RAMESH BALSEKAR

Vredecn
harmonie
in het dagelijks leven
 Ramesh S. Balsekar

Vrede en harmonie
in het dagelijks !even
Leven in het moment, gegrondvest in rust

samsara
 Eerder verscheen van deze auteur bij Samara

Er was eens...
Nou en?

Opgedragen aan
Goran Ekdahl uit Zweden,
een gesprek met hem
was de aanleiding voor dit boek.
.

'Ik had geld, aanzien, ik was gezond

zodat ik van het !even kon genieten,
en toch miste er iets.
Het was niet bevredigend.'

En zo werd een zoeker geboren .

© 207
1 Ramesh Balsekar
© 2017 Nederlandse vercaling uicgeve rij Samsara BV
Oorspronkelijk cicel Peace and Harmony in Daily Living
Venaald door Ronald Hermsen
Omslagonrwerp en lay-out: Erik The, www.erikthedesign.com

ISBN 978 94 9141 167 o

NUR728

Niets uic dezc uitgave mag worden vecveelvuldigd

zonder uicdrukkclijke en schrifcelijke roestemmjng

van uicgcvcrij Samsara BV

 I5 september 200I

Beste Ramesh,

Het was heel vervullend om u weer te zien en horen spreken in

Schermau, in Duitsland. Vanwege fomilieomstandigheden
moest ik al voor het einde van het seminar weg, maar op de
.
terugweg overdacht en herinnerde ik me een heel recente gebeur­
tenis die mijn !even veranderde. Jk zal het u vertellen.
De afgelopen zesjaar was ik onafhankelijk voorzitter tijdens
aandeelhoudersvergaderingen van een naamloze vennootschap
met tussen de drie- en vierhonderd aandeelhouders. Tweederde
van die aandeelhouders zorgde voortdurend voor conjlicten. Ik
vond het altijd zwaar omdat ik me druk maakte over wat er
deze keer weer zou gebeuren en over de reacties op mijn manier
van Leiding geven aan de discussies en stemmingen.
Maar bet afgelopen jaar, nu ik u iets !anger dan een jaar
ken, heeft zich een grote verandering voorgedaan. Hoe dom of
rancuneus de voorstellen ook waren, ze werden op een neutra­
le manier, zonder te oordelen behandeld. Vervolgens werd er
enkele keren over gestemd en dat stelde eigenlijk niet meer voor
dan steeds de handen opsteken bij Ja' of 'ne/
Na ajloop kreeg ik heel veel waardering en complimenten.
Iemand zei bijvoorbeeld dat ik nooit mijn zeljbeheersing
verloor en zelfi onaangedaan leek door de onderlinge strijd
tussen de aandeelhouders en de aanvallen op mij· als voorzitter
die er soms waren.
 lk deed gewoon wat er op zo'n moment in me opkwam,
waarbij ik gebruik maakte van mijn ervaring en soms me!
advies vroeg van de juridisch medewerker. Na ajloop was ik
volkomen ontspannen, werd ik overladen met bedankjes en
gefeliciteerd door de directeur en de raad van bestuur.
Een hartelijke groet,
Goran Ekdahl
P.S.
Dank u voor The Ultimate Understanding, uw nieuwste
boek - dit is het beste wat ik ooit in handen had. Het is een
avontuur te merken hoe uw woorden langzaam in mij bezin­
ken. DIT is hoe het is.
lnhoud
Voorwoord 15
Een woord van de uitgever 19
lnleiding 27
HOOFDSTUK I
Vrede en harmonie in bet dagelijks leven 43
Wat betekent Zelfrealisarie voor her dagelijks leven?;
hoe verkrijg je vrede en harrnonie in het dagelijks !even?;
bewusczijn, waarin alles plaatsvindt als in een droom,
is de dromer in deze levendige droom van het leven;
echt waarnemen; een uitspraak van de Boeddha: samsara
is dukkha; de denkgeesc in het dagelijks leven;
advies van een avatar, Paramahamsa Rarnakrishna.
HOOFDSTUK 2
Ego: de 'ik:'-doener 63
Hee gevoel van persoonlijk doenerschap; overcuigen van
de ego-doener-zoeker; de vrede die we zoeken kun je niet
'verwerven'; de eerste oorzaak van angst; onderscheid
tussen de ervaring en degene die ervaart; iedere vorrn van
vluchten leidt tot afgescheidenheid en meer weerstand;
het belang van stilte; wat is meditatie?
HOOFDSTUK 3
'Ilc' en de 'ander': de eerste oorzaak van problemen 89
Problemen lijken de essentie van her leven te vormen;
beslissingen nemen; vanuic de scilte in de geest komt
niet het antwoord op het probleem maar her handelen;
de geese creeerc het probleem; het onvermogen
om te accepteren War-ls; de hel dat zijn de anderen;
een persoonlijke ervaring in mijn loopbaan.
HooFDSTUK 4
Gedachte en denken 107
De begrippen dukkha en anitya; spontaan handelen;
'dood de geese'; de Verheven Subjectiviteit is geen
te bevatten object; de staat van 'niet-denken';
een persoonlijke ervaring; hoe inzicht doorwerkc in het
dagelijks !even; we leven in een toekomscdroom die zich
voorcdurend herhaalc; de wil tot ervaren en het proces
van kennis verzamelen; de hedendaagse mens leeft
voortdurend in een staat van angst en hezorgdheid;
een geweldig verhaal over maya en Lila;
de Waarschijnlijkheidstheorie; het Onzekerheidsprincipe.
HOOFDSTUK 5
Wtlskracht en vrije wi1 145
Een oud verhaal over de vrije wil; vrije wil versus
determinisme; wat de wetenschap nu ontdekt weten
mystici al eeuwen; het menselijk mechanisme;
de 'meest verheven gedachte'; heeft de mens een vrije wil?;
virtuele werkelijkheid; de Al-Eenheid van de oosterse
mystici wordt erkend door moderne wetenschappers;
een uitspraak van de Boeddha: 'handelingen worden
verricht, maar er is geen individuele doener';
incentie en handelen; 'Niets is goed of slecht, dac maakt
het denken ervan.'; identificacie en wilskrachc; overgave;
de werkgeesc en de denkgeest; 'War doe je als ... ?';
harmonie is de afw-ezigheid van conflicten.
HOOFDSTUK 6
Advaita: de leer 193
Advaita (non-dualiteit); !even ip een wereld vol oordelen;
dualiteit en dualisme; uiterlijke en innerlijke waarneming;
spontaan handelen en virtualiteit; de polariteit cussen
tegengestelden is een natuurlijk gegeven; illusies kunnen
geen onafbankelijk bestaan leiden; de wijze in het dagelijks
leven; het verhaal van Ramana Maharshi; ware leegte
bestaat niet; de kwantumtheorie en 'vele werelden';
kosmologische cijd; bescaat tijd?; menselijke relaties;
op een bepaald niveau weet her collectieve bewusnijn
wat er gaat gebeuren.
HOOFDSTUK 7
De geestelijke zoektocht 231
'Waarom zou ik me bezighouden met verlichting of een
geestelijke zoektocht?'; de eerste oorzaak van menselijke
ellende; de mens als het subjectieve middelpunt en niet
her objectieve middelpunt van het !even; zuiver inzicht;
de houding van de wijze ten opzichte van het !even;
niet klagen; advies van Neem Karoli Baba;
bhakta en jnana; de Nacuur of Het Geheel beperkt
Zelfrealisatie niet tot een bepaald type mens;
een aannemelijke benadering van het dagelijks leven
van Shivdas Balsekar.
HOOFDSTUK 8 handelen zonder te handelen; hoe de wijze leeft;
Het inzicht 2 57 het belang van ontspanning, zowel fysiek als mentaal.
Paramahamsa Ramakrishna over 'non-dualisrisch
gewaarzijn'; 'Omspan en laat los'; HOOFDSTUK II

twee verhalen over Chinese wijzen; de lege geesr,
het 'astrolab van Gods mysteries'; de nutteloosheid van
positieve inspanningen om de Werkelijkheid te bevatten;
waarom zou ik me met God of religie bezighouden?
zelfonderzoek: wie hen ik?; nier-doenerschap;
her verschijnsel dood; Advaita.
HOOFDSTUK 9 zijn intu"itief of spomaan; 'Dominee, that
Wat-Is
Het leven is een ding, het dagelijks !even iets toraal
anders - de twee zijn uit balans en dit zorgt voor
frustraties; een individu kan de stroom van her !even
Zel&ealisatie in het dagelijks leven 363
De heilige Tukaram en Zelfrealisatie; de sleutel tot
her Ultieme lnzichr; het idee van 'afgescheidenheid';
her leven van de Boeddha; wat doer Zelfrealisatie nu
precies met de zoeker?; Meister Eckhart, 'Leef alsof je
wordt geleefd'; war houdt bevr_ ijding uit gebondenheid
in?; spontaan handelen; de meeste belangrijke beslissingen
was a hell ofa
295 g ood sermon'; een eenvoudige pottenbakker-heilige vertelt
hoe je in vrede en harmonie kunt leven.
HOOFDSTUK 12

nier veranderen; de mens is geconditioneerd en denkr Adviezen van de wijze Mukundaraj 393
al eeuwen in termen van persoonlijk handelen; Adviezen van de 12e-eeuwse heilige uit Maharashcra
is seks een probleem?; angst voor de dood; de wijze is (India) over de aard van Zelfonderzoek en een rustig
nier bang voor de dood omdar hij niet bang is voor het en vredig leven.
leven; de gehele kosmos is 'oneindig dynamisch';
her menselijk lichaam is na iedere twaalf jaar volledig Tot slot 409
veranderd; her verhaal van de dichter-koning; 'Ook die
gaat voorbij'; mannen en vrouwen zijn verschillend en
niet beter of minder; nieuw inzichr over het universum;
Einstein - her veld (niet materie) is de enige werkelijk­
heid; blijf gegrondvest in her Ze1£

HOOFDSTUK IO

Pure Vreugde van Zijn 341

'Vrede van God' betekent Pure Vreugde van her Zijn;
de wijze leeft in her huidige moment, de gewone mens
in her dode verleden of de onzekere toekomst; 'wu wei',
 Voorwoord

e beroemde psychotherapeur en sociale hervormer

D Erich Fromm zei: 'De mens is het enige dier dat zijn
eigen bestaan als een probleem beschouwt dat opgelost
moet worden.' Zo kijken de meesten van ons naar het !even,
verstrikt als we zijn in het dagelijks leven, met zijn hoogte­
en dieptepunten, pieken en dalen en alle emotionele romp­
slomp die hierbij hoort. De advaita-wijze Ramesh Balsekar
zegt: 'War we niet beseffen is dat her !even lijkt op een
brede, diepe rivier die voortdurend in beweging is, terwijl
de meeste mensen voor hun dagelijks !even schijnbaar
bewust kiezen voor de zekerheid van de kleine, stilstaande
watertjes naast de rivier.'

Ramesh beweert dat onze vrede en rust meestal verstoord

worden door ons denken. Door een gedachte over iets war
we wel of niet hadden moeten doen, of over iets wat een
ander ons al dan niet heefi: aangedaan. Zulke gedachten
veroorzaken boze gevoelens, haat, jaloezie, schuld- en
schaamtegevoelens, angst, arrogantie en zelfingenomen
boosheid. De Franse dichter Paul Valery had her niet beter
kunnen verwoorden toen hij zei: 'Het grootste ongeluk van
de mens is dat hij geen orgaan heefi:, een soort ooglid of

15
rem, om een gedachce of alle gedachten mee te maskeren of
re blokkeren als hij die wil.'
De Indiase advaita-filosofie heeft het non-dualisme als
uitgangspunt, dit wil zeggen dat er slechts 'Een Bron' is.
Ramesh gebruikt een toepasselijke metafoor waarmee hij
dit omschrijft: elektriciteic stroomt door verschillende appa­
raren, die op hun beurt weer doen war ze behoren te doen.
Op soortgelijke wijze werkt de onpersoonlijke energie in de
afzonderlijke lichaam-geest organismen, waarbij ieder
lichaam-geest organisme iets voortbrengt, gebaseerd op zijn
eigen programmering en conditionering. Niemand 'doet'
iets, maar alle handelingen voltrekken zich en dit had niet
kunnen gebeuren als ze niet door deze 'Ene Bron' die
sommigen God noemen, waren voorbeschikt.
passen in het dagelijks leven. En juist daar gaat dit boek
over. Dus ga je gang en lees deze gift van een van India's
meest vooraanstaande, eigentijdse wijzen. De kans bestaat
dat je dan vrede en harmonie in je dagelijks leven vindt.
Ramesh zou zeggen: 'Het zal gebeuren als het moet
gebeuren.' Ikzelf schat de kans hoog in, omdar dit boek de
weg naar jou al gevonden heeft. Ik wil graag afsluicen met de
woorden van Jonathan Swift: 'Dar je alle dagen van je !even
mag leven.'
In vrede en geluk.
Gautam Sachdeva,
december 2002

We zoeken allemaal naar de moed om dat wat het !even ons

brengt onder ogen te zien, terwijl we toch in rust gegrond­
vest blijven. In dit boek laat Ramesh ons zien dac we deze
staat van 'zijn' kunnen bereiken als we de volgende woorden
van de Boeddha accepteren: 'Dingen gebeuren, hande­
lingen warden verricht, maar er is niemand die iets doer.'
Maar wanneer kennen we innerlijke vrede? Eenvoudiger
dan zo kan Ramesh her niet zeggen: 'We kennen innerlijke
vrede als we ons op ons gemak voelen bij onszelf en bij
anderen. Of, omgekeerd, als we ons niet ongemakkelijk
voelen bij onszelf en bij anderen.'

Ramesh is misschien wel de helderste en toonaangevendste

geestelijk leraar op het gebied van advaita. Hij is echt een
kostbaar advaita-juweel en dit briljante boek is de diamant
in de kroon. Waarom? Omdat advaita en al het spiricuele
gepraat geen enkele waarde heeft als je het niet kunt toe-

16 Vrede en harmonie in het dagelijks !even Voorwoord 17

 Een woord van de uitgever

.
ijdens de jaren 2001-2002 hadden de ochtendlezingen
T van Ramesh een aantal maanden hetzelfde thema:
vrede en harmonie in het dagelijks leven. De inspiratie voor
dit boek over het dagelijks !even is het verhaal van een
zoeker uit Zweden, genaamd Goran Ekdahl, die als een van
de topadvocaten van zijn land wordt beschouwd. In zijn
kennismakingsgesprek met Ramesh legde Goran uit dat hij
alles bezat wat iemand zich kon wensen: succes, geld, goede
vrienden en familie, aanzien en een goede gezondheid.
Maar toch miste er iets, het was niet bevredigend. Nadat hij
van zijn accountant had gehoord dat hij nog meer geld had
clan hij al dacht, besloot hij met onmiddellijke ingang te
stoppen met werken om erachter te komen wat er nu precies
miste. Hij werd een actieve zoeker. Hij had enkele boeken
van Ramesh gelezen en al snel besloot hij hem in Bombay
re bezoeken. Met een beetje hulp van zijn leraar werd al heel
snel duidelijk dat Goran op zoek was naar vrede en harmo­
nie in zijn dagelijks leven.

De leer van advaita (a+dvaica "" non-dualisme) richc zich op

het hier en nu. Op het leven dat we iedere dag leven en niet
op een of ander leven in de toekomst en zeker niet op een
onbekend persoon in een volgend leven. Als de plotselinge

19
realisacie zich volcrekt (de gebeurtenis die we 'verlichting'
noemen), waarop er werkelijk geen doener is en geen enkele
handeling door iemand wordt verrichc, maar alle hande­
lingen goddelijke gebeurcenissen zijn, dan blijf je gewoon
herzelfde individu, benadrukt Ramesh, alleen zonder her
idee dat jij de doener bent en zonder dat je gebukt gaat
onder zonde, schuld-, haat- en boze gevoelens; al die
bekende dingen die zorgen voor 'gebondenheid'. Hee
Ultieme lnzichc ligt dus niet ergens buicen ons dagelijks
leven. Door bewuste waameming ontscaat de diepst moge­
lijke acceptatie en vrede terwijl we in de ons vercrouwde
wereld verder leven. Zo eenvoudig is het volgens Ramesh.
Van begin af aan is her belangrijk dat de zoeker helder ziet
wat zoeken is: dat zoeken zich voltrekt, er wordt gezocht
maar er is geen zoeker, en dat het eigenlijke doel van de
ego-zoeker is dat hij zich op zijn gemak voelt bij zichzelf en
anderen. In wezen betekenc dit dat hij op zoek is naar vrede
en harmonie in her dagelijks leven.
Ramana Maharshi zei dat je een concept kunt vergelijken
met een doom, een instrument dat je gebruikt om een
andere doom te verwijderen, waama je beide weggooit.
Concepten zijn nooit de Waarheid, maar verwijzingen naar
de Waarheid. Veel verwarring ontstaat door de retoriek van
zogenaamde geestelijke meesters, goeroes, verlichte leraren
en new-age therapieen. Alleen iemand met inzichc, iemand
die volledig is doordrongen van inzichc, kan de Waarheid
overdragen en de krachc van de Waarheid uitscralen. Hee is
een wijdverbreide trend om hapklaar en troostrijk onder­
richt aan te bieden, maar hierbij gaat het vaak om de finan­
ciele beloning. Vandaar die grote verscheidenheid aan
beoefeningen, ovenuigingen en denkpatronen. Het kan
zijn dac de beoefenaar de diepgeworcelde tegenstellingen en
20 Vrede en harmonic in her dagelijks [even
conflicten binnen zulke leerstellingen aanvoelt, maar vaak
of
zijn ze zo versluierd dat ze de verwarde zoeker ontgaan
gen wordc een
zoveel leed aanrichten dat de zoeker gedwon
nieuwe manier te zoeken om het probleem dieper te onder-
zoeken.
Behalve dat veel leraren weigeren of nalaten om uit te leggen
wat zoeken inhoudt, doen ook veel mythen over verlichting
de ronde. Er is een aanlokkelijke verscheidenheid aan beoe­
feningen die verlichting belove�: bij de een kun je re horen
krijgen dat je een aantal jaren als een sadhu of zwervende
bedelmonnik moec !even. Bij de ander dien je urenlang in
een chique ashram re chanten en mediceren. En dan is er
natuurlijk nog zelfonderzoek en contemplacie in drie, zeven
of elf voorgeschreven scappen. Leraren die duidelijk maken
dat het noodzakelijk is dat de zoeker beseft dac er niemand
is die oefenc en dac het beancwoorden van de vraag 'Wie is
de doener?' het echce onderzoek is, zie je zelden. Hoe vaak
krijgt een zoeker niet re horen dat hij zijn ego moet doden
zonder dat hem ooit duidelijk wordt verteld war het ego is?
Als het de zoeker lukt om 'God door hem heen te laten
werken', wordt hem verceld dat hij waarschijnlijk in die
leven al verlicht zal warden, en anders zeker in het volgend
of daaropvolgend.
Zoeken vindt plaats in de wereld van verschijnselen en in de
cijd. Hee dagelijks !even speelc zich af in de wereld van
verschijnselen en in de tijd. Doel van allebei is dat we ons
goed voelen, vredig, op ons gemak bij onszelf, anderen en
de Schepper. Wat blijft er verder nog te wensen over? Er is
nooic een periode zonder lijden (dukkha) geweesc, zoals er
ook nog nooit een periode zonder vrede (shantz) is geweest.
De hoeveelheid dukkha en shanti die een mens ervaarc, is
Een wooed van de uitgevcr 21
zijn lot, Gods wil. Het een bestaat nooit zonder het ander.
Het enige war een mens kan doen, is doen wat hij wil en
vervolgens accepteren Wac-Is.
Vaak wordt een zoektocht aangewakkerd door het idee van
karma, dat op vele manieren kan warden ge'interpreteerd.
'Je oogst wat je zaait,' maar is dit ook een dagelijkse ervaring?
Karma betekent 'handeling' en meer niet. Er is geen impli­
ciete veronderstelling van punya of verdienste die je ver­
zamelt door goede <laden te verrichten. Het leven gaat door,
ook als je de geneugten en de vruchten van dit !even niet aan
je voorbij laat gaan om er meer van te verkrijgen in een
volgend !even. De edelmoedige uitspraak van iemand die
zegt dat hij voor altijd een einde wil maken aan het lijden
van de gehele mensheid, kan alleen maar voortkomen uit de
veronachtzaming van de werkzaamheid en suprematie van
Gods wil. Het zorgt ook voor de nodige frustraties, want het
bindt de zoeker aan zijn gevoel van doenerschap. Ramesh
gaat zelf uit van het idee van de 'erfzonde' en beschrijft dit op
een heel precieze, prakcische manier: het zich toe-eigenen
van zuivere Subjectiviteit door een individueel object in
relatie tot een ander object. Als je in zo'n alcijd nutteloos
gevecht verwikk.eld raakt - waarbij het gevecht zelf het
obstakel is dat de gezochte vrede en harmonic in de weg
staat - dan wordt het onmogelijk om zelfs maar een glimp
van het doe! van het zoeken op te vangen.
Alles wat er gebeurt kan alleen maar gebeuren als het over­
eenstemt met Gods wil. Als er oorlog is, kan het niet anders
of dit is Gods wil. Hetzelfde geldt voor een schrikbewind en
een tijd van vrede. Wanneer de wil van God volledig en
onder alle omstandigheden wordt geaccepteerd, komt het
leven van de 'zoekende zoeker' vanzelf tot rust, dan is er
22 Vrede en harmonic in her dagelijks !even
alleen nog handelen in het Geheel. lnzicht {s de vrede en
harmonie in het dagelijks leven. Maar zolang de vraag 'Wat
moet ik doen?' nog opkomt, bijvoorbeeld bij beslissingen
nemen, geestelijke oefeningen doen, of raad geven aan een
kind, dan is het antwoord namurlijk 'doe wat je denkt dat je
moet doen en laat de rest aan God'.
Zelf heb ik tien jaar lang van de begeleiding en oefeningen
van een specifiek 'geestelijk pad' geprofiteerd. Maar mijn
onverwachte ommoeting met �esh en zijn ideeen gaven
me direct een gevoel van opluchting en maakten een einde
aan de verwarring en strijd die al een jaar aan me knaagden
cerwijl ik nog in een ashram leefde. Het werd me duidelijk
dat er een tegenstrijdigheid was mssen de oefeningen die
we vooral 'deden', 'training-' en 'contemplatie-oefeningen'
met de bedoeling om er beter van te warden, vaak onder
supervisie en begeleiding. De bedoeling was dat we 'Gods
aanwezigheid door ons heen lieten werken'. Dat klonk aan­
trekkelijk, maar op de een of andere manier pasten de oefe­
ningen en de bedoeling niet bij elkaar en ook van de
bedoeling zelf bleef na een grondig onderzoek weinig over.
Ramesh's compromisloze opvattingen over non-dualiteit
bevrijdden me van de beklemmende pogingen om meester
te worden over mezelf door alsmaar te doen. Maar nog
belangrijk was de bevrijding van schuldgevoelens ten
aanzien van mezelf en anderen voor wat werd gezien als
verkeerd en verwerpelijk handelen.
Ramesh's was in staat en bereid om met heel weinig woorden
helder en precies uit te leggen hoe her leven werkt. Ik werd
er volkomen door overdonderd. Hij zei dat er helemaal niets
gebeurt tenzij het Gods wil is, dat dit in essentie ligt ingebed
in de schepping, in het Geheel, doordat een enkele
Een woord van de uitgever
Oorspronkelijke Energie werkzaam is. Hij maakte duidelijk
dat het er niet am gaat dat je dit 'laat' gebeuren, het gebeurt
gewoon. Mijn verwarring verdween, samen met het lijden
aan schuldgevoelens. Vrede en harmonie in het dagelijks
leven kwamen ervoor in de plaats - terwijl ik toch in die
uitdagende stad Bombay woonde! Een tweede belangrijke
invloed was de bevestiging van Ramesh dat dukkha en
shami hand in hand gaan. Zadra Wat-Is werkelijk wordt
geaccepteerd, wordt het leven met al zijn pieken en dalen
meer een spel, raak je steeds minder verwikkeld en wordt het
steeds leuker en plezieriger. Dankzij de vrede en harmonie ga
je het wonder van het leven met nieuwe ogen zien en neem
je je rol in de schepping op een vanzelfsprekende en natuur­
lijke manier volledig in.
Niet ten onrechte heeft Ramesh zijn bedenkingen over het
'verkopen' van zijn opvattingen, of ze nu geaccepteerd
warden of niet. Het belangrijkste voor hem is dat de zoeker
zijn concept in zijn geheel helemaal tot zich door laat
dringen zonder in verwarring te raken. Daarom nodigt hij
zoekers uit am iedere vraag te stellen; persoonlijke, gepaste,
maar ook ongepaste. En behalve met antwoorden komt hij
zelf ook met vragen. Op een ochtend was er een gedreven
zoeker die Ramesh wilde uirdagen en vroeg of hij hem
mocht 'confronteren'. Ramesh was in de wolken. Aan het
eind van een zeer onderhoudend gesprek was de zoeker diep
geraakt door de confrontatie, en Ramesh zelf had ervan
genoten.
Wanneer intellectueel weten meer en meer verandert in een­
heidsbesef, krijgt het concept van niet-doen zo'n aantrek­
kingskracht, dat het de zoeker verlost van schaamte- en
schuldgevoelens. Goed, mogelijk geeft hij toe dat het een
Vrede en harmonie in het dagelijks !even
intellecmeel weten is en dat hij maar wat graag wil dat het
'wortel schiet', waarop het ego vraagt hoe het hierbij kan
helpen. Ramesh benadrukt steeds weer dat een concept pas
Waarheid kan warden wanneer her beproefd wordt in
het vuur van de persoonlijke ervaring. De enige sadhana
(geestelijke oefening) die Ramesh aanbeveelt, is am een
aantal handelingen op een dag - zoveel als je wilt - stuk
voor stuk te onderzoeken am erachter te komen of dit 'jouw'
handelingen waren, of dat ze zich ook hadden kunnen vol­
trekken als er geen handeling�n aan waren voorafgegaan.
Ongetwijfeld kom je clan tot de conclusie dat geen enkele
handeling jouw handeling was. Besef wel: of je als zoeker
vijf, vijftig of vijfhonderd handelingen moet onderzoeken,
ligt besloten in je lot en de wil van God. Sterker nog: of het
onderzoek al dan niet plaatsvindt, is oak de wil van God!
Het dagelijks leven en de geestelijke zoektocht sluiten elkaar
niet uit en zijn ook geen aparte dingen. De schoonheid van
Ramesh's leer is: de schijnbare 'vrucht' van het zoeken, is het
effect in het dagelijks leven.
Susan Waterman
Mumbai, India,
juli, 2002
Een woord van de uitgever 25
 lnleiding

''Dingen gebeuren, r is heel veel verwarring over wat geestelijk zoekers nu

handelingen warden verricht, E eigenlijk zoeken. Toch kun je je moeilijk voorstellen dat
maar er is niemand er iets gezocht wordt zonder dac een zoeker weet wat hij
die iets doet. ' zoekt. Wie zich aan een antwoord waagt, komc al snel uit
bij 'verlichting' of 'Zelfrealisatie', iets wat je bovenmenselij­
ke kcachcen geeft of van iemand een perfect mens maakt.
Maar als je ietsje verder doordenkt, wordt het duidelijk dat
dit een tamelijk onrealisrische, romantische voorstelling van
zaken is. Niemand kan perfect worden orndat de basale aard
van het leven zoals we dat kennen altijd bestaar uit polaire
cegengesrelden. Bovendien lopen de gedachten over war
'perfect' is behoorlijk uiteen.

Een ander mogelijk antwoord is dar Zelfrealisacie voorkomt

dat je opnieuw wordt geboren. Maar ook wedergeboorte is
een concept dat niet iedereen accepteert. Hoe clan ook,
niemand heeft weet van een eerdere geboorte, ook niet de
rnensen die zeggen dar zij zich een vorige geboorte herin­
neren. Hee enige wat zij hebben is een herinnering aan een
vorig leven, niet hun vorige leven zel£ Al met al heerst er
groce verwarring over wat een zoeker mag verwachten als hij
in dit leven de verlichting bereikt. Daarom moeten veel
zoekers na twincig of dercig jaar oefenen van her een of
ander noodgedwongen toegeven dat hun leven niets is
veranderd.
Wat een zoeker diep vanbinnen wel weet, is dat hij iets totaal
anders zoekt dan wat mensen doorgaans verlangen: een goede
gezondheid, een mooi uiterlijk, geld, aanzien, enzovoorts.
Juist omdat hij doorgaans van dit broodnodige onderzoek
wordt afgeleid en zich direct diem te richten op oefeningen
die horen bij de morning waarbij hij zich heeft aangeslocen,
is er zoveel verwarring, frustratie, ellende en wanhoop onder
zoekers. En daarom worden geestelijk zoekers door de rest
van de maatschappij meestal als drop-outs beschouwd.
De Boeddha gaf een eenvoudige omschrijving van verlich­
ting: 'het einde van lijden'. Daar hoeft inderdaad niers meer
aan toegevoegd re warden, want de beeindiging van lijden is
het doel van ieder zoeken. Wie vraagt wat er overblijft
wanneer aan ieder lijden een einde is gekomen, heeft her
niet goed begrepen. War overblijft is dat alles wat wij onder
'lijden' verstaan is verdwenen. Dit lijden zorgde ervoor dat
alle mogelijke goede dingen in het leven van de zoeker, zoals
een goede gezondheid, een mooi uiterlijk, geld, aanzien,
enzovoorts, niet werden gezien. Het is daarom belangrijk
dat we ons afvragen war de Boeddha bedoelde met het
woord 'lijden'. Her heeft duidelijk niets te maken met de
pijn van iemand met een slechte gezondheid, een lelijk
uiterlijk, geen geld of aanzien, enzovoorts, want veel zoekers
hadden al dat moois wel en waren toch op zoek gegaan
omdat ze iets misten en niet vervuld waren.
De Boeddha besefte dus dat je onmogelijk kunt verwachten
dat er ook maar iets is wat de basale aard van het ]even, de
tegenstelling tussen afwisselende momenten van pijn en
Vrede en harmonie in het dagelijks !even
plezier, kan laten verdwijnen. De Boeddha had overduidelijk
ingezien dat het besloten ligt in de basale aard van het leven
dat verschillende sootten plezierige momenten en verschil­
lende soorten pijnlijke momenten zich voottdurend afwisse­
len. Zo is het leven nu eenmaal en dat dienen we te accepteren.
Is er dan nag een vorm van lijden wanneer we hebben geac­
cepteerd dat dit de basale aard van het leven is? En is dit het
lijden waar geestelijk zoekers vanaf willen? Dit lijkt inder­
daad te zijn waar de geestelijk zoeker naar verlangr.
Nu moeten we die specifieke doel van de zoeker verder
onderzoeken. Is her een haalbaar doel of is het luchtfietserij?
De Boeddha wist het wel: het is geen luchtfietserij omdat hij
de afwezigheid van dit 'lijden' af en toe had ervaren. Alleen
duurde zo'n ervaring maar een bepaalde tijd. Maar hij wist
hierdoor wel dat 'het einde van het lijden' waarnaar hij
zocht een haalbaar doel was. Alleen was her niet blijvend!
De echte zoektocht werd dus: hoe verwijder ik het obstakel
dac voorkomt dat de 'afwezigheid van lijden' gegrondvest en
verankerd raakt! Wat is dat voor een obstakel en hoe kom je
ervan af, daar draait het echte geesrelijk zoeken om. Hoe
verkrijg ik de shanti (vrede) van nirvana en verdwijnt
dukkha (lijden). Nu weet de zoeker dat het doel dat hij op
zijn zoektocht nastreeft niet denkbeeldig is en niet iets is wat
in her dagelijks leven onbereikbaar is. Het doel van de gees­
relijke zoektocht is dus helemaal verweven met het dagelijks
leven. Het is niet iers denkbeeldigs, niers romantisch en ook
niers bovennatuurlijk zoals over water lopen, weten wat er
overal ter wereld gebeurt, alle ziekten kunnen genezen, of
op meerdere plekken tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn.
We weten nu wat er wordt gezocht, namelijk het einde van
het lijden. En we weten ook wat her lijden waar het hier
Inleiding 29
orngaat nietis. Nu rnoeten we erachter zien re kornen war de
ervaring die de rneesten van ons - sornrnigen vaker dan
anderen - wel eens hebben gehad blokkeert en ervoor zorgt
dat de ervaring zich niet verankert wanneer ze zich voor­
doet. Zelfonderzoek laat al snel zien dat deze geweldige
ervaring vaak verstoord wordt door een gedachte. En over
het algerneen gaan we ervan uit dat we het opkornen van
een gedachte niet zelfin de hand hebben. Een natuurkundige
zal zeggen: iedere gedachte die in een rnens opkornt is de
realisatie van een uit duizenden waarschijnlijkheden en
daarorn heeft degene in wie de gedachte opkornt er geen
controle over.
De belangrijkste vraag is echter: welk soort gedachte ver­
stoort de 'afwezigheid van lijden' die ervaren wordc slechcs,
en welk soort gedachte slaat werkelijk de bodern onder de
ervaring uit? Iedere gedachte over het leven dat zich nu
afspeelt, wordt gevolgd door een gedachte die een oplossing
biedt voor het probleem dat door de voorafgaande gedachte
werd gecreeerd. Die verstoort de ervaring wel, rnaar zij
wordt niec volledig door elkaar geschud of verbrijzeld.
Welk soon gedachte hebben we dan niec in de hand die het
fundarnent onder die uitzonderlijke, prachtige ervaring
vandaan slaat? Ik denk dat ieders ervaring zal bevestigen dat
dit gedachten zijn die-zonder dat we die in de hand hebben
- uit het geheugen oprijzen. Bijvoorbeeld gedachten die
herinneren aan iets war je een vriend(in) hebe aangedaan.
Of aan iets wat je voor een vriend(in) had kunnen doen,
waar die vriend(in) ook op rekende, rnaar wat je toch niec
hebt gedaan en waar die vriend(in) orn een of andere reden
heel erg onder geleden heeft. Zo'n soort gedachte over iets
wat je iernand hebe aangedaan of juist niet voor iernand
hebe gedaan - ook al is hec meer clan cwintig jaar geleden! -
30 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
slaac hec fundarnent van die prachtige ervaring helemaal aan
diggelen. En dan kleeft er nog een aspect aan diezelfde
gedachte: de enorme lading haat en boosheid naar 'de ander'
die iets kwalijks heeft gedaan of die de hulp die hij had
kunnen bieden juist niec bood. Dus dat wat de ervaring met
de grond gelijkrnaakt, is ofwel de lading schuld- en schaamce­
gevoelens voor iets wat we hebben gedaan of juist niec
hebben gedaan, of de lading haat en boosheid om war 'de
ander' heeft gedaan of juist niet heeft gedaan. Met andere
woorden: het fundarnent wordt onder de ervaring wegge­
slagen door wilskracht of hec gevoel van persoonlijk doener­
schap, waarbij het zowel orn 'mij' als om 'de ander' kan gaan.
We mogen ervan uicgaan dac bijna iedereen we! eens 'hec
einde van lijden' heeft ervaren in zijn dagelijks !even, rnaar
dac die ervaring niec beklijft omdat ze verbrijzeld wordt
door de wil of her gevoel van persoonlijk doenerschap dat
we hebben. Oaarom is nu de vraag: kunnen we het gevoel
van persoonlijk doenerschap opgeven zodat we ons kunnen
verankeren in de ervaring van 'het einde van lijden' terwijl
we ons !even van moment tot moment !even? Natuurlijk is
het antwoord: ja, dat is mogelijk. Er zijn immers mensen die
door de wereld 'wijzen' warden genoernd en die voorbeel­
den zijn van een individu aan wie 'het einde van lijden' zich
heeft voltrokken. Wat 'het einde van Iijden' betekent kunnen
we op ecn positieve manier duidelijk terugzien in de manier
waarop deze wijzen hun dagelijks !even leiden. Zij Lijken
van moment tot moment te leven, van dezelfde geneugcen
te genieten en aan dezelfde dingen te lijden als ieder ander,
maar dan wel gegrondvest in vrede en harmonie.
Nu is de vraag: wat wordc er precies bedoeld met, in de
woorden van de Boeddha, 'her einde van lijden'? Wat het
Inleiding 31
overduidelijk betekent kunnen we goed terugzien in het
dagelijks leven van de wijze: de wijze leeft zijn leven van
moment tot moment terwijl hij zijn dagelijkse dingen doet,
werkt am in zijn levensonderhoud te voorzien, geniet van
de gebruikelijke geneugten van het leven en ook de gebruike­
lijke ellende ondergaat. Toch kun je duidelijk zien dat zijn
gezicht doorgaans zorgeloos staat, zijn lichaam meestal ont­
spannen is en dat hij over het algemeen 'goedgeluimd' is.
Mensen zoeken hem graag op, niet alleen voor de gezellig­
heid, maar vaak ook voor advies over dingen die spelen in
hun leven. Hij geeft alleen advies als hem hierom wordt
gevraagd en clan nog vanuit grate nederigheid, gecom­
bineerd met mededogen en soms zelfs met genegenheid. Ze
ervaren hem als transparant en open, eerlijk en argeloos.
Maar gek is hij niet en hij laat zich voor niemands karretje
spannen! Dit is misschien waar de hoogdravende woorden
naar verwijzen: hij is gegrondvest in vrede en harmonie.
Maar wat je ziet is dat hij er niet echt op uit is om advies te
geven en het op een eenvoudige, zelfverzekerde en nederige
manier alleen doet wanneer erom wordt gevraagd.
We zijn zo onder de indruk van de persoonlijkheid van de
wijze, zijn vanzelfsprekendheid, dar we hem vaker opzoeken
clan we ons hadden kunnen voorstellen, zelfs als we niers
met hem te bespreken hebben. Dan kan het zijn dat je hem
vraagt hoe hij zo geworden is, zo innemend. Misschien dat
de wijze dan glimlacht en op een eenvoudige, nederige
manier zegt dat dit 'enkel en alleen Gods genade' is. En dan
weet je precies wat hij bedoelt. Als je voorzichtig door­
vraagt, zou hij hoogstwaarschijnlijk zeggen dat het zijn
diepe overtuiging is dat Gods wil altijd en overal aanwezig
is. Hij is er volledig van doordrongen dat alles waarvan je
denkt dat jij her doer en alles wat er gebeurt, alleen maar
32 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
kan gebeuren doordat het Gods wil is en overeenstemt met
een universele wetmatigheid. Mogelijk vraag je je nu af of de
wijze er echt van overtuigd is dat alle handelingen niet door
iemand warden gedaan, maar gewoon gebeuren omdat ze
nu eenmaal moesten gebeuren. De wijze aarzelt nu mis­
schien even, maar hij zal vol overruiging zeggen: 'altijd en
overal'. Maar je bent nag niet overtuigd en vindt dit roch
wel een boude uitspraak. Dus vraag je: 'Houdt dit dan in
dat je niet verantwoordelijk bent voor je daden?'
Mogelijk kijkt de wijze je nu indringend aan. Maar als hij
ziet dat je vragen oprecht zijn, stelt hij zich volledig open op
en legt hij het je vermoedelijk zo uit:
'In wezen is er helemaal geen sprake van verantwoordelijk­
heid. Als ik er volledig, zonder enige terughoudendheid,
van uitga dat er helemaal niets kan gebeuren dat niet Gods
wil is, wil dit helemaal niet zeggen dat ik op de een of
andere fataliscische manier stop met dingen doen. lk weet
dat ik niet niets kan doen. Dus als ik iets moet doen, dan
besluit ik naruurlijk wac ik ga doen en hoe ik hec ga doen.
Als ik een beslissing genomen heb, dan zec ik mij hier
helemaal voor in. Wac hierna gebeurt, en dat weet ik zeker,
heb ik niet meer in de hand en hangt volledig af van Gods
wil. lk wacht rustig, zonder stress en spanning af wat het
resultaat van 'mijn handelen' is. Dit kan succesvol of niet
succesvol zijn en daarom zijn de gevolgen van het resultaat
oak weer volledig afhankelijk van Gods wil. Alles wat er
gebeurt is Gods wil en de gevolgen, goed, slecht of neu­
traal, zijn ook Gods wil en mijn lotsbestemming. Er is
helemaal geen probleem en geen sprake van hec vermijden
van verantwoordelijkheid.'
Inleiding 33
Inmiddels heh je her idee geaccepteerd dat er in werkelijk­
heid geen individuele doener is. Maar je beseft ook dar deze
acceptatie je niet meteen ook her stille vertrouwen van de
wijze heeft geschonken. En je beseft eveneens dat dit komt
doordat je nog lang niet klaar bent voor een 'waarheids-test'
wat betreft je overtuiging. De overtuiging is daarom nog
niet volledig. Eigenlijk wil je de overruiging nag niet hele­
maal omarmen, vanwege de duizenden jaren van conditio­
nering: 'Hoe kan ik leven in een maatschappij die de
fatalistische houding dat alles wat er gebeurt de wil van God
is totaal niet accepteert, terwijl ik er echt van overtuigd hen
dat ik niet de doener hen en, wat nog belangrijker is, dat
ook anderen geen doeners zijn?' Ook deze lastige kwestie leg
je weer voor aan de wijze. Het verrast je wanneer de wijze
zegt dat dit inderdaad niet meevalt. Hij bevestigt je argu­
ment nag door te zeggen dat je je wel heel onbehaaglijk zult
voelen omdar je jezelf zo'n hypocriet vindt. Want hoe kun
je werkelijk accepteren dat niemand iets doet en toch blijven
handelen en leven alsof er niets is veranderd?
Waarop de wijze antwoordt:
'Ik verzeker je dat je gewoon je !even kunt leven alsofje een
doener bent.' Vooruitlopend op je rnogelijke reactie
vervolgt hij: 'Nee, je zult je geen hypocriet voelen, omdat
je het je hele !even al zo hebt gedaan. Je weet dac de zon
niet beweegt en dat alle planeten om de zon heen draaien,
maar toch gebruik je de woorden "zonsopkomst" en
"zonsondergang", alsof de zon wel beweegt. Net zo kun je
je dingen blijven doen alsof jij degene bent die ze doet en
alsof alle anderen ook doeners zijn. Kijk onder alle
omstandigheden zocgvuldig wat de feiten en gegevens zijn
en maak dan je keuze uit de verschillende mogelijkheden.
34 Vrede en harmonic in her dagelijks leven
Heb je eenmaal een beslissing genomen, voer deze dan
naar besce weten en kunnen uit zodat je beslissing vrucht
draagt. Toe zover niets nieuws. Je hebt je een doe! gesteld,
gebaseerd op wat je wilt bereiken - de "rnotivatie" klopt. Je
hebt een goed plan gemaakt en je best gedaan. Niemand,
ook jij niet, kan van je zeggen dat je hypocriet bent. Tot
zover is wat er gebeurt precics wat er altijd al gebeurde in
je leven en dus is er niets veranderd. Wat hierna gebeurt is
ook precies zoals het altijd al was: je hebt niet in de hand
war er nu gebeurt. Uit ervaring weet je dat er drie dingen
kunnen gebeuren: je handeling.is succesvol, niet succesvol,
of heeft helemaal geen resulcaat tot gevolg. Het punt is dat
er helemaal niets veranderd is. Je kunt alleen een doel voor
jezelf scellen, een plan maken en je best doen, je hebt geen
controle over wat er vervolgens gebeurt. Het !even is weer
zoals het was.'
'Wat,' vraag je je af, 'is clan die grote verandering?' Waarop
het antwoord luidt: 'Er is een heel grate verandering. Alleen
war er in je leven gebeurt verandert nier, dat blijft net als
voorheen. De grote verandering ligr niet in wat er in je leven
gebeurc, maar in je persoonlijke houding regenover her
!even. Die bepaalt of je je op je gemak voelt bij jezelf en
anderen, war er verder ook gebeurt in je leven.'
Je zegr dat je het behoorlijk verwarrend vindr, waarop de
wijze verder gaat:
'Al die kcren dar je deed war je voor je gevoel moest doen,
besefte je al - en iedercen kcnt dat - dat de doener er
naderhand geen controle meer over had. Ondanks je
nieuwe inzicht is er geen verandering in wat er gebeurt.
Maar wat er met jou gebeurt is voortaan we! heel erg ver-
Inleiding 35
 anderd. Voorheen, toen je er nog van uicging dat je de
doener was, wcrd je trots en arrogant als jc succes had en
als je geen succcs had voelde je je schuldig, schaamde je je
en was je verontwaardigd. Nu je inziet dat jc in wcrkelijk­
heid niet een docncr bent die dingen doer, maar dat de
dingen gewoon gebeuren, betekent succes alleen maar
plczicr en geen trots en arrogantie; misschien dat je wat
bedroefd bent als je faalt, maar je voelt geen frustratie,
schuld- of schaamtegevoelens. Jij was niet de doener, het
was iets wat zich voordeed en waarover jij geen controle
had. Die is een groot verschil. Je vecht nu niet !anger tegen
de stroom van hec !even, maar je beweegt onbezorgd mee
met de scroom.'
Je zit even mec je ogen dicht te genieten van hoe een !even
wnder stress eruir ziet. Het voelt ongewoon vervullend aan
en dat komr door de afWezigheid van wilskracht, van her
gevoel van doenerschap.
Je zoektochr is echter nog niet ten einde. Je hebe nog een
laatste vraag voor de wijze. Vanwege de diepte van zijn per­
soonlijkheid en het mededogen dat hij uirstraalt is de relatie
mssen jou en de wijze op subtiele wijze veranderd sinds het
moment waarop hij zag dat je een oprechte zoeker bent en
niet alleen maar nieuwsgierig of brutaal. Hij is geen vreemde
meer, je kunt nu spreken van een persoonlijke relatie. De
wijze voelt sreeds meer voor je. Je vriendelijke genegenheid
voor hem is geleidelijk maar merkbaar veranderd in een
respectvolle liefde voor de Goeroe. Je bent hem enorm dank­
baar voor wat er in je gebeurt - zoiets had je je nooic kunnen
voorscellen. Binnen deze merkbaar anders geworden relatie
stel je je vragen heel liefdevol, met respect en toewijding:
'Ik heb nog een vraag, goeroeji. Op imellectueel niveau
Vrede en harmonic in het dagelijks !even
accepteer ik nu dac niemand iets doer en deze intellecruele
acceptacie geeft me al een groot gevoel van vrijheid. Maar
vooralsnog kan ik alleen maar bedenken hoe het moet zijn
wanneer ik die niet alleen als een concept accepteer, maar als
een absolute waarheid beleef. Ik besef dat die alleen kan
gebeuren als God het wil en als het mijn lotsbescemming is,
maar omdat het gevoel van doenerschap nog altijd sterk in
mij leeft, wil ik u vragen of ik nier iets kan doen om dit
proces te versnellen.'
De goeroe kijkt zijn nieuwe feeding liefdevol en mede­
dogend aan en zegt:
'Ik begrijp heel goed waarom je die vraagt. Je voelc dat hcc
einde van je zoekcocht nadert. lk zal je precies vertellen
wat je zou kunnen proberen, omdat je accepteert dac de
uiceindelijke uickomst vollcdig afhangt van Gods wil. Wat
ik je wil mccgeven is heel eenvoudig. Hee enige wat je
hoeft ce doen is die concept testen in het vuur van je eigen
ervaring. Als je die hebe gedaan, zul je het ofwd volledig
verwerpen, of volledig accepteren. Nu niet !anger als een
concept, maar als de waarheid zelf. Je hebt her nu namelijk
zelf getesc en zelf ervaren.
Je hoe& slechts een handeling uit te kiezen en die diep­
gaand en eerlijk te onderzoeken. Zoek niet naar de beves­
tiging dat jij hec bent die handelt, maar houd een open
geese. Neem aan hec eind van de dag twintig minucen de
tijd voor jezelf en ontspan. Onderzoek een enkele hande­
ling waarvan je zeker weet dat jij degene was die haar uit­
voerde. Hoe volcrok die handeling zich? Beslooc ik op een
bepaald moment, zomaar uit het niets, dat ik die hande­
ling ging verrichten? Je onderzoek zal onmiddellijk aan­
tonen dat die handeling begon met een gedachte, en hec
Inleiding 37
 opkomen van die gedachte op dat moment had je vanzelf­
sprekend niet zclf in de hand. Belangrijk is ook, dat de
handeling niet was verricht als de gedachte die je niet zelf
in de hand had nooit was opgekomen. Kun je nu nog
alrijd zeggen dat die bepaalde gebeurtenis jouw eigen
handclen was? Het antwoord is nacuurlijk "nee". Hee was
niet jouw handeling.
Op deze manier kun je meerdere handelingen onder­
zoeken. Iedere kecr zul je opnieuw bij dezelfde condusie
uitkomen: als de gedachce die opkwam niet was opgeko­
men, zou ik nier hebben gehandeld. AJs ik nier had gezien
war ik wcl heb gezien, zou ik nier hebben gehandcld. AJs
ik dar gcsprek niet had gehoord, had ik niet gedaan war ik
heb gedaan. AJs ik niet had gelezen war ik heb gelezen, had
ik niet gedaan war ik heb gedaan ... AJs her enc na het
anderc onderzoek tot dezelfde conclusie lcidt, namelijk
dat jc de handeling niet jouw handeling kunt noemen,
komt er op een gegeven moment een flits van volledige
acceptatie. Op welk tijdstip dar gebeurt is nacuurlijk de wil
van God en je lotsbestemming. Wanneer je accepteert dat
je niet de doener bent, kun je niet anders clan aanvaarden
dat niemand ooir een doener is.'
We moeten goed begrijpen dat het onderzoek zich toespitst
op een bepaalde handeling en zich niet richt op iets wat over
een langere periode speelt. Blijkbaar is dit niet duidelijk en
als de bezoeker zijn onderzoek met mij doorneemt, wordt
duidelijk dat hij her niet goed begrepen of uitgevoerd heeft.
Het onderzoek moet echt door het ego zelf vanuit de eigen
ervaring worden gedaan. Niemand anders kan her voor je
doen - dat heeft geen zin. Her doel is dat de werkgeest,
werkzaam in her moment, eerlijk onderzoek verricht en niet
de denkgeest die altijd in het verleden of heden verkeert en
Vrcdc en harmonic in het dagelijks !even
iets probeert te bewijzen waar het ego schijnbaar baat bij
heeft.
Als de flits van volledige acceptatie zich voordoet, wordt
duidelijk dat een individuele doener - ik of de ander -
eenvoudigweg niet kan bestaan. Je ziet nu in dat iedere
schijnbare handeling niet wordt verricht door een individu­
ele doener, maar dat dit een gebeurtenis is die voortkomt uit
de Oorspronkelijke Energie die door her lichaam/geest­
instrument been werkzaam is. Precies zoals elektriciteit door
een apparaat stroomt en ervoor zorgt dat het dat doet waar­
voor het is gemaakt. Nu ervaar je de woorden van de
Boeddha zelf: 'Dingen gebeuren, handelingen worden ver­
richt, maar er is niemand die iets doer.' Dit geeft op zijn
beurt een intens en diep gevoel van bevrijding van trots,
arrogantie, schuld- en schaamtegevoelens ten aanzien van
wat je eerder nog beschouwde als je eigen handelingen. Ook
ben je nu volledig bevrijd van haat, boosheid en kwaad­
sprekerij ten aanzien van anderen. Her diepe inzicht is
duidelijk: als ik in overeenstemming met mijn lotsbestem­
ming of Gods wil niet hoef te lijden, dan kan niets en
niemand ter wereld mij leed bezorgen. Is het daarentegen
mijn lot dat ik wel moet lijden, clan is het voor mij totaal
irrelevant welk individueel lichaam/geest-instrument mij
door zijn handelen dit leed bezorgt.
Het Ultieme Inzicht werkt heel eenvoudig in bet dagelijks
leven. Het dagelijks leven wordt een meegaan met de stroom.
Je neemt op onpersoonlijke wijze waar wat er gebeurt en
beseft dat dit niet door iemands toedoen wordt veroorzaakt,
maar een reeks van gebeurtenissen is die overeenstemt met
een universele wetmatigheid. Je bent volledig bevrijd van
persoonlijk doenerschap. Volledig bevrijd van trots en arro-
Inleiding 39
gancie, haat- en schuldgevoelens. Volledig bevrijd van haac
en boze gevoelens voor anderen. Die is leven als een wijze.

Een ding moec duidelijk zijn. Met hec Ultieme Inzicht in

niet-doenerschap, ofwel Zelfrealisatie, verdwijnc niet auto­
matisch ook her ego. Dit is onmogelijk, om de eenvoudige
reden dat de wijze zijn ego nodig heeft om de rest van de cijd
die hem gegeven is zijn leven te leiden. De wijze reageert als
iemand zijn naarn zegt, handelt als een individuele enciceit
en speelt de hem toegewezen rol in het leven. Maar her ego
van de wijze kent geen angel omdac het gevoel van persoon­
lijk doenerschap is uicgewist. Ramana Maharshi zegt dat je
het ego van de wijze kunt vergelijken met de 'as van een
verbrand stuk touw', volkomen onschuldig en onschadelijk.

40 V(ede en hacmonie in het dagelijks !even


We hoeven niet te zoeken naar oplossingen
voor het probleem rond geluk oflijden,
we hoeven alleen maar in te zien
dat er nooit een probleem is geweest.
HOOFDSTUK I
Vrede en harmonie
in het dagelijks leven
edereen kent momenten vari pure vreugde in zijn leven.
I Wanneer we deze in woorden uitdrukken, komen we al
snel uic bij rust, vrede, kalmce in het dagelijks leven. Wat
verscoorde die soon momenten? Wat die soort momencen
doorgaans verstoorde waren herinneringen aan iecs wat je
hebe gedaan en niet had moeten doen, of aan iets wac je niet
hebt gedaan en wel had moeten doen. Hee ego gaat al heel
lang gebukt onder schuld- en schaamtegevoelens die af en
toe in het geheugen opspringen en waardoor je je heel onge­
makkelijk voelt. En als het niet iets is wat je zelf al dan niet
hebe gedaan, dan kan het iets zijn wat een ander deed en wat
je op de een of andere manier zo heeft geraakt dat je rond­
loopt met gevoelens van haac of jaloezie.
Iedereen kent het dus, dat die zeldzame momenten van
pure Vreugde van Zijn plotseling worden verstoord door
gedachten waarmee we onszelf of een ander beschuldigen
voor iets wat er is gebeurd. Hoe zou het zijn wanneer iemand
absoluut zeker weec dat geen enkele handeling door iemand
wordt verricht en dac alle handelingen slechts gebeurrenis­
sen zijn die zich voltrekken?!
43
 Hier gaat het over bij de geestelijke zoektocht. Leraren
spreken wel over verlichting of Zelfrealisatie, maar wat bete­
kent dit voor ons alledaagse leven? Niecs, behalve wanneer
Zelfrealisatie de vrede en rust van de wijze in ons dagelijks
leven brengt.
Een wijze wordt een wijze genoemd omdat hij gegrondvest
lijkt in vrede en rust, terwijl hij het gebruikelijke lijden en
plezier onder ogen ziet dat hoort bij de door hem gekozen
manier van !even, net als ieder ander. Een gewoon mens
voelt zich om meerdere redenen tot de wijze aangetrokken.
Het is duidelijk dat de wijze aan dezelfde pijnen en kwalen
lijdt als hij en dat hij van dezelfde dingen kan genieten,
maar wat er ook gebeurc, de wijze voelt zich altijd op zijn
gemak bij zichzelf en anderen, terwijl een gewoon mens
hunkerc naar de vrede en rust van de wijze.
Wat betekent Zelfrealisatie voor een wijze? Zelfrealisatie
betekent voor een wijze eenvoudigweg de realisatie - de
absolute, volledige overcuiging - van de volgende woorden
van de Boeddha: 'Dingen gebeuren, handelingen worden
verricht, maar er is niemand die iets doet.' In het dagelijks
leven luisteren rowel de wijze als de gewone mens wanneer
iemand zijn naam roept. In beide gevallen is er dus sprake
van identificatie met het lichaam en met de naam, alsof het
om een van alle anderen afgescheiden entiteit gaat. Wat is
dan het verschil tussen de wijze en een gewoon mens? Oat
ligt in her feit dat de wijze weet dat er 'dingen gebeuren,
handelingen worden verricht, maar er is niemand die iets
doer', terwijl een gewoon mens ervan overtuigd is dat ieder
individu zelf handelt en zelf verantwoordelijk is voor zijn
handelen.
44 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
Er is pas vrede en harmonie in her dagelijks leven van een
mens wanneer hij de precieze, kernachtige uitspraak van de
Boeddha begrijpt: 'Dingen gebeuren, handelingen worden
verricht, maar er is niemand die iets doer.' Met andere
woorden: iedere handeling is een gebeurtenis die overeen­
stemt met een universele wetmatigheid (die geen enkel mens
ooit zal kunnen doorgronden) en niet iets dat door een indi­
vidu wordt 'gedaan'. Wie dit accepteert, zal ook moeten
accepteren dat de mens een ander niet de schuld kan geven
voor iets wat via een lichaam/geest-organisme gebeurt.
Daarom hoefc hij zich ook niet· schuldig te voelen over zijn
eigen handelen. Hij hoeft zich niet te schamen of schuldig te
voelen vanwege iets wat hij heeft gedaan. Ook kan hij een
ander niet haten vanwege de dingen die hem laten lijden.
Het gevolg is dat iemand die dit in zijn dagelijks leven kan
accepteren, niet langer gebukt gaat onder schuld- en schaam­
tegevoelens, of onder haatgevoelens, boosheid, jaloezie of
afgunst. Dan is hij gegrondvest in vrede en harmonic. Hij
voelt zich voortdurend op zijn gemak bij zichzelf en anderen.
De volledige acceptatie dat er geen doener is die iets doet, is
ten diepste gebaseerd op het inzicht dat het waarnemen in
de zintuiglijke wereld een onpersoonlijke, noumenale
functie is van de manifestatie van het waarneembare univer­
sum. Dit waarnemen is zuiver waarnemen omdat er niets
wordt gezien en er niets (een object dat uitgaat van pseudo­
subjectivireit) is dat waarneemt. Er is dus geen object dat
ook maar iets kan waarnemen. Hoewel we dit maar moeilijk
kunnen accepteren vanwege onze langdurige en hardnekkige
conditionering, blijft her feit dat wij als levende wezens
objecrief gezien niet meer zijn clan denkbeeldige droom­
figuren. Alle verschijnselen zijn slechts verschijningsvormen
in Bewustzijn. En alle kenmerken van levende wezens, de
Vrcde en harmonic in het dagelijks !even 45
vorm, het waarnemingsvermogen, denken, voelen, enzo­
voorts, zijn slechts bewegingen in Bewustzijn, net als in een
droom. Alle handelingen zijn bewegingen en alle gebeurce­
nissen zijn uitbreidingen binnen de ingebeelde struccuur
van ruimte en tijd; hierdoor kunnen we ze zincuiglijk waar­
nemen en in tijdsduur meten. Maar alles vindc plaars binnen
Bewustzijn, precies zoals in een droom.
We moeten goed begrijpen dat Bewustzijn, waarin alles
gebeurt zoals in een droom, de dromer is. Dit is het subjec­
tieve en dynamisch waarnemende aspect van het statisch
Bewusrzijn. Het objectieve aspect is het element dac wordt
waargenomen, gedroomd en onderscheiden. Dus de droom,
oftewel de verschijnselen die zich manifesteren, doet zich
voor in Bewustzijn. Hij wordc waargenomen en gekend in
Bewusczijn en ook gei'nterpreceerd door Bewustzijn door
middel van de dualiteit die aan de basis ligt van ieder ver­
schijnsel dac zich manifesteert: de subject-object relacie. We
dienen voortdurend te beseffen dat deze dualiteic van de
subject-object relatie slechts het mechanisme is, of het
instrument (net als ruimte-tijd zelf) dat manifestatie moge­
lijk maakt - en natuurlijk is het een concept. Hee gevolg is
dat hec waargenomene nooit iets anders kan zijn clan de
waarnemer. Bewustzijn is het enige wat er is: niec-verbeeld
en niet-gemanifesteerd zijn subject en object een onscheid­
bare eenheid, ze lijken slechts cweeledig en gescheiden
wanneer ze worden verbeeld in de waarneembare wereld der
verschijnselen.
Misschien dat dit alles duidelijker wordt en overcuigender
klinkt wanneer we de droomtoestand onderzoeken. De per­
sonages die zich in een droom aan ons voordoen als echte,
levende personen - waaronder wijzelf- die kunnen voelen
Vrcdc en harmonie in het dagelijks !even
en handelen, beschouwen we als we wakker worden als
denkbeeldige personages zonder keuzevrijheid en vrije wil.
In ons dagelijks leven denken wij dat we het subject zijn in
onze relaries met anderen die we als objecten beschouwen,
maar ook dit is slechcs een droomleven dat in essentie niet
anders is dan de persoonlijke droom. We zitten er volkomen
naast als we denken dat we autonome en onafhankelijke
entiteiten zijn die kunnen denken, kiezen en beslissen. Als
we in alle rust terugblikken op een bepaalde periode in ons
leven, zullen we er zeker achter komen dat de dingen die
gebeurden een blauwdruk volgden van een overweldigende
grootsheid waarin wij niet meer clan pionnen zijn, terwijl
we destijds dachten dat we onze eigen keuzes maakcen.
In het droomleven dac ons leven in werkelijkheid is, zijnalle
personages slechts objecten in de dromende geest (die is de
inhoud van Bewusczijn). Dit gebeurt via een dualistisch
proces dar we 'causaliteic' noemen. Behalve Bewustzijn kan
er nooit een ander subject zijn, metals gevolg dat hec object
her subject is, dat hec waargenomene de waarnemer is! Er is
een interessant verhaal over de Chinese wijze Zhuang Zi.
Op een ochrend zegt hij tegen zijn leerlingen dat hij
droomde dat hij een vlinder was die in een tuin van bloem
naar bloem fladderde en dat hij zich daar zorgen over
maakte. Zijn leerlingen lachen en zeggen: 'Het was maar
een droom, meester.' Waarop Zhuang Zi zegt: 'Wacht even.
Als je denkt dat er geen reden is om me zorgen te maken,
dan heb je het mis. Ik hen nu wakker en in de war. Ik vraag
me namelijk af: als Zhuang Zi kan dromen dat hij een
vlinder is, waarom zou een vlinder dan niet kunnen dromen
dat hij Zhuang Zi is? Wie is nu wie? Ben ik een vlinder die
droomt dat hij Zhuang Zi is, of ben ik Zhuang Zi die droomde
dat hij een vlinder is geworden?'
Vrede en harmonie in het dagelijks leven 47
Als we op een zintuiglijke manier naar het droomleven kijken,
blijkt het inderdaad slecbts een verschijnsel in Bewustzijn dat
wordt waargenomen en gekend door Bewustzijn. Zo bezien is
bet inderdaad een denkbeeldig verschijnsel, vergelijkbaar met
een luchtspiegeling. Maar op een noumenale manier bekeken
is de zintuiglijk waarneembare manifestatie niet alleen geen
denken, maar omvat deze alles, aangezien alle essentiele
onderdelen van de droom niets anders kunnen zijn dan de
dromer zelf. Dit-wat-droomt, bet subjectieve aspect van
Bewustzijn, is inderdaad de droom en alles in de droom.
Met andere woorden: de levende wezens die niet meer zijn
clan zintuiglijk waarneembare objecten in de manifestatie,
zijn in wezen her zuivere Subject, het Potentiele Plenum.
Op zintuiglijk niveau lijkt het misschien een leegte gevuld
met niets, die overblijft wanneer de in de dualiteir met
elkaar verbonden tegenpolen hier volledig in opgaan. Dat
wat in die droomleven wakker wordt, is niet her object. Het
ontwaken vindt plaats in de disidentificatie van de dromer
met zijn object, in het verdwijnen van de illusie, het oplos­
sen van de enriteit door de ontdekking dat datgene war op
een object leek in wezen het zuivere Subject is.
Zodra waarnemen wordt herkend als her objectieve, ofwel
waarneembare, functioneren van het Subject, verdwijnt her
pseudo-subject en wordt de ego-entiteir opgelost. Bij echt
waarnemen worden verschijnselen niet !anger als onze objecten
gezien. Zodra we verschijnselen als onze objecten beschou­
wen, bouwen we een objectieve relatie met dingen en
brengen we een tweedeling aan russen subject en object,
mssen 'zelf ' en 'ander'. Deze schijnbare scheiding is de
oorzaak van veel menselijke ellende; we noemen het door­
gaans 'gebondenheid'. Noumenaal waarnemen is geen
objectief maar subjectief waarnemen, we zien de verschijn-
Vrede en harmonic in het dagelijks !even
selen als onszelf, waarbij we beseffen dat zowel het object als
het subject slechcs verscbijningsvormen zijn. Echt waarne­
men is dus niet !anger conceptueel. \\'le zien het zintuiglijk
waarneembare universum zonder te vergelijken, zonder te
kiezen, zonder te oordelen, zonder in een subject-object relatie
verstrikt te raken.
Waarom is dit echte waarnemen zo belangrijk? War gebeurt
er dan? Het antwoord is: niets gebeurt en alles gebeurt.
'Niets' omdat alles war er gebeurt slechts conceptualisering
is. Als dit stopt gebeurt er niets ineer, behalve dat wij (als het
subjectieve 'ik') zijn wat we waren 'voordat we werden
geboren'. '.Alles' omdat het niets van de waarneembare leegte
in werkelijkheid de volheid van her waarneembare Poten­
tiele Plenum is. Dus als het conceptualiseren, het verkeerde
kijken, het naar-buiten-kijken stopt, clan blijft het naar­
binnen-kijken, de bron van al her zien, over. Dit is niet her
kijken van de entiteit, maar het zien van binnenuit, kijken
vanuit de Bron, oftewel noumenaal kijken zonder enrireit.
Bij echt waarnemen ontstaat er een directe relatie tussen het
noumenaal ongemanifesreerde en de zintuiglijk waarneem­
bare manifestatie. De manifestatie kan tal van vormen aan­
nemen, maar het substraat van allemaal is het Bewustzijn
dat immanent in alle verschijnselen aanwezig is -zoals goud
immanent aanwezig is in alle gouden sieraden, ongeacht
hun vorm en naam. Van alles wat waargenomen wordt,
wordt nu gezien dat het niet onafhankelijk van het noume­
nale Bewustzijn bestaat. Echt waarnemen is dus inzien,
acceptatie op het diepste niveau, dat er geen onderscheid is
tussen ons en het universum, tussen het gemanifesteerde en
ongemanifesteerde, her tijdelijke en blijvende. Het is slechts
een schijnbaar verschil. Teiwijl dit onderscheid onverzoen-
Vrede en harmonie in her dagelijks !even 49
baar lijkt, net als het onderscheid tussen alle zintuiglijk waar­
neembare tegengestelden, verdwijnt het volledig wanneer er
geen sprake is van conceptualisering, omdat 'onderscheid'
zelf een concept is! Tijdens de diepe slaap is geen sprake van
conceptualisering of van onderscheid en verschillen. Er zijn
geen ingebeelde, waargenomen objecten en er is ook geen
ingebeeld, waargenomen subject. Er is alleen maar noume­
naal funccioneren in de ene geest, zonder het dualisme van
de gespleren geest.
In zijn statische toestand is het Bewustzijn in rust. Het hoefi:
niets waar te nemen of te kennen, omdat er geen manifes­
taties zijn. Wanneer er door beweging een manifestatie
verschijnt met de bijbehorende concepmele waarnemer, is
er nog altijd niets anders dan Bewustzijn. Kort gezegd: of er
nu sprake is van een waarneembare manifestatie (plus de
conceptuele individuele waarnemer) of niet, het substraat
van Bewusczijn is onafgebroken en onveranderlijk aanwezig.
Intu'itief kennen wij mensen de vrede en harmonic van de
standvastigheid van ons basale, onveranderlijke Zijn. We
ervaren het in de diepe slaap en op de zeldzarne momencen
waarop de geese stil en leeg is terwijl we wakker zijn. Door te
bewegen zoekt hij echter tevergeefs naar die onbeweeglijk­
heid. Die komt doordat hij zichzelf bij vergissing identificeert
met zijn dynamische lichaamoperacionele cemrumgeest­
organisme als een individuele doener.
De uitspraak van de Boeddha 'samsara is dukkha' - het
!even is lijden - wordt vaak niet goed begrepen. Hee wil
zeker niet zeggen dat de mens geen vreugde en hoop op
geluk kan ervaren. De Boeddha wil hiermee zeggen dat de
mens niet van geluk kan genieten op het moment dat hij dit
Vrede en harmonie in het dagelijks !even
ervaart. Het lijden omstaat doordat we onszelf uit het
huidige moment sleuren om een denkbeeldig toekomstig
geluk, dat ons steeds weer omglipt, na te jagen.
De Boeddha zag zich genoodzaakt om !even gelijk te stellen
aan lijden vanwege de volkomen normale ontwikkelingsfase
waarin we ons !even leiden: onze relatie tot de buitenwereld.
Onze manier van !even is niet zozeer het probleem, maar
het gebrek aan inzicht in menselijke verhoudingen. Dit
gebrek aan inzicht komt doord�t we ons geluk laten afhan­
gen van onze relaries, van wat we voor anderen doen en wat
zij voor ons doen! We zu1len ons geluk niet vinden in een
bepaalde manier van !even, maar in het inzicht in wat 'leven'
werkelijk is. We hoeven niet op zoek te gaan naar een oplos­
sing voor her feit dat we niet gelukkig zijn of lijden, we
dienen alleen maar te beseffen dat er in werkelijkheid geen
probleem is. We beschouwen iets als lijden terwijl zoiets als
lijden helemaal niet bestaat.
Wij zijn nier degenen die ons leven leven. Dit is de werke­
lijkheid op het niveau van de zincuiglijk waarneembare
wereld. Hee !even speelt zich af in miljarden dynamische
lichaamoperationele centrumgeest-organismen. We hoeven
alleen maar de coeschouwer te zijn van het schouwspel dac
we leven en dood noemen. Wanneer je je ergens mee iden­
tificeert word je deel van her schouwspel. Omar Khayyam,
de grote Perzische dichter die aan het einde van de elfde
eeuw werd geboren, staat bekend om zijn uitgebreide zoek­
tocht naar inzicht. In zijn beroemde gedicht Rubaiyat
schrijft hij iers soortgelijks over het dagelijks leven:
De bal is niet voor oftegen,
maar gaat Links ofrechts waar de speler hem slaat;
Vrede en harmonic in hec dagelijks !even 51
 en Hij die je het veld in slingerde
weet hoe alles zit- Hij weet, Hij weet/
De bewegende vinger schrijft en schrijft,
en geen vrome ofspitsvondige gedachte
kan hem verleiden ook maar een zin te schrappen,
evenmin zullen al je tranen een woord kunnen wissen.
Op de Far Side-stripkalender staat een plaatje van de hel,
waarop satan met een speer in zijn handen naar een rij langs­
lopende mensen staat te kijken. Op de muur hangt de tekst:
'Vandaag is de eerste dag van de rest van je leven.' Het lijkt
wel of satan er zeker van wil zijn dat wij mensen nooit in her
huidige moment leven!
We ervaren dagelijks dat ons denken problemen kan creeren
die zich misschien nooit zullen voordoen. Ze warden ver­
oorzaakt door de denkgeest die uit het huidige moment wil
vluchten omdat het huidige moment te saai is!! De geest
verlangt naar de toekomst omdat hij die kan vullen met zijn
eigen verlangens en angsten en haar zo interessanter kan
laten lijken dan bet huidige moment. Deze vlucht van de
geest in de toekomst - in de vorm van hoop en blijde ver­
wachting of zorglijke problemen - voorkomt dat we
gegrondvest raken in de vrede en harmonie van het huidige
moment.
Dit betekent niet dat je je niet moet bezighouden met prak­
tische zaken die op het horizontale tijdlijn van verleden en
toekomst spelen. De werkgeest houdt zich bezig met het
vinden van oplossingen voor praktische problemen in het
heden. Het is de denkgeest die in het verleden duikt of zich­
zelf in een onzekere toekomst projecteert en de efficiente
Vrede en harmonie in her dagelijks !even
werkzaamheid in het huidige moment van de werkgeest
onderbreekt. Je kunt dit alleen voorkomen door de denk­
geest niet te voeden. We hebben her opkomen van gedach­
ten niet in de hand, maar als we deze negeren en onze
aandacht weer richten op het huidige moment, ontnemen
we de denkgeest de voeding die hij nodig heeft voor zijn
heerschappij over de horizontale tijd.
De denkgeest ontneemt ons in bet dagelijks leven de essen­
tie van bet leven in bet huidige moment. Hij voorkomt dat
we kunnen genieten van de schoonheid en veelheid aan
leven in her huidige moment. Wanneer je de volgende keer
een bloem of insect ziet, kijk er clan met je volledige aan­
dacht naar. Je zult verbijsterd tot bet besef komen dat bet
onderscheid tussen de twee slechts een geconditioneerde
reactie is en in werkelijkheid helemaal niet bestaat.
Wanneer je in vrede en harmonie gegrondvest bent, hen je
ontspannen aanwezig en ondergedompeld in her gelijkmoe­
dige licht van de Werkelijkheid. Tegelijkertijd geniet je van
de verkoelende bries van de wereld van verschijnselen; je
bent slechts getuige van het opkomen en verdwijnen van
gedachten en gebeurtenissen in het dagelijks leven. Anderen
hebben her zo uitgelegd dat je je dan nooit ongemakkelijk
voelt bij je jezelf en bij anderen.
We zeggen steeds dat we in ons dagelijks leven het liefst
gegrondvest willen zijn in vrede en harmonie. Maar wat
bedoelen we eigenlijk met 'ons dagelijks !even'? Wanneer we
onze gedachten hierover laten gaan, wordt het al snel duide­
lijk dat het concept van tijd aan de basis van het leven ligt.
Het idee en de ervaring dat er een begin, midden en einde
is, dat er sprake is van een reis die begint met een wens of
Vrede en harmonie in her dagelijks !even 53
verlangen, gevolgd door pogingen om deze te realiseren, om
zo ons doel te bereiken (of niet). Dit proces passen wij als
individu op alles in ons !even toe. We moeten iets doen, iets
bereiken en iets worden. Door het concept 'tijd' en het
verloop van de tijd, ontstond het idee dat er een doel is, dat
we moeten investeren, ons moeten inspannen en dat we
vervolgens een resultaat van deze inspanningen mogen ver­
wachten. Her is duidelijk dat ons hele dagelijks !even hierop
is gebaseerd. Dit begint als we naar school gaan en vervol­
gens naar de universiceit om ons diploma te halen. We
worden verliefd, trouwen en stichten een gelukkig gezin.
Ondertussen doorlopen we een hopelijk 'succesvolle'
carriere, alweer met een begin, midden en einde.
Het dagelijks !even is dus in feite gebaseerd op tijd - doel -
inspanningen - verwachtingen. Succes betekent geluk,
falen betekent frustratie en ongeluk. Dit hele proces is ge­
baseerd op iemands persoonlijk handelen, war bet doel en
de verwachtingen ook mogen zijn. Vanaf dag een zijn we
geconditioneerd om te geloven dat 'we oogsten wat we
zaaien'. Ons geloof in de eerlijkheid van her leven die uit dit
gezegde spreekt, wordt danig op de proef gesteld wanneer
steeds weer blijkt dat het niec waar is. En toch blijven we
maar vertrouwen op onze persoonlijke inspanningen.
Die blinde verrrouwen op onze persoonlijke inspanningen
passen we toe op bijna al onze doelen en alles wat we willen
bereiken. Ook op onze spirituele doelen, waarbij her niet
uitmaakt of we een westerse of oosterse achtergrond en con­
ditionering hebben. Beide zijn gebaseerd op persoonlijke
inspanningen; erfzonde, bidden, biecht, berouw, vergeving,
communie en zuivering in het Westen, of her herhaling van
een stotra, Gods naam (japa), erediensren in verschillende
54 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
cempels en ashrams, mediceren, vastendagen en verschillende
andere oefeningen in de ooscerse traditie.
Doelstellingen, inspanningen, hoop en geloof warden een
bron van inspiratie. Maar als we deze waarden nastreven,
zijn we ons meestal niet bewust van de hiermee samen­
hangende tegengestelden die er onlosmakelijk mee verbon­
den zijn: hopeloosheid, verwarring, falen en fruscracie. Het
gebruikelijke resultaat van iemands persoonlijke inspanning
is daarom doorgaans: succes, opwinding, trots, of: falen,
frustraries, schuldgevoelens. War spijtig is aan die hele
proces is dac het basale beginsel van iedere religie totaal
wordt vergecen- doordat we alles laten afhangen van onze
persoonlijke inspanningen - namelijk: Uw wil geschiede;
Insjallah; Gij zijt de Doener en Gij zijt de Waarnemer.
Er is een oeroud verhaal over God en de duivel - de grond­
slag van hec dualisme dat totaal voorbijgaat aan de Ene
Bron - waarin ze allebei zien dat de mens de Waarheid
ontdekt. 'Ah,' zegt God triomfantelijk tegen de duivel, 'nu
de mens de Waarheid kent, heb jij niets meer te doen.'
Waarop de duivel zegt: 'lntegendeel mijn vriend, met veel
plezier zal ik hem helpen bij het organiseren ervan.'
Tijdens die hele proces van dagelijks leven - tijd-verlangen
- doelstellingen - inspanningen - doel, zijn er meestal
meerdere pieken en dalen. Deze leiden allemaal naar een
nog grotere zelfidentificatie, wilskracht, scerkere bevestiging
van het zelfbeeld, met als uiteindelijk doel om een nuttig,
evenwichtig en doelmatig individu te warden. De wils­
kracht zelf ligt ten grondslag aan de laatste frustratie, omdat
bijna iedereen uit persoonlijke ervaring weet dat het eind­
resultaat van iedere onderneming uiteindelijk niet afhanke-
Vrede en harmonic in het dagelijks levcn 55
lijk is van de eigen inspanningen, maar van meerdere andere
factoren waarover wij totaal geen zeggenschap hebben.
Noem het wat je wilt: toeval of lot!
Toch moet ook gezegd warden dat hedendaagse rherapieen
heilzame alcernatieven bieden voor een meer uirgebalan­
ceerde persoonlijke houding bij mensen die, in ieder geval
in zekere mate, beseffen dat - behalve van persoonlijke
inspanningen - veel afhangt van iemands persoonlijke
houding tegenover her !even in het algemeen en intieme en
andere relaties in her bijzonder. Zulke therapieen kunnen
her noodzakelijke grondwerk verrichten en zo het soon
energie opwekken dat leidt tot een dieper en realisrischer
zicht op her Gewaarzijn, de Aanwezigheid, de Onper­
soonlijke Energie die aan de basis ligt van het functioneren
van de wereld van verschijnselen - dat wij kennen als ons
'dagelijks !even'.
In wat wij het dagelijks leven noemen, komt her individu
(afhankelijk van zijn lot, dat een afspiegeling is van Gods
wil volgens een conceptuele universele wctmatigheid) op
een gegeven moment tot de conclusie dat het heel goed
mogelijk, zo niet zeker is, dar alles wat er in zijn leven
gebeurt niet afhankelijk is van zijn persoonlijke inspan­
ningen. Hij beseft dat er meerdere andere factoren kunnen
z.ijn die daadwerkelijk kunnen bepalen wat er in het dage­
lijks !even gebeurt. Dan komt her individu op het punt
waarop hij al dan niet open kan blijven staan voor een
gebeurtenis die doorgaans 'verlichting' of 'Zelfrealisatie'
wordt genocmd.
In ons leven gebeuren dingen waarover we heel graag advies
zouden krijgen van iemand die we door en door vertrouwen,
Vrede en harmonie in hec dagelijks !even
van iemand die ons vertelt hoe we ons tot het leven moeten
verhouden. Nier van een denker of filosoof, maar van
iemand die er duidelijk in slaagt zijn opvattingen in praktijk
te brengen. Als je daarom een bepaald advies krijgt van een
erkende avatar - een direcre, volledig tot bewustwording
gekomen manifestatie van de Goddelijke Werkelijkheid in
menselijke vorm - moet je heel goed opletten. Paramaham­
sa Ramakrishna was w iemand. Hij was een 19e-eeuwse
Bengaalse heilige en wijze, die ook bekend sraat als de 'Grote
Zwaan'. In zijn boek Great Swan beschrijft Les Hixon ver­
schillende gesprekken die Ramiliishna met zijn leerlingen
had. Een van die opgetekende gesprekken gaat als volgt:
Ramakrishna: De geestelijk volwassen mens, iemand die
werkelijk ontwaakt is, hoeft zich niet Langer hezig te houden
met sociale verantwoordelijkheden of religieuze oefeningen.
Het gevoel dat je zelfook maar iets moet, ofzelfi kunt, onder­
nemen, verdwijnt langzamerhand wanneer je heseft dat
alleen God handelt. Dit beseJ is de uiteindelij'ke vrucht van
a/le aspiraties en oefeningen. Als rk vrucht verschijnt, valkn
rk hloemhladeren van de boom. Delen uit rk heilige geschrif
ten dwarrelen uit rk geest als hloemhlaadjes in de wind. De
mantra, het gecondenseerde, innerlijk aanroepen van de
Godrklijke Aanwezigheid, kan nog een tijd actief blijven,
maar uiteindelijk zullen zelfi deze heilige woorden wegwaaien
en slechts een oorspronkelijke nagalm achterlaten: Ohm,
Ohm, Ohm. Dit is niet Langer een door de traditie overgele­
verd woord, maar een hummenrk toon in bet centrum van
bet gewaarzijn, hoorhaar in het hart van ierkr geluid in het
universum. Ohm is rk open toegangspoort tot de Allerhoogste
Werkelijkheid
Hoe Lang moet je de verschillende niveaus van religieuze
oefeningen hlijven uitvoeren? Zolang je tranen niet vloeien en
Vrede en harmonie in het dagelijks !even 57
je geen tintelingen inje lichaam voelt terwijlje een van de dier­
bare Goddelijke namen herhaalt, dien je je te onderworpen
aan de structuren van moraal en religieuze beoefening. Hoe
leert een klein kind wakker te warden uit zijn diepe slaap als
het moet pla.rsen? Totdat dit vermogen zich ontwikkelt, moet
het kind een luier dragen.
Deze schitterende vergelijking die de meester vaak gebruikte,
roept veel hilariteit op. Soms zei de meester speels dat je
goeroes kunt vergelijken met knuffeldieren waar kinderen
op kunnen kauwcn als hun tanden <loorkomen. Hij koes­
tert geen schijnheilige gehechtheid aan bepaalde religieuze
vormen ... Vaak zei hij: 'Vtilg de regels rond zuiverheid en
vroomheid alleen op zolang dit absoluut noodzakelijk is.
Mensen die geobsedeerd zijn door religie kunnen niet tot diepe
inzichten komen. '
lemand vroeg de meester hoe we met geld en onze inspan­
ningen om dit te verkrijgen moeten omgaan.
Ramakrishna: God aanbidden om er materieel gezien
beter van te warden ofeen rechtszaak te winnen, is geen teken
van ware beoefening. De ware beoefenaar staat gewoon open
voor welke overvloedige gift dan ook die spontaan en op
mysterieuze wijze uit de Goddeiijke Werkelijkheid stroomt.
Deze houding betekent niet dat hij niet hard werkt in een of
ander eerzaam beroep. Maar wanneer hij zich persoonlijk
inspant, ervaart de liejhebber van de Waarheid de miracu­
leuze stroom van Goddelijk Levensonderhoud en kan hij een­
voudigweg niet !anger obsessiefproberen geld te verdienen of
te vergaren. Zo iemand kan wegens zijn gesteldheid niet
!anger onderdanig of slaafi zijn, of op slinkse wijze op zoek
gaan naar een of am/ere vorm van materiele of emotione/e
compensatie.
Vrcde en harmonie in het dagelijks !even
En toch leeft zo iemand verrassend genoeg vaak in over­
vloed (. . .)De geliefde van God is als het kind van een machtige
koning. De koninklijke prins ofprinses is onder a/le omstan­
digheden ontspannen en vol vertrouwen. De Bhagavad Gita
omschrijft zo iemand kart en bondig als 'iemand die van zich­
zelftevreden blijft met alles wat er gebeurt. 'Iemand die enkel
van de Waarheid houdt en bevrijd is van a/le ik-gerichte drijf
veren, zal zowel zijn basale benodigdheden als enorme
rijkdom dankbaar als geschenken aanvaarden, waar ze ook
vandaan komen. Doordat hij er niet naar verlangt - en dus
ook niet nastreeft- zuivert hij ze en gebruikt hij ze genereus
voor het algemeen we/.zijn.
Vervolgens vroeg iemand de meester hoe een geestelijk
zoeker praktisch gezien hoort re !even in de mondaine
wereld.
Ramakrishna: Leef gewoon binnen de structuur van
gezin, religie en de maatschappij waarin je lee.ft, zoals het
moddervisje in de zachte madder op de bodem van een meer.
De vis vindt de madder niet vies, maar zit er ook niet in vast.
Hij kan wanneer hij maar wil door het ruime, kristalheldere
water zwemmen, zonder dat er ook maar iets van de madder
aan hem blijft kleven (. .)
.
Natuurlijk kun je gewoon thuis blijven wonen, omringd
door je familie, enje dagelijkse taken verrichten. Behoud wel
het gevoel van volledige vrijheid, helderheid en ruimte, van
moment tot moment en onder alle omstandigheden. Wat
maakt het uit dat de wereld vol doornstruiken staat? Trek
gewoonje sandalen aan en loop eroverheen. De sandalen zijn
de kennis dat God alleen bestaat [God schiep de wereld, laat
Hem ervoor zorgen].
Vrede en harmonic in het dagelijks !even 59
 Hierop vroeg de bezoeker aan de meester: 'Zeer vereerde
heer, ik had de indruk dat her leven van een gezinshoofd juist
een obstakel is voor gccstelijke voortgang en dat volledige
realisacie onmogelijk is in cen omgeving van wereldse geneug­
ten en verantwoordelijkhcden.'
Ramakrishna: Je kunt alleen volledig ontwaken tot de
Goddelik j e aanwezigheid wanneer je je volledig vrij voelt van
alle beperkende, egocentrische drijfoeren; het maakt hierbij
niet uit of het gaat om familiezaken of religieuze doelstel­
lingen. lemand die zich volledig toelegt op bevrijding uit
ik-gerichtheid, ervaart zijn pmoonlijk egofsme en verschil­
lende vormen van collectiif egoi'sme als Jors uit de hand
gelopen bosbranden die de Levens van alle mensen in gevaar
brengen.
Een onthecht mens ziet heftier dat de obsessieve gehecht­
heid aan echtgeno(o)t(e) en kinderen, waarmee iemand hen
probeert te bezitten en hun !evens probeert te controleren, te
vergelijken is met een diepe put waaruit je onmogelijk kunt
ontsnappen ( . .) Degene wiem hart totaal gewijd is aan het
radicale pad van totale bevrijding, volledige verzaking en
zelftuchtige inspanningen, weigert gewoonweg om binnen de
conventionele kaders te !even, al is het maar even; geen
familie, geen kLooster, geen zwervend bestaan, geen zelfdat
doet- helemaal niets behalve God [Uw wil geschiedc].
De misleidende kracht die de zelftuchtige, vertrouwde
omgeving zo gevaarlijk maakt, is slechts de imtinctieve drang
om te volharden in het beperkende zelf en het beperkende
bestaan. Dit wordt de atavistische neiging tot bezitten,
domineren, controleren en consumeren. Seksualiteit die niet
spiritueel gewijd en verheven is, wordt een voor de hand
liggend instrument van deze misleidende kracht, net als
rijkdom en een hoge positie. Maar deze misleidende kracht,
dit maya, lost vanzelfop naarmate ze beter herkend, gecon-
60 Vredc en harmonic in het dagelijks )even
Jronteerd, weerlegd en ontmaskerd wordt ( ..). Zie wat de
kracht van maya werkelijk is: niet meer dan holle schijn, een
fafade die zich spontaan terugtrekt, ook al duikt het ego steeds
weer op in een van zijn andere verbazingwekkende vermom­
ming.
Niemand kan radicale vrijheid cultiveren door deze alleen
maar voor zichzelfte wensen. Ook er wanhopig naar streven
helpt niet!Je moet heel bedreven omgaan met ta! van mbtiele
neigingen die lichamelijk overgee'rfd zijn, door de maatschap­
pij opgeiegd, ofdoor een eerdere ervaring in de denkgeest zijn
achtergelaten. Dit complexe we'tfiel van mentale en fysieke
neigingen is moeilijk te ontrafelen.
Luister naar het volgende verhaaL Er was eens eenyogi, die
ieifde in het bos. Hij kon zich heel goed concentreren, maar
bezat weinig wijsheid. Op een dag nodigde hij een machtige
koning uit om zich samen met hem terug te trekken in de
wiidernis, zodat deze zich kon bevrijden van de grote last van
het koningschap. De heerser, een wijze in woord en daad, zei:
'Goede man, ik ben bang dat ik u zou teieurstellen. lk kan
heel goed zonder mijn paleis, bedienden en a/le verfijnde luxe
en zou best bij jou in je hutje in het bos kunnen komen
wonen. Maar de subtiele neigingen in mij om een koninkrijk
te stichten en regeren, zouden nog altijd in mij doorwerken en
mensen en gebeurtenissen aantrekken om zichzelfin vervul­
ling te zien gaan. ]e vredige kluizenaarshut zou geleidelijk
aan een drukke ashram worden en uiteindelijk het mondaine
centrum van mijn nieuwe koninkrijk'.
Vrede en harmonic in het dagelijks )even 6r
 HOOFDSTUK 2

Ego: de 'ik' -doener

CJJe basis van rust en verstilling Laat defilosoofen dokter verkondigen

is de afwezigheid van bet gevoel
van persoonlijk doenerschap,
de afwezigheid van persoonlijke gevoelens
van hebzucht en schuld,
haat en boosheid.
wat ze willen en niet willen - schakels
zijn ze, allebei, in een eindeloze ketting
die niet kan slippen, breken ofuitrekken.
En die omgekeerde kom die we hemel noemen,
waaronder we opeengepakt rondkruipen, /even en sterven;
strek je armen niet naar HEM uit om hulp, want
ook HI] draait hulpeloos rond, net als jij en ik.

