exemplo suo docere caeteros sua quandoque post lumbis luis hreredem, atque in futuro vitam perpe-
se conslitula dissolvere, sane si forte sunt quae idem tuarn; si lamcn ab iis qurc bene ccepisti nnn dis-
sacralissimus et vere Deo plenus antistes pro lem- cesseris, sed usque in finem in eis perseveraveris,
poris vcl causarum qualitate magistra acqtiilale o spiritalis et dilectissime fili; licel, vobis quolibet
gessit, veluti si quemquam zelo justilire studio cor- modo agentibus, a decreiis sanctrc memoriae prrcci-
rigendi percussit, et nos ea rursus pro lemporis pui decessoris mei papae Nicolai, quae de Photii de-
asque vel causarum imitatione aliler moderando positione, et recuperalione Ignatii fratris et consacer-
mitigamus, non iila cassare, sedquse ipse coepitcon- dotisnostri promulgavit, nuiiqiiamquoquomodo dis-
summarc dignoscimur. Nam etsi ille vulnus aspe- cedaraus. Tanto eniin volumus illius decretis con-
ro medendi genere curare coepii, et nos leni fomenlo cordare, quanlo ipse, cum hrec ageret, divinispra-
illud ad sanilatem perducere saiagimus, utrique C ceptis concordare studebat. Nam et hoc neccssa-
non diversum sed unum studium goriiiius. Quia et rium est ut, ctislodiens prredecessoruni uieoruiu de-
ille quac lunc congruere prospexit adhibuitt ut nos creta, doceam post decessum meuni ct mea quoque
qtiod nunc aptum fore consideramus apponeie iion ab iis qui post me fuerint nullo modo violanda.
renuimus. Si igitur ille a denibus inciperet, non Postqtiam aulem cognovinius quod misericors Deus
sanarct: si vero asperis nos dandam filo tenus opc- imperium veslrum simul et affectum ad hoc erexerit,
ram judicaremus, nihilominus ad sanilalis vola nul- ul dispersa congrcgel, et quse cecidcranl erigal, et
loinodo perlingeremus. Si ergo le scandalizat di- contrita resolidet; fiducialiterpossunnis, Deo gratias,
versilas iiiedicameiitorum, cum magis t.ebcal oedi- deposccre, ut ii qui abjccti sunl, ab imperio vestro
licare uiia eademqtie inventio iiicdicorum, imo sa- recipianttir, et ii qui dispcrsi congregentur. Qua-
nilas oegrolorum. Quia el ipse si curalio languen- propler prudentissimum virum Theognostum hono-
liuni accessisset iuter sanos cl providcntia divina rabilissimum exarcbum vestrae fiduciae remitleiites
ctiratos hos recipcrc iiullalenus conlempsissel. coininendamus; qui legatione, tam pro fratre et
Lcgeral cnim et inler alia hujusmodi documenla coiiiniinistro nostro Ignatio, quatn pro cocteris con-
plenitcr noverat diccntc Doniino : Videte quoniam tribulalis functus, per septennium apud principis
ego sum Deus. Ego occidam et vivere faciam : pcr- '" apostolorum limina ut peregrinus et incola vixit,
cutiam, el ego sanabo. Et cerle prafalus Magnusi el eorum confessionibus memoriam vestram assidtte
atttistes Gregorius scribit: Sicul, iitquiens, perseve- commendavit; et a die adventus sui usque ad prae-
ranti culpae debelur jure vindicla, ita resipiscenli- sens piclatis vestrae praeconia enarrare, et Ecclcsiae
bus esl venia concedcnda. Yerum hinc boc dixisses Bianifestare vulnera, et borum medelam exigere
6ufliciat. Caelerum monemus dileclionem tuam, ut; non deslilit, Nunc ergo, quoniam et iste unus ex
si qua sunt, quse ad communem ecclesirc perlinent; illis cst qui poslquam lupus factus est pastor, con-
ulililatem, vel qure noslrse sedi spiritali genio con- liouo dispersi, et a vobis pie omnia regentibus ite-
venire perspcxerit, intente pertractet, et proesulatuii rum congregati sunt, revocetur el ipse petimus,
noslro aclulum scienda denunlict. Quatenus per et in mandra fidelium omnium a clementia veslra
boc, quantum beati Petri memoriam vel sedemi locelur, et inler laelanles pios filios palcmo affectu
diligat, et quanlum illi hrerere satagat, luce clar-iusi posl longx> caplivitalis reversionem connumerari
iiniotescal. Sicque demum in ejus soliditale persi- nierealur; et ob amorem Dei ct protccloruin vestro-
slcus, nullius atictore Deo lluctus p.iveal supervc- rum principiim npostolorum bonorcm, a quorum
 1277 £PiST()L_E ET DECRETA. 1278
regimine proficiscitur, mansueludinis vcstra au- A apud memorias aposlolorum per septcm fcrme an-
xilia sentiat, ex posl lurbationem serenitatem, et uorum curricula ut hospes et advena demoratus.
tempeslatem tranquillitatem, el post mitlla adversa non lanlum propiiam miseriam, quautum sanclilatis
oplatoe prosperitatis effectum, quatenus per patro- tusc pressuram, el Constaiitinopolilanse Ecclesia: ca-
norum vestrorum intercessiones, principum videli- lamilates pene incessanter dcflebat; ita ul nou so-
cet, a qtiorum sede reinillilur; et quorum princi- lum antea jam diclum decessorcm meum, sed et
patura pro Ecclesia vestra, quac valde flucluat, die me postea nocte ac die indeficienter erigcrc, et pro
ac nocteinterpellarepermultacurricula non cessavit; stalu tantoe Ecclesioe, et ereclione vestra crebris
a misericorde Deo, quem in famulis ejus honoratis, suasionum stimulis latera perculere; el queniadmo-
el hic vobis felicitas conlinua, et inimicorum subje- dum angelus quondam : Surge, Petre, accipe foilitu-
clio et in fuluro aeterna gloria et infinita praemia, dintm ad salvandas gentes (Acl. v), per singulos dies
insuper et regnum coeleste cum sempiterna vila nobis dicere non cessaret; quousque audilum, Deo
prastelur. Oplamus imperiura vcslrum in Christo proestantc, suscepit, qttod ardenter semper in pc-
nunc el semper valere, o spirittialis et dileclissiine clore bajulabat.
fili. Dala Kalendis Augusli, indiclione prima. Qua de re, frater dilectissime, sanclilali tusehunc
B commendantes, rogamus et deprecamur, quateiius
XIV. circa se sential beneficii tui propositum : ct sicut
ADIGNATIUM ARCHIEPISCOPUII CONSTANTINOPOLITANUM. vestroe faclus est communicator passionis, ila sit el
(Anno 868.) consolalionis; elenim dignus est operarius mercede
Conqueritur papa quod non quamprimum ab ipso de sua (I Tim. v); non aulem, ul familiaris nostcr fa-
reslituta dignilate cerlior factus fuerit; Tlteogna- clus, sed et ul a sede principis aposlolorum susce-
slum illi commendat. ptus, bic debet ob aiiiorem ejtts, non qualemcunque
AHRIANUS episcopus, servus servorum Dei, hono- in conspectu sanclilatis veslrse graliam invcnirc.
rabilissimo fratri el consacerdoli nostro IGNATIO , At vero, si ad apostolicam sedcm qticsdaiii miltero
sanclissimo patriarcbre Conslantinopolitano. disposueris, hunc specialiter volumus pirc crcleris
Convenerat, sanclilatem tuam, licet nos ad sui mitli; ut el de prosperitate tua, qucinadmodum et
adjulorium primum minime provocaverit, saltern optamus, graiificari, dispositionem et ordineni et
nunc super restitulione sua, quae facta dicitur, lrcti- causam Ecclesiac Coiistantiiiopolitanae, secunduin
ficare nos, anhelantcm proprias nobis lilteras desti- diligenliam quam dc omnibus nos ecclesiasticis nc-
nare. Veruni, licet hoc miniis sludtierit agere, sal- goliis cerlissiiiie scire vclle cognoscit, apostolatui
tem graliam divinse miserationis, quse in te mira- ^ noslro refcrre maluret. Commcndamus aulem san-
bililer operata est, non taceres. &ecretum enim re- clitati vestra et Euihyniiimi gloriosissimum spaiha-
gis, sccundum quod ab angelo Tobise dicilur, celare rium, qui Romam impcrialem ferens legalionem,
bonum est, opera vero Dei enarrare, mirificum (Tob. priuius nobis el Ecclesiae nostrse de fraternitale ve-
xn). Verunitaiiicn consolalur nos : conscientia, quae slra quod scmpcr optavimus annunliavil, et divinain
noii lanliim nos, qiiantum apostolicrc memorioede- circa le miscricordiam, et sanitatis tuae recupera-
cessorem meum bealissimum papani Nicolatim, non lionem innotescens, omnes gratulabundos effecit.
lam pro le quatn pro cliaritatis custodia decer- Pro quo rogamus, ut et istc senliat in opportiinitale
lasse teslalur. Si enim, qui diligunl nos taitfum dile- prasidium vestrum, et affectu amoris noslri prote-
xerimus, quam mercedem Itabebimus? (Mattlt. v) At ctionis vestra solamina consequatur. Optamus
quoniam frater noster es, si viderimus te necessita- luain sanctitalem minc et semper bene valere, dile-
tem habere, el clauseiiiiiiis viscera nostra a te, ctissime frater et comministcr. Data Kalendis Augu-
quomodo charitas Dei mancl in nobis? (I Joan. m) sli, indiclione priina.
Igitur scilo qnia in iis quoe decessor meus sanctae XV.
memoria? papa Nicolaus pro persona tua et iis qui in Allocutio papm Adriani ad concilium quod convenl
tecum in iribulaiionibus non defecerunt, insuper et contra Photium, lecta per Joannem archidiacoiuim
sanctm Romanm Ecclesim.
pro Ecclcsia Constanlinopolitana plurimum laborans
slaluit ct dcfinivit, el nos simililer manemus et Cum debeamus, o fralres et filii dileclissimi, Do-
periiianebimiis; et sicut ipse ad horam mortis suse minici agri streiuii et solertes esse cullores, el spi-
usqtie, lam pro te, qtiam pro iis qui lecum sunt, in ritualibus ad purgalionem ipsius ccelestium prace-
praefata Ecclaesia neqttaquam cessavit procurans, ita plorum uli ligonibus, oportet, ut si quas in eo spi-
el nos, auctore Deo, tisque in finem in opere pielalis nas, si qua germinare venenosa conspicimus, pari
liujiis nulli torpori dabimus operam; debemus enim labore unanimique zelo haec radicilus exsiirpare
ipsius sequi laborem, cui gratia Dei, successimus in studentes, arripiamus examinis raslrum, et falccm
bonore. Praierea communem filium Theognoslum, judicii concordi cerlamine proferamus, ne quoeso in
reverendissimum exarchum, et dileclum nobis, ecce nos exprobranlis affeclu dicatur : Messis quidem
ad vos Iraiisniisimus, qtii ex persequenlibus semula- multa; operarii autem pauci (Malth. ix). Consonan-
toribus tuis illinc nudtis salvalus, quin et niulato ter autem, charissimi, laboremus, et in agro Domi-
liabilu vix buc pertingens vila!u lucralus cst, deinde nico jiigitcr quideni, sed nunc potissimtjm opcre-
.279 ADRIANIPAPiE II mo
mur, quando videlicet in Ecclesia, quse apertissime A A ejus transiit super terrara, dtini videlicet contra di-
Dominicus ager appellatur, auCtore, Pholio, nova vinam ordinalioncm, coclitus in beafi Petri principis
praesumplio et inaudita est orla lemeritas. Siquidem apostolorum pnmatu dispositam, putridi gurgitis
hic Pholius, cirm adhuc mundanus minister essct, gultur apCruit, et adversus ejusdem fegni ccelestis
genuinam quodammodo semper inVidiam adversus clavigeri aposlolicam sedem, et praecipuam ac snm-
fralrem et coepiscopum noslrum Ignatium Constan- mam dignilatem el poteslalem, linguam suam more
linopolilanum patriarcham in pectore gestans; el serpentis eXacuit; vitam scilicet decessoris mel
ad prasulatus cttlmen non gradatim, vel sensim beatse recOrdalionis papoe Nicolai lacessere nullo
conscendere, sed praecipilibus eo supersiile passibus modo meiuens, nec nobls, qni ejus vix digni famuti,
transilire gestiens, semetipsum at ejusdem beatis- ut non dicam sequaces, exslitimus, parcere vjlcirhi
siiiii prasulis commttnione fecit exlraheum : el per que consentiens, sed ulrosqne uialediclis impelere,
hoc ab universali Ecclesia, quse ipsi bealissimo pa- qiiautum iu se fuit, et blasphemis inficere verbis
triarchoe communicabal, se reddidit prorsus exsor- existimans, falsitatis prastigia fingere conatus; et
•tcm, atque inler schismaliCos procul dubio consli- nescio quoe Pythonica est somnia vel argumenla,
lultis, conlra sacros apostolicos canones saeculari- compilando procul dubio, cominentalus. Et certe
bus usus potestalibus, Ecclesiain Coiistantinopolita- B 1 quis ille Paler nosler, vel quantus aut qualis exsli-
naiii tyrannica et adulterina lemorltale pervasit tan- terit, Omnes qui mofum ejus insignia, vei virtutuni
dem, videlicet indebila usurpando, foras ostehdens, tropaea recolilis, plenius agnovistis; quomodo scili-
quod intus prohibita concupisccndo, cordis antro cet in hujus tctri caliginoso sseculi cursu sero tan-
gerebat, el sirautalionis Velamine c.onlegebat, nil dem sicut novum sidtts apparuerit, quinimo qtiasi
esse profeclo intelligi dans causam scissionis a Phcebus in sethere pra cunclis astris effulserit;
palriarcha stio , vcl dcsertse communionis a lou quomodo hunc nec blanda qureque frangere polue-
Ecclesia, nisi pessimos anhclitus ambiendi ponli- rint, nec aspera perlurbare; quomodo etiam nec
ficatus infuias, et sublimioris obtinendi dignilatis mundi principibus, Michaeli scilicet et Bardre conlra
et poleslalis liabCnas; quibus nimirum deinceps juslitiam faverit; quos nimirum, se murum oppd-
abusus, el repenle non raenle sed habilu muta- nens pro domO Domini, saepe redai-guit, ct his ini-
lus, exsilia et diversa discririiina, sed et mOrtes in que agenlibns frequenler intrepide restilit. Ergo,
Chrisii sacerdotes et cacteros fidelcs, lot ac tanlas dilectissimi fratres et filii, considerate quid supef
inlulil, ul Diocleliani saeviliam imilafi per oinnia hujusmodi temeritate sit nobis agendtim, vel^ quid
viderelur. Propter quae vel his siinilia sanctoe me- de conciliabulo illo, vel profanis ipsius actis per mi-
moriae decessor meus Nicolaus hujus apostolicae se- C ' nislerium nostfum existat, fore deliberandum, qttid
dis antistes, fraterna viclus charitate, primo quidem etiam de iis qui interfueriiiit, vel manu propria sub-
iion solura per missos, sed et per liiiefas illum scripserunt, sic ab unai.imitaie omniura noslrum
merito reprehendens, compclenler admohuit, et definiendum, intente traclale, el libere singuli qure
nullo se paclo in ejus posse promotione prabere senlitis edicile. Ego lamen pro lege Del, pfo palef-
consensum, scriptis idoncis patefecl-. Deinde vero nis conservandis canonibus, pro veneratione apo-
intuens nihil se proficere, sed magls ac magis ad stolorum, pro privilegiis defendendis sedis ipsOrum,
ulteriora ejus extendi lyrannidem, auctoritate sitnul prOque sanctx mentionis deCessoris mei papae Ni-
divina ct apostoliCa 1'retus, sedis apOstolicoe, cui colai pradicanda memoria, et sequentibus aCtibus,
prasidebat, pontificum morem seculus, in promptu atque celebrandis definilionibus, iiOn solum varia
habens, secundum Apostoluin, omnem ulcisci prorsus intommoda perpeli, verum eliiim tnore sanctdrum
inobedientiam (II Cor. x); hunc ad erectionem ab pradecessorum meorum pontificum in promplu lia-
eo elisorum, et innumerabilium refrigerium affliclo- beo, si hecesse sit, mortis sii-linefc discrimen.
rura, regulari sententia, quia, sicut ipsi nostis, cor- XVI.
rigere non poluit, deponendo prostravit, et analhe- r» ADIIINCMARUM ARCHIEPiSCOPUM RHEMENSEM.
malizando ab ordine, quem latronis more sortilus
(Anno 868.)
fuerat, seqtieslravit. Ctijus rei gratia idcnl Photius Commendal illi ecclesiam
Laudunensem, dum Hinc-
inflammatus, non solum non est reversus ad percu- marus episcopus Romam venil : Norllimannum
lientem sc, nimirum qui durior silice nec dura ver- vero, nisi ablata restituat, excommunicari jubet.
bera sensit, et imitatus diabolum, ncc postquam c ADRIANUS episcOpus, serVus servorum Dei, reve-
coelo cecidit, superbire cessavit, verum etiam con- renlissimo et sanclissimo confratri noslro HINCMARO
venlicula malignortim ssepe congregans, synagogara archiepiscopo Rhemensi
sanguinum, cui ul princeps Iatronum ipse praesedil, Illustrem Hincmarum Lugdunensein episcopiim.
collegit: et anle quidein, ut saevissiraus palricida, desiderio visendorum sanclorum apostolorum limi-
patrem suum Ignatium reverendissimum patriar- num anhelanlem, et libenler ampleciimur, el ad-
chara proprium perculil, el ad lucem pervenire, nisi ventuni illius non solum non differimus, verum etiam
exslinctionc parentis, posse desperans, hunc inslar ne ullra Kalendas Augusti slare audeat. gravitate
atrocis vipera perimere crudeli morsu non metuil. apostolica, scientes illum tali volospiritaliler posse
Post liscc vero posuil in ccelum os suum, et lingua proficere, prohibemus. Huic ergo in veniendo, sieut
 1281 EPISTOLiE ET DECRETA. 1.82
auctorilas apostblica, sic faveat et- episcopalis hu- A mentum, quoniam. episeopatum ejus glorise vestrae
manitas : qualcntis episcopatus ejus omni careat specialiter servandum commiltimus, tandiu se no-
per veslram sollicitudinem delrimento, dum praedio- verit sacrarnento corporis et sanguinis Domini fore
rum suerum, perverse a Nortmanno possessorum, privandum, quandiu sanelse Lugdunensi Ecclesise, et
Tiberalilate vestra per intercessionem nostram fuerit vobis, ipsiusque pontifici legitime, imo canonice
potilus augmento. Quapropler etNor}mannum scilo fuerit satisfaclum. Optamus regiam excelleniiam
aucloritate apostolica contjnuo ab ecclesiastica com- vestram sanctse sedis apostolicre scita consueludi-
. munione, nisi praesentialiler se omnibus Lugdunensis naliter observautem iu Christo semper valere.
Ecclesise rebus exuerit, per tui oris officium repel-
XVIII.
lendum, et venerabilem virum Hincmarum episco- ADIGKATIUM ARCHIEPISCOPUM CONSTANTINOPOLITANUM.
si
pum, proposilo Romam veniendi abusus, quod
bene vovit, reddere non sluduerit, transgressoris (Anno 869.)
judicio, quod Deus averterit, puniendum. Quicunque Vt gradu dejiciantur episcopi a Pholio ordinali.
igitur a tempore quo Romam venire cceperit, usque Joannem melropotitam Silmi commendat.
inid quo, Chrislo duce, ad propria remeaverit, in ADRIANUS episcopus, servtis servorum Dei, reve-
quibuslibet rebus illius Ecclesiae quodlibet operalus B rendissimo et sanctissimo coufratri et comminislro
fuerit delrimenlum, quoniam episcopatum ejus noslro IGNATIO patriarchae Constantinopolitano.
sancfitati luae specialiter post regem servandnm ; Nec scriptura pandere, nec profecto lirigua suffi-
committimus, tandiu sc noverit sacramento corporis "cit enarrare, qiiaiilas, o dilectissime frater, pro Ec-
et sanguinis Domini fore privandum, quandiu. san- clesire Constantinopolitanse statu, atque pro tua spe-
elae Lugdunensi Ecclesiae, et libi, ipsiusqueponlifici, cialiter erectione, certaminum palaeslras Jecessor
legitime, imo canonice fuerit satisfaclum. Optamus meus sanctse memorise papa Nicolaus cum subjccta
sanctjtatem tuam in Christo bene valere. sibi Ecclesia indesinenter exercuit, et usque ad me-
lioris vitse transilum toleravit, adeo ut in ipso sttrc
XVII.