- Omar Khayyam, Rubaiyat

n het dagelijks leven spam de geest, het 'ik', zich in om te

I krijgen wat het wil hebben. Die 'ik' dat zich inspant is de
idencificatie met een specifiek lichaam/geest-organisme
met een bepaalde naam en een wil, het idee van persoonlijk
doenerschap. In werkelijkheid bestaat het slechts uit een ver­
zameling herinneringen en ervaringen en wat het zoekt is
enkel en alleen gebaseerd op deze verzameling. Op een
bepaald punt in het leven wil dir 'ik' zijn eigen handelen om
de een of andere reden ontvluchten en gaat het op zoek naar
vrede en harmonie. Zijn inspanningen kunnen bestaan uit
het navolgen van een bepaalde vorm van beoefening, yoga,
meditatie of iets anders. Maar wat deze inspanningen ook
zijn, de tragische grap is dat dit 'ik', oftewel de geesr die
zoekt naar vrede en harmonie, vergeet dat hij eigenlijk op
zoek was naar bevrijding van zichzelfl
Pas als de 'ik'-geese die ten diepsee beseft, zal hij zijn inspan­
ningen sraken. Pas nu zal de geese bereid zijn om sril, hele­
maal sril re warden en ee stoppen met zoeken, niet geforceerd
door een of andere vorm van discipline. Pas nu kan hij
ontvankelijk zijn voor het onbekende, war betekent dat hij
werkelijke vrede en harmonie kan ervaren.
De methode zelf werkt afleidend, want een merhode heeft
een bepaaJde tijdsduur, en tijdsduur betekent automacisch
de afwezigheid van rust en stilte in het moment! Een
methode, her 'hoe', betekent tijdsduur, en cijdsduur wil
zeggen dat je de onmiddellijke urgentie van het 'moment'
van verscilling niet ziet. Een volledig stille geest - her plaats­
vinden ervan - is de versrilling die je niet kunt najagen met
een bepaalde methode en discipline.
Her diepe inzicht in dit feirelijke gegeven is de enige
'methode'. En dit kan alleen maar in her moment ontstaan,
dus zonder tijdsduur. De geese, her 'ik', kan die dus niet
bereiken. Hee kan alleen gebeuren als de 'ik' -geese, de
'ik'-doener inzicht krijgt in bet basale feit dat hijzelf de
dader is. Het kan alleen gebeuren wanneer helemaal be­
grepen worde dat er in wezen geen onderscheid is tussen de
denker en het denken, Cussen het doen en de doener. Als die
fundament is gelegd en her duidelijk is dat iedere handeling
slechts iets is war zich afspeelt, dat zal met her verdwijnen
van de 'ik'-docner ook de gehele psychologische structuur
van de wil verdwijnen en hen je vrij van angst, inspanningen,
Vrede en harmonic in het dagelijks !even
hebzucht, jaJoezie en verdriet. Dit is ware ZelfreaJisatie,
oftewel verlossing.
De basale structuur van het ego bestaat uir de identificarie
met een lichaam/geesr-organisme als de individuele entiteic,
die volledig los sraac van aJle andere entiteiten in de wereld
van verschijnselen. Maar de essentie van het ego, die her zijn
laterale eigenschap geeft, is het idee van persoonlijk doener­
schap. Her ego zelf begrijpt dit belangrijke onderscheid
niet. Het raakr in de war en wordt bang als hem in de
hoedanigheid van geestelijk zoeker wordt verreld dat Zelf­
realisatie pas mogelijk is aJs het ego wordr gedood. Vanzelf­
sprekend vraagt bet ego zich af wat voor soort Zelfrealisatie
de moeite waard is wanneer hij er niet meer is om ervan te
genieren.
De ego-zoeker moet er dus van warden overtuigd dat de
basale scructuur van het ego zelf, de identificatie als een
afgescheiden entiteit, niet vernietigd hoeft te warden, maar
dat het hier gaat om her idee van persoonlijk doenerschap.
De ego-zoeker moet zichzelf, door zijn persoonlijke ervarin­
gen ee onderzoeken, ervan overtuigen dae hij niet zal sterven
als het idee van persoonlijk doenerschap verdwijnt, maar
dat hij juist verder zal leven met een enorm gevoel van vrij­
heid en vrede.
Wanneer her idee van persoonlijk doenerschap uirdooft in
de volledige aanvaarding dat 'ik niet de doener kan zijn', is
het belangrijkste gevolg waarschijnlijk dat bet overweldi­
gende gevoel van verantwoordelijkheid vanwege dit per­
soonlijk doenerschap verdwijnt. Her onmiddellijke resultaat
is dat bet idee 'die moet ik nu meteen aanpakken' ook ver­
dwijnt. Her ongeduld omdat je zo nodig 'iets moet doen'
Ego: de 'ik'-doener
verdwijnt en 'iets dat zich voltrekt' komt ervoor in de plaats.
Dit is alcijd nieuw, fris en interessant en je geniet ervan met
het besef dat her onderdeel is van de gehele verscheidenheid
van Gods schitterende en voortdurende manifestatie. Je
wordt een met wat zich voltrekt wanneer het idee van per­
soonlijk doenerschap met wortel en al is uicgeroeid.
Hee idee van persoonlijk doenerschap leidt onvermijdelijk
tot spanningen: ik doe die en zodra ik hiermee klaar ben
moet ik niet vergeten om dat ce doen, als er iets tussenkomt
bestaat de kans dat ik het vergeet ... Dit soort spanning doet
zich niet alleen voor bij heel belangrijke zaken, maar ook
bij alledaagse klusjes. Ik weet nog dat ik op bezoek ging bij
mijn dochter in Bangalore. Ik zag dat een bediende de
nederigste klussen deed terwijl ze de hele tijd tegen zichzelf
aan her mompelen was. Ik vertelde dit aan mijn dochter. Ze
moest lachen en zei: 'Ze benoemt het werk dat ze aan het
doen is: "Ik doe nu dit en zodra ik klaar ben moet ik dae nog
doen en daarna ga ik dat klusje doen".' (oftewel: ik moee de
keeen van handelingen niec vergeten ... ) Hee is waarschijn­
lijk overbodig om hier te zeggen, maar toch: zonder span­
ningen schep je grotere efficiency.
In her dagelijks beseaan zijn er momenten waarop hee ego,
de 'ik'-doener niet aanwezig is. We zijn ons niet bewust van
her basale feit dat onze geese, behalve tijdens de korte
periode van diepe slaap, nooit tot rust komr. Vanaf het
moment dat we wakker worden tot we gaan slapen, is de
geese bijna voortdurend actief. En zelfs als we slapen stopt
de activieeit van de geest niet, want clan dromen we. De
problemen van de dag vercalen zich naar dromen terwijl we
slapen. Als we wakker worden, al voor het moment van
ontwaken, zijn de mentale activiteiten alweer begonnen: 'Ik
66 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even
moet vandaag vroeger naar kantoor. Ik kan er niets aan doen
als mijn vrouw boos wordc omdat ik al voor her ontbijt weg
moet. Ik moet mijn baas vertellen wat ik hem eigenlijk al
eerder had moeten zeggen, namelijk dat we een grate
opdracht kwijt zijn.' We zouden er heel veel voor over
hebben om deze cirkel te doorbreken!
Op her moment van wakker worden verschijnt niet het ego,
de 'ik'-doener, maar hec onpersoonlijk Zijns-gewaarzijn:
IK BEN. Doorgaans neemc de ego-doener her meteen
over van het onpersoonlijk Zifns-gewaarzijn en wordt de
vicieuze cirkel niet doorbroken. Misschien is het heel een­
voudig mogelijk om het onpersoonlijk Zijns-gewaarzijn,
dat opkomt als we wakker worden, te verlengen. Laat het
moment een aantal momenten voortduren. Laat het-naar­
buiten-kijken vanzelf gebeuren. Kijk gewoon, zonder
mencaal te reageren op wac wordt gezien. Ga gedachten die
opkomen niet onderdrukken, maar word je passief gewaar
van de respons van het lichaam/geesr-organisme op war
buiten wordt gezien. Sea vervolgens toe dat de geese zich
onderdompelt in her onpersoonlijk Zijns-gewaarzijn -
IK BEN. Als her ego het censlotte weer overneemt, doet het
die hopelijk zonder de gewoonlijke hecciek en kun je de
ovcrname van het ego observeren. Neem gewoonwaar
dac dit gebeurt. Je zult pas weten war dit is wanneer je her
experiment doet!
De oorzaak van de problemen die dac waar we her meest
naar verlangen in her !even in de weg staat, is her 'ik',
de 'denkgeest', die altijd bezig is met ervaringen uit her
verleden en de vervulling van verlangens in de toekomst. De
'denkgeest' is iets anders dan de 'werkgeest'. De laatste
houdt zich alleen bezig met het werk dat voorhanden is,
Ego: de 'ik' -doener
ongeacht de mogelijke resultaten en consequenties. De
denkgeest is hec 'ik', de denker, de doener, degene die ervaart,
en de oorzaak van de verstoringen die rust en vrede in de weg
staan. Een geest - de denkgeest - die stil is, lijkt de oplossing
voor bet probleem. Maar die kan nooit bet antwoord zijn,
want een geese die door 'mij' met kracbcsinspanningen,
discipline en dwang stil wordt 'gemaakt', kan nooic een
'scille' geese zijn. Dar is een geest in gevangenschap.
Een wellusrig man die zijn lusten koescert maar ze al enige
rijd in bedwang boudt en zijn geese tot stilte maant, zal
nooit de vrede ervaren die je alleen maar kan overkomen.
Pas als de volledige aandacht zicb alert maar passief richt op
de lust, ambitie, of wat dan ook, zonder enig besef van
persoonlijk doenerschap, kan de geese stilvallen en krijgen
rust en vrede een kans.
De vrede die we allemaal wel eens spontaan bebben leren
kennen, wordt versroord door de voortdurende neiging om
iets te doen, aan jezelf re werken, of een of ander nobel doel
na te streven. Het diepe gewaarzijn dat dit ambitieuze, com­
petitieve handelen zelf de oorzaak van de verstoring is, is het
enige wat nodig is om de vrede die de grondslag van ons
wezen vormt te bewaren. Je hoeft niet naar vrede te streven.
De kern van de boosaardigheid van her ego is dus niet de
identificacie met een bepaald lichaam/geest-organisme (en
zijn naam) als een afgescheiden entiteit, maar het idee van
presterend doenerschap van de afgescheiden entiteit. Dit
onderscheid, dac noodzakelijk is wil je het begrip 'ego'
kunnen begrijpen, werd helder uitgelegd door Ramana
Maharshi, de wijze van Arunachala. Hij maakte duidelijk
68 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
dat ook de wijze een ego heefc, maar dat het ego van de wijze
onschuldig is 'als de as van een verbrand stuk touw.'
Als het Ultieme lnzicht zicb heefc getoond, heefc de trotse
weerstand van de ijdele wil plaats gemaakt voor de zachtere,
meegaande, gewilliger acceptatie van niet-doenerschap. De
rusteloze benauwdbeid van de weerstand heeft plaats
gemaakt voor de tranen van vrede en vreugde van de accep­
tatie van niet-doenerschap. Dit is de ware nederigheid van
de wijze.
Het is belangrijk dat we blijven beseffen wat Ramana
Maharshi over concepten zei: een concept kun je gebruiken
als een doom waarmee je een doom in je voet verwijdert.
Zodra dat is gelukt, gooi je beide doornen weg. Je moet niet
tot her bittere einde vasthouden aan een concept door alle
aspecten ervan te blijven vergelijken en analyseren.
Angst is waarschijnlijk bet overheersende gevoel in ons leven.
Niet de angst voor iemand of iets, maar angst op zich. Angst
voor het onbekende als een soort onderliggende spanning.
Die komt doordat we van jongs af aan hebben geleerd dat
we onszelf moeten beschermen. Deze onderliggende angst
voor her onbekende ligt ten grondslag aan al onze verde­
digingsmechanismen, zowel de lichamelijke als geestelijke.
De vraag is daarom: kunnen we ons bevrijden van deze
angst? Deze vraag berust op een totale misvatting, namelijk
dat wij, de denkgeest die op her horizontale vlak van de tijd
werkzaam is, iecs kunnen doen om deze angst te laten ver­
dwijnen! Hoe kan een geest die zo sterk geconditioneerd is
ook maar iets bedenken dat deze angst kan laten verdwijnen?
De denkgeest, die is gebaseerd op her idee van persoonlijk
Ego: de 'ik'-doencr
doenerschap en een persoonlijke wil, is zelf juist bet hele
proces van angst.
Het enige ancwoord op dit probleem is dat we stoppen met
zoeken naar een ancwoord, maar ons volledig bewust worden
van bet probleem zelf: de angst die is gebaseerd op een toe­
komst die er nu nog belemaal niet is. Deze psychologiscbe
angst houdt zich helemaal niet bezig met het nemen van
eenvoudige voorzorgsmaatregelen om mogelijke onvoorzie­
ne omstandigheden mee tegemoet te treden. Als de geest ten
diepste stil - volledig stil en leeg - blijft, niet zoekt naar de
oplossing voor een probleem dat hij zelf heeft geschapen en
de verschillende angsten die opkomen passief waarneemt
zonder er iets mee te doen, clan ligt in die passiviteit, in die
diepe stilte, de mogelijkheid tot spontaan handelen als en
wanneer dat nodig is.
In deze passieve stilte ligt een goede mogelijkheid voor een
onbewuste transformatie, een fundamentele verandering in
perceptie waarbij de denkbeeldige toekomst opzij wordt
gezet. Her is belangrijk te beseffen dat de conditionering
van de geest de basale oorzaak van angst is. Deze conditione­
ring diem te worden getransformeerd door een nieuwe con­
ditionering die niet is gebaseerd op bewusce, persoonlijke
inspanningen. Hee lezen van deze woorden kan de nieuwe
conditionering zijn die nodig is voor de vereiste transforma­
tie. De bewuste geese kan zichzelf niet bevrijden van de angst
die het zelf heeft gecreeerd. Een basisvoorwaarde is dat de
geest stil wordc, zodat hij de angst zelf diep gewaar kan
warden, zonder dat hij bewust probeert er iecs aan te doen.
De conclusie die we kunnen crekken is dus heel eenvoudig:
we moeten in het nu, in het buidige moment kunnen !even.
Vrede en harmonic in her dagelijks !even
En dit kunnen we alleen als we begrijpen dat het hele
mechanisme van het bewuste denken aan de basis ligt van
de angst waar we vanaf willen. De basis van de angst is de
toekomst en de toekomst bestaat alleen in onze geest. En de
geest kan niet anders clan zijn eigen behoeften en verlangens
op de coekomst projecteren: zijn eigen angsten. Als de geest
in scaac is om in het nu, het buidige moment, te blijven, dan
wordt angst niet op de nu nog niet bestaande coekomst
geprojecteerd. Wie her proces van dit borizontale denken
begrijpt,ervaart stilte en vrede en afWezigheid van angst.
Angst rijst op nacuurlijke wijze op als gedachce in het
moment, doorgaans gevolgd door een onmiddellijke hande­
ling gebaseerd op een aangeboren instinct tot zelfbehoud.
Dit heeft niets te maken met tijd. Een gedachte is in het
moment, denken vindc plaats in de horizontale tijd. Denken
fragmenteert ons !even. Een van de belangrijkste factoren
die verancwoordelijk is voor deze fragmencatie in ons leven,
is angst gebaseerd op horizontaal denken en niec de angst
die in het moment opkomt. Angst gebaseerd op horizontaal
denken zorgt ervoor dat je 'bang bent': 'Ik hen bang.' Deze
angst bestaat al zolang we ons kunnen heugen; de mens
heefc het probleem nooit kunnen oplossen en zal dit ook
nooic kunnen. Die komt doordat de angst van 'ik ben bang'
is gebaseerd op tijd en de oplossing kan nooit in de tijd
warden gevonden. Alleen inzicht in het probleem kan her
probleem oplossen.
We lijken alcijd bang te zijn: bang dat we onze baan kwijt­
raken, bang dat we ziek worden, bang voor de mening van
anderen, bang voor onze baas, bang voor her danker. Van
bet woord 'angst' alleen al worden we bang. Dus: denken
veroorzaakt angst. Een levensverzekering aanschaffen is een
Ego: de 'ik'-doener
handeling in het moment die vooruitloopt op angst voor de
consequenties van je overlijden. Alleen volledig accepteren
dat de toekomst niet afhankelijk is van je vrije wil - wat je
ook van plan mag zijn - maar van de wil van God, kan
ervoor zorgen dat het horizontale denken met zijn ingebak­
ken angst stopt.
De woorden 'pijn' en 'angst' veroorzaken krachtige reacties
in her lichaam/geest -organisme, omdat we ten aanzien van
deze woorden sterk geconditioneerd zijn. Hetzelfde geldt
voor het woord 'lijden'. Her komt erop neer dat er pijn,
lijden of angst opkomt in her lichaam-geest organisme. Als
je in sraac bent om in stilte en objectief te kijken naar het
geheel dat in je opkomt, alsofhet in een ander lichaam-geest
organisme gebeurc, zou het resultaat heel anders zijn.
Gedachten, of nog preciezer 'denken in de horizoncale tijd
over iets wat zich in het huidige moment afspeelc', voor­
komt dat we die doen. Die denken zorgt voor identificacie
met de pijn, de angst of het lijden. Lijden op zich verandert
in zelfmedelijden: ik lijd en ik wil niet lijden. Als je deze
identificatie kunt voorkomen en volkomen stil en objectief
in het moment kum kijken naar Wat-ls, ontstaat er een vol­
komen ander beeld. Het gaat hier nu niec over al dan niet
hevige fysieke pijn, behalve dat de pijn en zelfs her uic­
schreeuwen van de pijn beide waargenomen worden alsof
dit uitschreeuwen plaatsvindt in een ander lichaam-geest
organisme. De afwezigheid van persoonlijke becrokkenheid
maakt het verschil. En die is nu door de persoonlijke erva­
ring getest en niet !anger slechts theorie.
Her verlangen naar succes ligt ten grondslag aan ons dage­
lijks leven en werken. Hee is gebaseerd op de angst te mis­
lukken. We zijn bang dat we niet slagen in her leven en
Vredc en harmonic in hec dagelijks leven
daarom disciplineren we onszelf En toch verlangt de gedis­
�
ciplineerde gees t regelijker�ijd naar ru�t, vrede en arr:ionie.
··
Dir is onmogehJk. De basis van rust is de afwez1ghe1d van
her idee van persoonlijk doenerschap, de afwezigheid van
persoonlijke hebzuchr, schuldgevoelens, haat e� �
�ad­
sprekerij. Rust is geen vis die je met her �et :an d1sc1�lme,
verlangen en wedijveren kunt vangen. W1e w1l rusten m her
onbekende diem zich re bevrijden van de denkgeest. Dit
moeten we goed leren begrijpen terwijl we ons dagelijks
!even leiden. We zullen dus diepgaand moeten begrijpen dat
wij denken dat we ons leven !even, terwijl her in werkelijk­
heid zo is dat ons !even gewoon plaatsvindt. Alleen in de
vrijheid van doenerschap (zowel war betreft doen als niet­
doen) kunnen rust, vrede en harmonie ontstaan.
Wanneer er stilte en rust heersen, kan er eenvoudigweg
geen kenner, iemand die deze stilte ervaart, aanwezig zijn.
Zodra er sprake is van een 'ervaarder' die stilte wil ervaren,
kan er geen echte stilte zijn. Wanneer er een ervaarder is die
zegt: 'Nu heb ik de scilte ervaren waar ik zo lang naar heb
verlangd, her is me gelukt', is er geen sprake van stilte. Dir
kan alleen maar een true van de geest zijn, een soort zelf­
hypnose. Her is belangrijk re beseffen dat stilte er alleen in
her moment kan zijn, daarom kan er niet iemand zijn die
ervaart, een doener die de stilte op dat moment wilde
ervaren. Het moment van stilte en rust is onpersoonlijk;
geen ervaring, maar iecs war zich voltrekt. Her komt erop
neer dat je de stilte er laac zijn zonder een verlangen naar
meer van heczelfde, zonder dat de hebberige geese hec over­
neemc. Je kunt in deze stilte ondergedompeld blijven zolang
deze zich voordoec - dac wil zeggen totdat de ego-ervaarder
her overneemc.
Ego: de 'ik' -doener 73
Het lijden in ons dagelijks leven is in wezen enkel en alleen
het gevolg van het gemaakte onderscheid cussen de ervaring
en de ervaarder; dat is het echte probleem. Als we pijn
hebben wordt dit in wezen pas een probleem wanneer het
ego zich in een flits vereenzelvigt met die pijn, in paniek
raakt en onmiddellijk op zoek gaat naar verlossing van die
pijn. Wanneer er geen ego is dat zich met de pijn die ervaren
wordt idenrificeert, clan wordt de pijn slechts bewust waar­
genomen en is er geen 'lijder' die de pijn ervaart. Er is pijn,
maar geen individuele lijder aan de pijn. Ik heh dit zelf
ervaren na mijn blindedarmoperatie. Ik lag in bed te
wachten cot de pijn waarvoor de chirurg me had gewaar­
schuwd zou opkomen. Toen bedacht ik dat ik de pijn mis­
schien gewoon bewust kon waarnemen in plaats van mereen
pijnstillers aan de zuster te vragen. Dat heh ik toen gedaan.
Ik nam waar hoe de pijn geleidelijk aan opkwam en op een
bepaalde plek bleef hangene. Toen kwam er een andere
gedachte in me op: als ik met deze pijn was geboren, had ik
hem als bij mijn lichaam horend geaccepteerd! Hierdoor
kon ik de pijn de hele dag verdragen. Maar voor mijn nacht­
rust stand de zusrer er 's avonds op dat ik een injectie tegen
de pijn kreeg.
Waarom worstelen we in ons dagelijks leven toch zo met
Wat-ls? Misschien woon je niet in een mooi en prettig huis
en doe je er alles aan om je siruatie te verbeteren, waardoor
je je gefrustreerd en ongelukkig voelt. Het enige antwoord
is dat je accepteerr Wat-Is, terwijl je doet wat je vindt dat je
moet doen om je situatie te verbeteren. Als je dit accepteert,
wat iets anders is dan je noodgedwongen overgeven, weet
je oak dat je alles hebt gedaan wat je had kunnen doen.
Deze acceptatie, en dus niec geforceerd opgeven, is het
gevolg van - of leidt tot - een zekere verstilling van en stilte
74 Vrede en harmonie in hcc dagelijks !even
in de geest. In die srilte van de geest voltrekken al onze dage­
lijkse handelingen zich zonder de last van een ononder­
broken reeks reacties van her horizontale denken.
War betekenr 'leven' eigenlijk voor ons? Accepteren we
War-Is in her moment zonder na te denken over Wat-Is met
betrekking tot her verleden en de toekomst? We zijn alleen
maar bang voor de dood omdat we bang zijn voor her !even.
Laten we zeggen dat we op dit moment genieren van een
heerlijke maalrijd. Vallen we sainen met dit genieten in het
moment? Of, en dat is waarschijnlijker, denken we aan
genieren, en clan met name aan momenten uit het verleden
waarop we hebben genoten en aan toekomstige genots­
momenten?! We verminderen zo de intensiteit van het
genieten in het moment, doordat we denken in de horizon­
tale tijd - een totale verspilling van genor.
Leven betekent voor velen van ons niet veel meer dan de
dodelijk saaie, dagelijkse werkroutine en de altijd aanwezige
existentiele bestaansangst: wanhoop, scrijd, bezorgdheid,
eenzaamheid en depressiviteit, schuldgevoelens, hebzucht
en haat. Die noemen we leven en we zijn bang her re ver­
liezen door de dood! Maar is de dood we! iets anders dan
een terugkeer naar wat we waren voor we werden geboren?
Je zou kunnen zeggen dat ons dagelijks !even bestaat uit een
aaneenschakeling van conflicten en gedoe, voortdurende
onrust en bezorgdheid over onze relaties, persoonlijk of op
het werk, over zekerheden, !even in het algemeen en uitein­
delijk over de dood. De meeste van onze handelingen lijken
voort te komen uit gedachten over onszelf, gebaseerd op een
patroon van ik-gericht denken. De ervaring leert dac dit
Ego: de 'ik'-doener 75
soort handelingen, gebaseerd op een reeks reacties van her
ego, allerlei soorten verwarring en conflicten veroorzaken.
In ons streven naar rust vluchten we op allerlei verschillen­
de manieren voor het conflict, via religieuze rituelen, vrij­
willigerswerk of drugs, in plaats van dat we proberen om
met een rustige geest inzicht te krijgen in het probleem. We
zullen moeten beseffen dat iedere vluchtweg leidt tot afge­
scheidenheid en meer weerstand. We kunnen het probleem
alleen oplossen als we het in zijn geheel bekijken, objectief
en vanuit stilte, en her accepteren zonder op de vlucht te
slaan. Acceptatie zal er pas zijn als we objectief naar het
probleem kijken zonder er voor weg te vluchten. Deze
acceptatie is niet geforceerd of opgelegd. Alleen deze spon­
tane acceptatie brengt rust, het soort rust die je enigszins
kunt vergelijken met de dood. Zelfmoord is een vlucht,
deze acceptatie is een bevrijding, de acceptatie van War-Is in
het moment.
De echte vraag is: kunnen we in ons dagelijks leven functio­
neren zonder dat we vastzitten in her patroon van aaneen­
geschakelde reacties? Kunnen we ons vrij verhouden rot ons
zogenaamde handelen? We weten dat dit mogelijk is, omdat
we een aantal mensen kennen, slechts een handjevol, dat zo
leeft. Ze leven hun leven, doen wat ze moeten doen in het
moment, genieten van of lijden aan dat wat zich in het
moment voordoet en blijven gegrondvest in een bepaald
soort vrede en harmonie. Ze voelen zich op hun gemak bij
zichzelf en bij anderen. Wat heeft een wijze wat een gewoon
mens niet lijkt te hebben? Het antwoord is heel eenvoudig:
de wijze is er volledigvan overtuigd dat alle handelingen zich
voltrekken en dat deze niet her 'werk' zijn van een individu­
ele entiteit. Dar er niets kan gebeuren dat niet de wil van
Vrede en harmonic in het dagelijks leven
God is - en God is de Bron waaruir de hele schepping voort­
komt.
Nog specifieker: wat gebeurr er met een gewoon mens? Een
'goede spreker' heeft sociaal gezien een groat voordeel en
ook voor je carriere is dit een pre. Hoe welsprekender je
bent rijdens bijeenkomsten, privegesprekken of publieke
manifestaties, hoe hoger je aangeslagen wordt. Het nadeel is
natuurlijk wel dat iemand die goed uit zijn woorden kan
komen altijd tot een mening gedwongen wordt. Als het gaat
am de uitbuiting van vrouwen, moet je een standpunt
innemen en ben je voor of tegen het feminisme. Her pro­
bleem is dat situaties waarin je voor-of-tegen moet zijn,
ervoor zorgen dat je het grotere geheel uit het oog verliest.
Ook in het dagelijks leven raken we soms gefascineerd door
de wereld waarin we leven. Die wordt wel een spel genoemd,
een goddelijk lila, een droom. Maar de echte vraag lijkt: is
er iemand die het geheel bestuurt? Ieder antwoord hierop is
een concept en bij een concept kan het twee kanten op: her
wordt geaccepteerd of niet. 'God' is een concept, net als her
alternatief 'Uiteindelijke Werkelijkheid' of wat dan ook.
Wat is de ware aard van de Bron, de Uiteindelijke Werke­
lijkheid of Oorspronkelijke Energie? In de Katha Upanishad
staat: 'De Uiteindelijke Werkelijkheid kan niet gekend
worden met woorden of met de ogen. Alleen degene die
zegt "Het Is" kan Het kennen.'
ledere discussie over de Uiteindelijke Werkelijkheid is uit­
eindelijk zinloos, omdat een discussie uit woorden bestaac en
alle discussies slechts tot een conclusie leiden: het belang
van scilte! Dit was zonder meer de reden waarom de Boeddha
weigerde te antwoorden op vragen over het al dan niet
Ego: de 'ik'-doencr 77
bestaan van God. Dan vroeg hij de vraagsteller om enkele leren kennen. De land.kaart is niet het gebied zel( Woorden
kunnen alleen her bekende omschrijven en de Uiteindelijke
jaren in stilte bij hem te zitten en clan de vraag nog een keer
re stellen. De oprechte zoekers die dit deden, merkten dat al Werkelijkheid gaat aan woorden en gedachten vooraf.

hun vragen verdwenen als er volledige stilte in hen heerste.

Dit komt doordat dat-wat-we-zijn er altijd al was, vooraf­ Het is heel ongelukkig dat het dagelijks leven van de heden­

gaand aan iedere, al dan niet uicgesproken, gedachte. Stilte daagse mens voornarnelijk gebaseerd is op de psychologische

is wat we zijn, de Uiceindelijke Werkelijkheid. structuur van de maatschappij: verlangen, concurreren,

faalangst, jaloezie, hebzucht, frustratie, schuldgevoelens,

De wijze Ashtavakra legde aan zijn leerling de koning haat en kwaadsprekerij. En toch verlangt de mens naar en

Janaka uit dat we pas volkomen vrij zijn als we de dualiteit hoopt hij op vrede en rust in zijn leven. Hij denkt dat hij die

overstijgen en boven alle twijfels en vragen verheven zijn. vrede zal vinden als hij gedisdplineerd leeft, mediteert en

De wijze vroeg: goede daden verricht. Als hij na verloop van tijd merkt dat
de vrede waarnaar hij zo verlangt uitblijft, raakt hij gefrus­

'Waar bevindt zich de wereld en waar de zoeker naar treerd.

bevrijding? Waar bevindt zich de contemplatieve mens en
waar de mens met inzicht? Waar bevindt zich de gebonden
De oorzaak van deze frustratie is duidelijk: hij gaat er ten

ziel en waar de bevrijde ziel? Waar vind ik, die van nature
onrechte van uit dat hij rust kan verkrijgen door ik-gericht

niet-cwee is, deze? Waar bevinden schepping en vernieti­

handelen: onbaatzuchtigheid, deugdzaamheid en edel­

ging zich? Waar vind ik, die verblijft in zijn enkelvoudige

moedigheid. Rust en stilte zijn echrer geen beloning voor

natuur, de zoeker en succes? Waar zijn de kenner, de

persoonlijke goede <laden en zelfdiscipline. Misschien 'medi­

middelen om kennis te verkrijgen, her object van kennis of teer' je, maar de 'Werkelijke Staat', het 'onbekende', de stilte
de kennis zelf die gezocht wordt? Waar bevinden alles en en verstilling, zul je zo niet leren kennen. Meditatie is geen

niers zich voor iemand die altijd zuiver is?'

gedisciplineerde, gestuurde handeling. Meditatie is de activi­
teit van de srille, lege geese waarin geen spoor van denken is.

Zelfs in ons dagelijks leven merken we dat de stilte een heel

nuttig instrument kan zijn waarmee we onze geest kunnen Van zazen, ofwel 'zitten' in meditatie, wordt gezegd dat het
scherpen, dat ons in afzondering kan leren reflecreren en onmisbaar is wanneer je satori - de zen-benaming voor de

kan helpen om her grotere geheel te overzien. En regelmatig ervaring van verlichting - wilt bereiken. De bedoeling is dat

is bewezen dat stilte door haar welsprekendheid een diepere je 'geconcentreerd mediteert' op een koan, concept of

uitwerking heeft dan woorden. Van een gerespecteerd woord. Maar deze meditatiemethode lijkt niet voor ieder­

generaal wordt gezegd dat 'hij in tien talen zijn mond kon een geschikr. Lang stilzitten in de lotushouding lukt nier zo

houden'. Het punt is dat woorden nooit uitdrukking heel veel mensen.

kunnen geven aan dat wat we alleen in de stilte kunnen

Ego: de 'ik'-doencr 79
Vrcde en harmonic in het dagelijks !even
Meditatie wordt vaak gelijkgesteld aan 'concentratie' op een
woord of beeld. Dit is een misverstand. Concentratie
betekent dat je alles buitensluit en verwetpt. Het is een
ik-gerichte handeling. In werkelijkheid is meditatie volle­
dige helderheid. Deze kan er pas zijn als de geest volkomen
stil is - dus niet bij ik-gerichte concentratie. Helderheid kan
et pas zijn als je je niet op iets concentreert. Niet wanneer je
alles buitensluit, maar als je stil en aandachtig gewaar bent
van iedere gedachte, iedere beweging zonder dat je probeert
iets te verbeteren. Meditatie betekent helderheid: aandacht
voor iedere gedachte, ieder woord, ieder gevoel, ieder ver­
langen, zonder dat je probeert iets te verbeteren volgens een
aangeleerd patroon.
De bedoeling van meditatie lijkt dat je jezelf bevrijdt van de
mechanische, aangeleerde, hebzuchtige automatismen van
onze samenleving. Hierdoor wordt ons zenuwstelsel over­
prikkeld; Wei Wu Wei noemt dit 'een overbelaste telefoon­
centrale'. Een mogelijke oefenmethode heet 'gerichte
mindfulness'. Hierbij focus je je aandacht tot het moment
dat het inzicht doorbreekt. Maar je kunt ook een methode
gebruiken waarbij de geest volledig open en vrij blijft, alleen
maar waarneemt zonder te vergelijken en te oordelen, en
zich nergens mee bemoeit, wat er ook in de geest opkomt.
Hui-Neng was een zen-patriarch uit de zevende eeuw. Hij
wees erop dat de echte relatie tussen het zelf en de ander
'ingebakken zit in onze geest', het hoort bij de geestelijke
bagage van de mens: 'Inzicht in de waarheid verkrijg je door
de geest (hsin, hart), niet door in stilte te mediteren.' Er is
een verhaal over de Boeddha die een bloem omhoog houdt
en zijn leerlingen om commentaar vraagt, om iets 'zinnigs'
te zeggen. De leerlingen proberen elkaar te overtreffen met
80 Vrede en harmonie in het dagelijks leven
allerlei diepzinnige opmerkingen. Alleen Mahakasyapa 'zag'
de bloem echt. Hij glimlachte en zei niets. Mahakasyapa zag
de bloem niet als 'een bloem', maar plakte er geen label op.
Het zien was volledig, intens en niet vertekend door voor­
gekauwde conditionering. Het oog dat ziet is het Ik Ben,
het onpersoonlijk Gewaarzijn dat Zichzelf ervaart in alles
wat het ziet. Het is Zichzelf-gewaar als 'een integraal onder­
deel van het grote continuum van alles wat in het moment
aanwezig is. Ieder ding, ieder voorwerp staac op zichzelf en
tegelijkertijd niet op zichzelf. In die zien lose nieuwsgierig-
heid op in verwondering.
·
Meditatie is nu eenmaal geen handeling die je kunt oefenen,
scuren of controleren. Uit het helder gewaarzijn van iedere
gedachte en ieder gevoel - zonder ook maar iets te verande­
ren, zonder te oordelen of af te wijzen en door alleen waar te
nemen en mee te bewegen - komt de stilte voort, de rust,
vibrerend maar niet geveinsd of gecontroleerd. Deze stilte
en rust zijn niet de zelfhypnose van wat we doorgaans onder
meditatie verstaan (of misverstaan!). Meditacie gebaseerd op
discipline en controle over het lichaam is geen meditatie.
Het lichaam heeft zijn eigen intelligentie die de vrijheid
moet krijgen, de denkgeest en de persoonlijke doener
moeten zich er niet mee bemoeien.
Meditatie wil zeggen dat je je ware natuur doorziet, dat je
ervaart hoe deze Namur zich in en buiten jezelf manifes­
teert. Dit is iets volkomen anders dan zelfanalyse. Het is de
sprong uit de afgescheidenheid van her 'ik' in de volledig­
heid van het Zijn in het huidige moment, de Absolute
Aanwezigheid. Dit is niet gebonden aan de een of andere
vorm van beoefening. Het kan ook gebeuren terwijl je een
Ego: de 'ik'-doener 81
drukke straat oversteekt of op een perron staat en de geest
zich in de juiste, ontvankelijke staat bevindt.
Als je de geestelijke woorden van een leraar bewondert, hen
je geneigd te vergeten dat een ware leraar er ten diepste van
overtuigd is dat hij niet degene is die praat, maar dat het
spreken door hem heen plaatsvindt. Doordat een toehoorder
dit principe vergeet, kan hij kwaad of ongeduldig warden
als hij zich beledigd voelt door iets wac wordt gezegd.
Dit werd een aantal keren heel duidelijk toen mensen luis­
terden naar de woorden die in de Bengaalse geestelijk leraar
Paramahamsa Ramakrishna opkwamen:
'Vandaag bezoekt de Grote Zwaan het huis van zijn gelicf­
de vricndAdhar, een warm en gastvrij huis dat Ramakrishna
"de bestc woonkamer van Calcutta'' noemt.Adhar bezoekt
Paramahamsa vaak in de Tempeltuin nadat hij een ver­
moeiende werkdag vol juridische en administracieve zaken
achter de rug heeft. De liefdevolle wijze laat altijd een mat
op de vloer van zijn kamer leggen, zodac Adhar vredig aan
de hcilige voeten van zijn leraar kan slapcn. Zo mist hij
wat er wordt gezegd, maar oncvangt hij wel de krachtige
instroom van de Goddelijke Aanwezigheid.
De welgcmanierde, goedgekledc Adhar verwelkomt nu
op zijn beurt de extatische, slonzige God-mens met grotc
devotie en emhousiasme. Openlijk adoreert hij deze
perfccte eenheid van hcc goddelijke en menselijke voor de
kritischc blik van andere arnbtenaren, rechters en collega's
die hij bij hem thuis had uitgenodigd voor deze feescelijke
gelegenheid.
Adhar: "Eerwaarde heer, het is lang geleden dat u ons
huis met een bezoek vereerde en het stof van uw heilige
voetcn hier achterliet (... ) Maar nu doordringt de geur van
82 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
uw liefde voor God het hele huis. Iedereen is opgewekt.
Vanmorgen moest ik zelfs huilen tijdens het bidden en
mediteren omdat ik aan uw bezoek moest denken."
De meester glirnlacht opgetogen als een kind. Hij kijkt
zijn vriend een moment indringend aan en loopt dan de
oncvangsthal in, verrukt van vrcugde starnelt hij: "Echt
waar? Tranen van lie/de? Prachtig!"
Enkele vooraanstaande imellcctuelen van Calcutta zijn
vandaag ook uitgenodigd om de Paramaharnsa te ontmoe­
tcn. Voor de meesten van hen is hij een relick uit Indiaas
vcrlcden. Een aantal gascen bes�houwcAdhar als een excen­
triekeling omdac hij zulke nauwe banden aanhoudt met dit
soort primicieve vormen van kcnnis en de Briese cu!tuur
met zijn onderwijssysteem niet vollcdig omarmt, zoals zij -
vcrstandig als ze zijn - allemaal we! hebben gedaan.Andere
hoogontwikkelde bezoekers zijn ruimdenkend genoeg om
onbevangen naar de meester te kunnen luistcren en de
auchenciciteic van zijn leer te coetsen aan hun mix van
oosterse gevoeligheid en westcrsc voorkeuren.
Ramakrishna loopt tussen dcze indruk:wekkende
dames en heren door zonder OOk maar een blik Op Ze te
wcrpen. Hij gaac staan bij een klein groepje cxtatische lief­
hcbbers dat zich aan de ene kant van de mooic eetzaal
bevindt, die helemaal vol scaat met bloemen en allerlei
hecrlijke hapjcs en drankjes.We maken grappen en lachen,
precies zoals we doen wanneer we in de tempeltuin bij
elkaar zitten.
In een poging de groeperingen sarnen cc brengen,
introduceerc Adhar de meest vooraanstaande gast aan
Ramakrishna. "Eerwaarde heer, mag ik u Bankim Chandra
Chatterji voorsccllen. Hij is een grooc geleerde en schrijver
van boeken waarin hij de oude geschriftcn op nieuwe
Ego: de 'ik' -doener
manieren interpreteert. Hij is een grooe voorstander van
sociale hervormingen."
Mee dezelfde verrukte glimlach waarmee hij ook Adhar
begroette, draait de gelukzalige wijze zich om en begroec
deze grote lieeraire figuur van zijn tijd. Hij buigt respecrvol
en vraagt: "Waardoor bent u zo kromgegroeid, zo bankim
geworden?"
Een aantal conservatieve gasten zijn ontsceld door die
vreemde woordspel met Bankims naam. Bankim Chandra
zelf kan de droge humor en onconventionele houding
[als van een onschuldig kind} echter we! waarderen. Hij
gaac bij de wijze op het Perzisch tapijt zitten en kaatst de
bal op ironisch humoristische wijze terug. "Geachte heer,
dac heeft u goed gezien. Ik ga gebukt onder alle schoppen
van de laarzcn van onze Briese koloniale overheersers."
De nervosiceit in de kamer neemt af nu het crop lijkt dat
zich een heel incercssant gesprek aandienc.
Ramakrishna: "Nee, nee, mijn beste. U moet zichzelfniet
zo onderschatten. De verheven Heer Krishna was ook op drie
plekken kromgegroeid, bij zijn knieen, middel en nek, krom­
gebogen door de extatische lie/de voor zijn mooie echtgenote,
de hartstochtelijke R.adha. Zo interpreteren de oude commen­
tatoren de traditionele iconen van Krishna, de incarnatie van
Goddelijke Liefde. Weet u hoe ze zijn donkerblauwe h11ids­
kleur verk!aren? Vindt u het niet vreemd dat de Heer van het
Universum als hij verschijnt slechts drie en een halve el groot
is, afgemeten aan de grootte van zijn eigen, verfijnde, Godde­
lijke Hand?
Net als de diepe wateren van de oceaan lijkt de Goddelij'ke
Werkelijkheid van een afitand bekeken donkerblauw. Als je
dichterbij de oceaan komt en wat water in je handen neemt,
zie je hoe glashelder en volkomen tramparant het is. Hetzelfde
gebeurt wanneer je het aandurft om dichterbij de oceaan van
Vrede en harmonie in het dagelijks leven
Zijn-Bewustzijn-Gelukzaligheid te komen -van een bepaalde
afitand gezien lijkt deze op de donkerblauwe Krishna (. . .)
We zullen ons deze directe kennis van de ware aard van God
eigen moeten maken. Dan ervaren we de Goddelijke Werke­
lijkheid niet !anger als op drie plekken kromgebogen, donker­
blauw en klein van stuk. Maar wat een ongeloojlijke
verworvenheid is deze directe kennis, waarde vriend. Deze
intimiteit met de Hoogste Werkeiijkheid ontstaat niet fangs
normale, zintuiglijke weg, via kennis ofgeloofiovertuigingen.
Alleen de volledige concentratie van om bewuste wezen,
samadhi genoemd, kan ons a�n de kust van de oceaan
brengen. En daar zijn woorden niet !anger van toepassing.
Zolang 'ik-heid' en 'mijn-heid' blijven bestaan, ervaren
we elkaar als namen en vormen en zullen we ons tot God op
overeenkomstige wijze verhouden door middel van Zijn God­
delijke Namen en Goddelijke Vormen. Maar deze toestand
hoeven we niet te beschouwen als een deprimerende afgescheiden­
heid van God. De dynamische wereld van naam en vorm is
geen schimmige, e/lendige, benauwende plek. Het is het schit­
terende lifa, het Goddelijk Spel. tot de rand toe gevuld met de
verrukkelijke mogelijkheid om God te proeven, te dienen en je
eindeloos te verwonderen over het ontzagwekkende Godde­
lijke Mysterie.
Krishna, die de harten doer smelten, is in wezen Zuiver
Bewustzijn. Zijn betoverende echtgenote Radha is de oor­
spronkelijke kracht van Zuiver Bewustzijn, die de veelsoortige
were/den van naam en vorm weerspiegelt. W'at is de betekenis
van de extatische eenheid die wordt afgebeeld op het traditio­
neie icoon van R.adha en Krishna, samen damend en versmel­
tend tot een golfbeweging van Goddelijke Vreugde? Dit:
Zuiver Bewustzijn en zijn eigen Oorspronkelijke Kracht zijn
in werkelijkheid een en niet twee. je kunt het Absolute niet
kennen zonder te dansen in de relativiteit. En je zult het spei
Ego: de 'ik' -doener
 van de relativiteit nooit kunnen begrijpen als je niet bent
ondergedompefd in de stralende stilte van het Absolute. "

Er heerst een diepe stilte in de kamer, die deels Engels en

deels tradicioneel Indiaas is ingericht en gemeubileerd.
Onze instinctieve gehechtheid aan de dualiteit is voor een
moment totaal verdwenen. Bankim Chandra en zijn
bewonderaars, die zowel op Europese als lndiase wijze zijn
geschoold, voelen de diepe werking van de overgeleverde
tancrische leer die zojuist op overtuigende wijze door de
Paramahamsa uit de doeken is gedaan. Hee fundament
van hun samengestelde, moderne wereldbeeld wordt op
geweldloze manier becwisr.'

86 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even


'De belangrijkste oorzaak
van bijna ieder probleem
is dat de betrokken individuele entiteit
het Wat-Is in het moment
niet kan accepteren,
maar naar iets anders verlangt.
HOOFDSTUK 3
'Ik' en de 'ander':
de eerste oorzaak van problemen
.
et ]even - en dus ook ons eigen leven - lijkt om 'pro­
H blemen' te draaien. Allemaal verschillende soorten
problemen, persoonlijke en relationele, problemen die we
kunnen voorzien en problemen die we niet kunnen voor­
zien. De oorspronkelijke, Griekse betekenis van het woord
'probleem' is 'wat je toegeworpen wordt'. Als iets je roege­
worpen wordt, of je dit nu verwacht of niet, kun je her 6f
vangen 6f ontwijken. Het gaat erom dat de beslissing en de
handeling spontaan en tegelijkertijd plaatsvinden.
We raken gestrest van problemen, maar ze brengen ook
nieuwe ervaringen en nieuwe conditioneringen waardoor
we onze bestaande conditioneringen herzien en met andere
ogen naar problemen kijken. Als we alert en open in her
moment aanwezig zijn, kunnen we zien dat problemen ons
mededogen met anderen vergroten, ons iets kunnen leren
en menselijker maken. In her dagelijks leven is er geen
grotere four denkbaar dan niec tevreden zijn met wie je
bent; een grotere ramp dan begerig zijn is ondenkbaar. Als
je tevreden bent met je eigen aard, clan heb je altijd genoeg,
de fictieve, denkbeeldige problemen lossen dan op in hun
eigen denkbeeldigheid.
Er zijn problemen die je als individu niet kunt oplossen. Dit
zijn het soort problemen waar mensen die onder de armoede­
grens !even mee te maken hebben. Een extreem voorbeeld
van dit soort problemen lees je vaak in de Indiase pers: een
vrouw zonder enige vorm van inkomen gooide eerst haar
vier kinderen in een put en daarna zichzelf. Maar zulke pro­
blemen heeft de gemiddelde mens, iemand met een modaal
inkomen, doorgaans niet. Zijn problemen zijn eerder psy­
chologisch, geestelijk van aard. We zijn zo gedreven op zoek
naar een oplossing dat we verzuimen het probleem zelf te
onderzoeken en in stilte te observeren.
Dit berekent dat ons zoeken naar een antwoord in feite
zoeken naar een uirvlucht voor ons probleem is, want
meestal blijkt de zogenaamde oplossing slechts een opper­
vlakkige remedie. We zullen naar de oorzaak van her pro­
bleem moeten zoeken. En die oorzaak zullen we pas
vinden wanneer we het probleem op een ongedwongen
manier volledig tot ons laten doordringen. Passief maar
alert en spomaan gewaarzijn zal aantonen dat 'ikzelf'
meestal de oorzaak ben van her probleem, waardoor het
probleem oplost. Stel je probleem is: hoe pak ik iemand
die mij heeft beledigd terug? Wil je de ware oorzaak van
het probleem zien, dan zul je er in stilte naar moeten
kijken. Heb je de ware oorzaak eenmaal gezien, dan ver­
dwijm de woede die samen met het onderdrukte pro­
bleem opkwam en maakt plaats voor een glimlach. In de
glimlach lost bet probleem op. In werkelijkheid wordt her
probleem veroorzaakt door veroordelen en rechtvaar­
digen. Alleen als je de hele omvang van her probleem zelf
vanuit onbevooroordeeld gewaarzijn aanschouwt, kan
zich een oplossing die meer dan alleen oppervlakkig is
aandienen. Dan kan blijken dar her probleem eigenlijk
Vrede en harmonic in het dagelijks !even
helemaal geen probleem is en dat er dus ook niet naar een
oplossing gezocht hoeft te worden.
Hoe ga ik om met alles wac er in mijn leven gebeurt? Als er
iecs gebeurc verwelkom ik her. Ik onderga de ervaring zolang
ze duurt en laat haar los als ze voorbij is. Voorvallen die
eerder heel ernstig leken, blijken nu van weinig belang en
soms zelfs lachwekkend. Op een gegeven moment merkce ik
dat zelfs de oorlogsdreiging met een buurland me lachwek­
kend voorkwam, cerwijl de rest van de wereld zijn adem
inhield. Niet dat ik 'ongevoelig''was geworden, maar wat er
ook zou gebeuren, kon alleen maar gebeuren als het Gods
wil was.
Voor de meeste mensen bestaat het dagelijks leven uit 'pro­
blemen' en hoe ze ermee moeten omgaan. Omdat we accep­
teren dat het leven uit problemen bestaat, zijn we begaan
met mensen die lijden doordat ze met een of ander probleem
te kampen hebben. Maar de enige mensen die echt in de
'problemen' zitren, zijn de mensen die onder de armoede­
grens !even. Zij zijn lamgeslagen door hec onheilspellende
vooruitzicht dat ze de hongerdood zullen srerven. Ieder
ander 'probleem' is geen echt probleem, maar een 'conflict'
dat is gebaseerd op het niet accepteren van Wat-is. Niet
accepteren van Wat-is, is het resultaat van een denkbeeld
over hoe het zou moeten zijn!
Op een dag kreeg ik een lift van een vriend. We stonden te
wachten voor een verkeerslicht, terwijl een kreupele jongen
door de drukke straat strompelde. Hij glimlachte vriende­
lijk en stak zijn hand naar me uit. Terwijl hij wach.tte tot
ik hem iets gaf, riepen zijn vrienden hem vanaf de stoep
iets toe: 'He Langda (Kreupele) kom 's hier.' Glimlachend
'Ik' en de 'ander': de eerste oorzaak van problemcn 91
antwoordde hij: 'Even wachten.' Hij was niet bitter of boos
omdat ze. hem Kreupele noemden, hij had geaccepreerd dar
hij kreupel was. Mijn vriend, die maar zat te klagen over de
medische kosten vanwege zijn gehandicapte zoon, reed
gewoon door.
Meestal hebben alle problemen in het leven te maken met
een ding: een beslissing nemen. Bij het nemen van een
beslissing krijgt de gewone mens te maken met het 'pro­
bleem' dat hij moet kiezen tussen verschillende criteria die
besloten liggen in zijn conditionering, op persoonlijk, maat­
schappelijk of religieus gebied. Dat is het echte probleem.
Het enige antwoord is: beseffen dat wat er gaat gebeuren al
is gebeurd. Dan maakt wat je beslist niet meer uit. Of dat
wat je beslist ook daadwerkelijk gebeurt, heb je niet in de
hand; noch de handeling die ten grondslag lag aan je beslis­
sing, noch de resultaten of gevolgen van die beslissing. Dit
zegt Heer Krishna tegen Arjuna in de Bhagavad Gita: 'Je
denkc dac je je familieleden, vrienden en zelfs je leermeescers
zult moeren doden, maar in werkelijkheid heb Ik, in mijn
hoedanigheid van 'Tijd' hen al gedood. Jij bent slechts het
voorbestemde instrument dat hun dood op het gepaste tijd­
stip laat plaatsvinden. Dus je besluit is van geen enkele bete­
kenis, ook als je besluit om niet te vechten.'
De lasrigste momenten in het leven zijn de situaties waarin
je niet weet war je moet doen. Wat moet ik doen? Waar kan
ik heen? Je kunt dit enigszins vergelijken met iemand die in
het hos is verdwaald. Hij is verward en kan niemand de weg
vragen. Juist zij - de maatschappij, familie, vrienden, vijan­
den, de kerk of cempel - hebben ervoor gezorgd dat je zo
verward bent en je je niec op je gemak voelt. In zo'n situatie
kun je maar een ding doen, er is maar een ding dat moet
92 Vrcdc en harmonic in hec dagelijks !even
gebeuren: stop. Wacht en kijk wat er gebeurt. In zo'n ver­
warde toestand krijg je de dingen gewoon niet helder. Dan
weet je niet war goed of verkeerd is Stop daarom en doe
niets. Breng je geese tot ruse, helemaal tot rust, maak hem
stil en leeg. Komen er gedachcen? Laat ze komen en vervol­
gens weer gaan. War komt er op in die stilte van de geest?
Niet het antwoord, maar de handeling die nodig is.
De manier waarop inzicht ontstaat in de omgang met je
dagelijkse problemen, is op zijn zachtst gezegd wonder­
baarlijk. Soms vertelt een bezoeker tijdens de ochtend­
lezing hoe een inzicht, op welk niveau dan ook, zijn
dagelijks leven heeft bei:nvloed. Goran Ekdahl wordt
gezien als een van de topadvocaten van Zweden. Hij vertel­
de dat her moment waarop hij besloot om te stoppen met
werken, het moment was waarop hij besefte dat hij ondanks
zijn vele materiele verworvenheden onrustig en ontevre­
den was. Tijdens zijn geestelijke zoektocht besefte hij dat
het hem ontbrak aan echte vrede en harmonie in zijn dage­
lijks ]even. Hieronder staat de brief die Goran Ekdahl me
stuurde:
If september 200I
Beste Ramesh,
Het was heel vervullend om u weer te zien en horen spreken
in Schermau, in Duitsland. Vtmwegefomilieomstandigheden
moest ik al voor het einde van het seminar weg, maar op de
terugweg overdacht en herinnerde ik me een heel recente
gebeurtenis die mijn I.even veranderde. Ik zal het u vertellen.
De afge/.open zesjaar was ik onafhankelijk voorzitter tijdem
aandeelhoudersvergaderingen van een naam/.oze vennoot-
'Ik' en de 'andcr': de eerste oorzaak van problemen 93
 schap met tussen de drie- en vierhonderd aandeelhouders.
Tweederde van die aandeelhouders zorgde voortdurend voor
conflicten. Jk vond het altijd zwaar omdat ik me dmk maakte
over wat er deze keer weer zou gebeuren en over de reacties op
mijn manier van Leiding geven aan de discussies en
stemmingen.
Maar het afgelopenjaar, nu ik u iets !anger dan eenjaar ken,
heeft zich een grote verandering voorgedaan. Hoe dom of
rancuneus de voorstellen oak waren, ze werden op een neutrale
manier, zonder te oordelen behandeld. Vervolgens werd er
enkele keren over gestemd en dat stelde eigenlijk niet meer
voor dan steeds de handen opsteken bij Ja' of'nel
Na afloop kreeg ik heel veel waardering en complimenten.
Jemand zei bijvoorbeeld dat ik nooit mijn zelfbeheersing
verloor en zelfi onaangedaan leek door de onderlinge strijd
tussen de aandeelhouders en de aanvallen op mij als voorzitter
die er soms waren.
Jk deed gewoon wat er op zo'n moment in me opkwam,
waarbij ik gebruik maakte van mijn ervaring en soms snel
advies vroeg van de juridisch medewerker. Na afloop was ik
volkomen ontspannen, werd ik overladen met bedankjes en
gefeliciteerd door de directeur en de raad van bestuur.
Een hartelijke groet,
Goran Ekdahl
In her dagelijks !even scellen we onszelf vaak de vraag:
moeten we alles war we horen re doen nu wel of niet
plannen? Meesral verdwijnen die soort vragen vanzelf weer
omdat ze over denkbeeldige problemen gaan en kunnen we
gewoon vertrouwen op onze eigen levenservaring. War
plannen maken beereft, heeft iedereen weleens meegemaakr
dat: a) je iets plant en de dingen gaan zoals je wilt; b)je iets
Vrede en harmonic in her dagelijks !even
94
plane en de dingen gaan niee zoals je wile; c) je iers niet plant
en de dingen gaan zoals je wilt; d) je iets niet plant en de
dingen gaan niet zoals je wile. Her anrwoord is dus een­
voudig. Als je 'van nature' alles plane (als je zo geprogram­
meerd bent), zul je gelukkiger zijn als je je eigen aard volgc.
Als je plannen erg vervelend vindt - en je uit ervaring weet
dae plannen niet altijd werkt - plan dan niet, doe de dingen
sponraan. Met andere woorden: je 'aard' of je 'programme­
ring' was nier je eigen keuze; of je ondernemingen slagen of
mislukken hangr af van je locsbesremming.
Wat is her probleem? Hoeveel (in)spanningen en stress kun
je in je dagelijks !even niet voorkomen wanneer je deze
analyse volledig accepteert? Wat er gebeurt is je locsbestem­
ming. War hier al dan niet aan vooraf is gegaan, is ook je
locsbesremming. De drie verdrierigsce woorden in onze taal
zijn: 'had ik maar .. . '
Voor veel mensen bestaat her !even voornamelijk uit pro­
blemen. Is er op her moment geen acuut probleem, dan
bedenkr de geese er wel een voor de toekomst. Weer weten
de meesten van ons uic de prakrijk dar zo'n probleem niec
'opgelosr wordt', maar 'oplost' als je her direct onder ogen
zier, mereen doorziet zonder dat de geese zorgelijk naar een
oplossing zoekt. Die komt doordar de geese niet anders kan
dan zoeken naar de oplossing voor een probleem dar het zelf
geschapen heefc. Die geldt met name voor relacionele
problemen.
In wezen komt het hierop neer: zoeken naar een oplossing
voor of anrwoord op een probleem is vluchten voor het
probleem. Hee probleem hoorc bij her zelf, de individuele
entiteit. Hee anrwoord, de beslissing, de handeling kunnen
'Ik' en de 'ander': de ccrscc oorzaak van problemen 95
alleen maar van binne1:mic komen als de individuele entireic
er niec is. Her zelf, de enciceit is het echte probleem.
Ik wil geld, maar dat heb ik niet. Ik wil niet ziek zijn, maar
heb last van migraine. Ik zou geld kunnen stelen, maar als ik
gepakt word, word ik gestraft. Bovendien heb ik er de moed
niet voor. Ik kan medicijnen nemen tegen migraine, maar ze
komt steeds weer terug. Zal ik er ooit eens van verlost zijn?
Ja, als ik diep in slaap ben. Maar ik kan niet altijd in diepe
slaap zijn, ik moet ook mijn brood verdienen.
Waarom had ik geen last van dit probleem toen ik in diepe
slaap was? Omdat er toen ik geen 'ik' was dat zich er zorgen
over maakte. Maar ik was niet dood. Ik was er dus wel a/Leen
maakte ik me geen zorgen over het probleem. Wdt wil dit
zeggen? Het kan alleen maar betekenen dat ik er wel was,
maar dat er geen probleem was zonder een 'ik' dat zich ergens
zorgen over maakte.
Hoe is dit mogelji k? Geen 'ik' en geen probleem?! Is er op dit
moment werkelijk een probleem voor het 'ik'?' Ik heb nog we!
een beetje geld. Daarom heb ik op dit moment niet echt een
probleem, ook niet terwijl ik wakker ben! Op dit moment is
er geen probleem en geen 'ik' zolang ik er niet vanuit ga dat er
een probleem is.
Daarom is het overduidelijk dat het probleem is geschapen
door het 'ik' dat in de horizontale tijd denkt en dus niet in het
huidige moment aanwezig is. In het huidige moment is er
geen probleem en daarom ook geen behoefte aan een 'ik'.
Vrede en harmonic in her dagelijks !even
Maar wacht even! Nu, op dit moment, had er we! een gefd­
probleem kunnen zijn. Ik moet vandaag mijn hypotheek­
aflossing aan de bank overmaken. Is dat dan geen probleem?
Ja, maar is dit 'geUiprobleem' net zo erg als de problemen van
iemand die bijvoorbee/,d zijn baan is kwijtgeraakt, of van
iemand die helemaal geen ge/,d heeft om eten voor zichzelfen
zijn gezin te kopen?
Zijn er niet altijd mensen die er veel slechter aan toe zijn dan ik?
Heb ik dan echt een probleem? En als ik uitga van een denk­
beeldig probleem, kan ik er op dit moment dan iets aan doen?
Nee? Dan kan ik het beste maar stoppen met heel die
gedachtenkraam en dankbaar genieten van alles wat er op dit
moment wel is.
Onze conditionering - onze opvoeding en onze hele maat­
schappij - heeft onze geese aangeleerd dat hij bezig moet
zijn, maar juist dit bezig zijn creeert de meesre problemen.
Een geese die zich zorgen maakt over zijn geescelijke ont­
wikkeling zic net zo vol als de geese van iemand die verteerd
wordc door wereldse problemen.
Als we te maken hebben met een echt probleem en we moeten
handelen, clan voltrekt die handeling zich doorgaans vrij
sponraan. Door de betrokkenheid van her zelf- van 'ik' en
'mijn' - onrstaan angst en twijfel in de geese en ga je op zoek
naar een oplossing die in werkelijkheid een vlucht is en dus
niet een echce oplossing. Seil en onpersoonlijk waarnemen
zonder te vergelijken en te oordelen is het enige antwoord.
Dit geldt vanzelfsprekend niet voor de werkende geese. Seel
je moet uit meerdere kandidaten iemand kiezen voor een
promotie, dan is vergelijken en oordelen noodzakelijk en
'Ik' en de 'ander': de ecrsce oorzaak van problemen 97
ook geen enkel probleem. Tenzij een bepaalde vooringe­
nomenheid opspeelt, maar dan draait het probleem weer
rond 'ik' en 'mijn'.
Het komt erop neer dat een probleem altijd iers te maken
heeft met her zelf. Sterker nog: het zelf is her probleem. Als
we inzichc krijgen in de manier waarop her zelf bezit neemr
van de geest, dan volgt een antwoord op hec probleem
meestal vanzel£ Die gebeurt alleen wanneer we niet bang
zijn om de oorzaak van her probleem re ontdekken.
In ons dagelijks leven maken we ons zorgen over problemen
die we niet kunnen oplossen. Het tragische van het leven is
dat veel van deze problemen worden gecreeerd door her
horizonrale tijdsdenken en in her moment zelf helemaal
niet bestaan. De problemen bestaan in de stroom van
gedachren en her antwoord ligt in war we noemen, de 'lege
geest' of de 'srille geest', een geesrescoesrand zonder de
srroom aan gedachten. Deze doer zich voor wanneer de lege
geese zich niet identificeert met de gedachtenstroom, maar
deze slechts waarneemt zonder onderscheid te maken tussen
de verschillende onderdelen en deze re labelen met 'goed' of
'slecht', 'belangrijk' of 'onbelangrijk', 'waardevol' of 'waarde­
loos'. Die zonder oordeel waarnemen van de voorbijtrek­
kende parade aan gedachten speelt een heel belangrijke rol
bij het verminderen van spanningen en het scheppen van
een gevoel van echte vrede en rust. De ervaring heeft geleerd
dac deze onpersoonlijke manier van waarnernen niec alleen
de meeste psychologische problemen oplosr, maar - belang­
rijker nog - ook onverwachte oplossingen voor zelfs prakti­
sche problemen aanreikt. Die komr doordat onpersoonlijk
waarnemen of passief gewaarzijn alle ruirnte biedt aan de
Vrede en harmonie in hec dagelijks !even
creatieve of intultieve vermogens van de stille geest - in de
vorm van het onderbewuste of passief gewaarzijn.
De gemiddelde mens kenr in zijn dagelijks !even waar­
schijnlijk we! momenren waarop de geese stil is. Maar hij is
wat huiverig voor het woord 'meditatie'. Her woord is nogal
beladen en wordt geassocieerd met zitten op een mat, rigou­
reuze discipline, een kaarsrechte rug en dat allemaal op vaste
cijden. In werkelijkheid kan iedereen overal en altijd medi­
ceren als hij ergens alleen is. Mediteren betekent eenvoudig­
weg dat je iedere gedachte, ieCl.er gevoel dat zich in het
moment voordoec gewaar bent. Dae je deze alleen maar
waarneemr en erbij blijft zonder ze als 'goed' of 'slechc' ce
besternpelen en zonder ze ce rechtvaardigen of veroordelen.
Uit dit gewaarzijn rijst stilte op. Deze stilre die uit zichzelf
opkomt, niet wordt geveinsd, opgewekr of gecontroleerd, is
zelf de medicacie waarin de waarnemer, degene die medi­
teert afwezig is.
Deze meditatie kun je altijd en overal doen: als je in het park
loopt, in de bus zit en zelfs in de woonkamer, omringd door
degenen die je dierbaar zijn. Her beste is dat je je clan niet in
de gesprekken mengc. In tegenstelling tot war vaak wordt
gedacht, is medicacie dus niet iets waarvoor je je moec afzon­
deren. Ook in gezelschap kun je alleen zijn. Medicatie wil
gewoon zeggen dac je je volledige aandacht voortdurend
richt op wat zich in her moment aandient. Het is een staat
van voortdurend, volmaakt gewaarzijn waarin geen indivi­
duele waarnemer is die iers waarneemt of over iets oordeelt.
Tijdens deze meditatie, die totale stilte is, verdwijnt de
scheidslijn tussen jou en mij.
'Ik' en de 'antler': de eersce oorzaak van problemen 99
De grondoorzaak van bijna ieder probleem is dat een indi­
viduele entiteit nier kan accepteren War-Is in het moment,
maar naar iers anders verlangt. Mijn ervaring is dat veel van
mijn bezoekers die een goed leven hebben, toch ontevreden
zijn en zich helemaal niet op hun gemak voelen bij zichzelf.
Diep vanbinnen overheerst het gevoel dat ze zich niet
genoeg interesseren voor her welzijn van anderen en alle
ellende in de wereld. Een van hen, een intellectueel, zei
bijvoorbeeld: 'Waarom voel ik geen oprechte liefde in mijn
hart? Waarom is er alrijd een kloof tussen het zelf en anderen,
mssen het denken en her hart? Hierdoor voel ik me heel
ongemakkelijk met mezelf.'
Deze persoon accepteerde zijn programmering - de 'aard'
van her lichaam-geest organisme waarmee het ego zich heeft
ge"idemificeerd - dus niet zoals die is. Hij wilde horen dat
hij liefdevoller moest zijn dan hij is en bier vervolgens aan
gaan werken. Meesral komt her probleem hierop neer: hoe
verander ik War-Is in war ik wil zijn? Eigenlijk zou je moeren
beseffen dar je bent wat God wil dat je bent. Dus WEES dat
gewoon. Her probleem is zelfgeschapen en door <lit in te
zien, verdwijnt het.
Her is werkelijk verbazingwekkend hoe snel we de grond­
oorzaak van een probleem vergeten als we er in ons dagelijks
leven mee te maken krijgen. De volgende grap gaat precies
hierover. Een jonge vrouw gaat naar de dokter en vraagt of
er een onschadelijk maar wel honderd procent veilig anti­
concepriemiddel bestaat. Ze klaarde helemaal op toen de
dokter zei dat er wel degelijk zo' n middel bestaat. Toen ze
om een recept vroeg, stand hij op en zei: 'Heel eenvoudig:
geen seks.'
100 Vredc en harmonic in her dagelijks !even
De basale oorzaak van de problemen in ons dagelijks leven
is het idee van een 'ik'. Dit komt voort uit dualisme
('dualisme' niet 'dualireir', het laatste is een noodzakelijke
voorwaarde voor de wereld van verschijnselen). Her
verscheurt de ene werkelijkheid op onherstelbare wijze en
zorgt ervoor dat iemand als Sartre zegt: 'De hel, dat zijn de
anderen.' Wat her 'ik'-concept oak mag geloven, her komt
erop neer dar de 'ik'-doener, her pseudo-subject dat zichzelf
tegenover de 'ander' plaarst, slechts een zintuiglijk waar­
neembaar object is. Door jezelf ermee te identificeren en
jezelf te beschouwen als een afzonderlijke entiteit die eigen­
handig beslissingen neemt en handelt, creeer je onherroepe­
lijk ook conflicten waaraan angst en hoop ten grondslag
liggen. Die roept vervolgens weer allerlei andere emotionele
verschijnselen op. Zelfs als je de 'vijand' overwonnen hebt,
blijft de angst voor de toekomst met 'andere' vijanden
bestaan, ook al maskeert de angst zich als woede, frustratie
of opstandigheid. Wij mensen zijn voorrdurend bang dat
her geluk dat we momenteel ervaren voorbijgaat en we
hopen op eeuwigdurende, onveranderlijke vreugde. Alleen
beseffen we niet dat voortdurende verandering ten grond­
slag ligr aan het leven in de wereld van verschijnselen.
Gedurende mijn carriere als bankier heb ik een voorval
meegemaakr dat heel belangrijk was, omdat ik hierdoor het
empathisch vermogen van het leven leerde kennen. Ik was
in die rijd geen actief geestelijk zoeker, maar vanuit mezelf
was er wel een besef dat er eigenlijk nooir sprake is van ik
tegenover de ander, maar dat we elkaar aanvullen binnen de
harmonie en empathie van her !even.
In die tijd was ik manager van een van de grotere vestigin­
gen van de bank en ik was nog behoorlijk jong voor zo'n
'lk' en de 'andcr': de eerste oorz.aak van problemen IOI
soort functie. Een klant, iemand die een grote lening had
afgesloten, zat in de problemen. Op mijn verzoek hadden
we bij mij op kantoor een afspraak gemaakr. Ik had mijn
bureau helemaal opgeruimd, alleen de papieren van deze
client lagen er nog op. Mijn kantoor was op de begane
grond en terwijl ik uit her raam keek, schrok ik toen ik de
heer in kwestie verslagen in zijn auto zag zitten. Hij zat
duidelijk moed te verzamelen om binnen te komen voor dit
heel lastige gesprek. Ik voelde onmiddellijk met hem mee en
kon me als vanzelf in zijn gemoedstoestand verplaatsen.
Opeens kwam hij uit zijn auto, keek op zijn horloge en zag
dat het tijd was voor de afspraak. Ik maakte me behoorlijk
zorgen over de banklening, maar nu ik hem zo had zien
zitten, begroette ik hem bij binnenkomst hartelijker dan ik
anders waarschijnlijk had gedaan. Hij was duidelijk in de
war door mijn hartelijke onrvangsr, met name omdat ik net
op deze vestiging werkte en hij erg slechte ervaringen had
met mijn voorganger. Ik wees hem de stoel tegenover mijn
bureau en wilde naar mijn eigen stoel aan de andere kant
van het bureau lopen, toen ik imu·irief halt hield en in een
stoel naast de man ging zitten. Zo zaren we op dat moment
naast elkaar tijdens onze eerste ontmoeting, en ik vroeg hem
of hij thee of koffie wilde voor we begonnen. lk zal de uit­
drukking op zijn gezicht nooit vergeten. Hij kreeg tranen in
zijn ogen toen hij goed en wel doorhad hoe ik mij opstelde:
we zaten niet tegenover elkaar aan het bureau.
Ik ging even de kamer uit, zodat hij weer war tot rust kon
komen. Het gesprek verliep heel goed. De debireur kon zich
aan zijn hulpeloze gevoel van paniek onrtrekken en samen
kregen we de rekening weer in balans. Dit voorval staat in
mijn geheugen gegrift, omdat ik er een aantal dingen van
102 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
heb geleerd. Her belangrijkste was dat ik uit eerste hand het
directe effect zag van wat er gebeurt als je de scheiding
tussen de bankier die krediec verscrekt en de client die
kcedier neemt, tussen 'ik' en de 'ander', ophefr en een hechte
relatie opbouwt waarin je een gemeenschappelijk doe!
nastreeft. Als tweede werd me voor eens en voor altijd
duidelijk hoe oprecht medeleven en het echte verlangen om
de ander te helpen langs intuitieve weg door de ander
worden opgepikt. Als derde werd door het openhartige,
heldere gesprek met de debiteur duidelijk waarom hij finan­
cieel in de problemen was geraakt. Al deze ophelderingen
hebben ons ongetwijfeld geholpen bij ons werk. Maar het
belangrijkste was dat de getoonde goede wil mijn 'vijand'
veranderde in een PR-man voor de bank en voor mij per­
soonlijk.
De beroemde schrijver Rudyard Kipling geeft ons een
prachtige richdijn voor het dagelijks !even:
Alsje met helder hoofd alom beroering kunt aanschouwen,
Paniek en dreiging omje heen met kalme blik
kunt gadesfaan;
Alrje, waar anderen aanje twijfelen,
jij jezelfwe/ kunt vertrouwen,
Maar toch die twijfel aanje trouw ook kunt vergeven
en verstaan;
Alsje kunt wachten, hetjuiste tijdstip met geduld verbeiden,
En, alr een lastertongje treft,
je faster slechts met waarheid keert;
Alsje, vervolgd door haat, je niet tot rancune faat verleiden,
En daarbij nooit metje deugdzaamheid
of wijsheid paradeert;
'Ik' en de 'ander': de ecrscc oorzaak van problcmen 103
 Alsje dromen kunt - maar jeje toch niet Alsje nooit een kostbare minuut onnuttig laat verlopen,
doorje dromen laat regeren; Maar elke tikkende seconde hard werkt aanje plan,
Als je denken kunt - maar nietje heil zoekt in gepeim allein; Dan ligt de wereld volledig voorje open,
Alsje aile wisselingen van het noodlot kunt trotseren, En - wat oneindig meir betekent
En rustig koers houdt, om de klippen van triomf - dan, m'n zoon, benje een man!
oframpspoed heen;
Alsje kunt verdragen dat een smeerlap
het woord door Jou gesproken,
Verdraait, vervalst, en dan voor goede munt verkwamelt
aan een zot;
Alsje, wanneer het werk van heelje leven voorje ogen
wordt gebroken,
het weer opbouwt, met gereedschap deels versleten,
deels kapot:

Alsje met al je geld, door vlijt en spaarzaamheid verkregen,

Een gooi naar rijkdom hebt gedaan,
een sprong gewaagd naar meir gewin,
En het mislukt... en je al je Leed voor iedereen
hebt verzwegen:
dan toch weer aanpakt en begint bij het begin;
Alsje, als het moet, je ziel en zaligheid kunt dwingen
je doe/ te dienen, ook al gingje energie reeds fang teloor,
zodatje nog een laatste ruk aan hun vermogem
kunt ontwringen,
Waaruitje onverwachte wilskracht put voor het bevel:
Zet door!

Alsje met de menigte, maar oak met koningen kunt verkeren,

Moree! en geestelijk de kern van beide inje hart omvat;
Als een liefdevolle vriend, noch een fol verbitterd vijand
je kan deren;
Als iedereen voorje meetelt, maarje niemand overschat;

104 Vrede en harmonie in hec dagelijks leven


Volmaakt gewaarzijn
plus volledige ontspanning in het moment
leiden tot spontaniteit en efficient handelen,
en tot vrede en harmonie in niet-handelen.
HooFDSTUK 4
Gedachte en denken
eel mensen weren dat tegensrellingen, conflicten en
V spanningen die de vrede en harmonie in het dagelijks
leven verstoren, het gevolg zijn van voortdurend denken en
het invullen van de toekomst op basis van het verleden. Her
enige antwoord hierop is: besef dat het bewuste denkproces,
bet ego, een creacie is van de gespleten geest die uitgaat van
subject-object verhoudingen.
Pas als de geest met rust wordt gelaten zodat hij op een
natuurlijke manier kan functioneren, namelijk op de ge"in­
tegreerde, spontane manier van de ene geese, kun je waar­
nemen hoe zijn werkzaamheid uitmondt in een speciale,
ondefinieerbare effectiviteit en kracht. De Chinese tao'isti­
sche filosofie noemt deze kracht 'De', war je vrij vertaald
kunt omschrijven als 'nacuurlijke en spontane virtuositeit'.
Zo'n geestestoestand die 'nier-actief' functioneert, wordt
'niet-denken' of 'de vastende geese' genoemd. Dit is zeker
geen onbenullige leegte, maar juist her tegenovergestelde:
de geest die niet verstoord wordt door horizontaal denken
en die niets tot object maakt, is juist zo alert als maar kan.
Deze alerte staat van de geest ontstaat als de gespleten ik-en­
de-ander geest de onmogdijke taak opgeeft om zichzelf
107
voorbij een zeker punt te willen blijven controleren. Dan
geeft hij zichzelf over omdat hij beseft hoe vruchteloos het
eeuwigdurend functioneren van her dualisme van denken
en handelen is, en dan kan de 'ene geest' her overnemen. De
gespleten geest stopt nu met het voortdurend gelijktijdig
denken, handelen en nadenken over de handeling. Zo' n
blokkade doet zich ook voor bij het dualisme tussen hande­
len en gevoel. Bijvoorbeeld als je je niet helemaal gelukkig
voelt terwijl je in her moment geniec van muziek, ecen of
iets anders, doordat je tegelijkertijd ook van jezelf verlangt
dat je het in jouw ogen bijbehorende gevoel voelt. Precies
om deze reden wordt er in de Yoga Vasishta gezegd dat de
jnani, de wijze, niet zomaar geniet van wat er op zijn pad
komt - hi j jaagt her plezier niet na - maar dat hij een maha­
bhogi, een 'super-genieter' is. De jnani schenkt met zijn ene
geese zijn volledige aandacht aan wat hij in het moment doet
(preciezer gezegd: aan wat zich in het moment voordoet),
zonder afleidende gedachcen gebaseerd op vergelijkingen en
mogelijke tegenstellingen met vorige ervaringen of toekom­
stige verwachtingen.
Tijdens het gewone dagelijks leven beseffen de meeste
mensen niet hoe belangrijk dit niet-handelen in de staac van
niec-denken is. Hee wordt juist vaak gezien als luiheid of
zonde van de tijd in onze maatschappij waarin hevige com­
petitie en concurrentie bij hec bereiken van een bepaald doel
van oudsher warden gewaardeerd, geaccepteerd en ook ver­
wacht. Hierbij wordt over het hoofd gezien dac al die denken
en handelen zich binnen het dualisme afspeelr. Zelfs de
schijnbare successen die zo warden behaald zijn beladen
vanwege een diepgeworceld schuldgevoel- en zelfs schaamte­
gevoelens - waardoor de prestatie en het behaalde succes al
snel leeg en vluchtig lijken. Met als gevolg dat de gespleten
108 Vrede en harmonie in her dagelijks !even
ik-en-de-ander geese meer en grotere successen gaat najagen.
Dit leidt weer tot grate frustratie en het gevoel dat je je leven
vergooid hebe. Meer dan achthonderd jaar geleden wise
Omar Khayyam deze toestand al prachtig te verwoorden:
Sommigen gaan voor de glorie van de were/,d, anderen
smachten naar het komend paradijs van de Proftet;
Och, neem het geld, faat de belofte los en geef
geen gehoor aan de roffel van em verre trom!
Is het niet dwaas om, als een spin, de draad
van ons /even hier en nu, verder uit te spinnen
om wat te winnen? Hoe weten we ofwe deze
inademing ooit weer zullen uitademen?
Die is de basis van het concept dat samsara (her leven en ons
dagelijks !even) gelijk is aan dukkha (lijden) en ook, war
nog belangrijker is, van het concept dat de wereld anitya is,
dus niet slechts vergankelijk, maar denkbeeldig is in de zin
dat werelds succes nooit kan leiden tot een diep gevoelde
shanti of harmonie en rust, vrede en stilte. Pas als we helder
inzien hoe wezenlijk de leer van dukkha en die van anitya
zijn, zal de geese zichzelf niet !anger opsplitsen en zijn oor­
spronkelijke helderheid hervinden. Dan wordt hij, zoals dac
heet, 'ongeboren' of de 'ene geest', hierdoor wordt iedere
handeling 'niet-handelen', ofWel een spontane, intu'itieve
handeling.
Het komt erop neer dat mensen in hun dagelijks !even
teveel waarde hechten aan opvattingen uit het verleden, aan
bewusc denken, aan lineaire communicatie en wiskundige
symbolen en lang niet genoeg aan het inniitieve 'voelen'. We
vinden een centrale schijnwerper-visie dus veel belangrijker
Gedachre en denken 109
dan een breed overzichr en analyrische gegevens belangrij­
ker dan een 'onderbuikgevoel'. We moeren goed begrijpen
dar her nier her een of her ander is. Het gaat er juist om dat
we beseffen dat ze eikaar aanvulien. Doorgaans is de conditio­
nering van het convemionele zo krachtig en overweldigend
dat her alle sponraniteit in de kiem smoort.
Dit kun je heel duidelijk zien bij de opvoeding van kinderen.
Hier is de nadruk op abstract, lineair denken, gekoppeld
aan sociale opvattingen, soms zo groat dat het de aangebo­
ren, spontane uicdrukkingswijzen van een kind onderdrukr
en her denken van een kind kan beschadigen. We moeren
ons zeker niec overgeven aan al onze grillen en bevliegingen,
maar we zullen wel de intelligentie die niet is gebaseerd op
de al te geordende werkwijze van de rede en het denken
moeten leren herkennen. Dit is een inrelligenrie die we heel
duidelijk aan het werk zien als we onze ledemacen bewegen
en in- en uitademen. We lijken wel bang dat we onze geest,
ons denkvermogen, vergeten, alsof we dan in de diepte
storten en er niets meer is waaraan we ons kunnen vasc­
houden. Wij mensen durven ons niet toe te verrrouwen aan
bet spontane funccioneren dat ons van nature is meege­
geven. Dit raakt geblokkeerd als het wordt beperkt in zijn
natuurlijk functioneren door pogingen om bet met conven­
tionele middelen te begrijpen:
De duizendpoot was heel gelukkig,
tot een pad hem voor de grap eens vroeg:
'Zeg, welk been volgt bijjou op welk?'
Hij raakte danig in de war en gleed al
peinzend zo een greppel in. En daar
lag hij dan, denkend: hoe gaat !open ook al weer?
no Vrede en harmonie in het dagelijks !even
Jezus zegt dat we de betekenis van het !even pas zullen
kennen wanneer we als kleine kinderen zijn. Hieruit spreekt
duidelijk dat we in ons dagelijks !even geen vrede en geluk
zullen vinden zolang we niet de houding van een klein kind
hebben. In veel religies wordt gezegd dat we door de ogen
van een kind naar de wereld en alles wat erin gebeurt moeten
kijken. Dit is zo omdac een kind niec vol zic met concepten
en daarom in zijn handelen niet gehinderd wordt door hori­
zontaal denken dat is gebaseerd op het verleden en in de
toekomst wordt geprojecteerd. Een kind leeft in het huidige
moment. De wijze, vanwege tijn diepe Ultieme lnzicht,
leeft ook in het huidige moment. Soms wordt daarom
gevraagd of kinderen Zelf-gerealiseerd zijn.
Maar een kind weet helemaal niet wat Zelfrealisatie is en
heeft hier ook geen enkele behoefte aan! Een kind realiseert
zich helemaal niets, laat staan het Zel£ Want om je iets te
kunnen realiseren moet er een denkvermogen zijn, en in
zijn eerste levensjaren beschikt een kind slechts over een
heel elementaire vorm van denken. Bijna alle geestelijke
leraren zullen zeggen dat conceptualisering Zelfrealisatie in
de weg staat. Toen Ramana Maharshi zei 'dood de geest'
besefce hij maar al te goed dat de denkgeest ook het instru­
ment is dat je voor Zelfrealisatie nodig hebe.
Her denken ontwikkelt zich geleidelijk. Als dit niet zo was
en her denken met al zijn mogelijkheden en potentie al bij
de geboorte aanwezig was geweest, dan zou een kind -
omdat het nog niec geconditioneerd is - zeker beseffen dat
het Absolute in alle objecten in de wereld der verschijnselen
aanwezig is en dat dir het enige blijvende beginsd is in alle
verschijnselen. Dan had je kunnen zeggen dat een kind
Zelf-gerealiseerd is. Maar als ieder kind Zelf-gerealiseerd
Gedachte en denken III
zou zijn, was het spel van maya er nooic geweest. In ieder
mens is sprake van een geleidelijke mencale transformatie
van een baby zonder gedachten, naar een kind en vervolgens
naar de volwassene die in staat is tot verbaal denken.
Het denken ontstaac als een kind ongeveer twee jaar oud is.
Tot clan beschikc een baby slechts over een animale manier
van denken, die noch verbaal, noch logisch is. Op die niveau
lijkt de baby, net als een dier, oppervlakkig gezien op een
wijze, omdat her denken van een baby in deze pre-verbale
fase volledig vloeiend is, zonder intelleccuele conditione­
ring. Hee grote verschil cussen een baby en een wijze is dat
in een baby de twee dualiscische toestanden 'versmelten' en
'afgescheidenheid', 'harmonic' en 'disharmonie' naast elkaar
bestaan in de oorspronkelijke coescand van ogenschijnlijke
verwarring en chaos. In de wijze daarencegen zijn deze twee
toescanden volledig in balans en met elkaar verzoend, omdat
Zelfrealisatie door middel van het denken roe stand is
gekomen. Hee denken is dus het verschil tussen de kleucer
en de wijze.
De ontwikkeling van hec denken gaac geleidelijk en is pro­
gressief; van hec associeren van bepaalde woorden met
bepaalde voorwerpen naar hec formuleren van concepcen
over abscracte zaken, tot mecafysische vragen als 'wat hen ik
nu eigenlijk?' Tijdens deze ontwikkeling scuit het kind als
het een jaar of drie, vier is, op het verschijnsel 'dood' en het
idee van 'desincegracie', iets wac het daarvoor helemaal niet
kende. Dan ontdekc het kind het idee van 'leven' via het
ermee samenhangende concept 'dood'. Vanaf nu zet hec
idee 'incegracie is gelijk aan zijn, aan bestaan en non-inte­
gratie becekent desintegratie, dood, hec einde van zijn' zich
srevig vast in de geest.
112 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Vanaf nu realiseert een mens zich niec !anger dat non-inte­
gratie geen desincegratie becekent in her niets, maar dar we
opgaan in de ongemanifesteerde volheid van het Plenum,
de totaliteit van het ongemanifesreerde potentieel waaruir
de hele wereld van verschijnselen is voortgekomen. De
idencificacie met een zincuiglijk waarneembaar object als
afgescheiden entiteit met een eigen wil en zelfscandige
doener, wordc zo volledig dat hij zijn afgescheiden idencireit
niet door middel van wilskrachr kan opgeven - ook al accep­
reerc hij dat alleen het lichaam bij de dood uit elkaar valt.
Hij bedenkt dat de afgescheide·n entiteit (die verschillende
namen heeft, zoals 'geest' of 'ziel', of wat dan ook) naar een
andere wereld gaat en op een bepaald moment een andere
vorm krijgr, maar we! nog altijd een afgescheiden entiteit
blijft. Hij zal niec beseffen dar hij de werkelijkheid is, zolang
hij niet accepteen dat de dood her einde is. Door de macht
van maya - goddelijke hypnose - ziet de mens de denkbeel­
dige, zincuiglijk waarneembare wereld als werkelijk en de
Werkelijkheid als een illusoir niecsl
Als de voorkeur voor integratie (!even, besraan, geluk) en de
hiermee verbonden cegenpool, de afkeer van desincegratie,
eenmaal srevig in de psyche van een kind geworceld zijn,
gaat hij geluk als een object zien en najagen. Maar die is een
puur subjeccieve scaat. De 'ik-entiteir' blijft die idee van
geluk vanaf nu heel gedreven najagen en hec is onlosmake­
lijk verbonden met de 'ander' die gezien wordt als de vijand.
Ieder conflict met een 'ander' maakt die denkbeeldige
probleem alleen maar grocer. Deze denkbeeldige jacht naar
denkbeeldig geluk zal pas stoppen als iemand helder inziet
dat de tijdspanne waarin die najagen plaatsvindt, een
concept is (nacuurkundigen vertellen ons dat 'tijd' niet
bestaat), dat wat werkelijk bescaat zich alleen maar in het
Gedachte en denken Il3
moment kan voordoen en dat alles wat op een bepaalde
tijdsduur is gebaseerd een illusie is.
Wilskracht en begeerte metals gevolg het najagen van denk­
beeldig geluk, leiden altijd tot de angst voor mislukking.
Deze angst om niet te krijgen wat je verlangt is op zijn beurt
onvermijdelijk gekoppeld aan de hoop dat je op een goede
dag bevrijd zult zijn van deze angst. In wezen zit je dus aan
twee kanten vast, je jaagt denkbeeldig geluk na en tegelijker­
tijd zoek je naar bevrijding van deze dwangmatige zoektocht
naar geluk. Dit is het eeuwige probleem in ons dagelijks
!even. Terwijl we dit mythische geluk najagen, hebben we
geen tijd om van het huidige moment te genieten. In feice
willen we tegelijkertijd gelukkig zijn en vrij zijn van dit
najagen van geluk alsof het een object is.
Het komt erop neer dat we het Onvergankelijke in het tij­
delijke zoeken, en het permanence van de Eenheid in de
dualiteit van de cijdelijke wereld der verschijnselen. Die
afschuwelijke dilemma maakt ons dagelijks leven tot een
hel. Deze situatie duurt voort tot we beseffen - de Zelfreali­
satie - dat een zintuiglijk waarneembaar object de Verheven
Subjectivireit nooit zal bevatten zolang hij dit als een ander
object beschouwt. En dit is nu precies wat wij mensen doen.
***
Veel mensen kennen in hun leven momenten waarop hun
denken en inm'itie volledig in balans waren en de dingen die
ze deden verrassend genoeg ongelooflijk effectief tot stand
kwamen. Ze hebben ervaren dat deze balans tussen denken
en intu'itie de geconcemreerde aandacht die nodig was voor
de betreffende handelingen niet verstoorde. Het is zelfs zo
u4 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
dat deze geconcencreerde aandacht alle afleidende gedach­
cen buitensloot en juist aan de basis stond van de geslaagde
handeling.
De zen-term 'mindfulness' wil ik met behulp van het vol­
gende voorval proberen uir re leggen. De schoonmoeder
van mijn dochter was door een ziekte aan bed gekluisterd.
Ze was een bijzondere vrouw. Ze was niet bitter vanwege
haar ziekte, maar had zich helemaal aangepast aan haar
omstandigheden. Op een ochtend kwam de 'kokosnoten­
man' om zijn werk te doen. Hij klom in de twee kokos­
palmen in de tuin, haalde de kokosnoten eruit en liet ze op
de grond vallen. Toen hij klaar was, liep hij het huis in en zei
tegen de vrouw deze huizes dat hij zesenveertig kokosnoten
had geteld. Ze zei meceen dat het er achtenveertig hadden
moeten zij n en dat er misschien twee waren weggerold
waardoor hij ze had gemist bij hec cellen. De man was totaal
verbaasd. Hij liep weer naar buiten en pakte de twee kokos­
noten die hij voor zichzelf apart had gehouden. Na een paar
minuten rapporteerde hij dat hij de twee verloren kokos­
noten had gevonden en dat er nu in totaal inderdaad acht­
enveertig kokosnoten waren. Terwijl ze hulpeloos in bed
lag, had de nog niet zo oude dame de 'plof' van iedere geval­
len kokosnoot geteld.
De essentie van de zen-filosofie - misschien vergelijkbaar
met advaita in her hindoe1sme - is de staat van 'niet-denken',
de meest alerte geese. Op een bepaald moment tijdens ons
dagelijks werk kan het gebeuren dat onze denktaal de vrije
hand krijgt, doordat we onze gewoonlijke voorkeur voor
teveel rationed, convergent denken loslaten. De Japanse
meescer-zwaardvechrer weet dat het onbekende geen ego­
bewustzijn bevat (bewust denken heeft dit wel) omdat her
Gedachte en dcnken ll5
zich nier op het niveau van het dualisme beweegt. Als
bewust denken wordt nagelaten en er geen enkele gedachte
is over het winnen van de wedstrijd, dan maakt her zwaard
bijna uit zichzelfde bewegingen die her moet maken.
Sun Tzu, de grote Japanse krijger, schijnt het zo te hebben
gezegd: 'Iedere strijd willen winnen is niet het beste doel.
De hoogste overwinning is winnen zonder te willen winnen.'
De staat van niet-denken is een staat van grote alertheid. In
deze staat is de geest vrij van alle strijdige gedachten over
leven en dood, winnen en verliezen; daarom werkt hij dan
op de meest natuurlijke en effectieve manier.
In de staac van niet-denken is her persoonlijke 'ik' met zijn
denkende geest die altijd in de toekomst bezig is, niet aan­
wezig. Net als de meester-boogschutter in het hindoei"sme
staat de Japanse meester-zwaardvechter boven ieder dualisme.
Uit mijn eigen dagelijks leven kan ik me twee gelijksoortige
voorvallen herinneren. De eerste keer was nadat ik in
Bombay voor mijn B.A. examen was geslaagd en ik naar
Londen vertrok om te gaan scuderen aan de London School
of Economics. Ik moest een toelatingsexamen afleggen voor
een bepaald economisch onderwerp, maar er was geen
curriculum. Ik kon me dus niet specifiek op her onderwerp
voorbereiden en alleen vluchtig de elementaire punten
ervan doornemen. Toen het vragenformulier werd uit­
gedeeld, zag ik dat er een mime keuzemogelijkheid was. Ik
koos enkele algemene onderwerpen waarop ik de econo­
mische basisprincipes kon toepassen en beargumenteren, en
waarvoor ik verder weinig achtergrondinformatie nodig
had. Ik kon het antwoord dus vrij ontspannen opschrijven.
Misschien kwam dit ook doordat ik besefte dat de toets
n6 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
meer bedoeld was om de minder gemotiveerde kandidaten
eruit te halen en niet zozeer om ons niveau te testen. Ik had
ook ontdekr dat degenen die hun bachelor hadden gehaald
en zich hadden aangemeld voor de Bachelor of Commerce
(B.Com., commerciele economie) opleiding, doorgaans
alleen de aantekening 'gedeeltelijke vrijstelling' kregen. Dit
berekende dat ik het jaar erop een accountancy-examen
moest afleggen, omdat dit vak geen onderdeel uitmaakte
van mijn B.A.-opleiding.
Toen de resultaten bekend w�ren moest ik bij professor
Plant komen voor mijn cijfer. Nadat ik tijdens onze kennis­
making mijn naam had genoemd, nam hij de lijst door,
keek vervolgens glimlachend op en zei: 'Algehele vrijstel­
ling'. Toen ik vertelde dac ik in India mijn B.A. had gehaald,
maar niet mijn B.Com., keek hij opnieuw naar de lijst en
herhaalde: 'Algehele vrijstelling'. Hij stak zijn hand uit, we
namen afscheid en stomverbaasd liep ik de kamer uit. Toen
ik mijn vrienden vertelde dat ik algehele vrijstelling had
gekregen, konden ze het niet geloven en zeiden ze dat ik het
nog eens moest nakijken als de lijst op her bard hing. Er
bleek niets veranderd. Later begreep ik dat de examinatoren
zo onder de indruk waren van mijn antwoord dat ze me een
algehele vrijsrelling hadden gegeven. Hierdoor was ik de
enige B.Com. aan de Universireit van Londen die nog nooit
een accountancy-examen had afgelegd! Naruurlijk hen ik
me later wel in accountancy gaan verdiepen.
Het enige wat ik me later nog van het examen kon herin­
neren, was dit ik tijdens het schrijven volledig afgestemd
moet zijn geweest op de polsslag van het universum. Mijn
lichaam en geest werkten vanuit volledige ontspanning,
zonder gedachten, laat staan bezorgdheid, over wat er zou
Gedachte en denken u7
kunnen gebeuren. Ik herinner me dat ik, terwijl ik de
examenzaal uitliep, alleen maar blij was over mijn ver­
richtingen zelf
Tijdens her tweede voorval gebeurde iets soortgelijks. Ik was
aan her golfen met de beroeps-golfer die aan de dub ver­
bonden was. Het was de eerste dag van mijn vakantie en
toen ik bij de eerste tee stand, had ik her fantastische gevoel
dat ik in topconditie was. Ik voelde me ontspannen en keek
uit naar een rondje golf. Het ging niet om winnen of verlie­
zen, niet van mijn gezicht en ook niet van geld! Na afloop in
het dubhuis bleek dat ik mijn beste rondje met het laagste
puntenaantal ooit had gespeeld. De beroepsspeler met wie
ik had gespeeld hoefde dat niet nog eens extra te zeggen, op
een bepaald moment moest hij namelijk echt zijn best gaan
doen om zijn gezicht niet te verliezen.
Ik had die dag veel geleerd. Als eerste dat de beste resultaten
'komen' - en niet warden 'gepresteerd' - als je je concentreert
op het werk zelf, op wat je in het moment doet, of je nu een
bal slaat, een verslag schrijft, of wat dan ook. Deze concen­
tratie brengt geen spanningen met zich mee, maar is juist
ontspannen. Deze treedt op als er geen verstorende gedach­
ten zijn over het resultaat van je inspanningen. Bij echte
concentratie en ontspanning gaat de inspanning moeiteloos
als vanzelf en zo gaat het met alle verdienstelijke inspan­
ningen van experts op hun vakgebied. Uit zo'n vanzelf­
sprekende handeling spreekt de Vreugde van het Zijn die
wordt ervaren in de handeling zelf, onafhankelijk van het
mogelijke succes dat erop volgt.
***
n8 Vrede en harmonie in her dagelijks leven
Zoiets ervaart een gemiddelde mens slechts af en toe, maar
voor de wijze is het heel gewoon. Nadat hij de ware aard van
de Werkelijkheid heeft aanschouwd, beseft de wijze dat de
onderlinge verbondenheid binnen de dualiteit het weefsel is
waaruit de wereld van verschijnselen bestaat. Hij beseft dat
juist het willekeurig accepteren van een bepaald aspect van
het leven en het uitsluiten van een ander aspect voor con­
flicten zorgt in het dagelijks leven. Oit besef zorgt voor een
diepgewortelde, natuurlijke balans in het leven van de wijze.
De wijze leidt zijn fysieke bestaan zolang dit hem is gegeven
en schikt zich voortdurend soepel in war er ook gebeurt,
zonder dat hij zijn diepgewortelde gevoel van gelijkmoedig­
heid en harmonie verliest. De wijze leidt geen eigenwillig
leven, hoewel dit er in de ogen van anderen soms doelloos
uit kan zien. Een zen-gedicht zegt bet zo: 'Wilde ganzen
hoeven zich niet te spiegelen; het water vraagt niet om hun
beeld.'
War hen je nu aan het doen? Kijk je tv? Lees je een boek?
Ben je aan het wandelen? Zit je in een stoel of lig je in bed
te rusten? Ben je aan het werk? Heb je een zakelijk gesprek
met een collega of klant? Praat je met een vriend of meer­
dere vrienden? Zit je in de auto? Geef je een lezing? Schrijf
je een brief? Maak je een schilderij? Doe je lichamelijke
oefeningen? Ben je op een feest? Zit je te eten? Poets je je
tanden? Zit je op het toilet? Genier je van een douche? Wat
je ook aan het doen bent, stel dat iemand je vraagt of je je
op dit moment op je gemak voelt bij jezelf, clan zou je meest
eerlijke antwoord waarschijnlijk zijn: 'Ik weet het niet.' Was
de vraag geweest: 'Heb je er plezier in?' clan zou het ant­
woord waarschijnlijk weer 'Ik weet het niet' zijn. (Nu ga ik
Gedachte en denken u9
er even van uit dat je deze vraag niec krijgt als je prettig aan­
geschoten bent!)
Hieruit blijkt duidelijk dac we ons vaak niet volledig bewust
zijn van de sicuatie. Er is geen sprake van helder en volmaakc
gewaarzijn in het moment, wat betekenc dat er een onder­
stroom is van onbehaaglijkheid, onzekerheid en misschien
zelfs van angst dat je iets verkeerd doet of dat iemand je
bedriegt. Hoe dan ook duidt het op een voortdurende
onderstroom van stress en spanningen.
Dus bij alles wat je doet, of je nu iets leuks doer of serieus
aan het werk bent, wordt de aanwezigheid van volmaakt
gewaarzijn in het moment gevraagd. Dan is er sprake van
spontaan en efficient handelen, waarbij de werkgeest zich
richt op het werk dat voorhanden is, zonder dat de denk­
geest allerlei twijfels en problemen veroorzaakt door zichzelf
ce projecceren in een onzekere, denkbeeldige coekomst.
De werkgeest houdt vooraf al rekening mec de verschillende
mogelijke alternatieven en de eventuele resultaten, waarbij
hij zich baseert op bestaande gegevens. Als er in het moment
geen handelingen plaatsvinden, dan zorgen volmaakt
gewaarzijn en volledige ontspanning sarnen voor vrede en
harmonic en de afwezigheid van stress en spanningen.
Die komt doordac wat er in het moment gebeurt op een
onpersoonlijke manier wordt waargenomen, dus zonder te
vergelijken en oordelen.
Volmaakt gewaarzijn en volledige ontspanning in het
moment leiden cot spontaan en efficient handelen en tot
vrede en harmonie bij niet-handelen. Die gebeurt alleen als
het 'ik', de ego-doener die denkbeeldige problemen in een
denkbeeldige toekomst creeert, er niet is. En ook die zal zich
120 Vrcde en harmonie in hct dagelijks !even
alleen voordoen wanneer volledig wordt ingezien dat er in
her !even geen individuele doener is, geen jij en geen 'ander',
en dat wat er is gebeurd niet had kunnen gebeuren als het
niet de wil van God was geweest, overeenkomstig een uni­
versele wetmatigheid. Je diem er dus volledig van door­
drongen te zijn dat een handeling zich alleen maar kan
voltrekken wanneer die de wil van God is en dat ieder gevolg
van een handeling, verricht door een bepaald lichaam-geest
organisme, dus ook de wil van God is.
Vaak vragen geescelijk zoekers zlch af wat dit inzicht, of het
gebrek eraan, met het dagelijks leven te maken heeft. Die is
een goede vraag die een helder antwoord verdient dat de
verwarring niet nog grocer maakt. Onze ervaring is dat bijna
alles war we doen of ervaren met een gedachte of gevoel
begint, en her oprijzen van een gedachte of gevoel in het
bewustzijn hebben wij zelf niet in de hand. We zien of horen
iers (of een ander zintuig reageert op een bepaald object) en
als reactie komt er een gedachce of gevoel op. Deze gedach­
ce komt in hec bewustzijn op en komt overeen met je lots­
beste �ming, met de programmering van je lichaam-geest
orgamsme.
Boosheid, angst, blijheid, spijc, afkeer of mededogen kan
bijvoorbeeld zo'n reaccie in het moment zijn. Zo werkt het
bij alle reacties die als gevolg van de programmering van het
lichaam-geest organisme omhoog komen. Of er al dan niet
sprakc is van inzicht, en of de beuokkene een wijze of een
doorsnee mens is, heeft er niets mee te maken. War er ver­
volgens gebeurt hangt voor een dee! af van de mace waarin
inzichc aanwezig is.
Gcdachte en dcnken 121
Dit is wat er zou kunnen gebeuren: a) de gedachte of het
gevoel vertaalt zich spontaan in een handeling; of b) de
werkgeest komt eraan te pas en neemt bezit van de gedach­
te of bet gevoel, afhankelijk van de mate en diepte van het
aanwezige inzicht. Is er geen inzicht, dan komt de denkgeest
om de hoek kijken, waardoor her ego verwikkeld raakt in de
horizontale tijd. Zodra je helder inziet dac deze verwikke­
ling plaatsvindt, komc er een einde aan. Als de gedachte of
bet gevoel niet leidt tot een bepaalde handeling, dan neemt
de wijze of de man met inzicht de gedacbte of bet gevoel
alleen maar waar terwijl deze uit bet bewustzijn verdwijnc.
Preciezer gezegd: het inzicht zelf leidt tot onpersoonlijk
waarnemen van het verdwijnen van de gedachte, zonder
enige betrokkenbeid. Die proces coonc het opkomen van de
gedachte of het gevoel en het verloop ervan tot hij weer ver­
dwijnc.
Ik herinner me een gebeurcenis, een ervaring die ik als leer­
ling op school had. ik zal cwaalf of dercien jaar zijn geweest,
toen we voor her eerst les kregen in algebra. Ik was helemaal
in de ban en kon nier wachcen op her examen aan het eind
van het kwarcaal. Ik was echt bang dat ik dood zou gaan
voordar het examen plaatsvond. Trouwens, in ons dagelijks
leven ervaren wij 'een ervaring' allemaal als een partijdig
oordeel dat zich als iets absoluuts voordoet. Maar in wezen
is het een dynamisch proces. Ik ervaar omdat ik wil ervaren.
De wens tot ervaren is w dwingend dat het een behoefte
wordt. De bron van deze dwang kan teruggevoerd warden
tot de wil, her instrument waarmee de absolute Bron zich
manifesteert. Ieder schepsel verwezenlijkt onvoorwaardelijk
zijn eigen 'wezen', omdat de absolute Bron zichzelf onvoor­
waardelijk verwezenlijkt in ieder wezen. Vanaf het moment
waarop de mens zichzelf idemificeert met het lichaarn-geest
122 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even
organisme wordt zijn aanspraak op zijn individuele wezen
absoluut: de zoektocht van het individu naar het bewustzijn
van her Absolute Zijn wordt noodzakelijk en dwingend.
De 'wil tot ervaren' (en de bijbehorende handelingen) is
absurd omdar her doel nooit wordt bereikc. Volledig door­
drongen raken van deze absurditeit - namelijk dat her indi­
viduele wezen zijnAbsolute nacuur niec kan realiseren-is her
uiteindelijke doel van iedere spiricuele zoektocht!
In de 'wil tot ervaren' is in principe geen sprake van dua­
lisme tussen de uiterlijke wereld en het individuele bewust­
zijn. AJs je je naar buiten richr om ervaringen op re doen,
dan is her individuele 'ik' niet zozeer gelnreresseerd in de
buitenwereld, maar in her bewustzijn van het absolute
Zijn dar her 'ik' in contact met de wereld hoopt re vinden.
Diep vanbinnen is her 'ik' in zijn contacten met de buiten­
wereld niet ge'interesseerd in het individuele lichaam-geesc
organisme, maar in het bewustzijn van het Zijn.
AJs je een extatische ervaring van vervulling hebt, clan heb je
in wezen al je inceresse voor de buitenwereld en hec lichaam­
geest organisme verloren. Je kunt zeggen dat het 'ik' wordt
voorbereid om in die extatische ervaring re sterven. Voordat
deze ervaring zich voordeed, was het idee dat je 'niet moest
sterven voor je onderneming geslaagd was'. Dus wat betreft
je 'wil tot ervaren' was er geen onderscheid tussen het
lichaam-geest organisme en de buirenwereld. Beide zijn
nodig om te kunnen ervaren en na de ervaring hebben ze
hun werk gedaan.
Deze intieme verbinding russen de buitenwereld en her
individuele lichaarn-geest organisme kun je duidelijk rerug-
Gedachce en denken 123
zien in de psychologische toestand van je geese. Ben ik in
een 'positieve' staar, dan is het leven zo goed als maar zijn
kan. De buirenwereld en 'ikzelf' worden allehei als posirief
ervaren. Mijn 'sraat' lijkt een soort werveling te veroorzaken
die dat war ik ervaar fixeert: ik hen verdriecig omdar ik de
wereld als duisrer ervaar en ik ervaar de wereld als duister
omdar ik verdrietig hen. De manier waarop ik mezelf en de
wereld ervaar, lijkt op de reflecties van een object wanneer
er twee spiegels tegenover elkaar staan.
Met andere woorden: in theorie leef ik in het huidige moment
dat zich bij voortduring verplaatst, maar in de praktijk merk
ik dat ik vast zit in de tijd, die ondanks mijzelf wel lijkt te
stromen. Ik leef in een droom van de toekomst die zichzelf
voortdurend herhaalt. Ondanks mijn wil om het altijd-nieu­
we te ervaren, lukt het me dus niet om in bet huidige moment
te leven. Ik merk dar ik vastzit.
Het inherente dualisme in iedere wil tot ervaren, lijkr zich
re weerspiegelen in mijn hanger naar het bestaan en mijn
angst voor her bestaan. Hierdoor word ik de slaaf van mijn
huidige bestaan, mijn huidige ervaring. Deze immobiliteit
van mijn wil tot ervaren is de grondoorzaak van mijn
ongeluk: ik heb verwachtingen omtrent de toekomsr geba­
seerd op mijn huidige ervaring, in plaats van rustig af re
wachten wae de roekomst brengr als deze daar is. We
moeren deze absurdireie niet zien als iets waartoe we veroor­
deeld zijn, maar erkennen en inzien dat verandering nood­
zakelijk is; een verandering die je niet kunt 'bewerksrelligen',
maar die zich alleen vanuit diep inzichr kan voltrekken. We
zullen de oplossing voor her probleem nooit vinden. Her
probleem moet zelf oplossen door her recht in de ogen te
kijken.
124 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Behalve de wil rot ervaren streven we in ons dagelijks leven
ook voortdurend naar meer kennis en informatie. Een
bepaalde hoeveelheid rechnische kennis over je vakgehied of
beroep is natuurlijk nodig. Maar de geest raakt gewend aan
en verlangt voortdurend naar meer kennis en ervaring, bijna
alsofhet om een competitie met 'anderen' gaat. Her jammer­
lijke hiervan is dat deze opeenstapeling voor wijsheid wordt
aangezien. lemand met veel ervaring wordt nogal eens
verward met een wijs iemand. Maar in werkelijkheid kun je
wijsheid niet scheiden van spontaniteit, terwijl de opeen­
stapeling van kennis en inforinatie zich baseert op her
geheugen. Dit hecekent natuurlijk niet dat een ongeletterde
meceen ook een wijze is.
Een echce wijze is iemand die niet voortdurend op zoek is
naar meer. Doorgaans is hij bevrijd van dit soort processen,
waardoor hij ontspannen en spontaan opensraae voor war
her moment brengc. Alles war uit de stilte omhoog komr, is
spontaan en geen op verzamelde informaeie gebaseerde
reactie. Deze seilee is geen verworvenheid, maar een vanzelf­
sprekend gevolg van her feir dar hij volledig gewaar is van
iedere gedachte, ieder gevoel en iedere reactie. In die gewaar­
zijn, die zuiver gewaarzijn, lose ieder denken en reageren op
en blijft de geest leeg en open voor het moment. Als de geest
stil is, wordr dae wat er gebeurc een spontane handeling die
niet is gebaseerd op verzamelde informatie. Zo' n handeling
heefc iets heiligs en myseerieus, juise omdae deze niet is
gebaseerd op verzamelde informatie en condicionering.
Onze natuurlijke staat, als onlosmakelijk onderdeel van de
Toealiteir, is een seaar van ontspanning. Deze ontspannen,
vrcdige, kalme seaat onderscheide de wijze al snel van de
gcmiddelde mens. Een wijze heeft de afgescheidenheid van
Gedachte en denken 125
de Totaliteit die de oorzaak is van agressiviteit, spanningen
en angsten met behulp van Gods genade weten te overbrug­
gen. Alleen de overgave aan deze Totaliteit kan de wezens­
vreemde spanningen en angsten uit ons systeem verwijderen.
Dit is geen gedwongen, uit frustratie of verbittering geboren
overgave, maar een zacht ingefluisterde overgave als gevolg
van een helder inzicht in onze ware natuur. Het inzicht van
de wijze is eenvoudig genoeg, namelijk: in deze wereld van
verschijningsvormen zijn wij geen onafhankelijke entiteiten
met wilskracht en een vrije wil, maar slechts uniek gepro­
grammeerde lichaam-geest organismen, of instrumenten,
waardoorheen de Bron - dat wat 'Ik' werkelijk hen en dus
niet het 'ik' dat zich voortdurend ergens mee identificeert -
werkzaam is. De wijze begrijpt dat zijn functioneren hande­
lingen en gebeurtenissen teweegbrengt, die overeenkomstig
een universele wetmatigheid ook horen te gebeuren. Dit
gaat het menselijk verstand volledig te boven.
De oorzaak van alle angst, dat waardoor de gemiddelde
mens zijn natuurlijke, ontspannen staat verliest, is de indi­
viduele entiteit, de identificatie met een specifiek lichaam
en een naam, alsof dit een afgescheiden, autonoom en onaf­
hankelijk individu is met een wil en vrije keuze. In het dage­
lijks leven zijn angst, verlangen en alle andere vormen van
affectiviteit slechts manifestaties van de pseudo-entiteit.
Juist deze pseudo-entiteit client te verdwijnen en niet zozeer
de manifestaties van deze pseudo-entiteit. We dienen angst,
als verschijnsel in ons dagelijks leven, helder te analyseren
en begrijpen. Het subjectief noumenale is Wat-We-Zijn,
maar door de identificatie met een afgescheiden entiteit die
zich onderscheidt van anderen, ontstaat her ongelukkige
concept 'angst'. In de Upanishads staat: 'Angst bestaat waar
een "ander" bestaat.' Angst is dus een verschijnsel dat zich
126 Vrede en harmonie in hec dagelijks leven
voordoet in de relatie tussen 'mij' en de 'ander' en is de
oorzaak van agressie. Angst en agressie zijn onderling met
elkaar verbonden, de een is de oorzaak van de ander. Ze
komen allebei voort uit onze behoefte aan bevrediging of
voldoening.
Bevrediging is een normale, basale behoefte. Zo eten we om
onze hanger te bevredigen. Maar het wordt heel anders
wanneer de gezochte voldoening is gestoeld op een verlangen
naar macht of status in de maatschappij. Als angst voort­
komt uit een mogelijke, directe fysieke dreiging, clan ver­
dwijnt die angst zodra het gevaar verdwijnt. De angst van de
primitieve mens is gebaseerd op een instinctief gevoel van
gevaar en verdwijnt ook weer met dit gevaar zonder sporen
na te laten. Maar tegenwoordig zijn mensen uit gewoonte
bijna voortdurend gespannen, omdat we ons in wezen
agressief opstellen tegenover de 'ander'. Deze wordt name­
lijk als een bedreiging gezien bij alles wat wij voor onszelf
hopen en proberen te bereiken.
De mens is tegenwoordig zo gewend aan die toestand van
voortdurende angst en bezorgdheid, dat hij inmiddels ver­
slaafd is geraakt aan psychologische angst. Wat in wezen
slechts een fysieke, natuurlijke biologische reactie is op een
acuut gevaar, iets wat bijna alle dieren kennen, is veranderd
in een chronische, psychologische toestand. Hierdoor zijn
wij het zelfs vreemd gaan vinden wanneer we op onbewaak­
te momenten ontspannen zijn en even geen last hebben van
die benauwende angstgevoelens die onze tweede natuur en
gevangenis zijn geworden.
De mens zit niet fysiek gevangen, maar de 'gebondenheid
'
waarover we spreken verwijst doorgaans naar een gebond
en-
Gedachte en denken 127
heid die wordt veroorzaakt door de geest. En alles wat door
de geest wordt geschapen, kan niet anders clan een illusie
zijn. Ik heb een Amerikaanse vriend, Gary, die me over een
gebeurtenis uit zijn !even vertelde. Enkele jaren geleden
ging zijn vrouw er plotseling vandoor en liet hem alleen
achter met de zorg voor hun drie jaar oude dochterrje. Op
een avond bracht hij baar naar bed nadat hij haar te eten
had gegeven en in bad had gedaan. Hij bleef nog even bij
haar zitten en rookte zwijgend een sigaret. Zijn dochtertje
had goed door hoe hij zich voelde en vroeg of hij verdriecig
was. Toen hij 'ja' zei, antwoordde het meisje heel eenvoudig:
'Pap, als je niet aan mamma denkt, voel je je ook niet ver­
drietig.'
Een schrijver schreef ooit dat de grootste pech van de mens
is dat hij niet een of ander orgaan heefc, een soon ooglid of
rem waarmee bij een bepaalde gedachte - of al het denken
- kan maskeren of blokkeren als dat nodig is. Verstand en
denken zijn vanzelfsprekend belangrijke instrumenten voor
ons overleven en ook voor het bouwen van vliegtuigen en
her schrijven van mooie, beeldende zinnen. Maar zelfs de
grootste wetenscbappers zullen erkennen dat bet niet de
ratio is die belangrijke, nieuwe uitvindingen bedenkt. lees
anders doet die - 'ices doet ergens wat waarvan wij geen
weet hebben!' Albert Einstein gaf nederig toe dat de verge­
lijking E=MC2 'van buitenaf' was gekomen.
Het komt erop neer dat wij mensen niet weten hoe we
moeten denken. Hoe clan ook denken we te vaak op een
verkeerde manier. Onze zogenaamde ratio is in hoge mate
gecondirioneerd, zowel psychologiscb als maacschappelijk.
Wat we doorgaans onder redeneren verscaan, zijn in werke­
lijkheid vaak pogingen van de geest om zijn reactieve gedrag
128 Vrede en harmonic in her dagelijks !even
en emotionele behoefcen goed te praten. Een gezegde luidt:
veel mensen klagen over hun uiterlijk, maar niet over hun
hersens. Onze ratio mag dan de grootste zegen van de mens
zijn, maar het is ook een vloek en misschien zelfs wel ons
grootste euvel. 'Ons denken schenkt ons een zekere mate
van heerscbappij over de wereld, maar ontneemt ons ook
iets door ons af te scheiden van de wereld. Deze afgeschei­
denheid is de belangrijkste oorzaak van de gebondenheid en
ellende van de mens.'
Doordat we onszelf van de wereld afgescbeiden hebben,
kunnen we gewoonweg niet accepteren dat de becekenis van
bet leven ligt in het feit dat bet stopt. Ons veelgeprezen
denken vertelt ons dac her gewoon absurd is om te accepte­
ren dat het !even slechts bestaat uit de momenten tussen
geboorte en dood. Dat zou ons gelijkstellen aan de dieren!
Ons hele bestaan - ons lijden - moet gewoon een grotere
betekenis hebben! En als we die niet van het universum zelf
te horen krijgen, dan bedenken we zelf wel iets. En zie daar:
een hele wereld aan goden en religies, 'ismen', landen en
staten en zelfs lifestyles. Als we niet een hoogste reden voor
ons bestaan, ons leven, kunnen ontdekken, clan creeren we
redelijk bevredigende aardse doelen: een coekomstig Utopia,
vrijheid of vooruitgang.
Misschien bad Joseph Campbell het bij bet recbte eind toen
hij zei: 'lk geloof niet dat het !even een doe! heefc. Hee leven
bestaat uic een hoop protoplasma met de drang om zich
voon ce plancen en te blijven bestaan.' Misschien is die alles
wat we hier komen doen: 'Gaar heen en vermenigvuldigt u.'
Misschien k.rijgen we antwoorden op al onze vragen en mis­
schien ook niet. Dit is wat Gertrude Stein ooit zei:
Gedachre en dcnkcn 129
 Er is geen antwoord,
Er zai nooit een antwoord zijn,
Er is nooit een antwoord geweest,
Dtit is het antwoord.'
Er wordt wel gezegd dae God de mens schiep omdat hij van
verhalen houde, varianten van maya en lila. Of dat zo is ...
die is in ieder geval een goed verhaal:
Ooit, slechts em paar honderd jaar geleden nog, geloofden de
meeste westerlingen dat de planeet waarop zij woonden zich
in het hart van het universum bevond. Toen ontdekte een
grote wetenschapper, Galileo genaamd, dat de aarde om de
zon draait en dat de zon daarom in het centrum moet staan.
De katholieke kerk geloofde dat de schepping voor de mens
geschapen was en dwong Galileo om zijn uitspraak terug te
nemen. Dit gebeurde in I630, maar de kerk rehabiliteerde
Galileo pas in 1979.' Toen hadden astronomen en natuur­
kundigen natuurlijk allang ontdekt dat de zon zelfslechts een
relatief kleine ster is die zich aan de rand van een relatief
klein sterrenstelsel bevindt in een universum dat miljarden
sterrenstelsels omvat die weer ontelbaar veel miljarden sterren
bevatten. Het vaticaan schonk Galileo absolutie, maar deed
verder geen uitspraken over het centrum van het universum.
Die each al krankzinnige verhaal gaat nog verder: astrono­
men hebben onlangs ontdekt dat de Big Bang alles in het
universum uit elkaar slingerde en dae ieder punt in her uni­
versum als hee cenerum beschouwd kan warden. Wat je
geloofde - en hoopte - klopt dus: je bent nag altijd het
centrum van hee universum! Hier volgt dan nog de plot van
die meeslepende drama: volgens Albert Einseeins onedek­
king van de ruimtetijd kunnen we ons niet in de ruimee
130 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
bevinden als we ons tegelijk ook niet binnen de tijd bevin­
den. Misschien kunnen we ons alleen maar in het HIER en
NU bevinden.
Een fundamenteel, door de geest geschapen probleem voor
ons dagelijks leven is overduidelijk: de mens weec niet war
hij van het !even verlangt. En erger nog, hij neemt in alle
drukte niet eens de tijd om even rustig re gaan zitten en over
dit probleem na ee denken. Hij denkt dae hij wel weee wae
hij van het leven verlange: plezier! Zo bezien lijkt er geen
enkel probleem. Hee probleem· is echeer dat hij niet weee
wae 'plezier' inhoudt en hoe en waar hij dit kan vinden.
De meesee mensen jagen lichamelijke en materiele geneug­
een na, omdae ze denken dat die ze gelukkig zal maken. Of
ze zoeken verschillende vormen van psychologische vol­
doening in de hoop dat die ze 'plezier' of geluk brengt. Maar
al snel komen ze erachter dat dit plezier of geluk kortsron­
dig is, waarop de zoektocht naar nieuwe wegen naar geluk
onverminderd verder gaat. Hee kome erop neer dae het
gezochte zich altijd in een denkbeeldige eoekomse bevinde
en nooie in hee huidige moment. Die is hee echee probleem.
Sleches enkele bevoorrechee mensen komen tot het inzicht
dac hee gezochte niec iets is wat hun lichamelijke en psycho­
logische behoeften kan bevredigen, maar dae het iets is wat
in het huidige moment, HIER en NU, al aanwezig is
wanneer de geest seil en rustig is, en niet druk en verward in
de weer met een verre, niet bestaande toekomst. Echt 'plezier'
in het !even betekenr bevrijding van angst, bevrijding van
een gevoel van ontoereikendheid en bevrijding van voorbij­
gaande ervaringen die alleen maar leiden tot frustratie en
'een roekomst najagen' in de denkbeeldige roekomst.
Gedachte en denken 131
Ze zullen vinden wat ze zoeken als ze beseffen dat ze geen
behoefte hebben aan plezierige, kortstondige ervaringen,
maar aan vervulling, vrede en harmonic in het huidige
moment. Echt geluk vind je niet in het positief ldinkende
'plezier', maar je zult het vinden als je je nooit meer onge­
makkelijk voelt bij jezelf en anderen, en dit kun je zelf
blijvend ervaren. Wie vrede en harmonie ervaart is vrij van
dwangmatig conceptualiseren van verleden en toekomst,
vrij van de spoken van het verleden en de denkbeeldige
doelstellingen in de toekomst. Slechts de eigen ervaring van
deze vrede en harmonie zal je ervan kunnen ovenuigen dat
deze vrede niet hetzelfde is als de verveling waar we zo bang
voor ZlJn.
De 'gebondenheid' die wij mensen ervaren heeft ook een pas­
sieve oorzaak. We hebben voortdurend het gevoel dat we
gevangen zitten omdat we een bepaalde mate van controle
over ons dagelijks leven lijken te hebben. We leiden, zo zeggen
we, 'ons' leven en toch kunnen we het diepgewortelde, aan­
houdende gevoel dat we hulpeloos zijn overgeleverd aan een
andere wil, van een andere superieure orde, niet van ons
afschudden. Schopenhauer noemde deze wil 'een metafysi­
sche entiteit, een soort Universeel Bewustzijn, waartoe het
individueel bewustzijn zich verhoudt als een droom tot de
werkelijkheid.' Bevrijding uit die gevoel van gebondenheid
ontstaat pas wanneer we werkelijk beseffen dat het universum
een ononderbroken geheel is en we onvoorwaardelijk accep­
teren dat er een mysterieuze, wonderbaarlijke orde voortkomt
uit iecs wat er in onze ogen als een enorme chaos uitziec.
Een van de best bewaarde geheimen van het universum en
wat de menselijke geest in verwarring brengt, heeft te maken
met de vraag rond deparadoxale aard van waarschijnlijkheid.
132 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Filosofen breken hun hoofd hierover sinds Pascal deze tak
van de wiskunde introduceerde. Von Neumann, waar­
schijnlijk de groocste wiskundige van de vorige eeuw,
noemde dit 'zwarte magie'. De paradox is dat de Waar­
schijnlijkheidstheorie de algemene uitkomst van veel ver­
schillende gebeurtenissen die op zichzelf onvoorspelbaar
zijn, met grote nauwkeurigheid kan voorspellen. Heel veel
onzekerheden kunnen dus samen tot een zekerheid leiden,
calloze willekeurige gebeurtenissen hebben op voorhand
een aannemelijke consequentie!
Laten we eens kijken naar wat bizarre voorbeelden die
Arthur Koestler noemt. De statistieken van het New York
Department of Health tonen de gemiddelden van het aantal
honden dat dagelijks een mens bijt: 75,3 in 1955; 73,6 in
1956; 73>5 in 1957; 74,5 in 1958; en 72,4 in 1959. Een even
betrouwbare statistiek toont het aantal cavaleriepaarden dat
soldaten een dodelijke schop gaf in het Duitse leger in de
19e eeuw. De moorden in Engeland en Wales, hoewel
verschillend in aard en motief, komen ook overeen met de
statistische wecmatigheden. Sinds het eind van de Eerste
Wereldoorlog was het gemiddeld aantal moorden: in de
jaren '20 3,84 per I miljoen inwoners; in de jaren '30 3,27
per I miljoen; in de jaren '40 3,92 per miljoen; in de jaren
'50 3,30 per rniljoen; en in de jaren '60 3,50 per 1 miljoen
inwoners. Hoe wiscen de honden wanneer ze moesten
stoppen met bijten en weer beginnen, en de paarden met
schoppen en de mensen met moorden?
Het antwoord van hedendaagse wetenschappers is dat je die
wonder alleen maar kunt bezien in het licht van de Waar­
schijnlijkheidstheorie (of de Wet van de Grote Aantallen).
Dit is een wet die met natuurkundige krachten alleen niet te
Gedachte en denken
verklaren is. Paradoxaal of niet, de wet werkt wel. Hij is
inmiddels onmisbaar binnen de natuurkunde, de genetica,
voor economische planners, verzekeringsmaatschappijen,
casino's en opiniepeilingen - zo onmisbaar dat de 'zwarte
magie' in de woorden van von Neumann voor lief wordt
genomen. Het principe 'orde uit wanorde' lijkt onomsto­
telijk en onverklaarbaar 'aanwezig'. De waarom-vraag is
hetzelfde als vragen waarom het universum bestaat.
Het belangrijkste kenmerk van de moderne natuurkunde is
dat deze steeds holistischer wordt. Dit komt door het inzicht
dat het geheel net zo noodzakelijk is voor meer begrip van
de ahonderlijke delen, als de ahonderlijke delen noodzake­
lijk zijn voor meer inzicht in het geheel. Professor David
Bohm zei het zo: 'Dit leidt tot een nieuw inzicht van onon­
derbroken heelheid, wat haaks staat op het gangbare idee
dat de wereld is terug te brengen tot ahonderlijk en onaf­
hankelijk bestaande delen.'
Oat wat wij in ons dagelijks leven beschouwen als Gods
orde lijkt overeen te komen met het zogenaamde Onzeker­
heidsprincipe. Er lijkt sprake van een paradox en toch is er
een duidelijke orde - behoorlijk verwarrend voor het klein­
geestige menselijk denken. We vinden dat we tekortschieten
en voelen ons hulpeloos, alleen maar omdat we proberen
een patroon te omdekken. De menselijke geest verlangt
naar veiligheid en zekerheid in deze ten diepste onzekere
wereld. We beseffen niet dat onzekerheid aan de basis ligt
van het omscaan en bestaan van de wereld. De wereld kan
niet bestaan zonder onzekerheid. In een zekere wereld waarin
alles vaststaat, zeggen natuurkundigen uitdrukkelijk, zouden
deeltjes vastgelegde patronen volgens vastgelegde punten
volgen. Maar bet alternatief voor een 'zekere' wereld wordt
134 Vrede en harrnonie in het dagelijks !even
door de wetenschap als 'onwerkbaar' beschouwd. Het
minuscule elektron in ieder atoom zou altijd en op elk
moment moeten stralen, waardoor het zijn energie al snel
zou kwijtraken en in de nucleus zou vallen. Alle atomen
zouden verdwijnen, alle elektromagnetische energie zou ver­
dwijnen, geen zenuwsysteem zou nog kunnen functioneren.
Al het 'leven' zou verdwijnen, want leven zoals wij dat
kennen kan er alleen maar zijn dankzij onzekerheid. Zeker­
heid, persoonlijk of collectief, is een mythe.
Een van mijn vrienden ontdekte een ademhalingsmethode
waardoor hij niet meer zo snel verkouden zou warden. Hij
oefende ermee en had al snel resultaat. Natuurlijk was hij
heel opgetogen en hij vertelde iedereen over deze methode.
Toen ik hem laatst weer ontmoette, moest hij voortdurend
niezen. Het was duidelijk dat hij een kou te pakken had en
ik wist dat hij hier alweer een tijdje last van had. Ons gesprek
ging als volgt:
'Jk dacht datjeje kwaal overwonnen had. Wtzt is er gebeurd?
Doeje de ademhalingsoefeningen niet meer?'
'Klopt, ik hen ermee gestopt. '
Jk vroeg verder niets en mijn vriend ging verder:
'Vraagje niet waarom ik ermee hen gestopt?'
Ik zei: 'Nee, ik ga niet vragen waarom je de oefiningen niet
meer doet.'
Hij zei: 'Mijn vrouw zegt dat ik zelfmijn ergste vijand hen.'
Ik zei: 'Heb je gevraagd waarom je ervoor zou kiezen om je
eigen ergste vijand te zijn?'
Hij zei: 'Nee, dat zou ze niet begrijpen. '
Als een hoog ontwikkelde moderne jongeman een geestelijk
leraar ontmoet, zal dit interessante gevolgen hebben. En
Gedachte en denken 135
wanneer de hedendaagse, bekende Bengalese auteur Bankim
Chandra Chatterji een leraar als Paramaharnsa Ramakrish­
na ontmoet, heeft dit zelfs een verbijsterend effect. Als ze
elkaar ontmoeten in het huis van een gemeenschappelijke
vriend stelt Bankim Chandra het volgende voor: 'Hoog­
geeerde Pararnaharnsa, u bent zo briljanc en begiftigd met
de gave van het woord, waarom preekt u niet vanaf de
kansels en preekgestoelten van Calcutta? Uw woorden
zullen die van de hedendaagse pandits zeker overtreffen.'
Ramakrishna antwoordde:
Het woord 'preken' vind ik ronduit stuitend. Het suggereert
dat iemand de Waarheid kan uitdelen alsofhet handelswaar is
in plaats van de verheven en enige Werkelijkheid. Het is die
eeuwige menselijke ijdelheid waardoor we denken dat er ook
maar iemand kan preken, dat er iemand is die voor een
publiek of gemeente kan gaan staan en de Waarheid presen­
teren. Het menselijk ego is een jlinterdunne, onbelangrijke
constructie. Het houdt geen stand tegen de geringste inwerking
van een echte Waarheidskracht. Alleen de Goddelijke Werke­
lijkheid kan de Waarheid overdragen en alleen de tijdloze
essentie van de ziel kan deze krachtige overdracht ontvangen.
Door middel van de mysterieuze activfreit van de
Oorspronkelijke Kracht, kristalliseert het Bewustzijn de struc­
turen die de menselijke vorm mogelijk maken - de grote
aarde, de levengevende zon, de oneindige hoeveelheid sterren.
Alleen het Goddelijk Licht schijnt zijn licht op al het gemani­
festeerde Zijn en zal dit uiteindelijk tot verlichting brengen.
Een geestelijk leraar dient transparant te zijn en eindeloos te
stralen. Is dit eenvoudig te bereiken? Verkrijg je deze transpa­
rantie door studie, wilskracht, of publieke bevestiging?
Niemand kan de Waarheid doorgeven tenzij het Goddelijk
Licht bewust door iemand heen schijnt, en niet slechts een
136 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
beetje, maar volledig. Het initiatief moet van God komen,
niet van een ofandere persoonlijke ambitie. Natuurfijk kan
niemand populaire predikers tegenhouden bij het schreeuwen
van hun leuzen en het opwekken van emoties bij blinde vol­
gelingen. Mensen zullen even - ofeen paar jaar - naar hen
luisteren, en dan alles weer vergeten, zoals bij alle nieuwe
sensaties die op een gegeven moment toch weer saai worden.
Luister goed, Bankim Babu: ook inteliigente lezers en luis­
teraars die je enthousiast feliciteren met je verfijnde woorden
zullen de betekenis die je erin he_bt willen leggen zeker ver­
geten. Je zult meer boeken moeten schrijven en meer lezingen
moeten geven om hen eraan te herinneren. En ook dan sijpelt
je onderricht weg uit hun drukke geest. Zo raak je verstrikt in
een negatieve spiraal. En als je sterft, zal al je werk verdwij­
nen, meteen of geleidelijk ( . .) Je zult je vermogen om de
Waarheidskracht te kunnen verdragen en over te dragen gelei­
delijk aan moeten vergroten. Hoe? Door intensieve sadhana,
oprecht en onbaatzuchtig beoefende geestelijke oefeningen.
Jullie inwoners van Calcutta willen onderrichten zonder dat
je zelfgerealiseerd bent. Luister naar het wijze gezegde: "Wie
zelfgeen kamer heeft om in te slapen, nodigt altijd vrienden
uit om bij hem te komen slapen. " (. . .) Pas wanneer je de
ontzagwekkende kracht van het Goddelijk Gezag tot in het
diepst van je wezen vertegenwoordigt, zullen anderen naar je
onderricht luisteren.
Alle gascen luiscerden met respeccvolle aandacht naar de
ongeleccerde wijze. Een ongeschoolde dorpeling is nu een
erkend verlichte, die de knapste juridische en literaire
koppen van Calcutta inwijdc. De Paramahamsa vraagc nog
verder door:
Gedachte en denken 137
Ramakrishna: Mijn beste Bankim, je hebt veel nagedacht
over de menselijke conditie nadat je deze diepgaand hebt
bestudeerd, kun je zeggen wat volgen.s jou onze uiteindelijke
verantwoordelijkheid is? Welke kennis blijft overeind en
vruchtbaar onder al/e mogelijke omstandigheden van het
bestaan, zelfi tot na het sleutelmoment van de dood? Ga je uit
van het hemelse bestaan van de ziel?
Bankim: 'Ik schenk geen cnkele aandach t aan gedachten
over het bestaan van de hemel.'
Ramakrishna: Goed zo! Als het fJsieke lichaam sterft,
hoe.ft iemand die tot verheven inzicht is gekomen geen hoger
of subtie/.er bestaansniveau te betreden, hij wordt gelukzalig
een met de transparante Grond van het Bestaan. Hij raakt
niet bewusteloos, maar wordt Zuiver Bewustzijn. Als het
individuele gewaarzijn tijdens zijn /even echter niet volledig
is ontwaakt in oneindig gewaarzijn, zal zelfi de meest toege­
wijde en gezuiverde persoon de hemelse rijken moeten bezoe­
ken voor verdere transformatie en zuivering. Deze
individuele gedachtenstroom moet zichzelfopnieuw uitdruk­
ken tegenover levensvormen op aards niveau, ofivel op deze
aarde ofergens anders in het uitgestrekte universum. Alleen de
authentieke kenner van de Waarheid, de jnani, hoe.ft niet
opnieuw terug te keren in een lichaam en zich niet weer uit te
drukken in een bepaalde eindige vorm, niet op hetfJsieke, het
subtiele en ook niet op het vormloze bestaanmiveau.
Door de mysterieuze genade van God keren sommige
bevrijde zielen in verschillende eindige bestaans-domeinen en
lichamen terug, om waarachtige leraren en liefdevoile ver­
zorgers te zijn. Maar deze terugkeer is het werk van de God­
delijke Verantwoordelijkheid, niet van menselijk verlangen.
Zuiver Bewustzijn manifesteert vanzelfzijn Oorspronkeiijke
Kracht waarmee de Waarheid kan worden overgedragen. Dit
wonderbaarlijke proces doet zich voor bij de grote gidsen van
Vrede en harmonie in hec dagelijks leven
de mensheid, zoals Sukhadeva en Shankara. Dit is waarachtig
Goddelijk Handelen en geen menselijk initiatief.
Wel Bankim, geef ons alsjeblieft antwoord. Wat is onze
uiteindeiijke verantwoordelijkheid?
De meester vraagt dit om zo de gedachtenstroom van
Bankim Chandra te onderzocken en zuiveren, maar wel
met een speelse lach. Misschien begrijpt de geletterde man
de geestelijke gemoedstoestand van de meester niet goed,
omdat hij gewend is aan een grove, wereldse vorm van
.
humor. Zijn poging grappig te reageren, is volkomen
misplaatst.
Bankim: 'Mcneer, als u een eerlijk antwoord wilt, dan zou
ik zeggen dat onze uiteindelijke verantwoordelijkheid is
dat we overvloedig eten, goed slapen en genieten van de
menselijke voortplaming.'
Ramakrishna: Nu zie ik hoe oppervlakkig u bent. Dat
waar u dag en nacht door geobsedeerd bent, komt ongewifd
uit uw eigen mond. Het lichaam van iemand die knoflook
met bonen heeft gegeten, ruikt ongewild naar knojlook en
bonen. lemand die zich vo/propt met radijsjes, stinkt naar
radijs als hij een boer laat.
Bankim en de hoogontwikkeldc mensen die hem om­
ringen zijn opnieuw onder de indruk van en verrast door
de directheid van de meester. Nederig, met neergeslagen
ogen, ondergaat de literaire reus de uitbrander van de
ongeletterde wijze.
Ramakrishna: Je bent, zowelfjsiek als geestelijk, voortdu­
rend bezet door ck egocentrische gewoontepatronen van lust
m begeerte. Dat is een giftige omgeving. Vrouwen worden niet
als een heilig voertuig van de Godin gezien, maar als object
Gedachte en denkcn 13 9
 van tijdelijke bevrediging. Rijkdom wordt niet beschouwd
als de overvloed van de Goddelij'ke Moeder, barmhartig
geschonken voor het welzijn van al Haar schepsels, maar als
een machtsmiddel en manier om iedere denkbare obsmie te
bevredigen. ]e mond is een machine geworden, die automa­
tisch over lust en begeerte begint. Je oppervlakkige geest mag
zich dan wel in een indrukwekkende, intellectuele ruimte
bewegen, maar je geestesoog is, net als de blik van een hoog
zwevende gier, slechts gejixeerd op dood of stervend vlees.
In werkelji kheid ben jij, Bankim, niet degene die zich in
deze obsessieve patronen uitdrukt; dit is een geest die zichzelf
onbewust heefi toegestaan om berekenend, turbulent en onbe­
trouwbaar te worden. Maar diezelfde geest wordt sereen en
onschuldig wanneer hij zich concentreert op de Goddelijke
Werkelijkheid. Een geest die direct is doorgedrongen tot de
Waarheid, ook al is het maar een moment, zal nooit, zoals u
net, op die manier grappig proberen te zijn, Bankim Babu.
U hebt laten zien hoe armoedig uw gewaarzijn eraan toe is.
�t is de betekenis van grote kennis, een uitrtekende uitdruk­
kingsvaardigheid en betrokkenheid bij sociale veranderingen
als het verhevene niet van het gewone en gebruikelijke kan
worden onderscheiden? En wat voor pandit of wijze oudere
binnen de samenleving is hij die niet volledig afitand heefi
gedaan van het gewone en gebruikelijke?Zo iemand kan mis­
schien lange passages uit de heilige boeken citeren of zeer inge­
wikkelde verhandelingen schrijven in een traditionele of
moderne stij!, maar als zijn geest niet spontaan en zonder
inspanning bij en in God verbl jft, kun je hem dan een pandit
i
of een wijze noemen?
Bepaa!de hoogontwikkelde, moderne memen zeggen over
de geliefden van God: 'Die arme, misleide zielen zijn gek.
Dag en nacht spreken ze over de Goddelijke Werkelijkheid en
hebben het nooit eens over iets anders, terwijl wij hierin een
140 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
goede balans gevonden hebben. We houden van filosofie en
religie, maar ook van de geneugten die geld, eer en status om
brengen. We bidden tot God, maar we jagen ook zintuiglji ke
verrukkingen na. 'Deze eigenzinnige mensen zijn als eksters, die
zichzelfde slimste vogel onder de vogels vinden. Maar heb je het
gedrag van een ekster we! eens goed bekeken? Zodra het licht
wordt schuimt hij fangs het afoal en eet alles wat eetbaar is op.
Vervo{�ms loopt hij heel gewichtig en kwetterend in het rond.
Er heerst een geschokce scilce in de chique woning van
Adhar. Iedereen voelt de loucerende werking van deze
snijdende woorden in het centrum van zijn bewustzijn, in
de kern van zijn persoonlijkheid, de plek waar we voor
alles naar oprechtheid verlangen. Ook terwijl de meester
langz.aam en licht stocterend praat, straalt zijn glimlach
van Goddelijke Verrukking.
R.amakrishna: Degenen van wie de gedachten altijd en overal
instinctiefuitgaan naar de Ene Werkelijkheid, kun je daaren­
tegen vergelijken met de behendige zwaan uit de volksverhalen,
die van een mengsel van water en melk alleen de zuivere melk
drinkt en het water Laat staan. De grote Zwanen, de Parama­
hamsa's, zijn eenvoudige, waarachtige mensen. Zoals de zwaan
naar het noorden vliegt tijdem zijn jaarlijkse migratie, beweegt
de waarachtige mms zich ook daadkrachtig in tin richting,
richting de Waarheid. Hij heeft gem oog voor iets anders en
zoekt ook niets anders.
Ramakrishna voegt hier liefdevol aan roe: Alsjeblieft,
mijn
beste Bankim, voel je niet beledigd door mijn woorden. Jk
kan gewoon niet anders dan Waarheid spreken.
Bankim Chandra is zichrbaar geraakt. Zijn antwoord is
duidelijk: 'Eerwaarde Paramahamsa, ik waardeer uw corn-
Gedachte en denken 141
 promisloze houding zeer. lk ben niec naar u coegekomen
voor strelende woorden en vleierijen. Ik ben gekomen om
een Kenner van Waarheid te oncmoeten.'
Op dat moment spreekt Bankim Chandra Chatterji
namens alle aanwezigen. Iedereen, ofhij nu die pad gaat of
niet, voelc zich nederig en geheiligd door de oncmoeting
tussen de craditionele Paramahamsa en de moderne
pandit. Bankim toonde dat hij oprechc en veerkrachtig
genoeg was voor het onderzoek en de zuivering van een
heelmeester op geestelijk gebied, een levende manifestatie
van Waarheid.
Iemand beginc te zingen. De Groce Zwaan springt op
en becreedc een diepe staat van samadhi.'