ADCAROLtlM CALVUM RECEM. migralionis articulo pro commendanda causa tua,
vel Ecclesire tibi divinitus commissse, nec scribcndo
(Anno868.) sibi pepercit, nec pro hac, si.non loquendo, saltem
Commendat regi Ecclesiam Laudunensem, dum ejus iimuendo, cessaverit; donec officium duntaxat oris
episcoptis Romam venit. amitteret, et oculos penitus obseraret. Cujus affe-
ADRIANUS episcopus, servus servorura Dei, dilecto ctum et nos quoque sumentes, sicut divina gratia ei
filio CAROLO excellentissirao regi. C successimus in honore, ita et merito successimus in
lllustrem Hincmarum Lugdunensem episcopum, labore, el sicut sudorum ejus et disposilionum lune
desiderio visendorum sanctorum apostolorum linii- exslitimus communicatores, ita quoque liuncoptanius
num anhelanlem, et libenter amplectimur, et adven- et satagimus esse in cunctis observalqres. Quanto
tum illius non soltim non differimus, verum etiaiti ne vero gaudio quantaque simus exsultatione repleti,
ultra Kaiendas Augusti starc audeat, gravitale apo- percipientes auditu, quod de sanitalis ture recupera-
stolica, scientes illum talivoto spiritaliterpossepro- lione jugi gestabamusaffectu, nec os exprimere nec
ficere, prohibemus. Huic ergo in veniendo, sicut calamus praevalet exarare. Unde benediximus Deo,
auctoritas apostolica, sic faveat et humanitasregia : et totius cordis jubilatione laudavimus, excitanti vi-
quatenus episcopatus ejus omni careat per vestram delicel dilecli filii nostri Basilii principis et Augusti
sollicitudinem detrimento : dum prrcdiorumsuorum, fervenlissimum spiritum, non solum ad vindictatn
perverse a Nortmanno possessorum, hberalitate ve- malefactorum, verum etiam ad laudem bonorum
stfa per intercessionem nostram fuerit potitus au- scilicct qui eripuit Ecclesiam Dei, dum quotidie,
gmento. Sicut enimgaudemus cum serenitatem tuam quia non consensit adultero, traherelur tam ad cor-
erga statum ecclesiasticUm, more prredecessorum poris quam.ad animse mortem, instar uliqtie Da-
principum, liberalem tam litteris audimus quam vo- D nielis sanctissimam eripientis Susannam a seutentia
cibus : sic nimirum, cum eain in aliquo distrahen- morlis, quam impudici presbyleri, qui videbantur
tem extra consuetudinem suam comperimus, lota regere. populum Domini, non autem regebant, sed
valetudine contristamur. Quapropter etNortmannum potius Photii more perdebant, nequiter extorserunt.
scito aucloritate apostolica continuo ab ecclCsiastica Praeterea quae praefatus apostolicse recordationis
communione, njsi se prsesentialiter omnibus Lugdu- ponlifex regulariter ac synodice tani de schismalico
nensis ecclesiae rebusexuerit, repeUendum; etvene- et moecho Pholio, et ordinatione, imo exsecratione
rabilem virum Hincmarum episcopum, si proposito ipsius, atque Syracusano Gregorio, quara etiam de
Romam veniendi abusus,' quod bene vovit, reddere te specialiter et de compalientibus tibi sanxerit et
non studuerit, transgressoris judicio, quod Deus definierit, tenore valebis ejus epistolarum, quas su-
averlerit, puniendum. Quicunque igitur a tempore, per his diverso lemporeConsiantinopoIim destinavit,
quo Romam venire cceperit, usque in id quo, Chri- patenter ediscere. Verum si ad notiliam tuse beati-
sto<luce, ad propria remeaverit, in quibuslibet re- tudinis non pervenerunt, a missis nostris has acci-
bus illius ecclesias quodlibet operatus fuerit detri- piens, ad instructtonem tuam et raonumeutum fu-
PATROL. CXXII. ? ;•-.,-, -£t~r M-
\m ADRINAIPAP^E II HH
turorum reservaj eognoscens Interim, et certissime A monia tua CQnseeratl gunt, hac ibrma iembitnr,
«ciens no» a decretis ejus nullo modo discessurqs, ut siquidem sunt inter eos qui, gratia Del, confortante
sed ejus sicut locum, ita et studium possidentes, ip- invasorl Photio resliterunt, per nullumque modum
sius, quanlum ratione magistra possumus, vestrgia inhonerantise vel eontumeliaefraternilatis ttise, aut
sectituros: quatenus ad lucernam mandatorum e)us pulativse depositioni communioaverunt, sed et varlas
in hujus ealiginosi sseeuli loco gradientes, inoffensls teoum ob hoo tribulallones et exsilia, qnln et depa-
pedibus, Deo duce, incedere valeamus. Quaraobrem sitiones pertulerunt; hos beatos, et ter beatos di-
et in his, super quibus a nobis dispositiones et dis- xerlm, et inter Christi confessores conmimerandos
cretiones exigis, nil sequendum prater ejus diviuitus decreverim; adeo ut habeant inslgnem in-ea, quae
inspirata decreta conspicimus; pr« om.n,ibu.& et tu- npud vos est, Eoclesia locum, et prsecipna cirea di-
per omnia Gregorium Syracusanum; et Pholium leclionem luam flducia perfruantur; ita ut «ecundthn
tyrannum et quos idem Photiusin gradu quolibel or- mullitudiBem dolorum ipsorum, eonsolationes ture
dinasse putatus est, ab eplscoporum numero tel di- animas eorum Iseliflcent, more scilicet Dal qui red-
gnitate, quam usurpative ac flcle dedit, merito se- del singulis secunchim opera ipsorum. Porro cteteris
queslranles, Primo, qUla Pholius Maximo, et ordi- qui ex consecratione fraternttalis tuse sunt, et sive
nalio ejus, vel potius exsecratio, islius ordhialloni B sponte sive vi se ad Photium eontulerunt, si sub sa-
pene in cunctis videlur essesimillima. Secundo, qnia tisfactione libellj, cuju* exemplar missis nostris com-
sic se habet per decessorem meura apostolicre sedis misiraus, ad te remeaverint, quamvis contra profes-
decrelum, cujus judieiuin nusquam prrecipiunl gacri sionem vel subgeriplibnem suam egerint, ac mulli-
canones retractari, dum lamen oenseant eam ra alio- pUciter advejcsnssummum sacerdoiium tunm, et in
rum quseque renovanda seu definienda negolia per- conlemptum sedis apostoliete exarserlnt, eos gene-
scrutari: nosque convenit, ut preetulimus, ejua in Taliter in suis gradibus conflrmantes, iguoseendum
omnibus eonstiluta sectari. Tertio, quia Pholius w decrevimus. Diseipuli enlm sumus mitis et miseri-
forensis, curialis, neophytus, invasor, atque adul- cordis Magistri, qui, ajjoslolorum principe tesle,
ter, nec non et anathemate condemnatus existens, passus pro nobiti nobi$ reljquit ex.emp(umut sequan-
nihil habuitse[f., quam se] sequenlibus proplna- murvestigia ejus, qui peccatum non fecit, ut nottci-
vefit. Photio cerle, prsesidente auctore, dictum «st licet luerifaceret, nee inventus esl dolus in ore ipsius;
ab anathematizatls: Consecratus non solum non ae- et lamencummaledicereturtnon remaledicebttt, el eum
cipit Spiritum sanclum, sed et quod antea habuit paleretur, noricommlnabalur (I Pelr. n). Si qui au-
tlamen aufertur ab eo : verum quamvis hoc tyranni tem ex iis sunt qul aliter vel )n Deum, vel adversus
Photii dlctum favore, ipseque super hujusmodi sen- C constiluta Patrum, quia et ipsa Del Splritu prolata
tentia delectatus, cum rirale a se promotis, el con- consistunt, deliqulsse vel excesslsse probantur, hos
sensum praebuerit, quamvis etiam non iis, de quibus voiumus, adhiblta slbi nostra quoque atictorifate, a
hoc frustra dictum est valeat coaptart: qukt tamen poiilificio tuo regulariler examinari, et palemisde-
veraciler dictum est, eorum inagis damnation) pro- flnitionibus amodo et deinceps omnino submitti. Cum
cul dubio congruit, qui ab anathemati.ato et dam- eaim beauis Petrus Donilno non dicat: Sipeccaverit
nato Photio, per impositionem manus, non lucrnm, in le, sed tn me, ftuter mtut, dimittam ei usque se-
sed vulnus in capite susceperunt. In quo ergo judicio ptiesl (Matth. xvin) apte datur Inlelllgl ea nos fra-
judicaverunt, secundum Evangelium {Matth. vn), ju- tribus impunita posse dimittere, qu« i» no9, nen
dicandum est de eis, et in qua mensura mensurati quse in Dominum, velin Domlnica coHstituta, palran-
sunt, est eis utique remeliendum, atque pro magno tur. Dicit enim Scriplura t _Hpeccaverit h«m» in ke-
illis habendum, si saltem sero ad le pastorem suum, mtiMw, rogabit pro 00 taeeydot; ti autem in DeutU
quem post Christum olim jam, etper Christum uti- peccaverit, auit rogabit pro e»t(I Reg. 11.)Sane hos
in nefando eonoiliabulo, qupd in injuriam ot tlo-
que consecuti sunt, repedantes, ac sine majovi tem- qui
poralique promotione, Domino contrito corde humj- " rogalionem sedis apostolicse ConsUntinopoli factum
lialoque spirilu famulantes, bona studuerint exipe- est, volunlarie subseripsisse probantur, cujascunqne
ctare futura. Caeterumde Paulo Cffisariensi, de quo sinl ordinis vel professionis, nuHa venia dignos esse,
sermo a te multus est habitus, interlm, quod de cas- isi multa miseratio ejusdem, quam laederenisi sunt,
teris qui a Photio promoti sunt, decrevimus »bser- apostolieae sedis occurral, evidentissima ratio do-
vandum, jure staluimus. Praeterea perseculionum to- cet, et multifaria majorura sanctio manifeste de-
lerantia, vel palseslrse certaminumqua» adversus ty- monslrat
rannum vel moeobum proveritale multlpliciterexer- Quin et univergahs Chalcedooe habila synodus
cuisse testaris, snam habent profeeto raercedem, et adeo hujnsmoditemerilatem detestata est, ut in sen-
immarcescibilem prsestolantur a ccetestium booorom tentia quam in Dioseonim protulit, hoc maxime me-
largitore cofonam. Sane cretera Eeelesiaa beneftcia morare yideatur, «um da tpsp dialt (eanc. Chatetd.,
largissime consequatur, et honore compelentl, twn act. m): Secundis exceasibus prierena iniqnitatem
apnd sanclimoniam tuam pehes omnes, merlto per- valde transcendit: prresumpsit eniiri et exeommu-
fruatnr. De his autem sacerdotibus vel ctericis q«i a nicationem dictare adversus sanciissimnm el beatls-
beatae memorise patriarcha Methodio, veJ a sancti- aimuia arehiepiscopum magnse Romaj Leoiutm. Prio-
 J285 EPISTOLJE ET DECRETA. m&
rera autem iniquitatem, pravitatem uiique dicit liac-A tchitmatico. Capitula Romana conlra Pholii pseudo-
reticam. Unde nota quod Dioscorus secundis exces- synodum Constanlinopoliin synodo cunctorum sub-
scriptione roborentur. Basilium Petrnm, Zosimum
sibus, quos in excommunicatione Romani papse di- et aliuw Basilium petit sibi tradi. A bono proposilo
ctata patravit, etiara hreresim Eutycbianam valde, nolit recedere.
(ranscendisse referatur: hinc et Anatolius ait:
Propter fidem non est damnatus Dioscorus, sed ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei* Dea
quia excommunicationem fecit domino archiepiscopo amabili ac piissimo iraperatqri RASILIQ Augusto Chri-
Leoni. slianissimo et desiderabilissimo filio,
Nam et adversus reverentiam tuam inter ccetera Legationis excellentiae tuse praeslanlissimos geru-
bancunam calumniarum in te illatarttm, quasi accu- los ad antecessorem meum apostoJicse recordationis
sationem texuerunt semuli tui, opinantes videlicet, papara Nicolaura destinalos, nos lieet indigni, quo-
tanquam in contemptum reverendse mentionis papce niam ita Dominus imperavit, vices ejus adepti susce-
Benedicti erectus, in contumeliam illius, oec episto- pimus innumerasque laudes et gratjarum actiones
lam ejus suscipere, dicti Dioscori more, consenseris. tota mente totaque prorsus intenlione Deo persolvi-
Quia ergo in causa, quam in te impingere fallacibus mus; nimirunj, qui facii magna, et inscrutabilia,
accusationibus tentaverunt, illi veracibus probatio- B et mirabilia, quorum non est numerus, quique om-
nibus inveniuntur obnoxii, idcirco ipsi potius judi- . nia jura regnorum» omniumque continens potesta-
ciuin quod judicaverunt subire, et sentenfiam quaw lem, bis tuum diebus.suscitavit cceliws protectum
protulerunt incurrere, Simonis nexibus irretiti, imperium, per quod apostolica sedes jpso auctore
jure debent. Ergo fraternitas tua curet necesse est, cceptum pro, Eceksia Constauiinopolitana pietalis
ut sententiarum capitula, qure synodice iu Ecclesia opus consuramaret, et ejus jaro jamque removens
Dei, ubi sanclum corpus apostolorum principis Pe- fuodilus casum instauraret, tandem aliquando gra-
tri requiescit, pro abolendis profaois conciliis.»Con- tulabuada, qui raale ceciderat, stalum, et merce-
stantinopoU a Photio» tam adversus sedis apostoUcaj nario, quinimo lupo rapace non parcenti gregi, pe-
reverentiam, quam adversus sanctimoniam tuana nitus sequestrato, rectorem ei redderel proprium,
congregatis, communi consouantia promulgavimus» et pastorem reformaret, legitimuin. lgitur, o quam
apud vos in synodo cunctdrum subscriptione robo- vobis est ilia laudabilis et omnibusveneranda, quaui,
reutur, et in singularum archivis ecclesiarum pro- inquam, est sedes apostolica laudabilis, et merito, a
vide recondantur. Postremo rCverendissimum et cunctis raorlalibus effereiKla, quae semper eatholicis
sanctissimum Communem fratrem npstrum Joannem subvenLre consucvit, quae semper gaudere cum gau-
metropolitam Sylsei beatitudini tuaemagnopere com- ^ dentibus, et flere cum flentibus non cessavit! Sed
mendamus : de quo videlicet fraternilatem tuam no- et tu, feiix iroperator, et muHis prrecojiiis dignus,
lumus ignorare, quoniam quibuscunque mceroribus qui verborum semina divinorum» non ut ager petris,
vel molesliis ex lot accidentibus vobis incommodis aut spinis, aut vepr^Uus occupatus, sed ut terra
cor nostrum fuerit vtilneratum : quia sicul scriptum bona corde bono suscipiens, fruetum multiplicem
est: Legatus fidelis sanitas (Prdv. xm); ila medi- attulisii, et quasi verus Ecclesiastes, mox pereeplis
camento ipsius fidelis legationis, quod in vobis binc habenis. imperii, Ecclcsiae paci consulere magfs
turbide diuturna hucusque mceslilia sauciaverat, est quam ad caeteras res bumanas attendere proeurasti,
sanatum: ut pene nil residuum, quod exinde sani- ac per id alter quodaiumoda Salomon, id est paci-
tate indigeat, idem vir prudenlissimus in pectore ficus, temporibos uoslris apparuisti : audisli quippe
nostro reliquerit. Quamobrem consolatione multa yerba Dei Patris tui, et non dimisisli tegew Eccle-
dignus habendus, et a sancta fralernilate tua quiete, siae matris tuae; adeo ul, quod decessori uto pro ea
refrigerio, et oihnt est veneralione dilandus, alque suggerebatur, ipse perfeceris. Et quia, sccundum
in ecclesiasticis riegotiis diligentissime moderandis Scripturam, nenxo est qui possit corrigexequem Deus
irremote lenendus; propter quse videlicet ipse peri- , despexerit (Eccle. vu), eo incorrccto, divioa permis-
cula infinita, non solum per mare, sed et per aridara p. sione deficienle, ipse correcliones ejusdem ecclesice
gradiendo susiiiiuit; quin potius penes nos. demo- operari satagis.IaleUexisti enim, ut litterrc tuoeman-
rans, et causa tui jugiter pnlsans, et continuas no- suetudinis iunuunt, quibus vulneribus sauciala, te
bis molestias irrogans, neque quaslibet sibi ferias ccelilus consecuto imperium, qure apud vos est, ma-
contulit, nec ullam quotidiano labori nostro requiem. nebat Ecclesia; et quod haecsedes bujnscemodi me-
dedit. Sanctam fralernitateravcstram oplamus nunc, deri posset vuiaeribus, magisiris fidei noslrse scru-
et semper, et in Christo bene valere, dilectissime ac talis, Uquido didicisli. Atquetdeo baeccucare cupiens
saccatissime coraminisjer. Drjta quarto Idus Junii, apostolicsc sedis decreli remedwm sanissiuae requi-
indictione secunda. sisti; enjus nimirum raedicamentis Ecclesia Con-
XIX stantinopolitana, srepe praesulibus ejus Ianguenlibus,
ADBASILIUM IMPERATOREM. infirmata, pristinan. sospitalem vigoremque resum-
(Anuo 869.) psit. Nam quibusdam ipso-um nonnunquata erran-
Grttlto» eqiteb ejtts pietatem erga tmtem Ofosloiieam. libu&, quibusdam vero itnrainenlis pcrsecutionis
D4inquemibus-i^iutgeai„ e'xcepiO;tmxyi Pkobnt initiriam susiineniibus, bxc semper subvcnire non
1287 ADRIANI PAPJi II ^88
destitit, illis scilicet tramitem directionis oslendens, J\
\ dum quod non docealur fuisse collatum? Neque
istis pielatis manum seroper exlendens. - enim inter Photium moechum et Maxiraum Cynicum,
Itaque, fill charissime et venerabilis semper Au- a synodo secunda damnalum, vel inter ordinationes
guste, noveris, quidquid erga sanctissimum fratrem liujus et iilius dislinctipnis aliquid esse conjicimus.
et coepiscopum nostrum Ignatium, vel circa schi- Alque ideo pari fine conslringi debere videntuf, qui
smaticum Photium, divinilus inspiratum et juslilire par habuisse cum eo principium modis omnibus
_elo succensum te lilteris inlimas peregisse, nobis comprobantur. Siquidem et juxta quod prsefatus
et universse Occidentalium Ecclesiteper omniapla- magniloquus pontifex universis per Csesariensem
cuisse; prsesertim cum nil egeris prseter quod [fort., Mauritaniam constitutis episcopis scribit (epist. 91):
praeler ea quas]apostolica sedes cum totius Hesperire Difficilcest ut bono peregantur exitu, qtiae malo sunt
praesulibus jamdudum agendum [agenda] decrevit, inchoata principio. Et infra : Non ergo in cujusquam
et, nulla mora interveniente, perficiendo mandavil: persona praetermitleridumest, inquit, quod in stalu-
quae videlicet cum his omnibus propter id coelilus tis generalibus conlinelur, nec putandus est honor
prolecto imperio tuo grates multifarias reddunt, et ille Iegitimus, qui fuerat contra divinre legis prrece-
humillimre obedientire tuae prreconia laudibus eximiis pta collatus. Et certe fidelissiraus et prudentissimus
indagare [inclamare] non desinunt. Porro de sacer- 1B vir Basilius imperialis spalharius et preces veslras
dotibus vel caeleris qui contra pacem Ecclesiaefa- nobis pro his in perceplis ordinibus recipiendis liiul-
cientes, unitatem ejus scindere prsesumpserunt, et tiplices detulit, et adeo constans et continuus penes
in fratrem et coepiscopum rioslrum mullifariam rios in precibus perstilit, ul si non legitiroe fecipi
commisisse probantur; super quibus etiam decre- posse quoquomodo crederenlur, ipsius, ut ita dica-
tum ab apostolica sede clementia lua more prisco- mus, ihsolentia victi, recipiendos esse profecto sta-
rum principum poslulat : sciat dileclio lua quia tueremus.
sicutdiverso modo deliquisse referuntur, ita dtversis Verum et circa hos post reversionem missorum
eos delinilionibus subjici non inconvenienter opor- nestrorum, postque rerura gestarum nobis expositas
tere perpendimus. Quorum tamen differenlias apo- differentias, et indagafas liquidius personarum, cul-
stolicae sedis Iegatis, una cum fratre et comminislro parum et proveclionum qualitates, atque distantias,
nostro Ignatio convenienlibus, quemadmodum nobis si quid miseralionis impartiendum, docenle Deo,
desuper datum est, mOderandas commisimus. Verum apud quem omnia possibilia sunt, nobis fuerit rese-
quia pietas tua cum ecclesiastica misericordia nos ratum , non erimus penitus iuflexibiles; nimirum
circa illos ad id qiiod humanius est exhortatur, te q«i semper ad omne bonum cupimus existere suasi-
nolumUs ignorare quoniam ultra quam dici possit C ( biles. Volumus ergo,"per vestrse pielatis industriam,
hinc, fateor, moerore comprimimur immensoque do- illic numerosum celebrafi conciliura, cui nostri quo-
lore constringiraur, eos nimirum non solum beatoe que missi praesiderites, el culparura _personarumque
memoriae decessoris mei papse Nicolai, quibus et differenlias liquido cognpscentes, juxta quod iu man-
ipse subscripsi, justis sanctionibus creberriine per- datis acceperunt, singulorumlibere discreliones exer-
cellenlibus, verum etiam sanctorum Patrum regulis ceant: in quovidelicetsacro coetu exsecrando vani-
severissime, seu quodammodo peremptorie punien- tates concilii, quod adversus sedis hujus actum est
tibus. Verumtamen propter pacem Ecclcsire facilius prorsus injuriam, cuncta decernimus exemp"laria,
oblinendam, propterque tantam multitudinem, si prorsus a possessoribus suis ablata, in mediumque
tamen resipuerint, misericorditer liberandam, ut delala, conlemplanlibus cunctis, igni cremari; nec
cum sancto Gelasio papa dicamus (epist. 6) : Neces- superesse apud quemlibet ex bis omnibus sallem
saria rerum disperisatione constringimur, et aposto- linumiota, vel unum apicem, nisi forte quis totiuj
licae sedis moderamine convenimur, sic canonum clericatus, imo tolius nominis Chrisliani dignilale,
paternorum decreta librare, et retro prsesulum prae- anathemate perculsus, carere voluerit. Non enim nos
decessorumque nostrorum prsecepta metiri, ut quse .' tam detestandiini collegium , riisi Ariminensi sub
praesentium necessilas temporum restaurandis cccle- D Constantio , vel Ephesino a Dioscoro congregato
siis relaxanda deposcit, adhibita consideratione di- )atrocinio comparandum decernimus. Accendalur
Iigenti, quantum potest fieri, lemperemus; quod et circa protectorum tuorum reverentiam, beatorum
nos aequa possumus pro lucrandis fratribus ratione videlicet apostolorum principum , fili dilectissime,
prosequi, et temporum necessitati consulendo peni- tuse zelus pietatis, et tanlorum ficta commenla prre-
tus imitari; Pholii duntaxat brdinationem ab lttijus sligiorum remanere nullo modo penes aliquem pa-
moderamine pielalis interim prorsus excipientes, tiatur : sed et si quisquam hsec defendere, vel oc-
eamque [fort., etimqtie] passim et praeter examen cultare, sibique in poslerum foftasse reservare len-
nullatenus admittentes. Dicit enim altisona Ecclesise taverit, tua publicis legibus promulget multiplex
tuba, sanctus videlicet sedis apostolicse papa Leo, sapientia, quid hujusmodi persona post iraperiale
cujus sentenliam quidquid ubique calholictim est, debeat edictuin redargulionis incurrere, vel quantum
velut ccelesle miralur, celebrat, et veneratur oracu- conveniat, si non correclionis, saltem correptionis
luni : Cum ssepe quscslio de male accepto honore incidere; quatenus per hoc, pura de csetero conscien-
jiascatur, quis ambigat nequaquara istis esse tribuen- tia, cutn Psalmista veraciter canere valeas; Odivi
1289 EPISTOLJE ET DECRETA. 1.00
congregationesmatignorum, et cum impiis non sedebo. A Itunitatis tuoe concesso divinilus oono, semper in
Lavabo inter innocentesmanus meas, etc. (Psal. xxv). domino gratulari; ac per [propter] hoc hortamur et j
Insuper exhortamur, et salubri suadere studio pro- deprecamur , ut apud vos nullam moram sustinere
curamus, ut imperatoriae instantiae vestrae annisu, facialis, sed tuse benignitalis solatio freti velociler
sententiarum capitula, quoesynodice iu ecelesia Dei, de omnibus, quae illic secundum Deum geruntur, nos .