142 Vrede en harmonie in het dagelijks !even


Wij creeren geen
al dan niet beslissende gedachten.
Gedachten doen zich voor.
Het komt redelijk vaak voor
dat wij onze beslissingen
niet in de hand lijken te hebben.
HOOFDSTUK 5
Wilskracht en vrije wil
Er is een heel oud verhaal dat gaat als volgt:
Raju, een jonge boer, werkte heel hard op het land. Op een
avond zat hij te rusten onder een bodhiboom, toen de konink­
lijke bode langskwam en verkondigde dat de koning een onge­
wone droom had gehad. Degene die een bevredigende
verklaring voor de droom had, km:g honderd goudstukken. In
zijn droom zag de koning een hooghartige jakhals die op zijn
schoot wilde springen. De koning werd met een ongemak­
kelijk gevoel wakker terwijl hij hem probeerde afte weren.
�ls ik het antwoord toch eem wist, ' mompelde Raju bij
zichzelf. Toen sprak een lieftallige stem: 1k zal je het ant­
woord geven als je mij de he/ft van je beloning schenkt. 'Het
was een prachtig klein vogeltje dat op een /age tak v/ak boven
Raju's hoofd was gehipt. Opgewonden accepteerde Raju het
aanbod onmiddellijk. Het antwoord was: 'De troon staat
voor het koninkrijk, de jakhals staat voor verraad en achter­
baks, egoistisch handelen. Zeg tegen de koning dat hij heel
voorzichtig moet zijn. '
De volgende dag ging Raju op bezoek bij de koning en
interpreteerde de droom. De koning was tevreden en gaf Raju
de honderd goudstukken. Terwijl hij terug naar huis liep
dacht hij: wat Jammer dat ik de helft van de beloning moet
145
 weggeven. Hij nam een omweg om de vogeL te ontwijken. Hij
investeerde het gel.d heel verstandig en werd een rijk man. Vijf
jaren gingen voorbij. Op een avond kwam de generaaL van de
koning aan galopperen. Hij riep: 'Schiet op. De koning had
weer een intrigerende droom. Hij zag een bloederige dolk
boven zijn hoofd cirkelen.'
Raju beloofde dat hij de koning de volgende dag zou
bezoeken.
Het was avond en de maan scheen. Zodra Raju bij de
bodhiboom aankwam verscheen het vogeltje en zei: 1k heb de
droom al gehoord. 'Raju beloofde de vogel de he/ft van de belo­
ning en de vogel legde uit dat de dolk voor gewel.d staat, dat
de koning hiermee omringd was en heel goed op zijn telien
moest passen. s Ochtends verklaarde Raj� de droom en kreeg
duizend goudstukken als beloning.
Raju was bang dat de sprekende vogel alles aan de koning
zou vertellen en toen hij hem de volgende dag zag, bekogelde hij
hem met een steen om hem te doden. Maar de vogel wist te ont­
snappen. Raju vergat het h& voorval, tot hij vijf jaar later
opnieuw door de koning werd ontboden. Deze keer had de
koning gedroomd dat er een sierlijke duifop zijn schoot kwam
zitten rusten. Raju ging weer naar de vogel en opnieuw beloofde
hij hem de he/ft van de beloning. De vogel vertelde hem dat de
duifvrede betekende en dat de koning gerust kon zijn. Nu kreeg
Raju tienduizend goudstukken.
Dit keer liep Raju rechtstreeks naar de Bodhiboom en
nederig bood hij de vogel het hele bedrag aan. De vogeL wist
echter niet wat hij ermee aan moest en raadde Raju aan om met
het geld anderen te heLpen. Raju was in tranen en vroeg de vogeL
om vergiffenis voor zijn gedrag. Je gedrag?' vroeg de vogel, 'waar
was je gedrag? De eerste keer hing verraad in de Lucht, de tweede
keer was er sprake van geweld en nu heersen vrede en vertrou­
wen. Niemand handelt ooit volgens zijn persoon/ijke wil.'
146 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Waarover wordt in het dagelijks leven volgens jou het meesc
gesproken? De kans is groot dat de meesce mensen, onge­
achc cot welke groepering of maatschappelijke klasse ze
behoren, zullen zeggen dat de meeste gesprekken gaan over
een gebeurtenis waarvan iemand de schuld krijgt. Iemand is
verancwoordelijk en moet daarom worden gestraft! Dit is de
basis van ons leven geworden en de oorzaak van het 'lijden'
dat de Boeddha beschouwd als de essenrie van het leven:
'samsara is dukkha' - hec leven is lijden. Hieruic condudeer­
de hij dat het lijden alleen zal st?ppen als we accepteren dat
'dingen gebeuren, handelingen worden verricht, maar er is
niemand die iets doet'.
Die roept wel meteen een vraag op: 'Betekent dit dat ik mijn
mond moet houden en niets moet doen als ik ergens onrecht
zie?' Het ancwoord is simpel: 'Klaag niec. Doe wac je denkc
dac je moet doen. Wat diem te gebeuren zal al dan niec
gebeuren. Aan zeuren en klagen heefc niemand iets, ook jij
.
niet.
,
Ons idee van wilskracht of vrije wil lijkt afhankelijk van een
bcpaald evenwicht tussen betrouwbaarheid en flexibiliteit in
relatie tot oorzaak en gevolg, inspanning en resultaat. Zonder
het eerste lijkc iedere uitkomsc willekeurig, en zonder het
laatste lijkt iedere uickomst voorbeschikt. In geen van beide
gevallen is de vrije wil betrokken bij een passend resulcaac.
Die lijkt heel duidelijk, maar het vinden van deze delicate
balans blijkt zo' n frustrerende ins panning, dat zelfs Kane
niet anders kon dan concluderen dat 'de vrije wil' een van de
in totaal drie metafysische problemen is die her menselijk
denken onmogelijk kan bevatten ( de twee andere niet te
bevatcen problemen zijn 'God' en 'onsterfelijkheid').
Wilskracht en vrije wil 147
Er wordt al jaren gediscussieerd over de vraag of de mens de
volledige controle over zichzelf en zijn omgeving heeft. Dit
was voorheen altijd een religieuze kwestie, die bekend stond
als de discussie over 'vrije wil of determinisme'. De onenig­
heid ging met name over de mate van vrijheid die de Schep­
per ons had gegeven om te handelen - meer specifiek: al dan
niet te zondigen. Toen de meeste mensen nog geloofden dat
God ons leven in zijn hand had, werd vaak aangenomen dat
Hij met wat goede <laden of berouwvolle smeekbeden
omgekocht kon worden, waardoor we toch in enige mate
zelf over onze toekomst konden beschikken. In de twintig­
ste eeuw heeft de wetenschap zich echter ook in het onder­
werp verdiept door de biologische en psychologische
geaardheid van de individuele mens diepgaand te onder­
zoeken. En, zoals een oud gezegde luidt, zelfkennis betekent
doorgaans slecht nieuws.
De wetenschap ontdekt nu wat mystici al eeuwenlang weten,
namelijk: wij heersen niet over her universum en de pla­
neten, we hebben nauwelijks controle over onszelf - we zijn
als een blad in de wind. De dichter Rumi zegt het zo:
Denk je dat ik weet wat ik doe?
Dat ik tijdens ook maar ten in- ofuitademing aan mezelf
toebehoor?
Net zomin als een pen weet wat hij schrijft,
Ofeen bal beseft waar hij heengaat.
Het lijkt erop dat de oude theologische discussies tegen­
woordig veel relevanter zijn dan ze mogelijk lijken. Volgens
sommigen ligt alles wat er in de schepping gebeurt volledig
in de macht van Gods handen. 'Er vale geen druppel regen
als dit niet de uitdrukkelijke wil van God is.' Deze extreme,
148 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
theologisch-deterministische kijk riep heel wat vragen op
rond het belang van morele verantwoordelijkheid. Toch
verschilt dit niet heel erg van de huidige situatie, waarin
problemen worden beschouwd in het licht van het 'fysiek
determinisme' van wetenschappers als Colin Blakemore.
Volgens de analyse van Kant regeert fysiek determinisme
over de wereld van verschijnselen, de wereld van empirische
kennis, maar kan het best zo zijn dat er in de verborgen
wereld van 'de-dingen-in-zichzelf' ruimte bestaat voor de
vrije wil. Kants analyse heeft niet kunnen voorkomen dat de
natuurwetenschappen weinig affiniteit zijn blijven vertonen
met het concept van de vrije wil. Laten we Albert Einstein
als voorbeeld nemen:
'Als de maan in haar baan rond de aarde was begiftigd met
zdfbewusrzijn, zou ze er vast van overtuigd zijn dat ze haar
weg geheel zclfstandig aflegde, op basis van een voor eens
en voor altijd genomen besluit. Zo zou een Wezen, geze­
gend met een hoger inzicht en volmaakce intelligencie,
moeten glimlachcn om de illusie van de mens die denkt
dat hij volledig uit eigen vrije wil handelt ( ... )
De mens wil niet gezien worden als een machteloos object
binnen de loop van het universum. Maar zouden de wet­
matigheden die ten grondslag liggen aan gebeurtenissen
en die zich meer of minder duidelijk tonen in de anorga­
nische natuur, niet !anger functioneren met betrekking tot
de activireiten in onze hersenen?
De inconsistentie van dit standpunr daargelaren, laten de
invloed van alcohol en andere factoren die onze gedachten,
gevoelens en handelingen in sterke mate beheersen
duidelijk zien dat determinisme zich niet laat regenhouden
door de superioriteit van onze menselijke wil.'
Wilskracht en vrije wil 149
Wat de natuurwetenschappen betreft lijkt het universum
vrolijk zijn eigen weg te gaan als een door en door determi­
nistisch systeem, ook al is het verloop niet volledig voorspel­
baar voor de beperkte menselijke geest.
Recent hersenonderzoek heeft aangetoond dat mensen in
wezen drie verschillende hersenen hebben: het reprielen­
brein, her zoogdierenbrein en de neocortex ofwel her
'menselijk' brein. Onderzoek heeft eveneens aangetoond
dat we ons reptielen- en zoogdierenbrein opcimaal benut­
ten. Experimencen liecen zien dat we ons nieuwe menselijk
brein slechcs voor vijftien procent gebruiken en dat zelfs
deze vijftien procenc voornamelijk wordt gebruikt om het
reactieve gedrag van de andere twee breinen te beredeneren
en rechtvaardigen.
De meeste mensen menen dat ze van moment tot moment
zelfstandig handelen. Maar de menselijke vrijheid van
handelen lijkt in hoge mate bepaald door onze basale
biochemische geaardheid. Wetenschappelijk auteur Jon
Franklin beweert in Molecules ofthe Mind, het boek waarmee
hij de Pulitzer Prize won, dat ons geloof in een vrije wil zelf
deterministisch is bepaald: 'Zo heeft Moeder Natuur in
haar gelaagdheid, ironisch en gemeen als ze is, maar bij tijd
en wijle ook verrassend zachtmoedig, een mechanisme in
het menselijk mechanisme gelegd dat moet voorkomen dac
dit mechanisme zijn mechanistische natuur volledig kan
doorgronden.'
Biochemici zeggen oak dat stemmingen en emoties direct
gekoppeld zijn aan bepaalde chemische scoffen. Gek genoeg
kun je dat war wij 'liefde' noemen ook omschrijven als 'de
aanwezigheid van een stimulator, fenylethylamine genaamd,
150 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
in ons systeem'. Muizen die met fenylethylamine worden
ingespoten springen op en neer en gaan geluiden maken,
terwijl resusaapjes met hun lippen gaan smakken.
Inmiddel s laten de meest recente onderzoeksresulcaten van
biologen zien dat de toekomst van ons allemaal vanaf onze
geboorte genetisch bepaald wordt door de dubbele helix van
ons DNA. We zitten opgeslocen in onze cellen. Maar mole­
culaire genetici zeggen ook dat het DNA-molecuul is gepro­
grammeerd met informatie die ?epaalt hoe lang we worden,
hoe sterk onze tanden worden, welke ziekten we waarschijn­
lijk zullen krijgen en, tot op zekere hoogte, hoe lang we
zullen leven. Het lijkt wel alsof we in een spionageroman
zijn geboren. Terwijl bet verleden zich onthult, oncdekken
we geleidelijk aan onze identiteit. Alsof die niet genoeg is,
krijgen we van onze genen ook nog een gezicht mee dat we
van geboorte af aan moecen dragen, of we het nu mooi
vinden of niet (tenzij we verregaande ingrepen lacen ver­
richten). En ook een bos onhandelbaar haar, een loensend
oog of flaporen krijgen we er gratis bij - allemaal uicerlijke
kenmerken die mede bepalen hoe de buitenwereld ons ziet
en hoe wij naar de wereld kijken. Dan wordt er bovendien
nog gesuggereerd dat de programmering van onze DNA-mo­
leculen ook onze seksuele neigingen, zelfs onze 'perversitei­
ten', bepalen en bovendien de waarschijnlijkheid dat we
verslaafd raken aan alcohol of drugs! Op fysiek niveau zijn
we dus niec vrij om onszelf te zijn, maar worden we gedwon­
gen onszelf re zijn.
Vanuit een ander gezichtspunc vertellen psychologen dat
onze individuele keuze- en handelingsvrijheid bijna volledig
wordt bepaald door de opvoeding tijdens onze eerste levens­
jaren. '.A.ls peuters absorberen we onze ouders en de rest van
Wilskracht en vrije wil 151
ons !even proberen we ze te verteren. We eten ze helernaal
op, vanaf hun genen tot aan hun oordelen, we eten hun
waarden, hun gernoedssternrningen, hun angsten, de rnanier
waarop ze naar de wereld kijken. Zelfs als we tegen ze rebel­
leren, bepalen zij de vorm van die rebellie: hun stemmen
echoen voortdurend in ons door, eigenlijk verlaten we ons
ouderlijk huis nooit.'
We hebben zoveel banden met het verleden, met mensen,
met politiek. Er zijn bibliotheken vol geschreven over hoe
we zijn geprogrammeerd om ons aan te passen aan de
waarden en manieren van doen binnen de maatschappij
waarin zijn we geboren. Ook de sterke vereenzelviging van
sommige mensen met 'individualiceit' en 'vrijheid' zou
weleens het product van een (cultured) bepaald scelsel van
waarden en normen kunnen zijn. Vanuit hun eigen gezichcs­
punt spreken ancropologen over 'geografisch determinisme'.
De hypothese is dat onze blik op de werkelijkheid in ieder
geval voor een dee! wordt gevormd door de bergen, open
vlakten, bossen of woestijn waarin wij wonen. Een soefi
zegt: '.A.ls je de werkelijkheid wilt kennen, trek dan 's nachrs
de woescijn in en kijk naar de sterren.'
Kosmisch, geografisch, biologisch, psychologisch, cultured,
policiek; er zijn zoveel krachten die ons en ons denken
vormen - en dan hebben we het nog niet eens over de rnoge­
lijkheid dat ook vorige !evens ons huidige !even zouden
kunnen belnvloeden! Ook 'vrijheid' lijkt een woord of
begrip zonder een echte betekenis.
De eeuwige blinde vlek die ervoor zorgt dat we denken dat
we afgescheiden zijn van de rest van de schepping, zou ook
het idee dat wij de controle hebben over onszelf en onze
152 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
om geving we! eens gevoed kunnen hebben. We weten
gewoo n niet wie of wat we zijn, waarom we hier zijn en wat
hec !even - of het universum - nu eigenlijk te betekenen
heeft.
Als het onderscheid cussen de dingen die we doen uic vrije
wil en de dingen die we doen uic noodzaak inderdaad geen
wetenschappelijke basis heeft, dan zullen we de consequen­
ties hiervan dringend onder ogen moeten zien. Dan reikt
het probleem verder dan het terrein van leunstoel-filosofen
en gaat het over het welzijn van· de samenleving en de hele
beschaving. Wetenschappers lijken al behoorlijk radicale
conclusies te crekken over een ander juridisch sysceem op
een meer wecenschappelijke basis. Natuurlijk dienen funda­
mencele veranderingen in onze wetgeving alcijd de uitkomst
te zijn van een diepgaand debat tussen de verschillende
gezichtspunten binnen filosofie, sociologie, religie, echiek
en politiek. Maar je kunt al we! voelen uit welke hoek de
wind waait.
Sommige wetenschappers en filosofen hebben een robuus­
tere benadering van het probleem en kwamen met bepaalde
gevolgtrekkingen die inderdaad als 'ongehoord' werden
bestempeld. lnceressant is dat Erwin Schrodinger, een van
de grondleggers van de kwantumtheorie, over dit probleem
nadacht in het prikkelende slotwoord van zijn klassieker
What ls Life? Schrodinger behandelde het concept bewust­
zijn aan de hand van twee scellingen: 1) Mijn lichaam
functioneert puur als een mechanisme volgens de natuur­
wecten; 2) En roch weet ik uit eigen ervaring heel zeker dat
ik zijn opvattingen en gezichtspunten stuur, de mogelijk
noodlottige en uitersr belangrijke gevolgen ervan voorzie,
waarvoor ik ook de volledige verantwoordelijkheid voel en
Wilskracbr en vrije wil 153
op me neem.' Vanwege de duidelijke tegenstelling voegde
hij er nog aan toe: 'De enig mogelijke conclusie die je uit
deze twee feiten kunt trekken is, denk ik, dat ik- "ik" in de
meest brede zin van het woord, dat wil zeggen iedere bewuste
geest die ooit "ik" heeft gevoeld ofgezegd degene ben, als die
- 'Bewustzijn is enkelvoud, her meervoud ervan is onbekend
er al is, die de "beweging van atomen" controleert overeen­
komstig de natuurwetten.' Omdat je zou kunnen conclu­
deren dat Schrodinger hier provocatief stelt dat 'ik dus de
Almachtige God ben' - een uitspraak die zowel 'godslaste­
rend als idioot' zou klinken - wees de oorspronkelijke,
kacholieke uitgever van What Is Life? het boek af.
Het .idee van een 'ik' in de meest brede betekenis van het
woord dat het zielige, kleine 'ikje' volledig uitsluit, was
natuurlijk niet nieuw! Schrodinger zelf schreef dat deze 'meest
verheven gedachte' al 2500 jaar geleden in de hindoei" stische
Upanishads was opgetekend en lang werd beschouwd als het
diepste inzicht binnen de Indiase filosofie. Schrodinger: 'De
enkelvoudigheid van het bewustzijn is intu"itief gezien in ieder
geval veel overtuigender dan het westerse idee van een meer­
voudig bewustzijn, dat onvermijdelijk leidt tot het bedenksel
van de ziel - net zoveel als er lichamen zijn - en tot niet echt
behulpzame vragen als: blijft de ziel bestaan na de dood?
Hebben dieren (en bacrerien) ook een ziel?'
Schrodingers vanuit westers perspectief opmerkelijke stand­
punt is opvallend genoeg in bijna veertig jaar tijd nauwelijks
veranderd. Schrodinger verwees naar het traditionele vedan­
tische standpunt dat stelt: 'Bewustzijn is slechts een en
enkelvoudig, samenvallend met zijn universele Bron
(Brahman). De in de ruimte waarneembare, rijdelijke meer­
voudigheid van bewustzijn, oftewel de individuele geest in
levende wezens, is slechts een verschijnsel of illusie.' In 1925
154 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
schreef Schrodinger: '( ...) kennis, gevoelens en keuzes
(zogenaamd van jezelfl zijn in essentie altijddurend en
onveranderlijk, en numeriek gezien een in alle mensen, nee,
in alle levende wezens.' Vervolgens negentien jaar later:
(misschien dar 'Eenheid' daarom een beter woord zou zijn).
Er is slechts een ding, en dat wat meervoudig lijkr, is slechrs
een reeks verschillende aspecten van dit ene ding; dit ver­
oorzaakt de misleiding.' En dercig jaar later: 'Er is duidelijk
maar een alternatief, namelijk de eenwording van geesten of
bewustzijn. Hun veelheid is slech.ts schijnbaar, in werkelijk­
heid is er slechts een Geese.' Tenslotte schreef hij zesender­
tig jaar later, kort voor zijn dood, als commentaar op een zin
uit de Upanishads: ' ( ... ) de meervoudigheid van bewuste
wezens is slechts schijnbaar (maya), in werkelijkheid zijn ze
allemaal aspecten van her Ene wezen.'
Het is verbazingwekkend dat de filosofie van Benedict de
Spinoza zijn weerklank vindt in Schrodingers standpum en
dat we in de monistische filosofie van Spinoza weer de
standpunten uit de Upanishads terug kunnen vinden. Zelfs
nag duidelijker dan in het werk van Schrodinger, en dat
terwijl Spinoza helemaal niets van de Upanishads afwist.
Voor Spinoza en de Upanishads geldt: 'Uiteindelijk is er
slechts een ding in her universum, God of Substantie,
dat wat zich in zichzelf bevindt en schept vanuit zichzel£'
Al het individuele bewustzijn is dus deze Ene Uiteindelijke
Substantie, 'die waarneemt door de individuele, unieke
geaardheid van iedere lichaam-geest.'
Hee monisme van Spinoza en van de Upanishads suggereerc
dus dat de vrije wil slechts een illusie is. Want, om met
Spinoza re spreken, als iemands organisme dermate gei'nte-
Wilskracht en vrije wil 155
greerd is dat hij alles ziet 'door de ogen van de eeuwigheid'
- oftewel: als hij 'verlichr' is - dan beseft hij dat de vrije wil
niet meer was dan een illusie veroorzaakt door een eerder,
ontoereikend, zinmiglijk en concepmeel perspecrief. In de
Upanishads wordt in dir verband gesproken over maya
(goddelijke hypnose). Als in werkelijkheid slcchts het Ene
besraat, dan kunnen alle verschillende wezens, toesranden
en handelingen slechrs verschijnselen zijn en geen werke­
lijkheden. Gezien vanuir de verlichre staar is ieder willen, en
daarom dus ook de vrije wil, slechts 'alsof'.
Michael Persinger heeft met behulp van elektro-encefalo­
gra.fie en vragenformulieren aangetoond dat mystieke erva­
ringen en paranormale overtuigingen te maken hebben met
'instabiele temporale kwabben of grote ontvankelijkheid
van de remporale kwabben.' Hij heeft ook uimedingen en
andere ervaringen op weten te wekken door snel wisselende,
zwakke magnetische velden aan re sluiten op de temporale
kwabben van deelnemers aan het onderzoek. Anderen
beweren dat neurologische veranderingen niet alleen tunnels
van licht en uittredingen kunnen veroorzaken, maar ook
hct gebruikelijke zelfbesef kunnen laten oplossen, en dit is
de kern van iedere mystieke ervaring. In her dagelijks !even
houden wij vast aan het onjuiste besef van een blijvend
innerlijk zelf dat bewustzijn en een vrije wil bezit. Onder
bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld tijdens een mystie­
ke ervaring en een bijna-doodervaring, valt deze illusie aan
diggelen en ontstaat er een nieuw besef van een Zelf dar een
is met het universum, of een staat van Niet-zelf.
Als her gevoel van een persoonlijk zelf oplost, ontsraat een
gewaarwording van levendige echtheid, van helder bewusr­
zijn en verdwijnt het gebruikelijke gevoel van wilskrachr of
156 Vredc en harmonic in hct dagclijks lcven
een vrije wil. De Boeddha zei: 'Er is sprake van handelingen
en ook van de gevolgen van die handelingen, maar niet van
iemand die iets doet.' Voor degenen die deze staat niet
kennen, klinkt dit behalve tegenstrijdig waarschijnlijk ook
als een bedreiging voor de heersende waarden en normen.
Maar als deze staat zich voordoet, wordt het als de meest
vanzelfsprekende en gemakkelijkste manier van bestaan
ervaren. Je bent narnelijk en verlost van die lading schuld­
en schaamregevoelens met betrekking tot jezelf, en van de
haat en wrok naar 'anderen' toe. Mensen die deze ervaring
kennen, worden vaak merkbaar aardiger in plaats van akeli­
ger wanneer ze op deze manier !even. Ze lijken zich nooir
ongemakkelijk te voelen met zichzelf of bij anderen. Ze
lijken gegrondvest in vrede en harmonic.
Het punt wat betreft de vrije wil is dat er geen direct bewijs
is voor de bewering dat de vrije wil een illusie is. Voor her
tegendeel trouwens ook niet. Het onderzoek van weten­
schapper Benjamin Libet heeft aangetoond dat een gedachte
die zich in de hersenen voordoet pas een halve seconde
nadat hij is opgekomen wordt opgemerkr. Libet zei:
'Een herkenbaar gegeven is dat de meesten van ons vinden
dat we een vrije wil hebben, in ieder geval war betreft een
aantal van onze handelingen en binnen bepaalde grenzen,
die mogelijk door de toestand van onze hersenen en ooze
omgeving zijn bcpaald. IntuYtieve gevoelens over de ver­
schijnselcn vormen het fundamcnc voor de manier waarop
wij naar onze menselijke nacuur kijken. We moeten oplet­
ten dat we wgenaamd wecenschappelijke conclusics hier­
over niet klakkeloos aannemen, want deze zijn afhankelijk
van verborgen ad hoe aannames. Ecn theorie die her
verschijnscl van de vrije wil zomaar als een illusie wegzet
Wilskracht en vrije wil 1 57
 en de geldigheid van die fenomenale feit ontkent, is minder
aantrekkelijk dan een theorie die dit fenomenale feit
accepteert en omarmt.
Bij een kwestie die 20 fundaroenteel is voor de manier
waarop wij naar onszelf kijken, dient de bewering dat de
vrije wil een illusie is gebaseerd te zijn op vrij direct bewijs.
Dit bewijs is er niet.
Mijn conclusie over de vrije wil, helemaal vrij en dus
niet gedetermineerd, is dat het bestaan ervan minstens
net zo overtuigend is als, en wetenschappelijk gezien een
betere optic dan, de ontkenning ervan volgens de deter­
ministische theorie. Waarom gaan we er, gczien de
speculatieve aard van zowel de deterministischc als de
nict-deterministische theorieen, niet gewoon vanuit dat
we een vrije wil hebben tot het tegendeel echt bewezen is,
als die ooit gebeurt? Dan kunnen we in ieder geval verder
cerwijl we ons diepgcwortelde gevoel van een vrije wil
accepteren en omarmen. Dan hoeven we onszelf niet als
machines te beschouwen die in hun handelen volledig
gecontroleerd worden door de bekende natuurwetten.'
Deze tolerance optie wordt gedeeld door de neuroloog
Roger Sperry En ook bij de grate schrijver Isaac Bashevis
.
Singer vinden we een ciraat dat aansluit bij deze manier van
kijken. Singer is er volledig van overtuigd dat wij een vrije
wil bezitten. In een interview zegt hij: 'Het grootste geschenk
dat wij mensen hebben gekregen, is keuzevrijheid. Al zijn
we wel beperkt in het gebruik van die vrije keuze. Maar deze
geringe keuzevrijheid is zo'n groat geschenk en in potentie
zo waardevol, dat zij alleen al het !even de moeite waard
maakc.'
Vccde en harmonic in hec dagelijks !even
De praktische kant van de kwestie of wij al dan niet een vrije
wil hebben, is gelukkig een stuk eenvoudiger. Het draait
eigenlijk maar om een vraag: wac doe ik rijdens een gegeven
omsta ndigheid in mijn dagelijks leven? E n ook het ant­
woord is eenvoudig: doe wat je denkt dat je op het moment
zelf moet doen - alsof je een vrije wil hebt! Laat de ingewik­
kelde kwestie rand determinisme versus non-determinisme
maar aan de theoretici over!
***
Enkele jaren geleden stond her volgende artikel m het
Aroerikaanse tijdschrift Time.
Yoshiko !garashi uit Tokyo kon maar niet beslissing hoe haar
nieuwe keuken eruit moest zien. Hoe meer ze in tijdschriften
en winkels keek, hoe verwarrender het voor haar werd. Dus
keek ze in de toekomst en dat werkte. Ze bezocht de smetteLoze
showroom van Matsushita Electric WOrks in Tokyo. Ze zette
een vreemdsoortig geval op haar hoofd en liep gewoon de
kettken in die ze zelfhad ontworpen. Het ding op haar hoofd
bestaat uit een masker waaraan twee kleine lcd-schermen
waren verbonden die driedimensionale afbeeldingen verto­
nen, en een stereo koptelefoon. voor de interactie met de voor­
werpen in deze virtuele keuken dragen de klanten een
handschoen met optische vezel sensoren. Zodra het systeem
wordt opgestart, verschijnt er een virtuele hand in het beeld
van de keuken. Door met de wijsvinger te draaien en te
wijzen, beweegt de hand in de aangegeven richting. Met een
simpele vingerbeweging kun je de keuken verkennen, deurtjes
openen, de kraan opendraaien of een kopje in een kastje
zetten. En alsje een bord laat vallen, valt het met een hoop
herrie 'aan scherven'.
Wilskrachr en vrije wil 1)9
Een onderzoeker van Macsushica's Information System
Center zei: ' In de vircuele werkelijkheid is de geese degene
die ziet en het idee van een fysieke ervaring creeerc.'
Niet alleen de uiterlijke wereld houdt ons voor de gek, onze
binnenwereld doer die ook. Eeuwenlang hebben myscici ons
verceld dat we niet zijn wac we lijken te zijn en dat we geen
afgescheiden 'zelf ' bezitten. Nu vertellen psychologen en
biologen ons hetzelfde: het 'zelf' dat we denken te zijn, is
niet het echce Zelf, de zogenaamde 'zelven' warden bijna
helemaal bepaald door genen, chemische stofjes en de con­
ditionering in onze vroegste levensjaren. De conclusie
waartoe wetenschappers lijken te komen -maar die ze nog
niet durven uicen - is dat zoiets als een afgescheiden 'zelf'
helemaal niet bescaac. We hebben er gewoon geen. Hee zelf
waarvan we allemaal denken dat her een onafhankelijk
individu met een vrije wil is, is net zo goed een illusie als de
materiele wereld!
Alleen een verschuiving van niveaus richting een alomvat­
tend Bewustzijn -het Universeel ofKosmisch Bewusczijn­
als basis van de onderlinge verbondenheid van al het leven,
kan er mogelijk voor zorgen dat we de 'zelfloze' stappen
zetten die onze collectieve problemen kunnen oplossen. De
echte vraag is of er ooit twee objecten of factoren in de
wereld kunnen zijn die niet op de een of andere manier
gerelateerd zijn. De vraag rond een universele, onderlinge
verbondenheid houdt filosofen inmiddels al eeuwenlang
bezig. Anaximander van Milece in het oude Griekenland
zou hebben onderwezen dat 'de primaire substantie van de
wereld oneindig, onvergankelijk en allesomvattend is'.
Tweeduizend jaar lacer ging Giordano Bruno nog iets verder
coen hij schreef: 'De hele werkelijkheid is een subscantie en
160 Vrcde en harmonic in het dagelijks !even
kent een oorzaak en een oorsprong ( ...)en ieder onderdeel­
tje van de werkelijkheid is op een niet ce scheiden manier
een samenstelling van hec fysieke en het geestelijke. Het
onderwerp van de filosofie is daarom het bewaren van de
eenheid in verscheidenheid, de geese in de materie en de
maeerie in de geese ( ...) om op te stijgen tot de hoogsce
kennis van de Universele Eenheid die het incellectuele equi­
valent is van de liefde van God.' Zoals je mogelijk al ver­
wachtte werd de 16e eeuwse filosoof op de brandscapel
gegooid vanwege deze en andere ketterijen. Zijn gedachte­
goed leeft echcer voorc. Sterker' nog, het wordt bevestigd
door de moderne wecenschap die erachter komt dat mine­
ralen, planten en dieren 'op bijna alle mogelijke manieren
met elkaar in contact staan en met elkaar verbonden zijn.'
Het is aangetoond dat het menselijk lichaam op microsco­
pisch niveau slechts uit leegte bestaat, uit een dynamisch
patroon van geconcentreerde energie, die met een enorme
snelheid klopt en vibreert. Hee lijkt wel de uitzinnige dans
van Shiva, waarin schepping en vernietiging voorcdurend
en bijna tegelijkertijd plaatsvinden. Hee heeft er dus alle
schijn van dar zoiets als een afgescheiden 'entiteit' niec
bestaat. Maar hec wonderbaarlijke van de paradoxale natuur
is dat deze zo ontworpen is, dar iedere leegte, ieder lichaam­
geest organisme, iedere persoonlijke identireir (geschapen
door maya of goddelijke hypnose) een serie persoonlijke
kenmerken heeft die haar van alle andere onderscheid.Deze
persoonlijke identiteit en her gevoel van persoonlijk doener­
schap vormen de basis van menselijke relaties en daarom
van het !even zoals wij her kennen.
De botanicus vercelt ons dat alle bladeren aan een boom of
struik op de een of andere manier net iets van elkaar ver-
Wilskracht en vrije wil 161
schillen. De kans dat twee vingerafdrukken hetzelfde zijn is
volgens computerberekeningen minder dan een op zestig
miljard. Patronen in hersengolven blijken van elkaar te ver­
schillen. Met een stemopname kun je met behulp van de
frequenties de spreker identificeren en de adempatronen
van pasgeboren baby's schijnen net zoveel van elkaar te
verschillen als onze vingerafdrukken.
De Alles-in-Eenheid van de oosterse mysticus wordt tegen­
woordig duidelijk geaccepteerd door de moderne weten­
schapper. Maar net als de leek wordt hij geconfronteerd met
de schijnbaar absurde conclusies van de kwantumtheorie,
die totaal niet overeenkomen met wat we doorgaans onder
'gezond verstand' verstaan. Maar hij moet ze we! accepteren,
want de theorie werkt! Een formulering van de natuur­
kundige J.S. Bell, de 'stelling van Bell', benadrukt her vol­
gende: 'Geen enkele theorie over de werkelijkheid die
aansluit bij de kwantumtheorie kan beweren dat door
ruimte van elkaar gescheiden gebeurtenissen daadwerkelijk
afzonderlijk plaatsvinden.' Dit betekent dat aparte gebeurte­
nissen onderling verbonden zijn. Verbazingwekkender nog
is de implicatie dat ieder elektron moet weten wat alle elek­
tronen in het universum doen om te kunnen weten wat het
zelf op ieder gegeven moment moet doen. Het impliceert
ook dat ieder innerlijk subatomair deeltje in contact staat
met Alles-War-Is.
De situatie die voor de natuurkundige een probleem vormt,
begrijpt de mysticus intuYtief: alles wat er is, is Oorspronke­
lijke Energie, een aspect van het Universeel of Kosmisch
Bewustzijn. Deze schiep op of in zichzelfhet 'geest-spul' van
her universum (chittamatra) als een verstoffelijkte weergave
van Zichzelf (vijnaptimatra). Oftewel: alles is Bewustzijn -
162 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Kosmisch Bewustzijn - dat Zichzelf verstoffelijkt heeft als
het zintuiglijk waarneembare universum en dat in zijn 'zin­
tuiglijk' aspect de zintuigen van levende wezens laat functi­
oneren en het mogelijk maakt dat we elkaar herkennen.
Eenheid en verscheidenheid, her ene en het vele, liggen
dialectisch gezien ingebed in elkaar. De ervaring van deze
eenheid van bestaan doet zich alleen voor wanneer we vol­
ledig beseffen dat we allemaal afzonderlijke entiteiten zijn
in de zin van verschillende, van elkaar te onderscheiden
instrurnenten waardoorheen deielfde ene Oorspronkelijke
Energie werkzaam is en handelingen verricht die volgens de
natuurlijke of kosmische wet dienen re gebeuren. Het
ervaren van de eenheid van bestaan kan iemands relatie tot
her dagelijks !even en zijn acceptatie van zowel het !even als
de dood ingrijpend veranderen. Je mededogen groeit en
oordelen en beschuldigingen ten aanzien van jezelf en
anderen verdwijnen, waardoor je jezelf gaat zien als een van
de vele spelers in een eeuwigdurend schouwspel. De
mystieke ervaring die zich samen met de gewaarwording
van niet-doenerschap voordoet, begint met Eenheid en
raakt als vanzelf ge'integreerd in het dagelijks !even.
In feite is het universum onbeweeglijk en compleet. In onze
beleving is er echrer volop beweging en is het niet af. Maar
het is helemaal af en van een ongelooflijke schoonheid. Uit­
eindelijk zijn in werkelijkheid alle gebeurtenissen en situa­
ties, hoe belangrijk of onbelangrijk ook, nauw en
waarneembaar met elkaar verbonden: 'Je plukt een gras­
spriet en je laat het universum trillen.' Wanneer dit dus­
danig wordt beseft dat het idee van tijd overbodig wordt,
client rechtvaardigheid zich aan, niet als iets wat er ooit zal
zijn, maar als iets dat er nu al IS.
Wilskracht en vrije wil 163
Imeressant is ook dat het naruurkundig concept van tijd
volledig veranderd is sinds de 19e-eeuw. Sir Fred Hoyle vat
dit op een provocerende manier samen:
'We zitten opgescheept met een grocesk en absurd waan­
beeld... het idee dat tijd een altijd voorcgaande scroom is.
Een ding is hier in ieder geval zeker: het idee van tijd als
een constante voortgang van verleden naar roekomst klopt
niet. Ik besef heel goed dat die subjectief gezien voor ons
zo aanvoelt, maar we zijn de slachtoffers van een misbruik
van ons vertrouwen.'
Noem her 'een misbruik van vertrouwen' of 'goddelijke
hypnose' of om het even wat. We weten wat er is gebeurd.
En toch moeten we ons dagelijks leven leven. Het !even
komt voortdurend op ons af en we kunnen niet zeggen:
'Wacht even, ik hen er nog niet helemaal klaar voor, ik moet
het eerst nog even helder krijgen.' Dus wat doen we? We
zullen beslissingen moeten nemen en keuzes moeten ma.ken.
Het antwoord is eenvoudig: in ons dagelijks !even zijn we
vrij om te kiezen. Het feit dat keuzes ma.ken op zich voor
veel mensen in deze moderne tijd een probleem is, is weer
een andere kwestie. Maar het staat ons vrij om te geloven
dat we kunnen kiezen. Hee punt is echter, en onze ervaring
leert dit ook, dat we de gevolgen van onze beslissingen niet
in de hand hebben.
Volgens de Duitse filosoof Hans Vaihinger heeft de mens
geen andere keuze dan te !even in 'verbalen'. Dus doen alsof
de denkbeeldige wereld van de zintuigen een weergave is
van de Uiteindelijke Werkelijkheid. Doen alsofde mens een
vrije wil heeft die hem verantwoordelijk maakt voor zijn
164 Vrede en harmonic in hcc dagelijks lcvcn
daden. Doen alsof er een God is die deugdzaam handelen
beloont, enzovoorts. Net zo client een individu tegenwoor­
dig te !even alsof hij nooit zai sterven en moet de mensheid
zijn toekomst plannen alsof we nooit zullen uitsterven. Dan
is er ook nog het onloochenbare feit dat we hier te ma.ken
hebben met mogelijkheden en niet met zekerheden: het
onverw achte en onvoorziene behoort altijd tot de mogelijk­
heden.
Wat moeten we clan doen in ons dagelijks !even? Herken je
jezelf in de volgende gedachtengang?
Ik zit met een probleem. Een groot probleem. Ik heb een
matige gezondheid, mijn financilie situatie is onzeker, ik lee/
in een gewelddadige stad, bet is een politieke chaos in het
land, in het buurland zijn rellen tussen verschillende bevol­
kingsgroepen, de regering en de Tweede Kamer /even op
gespannen voet, enkele grote steden zijn failiiet, de corruptie
loopt de spuigaten uit, het Leger is in staat van paraatheid
gebracht en bewaakt de grenzen, AIDS is overal de bevolking
groeit explosief terwijl er berichten zijn van mensen die de
hongerdood sterven, de economie groeit niet meer, de regering
is de kluts volkomen kwijt, de prijzen van grondstojfen rijzen
de pan uit, ik word met de dag ouder, ik moet niet vergeten
een afipraak met de tandarts te maken, met de buren vait niet
meer te Leven, de verkeersproblemen worden steeds erger
(gelukkig hoeJik niet al te vaak mijn huis uit!}, de zomer is
net begonnen en de hitte is nu al niet meer te harden, ik weet
niet wat de voorspeliingen zijn, maar als het binnenkort weer
gaat plenzen hebben we een groot probleem, de gebouwen
warden steeds groter en hoger zonder dat men rekening houdt
met brandgevaar, het lsraelisch-Palestijns conflict duurt maar
voort en de communisten gaan ook weer voor de harde Lijn ...
Wilskracht en vrijc wil
 Is er iets wat ik ze/f in de hand heb? Nee. Kan ik er nu,
vandaag, ook maar iets aan doen? Nee. Is mijn gezin wan­
hopig omdat we geen geld hebben en doodziek zijn? Nee. Lig
ik in het ziekenhuis? Nee. Zit ik in de gevangenis? Nee.
Heb ik op dit moment een probleem? Nee. Heb ik uber­
haupt wel een probleem?!Nee. God schiep het univmum, laat
Hem er zelfvoor zorgen.
Nogmaals de vraag: hoe leven we ons dagelijks !even als we
niet over een vrije wil beschikken? Het antwoord luidr dat
het onmogelijk is om je leven te !even zonder een onvoor­
waardelijk geloof in de eigen verantwoordelijkheid. Dus
doe alsofje verantwoordelijk bent voor je handelen. Leef in
het huidige moment, vergeet het verleden en maak je geen
zorgen over de toekomst die je toch niet in de hand hebt. En
is dit niet precies de boodschap die Heer Krishna aan Arjuna
meegeeft in de Bhagavad Gita? 'Je bent een geboren strijder,
een goed getrainde vechter. Tegen wie je vecht en of je wine
of verliest, bepaalt her lot. Oat is nier aan jou, dus vecht!'
Misschien heb je nog altijd moeite met het concept van
niet-doenerschap of met het feit dat, in de woorden van de
Boeddha 'dingen gebeuren, handelingen worden verricht,
maar er is niemand die iets doet'. Mogelijk vind je het wel
intrigerend en kun je het ook echt intellectueel accepteren
omdat het aan je gezond verstand appelleert, maar kun je
het niet volledig beamen omdat je het niet 'voelt'. Dan moet
je misschien eens luisteren naar war een Nobelprijswinnaar
hierover zegt. Toen de Engelse werenschapper Francis Crick
en zijn collega's de Nobelprijs voor Geneeskunde kregen
voor het ontrafelen van de DNA-strucruur die de genetische
code bepaalt, verbaasde hij de medische wereld met de
woorden: 'Jij, je plezier, verdriet, herinneringen, ambities, je
166 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
gevoel van identiteit, vrije wil en liefde, zijn niet meer dan
de gedragingen van een enorme verzameling zenuwcellen.'
Je kunt je afvragen waarom mensen zo lang hebben gedacht
dat de zon om de aarde draaide. Wittgenstein schijnt hierop
te hebben geantwoord met: 'Hoe zou het zijn geweesr als
het er had uitgezien alsof de aarde om de zon draaide?' Her
antwoord is natuurlijk: 'Zo ongeveer hetzelfde.' De echte
vraag is: waarom is er zoveel weersrand regen het bevragen
en herzien van 'volks-theorieen'? Er zijn meerdere redenen.
Als eerste moeren er natuurlijk speciale apparatuur of test­
methoden voorhanden zijn voor er een alternatieve theorie
mogelijk is. De tweede reden is dat deze theorieen worden
ingegeven door het 'gezond verstand' en een geruststellend
beeld schetsen van individuen en hun plek in het geheel der
dingen. Zo plaatst het idee dat de zon om de aarde draait de
men.<> als 'Gods uitverkorenen' in het centrum van de schep­
ping en niet als het tijdelijk voortvloeisel van een enorme
aaneenschakeling van historische toevalligheden. Een derde
reden kan zijn dat her tegenbewijs - dat haaks staat op de
heersende overruiging - buiten zicht blijft, doordat de
perceptie zelf selectief en ver vormd is en dat hardnekkige
denkbeelden zichzelf versterken. Voor de ene cultuur met
bepaalde overtuigingen is het simpele 'feit' dat de oogst is
mislukt, te wijten aan ontevreden goden. Voor een andere
cultuur werden de stormen en overstromingen die de oogst
vernietigden veroorzaakt door demonische krachten ergens
in de uithoeken van de planeet. Alleen scherpe, belangeloze,
'eerlijke' waarneming zal kunnen erkennen dat de dingen
niet altijd zijn wat ze lijken te zijn.
De manier waarop mensen over hun 'wil' denken - de
onmiddellijke, causale relatie tussen hun intenties en hun
Wilskrachr en vrije wil 167
handelingen - is een goed voorbeeld van het volks-model.
Het lijkt er inderdaad op dat ieder van ons een wilscentrum
is en dat bewuste afWegingen een causale rol spelen bij het
bepalen van onze plannen en handelingen. Dir is de
'gezond-verstand' manier van kijken. '.Als we nier over vrije
wil en zelfcontrole zouden beschikken, zou het een enorme
bende worden!' Alleen oprecht en belangeloos onderzoek in
de fenomenologie van de vrije wil is in staat om re achter­
halen hoe het werkelijk zir. D. Denner zegt:
'Als her belangrijk is dat we een vrije wil hebben, dan komt
die doordat het vreselijk moet zijn om er geen te hebben
( ...) Maar waar zijn we eigenlijk bang voor? (...) Leven
zonder een vrije wil zou aanvoelen als vastzitten in een
gevangcnis, als gehypnotiseerd zijn, als verlamd zijn, alsof
je een marionet bent ( ...) Erkenning van het onderbe­
wuste zou zijn gebaseccd op vage, maar krachtige beelden
van zombies, aliens, Machiavelli-achtige manipulatoren of
her sinistece 'brein' achter de delicate, gevoelige onder­
neming die we denken te zijn.'
Het is een bekend feit dat intenties geen voorwaarde zijn, en
op zich ook niet voldoende zijn voor intelligente handelin­
gen. Er zijn een aantal simaties waarin handelingen zich
voordoen zonder dat er bepaalde intenries aan voorafgaan.
Als ons wordt gevraagd hoe en waarom we iets hebben
gedaan, komen we mogelijk met een plausibele reden, maar
moeten we coch toegeven dat deze redenering eigenlijk een
post hoe gevolgtrekking is en geen voorafgaande intentie.
Zelfs uit bed komen levert geen echt bewijs voor het bestaan
van een wil. War heel vaak in werkelijkheid gebeurr, is dat
we ons middenin een stroom van niet-gerelareerde gedach­
ten bevinden en opeens 'merken' dat we aan het opstaan
168 Vrede en harmonic in hcc dagelijks levcn
zijn. Feitelijk staan we heel regelmatig niet op wanneer we
besluiren om op re sraan. Her oncbreken van wilskracht is
eerder regel clan uitzondering.
Heel regelmarig lijkr her erop dat wij onze beslissingen nier
in de hand hebben. We moeten wachten op onze eigen
beslissingen! En als we clan een beslissing nemen, clan
komt die beslissing plorseling in ons bewustzijn op. Volgens
D. Denner 'nemen we niet waar dar de beslissing gemaakt
wordt, maar dat hij opkomt. .Qir kan vervolgens tot de
vreemde gedachte leiden dar De Concrolekamer zich niet
daar bevindt waar wij, als bewuste zelf-onderzoekers,
zijn, maar ergens dieper in ons en onbereikbaar voor ons.'
E. M. Foster stelde de beroemd geworden vraag: 'Hoe kan
ik weten wat ik denk voordar ik zie wat ik zeg?' Dit zijn, zo
lijkt het, de woorden van een buirenstaander die wacht op
een bericht uir het innerlijk. We ervaren dus steeds weer dat
wij de ontvanger en niet de architect van onze gedachten
zijn. Maar we construeren een psychologische theorie rond
'beslissingen-nemen' doordat we beslissingen op basis van
de cheorie een bepaalde plek toekennen en ze niet daar
plaarsen waar we ze daadwerkelijk ervaren.
Het gevolg hiervan is dat het misverstand rond bewuste
controle en intentie vaak leidt tot onzekerheid en een bijbe­
horende huivering of zelfs vermindering van onze prestaties.
Ook ervaren we regelmatig dat een vloeiende uitvoering van
een handeling die met groce vaardigheid en onder moeilijke
omstandigheden moet worden uitgevoerd, wordt geken­
merkt door de volledige afWezigheid van enige intentie,
overpeinzingen of kijken naar jezelf. We zitten dan, zoals we
dat noemen, 'in de flow'.
Wilskrachc en vrijc wil 169
Het lijkt er daarom op dat de 'imentie' niet een of andere
vorm van controle is, maar eerder een innerlijke prognose
en dat de 'vrije wil' met verwachtingen te maken heeft en
geen bewuste impuls is. Deze kijk op de zaak lijkt de basis te
leggen voor de scherpzinnige definitie van 'intentie' van
Ambrose Bierce: 'De geese heeft het idee dat een bepaalde
reeks invloeden dominanter is dan andere: dit is een gevolg
van de aanstaande, directe of larere, door de persoon
beoogde handeling overeenkomstig de intentie.' Deze bena­
dering betekent dat: a) bewuste intenties eerder voorkomen
bij ingewikkelde beslissingen waarvan de verwerking langc
tijd duurt; en b) ze het vaak bij het verkeerde eind hebben.
De conclusie lijkt dan oak dat, net als het besef dat de aarde
om de zon draait en niet andersom, zijn herijking van de
begrippen 'wil' en 'intentie' minder geruststellend lijkt,
maar in feite veel waarheidsgetrouwer en daarom functio­
neler is.
Vertaald naar het dagelijks leven kun je je afvragen: hen ik
vanmorgen opgestaan, of deed opsraan zich voor? Heh ik
vanmorgen mijn tanden gepoetst? Ik herinner me niet dat
ik mijn tandcn heh gepoetst. Opstaan is doorgaans de cerste
bewuste beslissing die we op een dag maken na een lange
passieve periode en vervolgens poetsen we meestal onzc
tanden. Vaak voelt het helemaal niet alsofwe bewust uit bed
stappen. Het lijkt eerder een automatische reactie: we
komen met een schok overeind. Het kan zijn dat die schok
het gevolg was van het geluid van de wekker, een druk op de
blaas of hct idee dat je te laat komt op je werk. Meestal staan
we dus op zonder dat er een worsteling of beslissing aan
voorafgaat. We merken ineens dat we zijn opgescaan. Maar
het kan ook geheuren dat onze bewegingen wel voort lijkcn
te komen uit de beslissing of we al dan niet ons warme,
170 Vrcdc en harmonic in hec dagelijks !even
comforrabele bed zullen verlaten, met name op een koude
ochten d. Dan voelt het alsof we hebben gekozen uit twee
mogelijkheden.
Hubert Benoit zei het zo: 'Als iemand zichzelf eerlijk en
onbevooroordeeld onderzoekt, merkt hij dat hij niet de
bewuste en met een wil begiftigde schepper van zijn gevoe­
lens en gedachten is, maar dat zijn gevoelens en gedachten
slechts verschijnselen zijn die opkomen.' Gedachten komen
op. Dit wordt glashelder als je stil zit en je je gewaarzijn net
als tijdens de meditatie volledig op de beweging van de
ademhaling richt. Hoe hard je die ook probeert, je zult al
snel merken dat je allerlci wil!ekeurige gedachten aan het
bekijken bent, die 'afzonderlijk in het bewustzijn verschij­
nen'. Ze warden eerder als een gebeurtenis ervaren dan als
iets wat je bewust heht gecreeerd. Dit is een alledaagse erva­
ring en niet iets war zich alleen tijdens de meditatie voor­
doet, ook al ervaar je het op het moment zelf misschien niet
zo. Mark Twain beschrijft dit gedachcenproces als volgt:
'voortrazend van voorwerp naar voorwerp - een verschui­
vend panorama van voortdurend veranderende en verdwij­
nende door de geest geschapen beelden, zonder enige hulp
van mij.'
We maken geen enkele gedachte zelf, geen beslissende en
ook geen andere. Gedachten komen op. Zoals we in een
alledaags gesprek kunnen zeggen 'het regent' of 'het waait',
zo kunnen we eigenlijk ook 'het denkt' zeggen. Je maakt je
gedachten niet, we maken geen keuzes, nemen geen beslis­
singen, enzovoorts. Je kunt alleen zeggen dat 'gedachten
komen en gaan'. Het echte beslissende moment doer zich
voor zonder dat je ecn besluit neemt. J. Krishnamurti zegt:
'Ook al lijkt de respons, de beweging van gedachten nog zo
Wilskrachc en vrije wil 171
snel, als je heel zorgvuldig kijkt, zul je zien dat er ruimte,
een interval, tussen gedachren zit. Tussen twee gedachten
bevindt zich een moment van stilte dat niets re maken heefc
met het denkproces.' Deze tussenruimte is echcer onderdeel
van de ononderbroken stroom van her Bewusczijn. Juist
omdar de stroom van her Bewusczijn een ononderbroken
continulreit is, kan de ruimte tussen gedachten als zodanig
warden herkend. Gedachten verschijnen en verdwijnen
tegen de achcergrond van het Bewusrzijn. Als je de dander
hoort, komt die doordat de dander de stilte (Bewustzijn)
doorbreekt en ermee contrasteert.
Door meditatie kan het bestaan van. dit onderliggende,
voortdurende, 'ongebroken' en waarnemende Bewustzijn
zich openbaren. Volgens de hindoetraditie is her Waarne­
mer-Bewustzijn of de 'Ziener' (drishta) het zuivere Gewaar­
zijn dat altijd aanwezig is, buiten het bereik van de zintuigen
en de geese, en ononderbroken alle verschillende en veran­
derende inhouden van het Bewustzijn waarneemt. Alie
scholen binnen het hindoelsme zijn het erover eens dat de
Uiteindelijke Werkelijkheid geen versteende, verdoofde
toestand is, maar een Superbewusrzijn. Die is geen specu­
latie, maar gebaseerd op de daadwerkelijke realisatie van
duizenden yogi's, en hun ervaringen zijn door mystici uit
andere delen van de wereld bevestigd.
***
Her oncsraan van het ego - de identificatie met een bepaald
lichaam-geest organisme als een afgescheiden entiteit en
met een wil of een gevoel van persoonlijk doenerschap - is
een interessant fenomeen. Tijdens onze eerste levensjaren is
172 Vrede en harmonic in her dagelijks leven
er nog geen ego. De eerste verschijnselen die wijzen op een
onderscheid tussen het zelf en de ander, hebben slechcs
betrekking op het lichaam. Dit proces breidt zich geleidelijk
verder uit van 'mijn arm' of 'mijn been' naar de identificatie
met een hele verzameling herinneringen, ervaringen,
gevoelens, hoop en angsten. Die wordt allemaal 'mijn' en zo
ontstaat het ego.
Het ego is om re beginnen dus niet meer dan een verzame­
ling waarnemingen, ervaringen en herinneringen. Maar het
gevoel van doenerschap raakt in de loop van de tijd dieper
geworteld. Hierdoor neemt het schaduwachtige ego meer
en meer de vorm aan van een afzonderlijke entiteit met
gevoelens van eigenwaarde. Het gaat belang hechten aan
zichzelf als een individu dac verantwoordelijk is voor zijn
handelen. Wanneer deze van oorsprong vormloze entiteit
meer en roeer de vorm aanneemt van de initiatiefnemer van
zijn handelen, gaat hij ook roeer en meer autoriteic en
verantwoordelijkheid uitstralen. Hierdoor scheidt hij zich
af van de wereld van de 'anderen'.
Ditzelfde ego wordt een geestelijk zoeker, die op zoek gaat
naar zijn 'ware natuur' of naar 'zelfoverstijging'. En als hem
wordt verteld dat hij in werkelijkheid niet-bestaat, raakt hij
niet alleen in de war, maar wordt hij oak boos en woedend.
Dus terwijl het ego in werkelijkheid niet bestaat, zeggen we
om praktische redenen dat het ego de zoeker is en dat het
ego ervan moet worden overtuigd dat zijn 'bestaan' enkel en
alleen het gevolg is van goddelijke hypnose. Bovendien
wordt hem nog verteld dat het idee van een vrije wil of wils­
krachr is gebaseerd op de programrnering van zijn lichaam­
geesr organisme (de gencn en de condirionering door de
omgeving) die hij niet in de hand heefc.
Wilskracht en vrije wil 173
Pas als her ego na zelfonderzoek van de eigen ervaringen zelf
tot de conclusie komt dat al 'zijn' handelingen zijn geba­
seerd op een voorafgaande gebeurtenis die hij niet in de
hand had, zal hij zijn gevoel van persoonlijk doenerschap
noodgedwongen opgeven. Tegelijkertijd zal hij accepreren
dat hij slechts het handelend aspect is van het lichaam-geest
organisme waarin de Bron (of de Oorspronkelijke Energie,
Bewustzijn, of God) de enige ware functionerende autori­
teit is. Alie andere manieren waarop hec ego naar bevrijding
van zichzelf zoekt, lijken slechts dwaalwegen.
In her dagelijks !even draagt de gemiddelde mens een enorme
lading gevoelens van zonde en schuld met zich mee. Dir komt
doordat hij her concept dat er niets - 'goed' noch 'slecht' - kan
gebeuren tenzij her de wil van God is, eenvoudigweg niet kan
accepceren. Of, in de woorden van Shakespeare: 'Niets is goed
of slecht, dat maakt ons denken ervan.'
Ooit kwam er een jonge, getrouwde man op bezoek bij
Ramana Maharshi. Hij huilde, want hij was bang dat hij
overspel zou plegen omdar hij opgewonden raakte van de
borsten van zijn jonge buurvrouw. Hij smeekte am hulp.
Ramana Maharshi's ancwoord zou een gemiddeld mens
totaal verbijsteren: 'Je bent altijd zuiver. Je wordc verleid
door je zintuigen en je lichaam, je verwart ze met je ware
Zelf. Realiseer je eerst wie er verleid wordt en wie verleidt.
Maar zelfs al pleeg je overspel, denk er dan naderhand nier
langer over na, want Jij bent alcijd zuiver. je bent de zondaar
niet.' Hee voorval zou overeenkomen met de wil van God,
war de consequenties ook mogen zijn.
Ons dagelijks !even is enorm ingewikkeld en dit zorgt bijna
voortdurend voor veel stress en spanningen. Hee leven is
r74 Vrcdc en harmonie in het dagelijks !even
regenwoordig allerminst eenvoudig en we zijn onderste­
boven van de enorme keuzemogelijkheden bij bijna alles
war we doen. En toch, diep vanbinnen weten we allemaal
dar terwijl we ons dagelijks !even zelf vorm proberen te
geven, de dingen lijken te gebeuren zoals ze horen te gebeu­
ren. En op een verloren moment komt dan de gedachte op:
Waarom maak ik me toch zo druk? Waarom vaar ik niet
mee op de srroom van her !even in plaats van zo te worste­
len? Ik weet gewoon dat ik alleen maar een keuze kan maken
en dat ik ondanks al mijn inspanningen geen enkele con­
trole heb over alles wat er vervoigens al dan niet gebeurt.
Hoe !anger je hierover nadenkt, hoe meer je tot de con­
clusie komt dat de grens van onze vrije wil ligt bij her nemen
van een beslissing en je best doen om die beslissing om re
zetten in handelen. Of onze inspanningen slagen of niet
hebben wij zelf niet in de hand, dit is wat we voortdurend
meemaken in ons leven. Het heeft er daarom alle schijn van
dat de spanningen en stress in ons !even het gevolg zijn van
ons verlangen om te slagen. Waarom beslissen we niet over
het probleem op her moment zelf? Vervolgens doen we ons
best om het op re lossen en verder laten we her hierbij.
Verwachtingen over een bepaald resultaat leiden tot frus­
tratie.
Een ander voortdurend aanwezig, onderliggend gevoel als
gevolg van het hectische, moderne leven, is her gevoel van
onzekerheid. Bijna iedereen die van nature niet lui is, heeft
hiedast van. Moet ik niet nag iets doen? Ik heb gemerkt dat
je dit onbehaaglijke gevoel voor een grooc dee! kwijt kunt
raken door: a) een notitieboekje. Als je dit altijd bij je hebe,
kun je snel dat opschrijven wat je later nog moet doen
(naruurlijk moet je dan wel vaak in het notitieboekje
kijken); en belangrijker nog is b) je moet de gewoonte
Wilskracht en vrije wil 175
aankweken om dat wat je direct kum doen ook te doen. lk
herinner me een heel goede vriend die vertelde dat zijn
vader altijd overal bovenop zat toen hij nog jong was en
altijd wel een of ander advies had. Inmiddels was hij de
meeste vergeten, want die waren alleen bedoeld om het
leven van zijn vader makkelijker te maken. Maar een ding
had hij altijd omhouden en zich er oak altijd nauwlettend
aan gehouden: doe het nu! (Hij vertelde dat hij zich nag
altijd herinnerde hoe knarsetandend zijn vader dit zei!)
Wie heeft niet ooit wanhopig uitgeroepen: 'Had ik her maar
gedaan toen ik eraan dacht!' Of: 'Waarom heb ik dit niet
eerder gedaan?' Zou ons dagelijks leven er niet veel vrediger
en harmonieuzer uitzien wanneer deze vertwijfelde woorden
eerder uitzondering zijn dan regel?
Normaal gesproken proberen we verantwoordelijke beslis­
singen te nemen. Maar als we die beslissing eenmaal hebben
genomen, komr er een knagende twijfel op: heb ik wel de
juiste beslissing genomen? Het allerbelangrijkste op zo'n
moment is dat er nooit sprake is van de 'juiste' beslissing.
Onze zogenaamde 'vrije wil' reikt niet verder clan het nemen
van een beslissing. ledereen weet dat je nooit in de hand
hebt wat er gebeurt nadat je een bepaalde beslissing hebt
genomen en al het nodige hebt gedaan om die beslissing
uit te voeren. Oit komt doordar andere krachten die we on­
mogelijk kunnen comroleren ook gaan meespelen. Hier
komt nog bij dat het al clan niet uitvoeren van de handeling
gevolgen kan hebben die totaal niet waren voorzien. Nog
bijzonderder is dat de resultaten niet alleen de zogenaamde
doener van de handeling aangaan, maar ook andere mensen
die in eerste instantie niet direct betrokken waren. Dit zorgt
voor de nodige verwarring en onzekerheid in her leven en
176 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
dat veroorzaakt weer een cominu aanwezig, onbehaaglijk
gevoel.
Het enige wat je in zo'n situatie kum doen, is je gewaar zijn
van het huidige moment. Besef dat je geen controle hebt
over jouw plaats in het weefsel van alles wat op dit moment
bestaat. Dit besef betekem dat op dit en op ieder moment
'alle levende wezens op aarde hun ogen wijd opensperren en
Mij direct aankijken'. Het is het simpele besef dat alles wat
op dit moment bestaat precies zo is als het moet zijn volgens
een universele wetmatigheid die· het menselijk denken nooit
zal kunnen bevatten.
Deze radicaal realistische en op ervaring gebaseerde benade­
ring van de Werkelijkheid komen we met name in het
Oosten, en meer specifiek in India, tegen. Maar deze was
ook bij de grate mystici en authencieke kunstenaars elders
in de wereld niet onbekend. Het toppunt van Gewaarzijn is
in Oost en West precies hetzelfde. De negende-eeuwse lerse
mysticus Johannes Scotus Eriugena wist: 'Ieder zichrbaar en
onzichtbaar schepsel is een verschijningsvorm van God.'
En de Duitse Meister Eckhart uit de dertiende eeuw zei:
'Het oog waarmee ik God zie, is hetzelfde oog (ziende)
waarmee God mij ziet.' Eckharts 'oog' wordt in het Oosten
'her oog van de Boeddha' genoemd en in de Upanishads
staat: 'Werkelijk, je bent zelf her Oog, het oneindige Oog.'
Dit is niet her oog van 'mij' maar van 'God geboren in de
ziel van de mens', van het ware Zelf. Het is dus niec het oog
waarmee de ene mens de ander ziet, niet het oog dat functio­
neert in subject-object relaties in de relatieve wereld van
verschijnselen.
Wilskracht en vrije wil 177
Op een avond kreeg ik een telefoontje van Subbarao, een
gepensioneerde heer die in een van de buitenwijken van
Bombay woonc. Hij is al lange tijd ge'interesseerd in de
geestelijke zoektocht en in hoge mate geconditioneerd door
het idee van persoonlijk doenerschap en zijn persoonlijke
waarden- en normensysteem, dat zich door wedergeboorte
tijdens meerdere levens heeft opgebouwd. Toen hij over
mijn concept van niet-doenerschap hoorde, kwam dit voor
hem als een enorme psychologische schok. Hij wist niet hoe
hij hiermee moest omgaan. Hij is niet heel gezond en kan
daarom niet zo vaak als hij zou willen naar mijn ochtend­
lezingen komen.
Subbarao is een heel oprecht persoon. Hij heeft mij meer­
malen verzekerd dat hij geen enkele intentie heeft om mijn
opvattingen onderuit te halen en dat hij ten diepste niet
anders kan dan dezc beamen. Maar tegelijkertijd kan hij
niet loskomen van het diepgewortelde gevoel dat de mens
zclf verantwoordelijk is voor zijn handelen. Daarom belt hij
me regelmatig, waarbij hij zich voortdurend verontschul­
digt voor de tijd die hij in beslag neemt. Ik ken zijn situatic
en leef heel erg met hem mee. We doorlopen steeds weer
dezelfde cirkel en komen uiteindelijk steeds weer bij de kern
van het probleem: wat kan ik doen om van mijn verstande­
lijke acceptatie van niet-doenerschap een volledige en
onvoorwaardelijke acceptatie te maken?
Iedere keer hangt hij aarzelend op terwijl hij toegeeft dat hij
moet accepteren dat de mens geen vrije wil heeft en dat
doenerschap niet bestaat. En dat de mens in wezen een
uniek geprogrammeerd lichaam-geest organisme is waar­
doorheen de Oorspronkelijke Energie stroomt en precies
dat tot stand brengt waarvoor die specifieke menselijk
I78 Vrede en harmonie in het dagelijks leven
organisme is omworpen en geprogrammeerd - net zoals
elektriciteit werkzaam is in de verschillende elektrische
apparaten. Subbarao accepteert ook iedere keer opnieuw
dat de ultieme acceptatie niet iets is wat hij zelf kan bewerk­
scelligen, maar dat dit iets is wat zich aandienc. lk kijk uit
naar het telefoontje waarin Subbarao me blij vertelt dat er
geen enkel probleem meer is.
In een van zijn gedichten zegt de heilige Tukaram:
·
Laten we ons haasten naar waar God verblijft,
Laten we daar onze toevlucht nemen,
En onze zorgen en ellende aan hem overgeven.
Deze drie regels, vol overtuiging gesproken door de heilige,
vullen hart en geest van de gewone mens, die in zijn dage­
lijks leven doorgaans te maken heeft met strijd en conflict,
met een heerlijk vooruitzicht. Tegelijkertijd is het woord
'overgave' niet acceptabel voor de geconditioneerde, heden­
daagse mens.
Daarom wil de moderne mens graag weten wat al die
heiligen en wijzen nu precies bedoelen met 'overgave'. Wat
moet een mens over- of opgeven? Moet hij zijn identificatie
met het lichaam-geest organisme als een afgescheiden
entiteit, het ego, opgeven? Dit is ondenkbaar, want zonder
dezc identificatie met de afgescheiden identiteit zou ook een
wijzc zijn leven, en de rol die hij in dit leven client te spelen,
niet ten einde kunnen ]even. Je kunt je nog voorstellen dat
een !even zonder enige vorm van identificatie mogelijk is
voor iemand die in uiterste eenzaamheid in een grot in de
Himalaya leeft. Zolang je in de maatschappij leeft, is idenci­
ficatie met een afgescheiden entiteit noodzakelijk. Zander
Wilskcacht en vrije wil 179
deze wu ook een wijze niet kunnen reageren aJs iemand zijn
naam roept.
Die is een gegrond bezwaar, waar we niet zomaar aan voorbij
kunnen gaan. Waarom moeten we onze idencificatie
opgeven? We moeten onze idencificatie opgeven omdac die
de benauwende oorzaak is van de afgescheidenheid die de
mens in zijn leven wveel lase bezorgt. Maar waaruit bescaat
deze 'last' eigenlijk? Uit het feit dac hij een afgescheiden
enciteic is die zich onderscheidt van aJle andere enticeiten?
Of heeft her niet zozeer re maken met de identificatie, maar
eerder met her idee van persoonlijk doenerschap of wils­
kracht dat doorgaans samenhangt met deze idencificatie?
We kunnen niet onckennen dac een bad in zout water lekker
is; die geeft namelijk een heerlijk lichc gevoel. Als iemand
met overgewichc flink wat gewichc verliest, is er bijna meteen
een gevoel van verlichting. Van welke last zouden we in ons
dagelijks leven her liefst verlichc willen worden? Oat is de
vraag waar her om draait. Het ancwoord is natuurlijk de lase
van de verantwoordelijkheid voor onze zogenaamde indivi­
duele handelingen.
De vraag waar her eigenlijk om gaat is dus: beschikt een
individu over wilskracht of een vrije wil? Iedereen ervaart
voortdurend dat een vrije wil in wezen becekenc de vrije wil
om een keuze te maken. Hoeveel van onze beslissingen
zetten we daadwerkelijk in handelingen om? En hoeveel van
de beslissingen die in handelingen zijn omgezet hebben tot
her resultaat geleid dat we verwachtten coen we de beslissing
namen? De antwoorden op beide vragen tonen duidelijk
aan dat de vrije wil waaraan wij mensen zoveel waarde
hechten en die de oorzaak is van zoveel schuld- en schaamte-
180 Vrcde en harmonic in het dagelijks !even
gevoelens, haac en kwaadwilligheid, in wezen een mythe is.
Hij bewrgt ons alleen maar last en die verdwijnt onmiddel­
lijk aJs her ego zijn wil, of idee van doenerschap en verant­
woordelijk.heid, daadwerkelijk kan opgeven. Deze overgave
betekenc de cocale en volledige acceptatie van her feit dat de
wil van God - volgens een conceptuele universele wet­
matigheid - voortdurend over alles heerst. De overgave van
je denkbeeldige vrije wil betekenc dus dac je de woorden van
de Boeddha accepteert: 'Dingen gebeuren, handelingen
worden verricht, maar er is niemand die iets doer'.
De mens gaat volledig op in de zorgen en verantwoordelijk­
heden van her dagelijks leven. Daarom begrijpen we her als
iemand boos wordt of in de war raakt als een heilige hem
vercelc dat hij zijn zorgen en angsten bij God kan neerleggen
omdac Hij een oceaan van gelukzaligheid en vreugde is.
Hij vat her advies van de heilige op slechcs een manier op:
ik kan mijn zorgen en angsten niet tegengaan en ik kan ook
niet stoppen met denken over de dingen waarnaar ik verlang
- waardoor hij zich zorgen blijft maken en bang is dat hij
niet krijgt waarnaar hij verlangt - en ik moec me tot God
richten om Hem re vragen gehoor te geven aan mijn wensen,
want aJleen Hij heeft de macht om die te doen. Eigenlijk is
die heczelfde als een oorlog beginnen en dan aan God vragen
om jouw kanc te kiezen en samen tegen de slechteriken te
vechten!
War de heilige bedoelt ce zeggen, is totaal her tegenover­
gescelde. Hij zegt namelijk dat we ons concepcuele denken
moeten opgeven, want die is de basis van onze zorgen en
angsten - 'bij Hem leggen we onze angsten en zorgen neer'.
We dienen onze wilskracht aan Hem over te geven om de
eenvoudige reden dat onze wil noodgedwongen kortzichtig
Wilskracht en vrije wil 181
is. War we in de nabije toekomst voor onszelf verlangen, is
mogelijk helemaal niet dat war voor ons her beste is. Hoe
dan ook: dat war er echt gebeurr, hebben we helemaal niet
in de hand. Waar om zouden we dan onnodig vasthouden
aan onze angsten en zorgen?
Hoewel een ouder zijn kind alles zou willen geven, geeft hij
hem geen fles met vergif om mee te spelen, ook al blijft het
hierom zeuren. Hier volgt een goede illustratie van het
beperkte zicht van de gespleten geest van het individu tegen­
over de ene geest van de wijze met het Ultieme Inzicht. Als
we inzoomen op de cellen van een organisme dan lijkt het
alsof ze voortdurend heftig strijden voor hun eigen over­
leven. Maar kijken we naar het organisme als geheel, dan
zien we duidelijk dat wat vanaf een ingezoomd standpunt
nog op strijd leek, vanaf een hoger niveau waarbij we het
hele organisme overzien, harmonie blijkr te zijn.
Het beeld van de dansende Shiva, met zijn vier armen,
gebaren en dynamiek die volledig in evenwicht is, geeft her
ritme en de eenheid van het !even prachtig weer. Het ver­
persoonlijkt de onophoudelijke, oneindige energiestroom
die door onnoemelijk veel verschillende patronen stroomt
en samenkomt in de Totaliteit van de zintuiglijk waarneem­
bare handelingen van het Brahman, en die zich uitdrukken
in de voortdurend veranderende, talloze manifestaties in de
wereld van verschijnselen. Nag indrukwekkender is het
beeld van Moeder Kali in aerie: de verpersoonlijking van
Oorspronkelijke Energie.
De heilige Tukaram zong: 'Bij Hem leggen we onze angsten
en zorgen neer.' Hij bedoelde hiermee dat Wat-ls op ieder
moment een onomstotelijk gegeven is, dat niet had kunnen
182 Yredc en harmonic in her dagelijks leven
geb£:uren als het niet precies hergeen was war volgens Gods
wil en een conceptuele universele wetmatigheid had moeten
�gebeu ren. De nietige menselijke inrelligenrie zal dit nooit
kunnen bevatten. De acceptatie hiervan berekent dat we
onze angsren en zorgen bij Hem, de oceaan van gelukzalig­
heid en vreugde, neerleggen. Als je de korte poten van een
eend niet mooi vindt, ga je ze niet !anger maken, want dan
bezorg je de eend veel pijn. En als je de lange poten van een
kraanvogel niet mooi vindt, kort je ze om dezelfde reden
niet in. Zo accepteren we ook �mze eigen tekortkomingen,
gezien vanuit een breder perspectief, als passend en gepast.
Zo'n breder perspectief beteugelt onze neiging tot concep­
cualiseren, vergelijken en beoordelen van Wat-Is in het
huidige moment. Daarnaast bevordert het onze overgave
aan de Totaliteit van de schepping en zijn natuurlijke
manier van functioneren. Deze overgave is geen bescha­
mende overgave na een nederlaag. Het is j uist een verhef­
fende overgave vanuir het inzicht dat onze wil niets anders
is dan her oneigenlijk roe-eigenen van de subjectiviteit van
de Bron. Als de subject-object relatie vanuit het juiste per­
spectief wordt beschouwd doordat we ons foutieve idee van
doenerschap hebben opgegeven, ervaren we her huidige
moment waarin alles war zich manifesteert Brahman is en
we beseffen dat we slechts instrumenten zijn die het univer­
seel functioneren kunnen waarnemen. We zien niet langer
allerlei aparte, afgescheiden organismen met hun zoge­
naamde verantwoordelijkheid- en hun bijbehorende angst
en zorgen - voor hun onafhankelijke keuzes, beslissingen
en handelen.
Voor volgelingen van de weg van bhakti betekent 'overgave'
hetzelfde als 'Uw wil geschiede'. Voor de zoeker naar kennis
Wilskracht en vrijc wil 183
becekent 'overgave' de acceptatie dat de conceptuele, indivi­
duele enticeit slechts een piepklein, maar wezenlijk onder­
deel is van de totale manifestatie en als driedimensionaal
voorwerp gewoonweg geen onafhankelijk bestaan met een
eigen wil heeft.
Een zoeker naar kennis vindt het moeilijk om die ce accep­
teren, omdac hij duizenden jaren lang is gecondicioneerd en
er daarom van overtuigd is dat hij een onafhankelijke
entiteic is die zelf verancwoordelijk is voor 'zijn' handelen.
Toch kan hij niet anders dan accepteren dat er in de hele
wereld van verschijnselen, die de objeccieve, waarneembare,
uicdrukkingsvorm is van pure Subjectiviceit, geen individu­
ele, onafhankelijke enticeic met een eigen wil kan bescaan.
De grote vraag voor de zoeker naar kennis blijft, ook nadac
hij accepteerc dat hij gewoonweg geen onafhankelijke
entiteic met een eigen wil en handelingsvrijheid kan zijn:
'.Als ik geen onafhankelijke entiteit met handelingsvrijheid
en een bijbehorende verantwoordelijkheid ben, hoe moet ik
me dan gedragen in mijn dagelijks !even? Hoe blijf ik dag
in, dag uic gewoon mijn dingen doen?'
Het amwoord komt van de Chinese wijze Huang-Po:
'.A.ls je je geest oefent om voorcdurend en onder alle
omstandigheden stil te zijn met als doel gecn gedachten tc
1 creercn, dan resulceerc dit in de afwezigheid van dualismc,
onafhankelijkheid van andcren en volledige onthechcing.
AJs je gedurende de dag de dingen gewoon op hun beloop
laat alsof je te ziek bent om je ermee te bemoeien, zonder
dat je beroemd of niet beroemd wilt zijn en met een geese
van stecn zonder gaten om te dichten, dan zal de Univer­
sele Wet je wccen doordringen. AJ snel zul je merken dat je
184 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
flink onthecht bent, dat je reacrics op verschijnselen
afnemen en dat de eindeloze gedachtenstroom stopt.'
In de coestand die volgt op de afwezigheid van het concep­
tualiseren en fabriceren van objecten in de geese, warden
alle gedachten en handelingen noumenaal van aard. Met
andere woorden: als er gehandeld moet warden, zorgt de
werkgeest voor gedachcen en handelingen, zonder tussen­
komst van de denkgeesc die zich alleen maar bezighoudc
met her resultaat en mogelijke toekomscige gevolgen. Vanuit
her inzicht dac alle gebeurtenis�en voorbestemd onderdeel
zijn van her functioneren van de Tocaliteit, wordc er gehan­
deld zonder enige bezorgdheid over mogelijk succes of
falen. Als het inzicht dac subject en object een zijn helder en
duidelijk ligt verankerd in de psyche, worden alle hande­
lingen spontaan en vanzelfsprekend, niet besmet door de
dualistische scheiding tussen zelf en ander.
Belangrijker is waarschijnlijk nag dat de zuiverheid en van­
zelfsprekendheid van het handelen alleen maar sympathie
opwekken bij 'anderen', zelfs al zijn die handelingen niet
direct in het voordeel van de betrokkenen. Kortom, een
diep inzicht met zijn mysterieuze, miraculeuze werking
maakt het leven veel aangenamer en veel minder gecompli­
ceerd.
'Wat doe je als er iemand met een mes voor je scaat?' Zo'n
vraag, of iets van gelijke strekking, maakt het leven tot een
hel. Dit soorc denken zorgt alleen maar voor onrust, pijn en
beroering in de buirenwereld. We scheiden ons van anderen
1 af en beveiligen ons. Maar in deze wereld is zekerheid een
· illusie, dat wecen we eigenlijk allemaal. Misschien denken
we dat her stellen van die soorc hypochetische vragen ons zal
Wilskracht en vrije wil 185
vertellen wat we moeten doen. Maar ook nu weer weten we
eigenlijk wel dat war er feicelijk gebeurt bijna alcijd iets
anders is dan wat we hadden gepland.
'Wat doe je als er iemand met een mes voor je staat?' Het
enige antwoord is: 'Ik weet het niet. Ik weec niec wac ik dan
doe.' Dit komt omdat wat er in het moment gebeurt - en
dit geldt onder alle omstandigheden - een gebeurtenis is en
niet iecs wac wij zelf doen. Die is onze eigen ervaring, maar
die ontkennen we voortdurend en we blijven maar zwelgen
in onze angst voor de toekomst, die eindigc met onze angst
voor de dood.
Evengoed kennen de meesten van ons uit eigen ervaring
momenten, soms zelfs korte perioden, van volkomen
helderheid en vrijheid, waarin we zuiver zijn afgestemd op
de stille polsslag van het universum, wat duidt op een in­
geboren synchroniciteit en Eenheid. Er is geen specifieke
'reden' voor die gevoel en het gevoel verdwijnt zelfs wanneer
je op zoek gaac naar een reden. Denken, het horizontale
cijdsdenken, dringt binnen in hec natuurlijke ricme van het
moment, breekt en vernietigt het, omdat het denken is
gebaseerd op hoop en angst en op het dualisme van 'ik' en
de 'ander'.
We moeten goed begrijpen dat er een basaal verschil is
tussen plezier en genot op zich, en hec verlangen naar of de
behoefte aan genot. Genieten zelf veroorzaakt geen inner­
lijke conflicten, maar denken dat het verlangen of de
behoefte aan genot in de toekomst niet vervuld zal worden
wel. Hee denken jaagt genoc na, koestert de herinnering
eraan, eist dat het voortduurc en produceert de angst dat dit
niet zal lukken. De enige manier om van deze angst af te
186 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
komen, is door op het moment zelf te genieten van het
plezier dat of de ervaring die je hebt en het daarbij te laten,
zodat er geen beeld of litceken achterblijft in de geese. Zo
doet de wijze her en daarom wordt hij tot verrassing en ver­
warring van veel mensen soms een mahabhogi, 'de aller­
grootste genieter', genoemd.
De geweldige momenten van verrukte harmonie komen als
er geen conflicten zijn. Als er geen scheiding is tussen de
denker en de gedachte, tussen de ervaring en degene die
•ervaarc en als het denken in de horizontale tijd geen twee­
deling aanbrengt cussen mij en de ander. De diepe accep­
tacie hiervan is de enige vereiste 'handeling', want als het
lichaam zich ontspant en de geese zich verruimt tot voorbij
het dualisme van mij en de ander, dan is het hart vrij van de
angst om ce falen.
Er heerst harmonie als het denken stopt m et her begeren en
najagen van ervaringen en samenvalt met de ervaring.
Onchecht van het scarre en onbeweeglijke centrum van het
'ik' met zijn eisen en verlangens, wordt her ervaren zelf een
heerlijk vrije beweging zonder de beperkende begrenzingen
van her denken in de horizontale tijd. Dan heerst er harmo­
nie omdac de geese bevrijd is van de voortdurende eisen van
het 'ik' en zich vrij kan bewegen in de grenzeloze ruimte,
terwijl denken en gedachten zich voortdurend en onver­
minderd richten op her werk dat op die moment voor­
handen is.
Harmonie betekent afwezigheid van conflict. Hee betekent
stilte en verstilling, vrede en rust in het dagelijks leven in
onze hedendaagse maacschappij - en niet ergens in een grot
in de Himalaya! Hee leven gaat door en Wat-Is in het
Wilskracht en vrije wil 187
moment wordt geaccepteerd, zodat de onmetelijke vitale
energie van het universum vrijuit kan srromen, niet gehin­
derd door de echte beperkingen van her 'ik' met zijn begren­
zingen en conflicren. Deze stilte en verstilling draagt
onlosmakelijk het inzicht in zich, dat alles wat besraat de
totalireit van het gemanifesteerde universum in zijn onge­
broken heelheid vormt. Het individu is een onlosmakelijk
onderdeel van deze Eenheid, slechts een verschijningsvorm
in Bewustzijn, begiftigd met het vermogen de andere
verschijningsvormen waar te nemen, te kennen en - dit is
her belangrijkste - te beseffen dat de verschijningsvormen
nooit een afzonderlijk of onafhankelijk bestaan kunnen
leiden en evenmin een eigen wil of een vrije keuze en
handelingsvrijheid kunnen bezitten.
Stel dat we de eerste beginselen van niet-doenerschap in de
wereld van de dualiteit op een inrellectuele manier accep­
teren. Dit betekenr dat we accepteren dat alle handelingen
gebeurtenissen zijn, gebaseerd op de wil van God, overeen­
komstig een universele wermatigheid die voor het nierige
menselijk denken niet te doorgronden is, en dus niet het
doen en laten van een individuele doener. Als dit het geval
is, ontstaat er een ogenschijnlijk probleem in het dagelijks
leven van die persoon. Het ego dat met zijn idee van per­
soonlijk doenerschap nog altijd duidelijk aanwezig is, heeft
een probleem en dat probleem lijkt behoorlijk echt. Dit is,
zegt her ego, het probleem: 'Het concept van niet-doener­
schap spreekt me heel erg aan, met name omdac ik niet
!anger de persoonlijke verantwoordelijkheid draag voor
mijn handelen, want dit is helemaal in overeenstemming
met Gods wil. Mijn probleem is dac de samenleving waarin
ik leef, die beginsel niet wil aannemen en wel vindr dac ik
verantwoordelijk ben voor mijn eigen handelen. Ik loop
188 Vrcdc en harmonic in het dagelijks !even
hier voortdurend tegenaan. Wtzt moet ik doen als ik met een
probleem zit?'
Het antwoord is verbazingwekkend eenvoudig. Laat het ego
met zijn idee van persoonlijk doenerschap gewoon doen
wat het wil en wat het denkt dat het moet doen nadat hij
alle mogelijkheden zorgvuldig heeft afgewogen. Hij is
sprakeloos vanwege de eenvoudige oplossing voor dit
probleem omdat hij niet begrijpt hoe diepgaand het begin­
sel van niet-doenerschap is. Dit beginsel is ook al weer
verbazingwekkend eenvoudig: e'r gebeurt niets dat niet de
wil van God is. Daarom is dit probleem zelf de wil van God.
Dus ook de oplossing die het ego vindt kan niets anders zijn
dan de wil van God!
Dit is waar het om draait: als zich een probleem voordoet
en her ego met een oplossing komr, zijn de handelingen die
op de oplossing volgen altij d in overeensremming met de
wil van God. Belangrijker is nog dat de handeling - het
probleem en de oplossing - de wil van God is, net als de
resultaten of gevolgen van de handeling, om het even op wie
ze betrekking hebben. Het beginsel van verantwoordelijkheid
is gebaseerd op een ego dat nadenkt over de gevolgen van
'zijn' handelen, in de eersre plaats voor hemzelf. Het punt is
dat de resultaten of gevolgen mogelijk veel meer wijd­
verspreid zijn! Mogelijk zijn er veel meer mensen bij betrok­
ken. En iedereen die erdoor geraakt wordt, wordt erdoor
geraakt omdat dit de wil van God is.
Wanneer het .ego zijn eigen ervaringen grondig en eerlijk
onderzoekt, zal her tot de eenduidige conclusie komen dat
iedere handeling waarvan het dachr dat het 'zij n' handeling
was, bij nader onderzoek een reactie blijkr te zijn op een
Wilskracht en vrije wit 189
1 eerdere gebeurtenis waarover hij geen enkele controle had.
Bij onderzoek blijkt al snel dat een simpele handeling als
krabben aan je neus, een reactie van de hersenen is op jeuk
en over die jeuk hadden wij geen enkele zeggenschap.
Zonder jeuk had 'zijn' handeling, het krabben aan de neus,
nooit plaatsgevonden. Het ego maakte zich alcijd grote
zorgen omdat hij dacht dat zijn hele bestaan in gevaar kwam
als het idee van persoonlijk doenerschap zou verdwijnen.
Maar het merkt al snel dat de basis van zijn bestaan, de
identificatie met een specifiek lichaam-geest organisme als
een afgescheiden entiteit, gewoon blijft zoals die was. Maar
hec beseft ook dac zijn dagelijks leven een stuk eenvoudiger
is geworden nu de last van het persoonlijk doenerschap is
verdwenen.
Het ego merkc dat zijn dagelijks leven niec is veranderd,
maar ook dat her mogelijk is om vanuit vertrouwen te leven.
Het ik-gerichte streven met alle besluiteloosheid en cwijfels
is nu verdwenen. Hierdoor is het bevrijd van de gevangenis
van de verantwoordelijkheid die het gevolg is van het
idee van persoonlijk doenerschap. Zonder de bemoeienis
van de denkgeest is alles helder, transparant en bijna zelf­
verlichtend.
cerende Perzische filosoof Omar Khayyam beschreef de
menselijke condicie in de Rubaiyat als volgt:
We zijn slechts schimmen op een rij,
die komen en gaan rond de zonverlichte /,antaarn
in de hand van de Ceremoniemeester,
middenin de nacht.
Weerloze stukken zijn we, in het spel dat Hij speelt
op dit schaakbord van dagen en nachten.
We bewegen links en rechts, Hij slaat en zet schaakmat,
en stopt om een voor ien weer terug in de la.
Wie leeft in het besef dat alle verschijningsvormen onder­
' deel zijn van het Ene oneindige universum, waardoor alle
omschrijvingen en indelingen zijn verdwenen, leeft gegrond­
vest in de vrede en rust van Zelfrealisatie.

Het ego weet nu dat het slechts een ding hoeft te beseffen
om in harmonie met de Ene Werkelijkheid te zijn - en
zelfs dit 'beseffen' is nu iets heel natuurlijks en vanzelf­
sprekends. Her beseft dat er slechts Een Werkelijkheid is
die in ieder lichaam-geest organisme werkzaam is, zonder de
minste bemoeienis van het lichaam-geest organisme als
afgescheiden entiteit, en dit functioneert voortdurend als
een essentieel onderdeel van het Ene Geheel. De provo-

190 Vrede en harmonic in het dagelijks !even Wilskcacht en vrije wil 191

<:Alleen de Werkelijkheid bestaat,
en iedere voorstelling, iedere verschijningsvorm
en iedere schaduw is slechts de afspiegeling
van diezelfde Werkelijkheid
HOOFDSTUK 6
Advaita: de leer
dvaita (a+dvaita non-dualiteit) wil slechts zeggen dat
A
=
de Bron Een, Eenheid, Niet-twee is -welke naam we
ook aan die Bron geven: Oorspronkelijke Energie, Bewust­
zijn, Gewaarzijn, Volkomenheid, God. De manifestacie die
opkomt of tevoorschijn komt uit de Bron vindt zijn basis in
de dualiteit, het onontkoombare bestaan van onderling
verbonden tegenpolen: man en vrouw; mooi en lelijk; goed
en kwaad. Overal en altijd is er sprake van onderling
verbonden tegengestelden. De wijze accepteert de dualireit
die ten grondslag ligt aan het leven, hij is gegrondvest in
vrede en rust, terwijl hij net als gewone mensen te maken
heeft met de vreugden en verdriet van het dagelijks leven.
De gewone mens accepteert de dualiteit niet, hec besraan
van onderling verbonden regengestelden rijdens ieder
moment van ons leven. Hij gaat kiezen en is ongelukkig. De
wijze accepteert de 'dualiteir' van her leven, de gewone mens
maakt een keuze uit de onderling verbonden tegenpolen en
leeft in de treurigheid van het 'dualisme'.
De mens met inzicht heeft in het dagelijks leven wel voor­
keuren voor een van de polaire cegengestelden, maar hij is
zich volledig bewusr van her feit dat de voorkeuren allemaal
her gevolg zijn van de individuele programmering. Er is
193
geen sprake van een individu dat zijn eigen voorkeur
bepaalt. De mens met inzicht is daarom altijd afgestemd op
de Bron. Als het inzicht volledig is, kan het individu tot het
besef komen dat het universum een ononderbroken heel­
heid is en helder inzien dat alle mogelijke polaire cegenge­
stelden slechts een illusie zijn, of een toneelstuk waarin twee
geliefden net doen of ze ruzie hebben. Her is mogelijk dat
hij hierdoor in een ongecontroleerde schaterlach uitbarst, of
juisr een enorme huilbui krijgt.
Doorgaans realiseren we het ons niet, maar ons dagelijks
leven is in wezen een aaneenschakeling van keuzes maken,
vergelijken en oordelen, beschuldigen en verheerlijken. Er
zijn maar weinig momenten van waarnemen en accepteren.
Hoe kan er dan ooit sprake zijn van vrede en harmonie in
ons !even? Hier volgr een herinnering aan Neem Karoli
Baba:
]e wut van tevoren nooit hoe laat de maharaj ZOU komen. Hij
kon een week fang iedere dag hetzelfde doen, tot je dacht:
goed, hij komt dus om acht uur. En vervolgens komt hij een
dag helemaal niet opdagen ofgaat hij naar een andere kamer,
trekt de deur achter zich dicht en blijft twee dagen binnen. Je
moest leren om het onverwachte te verwachten. Op een dag
kwam hij' en zei de hele dag niets anders dan: 'Thal-Thal,
Nan-Nan'. Als een mantra bleefhij die woorden voor zichzelf
herhalen. Zo gingen er dagen voorbij, tot iemand vroeg:
'Maharaj, wat zegt u toch de hele tijd?' Het bleek een oud
dialect uit de deelstaat Bihar te zijn en het betekende 'te groot,
te groot, te klein, te klein'. Toen iemand hem uiteindelijk
vroeg waarom hij dit zei, antwoordde hij: 'O, jullie Leven
allemaal in Thal-Thal Nan-Nan, jullie !even in de wereld
van oordelen. Het is altijd te groot ofte klein.'
194 Vrede en harmonic in her dagelijks !even
Mooi en lelijk, liefde en haat, goed en slechr bestaan pas als
her denken dit ergens van maakt. Wanneer we beseffen dat
deze tegenpolen de basis van het !even zijn, verdwijnen
voorkeuren en oordelen, dan wordr alles helder en transpa­
rant. Een kind zat alleen in de slaapkamer te spelen met zijn
speelgoed. De peuter van twee-en-een-half was volledig
verdiept in haar spel, toen de moeder binnenkwam en haar
vroeg of zij haar gezichtspoeder op de grond had gemorst.
De moeder zei dat ze het kon ruiken. Het kind keek haar
even wezenloos aan en toen viel het woord 'ruiken' op zijn
plek. 'O ja,' zei ze, 'ik heb net een wind gelaten.' Het kind
was zich intu:itief bewust van alles wat er gebeurt.
In ons dagelijks leven komen we tal van verschillende
problemen met allerlei verschillende gevolgen tegen. Een
interessante vraag is daarom: is hier een algemene gemeen­
schappelijke oorzaak voor waaraan we iets kunnen doen? Ja,
die is er. De belangrijkste oorzaak van menselijke conflicten
en van ongelukkige gevoelens, is het 'dualisme' - en dus niet
de 'dualiteit'. We moeten goed onderzoeken en begrijpen
wat het verschil tussen deze twee is. lnzicht hierin zou
weleens de oplossing voor het menselijk ongeluk kunnen
zijn, omdar her de mens verlost van zijn dubbele gebonden­
heid als gevolg van zijn voortdurend najagen van genot.
Her punt is dat de 'dualireit' polair is, waarin alles met alles
is verbonden, en niets werkelijk afgescheiden is. 'Dualisme'
daarentegen betekent tegenstand, afgescheidenheid en
daarom conflict. De wereld van verschijnselen is een proces
van verstoffelijking, waarvoor een twee-eenheid vereisr is.
Er client namelijk een subject te zijn dat waarneemt en een
object dat wordt waargenomen. Die proces staat bekend
onder de naam 'dualiteit': alle verschijnselen die zintuiglijk
Advaira: de leer 195
waameembaar zijn, zijn de wisselwerking tussen subject (de
kenner van het object) en object (het object dat wordt
gekend). Uit dit duale proces blijkt heel duidelijk dat er
geen verschijnselen kunnen besraan buiten dit proces. Geen
van beide verschijnselen (de kenner van het object niet en
het gekende object niet) leidt een eigen, afzonderlijk
bestaan. Het bestaan van de een hangt samen met het
bestaan van de ander.
Wanneer de basis van de dualiteit helder is, hebben we het
niet !anger over samsara (het zintuiglijk waarneembare
dagelijks leven) of gebondenheid van het conceptuele
individu. Dit komt doordat het betrokken 'individu' slechts
een psychosomatisch instrument is waarin het proces van
waarnemen en kennen plaatsvindt. Ons ongelukkig zijn,
onze conflicten en gebondenheid zijn het gevolg van de
idemificatie van Wat-We-Zijn (Bewustzijn) met de kenner
van her object binnen de twee-deling van de enc geest
(Bewusrzijn) in subject en object in her proces van dualiteit.
Deze identificatie of entitificatie als een afgescheiden, onaf­
hankelijke entiteit (als het pseudo-subject) is het 'dualisme',
her maya. Zo drukt her oorspronkelijke beginsel van de dua­
liteit, dat polair, maar onderling verbonden en daarom nier
afgescheiden is, zich vervolgens uit in het dagelijks leven.
Deze denkbeeldige entitificatie veroorzaakt alle conflicten, al
her leed en verdriet dar we onder de noemer 'gebondenheid'
samenvatten. Het ogenblikkelijke waarnemen van her feit
dat her pseudo-subject als een onafhankelijke doener-entiteit
een illusie is, is de bevrijding uit gebondenheid.
lnteressant genoeg is er bij het proces van waarnemen in ons
dagelijks !even een belangrijk verschil tussen uiterlijk en
196 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even
innerlijk waarnemen, cussen 'gewaarzijn' en 'voelen'. Je bent
in de bergen en kijkt naar een totaal andere omgeving dan
je als stadsbewoner gewend bent. Je kijkt naar de schoon­
heid om je heen, en dat doe je natuurlijk zintuiglijk, visueel,
en met een gevoel van verwondering, iets waar je niet aan
gewend bent. Vervolgens komt er een gevoel van grote
vreugde, vrede en harmonie omhoog, waardoor je je ogen
sluit. De zintuiglijke waarneming waardoor je de buiten­
wereld objectief leert kennen, is de uitwerking van een
mentaal beeld dat door resonantie bepaalde aspecten van
het uiterlijke object reproduce�rt. Hoewel het waargeno­
men beeld zich in de geest bevindt, kun je het toch het uiter­
lijke beeld noemen. Maar de vreugde die je voelt is een
ander soort waarneming, een innerlijke waarneming die
heel persoonlijk is. Als je samen met een vriend of vriendin
bent, clan zal zijn of haar uiterlijke waarneming min of meer
overeenkomen met die van jou, maar de innerlijke waarne­
ming van je vriend(in) zou weleens volledig anders kunnen
zijn. Behalve de bergen heeft hij misschien ook de armoede
gezien in de omgeving en terwijl zijn uiterlijke waarneming
hetzelfde was, zou zijn innerlijke waarneming weleens
verdrietig kunnen zijn in plaats van vreugdevol.
De uiterlijke waarneming, de zintuiglijke waarneming,
geeft een algemene indruk die de mens kenmerkt als een
eigen identiteit tussen andere verschijningsvormen, net
zoals een zilveren beker zich onderscheidt van een zilveren
kan. De innerlijke waarneming is ook een resonantie, maar
deze keer is dit geen resonantie van het algemene verschijn­
sel mens, maar van de unieke programmering binnen het
menselijk object. Vandaar dat deze waarnemingen onder­
ling verschillen. De mentale beelden schommelen tussen de
non-dualistische buitenwereld en de dualistische binnen-
Advaita: de leer 197
wereld: de uiterlijke of zintuiglijke waarneming zouden we
'gewaarzijn' kunnen noemen, de innerlijke waarneming
noemen we dan 'voelen'. Gewaarzijn is algemeen, voelen is
in essentie dualistisch, gebaseerd op iemands voor- en
afkeur.
De algemeen menselijke structuur is we! gebaseerd op de
wezenlijke dualiteit van man en vrouw, maar stemt overeen
met het universum als harmonieuze eenheid, een micro­
kosmos die overeenstemt met de macrokosmos - de oor­
spronkelijke mens, een replica van de gehele schepping.
De persoonlijke structuur stemt daarentegen overeen met
de binnenwereld, het 'ik' tegenover de 'ander' en is geba­
seerd op de idenrificatie van het ego met het lichaam-geest
organisme.
In zijn Lacher Prise (Let Go) geeft Hubert Benoit heel mooi
aan waarom hec onderscheid tussen de uirerlijke en inner­
lijke waarneming zo belangrijk is:
'Naarmate mijn lichaam en gedachten steeds doorzich­
tiger worden en hun realiteitsgehalte verliczen, wordt mijn
bewusczijn daarentegen steeds reeler. Hoe oplettender,
lichcer, onbelangrijker en onwerkelijker mijn gedachcen
[mijn denken] worden, hoe echter en belangrijker mijn
bewustzijn aanvoelc. En hoe werkelijker mijn bewustzijn
aanvoelt, hoe meer ik ervaar dac ik "ben", onafhankelijk
van mijn lichaam en gedachten. In tegenstelling tot
Descartes wu ik kunnen zeggen: "Ik denk niet, dus ik ben"
[of"Ik ben, daarom denk ik"] ( ... )Hoe subtieler en lichter
de waarneming van de manifestatie van mijn "zijn" wordt,
oftewel hoe minder ik ervaar dat ik als mezelf besca, hoe
meer ik de indruk krijg dat ik ben en hoe gelukkiger ik me
198 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
voel. Dan is het alsof mijn bewustzijn van een persoonlijk
bestaan de omgekeerde reflectie is van mijn bewusrzijn van
"zijn": hoe minder ik voel, hoe grocer mijn indru.k dat ik
het moment nader waarop ik het bewustzijn van "zijn" zal
bezitten, het moment waarop mijn bewustzijn zich van
zichzelf bewust wordt.'
***
Soms kan zomaar de gedachte 'hoe zou het zijn om dood te
gaan?' in je opkomen. Die vraag komt overduidelijk van het
ego. Het eenvoudige antwoord is dat 'doodgaan' betekenc
dat je je niet meer bewust bent van wat er in het dagelijks
leven gebeurt, dat je ook geen belangstelling meer hebt voor
en niet gehinderd wordt door wat er in hec dagelijks leven
gebeurt. Dus als we iedere dag kunnen sterven aan de
geneugten en pijn van wat we nu als ons leven beschouwen,
dan zouden we iedere dag kunnen sterven. Met andere
woorden, als we dat wac er in hec moment gebeurt accepte­
ren en doen wat in het moment gedaan moet worden,
zonder ertegen te vechten vanuit eigendunk, zelfmedelij­
den, haat en boosheid tegenover anderen en de schuld en
schaamte die opkomen in het geheugen, clan kunnen we
genieten van het feit dat we elke dag sterven. Dit kan alleen
als de denkgeest, die onvermijdelijk in het verleden of de
toekomst functioneert en nooit in het huidige moment,
heel erg stil en rustig is. En dit gebeurt alleen als we volledig
en onvoorwaardelijk kunnen accepteren dat ieder mens niet
me�r is dan een uniek geprogrammeerd instrument waar­
doorheen de Oorspronkelijke Energie werkzaam is. Of zoals
de Boeddha zei: 'Dingen gebeuren, handelingen warden
verricht, maar er is niemand die iets doet'.
Advaita: de leer 199
Het kan niet anders dan dat de gemiddelde mens in zijn
leven weleens iemand regenkomt die we doorgaans een
'wijze' noemen. Zo iemand genier van dezelfde basale
dingen en krijgt te maken met dezelfde pijn en verdrier.
Maar toch merk je dat diegene gegrondvest blijft in vrede en
harmonie. Zo iemand lijkt over het algemeen heel ontspan­
nen, niet alleen in zijn dagelijks leven, maar oak in zijn rela­
ties, zowel de persoonlijke als zakelijke. Vaak voelen we ons
in her gezelschap van zo iemand zelf ook vredig en onrspan­
nen en merken we dat dit niets te maken heeft met wat er
tijdens de ontmoeting wordt gezegd. Alleen al de aanwezig­
heid van de wijze lijkt vrede en harmonie te ademen, terwijl
hij heel gewoon reageert op de ding�n die van buiten op
hem af komen!
Misschien vraag je je hierdoor af hoe her geestelijke Ultieme
Inzicht zich vertaalt naar her dagelijks handelen. Het ant­
woord is dat de wijze zich voorrdurend, maar zonder zich
hiervoor in re spannen, bewust is dat her leven 'zich vol­
trekt' en her niet onnodig in de toekomst projecteert.
Hierdoor blijft zijn gewaarzijn ook functioneren als zijn
gedachten, gevoelens en verlangens opkomen in her
lichaam-geest organisme. Omdat deze alleen maar waar­
genomen warden terwijl ze opkomen en voorbijgaan, is er
geen bemoeienis bij war zich voordoet vanuit een gevoel van
persoonlijk doenerschap.
Zuiver inzicht bevat her besef dat gedachten en gevoelens
door de geest zweven als wolken aan de hemel. Ze hebben
geen vaste plek en zitten nergens aan vast. Als we beseffen
dat Bewustzijn het substraat is van alle verschijnselen (waar­
onder levende wezens en hun gedachren en handelingen),
verdwijnt het onderscheid makend oordelen, omdat clan
200 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
wordt gezien dat niets op zichzelf bestaat. Door ze binnen
dit geheel re plaatsen, zijn deugden en ondeugden niet
!anger elkaars tegenpolen, maar blijken ze polaire tegenhan­
gers die regen elkaar wegvallen.
Alie handelingen warden spontaan. Ze zijn de verrichtingen
van virtualireit, de potenriele kracht die zichtbaar is in de
bloei van planren, de vorming van ogen en oren, de bloed­
circulatie en her netwerk van zenuwen. Deze kracht ontstaat
wnder een bepaald oogmerk. Her is een natuurlijke, spon­
.
taan werkende kracht. Niemand weet precies hoe ze werkt,
maar wel dat ze werkt; elektriciteit is bijvoorbeeld een aspect
van deze kracht. Waarachtig inzicht vertaalt zich in spon­
taan en ongedwongen handelen in het dagelijks leven.
Deze wonderbaarlijke natuurlijke kracht met als basis de
afwezigheid van persoonlijke wilskracht, deze virtualiteit
die niets te maken heeft met bovennatuurlijke krachten of
siddhi's, wordt op een prachtige manier omschreven door
Lao Zi:
'De Hoogste Kracht vraagt geen (wils)kracht en is daarom
Kracht.
Lagere kracht vraagt wel kracht en is daarom geen Kracht.
De Hoogste Kracht doet niets, maar niets blijft ongedaan.
Lagere kracht doet wel iets, maar er wordt niers gedaan.'
Virtualiteit is doortrokken van het gewone en anonieme,n
juist hierdoor raakt de gewone mens zo in de war wanneer
hij her in zijn dagelijks leven tegenkomt. Diezelfde kracht
maakt van sommige mensen een genie op een bepaald
gebied. Hoe is niet te verklaren in gewone raal en aan de
hand van een bepaalde lineaire, stap-voor-stap merhode.
Advaita: de leer 2or
We kunnen het niet beschrijven, maar alleen omschrijven
met verwijswoorden, zoals Lao Zi doet:
'Nadat de Tao verloren was gegaan, ontsronden (gedachten
over) medemcnselijkheid en rechrvaardigheid.
Met kennis en incelligencie kwamen de grate misleidingen,
Toen familierelaties vcrstoord raakten, ontstonden
(gedachten over) goede ouders en loyale kindcren.
Toen het land tot wanorde verviel, kwamen er {gcdachten
over) loyalc ministers.'
Bij spontaan handelen zonder aarzeling, is geen ruimte voor
gedachten over de toekomst. Het vreemde is dat de kans op
een lang !even het grootst is als we ons geen onnodige zorgen
maken over ons leven. Dit komt doordat de speciale kracht
van de virtualiteit beschikbaar is voor degenen die zich niet
door zorgen en angst laten uitputten. Dit kun je aflezen aan
het aantal succesvolle 'alles of niets' handelingen. Nog merk­
waardiger is echrer dat actieve pogingen om te stoppen met
je zorgen maken juist een onderdeel zijn van bezorgdheid.
Alie wilshandelingen, zowel positieve als negatieve, zijn een
vorm van weerstand om de eenvoudige reden dat het altijd
het onechte, niet-bestaande individuele ego met het idee
van persoonlijk doenerschap is dat zich zorgen maakt.
Waarachtig inzicht accepteert war her leven brengt en geeft
overal zonder weerstand of terugdeinzen een antwoord op,
waarbij de geese alle vrijheid heeft om te denken, en dus ook
om zich zorgen te maken! Daarom zegt Zhuang Zi bij het
overlijden van Lao Zi: 'De meester kwam toen her zijn tijd
was, en hij ging volgens het natuurlijk verloop der dingen.'
Gewaarwordingen, gevoelens en gedachten moeten dus
hun natuurlijke gang kunnen gaan, omdat iedere poging tot
2.02 Vrede en harmonie in her dagelijks !even
controle alleen maar tot meer verwarring leidt. Heer Krishna
zei in de Bhagavad Gita: 'De mens die een is met het God­
delijke en de Waarheid kent, weet dat hij helemaal niets
doet. Bij het kijken, ademen, spreken, uiten, vascpakken,
openen en sluiten van de ogen, beseft hij dat het slechts de
zintuigen zijn die zich bezighouden met de objecten van de
zintuigen.' Alleen door waarachtig inzicht kunnen gedach­
ten, emoties en verlangens echt veranderen. Fysieke pogin­
gen om ze onder controle te houden zijn sowieso grotendeels
nutteloos, omdat her zenuwstelsel in essentie een elektrisch
circuit is en niet uir spieren bestaat.
Een van de meest gedurfde uitspraken hierover komt van de
Chinese wijze Yang Zi:
'Laat het oor horen wat het wil horen, het oog zien wat het
wil zien, de neus ruiken wat het wil ruiken, de mond
zeggen wat het graag wil zeggen, laat de geest doen wat hij
wil ( ...) Het lichaam verlangt naar warmte en goed eten.
Ga je hier ccgenin, dan beknot je dat wac voor de mens
nacuurlijk en essentieel is. De geest wil vrij zijn en van hier
naar daar kunnen gaan. Zonder die vrijheid wordt de ware
nacuur van de mens aan banden gelegd.'
We moeten natuurlijk niet vergeten dat dit advies bestemd
is voor zoekers naar kennis, die anders mogelijkerwijs tot
gedisciplineerde oefenmethoden vervallen die een hindernis
op zich kunnen worden. Met andere woorden: alles wat
moet verdwijnen, dient als vanzelf van je af re vallen. Iedere
poging om gcdachten en voorkeuren te beheersen versterkt
ze alleen maar, en hierdoor ook het gevoel van persoonlijk
doenerschap in her ego.
Advaita: de leer 203
Het diepe, heldere Ultieme lnzichc - en dus niec her incel­
leccuele begrip op lineair niveau -van War-ls, leidc tot waar­
achcige nederigheid en de uirdoving van her idee van
persoonlijk doenerschap in de ego-entiteit. Dit leidt tot
natuurlijk en spontaan handelen dat overeenstemt met
het feit dat de menselijke intelligentie niet iets is dat van
buitenaf in een levend wezen is geplant. De menselijke
intelligentie, dus niet het kennis-denken, is een inherent
onderdeel van de wereld van verschijnselen als een, heel
organisme, dac de dynamische balans in de functionele orde
in stand houdt door middel van de werking van het Bewust­
zijn dat het substraat is van de gehele zintuiglijk waarneem­
bare manifestatie.
Die dynamisch evenwicht in de functionele orde van de zin­
tuiglijk waarneembare manifestatie wordt onderhouden
door het nacuurlijke mechanisme van de polariteit tussen
schijnbare tegenpolen. Conflicten gebaseerd op harde,
onverzoenlijke tegengestelden zoals goed en slechc, subject
en object, 'ik' en de 'ander', zijn daarom niet alleen opper­
vlakkig en van cijdelijk belang, maar in wezen ook onaccep­
tabel als we onze noodzakelijke cultuur willen behouden.
Hee komt erop neer dat het hele spektakel der verschijnse­
len van het universum, het lila, geen enkel doel heeft. Hee
heeft ook geen zin om in een wedscrijd met allemaal andere
mededingers naar een oorzaak of doe! in het !even te zoeken.
De meeste 'succesvolle' mensen zullen dit diep vanbinnen al
snel toegeven. Maar de conditionering is in de loop der
jaren zo diep geworteld dat veel mensen, met name in het
Westen, dit niet openlijk zullen accepteren en niet zullen
toegeven dat hen in de loop der jaren duidelijk is geworden
dat zoeken naar een zin in het !even geen enkel nut heeft.
204 Vredc en harmonic in het dagelijks leven
Nog moeilijker is her om toe te geven dat het bereiken van
hun doe! hen nice her diepe gevoel van vrede en harmonie
heeft gebracht waarnaar zij in hun hart zo verlangen. Zodra
iemand een doe! stelt, verdwijnc iedere spontaniteit en
neemt her zelfbewustzijn van de ego-entiteit met zijn idee
van persoonlijk doenerschap het over. Vanaf dat moment is
de blik strak op her doe! gericht en mist daardoor alles war
de moeite waard is in het !even.
Een 'zinvol' leven mist de zin van het dagelijks !even. Die
zin is: genieten van de eenheid in de dualiteit en van de veel­
vormigheid van het !even. Pas wanneer de ego-entiteit dit
beseft, kan er een gevoel van volledige vrijheid ontstaan.
Dan straalt waarachtig zicht als een schijnwerper, het laat
niets onverlicht en geniet overal van. Spontaan handelen is
niet in strijd met het naruurlijk verloop der dingen, met
Wat-Is. Hierdoor staat de mens met zuiver inzicht via de
zintuigen volledig open voor het hele universum. Hij doer
het rustig aan in het !even, is ontspannen omdat hij zich op
zijn gemak voelt en zich niet druk maakt over zijn inspan­
ningen en mogelijke resultaten. Hij geniet voluit van het
spel van het [even. Hij wordt een mahabhogi, een super­
genieter van het !even.
De zoeker moet goed begrijpen dat een helder inzicht in
Wat-Is de wereld van verschijnselen niet tot een illusie
reduceert. Doer hij die wel, clan maakc hij een oneigenlijk
onderscheid russen het echte en her onechte, tussen vorm
en schaduw, russen her noumenale (de wereld van de ideeen)
en het fenomenale (de wereld van de verschijnselen). De
Boeddha was hier heel duidelijk over: samsara (!even) is
dukkha (lijden), nirvana (de Bron) is shanci (vrede) - en ze
zijn niet-twee.
Advaica: de leer 105
De Werkelijkheid is alles wat er is. Alie illusies, alle ver­
schijnselen, alle schaduwen, zijn slechts een weerspiegeling
van die Werkelijkheid. Illusie kan geen onafhankelijk
bestaan hebben. Zuiver inzicht accepteert dat het noume­
nale zowel transcendent is aan, als immanent aanwezi$ in,
de wereld van verschijnselen. Zo wordt ieder onderscheid
teniecgedaan. Niecs wordc voor werkelijk aangenomen en
niets wordt als illusie gezien. Nu ontstaat er een zekere
onthechting, omdat ingezien wordt dat ieder gemaakt
onderscheid tussen aantrekkelijk en onaantrekkelijk een
bepaalde betrokkenheid betekent, wat vervolgens weer
onnodig leed zal veroorzaken. Het aantrekkelijke en het
onaantrekkelijke zijn onderling verbonden tegenpolen en
liggen aan de basis van de zintuiglijk waarneembare mani­
fescatie en zijn functioneren.
Hee is zeer belangrijk om te weten is dat rivaliceit en onder­
linge concurrencie door dit inzicht tot een spel worden, een
lila. Er is niet langer sprake van worsteling en strijd, die tot
haat, boosheid, jaloezie en nijd kunnen leiden. Hee onmid­
dellijke gevolg van diep inzicht is dat iemand zichzelf
bevrijdt van de gebondenheid aan de wereld met zijn
angsten en kwade kanten, leed en chaos, doordat hij de
absurditeit ervan inziet: 'Maakt het echt wat uit?' Hij beseft
dat de dingen die hij beschouwde en labelde als prettig en
onprettig - het denkbeeldige onderscheid waarop hij zijn
idealen en doelstellingen had gebaseerd - slechts onderdeel
zijn van de verscheidenheid aan dingen die hij op een dag
tegenkomt, een dag die hij anders als ongelooflijk saai had
ervaren. De beroemde acteur George Sanders liet bij zijn
zelfmoord een briefje achter. Hierop had hij geschreven dat
hij zichzelf van het leven had beroofd omdat hij alles bezat
wat her leven te bieden had - een goede gewndheid, geld,
206 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
roem - en dat hij zich zo verveelde dat hij niet meer verder
wilde !even.
Inzicht in de basale becekenisloosheid van convemionele
waarden en normen gezien in her lichr van de Werkelijk­
heid, tilt de mens uit al her streven en strijden van her leven.
Hij ziet bet !even nu als een spel dat hij volgens de regels
moet spelen en niet al te serieus hoeft te nemen. Hoe krijg
je dit voor elkaar? De mens die War-Is accepteert, bevrijdt
zichzelf van de conventionele manier van oordelen. Hij
weigert het leed dat met die startdaard-waarden en -normen
gepaard gaat te accepteren en gaat ook niet mee in de dingen
die doorgaans als een bron van grote vreugde worden gezien.
Hij ziet hoe dom her is om al die schuld- en schaamte­
gevoelens met je mee te dragen vanwege handelingen die
gewoon onderdeel waren van War-Is. Of om vast te houden
aan de haat en wrok voor een object dat een bepaalde
gebeurtenis heeft veroorzaakt die hem pijn heeft gedaan.
Een mens met inzichr trekt zich niet letcerlijk terug uit zijn
leefomgeving en verbergt zich niet voor de mensen en
gebeurtenissen die hierbij horen. Wanneer hij dit doec,
bekent hij eigenlijk dat hij een oordeel velt over de wereld
op basis van conventionele waarden die door diezelfde
wereld warden gehanteerd. Hij neemt gewoon zijn plek in
de samenleving in en speelt de regels van her spel. Hij laat
zich in zijn handelen alleen niet leiden door de gangbare
drijfveren die bij gewone mensen de worsteling naar
rijkdom, roem en zekerheid veroorzaken. Zijn geese is niet
pieduttig ambitieus, doortrapt, begerig en sluw. Opgewekt
accepteert hij war er op zijn pad komt en her gegeven dat
verandering aan de basis van het leven ligt. Als onderdeel
van de werkzame tocaliteit blijft hij een met de onderliggen-
Advaita: de leer 207
de eenheid die mens en natuur omvat in de totaliteit die we
het universum noemen. Hij beweegr zich door het leven,
neemt waar en neemt deel aan alles wat zich voordoet,
zonder zich ook maar aan iets re hechren - positief gezien
niet aan de geneugten en negatief bekeken niet aan het leed.
Het is alsof zijn goede eigenschappen en vriendelijkheid
zich over de hele wereld verspreiden, zonder dat hij met
iemand de strijd aangaat.
Als her concept van een onafhankelijke entiteit met een
zogenaamde wil is opgegeven, droogt de bron van begeerte
op. Tegelijk hiermee lost ook de gebondenheid op, veroor­
zaakt door begeerte en pogingen om de objecten van deze
begeerte te verkrijgen. Voor alle duidelijkheid: her is niet
zo dat gedachten, gevoelens en verlangens als een natuur­
lijk, biologisch gegeven nu niet meer opkomen in het
lichaam-geest organisme. Dar gedachten-gevoelens­
begeerten in de geest opkomen is net zo gewoon en van­
zelfsprekend als her ontstaan van golven op her water.
Iedere poging om deze natuurlijke beweging te onderdruk­
ken is tot mislukken gedoemd en leidt tot frustratie. Het is
wel zo dat gedachten-gevoelens-begeerten die opkomen
niet /anger achterna gejaagd worden wanneer het inzicht is
ontwaakt. Ze komen wel op, maar als ze worden genegeerd
en geen voeding krijgen van de wil van het ego, kunnen ze
niet anders clan verdwijnen. lnzicht zorgt er dus voor dat je
her proces van opkomen en verdwijnen van gedachten­
gevoelens-begeerten alleen nog maar waarneemt zonder
dat je je ermee bemoeit. Vervolgens zullen de begeerten
geleidelijk aan steeds minder vaak opkomen en in hevig­
heid afnemen. De schoonheid van dit proces is dat de
mens met inzicht zich eigenlijk helemaal niet bezighoudt
met her proces!
208 Vrede en harrnonie in het dagelijks !even
***
Er is een bekend verhaal over Bhagwan Ramana Maharshi.
Een man uit het noorden van India hoorde midden in de
nacht iemand op de deur kloppen. Hij deed open en daar
stond een sannyasin die hem vertelde dat hij naar T iruvan­
namalai in her zuiden moest gaan en daar de ashram moest
bezoeken. Hier zou hij de nodige hulp voor zijn geesrelijke
zoektocht vinden. Hij ging naar Rarnanashram. De eerste
keer dat hij er binnenging, zag hij Ramana Maharshi op een
grote stoel zitten terwijl hij met een aantal mensen in
gesprek was. Hij besefte dat dit de man was die een paar
dagen eerder op zijn deur had geklopt. Hij werd heel boos,
omdat hij dachr dat het een soort oplichterij, een gemene
grap was. Hij besloot iemand in de ashram te vertellen wat
er was gebeurd en was nog veel meer geschokt toen hij
hoorde dat Ramana Maharshi al jarenlang de ashram niet
had verlaten, nog niet voor een nacht.
Hoe kon Ramana Maharshi tegelijkertijd aanwezig zijn op
twee plaatsen die honderden kilometers van elkaar ver­
wijderd liggen? Zo zijn er meerdere ooggetuigenverslagen
van wijzen uit verschillende tijden, die op twee plekken
tegelijkertijd gezien werden. Nog niet zo heel lang geleden
was dit her geval bij de bekende Neem Karoli Baba. Voor
nacuurkundigen is het idee dat een subatomair deeltje meer
dan een plek of toestand tegelijk kan innemen heilig. Nu
breken ze hun hoofd op de logische gevolgtrekking: kan een
persoon dan ook op meer dan een plek tegelijk aanwezig
zijn?!
We weten dat Albert Einstein klaagde dat er iets helemaal
mis was met Max Plancks geraffineerde kwantumtheorie.
Advaira: de leer 2.09
Toen Werner Heisenberg en anderen de beginselen van
kwantummechanica verder ontvouwden, werd de theorie
nog veel bizarder. Hoe meer we tegenwoordig over de
kwantumwereld te weten komen, hoe vreemder en 'tegen­
namurlijker' het aanvoelt. Zo weten we nu bijvoorbeeld dat
een oceaan aan deeltjes overal om ons heen voortdurend het
bestaan in- en uirfloepr. Als je een doos de lege ruimre in
zou meenemen en er voorzichrig in zou kijken, zou je zien
dat hij helemaal niet leeg is. Uit her niets zouden er deeltjes
in de doos opdoemen, die een oogwenk weer verdwijnen
om plaats te maken voor nieuwe. Echte leegte bestaat niet.
Theoretische natuurkundigen menen dat we van de kwantum­
mechanica nog veel meer wonderbaarlijke zaken kunnen
verwachten: meer universa, waaronder universa met een
andere versie van jou. Ze zijn er vast van overtuigd dat de
beginselen van de kwantummechanica niet alleen in de
subatomaire wereld opgaan, maar ook in de wereld om ons
heen.
En het is natuurlijk zo dat we geen smartphones en tablets
zouden hebben als de kwantumtheorie niec zou gelden voor
de wereld waarin wij leven. De natuurkundige David Deutsch
vraagt zich af: 'Waarom negeren zoveel wecenschappers de
grotere implicaties van de kwancummechanica?' De meerdere­
werelden-interpretatie van de kwantummechanica suggereert
dat er in een oneindig aantal andere universa tweelingen van
ons rondlopen. Maar ondanks de ongekende empirische
successen van de kwantumtheorie, stuic her idee dac ze
weleens letterlijk waar zou kunnen zijn op behoorlijk wat
cynisme.
Maar heel weinig natuurkundigen ontkennen de geldigheid
van deze wetmatigheden. De wetten beweren dat de funda-
210 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
mentele onderdelen van de werkelijkheid - protonen, elek­
tronen en andere subatomaire deeltjes - niet hard en
ondeelbaar zijn. Volgens hen gedragen ze zich als golven en
als deeltjes. Ze kunnen uit het niets verschijnen - een pure
leegte - en vervolgens weer verdwijnen. Her is natuurkun­
digen zelfs gelukt om acomen te teleporteren, ze van de ene
plek naar de andere plek te laten bewegen zonder dat ze een
tussenliggende ruimte passeren. Dit lijkt volledig in tegen­
spraak met de 'grote' natuurkunde van Newton en Einstein.
Orn deze tegenscellingen te kunnen bevatten, kiezen veel
natuurkundigen voor de makkelijke weg en zeggen dat de
kwantumtheorie alleen opgaat voor de subacomaire wereld.
Maar puriscen als David Deutsch menen dac de theoretische
wetmacigheden wel voor ieder niveau van de werkelijkheid
moeten opgaan, omdat alles in de wereld - dus ook de mens
- uit deze deeltjes bestaat, en omdat de kwantumtheorie
zich in alle denkbare experimenten heeft bewezen. Daarom
kan her niet anders dan dat ook wij in veel toestanden tege­
lijkertijd bescaan, ook al beseffen we dit niec. Misschien
leven we nier in een universurn, maar in een uicgestrekt en
overvloedig 'mulriversum'. Hee belangrijksce gevolg van de
weigering om de kwancumtheorie volledig re accepteren, is
volgens de puristen dac naruurkundigen nooit verder zullen
doordringen in een nieuw en dieper inzicht in de ware aard
van de natuur.
Inceressant is dar veel natuurkundigen overal ter wereld,
waaronder een team in Oxford, proberen om een kwanmrn­
computer te bouwen die acomen en foconen kan manipule­
ren en her vermogen van deeltjes om tegelijk in verschillende
toescanden re bescaan kan benutten. Mee deze kwanrum­
eigenschappen zal de snelheid en her vermogen van de
Advaita: de leer 211
computer ongelooflijk toenemen, waardoor hij taken zal
kunnen uitvoeren die onze huidige computers niet aan­
kunnen. In theorie moet een kwantumcomputer een bere­
kening aankunnen die uic meer stappen bestaat dan er
atomen in het hele universum zijn! Orn die re kunnen moet
de computer al die informatie kunnen bewerken en opslaan.
Calculatie is immers een fysiek proces dat echte hulpbron­
nen, materie en energie verbruikt. Maar als die bronnen de
in ons universum beschikbare hoeveelheid overschrijden,
dan moet de computer hulpbronnen uit andere universa
gaan benutten. De resulcaten zullen, op z'n zachtst gezegd,
interessant zijn!
De uiteindelijke vraag blijft: wac als de kwantumtheorie het
mis heeft? De nacuurkundige David Deutsch antwoordt:
'Ik hen ervan overtuigd dat ooit bewezen wordt dat de
kwantumtheorie het bij het verkeerde eind had, want het
lijkt ondenkbaar dat we nu bij de laatste naruurkundige wet
zijn aanbeland. Maar ik wed mijn laatste euro dac een
nieuwe theorie of aansluic bij de parallelle-universum
gedachce die kenmerkend is voor de kwantumfysica, of dat
deze met een nog veel wildere theorie komt.'
Wat de heersende natuurkundige theorie ook is, een feit
blijft dat deze alleen maar kan verwijzen naar de materiele
manifestatie en haar functioneren - de wereld van verschijn­
selen. De niet-gemanifesteerde Bron, de Ene Werkelijkheid
waaruit de wereld van verschijnselen is voortgekomen blijft
nog altijd een raadsel voor het geschapen object, de mens,
die deel uitmaakt van de wereld van verschijnselen.
***
212 Vrede en harmonic: in het dagelijks !even
We gaan iedere dag weer gebukt onder de tirannie van de
tijd. Maar weten we eigenlijk wel wat 'tijd' is? Heeft iemand
die ooit geweten? Augustinus formuleerde het kort en
bondig: 'Wat is tijd eigenlijk? Als niemand het me vraagt,
weet ik het. Maar als ik het aan de vraagsceller wil uicleggen,
dan weec ik het niet meer.'
Feitelijk leven we niet in een wereld van 'zijn', maar in een
wereld van 'worden', waarin niecs ooit stilstaat. Voor onszelf
vertalen we deze voondurende scroom in een continu"iteit,
in een tijdsduur. Zonder dit idee van continu"iteit kunnen
we niet vasthouden aan het gevoel van bestendigheid in ons
individuele zelf en leven in een wereld die voortdurend aan
verandering onderhevig is.
Volgens de hindoe-filosofie wordt kosmologische tijd
gemeten in yuga's. Hierin wordt het begrip cijd voor mensen
hanteerbaar, maar ook beschouwd vanuit hec breder per­
speccief van goddelijke tijd en geassocieerd met Brahma de
Schepper. De kleinste cijdseenheid wordt een oogwenk
genoemd en een menselijk jaar scaac gelijk aan een dag voor
de goden. Volgens de wijze Manu kunnen er vier yuga's
worden onderscheiden: krita yuga bestaande uit 4800 men­
selijke jaren; treta yuga omvat 3600 menselijke jaren;
dwapara yuga kem 2400 menselijke jaren; en kali yuga dat
bestaat uit 1200 menselijke jaren. Aan hec eind van een
cyclus van vier tijdperken of mahayuga's, beginc de eerste,
krica, opnieuw en start er een nieuwe cyclus.
In het oude Griekenland scond de slang Ouroboros symbool
voor tijd. Hij wordt afgebeeld met zijn sraarc in zijn mond.
Hij eet zichzelf voortdurend op en wordt clan weer uic zich­
zelf geboren. De Ouroboros staat voor de eeuwigheid en de
Advaita: de leer 213
eenheid van alle materiele en spirituele dingen. Niets hicr­
van verdwijnt, maar alles veranden voortdurend van vorm
in een eeuwigdurende cyclus van vernietiging en herschep­
pmg.
De associatie van tijd met mystiek is op zich fascinerend,
maar hceft cen gedegen wetenschappelijk onderzoek eeuwcn­
lang in de weg gestaan. De cruciale rol van tijd binnen de
natuurwetten werd pas duidelijk door het werk van Newton
aan het eind van de zeventiende eeuw. Newton leidde zijn
werk in met de beroemde definitie van 'absolute, echte en
wiskundige tijd, [die] van zichzelf en overeenkomstig zijn
wezenlijke natuur gelijkmatig stroomt zonder zich te
verhouden tot iets excerns.' Doordat hij de wiskundige
wetmatigheden had ontdekt volgens welke natuurlijke
lichamen zich langs voorspelbare banen door de ruimte
bcwegen, kon Newton de bewegingen van de maan, de
planeten en de banen van projectielen en andere aardse
lichamen berekenen. Dit betekende een enorme vooruit­
gang in onze kennis van de fysieke wereld en het begin van
de wetenschappelijke theorie zoals wij die nu kennen.
In deze wereld van starre tijdelijkheid werd Albert Einstein
geboren. Newtons invloed duurde al twee eeuwen en werd
door wcsrerlingen nauwelijks in twijfel gctrokken. Maar
zijn gedachrengoed wrong wel met her mysrieke gedachte­
goed van her Oosten. Maar de tijd van Newton was de tijd
van het 'gezond verstand': er is slechts een allesomvattende,
universele rijd en die is er nu eenmaal. Tijd kan nergens
door worden aangerast en blijft altijd regelmatig stromen.
Newtons concept van rijd verdeelt hem op een absolute en
universele manier in verleden, heden en toekomst. Maar
deze simpele kijk op tijd als een vaststaand en absoluut
214 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
geven, hoe duidelijk en verstandig het ook overkomt, bleek
uiteindelijk niet re voldoen. Rand het einde van de twintig­
ste eeuw leidde Newtons concept van universele tijd tot
absurde en paradoxale conclusies over het gedrag van licht­
golven en de bewegingen van fysieke lichamen. Binnen
enkele jaren viel het Newtoniaanse wereldbeeld aan duigen
en daarmee ook de 'gezond verstand-'benadering van die
rijd. Deze diepgaande en verreikende transformatie was met
name te danken aan het werk van Einstein.
Einsteins Relativiteitstheorie in�roduceerde het idee dat tijd
van zichzelf flexibel is binnen de natuurkunde. Hee was
geen eerherstel van de oude, mystieke ideeen over tijd als
iets dat in essentie pcrsoonlijk en subjectief is, maar zijn
theorie verbond de beleving van tijd wel direct aan de
individuele waarnemer. Tijd werd relatief Hoewel Einsteins
tijd nog altijd onderhevig bleef aan de structuur van de
natuurkundige wetten en de mathematische regels, was het
psychologischc effect van de afschaffing van universele tijd
dramatisch. In de cientallen jaren die volgden op Einsteins
cheorie, doken wetenschappers dieper en dieper in de
myscerien van tijd. Was er zoiets als een begin van de tijd?
En zal er ooit een eind aan komen? Hoe is ons idee van een
tijdsrroom ontstaan? Is tijdreizen mogelijk? Na bijna een
eeuw van onderzoek, is er nog altijd geen einde gekomen
aan de revolutie die Einstein srartte.
Dankzij Einstein heeft de wereld de gelijkheid van ruimte
en tijd - ruimtetijd - geaccepteerd. Op de verschillende
chronometers zien we in wezen slechts een beweging van
ruimte en daarom dus ook een beweging van tijd. Onveran­
derbare, naadloze, ondeelbare en onmeetbare tijd geeft een
substraat waarin zich een beweging voordoet en waaraan
Advaita: de leer 215
vervolgens een waarde wordt coegekend door de bevooroor­
deelde menselijke geese. In vedische bewoordingen is tijd
(of ruimte) de adhisthana; het substraat en de tijd-gerela­
teerde bewegingen zijn de adhya's, die hier als een schil
bovenop liggen. Een walvis of containerschip laat de oceaan
niet bewegen, maar de oceaan laat je vanuit een neerbuigen­
de grootmoedigheid denken dat die zo is.
Naasc externe tijd is er ook a) individuele, innerlijke of
psychische tijd en b) biologische tijd. Stilte is de beste maat­
staf van innerlijke tijd. Maar sommige gegevens over
biologische tijd zijn heel interessant. Leeft een rat echt
'minder lang' dan een olifant? Als we naar de onderlinge
verhoudingen in grootte kijken, blijkr dat kleine, warm­
bloedige dieren in een hoger tempo !even dan hun grotere
verwanten. Volgens een aancal criteria van rdatieve tijd,
!even alle dieren ongeveer even Jang en ademen ze allemaal
ongeveer hetzelfde aantal keren in en uit tijdens hun leven.
Doordat we dagelijks ervaren dat bewegingen betrekkelijk
zijn - een stilstaande trein die lijkt te bewegen terwijl een
andere trein beweegt, of de zon die lijkt onder te gaan terwijl
wij eigenlijk ondergaan - zouden we toch moeten beseffen
dat tijd nergens beweegt, maar dat de maya van onze zintui­
gen ons ertoe verleidt te denken dar die zo is.
Het probleem is dat wij de eigenschap van scromen hebben
toegekend aan stilstaande tijd. Voor een basaal inzicht in dit
niec-bestaan van cijd, zullen we in ons dagelijks leven
moeten leren denken zonder een gevoel van 'hoogmoedige
haast'. De door tijd geregeerde hoe-sneller-hoe-beter
vervoersmiddelen op de wegen, hec water en in de luchc,
richten ongelooflijk veel schade aan. Er doer een verhaal de
ronde over vier Amerikanen die door Zijne Heiligheid de
i.16 Vrcde en harmonic in her dagelijks !even
Dalai Lama voor het diner warden uitgenodigd in zijn
paleis in Lhasa. Ene meneer Nicholson vette1t dat hij de
Atlantische oceaan in slechts drieenhalf uur heeft overge­
scoken. De Dalai Lama vraagc deze held of hij hem iets mag
vragen. De held antwoordt: 'Zijne Heiligheid, u mag me
alles vragen.' Waarop de Dalai Lama zegt: 'Ik wil u slechts
een ding vragen: waarom had u zo' n haast?'
De mens client te beseffen dat hec noumenale de blijvende
Werkelijkheid is, terwijl de wereld van verschijnselen met
alle gebeurtenissen, objecten en wezens een tijdelijk univer­
sum is, geregisseerd door de onzichcbare Werkelijkheid. Het
noumenale is van nature conceptueel, vormloos en vanzelf­
sprekend niet gebonden aan ruimte en tijd, terwijl de laatste
twee nu juist de basis vormen van de wereld van verschijn­
selen. De mens is slechts een onderdeel van de wereld van
verschijnselen. Hij is een uniek instrument waardoorheen
her noumenale in de vorm van de Oorspronkelijke Energie
(shaktr.) werkzaam is en ieder moment dat wat er diem te
gebeuren laat gebeuren. De verzekering die de Bhagavad
Gita geeft, namelijk dat niemand sterft omdat niemand
geboren wordt, wordc door de biologie ondersteund. Alles,
alle cellen, acomen, moleculen en lichamen bestaan allemaal
tegelijkertijd binnen de kosmische oceaan. Er rijsc een golf
op, een enkele golf die toch verbonden is met de oceaan,
die weer terugvalc als haar kortstondige fase als verschij­
ningsvorm voorbij is. Iedere golf heeft haar unieke vorm te
danken aan her water als geheel, en andersom. Hee concept
in de Gita is gebaseerd op de concepcuele kosmische wec­
matigheid van het universum. De eerste mens bestaat cege­
lijkertijd met alle menselijke wezens van alle tijden, want
niemand scerft echc en niemand wordt echt geboren.
Advaica: de leer i.17
Een van de lastigste,.dingen om te accepteren, zelfs voor de
'ervaren' zoeker, is her concept dat tijd niet bestaat. Een
vraag blijft voortdurend terugkomen: handelingen kunnen
alleen maar plaatsvinden binnen horiwntale tijd, her ver­
leden leidde cot her heden en het heden zal tot de toekomst
leiden, hoe kunnen we clan ooit accepteren dat tijd niet
bestaat? Toch is het antwoord in wezen heel eenvoudig. Her
verleden was ooit het heden en kon zich alleen maar in het
huidige moment afspelen. Dat war we nu als her verleden
beschouwen, is niet her verleden, maar de herinnering
eraan. Een toekomstige gebeurtenis kan zich alleen maar in
het heden afspelen. Nu is die toekomstige gebeurtenis alleen
nog maar een veronderstelling. Zij bestaat niec. Het belang
van die alles is met het denken niet ce bevatten. Inzicht komt
in een 'flits': alleen het huidige moment bestaat.
De vorige vraag lijkt op deze: een film duurt twee uur, hoe
kun je dan zeggen dac horizontale cijd niet bestaac? Her
antwoord is dat de 'film' zich van moment tot moment,
beeld voor beeld, in hec heden afspeelc. De film als geheel,
als een samenhangend verhaal, bevindc zich alleen in de
geese. Dus: de film ontvouwt zich beeld voor beeld in her
huidige moment, de horizontale verbindingen tussen de
beelden gebeurt in de geest. Horizoncale tijd bestaat uit­
sluitend in de geese. Dat wat daadwerkelijk, beeld voor
beeld, gebeurt, is in het huidige moment.
***
De Arabische wijze Monoimus zei: als je God wilt begrijpen,
'zoek dan uit hoe her komt dat je in slaap valt terwijl je dit
eigenlijk niet wilt, dat je wakker wordt wanneer je dit eigen-
2.I8 Vrede en harmonic in hec dagelijks leven
lijk niet wilt, dat je verliefd wordt teiwijl je dit eigenlijk niet
wilt ...' Hieronder volgt een onderzoeksrapport dat de
'chemie van_ verliefd worden' verklaart:
'Neuraal bewijs toont aan dat het fenomeen "verliefd
worden" bestaat uit een reeks chemische reacties in de
hersenen, die menrale en fysieke reacties veroorzaken. Er
zijn ongeveer 100 miljard neuronen die samen het
communicatienetwerk van de hersenen vormen. Candace
Pert voerde in 1999 een pionicrsonderzoek uit waarbij
neuropeptiden werden ontdekc," strcngen aminozuren die
door her lichaam drijven en zich aan receptoren hechten.
Tot nu toe zijn er 60 verschillende neuropeptidcn onrdekt.
Zij veroorzaken cmotionele reacties in het lichaam als ze
zich hechten aan hun gastheren. Met andere woorden, al
onze emoties, liefde, verdrier, geluk, zijn allemaal bio­
chemisch. Toen de Engelse wetenschapper Francis Crick
en zijn collega's de Nobelprijs voor de gcnecskunde
onrvingen voor hcc ontcijferen van de DNA-struccuur die
de geom bepaalc, verbaasde hij de medische wereld met de
woorden: 'Jij, je pleziercjes, je verdriet, herinneringen,
ambirics, je gevoel van identiteit, vrije wil en liefde, bestaan
uit nice meer clan de gedragingen van een enorme ver­
zameling zenuwccllen.'
Als we her concept van niet-doenerschap volledig kunnen
accepteren en dat er, om met de Boeddha te spreken,
'dingen gebeuren, handelingen warden verricht, maar er is
niemand die iets doet', als we - weer anders gezegd - de
diepe betekenis van de woorden 'Uw wil geschiede' volledig
accepteren, dan heeft het woord 'vergeven' (of 'vergiffenis')
geen enkele betekenis meer. Als je in her dagelijks !even
durft te beweren dat je iemand hebt vergeven voor war hij
Advaita: de leer 2.I9
heeft gedaan, dan mag je ervan uitgaan dar je nier volledig
hebe kunnen accepteren dat er niets kan gebeuren war niet
de wil van God is. Als ik gekwetst ben, dan wil dar roch
zeggen dat her Gods wil - en mijn lotsbestemming - was
om gekwetst te warden (en ik kan nooit ofte nimmer weten
waarop de wil van God is gebaseerd), en als het niet in mijn
bestemming ligr om gekwetst re warden, clan zal niets op de
wereld - en een individu dus al helemaal niet - mij ooit iets
kunnen aandoen. Dus a1s iemand zegt dat hij een ander
heeft vergeven, speelt hij dan eigenlijk niet voor God? Als
iemand werkelijk accepteert dat er niets kan gebeuren dat
niet Gods wil is, dat iedere handeling niets anders is clan een
goddelijke handeling, dan kent hij het woord 'vergeven' niet
eens, dan zit dat niet in zijn vocabulaire.
Alleen door de acceptatie dat alles war er gebeurt Gods wil
is, wordt het hele concept van vergeving totaal overbodig.
Dan heeft het ook geen enkele zin meer om te zeggen dat je
'jezelf of anderen niet volledig kunt vergeven zolang je je
ik-besef ontleent aan het verleden'. Je beseft dat tijd, of tijd­
loosheid, niets re maken heeft met vergevingsgezindheid.
***
Her is zo jammer dat we in het dagelijks leven altijd maar op
zoek zijn naar 'plezier'. 'Plezier' is het parool geworden. Dit
is jammer en zonde, omdat we allemaal diep vanbinnen op
een bepaald moment de grate levensvreugde hebben ervaren
die niet door een ding of gebeurtenis buiten onszelf, maar
die door iets war geen 'ding' is binnen onszelf werd veroor­
zaakt. Her lijkt niets te maken te hebben met tijd en aan-
220 Vrcde en harmonic in her dagelijks !even
wezig zijn in het huidige moment, maar eerder met 'op
!even en dood'!
Misschien heefi: dit te maken met de ervaring die velen van
ons zeker hebben gehad onder levensbedreigende omstan­
digheden of in een noodsituatie. Dan is er een plotselinge
verschuiving in bewustzijn van tijdgebondenheid naar her
huidige moment. Her 'ik' dat is gebaseerd op een concep­
cueel verleden en heden, heeft plaatsgemaakt voor een
onpersoonlijke, bewuste, heel energieke en alerre aanwezig­
heid, die op een verbazingwekkend vanzelfsprekende
manier een passend antwoord op situaties geeft. Er is een
grote vreugde op het moment zelf, die niets te maken heeft
met een persoonlijk 'ik' en zijn omstandigheden.
Ik heb me vaak afgevraagd of her juisc dit aspect van her
leven - niet 'plezier' maar 'vreugde' - is dat mensen ertoe
aanzet om gevaarlijke dingen te ondernemen, zoals stunts in
films, of autoracen of iets dergelijks. Al sinds mensen­
heugenis bestaat er een bepaalde vorm van onderricht, die
direct naar deze erv(j.fing verwijst. Zo lijkr zen gebaseerd op
deze ervaring, op !open op her scherpst van de snede in het
huidige moment, daar waar tijd niet bestaat en waar dus
ook geen lijden is.
In het evangelie staat meen ik een passage waarin gesproken
wordt over de lelies in her veld die nier aan morgen denken.
Of neem de passages over het koninkrijk Gods: 'Niemand
die zijn hand aan de ploeg slaat en achterom kijkr, is geschikt
voor her koninkrijk Gods.' Jammer genoeg lijkr het erop dat
iedereen denkt dat deze woorden niets met het dagelijks
leven te maken hebben.
Advaita: de leer 221

***
Bijna geen mens leeft zijn !even alleen en alleen levende
yogi's zijn een zeldzame uitzondering. Meestal hebben we
intieme relaties. Deze relaties lijken helemaal perfect zolang
twee mensen 'verliefd' zijn, maar op de een of andere manier
veranderen ze al snel in haat-liefde verhoudingen wanneer
meningsverschillen en ruzies steeds vaker binnensluipen en
steeds heftiger warden. Het resultaat is meestal voorspel­
baar. Misschien denken ze allebei dat hun volgende relatie
alleen maar beter kan zijn, maar uiteindelijk verandert ook
die hoop weer in frustratie.
In wezen verschillen de. intieme relaties tussen mensen niet
van alle andere relaties tussen 'mij' en de 'ander'. Relaties
zijn nu eenmaal onvermijdelijk in het leven. Ze vermijden
is niet praktisch en is ook geen oplossing. Pas als je uitvindt
waar alle menselijke relaties, zowel de intieme als minder
intieme, op zijn gebaseerd, vind je het antwoord. De basis
van de relatie met een collega, een vogel of hond die regel­
matig bij je langs komt, verschilt in wezen niet van een
intieme relatie. De reden waarom zo'n relatie op de klippen
loopt, is dezelfde: de 'ander' doet iets wat je niet leuk vindt.
Maar niemand vindt herzelfde leuk, dat is nu eenmaal zo.
Een relatie, zowel een formele als intieme, kan alleen soepel
en harmonieus blijven lopen als de personen in kwestie
accepteren dat de ander, de andere persona, niet bestaat en
niet kan bestaan -voor zover de programmering in het
lichaam-geest organisme dit toestaat. De persona, de
persoonlijkheid, wordt sterk beperkt door de positieve en
1negatieve aspecten van de genen en door de conditionering
in het lichaam-geest organisme. En dit wordt weer beperkt
222 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
door de geografische en sociale omgeving van de desbetref­
fende persoon. Wil een relatie met een 'ander' (wie dan oak)
soepel en harmonieus kunnen verlopen, dan zullen beide
partners de onvermijdelijke grenzen van de genen en condi­
tionering door de omgeving in allebei de lichaam-geest
organismen moeten doorzien. Dit wil zeggen dat ieder 'ik'
moet accepteren dat de 'ander' werkelijk niet in de hand
heeft wat hij of zij lijkt te 'doen'. Zijn 'denken' is gebaseerd
op de programmering (genen en conditionering door de
omgeving) en zijn 'doen' is gebaseerd op zijn lotsbestem­
ming oftewel de wil van God, ·volgens een conceptuele,
eeuwige universele wetmatigheid die geen enkel mens ooit
zal kunnen doorgronden.
Problemen en moeilijkheden rijzen op en verdwijnen weer
aan de oppervlakte van het leven, dat hoort erbij. Maar
iemand met een redelijk diep inzicht in de twee hierboven
genoemde zaken, kan deze oppervlakkige problemen met
een glimlach en zonder rancune accepteren. Als iemand de
fantastische relatie van een bepaalde man en vrouw oprecht
en met mededogen bekijkt, zou hij ontdekken dat de man
denkt dat hij alles doet wat zijn vrouw wil dat hij doet en dat
de vrouw denkt dat zij altijd doet wat haar man wil dat zij
doet.
In het dagelijks leven is het een jammerlijke gewoonte am
naar de verschillen in manieren van leven te kijken, waar­
door er onnodig veel haat en wrok tussen mensen ontstaat.
Het begint op grate schaal met cultuurverschillen en ver­
schillen tussen landen en religies. Op een bepaalde manier
is het grappig om te zien dat dit zich verder toespitst op de
verschillen tussen de Staten in een land, de gebieden binnen
een staat, de verschillende sceden binnen een gebied en
Advaita: de leer 223
verbazingwekkend genoeg ook op de verschillende lagen
binnen de bevolking van een stad! Natuurlijk leiden deze
verschillen tot groot onbegrip en ernstige conflicten.
Eigenlijk z ijn de fysieke, culturele en sociale verschillen
gewoon onderdeel van de verscheidenheid binnen de groots­
heid van Gods schepping. En zo moeten we ze ook zien. Er
is niets goeds of slechts aan, er zijn slechts verschillen,
interessante verschillen. Binnen sommige culturen wordt
het als onbeleefd gezien wanneer je de ander in de ogen
kijkt, ergens anders is het juist onbeleefd als je een ander
niet in de ogen kijkt. Soms is het beleefd om wat afstand te
houden tijdens een ontmoeting en een gesprek. Binnen
sommige culturen hoor je te buigen vanaf een bepaalde
afstand, in andere leg je je handpalmen tegen elkaar in een
namaste. In weer andere schud je elkaars hand en in Arabi­
sche landen schrijft de traditie voor dat je de geur van de
adem van je vriend moet kunnen ruiken en kan het juist als
een teken van afstandelijkheid worden opgevat wanneer je
beleefd wat afstand houdt.
***
Enkele jaren geleden las ik een verslag van een medicacie­
retraite die was georganiseerd door Mahesh Yogi. Negenrig
dagen lang mediteerden honderd mensen iedere dag een
bepaalde tijd samen in een klein stadje in het Midden­
westen van de Verenigde Staten. Aan het einde van die
periode bleek dat het misdaadcijfer in hec gebied fors omlaag
was gegaan. De politiechef had geen idee waardoor dit
kwam. Het leek daarom aannemelijk dat de scherpe daling
van de misdaad in het gebied iets te maken had met de
intensieve meditatie-retraite.
2.2.4 Vrede en harmonic: in het dagelijks leven
Hetzelfde fenomeen werd ook gekoppeld aan de Indiaanse
regendans. Indianen konden het laten regenen op een
srralende dag zonder ook maar een wolkje aan de hemel. Na
afloop van de dans verzamelden zich zonder aantoonbare
reden een aantal wolken en begon het te regenen. Ik weet
nog dat ik toen dacht dat beide fenomenen waarschijnlijk
dezelfde oorsprong hadden als de yagna's die met een speci­
ale reden worden gehouden, bijvoorbeeld voor een goede
moesson, een goede oogst, een overwinning in een oorlog of
iets dergelijks.
Net voor het einde van het vorig millennium, in 1999,
verscheen een rapport over een opmerkelijk experiment
uitgevoerd door een team onderzoekers van het Institute of
Noetic Sciences en het Global Consciousness Institute.
Verspreid over de hele wereld hadden ze veertig apparaten
opgesteld, die ze Toevalsgeneratoren (Random Number Gene­
rators, RNG's) noemden. Oeze verstuurden hun gegevens naar
een centrale computer in de Princeton University in de VS.
De reeksen toevalsgetallen werden gemaakt om de synergie
van massabewusrzijn te signaleren. Wanneer het massa­
bewustzijn zich rond een bepaalde gebeurtenis centreerde
(een groot dee! van de mensen denkt dan op hetzelfde
moment aan hetzelfde) waren de gecallen geordend en
minder willekeurig. Zo onrdekten ze op Oudejaarsavond
1999, terwijl de tijdlijn die het jaar 2000 inluidde zich over
de wereld verplaatste en grote delen van de plaatselijke
bevolking samen feestvierden, dac de getallen werkelijk
geordender en minder willekeurig werden.
Men liet de apparatuur staan en in september 2001 gebeurde
er iets opmerkelijks. Na de verschrikkelijke gebeunenissen
Advaita: de leer 225
in New York en Washington D.C. op n september waren de
onderzoekers stomverbaasd nadat ze de gegevens van veettig
RNG's verspreid over de hele wereld hadden onderzocht.
Ze zagen dat er niet alleen een enorme piek was op II Sep­
tember, maar dat deze rwee dagen ervoor al began. In de
avond van 9 september verschenen de getallen minder
willekeurig en meer geordend. Er waren een aantal pieken
op IO september en op u september schoot hij omhoog.
Aan de hand van deze gegevens kwamen ze tot een onge­
looflij ke conclusie: hee menselijk bewustzijn wist op een
bepaald niveau wat er ging gebeuren! Die was weer een
bewijs voor het bescaan van her hologram, narnelijk dat we
niet los staan van elkaar, maar nauw verbonden zijn en dat
we allemaal onderdeel zijn van een fundarnentele eenheid.
Ze zijn er inmiddels van overtuigd dac dit prograrnma
gebruikt kan warden om belangrijke wereldgebeurtenissen
mee te voorspellen.
Eerdere gegevens ondersteunen het feit dat er slechts een
klein gedeelte van de bevolking nodig is voor een ver­
schuiving in bewustzijn. Feitelijk is aangetoond dat de vier­
kaneswortel van 1% van een bepaalde bevolking de kwalieeit
van het bewustzijn voor die bevolking bepaalt. Op een
bevolking van 1 miljoen mensen is de vierkaneswortel dus
slechts 100 mensen.
Die becekent dat er zich een volledige verschuiving in
bewustzijn kan voordoen als 100 op 1 miljoen mensen hun
denken op elkaar afstemmen. Er is dus maar een gering
aantal mensen nodig dat werkelijk wereldvrede wil, om de
vrede waarnaar we zo verlangen re bewerkstelligen. Zoals
Margaret Mead zei: 'Twijfel er nooit aan dat een kleine
2.2.6 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
groep bedachtzame, betrokken burgers de wereld kan ver­
anderen.' Het is een gruwelijke gedachte dat hetzelfde ook
geldt voor het tegenovergestelde; dat een kleine groep
berrokken mensen nog een n september of erger kan ver­
oorzaken!
Hee is bekend dat historicus Arnold Toynbee toen hij twee­
endenig jaar oud was Turkije bezocht am de Grieks-Turkse
Oorlog te bestuderen. Als eersee bekeek hij de zaak vanuit
het Griekse standpunt en vervolgens vanuic een Turks per­
spectief. Hij luisterde met name "heel goed naar de kant die
'het gevaar liep om niee gehoord te warden'. Hij was getuige
van de massaslachting onder Turkse vluchcelingen en was
woedend omdac deze gruwelijke wreedheden in het Westen
helemaal geen aandacht kregen. Hij schreef alles precies op
zoals hij het had gezien en stuurde zijn bericht door aan de
Manchester Guardian. De uitgever van de krant had de
moed om her volledige verslag op te nemen. Het artikel
maakee grate indruk op de Turken. Het was voor bee eerst
dat hun kant van het verhaal bekend werd gemaake, tot dan
toen ging het altijd over die 'afschuwelijke Turken'. Bij zijn
terugkeer in Groot Brittannie moest Toynbee gedwongen
ontslag nemen bij de London University vanwege zijn steun
aan de Turken. In de drieendertig jaar die volgden moest hij
zijn brood verdienen met her schrijven van verslagen over
internationale kwesties voor het Royal Institute of Inter­
nationalAffairs.
We zullen allemaal wakker moeten worden en beseffen dat
we allemaal schepsels zijn van dezelfde Schepper en dat
niemand het maaksel is van een mindere god. Zander dit
diepe besef creeren we alleen maar haat en vijandschap die
iedere dag in kracht toenemen. Bovendien zadelen we
Advaita: de leer 2.2.7
onszelf op met steeds meer schuld- en schaarntegevoelens
vanwege de haat en boosheid die we verspreiden. Ongetwij­
feld duidde de Boeddha op deze zware geestelijke belasting
toen hij zei: 'dukkha in samsara', het lijden in het leven.

We dienen niet alleen goed te beseffen dat de hele mensheid

geschapen is door dezelfde God, maar ook dat het !even zelf
zich onrvouwt in volledige overeenstemming met de wil van
God, die ieder moment door ieder mens heen werkr. Zo
dienen we naar het leven te kijken. Ieder mens is een uniek
geprogrammeerd instrument, waardoorheen God tot stand
brengt wat tot stand gebracht dient te warden volgens een
conceptuele universele wetmatigheid die voor altijd en
eeuwig opgaat. Dit besef ligt aan de basis van vrede en
harmonie in het dagelijks leven.

128 Vrede en harmonie in het dagelijks !even


Sen natuurlijke en intui"tieve
geesteJ'ijke zoektocht is niet meer
dan bet eenvoudige verfangen
om dichtbij God te zijn
en je op je gemak te voelen
bijjezelfen anderen.
HOOFDSTUK 7
De geestelijke zoektocht
ls ik kijk naar de fruscracies· van veel mensen die mijn
A ochtendlezingen bezoeken, kan ik eruit afleiden dat de
ogenschijnlijk zo benarde toestand van geestelijk zoekers
door de eeuwen heen niet is veranderd:
Alie heiligen en wijzen die de twee were/den
zo geleerd bespraken, zijn als dwaze profeten afgedankt.
Hun bespottelijke woorden zijn vervlogen
en hun monden zitten vol met zand.
In mijnjonge jaren bezocht ik menig dokter en heilige
en hoorde hun gesprekken hierover aan.
Maar altijdging ik door dezelfde deur naar buiten
als waardoor ik binnenkwam.
Door hen werd het zaad van wijsheid gezaaid
en eigenhandig heb ik bet laten groeien.
Dit is de oogst die het heeft opgeleverd:
1k kwam als water en ga als wind. '
Omar Khayyam, Rubaiyat
231
Tijdens de geestelijke zoektocht in her dagelijks leven raakt
de vraag van een oprecht en gewoon mens vaak onder­
gesneeuwd door een lawine aan woorden en emoties: 'Ik
ben best tevreden met mijn leven zoals het is. Ik hou me
keurig aan de regels en gedraag me netjes naar anderen toe.
Ik hen gewoon een aardig, normaal en geen herhoren mens.
Waarom zou ik me hezighouden met verlichting of een
geestelijke zoekrocht? Wat hrengc die me dat ik niec al
hezit?'
Dit zijn terechte vragen. Zeggen dat het leven geen picknick
is en dat ziekten en tegenslagen hem wel hij God zullen
hrengen, heeft geen enkele zin en is eigenlijk een vorm van
geestelijke chantage. Hee enige echte antwoord is: 'Je heht
gelijk. Er is geen duidelijke reden om op zoek te gaan naar
verlichting. Maar weet je zeker dat er onder die zogenaamde
eevredenheid met je dagelijks leven geen schuldgevoelens,
schaamte, haat en woede voor anderen verborgen liggen?
Vreet dit niet aan je? En zorgc die er niec voor dat je geen
rust en vrede vindt? Weet je zeker dae je je altijd op je gemak
voelt hij jezelf, anderen en bij je Schepper? Die is de ware
reden achter de geestelijke zoektocht naar je ware natuur.'
Die is het antwoord dat van een gewoon mens in het alle­
daagse leven een geestelijk zoeker maakt.
Een veelgehoord misverstand is dat leefregels en oefeningen
de basis van de geestelijke zoektocht zijn. Hee lichaam moet
afiien, alle verlangens moeten worden onderdrukt, je moet
dagenlang vasten en jezelf dwingen am urenlang te medite­
ren. Frustratie en depressie zijn hiervan vaak het gevolg, een
soon donkere nacht van de ziel. Hee is heel jammer dat de
ongelukkige zoeker het uithlijven van resultaat wijt aan een
gebrek aan inspanning!
232 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
)Ve moeten daarom heel goed hegrijpen wat geestelijk
oeken in werkelijkheid inhoudt. Je zou versteld staan als je
V"ist hoeveel trots en arrogantie er schuilgaat achter het
scetisch gedrag en de discipline van sommige geestelijk
oekers. Wat ze werkelijk zoeken, al dan niet hewust, is de
-enoegdoening dat ze innerlijk iets hereikt hehhen dat ver
·erheven is haven de pleziertjes die de gewone mens najaagt.
�en natuurlijke en intu'itieve geestelijke zoektocht is niee
neer dan het eenvoudige verlangen om dichtbij God ce zijn
n je op je gemak te voelen bij jezelf en anderen. Als je dan
le vruchten plukt - wat iets anders is dan op eigen krachc
ets bereiken - hen je heel dankbaar voor het goddelijk
;eschenk dac je gegrondvest bent in vrede en harmonie, de
;hanti van nirvana', om met de Boeddha te spreken, terwijl
e in de 'samsara van dukkha' (het leven met al zijn vreugde
:n verdriet) leeft.
faak hekommeren gewone mensen zich toch wel om de
vare natuur van de dingen. De gemiddelde mens is veel
iieuwsgieriger naar 'de zin van het leven' - de geestelijke
:oektocht - dan we doorgaans denken. En waarom eigenlijk
iiet? De 'gewone mens' verschilt in niets van de Bron of het
�ewustzijn, want dat is alles wat er is! Alleen identificeert
iij zich met een hepaald lichaam-geest organisme als een
tfzonderlijke entiteit. En het ge'identificeerde Bewustzijn
;aat natuurlijk op zoek naar zijn eigen bran of'ware natuur'.
vfaar vaak zie je dat de natuurlijke nieuwsgierigheid van de
;ewone mens naar zijn ware natuur in de kiem gesmoord
vordt door een overijverige goeroe, die liever zijn eigen
;eleerdheid tentoonspreide dan dat hij de geestelijk zoeker
ielpt op zijn pad. Een al te grate vertrouwdheid met de
De geestelijke zoektocht 1-33
sleutelwoorden, zinnen en formuleringen van de zoge­
naamde goeroe kunnen de gemiddelde zoeker om te begin­
nen afschrikken. Of ze zetten hem op het rechte pad tot hij
uiteindelijk na verloop van tijd diep gefrustreerd en depres­
sief raakt. Een echte en oprechte goeroe spreekt uit eigen
ervaring en leunt zo min mogelijk op de geijkte woorden en
uitspraken in de vele traditionele geschriften. Maar niet
iedere geestelijk zoeker zal intuYtief de grootsheid van een
oprechte goeroe als Nisargadatta Maharaj of Ramakrishna
Paramahamsa aanvoelen. Dit is de reden waarom Heer
Krishna in de Bhagavad Gita tegen Arjuna zegt dat er onder
duizenden mensen slechts een zoeker is en onder duizenden
zoekers die denken dat ze zoekers zijn, er 'nauwelijks een is
die Mij werkelijk kent'.
Als je je leven eerlijk en objectief onderzoekt, vind je dan
niet dat je dagelijks leven eigenlijk een zielig en rommelig
geheel is vol conflicten, strijd, ambitie, competitie, schuld­
gevoelens, schaamte, haat en woede? Zo af en toe beseffen
we wat voor een gekkenhuis ons dagelijks leven eigenlijk is.
Dan vragen we ons af of die alles is wat het !even te bieden
heeft. Een mens weet diep vanbinnen, intu'itief, dat er meer
moet zijn dan dat wat hij '!even' noemt, met al het leed,
gedoe en de chaos die erbij hoort. Dat er iets voorbij het
concept 'tijd' moet zijn, iets dat niet is aangetast, onver­
anderlijk, puur en heilig. De mens weet diep vanbinnen dat
dit er is, gewoon omdat dit op onbewaakte momencen tot
hem is doorgedrongen en hij als vanzelf een was met de
polsslag van her universum. De stilte en verstilling tijdens
deze momencen was beangstigend vanwege de onbekende
onmetelijkheid en intensiteit die het gevoel van individuali­
teit volledig vernietigden.
23 4 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
Ondanks het beangstigende aspect van zo'n eenheids­
ervaring gaat de mens toch op zoek naar deze Absolute
Werkelijkheid, omdat hij beseft dat de gebruikelijke lading
schuld- en schaamtegevoelens, haat en vijandigheid tijdens
deze ervaring volledig verdwenen waren. Dit zoeken naar
een-zijn met de Bron is ongelooflijk frustrerend omdat de
Bron, dat wat zoekt, zichzelf zoekt! Het gevolg van deze
frustratie is dat het denken een concept van God als Schep­
per creeert en Hem allerlei eigenschappen toeschrijft zoals
alwetend, almachtig, genadig, e�zovoorts. Nu gaat de mens
Hem zoeken en als bondgenoot beschouwen cegen alle
onzekerheden van het leven. Maar God blijft een concept
en het denken dat dit concept gecreeerd heeft, kan niet
anders dan de vraag stellen die maar blijft knagen: als God
het universum heeft geschapen, wie heeft dan God gescha­
pen? En dat is precies de vraag die ieder intelligent kind aan
zijn ouders vraagt.
De mens heeft van God een concept gemaakt naar een beeld
van zichzelf. We dichten hem alle edelmoedige gevoelens en
kwaliteiten toe die we zelf missen. We raken gefrustreerd
omdat ons denken in ons streven naar Datwat voorbij God
ligt machteloos is. Dat ligt namelijk ten grondslag aan ons
denken. Dat is tijdloos en dus leidt er geen enkel pad
naartoe, omdat een pad alleen maar kan leiden naar iets wat
vastligt en onbeweeglijk is. Dat-Wat-Is, de Bron van het
denken, kan alleen maar het Potentiele Plenum zijn, pulse­
rend met de onpersoonlijke, Oorspronkelijke Energie die
overal aanwezig is en niet slechts op een bepaalde plek.
De mogelijkheid dat er een Goddelijke Grand bestaat, die
niets te maken heeft met de conceptuele God als opper­
bevelhebber van het multinationale universum, is voor het
De geestelijke zoektocht z35
denken nauwelijks te bevatten. Een soefi-verhaal illustreert
dit op een prachtige manier:
Er wordt em groot banket gehouden ter ere van de koning.
Alie gasten hebben een plek overeenkomstig hun rang, slechts
i!n stoel is nog leeg, die is gereserveerd voor de koning na zijn
officiele entree. Dan komt er een in vodden gekiede soefi­
bedelaar binnen. Hij loopt recht naar de Lege stoel voor de
koning m maakt het zich gemakkelijk. De Eerste Minister
gelooft zijn ogen niet en loopt boos op de bedelmonnik af
EM: 'Hoe durfi u hier te gaan zitten! Bent u soms een belang­
rijke minister, nog belangrijker dan ik?'
Soefi: 'Nee, ik ben meer dan dat. '
EM: 'U bent zeer zeker niet de koning. '
Soefi: 'Nee, ik ben meer dan dat. '
EM: 'En u bmt ook zeer zeker niet de profeet. '
Soefi: 'Nee, ik ben meer dan dat. '
EM: 'Dan bent u zeker God?!'
Soefi: 'Nee, ik ben meer dan dat. '
EM (vol afichuw): 'Hoe kunt u dat zeggen? Meer dan God.
Niets is meer dan God. '
Soefi: 'Precies, en Dat NIETS dat alies is, dat ben ik. '
***
Er zijn mensen die werkelijk ge"interesseerd zijn in de God­
delijke Grond als vormloze Werkelijkheid. Maar ook zij
zullen het gevoel krijgen dat de bodem onder hun bestaan
vandaan wordt geslagen en dat ze in een ondoordringbare
duisternis cerecht zijn gekomen wanneer een wijze hen heel
serieus vercelt dat het individu een illusie is en daarom niet
zelfstandig op eigen initiatief en eigen wilskracht kan han­
delen. Die is dan misschien pure advaita (of non-dualiteit)
236 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
maar de meeste zoekers zullen het heel erg moeilijk vinden
om hun individuele identiteit met haar sterke gevoel van
doenerschap en verantwoordelijkheid los te laten. Liever
zouden geestelijke zoekers willen dac hun individualiteit
samensmelc met de Absolute Werkelijkheid en accepteren
dac er een groce, langdurige inspanning van hen wordc
gevraagd.
Er is een basale oorzaak van alle menselijke ellende die vaak
de onderliggende reden is van de geestelijke zoekcochc.
Namelijk dat de mens zichzelf disi:antieert van het subjectieve
waarnemingscentrum, het subjectief functionerende aspect
van de Bron, en zich identificeert met het objectieve,
psychosomatische apparaat (of lichaam-geest organisme)
waardoorheen het waarnemen plaarsvindt. De mens vergeet
dus dat 'hij' in wezen gewaarzijn is, het functionele aspect
van het Bewustzijn dat onze ware natuur is (Bewustzijn, de
Bron, alles wat er is). Ten onrechte gelooft hij dat hij een
afgescheiden entiteit is in de vorm van een specifiek psycho­
somatisch mechanisme. We zullen erachcer moeten komen
hoe die gebeutt. Eerst in algemeen theoretische bewoordin­
gen en vervolgens met betrekking tot de praktische details
van het dagelijks !even.
Het subjectieve centrum moet duidelijk worden onder­
scheiden van het objectieve centrum. Want de verwarring
cussen de twee zorgt ervoor dat we ons gaan afvragen: wat
doen we hier op aarde? Wathen 'ik' precies, behalve deze
fysieke vorm die is geboren en na een cijd moet sterven? We
kunnen deze vragen negeren en aan de kant schuiven als ze
opkomen, maar ze zijn zeer hardnekkig en komen steeds
weer terug. Er is een groot verschil tussen het subjectieve
cenrrum waarnaar we op een intu'itieve manier verwijzen
De geestelijke zoektocht 237
wanneer we 'Ik' zeggen - het ulcieme symbool van war we
zijn - en de driedimensionale verschijningsvorm waarmee
we ons idencificeren als we 'ik' zeggen, omdac we denken
dat we die zijn.
Een diep besef van dit bestaande onderscheid tussen het
subjecrieve waarnemingscentrum dat we zijn en het objec­
tieve operationele centrum dat we denken te zijn is dus van
groat belang. Hierdoor krijgen we antwoord op die hard­
nekkige vragen over onze ware natuur en, wat belangrijker
is, het bevrijdt ons van veel ellende en leed waaronder wij
mensen gebukt gaan. Ten onrechte idencificeren we-ons met
het objectieve operationele cencrum (her mechanisme) en
vergecen we dat we het subjectieve waarnemingscencrum
zijn dat niecs te maken heeft met de wereld van verschijn­
selen. Dit subjeccieve waarnemingscencrum levert de
Oorspronkelijke Energie (als bewustz.ijn en gewaarzijn) aan
de miljoenen organismen die we levende wezens noemen -
en dus niet slechts aan menselijke wezens. Zonder deze
Oorspronkelijke Energie zijn deze wezens sleches 'dode
materie'. Het is alsof we onszelf voor hee elektrische
apparaat aanzien en niec voor de elektrische energie die door
het apparaat heen funcrioneert.
Deze 'vergissing' is begrijpelijk. En ook logisch, omdat alle
handelingen van het psychosomatische apparaat vanuir her
objectieve centrum warden gestuurd. Die objectieve
cencrum wordt daarom aangezien voor her subjectieve
centrum (gewaarzijn), daarmee houden we het verbindings­
station voor de energiecencrale. In wezen is het objectieve
operationele cencrum puur psychisch, zoals her hart en de
lever puur somacisch zijn. Ze behoren cot de wereld van ver­
schijnselen en hebben geen subjectief noumenaal aspect.
138 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Vanzelfsprekend bezitten ze daarom oak geen eigen wil,
autonomie of onafhankelijkheid als het gaat over het maken
van keuzes ofbeslissingen.
Het onderscheid tussen het subjectieve funcrionele cencrum
en het objectieve operacionele centrum laat duidelijk zien
hoe de identificatie met een zogenaamd aueonome enciteit
met een eigen wil oncseaat. Door deze valse idencificacie
van dat war we noumenaal zijn met her handelende psy­
chische orgaan binnen her psychosomatische apparaat, ons
lichaam-geest organisme, veronderstellen we dat er zoiets als
een pseudo-subjectiviceit bescaat, een zogenaarnd 'zelf' of
'ego' dat zogenaamd onafhankelijk is en zelf kan kiezen en
handelen. De toescand waardoor deze sicuacie kan oncstaan,
noemen we 'dualisme'. Deze vloeic op logische wijze voorc
uit her proces van dualiceit, wat weer een noodzakelijke
voorwaarde is voor het absolute noumenon om in al zijn
diversiteic tot vorm te kunnen komen. Hee couw dat voor
een slang wordt aangezien is inmiddels een klassiek voor­
beeld: de waarneming van het touw is de eerste waanvoor­
stelling, die van de slang de tweede.
Steeds als we een object zien, zien we in wezen zijn
pseudo-subject. Dat wil zeggen: we zien het Subject in zijn
objectieve verschijningsvorm, want ieder object (een levend
wezen of anderszins) is in wezen een spiegel die Dae wae
kijke weerspiegele. Objecten kunnen alleen maar als
verschijningsvorm bestaan, ze worden met de zintuigen
waargenomen en ge'interpreteerd. Die becekent dac hetgeen
wordt waargenomen alleen maar een reflectie kan zijn van
dat wat waarneemt. Hee waarnemer-object is slechcs een
object en dat warwaameemt is het echce Subject.
De gecscelijke zockcoch t 239
Het valt niet mee om dit overduidelijke feit tot je door te
laten dringen. Dit komt doordat we het waarnemer-object
beschouwen als een entiteit met een onafhankelijk bescaan.
In wezen is hij slechts een verschijningsvorm, een apparaat
of object met bepaalde typerende reacties. De echte waar­
nemer is het waarnemen zelf, het subjectieve functionele
centrum. Samengevat: waarnemen vanuit het subjectieve
functionele centrum (gewaarzijn) is echt waarnemen, terwijl
waarnemen vanuit het objectieve operationele centrum (de
entiteit) een onvolkomen of gespleten geest-waarneming is.
Een aspect van echt waarnemen is waarnemen dat ieder
waargenomen object en iedere gebeurtenis slechts kunnen
bestaan doordat een van onze zintuigen het als zodanig kan
kennen en interpreteren binnen de subject-object dualiteit.
Het object of de gebeurtenis kan daarom niet los bestaan
van onze waarneming ervan als verschijningsvorm in ons
bewustzijn. Met andere woorden: her objectief bestaan - verschijnselen. Bij twee levende objecten (twee mensen)
zowel fysiek als psychisch, zowel een object als een gedachte
- en het subjectieve waarnemingsvermogen zijn van elkaar
afhankelijk binnen een object-subject relatie. Pas in de vol­
ledige onrkenning van beide aspecten kan de Totaliteit zich
voordoen. Alie gedachten en verschijningsvormen zijn
gebaseerd op het ruimtetijd-principe en omdat ruimtetijd
niet een waarneembaar of herkenbaar 'ding' is, moeten
waarnemen en herkennen als zodanig - net als iedere vorm
van functioneren - we! noumenaal zijn. Of zoals de wijze
Jnaneshwar zei, subjectiviteit en functioneren in de wereld
van verschijnselen verhouden zich tot elkaar als 'lucht en
ruimte, wind en beweging, of vlam en licht'.
Het essentiele element van echt waarnemen is het feit dat de
waarnemer/waargenomene-relatie niet echt bescaat in de
240 Vrede en harmonic in hec dagelijks leven
wereld van verschijnselen. Alles wat bestaat is het functio­
neren van de ene geest van Bewustzijn en dit objectieve
functioneren wordt geconceptualiseerd door de gespleten
geest in een subject dat een object waarneemt. Maar in
wezen is er geen 'objectiveerder' en niets 'geobjectiveerds'.
De mens maakt een kardinale fout door de wereld van ver­
schijnselen te beschouwen als iets dat los staat van hemzelf,
terwijl hij zelf een onlosmakelijk onderdeel en deeltje is van
de totale manifcstatie, die natuurlijk het objectieve aspect is
van het niet-gemanifesteerde Absolute Subject.
De manifestatie van de wereld van verschijnselen is niet
speciaal geschapen zodat de mens hem kan waarnemen en
kennen. Levende wezens ontstonden als onderdeel van de
cotale manifestatie, cegelijk met het hele universum. Helder
inzicht hierin maakt duidelijk dat de waarnemer en het
waargenomen object allebei objecten zijn in de wereld van
wordt de een de waarnemer en de ander het waargenomen
object. Het subject en object worden dan onderling
inwisselbaar en met elkaar samenhangende concepten. De
waarnemer kan de waarnemer dus niet waarnemen en de
waarnemer-kenner is in wezen niet meer dan de daad van
waarnemen en kennen. Het ding dat gekend wordt, is zijn
tegenhanger. Er is dus geen object, alleen het ene, echte
subject waarvan de totale manifestatie de objectieve
expressie is. Zo wordt het dualisme van subject-object
overstegen. De wereld van verschijnselen wordt potentiele
aanwezigheid. De geest keert van buiten, van het verscof­
felijken van de dingen (war waarnemen binnen de dualiteit
eigenlijk is) terug naar binnen, naar de heelheid of niet­
objecciviteit van waaruit o bjectiviteir oprijst.
De geestelijke zoektocht 241
In hec dagelijks leven vinden we het heel vanzelfsprekend
dat we dingen of objecten (bezield of onbezield) waarne­
men. Het dagelijks leven is synoniem geworden voor bee
waarnemen van en reageren op dingen. Maar nader onder­
zoek van dit alledaags gegeven leidt tot interessante conclu­
sies. Wat gebeurt er als je bewust een object waarneemt waar
je je aandacht op richt? Dit betekent dat het object niet in
zijn cotaliteit wordt beschouwd, maar als een mentale voor­
stelling die ontstaat doordat het oog - een van de zintuigen
- op hec object reageert. De gemiddelde waarneming is
gebaseerd op de versmelcing van subject en object, doordac
identificatie optreedt. Een gemiddelde waarneming van
een waarnemer die een object waarneemt, is geen volledige,
maar een gedeeltelijke waarneming. Die komt doordat er
sprake is van identificatie. Er is geen sprake van een volledige
waarneming van het object als manifestatie van de Absolute
Tocaliteit, door de individuele waarnemer-idenciteit, een
individueel zelf tegenover de buicenwereld. Deze gebruike­
lijke blik schept noodzakelijkerwijs een tegenstelling tussen
de individuele waarnemer en de buitenwereld op basis van
'ik' en 'ander', subject en object.
Doorgaans gaan we ervan uic dat we onze eigen realisatie
hebben voorbereid en dat we de buitenwereld hierbij als
hulpmiddel hebben gebruikt. Maar volledig aandachtig zijn
wil zeggen, dat je als antwoord op de buitenwereld het
volledige en spontane gewaarzijn van de buitenwereld en
jezelf als de Totaliteit, afwacht en verwelkomt. Volledig,
aandachtig gewaarzijn wordt geblokkeerd door de cwee­
deling cussen je afgescheiden 'zelf' en her object. Er is geen
gewaarzijn van de centrale identiteit tussen bet ogen­
schijnlijke subject als het 'zelf ' en het object dat staat voor
de 'ander'.
242 Vrede en harmonic in her dagelijks !even
Het 'zelf', het subject, laat de buitenwereld alleen maar
binnen om hem vast te pakken zoals een spin een prooi vangt
in zijn web. Zo' n situatie veroorzaakt spanningen in het indi­
viduele 'zelf'. De Boeddha herkende dit gebruikelijke 'lijden'
als een onlosmakelijk onderdeel van samsara of het dagelijks
leven. Volmaakt gewaarzijn, zonder de tegenstelling subject­
object, 'ik' en 'ander', staat gelijk aan verlichting. De onvol­
maakte, gebroken waarneming leidt tot duisternis, verkeerde
interpretaties, maya en onwetendheid. Hee ontwrichtende
dualisme tussen het zelf en de buitenwereld bestaat in eerste
instantie niet, ook al denkt het inClividuele 'zelf van wel. Het
bestaat alleen binnen de beperkingen die de idemificatie met
een bepaalde naam en vorm als het individuele 'ik', met zich
brengt. Dit 'ik' scheidt zich af van de 'ander' en is de indivi­
duele doener naast alle andere doeners. Bij volmaakt zicht of
inzicht warden het 'ik' en de 'ander' allebei objecten waar­
doorheen de Bron in de vorm van Oorspronkelijke Energie,
of God, ieder moment werkzaam is. Maya en onwetendheid
verdwijnen, er is sprake van volmaakt zicht zonder de tegen­
stelling tussen het ziener-subject en bet geziene-object. Dan
word je toeschouwer bij het schouwspel van het leven. Waar­
neming is nu volmaakt en onpersoonlijk waarnemen.
In de Bhagavad Gita vraagt Arjuna aan Heer Krishna hoe hij
iemand die is gegrondvest in de wijsheid van het Ultieme
lnzicht kan herkennen. Hoe leeft zo iemand? Hoe gedraagt
hij zich? Hoe kun je hem herkennen? Heer Krishna ant­
woordt: 'Oat wat de innerlijke vrede en harmonic verstoort,
is de aantrekking tot objecten in de buitenwereld.' Hij legde
uit dat het Ultieme lnzicht helder maakt dat de aantrekking
tot objecten in de buitenwereld opkomt in her geprogram­
meerde lichaam�geest organisme. Dat dit een biologische
reactie is op de zintuigen die hun respeccievelijke objecten
De geestelijke zoektocht 243
gewaarworden en dat hier voor her ego helemaal niets te
doen en te bereiken is. Als die duidelijk is, vale alle beroering
weg en worden de innerlijke vrede en harmonie niet langer
aangetast.
De wijze begrijpt dat alles wat er gebeurt de wil van de Bron
is en dat het individuele ego nooit de doener is. Hij beseft
dat iedere schijnbare handeling in wezen een gebeurtenis is
die in overeenstemming is met de wil van de Bron volgens
een universele wecmacigheid en dus niet de handeling of het
toedoen van een individueel ego. Hierdoor is de wijze
gegrondvest in de wijsheid van het Ultieme lnzicht. Hij
accepteert alle leuke en vervelende dingc::n die het leven hem
in het moment brengt en beschouwt alles als zijn locsbe­
stemming en de wil van de Bron. Daarom warden zijn vrede
en harmonie nooit verstoord. Zoals de volle maan zijn gloed
over alles verspreidc en daarbij geen onderscheid maakt
tussen goed en slecht, hoog en laag, zo behandelc de wijze
die weet dat er geen individuele doener is die iets slechts of
goeds doet, iedereen gelijk. Zijn mededogen kent geen
grenzen. Zijn gelijkmoedigheid wordt nooit verstoord,
ondanks de kortstondig oprijzende biologische reacties in
zijn lichaam-geest organisme. Als het leven hem vreugde
schenkt, dan geniet hij hier vol van, daarom staat hij ook
bekend als de super-genieter, de mahabhogi. Maar hij jaagt
plezier niet na. En als het lot lijden in zijn leven brengc, dan
ondergaat hij dit moedig en raakt niet in een depressie.
De houding van de wijze ten opzichte van het leven verschilt
behoorlijk van die van onwetende leerlingen. Zij proberen
hun verlangens ce onderdrukken door de zintuigen te
bedwingen terwijl ze met hun geest genot blijven najagen.
De wijze laat het leven aan zich voltrekken overeenkomstig
244 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
de wil van de Bron. Wat er momenteel ook voor biologische
reactie in hem opkomt, bijvoorbeeld woede, angst, blijd­
schap, pijn, mededogen of een andere gedachte, gevoel, of
war dan ook, het verstoort zijn gelijkmoedigheid niet en hij
blijft gegrondvest in vrede en harmonie. Hij accepteert
volledig dat alles wat er gebeurt niet iemands toedoen is,
niet van hemzelf en niet van een ander. Daarom heeft hij
wat betreft de handelingen die door zijn lichaam-geest
organisme warden verricht, geen last van trots en arrogantie
aan de ene, en schuld- en schaamcegevoelens aan de andere
kant. Ook kent hij geen haat er{ woede, jaloezie en afgunst
naar anderen toe. Daarom voelt hij zich altijd op zijn gemak
bij zichzelf en anderen. Hij laa.c alles over aan de wil van de
Bron en voelt zich daarom ook alrijd op zijn gemak bij zijn
Schepper. Dus terwijl de gewone mens zodra hij wakker
wordt last heeft van schaamte- en schuldgevoelens vanwege
zijn gedrag en rondloopt met haat en woede voor anderen,
ervaart de wijze bij het wakker warden dezelfde vrede en
rust als in de diepe slaap en aanvaardt hij gelijkmoedig wat
het leven hem brengt.
***
Veel mensen willen weten of er een specifiek aandachtspunt
is waardoor het dagelijks leven eenvoudiger en minder
gestrest wordt. Volgens mij bestaat dac inderdaad: klaag
niet. Klagen is een verspilling van energie. Helemaal als het
niet meer dan gezeur en zelfmedelijden is. Als je goed naar
je geklaag kijkt, zul je merken dat het altijd gaat over iets
wat speelt en wat je niet wilt, of over iets wat je niet hebe
maar wel graag wilt. Ook wordt er altijd geklaagd over iecs
waar je wel iets 6f juist helemaal niets aan kunt doen.
Duidelijk is dat klagen over iets waar je niets aan kunt doen
De geestelijke zoektocht 245
totaal geen zin heeft. En is er wel iets wat je kunt doen,
waarom doe je het clan niet? Waarom klagen en zeuren?
Heel vaak wordt er geklaagd over iets wat een collega al dan
niet heeft gedaan, ondanks alle instructies ·en suggesties.
Ook nu geldt: deed hij het opzettelijk, clan versterkt klagen
en zeuren her gedrag van diegene alleen maar; gebeurde bet
niet opzettelijk, clan zet klagen enkel kwaad bloed en dat
kun je beter vermijden. Een succesvolle zakenman sprak uit
eigen ervaring over zo'n soon situatie: '.A.ls iemand iets heeft
gedaan wat hij niet had moeten doen of juisc nagelaten wat
hij wel had moeten doen en ik weet dat hij dit niet expres
heeft gedaan, clan maak ik het zelf in orde of ik laat die
bewuste persoon komen en leg hem nog een keer zo beleefd
mogelijk uit wat zijn taken zijn. Dit werkt altijd heel
positief.'
In het hedendaagse, moderne !even ligt de nadruk misschien
wel teveel op voedingswijzen en discipline. Ze zijn allebei
nodig, maar vaak vergeten we als maatschappij dat deze
altijd een plek hebben gehad binnen de traditie, maar dat ze
nooit overdreven belangrijk zijn geweest. Zo legde de
beroemde heilige Baba Neem Karoli Maharaj nooit de
nadruk op de gebruikelijke dieten, maar stelde hij we! voor
dat we 'eenvoudig voedsel' eten. Hij raadde mensen oak aan
om eten uit de eigen omgeving te eten. Dit is gewoon een
heel goed advies van de heilige. Het zou raar zijn als een
Scandinavicr in zijn ijskoude klimaat een sattvisch, vegeta­
risch dieec zou volgen. Neem Karoli Baba gaf een aantal
volgelingen enkele specifieke dieetinstructies, bijvoorbeeld
om geen wijn, vlees, eieren of pittige kruiden te gebruiken,
omdat deze 'een onzuiver hare veroorzaken'. Maar tegen
andere volgelingen zei hij clan weer: 'Waarom maak je je zo
i.46 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
druk over wat wel en wat geen vlees is? Kun je zonder vlees,
prima. Kun je niet zonder, eet het clan.'
Dan is er nag bet gebed. Teveel nadruk op beperkende dis­
cipline en routine schiet voorbij aan het doe! van het gebed.
Bidden is een spontane uiting, al clan niet met woorden, van
wat diep in ons hart verborgen ligt. Het is het hartsverlan­
gen naar vrijheid van de enge beperkingen van bet indivi­
duele zelf om her universele onpersoonlijke Zelf te kunnen
vinden, van afgescheidenheid naar gemeenschappelijkheid.
Maar als de disciplinaire wegwljzers voor de bestemming
zelfworden aangezien, als de middelen voor her doel worden
gehouden en de vinger wordt aangezien voor dat waarnaar
hij wijst, clan worden gebeden slechts holle frasen, rituelen,
routine. Dan wordt de geestelijk zoeker een slaaf van de
gewoonte. Nizamuddin Aulia, de beroemde soefi-heilige,
schijnt te hebben gezegd: 'Het naleven van rituelen en doen
van geestelijke oefeningen is als de kruiden in een kookpot:
alles draait om her vlees. Zit er geen vlees in de pot, dan heb
je geen stoofpot en clan hebben de kruiden ook geen zin.'
Iedereen weet dat momenten van diepe vreugde in het leven
geen momenten zijn van plezier om iets, maar van de afwe­
zigheid van diepgevoelde pijn. Pas als je weet hoe knallende
hoofdpijn of vlammende kiespijn voelt, weet je hoe de
vreugde die grenst aan extase voelt als de pijn verdwijnt. We
ervaren iedere dag dat de tegengescelde energieen altijd
samengaan en dat de een nice zonder de ander kan. Maar
roch lijken onze energieen, in de dualiteit waarin we leven,
constant gericht op her verkrijgen van het een of her ander,
altijd maar gericht op bet een of her ander, geluk of frustratie.
***
De geestelijke zoektocht i.47
Het is interessant re zien hoe een bhakta, iemand die het
devotionele pad bewandelt in tegenstelling tot her pad van
jnana of kennis, tot besef van de Eenheid van het leven
komt. De meest geeerde bhakta in het recente India is waar­
schijnlijk Paramahamsa Ramakrishna. Ik was diep onder de
indruk van de woorden van Ramakrishna over de Eenheid
van her universum:
'Onze meester huilt cranen van pure liefde: "Dit alles is
haar spel haar uitzinnige plAn. Ohm Kali, Ohm Kali, Ohm
Kali. "Heel even verwachten we dat de Grote Zwaan in een
van de vele dimensies van goddelijke extase zal verzinken
( ... ) Maar de Paramaharnsa verbaasc iedereen met ,zijn
glasheldere woorden op menselijk niveau.
Ramakrishna: Deze ogenschijnlijk tegengestelde energieifn -
kennis en onwetendheid, positief en negatief- zijn niet meer
dAn Gods eenvormige spel. Ik zie heel heMer dAt de Moeder
het zwaard, degene die het zwaard hanteert In het ojferdier is
geworden. Er is geen dualiteit. We genieten van het stralende
licht en van de ondoordringbare duisternis. Ze versterken
elkaar. Wie geestelijk volwassen is, zal zowel in geluk als in
ellende een manifistatie van het goddelijke herkennen. Ze
zijn van elkaar afhankelijk en dienen volledig te worden
doorleefd. Een bepaa/,de mate van lijden is goed. Het helpt je
bij het vinden van het pad naar de Waarheid en om verder
vooruit te komen. Het kosmische conflict tussen goed en
kwaad is een integraal onderdeel van Moeders drama, zo test
zij de ziel. Had je van het zoete goudkleurige vruchtvlees van
·
de mango kunnen genieten zonder de bittere, groene schil? De
schil die onwetendheid is, het instinctieve grijpen naar de
levenskracht, zorgt ervoor dAt het heerlijke vruchtvlees van de
ontwaakte geest kan groeien en rijpen. Wees je ervan bewust
dAt de bittere schil van onwetendheid Maya is, de magische
248 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
projectie van de Moeder. Maar bijt er niet in. Het gouden
vruchtvlees van de kennis is eveneens haar magische projectie.
Je hebt het maya van onwetendheid en het maya van kennis.
Het ten is een wezenlijk onderdeel van het functioneren van
het ander, in dit theater van mahamaya. De Moeder, als tijd­
loos gewaarzijn ofNitya, is hier ver boven verheven terwijl ze
volledig incarneert als lila, Haar kosmisch speL'
Als de zoeker zo ver gevorderd is dat hij kan accepteren dar
een mens slechrs een geprogrammeerd instrument is waar­
doorheen de Bron of Oorspronk�lijke Energie in de wereld
van verschijnselen werkzaam is, komr bij hem vaak deze
vraag omhoog: is er een soorc programmering die 'Zelfreali­
satie' of 'verlichting' bespoedigt? Door de eeuwen heen zijn
overal ter wereld ral van mensen tot verlichting gekomen.
Hieruit blijkr wel dat de Natuur ofTotaliteit verlichring niet
beperkt tot een bepaald menstype. De term 'dharma' wordt
in de Bhagavad Gita heel doeltreffend gebruikt om de
belangrijkste kenmerken, de aangeboren natuur van een
levend wezen waarmee hij zich duidelijk van anderen onder­
scheid, te omschrijven. Dharma wordt beschouwd als de
basis van zijn wezen, de reden waarom hij leeft. Tot op
zekere hoogte vormt de dharma van een individu de basis
van en reden voor de manier waarop hij geachr wordt te
leven.
Volgens de hindoe-traditie zijn er drie wegen naar verlos­
sing. Iemand die van nature de neiging heeft om zijn emoties
te uiten, zal waarschijnlijk vanzelf kiezen voor het pad van
devotie voor een persoonlijke God (bhakti). En onlosmake­
lijk hiermee verbonden ook voor vriendelijkheid voor alles
wat leeft, liefdadigheid en mededogen met alle levende
wezens. Het pad van handelen (karma) past bij iemand met
De geestelijke zoektocht 249
een groot lichamelijk uithoudingsvermogen en veel energie,
waardoor hij altijd maar bezig is. En het pad van kennis
(jnana) is duidelijk geschikt voor een introvert iemand of
een inrellectueeL Deze drie wegen naar verlossing zijn zuiver
conceptueel en sluiten elkaar zelden uit. Als je de Bron of
God op een bepaalde, beperkende manier benadert, bestaat
de kans dat je zichc op de Totaliteit en de Werkelijkheid ver­
vormd raakt. Dan benader je de kwestie puur vanuit een
individueel standpunt en hiec vanuit hec standpunt van de
wereld van verschijnselen als geheel.
De echce vraag is: heeft de verlichting bij die mensen met
allemaal een eigen persoonlijkheid en neiging tot bhakti,
karma of jnana - overgoten met een sausje van de andere
twee - toch een gemeenschappelijke basis? Door zo te
denken krijgen we mogelijk meer inzicht in de Zelfrealisatie
of verlichting die de mens transformeert van verschijnings­
vorm tot noumenon.
Deze drie types en al hun mogelijke onderlinge combinaties
hebben inderdaad een en dezelfde basis: het verdwijnen van
het 'ik' of 'zelf' als individuele doener in het dagelijks !even
waarin we menen dat wij degenen zijn die handelen. De
Boeddha maakt dit heel helder en mooi duidelijk met de
woorden: 'Dingen gebeuren, handelingen worden verricht,
maar er is niemand die iets doet.' Die uitdoven van het 'ik'
of 'zelf' als individuele doener is niet iets wac 'bereikt' kan
worden, omdat degene die dit wil bereiken juist hec 'ik' of
'zelf' als 'ego-zoeker-zelf' is. De zoeker-doener kan zichzelf
niec laten verdwijnen.
Nu vragen we ons af: 'Als ik met Ultiem Inzicht begiftigd
ben, hoe moet ik me als wijze dan gedragen?' Het verstand
250 Vredc en harmonic in hct dagelijks !even
zegc dac die 'werelds gediscussieer' is. Hee antwoord, wat
natuurlijk ook weer 'werelds gediscussieer' is, is dat de wijze
wijs geworden is omdat hij door het Ultieme Inzicht beseft
dat er geen individu is dat iets doet en dat alle handelingen
goddelijke gebeurtenissen zijn overeenkomstig een concep­
tuele universele wetmatigheid. Daarom kan er ook geen
sprake zijn van 'het handelen van de wijze'.
Dan komt de volgende vraag op: 'Als ik nu niet over het
Ulrieme lnzichc beschik en mezelf nog altijd zie als een
individuele doener, moet ik da'n niet bepaalde dagelijkse
handelingen verrichten, ook al zal die niet meevallen?' Op
zich een goede vraag. Hedendaagse rherapievormen en
specialisten op het gebied van menselijk gedrag komen
allemaal met hun eigen oplossing.
Een antwoord dat het overwegen meer clan waard is, wordt
gegeven door Shivdas Balsekar, expert op het gebied van
menselijke relaties en management, in zijn boek Life and the
Management ofSuffering. Hij komt met een aancal suggescies:
'Dit moeten we proberen te ontwikkelen:
I. De grootst mogelijke integrireit en de hoogste waarden,
ook al leven we in een immorele wereld.
2. · ZelfVertrouwen, maar geen zelfoverschatting, zodat je je
imenries in handelen kunt omzetten.
3. Moed, om de ingewik.kelde dingen in het ]even aan te
pakken teiwijl je zo open en eerlijk mogdijk blijft.
4. Torale eerlijkheid naar jezelf, door je voortdurend
bewust te zijn van je echte motivatie, kracht en tekort­
komingen en door de feiten onder ogen re zien, ook al
kun je ze door omstandigheden niet met anderen delen.
De geestelijke zoektocht 251
 5. Ncderigheid, door op geen enkele arbeid neer cc kijkcn, bepaalde groep binnen de maatschappij met een eigen

je cigen fouten te erkennen en anderen hun fourcn tc leefwijze en ronder realiteitszin.