ubi sanclum corpus apostolorum Pelri principis re- advenlu suo constituant lsetiores. j!
quiescit, pro abolendis profanis conciliis, Constanti- Commendamus etiara clemenlise tuse tam reve-
nopoli a Pholio, tam adversus sedis apostolicse re- rendissimum et sanctissimum fratrem nostrum Joan-
verentiam, quam contra fratris et comministri mei nem metropolitanum Sylaei, qui a fratre et coepi-
Ignatii ponlificium congregatis, communi consonan- scopo nostro Ignatio ad sedem apostolicam directus
tia promulgavimus, apud vos in synodo cunciorum est, quam etiam gloriosura et spectabilem virum
subscriplione roborentur, ct in singularum archivis Basilium imperialem spatharium, qui cum eo a Deo
ecclesiarum provide recondanlur. Porro divinilus conservando tranquillitatis tuse imperio destinatus
proteclum imperium tuum precamur, ut Basiliura, est, qui tanta, postquam illinc profecti sunt, offen-
Petrum, Zosimum, et alterum Basilium, qui scele- dicula (ut didicimus, perlulerunt, ut nullura prope-
rum suorum conscii, et cupiditatis ardore succensi B rantes pene periculorum , quse Paulus in Epislolis
propositum deseruerunt, et sine commendatitiis litte- suis dinumerat (II Cor. xi), evasisse videantur.
ris Constantinopolimproperaverunt, ad nos per pr«- Quapropter dignis sunt vicissitudinibus a pietate ve-
sentes apostolicse sedis missos remitlat; quatenus stra remunerandi, qui pro ecclesia Christi, proque
dum professionem, et loca, quaepropter Deum pri- injuncta sibi a pielate tua legalionis consuramatione
mitus elegerunt, repetierint, et tibi coeleste prre- tot ac talia subire promptissime consenserunt. Al-
mitim conferatur,et illis suarum lucrum animarum, tertiin vero nominalum in scriptis luis metropolitam,
divinitate pfopitia, concedatur : alias autem, si san- Domino dispensante, non vidimus; quiaenim, sicut
cloriim Patrura regulse calcari rainime, vel contemni iste a reverendo patriarcha Ignatio, ila seorsum ille
tentantur, eos impune profecto nullus penes se reli- a Pholio tyraimo mittebatur. Volens Deus ostendere
nere prorsus audebit : apud nos quippe a rudimen- non in duo Ecclesiam suam fore scindendam, quod
tis ahlaclati, et sanclse sunt conversalionis habilum videlicet malum Jeroboam quondam in Israel rex
consecuti, quin et, in monasteriis noslris officium impius egit (III Reg. xu). Nolens etiam nos auctoris
presbyteralus adepli : interim tamen eos, quod sint hujusmodi schismatis nec ipsam quoque visionem
excommunicati, donec ad nos redierint tanquam percipere, antequam ad nos perveniret, justo judicio
sacrorum violatores canonum, cognoscere volu- C suo pelagus cooperuit eum; et qui populum diviserat,
mus. Dei divisa est super eum aqua, devenitque in pro-
Ilis ita praelibatis, obsecramus divinitus redimitum fundum tanquam lapis. Verurii si forte movetur a
tranquillitatis tuse caput, in coeplo pietatis opere Deo redimitum imperium veslrum, quia prsefati le-
circa fralrem et consacerdotem meum Igiiatium gati penes nos diutissime morati sunt, precamur, et
persistere, atque a decretis apostolicse sedis in nullo obnixe flagitamus, non eis imputetur, nimirura qui,
quoquomodo deviare, sed promulgalionibus ejus ut dimilterentur, non horis, non momenlis , non
arctius hserens, a proposito noli recedere, et quo- denique clamames alque pulsantes ullis intervallis
'isque unitas fiat Ecclesiae, nulli stude, quaesumus, parcere consentiebant, sed instantibus et irremolis
desidise cedere. Nemini quippe profuit unquam bo- laboribus, et solliciludinibus omnium ecclesiarum
num ut ccepisse, et minime consuminasse. Quam- Dei, quas secundum Aposlolum circumferjmus (//
obrem, regnum quod temporaliter assecutus es, pe- Cor. xi), ascribatur.
renniter adipiscaris coronamque pro corruptibili Non enim requies ulla nobis nec otium fuit, a die
capias incorruptam, hoc pietatis opus perficere sat- pervenlionis eoruin, lunc videlicet Ecclesiae, quae
age, perfectumque coram summo agonotheta Chri- apud vos est, causara tractanlibus; nunc aliarum
sto repraesentare decerla. Postremo dilectos fratres quoque parlium mumli negotia more [molu] perpeti
meos, Donatum scilicet sanctae Ecclesiae Ostiensis, disppnentibus; prsesertim cum ad hanc solam con-
et Stephanum sanctaeEcclesiaeNepesinoereverendis- troversiam, qua pro Ecclesire Coiislantinopolitanae
simos et sanclissimos episcopos, atque filium meum commolione petimur, digne niodincandam, licet
Marinum apostolicae sedis diaconum , consiliarios prolixum fuerit, ipsum tempusnon sufficere crede-
nostros, liisecomraendanles pietati, precamur ut eos relur revera, quam inlerius, et omni diligentia nos
ob amorem prsecipuorumapostolorura Petri etPauli, oporlebat examinare, ac eorum quoque qui longe
a quorum sedc milluntur, benigne suscipias, et tan- sunt fratrum et coepiscoporum nostrorum super hoc
quam nobismeljpsis aures credulitatis accommodes; consensus, imo consilia prsestolari. Salus enim, tesle
familiaritalis videlicet tusefiduciam illis impendens, Salomone, ubi multa consilia (Prov. xi). Non enim
et praefatosin eis eximios intercessores tuos apo- in aliquem horum hinc indignetur vestra tranquilli-
stolos reverenter atlendens, quos ut celeriter ad nos tas, nos non proprise volunlalis impedivit aliqua
remillas obnixe deposcimus. Cupimus enim tam de tarditas, sed multiplex prohibuit numerosarum eccle-
sanctse Ecelesire redintegralo slalu, quam de inco- siarum per industriam nostram sublevandarum prc-
mt ADRIANIPAP_E II 1292
perare necessitas. Piissimum imperium veslrum A sollicilare consenliat; eomm videllcet, quse cum sint
gratia superna custodial, eique omnium infideliura in regno gloriosre memoriseLolbarii quondam regis
gentium ferocilales ad exakaliouem sanctie Ecclesise germani sui, ad se suffraganlibus cunclis legibus,
potenli virlule subslernat. non tam pro fraterna Successione, qnam pro paterna
XX. disposilione, baereditario jure pertinere probantur.
Qui enim concutit flnes, et sollicitat bomines, qui sub
ADPROCERES REGNI CAR0LICA-VI. moderamme quondani jam nominali regis efant, ilta
(Anno869.) quse Dei sunt, et Ecclesisc utilitati conveniunt, con-
Ilortalur ut Careium regem deterream nt invadat cutit: et qui hunc avarilia victus commovet, magnura
regnum Lolharii, et ut Paulum ae LeonemUgatot procul dubio Ecciesiaedispergit augmentum. Iniquum
suos benigne suscipiant. praeterea est ut quod fralres sibi muluo, pro integra
ADRIARUS episcopus, servus servorum Dei, omaibus inter se ac nepotes suos custodienda parle regnorum,
gloriosis ducibus, coraitjbus, et caeterisprimatibus in quam singuli distlncta sorte perceperant, juramentis
regno Caroli excellentissimi regis conslitotis. tertibilibus spoponderant, impia praevaricatiorievio-
Ouines quidera virtutes Christi cuttoribus sect-ndae letuf, vet cujusquam cupidinis foriiite temeretur:
sunt, sed nulla utilius quam pax cum dilectione B 1 cum potius pio conveniat affectu fratrem fratri, ac
rautua inleromnes, et maxime inter sublimiores per- patruos nepbtibus, totius praesidiuni conferre juva-
sonas, cusloditur et eolitur. Quanto enim.quis su» triiriis, et secundum promissam invicem juramento
blimior, tanlo ad mores suos quosque trahendum fldem, omnis auxilium praestare solalii. Praecipuejam
constat esse faciiior. Ideoque his prtesentibus op- fatum inclytum regem vestrum, qui hunc nepotem
portune moneo, 6uadeo, et exhortor apicibus, quo suuro, magnum scilicet Augustum, de patris proprii
pacis bonum in omnes, sed praecipue inler sublimio- dextra, cum omriibus qure ad eum perlinere vide-
res mundi prjncipes, aedificare el construere sala- rentur, ad fovendiim roborandumque pro viribus
gatis. In hoc enim dilecti filii mei regis vestri regnum veloti sCCUnduspatcr accepisse dignoscitur. Iniquum
cilius poterit incolunae permanere, si neminem ille autem et iristar sacrilegfi est, ut qui se ultro pro sa-
coiicuticns, a nullo concutiatur. Nonaulem ignorare lute fldeliurii,et maximepro sanctreRomanaeEcclesire
vos credo, qualiter desiderabilissimus et spiritalis 11- matris suac deferisione, tot periculis offert, a coepto
lius meus Ludovicus, piissimus et a Deo proiectus pietatis alkujus factiohe stimulatus recedal opere,
imperator, non ut quidam adversus sanctse religionis atque ad patriam coactus viridicandam procedat
filios, nen contra fidei ChristiansB domesticos, sed tuereditalem. Vertlm quisqals suo yitio tam sanclo
adversus liliosBelial, adversus Christi mimicos,( C lattofi, CUpiditatlssestibrisaccensus, aRquod impedi-
prsecipue pro nostra securitate, proque mullorum li- menlum prsestiterit, condignam profeclo, aposlolica
bcratione udelium, qui finetenus «pud Samnium, et s*de sanciente, luet ciitn suis fauteribus ultionem.
circumquaque regionet, jam jamque periclitabantur, Unde si quisquam vestrom bnjus diabolicre ambi-
ila ut eliara ftaes nostros infestatio propemsdum tionis arictorem sectatus fuefit, vel ei quoquomodo
Sarracenortua invaderet, egreesus a Bummo SUbli- ih rapinis concupiscehtl favorem contulerit, anathe-
mitatis propriae solio, et a pacatlssimcc requiei suse mBtis VinCUlisinnodabttur, ac pro hoc a regno Do-
fundaminc, non corpori parcot, non sestibus, non al- mihl separalris, crim impiorutn omnium capile, quod
goribus, non denique uHisevenltbus cedat: sftd om- est dlabolus, tneriio deputabitur. Attendat ergo rex
nia incommoda, bmnia «Haerimina pro Christl no- pruderitissimus, vestris quoque probabilibus consiliis
mine lolerans, nihil est quod pro ChristiahOrum adhortatus, ne ihiqubrhm suasionibus cedat, nec si-
ercptione recuset arripere, nihil estquod p» fidelium nistfa machinantibus aures accommodet: sed pro-
quiete ac pace declinet assumefe. Denlque non mo- prlo jure cOiitenUis,quse sua non sunt usutpare noti
dicara Ecdesise sandse quietem per eum dlvina pie- tehlet, nec invadere qubcunque modo nltatnr, quo-
tas operala est; nec modicae pafanorum vire» forlb- » modo invasiim rion mbdicum potest Invasori generare
tudine superna prostrataa sunt. Siquidem sftpiu. he-' iWscflmeri.Ne itaque jam meroofato diVectissimofilio
stes, lanquara mures cavernis suis egressos, ad suai D-CO, domino sempef Augusto, c_usam Dei exse-
latibula lerga veriere compulit, et brachia contrai quehli, hsefeditatem Domlni vindicanti, ac ipsius
nostros exertu potenti virlute dissolvit. Quln et nobisi bella preelianti, qriodlibet offeildicufum praeparel,
omnibus, qui longe fuimus et qui prope, magnse 8e»• quo sancta»Dei EcClCsiaeqtiavls ex pafte hnpedtatur
curilatis prffisidia corilulit : dum sciUcelnohhulle.I iililitas, vel profeellis udelivmiexcludruur. AliOquin
eorura postravit, nonnullos etiam ab e&rUtasupersll-• manutri apostolicoesedis cum eodem piissimo"prinCipe
wne convertens, Ghristi fidel et Ver» religionisS fortiter esee domperiat, et ariua ttostra illi mtthfmina
itinera «eotari perdocUit. Qua de re ratum duefttnW, , validissima ctJhleWhtia, sunimd agrinotheti nribis
vestram oOmmonere dilectionem, quo prrefato jglo- > concertaute, et beatorum prihcipitm apostororum ih-
rioso regi veslro, et filiis ejtis suggerere salagat, ett tercessloriBeodperalile, prseparata sihe cun«Utlone
prudenti consi|io suadere conlendat, qnaterttfs neee preanoscat. Hos pfasterea mlssos apostolicse nostrai
suis moriiius, nec alioriint suasionibus ittipulsus, tjhoe
e sedis, Panlum et Leonem venerabiles eptscopoi, dilo,
laiiti principis et lam pii Aitgusti surit, invadcrc veli ctos cerisiliarios nostros, quos pro pace et cohcofdia
 1-93 EPISfOLyfc ET br&RETA. 1914
sanctas Dei Ecclestse illuc deslinavimus, ab feveren- A eritrii debet paterriatri hrcreditateftiille dimittere, qui,
tiam principum apostbiorum Petri et Pauli benigne DeOgratias, non ignorat Nabotb JegraheliUtm pro
suscipite, et ea quse vobis pro Ulilitatibus Chfistiahae! s6la paterna vinea, etiam conira regem impiuih de-
fidei atque religionis dixerinl, aure cofdis percipien-• fendehda, «sque ad mortem lapidum pervenisse (///
tes, ad effectum perducere Festinatc. Optariius glo- Reg, xxt). Verum si et labor alicujus ambiliotte im-
riam veslrara In Ctuisto bene valere. Data Ndnisi pediatuf, quontahi paternum deseri patrimonium
Septembris, indictione iu. subripientlbus non opoftet, ber quetti quid tale con- !
XXI. tigeril, una cum fahtoribus et sectatoribus suis, di-
animadversionem exsoivet. Et si
Afi8PI8G0P0S 1NH-8HOCARO-1 CAbVICONgTITUTOStgnarii pafemqhe
quis vestruni tam nefariaetemeritatis auctofem vel
<Anno869.) tacertdo fugertt, Velnon resistendo consenserit, non
Vt Carolum regem deierteant ab invaiendo regno Lo-. jairi pastofts, sed mefcenarii riomine se noverit fore
tharii, et Pnulum at Leonem mttsos a se legatos cehsehdbm : et quia jam non pertinebit ad eum de
benignetuteipiant. oVtbils, nori pertinebit consequenter de pastoralihus
ADRUMJS episcoptts, servUs servorum Dei; reve- dighilailbus. Hos prrcterea missos apostolicrc nostrre
rentissimis et sanciissimis fralriblis et cdepiscopis B sedis, PatitUmet Leonem veherabiles episcopos, di-
nostris in reghn Cafoli gibfiosl fegis ECclesiam Do* leclos corisiliarios hostros, quos pro pace et concor-
mini gubernaritibus. dta bei Ecclesire illuc deslibavimus, ob revcrentiam
Inter exordia poiilificatus mei pacis studium prrC prtricipura aposloloruffi Petri et Pauli benigne susci-
creteris vlrtutibus prsedtcautt suadendique arriptiisse pttc, et ea quaevobis pro utililatibus Chrislianrc fidei
memini. Quippe qui novcrint quod in Dbhiiniesena- alque religionis dixertht, atire cordis percipientes,
ttvitatis prlncipto coelestis milittaevlsus sit exercttus, ad cffectum ducere feslinate. Optamus sanctam fra-
qui clamavit: Gleria in excelsts Dio, et ih tem pai ternilalem vestram in Cbristo bene valere. Data
hominibut bonmvoluntalis (Luc. x). Ubi prdfecto so-- Nonis Seplcmbris, indictione iu.
lener alleiideridum est, quia siclit pastores, qul su- xxii.
per gregero siium pfae csetcrls vlgilavefunt, tantl i
> ADHING-AJieil ARCHIErlSCOPUM AHEHENSEM.
tripudii videre prsc caeteris gaudia mefuefunt ita
rios qul pastores dicimur, ttihe ccelekthiin bonofum, (Anno 869.)
laelitiam adlpisci Wfefebimur,si super ovesDbnlitticas Benevbtehl\am suAm Hintnmro poUkeiur, eumqne
sollicite vigllemus ; ite videiicet bas Vel per insidlas kotmiut ut operam tuam inlerpohat, ne regnum
odii seu discordiaeVorax lupus triVadat, vel pcr cti- C j, Lotharii quisquam invadat. Legalos denique Pau-
lum et Leonemcommendat.
ptdttatcm avidus ille leo degluttat, qui, ut prtnteps ADRIANUS serrus servorum Dei, reve-
aposiotdfuin scfiblt, f ugietts ctrcuit qusefens quem rentissimo etepiscopus, saiictissimo confratri noslro HINCMARO
devoret (1 Pelr.i). tdeoque, fratfes chafissimi, «uhjJ afchiepisCiopoRhemehsi.
etiam id ipsum rejpetO,id ipsum oportune vel impor- Sancliiripnia tua qUarriTueritapostolicae memoriae
lune Susuieo,prorsus efflagjto. $dambbreiii ut pacis papae Ntcota! fariitliaris, hon forte dedit oblivioni.
seu dileciic-riisvihcUluih,quae fliajor est bmnibus yir» lii ciijus videiicet familiafilatis sinu nos quoque te
tutibus et holocautomatibiis, vestra quoqtie sahcttlas recipSentes,, IWuclain pelies rtpostolattlm nostrura
insolubiftler ittteromnes, sedpfrecipueintersubliraic- fralefriitatl luee gfatanti riiente oflertmuS. Waetefea
fespefsonas observari doceat, tndesiiieriler adliortor. novefis mistsse iios epistolas qUasdattt itt Gatllcana-
(Juaprbptef iliud a vobis exigq, ut solliciti exislenles, rtim phftiuhi fegiones, tam reges, quam pwesules,
si quos senscfitis velle filii noslri glofiosi regis veslfi et oirines omriirio regnorurii primates, ad compri-
Caroli fortassis ahimos adinVa.endum fegnum, qtioct roeiidiim ambitum, etuttichtqucjuspfopriuihfeser-
defunctoquondaminciytofegeLothario, ad domiriutti varidum, competentef admonenlCs, cohortartles,
desiderahtissimuni filium hostrum piissimilm iiripe- sbadentes, cbtiteslanteg, probibentes, et detefrenteS.