vergcven. 3. Woede, haat en boosheid als de dingen niet gaan zoals

6. Vermogen om problemen op te lossen, omdac de wereld je wilt; dit veroorzaakt een verlies aan zelfbeheersing en

zich nu eenmaal niet aan jou aanpast. woorden en daden waarmee je anderen pijn doet en

7. Marigheid, omdat extreme houdingen bijna nooit kwetst omdat je niet kunc terugnemen wat is gezegd/

gerechtvaardigd of nodig zijn. gedaan en veroncschuldigingen eenmaal verstoorde

8. Zorg en medcdogen voor, en empachie met mensen verhoudingen niet meer kunnen herscellen.

door jezelf in hun positie te verplaatsen. 4. Afgunst en jaloezie awanneer anderen her beter doen

9. Handel allcen als:

of het beter hebben. Dit is jammer genoeg bijna een

a) het doel helemaal duidelijk is; algemeen menselijke reflex, omdat iedereen te ma.ken

b) je de verantwoordelijkheid volledig op je neernt; krijgen met gcluk en lijden in zijn leven.

c) je je volledig inzet; 5. Bezorgdheid en angst vanwege de toekomst die er nog

d) je de alcernacieve mogelijkheden goed hebe niet is en spijc om het verleden dat niet te veranderen

bcstudeerd op basis van feitcn en meningen en is, want die is pure verspilling van energie.

niec slechcs via-via; 6. Bijgeloof en irrationeel handelen als gevolg hiervan, ten

c) je her nodige advies hebe ingcwonnen en logisch behoeve van eigen voordeel of orn nadeel te voorkomen;

denkcn, intu'itie en geweten in balans zijn. gebcurtenissen zijn op deze manier niet te be"invloeden.

10. Bcreidhcid om te leren van iedere ervaring die het !even 7. Vooroordelen en incolerantie ten aanzien van mensen

aanreikc, met name van de lascige en pijnlijkc. die zich anders gedragen, die voorkornc een juisce
inschaccing van mensen en heeft een nadelig effect op

Wat we moeten proberen te vermijden: de verhoudingen.

8. Verwachtingcn van rnensen als tegenprestatie voor ices

I. Trots en arrogantic omdat onze aangeboren kwalirciten wat je mogelijk voor hen hebe gedaan; rnensen advies

ccn geschenk van God zijn; geen prestatie sraat op zich­ geven, tenzij ze je zo nabij zijn dac ze je niet verkeerd

zclf. Je dcnkt dat je uniek bent maar dat is nice zo, en interpreteren.

de tijd vecgt uiteindelijk alle herinneringen aan ecn 9. Mensen in vcrtrouwen nemen zonder heel selectief tc

bepaalde handeling uic. zijn, omdat hcc voor mensen bijna onmogelijk is om

2. Zucht naar macht en rijkdom, en de verleiding van en ices geheirn te houden.

begeercc naar bcvrediging van je zinnelijkheid. Die lcidt JO. Mensen bekritiseren en klagen over mensen of gebeur­

onvermijdelijk cot corruptie, zelfverhecrlijking en her cenissen, met name als jc hier zelf helemaal niecs aan

verlics van evenwichtigheid. Je vereenzelvigt je met ecn kunt docn. Die is volkomen zinloos en is voor iedereen
heel fruscrerend.'

252 Vrcde en harmonic in het dagclijks lcvc:n De geestelijke zoektocht 253

 ***

Hieronder volgt een van mijn favoriete verhalen over

geestelijk zoeken. De meeste kleine gemeenschappen, de
l<leine sekten binnen het hindoe"isme, hebben allemaal hun
eigen goeroe. Hij wordt aanbeden en vereerd door de leden
van die specifieke gemeenschap. In een van die gemeen­
schappen kwam de moeder van de jonge goeroe, die pas was
ge'initieerd en gei'nstalleerd, hem bezoeken. Toen ze hem zag
viel haar op dat hij behoorlijk was afgevallen, hij zag er
mager uit. Ze zei dit tegen hem, omdat ze zich als moeder
zorgen maakte over haar zoon. De jongeman bleef in zijn
rol van goeroe van de gemeenschap en beantwoordde haar
bezorgdheid met het advies: 'Je moet al je gehechtheden
opgeven.' Waarop de moeder prompt antwoordde met:
'Goeroeji, ik ben niet degene die sannyasin is geworden.'

154 Vrede en harmonic in hcc dagclijks !even


'De man met inzicht
kent geen problemen in het dagelijks !even,
omdat dit inzicht de overgave van het idee
van persoonlijk doenerschap
aan de wil van God in zich draagt.
HOOFDSTUK 8
Het inzicht
et was een luie, warme, �rije zondagmiddag, eind
H
augustus. Paramahamsa Ramakrishna deed na het
middageten een dutje in zijn verrassend koele kamer. Hier
volgt een verslag van de bijeenkomst:
'De bezoekers leggen hun voorhoofd op de geurende vloer
van de kamer van de meester. Ze buigen eerbiedig voor de
hedendaagse rishi, die overduidelijk alle trekken van een
wereklleraar vertoont. Toch kleedt de meester zich als een
eenvoudige dorpcling. Gisteren nog zag een nieuwe
bezoeker de meester aan voor een van de tuinmannen van
de rempcl, cerwijl hij in de rozentuin liep en de bloemen
zorgvuldig onderzocht. De keurige heer uit Calcutta beval
hem bijna om een roos voor hem re plukken. Terwijl hij
zijn vingers pijn deed, gehoorzaamde de zelfloze wijze
meteen en zonder cegenspraak.
Nu kunnen we zien hoe Ramakrishna de gemoedstoe­
stand van een leraar aanneemt. Het kind van de goddelijke
Moeder verdwijnt op mysterieuze wijze en maakt plaacs
voor het leeuwengebrul van een volledig oncwaakte
boeddha.
Ramakrishna: Het objectloze, subjectloze inzicht in de
ware aard van Bewustzijn - ofacmajnana - wordt maar in
2 57
 enkele vedanta-teksten onderzocht en uitgefegd, bijvoorbee!d
in de Ashtavakca Samhica [of Gira]. Niet veel zoekers zullen
zich aangetrokken voefen tot deze compromisloze methode
van directe kennis. Vrolijk en volkomen vanzelfiprekend doen
mensen die geschikt zijn voor dit pad van kennis, afitand van
ieder idee over aftonderlijke, op ztchzeif bestaande vormen
[ze doen afstand van het idee van persoonlijk doenerschap].
Zij zijn de echte vertegenwoordigers van advaita - non­
dualiteit - omdat ze echt begrijpen dat ze niet Los van de
Verheven Werkelijkheid bestaan. De kenner en het gekende
zijn eenvoudigweg niet twee [er is alleen kennen). Alleen de
Werkelijkheid straalt: niet twee en zelfi niet tin - voorbij
iedere beschrijving en berekening.
Zelfi je ad.em moet de bewuste, tijdloze getuigenis van de
Werkelijkheid worden: So Ham, So Ham - Ik ben Dat.
Alleen de du.alistische verbee!ding ziet een afgescheiden beoe­
fenaar die het oorspronkelijke getuigenis So Ham afagt. De
ware betekenis van sannyasa, van afitand doen, is het verlies
van ieder besefvan een afgescheiden zeif[als de doener], hoe
mbtiel en imtinctief ook. Non-dualiteit is afitand doen van
[er wordt afsrand gedaan van zelf-doenerschap]. Zolang je
je verhee!dt dat je een onajhankel jk bestaan feidt als de
i
initiatiefaemer van bepaa!de handelingen ofals iemand die
deze ondergaat - als initiatiefoemer, instrument, subject of
een bepaa!d object - dan heh je nog niet volledig afitand
gedaan (. ..) Zolang je nog volledig kijkt vanuit de persoon en
zegt 'Dit is mijn verantwoordelijkheid en die moet ik nemen,
want als ik geen initiatiefneem geheurt er helemaal niets' ben
je nog niet rijp voor advaita vedanta.
Maar ondanks de verschillen in bevattingsvermogen is het
zo dat deze Waarheid voor ieder bewust wezen opgaat (. . .)
Als de beoefenaar zich bewust identificeert met het levende
heginsel van gewaarzijn en niet met een bepaa!de uitdruk-
258 Vrede en harmonic in hec dagelijks leven
king hiervan, als hij So Ham, So Ham in- en uitademt, ver­
dwijnt het idee dat hij wezenlijk betrokken is bij polariteiten
als goed en kwaad, deugd en ondeugd, zeif en ander, bestaan
en niet-bestaan, voor eens en voor altijd. !dentificeert hij zich
echter met handelingen en niet met het beginsef, waardoor het
ego ontstaat dat meent dat het reeksen van gebeurtenissen in
gang zet, dan spli:ften de spanningen tussen de polaire tegen­
geste!den het bewustzijn van die persoon. Hierdoor ontstaan
verschillende vormen van lijden, overduidelijke en subtiefe.
Mijn goede vriend Krishnakishore is een radicale vedantist
die de grootst mogelijke verzaki�g nastreeft. Met volledige
overtuiging en op authentieke wijze zegt hij: 'Jk hen het
begimef van Lege ruimte waarin en waardoor a/le verschijn­
selen zich tramparant manifesteren. 'Deze grootse beoefenaar
is geen monnik. Hij komt zijn sociale enfamiliaire verplich­
tingen heel zorgvu!dig na, op dezeifde ejfectieve manier als
waarop de ruimte de verschillende vormen tevoorschijn laat
komen. Dit is een vergevorderd niveau van realisatie, een
innerlijk sannyas, en niet zomaar een intellectueel standpunt
waarop iedereen die de Ashtavakra Samhita bestudeert zich
kan beroepen.
Wllnneer iemand de allereerste overdracht van advaita
vedanta van een verlichte wijze heeft ontvangen en het niet
slechts uit een boek heeft, is het zinvol om de radicale houding
van bevrijding van individualiteit, van uniciteit en a/le denk­
bare beperkingen, in praktijk te brengen. je kunt het merken
wanneer deze houding dicht in de buurt komt van waarachtig
atmajnana, van allesomvattend kennen zonder de versluie­
ring van kenner en gekende en voorbij gegoochel met woorden
en intellectuele aanstellerij. Hoe? Eigenlijk net zo eenvoudig
als je een rijpe mango van een groene onderscheidt.
Dan wordt iedere ademhaling, iedere hartslag, iedere
intentie en handeling, zonder dat je je dit bewu.rt bent een
Hee inzichc 259
 bevestiging van '1k bm vrij van iedere beperking. lk ben het
beginsel van tijdloos gewaarzijn. "Aan de andere kant is het
de functie van het gewone, zich identificerende bewustzijn -
op persoonlijk, sociaal en religieus gebied - om grenzen, bar­
rieres, aficheidingen te ste/len en om verschillen en begrippen
aan te duiden. Vervo{gens gee.ft het zich over aan deze abstrac­
ties en op em gegeven moment wordt het er de slaafvan. In de
praktijk betekent dit de voortdurende herhaling, bewust of
onbewust, van: '1k ben niet vrij. Ik ben gebonden aan a/le
classificaties van het denken en waarnemen. "Zo'n geconditi­
oneerd persoon herhaalt obsessief en zelfi instinctief "Jk ben
niets waard. Jk ben namaak. Ik zal nooit enig transcendent
inzicht hebben. Jk word volledig in beslag genomen door mijn
gezin, mijn carriere en mijn politieke belangen. " Dit is niet
slechts een woordelijke herhaling, maar een routineuze,
rituele bezwering van een beperkt bestaan door het hele
lichaam-geest organisme van het bewustzijn dat zich ten
onrechte identificeert met een afgescheiden individu. Deze
toestand van zogenaamde gebondenheid wordt steeds leven­
sechter en overtuigender. Kies daarom met je hele wezen voor
de affirmatie: "!k weet dat alleen de Verheven Werkelijkheid
bestaat en dat dit transcendente inzicht zelfde Werkelijkheid
is.' Hoe kan dit non-dualistische gewaarzijn ooit beperkt
worden door ideeen over gebondenheid, onzuiverheid of
onvolmaaktheid?'
Een oprechte zoeker bezocht Rarnana Maharshi. Met rranen
in zijn ogen bekende hij dat hij maar een eenvoudig man
was en dat alle geleerde discussies ver boven zijn pet gingen
en zijn verwarring niet weg namen. Hij vroeg heel emo­
tioneel of Maharshi hem met enkele eenvoudige woorden
wilde venellen wat voor geestelijke methode hij moest
volgen. Ramana Maharshi zei: 'Ontspanje g ewoon en laat los!
260 Vrede en harmonic: in het dagelijks !even
De wijsheid van advaita kun je in het dagelijks leven van de
wijze duidelijk terugzien. Er is geen verschil tussen zijn
inzicht en zijn handelen. Dit zie je oak bij een gewoon mens
wanneer we zeggen dat hij 'in de flow zit'. Dan beweegt hij
soepel, doeltreffend en moeiteloos. Moeiteloos omdat er
geen 'ik' is dat wil slagen bij wat hij doer. Alleen de werk­
geest functioneert soepel en efficient in het huidige moment,
zonder dat de denkgeest zich met de toekomst bemoeit en
zich zorgen maakt over de resultaten.
Alie dagelijkse handelingen van de wijze zijn een uirvloeisel
van zijn inzicht, zonder tussenkomst van de twijfels van de
denkgeest, omdat het idee van persoonlijk doenerschap
volleclig verdwenen is door het Ultieme Inzicht. Alie hande­
lingen die voortvloeien uit waarachtig inzicht zijn nood­
zakelijkerwijs spontane, vanzelfsprekende handelingen
waarbij het individuele 'ik' als de doener niet alleen a.fwezig,
maar oak volkomen irrelevant is.
Als alles de kans krijgt om gewoon zijn eigen gang te gaan,
'zijn eigen ding te doen', dan wordt de harmonie in hec
universum niet verstoord. Dit komt doordat alle processen
binnen het universum met elkaar samenhangen. Voor veel
mensen komt dit misschien als een schok. Misschien verge­
lijken zij het met de anarchistische theorie van Kropotkin.
Hij zegt dat er vanzelf een sociale orde ontstaat, zelfs vanuit
anarchic, als mensen in alle rust zelf mogen uitmaken wat ze
prettig vinden, als ze hun eigen aanleg en kromme gedach­
ten mogen volgen, omdat individualiteit eigen is aan de
gemeenschap en een natuurlijke orde iets anders is dan een
opgelegde orde. Het individu zal dit beginsel zeker niet
aanhangen, omdat hij aan zijn eigen geluk denkt, terwijl dit
principe is gebaseerd op de hele manifestatie en haar
Het inzicht 261
functioneren. Het individu protesteert en zou zeggen dat
posme naar de hoofdmonnik Shen-Hsiu zou gaan en
dit alleen maar leidt tot chaos in de wereld. Als iemand dit
daarom deed niemand mee.
argument zou inbrengen, zou het droge commentaar van
een wijze zijn: en hoe ziet de wereld er nu dan uit? Nu de De hoofdmonnik schreef het onderscaande gedicht met
dingen niet hun natuurlijk verloop mogen hebben en overal prachcige, vloeiende penseelstreken op het bord. Het was
bijna alles geregeld lijkt? duidelijk dat hij uit een gegoede familie met een diepe
culturele interesse stamde. Maar hij schreef her gedicht
Men zegt dat de Boeddha geen voorstander was van een anoniem met het idee dat hij zijn naam alleen bekend zou
filosofie die zo samenhangend is dat zij de intellectuele
maken als de patriarch het gedicht goedkeurde:
nieuwsgierigheid op een conventionele manier bevredigt.
Als hem iets werd gevraagd over zaken die in zijn ogen niets 'Het lichaam is de bodhiboom;
te maken hadden met de directe ervaring, dan 'verbleef hij
De geest is als een heldere, staande spiegel,
in nobele stilte'. Ramana Maharshi keek ook langs een Maak hem steeds zorgvuldig schoon
bezoeker heen de verte in wanneer deze vragen bleef stellen En laat er geen stof op komen.'
waarvan Maharshi eerder al had gezegd dat ze niet relevant
waren en daarom alleen maar afleidden.
Toen Hui-Neng langs het bord liep en het gedichr las,
schreef hij er in zijn hanepoten spontaan de volgende regels
Er bestaat een mooi verhaal over de Chinese wijze Hui-Neng.
onder:
Er wordt gezegd dat hij zijn eerste satori kreeg toen hij als
kind hoorde voorlezen uit de Diamantsoetra. Hij werd hier 'Er was nooic een bodhiboom,
zo door overweldigd dat hij zonder er verder over na te En ook geen heldere, scaande spiegel,
denken op weg ging naar het beroemde klooster van Hung­ In wezen bestaac er geen enkel ding,
J an om monnik te worden en geestelijk onderrichc te Dus waarop zou stof zich kunnen hechcen?'
krijgen. In die tijd stond hij bekend als een ongeletterde
hoer. Toen Hui-Neng bij het klooster aankwam, herkende
De patriarch die her bord in de gaten had gehouden,
Hung-Jan onmiddellijk de diepte van Hui-Nengs inzicht en
las beide gedichten voor. Hij wise door wie ze waren
stelde hem aan als keukenhulp, misschien omdat hij bang
geschreven. Hij wise dat de hoofdmonnik hee� zorgvuldig
was dat de meeste van de geleerde monniken in het klooster
en bedachtzaam re werk was gegaan - en ook waarom hij
zich anders van hem zouden afkeren vanwege zijn nederige
het gedicht anoniem had geplaacst. En hij wise ook dat
komaf. Na enige tijd kondigde Hung-Jan aan dat hij een
Hui-Neng heel spontaan en vol overtuiging zijn woorden
opvolger zocht en dat hij een beslissing zou nemen als alle
klakkeloos op het bord had gekrast.
monniken een gedicht hadden geschreven waaruit de diepte
van hun inzicht duidelijk werd. Iedereen nam aan dat de

262 Vrede en harmonic in her dagelijks leven

Het inzichc 263
De patriarch riep Hui-Neng die nacht in het geheim bij zich
en droeg het ambt van patriarch aan hem over door hem de
officide onderscheidingstekenen - het traditionele kleed en
de bedelnap waarvan wordt gezegd dat ze van de Boeddha
zelf afkomstig waren - te overhandigen. Vervolgens zei hij
tegen Hui-Neng dat hij de bergen in moest vluchten, want
als het nieuws bekend werd wu de macheige hoofdmonnik
Shen-Hsui weinig goeds met hem voorhebben. Er wordt
inderdaad gezegd dae Shen-Hsui Hui-Neng achtervolgde,
's middags inhaalde en probeerde om het gewaad en de
bedelnap uie zijn handen te grissen. Kalm legde Hui-Neng
ze op een rots naast het pad en zei tegen hem: 'Die zijn
slechts spullen, niet meer dan symbolen. Als je ze zo
wilt, mag je ze hebben.' Het verhaal vertelt verder dat Shen­
Hsui ze uit alle macht probeerde op te pakken, maaI dat hij
ze niet eens kon verplaatsen omdae 'ze net zo zwaar waren
als de berg zelf'. Daarop viel hij aan de voeten van Hui-Neng
en zei: 'Vergeef me, ik wil de leer ontvangen en niet die
spullen.' Hui-Neng liet hem naast zich plaatsnemen op de
rots en zei vriendelijk: 'Het is heel eenvoudig. Stop het dit­
is-van-mij-en-dit-is-niet-van-mij denken en vertel me dan:
waar ben je?. En zeg me ook: hoe zag je gezicht emit voordat
je ouders waren geboren?'
De Chinese wijze Zhuang Zi kreeg bezoek van een vriend,
die hem wilde condoleren met het overlijden van zijn vrouw.
Hij trof hem ziteend met gescrekte benen aan, eerwijl hij op
een omgekeerde tobbe zat te trommelen en luidkeels aan
her zingen was. Toen de vriend zijn ongenoegen uitte
vanwege die ongepasee gedrag, zei Zhuang Zi:
'Denk je niet dat ik net als iederecn heel verdrietig was
toen mijn vrouw stierf? Toen dacht ik na over haar begin
264 Vrede en harmonie in her dagelijks !even
en de tijd voor haar geboorte. Niet alleen over de tijd voor
haar geboorte, maar ook over de tijd voor ze een lichaam
had. En niet alleen over de cijd voor ze een lichaam had,
maar ook over de tijd voor ze een gecst bezat. In de warboel
vol myscerien vond een verandering plaacs en hierdoor
kreeg ze de geesr. Een tweede verandering bewrgde haar
ecn lichaam en door weer een verandering werd ze gebon�_n.
Nu was er opnieuw een verandering en is ze gestorven.
Hee is net als de cydus van de seizoenen; lente, zomer,
herfsc en winter.'
***
graag
Op een gegeven moment in hun !even krijgen veel mensen
behoefte aan een 'geestelijk' raadsman. Misschien door een
plotselinge crisis of door een aanhoudend gevoel van leegte
en doelloosheid vanwege her oncbreken van een ankerpunt
in het leven. En dan verrellen vrienden of familieleden je
over iemand die zij als hun goeroe beschouwen en die ze
regelmatig ontmoeten voor darshan en advies. Jammer
genoeg is dit vaak iemand die alleen de juiste woorden, uit­
spraken en formuleringen kent, deze willekeurig herhaalt en
die herhaling als een doel in zichzelf beschouwt.
Hoeveel pseudo-pandits, pseudo-heiligen en pseudo-goeroes
kennen we niet, die er trots op zijn dat ze de hele Bhagavad
Gita of andere klassieke teksten uit hun hoofd kunnen
opzeggen. Het gevaar is naruurlijk dat de ware beeekenis van
deze sleutelwoorden en -uitspraken op de achcergrond
dreigt te raken of zelfs helemaal wordt genegeerd. Hee gevaar
is dae de formule (E=MC2) voor de Relaeivieeicstheorie zelf
wordt aangezien.
Her inzichr z65
Je kunt je nacuurlijk heel goed voorstellen dae een aantal van
deze formuleringen binnen de advaita-filosofie in een grijs
verleden is oncscaan na afloop van een reeks verlichte
lezingen, dialogen en discussies binnen een groep vergevor­
derde beoefenaars en heel begaafde leerlingen. De leerlingen
vragen de oude, verlichre wijze dan respeccvol om het hele
onderricht in een zin of formulering samen re varten. De
'
bedoeling hiervan is dat zo n formulering de vreugdevolle
vlam van inzicht weer aanwakkert of op zijn minst de geese
volledig leegmaakt. Zo kan de formulering Tat Twam Asi
Dat Zijt Gij bijvoorbeeld zijn ontstaan. Vaak zie je echter
dat zo'n stralend hoogtepunt van een diep, mystiek onder­
richr, de mahavakya (de Verheven Uitspraak) cegenwoordig
als uitgangspunt wordt genomen. Die gebeurt dan zonder
de gedegen voorbereiding die er oorspronkelijk aan voor­
afging. Hee gevolg is vaak dat mensen zo'n formulering
oppervlakkig begrijpen, waardoor 'een soon indrukwek­
kende onverschilligheid ontstaat, een ongevoeligheid van
geese, een innerlijke doofheid voor de ware becekenis van de
heilige woorden'.
In essentie behandelt de leer de ene Goddelijke Werkelijk­
heid die ten grondslag ligc aan de totale wereld van ver­
schijnselen: het Universeel Bewustzijn, of zoals de Chinese
filosofen het noemen, de Geese. Zonder deze Ene kan niers
tot manifestatie komen, dus oak her waarnemen en kennen
ervan niet. Bewustzijn is her enige war er is. De hele mani­
festatie en al hee andere daarbinnen is een verschijnings­
vorm in dit Bewusczijn. Mensen en alle levende wezens,
wormen en dieren, zijn slechrs verschijningsvormen en
onderdeel van de eocale wereld van verschijnselen, daar­
buiten leiden ze geen auconoom of onafhankelijk bescaan.
Die is de Waarheid, of wij mensen her nu leuk vinden of
266 Vrede en harmonie in her dagelijks !even
niet en of we her nu kunnen accepteren of niet. Inzicht in
deze Waarheid is de enige Zelfrealisatie of verlichcing die
zich kan volcrekken. Die inzicht, het Ultieme Inzicht, dient
naruurlijk meer te zijn dan alleen verstandelijk, maar client
diepgaand en met voile overtuiging te worden ingezien.
Het belangrijkst is dat die inzicht alleen kan ontstaan in een
geese (de inhoud van Bewusczijn) die niet vol zic met angsten
en hoop van her individuele zelf met betrekking tot de zin­
-
tuiglijke wereld van verschijnse�en. De geese dient leeg re
zijn, re vasten als her ware, dan kan hij die inzicht ontvangen.
Zo'n lege geest - niet te verwarren met de geest van een
dwaze gek - is een heel scherpe, alerte geese, door soefi­
dichter Jalaloeddin Roemi beschreven als een geese die is
uitgerust met het morele 'astrolabium dat Gods mysterien
meet'. De gewone, zinruiglijke geese houdc zich alleen bezig
met de bewegende, voorcdurend veranderende wordings­
processen, terwijl Dae-War-Is de blijvende staat van Zijn
is. Hee individuele zelf kan niet anders dan zich met her
wordingsproces bezighouden en van her ene naar het andere
springen. Pas als de individuele entiteic die her idee van per­
soonlijk doenerschap of een eigen wil koestert is vernietigd,
kan de staat van Zijn in de noumenale dimensie worden
waargenomen en gerealiseerd.
Een ander fundamenteel punt war betreft het waarnemen
van de Goddelijke Grond is dac deze onveranderlijke scaat
niet 'verkregen' of 'verworven' kan worden. De enige voor­
waarde is dat de conditionering van worden en veranderen
die als een schil over de onveranderlijke staat ligt, wordt
verwijderd. Hee proces, als je her al zo kunt noemen, is geen
kwestie van creeren of iets bereiken door de consrruccieve
inzec van een individuele enciceit, maar juist door de
Her inzichc 267
destructieve verwijdering van de sluier of schil - maya - die
de oorspronkelijke staat bedekt, door middel van de destruc­
cieve werkzaamheid van diepgaand inzicht. Inzicht is alles.
Meister Eckhart zegt het zo: 'De kenner en hec gekende zijn
een. Eenvoudige mensen denken dac ze God moeten
kunnen zien, alsof Hij echc tegenover ze staat. Maar w is hec
niet. God en ik zijn een in inzicht.' Alleen God is.
De zinloosheid van constructieve inspanningen orn de
werkelijkheid te kunnen bevatten wordt prachcig weerge­
geven door Yung-Chia Ta-Shih:
'Alleen als je Hee najaagc, verlies je Het.
Je kum Hee niet bezinen en je kunt Het
ook niet kwijtraken.
En terwijl dit allebei niet kan,
gaat Het volkomen zijn eigen weg;
Als je stil bent, spreekt Her,
Spreek jij, dan verstornt Het.
De grote Poort van Barmhattigheid staat wagenwijd open,
er is niets dat Hem blokkeert.'
In de loop van de tijd is de ware aard van de dingen door
mensen die de waarheid niet hebben gerealiseerd met grate
mysterien omhuld. Gerealiseerden zeggen daarentegen dat
her allemaal heel eenvoudig is. De enige voorwaarde is dac
je er intens naar moet verlangen. Oat is het enige myscerie
en ook de ironie: je kunt Hee niec zien en niec voelen omdac
je het eigenlijk niec wilt. En je wile her niec omdat je of re
druk bent met geniecen van de 'goede' dingen van her leven,
6f te vol zit met zelfmedelijden vanwege al het verdriec en
ongeluk dat je door de 'nare' dingen in het leven is aange­
daan. Je hoefc alleen maar rustig en scil ce zijn en hec kan
268 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
niet anders dan dat je Hee voelt. Zonder Hee - Bewustzijn
- zou je een dood lichaam zijn. Wanneer Bewustzijn tijde­
lijk afwezig is, zoals in diepe slaap, hen je je al niet meer
bewust van de wereld en alles erin. je bent Bewustzijn zodra
je de Werkelijkheid als Eenheid wilt zien. Bewustzijn is
voortdurend aan het werk en scuurt de subtiele fysiolo­
gische intelligencie aan bij continue processen als adem­
halen, spijsvercering, enzovoorts.
Wat anders dan Bewustzijn kan een niecig zaadje laten uit­
groeien tot een volledige foetus of een machtige boom? Je
beschikt nier over 'jouw' bewustzijn. De vele bewuste
wezens - 'de tienduizend dingen' zeggen de tao'isten, zijn
fysieke mechanismen waardoorheen Bewustzijn werkt en
handelc in de wereld en de rest van de schepping. Bewust­
zijn is het totale functioneren van de schepping en wordt
waargenomen en gekend door Bewustzijn dat werkzaam is
in de talloze psychosomatische mechanismen die bekend
sraan als mensen en andere levende wezens. Die is de lila.
Iemand die dit inziet, beseft dat het Bewustzijn of 'God' in
Meister Eckharts term, de Schepper en voortdurende
her-Schepper van het universum, 'wordt en onr-wordt' in
de cotaliteit van het functioneren van de wereld van
verschijnselen en dat de hele wereld van verschijnselen is
geworreld in de Goddelijke Grand. We hoeven ons alleen
maar te ontdoen van hec idee dat we een afgescheiden
entiteit zijn, die onafhankelijk handelt en keuzes maakt.
Voor een deel wordc deze eenvoudige waarheid in nevelen
gehuld door de grote beperking van woorden en caal. Taal is
een lichtstraal waarmee je probeert een enorme ruimte te
beschijnen en die je dan alleen scukje voor stukje kunc bekij­
ken. Daarom zeggen veel leraren ook dat de Werkelijkheid
Het inzicht 269
alleen in een plotselinge licheflits gezien kan worden. De
kunstenaar zier het eindproduce al in het seuk steen, waar de
gewone mens alleen de steen zier. Pas als hij de overbodige
stukken Steen heeft weggehakt, ontstaat her beeld dat hij
voor ogen had.
In deze heel toepasselijke en prachtige bewoordingen
schrijft de 5e eeuwse auteur die bekend staat als Dionysius
de Areopagiet die als volgr:
'Want dit verschilt niet wezenlijk van de kunst waarbij
iemand een levensecht beeld uit steen hakt. Hij haah alles
om de latente vorm heen weg en onchult de verborgen
schoonheid door alleen iers weg re halen. Z.0 schrijven wij
eigenschappen toe aan Hem als we ons in plaars van op het
universele op derails richten. Maar richten we ons in plaars
van op details op her universele, dan ontdoen we Hem van
dingen, waardoor we het onkenbare dat verborgen ligt in
en onder alle dingen die we met de zintuigen kunnen
ervaren, openlijk kunnen kennen.'
Als we her hebben over de Goddelijke Grond, Waarheid,
Werkelijkheid, God, of hoe je her ook wilt noemen, dan
raakt een vraag vaak verborgen onder een seortvloed aan
woorden en emoties. Die is de vraag van een opreche iemand
die zich afvraagt: 'Ik hen helemaal niee gelnteresseerd in
spirituele concepten en religieuze beginselen. Mensen
zeggen vaak dat ik me moet interesseren voor diepzinnige
zaken en niet alleen voor materide, maar waarom zou ik me
druk maken over zoiers als de Uiteindelijke Werkelijkheid?'
Misschien is het antwoord dan: 'Zodat je God, je ware
natuur, of wat dan ook het uiteindelijke doel in het !even
270 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
mag zijn, leerc kennen.' Dan kan zo iemand in alle eerlijk­
heid en oprechtheid vragen: 'Waarom?' Dar is een goede
vraag, die om een even oprecht antwoord vraagr. Het staat
een individu of hzelf, alleen om praktische redenen al,
natuurlijk volkomen vrij om zichzelf te identificeren met
alle mogelijke zaken: eten, drinken, seks, rijkdom, macht,
roem, man/vrouw en kinderen, vrienden en familie, hobby's,
verzamelingen, clubs, beroep, politiek, ambities, pijn,
ziekte, hoop, angst, en iedere mogelijke combinatie van
deze dingen. Waarom zou een aardig, gewoon tevreden
mens gelnteresseerd moeten zijn in de betekenis en zin van
het leven, in God of de Werkelijkheid?
Het oprechte antwoord op deze legitieme vraag kan alleen
maar zijn: 'Je hebt gelijk, je hoeft je helemaal niet bezig te
houden met religie, God, Werkelijkheid of iets dergelijks.
Mocht dit in de roekomst veranderen, dan kun je het alsnog
doen.'
Die oprechte antwoord is niet uit de lucht gegrepen, maar
gebaseerd op onloochenbare feiten over het leven: a) De
individuele entiteit - het ego - besraat helemaal niet en kan
daarom ook geen problemen hebben, behalve de problemen
die het denken zich verbeeldt. Vandaar het antwoord van de
leraar aan de leerling: 'roon je ego en ik sla het persoonlijk
voor je aan diggelen.'; b) Als er binnen her totale functione­
ren van de wereld van verschijnselen behoefte is aan een ego
(hoewel fictief) in een bepaald psychosomatisch apparaat
zodar dit in rermen van God ofWerkelijkheid kan denken,
dan zorgt de grond van alle Zijn - Bewustzijn - voor een
gepast denkparroon in de geese en voor de vereiste hande­
lingen; c) Omdat zoiers als een individueel zelf of een
individuele entiteit met een autonome en onafhankelijke
Her inzicht :q1
handelingsvrijheid niec bestaat, is het idee van een indivi­
dueel zelf dat op zoek is naar eenwording met de Werkelijk­
heid volkomen absurd; d) Alles wat beseaat is Bewustzijn
dat binnen de Totaliteit werkzaam is in de mechanismen
van de enorme verscheidenheid aan levende wezens. Alle
gebeunenissen - gezien vanuie het fictieve ego, ofwel de
gespleten geest, zowel de 'goede', 'nare' als 'neutrale' - zijn
onderdeel van het totale functioneren van de Bron, Energie
of God, overeenkomseig een universele wetmatigheid die
voor het menselijk verstand nooit en te nimmer te bevanen
zal zijn.
Met andere woorden: de individuele entiteit, het ego, is een
puur fictieve creatie, maya, of goddelijke hypnose. Deze
onrstond toen het Universeel Bewustzijn zich identificeerde
met bet individuele psychosomatische mechanisme, zodat
er intermenselijke relaties konden ontseaan die de basis van
het 'leven' zoals wij dat kennen vormen. Dit Universeel
Bewustzijn, de energie in alle levende wezens en alle gemani­
festeerde verschijningsvormen, is de echte werkzarne kracht
binnen bet geheel. Daarom zullen iemands 'individuele'
gedachten zich pas dan op God en de Werkelijkheid richten
wanneer de Totaliteit her nodig vindt dat dit gebeurt, niet
eerder, maar oak niet later.
De meeste mensen kunnen niet accepteren dae het indivi­
duele wezen volkomen fictief is en dus niee zelfstandig,
onafhankelijk en op eigen inieiatief kan handelen, pure
advaiea dus. De vrije wil en wilskrache vormen de basis van
hun leven. Mensen die oprecht ge'interesseerd zijn in de
Goddelijke Grand als vormloze Werkelijkheid, kunnen en
zullen niet ingaan tegen de onweerlegbare logica die aan­
toont dat bet ego, de enrieeit, niet besraat, maar 'loslaten'
272 Vrede en harmonic in het dagelijks lcven
lukt gewoon niet. Dit is goed te begrijpen, omdat het juist
hee ego zelf is dat los moet laten, dat zichzelf moet uit­
wissen. En dit is eenvoudigweg onmogelijk.
Orn deze reden herhalen leraren sinds mensenheugenis dat
alleen het diepste inzicht, de diepste overtuiging- de waar­
neming - een plotselinge transformatie kan veroorzaken.
Dit waarnemen is niet het waarnemen van het ruimte­
tijd-denken. Die is de gespleten geest die in subject-object
denkt en ontstond toen Bewustzijn zich identificeerde met
het individuele lichaam-geest organisme. Dit deed het met
een speciale reden, namelijk om de manifestatie waar te
kunnen nemen als een waarnemer die een object waar­
neemt. Waarnemen zoals hier bedoeld is van een totaal
andere orde, niet gebonden aan ruimte en tijd en de ene
geese van Universeel Bewustzijn. Die waarnemen ontstaat,
omdat het tijdloos is, plotseling en spontaan, in een flits, en
de individuele notie van persoonlijk doenerschap wordt in
hee ego opgelose.
Hee is al heel lastig om her concept van plotselinge verlich­
ting waarbij bet ego geen actieve rol speelt verseandelijk te
kunnen bevatten. Dit blijkt wel uit hoe dit concept
(verkeerd) begrepen wordt, zelfs door bekende en oprechte
eigenrijdse denkers. Een beroemde filosoof-schrijver heeft
het over 'metanoia'. Hij omschrijft die als 'een plotselinge
samentrekking of volledige ommekeer van bewustzijn' en
zegt dat dit de 'realisatie is van een scaat van "niet-denken",
vrij van intellectuele gehechtheid aan het ego-principe.' De
auteur zegt verder dat deze staat van niet-denken als het
ware besraat 'op her scherpst van de snede tussen de achte­
loosheid van de gemiddelde, zinmiglijk ingesrelde mens en
de gespannen, te gedreven gretigheid van de zoeker naar
Her inzicht 273
verlossing'. Orn dit te 'bereiken', vervolgt hij, moet je je heel
zorgvuldig bewegen en om het te 'behouden' moet je een
enorme vasrberadenheid koppelen aan 'een totale overgave
aan de uirnodigingen van de Geese.'
Dus wat er in feite gebeurt, wordt vaak beschreven of vast­
gelegd als een proces van het 'bewust' onderscheiden van
het persoonlijke zclf en het Zelf dat Brahman is, tussen het
individuele ego met een wil en de Universele Geest. Je kunt
je, behoorlijk gefrustreerd, afvragen 'wie' dit bewust onder­
scheiden doet. Deze voorstanders van verlichting denken
- en spreken - vanuit het standpunt van een individu met
enig inzicht, dat een doel heeft om iets te bereiken. De wijze
spreekt vanuit het standpunt van inzicht als zodanig; besef,
inzicht zelf spreekt en niet het individu.
De Duitse mysticus Meister Eckhart verwoordde het als volgt:
'Een mens moet werkelijk arm worden en net zo vrij van
zijn cigcn wil als hij was bij zijn geboone. Ik zeg u narnen
de Ecuwigc Waarhcid, zolang u her vcrlangcn heeft om de
wil van God te vervullen en hunkert naar hct ccuwig lcven
en naar God, zolang bent u nog niet werkelijk arm. Alleen
diegene is geestelijk arm, die niets wil, niets weet en niets
verlangt.'
Vanuit her perspectief van de coraliteit van het functioneren
van de wereld van verschijnselen kunnen er geen problemen
ontstaan. Maar zodra iets bekeken wordt vanuit het stand­
punt van her fictieve individu, zullen de problemen zich
blijven opsrapelen. Als inzicht daagt, wordr het ego door­
zien als de rnythe die het in werkelijkheid is en door dezc
ontmaskering lost her ogenblikkelijk op. Als verlichting een
274 Vrcdc en harmonic in her dagelijks leven
gebeurtenis binnen de Totalireir is en dus niet iets war een
onechre enriteit - het individuele psychosomatische appa­
raat is slechts her tot vorm gekomen instrument waarin die
gebeurr - bereikt, onder welke specifieke omstandigheden
doet verlichting zich dan voor? Hoewel verlichting zich
overal en altijd kan voordoen, is de Totaliteit of de Bron niec
gebonden aan wetten of regels binnen de dualiteit van ruimce­
tijd. Maar als verlichting plaarsvindt, is er duidelijk wel
enige voorbereiding aan voorafgegaan. In sommige gevallen
is dit echter niet duidelijk zichtbaar.
***
Voor een gewoon mens is religie, om het even welke, de
zoektocht van een individuele entiteit naar God, hij hoopt
hier zelf berer van re worden, in deze wereld of in de concep­
tuele wereld die zal komen. Op verschillende manieren
beschrijven religies de crapsgewijze voortgang van een enti­
teit van een laag bestaansniveau naar een hoger. Bovenaan
staat God, de hoogste entiteit die het tot vorm gekomen
universum tot in eeuwigheid bestuurt. Zo'n ordening
verbeeldt de voorcgang van een lager naar een hoger niveau
en de loodzware, aanhoudende persoonlijke inspanningen
die geleverd moeten worden wil je de top bereiken en in de
nabijheid van de verheven entiteit kunnen verkeren. De
dingen worden met verschillende goddelijke entiteiten
geassocieerd, gebeden zijn persoonlijk en Zijne Heiligheid
is van essentieel belang voor iemands materiele welvaarr en
geescelijk welzijn.
In de geestelijke hisrorie van de mensheid hebben overal in
de wereld, maar vooral in het Oosten en met name in
India, zeldzame gebeurtenissen plaarsgevonden, waarbij
Her inzicht 275
een intuYtieve benadering van de Waarheid een radicaal,
transcendent visioen opleverde. T ijdens zo'n transcendent
visioen verplaatst de Werkelijkheid zich naar een andere
dimensie, waarin de gemanifesteerde verschijningsvormen
als een illusie warden gezien en het afWezige ongemanifes­
teerde als de Werkelijkheid. Dit gebeurde bij de mystici en
wijzcn die intuYtief begrepen dat hun inzicht buitengewoon
was en niet begrepen kon warden door de gemiddelde mens
die te diep verweven was met zichzelf als een onafhankelijke
entiteit met een vrije wil en keuze- en handelingsvrijheid.
Zo'n afgescheiden entiteit kan onmogelijk zelfs maar een
glimp opvangen van het mysterie van transcendentie en
Eenheid, wat om de een of andere goddelijke reden alleen
aan de wijzen was voorbehouden. Hee zou goed kunnen dat
de wijzen meenden dat iedere paging am hun inzichc in het
mysterie te delen zinloos was en hen bovendien onnodig
ernstige problemen met hun geestelijke autoriteiten en de
wetmatigheid van het universum zou bezorgen. Daarom
leefden deze wijzen in alle rust en zonder ophef ce maken
tussen de mensen. Sommigen kozen er zelfs voor om als
kluizenaar buiten de gemeenschap te !even. Maar als ze een
gclijkgezinde tegenkwamen die op de drempel van zo'n
transcendent inzicht stood en hun hulp nodig had, dan
deden ze zonder cwijfel hun uiterste best om zo iemand te
helpen. Degenen die deze hulp ontvingen, beschouwden de
wijze vanzelfsprekend als een superieur mens en als de ver­
persoonlijking van de Waarheid. Ongetwijfeld is langs deze
weg de bijzondere relatie tussen goeroe en leerling in India
ontstaan. Voor westerlingen is het met her verstand niet te
vatten dat de ene mens een ander, ogenschijnlijk dood­
normaal, mens zo kan aanbidden dat het veel meer is clan
alleen respecter!
276 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
Uitgangspunt van deze transcendence weg die de individu­
ele enciteit als een fictie, als totaal niet-bestaand beschouwt,
staat volkomen haaks op de traditionele religies. De 'kennis'
die zo'n entiteit behoort te verwerven wordt gelijkgesteld
aan onwetendheid, omdat kennis (informatie) en onwe­
tendheid van elkaar afhankelijke, polaire tegengestelden
zijn. Uiteindelijk verkrijgt men het besef van Eenheid. Dit
betekent de volledige vernietiging van de afgescheiden enti­
teit die het zoeken voor zijn rekening nam. Deze kijk op de
Werkelijkheid is onder meerdere namen en op beperkte
schaal in verschillende delen van het Oosten blijven voort­
bestaan. Enkele van de bekendere vormen zijn advaita in
India, chan of tao'isme in China en zen in Japan. Het belang­
rijksce kenmerk bij allemaal zou je kunnen omschrijven als
'Zelfonderzoek': wie of wat hen ik? - of iets soortgelijks.
Uitgangspunt bij die Zelfonderzoek is vanzelfsprekend het
besef dat 'ik' nier het psychosomatische apparaac hen, niet
het lichaam dat doorgaans wordt beschouwd als een teken
van her individuele bestaan van een mens. En dus moest het
beeld van God als de verheven enriteit noodzakelijkerwijs
ook een revolucionaire verandering ondergaan.
Xenophanes (zesde eeuw v.Chr.) bekritiseerde en bespotte
de overheersende gewoonte van de mens am God te
personifieren naar zijn eigen heeld en het essentiele Zijn
niet te beschouwen als oneindige Tijdloosheid, maar als een
p�ojectie van het eigen ego: 'Terwijl de Traciers hun goden
blauwe ogen en rood haar geven, geven de Afrikanen
hun goden een korte wipneus en een donkere huid.'
C. M. Bakewell citeert Xenophanes in zijn Source Book in
Ancient Philosophy: '.A.ls ossen en leeuwen handen zouden
hehben gehad en net als mensen hadden kunnen schilderen
en beeldhouwen, zouden ze goden naar hun eigen gelijkenis
Het inzichc 277
hebben geschilderd en verbeeld. Bij paarden zouden ze eruit
hebben gezien als paarden, en bij ossen als ossen.'
Hee was ongetwijfeld om de mens van deze antropomorfe
voorseelling van God los te weken, dae de Boeddha vragcn
over God zou hebben genegeerd en zelfs oncmoedigd. Hier­
door heerse nu wel al eeuwenlang hec misverseand dae de
Boeddha een agnosc was. Hee enige wac geschriften kunnen
doen, is de weg wijzcn naar het bestaan van de hogcre
krache, hee Zelf, de Paramatman, hee Tao of iecs met een
andere naarn. Alie mythen en symbolen worden gebruikt
om de verwijzingen wat inzichrelijker te maken. Maar
jammer genoeg wordt die over her algemeen niet gezien en
worden de wegwijzers, de symbolen, voor God zelf aan­
gezien. De landkaart wordt aangezien voor her gebied zelf.
Orn deze reden hebben veel leraren zich met vreugde
ondergedompeld in volledig vercrouwcn in en corale over­
gave aan 'God'. Terwijl het werkelijke uitgangspunt van de
advaita-leer nacuurlijk is dat God als zodanig niet meet is
dan een van de concepten van de mens. In wezen is er echter
geen sprake van tegenstrijdigheden - als die er al zijn, ligt de
oorzaak in het begrip van de leer. Wie kon bevatten dat de
essenriele Eenheid de Totaliteit van het onbekende Poren­
tieel is, her Plenum van waaruit alles wac we als manifestatie
kennen (en wat uiteindelijk weer opgaat in het potcntieel)
voortkomt, zag heel duidelijk dat God als almachtige cnti­
reit slechts een concept was. Her uiteindelijke doel is hoe
dan oak de vernieeiging van hec ego, van de identificacie
met een afgescheiden entieeit met een idee van persoonlijk
doenerschap, ofwel door inru1tief inzicht, of door inrellec­
tuele overgave, afhankelijk van de programmering van het
desbecreffende lichaam-geest organisme.
278 Vrede en harmonic in hec dagelijks lcven
Zelfonderzoek is in wezen een onderzoek naar de ware aard
van de mens, want hoe de mens ook denkt over God als
Schepper, en hoe hij zich Hem ook voorstelt, het blijft
speculeren en conceptualiseren. De enige Waarheid, het
enige wac een mens zeker weet, is dae hij bestaar en dac hij
leeft- IK BEN. In diepe slaap is hij zich niet bewust van de
wereld, maar als hij weer wakker wordc, weee hij niet alleen
dae hij leeft, maar ook dat hij leefde cerwijl hij sliep. Hee
onpersoonlijke Gewaarzijn van IK BEN, was er namelijk
ook tijdens de slaap.
We kunnen niet onrkennen dac abseraceies onmisbaar zijn
voor de communicatie tussen mensen. Het woord 'boom'
vormt een redelijk goede basis voor de communicatie tussen
twee mensen. Zander zouden we steeds heel veel beschrij­
vingen moeeen gebruiken als we hee willen hebben over iets
wat we nu 'boom' noemen. Maar wat blijft is dac abscracties
en de gebruikelijke tekens en symbolen nodig zijn om
gebeurtenissen een voor een te kunnen begrijpen, waarbij er
steeds een in het spodicht staae. Zo'n mechode lijkt echter
ontoereikend en bovendien misleidend als we het hebben
over het dagelijks leven in een universum waarin de gebeur­
tenissen zich allemaal tegelijkertijd voordoen en ook nog
eens met een ongelooflijke snelheid. Alleen een krachcige
stortvloed aan licht met een enorm bereik kan onder deze
omscandigheden voor enig inzicht zorgen.
Proberen om her dagelijks leven binnen het functioneren
van het universum ee begrijpen met behulp van lineair
denken en verbale concepten, is ongeveer heczelfde als pro­
beren een hele wandschildering van Michelangelo in hee
donker ce bekijken met her zwakke lichtstraaleje van een
zaklampje. Hee menselijk lichaam zic in de ogen van een
Hee i n2ichc 279
student geneeskunde ongelooflijk ingewikkeld in elkaar,
omdat hij de afzonderlijke deeltjes probeert te begrijpen,
terwijl het voor een ervaren arts of chirurg een uitgemaakce
zaak is: zijn ervaring heeft van een zwak lichtstraaltje een
srortvloed aan licht gemaakt. Het succes van een expert, op
welk gebied dan ook, hangt af van de mate waarin hij het
centrale, bewuste denken op de achtergrond kan houden en
het intu"itieve, onbewuste denken zijn gang laat gaan. Dit is
precies wat de geestelijke leraar bedoelt als hij zijn toehoor­
ders steeds weer aanspoort om met volledige aandacht te luis­
teren: negeer de afzonderlijke woorden die de aandacht
afleiden, en laat de diepere betekenis ervan diep in je door­
dringen. Deze berekenis verliest elke betekenis wanneer
iemand haar met behulp van het lineaire denken, met formu­
leringen, aan een ander- of aan zichzelf- probeert duidelijk
te maken. Hee is dus noodzakelijk dat het intu"itieve weten
zonder weerstand kan worcelen en tot bloei kan komen.
Werkelijk inzicht in de Werkelijkheid ontstaat niet door
'moeizame rheologische redeneringen, metafysica en ver­
standelijke bemoeienis.' Die vormen slechts een hindernis.
Tijdens mijn ochtendlezingen merkte ik dat een tamelijk
eenvoudige man een redelijk eenvoudig punt (in mijn
ogen!) begreep, terwijl iemand die bekend stand om zijn
geleerdheid er juist niets van begreep. Die veroorzaakre wat
verwarring bij de bezoekers. Dit kwam eenvoudigweg
doordat een academische geese in dit soon situaties een
bepaald gedachtenpatroon volgt. Hierdoor kan deze persoon
onderwerpen die niet gebaseerd zijn op een zuiver weten­
schappelijke of dialectische benadering van problemen in
het dagelijks !even niet bevatten. Dit zijn problemen die
doorgaans niet zo specifiek en eenduidig zijn. Problemen in
ons dagelijks !even zijn doorgaans niet zo zwart-wit, maar
280 Vrcdc en harmonie in het dagelijks !even
bevinden zich in een groot, grijs gebied. Een soortgelijk
probleem zorgde ervoor dat de theoretische natuurkun­
digen van vroeger de beginselen van de subatomaire natuur­
kunde niet konden bevatten, terwijl de jongere generatie,
de cwintigers, zich hier helemaal thuis bij voelden.
Een ander probleem in de communicatie over de Werkelijk­
heid in relatie tot het dagelijks leven is dat het gebruik van
overgankelijke werkwoorden met betrekking tot een subject
onvermijdelijk is geworden. Hee gebruik van de verleden
tijd zonder een subjectief 'wie' �ordt daarom al vrij snel als
verdacht beschouwd, alsof iemand bewust iets wil verhul­
len. Als de leraar uiclegt dat 'denken' gebeurt of dat 'doen'
gebeurt zonder een individuele 'doener', dan kan de denk­
geest dit nauwelijks accepteren. Zo gaan we er doorgaans
vanuit dat het werkwoord 'kennen' een subject heeft dat
weet, en een object om iets over te weten. De afspraak dat
subjecc-objecc-werkwoord bij elkaar horen, voorkomt dat
we helder zien dat de wereld van verschijnselen een ver­
zameling processen is in plaats van entiteiten. Het dagelijks
leven met alle dingen en mensen die hierbij horen, zijn in
wezen voorvallen of gebeurtenissen in plaats van her
'toedoen' van individuele entiteiten. We begrijpen dat de
zon alle dingen in de wereld beschijnt, maar kunnen maar
moeilijk bevatten dat her schijnen zelf belangrijker is dan de
zon en dat schijnen de ware aard van de zon is en niet iets
war de zon bewust doet.
De omgang met problemen in het dagelijks leven wordt ook
bemoeilijkt door het feit dat wij mensen gedwongen warden
om ons aan te passen aan het leven in een gemeenschap
waarin we een aantal traditionele rollen spelen. Dit berekent
een grote geconditioneerdheid ten aanzien van wet- en
Her inzichr 281
regelgeving, ethiek, gedrag volgens sociale regels en voor­
schriften, enzovoorts. Dit werkt in alles door en maakt een
dagelijks leven zonder persoonlijke identiteit gekoppeld aan
een bepaalde rol- echrgenoot of echtgenote, vader of moeder,
kantoormedewerker of fabrieksarbeider - bijna onmogelijk,
en die nog los van alle rollen die te maken hebben met onze
persoonlijke hobby's en clubs.
Als gevolg hiervan zijn we gewend geraakr en diep gecondi­
cioneerd om te denken in termen van her individu. Hier­
door wordt her bijna onmogelijk om langs lijnen te denken
zonder dat daarbij een individu als afgescheiden entiteit met
een autonome keuze- en handelingsvrijheid betrok.ken is.
Deze conditionering zorgt ervoor dat een echt 'intelligent'
mens zichzdf de volgende vraag stelt: 'Ik begrijp, in ieder
geval verstandelijk, wat de basis is van die blijvende staat
waarnaar we allemaal op zoek zijn. Maar hoe komt het dat
ik mijn huidige staat hiervoor niet wil opgeven als ik de
keuze heh, hoe volmaakt die eeuwige staat ook is? Deze
vraag van een intelligent mens geeft wel aan hoe diep de
geconditioneerdheid van een individuele entiteit is. De zin
van die vraag is een heel ander verhaal. We stellen hem
omdat de individuele entiteit die zo eenduidig, specifiek en
substantieel lijkt, in feite slechts een concept, een gewoonte,
een gevolgtrekking is die we maken op grond van bepaalde
selectieve herinneringen over een bepaalde periode in het
verleden. Het belangrijkst is echter dat er in feite niets
anders bestaat dan een driedimensionaal object, dat samen
met miljarden andere objecten de totale wereld van
verschijnselen vormt. Een interessant gegeven is dat deze
ogenschijnlijk zo duidelijk afgebakende entiteit er in ieders
ogen anders uitziet en bovendien ook steeds verandert
181 Vrcdc en harmonic in het dagelijks !even
naarmate de indrukken die deze entiteit over zichzelf heefc
veranderen!
Als iemands inzicht naar een hoger niveau stijgt, blijft de
vraag hoe hij in zijn dagelijks leven praktisch gezien moet
omgaan met zijn relaties, met de beslissingen die hij moet
nemen en de keuzes die hij moet maken. We kunnen het
probleem in een vraag sarnenvatten: zal de acceptatie van
het feit dat de zogenaamde entiteit slechts een denkbeeldig
concept is zonder een eigen wil en onafhankelijke keuze­
en handelingsvrijheid, een werhaam dagelijks leven niet
volledig ondermijnen? Dit is inderdaad een wezenlijk pro­
bleem. Het sluwe antwoord dat het probleem helemaal niet
bestaat voor iemand die in inzicht is gegrondvest, is een
dooddoener voor de gemiddelde zoeker. De gemiddelde
zoeker interpreteert een antwoord als 'vestig jezelf stevig in
inzicht en kijk dan of er eigenlijk wel een probleem is'
hoogstwaarschijnlijk als een uitvlucht.
Het is wel belangrijk dat we dit probleem voor de zoeker
ook als een serieus probleem beschouwen. Laten we eens
kijken wat Lao Zi hierover zegt. Met name omdat hij zich
verre houdt van allerlei ftlosofische beginselen en uitgangs­
punten. Het gaat hem voornamelijk om het praktische
resultaat in een duister tijdperk vol oorlogen, waarin her ene
verraad op het andere volgde en diverse legers door her land
zwierven waar nog slechts 'doom- en l:iraamstruiken groei­
den'. Hij kwam, zonder zich op religieuze beginselen te
baseren maar langs strike logische weg en aan de hand van
eigen ervaringen, tot de duidelijke conclusie dat 'degene die
handelt schade veroorzaakt, degene die graait onderuit
gaat'. Dit betekent dat dwang en geweld in menselijke
relaties alleen door zichzelf teniet kunnen worden gedaan,
Het inzicht 183
want op iedere actie volgt een reaccie en op iedere uitdaging
een overeenkomstig antwoord, in een oneindige keten van
oorzaak en gevolg. Die lijkt van toepassing op alle objecten
en regelingen op ieder gebied van hec leven, in persoonlijke,
zakelijke en politieke relacies.
Ik wil hier graag een heel toepasselijk verhaal vertellen. Het
gaat over een leidinggevende bij een bank die ik persoonlijk
heh gekend. Hij bezac een bovenmatig krachcig ego, dac
natuurlijk gepaard ging met de intrinsieke beleving van een
vrije wil, persoonlijke inspanningen en resultaten. Steeds als
hij succes boekte, kwam dat door zijn persoonlijke inspan­
ningen. Faalde hij, dan was het altijd de schuld van anderen.
Hij realiseerde zich niec dat hij een baan had dankzij de
klanten die er waren. Hij was heel erg trots en arrogant, met
name omdat hij uit een heel arm gezin kwam. Hij ontdekte
dat een bepaalde klant die hij altijd had genegeerd en zelfs
vaak beledigd en getreiterd had, plorseling een belangrijke
positie had gekregen. Hij besefte dat hij veel werk zou kwijt­
raken als hij deze klant niec persoonlijk zou benaderen, iecs
wat alle andere bankiers ook zouden doen. Daarom vroeg
hij of de populaire PR-medewerker van de bank een afspraak
voor hem wilde maken. Dit lukte na veel gedoe en deze
belangrijke klanc zou naar de bank komen. Toen de afspraak
was gemaakc, waarschuwde de PR-medewerker de zelf­
genoegzame leidinggevende voor de gevolgen wanneer deze
zich dit !ceer niet zou kunnen beheersen tijdens het gesprek
met de klant.
Op de dag van de afspraak leek alles op rollecjes ce lopen. De
leidinggevende ontving de klanc met een ongewone harce­
lijkheid en nederigheid. De PR-medewerker slaakce een
zuchc van verlichting en ging wat te drinken halen. Maar
284 Vrede en harmonic in bet dagelijks leven
toen hij enkele minuten later terugkwam, hoorde hij boze
stemmen in de kamer en een moment lacer stormde de
klant de kamer uit, keek de PR-medewerker met een beschul­
digende blik aan en liep wnder ook maar iets te zeggen het
gebouw uit. De PR-medewerker liep de kamer in terwijl de
leidinggevende zijn gezicht met een zakdoek afveegde en
mompelde: 'Die was wel hec laatste wat ik wilde.' Hoe vaak
hebben we die niec horen zeggen! De wil lijkt daarom slechcs
een denkbeeldig iets, terwijl de programmering van het
lichaam-geest organisme en de locsbestemming van de
betrokkenen - de wil van God -· altijd werkzaam zijn.
Voor de mens met inzicht speelt de vraag hoe hij zijn
dagelijks leven op waarachtige wijze kan !even helemaal
niet. Dit komt eenvoudigweg doordac hij van zichzelf ziet
dat hij helemaal niets 'doet'. Hij vormt zich geen denkbeel­
den over de gevolgen van zijn handelen. De 'zachte' aanpak
van de man met inzicht - handelen door niet-handelen -
slaagt doordac hij is en niet doordat hij doet, door zijn
houding en niet door zijn handelingen, door mededogen in
plaacs van dwang, door nederigheid en tolerantie in plaacs
van macht en agressie. In de woorden van Lao Zi: 'Wijken
is heel blijven ( ... ) Omdat de wijze niet strijdt, strijdc
niemand met hem.' Het dagelijks leven is voor iemand met
inzicht dus helemaal geen probleem.
lemand met inzicht heeft geen probleem met het dagelijks
!even, omdat die inzicht betekent dat hij het idee van
persoonlijk doenerschap heeft overgegeven aan de wil van
God. Hierdoor warden al zijn handelingen spontane
handelingen, handelen door niec-handelen, handelingen
zonder spanning, gevoel van persoonlijke verantwoorde­
lijkheid of schuldgevoelens. Als we in onze ware aard
Hee inzicht 285
verblijven, komen vrede en rust vanzelf doordar we Wat-ls
accepceren als de wil van God, overeenkomscig een uni­
versele wetmacigheid of natuurwet. Ooze 'ware aard' is het
Universele Bewustzijn, her onpersoonlijke besef van Aan­
wezigheid - IK BEN. Die is het Universele Bewustzijn dat
de heilige Tukaram God noemt en als hij zingt: 'Waar ik
ook hen, daar benc u en neemt me bij de hand; al mijn
verantwoordelijkheden en zorgen neemt u op u, u bent mijn
voorcdurende steun.'
Als we her hebben over problemen in ons dagelijks leven
dan bedoel ik hiermee niet een gebrek aan voedsel, kleding
en onderdak. Die zou een belediging zijn voor mensen die
onder de armoedegrens leven en helaas wel re kampen
hebben met deze problemen. We moeten ons ervan bewusc
warden dac onze dagelijks problemen doorgaans met een
bepaald begrip en inzicht re maken hebben. Onze lineaire
manier van denken zorgt hier voor grace problemen. Onder­
deel hiervan is de grammacicale gewoonte dac een overgan­
kelijk werkwoord als 'wecen' een subject en een gezegde
moec hebben, dat er geen 'wecen' kan zijn zonder iemand
die weet en iets war geweten wordt.
Ooze idencificatie met deze gewoonte is zo sterk dat we niet
kunnen bevatten dat er ook 'weten' en 'kennen' op zich kan
zijn, dus zonder kenner en gekende. Ons onvermogen om
de geesrverschijning van de individuele entiteit - een creacie
van maya of goddelijke hypnose - los te laten, drukt zich uit
in de mace waarin gewoonten en concepcen ons !even
dicceren. Die is de oorzaak van ooze permanence obsessie
voor wat er met ons zal gebeuren als we sterven. Hee over­
duidelijke antwoord op deze vraag lijkc: je bent precies war
je was voor je ouders werden geboren. De vraag is daarom nee
186 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
zo misplaacst als de vraag: war gebeurt er met mijn schoot
als ik opsca? Of: war gebeurt er met mijn vuist als ik mijn
hand open? Lacen we in ieder geval hopen dat ooze verstan­
delijke geconditioneerdheid minder wordt als we naar de
samenvatting van Boeddha's leer in de Vishuddimagga
luisteren:
'Er is lijden maar niemand die lijdt,
Er zijn gebeurtenissen, maar niemand die iets doet,
Er is Nirvana, maar niemand die het wekt,
Er is een pad, maar niemand die. erop loopt.'
De enige zekerheid in bet leven is de dood. En de dood is
'
her einde van alles. Zo keek men in de vroege jaren 70 van
de vorige eeuw in her Westen naar de dood. De dood bete­
kende her einde van alles, dus war viel er over na te denken?
Behalve clan dat je zoveel mogelijk uic het leven moest halen
en zien te bereiken war je wilde bereiken. De basishouding
in her Oosten is over bet algemeen gesproken anders: !even
en dood warden sinds mensenheugenis niet als ahonder­
lijke gebeurtenissen beschouwd, maar als een reeks met
elkaar verbonden gebeurtenissen in de stroom van de tijd.
'
In de jaren 70 ontstond er in het Westen een explosieve
belangsrelling voor de dood en het scervensproces. Dit kwam
met name door onderzoeken hierover van enkele psychia­
cers, artsen en wecenschappers. Door deze onder:z:peken
naar 'bijna-doodervaringen' kregen westerlingen meer aan­
dacht voor de aard en her belang van de dood. Die bracht
her Ooscen en Westen samen rood de vraag of her individu
na de dood blijft bestaan. Hee belangrijksce punt wordc in
deze bijna-dood-onderweken echter over het hoofd gezien,
namelijk her feit dat alle bijna-doodervaringen niet anders
Hee inzicht 187
dan bewegingen in het bewustzijn kunnen zijn en daarom
de aard van dromen hebben en dus conceptueel en denk­
beeldig zijn. Bijna-doodervaringen kunnen zich alleen aan
het ego voordoen en we kunnen onmogelijk ontkennen dat
hec ego niet bestaac. Het ego is niets anders clan een concept,
een illusie. Pas wanneer het ego volledig is opgelost, kan
waarachtig Zijn ontstaan. Zijn is Datwac vanwege zijn aard
nooit niec-zijn kan zijn.
In de meesce gevallen zijn mensen niec geinceresseerd in het
proces als zodanig en in her principe achcer her verschijnsel
van de dood, maar zijn ze op zoek naar een sleutel die leidt tot
her overleven van de persoonlijke enciceic, naar de zekerheid
die die overleven verscha.ft, de onsterfelijkheid van de indivi­
duele persoonlijkheid. Tijdens deze onophoudelijke zoektocht
vergeten we efo fundamentele vraag te stellen: wie of wat is die
individuele enciceit die bang is voor onzekerheid?
De sleucel tot het probleem - en de zoekcocht - is het diepst
mogelijke besef dat geen enkel individu zichzelf aan de
voortdurende levensstroom kan onttrekken, dat hij een
onlosmakelijk onderdeel van de hele manifestatie is en dac
leven en dood deel uicmaken van de onlosmakelijke en
onderling afhankelijke dualiceit van hec wezenlijke geheel.
Zeggen dac die diepe besef niec langs verscandelijke weg kan
oncstaan, maar alleen vanuic een cocaal andere dimensie cot
je kan komen, klinkc als een enorm diche. Hee denken
behoort tot de wereld van verschijnselen en het benodigde
besef kan nooit tot de verschijnselen behoren en moet dus
wel noumenaal zijn. Her individuele begrip client zichzelf
dus te verliezen en op te gaan in noumenaal bevatcings­
vermogen of besef, waarin her individu als zodanig niet
langer bestaat en her ego is opgelost.
288 Vrede en harmonie in her dagelijks !even
Wanneer hec besraan wordt geaccepteerd en wordt gezien
als een onpersoonlijke gewaarwording van levend aanwezig
zijn in hec HIER en NU, dan verdwijm het concept van
ruimre en cijd. Dan ook lost de individuele enticeic met zijn
eigen geese en idee van doenerschap op. Ieder zoeken wordt
irrelevant. Het enige wat overblijfc is het Onpersoonlijk
Bewustzijn, onze ware aard als de onvergankelijke geboorte­
en dood-loze oneindigheid en eindeloosheid, het zuiver
subjectieve 'Ik'. Die besef kan alleen ontstaan als de denk­
geesc (her ego) zijn inherente beperkingen accepceert - de
geese kan zijn eigen oorsprong niec lokaliseren -, zijn zoek­
tocht naar zin en betekenis opgeefc en zich volledig over­
geefr. Dan wordc de geese een lege, vascende geese die zich
open kan scellen voor hec opkomen van intu!tief begrijpen,
wac je ook 'besef' kunt noemen. Dit besef kun je niec tot
stand brengen. Bij zulke pogingen is namelijk alcijd de indi­
viduele geese berrokken en de individuele geese is een gesple­
ten geese, opgesplirst in subject-object, in 'zelf' en 'ander'.
lnzichc in zijn ware aard ligt niet in bet vermogen van een
enkele golf Pas als die weer terugvalt, zich overgeefr en een
wordc met de oceaan, is hij de oceaan.
Diep vanbinnen heeft de mens altijd intu1tief geweren dac
hij in wezen onscerfelijk is. Daarom is hij, al dan niet bewust,
alcijd maar op zoek naar zijn ware aard. Deze zoekcocht is
zinloos tot her besef indaalt dar her ego - de gespleten geese
- er nooit achcer kan komen war zijn eigen bron is zolang
hij de zoektocht niet opgeeft en zich volledig overgeeft.
De geese kan de geese niet overstijgen, het oog kan zichzelf
niet zien.
Over het algemeen wordt aangenomen dat de weg naar
Zelfkennis een proces is. Die is een misvatting. Zelfkennis
Hee inzicht z89
 wordt in het moment zelf ervaren wanneer de geesr stil is en
daarom heel alert. Deze alertheid van geest bevat een soon
bewegingsloze stilte - en die is Zelfkennis. Zelfkennis staat
• daarom niet los van her dagelijks leven. Terwijl we gewoon
onze dingen doen, is er soms een plotseling, stil gewaarzijn
van de activiteiten van de geest. Dit is een passief gewaarzijn
van de hoop, angsten, verlangens en vreugden van de denk­
geest, een stil gewaarzijn van de begeerten van de geest. In
dit gewaarzijn, dat vrij is van her gekakel van de denkgeest,
ligt Zelfkennis, her Zelf-gewaarzijn. We moeten goed
begrijpen dat dit stille, passieve maar alerre gewaarzijn totaal
anders is clan de zelfobservatie van de geest en her onder­
zoek van her ego. Zelfkennis kan zeker geen versrandelijk
begrijpen zijn.
Het Ultieme lnzicht betekent her einde van alle vragen en
een einde aan de zoektocht naar kennis. En dus ook een
einde aan zorgen en ergernissen. De geestelijk zoeker
begrijpt en accepteerr op een bepaald moment dat alle
rwijfels en vragen over her zoeken helemaal oplossen als her
Ultieme lnzicht plotseling oplichr. Maar war gebeurt er met
het ego in her dagelijks leven nadat deze gebeurrenis zich
heeft voorgedaan? Gebeurr er clan misschien wel iets
geleidelijk aan? Her anrwoord is: 'Ja'.
De wijze beseft dar de programmering op een of andere
manier milder wordt. De reacties in her lichaam-geest
organisme op de buitenwereld worden minder en minder
intens. De waarneming wordt helderder en de automatische
reacties minder. De dreiging van een ramp, bijvoorbeeld een
oorlog, die eerder nog een hevige reactie veroorzaakte, voelt
nu veel minder aan als een ramp - die er misschien helernaal
niet eens komt. En gebeurt het toch, dan zal hij zijn beloop
290 Vrede en harmonic in her dagelijks !even
hebben en iedereen treffen overeenkomstig zijn of haar lors­
bestemming. Je kunt dan glimlachen om her feit dat die
gedachte je eerder zoveel zorgen baarde, al was het maar heel
even. Misschien is dit wat de zenleraar bedoelde toen hij zei
dat onrwaken altijd 'plotseling' is, terwijl bevrijding tijd kan
kosren.
Advaita wordt doorgaans gezien als iets voor gepensioneer­
den, iets om je vrije tijd mee re vullen. Enige tijd geleden nam
mijn neefMahesh, een bekende kinderarts, mij mee naar een
van zijn collega's, een hartspe�ialist, voor een controle­
onderzoek. Mahesh verrelde dat ik al enkele jaren lezingen
over advaita hield. Zijn collega deed dit meteen af door re
zeggen dat hij pas tweeenvijftig was en dat hij na zijn
pensioen nog tijd genoeg zou hebben om over dat soon
zaken na re denken. Mahesh keek me aan en glimlachte. Hij
verrelde zijn collega dat de meeste van mijn toehoorders
onder de vijftig waren en dat bijna iedereen had gewild dat
ze rnij tien jaar eerder hadden leren kennen. Mijn neef
vertelde ook nog dat hij door advaita veel beter met stress en
spanningen in het dagelijks leven had leren omgaan.
Advaita, of non-dualiteit, maakt duidelijk dat her gemani­
festeerde universum slechts een verschijning binnen Bewust­
zijn, de Bron is. En dus zijn de Bron en de verschijning erin
niet twee. Het verschijnen van her ogenschijnlijke univer­
sum staat niet los van ons mensen, evenmin is het er v66r
ons mensen. Zowel her universum als de mensen hierin ver­
schijnen spomaan regelijkenijd samen, net als in een droom.
Alleen Bewustzijn (net als de dromer) neemt waar en kent
het universum door de instrumenten van bewuste, mense­
lijke wezens. Er is alleen maar Bewusrzijn. De verschijning
van het gemanifesceerde universum met alles erop en eraan
Her inzicht 291
is het statische aspect van Bewustzijn; her waarnemings­
vermogen (waarmee verschijnselen worden waargenomen
en gekend door middel van de zinruigen van fysieke licha­
men) is het dynamische deel van Bewustzijn.
Een helder begrip van de ware aard van het universum en de
mensen daarbinnen maakt duidelijk dat de individuele mens
in wezen slechts een verschijningsvorm is, die in deze
droom-manifesratie 'wordt geleefd'. Dit hele proces van
geleefd worden sluit het idee van een individuele wil die
ervoor zorgt dat de mens kan beslissen en najagen wat hij zelf
wil, volkomen uit. Met andere woorden: de wil - vrije keuze
en eigenmachtig beslissen en handelen - kan eenvoudigweg
geen werkzame factor zijn in de wereld van verschijnselen.
We zullen moeten beseffen dat ieder mens een slapende
dromer is, die alleen maar getuige kan zijn van de droom en
alles wat zich hierin voordoet, en dat hij geen actieve rol kan
spelen in de droom. De dromer is net zo echt als Bewustzijn
zelf. De gedroomde figuren zijn een illusie, net als de hele
droom. Hoe kunnen de gedroomde personen een andere rol
spelen dan de rol die ze toebedeeld hebben gekregen?
Wanneer iemand dit door en door beseft, dan overbrugt dit
besef- Zelfrealisatie- de kloof die was ontstaan doordat hij
zichzelf was gaan zien als een afgescheiden entiteit met een
wil en vrijheid van handelen. Hierdoor maakt het gevoel
van benauwenis en angst als gevolg van de voormalige,
scheiding brengende agressie, plaats voor een gevoel van
vrijheid en acceptatie van Wat-Is. De afWezigheid van angst
betekent een liefde die nooit het resultaat kan zijn van een
gebod, maar alleen van een diep inzicht in de Eenheid van
non-dualiteit.
292 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
Met het nieuwe inzicht in non-dualiteit dat alle mensen
slechts fysieke instrumenten zijn waardoorheen de Bron of
het Bewustzijn werkzaam is en geen onafhankelijke entitei­
ten die eigenhandig kunnen kiezen en handelen, wordt het
leven een stulc meer ontspannen en ontstaat er een moeite­
' loze, niet op wilskracht gebaseerde manier van !even. Deze
natuurlijke manier van leven is moeiteloos vanwege de
afWezigheid van het denkbeeld van persoonlijk doener­
schap.'Het gevolg is niet een lui en verspild leven, maar juist
een gezonder en zinvoller. Dit komt doordat er geen angsten
·
en spanningen meer zijn die eerder nog onze energie
opslokren met hun denkbeeldige doelen en bijbehorende
verdorven waarden.
Bij niet-moedwillig handelen is het idee van persoonlijk
doenerschap dus niet !anger aanwezig. Een belangrijk gevolg
hiervan is dat de geest openstaat en ontvankelijk is voor de
directe, intuYtieve influisteringen die veel effectiever zijn
dan de werking van het beperkte menselijk verstand. Alle
beroemde wetenschappers, musici, kunstenaars, schrijvers,
spotters en dansers hebben toegegeven dat hun beste
prestaties voortkwamen uit spontane en intuYtieve inspiratie
- her ego kan alleen maar terugdeinzen en begrenzen, niet
uitgroeien en scheppen. Uiteindelijk is her Ultieme Inzicht
her besef dat er niemand is die ook maar iets kan begrijpen.
Het inzicht 293
 HOOFDSTUK 9

·wat-Is

cA'ls we eenmaal Jk herinner me hoe ik stopte fangs de weg en keek

een beslissing hebben genomen,
hebben we alles wat erna gebeurt
totaal niet meer in de hand,
en oak nooit gehad.
Niemand kan de onontkoombare
levensstroom veranderen.
Naar een pottenbakker met zijn duimen in de natte klei,
Die met zijn alles wegvagende tong zacht
Mompelde: 'Voorzichtig, broeder, bidt voorzichtig!'
W'lznt is er niet een eeuwenoud verhaal
Dat generaties fang is herverteld,
Over zo'n klomp verzadigde aarde
Die door de Schepper tot mens werd omgevormd?

Omar Khayyam, Rubaiyat

et leven als zodanig is iets anders dan ons dagelijks

H leven. Door ons gebrekkige onderscheidingsver­
mogen valt ons dagelijks leven niet meer samen met de
levensstroom. Dit gebrek aan onderscheidingsvermogen
veroorzaakt veel frustraties en ontevredenheid. En dit is
precies het verschil tussen de gewone mens en een mens met
inzicht. We beseffen niet dat het leven te vergelijken is met
een wijde, diepe rivier, die voortdurend stroomt en altijd in
beweging is. De meeste mensen daarentegen lijken in hun
dagefijks leven, schijnbaar bewust, te kiezen voor de zeker­
heid van de stilscaande poeltjes naast de rivier.

2 95
In hec dagelijks leven zijn mensen doorgaans niec op zoek
naar de levensscroom, de onvermijdelijke levensprocessen,
Wat-ls. Meestal streven ze naar een denkbeeldige zeker­
heid en standvasrigheid, die ze zoeken in het vergaren van
rijkdom, status en her naleven van ricuelen en craditione­
le gebruiken. Hee gevolg is dat de meeste mensen on­
gevoelig en angstig warden. De enige oplossing is een
volledige transformatie in het denken over her leven:
niemand kan de onontkoombare levensstroom veran­
deren.
De grootste wijsheid is misschien wel gewoon dat je je door
alles laat verrassen. Zo schreef Chestertcm:
'Ik zal al in de hemel zijn vol goud en glas,
,
nog berekcncnd piekerend en in de ban;
Of de vuren in de hel al zien vervagen,
nog voor ik God heb gedankt voor het velc gras.'
Een gevoel van verwondering drukt zich uic in dankbaar­
heid, en ook in nederigheid en humor. Echte humor is niet
het zien van bet grappige en gekke in anderen en in dingen,
maar van het grappige en gekke in jezelf. Humor is eigenlijk
niets anders dan kijken naar jezelf, naar de mens zoals hij is
in verhouding tot het universum. Gelach is het gevolg van
het besef van de volslagen onbelangrijkheid van menselijke
kennis, wijsheid en macht tegenover de macht en het mys­
terie van het universum. Die slaat_ niet alleen op het enorme,
uitgestrekte universum van de astronomen, maar ook op
het net zo mysterieuze universum dat enorm is in zijn klein­
heid en ontdekt kan warden in de poeltjes met modderig
water en in krachtige organismen die we met hec bloce oog
niet kunnen zien.
296 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
Ons !even is omgeven met mysterien en het is gepast dat wij
uiterst dankbaar zijn voor die feest en ons minder druk
maken over allerlei pieduttigheden in onze geest. Het is
werkelijk zo dat een korce overpeinzing van zelfs het kleinste
product van Gods handwerk uren aan pijn en verdriet goed­
maakt. Hierdoor leren we dankbaar zijn voor alle kleine,
goede dingen. We leren God dankbaar te zijn voor het lijden
dat hij ons toewijst, wanneer we beseffen hoeveel slechter
we eraan toe hadden kunnen zijn.
Deze verwondering en dankba�rheid werken bevrijdend.
Ze openen de deur naar een grater universum waarin we
mogen ontdekken en genieten, en om ons been kunnen
kijken naar de goddelijke myscerien. Het mysterie omvat
vanzelfsprekend oak al het verschrikkelijke leed dat ons kan
overkomen. Dan zien we Gods mysterieuze universum
waarin al onze geescelijke bekrompenheid weggeblazen
wordt door 'een onstuimige storm aan elemencair en essen­
tieel gelach'.
Een oudere man genaamd Subbarao belt me regelmatig op
om te klagen over zijn trage geestelijke ontwikkeling.
Hij komt met een probleem of vraag en ik geef antwoord.
Hij is het ermee eens, maar komt dan met weer een vraag
die begint met: 'Ja, maar ...' Die gaat zo een tijdje door en
na afloop moppert mijn vrouw omdat ik zo lang aan de
telefoon zat. Dan zeg ik cegen mijn vr�uw dat deze man erg
lijdt, ook al doet hij dit voornamelijk zichzelf aan. Een
gesprek met mij lucht hem op. Moet ik dan boos warden als
ik met hem praat?
Tijdens een van onze laatste gesprekken vroeg hij me iets
over bidden. Ik vertelde hem dat bidden voor mij niet
Wat-ls 297
hetzelfde is als smeken. Mijn gebed is een gebed van dank­
baarheid voor wat ik heb. Waarop Subbarao meteen vroeg:
'Bedoel je dat ik God moer bedanken voor mijn lijden?' 'Ja,'
zei ik. Hij geloofde zijn oren niet. Dus zei ik nog een keer
dat hij God moest bedanken voor zijn lijden, dat vele malen
lichter is clan het lijden van heel veel anderen op dit moment.
Bijvoorbeeld de vele dorpelingen in India, Ethiopie en op
andere plekken waar niet genoeg eten is! Het bleef even stil.
Toen antwoordde hij stilletjes: 'Ik begrijp het.' Zachtjes
legde hij de hoorn neer.
Als je vraagt om een makkelijk leven, mis je waar her werke­
lijk omgaat. Kiezen voor de makkelijke weg is accepteren
dat er ook een moeilijke weg is die je wilt vermijden. De
enige weg waarop je vrij door her leven kunt gaan, is gehoor
geven aan de ware aard van de dingen in de wereld van
verschijnselen, door je eigen ware aard en die van anderen re
accepteren. Alie handelingen voltrekken zich door de ver­
schillende lichaam-geest organismen overeenkomstig hun
specifieke programmering (genen en omgevings-conditio­
nering). Alles war zich door alle lichaam-geest organismen
heen op ieder moment voltrekt, is Wat-Is in her moment.
Niemand kan ook maar iets veranderen aan Wat-ls in het
moment, omdat dit is war er op dat moment hoorr te zijn
volgens een conceptuele universele wermatigheid, of over­
eenkomsrig Gods wil. Iedere handeling die zich in dit
moment voordoer, is onderdeel van Wat-Is in het moment.
Werkelijke acceptatie van de zintuiglijke en de conceptuele
wereld, zonder ook maar iers af te keuren of af re wijzen, is
ware verlichting. Door doelen re stellen en na te streven,
ketent de dwaze en onwetende, individuele doener zich vast
aan frustratie.
298 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
Het is al jaren geleden, maar ik kan me het voorval nog goed
herinneren. Sam.en met een vriend ging ik ergens naartoe.
Hij hield een taxi aan en toen deze stopte nodigde hij me uit
om in te stappen. Maar voor hij zelf instapte, klapte hij her
vlaggetje omhoog dat aangeeft dat de taxi bezet is. De chauf­
feur glimlachte en bedankte hem. Ik benijdde mijn vriend
voor het gemak en zelfverrrouwen waarmee hij de dingen
deed. Maar jaloezie maakt ongelukkig, onnodig ongeluk­
kig. Toen bedacht ik dat mijn vriend misschien ook dingen
benijdde die ik van nature heh meegekregen, die hem dan
mogelijk weer onnodig ongelukkig maken.
De oorzaak van ongelukkige gevoelens is her niet accepteren
van Wat-ls. Betekent dit clan dat je niet aan jezelf hoeft te
werken? Antwoord: er is geen enkele reden om dit niet re
doen. Maar er is een behoorlijke kans dat aan her al bestaan­
de ongeluk nog extra frustratie wordt toegevoegd, als het
niet lukt om iets aan jezelf toe re voegen war niet een intrin­
siek onderdeel is van je natuur. Ik herinner me twee geval­
len. In her ene geval gaar her over een vriend van mij. Hij is
ontevreden rerwijl hij toch een redelijk comfortabel leven
leidt. Toen ik bij hem thuis kwam, zag ik dat hij een enorme
verzameling zelfhulpboeken bezat! Her tweede geval gaat
over een andere vriend van mij, bij wie ik eveneens thuis op
bezoek ging. Hij had een enorme verzameling boeken over
hoe je je geld her best kunt investeren om zoveel mogelijk
winst te maken. Zijn vrouw fluisterde· me in her oor dat hij
heel veel geld met speculeren had verloren. Als je iets
nasrreefc wat vreemd is aan je eigen natuur en war misschien
zelfs haaks staat op je lotsbestemming, is de kans heel groat
dat je er ongelukkig van wordt.
Wac-Is 299
Je kunt niet voorkomen dat de levensstroom je in situaties
brengt waarin je met anderen moet concurreren. Dit wordt
een probleem wanneer je de strijd aan moet gaan met klein­
geestige mensen en je gaat denken dat je hen met hun eigen
middelen moet bestrijden. Of erger: dat je ervan overcuigd
raakt dat je hiercoe gedwongen wordt en her dus ook recht­
vaardig vindt dat je dit doet. Maar is het ook m0gelijk om
te wedijveren met anderen zonder de stress en spanningen
die normaal gesproken bij concurrentie horen? Mogelijk
ligt het anrwoord verscholen in de vraag of je al dan niet
verwacht dat het resultaat enkel en alleen afhankelijk is van
je eigen inspanningen. Iedereen weet dat zelfs onze grootste
inspanningen, ook die keren dat we tegen onze eigen
principes in net over de schreef gingen, niet altijd hebben
geleid tot het gewenste resultaat. En soms, toen je niet tegen
je principes inging of je verlaagde tot hec niveau van je
concurrenten, was hec resultaat verrassend positief. Heel
vaak hebben we noodgedwongen en tegen ons gezond
verstand in het concept van een 'lotsbestemming' moeten
accepteren.
Als je de zeer waarschijnlijke mogelijkheid kunc accepteren
dat ons hele leven al volledig door God, het lot of wat dan
ook is bepaald - iets war wordt bewezen door ons intultieve
verlangen om de toekomst te kennen met behulp van de
astrologie en andere hulpmiddelen - dan zou dit weleens
een goed afschrikmiddel kunnen zijn, dat voorkomt dat je
het slachtoffer wordc van je eigen verleidingen en corrupt
gedrag. Her kan ook voorkomen dat we onszelf de schuld
gaan geven voor ons falen, omdat we ons niet hebben ver­
laagd rot het niveau van de concurrentie.
In een recent verschenen nieuwsartikel beschreef de auteur
zijn ontdekking van een aantal populaire gezegden die alle-
300 Vredc en harmonie in het dagelijks !even
maal gingen over 'goed gedrag in een slechte wereld'. In hec
artikel stond dat Kenc M. Keith, die ooic de Rhodes Scholar­
ship kreeg, meer dan dertig jaar geleden als student aan de
universiteit van Harvard de zogenaamde 'Paradoxale
Geboden' had geschreven. Dit zijn die Paradoxale Geboden:
'Mensen zijn onredelijk, irrationeel en egocentrisch.
Toch moet je van ze houden.
Als je goed doet, zal men je van bijbedoelingcn
beschuldigen. Toch moet je goed doen.
Als je succesvol bent, word je eeh aantal valse vrienden
en echte vijanden rijker. Toch moet je succesvol zijn.
Wac je vandaag aan goeds doec, is morgen vergeten.
Toch mocc je goed doen.
Eerlijkheid en onbevangenheid maken je kwetsbaar.
Toch moec je eerlijk en onbevangen zijn.
Mensen prefereren underdogs, maar !open achter topdogs
aan. Toch moet je je inzetten voor sommige underdogs.
Wac je in jaren hebe opgebouwd, kan van de ene op de
andere dag worden verwoest. Toch moet je blijven bouwen.
Mensen kunnen hulp nodig hebben en cegelijkertijd
naar je uithalen als je helpc. Toch moet je mensen helpen.
Geef de wereld hec besce wac je ce bieden hebe en je krijgt
een klap in je gezicht. Toch moet je de wereld geven wat
je cc bieden hebe.'
De uiceindelijke, wijze boodschap van deze paradoxale
geboden is: wees een goede burger, een goede buur, zonder
iets terug re verlangen. Uiteindelijk komt het erop neer dat
je deze paradoxale geboden alleen kum accepteren als ze een
beroep doen op je 'ware natuur' of je persoonlijke 'program­
mering' - de genen waarover je geen enkele zeggenschap
had, sarnen met omgevings-conditionering bestaande uit
War-Is 301
 onder meer je opvoeding, opleiding en je ervaringen in
jouw specifieke sociale en geografische omgeving. Of je
handelen, al dan niet in het moment, overeenkomt met deze
paradoxale geboden, hangt behalve van je programmering
ook af van je lotsbestemming, ofwel Gods wil volgens een
conceptuele universele wetmatigheid die wij mensen nooit
zullen kunnen bevatten.
'
De belangrijkste reden waarom het dagelijks leven als zo n
last aanvoelt, is dat we al duizend jaar of langer gecondicio­
neerd zijn om te denken in termen van handelen in combi­
natie met persoonlijke inspanningen. De basis van die
handelen is de keuze om het een re accepteren en her ander af
te wijzen. Doordat we dit doen, verliezen we het zicht op de
ware aard van de verschijnselen. Alle schijnbare handelingen
zijn niet de handelingen of het toedoen van een individuele
entiteit, maar gebeurtenissen die tot stand worden gebracht
warden door het ene functionerende element Oorspronkelijke
Energie, dat werkzaam is in een bepaald lichaam-geest
organisme overeenkomstig zijn aard en programmering.
De echte kosmische grap is dat zodra je probeen te stoppen
met handelen en je je passief op gaat stellen, die poging juist
ook een vorm van handelen is. De enige mogelijkheid is
accepteren War-Is in het moment en in vrede zijn binnen de
Eenheid der dingen. En dan heeft de kosmos nog een grap
in petto: ook die acceptatie kan zich alleen maar voordoen
binnen de Eenheid der dingen. Hoe meer je erover nadenkt
en praat, hoe verder je verwijderd raakt van de Eenheid der
dingen.
De karma-yoga voor het dagelijks leven van de gewone
mens roals in de Bhagavad Gita beschreven, heeft diep
302 Vrcdc en harmonic in hcc dagelijks leven
vanbinnen altijd een soort weerstand opgeroepen. Meestal
denken mensen dat het hier gaat om een systeem van
ethische leefregels die zich toespitsten op onbaatzuchtig
handelen: 'De zelfzuchtige handeling is immoreel, de
onzel&.uchtige moreel; werk is nooit de oorzaak van ellende,
ego'isme wel.' Her is goed te begrijpen dat die advies door­
gaans niet heel enthousiast wordt ontvangen. Waarom
werkt de gemiddelde mens? Natuurlijk om in zijn levens­
onderhoud te voorzien, om voor zijn gezin te kunnen
zorgen en om zo af en toe iets bij re kunnen dragen aan de
samenleving als geheel. Is die 'irhmoreel'? En hoe kan een
gemiddeld mens zonder 'motivatie', war trouwens eveneens
ego"istisch is, zich ertoe zetten om zijn best te doen? Dit is
doorgaans de reactie op karma-yoga en daarom blijft het
veelal voorbehouden aan mensen die verlichting of moksha,
de bevrijding van de cirkel van geboorte en dood, als levens­
doel hebben.
Mijn interpretatie van wat er in de Bhagavad Gita staat is
net iets anders. Orn te beginnen geeft het boek geen voor­
schriften, maar een beschrijving van wat er in het leven
gebeurt. De Bhagavad Gita stelt dat het juiste handelen,
waarvan we gelukkig worden, betekent dat je je taken
vervult overeenkomstig je svadharma, je individuele natuur.
Hiermee wordt overduidelijk, in mijn woorden, je natuur­
lijke 'programmering' bedoeld. Belangrijk is dat niemand
van ons ook maar iets te zeggen had over deze programme­
ring, zowel wat onze genen als wat onze leefomgeving
t
betreft. En toch is dit onze individuele natuur. Iedereen
weet ook uit eigen ervaring dat als je het geluk hebt - als het
je lotsbestemming of de wil van God is - dat je een beroep
hebt dat bij je natuur of programmering past, je een veel
prettiger !even hebt dan wanneer je gedwongen wordt werk
War-Is 303
te doen wat niet past bij je natuur of programmering. Dit
is precies wat de Bhagavad Gita bedoeld met: 'Je eigen
dharma, hoewel niet volmaakt gedaan, is beter dan het
perfect uirvoeren van de dharma van een ander. Degene die
de taken doet die horen bij zijn eigen natuur, begaat geen
zonde.' (vm/47)
Er zijn ook veel misverstanden rond de volgende verzen in
de Bhagavad Gita:
'Houd je slechcs bezig met je voorgeschreven taken
(svadharma), maar niet met de vruchten van je werk.
Beschouw jez.df niet als de verantwoordelijke voor de
resultaten van je handelen en laat jezelf niet verleiden om
je plichten ce verzaken. Doe je werk met gelijkmoedigheid,
o Arjuna, en laac alle gehechtheid aan succes offalen achter
je, blijfgelijkmoedig onder alle omstandigheden.' (11/47-50)
Het grate misverstand ontstaat doordat we menen dat
werken zonder motivatie, zonder de vruchten van je hande­
len te claimen onmogelijk is. Het meest voor de hand Lig­
gende advies is dat je niet moet verwachten dat juist
handelen altijd succesvol zal zijn. Doe je dit wel, dan zul je
teleurgesteld en gefrustreerd zijn wanneer je handelen niet
tot het verwachte resulraat leidt- iets wat zeker zal gebeuren.
Als je kijkt naar je eigen ervaringen zul je zien dat je alleen
maar kunt beslissen om iets te gaan doen als je iets wilt
doen. We ervaren dagelijks dat a) ons handelen soms her
verwachte resultaat heeft, maar heel vaak ook niet; en b) dat
onze beslissingen soms niet tot de verwachte handelingen
leiden om redenen die wij niet in de hand hebben. Iedereen
weet: het enige wat we kunnen 'doen', is een beslissing
304 Vrede en harmonie in her dagelijks [even
nemen, daarna hebben we de zaak niet meer in eigen hand.
De beslissing kan al dan niet een handeling tot gevolg
hebben, afhankelijk van onze lotsbestemming of de wil van
God. En vindt de handeling plaats, dan nog weten we niet
of deze tot het gewenste resultaat leidt. Ook dit hangt weer
af van onze lotsbestemming of de wil van God. Dit maken
we iedere dag opnieuw weer mee. Nadat we een beslissing
nemen, hebben we helemaal niets meer in de hand, nooit
ofte nimmer.
Dus als we dankzij Gods genade (of onze Lotsbestemming)
volledig kunnen accepteren dat we noch het zich voltrekken
van de handeling, noch de gevolgen ervan ooit zelf in de hand
hebben, zijn we v rij van de teleurstellingen en frustraties als
we de gewenste 'vruchten van ons handelen' niet kunnen
plukken. Evenmin zijn we dan trots en arrogant als het wel tot
handelen met de gewenste resultaten komt. Dit is de een­
voudige, directe verklaring die de Bhagavad Gita geeft over
wat zich zoal in her leven voltrekt. Het is geen voorschrift.
Seks is voor veel mensen een van de grootste probleem­
gebieden in het dagelijks !even. Vee! problemen binnen
zogenaamde liefdesrelaties zijn in wezen seksuele proble­
men. Seks is een onderdeel van de menselijke biologic,
onderdeel van Wat-ls. Vee! van onze problemen ontstaan
inderdaad in de geest en warden door de denkgeest gecre­
eerd. Maar seks is iets lichamelijks: Vandaar dat 'waar­
nemen' of 'passief gewaarzijn' bij seks niet werkt, terwijl her
wel veel van onze gewoonlijke problemen kan oplossen.
Seks wordt vaak als iets negatiefs gezien, alsof het haaks staat
op een geestelijk !even. Maar Ramana Maharshi en vele
anderen dachten hier anders over. Rarnana Maharshi maakte
War-Is 305
duidelijk dat Brahmacharya niets te maken heeft met het
celibaat, iets wat doorgaans wel wordt gedacht. Hij zei dat
'Brahmacharya' 'leven in Brahman' betekent, een zijn met
Brahman. Celibatair leven is geen noodzakelijke voorwaar­
de voor verlichting of Zelfrealisarie; hier was hij heel duide­
lijk over. Misschien dat het voor yoga en dat waar yoga voor
staat noodzakelijk is. Misschien is het zelfs een van de vele
hulpmiddelen bij realisatie, maar het is niet noodzakelijk.
Hij legde er de nadruk op dat zowel een getrouwd als een
ongetrouwd persoon hier en nu tot Zelfrealisatie kan komen.
Toen hem werd verteld dat in Sri Aurobindo's ashram de
strikte regel gold dat getrouwde stellen er alleen konden
wonen als ze zich onthielden van geslachtsgemeenschap, zei
Ramana Maharshi kort maar krachtig; 'Waar is dat goed
voor? Als het de geest bezighoudt, heeft het geen enkele zin
om mensen te dwingen tot onthouding.'
Hee is verbijscerend om te zien hoe sommige sannyasins in
India, en leden van vergelijkbare groeperingen elders in de
wereld, zichzelf (en anderen) geweld aandoen om w tever­
geefs hun seksualiteit te ontstijgen. Ze zijn zich er helemaal
niet van bewust dat seksueel verlangen in essentie fysiek en
daarom nacuurlijk is. Seks is ten diepste geen product van
het denken. Voor zover de geest erbij betrokken is en voor
zover het een herinnering betreft die wordt versterkt door
horizontaal denken, kan passief gewaarzijn hiervan zeker
behulpzaam zijn. Maar omdat seks fundamenteel fysiek is,
is het echt afschuwelijk als je jezelf straft met zelfkastijding
van het lichaam. Zelfmarteling door verzaking zal je niet ver
brengen op het pad naar Zelfrealisatie. We dienen basale
lichamelijke behoeften als hartstochten en seks te zien en
accepteren als onderdeel van Wat-Is en niet te onderdruk­
ken of overbelichten.
306 Vrede en harmonie in het dagelijks leven
Is er tijdens de seksuele daad behalve het plezier ook geen
sprake van tederheid, verrukking, zelfVergetelheid, zelf­
bevrijding, een volledige afwezigheid van het 'ik', het zelf
dat doorgaans helemaal opgaat in de angsten en wrgen van
het leven? Het probleem zelf ontstaat pas later, 'in het
denken achteraf', zegt Ramana Maharshi, als hec degene­
die-ervaart-ego, die noodgedwongen afwezig was op het
moment van Wat-Is, een herhaling van het genot wil of juisc
vindt dat hij een zonde heeft begaan.
Seks als uitdrukking van liefde" is in de regel geen enkel
probleem. De problemen ontstaan pas als seks en liefde niet
samengaan en door de denkgeest van elkaar warden geschei­
den. Als seks en liefde niet samengaan, dan verbeelden we
ons of doen we net of we van iemand houden om seks te
kunnen hebben, en dan ontstaan de problemen. Of als we
hopen dat we door de mechanische, seksuele handeling de
door ons verlangde genoegdoeningen van de liefde, zoals
tederheid, vriendschap, zekerheid, enzovoorts, zullen
smaken. De problemen in ons dagelijks !even ontstaan als
we Wat-ls niet accepteren en de denkgeesr helemaal los gaat
in zijn voorstellingen van en verlangens naar wat er niet is.
Een ding dat we makkelijk over het hoofd zien in het dage­
lijks leven, in Wat-Is, is dat we door de jaren heen niet de
minst geringste verandering in het 'ik' opmerken. Ik was
dezelfde 'ik' die ik vijftig jaar gelederi of vijfhonderd jaar
geleden of zelfs voor het begin van de tijd was, en over vijftig
jaar, of zelfs na het einde van de tijd, zal ik dat nog altijd
zijn. Dit is geen woordspelletje, maar een diep gewortelde
overtuiging wanneer de conceptuele denkgeest zich er met
zijn redenaties en rationaliteit even niet mee bemoeit. 'Ik'
ben onveranderlijk terwijl de tijd voortschrijdt. Het lichaam
Wat-ls 307
veranderr, maar'ik' verander niet. Maar de overtuiging gaat
nog verder: ik mag dan oppervlakkig denken dat ik een
entiteit hen die zijn !even leeft, maar in wezen word ik
'geleefd' als een minuscuu1 - maar wel heel belangrijk- dee!
binnen het functioneren van het universele geheel van de
wereld van verschijnselen. Ik denk nu niet vanuit een con­
ceptueel vaderfiguur, een Oppergod met een hemel en een
heL Ik denk puur en alleen vanuit de eigen, dagelijkse
ervarmg.
Mijn geboorte was niet mijn eigen keuze, ik had er helemaal
niets over te zeggen. Als de dood komt, ga ik ervan uit dat
ik daar zelf niets aan kan doen. Ik kan de dood niet vragen
of hij alsjeblieft twee dagen later terug wil komen, zodat ik
nog war lopende zaken kan afmaken. Maar tussen geboorte
en dood beschouw ik mezelf als heer en meester over mijn
eigen lotsbestemming. Ik heb een aantal boeken gelezen
over de kracht van positief denken en me laten brainwashen
door de 'wonderen die kunnen gebeuren door wilskracht en
beheersing van de geest'. Toch heb ik gemerkt dat bijna alle
belangrijke dingen en gebeurtenissen in iedere fase van mijn
!even voor een groot deel toegeschreven kunnen worden aan
her 'toeval'. Als iets lukt, beschouwen we het als het resultaat
van onze geconcentreerde inspanningen. Luke iets niet, dan
is het pech of'hadden we niet genoeg connecties'.
Niets in het leven lijkt zeker. Mijn eigen ervaringen in hec
!even zijn wat dit betreft, voorzichcig uitgedrukt, interes­
sant. Toen ik nog jong was, vertelde mijn moeder, die heel
veel las, mij dat mijn neiging om vaker per dag kleine maal­
tijden te eten niet goed voor me was. Volgens de arcsen moet
de maag tussen de maalcijden door voldoende rust krijgen.
Ik stopte ermee, maar dat beviel me niet, ik werd er ziek van
308 Vrede en harmonie in hec dagelijks !even
en vie! weer terug op mijn ongezonde gewoonce waar ik me
veel beter bij voelde. Jaren later veranderde de opinie van
medici en zeiden ze dat vaker kleine maaltijden eten goed is,
omdat de maag zich dan niet overmatig hoeft in re spannen
zoals bij her verteren van zware maalrijden.
Weer later zei men dat ik aan een slecht en vroegtijdig einde
zou komen als ik zo regelmacig aspirines bleef slikken tegen
mijn erfelijk overgedragen migraine. Ik probeerde alle
mogelijke medicijnen lange tijd uit, maar had mijn lange
werkdagen op kantoor nooit veil kunnen houden zonder
aspirines. Maar sinds enkele jaren wordt het regelmacig
innemen van aspirine volgens mij voorgeschreven bij
bepaalde hartkwalen. Wat mijn eigen migraine betreft, ik
ben er uiteindelijk van genezen door de behandelingen van
een osteopaat. Hierdoor is me duidelijk geworden dat ieder­
een cot op zekere hoogce anders is. Iedere vingerafdruk is
anders en biologen zeggen ons dat alle bladeren van dezelf­
de plane verschillend zijn.
Zo heh ik in mijn dagelijks leven het wonder van de Natuur
leren waarderen. Deze is zo enorm divers en verscheiden
binnen de uiteindelijke Eenheid. De mystici spreken al
sinds mensenheugenis over deze Eenheid binnen het uni­
versum en de subatomaire natuurkundigen hebben die­
zelfde Eenheid onlangs in hun laboratoria kunnen aantonen.
Ik heb geleerd dat ik nooit moec vergeten dat ik een intrin­
siek onderdeel ben van het gemanifesteerde universum en
tegelijkertijd ook een afgescheiden individu in de veelheid
van dat universum. Ik moec niets dat in her algemeen wordt
geadviseerd aannemen zonder zorgvuldig over na te denken
of deze algemene aanbeveling voor mij persoonlijk we!
gepa.st is. Dit geldt naruurlijk voor alle gebieden van her
Wac-Is 309
menselijk bestaan, voor de landelijke wetgeving en de gang­
bare sociale omgangsvormen.
In het dagelijks leven Wat-ls accepteren als de levensstroom,
is een ding, de dood aanvaarden als een onvermijdelijk
onderdeel van Wat-ls, is voor veel mensen heel erg lastig.
Op een morgen kreeg ik een ongewone dame op bezoek. Ze
had enkele boeken gelezen en wilde mij graag bezoeken. Ze
begreep goed wat geestelijk zoeken inhoudt. Ze leidde een
comfortabel leven en begreep dat er in het ]even goede en
slechte tijden waren en ook dat er iets onechts aan het !even
kleefde. Er was niecs specifieks waarnaar ze heel erg verlang­
de en ze was dankbaar voor wat het leven haar had gebracht.
Je kon de vrede en haar diepe inzicht aflezen aan haar gezicht
en houding. Maar opeens bekende ze dat ze bang was voor
de dood. Toen ik vroeg of ze bang was voor de dood zelf of
voor het stervensproces, antwoordde ze dat ze dat nier goed
wist. Misschien was ze alleen maar bang voor her proces van
sterven.
Deze verwarring kom je overal cegen. De dood zelf is niec
heczelfde als bet psychosomatische proces van sterven. Het
laatste is slechts een klein onderdeel van her eersce. Angst
voor de dood is iecs totaal anders clan de angst voor mogelij­
ke pijn tijdens het stervensproces. Het eerste heeft te maken
met een verlies van identiteit, her laatste alleen met de
mogelijke fysieke pijn cijdens het stervensproces. De angst
voor de dood is de angst voor het onbekende en her onken­
bare, terwijl de angst voor eventuele pijn tijdens her stervens­
proces we! bekend is en ligt opgeslagen in het geheugen.
De enige manier am van doodsangst af te komen is door de
acceptatie van het onvermijdelijke en 'onkenbare' van het
310 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
verschijnsel dood. Deze acceptatie is niets waard als zij is
gebaseerd op hulpeloze frustratie. De doodsangst kan ver­
dwijnen als de accepratie voortkomt uir een helder inzicht
in de werking van de wereld van verschijnen en verdwijnen.
Deze acceptatie bevat de overgave van her denkbeeldige
ego aan de Absolute Werkelijkheid, van het onbelangrijke,
fictieve 'ik' aan het echte 'lk'. Kortom: de overgave van het
fictieve deel om de totale Eenheid te kunnen zijn.
Als we vanuit her juiste persp�ctief naar de wereld van
verschijnselen kijken, kunnen we eigenlijk al zien dat het
proces van leven en dood volkomen onwerkelijk is. We
hechten heel erg aan lichamelijke gemakken en comfort, en
aan de noodzaak van het scheppen van zekerheden voor
'onszelf'. Als we even denken aan wat een mens gedurende
vijftien minuten, of minder, van zijn leven doet, dan vale de
identificatie met wat we ons 'zelf' - dar zich onderscheidt
van de 'ander - noemen volledig weg. Zijn we in wezen
anders dan alle miljarden 'wezens' die voortdurend gescha­
pen en vernietigd worden rerwijl ze gewoon bezig zijn met
ademen, eten, verteren, reproduceren, de miljarden micro­
scopisch kleine 'wezentjes' die hetzelfde levende bewustzijn
als wij bezitten? Wij leven gemiddeld misschien !anger
(maar ook die levenslengte wordt onbelangrijk wanneer we
rekenen in miljoenen jaren), maar zijn we oak belangrijker
binnen de Totaliteit die functioneerc als de wereld van
verschijnselen?
Ieder levend wezen begint met sterven zodra het wordt
geboren. Is het zo moeilijk am helder te zien War-ls en het
vanuir diep inzicht te accepteren, wat zich vertaalt in een
zoete overgave aan dat Wat-ls? Als we Wat-ls kunnen zien
en accepteren zonder tussenkomst van onze denkgeest of
War-Is 311
concepcualiseringen, en onze fictieve maar egoistische
individualiteit kunnen overgeven, dan kunnen we van het
leven gaan genieten terwijl het zich ontvouwt. Zowel van
'her goede' als 'het slechte' (concepcuele criteria die onder
wisselende omstandigheden voortdurend veranderen) en
met een gevoel van verwachtingsvolle verwondering. Het
'leven' wordt dan vrij, natuurlijk en dus noumenaal, omdat
het denkbeeldige verschijnsel 'ik' niet langer storend aan­
wez1g is.
Waar het op neerkomt, is dat we het 'leven' zullen moeten
begrijpen willen we het vreemde, onbekende en onvermij­
delijke verschijnsel dat we 'de dood' noemen kunnen begrij­
pen. De mens heeft altijd nagedacht en gedroomd over
lichamelijke onsterfelijkheid. Maar hij zou beter kunnen
nadenken over de ware betekenis van de dood voor hij zich
gaat bezighouden met lichamelijke onstereflijkheid.
Misschien komt hij clan wel tot het inzicht dat de dood
helemaal niet zo onwelkom is! Leven en dood zijn onlos­
makelijk verbonden, omdat ze niet twee verschillende
dingen zijn, rnaar het begin en einde van het proces dat wij
'leven' noemen. En omdat we nog in leven zijn, moeten we
de dood onderzoeken zonder ons re laten afleiden door
discussies over wedergeboorte. Een ding is in ieder geval
duidelijk: als we eenmaal dood zijn, zullen we nooit meer
achter de betekenis van de dood kunnen komen. En alle
gedachcen over de dood zijn slechrs voorstellingen.
Gedachten over wedergeboorte als een vorm van conti­
nuiteit van leven zijn ook niets anders dan concepten en
voorstellingen. We moeten erachter zien te komen wat we
NU zijn. Wat zijn we anders clan de vorm met een naarn die
ons is gegeven door mensen die zich onze 'ouders' noemen?
War zijn we anders clan de conditioneringen die de vorm
312 Vredc en harmonie in het dagelijks !even
heeft ontvangen? Wat zijn we anders clan de ervaringen van
vreugde en verdriet die de vorm gedurende een periode
heeft ondergaan en waarop ons denken en conceptualiseren
zich baseerr?
In feite is de blijvende ziel (mocht je in wedergeboorte
geloven) of de blijvende entiteit die je denkt te zijn, niets
anders dan her denkbeeldige ding geschapen door her
denken en her geheugen. Het is het resultaat van het rerug­
deinzen voor de bewegingen en onzekerheden die ten
grondslag liggen aan het leven, die droornleven. Alle vragen
rond wat de dood werkelijk is, komen sarnen in de vraag:
bestaat die entiteit eigenlijk wel - en zo niet: wie houdt
zich clan bezig met de dood?! Tijdens deze confrontatie
wordt de denkgeest - sowieso de schurk in dit hele schouw­
spel- ontmaskerd, hij kan niet anders dan zich schaamtevol
terugtrekken. Oat wat we zijn - noern het Bewustzijn of
Gewaarzijn of Waarnemer of God, of wat clan ook- blijft
aanwezig in het NU en is volledig bevrijd van alle concep­
tuele problemen en vragen.
In feite is dit de dood: sterven in ieder moment en aan iedere
ervaring. Oat is de eeuwigheid. Dat is onsterfelijkheid. Het
daadwerkelijke srerfmoment - en het stervensproces - is
slechts een formaliteit, want inzicht in de Waarheid wil
zeggen dat je ieder moment sterft aan je huidige gehecht­
heden, ervaringen uit het verleden, je. schuldgevoelens en
angst, hoop en ambities voor de toekomst. Dan vergeet je
zowel her leven als de dood en je leeft- of beter nog: wordt
geleefd - liefdevol en nederig. Je accepteert vol overgave war
ieder moment je brengt. Zo word je weer een kind met zijn
gevoel van Eenheid en Een-zijn mec alles wat wordt gezien,
gehoord en gevoeld.
Wat-ls 313
De wijze is niet bang voor de dood omdat hij niet bang is
voor het leven. Hij is niet bang voor het leven omdat hij
zonder aarzeling accepteert dat er niets gebeurd wat niet
Gods wil is, ofwel volgens een universele wetmatigheid die
een sterfelijk mens nooit kan kennen. Hij beseft daarom dat
er geen enkele reden is voor schaamte of schuld, ijdelheid
en trots vanwege dingen die zich via zijn lichaam-geest
organisme hebben voltrokken. De wijze heeft geen last van
de oppervlakkige valkuilen van het idee van persoonlijk
doenerschap of eigen wil. Hij is hierdoor vrijelijk onder­
gedompeld in de natuurlijke flow van de levensstroom en
leeft zonder stress. Belangrijk is dat de angst voor de dood
volledig verdwijnt wanneer je je in de levensstroom bevindt.
Leven en dood moeten samengaan. De wijze beschouwt de
dood als iecs heel natuurlijks en niet als de ulcieme obsce­
niteit waarbij we, in de woorden van Shakespeare, 'in kille
verdorvenheid scerven en wegrocten'. Wees cevreden met
ieder eeuwig moment en bereid om de stroom te volgen.
Dan is er geen reden voor vreugde of verdriet, maar alleen
voor vrede en rust.
leder mens worstelt op een bepaald moment in zijn leven
met zaken rondom leven en dood. De kern van het pro­
bleem wordt, hoe ironisch, goed weergegeven door Woody
Allen als hij zegt: 'Ik ben niet bang om dood te gaan, maar
ik wil er niet bij zijn als het gebeurt!' Als we kijken hoe
gedachten over de dood zich door de eeuwen heen hebben
ontwikkeld, krijgen we een goed inzicht in onze worsteling
met de dood. Voor de primicieve mens was de dood niet
echt een probleem. De uitspraak 'alle mensen zijn sterfelijk'
zou hem verbijsteren. Voor hem was het leven eeuwig­
durend, tenzij hij door natuurgeweld of in gevecht met een
vijand of dier om hec leven kwam. Voor de prirnitieve mens
314 Vrede en harmonic in bet dagelijks leven
was de dood onderdeel van het leven en degenen die niet
gedood werden, leefden gewoon hun leven.
De dood is een probleem voor de hedendaagse mens, omdat
hij wordt overrompeld door het plocselinge 'verdwijnen' van
een gescorven geliefde. Door dit overlijden wordr hem, ook
al is het maar heel even, duidelijk dat ook hij op een gegeven
moment zal sterven. Het echte probleem waar hij voor scaat
is dit: mijn organisme, het lichaam, zal verdwijnen. Maar
hoe zit her met het 'ik' dat het lichaam bestuurde voordat de
adem en het bewustzijn het lich:i:am verlieten?
Dit is een probleem omdat de mens zich aan de ene kam
beschouwc als het leidinggevende principe, het functionele
element in het fysieke organisme in ruimtetijd. Aan de
andere kam beschouwc hij dit functionele element niet
langer als de Tijdloze Bron die losstaat van het fysieke appa­
raat, maar verpersoonlijkt hij hec en gaac hij denken dat het
een eeuwigheidswaarde heefc. Hij ziet dus niet meer dat het
functionele element (of het Zelf of de Ziel) lijdloosheid zelf
is. Hij denkt ten onrechte dat het een entiteit is die losstaat
van her psychosomatische apparaat, maar dat toch zal
blijven bestaan in een oneindige 'ruimtetijdelijkheid', die
- zo denkt hij - binnen de tijdelijkheid eindeloos zal blijven
bestaan. Zo ontstaat de vraag: Waar ga 'ik' been na de dood?
Orn deze vraag helder te kunnen begrijpen, moeten we de
struccuur van het menselijk wezen iri zijn geheel onder­
zoeken en het niet beschouwen als een manifesratie, een
fysieke verschijningsvorm.
'Oneindige dynamiek', met deze woorden geef je een rede­
lijk accurate weergave van het universum als geheel. Alle
verschijnselen zijn onderdeel van het voorcdurende spel van
War-Is 315
Oorspronkelijke Energie, waarin de dingen steeds weer
verschijnen en verdwijnen, integreren en uiteenvallen. Maar
dit alles vindt plaats binnen de voortdurende stabiliteit van
de Absolute Tijdloosheid. Hee hele universum is een illusie,
die verschijnt binnen Bewustzijn als die Bewusczijn in bewe­
ging is. De illusie verdwijnt en gaat op in Bewustzijn als de
bewegingen van de energie stoppen en het Bewustzijn terug­
keert naar zijn voortdurende staat van rust. In zijn toestand
van denkbeeldige beweging schotelt het universum ons
beelden van ontelbaar veel objecten voor, die voortdurend
verschijnen en verdwijnen. Zij vormen een holistische
hierarchie vanaf het eerste waterstof(atoom) tot aan de rnens
die is begiftigd met een intellect. Allemaal samen vormen ze
steeds complexere gehelen en een in toenemende mate
ge"individualiseerde organisatie binnen de totale hierarchie.
Hee lijkt misschien alsof het functioneren van deze hierar­
chic een bepaalde cominu'iteit bezit, maar bij nadere
beschouwing kun je twee kwantumsprongen ontdekken.
De eerste is bet onderscheid tussen onbezielde en bezielde
dingen (de aanwezigheid van waarnemingsvermogen). De
tweede is het verschijnen van het intellect (de fysieke wereld
is hier de uitdrukking van), wat in de mens in een andere
mate aanwezig is dan in andere levende dieren. Ondanks dit
merkbare onderscheid verschillen de diverse verschijnings­
vormen in wezen niet van elkaar. De dieren (en planten)
zijn onbezielde materie aangevuld met iets waardoor ze
groeien en leven. De mens is zowel onbezielde als bezielde
materie aangevuld met intellect.
Hee bezielde object, het levende ding, is een instabiel equi­
librium, in tegenstelling tot her relatief stabiele equilibrium
van een onbezield object. Dit komt doordat hct bestaat uit
316 Vrede en harmonic in hec dagelijks leven
een combinatie van twee tegengestelde metabolismen, een
voor desintegratie en een voor integratie. leder levend ding
is een geheel dat bestaat uit verschillende sub-gehelen, indi­
viduele cellen die voortdurend aan verandering onderhevig
zijn, verdwijnen en warden vervangen door nieuwe cellen.
Deze polaire dualiteit is de basis van wat wij 'leven' noemen,
van het verschijnen en bestaan van de gehele schepping -
van de integratie en desintegratie die binnen de vedanta
symbolisch wordt weergegeven met purusha-prakriti en
binnen de Chinese traditie met Y_in-yang.
De derde categorie, die zich onderscheidde door het ont­
staan van her intellect dat zich manifesteert als het 'woord',
vinden we alleen terug bij de mens. Dankzij het intellect
heeft de mens zich kunnen oncwikkelen tot het niveau van
algemene ideeen - pure abstracties, symbolen - die een veel
diepere betekenis hebben dan de dingen die ze verbeelden.
De mens neemt net als de dieren dingen waar, maar hij is
zich ook nog eens bewust van die waarneming en in staat
om over die waarnemingen na te denken. Dieren zijn net als
mensen levende wezens, maar doordat ze geen intellect
bezitten, kunnen ze het functioneren van hun individuele
of persoonlijke bewustzijn niet waarnemen. Hee individue­
le bewustzijn is in dieren wel werkzaam als het 'ik' dat zich
tegenover de 'ander' stelt, en ook verdeelt een dier andere
bezielde dingen bewust in vrienden en vijanden. Maar de
geest is zich niet bewust van deze duale gevoelens of emoties,
omdat deze harmonie en wanklank, deze affiniteit en anti­
pathie intu'itief en ingebouwd zijn. De geconditioneerde
reflexen van het dier bepalen zijn gedrag en niet het ver­
stand of rationaliseringen. Een dier heeft daarom niet te
maken met de problemen die cen mens benauwen en die
warden veroorzaakt door de werking van her intellect.
War-Is 317
De menselijke 'wil om te leven' is met het ontstaan van het
intellect niet langer een doe! op zich zoals bij het dier, maar
wordt een middel met een totaal ander doel, namelijk 'zijn',
wat iets totaal anders is dan 'leven'. Doordat het intellect de
harmonische en disharmonische reaceies van het fysieke
organisme op de buitenwereld kan begrijpen en beoordelen,
is de mens naar volledige harmonie gaan verlangen. Hij
heeft gedachten over hoe die emit moet zien, maar hij hecft
haar nog nooit echt ervaren. Die is het voondurende pro­
bleem van de mens in het dagelijks leven en hij weet niet
hoe hij zich hieraan moet ontworstelen.
Dit is de 'gebondenheid' van de mens .en daarvan wil hij
zich 'bevrijden'. De ware oorzaak van deze kloof is de con­
ceptualisatie van een ideale toestand, die niet is gebaseerd
op de werkelijkheid van de onderling verbonden duale
aspecten van vreugde en verdriet, maar op het totaal denk­
beeldige aspect van ongebreidelde vreugde binnen deze
wereld van verschijnselen, alsof het een tasebaar object is.
De onderliggende reden van de conceptualisatie is het feit
dac we niet het universele bewusczijn zijn, maar dat we iets
willen warden. Die is het gevolg van een enorm misverstand.
Hier kome nog bij dat de mens niet beseft dat hij slechts een
van de 'tienduizend dingen' is (zoals de taoisten zeggen), die
allemaal representanten zijn van het objectieve noumenon.
De mens ziee zichzelf echter als een onafhankelijkc, auto­
nome entiteit, hee subject van zijn objecten. Hee Zijn van de
Uiteindelijke Werkelijkheid wordt verward met het 'worden'
in de relaeieve dualiteit. De mens is niet bereid om het rela­
tieve 'ik' over te geven om het Absolute Subject te kunnen
warden. Het is net als met de man die verdrinkt en niet
bereid is om al het goud uit zijn zakken te halen. De mens
kan de dood niet accepteren als het allerlaatste uiteenvallen
318 Vrcdc en harmonic in hct dagelijks Leven
van het object 'ik' om zo het blijvende en enige Subject 'Ik'
re worden. Hij wil en verwacht dat de dood slechts een
tijdelijk uiteenvallen is, dae hee 'ik' onophoudelijke en
eeuwigdurende zintuiglijke vreugde en geluk brengt!
De dood is dus een voondurend probleem. Maar in wezen
is dit probleem toraal geen probleem, omdat die 'probleem'
helemaal gebaseerd is op een verkeerd en fictief denkbeeld.
Als iemand getuige is van de dood van een ander, ziet hij dat
het organisme stopt met functioneren. Omdae zijn intellect
hem vertelt en zijn diepgeworielde intuitie hem hiervan
overcuige, weet hij dat her lichaam dood is en dae hijzelf -
degene die er honderd jaar geleden ook al was en die er over
honderd jaar nog zal zijn - niet dood kan gaan. Maar hij ziet
de mogelijkheid over het hoofd dat Datwat aleijd en onver­
anderlijk aanwezig is geen vorm nodig heeft. Dir komt
doordae hij hee idee van een afgescheiden entiteit van her
'ik' cegenover de 'ander' niet kan opgeven. Zijn instinctieve
besef van eeuwigdurende aanwezigheid is zeker juist, maar
zijn intellect kan de geconditioneerde reflex die van dit
oneindige principe iets persoonlijks maake, niee opgeven.
Hierdoor beschouwc hij dit oneindige principe als een 'ik'.
Hee lichaam sterft, maar her 'ik' blijfi: ergens anders, mis­
schien in een andere wereld, herkenbaar 'bestaan'. Hij kan
het idee van een ruimtetijd-weergave van het 'ik' niet los­
laten en vraagt zich af waar hij na de dood naartoe gaat. Hee
hele probleem is dus gebaseerd op een verkeerd en fictief
denkbeeld. In werkelijkheid bescaat het 'ik' niet als een indi­
viduele entiteit die ergens heen gaat. Wie dit volledig beseft,
is verlicht of Zelfgerealiseerd.
Hee 'ik' is slechts een verschijning in her Bewusezijn, die
volledig verdwijm tijdens de diepe slaap als het Bewustzijn
Wac-Is 319
latent aanwezig is. Alle 'ikken' zijn onderdeel van de gehele
manifestatie, die de objectieve uitdrukkingsvorm is van het
subjectieve 'Ik'. Wat-Ik-Ben is de Uiteindelijke Werkelijk­
heid. De vraag wat er gebeurt met een verschijningsvorm
binnen het Bewustzijn- meer is het 'ik' als verschijningsvorm
namelijk niet - als deze verdwijnt (sterft) is absurd, omdat
alles war zich voordoet zich alleen maar in de relatieve dua­
liteit kan voordoen. War-Ik-Ben, en wat we in Werkelijkheid
allemaal zijn, is T ijdloosheid. Het werkelijke probleem is
ons zoeken naar stabilireit en standvastigheid van Zijn
binnen de relatieve staat, die in principe voortdurend in
beweging is. De dood is slechts een onderdeel van een reeks
bewegingen die bij de geboorte begint. Het is de laatste
verandering waardoor een van de miljarden verschijnings­
vormen verdwijnt.
Zo beschouwd lijkt het inderdaad een absurd probleem.
Maar de vraag is waarom dit probleem zo echt aanvoelt en
waarom her iiberhaupt bestaat. Het antwoord ligt in ons
geheugen. Dit houdt ons voor de gek doordat her gebeurte­
nissen een bepaalde tijdsduur geeft met een begin en een
einde, her verschijnen en verdwijnen van een zintuiglijk
waarneembaar object. We weten dat ons lichaam voort­
durend verandert, vanaf de geboorre en tijdens het 'groei­
proces'. Alle cellen in her lichaam sterven voortdurend af en
'
warden dan vervangen door nieuwe; dit is her proces van
desintegratie en integratie. Tijdens dit proces schikken de
nieuwe cellen zich in het oude patroon. Dit herschikken van
nieuwe eel/en binnen het bestaandepatroon geeft ons een gevoel
van bestendigheid. Hierdoor gaan we denken dat er een
bestendige basis ten grondslag ligt aan alle veranderingen.
Na iedere twaalf jaar zo ongeveer heeft het lichaam zichzelf
volledig vernieuwd. Het lichaam is dan niet meer hetzelfde
320 Vrede en harrnonie in het dagelijks !even
lichaam van twaalf jaar geleden. Toch beschouwen wij het
wel als hetzelfde lichaam en hetzelfde 'ik'. Iedere boom in
her bos sterft na verloop van tijd, maar we zien het bos nog
steeds als hetzelfde bos met dezelfde naam. Her water van
een rivier stroomt onophoudelijk en toch beschouwen wij
hem als dezelfde rivier met dezelfde naam.
De 'werkelijkheid' of 'bestendigheid' die we een zintuiglijk
waarneembaar object toedichten totdat dit object sterft of
wordt vernietigd- een soort basale bestendigheid binnen de
duidelijk voortdurend veranderende vergankelijkheid - is
dus volkomen fictief. De 'werkelijkheid' (en her basale
gevoel van bestendigheid dat hoort bij deze werkelijkheid)
van ieder object, van een stoel in je kamer tot een verre ster,
bezield en onbezield, is slechts een denkbeeld en dus de
inhoud van het Bewustzijn. Een object wordt 'beleefd' of
'waargenomen' in de geest wegens een indruk die door de
ongelooflijk snelle herhalingen lichaam en vorm aanneemt.
Iedere herhaling is een a&onderlijk quantum en een reeks
quanta noemen wij 'tijd'. Dar wat wij voor de werkelijkheid
van een object aanzien, is slechts een voortdurende reeks
indrukken van opeenvolgende quanta. Dit beleven we als
een tijdsduur waarbinnen 'veranderingen' plaatsvinden.
lntegratie en desintegratie wisselen elkaar dus met zo'n
ongelooflijke snelheid af, dat wij in feite voortdurend
sterven. Zowel de werkelijkheid als de bestendigheid zijn
totaal denkbeeldig en de hele wereld van verschijnselen is
slechts 'denkbeeldig'.
Als we ons bezighouden met de dood en wat er met 'mij'
gebeurt na de dood, raken we nooit aan de kern van her
probleem. Je kunt alleen maar een beeld hebben van wat er
gebeurt terwijl je in diepe slaap bent. Je kunt waarnemen
Wac-Is 321
wat er gebeurc als je in slaap valt, maar je weet niets van de
diepe slaap zelf. Misschien dat een ander het moment
waarop je in slaap valt kan vascleggen. Pas als je weer wakker
wordt kun je zeggen dat je goed geslapen hebt. Met de dood
is het precies zo. Je kunt alleen een ander zien sterven. Die is
de wortel van het probleem, oak a:l is het probleem zuiver
conceptueel en totaal denkbeeldig en fictief. Alleen het
fictieve ego, het 'ik', houdt zich bezig met het probleem van
de dood. En waar bevindt dit 'ik' zich eigenlijk?
War gebeurt er als ik 'sterf'? Hee is duidelijk dat ik terugkeer
naar waar ik was voordat ik 'geboren' werd, naar waar her
geluid naar terugkeert als het vervaagt. Een vorm die in het
Bewustzijn was verschenen en door de geese werd waar­
genomen is verdwenen. Wie is er 'dood'? Waarom al het
gedoe? Het 'ik' dat er nooit was maakt zich niet druk over
het geld en de bezittingen die achterblijven. Laat alle andere
'ikken' die niet bestaan zich daar maar druk om maken!
Zhuangzi schrijft over de dood van zijn leermeester Laozi:
'De meester kwam omdat het zijn tijd was. Hij ging omdat
hij het natuurlijk verloop van de dingen volgde. Wees
tevreden met ieder oneindig moment en wees bereid om
de stroom te volgen. Dan is er geen reden voor vreugde of
verdriet. Vroeger noemde men dit vrij van gebondenheid.
Het hout verbrandt, maar het vuur blijft branden, en we
weten niet wanneer het uitdooft.'
Los van het hardnekkige probleem veroorzaakc door ver­
keerde en fictieve denkbeelden over de 'dood', zijn velen van
ons die een comfortabel leven ver boven de armoedegrens
leiden, toch niet zo tevreden met hun leven als ze zouden
322 Vrede en harrnonie in het dagelijks !even
kunnen zijn. We hebben de neiging onszelf te vergelijken
met anderen die het beter hebben dan wij: 'Ik heb maar een
auto en hij heeft er drie, waaronder een Mercedes Benz!'
Hierdoor bezorgen we onszelf onnodig een rotgevoel. Dit
komt vaker voor dan we denken, daarom zien we ook zoveel
jaloezie, nijd, ontevredenheid en zelfs haac en vijandigheden
om ons heen. Dit komt hoofdzakelijk doordat we onszelf
voortdurend vergelijken met mensen die het beter hebben,
in ieder geval materieel gezien. We vergelijken ons daaren­
tegen bijna nooit met mensen die het minder goed hebben
dan wijzelf. Daarom zien we voornamelijk ontevreden
mensen om ons heen.
Er is een toepasselijk verhaal over een koning uit een ver
verleden.
De koning lag op een avond in bed en kon maar niet in slaap
vallen. Hij dacht na over zijn !even en over hoe goed God wel
niet voor hem was geweest. W4t heb ik eigenlijk niet? vroeg de
koning zich afen spontaan dichtte hij het volgende:
'Koninginnen van een ongekende schoonheid
en gehoorzame onderdanen.
Volmaakt oprechte mannen
en jluisterende bedienden.
Legers met trompetterende olifonten
en vliegensvlugge paarden ... '
De vierde zin kreeg hij niet te pakken. Hij bleeJde eerste drie
herhalen, maar de vierde kwam maar niet en hij raakte
behoorlijk gei'rriteerd.
In de stad lee/de ook een arme dichter. En ook hij kon die
avond maar niet in slaap komen. In zijn geval omdat hij
War-Is 323
 honger had. Op zoek naar eten sloop hij het paleis van de
koning in. Hij dwaaUe door de donkere gangen en opeens
stond hij in de slaapkamer van de koning. Hij zag al snel dat
de koning wakker was en in zichzelffag te praten. Heel zacht­
jes sloop hij dichterbij en ging onder het grote bed van de
koning liggen. Hij wiide wachten tot de koning sliep en dan
het sappige frui t in de schaal naast het bed van de koning
opeten.
De hongerige dichter wachtte tot de koning in slaap zou
vallen. Maar de koning bleefmaar draaien en woelen en de
eerste drie zinnen van het gedicht herhalen. Dat hoorde de
dichter natuurlijk ook. Toen de koning na de derde zin stopte,
kon de hongerige dichter onder het bed zich niet inhouden en
zei hardop:
'. . . Jk heb het allemaal, maar ze veranderen in niets als ik
mijn ogen sluit.'
De woorden waren de dichter spontaan onnapt. De koning
was blij dat hij de vierde zin nu ook had en sprang opgewon­
den uit bed. Hij vond de dichter en trok hem uit zijn schuil­
plaats. 'Nu heb ik de dief,' schreeuwde de koning. 'Welnee,
Sire,' zei de dichter, 'ik ben geen dief Ik ben een dichter, de
armoede maakte mij tot dief' De koning kreeg medelijden
met hem en omdat hij hem de vierde zin had geschonken, gaf
hij de dichter een grote som geld.
Maar hoe mooi en overvloedig de bezittingen van de
koning ook waren, ze waren niet voor de eeuwigheid. Blij en
gelukkig sprak de koning zijn gedicht:
'Koninginnen van een ongekende schoonheid
en gehoorzame onderdanen.
Volmaakt oprechte mannen
enfluisterende bedienden.
324 Vrcdc en harmonic in het dagelijks lcven
Legers met trompetterende olifanten
en vliegensvlugge paarden.
Ik heb het allemaal
maar ze veranderen in niets aLs ik mijn ogen sluit. '
Ook dit gaat voorbij!
'We bevinden ons allemaal op dun ijs,' zei de Engelse schrijver
William Boyd in een interview in de Financial Times. 'We
doen net alsof her niet zo is, maar we weten allemaal hoe
snel ons huidige geluk aan diggelen kan vallen', voegde hij
er nog aan toe. Iedereen die in het midden van een zin op
hout iets afklopt als hij het over een blij of gelukkig voorval
heeft, weet waar Boyd het over heeft. Of her nu een tumor,
harraanval, belascingaanslag, ofidioor ongeluk is, de wereld
stelt ons 'huidige geluk' constant op de proef.
Psychologen herinneren ons er voortdurend aan dat iedere
dag honderden mensen een hersenbeschadiging oplopen.
Als gevolg van een ongeluk ofziekte verandert her menselijk
brein in een oogwenk - en dus ook hun geest en de manier
waarop ze de wereld ervaren. Floyd Skloot is dichter en
schrijver, en in zijn essay In the Shadow ofMemory, zegt hij:
'Niets kan ons hierop voorbereiden. Niets kan ons hiermee
leren omgaan, behalve het ding dat is beschadigd zelf: de
hersenen met hun eigen netwerk van signalen en schake­
laars waaruit ons individuele zelfbestaat.'
Floyd Skloot weet waar hij het over heeft. Voor het noodlot
toesloeg, was hij verantwoordelijk voor een vierhonderd
miljoen dollar groot budget van een bouwbedrijf van de
overheid. Een virusinfectie sloeg grote gaten in zijn geheugen.
Hij was volslagen in de war en verdwaalde in tijd en ruimte.
Wat-ls 325
Zijn geest was, zo zei hij zelf, volkomen onsamenhangend
en zijn wereld was gefragmenteerd. Hij zei: 'Een van de
vreemdste dingen van leven met geheugenverlies is dat je
weet dat je dingen vergeet. lk weet dat ik dingen die ik me
wanhopig probeer te herinneren niet zal herinneren. Ik
beschik over enkele speciale coderingstechnieken waarmee
ik belangrijke dingen kan onthouden, maar dat werkt
slechts ten dele.'
Het idee dat we iecs kunnen kwijtraken dat voor ons heel
waardevol is, is voor ons een probleem omdat we last hebben
van bezitsdrang. Bezitsdrang is de ware oorzaak van het
probleem, of het nu gaat om het verlies van hec zelf, ons
geheugen, maceriele bezittingen of persoonlijke relaties. De
angst om iets te verliezen, wat het ook is, raken we nooit
kwijt als we niet volledig accepteren dat alles voorbijgaat
(dus 'ook dit gaat voorbij'). In de woorden van de dichter­
heilige Kabir: 'We kwamen ter wereld met gesloten vuisten
en zullen hem met open handen weer verlaten.' Niets is
voor altijd.
Pas als je echt bereid bent om alles te verliezen, ben je vrij
van de angst voor het verlies van iets dierbaars. Alles zal zijn
zoals het was voordat ik ter wereld kwam en waarom zou ik
me druk maken over mijn bezittingen als ik de wereld weer
verlaat? De grap is dat ons leven precies zo zal verlopen als
hec moet verlopen volgens de universele wetmatigheid, of
we nu wel of niet bang blijven dat we onze waardevolle
bezictingen zullen verliezen.
De angst voor verlies alleen al is vaak een belangrijke drijf­
veer voor een hartstochtelijk gebed. Bij een grotere ramp
waarbij veel mensen gewond of gestorven zijn, bidden heel
326 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
veel mensen als vanzelf voor het welzijn van hun dierbaren
· en als ze ongedeerd blijken, zijn ze ongelooflijk dankbaar.
Dit soort gebeden om hulp of uit dankbaarheid zijn vanzelf­
sprekend meestal gericht tot een verpersoonlijkte god.
Iemand met inzicht begrijpt al snel dat emoties een natuur­
lijke reactie in het lichaam-geest organisme zijn. Door zijn
inzichc beseft hij ook dac wat er gebeurt de wil van God is
en zo accepteert hij het ook.
God wordt heel vaak verpersool).lijkt. Vandaar dat er veel
grappen zijn die laten zien hoever de menselijke geest hierin
kan gaan. Een zo'n grap van internet werd in de plaatselijke
krant afgedrukt ter ere van lnternationale Vrouwendag.
Hij gaat als volgt:
Op een goede dag in de Hof van Eden roept Eva tot God:
'Heer, ik zit met een probleem!'
'�t voor probleem, Eva?'
'Heer, ik weet Mt u mij geschapen hebt en ook deze tuin met
aile prachtige dieren en die hilarisch grappige slang, ma.ar
toch ben ik niet gelukkig. '
'Hoe komt Mt, Eva?'
'Heer, ik voei me alleen en ik kan geen appel meer zien.'
'Oki, Eva, ik denk dat ik er we! iets op weet. Ik zal een man
voor je scheppen. '
'�t is een man, Heer?' vroeg Eva verbaas.d.
'Een man is een gebrekkig schepsel met veel slechte karakter­
trekken. Hij zal liegen, bedriegen en nutteloos zijn. Je zult je
handen vol hebben aan hem. Hij zal·ook groter en sterker zijn
Mn jij en hij zal houden van jagen en dingen doodmaken.
Bovendien zal hij er raar uitzien als hij opgewonden is.
Omdat je zo klaagt zal ik hem zo scheppen dat hijje lichame­
lijke behoeften kan bevredigen. Hij zal onnozel zijn en
Wac-Is 327
 houden van kinderachtige dingen zoal.s vechten en tegen een
bal trappen. Hij ml ook niet al te slim zijn, waardoor hij
jouw advies nodig heefi om tot iets doordachts te komen.'
'Klinkt goed ... , ' zegt Eva licht vragend en met opgetrokken
wenkbrauwen. Zit er nog ergens een addertje onder het gras,
Heer?'
'Nou... je krijgt hem op een voorwaarde.'
'Welke, Heer?'
'Zoals ik al zei, ml hij trots; arrogant en ijdel zijn. Daarom
moetje hem l.aten geloven dat ik hem als eerste heb geschapen.
Dat is om kleine geheim, oke? - van vrouw tot vrouw.'
Er zijn boeken vol geschreven over hoe een mens vrede en
harmonic kan vinden in zijn leven. Maar bijna geen van die
boeken schrijft dat een individu niet snel blijvende vrede zal
vinden in zijn leven als hij niet duidelijk inziet War-Is,
namelijk her simpele feit dat mannen en vrouwen verschil­
lend zijn. Zonder dit besef zullen vrede en harmonic niet
heel lang duren. Want als we dit niet goed beseffen, zullen
we elkaar niet tolereren zoals we zijn en deze tolerancie is nu
juist de basis van vrede en harmonie.
Mannen en vrouwen zijn verschillend. Nier slechter of
beter, maar verschillend. Het enige wat ze gemeenschappe­
lijk hebben, is dat ze tot dezelfde soort behoren. Mannen en
vrouwen !even in verschillende werelden, in andere mentaal
geschapen werelden met andere waarden en normen en dus
ook met andere regels. Hoe kunnen we in vrede en harmo­
nic leven als mannen en vrouwen voortdurend ruziemaken
over elkaars overtuigingen, houdingen en gedrag?
Veel ondcrzoeken op wetenschappelijk, medisch, psycholo­
gisch en sociologisch gebied komen tot dezelfde conclusie:
328 Vrede en harmonic in her dagelijks !even
mannen en vrouwen zijn verschillend. Dit verschil kun je niet
zomaar verklaren aan de hand van sociale en omgevings­
conditionering. In een van de onderzoeken staat:
'Tot voor korc dacht men nog dat het bewusrzijn van een
pasgeboren baby volkomen blanco was, zodat zijn leraren
hun keuzes en voorkeuren konden inprenren. Huidig bio­
logisch bewijs geeft echter andere redenen voor de manier
waarop we denken. Die toont overmigend aan dat onze
hormonen en verbindingen in . de hersenen grotendeels
verantwoordelijk zijn voor onze houding, voorkeuren en
gedrag. Dus als jongens en meisjes op een verlaten eiland
zonder een georganiseerd maatschappelijk leven of ouders
om hen te begeleiden zouden opgroeien, zouden meisjes
nog altijd knuffelen, aanraken, vrienden maken en met
poppen spelen, teiwijl jongens zich mentaal en fysiek met
clkaar zoudcn meten en groepen zouden vormen met een
duidelijke hierarchie.
Onze hersenverbindingen in de baarmoeder en her
effect van hormonen bepaald hoe we denken en war we
doen( ...) Onze instincten zijn gewoon onze genen die
bepalen hoe onze lichamen zich gedragen onder bepaalde
gegeven omsrandigheden.'
Vrede en harmonic kunnen binnen een familie alleen maar
aanwezig zijn als de man en de vrm�w op een positieve
manier erkennen dat ze biologisch van elkaar verschillen en
als geen van beide verwacht dat de ander voldoet aan zijn of
haar verwachtingen. Vcel relatiestress die wij ervaren is in
wezen het gevolg van de verkeerde overtuiging dat ons
moderne onderwijs alle verschillen tussen mannen en
vrouwen hebben gladgestreken en dat wij nu allemaal
dezelfde verlangens, drijfveren en prioriteiten hebben.
War-ls 329
Mannen en vrouwen zijn verschillend. Pas als we door­
drongen zijn van de wortels van deze verschillen, kunnen
we als gezin in vrede en harmonie leven. Dan accepceren we
niet alleen de verschillen, maar juichen die ook coe. De
Fransman had gelijk: 'Vive La Difference'! Lang leve de
verschillen!
***
Redelijk recent nog was het voor de gemiddelde mens moei­
lijk te begrijpen wac een mysticus nu precies probeert te
zeggen. Neem bijvoorbeeld de onverbiddelijke causaliteit -
de relatie tussen oorzaak en gevolg. Dit is voor iemand met
een gemiddelde intelligentie en een dualistische en beperkte
visie nog te begrijpen. Maar de mysticus bekijkt de dingen
vanuit een noumenaal, universeel en allesomvattend zicht,
waarin gezichtspunten niet !anger bestaan. Hee zicht van de
mysticus verdraagc ook geen waterdichte analyses, waardoor
er altijd een bijna onoverbrugbare kloof bestond tussen de
oprechte pogingen tot meer begtip van de gemiddelde mens
en dat wat de mysticus zei. Seel dat de gemiddelde mens
bereid was geweest om zijn eigen onwetendheid te erken­
nen, maar dat hij de wetenschappers wel geloofde, dan zou
de mysticus hier nog niet mee geholpen zijn geweest, omdat
de wetenschapper niet meer benul had van de woorden
van de mysticus dan de gewone man in de straat. Zo zag de
situatie er niet al te lang geleden uit.
lnmiddels is de wetenschap de mysticus ter hulp gekomen.
De subatomaire fysicus is na de besmdering van het gedrag
van subatomaire deeltjes binnen de quancummechanica, tot
een conclusie gekomen die het oor:rakelijk verband volledig
naar de achtergrond verbant. De wet van Planck- de nieuwe
330 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Wet van de Onbepaalbaarheid - vervangt de causaliteit en
wordt nu geaccepteerd waar het de microkosmos becreft. En
eigenlijk is er geen reden te bedenken waarom deze wet ook
niet op zou gaan voor de macrokosmos, omdat de grootte
van iets net zo relatief is als alle andere dingen.
Zolang de schepping bestaat, moec er een aanwijsbare
oorzaak zijn van de dingen die zich voordoen. Er moeten
redenen zijn waarom op een bepaald moment in de tijd zo'n
enorm aantal mensen met een grote onderlinge verschei­
denheid tegelijkertijd in de wereld aanwezig is. Er moet een
aanwijsbare reden zijn waarom de Relativiteitstheorie, die
zowel theoretisch als praktisch gezien een grote revolutie
reweegbracht binnen de acomaire en subacomaire natuur­
kunde, zich aan Einstein 'openbaarde'. Er moeten geldige
redenen zijn waarom Jezus Christus en Hider op een
bepaald moment in de tijd werden geboren. Maar dit geldt
alleen wanneer je kijkt vanuit het gehele funccioneren
volgens een conceptuele, universele wetmatigheid die het
menselijk verstand nooit zal kunnen kennen of begrijpen.
Wil het lila van her 'leven' zich kunnen voltrekken, dan
moet er een script zijn. Die script moet oor:raken bevatten
die bepaalde effecten tot gevolg hebben, die dan weer
oorzaken worden voor toekomstige gevolgen. Zulke oor­
zaken en gevolgen zijn nacuurlijk werkzaam in en door de
individuen, de acreurs in her levensdr�a. Maar deze werk­
zaamheid kan nooit worden begrepen en gewaardeerd door
her individuele menselijk verstand. Daarom verzette
Einstein zich tegen de Onzekerheidsrelatie met de opmer­
king dat hij niet kon accepteren dat 'God dobbelde met het
universum'. Niels Bohr moest uideggen dat God niet met
het universum dobbelt, maar dat de mens die denkt omdat
Wat-ls 331
hij niet 'alle informatie' bezit die God heeft! De individuele
mens kan dus eenvoudigweg niet over een eigen wil of keuze­
en handelingsvrijheid beschik.ken: 'Uw wil geschiede.'
De kwantumtheorie slaagde voor de tests waaraan alle
wetenschappelijke theorieen zich dienen te onderwerpen
en bleek te 'werken'. Zij had drie eigenaardige kenmerken
die veel werenschappers uit die tijd, waaronder dus Albert
Einstein, op srang joegen en ergerden. Deze drie kenmerken
ZlJD:
a) De theorie voorspelt geen unieke uitkomsten, maar geeft
slechts waarschijnlijkheden;
b) Orn het er nog even in re wrijven, accepteert zij 'onzeker­
heid nier !outer als irritante hoofdpijn, maar als iets
waarmee we moeten leren leven: de onzekerheid wordt
geaccepteerd als een intrinsieke eigenschap van de sub­
atomaire wereld';
c) Zij komt tot de famastische conclusie dat de waarnemer
en het object dat hij waarneemt niet altijd als afzonder­
lijk en van elkaar gescheiden kunnen worden beschouwd
(en dit is precies wat de mysticus altijd al zei).
De toenmalige wetenschappers hadden re maken met de
merafysische dogma's van hun tijd. Zij konden het idee van
een Goddelijke Geest die rowel transcendent als immanent
aanwezig was in het gemanifesteerde universum niet
bevatten. Werner Heisenberg beweerde daarentegen dat de
quantumrheorie een volledig objectieve beschrijving van de
natuur, gebaseerd op de aanname dat de fysieke wereld
onafhankelijk van de waarnemer bestaat, buitensloot. Deze
nieuwe visie op het universum laat de lang aangehangen
materialistische kijk erop los en lijkt in de buurt te komen
332 Vredc en harmonic in het dagelijks lcven
van de oosterse visie, die meent dat het geen fysieke maar een
metafysische werkelijkheid betreft. Als we de nieuwe formu­
leringen binnen de natuurkunde vertalen naar gewone taal,
zonder wiskundig jargon, dan zijn ze 'trans-logisch' en lijken
ze veel op de paradoxale aforismen uit de Upanishads of de
raadselachtige koans uit her zenboeddhisme. Zo beschrijft
Sir James Jeans het waarneembare universum bijvoorbeeld
als een kosmische sfeer, waarvan de binnenkant lijkt te
bestaan uit 'lege ruimte versmolten met lege tijd.'
De vraag of de 'realistische aannames' die vanzelfsprekend
leken en kennelijk werkzaam waren in de macro-wereld ook
feitelijk klopten, was jarenlang voornamelijk een academi­
'
sche. Maar in de jaren 70 kwamen er insrrumenren beschik­
baar waarmee geexperimenteerd kon worden. In 1980-'81
vond er aan de Universireit van Parijs een experiment plaars
dat de menselijke kijk op de 'werkelijkheid' van de fysieke
wereld radicaal veranderde. In dit Parijse experiment, dat
heel zorgvuldig was ontworpen en zeer nauwgezet werd uit­
gevoerd, werden twee subatomaire deelrjes door een atoom
afgevuurd. Ze vlogen afzonderlijk door de ruimte, enigszins
vergelijkbaar met de fragmenten van een exploderende
born. Volgens de meest logische redenatie in de ogen van de
'realisren' zouden de twee subatomaire, nu duidelijk van
elkaar gescheiden deeltjes elkaar helemaal niet meer be"in­
vloeden. Maar dat deden ze wel! Dit berekende overduide­
lijk dat er ofwel sprake was van signaa1overdracht tussen de
twee subacomaire deeltjes die sneller dan her licht door de
ruimte reisden, of dat de twee deeltjes, hoewel ogenschijn­
lijk gescheiden, helemaal geen afzonderlijke entiteiten
waren maar een integraal onderdeel bleven van een grorer
geheel.
Wat-ls 333
Deze nieuwe visie op het universum is voornamelijk geba­
seerd op twee belangrijke elementen die de moderne weten­
schap en her oosrerse mystieke inzicht heel dicht bij elkaar
brengen:
1) Wat eersc als elkaar uitsluitende tegenpolen werd
beschouwd, moest nu wel als een stel polaire, met elkaar ver­
bonden en elkaar aanvullende deeltjes worden beschouwd.
Binnen de nudeaire natuurkunde besraat cominliiteit alleen
samen met cliscominliiteit. Deeltjes zijn tegelijkertijd afbreek­
baar en onverwoestbaar; energie en materie zijn onderling
uitwisselbaar; waarschijnlijkheids-patronen maken her
onmogelijk om precies re voorspellen of een deeltje op een
bepaalde plek nu wel ofniet besraat. De nucleaire wetenschap
houdt zich voornamelijk bezig met mogelijkheden en
tendensen. De oosters-mystieke lireratuur staat vol met
ogenschijnlijke paradoxen, die vaak in negatieve bewoor­
dingen worden uitgedrukt (neti, neti; nier dit, niet dat), in
een poging de paren van regengestelden ce overstijgen.
Hedendaagse natuurkundigen lijken tot de conclusie te zijn
gekomen dat geen enkele 'gebeurtenis' in het universum
volledig op zichzelf staat, maar verbonden is met bijna alle
andere gebeurtenissen. Volgens het principe van Mach
(van natuurkundige Ernst Mach) hangt de inertie van een
hemellichaam of systeem af van zijn interactie met de rest
van her universum. Dit principe heeft mogelijk tot Einsceins
scelling geleid dat de aanwezigheid van materie en energic
de ruimterijd 'ombuigen'. Je kum dit vergelijken met de
visie van de myscicus. Deze beschouwt her gehele univer­
sum als zijn objectieve lichaam, een conceptuele in plaacs
van een maceriele construccie die zich in her Bewusczijn
weerspiegelr, zonder hulp van buitenaf - en dus slechts een
refleccie - 'geesc-spul'.
334 Vrede en harmonic in her dagelijks leven
2 ) Een heel belangrijk gevolg van de stellingen van de
nieuwe nacuurkunde, die de wetenschap bovendien nog
dichter bij advaita brengt, is dat de kloof tussen her subject
en object, tussen de waarnemer en het waargenomen object
wordt overbrugd. Volgens de mysticus is het enige war er
bestaat een soorc relatie tussen het kennen van het kennen­
de (waarnemingsvermogen ofBewustzijn), het voortdurend
aanwezige Ene Subject - degene die kent en het gekende
zijn hier twee polen van een magnetisch veld en niet twee
van elkaar gescheiden tegengescelden.
De quantumtheorie zegt dat iedere scheiding tussen een
object-deeltje, een atoom of wat clan ook, enkel en alleen
een gedachteconstruccie is. Her is een geheel waarvan de
delen zelf weer sub-gehelen zijn en deze deeltjes kunnen
alleen maar worden ontdekc als de heelheid van het object is
vernietigd. Zo 'bestaac' een neuron niet uit een proton en
een elektron, maar de proton en het elektron 'ontstaan' als
her neutron wordt verniecigd.
Vergelijkbaar hiermee kun je zeggen dat het universum niec
is samengesteld uit miljoenen 'onderdelen' of objecten zoals
mensen, scerren, enzovoorts. Die scheiding vindt alleen
plaats in de ogen van de ogenschijnlijke waarnemer, iets wat
de mysticus altijd al begreep. Einstein zei dac binnen de
nieuwe natuurkunde het veld de enige werkelijkheid is en dat
er geen plaats is voor zowel veld als 'materie. Ieder ding­
gebeurrenis of gebeurcenis-ding bestaat slechts in relatie
met alle andere. En wat is de substructuur achter die veld en
zijn fysieke bestaan, ofuit wat voor 'spul' bestaat het bewust­
zijn van de mysricus nog meer? Het is hec totale potentieel
waarbinnen de rorale werkelijkheid verschijnt, waarin deel­
tjes spontaan geproduceerd en vernietigd of weer geabsor-
War-Is 335
beerd warden, waarin materie verschijnt en verdwijnt. Het
is de 'leegte' (eigenlijk de volheid of het Plenum) van de
Upanishads, de Tao of Chan, die we niet met de zintuigen
kunnen waarnemen, maar alleen intu!tief gewaar kunnen
zijn. Het is daarom de laatste, ondoordringbare barriere
tussen wetenschap en metafysica.
Het lijkt alsof deze kijk op het universum korte metten
maakt met de 'wet' van oorzaak en gevolg. Het zou echter
zomaar kunnen dat causaliteit slechts een manier van kijken
naar gebeurtenissen is. Een manier die de verschillende fasen
waarin je een gebeurtenis zou kunnen opdelen met elkaar
verbindt en ze niet gewoon als fasen ziet, maar als een ketting
van oorzaken en gevolgen. De enige, werkelijke gebeurtenis
die plaatsvindt, is de spontane manifestatie van de wereld
van verschijnselen. Stel er rijdt een trein uit een tunnel, dan
kun je zeggen dat de motor hiervan de oorzaak is en het
compartiment van de conducteur het effect. Een gebrek aan
regen betekent uiteindelijk de hongerdood voor een geiso­
leerde gemeenschap. Je kunt dit opbreken in een reeks oor­
zaken en gevolgen: gebrek aan regen veroorzaakt droogte,
droogte veroorzaakt hongersnood en hongersnood veroor­
zaakt de dood. Maar ik win (of verlies) geld omdat ik gok.
Kan het zo zijn dat ik voorbestemd ben om geld re winnen
(of te verliezen) en dat ik daarom gok? Causalireit of lots­
bestemming zijn slechts omschrijvingen van een gebeurtenis
die analytisch wordt opgedeeld in hapklare brokken. Zou
her nier beter zijn als we stoppen met het najagen van de
schaduw van de causaliteit en accepteren dat in dit lila alle
gebeurtenissen-dingen onderling met elkaar verbonden zijn?
We moeten wel tot de slotsom komen dat een eenheidsveld
het enige is dat bestaat. De 'veelheid aan dingen' zijn geen
336 Vrede en harmon ic in het dagelijks levcn
verschillende dingen of entiteiten, maar slechts afge­
leiden of vormen. De wijze Jnaneshwar weet het in zijn
Anubhavamrita heel poetisch te verwoorden wanneer hij
zegt dat toen Prakriti (gemanifesteerde energie) ontdekte
dat haar heer Purusha (het niet-gemanifesteerde Absolute)
zonder vorm was, ze zich schaamde omdat ze Hem met
miljoenen vormen bekleedde die ook nog eens voortdurend
veranderden. Of in de woorden van Zhuangzi:
'De kennis van de oude wijzen was volmaakt. Zo volmaakr
dat ze in het begin niet wisren· dat er dingen bestonden.
Dit is volmaakte kennis, er is niets aan toe re voegen. Ver­
volgens besefi:en ze dat er dingen waren, maar ze maakten
er nog geen onderscheid tussen. Daarna oordeelden ze nog
steeds niet over de dingen. Toen ze eenmaal oordelen
gingen vellen, werd de Tao vernietigd.'
***
Er zijn perioden in je leven waarop je 'niet in balans bent',
niet in de 'flow' zit. Misschien omdat je last hebt van een
afstompende, knagende hoofdpijn. Dan is er maar een ant­
woord mogelijk: neem een paar aspirines. Of je verveelt je
en je gaat een stuk wandelen, fitnessen, of naar je club. Maar
het is anders wanneer je last hebt van een afstompend en
knagend gevoel van onzekerheid, bezorgdheid en angst. Een
boek lezen helpt dan niet, door een' tijdschrift bladeren
evenmin en een spelletje patience ook al niet. Her gevoel
wordt alleen maar erger en de donkere wolk boven je hoofd
steeds grater. Je raakt bijna in paniek en zou willen dat er
zoiets als een anti-paniek-pil bestond.
War-Is 337
En die is er ook. Altijd voorhanden, precies in het huidige
moment. Probeer dit eens: ga ontspannen zitten, sluit je
ogeh en verbeeld je dat je gegrondvest bent in het Zel£ Je
doet helemaal niets. Komt er een gedachte op, clan bekijk je
haar, verder niets en dan gaat ze vanzelf weer weg. En weer
een: bekijk haar en ze verdwijnt. Blijf ontspannen. Omspan
bewust al je spieren en blijf ontspannen. Dit is geen moei­
lijke oefening zolang je haar niet ziet als een oefening die je
een bepaalde tijd moet volhouden. Vergeet de tijd en blijf
'gegrondvest in het Zelf'. Misschien doe je het drie of vijf
minuten, en wie weet verras je jezelf zo nu en dan als je
merkt dat je wel tien minuten of langer 'a.fwezig' was. Het
belangrijkste is dat de mentale moeheid is verdwenen.