ratorem rediit, jureque liereditario illi debetur, 0 Ciijits fei sbiiicitudinem sanctilas tua speCialtquo-
nequiter incitare; vos, qui spirituaies estis, boruiri dariimbdo ceftamihe suscipieris, vice nostfa tam
camales voces, quinpotiuset ipstim excellentissimum reges qham csetferosbei Velriihhdi ministros, atfnio-
regem, ac iiiios ejus tanquam veri episcopi, a tanto riendo.suadehdo.etpfdhibendo, actipiditalisvel ava-
compescere piaculo studeatis. Quinimo ad favorem ritise vitid COrilpftmat et coiiipfescat : tit scilicct
el ppeni ejus hunc intlammantes Iiortemlni, alque unusquisque suis conteritus alietium noii subripiat,
sjct^lejinrtin fide sua tanquatn alter pater susceptf, ila noft sollicitet, hrih Usufpet.; Pfrecipue ut regnum
fov^t! et hunc ut.MODrium genittim amplectatur. quondam regis Lotafii, qubd chari&simrifllio Hbstro
iniquum enim, et instar sacrilegii esf, ut rjui se ultfo dbmittb im^efatdfi jUre ddbettir; VSIhblhtrie* In eo
lifft-salute et maxlme lEc- degfehles,mdftalium httiiUSittVadat, nhltus cttitthio-1
pro ildelium,
,'• -ni!'.'_:!:' (•.'/ :: 1 sancise
, !'.! Rbhianse
':j:': .:,
desia^,,m,0^Sj8.cil^(5e.fromiijuni Dei ecclesiarum, de- veai, hUllhs ad se cbnetUf HiHeciefe. QuOrilaiflsi j<
fensione, tbt roortis casibiis oifert, aiicujus factione pef hujuscetnoai temeritateiil cbafttalem seindcre,
slimuiatus, a coeptopietalis recedat opere, atque ad coiicortjiam divid.fe, ihVidenllrbfacibus Itiarde-
patriam viadicandam procedat Jisereditalem. Non scere, cupidatis oeslibusantielare, bfopinqUitatem
1298 ADRIANI PAP^ II *296
telo crudelitatis percellere, scandalum in Ecclesia. A vice, omniumque ecclesiarura Dei curam et sollicilu-
Dei generare non perlimescit, non solum per medio- dineni nobis a Domino prre cseteris delegatam ha-
critatis nostrse minislerium, Deo auctore, viribus bentes, antequam antiquus noster adversarins men-
infirmabitur, verum etiam vinculis anathemalis obli- tes vestras occultis et irapiis nequitiae suae versutiis
galus, nomine Chrislianitatis privatus, cum diabolo, corrumpat, et morbo insanabili sauciet, armis prae-
quem super lioc imitatur, omnino locabilur. Tua cincti divinis, occurrere, salubribusque vos infor-
vero reverentia, si in hoc strenue secundum datam mare prseceptis debemus : quibus hiirailiterobedien-
sibi divinitus sapienliam laboraverit, nostrse sibi, ut tes, sicut omnes qui ab initio Deo placuerunt, saivi
prsclulimus, familiaiilalis fiduciam non dubilet mo- esse possitis, dicente Domino in Evangelio : Si quit
dis omnibus tribuendam, nec diffidat benevolenlise diligit me, sermonem meum servabit, et Paier meus
noslrre beiiignilatein, cum necessitas exegerit, suis diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud
opportunilalibus adfuturam. Iloc praeterea missos eum faciemus (Joan. xiv). Quapropter chariiatem
apostolicae nostrae sedis, Paulum et Leonern venera- veslram, o charisshni in Domino filii, apostolica tuba
biles episcopos, dilectos consiliarios nostros, quos monemus, et coelesti magisterio exoramus, ut pro
pro pace el concordia Dei Ecclesise illuc destinavi- regni stabilitate, vos nunc in eadem flde, mentisque
mus, ob reverentiam principum apostolorum Petri B sinceritate, generaliler omnes satagatis consistere
et Pauli benigne suscipe, iet ea quae tibi pro utilila- circa dilectissiraum ac spirilalem filium nestrum,
tibus Cbrisiianre fidei alque religionis dixerint, ore domnnra Ludovicum imperatorero Auguslum, quam
cordis percipiens, ad effeclum ducere festina. Opta- circa divae memoriae quondam Lotliarium iroperato-
nius sanctitalem tuam in Christo bene valere. Data rem pafrem illiusmundo pectore conservastis : ut
Nonis Septembris, iiidiclione m. nullus mortalium, cujuscunque sit dignitatis et
XXIII. glorise, yos ab apostolicre sedis prrecepto monituque
salubri possit modis aut argumentis quibuslibet re-
ADPROCERES REGNILOTHARII. vocare, vel a via veritalis iri obiiqiium deflectere,
(Anno 869.) nec ullius prrecepta magis quam beati Petri apostoli,
Post mortem Lolharii regis, hortalur ut fideles sinl per os nostrum prolata, vobisque utiliora, jucundis
Ludovico imperatori illius fratri, cui regnum hoere- percipere auribus studeatis. Quoniam ipsi et paterno
ditano jure debeatur. et haereditario jure secundum legem et rationem
ADRIANUS. episcopus, servus servorum Dei, omni- hoc regnum debetur, et per paternse hsereditatis suc-
bus primalibus et gloriosis comitibus consistentibus cessionem suramopere pertinet : quippe cum eum
in regno domni Lotbarii, quondam raagni imperato- C praefatus genitor illius, quondam imperatqr, consti-
ris, et genitoris domni Ludovici imperatoris. tuerit imperatorem, regnique totius haeredem prae
Perfectre procul dubio charitatis est bonum, se- caeteris sublimaverit natis. Sicut lsaac quondam Ja-
cundum Apostolum, gaudere cum gaudentibus, et cob filio suo benedicens, dominum illum Esau con-
flere ctim flenlibus (Rom. xn). Unde quia Lotharius stituit (Gen. xxvii) : ita et huic caeteris praelato to-
quondam rex vester divina de hoc saeculojussione lum omnino est a patre concessum imperiuffl. Quem
migravit, vos de obttu ipsius valde tristes effectos, et ipse adhuc vivens imperiali voluit.et consensit una
lugubri doloris ingentis amaritudine, utpote viros vobiscum ab apostolica sede diademate coronari,
fideles, repletos esse cognoscimus, carnalique affectu sceptroque polirt sine dubio augustali permisit.
ejusnunc transitum llere : nosternon minus aposto- ldeo nobilitatem vestram monemus et obtestamur
licus animus vobis compatiens et condolens, non in Domino, ut nullatenus ab eodem vos spiritali
solum pro aeterna iliiusrequie atquesalute, sed etiara lilio noslro Augusto quibtislibet promissioriibus vel
pro praesenti consolatione vestra, propace, concordia, minis alicujus separare, dividereque tentelis; sed
et unitate, quam vos ex tolo corde sequi, et fideli illi quandiu superna vixerit volunlate, in omnibus
omnino devotione amplecti ceu Christi membra nul- veluti proprio seniori, proprio iroperatori, justoque
lam babenlia maculam, quse inslantem aut futuram hseredi regni obedire, fidemque iHaesam more soiito
mortis perniciem vobis possit inferre,, incunctanter, conservare, studioque sagaci semper attendite, ut
ut oporlet, flebilibus.Dominuro precibus precati su- Dei Omnipofentis et sancti Petri graliam, nostram-
mus. Etquotidie suppliciter exoramus utetilli, qui que plenariam habere mereamini benedictionerii, et
carnali obiit conditione, vitam perpetuam, et vobis apostolicse coromunionis consorlium. Nam quem ex
misericordise largitate consolationis, pacis, et unani- vobis contraria tentare nitentem, atque apostolicae
mitatis affectum et desiderium inspirare donarcque sedis monitis in contemptum beati Petri aposloq
dignetur. Quoniam ipse est, qui nos paferno more cceleslis regni clavigeri spfetis, ad aliam se partem
virga justitire corripit, ac purgationis mcerore affligit conferre cognoverimus, velut infidelem, et ecclesia-
et ipse nos in omni tribulalione nostra clementer sticse paci ac saluti contrarium, a noslri aposlolatus
consolari dignatur, ut possimus sustinere, nunquam- communione non soluro alienum habebimus, sed
que deflcere. Quamobrem, filii charissimi,apostolicae etiam anatbematis vinculo jure meritoque alligare
sedis magisterio plurimum debentes, nos, qui per omnino curabimus, et nos secundHm apostolicae pri-
supcrnam gratiam apostolorum principis fungimur vilegiuro dignitatis ct poleslatis, ipsum exceltentissi-
 !_97 EPISTOLJE ET DECRETA. *398
mum ac spiritalem filinm nostrura, domnum Ludo-.• A et in archivo nostro hodie illa recondita retinemus ?
vicum imperatorem Augtistum, regni htijus provin- Quod si nec tibi isla sufficiunt, tunc ad majoris re-
cise, scilicet Gallise tolitis, regem, doniinum et im- prehensionis luoecumulum tuis le specialibus sen-
peratorem, sicuti jam oltm a Deo prseordinalum tenliis convenimus, et ut ad cor tuum redeas, ex
esse constat, et ab antecessoribus nostris pontifici- oris lui professionibus incitamus. Quando igitur
bus stalutum nuiltis videtur indiciis, habemus, et Ludovici, fralris tui filii, superatus viribus, regnum
quousque superfuerit ipse, eum habere studebimus. perdidisti, nunquid non epistolarn, quam habemus
Quod sane regnum si lyrannus aliquis, contra divi- prae manibus, sedi aposlolicae direxisti ? in qua inter
nam et apostolicam voluntatem, invadere prresum- cselera confessus fuisti dicens: Cum fratribus no*
pserit, apostolicrc sine mora sustinebit ultionis cen- stris post Fontanicum bellum in unum convenimus,
suram. Optamus nobilitatem vestram unanimi de- et, inter nos divisione regnorum facta, pacem feci-
votione consistere, et in insolubili charitalis vinculoi irius, et jurejurando juravimus, qiiod nemo nostruin
manere conjunctos. regni alterius metas invaderet. Nunc autem regno
XXIV. meo juramentis spretis invaso atque sublato, mise-
vester apostolalus, et ne nomen Chrisli blas-
ADCAROLUM CALVUM REGEH. - reatur
B phemetur in genlibus, sine vindicanle facinus non
(Anno 870.) relinquatur. Ecce qualiler aliena tibi concupisccre
Regem increpat quod Lolharii regnum invasertt, et minime convenit : ecce libi ostensum est, quod ju-
sedis apostolicm legalos contempserit: mandatque ramenta
ut regno itlo excedat, et alios legatos benigne susci- puhliee facta contempla sunt. Postremo ad
piat, Joannem videlicet, Petrum, Wibbodum ac fortioris tuse repreliensionis indicium, aliquantisper
Joannem episcopos, et Petrum presbylerum cardi- monstratum est, qttod et te impunitum dimillere
nalem. non debemus. Qui quod alii facere precabaris, nunc
ADRIANCS episcopus, servus servorum Dei, dilect» in siniiti opere libi facere justo nos oportet judicio,
fllio CAROLO glorioso regi. et te de tuis acltbus increpare : prsecipue cum aper-
» Sacrorum itaque dogtnatum evidentissimis do- tius demonstraris, quod labiis tantum, et non corde,
cumentis et apostolicis informamur exemplis, ut mi- devotum sunctoe Romanae Ecclesiae, veluti in episto-
tius agere debeamus cum mitibus, et severius per lis ad decessores nostros et nobis a te directis con-
justitiam delinquentes corripiamus. Sed neque nos tinetur, te jaclilares esse filium. Et iitinc adeo devo-
Deo placere possumus, si pastoris vicem susci- tio fidei luaecassata est, ut jam, quia convenientibus
pientes, non opus pastoris, sed mercenarii latibula responsis missos nostros a te minime dimisisli, no-
praeslolamur, et veniente lupo fugimus, ne solalium 'C bisque rescribere callide omisisti, missos tuos vel
conferamus. Super quibus illud cavere debemus, epislolas, quas te missurum indicasti, hactenus ad
quod Dominus per prophetam loquitur, dicens : contemptura aposlolicre sedis non direxisti. Quod si
Canes muti, non valentes tatrare (Isai. LVI); et rur- quis alius tale tibi dedit consilium, fidem circa te
sum : Vm pastoribus, inquit, qui pascebant semetip- minime veram servavit: si auiem jji hoc tuo tantum
sos (Ezech. xxxiv), et reliqua. Quod si cunclis pa- consilio usus es, minus regalis excellentia quam de-
storibus Dominici gregis Doniinus pro desidia vse buitfecit. De pacis vero et concordire unitale, cujus
generaliter dicit, tanto magis nos illam sententiami nos inter piissimum Cresarem el te mediatores esse
formidare debemus, quanto prae omnibus et proi debere suggesseras, libentissime suscepimiis, et
oronibus, non solurn honoris, sed etiam oneris ini agere ccepimus. Sed illi conlra hostes Christiani
humeris nostris pondera quoque geslamus. An noni nominis dimicanti, pro liberatione populi Dei mul-
pro te, rex, rationem coram Domino ponere com- tis laboribus insistenli, et bella Domini praeliando,
pellemur? si, ut illud interim sileamus, quod missosi Sarracenorum multitudinem superanti, ul pax fieret,
apostolicae sedis more regali recipere contempsisti, cedere noluisti : quin potius non ut pacis amator,
sanclum tuum non reprehend.imus, et spiritali zelo sed ut scandali concilator, eliam et tyrannidis ma-
redarguere desislimus, quando contra divinara, nifestissimus exsecutor, pacis tempus non es praesto-
sanctorumque Palrum auctoritatem, atque conlra lalus : quia postquamhrec illi callide mandare cu-
propriae fidei sponsionem, qua jurejurando pollicitus rasli, domni imperatoris regnum magis ac magis
es, ne aliena, et praecipue fratrum tuorum regna invasisti, sollicitasli, ordinasti, et Iiomines ipsius
concupisceres, aut invaderes, regnum qupndam Lo- regni ad tuam fidelitatem jurare fecisti. Cui talia
tharii imperaloris, quod spiritali fllio nostro, domno facere pertimesceres, nisi ipse tanlis laboribus ad
Ludovico Augusto filio ejus, juxta divinas et huma- perpetuara pacem sanclae Ecelesiaediu noctuque pro
nas leges debetur, praesumpsisti invadere, et in rea- Christi amore fidenter hsereret. Qui a coepiis bonis,
tum perjurii incidere non formidasli. Nunquid a in quibus illi te solaraina oportebat confprre magis,
mente excidit, quod vestra vestrorumque juramenta quam Christianum populum contra fidem debitam
sedi apostolicae destinata discussimus, roboravimus, persequi, manum et opus non subtrahens, dubium
" Saerorum itaque dogmatum. Caroli ad singula rege contemptos ait, Paulum et Joannem episcopos
hujus epislolsemembra responsionis meminit Adria- intelligit. SIRH.
nus in epistola 29. Legalos autem qtios a Carclo
1299 ADRIANI PAP_E II *»•
non esi quou uiiiuipoieiuem uoiiiiniim aa naec per-/ A vomsmeupsis consuieretis, monuimus( etjuxta quoa
agenda sibi propilium faciet, et dc hostibus Chrisliani vos oportuit, fraternilalis affectu non immerito cor-
nominis triumphum cito percipiet. Sed his succincle riptiiinus. Sed lantum apostolica monila contempsi-
prolalis, quoniam, ut praediximus, sicut omnium slis, quantum nec noslris epistoiis respondislis, nee
pondcra in bumeris noslris geslamus, ita omnium regem vestrum Caroluni grave facinus incurrentem
actus prsevidere debemus, ne pro humanis favoribus procul dubio doluistis. An non grave scelus incurrit,
nos haec dicere quis exislimet, si forle accideret ut quando, sicut multi vestrnra noverunt, sui oblilus,
principes nostri, quibus a te pervasum regnum jure jusjurandum, quod olim cum fratribus suis pepigit,
debelur, sibi illalas injurias non vindicarcnt; nos quo nemo illorum regnum allerius invaderel vel
usque ad veram emendatioiiem, quia omnes salvare usurparet, ut evidenlissime patefactum est, regnum
volumus, perjuria illa, atque invasionum tyrannides quondam Lolharii imperatoris, quod jure divo im-
impunilas uullo paclo dimilteremus : quia non am- peratori dorano Ludovico fllio ejus semper Augusto
bilione regni, sed justitia commovemur, et non ter- debetur, sprelis juraroentis invasit, et perjurii inci-
rarum spalia quacriiiiiis, sed ex debito vitiis ac pra- dit crimen ? Unde valde miramur, obstupescimus,
vilatibus quibuscunque resistere vigilamus. Igitur el dolemus, ut si vos fidem illi promisistis, quare
ut interim perpaucis gloriam tuam (onveniamus, B 1 vosroetipsosperditls, et non eum riiodo suggerendo,
moncmus, el auclorilate apostolica quibus possuraus modo illud auf illud opponendo, ut resipiscat cir-
modis spirilaliter suaderaus, paternoque affectu cumvenilis : quin potius vobis consentiendo, et iili,
prreeipimus, ut jam. tertio monitus ab invasione tam delestabilia faciehdo, quod vesiri tton fecere
regni spiritalis filii nostri Christianissiini principis parehtes, geheftriam pafatts. Prsefalus siquldem im-
te penitus sublrahas et compescas, alieua non con- perator, terrena regna non ambiens, pro liberatione
cupiscas, et quod tibi non vis fieri, illi non facias. populi Dei multis laboribus fatigatus, triumphflles in
Noli juslis tuis compelenlibusque tibi rebus injuste Sarracenorum cervices potius.manus, quam in eum
captas tyrannice sociare, ne et jusle possessas amit- regnum suum tollentem extendit. Redite ergo ad
tas, pt injuste pervasas justo Dei judicio te ambisse vos, dilectissimi, et ut olim fcedera inter seniorem
poenileat. Nos elenim, quoniam salvtim te consislere vestrum, fralresqite illius, cum juramentis habita,
cupimus, ct ut anima corporcque felici successu sed modo corrupta reformentur , sine cessationibus
polleas anhelamus, nisi saltem nunc noslris, aliisve laborate. Commonete jugiter illum juxta vestrum
salubribus parueris monitis, ut et prius inobediens Hiinisterium, et ut episcopalis invobis non refri-
nostrrc spiritali censurre consliteris, nullo pacto, gescat oharitas, providete. Et si eum salvum consi-
nulloque prselermitlemus ingenio, quominus, Deo C ' stere vultis, ut regni jura ad se non pertinentia de-
juvante, partes illas nosmetipsi petamus, et quod sistat invadere, opportune imporlune insistite.
nostri est minislerji penilus peragamus. Poslremo Aliena non concupiseal, aliena non rapiat, et quod
magnopere commonemus, ut hos apostolatus nostri sibi non vult fieri, alii prorsus non faciat* Remini-
prtecipuos missos. Joannem videlicet, atque Petrum, scatur Seriplurse dicentis : Non concupiscet rem
Wibbodum, et Joannem, reverendos episcopos, nec proximi tui (Exod. xx); et rursum: Omniaqumcun-
non cl Pelrum religiosum presbylerum cardinis que vuttis ut faciant vobit hominet, eadem el vot fa*
noslri, dilectumqne familiarera noslrum, pro prin- cite illit (Matlh. vu). Nos enim non tanlum regnum
cipum apostolorum ab omnibus prseferenda reve- cuicunque augendo, quam justitiam requirendOt ista
rciitia et amore, benigpe suscipias, et ulpote a tanla prosequimur, et ne quis pro lemporali regnura per-
sede digressos, lionorifice reccptos colas. Ipsis enim, dat aeternum, non indebite contestamur. Quod si et
quoe pagina relicuit, Ubi dicenda injunximus: et nunc his 6alubribus nostris exhortationibus alqne
ideo quidquid verbotenus exposuerint, sine scrupulo monitionibus tam jam fatuB rex quam vos parere
prorsus admitte : et ut eflicaces ad nos reverti va- conlempseritis; scitote quia ducli palerno affeclu,
leanl, omnimodis vigjla. Optamus gloriam luam in fervcntissinioque _e)o juslitiae, staltm, Christo opi-
Chrislo nunc el seinper bene valere. Dala v Kalcn- •^fice, partes illas penetrabimus, et in contempiores
das Julii, indictione m. dignara dabimus ultionem. Postreriio magnopere
xxV. commonemus ut kos apostolatus nostri prcecipuos
missos, Joannem videlicet, alque Petrum, seu Wib-
ADEPISCOPOS IN RECNO CAROLl CONSTITUTOS. bodnm et Joannem reverendos episcopos, nec non et
(Anno870.) Petrum religiosuni pfesbytertm pajdinia nostri, dU
Vl regem moneant, uta regno Lotharii abstinettt, et lecturoque nostrum fariiiliafe_i, pro principura apo-
legatos benignetuscipiant. slolorum ab omnibiis praefereBda reverentia. *t
AbRiANbsepiscopus, „ervus servbrUm Det, reve- amore, benigne suscipifttist et utpole a larita stde
renlissimis el sanclissimis confratribus ttttBtrisaf- digressos, bonorifice receptos bolatis- Ipsis tahm
chicpiscopis et episcopis, in regno Caroli gloriosi quae pagina reticuit, vobis dicnildftinjuri.tnui-itBt
regis constitutis. ideo quidquid verbotenus expqsuerint, sine scrupulo
Nttper apostolatus noslfi niissis alque epistolis prorsus admiltile, et ut eflicaces ad nos reverti va-
rcveientiain veslram salutiferis exhortalioiiibus, ut leant, omnimodis vigilatev Optamui sancliutem
 1501 EPISTOL^E ET DECRETA. 1302
vestram in Christo bene valere. Dala v Kalcndass A non feriaris, prrecave. Qttia neque tn, qui honore ct
Julii, indictione tu. dignitate caeteris illius regni episcopis es sublimior,
XXVI. silenliis opprimi debes : neque, si non regi prave
ADHINCMABUM ARCniEPISCOPU.M RHEMENSEM. agenti restiteris, coram nobisexcusabilis poleris in-
veniri. Mone igitur eum ut se corrigat, regnumque
(Anno 870.)
quondam Lotharii imperaloris, quod ad eum non
Arguit Hincmatumijuod Carolum a
regem regni Lo- perlinet, invadere jam desistat. Jam vero, si in ob-
tliarii pervasione non revocaril, litterisque aposlo-\
ticis non rescripserit. Hortatur utregem ab eo con- slinationis sure perffdia post vestram conventionem
«ilio deterreat, el atios legatos ea de causamissos eit persistere maluerit, quam juxta nostra monila resi-
eommendat.
piscere, ab illius vos communione atque consortio
ADRIANUS episcopris, servus servorum Dei, reve- sequestrate, et secundum Apostolum, nec Ave ei
reniissimo et sanctissimo confratri nostro HINCMARO ) dicentes (II Joan. x), si noslrre communionis vultis
Rhemensi archiepiscopo. esse participes, prsesentiam ejus modis omnibus
Si beneficiOrumDoraint, quse sedis apostolicre in- devilate. Nain et nos ita uniuscujusque juslitiam
stantla consecutus cs, memor esses; aut si ita dei volutnus et exquirimus, ut si idem rex noslris apo-
proximi, sicut de prOpriis, casibus juxta quod scri-- " stolicis exhortationibus , salubribusque praeceplis
ptum est condoleres, prdfecto aut amor Dei, aut ti- mox susceplis his Iitteris non obedierit, et a lantis
mor gehennai, ad pastoralis curae ministerium per- tyrannicis factionibus non declinaverit, adjuvante
agetidum a somno desidioe excifaret, et ad aniuiii- Deo, nec mora, continuo iter nostrum nostros sub-
tiaridum iniquo iniquitatem suam vel modicumt sequetur legatos, et quidquid de talibus lanlisque
inVitaret. Sed ut in multis cernimus, et oculo menlisi viris, Deum pef nqs omnino spernentibus, oporlet
nostrre conspicimus , abundante iniquitate, et mul- peragere, proeveniente gratia sancti Spiritus, proe-
torum charitate refrigerante, ipsi pastores merce- sentialiler peragemus, nullo pacto, nulloque retra-
nariof um mofem sequUntur, qui vident lupum ve- clalionis iinpedimento, talia sine ultione digna prae-
tiientem, et dimittunt oves, et fugiunt. Priniumi termitlentes. Postremo magnopere commonemus ut
tamen reminisci debes, si unqiiani apostolicis epi- Iios aposlolatus nostri prsecipuos missos, Joannem
stolisnott rescrlplumsit,et convenientibus responsisi videlicet, atque Petrum , seu Wibbodum, et Joan-
de riegoliis unde agebatur , apostolicre sedi remis- riem, reverendos episcopos, nec non et Petrum reli-
sum: sicuti tuam reverentiam pro nostro contemptui giosum presbyterum cardinis nostri, dilectumque
Jeeisse penitus constat, quando nuper per nostrosi nostrum familiarem, pro principum apostolorum ab
missos in Galliarum partes epistolas tam tibi quam omnibus praeferenda reverenlia et amore, benigno
aliis destinavimus, et ttttllum inde responsum rece- suscipias, et ulpote a tanta sede digressos, bonorificc
plmus. Sed quia de his alio loco dtcendum est, reslat L receptos colas. Ipsis enim quae pagina reticuit, tibi
ut de luis aclibus per justitiam, excharilale tamen,, dicenda injunximus. Et ideo quidquid verbolenus
repreheridere nott omiltamus. Quis igitur melius te• exposuerint, sine scrupulo prorsus admitte, et ut
novit, qUOd filii quoiidairi LudoVici imperatoris, ini efficaces ad nos reverti vaieant., omnimodis vigila.
uiuttn convehientes regnum inter se diviserunt, , Oplamus sanclitalem tuam in Christo bene valerc.
jureque jurando sibi invicem promiscrunt, ut nullusj Data v Kalendas Julii, indictione m.
eorum regnum allerius fratris sibi Usurparet, autt XXVIL
otnhirropervaderet? et tunc Carolus rex, sacramen- ADPROCERES REGNI CAIiOLICALVI.
tts illis coritemptis, regnum, quod, Lolhario impe-
rnloro defuncto, domino serenissinio imperatori filio (Anno 870.)
ejus debetur, invasit, et fidem debitam violavit. Tu Eadem qUmin epistola^ ad episcOpoi.
vero, qtiia siluisti, et contra tale facinus saltem le- ADAIANUS episcopus, servus servorum Dei, omni-
viter noriinsurrexisli, non solum consors,sed etiam, , j. bus optimatibus regni Caroli gloriosi regis.
qUOdest deterius, htijtts tyrannidis auctor esse vide- Nuper apostolatus nostri missis atque epistolis
ris. Et ideo, ne et nosipsi pro taciturnitatis silentio reverenliam vestram salutiferis exhortationibus, ut
apud Deum redditorem unicuique juxta opus suttm, vobismelipsis consuleretis montiimus, et juxta quod
reprehenslbiles esse Videamur, apostolicis somno- vos oportuil, paternitatis riffcctu non immerito cor-
lenliatti Vestrarit excitamris affatibus, et qui aliter ripuimuS. Sed tantum apostolica monita contem-
nritt debemtts, ut ad te reverlaris prsecipimus. Me-. psislis, quanlum nec nostris epislolis respondistis,
mento quod Domihus tales pef pfophelam increpetl riec regem vestrhm Carolum grave facinus incurren-
diceris : IVoiiascendistis tx adverso, neque opposui- tem procul dubio doluistis. An non grave scelus
ttit murum pto dbmo Ittael, ut tiaretis in prmlio ini incurrit, quando, sicut mulli veslrum noverunt, sui
dit Domini (Ekicht xttt). QuOCirca tlt ab invasionei oblttus, jusjurandum, quod olim cum fratribus suis
regttt sptritalis Ifilii nostri LudoVici principis rex;' pepigit, quo iiemo illorum regnum fratris alterius
vestef jara tertio nlhnitus procttl recedat, insiste; invaderet vel usurparet, ut evidentissime patefac-
ut aittplius perjuritim non incurrat, inviglla, etut , tum est, regnum quondam Lolliani. imperaloris,
pro fclfo crilpis perhclls aposiqliltus nostri jnculisi quod jure divo imperatori doiiluo Ludovico filio
1303 ADRIANI PAPiE II 1301
cjus scmper Augusto dcbetur, spretis juramentis A laudanda est plane vestra constantia, quse, Sui non
invasit, et perjttrii incidit criincn? Unde valde mi- immemor, lidem promissam merito custodivit, et
rarnur, obstupcscimus, et dolemus, ut si vos lidem velut fratcr vesler Caroltts, alterius regni jura, Lo-
illi promisistis, quare vosmetipsos perditis et non tharii quondam scilicet imperatoris, qttoejuxla divi-
eum modo suggerendo, modo illud attt illud oppo- nas atque humanas leges eidem piissimo impera-
nendo, utresipiscat circumvenitis : qtiin polius vo- lori filio ejus debentttr, necinvasit, nec concupivit.
bis consentiendo, et illi tam detestabilia faciendo, Pro quibus sciiicet iniquissimis actibus, quos idem
quod vcstri non fccere parentes, gehennam paratis. Caroltis, Deo contemplo, peregit, et pro juramentis
Pracfatus siquidem imperator, lerrena regna non quaecorrumpere non trepidavit, valde obstupescimus
ambiens, pro liberatione popttli Dei multis labori- et iiiiraniur. Qttia et illorum, quos deviare cogno-
bus faligatus, triumpbales in Sarracenorum cervices scimus, lantum animarum pericula gemimus et do-
potius manus, quam in eum rcgnum suum lollen- lemus, quantum pro omnibus illi, qui nos suo gregi
tcm extcndit. Redite ergo ad vos, dilectissimi, el ut praeesse dignatus est, rationes ponere procul dubio
oliin foedera inler seniorem vestrurn, fratresque compellemur. Verumtamen missos nostri apostola-
illius, cum juramenlis habita, sed modo corrupla, ttts, cum ejusdem spiritalis filii nostri Augusti lega-
refornientur, sine cessationibus laborate. Et si eum B tis, lam ad vos quam ad etimdem Carolum, sicut
salvtim consislere vultis, ul regni jura ad se non nos nuper facere proposuimus, ccce direximus. Quos
periincntia desistat invadere, opportune insistile. benigne ac honorifice pro amore aposlolorum susci-
Alicna 11011 concupiscat, aliena non rapiat, et quod pientes, omnes utilitales et opporluna in opere prae-
sibinon vttlt fieri, alii prorsus non faciat. Reminisca- senti negotia cum eis tractetis: qualenus, his perac-
tttr Scripturae dicentis : Non concupiscesrem proximi tis, sicut nos et saepe dictus Augustus speramus,
tui (Exod. xx). Et rursum : Omnia qumcunque vultis iidem missi salvi atque illae si per veslrum adjuto-
ut faciant vobis homines, eadem et vos facite illis rium, ad praedictum regem, duce Deo, perveniant,
{Matlh. vn). Non enim tanlum regnum cuictinque et regrcdi valeant. Jam vero si idem rex ab inva-
augmentando, quam justiliam acquirendo, ista pro- sione illa cessaverit, et suaelyrannidi cesserit, ecce
seqtiimur, et ne qttis pro temporali regnum perdat benc. Sin autem, scitote quia per nos illuc iter ve-
aetemum , non indebile contestamur. Quod si et niendi accelerabimus, et velutin contempiorem Dei,
nttnc his salubribus nostris exborialionibus atque ac apostolicarum moniiionum, ultionem debitara in-
monitionibus lam jam fatus rex, qiiam vos parere feremus : ne nobis imputelur, si ille impunitus re-
conlempseritis; scitote quia ducti paterno affectu, manscrit, et si se a pravis actibus, perjuriis sciiicet
fervenlissimoque zelo juslitioe, slalim, Christo opi- *' ac concupiscentiis, aliisque nefandis sceleribus non
fice, partes illas penctrabimus, et in conlemptores correxit, venturus judex eum de manibus nostris
dignam dabimus ullionem. Poslremo magnopere requirat, et pro desidia merilo reprehendat. Mira-
commonemus, ut bos aposlolalus nostri praecipuos mur prrclerea gloriam vestram in praeficiendoepi-
missos, Joaniiem videlicet, clc.; usque ad finem, ut scopo Agrippinae Colonise tam indiscrete prrebuissa
in episloia 25 ad episcopos.Optamus induslriam ve- consensiiin : cum evidentissime scires quod aposlo-
stram in Christo bene valere. Data v Kalendas Julii, licre setlis judicio alqtie consultu ibidem debuerit
indictione m. ordinari antistes, cujus censura nuper fuerateadem
XXVUI. Ecclesia suo privata rectore. Et qttidem quod post
ADLUDOVICUM REGEM GERMANI/E. judicium sedis aposlolicae factum est, dure suscepi-
(Anno 870.) mus : sed quod tua super hoc devotio, quam circa
Commendat legalos suos, et Ludovici imperaloris, nos habere probaris, omnimodis tacuit, durius oesti-
propter Lotltarii regnum a Caroto invasum 'mitiot. mamus. Praecipue quia Guntharii dudum archi-
Episcopum Colonim sine suo consultu ordinalum episcopi causam, antequam in locumillius substitue-
fuisse conquerilur.
TJretur episcopus, nos iterum audiltiros, et vocem
ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, diiecto ejus admissuros fore spopondimus. Praefatam quippe
filio LUDOVICO glorioso regi. ordinalionem nec confirmamus, nec ratam habere
Sicut srcpe per missos et epistolas vestras compe- decernimus, quousque ilie qui ordinatus est, noslrae
rimus, dc exaltatione nialris vestrre Romanrc Eccle- exhibcatur proesenlioe,et utraque pars coram nobis
sirc juciiiKkiniini, et cum cbarissimo filio nostro discnssa, conventus synodalis perpendatur audien-
doniino Ludovico Augttsto omnem concordiara, om- lia. Postremo magnopere commonemus, ul hos apo-
iiemque pacis dilectionem et fidci possidetis, et in- stolalus nostri praecipuos missos, Joannem videlicet,
soltibiliter, qucmadmodum idem serenissimus impe- atque Petrum, seu Wibbodum, et Joannem, reveren-
raior nobis innotuit, vos retincrc multis corampo- dos episcopos, nec non et Petrum religiosum pre-
silis profitemini. Unde gloriosre vestrre serenitati sbytertim cardinis nostri, dilectumque nostrum ta-
noniiiiUasgrates referimus, et ut in cceptis bonis miliarem, pro principum apostolorum ab -omnibus
pcrsevcrclis, aposlolicis affatibus, fili charissime, praeferenda reverentia et amore, benigue suscipia-
incitamus : quoniam scriptum est : Qni persevera- tis, et ulpote a tanta sede digressos, lioiiorificere-
veril usquein finem, hic salvus erii (Mallh. x). Sed et ccptos colalis. Ipsis enim quaepagina reticuit, vobis
 *50S EPISTOLJ: ET DECRETA. &W
dicenda injunximus. Et ideo quidquid verbotenus A sed nunc melius faceretis, s! quod in civili concilio
exposuerint, sine scrupulo prorsus admittite, et ut apud suum episcopum perperam gesuim est, in pro-
efficaces ad nos reverti valeant, omnimodis vigilale. vinciali synodo apud vos ralionabiliter, et apud
O.ptamus gloriam tuam in Christo nunc et semper fratrem nostrum Hincmarum archiepiscopum cassa-
bene valere. Data v Kalendas Julii, mdiclione m. retur. Quapropter apostolica dilectiorie gloriam ve-
XXIX. stram hortamur, ut aut proesentialiter huic Herle-
ADEPISCOPOS IN REGNO LUDOVICI CONSTITUTOS. frido presbylero suam ecclesiam cum omnibus suis,
usque ad tempus provincialis synodi banc libere
(Anno 870.) canones definiere
Commendatlegatos, monelque ut regi suo perpetuam possessuro, pro tempore quod sacri
pacem cum imperatore suadeant. solemniter reddere faciatis, autErpuinumepiscopura
ADRIANUS episcopus , servus servorum Dei, omni- suum legalum nobis, qui hacc plenius veriusque re-
bus reverentissimis et sanctissimis confratribus no- nuntiet, praesentialiter mittere cogatis : qualenus
stris, archiepiscopis et episcopis in regno Ludovici dum luce clarius cuncta noverimus, sciamus in
gloriosi regis constitulis, salulem. quem apostolicoeanimadversionis sententiam profe-
Gralias agimus Deo omnipotenli -pro vobis quod, ramus. Deus vos incolumes cuslodiat, diieclissime
sicut fidelium relatione comperimus, ut inler sere- Bfili.
nissimum principeni nostrum domnum Ludovicum XXXI.
Augusuim, et gloriosum regem requivocum ejus, et ADHINCMARUM ARCIIIEPISCOPUM RHEMENSEM.
patruum, seniorem scilicet veslrum, firma charitas (Anno 871.)
et pax perpetua maneat, utpole fidei custodes in- Vt erga comprovincialessuos non agat negligenter.
vigilalis, et ul fcedera inler eos habita inconvulsa ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, re-
consislant, suadere curatis. Quocirca, dilectissimi, verentissimo confratri nostro HINCMARO archiepi-
noslris vos apostolicis monitis exhortamur, ut in boc scopo.
semper perseverelis, et idipsum ei suadere puro Fideliumrelatione comperimusquod tuafraterni-
pectore studeatis. Tam estenim illi inviclus Augustus tas debitum vigorem in provincia Rhemensi non
benevolus, quanlura erga omnes probatur esse piis- agilans, multa reprehensione dignissima a luis
simus. State ergo in fide , viriliter agite , et Deo comprovincialibus convalescant. Cujus rei gratia
odibilium facta declinate : quia non decet vos fidem negligenliam vestram his apostolicis affatibus exci-
vestram corrumpere, sicut illos, qui Carolo regi tamus,ut secundum venerandorum canonum regulas
seniori suo pro humano favore consenserunt, ut ita omiiiumomninoconiproviiicialiumtuorum synodi-
regnum ipsius principis nostri pervaderet, et per- ce, salvo sanctaeRomanaeEcclesioeprivilegio reseces
jurii noxam incurreret. Pro quibus vos merito col- vitia, ut privilegii tui coram Deo, nostroque judicio
. laudamus, et ut in cceplis persevereiis, paternitatis non merearis suslinere jrtcluram. Optamus frater-
affectu praecipimus : quia qui perseveraverit usque in nitatcm tuairi in Christo bene valere. Data vm Kal.
finem, Itic salvus erit (Matth. x). Postremo magno- April.
pere commonemus , ut hos aposlolatus nostri prae- XXXII.
cipuos missos, videlicet Joannem atque Petrum, seu AD HINCMARUM LAUDUNENSEM EPISCOPUH.
Wibbodum elJoannem reverendosepiscopos, necnon (Anno 871.;
et Petrum religiosura presbyterum cardinis nostri, Sedem apostolicam quantocius, ut promisit, adeat.
dilectumque nostrum familiarem , pro principum ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, Hmc-
apostolorum ab omnibus praeferenda reverentia et MARO Lauduncnsi episcopo.
amore, benigne suscipiatis, et utpote a lanta sede Sollicitudine pastorali super tuoa remorationis
digressos, honorillce receptos colatis. Ipsis enim quae negotio liqtiidius perscrutantes, reperimus le san-
pagina reticuit, vobis dicenda injuiiximiis. Ideo quid- ctac scdis aposlolicae promissa visitalione, ambitus
quid verbotenus exposuerint, sine scrupulo prorsus , propriae voluntatis, quo satis tergiversatorie uti
admittite, et ut efflcaces ad nos reverti valeant, diceris, tepidum reddidisse : et aut nunquam visi-
omnimodis vigilate. Optamus sanctilatem vestram lare sanctortim apostolorum Iimina voluisti; aut
in Christo bene valere. Data v Kalendas Julii, ii*- Dominum vota tua non audire credidisti; aut et
dictione m. Dominum ctti vovisti,et nos a quibus vocari voluisti,
XXX. procul dubio contempsisti. Ergo ne forte, ut credi-
ADCAROLUM CALVUM KEGEM. mus, occasione adeundaesedis apostolicre fretus, a
(Anno870.) reverentissimi fralris nostri Hincmari metropolitani
De causa Herlefridi presbyteri. lui debila subjectione aliorsum declinans, tanio
ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, glo- liberius libita per abusum pertinacise luae commit-
rioso CAROLO regi. tas, quantum et metropolitano regulariter subjici,
Quod pracsenlem presbyterum Herlefridum, pote- et ad nos de die in diem differendo venire detrectas:
slate sui prasulis plus quam canonica veritate per- aucloritate sancti Spiritus tibi prsecipimus, ut me-
culsum, ad sedcm apostolicam, ulpote caput omnium mor sacrorum canonum, qui jubent per unamquaro-
ecclesiarum, venire passi eslis, bene quidera fccistis; . quc provinciam jus metropolitanos singulos baberc
1507 ADRIANIPAPJE II ISAft
deberc, melropolitanb luo per omnia, secunduro sa- A bus gloriosis comilibus et cseteris fidelibus in regno
cros canoncs, subjeclus exislas : neque rooleste Caroli, et in regno quondara Lotharii regum consti
feras hunc libi esse proelatum, qui te nosli tuis lulis.
ovibus csse prscposilum. Quin potius, obedientiam, Auditui nostro sonuit quod Carolus rex etiar»
quamaluisexigis,efiam ipse metropolitaiio tuo,salvo beiliiarum furorem transcendens, contra propria
duntaxat aposlolicce sedis synodico proclamandi ju- viscera, id e*t contra Carolomannum filium suum
dicio, canonica lege dependens vota tua, si vere ssevierit, hunc videlicet non modo paterna gralia et
vota fucrunl, procrastinando tandiu non differas, ne beneficiis privans, veruni etiam regni sui metis eli-
existimalionis tuse merearis, quod non oplamus, minans : quinetiam conetur adversus illum exercitum
suslinere jacluram. congregare, et vos qmnes adversus eum totis riisi-
XXXHL bus deslinare. Unde, qu|a per hujusroodi contentio-
„D CAROLUM CALVUM REGEM. nem atque conflictum ssepesanguinis effusio contigit,
(Anno871.) providendum suromopere ducimus , ne tale pronefas
Pro Carolomanno Caroli regis fitio, qul a par(e vexa* noslro proveniat tempore, ac per boc nomen Dei
lus ad ponlificem per tegatos suos et titleras con- blaspheroetur in gentibus. Ideoque pacero et nou
fugerat. I bella voientes (nam Psalmista Domino dicit: Dit-
B
ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, CAROLO sipa gentes qttm bella votunt [Psal. vn]), ea qua?
rcgi. pacis sunt in(er genitorem et genitura, si potestis,
Inler crelera excessuum tuorum , quibus aliena conslituite. Porro si non potestis, saltem bellis
usttrpaiido invasissc credcris , illud quoqtte nihilo- cedile, prrelia dissipate. Alioquin, quisquis vestrum
minus objicitur, quod etiam bestiarum feritatem ex- contra Carolomannum castra-moverit, arma suslu-
cedens, conlra propria vi.scera, id est contra Caro- Ierit, vel Isesionisexercitia prreparaverit, ac per id
lomannum genilum tuum saevire minime verearis : ut effundaiur fidelium sanguis construxerit, non so-
ila ut more strulhionis, quod ex libro beati Job lum excommunicalionis nexibus innodabitur, verunt
(Job xxxix) discimus, obduraveris ad filium luum, etiain vinculis anathematis obligalus in gehenna eunt
diabolo deputabltuf. Oplamus vos in Christo bene.
quasi non sit luus : eum videlicel non soltim palerna
gratia el beneficiis privans, verum etiam regni fini- valere. Dala III Idus Julias, ipdictione tv.
bus eliminans, atque quod impium est, ut excom- XXXV.
munioni submittatur, affectans. Verum quia idem ADEPISCOPOS IN REGNO CAROLI ET QUONDAM LOTHARll
CONSTITUTOS.
Carolomannus sedem apostolicam legalis suis, tan-
suorum et ^
C (Anno 871.)
quam quibusdam peduni passibus adiit, Prohibet ne Catiomannum exeommunicent.
per proprias litteras nos appellat, quin potius in-
ADRIANUS servus servorum Dei, reve-
terpeilat: primo quidera ab hujuscemedi conatum rentissimis etepiscopus,
tuuni intentu auclorilale apostolica refrenamus: sanctissimis confratribus noStris, ar-
deinde vero, ne adversus apostolum (Ephes. vi) ad cliiepiscopis et episcopis in regno Caroli et in regno
iracttndiam provoces filitim tuum, salubriler exhor- quondam Lolharii regum Ecclesiam Domini gubef-
tamur. Atque ideo et gratiam ei tuam sicut convenit riantibus.
Praesulatus nostri auribus inllmalum est Carolqm
redde, et illum, ut revera proprium filium, paternis
affectibus suscipe, nec non et pristinis beneficiis. ac regem Caroloroannum filium suiim gralia sua priva-
honoribus restituere salage, dnnec saltem aposlola- tiim, post multa dira simul et dura crudeliter irro-
tus nostri missi ad te veniant, et salvo debito gata, beneficiis, et ab ipsis quoque regni su) metis
eliminasse : quinimo ut vos etiain in cum excom-
utriusquc vestrum honore, quidquid de illo salubrius
invenlum fuerit, competenli exsecutione ac dispen- municationis spicula jacerelis, sanctimonise vestrae
satione ordinetur ac disponalur. Ergo ne adjicias nihHominus suasisse. Irt quo quid aliud intelligl
super peccatum, sed et de pristinis invar - dalur, si rei se lta veritas habet, nlsi quod resti
peccatum •
sionis et avarilise pravitatibus deprecare, et corre- deliclorum, quara multipliciter extCndendo cori-
clionis Ostensa perfeclione, veniam ecclesiaslicam lexuit, adhuc islud quoque impielalis genus velit
rccipere lotis medullis exopla, el ne finelcnus pereas, adjicere, et sese tatibus iniquitatum eaptum funi-
culis et conslrictum gestial irretire ? uride nimirura,
usquequaque decerta : quatenus per hoc linis pra-
vitatum linis animadversionis efficialur, et, proestante valde dolemus, et ei affectu spiritali compafimur.
Et quamvis exteriorem circa iUuni paceni solvamus,
Dco, cum termino culpse terminus accedat et poena.
Data III Idus Julii, indictione iv. interiorein lamen integram conservamus. Nam et
ideo illtim pcrcutimus, ut sancrous :. el flagella id-
XXXIV. circo extrinsecus adliibemus, ut intriiisecus vulnera
ADPROCERES REGNI CAROLI CALVI ET LOTHARH QUONDAMdelietoriim curemus. Verbera namqtrc corrfgeriig
REGIS.
sunt, ncn pcenre damnantis. Yeruril qiiia idem Ca-
(Anno 871.) roloiiianmis nos niissis suis, quasi quorumdam
Prohibel ne arma capiant conlra Carolomannum. pediim suorum gressibus, adiit, et per sytlabas
ADRIANUS episcopus, servus scrvorum Dei, omni- proprias apostolicam sedem appellat, quin potius
 1309 EP1STQL_E1ET DECRJETA. 1510
interpellat: decernimus, nullam vos in eum excom- i- Aj et laudabilius sublimilalis veslrre prsedicatur insi
muriicationis jaculaturos omnino senlenliam ; quo- »- gne quod nori judicium vel assertorum, sed conscio-
usque videlicet nos, qui saceidotuni Domini maiuraa rum tanlum et obsecundatorura persona usi fuisse
volumus esse judicia , uiliversa quse gesta sunt , dignoscimini : ita ut per humilitalis arcem ad cul-
veraciter agnoscamus. Alioqui invalidam apostolicse se men virtutum pervenire dilexerilis potius quam per
pondere auctoritalis fuluram,contraque reverentiamn imperialis altitudinis fastum ad inanis glorise ima de-
vestram polius nou immerilo saeviluram. Satiusis labi consenseritis. Praeterea noslri habitus qualilas,
atilem, et sine dubitatione praestantius est, ne Ga- i- quam scire se velle benign.ilas vestra pio designat
rolus proprium filium spernat, ne domesticos se- >- affectu, ita se habet, ut superna providentia, qiiae
minis sui despiciat, ne jura propinquitalis solitoo cuncta creavitet continua provisione gubernat, ex-
more corrumpal, ne pacis et charilatis foedera violet,l, pedire nobis perspicit, et quod expedierit con-
ne caduca mansuris anteferat, ne temporalia seternis is sulte dispensat. Apocrisiarios quoque noslros, su-
praeponat. Prseterea prsefatus Carolomaunus inson- i- per qtiorum nihiiominus reversione scripsistis, li-
tem quidem se circa palrem multipliciter asserit.[. cet sero, post multa tamen pericula , depraedationes
Verum ut nos, non aslruendo, sed raliocinando,t> atque propriorum honiinuin trucidationem, nutlos
quoeanimadverlimus fatearaur, quid mirum, si Ca- I tandem recepimus non cujuslibet hominis frelos
._ B
rolus praecepta Dei, praefixos metis suis terminoss auxilio, sed Dei solius praeditos adminiculo : undc
transferentlo, a'iena invadendo, contemnens, ex suiss audientes haec univcrsi gemunt, et quia isti pertulc-
reperit, qui ejus voluntatibus conlrairet, ct de lum- runt quae sub nullo piorum principum quemquam
bis suis procederet, qui ipsius nutibus resultaret: : sedis apostolicoe missum pertulisse recolunt, omnes
cum non ignoremtis proloplastum, contra Deum se» stupefacti mirantur, fitque conlinui clamoris*ab
per inobedientiamerigentem, et vetila conlingenlera, Ecclesia noslra murmur, quod ita dispositionis
noii soluni exleriora quseque rebellanlia cognovissc,( vestrae conslitulio improvide prodire potuerit, ut iu
verum etiam in semetipso quae sibi obsisterent in-. barbarorum gladios, riullo imperii vestri ftilti prrc-
venisse ? Quod lamen non dicimus, quasi Carolo • sidio, miseranler inciderinl. Prrcsertiiii cum bos
mannum rebellem circa patrem falentes, aut contu-. quos ab apostolica sede tolo desiderio postulavcriiis,
macein genitum erga genitorem fore docentes : sedi et ab ipsis apostolorum principum teclis per legalos
quid secreto jusloque divino judicio fieri possitt vestros salvos acceperilis, salvos rursus, dispositis
consideranles, et ul haec rex Carolus solerler atten-. rite propter quoemissi fucrant ad propria remiltcre
dat, salubriter adroonentes. De quibus oronibus; summa diligentia procurare dcbueritis, exemplo
scitote nos ipsi regi Carolo scripta nostra misisse,, rQ saltem provocali Michaelis decedenlis imperatoris,
et exhorlaioria ponlillcalus noslri monita direxisse. qui quos ab aposlolica sede suscipere meruil, ido-
Optamus fraternilalem vestram in Chrislo bene va- neo sociatu praevio, ut noslrse illxsi prsesenlarentur
lere. Data m Idus Julias, indictione iv. ecclesiae solerti cura sategit, Et praeterea et aliud
XXXVI. quod priina pietatis veslrae opera, vel circa sedis
ADBASILICM , CONSTANT1NUM ET LEONEUIMPERATORES. apostolicre prioris benignitalis indicia contra spem
(Anno 871.) nostram decolorasse convincitur, imo fundilus de-
Quod missi sedis aposlolicm, post multa pericula, struxisse probalur: videlicct quia favore vestro frater
nudi vix evaserint. Conquerilur quod Ignatius epi-
scopum apud Bulgaros consecrare prmsumpserit Ct coepiscopus noster Ignatius in Bulgarorum regione
de tribus capitulis nihil immulandum. consecrare prresumpsit antistilem, unde mirati
ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, dilectis- sumus, ct qttia a pia inlcntione vestra relro reversi
simis ac spiritualibus filiis BASU.IO, CONSTANTINO et sitis, admodum obslupuimus. Verumtamcn saltein
LEONI,piissimis et tranquillissimis imperatoribus. nunc jam dictum reverendissimum prresulem ab illius
Lectis excellentis imperii vestri Jitteris, dilectio- regionis disposilione salubribus inonitis,quresumus,
nis vestrae quse erga nos flagrat indicia et pietalis coercele: alioquin nec ipse canonicam effttgiet ultio-
solita sludia non lam cognovimus quam recognovi- D nem, nec ii qui praesulatus vel allerius officiisibi no-
mus; unde gratiaruro niullimadas actiones sunimre men illic usurpaut,cum excommunicationc, qua jam
Divinitali referimus, et mulliplices laudes ejus con- tenenlurastricti, etiam proprii gradus jactura care-
cinere non cessamus, ob id maxime quia circa bunt.
feligionis cultum accensi, poslposilis cseteris ssecu- Porro de tribus capitulis, super quibus, prsefato
laribus curis, anle omnia ecclesiasticre paci consu- postulante sanctissimo fratre el coepiscopo noslro
luistis; et quia sedis apostolicre decreta, sana Ignatio, divinitus protectum imperium vestrum nos
priscaquc lege super exortis conlroversiis exquisi- deprecatum esse dignoscilur, nit possumus ab co
stis; et in colligendo magno sanctoque collegio quod jam constitulum est, ordinare diversum vel
pium sludium el desiderium ostendistis; in quo, disponere, maxime de Photii consecratione aliquan-
abdicalo pravitatis auctore, definitio rectse fidei et tisper versum : nisi forte nos, quibusdam ex utra-
Catholicaeac paternoe traditionis, alque jura Eccle- ique parte in pracsentia nostra repertis, contigerit
sise pcrpetuis sseculis profutura, el salis idonea, <
scire, quocusquc Iittcjicsciiiius: vcl discere quac nunc
fixa stini et firmala : in quo etiam illud niirabilius peniius
] ignoramus. Non enini est in nobis cst et non
_SH MI_IRIANIPAP.E U , f|^
cst. Etsi qure destruximus, eadero resedjficaverimus, A Stfff^l ftsyaXou4tpti aia- lsint e retgioBe Bulga«||" .
prsevaricatores nos legis esse constiluemus. Satis ^u^l-jKwSSo-i, xai oi vtt- icum gravi ignqminia et
enim nota suni quae cuin suo auctore deslruximus, owrot ov uetx ftocpaf idedecore expelli, lpsiqae
et quse construenda mandavimus. Ab illis quippe ixsiOtvatiuiu; uitilaSuaf iliinc episcopi cum non
sacralissimis conslitutis, quae vel aposlolicae me- xai tavtx ftriSijroMytyo- mediocri contemptu exi-
moriae prsedecessor noster papa Nicolaus anlea vviu; mpi TOUTOU xpiotuf gi; et hoc nullo lanta de
saiubriter sanxit, vel nos postca dispensatorie pro- svwjrtov vuaa' ovSi re judicio prius apud vos .
yap
lulimtis, nulla motione vel mulalione discedemus, JTOTSttf facto, cum in judicium
aut ad dexlram vel sinislram quoquo modo dccli- itpoaext\nQnp.sv
Stx TOUTO.Ei ea de re nunquam vocati
nabimus. Quse videiicel jam dudum probavit Eccle- xpttnptov
ct immutilala servanda univer- yoOvliyet; Ttpotipov;nua; simus. Quod si dicas
sia, nuper gestum a
sale concilium staluit. Neque ciiini nobis moris est tovs itptaSvripov; tv; pritis nobisConstantino-
ul pro libitu proprio paternis sanctionibus abuta- Kwv<rT«VTtvou7roAtT_iv Stot- politanae dioeceseos pre-
niur , queinadmodum quibusdam, qui apud vos xwswf ei; tnv ttpofipnitX- sbyteros in ea regione
summa rcrum ccclesiaslicariim gubernacula mode- erav x*>/,KWXstTouoyttv sacrificare probibilos ,
ranles, lunc synodorum siatuia, vel etiam apostolicse I5 «7roxwA0erat , oOx «pvoii- haud inficias imus. Erant
sedis decreta proferunt, cum vel alios loedere, vel f«s8a. THauv tov iatiov Photiani, illiusque sym-
se juvare cupiuiit : et brec tttnc stib silenlio tegunl, xotvwvoixai avjxuvatat, mystae, quibus non so-
quando forlasse contra se, vel pro aliis propone- ouf ovubvov ei; ti]v BouX- lum in Bulgarum provin-
rentiir. Si noslra, more priorum, sequitas in veslrae yuptav/i>pav, aXXaxai stf cia, sed ubique gentium
urbis praesules,majorum regulis obviantes, commo- jtaaxv ~Exxt\naixv a>;ieptt; sacerdotali munere inter-
veri severius voluisset, quaravis multa inslanlia, et ivtpyiiv ixwXuorapsvxxi diximus interdicimusque.
cerlamen viri prudentissimi et religiosissimi he- xtMouev. ESetouvcre ei- Quoe cum scires ,. nihil
guineni ac sacroruro vasorum custodis Theognosti, Sbtx TOUTO, (*rj8lviif xnv tibi in eo regno tentan-
qui de pielatis vestrae virtulibus, et probabilium TWVBouXyapwvTOIOOTOV dum fuit, Intelleximus
morum insiguibus, et trophseorum triumpbis, atque SIUTI 'EuuQouiv aulem et alia inulta a vo-
pu&.aBca.
de beneficiorum veslrorum pie sibi prsestitorum Ss xal «XXairoXXaevavtia bis conlra Patrum de-
multitudine, nos plurimuin relalione sua laetificavit, rav vua; crela fieri, inler qiue et
diebus Ttutptxav opav
et qualiler veslris, superno bracbio, alque
et vestra Cliristianitas StaitpxtreaOat, aXXaSijxai hoc est, nuper quosdara
Studio, solerlia, prosperetur, r. TOUTO" Ttvaf yap vewori conlra statuta Patrum
enairans, ad multimodas laudes sanctae Trinitati <
uitbTWV Xaixwvayvw Sia- priscorura, et synodi
reddendas, el gralias, alacriores cxbibuit, ad postu-
lala divinitus muniendo imperio veslro concedenda, xovouf s^stpoTOVjjaaTi , cccumenicre proximece-
nos supra modum efflagilaverit, et ultra quam dici svavria ftsv xat TOtf7r«Xat lebralae, ex laicis repente
possit solito et prisco more, ac pro ecclesiaslicis jtatpuat, aXXaS« x«i TJ diaconos creatos, cum
ulilitatibus frequenler impenso, crebris suggestio- itpoafattit; avvaBpotaBeianscialis Photii casum inde
nibus investigarit. Super quibus tamen propter jam oixovuivixri OMVOSW * Ovx originem traxisse.
designatam causam, nec annuere possumus, nec «yvosiTS8s, OTti TOU*M-
quidquam praeler id quodjam evangelizalum est, TIOUTTT-IO-tf SVTSUSSV T>iv
ullo modo definire. up-/r,v eXaSsv.
Deus autem omnipolens, per quem reges regnant, XXXVIII.
et in cujus manu omnia jura regnorum consislunt, ADEPISC0P0S STNODI DUZIACENSIS.
imperium vestrum ad Ecclesiae suse sanctae pacifi- (Anno 871.)
cam coiislitulionem et populi Clirisliani perpeluam
liberlalem magis ac magis corroboret, ejusque rv Aclardum episconum a Namnetica sede transfert ad
Turonicam. Hincmari Laudunensis depotitionem
potentibus plaulis cunctarum infidelium nalionum improbal, eumque Romam cum advertario ad re-
cervices infleclat, dilectissinii et desiderabilissimi novandum judicium venire jubet.
fllii. Data iv Idus Novembris, indictione v. ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, reve-
XXXVH. renlissimis et sanctissimis confratribus nostris, ar-
ADIGNATIUM CONSTANTINOPOLITANUM ARCHIEPISCOPUH. chiepiscopis et episcopis qui apud Duziacensem
Rbemensis provinciaesynodum convenerunt.
(Anno871.) Charitatis vestrae lilteras per Actardum venera-
Nihit apud Bulgaros tentare debttisset. Corripilur bilem coepiscopum, el gloriosi regis Caroli legatum,
propter ordinalionet reoentinas taicorum in dia-
conos. suscepimus, et quid de eo ad suggeslionem et de-
" precalionem noslram egeritis , non solum in eis,
"Eypu^v; (Ivx T« 7toX/« Scripsisfi (ut alia mul- veruro et per ipsuro cognovimus. Egistis enim ut
itv.ptuao>utv)i>ita;o'.itpea-ta miltamus) ut noslri decebat, ostendenles in ipso verae fralcrnitatis fer-
Svtepotnuiavixtn; ^i>pu; prcsbyteri (Consianiiiio- vorem, et in nobis Ecclesiae,cui, licet indigni, vica-
TWVVovlyupvvpetx bvu- polilani scilicet ) jussii rii lamen dignissimi principis apostoiorum prrjesidc-
 1315 EPISTOLJE ET DECRETA. . 1514
nnis, debitum cum reverentia hcmorem. De quo',A fraterna eum charilale commoti viribus totis adjii-
prottt sigmficastis, peregimus. Nam sicut aynoduH, vare, apud excellentissimum regem vestruni hmni-
expostulavit, plebs et Turonicus clerus eitm con- liter intercedendo, viriliter salagaris: quatenus vestro
corditer elegit, per nostrse apostolicae auctoritalis ingenti certamine Christi Ecclesia quieta et secura,
decretum constituimus cardinalem metropolitanum, et propriis rebus ditata gloriosaque consislat. Igitur
et arcbiepiscopum Turonicse Ecclesise, atque pro- de Hincmari Laudunensis
episcopi depositione pon-
vinciae : quoniam dicente Antero papa in epistola tificio nostro scripsistis , qualenus de eo secundum
sua (epist. unica, in princip.), quibusdam eura de quod canonicum est vobis rescribere juberemus.
mutatione episcoporum de civitate in civitatem con- Primo denique vesirse respondemus charitati, quia
sulentibus : Scilote eam communi ulililate atque ne- cum clamaret in synodo se ad sedem aposlolican='.
cessitate lieri licere, sed non libitu cujusquam , aut velle incunctanter venire, atque in prsesentia ejus
dominalione. Pelrus namque sanctus magister noster pro objectis sibi ab adversario criminibus respondere,
etprinceps apostolorum de Antiochia utilitatis causa damnationis in eum non erat proferenda sentenlia.
translatus est Romam , ut ibidem potius proficere Tamen, sicut ipsius concilii actionibus lcgitur, quo-
posset. Eusebius quoque de quadam parva civitate niam salvo in omnibus judicio sedis apostolicre,
apostolica auctoritale mutatus est Alexandriam. Si- B • illum ab episcopis fuisse judicatuin asseritis , nos,
mililer et Felix de civilate, qua ordinatus erat non aliqua contra quoslibet commoti invidia , nec
clectione civium, propter doctrinam et bonam vitam allerius culpam in alterum retorquere cupientes,
quam habebat, communi episcoporum et reliquo- volumus et aucloritate apostolica , nullius pariis
rum sacerdolum ac populorum consilio, translalus favorem aut obsequium, sed rei gestse veriiatem
esl Ephesum. Non enim transil de civitate in civi- magis invenire cupientes , jubcmus ipsum Hincma-
tatem, qui non suo libitu hoc facil, ant ambitu, sed rum Laudunensem episcopum vestra frelum poten-
uliiitate quadam , anl necessilate , aliorum bortalu tia ad limina sanctorum aposlolorum. nostramque
ct consilio potiorum transfertur : nec transfertur venire prsesentiam. Quo sane veniente , venial pn-
de minore civitale ad roajorem, qui hoc non am- riter accusator idoneus , qui nulla possit aucloritate
bilu, non propria voluntate facil; sed aut vi a legilima respui. Et tunc in prsesentia noslra , et
propria sede pulsus, aut necessitale coactus, aut tolius sedis Romanae synodali collegio, causa illius
utilitate loci aut populi, non superbe, sed humi- prudenti ventilata examine, ac diligenter inquisita ,
liter ab aliis translatus et inlhronizatus est, quia secundum Deum etsacrorum canonumconsiiluliones
homo videt in facie, Deus autem in corde. Et alios Spiritu Dei prolatas , sine prolelatione aliqtta finie-
nonnullos, sicut tripartitae historiae scries prodit, C tur : quoniam gesta synodalia quse nobis mandaslis,
legimus (lib. xu, cap. 8) pro temporis necessilale et illius judicantttr damnalione, dicenle nobis beato
de una ecclesia fuisse mulatos in aliam ; qtiae aliter Gregorio (lib. viu, epist. 30) ad Constanlium Medio-
traclanda est necessilatis ratio, aliler voluntatis. lanensem episcopum de quodam ab eo damnato
Unde sancti palres Nicaeni capitulo secundo dicunl, episcopo , idonee salisfacere non videntur. t Ideo
quoniam plura aut per necessilatem, aut alias co- temere aliquid de episcopi persona decernere nec
gentibus hominibus , adversus ecclesiasticam facta debemus , nec possumus, ne (quod absit) repreben-
sunt regulam. El sanctus Leo papa (epist. ad Nicelam sibiles inveniamur in noslris, quibus aliorum 'jure
Aquileien.) cap. 44 decretalium suorum dicit omit- competit relraclare sentenlias.i ltem in alia epistola
tendum esse, et inculpabile judicandum, quod ne- sua Felici Siciliensi (lib. vu , indict. n, epist. 45) :
cessilas intulit. Ita lamen bocpermittentes, ul Nam- « Nec nos, inquit, conlra inauditam partem aliquid
neiicae Ecclesise , cui fueral ordinatus, in eo quod possumus definire. > Hinc eliam ad Marinum quem-
remansit, quod destructa habetur, jura potestatemve dam scholaslicum (lib. eod., epist. 61) scripsit di-
nullo modo sublrahamus. Interponentes pastoralis cens:« Quia, sicut praefati sumus, causarum origo
vigoris censuram, ut si quandocunque, vel quicun- el qualitas omnino nobis ignota est, pronuntiare
qtie alium, ipso superstite, in prsefata metropoli, et " aliquid definitive non possumus : nc , quod repre-
in ista, vel in earum pertinenliis, locare tentaverit, hensibilc nimis esl, de rebus non bene cognitis pro-
nut ordinare locare praesumpserit, ecclcsiasticae ferre sententiam videamur. > Unde et sanclus Leo,
dunlaxat communionis consortio careat. Sane post sedis et doctrinae apostolicse decus, dicit in epistola
ejus decessum, electio canonica, et ordinatio a suf- sua Flaviano Conslanlinopolitaiio pro Eutychete
fraganeis episcopis ejusdem metropoleos Turonicse presbylero hserelico (epist. 10): e Quoniam nos,
canonico celebretur ex more. Quod si Namneticse qtu sacerdotum Domini matura volumus esse judi-
contigerit Ecclesiaead priorem , Christo auxiliante, cia, nihil possumus incognitis rebus in cujusquam
statum redire, nihil officiat ei hsec necessitatis uni- partis praejudicium definire, priusquam universa
tio, quam videlicel exigit paganorum vastatio, quo- quae gesta sunt, veraciter audiamus. t Hinc et
minus proprium valeat habere ponlificem. Sed vi- beatus Job dicit: Causam quam nesciebam, diligen-
dimus eum valde tristissimum propter perseculionem tissime investigabam (Job XXLX). Inde etiam in Pen-
paganorum. Et cum omnes sint pene res ipsius Ec- taleucho Dominus dicit : Clamor Sodomorum et
clcsiae depopulatae,vestrse dirigimus fraternitati, ut Gomorrhm multiplicalus est, el peccatum eorum ag-
PATROL.CXXIL. 42
1515 ADRIANIPAP^E II 15IC
gravatum est nimis. Deteendam el vtdebe, nlrum cla- A omniasustinet (I Cor. XIII). Otnuia igitur qtise vobis
morem qui vcnit, opere compleverinl, an non esl ita, a sede apostolica, caslissima ulique matre vestra,
ut sciam (Gen. xvm). Ecce Dominus omnipotens, cui per Dei graliam prsesidemus, directa sunt, velut
cui nibil absconditum est, sed omnia ei manifesta aliquo sedule negotio exigente mitluntur, auribus
sunl eiiam anlequam fiant, cur haec et alia multa patefaclis audire, alacri menle percipere, animoque
per se inquirere dignatus est, nisi ut nobis exem- grato amplecli, sicut lilius charissimus debes, et
plum darct, nc praccipiles in disculiendis seu judi- patris verba dilecti, non ex voto male optantis, sed
candis negoliis cssemus, et ne mala quorumquam ex radice verse procedenlia charitalis, luimili sem-
prius quisquam praesumat credere, quam probare? per debetis intenlione recipere : qure sicul Salomon
Cujus exemplo monemur, ne ad proferendam sen- ait, quasi stimuli, et sicut clavi in allum defixi esse
tcntiam unquam praecipiles simus, aut leroere quo- videnlur (Eccle.xn); quod culpas dclinqiienlium ne-
quo modo judicemus. Quibtis nimiruin exemplis sciant palpare, sed pungere. Unde quoniam le virum
admoniti, aliter in praesenli de praedicto Hincmaro, perfeclum, et per omnia Deo placenlero habere cu-
nisi euin Romam vienicndi, vobis mandare distu- pimus, ceu prudens pater, qui charissimum filium
limus. Nam grave mentibns veslris videri non debet, suum, eliam non deliiiquentem, ne quando securus
in praesentia sedis apostolicse ut illius retractetur JJ exislens flagiliis se audacter commisceat illicitis,
judicium; quia veritas exagitata ssepius magis flagello severo affligere non desislit, quia nec proplcr
splendcscil in Iucem , et pcrnicies revoeata inju- amorem carnis disciplinali parcendtim csse virgae a
dicium gravius et sinc pcenitenlia condemnalur. sapiente monemur. Hinc etiam de ipso Deo noslro,
Nam fruclus divinus est, justitiam soepiusrecenseri; quem ccetus omnium fidclium palrem quotidie vocat,
nullumque bontim est, quod non pulchrius elucescat, legimus scriptum : Quem diligit Dominus, casligat,
si plurimorum fuerit sententia comprobalum. Unde et corripit: (lagellat autem omnem filium qucm reci-
quousque causa illius, sicut praclulimus, fuerit ite- pit (Hebr. xn). Quapropter scire vos decet, quia Deo
rum refricata alque finita, episcopus in ipsa Lau- permiltente, justo utique, quamvis allo et secreto
dunensi Ecclesia nullatenus ordinelur. Quapropter consilio suo, pro vestri salute lalia vestrre screnilati
quoevobis salubri et aposiolica prrcceptione facienda a scdc aposlolica srepius monita venire videnlur.
mandamus, toto annisu el fideli devolione, sicut filii Idco magis omnipolenii Domino immensas gratias
charissimi, adimplere facereque debelis, si noslro agere, nobisque deinde palernrc laudis gratantcr de-
illibale frui aposlolico sempcr dcsideralis consortio. betis prrebere obsequium, el non reprehensionis vel
Generalitaiera veslram oplamus in Christo bene murmuraiionis modicae verba dirigcre. Nam nos,
valere. Data vn Kal. Januarii, indiclione v. r nullius zelo livoris, nullius subdoloecalliditalis dolo,
vel eliam favore alicujus transitorise laudis, charis-
XXXIX.
siroam veslrse nobilitalis et magniludinis prudenliam
ADCAROLUM CALVUJI REGEH. el dileclionem modo affabiliter monere, modo aulem
(Anno871.) pro rcgire potestatis gloria, vobis^ quolies necessa-
ria lemporis res, vel proximi deposcit necessilas,
Dolel regem sedis apostolicm monita mgrius tulisse. humilis
Hincmari Laudunensis deposiiionem non probal, precator assistere, aliquando vero verbis
eumque Romam ad retraclandum judicium ttiilti severioribus fidenter corripere, ut Christi gralia in
jubet. Aclardum vero ad Ecclesiam transfert Tu- melius semper proficialis, studemus. Igitur de Hinc-
ronensem. mari Laudunensis episcopi depositione pontificio no-
ADRIANUS episcopus, servus servorura Dei, dilecto stro scripsislis : Et cmtera qumsequunlur, ut in epi-
filio CAROLO glorioso regi. stola pracedenti, usque ad lemere quoquo modo ju-
Laudabilis charitalis et sapientire pudicae ac pa- dicemus. Nos in depositione illius quandiu vivimus,
cificaevigore alque decore raagnitudinem excollen- ntillatenus consentiemus, nisi ad nostram ipso ve-
tiae veslrae, o charissime in Domino fili, longe lale- niente prsesenliam, causa ejus deposilionis nostro
que florere, nitide splendere audimus. Sed quia lit- D fuerit examine diligenter inquisila, atque finila. Qui-
teris veslris, apostolicaecorreplionis apices inembra- bus nimirum admonili, aliter in praesenli de prsedi-
lim relexendo, adversum patemitatem noslram quod- clo Hincmaro, nisi eum Romam veniendi, vobis
dam indebiloereprebensionis mnrraur, ct tumultuo- roandare distulimus. Aclardum denique venerabilem
sum nobis clamorem misistis, nec sane patienler anlisiitem legalum vestrum, de quo et nos olim vo-
pontilicii nostri monita ei gorreptiones audisse cora- bis mandavimus, et vos vestris apicibus noslroe cle-
perimus;liquido.palet vos'adliuc perfectae aliquid menliae direxislis, sicut et synodus expostulavit,
charitatis minus duntaxal habere. Dc illa enim dicit plebs et Turonicus clerus concorditer elegit, jam
npostolus : Charilas patiens est, benigna esl, non infla- conslituimus per nostrae apostolicaeauctoritatis ue-
lur, non irritatur, non agit perperam, omnia suffert, crctum cardinalem metropolilanum et archiepisco-
* Laudabilis charilatis. Ilis rursum Adriani litte- rius epistolsc, revera antem ad eamdem ipsam refe-
ris offcnsus Carolus prolixam epislolam rescripsit, rendnm est. Carolum porro Adrianus, acceplis eJLS
quoe inter caelerasedita esl post Hincmari opuscula, liitcris, sequenti epistola 41 placarc conatus est.
embolo sub finem adjuncto, quod instar habet alte- Sntsi.
 1517 EPISTOL.E ET DECUETA. 151»
pum Tiironicsc provincise : sic tamen, ut Namne- A XL.
licre ecclesiae,cui fuerat destinatus, in eo quod re- ADEP1SCOPUM R....
mansit, quia destructa habetur, jura polestatenm
ntillo modo sublrahamtis. Interponentcs pasloralis (Anno 87-.)
matrimonium cujusdamabsente saterdote
vigoris censuraro, ut quandocunque vel quiscunque Confirmalur conlractum.
alium ipso stipcrslite in praefalamelropoli, et in ista,
vel in earum pertinenliis locare tentaverit, aut or- [Apud Baluz. Miscell., tom. I.]
dinare praesumpserit , ecclesiasticae comrounionis ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, vene-
consortio careat. Sane posi cjus decessum electio rabili fratri B. Cathal. episcopo salutem et aposto-
canonica, et ordinatio a suffraganeis episcopis ejus- licam benedictionem.
dem metropoleos Turonicae canonice celebretur ex Ad aposlolicacsedis nolitiam tua fraternitas nove-
more et si Namnelicae contigerit Ecclesioe ad prio- rit pervenisse inter quemdam parochianum tuum et
rem redire stalum, nihil official ei hoec necessitalis filiam cujusdam viduae, utriusqtie parlis assensu,
unilio, quain exegit paganorum vastalio, quominus consenlientibus eliam parentibus et amicis, malri-
proprium valeat habere pontificem. Sed vidimus eum nionium quondam fuisse conlractum. Sed quia sa-
valde tristcm propter persccutionera paganorum ; Q cerdos datre utrinque fidei non interfuit, cum lamen
et cum omnes sint pene res ipsius Ecclesiae depopu- alii testes legitimi plures inlerfuisse noscantur,
latse, precamur largissimam munilicenliam, el cha- utrum hujusmodi matrimonium stare debeat, an
rilatem vestram, ob amorem Dei el sancti Petri no- etiam irritum habeatur. quaeslio inde, sicut nobis
slramque deprecationem, et hoc. sit in mempriale relatiim est, agitatur. Ut autem omnis qurcslio su-
perpetuum, quod concesserilis nobis boc donnm, ut per eodem malriinonio de caetero sopiatttr, pcr apo-
non patiamiiti tantum locum pessum ire, et in deso- slolica tibi scripla mandamus qualenus hujtismodi
Iationem,praescrlimcunifueritexantiqtiometropoIis, connubium dissolvi nullatenus paliaris, sed lirmum
et raeritis gloriosissimi confessoris Christi Martini facias atque itiviolabilc pernianerc. Si enim alias
honorabilis, semperque vcncra))ilis, et inter Galli- personae convcnientes et legitimae fuerint et contra-
canas eadem vcl secuinla vel tertia provincia Turo- ctus ipse legibus concordans, ita quod non videalur
nensis, et mullis quae ab ca xlistractoe sunt, ditata ci de sacris canonibus obviare, pro eo qtiod sacerdos
villis, possessionibus et abbaliis. Et cum alire, qure absens fiterit, tale nialrimonium non debet ullatcnus
sttbea sunt, civitates j:un sint pene destructae, ha- impediri
rum matrenTlantam et melropolim ne patiamini de- XLI.
slrui.desolari, et dehonorari vestro in tempore. Quin C ADCAROLIM CALVUM REGEM.
polius sludcle eam de rcbus vestris propriis, vel (Anno 872.)
procul ab ea posilis, vcl lutis a paganis, ditare, con-
tinere, et exlollere. Quia litnc ea vobis in aeternum Regem asperioribus litteris offensum, mutta de ejtts
liiudibus prmdicans, placare sludel. De Actardo ad
confirmatis, cum quoe Ecclesiarum Dei obsequiis sedem Turonicam translalo. Imperium Carolovost
condonalis, et reservatis oinnibus sua jura metropo- Ludovici obilum promitlit. El de Hincmaro Lau-
litanis. Nostis enim quia omne nionasterium in po- dunensi.
testate episcopi consislere debet juxla canonicam ADRIANUS episcopus, servus servorum Dei, di-
atictoritatem : et quia hoc est traiisgressum, idco lectissimo filio et gloriosissimo CAROLO regi, conju-
plurima monaslcria habentur deslrucla, siculi mo- gique salulem in Christo.
naslerium sancti Medardi Turonis, in quo jacent Litieras veslrse nobililatis per venerabilem lilium
episcoporum primi Turonensium Lidorius et Galia- et fratrem nostrum Aclardum episcopttm suscepi-
ntis; sicut et Monaslerium majus, sicut etiam alia mus : in quibus multa reclamaloria, resullaloria, et
in eadem civilate monasteria, quae forsilan per epi- tumulluosa perspeximus, aliter quam optaveramus
scopale minislerium , el vestrum sapientissiinura murmuranlia. Regnum Dei nullus murmurans acci-
coiisiliura, et largissimum donuro, polerunt redire D pit, nec murmurarc poterit accipiens. Audieus enim
ad priorem stalum. Debent etiam vici omnes eccle- sapiens sapienlior erit, et inlelligens gubernacula pos-
siaecujuslibet parochiae in potestate consislere prre- sidebit (Prov.i). Nos vero, licet indigni, lamen
sulis, sicut moris est ecclesits plurimis. Res etiam sumus illius vicarii, cui commisit Deus Ecclcsiam
quae de eadem ecclesia noscunlur fuisse, et olim suam, dans ei polestalem ligandi atque solvendi: et
sunt abstraclae, precamur vos eidem restituere, et qualescunque simus, illius primi sessoris meritis,
sicut precati jam sumus, ad praesens de vestris re- quandiu merila ejus in coelis non moriuutur , quod
bus propriis pcr praeccpluin vestrum eam ditare, operandum esl in Ecclesia sibi commissa, ab ipso
conslruere, et vobis in aeternum propiiam facere, repletur. El quidem quia quasi lumores et lresioncs
ut non vocelur, ul anliquitus, Caesarodunum ulle- vestras palpitare sensimus, has oleo consolationis per
rius, sed Karolidonum iii perpetuum. Omnipotens melos dttlcissimae charitalis, et sanclse dilcciionis
Dominus serenitalis veslrae regalem excellentiam unguenlum fovere, lenire, et ad integritalis sauitateni
salvam in omnibus atque incoluroeni in sui semper perducere medicamenlo quo valcinus optamus. Cunt
amore censervare dignelur. noverimus omne donum optimum, et omne daluui
 * 1520
1319 ADHANl PAPA h EPlblOLA ET DLLKLIA.
perfectum desursum esse descendens a Palre lumi- A ris noslri,«fuia si supersles ei fuerit veslra nobilitas,
num, procul dubio donum sapientioe diligimus divi- •vilanobis comite, si dederit nobis quislibet multo-
nitus tibi collalum. Praedicatur enira de le, el longe rum mOdiorum auri cumultim, nunquam acquiesce-
iateque diffundilur, quod sissapiens etDeum timens. mus, cxposcemus, aut sponte suscipiemus alium ih
Scriptum est enim : Principium sapientim timor regiiunvetiinperitim Romanum, nisi teipsttm. Quem,
Domini (Prov.t). Narratur eliam qtiod sis juslus quia prsedicaris sapientia et justitia, religione et vir-
quod congriiil regiae potestali, cunctisque jndicibus, tule, nobilitate el forma , videlicet priidenlia, lem-
divina praedicaiite sapicntia : Diligile justitiam qui perantia, fortiludine atque pielate rererlus, si con-
judieatit lerram (Sap. i). Annuntiaiur eliam a plu- ligerit te imperatorem nostrum vivendo supergredi,
ribus probis, permaxiroe a coinmiuistro et fratre le optamus omuis-clerus et plebs et nobilitas totius
verbotenus nostro, veslroque, et fralrum nostrorum ofbis et ufliis, non soluni ducem et regem , patri-
regni vcstri, Duziacensis synodi archepiscoporum et tiuni el imperatorem , sed in prrcsenli Ecclesia de-
cpiscoporum legato, archiepiscopo jam a nobis con- fensorem, et in oelerna cum omnibus sanctis par-
stitulo Turonensibus Actardo, quod sis amalor, exal- ticipem fore. De pontifice Laudunensi Hincmaro a
tator, et illustralor speoialis in orbe terrarum, et praesulibus decem provinciarum deposito , et a me-
permavimus ecclesiarum Dei : Ita ulinnullus sit epi- tropolitano suo venerabili fratre Hincmaro arcbie-
scopus, iiulliinique monasterium et reslilueris
regno luo, piscopo, rescrvalo pcr omnia hujus prinirn sedis pri-
quod non auxeris rebus propriis, suis vilegii judicio, cumulala in synodalibus lilleris, et
opiaresque ferventer et desiderares n prrefati metropolitaui, et veslris, nec non in libetlo
anc principis apostolorum Petri primam sedem reclamalionis cleri el plebis Latidunensis, seu in
Eerplurimum,
exaltare, honorare, multisque muneribus vicarium libelio continenii seriem geslorum synodi, tanta
ejus, et clerum sibi commissura ditare, el ab omni- dictu nefanda, tantaque exsecranda, el auclorem
bus hostibus, prout posse et tempus dictaverit, de- suum dainnanlia referunlur, ut incredibilia ab igno-
fensare, Deumque lotis visceribtts in hoc glorificare, rantibus videantur. Sed de bis nibil auderaus judi-
nionente propbeta ex persona Domini : Qui glorifi- care, quod possit Nicoenoconcilio, et qiiinque caete-
cant me, gloriabor in eis (I Reg. n). Quocirca sa- rorum concilibrum regulis, vel decrelis noslrorum an-
pientia praecellenlem cum limore Dei, etnon diligentem tecessorum obviare. At de bis quod prsefati canones
jiisliliam, el glorificantem Deum, quis diligat? et decrela decernunt, ipsique cum ipsis una vobiscum
quis non ambiat? quis non desiderel?sicut quis non congregali cum nostro spiritu similiter deceriiimus, et
oplet revera, sicut regem praecellentem, jttsti- qttod statuunt, staluimus; et quod judicant, judica-
tiani moderanlem, sicut Deum glorificantem? In nius. Necin ullo deviantesa tenorecanonico,ser.vantes
veritale credite nobis, quia lales virtules sic diligo oiniiibus sua jura metropolitanis, et ut vcrbis Ioqua-
in vobis, sicut aniniam meam. Scriplum eslenim: niur beati papre Leoiiis (epist. 1 ad episcoposltalim):
Diliget proximun luum sicul leipsum constat(Levit. xvm). Aliterenim, inqtiit, nobis cominissos regere non
El tatem intelligo proximum, qttem lalibus possumus, nisi hos qui sunl perditores et perdili
virlulibus repletum : et a die illa , qua vobis per persequamur zelo Doininicae fidei, el a sanis men-
praefatum fralrem nostrum mandavi fideles oraliones tibtts, ne pestis haec lalius divulgclur, severilale
<l certissimas amicilia, nunquam aliorsum decli- qua possumus abscindamus, el qure male pulltilasse
navi. Et si quoedam litterse delatae vobis suiil alilcr noscuntur, radicilus evellanlur, et messcm Domini-
C
se habentes in superficie, vel subreptoe, vel a nobis cam nulla zizania corrumpant (epist. 1 episcopis
infirmaniibus extortae, vel a qualibet persona con- Campanim). lta enim fructum uberem qurc sunt
flclae, durius aut acritts mordaciter sonantes : id sincera praeslabunt, si ea quaenatam segctem enecare
tamen nobis fixum s mper mansit in menle, quod cousuerunt, diligentius omputenlur. Sed quia non
vobis significavimus devote. Nec alieiium judicavi- satis idouea videntur et matura nostris, -ct huic
iiitis, judicamus, ct judicabimus a nostra commu- sanctae sedi condigna, donec ad lianc sanctis-
nione menlis devolione quem diligimus lota animi simam et aposlolicam , quam appellavit , sedem
intentione, judicantes dignum laude , propheta mo- spalium habeat veniendi : ideo vcnial, ct ostensts
nente : Rectos decet laudare (Psal. xxu). Quem pro- sibi litleris, quas nobis misistis, el libello conlinciiii
fecto speramus, si nobis superstes fuerit, noslris seriem synocli, libellulo etiam cleri et plebis Laudu-
omnibus propinquis et amicis manura porrigere con- nensis proclamationem, afferens te injuste damna-
solalionis, indolem et fidem ejus cernenlcs in affini- turo: tunc electis judicibus, non tamen eo prius in
taiem propinquorum nostri decessoris. Namque gradu restiluio, aut ex lalere nostro directis legatis,
solet ssepe uterque parens in prolem opprobria vel cum aucloritatc noslra refricentur qure gesla.sunt,
iifaledicta congerere, quam opiat sine crimine et et negolia in qua orla sunt provincia canonice termi-
lresione manere. Cui simile solet ssepe doctoribus et nenlur. Quod si venire detrcctaverit, clareat quod
praedicaloribus conlingere. Quapropternon adsonum, idem ipse dederit locum damnationis in semetipsum,
sed oportet ad volum respicere. Prsefatum vestrum nec sacer ordo differendo moram palialur vel detri-
denique legalum , sicut significastis, et synodus et roenlum. Qualiler autem, aut quomodo, vel quando
pleds expostulavit et Turonicus clerus, jam consti- D veniat, vel adducatur, seu interim custodialur, prae-
tuimus cardinalem melropolilanum et archiepisco- fato confratri noslro communi legato Actardo archie-
pum Turonicse provincise, per ferulam, pitacium, et piscopo vobis in mandatis et alia clandcslina com-
annulum, necnon per noslrse auctoritalis litlerale misimus manifeslanda. Sanclum aposlolorum Pelri
decrelum. Sic tamen , ut Namneticse ecclesire, cui et Pauli intercessione, noslraque supplicalione, et
fuerat destinatus : ei cmtera, ut in epistola, usque ad pro ordine nobis a Deo collato, benetliclionem me-
Caroli donum in perpeluum. Igitur ergo integra fide, reamini, vitae proeseniis prosperitalem, regiara et
et sincera mente, devolaque voluntale, ul feraio sit imperialem dignitaiem, liostramque ct bonorum
secretior, et lilterae clandeslinae, nullique nisi fide- omnium communionem et societatem , peccalorura
lissimis publicandse, vobis confitemur devovendo, omnium remissionein, et reternx vitre gloriosissi-
et notescirous aflirmando, salva Udelitate imperato- mam resurrectionis felicitatem. Amen.

ORDO RERUM QUiE 1N HOG TOMO GOlSTINEiNTUR.

JOANNES SCOTUS ERIGENA. lilterae et unde eas perceperit. 8
PROLEGOMENA. — DEJOANNE SCJIOERIGENA COMMENTATIO CAP. 1 11.— (Juae fuerit Scoli conditio apud Carohjm
^ AUCTOHE AN0NYM0. Calvutn. 15
—
Part prior. CAP.I. — Ubi et quandonatus sit Joan- —
CAP.IV. Quae gesserit Erigena in illis tbeologorum
ncs ScotusErigena. 2 conlroversiis,quarumparlicepsfuit. 2_
—
C.r. 11. Uuae in Joaone Scoto fueriat eruditio alque —
CAP.Y. Cumde aliisquibusdamrebusquae traelerca
 "*
1521 ORDO RERUM QUvE 1N HOC TOi\iO~C*0>iTINE|{TUR, £ '____
ail Scolivitamillustrandampertineaiil, lum praecipue de CAPITCLUM VII—Quodliberum voluntatharbltrlmnmi-
u'timis ipsiusfatis. 42 merandumsit inlerhonaquae Deuslioniinil-ra,itur,quani-
CAP. V I. —De illis Erigenae scriptis, quae^
' adhuc » viseomile utatur.Quaeeslcausa peccatiel peccalum? 382
nobisrecensitanonsunt. >, 47 CAPITULUM VIII. — De diflrerentiainter uaturamhomi-
Pars posterior.—TIIOMAE GALAEI PRAEFAWS-DITIONIS nis el 1bcrum ejus arbilrium. 585
CAPITULUM IX. — De eo non sed
CUITITULCS : Joannis Scoli Erigenae &edivisione lium rerum similiiudine quod proprie
de Deo
tempora-
Naturae libri quinque diu desiderali. Accedit ap- et praedeslinaiio. praedicantur praescieinia
590
pendix ex Ambiguis S. Maxiini Graece el Latine, CAPITOLUM X. — De eo quoda conlrario intelligendum
Oxonii, theairo Scheldoniano, anno MDCLXXXI. 87 sit, quandodicilur Deuspraescire,aut praedestinarepec-
TestimoniaaliquotveterumdeJoanne ScoloJztigena. 90 calavel mortem, vel poeoashominumvel angetorum. 393
CAPITOLUM XI. — Quoddivinahumana que auctoritale
C. R. SCHLUTERI PRAEFATIO EDITIOMS CUIVITULO-: .cotnprobaripossit,non Deipraedestinationem,niside
Joannis Scoli Erigenae de divisione Naturae libri his qui praeparatisunt esse ad aetcrnamleliciialera. 397
quinque. Editio recognita ei. emendata. Accedunl CAPITOLUM XII. —De ditinitionepraedestioationis. 401
tredecim auctoris hymni ad Carotum Calvum ex CAWTUUM XIII. — Quid potest colligi ex praedicla
palimpsestit Angeli Maii. Monatterii Guestphalo- sancti Auguslinisenienlia. — 406
rum typis et sumplibut Ubrariae Asthendorffianae. CAPITCLUM XIV. Teslimoniasancti Augustinisimul
HDCCCXXXVIH. 10- collecta,qnibusaperte cor.fkilur,non esse nisiunamprae-
EXPOS.T.ONESJOANNISSCOTISUPEBIEBACHIAM desiinaiionem,eamquesolummodoadsanctospertinere. 403
CAPITOLUM —
XV. Quogenere Iocutionumdicitur prae-
COELESTEM S. DIONYSII. 126 scire
Inciviuntexpositiones. 1-6 eorumDeus peccata, cum nihil sunl, aul praedestinare
supplicia,quae similiterftihilsttiit. 413
CAPITULUM I 1-6 CAPITULUM XVI. — De co quod nullanatura naturana
CAPITCLOM It. 145 punit et oihil aliud esse poenas peccatorum, nisi peccata
CAPITDLUM 111.— Quidsit ierarcbiaquae per ierarchiam eorum. 417
ntilitas. 174 CAPITULDM XVII. — Cur Deus dicitur praedestinasso
CANTULUM VII. 176 poenas, cumeasnos faciat,nec praedeslinel. 426
CAPITOLUM VIII. — De Dominationibuset Virlulibuset CAPITULUM —
XVIII. Quoderror eorum qui aVierqnam
Polestatibuset de media earumierarchia. 194 Patres sancti seniiuntde pracdestiaalioue ex liberalium
, CAPITDLDM. IX. — De Principibus et Arcuangeliset disiipljuaruinignoranlia inolevit. 430
Angeliset de ullimaeorumierarchia. 208 CAPITOLDM —
XIX. De igne aeterno. 436
CAPITOLDM X. — Bepetitioet anagogeangelicaeordina- Epilogus—De divinapracdeslinatione. 438
lionis. 223 Dli DIVISIONE NATUBAE.
CAPITULUM XI. — Quare omnes caelesles essentiae Monitum ad lectorem. 410
rommuoitervirlutescaelestes vocaiitur, hoc esl, quare LIBIRPRIMUS. . 441
omnescaelestes animi uno vocabulovirlulum, quemad- LIBER II. 523
u.odumcommtinivocabuloangelorumappellantur.. 228 LIBER IU. 619
CAPITCLUM XII.— Quaresecundum homuiesierarchiae LIBEB IV. 742
angeli vocanlur,id est, quare sumniisacerdotesecclesiae LIBER V. 860
lerrenae ad liuc angeli vocanlur. -31 LIBEB DE EGBESSUET BEGRESSUANIMAEAD
CAPITULUM XIII. — Quarea Serapbimdicitur purgaius DEUM. 1023
fuisse propuela Isaias. -34 (Fragmenlum.)
CAPITDLUM XIV.—Quid s ignificatangelicusnumerus.250 VEBSIO OPEBUMS. DIONYSHAEREOPAGITAE.
XV. — Quae sint fonnativae angelicarum 10-3
CAPITCLCM Testimonia. 1025
virliilumimagines,et quaedeinde, liocesi et reliqua. .51 Praefatio. 1029
EXPOSITIONESSUPER 1EBABCHIAM ECCLESIA-
STICAMS. DIONYSH. • 265 LIBEBPBIMUS.— DE CAELESTIIEBARCHIA. 1035
EXPOSITIONESSEU GLOSSAE IN MYSTICAM Incipiunlcapitulalibri primi. 1035
THEOLOGIAM SANCTIOIONYSII. 267 Incipit liber de caelesii lerarcbia. 1038
IncipitPrologusin mysticamtiieologiam. 207 CAPITULUM —
PRIMUM.Quomodoom.nisdivina i lluminalio
Inripit liber super mvstica theologia. Texlus cum secundumbonilatemvarie in praevisa proveniensinanet
glossis.
' 269 simpla, et nonliocsolumsed et unilieaiillumiuata. 1038
CAPITULUM I. 269 CAPITULUM II. — Qtiam pulchro divina el caelestia
CAPITULUM II. — Quomodooportet uniri et bymnosre- eliam per dissimilia symbolamanifcslantur. 1039
erre omniumcausaeel super omnia. 275 CAPITOLDM III. — Quid sit ierarcbia et.quae per
CAPITULUM —
III. Quae sunt catapbaticae, id esl atlir- ierarcbiamutiiilas. 10-4
mativaetheologiae; et quae suat apopbativa.,id est ne- CAPITULUM IV. — Quid significetangelorum cognomi-
galivae. 277 naiio. 1016
CAPITULUM IV.— Quodnibil est sensibiliumomnissen- CAPITDLCM V. — Quare omnes caeleates essentiae
sibilisper excellentiam causalis. 280 coniniuniterangeli dicunlur. 1048
CAPITILUH V. — Quidnihil est inlelligibiliumomnisin- CAPITULUM VI. — Quae prima caeleslium essenttarum
telligibilis i er excellentiamcansalis. 281 disposilio,quae media, quae ullima. 1049
HOMILIA1NPROLOGUMSAIS.CnEVANGELHSE- CAPITULDM —
VII. De Serapltimet Cherubim et Thronis
CUNDUM JOANNEM. 283 et de primaeorum— ierarcbia. 10-J0
OmeliaJoiinnisScotitranslatorisIeraitcliiaeDionysii 283 CAPTOLOM VIII. De Dominationibusct Virtolibus
COMMENTABIUS IN S. EVANGEl.lUM SECUNDUM et Polestalibuset— de mediaearumlerarcbia 1055
JOANNEM. 297 CAPITULDH IX. De Principibuset Archangeliset d«
FragmentumI.——Cap.i, 11-29. 297 ubima eorumIerarcbia. 105»
FragmentumII. —Cap.m, 1-iv, 28. 314 CAPITULDM X. — Bepetitio et congregatio angelica
FragmenlumIII. Cap.vi, 5-14. 340 ordinationis. 10Si
DE HBAEDiSTINATIONE LIBER. 347 CAPITULDM XI. — Quare omnes caelestes essenHae
Monilmnad lcctorem. 317 commuuiterVirlutes caelestesvocentur. ^1039
LIEDIVINAPBAEDESTINATIONE LIBEn. 3o5 CAPITOLOM —
XII. Quare secundum hominesIerarchiaa
Praefatio. 353 angelivocenlur. — 1060
CAPITU_')M. I.~— Quadrivio regularum lotius philoso- CAPITOLUM XIII. Quare a Serapbimdicitur purgatus
pbiae qtiatuoromnem quaeslionem solvi. 557 fuisseprophetaIsaias. 1661
CAPITULUMII. - Argumeiitoueccssitalis colligiturduas CAPITOLOM XIV. — Quid significet traJitus angelicus
praedestinationes(ierinon posse. 360 numerus. *n64
CAPITULCM III. — De eo quod duas praedestiaationes CAPITOLOM XV.— Quae sint formativae angelicarum
rationonsinit esse. 564 virlutnm imagines. 1u!|4
CAPITDLDM —
IV. De una, vera solaque Dei praedesti- -
LlBEB SECUNDUS. DE ECCLESIASTICA IEBAB-
ratio. 369 CHIA. 1070
CAPITOLCM V. — De eo quodpraescientia et praedesli- Iucipiuntcapilulade ecclesiasticaIerarChia. 1070
nalioneDeinemo compellilur,seubeue, seu malefacere. Incipit liherde—ecclesiasticalerarchia. 1071
373 CAPITDLBH I. Quae sil ecclesiaslicaeierarchiae ira-
CAPITDLDM VI. — De eo quod non aliundesil omnopec- ditioet quaeejusdemspeculatio. 1071
calum, nisilibero propriaeroluutaiisarbitrio. 380 CAPf.ULOM II. — De perOciendisin pliotismate. 1074
.S-3 0fvDO>RERUMOVM IN IIOC TOMOCONTINENTUR. 132*
CAPHULUM III. — De pefBciendisin synaxi. 1079 dualitatemflefVperinlellectamin trinitate unilatem.1216
IV. —
CAPITU-UM De pcrficiendisiu mvro " et ID ipso CAPITOLUM VI. — Quomodoeslnimbusct velamencaro.
oflerendts. IO89 1218
CAPITULUMV—Desicerdot libusconsiimmalionibns. 10gg CAPITULCM —
VII. Quom^dovolnptasfit. 1-19
CAPITULUM —
VI. De perflciendoiumordininibus.Hnj CAPITULUB VIII. — Qnomodoet quanti molus sant
CAPITULUM —
VII. De perficiendisin riormientibus.Ilni animae. 1-19
—
LIBEBTEBTITJS. DE DIVINISNOMINIBUS. JOANNISSCOTI-VERSUS. 1221
de divinis Ilif SECTIO I. — I.IBEB. VEBSCUM PLURIMOBUM. 12-1
Incipiuntcapiiula nominibus. II|(
Imipli libcr de divinisnominibtis. 1115 VersusJonnnissapientissimigd CarolumCalvumfiliom
CAPITDLUM —
I. Quae sit rationisinterprelatio,et quae LudoviclPii, cujus avusfuil CarolusMagnus. 1-2-.
divinisnominibustradilio. —
I. De Curistocrucilko. 12*-
— De unlta et discrela theologia, etII13 H.-DeCruce. 12-5
CAPITCLUM II.
qnae sit divinaunitaset dlscretio. .„ 1119 III. — De Pascbate. 12-5
CAPITDLDM III. — Qtiie orallnnis virtus et de bealo —
IV. LandesIrmindrudisCaroliCalviuxoris. 1227
lerotlieo et de reverenti et conscriplatheologia. ,1|._6 V. — De Cltrisliresufreclione. 1228
CAPITOLDM IV. — De optimo lumine, bouo, amoie, VI. — Christidescensnsad inferoset resurrectlo. 1229
exstasi, zelo, et qnia malumneque Jv,neque eo ev, quod VII. — Adbnede Christiresurrectione. 1230
cst, neque in existentrhus. 1128 —
VIII. De Verboincarnalo. 123»
CAPITDLUM V.—Deenteinquo et de paradigmatibus.1147 SECTIO —
II. VEBSDS JOANMS CKoeei. 1230
CAPITDLOM VI.—De vita. I. — de
C.hrlstitrlumphus morteac diabulo. 1230
— 1151 II. — Ilem slicbosejusdem. 1234
CAPITDLDM VII. De sapientia, intelleclu, ralione,
veritate, lide. H5_ SECTIO III. —VEnsusDEAMBIGUIS S. MAXIMI. 12355
CAPITULUM VIII.—De virlute,justiiia, salole, redemn- —
I. CarolocalvodedicalAmbiguolimS. Maximi.I2"S
tione, In quo de ioaequatitate. 1156 II — De eademversione. .1-35
CAPITULUM —
IX. De magno, parvo, eodem, altero III. — Leetori Ambiguorum S. Maximi. 1236
simllidissimili,stalu, molu,aequalitate. 1160 SEOTIO —
IV. VEBSUUM JOANFHSPCOTI t_AGMENrA. 1236.
CAPITULCM X. — De omnipoteute antiquo dierum, in —
I. VersusJoannisScotiadCarotuinregein. I2*6
quo et de aeternoel tempore. 1163 SECTIO —
V. JoAHNIS SCOTI GltAEClVEBSOS. 1237
CAPITULUM XI. — De pace et quid vull sibi h*e per se- ADDITAMENTUM.
—
,124t
ipsumesse, quae perseipsamvirlus,et quae sicdicta.1161 I. Variaelecliouesin JoaonisScolicommenlarituniu
CAPITULUM XII.— De Sanctosanclorum,Rege regnm, S Evangeliiim secnndumJoannem. 1241
D minodominorum,Deo deorum. 1168 —
II. Joannls Scoli commentarii in S. Evangeliutn
CAPITDLUM XIII. — De perfectnet uno. 1169 secundumJoannemfragmentumIV. 1-13
LIBEUQUABTUS.—DE MYSTICA THEOLOGIA. 1171 ADRIANVS PAPA II.
Incipiunt capiluiade mysticatbcologia. 1171 Noliliahistorica. 1214
Incipit liber de mysticatheologia. 1171 EPISTOI.AEET DECKEAT. 1239
CAPITULUM —
PRIHUM.De myslicalbeo'ogi». 117_ I. Ad Loihariumregem. ¥£&
CAPITULUM II. — Quomodooportel el unirl et hymnos II. Ad AdonemViennensemarchiepiscopum. 1261
e'ene omniumcausaliet super omnia. 1174 III. Ad synodumTricassinam. 1261
CAPITOLUM III. — Quae sunt <«af<ntfailh6ologiae et IV. AdLndovicumregem Germaniae. 1263
_«,«!>-!. 1174 V. AdWatdradam. 1265
CAPITOLUM —
IV. Quia niliil omms sensi- VI. AileiiscoposGermaniae. 1268
b.lis per excellenliamcausalis.scnsibilium; 1173 VII. AdCarolumCalvumregem. 1266
CAPITDLOM V. — Qnianiliilinlclligibiliumomnisintelli- VIII. Ad episcopossynodiSuessionensis. 1269",
gibilis per excellemiam eausalis. 1176 IX. Ad Aclardumepiscopum. 1271
EPLSTOLAE DIVEBSAE. 1176 X. Ad Hincmarnmarcbiepiscopiim Rheniensem. 1272
I.—EpislolasauctiDiooysiiAereopagilaeGaiomonachn XI. Ad Hcrardumarcliiepiscopnm Turonensera. 1273
mssa. 1177 XII. AiiAdonemVieimensemarchieplscopum. 1274
II. — Eidem. II77 XIII. AdBasiliumimperatorem. 1276
—
III. Eidem. 1177 XIV. Ad Ignalium episcopinn Conslantinopoliia-
IV. — Eidem. , , 1177 num. 1277
V. — Doroiheominislro. 1178 XV. Allociiliopapae Adrianiad conciliumquodconve-
VI. — Sosipatrosacerdoli. 1179 nit conlraPliotium. 1278
—
VII. Polyparcosunnnosaccrdoli. 1179 XVI.AdHincinarumarcbiepiscopnniBbemensem. 1280*
VIII. — Demopbilotherapeutae de propria mansueiu- XVJl.itAdCarolumCalvumregem. 1281
dine et boniiate. 1181 XVIH.Ad Ignalium arclilepiscopuutConstantDopoli-
IX. — Tiio poDlificiinterrogunti per episiolamuuae tanuiii. 1282
saiientiae domusquis craier ci.qui cilii et ["liis. 1188 Ad
XIX. Basiliumimperatorem. 1285
X. — JoanntTheologoaposloloet evangelislaedeler- XX. Ad proceresregoi CaroliCalvi. 1291
rninatoin Pathmosiiisulam. 1193 XXI. Ad episcoposin regno Caroliconslltuto». 1295
JOANNI8 SCOTi VERSIO AMBIGUOJPJM SANl.Tl XXII. AdHiocmarumepiscopuraBliemensem. 1294
MAXIMI. '* 1194 XXIII. Ad proceresregni Lotliarii. 1295-
Praefalio. 1194 XXIV.AdCarolumCalvumregem. 1297
CAPITO UMPRIMUH. — Ex sermone de hospjtaliiate in XXV.Adepiscoposin regno Caroliconstitutos. 1299
hoc . Pario ui cuoperaton,el nonhabeoquomodofugiam XXVI/AdHincmarumarchiepiscopumBheniensem.1got
superveiilum, aut quomodonona Deo cadam, gravatns XXVII.Ad proceresregni CaroliCalvi. 180*
pueris denpienlibus aut detinentibusin lerram. 1198 XXVIII..AdLudovicumregem GermanUe. 1305
CAPITUIDM II. — Ejusdemex codemsernunft. In hoe: in
XXIX.Adepiseopos regnoLudoviciconsltlutos.1305
Quaeerga me sapientia et quod magniimM-sleriuin? XXX.AdCarolumCalviim. 1305
An vult partPin non esse Dei, et desursum fluentes et XXXI.Ad Hincmarum arcbiepiscopum Bltemeti-'
urh per dignitatemexallati, et aecclesia conlemplaiiies scm. 1306
desj-ciamus Crealoremin luctatione ac pugna, XXXII.AdTlincmarumLaudunensemeptscopum.1306
contra corpusest, ad ipsum semper aspictendumet quae con- XXXIII.AdCarohimCalvum. 1307
juiicnm inlirmiiatemnuirituramesse digniiatis. 1199 XXXIV.Ad proceres regui Caroli Calvi et Lolbaril
III.—Ex
CAPITDLUM eodemsermone.ln lioc :Diimetiam regis. 1308
a seipsamaleriesfert iuordinalumveluliioDuxum. 1214 quondam A d
XXXV. episcopos regno in Caroli et quondamLo-
CAPITDLUM IV.—Ejustemex sermonein Albanasium.In tbariiconstitulos. 1309
boc : Nonenimhabeiquid alliusquamomninohabet. 1216 XXXVI.Ad Basilium, Constanlinom et Leonem
CAPITULUM —
V. Ejusdem ex epitaphio in sanctum impp. ISU
AthanasiHin.In hoc : Cuiigitur ticitumfuit, per ralionem XXXVII.AdIgnalium ConstaulinopoliLaDum
' arcbiepi-
et coiitemplationemperlranseunti materiam et carnale scopumregem. 1311
boe, sivenimbnmoporletdicere, sive veiamen,cumDeo XXXVIII.Ad episcopossyaodi-Duziacensis. 1312
fieri, el purissimolumineteneri, quantom possibilecst XXXIX.AdCarolumCalvupi • regem. 13'5
bumanaenalurae, ascensionehiuc et illluc deilicatione, XL. Ad episcopumR... 1317
Uuciuasiocere philosopharidonaturet super materialem XLI. Ad CarolumCalvumresem _—-»_. 131.8
FINIS TOMI CENTESIMIVICESiMlSECUNDl.