Hee Sanskriet heeft een heel mooie uitdrukking voor

'gegrondvest blijven in her Zelf', namelijk: swa-stha. Dit
betekent letterlijk 'gegrondvest in het Zelf'. Zic gegrondvest
in het Zelf en je mentale moeheid verdwijnt.

338 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even


Vrede en harmonie zijn er alleen
als een mens zich in het huidige moment
bij anderen op zijn gemak voelt.
HOOFDSTUK 10
Pure Vreugde van Zijn
oen ik ongeveer twaalf jaar oud was, was ik dol op films
T waarin veel zwaardgevechten voorkwamen. De
beroemde sterren van deze 'actie-films' waren onder andere
Douglas Fairbanks Sr. en Jr. en andere beroemdheden.
lnmiddels ben ik al die films vergeten, op een na, die ik wel
nooit zal vergeten. Grappig genoeg herinner ik me niets van
de plot behalve dat er - natuurlijk - een held en een heldin
waren en dat er veel zwaardgevechten in voorkwamen. Maar
een scene herinner ik me wel heel levendig. Deze speelde
zich af in de woonkamer van de held, ik geloof een graaf
Het was een enorme kamer met een grate stenen haard
waarop een ijzeren plaat met de gegraveerde wapenspreuk
van de familie was bevestigd: 'Ook die gaat voorbij'. Op de
een of andere manier staan deze woorden ook in mijn
bewustzijn gegraveerd. Niets is voor altijd. Alles is onder­
hevig aan schepping en vernietiging, groei en verval.
De menselijke geese beschouwt verandering doorgaans als
een vorm van larerale ofhorizomale groei. Maar de ervaring
leert doorgaans dat groei veel meer een cirkelbeweging is en
plaatsvindt binnen de bestaande cydi van geboorte en dood,
schepping en ontbinding, de opkomst en het verval van
politieke systemen en beschavingen, en in her !even van
341
individuele mensen binnen de onvermijdelijke cycli van
geluk en ongeluk als gevolg van winst en verlies. Iedereen
kent deze cycli van goed en slecht, ups en downs - zo
worden ze in ieder geval door de geest beoordeeld. Maar de
geese weigert de onvermijdelijkheid van deze cycli te accep­
eeren. En die weigering zorgt voor frustratie en verdriet.
Deze frustratie en verdriee bedoelt de Boeddha wanneer hij
het heeft over her dukkha van samsara, her lijden in het
leven. Hij doelt niet op de pijn en vreugde in het moment.
Als we het bestaan van deze cydi accepteren, accepteren we
een gegeven dat bij het leven hoort- het is niet een of andere
'fatalistische' houding. Acceptatie van deze cycli van schep­
ping en vernietiging, winst en verlies wil eenvoudigweg
zeggen dat we ze beschouwen als een onvermijdelijk onder­
deel van het leven en dat we er niet mentaal in verwikkeld
raken. 'Oak dit gaat voorbij' is een heel goede levens­
houding, die veel onnodige frustraties voorkomt. Zelfs je
lichaamsenergie is onderhevig aan deze cycli. We weten alle­
maal dat we soms boordevol fysieke energie en mentale
levenslust zitten en heel creatief zijn, en dat we soms om de
een of andere onverklaarbare reden het gevoel hebben dat
we vastzitten en zowel fysiek als mentaal in de put zitten.
Het enige dat we kunnen doen is alle situaties accepteren en
beseffen dat ook dit voorbij gaat. Niet met de levensstroom
meegaan betekent onnodige frustraties.
Wei met de levensstroom meegaan wil niet zeggen dat je
ongevoelig en onverschillig bent voor wat het moment je
brengt. Hee is geen 'afstandelijkheid'. Hee wil gewoon
zeggen dae je volledig geniet van de vreugde van het moment,
juist omdat her niet eeuwig duurt. Hee betekent ook dat je
zo goed mogelijk omgaat met de pijn van het moment en
342 Vrede en harmonic in her dagelijks leven
ook dan weet dat het van voorbijgaande aard is. Met de
stroom meegaan betekent gewoonweg dat je geen pleziertjes
achterna jaagt en de onvermijdelijke pijn niet vermijdt.
Opmerkelijk is dat de vreugdevolle momenten veel meer
vreugde schenken en de pijnlijke momenten minder pijn
doen wanneer je het leven accepteert zoals het is en met de
stroom meegaat. Als je meegaat met de stroom ervaar je
innerlijke vrede en harmonie, genade en vanzelfsprekend­
heid. Misschien wordt dat bedoeld met 'vrede van God', de
pure Vreugde van Zijn.
Leraren hebben zoekers vele malen verteld dat Zelfrealisatie
niets anders is dan 'aanwezig zijn in het huidige moment'.
Let op dae je door de denkgeest niet verwikkeld raakt in wat
zich voordoet in het huidige moment. Dit duidt erop dat de
bemoeienis van de denkgeest in de horizontale tijd plaats­
vindt, waardoor de zoeker niet langer in het huidige moment
aanwezig is en War-Is in het huidige moment niet langer
accepteert. 'Aanwezig zijn in het huidige moment' betekent
ten diepste dat er geen besef van persoonlijk doenerschap is
en dat alles war zich voordoet in het huidige moment geac­
cepteerd wordt als de essentie van Zijn. Alleen ligt die idee
van persoonlijk doenerschap zo diep geworteld in hee ego,
dat de ego-geese altijd op zoek gaat naar een methode, naar
een 'hoe': hoe raak ik niee verwikkeld?
Interessant is dat Aldous Huxley op een gegeven moment
heel ge'interesseerd raakte in de geestelijke zoektocht. Hij
ging zelfs zover dat hij bepaalde middelen nam om 'de erva­
ring' te krijgen. Hij schreef een roman metals titel Eiland,
waarin een man aanspoelt op een afgelegen eiland, ver weg
van iedere vorm van beschaving. Als hij wakker wordt merkt
hij dat dit eiland anders is. Dan ziet hij de felgekleurde
Pure Vreugde van Zijn 343
 Jaag ik alrijd kortstondige plezierrjes na in de vorm van
papegaaien in de bomen, die allemaal krijsen: 'Opgelet:
eten, drinken, seks, lo!, opwinding en sensarie, waardoor ik
Hier en Nu. Opgelet: Hier en Nu.' Later komt hij erachter
alrijd in de toekomsc lijk te leven die nooit komt? Loop ik
dat de eilandbewoners hen deze woorden hadden geleerd,
altijd achrer iers aan wat ik niet heb maar anderen wel?
zodar ze er voortdurend aan herinnerd worden om in her
Denk ik echt dat mijn leven 'beter' wordt als ik nog meer
hier en nu te blijven. Bij zo'n merhode is het grote gevaar
heb van war ik al aan materiele spullen bezit? Waar is mijn
dar de herhaling van woorden - een mantra, om het even
passie voor her leven gebleven? Waar is die frisheid, die
welke - de geest kan afleiden van de berekenis van de
trilling, de tijd om van de eenvoudige dingen, van de
mantra, waardoor hij verwikkeld raakr in horizontale tijd!
wonderen van Gods schepping te genieten? Ben ik echt
gelukkiger dan mijn hond?
Het 'ik' dat betrokken raakt en niet meer in het moment is,
is slechts her 'ik' dat zichzelf als de doener ziet die handelt
Her is belangrijk dat je beseft dat je het leven niet in de hand
en de 'ander' beschouwt als de doener die zijn eigen hande­
hebr. Dat zwemmen tegen de levensstroom in je alleen maar
lingen verricht. De basis van betrokkenheid zijn de inter­
uitput en dar de roekomst nooit een onrsnapping uit her
menselijke relaries gebaseerd op relatief doenerschap. Het
heden kan zijn. Het is daarom belangrijk dar je nu onder­
enige war her ego grondvest in her huidige moment, is de
zoekt hoe de zaken ervoor staan. War wil ik her liefst in her
volledige acceptarie dat alle handelingen goddelijke gebeurte­
!even? Is dat niet vrede en harmonie als ankerpunt terwijl ik
nissen zijn en niet door wie dan ook worden uitgevoerd.
- omdat her niet anders kan - her leven onder ogen zie en
accepteer war het huidige moment me brengt? Laat ik in
Tijdens her leven van alledag moet een ding heel duidelijk
ieder geval eens nadenken over een frisse start. Is her mis­
zijn. Onze levens zijn individuele levens. Natuurlijk leven
schien niet het beste om met de stroom mee re varen? Orn
we in een bepaalde samenleving met zijn eigen regels en
wetten. Aan die sociale regels en wetten moeten we ons in her huidige moment aanwezig re zijn? Orn te doen war ik

houden, maar daarbinnen is ieder van ons zelf veranrwoor­
delijk voor de vrede en harmonie waarnaar hij ten diepste
verlangt in zijn leven.
in her huidige moment moet doen met her oog op de toe­
komst en dan de toekomsr haar beloop laar hebben (omdat
ik er sowieso nooir enige controle over heh gehad)?!

Her !even kan al genoeg problemen ge�en zonder dat wij er

Als individu moet je zelf bepalen war je verlangt van het
leven, war je de vervulling zal geven die je zoekt. Duidelijk nog war aan toevoegen door een negarieve houding, geba­
seerd op het dode verleden en toekomstige gebeurrenissen
is dar je over voldoende middelen moer beschikken voor de
basisbehoeften voedsel, kleding en onderdak. Maar als we die zich al dan niet kunnen voordoen. We beseffen niet
hoeveel dagelijks leed werkelijk onnodig is. We kunnen veel
ervan uirgaan dat deze aanwezig zijn, dan kun je jezelf af­
spanningen en stress die worden veroorzaakt door angst
vragen of je tevreden bent als je doet war je in het moment
voor war er in de toekomst kan gebeuren voorkomen door
kunt doen om in je bescheiden behoeften te voorzien.

Pure Vreugde van Zijn 345

344 Vrede en harmonie in hec dagelijks !even
meer aandacht voor her huidige moment. We dienen een­
voudigweg ce beseffen dac we de 'toekomsc' als zodanig niec
in de hand hebben. Als we in het huidige moment doen wat
we kunnen doen (en voor het gemak aannemen dac zoiecs
als een vrije wil bescaat), heeft her geen enkele zin om je te
lacen beheersen door ongeruscheid, spanningen, angscen en
bezorgdheid.
Doorgaans hebben we ook geen idee hoeveel leed we onszelf
aandoen doordat we vergeten dat het verleden dood is en we
maar blijven nadenken over hoe het had kunnen zijn!
Verdriet, verbitcering, haac, klagen, schuld, spijt ... het is
allemaal volledig gebaseerd op het concept van een dood
verleden en op her concept van persoonlijk doenerschap.
Her enige, duidelijk zichtbare verschil tussen een wijze en
een gemiddeld mens bevindt zich op die niveau. Terwijl de
gewone mens het grootste dee! van de tijd gebukt gaat onder
het dode verleden en de onzekere toekomst, leeft de wijze in
het huidige moment. Hij gaat er volledig vanuic dat er niets
kan gebeuren dat niet Gods wil is - en niemand zal ooit
weten wat Gods wil is. Daarom sjouwt hij geen schuld- en
schaamtegevoelens met zich mee en heeft hij geen haat- en
kwade gevoelens voor anderen. Die maakt de weg vrij voor
de pure Vreugde van Zijn.
In het dagelijks leven zijn we vaak gefrustreerd omdat we
onze woede of gulzigheid niet in de hand hebben. Maar ook
een wijze kan best vaak kwaad worden of zich te goed doen
aan een rijke maaltijd. Als er boosheid opkomt, clan reage­
ren de hersenen overeenkomstig de natuurlijke program­
mering van het lichaam-geest instrument op een bepaalde
gebeurtenis. Diezelfde gebeurtenis kan bij een ander in
3 46 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
plaats van boosheid angst of mededogen oproepen, over­
eenkomstig zijn of haar programmering.
Hee belangrijksce verschil cussen de reacties van een wijze en
een gemiddeld mens is dat de wijze de woede of angst die
opkomc in hetmomentwaarneemt. Hij raakt er in tegenstel­
ling tot de gewone mens niet persoonlijk in verwikkeld. H�c
ene moment is de wijze boos, maar het volgende laat hij zich
alweer vermaken of toont hij een grooc mededogen. De
wijze reageert dus niet vanuit persoonlijk doenerschap op
de natuurlijke of biologische reacties in het lichaam. Het
ene moment is er boosheid, het volgende mededogen, er is
geen persoonlijke betrokkenheid bij die boosheid, geen
verlangen om deze te beheersen en ook geen frustratie als hij
er in de horizontale tijd geen controle over heeft.
We hebben allemaal weleens ervaren dat overgave aan het
huidige moment, accepteren Wat-IS in het huidige moment
zonder enige innerlijke weerstand, een plotseling, bijna tast­
baar gevoel van ontspanning teweegbrengt in een tot het
uiterste gespannen acmosfeer. Het woord 'overgave' heeft
voor velen een negacieve bijklank, omdac het wordt geasso­
cieerd met een nederlaag en een gebrek aan ruggengraat.
Maar in werkelijkheid is je echt overgeven een overgave aan
her huidige moment, een diepe aanvaarding van Wat-Is in
het moment zelf, als iecs dat nooit andi:;rs had kunnen zijn.
Aanvaarding van War-Is in het huidige moment betekent
niet dat je je al je levensomstandigheden laat welgevallen,
zonder er iets op uit te doen. Overgave betekent eenvoudig
de rancune overdragen aan her huidige moment: meebe­
wegen met de stroom van het leven in plaats van ertegenin
te gaan. Je werkelijk overgeven wil zeggen dat je alle negativi-
Pure Vreugde van Zijn 347
teit loslaat in het huidige moment. Die is een innerlijke aan­
gelegenheid - je kunt nog alcijd handelen zoals je denkt dat
je gegeven de omscandigheden moet handelen. De dingen
veranderen voortdurend.
Geen weerstand bieden wil dus niet zeggen dat je niets doer.
Die is zelfs de basis van oosterse vechtsporten: je geeft mee
om te overwinnen. De wijze term wu wei komt uit het
tao'isme. Vrij vertaald becekent her zoiets als 'handelen
zonder te handelen'. Die heeft niets re maken met inaccivi­
teit die veroorzaakt wordt door besluiteloosheid, lethargie
of angst. Hee gaat hier over 'niet-handelen', waarbij het ego
niet betrokken is. Er wordt mee bedoeld dat handelingen
niet worden uitgevoerd door een geconditioneerde geest en
een gespannen lichaam, maar dac her volledig natuurlijke
handelingen zijn die helemaal samenvallen met her huidige
moment. Misschien is dit ook de ware betekenis achter de
mooie uitspraak van Jezus: 'Kijk eens naar de lelies in het
veld, kijk hoe ze groeien. Ze werken niet en ze weven niet.'
Er zijn verhalen over ter dood veroordeelde gevangenen die
wachcen op hun terechtstelling en plotseling een onver­
klaarbare vreugde en vrede ervaren. Er zijn ook verhalen
bekend over mensen in Hitlers concentratiekampen, die in
de rij naar de gaskamer plotseling in luid gelach uitbarsten.
Ze maakcen grappen mec de bewakers die natuurlijk dachten
dac ze gek van de spanning waren geworden, maar die coch
ook iecs van een wonderbaarlijke overgave aan het huidige
moment herkenden. Deze mensen waren niet langer bang
voor de dood omdat ze al aan het huidige moment waren
gestorven. Zij hadden zich overgegeven aan her huidige
moment. Bewusczijn bevrijdde zichzelf van de begrenzingen
van een driedimensionaal menselijk object.
348 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even
***
Inceressant genoeg zijn alle ideologische concepten nood­
zakelijkerwijs gebaseerd op psychologische cijd, of her nu
een religieus systeem is zoals van de Taliban, of een politiek
concept zoals her socialisme of communisme. Die komt
doordat de concepcen gebaseerd zijn op de impliciete
aanname dat dit zogenaamde 'hoogste goed voor de gemeen­
schap' in een denkbeeldige toekomst beschikbaar zal zijn,
dat er met behulp van denkbeeldige middelen een denk­
beeldig toekomstig doe! wordc bereikt.
Naar schatting zijn er door het communisme in Rusland,.
China en enkele andere landen meer clan vijftig miljoen
mensen gemarteld en vermoord. Dit alles met als doel: het
scheppen van een becere wereld in de toekomst. Orn deze
reden vroegen leraren als Ramana Maharshi mensen die
vragen stelden over deze nationale en incernationale 'zaken'
vaak om in her heden ce blijven, om te doen wat ze nu
wilden doen en de nacionale en internationale zaken over te
laten aan de Schepper die de wereld heeft geschapen!
Voor een mens met een beperkte levensduur is het vaak
lastig om in het huidige moment ce leven. Maar eigenlijk
weec hij helemaal niecs van de toekomst waarin hij het
grootste dee! van zijn !even in angst en heven leefc. Hij
beseft niet dat een plocseling succes of materieel voordeel,
om maar iets te noemen, niec datgene kan en zal brengen
waarnaar hij op dit moment het meest verlangt: vrede en
harmonic in zijn leven. Plotselinge rijkdom zal zijn gecon­
dicioneerde manier van !even met her bijbehorende leed, de
schuldgevoelens, vijandigheid en wrok naar anderen toe
niet veranderen.
Pure Vreugde van Zijn 349
Vrede, tevredenheid en harmonie kunnen alleen maar in het
huidige moment aanwezig zijn wanneer we volledig besef­
fen dat, in de woorden van de Boeddha, 'Dingen gebeuren,
handelingen worden verricht, maar er is niemand die iets
doet.' Vrede en harmonie zijn er wanneer de geest niet
voortdurend op zoek is naar tekortkomingen, met als gevolg
schuld- en schaamtegevoelens ten aanzien van zichzelf en
haat en boze gevoelens voor anderen. Vrede en harmonie
zijn aanwezig als de mens zich in het huidige moment op
zijn gemak kan voelen bij anderen. Dit betekent dat hij alles
wat er gebeurt in het huidige moment op een onpersoon­
lijke manier kan waarnemen en beschouwen als goddelijke
gebeurtenissen: de pure Vreugde van Zijn.
We beschouwen 'tijd' bijna altijd als een objectief gegeven,
hoewel her overduidelijk is dat ruimtetijd niet een of ander
ding is. De volgende uitspraak van Augustinus (Bekente­
nissen, Boek XI) sluit hier mooi op aan:
'Ik meet de tijd in mijn eigen geesr. Ik moet mijn geest niet
laten beweren dat tijd een objectief gegeven is. En ik moet
me niet door mijn geest laten belemmeren vanwege alle
verschillende ideeen en indrukken die erin verblijven. Ik
zeg dus dat ik de tijd meet in mijn eigen geest. Want alles
war er gebeurt, laat een indruk achter en deze indruk blijft
nadar het ding zelf allang is verdwenen. Ik meet de indruk,
dat doe ik in her heden, niet her ding zelf dat de indruk
maakt terwijl her zich voordoe en vervolgens in her ver­
leden verdwijnt ...'
In feite creeert de geest tijd met drie van zijn hoedanig­
heden: verwachtingen scheppen, aandachtig zijn, herinne­
ringen ophalen. Als we het functioneren van onze geest
350 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
onderzoeken, zien we dat we ons alleen bewust zijn van het
verleden, van dingen uit het verleden. De geest bestaat uit
een stroom van gedachten, een stroom van gebeurtenissen
van verleden naar toekomst, uit herinneringen aan het ver­
leden en verwachtingen over de toekomst. Hierdoor wordt
het huidige moment altijd buitengesloten.
De toestand van de geest kun je vergelijken met een klepel
die voortdurend achteruit het verleden in en vooruit de
toekomst in zwaait en het belangrijkste moment, het heden,
buitensluit. Maar alleen in het huidige moment leef je echt.
Als je altijd maar bezig bent met geluk in de toekomst of
gelukkige. herinneringen uit het verleden, dan mis je het
echte geluk van her huidige moment. Het echte geluk of de
echte vreugde over wat zich in het huidige moment voor­
doet, gaat verloren door gedachten over een soortgelijke
vreugde in het verleden of in de toekomst. Op het moment
dat de gedachte 'dit is het leven wat ik wil' de kop opsteekt,
is de vreugde die aanleiding was voor de gedachte al ver­
dwenen. Echt geluk, echte vrede of vreugde in her moment,
ligt in het interval tussen twee gedachten. De focus op deze
intervallen, op verblijven in IK BEN, is de echte vreugde
van meditatie.
Geestelijk zoekers zijn vaak nogal nieuwsgierig naar het
leven van iemand die ontwaakt is. Hoe leeft een wijze die is
gegrondvest in het huidige moment iijn leven? De wijze
leeft zijn leven vanuit het diepe besef dat het leven zichzelf
leeft door zijn lichaam en door dat van alle andere levende
wezens in dit universum. De wijze ervaart her leven net als
ieder ander, alleen weet hij dat er niemand is die iets ervaart.
Pure Vreugde van Zijn 351
De wijze leeft zijn leven vanuit de vaste overtuiging dat 'hij',
'jij' en verder iedereen golven zijn die alleen als golf van
elkaar gescheiden zijn, maar in wezen voortdurend oprijzen
uit en terugvallen in een groce oceaan van Zijn. Hij weet dae
een scille geese een Werkelijkheid ervaarc die een is, zonder
de afgescheidenheid van de wereld van verschijnselen. Hij
heeft de diepe leegee en scilte omarmd. Hij gaae mee mec de
levensstroom. Doorgaans is hij vrij van angst, zorgen en
frustratie.
De wijze antwoorde als zijn naam gei:oepen wordt, maar hij
weet dac 'Dae' wac antwoordt Bewusezijn is, want dat is alles
wat er is. Hij vindt her prima dat de wereld hem vergeren is.
De wijze leeft zijn leven. Hij neemt het leven waar terwijl
hee zich voltrekt en is zich er constant van bewust dat ver­
leden en coekomse abscraccies zijn en dac dit moment de
enige Werkelijkheid is. De wijze leeft voluic, accepteert alle
ervaringen en wordt niet belemmerd door de denkgeesc,
alsof hij 'vers fruit in een bodemloze mand scopt'.
Hij helpt iedereen die voor hulp bij hem komt, maar mensen
lijken nauwelijks te merken dat hij bestaat. Het lijkt alsof hij
goedheid en vriendelijkheid de wereld instrooit zonder her
tegen iemand op te nemen.
De wijze leeft zijn leven, doer geestelijke oefeningen als de
behoefte opkome, in de wetenschap dat die vanzelf weer een
keer ophoudt.
De wijze leeft: in de wereld van goed en kwaad, zonder in
cermen van goed en kwaad ee denken. Hij is vriendelijk
eegen vriendelijke en onvriendelijke mensen. Hij is trouw
352 Vrede en harmonie in her dagelijks leven
aan trouwe en erouweloze mensen. De wijze leeft zijn leven
als een bewuste maar passieve getuige van de wonderbaar­
lijke ontvouwing van de wereld van verschijnselen in al zijn
unieke verschijningsvormen en alledaagsheid.
Wat iemand als Ramakrishna Paramahamsa over dit aspect
van het leven, over het leven van een wijze zegt, is heel
interessant. Dit is hee verhaal van iemand die veel eijd in
Ramakrishna's gezelschap doorbrache:
'We hebben de hele dag heeriijk zitten luisteren naar
klassieke muziek en hymnen over de mystieke eenheid
gezongen. Nu her hcilige schemeruur aanbreekc op ent de
Groce Zwaan (Paramahamsa) zijn ogen wijd, nadac hij
uren in stiltc in de oceaan van genade heefc gezwommcn.
Hij onthulc de zeldzamc juwelen uit zijn schatkamer vol
geheimen over het geescclijk pad, het pad dat niec allecn
naar God leidt, maar zich ook volledig in God oncvouwt.
Ramakrishna: ALsje ontwaakt in de Uiteindelijke Werke­
lijkheid die meteen ook het Absolute Zijn, Absoluut Bewust­
zijn en Absolute Gelukzaligheid is, verdwijnen alle sociale en
religieuze verplichtingen. Niet omdat je ongevoelig of lui
wordt, maar omdat alle verplichtingen spontaan worden
vervuld door de levende kracht van de Waarheid. Deze werkt
onzichtbaar door het subtiele lichaam van de ontwaaktf? mens
die een volmaakt goddelijk instrument wordt. Iederf? eel van
het lichaam, ieder straaftje gewaarzijn wordt moeiteloos door­
drongen, samadhi heet dit binnen de yoga-traditie. Deze vol­
ledige samadhi hoeft zich niet in een bepaalde trancetoestand
uit te drukken. Het is zuiver ontwaken (Gewaarzijn].
Deze realisatie hoe.ft evenmin in woorden, liederen ofcere­
moniele erediensten tot uitdrukking te komen ( . .) Neem de
bij bijvoorbeeld. Eerst cirkelt hij luid zoemend boven een
.Pure Vreugde van Zijn 353
 bloem, maar uiteindelijk zit hij stil in het binnenste van de
geurende bloesem. Dit is de toegangspoort tot samadhi.
Maar de oprechte beoefenaar [die in wezen nooic beoe­
fenc] wijst de waardevolle oefeningen binnen zijn traditie
nooit vroegtijdig af De dagelijkse gebeden, ceremoniele ere­
diensten, bestudering van en zingen uit de heilige geschriften,
stilte-meditatie en onbaatzuchtige hulp voorzien in defjsieke
en geestelijke behoeften van mensen. De oprechte leerling ver­
blijft in een voortdurende toestand van innerlijke en uiterlji ke
pelgrimage tot hij het ene doe! van de ware pelgrim bereikt:
volledig Godsbewustzijn, volledig ontwaken als Waarheid
[hec Ulcieme Inzichc]. Alr hij onomkeerbaar de oceaan van
Zijn-Bewustzijn-Geiukzaligheid is ingedoken, die oneindige
zee van Sat-Chit-Ananda, betekent dit niet dat held.ere filo­
sofische redeneringen en vastberaden geestelijke oefeningen
volledig ophouden. Aileen zijn ze nu een bron van grote vreugde
in plaats van dogma's en word.en vol mededogen gedaan in
plaats van heel gedisciplineerd. Ook de bij voelt zich afen toe
wat zwakjes, al bevindt hij zich volledig verzonken in het
hart van de lotus.
Extatische liefde voor God, alr hart en hoofd zijn versmol­
ten door het hartstochtelijke verlangen naar Waarheid, is het
enige essentiele element in het proces van ontwaken. De God­
delijke Aanwezigheid, hoe iemand die ook ervaart en beleeft,
is in ieder van ons en werkt door ieder van ons. Wie is er dan
nog een 'echte geliefde'? Degene wiens gewaarzijn volledig
gericht is op God, ontwaakt volledig in God. Maar dit ont­
waken is niet mogelijk zolang de geest voortdurend wordt
afreleid van de Waarheid door te volharden in gangbaar ego­
centrisme, door instinctief naar persoonlijke genoegdoening te
blijven zoeken. Goddelijke Genatk, de helende en verlichten­
tk energie die onophoudelijk neerdaait in de menselijke geest,
in hart en ziel, kan niet opgenomen ofgeassimileerd wortkn
354 V rede en harmonie in hec dagelijks leven
door de steile rots van persoonlijke belangen en persoonlijke
belangrijkheid. Het kostbare, ievengevende water pareit van
tk hoogvlakte van het Ego naar beneden zonder ooit in de
harde, onvruchtbare aarde door te dringen. God is heel ver
verwijderd van de geest die wordt bezeten door het conven­
tionele. Het is heel moeilijk om de versnipperde geest te vereni­
gen wanneer deze zich uit gewoonte identificeert met de
egocentrische structuren [wil of idee van persoonlijk doener­
schap].
Obsessief gewaarzijn van jezelf [zelfbewusrzijn], zowel
collectiif als individueel is een a�tomatisme, een mechani­
sche functie. God is de enige levende aanwezigheid in ons, de
enige echte gelukzaligheid en vrijheid De goddelijke Natuur,
ons enige, diepste wezen, hee.ft niets van doen met het bekrom­
pen zelfbelang of het beperkte zelfbewustzijn. De Goddelijke
Natuur kan in het dagelijks !even gerealiseerd en volledig
geleefd worden door een van de vele onthulde paden te volgen.
ledere integrale overdracht van de heilige wijsheid en alle con­
templatieve oefeningen die de test van de tijd hebben door­
staan, zijn waarachtig- 'waarachtig'in de zin van authentiek,
ze dragen allemaal dezelfde heilige vruchten.
Het doe! is het platte dak van het huis, daar heb je een
onbelemmerd uitzicht over het omringende land Je bereikt
dit hoogste punt door de stenen of houten trap, de bamboe- of
touwladder te beklimmen. Je kunt ook in een boom naast het
huis klimmen en via de takken het dak op klauteren. Zorg in
ieder geval dat je er komt. Dan zul je d�idelijk zien dat de
onvoorstelbare verscheidenheid aan gebeden en meditaties
allemaai naar hetzelfde doe/ leiden, naar hetzelfde panorami­
sche uitzicht, hetzelfde tijdloos gewaarzijn.
Je zult zeker misvattingen en bijgelovig gedrag ontdekken
binnen de verschillende religieuze tradities omdat ze niet
naar behoren worden uitgevoerd Nau en? led.ere menselijke
Pure Vreugde van Zijn
 poging bevat onvermijdelijk Jouten of berust op een beperkt
inzicht. Zulke vervormingen zieje natuurlijk maar zelden in
je eigen benadering, omdat iedereen er heel koppig van uitgaat
dat zijn eigen horloge de juist tijd aangeeft. Het is onmogelijk
om je eigen sociale ofreligieuze bagage volledig te zuiveren,
maar alsje volhoudt, puur uit verlangen naar God, uit liefde
voor de Waarheid, dan /ossen deze onvermijdelijke beperkin­
gen gaandeweg op. Liejhebben om het liefhebben is alles wat
nodig is. Eenmaal ondergedompeld in doelloze liefde ervaarje
ieder moment de enorme, vanzelfiprekende aantrekkings­
kracht van de Goddelijke Aanwezigheid. Deze aanwezigheid
is de innerlijke gids die we als geweten, intellect, intui"tie,
zintuiglijke waarneming en verlangen door ons heen voelen
stromen. Alleen de Goddelijke Aanwezigheid wekt het
verlangen in ons hart, zet de geest aan tot zoeken, ontspant
ons lichaam en verlicht onze zieL God ziet alles omdat God
alles vormt. Daarom ook zoekt alles naar God (. . .) God is
allesomvattende Eenheid, ook al zijn de namen, aspecten en
verschijningsvormen van deze Eenheid niet te tellen [de schit­
terende verscheidenheid van Gods schepping].
Wie zijn we? Wie ben ikr Dit alles is de Grote Moeder.
Zolangje Haar Werkellj'kheid niet herkent, kunje volhouden
dat 'ik handei' en dat 'ik ben: Behalve Haar Kracht en Haar
Vreugde is er verder helemaal niets in jou. Ze manifesteert
zich zelfi als het beperkte ego en zijn geringste verlangen.
De meester kijkt ons lang aan, amuseert zich met onze
verwonderde blikken en lacht als een kind.'
Jammer genoeg beseffen veel mensen niet dat ontspanning
in her dagelijks leven heel belangrijk is. Bij het woord alleen
al denken veel mensen aan een of andere oefening, yoga of
iets dergelijks, die ze dagelijks moeten doen. In wezen zijn
356 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
er drie soorten ontspanning: lichamelijke, mentale en crans­
cendente. Voor geen van drie heh je een methode nodig.
Lichamelijke ontspanning houdt in dat je de spanning die
op een of andere manier in je lichaam is geslopen, bewust
loslaat. Als een patient in de stoel van de tandarts gaat zitten,
wordt hij gespannen, waarop de tandarrs vraagt of hij zich
wil ontspannen. In zo'n geval hoefje alleen maar bewust alle
spieren in je lichaam tegelijkerrijd te ontspannen. In feite is
dit de basis van de beroemde shavasana: ga liggen en laat
bewust de spanning in je spiereri los. Soms zegt men dat je
geleidelijk van her ene deel van je lichaam naar het andere
moet gaan en je spieren in alle afzonderlijke delen moet ont­
spannen. Maar veel mensen hebben ervaren dat een duide­
lijke opdracht, alle spieren in je lichaam in een keer
ontspannen, heel goed werkt. 'Laat alles gaan,' moesr de
tandarts zijn patient toeschreeuwen voor deze zich eindelijk
kon ontspannen.
De grate voordelen van lichamelijke ontspanning merk je
niet zo zeer terwijl je liggend de shavasana doer. Je ervaart ze
veel meer als je, waar je ook bent en wat je ook doet, even
stopt, bewust je hele lichaam ontspant en dan weer ont­
spannen doorgaat met waar je mee bezig was. Of als je een
minuut de rijd neemt tussen twee klussen door en je bewusc
ontspant. Je zult al snel merken dat je je gewone werk kum
doen zonder gespannen te raken. Je hoeft jezelf er alleen
maar even aan te herinneren om te ontspannen.
Wij mensen beschikken over een uniek, ingebouwd ont­
spanningsmechanisme. De mens is het enige dier dat !ache
en voluit kan lachen. Lachen, ook als je het bewust opwekt,
is emotioneel bevredigend, heeft belangrijke fysiologische
Pure Vreugde van Zijn 357
voordelen en her ontspant. Lachen beginr met een diepe
inademing gevolgd door een ritmische uitademing waarbij
we het middenrif gebruiken, de grote spiermassa in ons
lichaam die de buikholte van de borstkas scheidt. Her com­
penseert de druk in beide holtes, stimuleert de bloeds­
omloop en masseert de organen. Medisch deskundigen
beschrijven vier manieren van lachen die goed voor ons zijn
(mensen met hart- of longproblemen of een hoge bloed­
druk moeten voorzichtig zijn): a) 'de voorgeschreven lach',
deze begint met een glimlach en wordt een beschaafde lach
waarbij niet echt op de ademhaling wordt gelet; b) de
'duivenlach', een diepere inademing en met gesloten mond
maak je lachgeluiden die op het koeren van een duif lijken.
Dit is een inwendige Jach en heeft zijn eigen voordelen;
c) de 'geluidloze lach', deze is het moeilijkst om aan te leren,
maar heel effectie£ Adem diep in, open je mond, steek je
tong uit en laat de lach komen, maar wel zonder geluid!
Na een inademing kun je zo lang mogelijk uitademen
terwijl her middenrif ritmisch schokt. Dit ' inwendige
joggen' is energiek en uitputtend; d) de 'buiklach', deze is te
vergelijken met de stille lach, maar nu lach je hardop,
waarbij je zelfs over de vloer kunt rollen of dubbelklappen.
Hiervoor moet je meerdere malen inademen, en deze lach
kan zo lang duren als je wilt.
Mentale ontspanning, de afwezigheid van gedachten, is iets
heel anders clan bewusce lichamelijke ontspanning. Memale
ontspanning bevrijdt je van conditioneringen. Je kunt zelf
eenvoudig merken dat er een stiltemoment is cussen gedach­
ten in, dat volledig losstaat van het denkproces. Dir interval,
dit stiltemoment, heeft niets met tijd te maken en zorgc
voor een enorme ontspanning wanneer je hec bewust gewaar
bent. Je kunr je in je dagelijks leven onder alle omstandig-
358 Vrede en harmonie in her dagelijks !even
heden op deze tussenruimte rich ten, ook al is het maar kort.
Misschien zijn er meditatiegoeroes die vinden dat je de
gerichtheid op deze tussenruimte geen meditatie mag
noemen, maar als je je gedurende de dag op de ruimte
tussen gedachten kum richten, zul je aan het eind van de
dag plotseling beseffen dat je veel minder moe bent en
behoorlijk wat energie over hebt voor de rest van de avond.
In de ruimte tussen de gedachten wordt de geest 'stil'. De
geest heeft zichzelf leeggemaakt van zijn inhoud en is hier­
door 'onbezet' of stil en zich ini:ens gewaar van War-Is in
het moment. Deze stille geest is zich wel bewusc van de
gedachcenstroom in de bewuste geese, maar hij neemt geen
dee/ aan het denken. Hij maakt geen onderscheid tussen
gedachten en labelt ze niet als goed of slecht en meer of
minder belangrijk. Hee onmiddellijke gevolg van een stille
geese in het dagelijks leven is dat psychologische problemen
hun betekenis lijken te verliezen en mogelijk helemaal
oplossen. Belangrijker is misschien nog dat de stille geese
ruim baan maakc voor creatieve en intultieve irnpulsen.
Behalve dat psychologische problernen verdwijnen, komen
er mogelijk ook oplossingen voor imellecruele en zelfs
praktische problemen.
Er bescaat nog een soon ontspanning. Deze is niet lichame­
lijk of mentaal en kan ook niet verworven worden. Zij kan
het resultaat zijn van het diepe inziclit dat de individuele
entiteit, het 'ik' tegenover de 'ander', in werkelijkheid niec
bestaat. lemand ziet clan in dat de miljarden mensen geen
individuele wil, keuze-, beslissings- of handelingsvrijheid
hebben. Hij beseft dat zij slechts uniek geprogrammeerde
instrumenten zijn waardoorheen de Bron, Oorspronkelijke
Energie, Bewustzijn of God werkzaam is en datgene laat
Pure Vreugde van Zijn 359
gebeuren wat overeenkomstig de zogenaamde natuurwer of
universele wet hoorc te gebeuren. De volledige acceptatie
van die concept, dat je aan je eigen ervaringen kunr roetsen,
resulteerr in de volledige acceptatie van War-Is als Gods wil.
Dit zorgt voor echte ontspanning van het lichaam-geest
organisme, wat weer leidt tot verlithcing of Zelfrealisatie.
De fictieve ego-enriteit-doener geeft zich volledig over aan
de noumenale Bron. Die kun je transcendence ontspanning
noemen, de pure Vreugde van Zijn.

360 Vrede en harmonic in hct dagelijks levcn


Watje op een bepaald moment denkt te moeten doen,
is precies wat God wil datje denkt en doet.
HOOFDSTUK II
Zelfrealisatie in het dagelijks leven
iep vanbinnen voelt de mens zich onontkoombaar
D aangetrokken tot iets goddelijks, iets voorbij het
gebruikelijke plezier en verdriet. De 17e-eeuwse heilige
Tukaram leefde in de Indiase staat Maharashtra. Hij is een
goed voorbeeld van een gekweld rnens, die volkomen was
vastgelopen in de oppervlakkige geneugten van het leven en
verscheurende ellende die onlosrnakelijk verbonden is met
voorbijgaande pleziertjes en die samen de basis van het
leven vormen. Tukararn schreef bijna vijfduizend abhanga's
(verzen), die spontaan uit zijn gekwelde ziel stroornden. In
deze abhanga's gaf hij woorden aan zijn lijden. In een van
hen schrijft hij: 'Hoeveel heb ik niet geleden, 0 God! Als al
rnijn leed op een rots zou vallen, zou deze in stukken
breken.' Hij was zich bewust van wat hij zijn zonden en
deugden noernde: 'Met rnijn lichaarn, spraak en geest heb
ik veel slechte dingen gedaan( ...) Haat, verraad, arrogantie,
overspel en nog veel rneer zonden heh ik begaan.' Hij bad
God hem niet te verlaten. 'U bent een oceaan van mede­
dogen', zei hij en bad orn leiding en dat hij niet afhankelijk
zou worden van onechte goeroes omdat hij, jammerde hij,
'niets dan arroganrie tegenkwarn in de huizen van geleerden'.
Tukaram ging er helemaal van uit dat hij als mens een
visioen van God zou kunnen krijgen. Hij spande zich tot
het uiterste in en probeerde een aantal methoden, maar her
mocht allemaal niet baten. Hij werd steeds rnoedelozer en
op een gegeven moment besloot hij zelfmoord te plegen.
Uiteindelijk wierp zijn verschrikkelijke martelgang vruchten
af Net als bij veel andere myscici werd de diepe duisternis
van zijn ziel plotseling verlicht door een heldere verlichting
van het Zelf In een abhanga beschrijft hij de coestand van
Zelfrealisatie: 'Als ik Gods gezicht aanschouw, word ik
gezegend met oneindige verrukking. Mijn geese richt zich
volledig op het visioen, mijn handen pakken zijn voeten
scevig vast en al her verzameld leed verdwijnt plotseling om
plaats te maken voor een grote gelukzaligheid.'
Hij besefte echcer al snel dat alle visioenen slechts ver­
schijningen in Bewustzijn zijn. Hij beschrijft zijn ultieme
ervaring waarbij ieder onderscheid tussen God en de aan­
bidder volledig verdwenen zijn als volgt: 'Ik beviel van
mijzelf en kwam uit mijn eigen baarmoeder. Tuka kijkt
overal om zich heen en ziet alleen nog maar Zichzelf (. .. )
God is de Gever en God is zelf Degene die geniec.' De essen­
tie van bhakci is plotseling veranderd in onvervalst jnana.
Zelfrealisatie is het besef dac de bron van al het geluk de
Bron in jou, het Zelf, is en dus niet een object buiten je
waarvan je dacht dac het je geluk zou schenken. Het voor­
werp buiten je heeft je slechts voor even ceruggebracht bij
het innerlijk Zelf en zo het geluk in het moment ontstoken.
Bij Zelfrealisacie hen je voor geluk niet langer afhankelijk
van objecten buiten je. Dan besef je dat uiterlijke objecten
slechts een plezierig gevoel opwekken dat voorckomt uit de
basale vrede en gelijkmoedigheid van het Zelf
364 Vrcdc en harmonic in bee dagelijks !even
De zoeker zoekt de? 'meester-sleutel' die toegang geeft tot
het Ultieme lnzicht. Die sleutel bestaat gewoon hieruit:
vanuit het standpunt van de fictieve, individuele enciceit
houden de problemen nooit op; vanuit het standpum van
het totale functioneren van de wereld van verschijnselen
ontstaan er nooit problemen. Dit komt doordat Bewustzijn
het enige is wat bestaat. Al het andere is slechts een verschij­
ningsvorm, ook de fictieve, individuele entiteit met een wil
of idee van persoonlijk doenerschap. Werkelijk inzicht is
onpersoonlijk, noumenaal. We kunnen alleen maar het
inzicht ZIJN.
De beroernde goochelaar en boeienkoning Houdini had een
act die bekend staat als zijn meesterwerk. Hij werd volledig
geboeid in een dichtgebonden juten zak gestopt of op een
andere manier vastgeketend, en kon zichzelf binnen enkele
seconden bevrijden. Maar een keer, in lcalie, zat hij uren­
lang vast in een gevangenis. Toen hij er eindelijk doodmoe
en gefrustreerd uicgelaten werd, was hij woedend en vol
venijn zei hij: 'Niet eedijk, helemaal niet eerlijk. Ze hebben
me voor de gek gehouden. Ze hebben me erin geluisd.
Ondanks mijn urenlange inspanningen, lukte het me niet.
En nu merk ik dat de deur nooit op slot heeft gezeten!'
De deur naar het Ulcieme lnzicht zit nooit op slot. Het pro­
bleem is dat de zoeker naar de meester-sleutel op zoek is.
Onderweg naar die Ulcieme lnzicht ...: 'Ultiem lnzichc' wil
zeggen dat je geen enkele vraag meer hebe - is de uiteinde­
lijke vraag die elke dag terugkomt: hoe ziet mijn dagelijks
!even eruit als er eigenlijk helemaal niets gebeurt en de
wereld van verschijnselen slechts een luchtspiegeling of een
geluid is dat uiteindelijk weer samenvalt met zijn Bron?
Zelfrealisatic in hec dagelijks lcvcn 365
 Nisargadatta Maharaj vercelde regelmacig dat her leven net
een droom of een roneelstuk is, waarin de verschillende
auteurs hun respectievelijke rollen spelen rerwijl ze zich
altijd wel enigszins bewust blijven van hun ware identiteit.
De steracteur die de rol van de koning speelt, vergeet nooit
dat hij in het echte leven een pauper is. In het dagelijks
leven moeten we gewoon onze rol spelen en accepteren wat
het leven brengt overeenkomscig het grote plan van het
totale functioneren van de wereld van verschijnselen.
J den entiteit is. Her gevolg is dat er honderden zoekers zijn
Het enige war er van je verwacht wordt - en alles wat je kunt
doen - is dat je in overeenstemming leeft met je aangeboren
natuur, overeenkomstig de programmering in her psycho­
somatische apparaat. Laat her diepe inzicht in onze ware
natuur de in haar ogen noodzakdijke veranderingen teweeg­
brengen, zonder je eigen wil op te leggen. Iedere poging om
je aangeboren natuur te beheersen leidt alleen maar tot
onderdrukking en de bijbehorende nadelige gevolgen.
We hoeven in ons dagelijks leven alleen maar waar te nemen,
getuige te zijn van wac er in het leven gebeurt - ook onze
gedachten en de handelingen van hec 'ik' - terwijl we ons op
een passieve maar voorcdurend alerre manier gewaar zijn
van onze ware idenciceit. Dan is er geen verlangen om dac
War-Is te veranderen in hoe 'ik' denk dac 'het zou moeten
zijn', omdat her Ulcieme Inzicht een weerspiegeling is van
het besef dat alle 'ikken' en 'anderen' - nu er geen sprake
meer is van subject-object relacies - samen het oneindige,
subjectieve 'Ik' vormen dat zichzelfobjectiefgezien uitdrukt
als de wereld van verschijnselen in al zijn verscheidenheid.
Voor de gemiddelde zoeker is het concept van 'afgescheiden­
heid' het enige schijnbaar onoverkomelijke probleem wat
366 Vrede en harmonic in hec dagelijks leven
betreft Zelfrealisatie in het dagelijks leven. Steeds weer werd
hem door allerlei leraren verteld dat er geen sprake kan zijn
van Zelfrealisatie zolang hij nog vasthoudt aan het idee dat
hij afgescheiden is van andere mensen. Hij kan maar niet
accepteren, ook verstandelijk niet, dat hij als entiteit, als 'ik',
als de ego-doener, niet afgescheiden is van alle andere
ego-doeners. Vreemd genoeg schrijven de verschillende
leringen de beoefenaar allerlei oefeningen en methoden
voor, waardoor 'hij' leert accepteren dat hij geen afgeschei­
die zo diep gefrustreerd rondlopen dat ze zelfs zelfmoord
overwegen. Het verdrietige is dat de oplossing zo verbazing­
wekkend eenvoudig is!
De vraag die in deze fase omhoog komt is: als de oplossing
zo eenvoudig is, waarom zijn er dan zoveel diep gefrustreer­
de zoekers? Misschien is de oplossing wel z6 eenvoudig dat
veel zoekers hem over het hoofd zien. Her antwoord kunnen
we zoeken in de woorden van Heer Krishna in de Bhagavad
Gita: 'Van duizenden mensen zoekt slechcs een enkeling
naar verlossing. Van degenen die naar verlossing streven,
weec bijna niemand wie ik werkelijk hen.' Die is de situatie
zoals die volgens een concepcuele universele wetmatigheid
die hec menselijk verstand onmogelijk kan bevatten, hoort
te zijn.
War is dit eenvoudige principe dac een afgescheiden entiteit
die zijn dagelijks !even leeft zou moeten kennen en waardoor
de afgescheiden mens accepteert dac er in werkelijkheid geen
afscheiding is tussen de miljarden mensen? Het principe is dac
ieder mens een afgescheiden, uniek geprogrammeerd instru­
ment is, waardoorheen dezelfde Oorspronkelijke Energie (of
de Bron, Bewusrzijn of God, of welk ander concept dan ook)
Zelfrcalisatie in hec dagelijks lcven 367
werkzaam is. Deze Oorspronkelijke Energie laat via ieder
menselijk instrument, op ieder moment volgens een concep­
tuele universele wetmatigheid gebeuren wat hoort te gebeu­
ren. De afgescheidenheid heeft dus alleen betrekking op de
uiterlijke verschijningsvorm van het menselijk instrument,
het werkzame element is hetzelfde: de Bron, Oorspronkelijke
Energie, Bewustzijn (zoals 'Het' in de hindoe:istische
Upanishads wordt genoemd) of God. De Oorspronkelijke
Energie is werkzaarn in ieder uniek geprogrammeerd mense­
li jk object. Net zoals elektriciteit, eveneens cen vorm van
dezelfde energie, functioneert in alle elektrische apparaten en
het apparaat zo laat doen wat het behoort tc doen. Op deze
manier bestaat 'afgescheidenheid' tegelijkertijd wel en niet op
het niveau van het dagelijks leven.
Zelfs in de drukte van ons dagelijks ]even voelen sommige
mensen diep vanbinnen een sterk, aanhoudend verlangen
om erachter te komen 'hoe het leven in elkaar zit', hoe het
werkt. Ze kunnen bet vcrlangen om achter de zin van her
leven te komen onmogelijk negeren. Dit was ook her geval
bij de Boeddha. Dr. D. T. Suzuki zei her volgende tijdens
een conferencie in Oxford in 1953:
'Volgcns de overlevering werd de Boeddha op jonge leef­
ti jd gekweld door vragen rondorn !even en dood ( ...)
Proberen te ontsnappen aan de cirkel van geboorte en
dood was bet enige wat de Boeddha bezigbield; voor de
gewone dingen van bet !even had hij geen enkele interesse.
Hij verliet zijn farnilie en her paleis en ging naar het bos
aan de voet van de Himalaya. Als eerste bezocht hij de
filosofen ( ...) Maar nadat hij enkele jaren onder hun
leiding had gestudeerd, waren zijn problemen nog altijd
niet verdwenen ( . ..)
368 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even
Vervolgens richtte hij zich op morele discipline en
ascetische oefeningen. Hij beperkte zijn fysieke behoeften
tot een minimum. Volgens de traditie at hij slechts enkele
sesarnkorrels per dag. Na enkele jaren werd hij zo zwak en
dun dat hij niet meer op zijn voeten kon staan. Toen hij
zich bewust werd van zijn coestand, dacht hij: ·�s ik sterf
voordat mijn vragen beantwoord zijn, heb ik niet vol­
bracht waaraan ik begonnen hen. Ik moet weer gaan !even
en gezond worden zodat mijn lichaarn goed functioneert."
Hij besloot weer te gaan eten. Zowel de intellectuele als de
morele discipline hadden zijn vragen niet kunnen beant­
woorden ( ...) Hij wist niet hoe het verder mocst. Maar
zijn vragen waren niet verdwenen ( . .. )
Hij ging onder de bodhiboom zitten en probeerde een
oplossing te vinden ( ...) Nadat hij, volgens de soetra, een
week onder de boom had gezeten, was zijn geest heel erg
onrustig. De intellectuele benadering van het probleem
tijdens zijn filosoficstudie kende een duidelijk omschreven
doel, maar dit doe! bestond nu niet !anger. Toen hij morele
en ascetische oefeningen deed, was er ook een doe!, maar
ook dit doe! bestond niet !anger. Er was helemaal niets
meer over. Maar het probleem was er nog altijd en hij kon
het niet loslaten ( ...) Hij kon de zin van her !even maar
niet ontdekken en waarom zou hij blijven !even als het
!even toch geen zin had? Maar de dood was ook geen
optic, want als hij zou sterven was de vraag nog altijd niet
opgelost. Hij kon niet meer verder !even, maar sterven
ging ook niet.
Op een gegeven moment werden de kwellingen en pijn
zo erg, dat de Boeddha her bewustzijn van subject en
object verloor, hij was zich volkomen onbewust van alles
( ...) Maar deze staat is zeker niet het einde van dit proces.
Er dient een ontwaken te volgen, dat doorgaans wordt
Zelfrealisatie in hec dagelijk.5 !even 369
 opgeroepen door zintuiglijke prikkels. In deze toestand
bevond de Boeddha zich toen hij zijn blik richtte op de
morgenster. De stralen van de ster vielen door zijn ogen en
kwamen in zijn hersenen terecht. Hij ontwaakte uit zijn
onbewuste toestand en kwam terecht in de bewuste staat
( ... ) Wat de boeddhisten verlichting' noemen, is deze
'
verschuiving van onbewustzijn naar bewustzijn.'
De 'onbewusce' coestand van de Boeddha is iets anders dan
de bewusteloosheid van de slaap. Hee is juist een ontzettend
wakkere toestand van volledig gewaarzijn, van totale, object­
loze aandacht waarin de subject-object relatie volledig
afwezig is. Toen deze 'onbewuste' staat voorbij was, was de
geest die her beeld van de morgenster opving volkomen
nieuw en onthecht, dit was de waarnemende essentie van de
Geese zelf. Het dualisme van waarnemer en waargenomene
was geheeld. Her probleem was niec 'ontrafeld', het pro­
bleem was 'opgelost'. Belangrijk is echter dat het 'gebeurde'
en dat het geen prestatie van de Boeddha zelf was.
Welke verwachtingen heeft een gewoon mens van zijn geeste­
lijke zoektochc in her dagelijks !even? Hee is verbazingwek­
kend hoe onduidelijk bet misverstand is, hoezeer de gewone
mens iets verwacht te krijgen omdat hij een 'geestelijk' of
'religieus' mens is. Ik las dit ook weer terug in een brief die ik
onlangs kreeg: 'Mijn broer is hoog opgeleid, gezond, maar
zevenendertig jaar oud en werkloos. Het lukt hem maar niet
om langere cijd een baan re hebben. Hij zit dus meestal thuis,
eet, slaapt, kijkt tv en lijkt heel tevreden met zijn leven. Hoe
ga je met zoiets om? Wat kun je eraan doen?'
Het enige wat ik wist te zeggen was: je moet doen wat je
denkt dat je moec doen, zonder enig resulcaat re verwachten.
370 Vrede en harmonic in het dagelijks leven
Want het resultaat heh je niet in de hand. Dit hangt volledig
af van zijn lotsbescemming, de wil van God overeenkomstig
een conceptuele universele wetmatigheid. Eigenlijk het­
zelfde als war je kunt doen wanneer een jonge vriend van je
kanker krijgt.
Die schreef een bekende Indiase journalist in zijn populaire
krantencolumn: 'Geestelijk en spiritueel gezien zijn wij al
meer clan tweeduizend jaar No.I. Maar wac heeft ons dat
gebrachc?' Wat had hij dan verwacht van de No.I positie op
geestelijk gebied? Dat het land oak materieel gezien op
No. 1 zou komen te staan?!
De enorme verwarring random Zelfrealisacie, wac her is en
wat her doet met de individuele enciceic die zichzelf als een
geestelijk zoeker beschouwt, is verbazingwekkend. Hoeveel
mensen kunnen accepceren dat het concept van Zelfreali­
satie wil zeggen dat, om met de Boeddha te spreken: 'Dingen
gebeuren, handelingen warden verricht, maar er is niemand
die iets doer'? Hoeveel mensen beschouwen Zelfrealisacie als
de accepcacie van hec feit dat de noumenale Werkelijkheid
de enige, oneindige en onveranderlijke Waarheid is? Wie
accepceerc dat alles wat zich voordoet in de wereld van
verschijnselen - die is voortgekomen uit de Werkelijkheid
(de Bron) - gebeurt overeenkomstig een universele wet­
matigheid? Dae alles gebeurt zoals het hoort te gebeuren
door de menselijke objecten of instrunienten heen, die alle­
maal op een unieke manier zijn geprogrammeerd om dat re
doen war ze behoren te doen op een bepaald moment en
een bepaalde plek? En dat al die afzonderlijke, menselijke
objecten samen met alle andere miljarden driedimensionale
objecten de totale manifestatie vormen?
Zclfrealisatie in bee dagdijks leven 371
De vraag die altijd opkomt is dan: hoe kan ik leven in een
maatschappij die hct concept dar niemand iets doet en alles
gewoon gebeurc niet accepteert? Laten we voor een anc­
woord de Duitse mysticus Meister Eckhart raadplegen:
'De mens moet leven alsof hij niet leeft, noch voor zichzelf,
noch voor de waarheid, noch voor God ( ...) Bovend.ien
dient hij stil te zijn en zich te ondedigen van alle kennis,
zodat er geen enkele kennis van God in hem achterblijft
( ...) Een mens moet zich ondedigen van zijn eigen kennis,
alsofhij niet bcstond, zodat God zijn werk kan doen en de
mens zelf vrij is.'
!
Meister Eckhart bedoelt natuurlijk dat alle incellectuele
kennis slechts conccptueel is en bestaat uit concepten die
voor de een aanvaardbaar zijn en voor de ander niet. Wat hij
wil zeggen is: leef je leven terwijl je ogenschijnlijk doet wat
je denkt te moeten doen. En alles wat je denkt te moeren
doen op een bepaald moment, is precies wat God wil dat je
denkt en doer.
Je vraagt jc misschien af wat Meister Eckhart precies
bedoelde met de woorden 'de mens moet leven alsofhij niet
leeft. ' Misschien kunnen we dit beter begrijpen als we ook
kijken naar wat kunstenaar Frederick Franck over enkele
van zijn kunstwerken zegt. '.Albert Einstein was verontwaar­
digd toen hij zag dat ik hem met zijn bril op schilderde:
"Doe dat alsjeblieft niet, het maakt me zo oud!" Hij was
zesentachtig! En een beroemde theoloog eiste: "Voordat je
die tekening [van mij] tentoonstelt of publiceerc, wil ik hem
goedkeuren! Ik wil hem controleren zoals ik dat bij alle
interviews doe." Ik heb zijn wens gerespecteerd: ik heh de
tekening nooit gebruikr, zelfs niet voor zijn overlijdens-
3 72 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
bericht.' En clan was er ook nog die beroemde filosoof, die
niet wilde dat mensen zagen dat hij kaal werd en zijn haar
aan de zijkant heel lang liet groeien, zodat hij het over het
kale gedeelte midden op zijn hoofd kon kammen.
Misschien bedoelde Meister Eckhart ook wel 'leef alsof je
geleefd wordt'. Marat Safin, de Russische tennisspeler die
als jongeling in 2000 de U.S. Open Tennis Championship op
zijn naam schreef door de finale te winnen tegen Pete
Sampras, de toenmalige No. I "'.an de wereld, wist precies
wat Meister Eckhart bedoelde. Toen iemand hem vroeg hoe
hij de No. 1 van de wereld had kunnen verslaan, zei hij dat
hij v66r de wedstrijd al besefte dat her <lorn zou zijn als hij
zou proberen om de kampioen te verslaan. Het was duide­
lijk een ongelijke strijd. Hij besloot niet aan de wedstrijd te
denken en te vergeten dat hij tegenover de No.I van de
wereld stood. Hee enige wat hij wilde was iedere bal zo goed
mogelijk retourneren. En dat was precies wat hij deed. Hij
dacht niet na over de wedstrijd en sloeg iedere bal terug, ook
de ballen waarvan de No.I dacht dat ze onhaalbaar waren.
Hij was aan het einde inderdaad de winnaar, maar 'het
winnen' had hij niet gedaan. De jonge Rus speelde alsof hij
werd bespeeld.
Alleen een vrije geest die niet beperkt is doordat hij hele­
maal in beslag wordt genomen do.or doenerschap en
schuldgevoelens is ontvankelijk voor vrede en rust tijdens
de dagelijkse gang door de wereld van verschijnselen.
Alleen zo'n niet gefragmenteerde geest die niet wordt
beperkt door het idee van persoonlijk doenerschap, zowel
bij zichzelf als anderen, staat open voor de ervaring van
oneindig Bewustzijn in de innerlijke ruimte -wat we door­
gaans een mystieke ervaring noemen. Alleen zo' n geest
Zelfrealisacie in hec dagelijks !even 37 3
zonder enig besef van persoonlijk doenerschap is vrij van
afgescheidenheid. En de afwezigheid van afgescheidenheid
is liefde.
In her dagelijks Leven zorgen onze opvoeding, onderwijs en,
in het verlengde hiervan, alle kennis die we opdoen in de
maatschappij ervoor dat we een slaaf van ons denken worden
in plaats van de meester. We geven gehoor aan de eindeloze
verlangens en eisen van onze onstuimige geese, die zeker­
heid in her leven hoopt te vinden door het najagen van
mareriele zaken en beloningen. We besteden veel re weinig
aandacht aan zelfkennis, aan wat we eigenlijk het liefst
willen: vrede en harmonie in ons leven. Die gaat veel verder
dan materiele zaken en successen. Onze uiterlijke zoekcocht
keert slechts zelden naar binnen, hooguit bij verdriet en in
crisissituaties. En zelfs clan is er geen vonk die aanzet tot
innerlijk onderzoek, maar alleen hartverscheurend verdriet
en zelfmedelijden. De oplossing ligt in onze opvoeding en
onderwijs. Hee draaic tegenwoordig allemaal om kennl.s en
knowhow verzamelen, zodac we het materieel gezien goed
hebben en een sociale en economische status krijgen.
Etymologisch gezien betekent 'educatie' 'doen groeien, te
voorschijn brengen, in de hoogte brengen', ofcewel je poten­
tieel oncwikkelen. Deze basale betekenis va1'l het woord
wordt doorgaans volledig genegeerd.
De oorzaak van de huidige problemen in India is her gebrek
aan menselijke gevoeligheid, een 'geweten' zo je wilt. Een
l;j
schrijver zegt her zo: '( et is de belangrijkste oorzaak van
onze teloorgang en decadentie. Het maskeerc een amorele
samenleving en een onbehouwen beschaving die geweld
voedt, en het een versterkt het ander. Zo is het over de hele
wereld. De uicbuiting, corruptie en criminaliceic van de
374 Vrcdc en harmonie in her dagclijks !even
machcige elice en de regerende bestuurders worden zicht­
baar in het schrijnende gebrek aan gevoeligheid.'
Er kan alleen maar iets veranderen als we beseffen dac mate­
riele welvaart en sociale status op zich niet dat schenken
waarnaar wij mensen ten diepste verlangen: gegrondvest
zijn in vrede en harmonic, ons op ons gemak voelen bij
onszelf en anderen terwijl we het !even aangaan en accepte­
ren wat her moment ons brengt. Hee is triesc dat de geeste­
lijke zoektocht niet een imegraal _onderdeel van ons dagelijks
leven is. Meestal vinden we 'die soort activiteiten' alleen
geschikt voor mensen die zich teruggetrokken hebben uic
het actieve leven. Jonge mensen hebben gewoon geen tijd
voor of behoefce aan zoiets modieus en moois. Tijdens de
geestelijke zoektochc zoeken we her belangrijkste wat er in
her leven te vinden is: een leven zonder stress en spanning
bij alles wat je dagelijks doer. Omdat we dit basale gegeven
' niet voldoende wecen te waarderen, is advaita voornamelijk
iets voor ouderen geworden.
Laat ik het nog een keer zeggen: her basisconcept van advaita
is voor mij dat wij mensen geen individuele emiceiten met
wilskracht en een vrije wil zijn, maar geprogrammeerde
lichaam-geest inscrumenten waardoorheen de Oorspronke­
lijke Energie werkzaam is. Er is dus geen enkele individuele
enciceit die verancwoordelijk is voor zijn handelen. Alle
handelingen - en hun resultacen of gevolgen - gebeuren
overeenkomstig de wil van God. Daarom hoeven we onszelf
of anderen niec de schuld te geven van die gevolgen. En dus
zijn er geen schuld- en schaamcegevoelens voor iets wat je
gedaan hebe en ook niet voor boosaardige of hatelijke
gevoelens jegens anderen. Hierdoor nemen mencale stress
en spanningen af.
Zclfrcalisatie in her dagelijks !even 375
De routine van het dagelijks leven brengt voor mensen
stress en spanningen met zich mee, de beruchte 'gebonden­
heid' die je niet zomaar kunt beetpakken en verwijderen.
Het normale zintuigstelsel van mensen is gemaakt om binnen
een bepaalde omgeving te functioneren. Ieder menselijk
lichaam-geest organisme is een uniek geprogrammeerd
instrument met zijn eigen genen en DNA, dat op zijn eigen
manier geprogrammeerd is door de sociale en geografische
omgeving. Het resultaat is dat het menselijk lichaam-geest
organisme volgens zijn eigen geprogrammeerdheid, zijn
eigen 'natuur' populair gezegd, reageert op gebeurtenissen
van buitenaf. Zo'n reactie is een natuurlijke, biologische
reactie binnen het menselijk zintuigsrelsel, waar her ego
niets mee te maken heeft. Daarom is er ook geen enkele
sprake van 'gebondenheid'. Gebondenheid heeft altijd te
maken met het ego, niet met het zintuigstelsel.
Het ego voelt de gebondenheid omdat het reageert op de
natuurlijke reactie van het zintuigstelsel. Boosheid en angst
komen omhoog: maar er is geen sprake van 'gebondenheid'
totdat het ego reageert en helemaal niet wil dat hij of zij
boos of bang wordt en er vervolgens iets aan wil doen! Oat
is de gebondenheid, de beruchte 'menselijke gebondenheid'
waarover zoveel boeken zijn geschreven.
De zoektocht naar bevrijding van deze zogenaamde mense­
lijke gebondenheid is gebaseerd op een groot misverstand,
namelijk dat het ego de in wezen volkomen natuurlijke,
biologische reactie van het menselijk zintuigstelsel aanziet
voor zijn eigen reactie. De reactie van her zintuigstelsel op
een uiterlijke gebeurtenis, die het betreffende ego zeker niet
in de hand heeft, is een volkomen natuurlijke of biologische
reactie, zoals her ook reageert op hitte en kou. Het ego ziet
Vrede en harmonic in het dagelijks !even
376
deze biologische reactie ten onrechte aan voor zijn eigen
reactie: woede of angst komt op als een biologische reactie
en her ego verandert dit in zijn woede of angst en wil er iets
aan veranderen. Het ego reageert dus op een biologische
reaccie en daarin schuilt de gebondenheid: her wil niet boos
of bang worden, het wil altijd rustig en kalm zijn en moedig.
Dit is de echte gebondenheid waaruit we bevrijd willen
worden. De vrijheid die we zoeken is de onafhankelijkheid
van alle denkbare neigingen, stemmingen en omstandig­
heden. Wat betekent deze vrijheid voor ons dagelijks leven?
Algemeen gesproken gaat het om een toestand van gewaar­
zijn die niet afhankelijk is van kennis (informatie), prikkels
of aanpassing aan een bepaalde gedragscode. Vrijheid wil
zeggen dat je accepteert War-Is in her moment, oftewel:
vrede, sereniteit, rust - en misschien zelfs 'liefde'.
Nogmaals: wat betekent 'vrijheid' nu precies voor ons dage­
lijks leven? Betekenc het misschien, eenvoudig gezegd, dat
we ons op ons gemak voelen bij onszelf, bij 'anderen' en bij
God? En dit terwijl we ons moderne leven leven en de
vreugde en pijn die op dit moment bij onze lotsbestemming
horen accepteren? Niemand heeft de concrole over War-ls in
het moment. Deze vrijheid kan er alleen zijn als we de basis­
voorwaarde accepteren: 'Uw wil geschiede'. Dan hoeven we
niemand meer de schuld van iets te geven, onszelf niet en
anderen niet. Alleen dan gaan we niet langer gebukt onder
de schuld- en schaamtegevoelens, haat 'en kwaadaardigheid
die de mens doorgaans met zich meedraagt. Die hele lading
is namelijk de gebondenheid.
Hee is overduidelijk: de gebondenheid van de mens ontstaat
doordat hij op een persoonlijke manier reageert op een
natuurlijke of biologische reactie in het lichaam-geest
Zelfrealisatie in het dagelijks !even 377
organisme op een uiterlijke gebeurtenis waarover het geen
controle heeft. De natuurlijke reactie verloopt helemaal
volgens de programmering in her lichaam-geest instrument
(of computer) waarover hij opnieuw geen controle heeft.
Deze wordt namelijk bepaald door de genen en her unieke
DNA samen met de conditionering tot nu toe - waaronder
alle persoonlijke ervaringen en verzamelde informatie - en
ook hierover heeft hij weer geen enkele controle. Experi­
menten die de effeccen van hypnose en drugs meten, hebben
aangetoond dat her reactieproces van het ego op de namur­
lijke, biologische reactie in het geprogrammeerde lichaam­
geest instrument tijdelijk kan worden uitgesteld. Als gevolg
van die tijdelijk stoppen van ego-activiteit, werd de geesr,
het bewustzijn zoals we dat kennen, verruimd tot een
gewaarwording van eenheid van al het leven en werd hij
bevrijd uit de begrenzingen van het scilstaande water van de
kleine pod. Oit is bevrijding uit de gebondenheid van het
ego dat reageert op de biologische reactie in het lichaam­
geest instrument. De uiteindelijke en totale bevrijding
hangt vanzelfsprekend van iets heel anders af clan van
hypnose of drugs, namelijk van het Ultieme Inzicht dat er
geen individuele doener, handeling of aerie is. Her kan zich
alleen maar voltrekken.
Hoe leeft een wijze die over die Ultieme Inzicht beschikt
zi;n dagelijks leven? De wijze heeft het principe van de
non-dualiteic, oftewel geen wil en geen doenerschap,
volledig doorgrond. Hij 'bandelt' dus niet meer. Niet op een
positieve manier door iets te doen, en ook niet op een
negatieve manier door niets meer te doen. Zhuang Zi
beschrijft het handelen van deze mensen als volgt: 'Ze
zijn rechtvaardig, zonder een besef van plichtsgevoel ten
aanzien van hun naasten; ze bouden van anderen, zonder
378 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
een besef van zuiverheid; ze zijn trouw, zonder een besef van
loyaliteit; ze zijn eerlijk, zonder een besef van goed ver­
rrouwen; ze handelen in volledige vrijheid, zonder dat ze
enige verplichtingen voelen.'
Als iemand het principe van niet-doenerschap volledig heeft
doorgrond, clan laar hij het idee van persoonlijk doener­
schap helemaal los. Hij neemt als een getuige waar hoe de
handelingen in alle lichaam-geest organismen zich voor­
doen als gebeurtenissen. Hij beseft dat deze niet iemands
toedoen zijn en dus is er ook geen sprake van dat hij een
ander de schuld geeft van een bepaalde handeling. Hij geeft
dus alles uit handen aan de dharma van de individuele
psyche met alle mogelijke veranderingen die hierin door bet
intu'itieve inzicht zijn aangebrachc. Door bet diepe inzicht
in geen-wil, verdwijnt her eigen idee van doenerscbap vol­
ledig naar de achtergrond van de psyche. Die is van wezen­
lijk belang, want hierdoor ontstaat een enorm gevoel van
vrijheid. Als de identificatie met een individuele doener
verdwijnt in Universeel Bewustzijn, dan kan de rover en
moordenaar Valya Koli in een klap veranderen in de wijze
Valmiki.
Vaak boor je mensen voordat het Ultieme lnzicht zich heeft
aangediend klagen, dat ze heel af en toe weet hebben van
hun 'namurlijke staat' en dat het ondanks hun streven niet
lukt om altijd in die toestand te blijven. De four is dat ze
denken dat er iets ce bereiken vale. De 'namurlijke staat' is
inderdaad op ieder moment de natuurlijke staat van de
individuele mens. Deze wordt bedekt, verborgen of ver­
geten als het individuele ego verwikkeld raakt in horizontaal
denken of voortdurend conceptualiseren. Er is helemaal
geen sprake van het 'bereiken' van die natuurlijke staat.
Zelfrealisacie in hec dagelijks !even 379
Onze natuurlijke scaat is er altijd als we er niet van afdwalen
doordat we verstrikt raken in al het gedoe van het !even. Die
betrokkenheid waarin we helemaal verscrikc raken is zelf het
'gedoe'! Hee !even zelf volgc probleemloos zijn eigen koers.
Hee !even speelt zich alleen maar af in het huidige moment.
Alles wat tien jaar geleden gebeurde en alles wat over tien
jaar zal gebeuren, kan alleen in het huidige moment gebeu­
ren. We raken verwikkeld als we dat wat er in het huidige
moment gebeurt bekijken vanuit persoonlijk perspeccief,
dat is gebaseerd op het <lode verleden of de angst en hoop
voor de nog niet bestaande toekomst. Deze verwikkeling,
gebaseerd op verleden en toekomst, schept de problemen in
het huidige moment. Door de denkgeest raken we verwik­
keld in horizontale tijd en bevinden we ons niet !anger in
her huidige moment.
Als we handelen op hec moment dat de dingen zich aan­
dienen en zo verantwoordelijk mogelijk beslissen en han­
delen, raken we niet verwikkeld in horizontale tijd. Maar
omdat we onze beslissingen in het huidige moment laten
be"invloeden door persoonlijke overwegingen omtrent
kwesties en zorgen uic verleden en toekomst, ondervinden
we problemen in ons leven. Jammer genoeg gaan we onze
problemen niet met onze volledige aandacht aan in het
huidige moment. Deden we die wel, dan zouden we veel
eenvoudiger en met meer vercrouwen cot een oplossing en
een beslissing komen. Nog veel belangrijker is dat we dan
ook nog in onze natuurlijke staat zouden verblijven, omdat
we niet verwikkeld zouden zijn in het horizontale verleden
en de horizontale toekomst wanneer we in het huidige
moment beslissingen nemen.
380 Vrede en harmonie in hec dagelijks !even
De zoeker naar de nacuurlijke staat denkt ten onrechte dat
hij als hij boos of bang wordt, of een gedachte of gevoel
heefc, steeds uit die toestand schiet. Maar dat is niet zo. Zo
makkeli jk verlies je je nacuurlijke staat niet! We moeten deze
zeer vaak voorkomende toestand goed leren begrijpen. Nog­
maals: je bevindt je dus niet buiten de natuurlijke staat als je
boos wordt of als er een verlangen opkomt. Als een van de
zintuigen in het lichaam in contact komt met een relevant
object - dus als het oog iecs ziet of het oor iets hoort - dan
is alles wat er opkomt, boosheid, angst, mededogen of wat
dan ook, een natuurlijke, biologische of mechanische reactie
in het lichaam-geest instrument overeenkomstig zijn eigen
ontwerp of programmering. Hee is belangrijk dat je dit
besefc. Wanneer deze nacuurlijke reactie als zodanig wordt
geaccepteerd, ontstaat er geen verwikkeling. De verwikke­
ling die je uit je natuurlijke staat haalt, is er alleen wanneer
je je idencificeert met de reactie: 'ik ben boos en dat wil ik
niec', of'ik ben bang en dat wil ik niet'. Zonder die persoon­
lijke verwikkeling haalt een natuurlijk opgekomen reactie je
niet uit je natuurlik
j e staat.
Hee is een hele stap vooruit als de zoeker helder beseft dat
hij niet slechts zo af en toe een glimp opvangt van 'zijn'
natuurlijke staat van vrede en harmonie, maar dat hij zich
alcijd in die natuurlijke staat bevindt. Waarin zou hij zich
anders kunnen bevinden?! Alleen vergeet hij die wanneer hij
zich wencelt in herinneringen aan een dood verleden en
denkt aan alle dingen die hij heeft gedaan en niet had
moeten doen, of aan de dingen die hij had moeten doen
maar heefc nagelacen. Als hij niet aan hec voorbije verleden
denkt, vertaalt hij zijn angsten en hoop naar een nog onbe­
kende toekomst. Hierdoor beeldt hij zich onnodig in dac hij
ongelukkig is. In beide gevallen verliest hij de rust van het
Zelfrealisarie in het dagelijks !even 381
thuis zijn in de natuurlijke staat van het huidige moment,
doordat hij zich overgeeft aan de fictieve luxe van een leven
in het verleden of de toekomst. Je bevindt je altijd in de
natuurlijke staat, behalve als je bent afgedwaald: het onper­
soonlijke Gewaarzijn in het huidige moment - IK BEN.
Dus de wijze, die alom gezien wordt als iemand die over het
Ultieme Inzicht beschikt, leeft gewoon zijn dagelijks leven.
Meestal is hij behoorlijk druk en krijgt hij steeds weer te
maken met dezelfde dingen als de gewone mens: vreugde,
pijn, woede, angst, plezier, mededogen, enzovoorts. Maar
toch blijkt hij gegrondvest in de natuurlijke staat, in vrede,
rust, nederigheid en meesterschap. De natuurlijke reacties
in het lichaam-geest organisme neemt hij van moment tot
moment waar. Hij raakt niet verwikkeld in horizontale tijd
door persoonlijke reacties op de natuurlijke reactie.
Het eindresultaat van het Ultieme lnzicht, volledig inzicht
in het principe van geen-wil, is opgewekt accepteren dat
alles wat er gebeurt de wil van God is. Dit betekent dus dat
de wijze zijn dagelijks leven leidt, vrij van emotionele
gehechtheid, zonder ook maar iemand zijn 'handelen'
kwalijk te nemen en in de 'toestand waartoe God hem naar
Zijn behagen heeft geroepen'. Hij speelt zijn rol in dit
droomtheater dat we leven noemen, zonder het al te serieus
te nemen en met een enigszins geamuseerde houding
vanwege de absurditeit ervan!
Hoe vertaalt dit inzicht zich in dagelijks handelen? Ant­
woord: in gewaar zijn van het leven zonder er bewust over
na te denken, ononderbroken maar zonder inspanning,
zodat het 'gewaar zijn' werkzaam blijft ook als er gedachten
zijn. Eigenlijk zoals je je ook continu gewaar bent van je
382. Vrede en barmonie in bet dagelijks !even
thuis, je gezin. Je draagt ze voortdurend met je mee, ook
tijdens je werk, zonder dat je er bewust aan denkt. Waar­
achtig inzicht aanvaardt wat het leven brengt en antwoordt
met heel het hart, zonder weerstand te bieden of terug te
deinzen. Hierdoor krijgt de geest de vrijheid om te denken
wat hij wil en dus ook de vrijheid om zich zorgen te maken.
Dit is de reden achter het advies dat de succesvolle Duitse
generaal Rommel zijn troepen voor een gevecht zou hebben
meegegeven: 'Maak je geen zorgen om de angst die je voelt.
Juist die angst zet je aan tot de meest moedige <laden.'
Het psychosomatische apparaat reageert op een ervaring
overeenkomstig zijn eigen programmering. Verschillend
geprogrammeerde psychosomatische apparaten reageren
verschillend en ook hetzelfde apparaat kan onder verschil­
lende omstandigheden anders reageren, overeenkomstig de
wil van God. De zintuigen, gevoelens en gedachten moeten
op hun natuurlijke manier mogen functioneren, want als
we ze proberen te beteugelen wordt de beroering alleen
maar groter. In de woorden van Heer Krishna: 'Zelfs in een
wijs mens (een wijze) produceert de energie in het lichaam­
geest organisme handelingen die overeenkomen met zijn
natuurlijke aanleg. Waarom zou je die van buitenaf aan
banden leggen?'
Veel mensen zullen in hun dagelijks leven hebben ervaren
dat spontaniteit en het aanspreken van potentieel vermogen
een effectieve uitwerking hebben. De vraag is echter - terecht
of niet - waarom spontaniteit zo effectief is. In een woord
sarnengevat is bet antwoord: nederigheid. Maar niet in de
betekenis waarin het woord meestal wordt gebruikt. Meestal
bedoelen we met 'nederigheid' een soort omgekeerde trots,
of negatieve trots. Maar echte nederigheid berust op de
Zelfrealisatie in bet dagelijks !even 383
volledige afwezigheid van iedere entiteit en het idee van
persoonlijk doenerschap - trots of niet trots. Dus door de
afwezigheid van het idee van persoonlijk doenerschap komt
er geen trots meer omhoog vanwege handelingen die door
de maatschappij goed bevonden warden. Evenmin zijn er
schuld- of schaamtegevoelens voor handelingen die de
maatschappij afkeurt.
De volgorde is duidelijk. Diep en helder inzicht, veel dieper
dus clan imellectueel begrip op lineair niveau, van War-Is
leidt tot ware nederigheid vanwege de vernietiging van de
wil of het idee van persoonlijk doenerschap in de ego­
entiteit. Het verdwijnen van de wil leidt tot het verdwijnen
van ik-bewuste, persoonlijke inspanningen, waardoor
ruimte ontstaat voor natuurlijk en spontaan handelen.
Spontaan handelen is een afspiegeling van het inzicht dat de
menselijke intelligentie - die het denken, gebaseerd op
informatie en kennis, volledig overstijgt- niet iecs is dat van
buitenaf is ingeplant in levende wezens, maar dat het een
inherent onderdeel is van het totale organisme van het
universum zoals wij dat kennen. Het is het onderdeel dat
her functioneren in een dynamisch evenwicht houdt met
behulp van de werking van het Bewustzijn, het substraat
van de totale manifestatie.
Echte nederigheid komt dus voort uit het besef dat het
functionde bestanddeel dat door het individuele, mense­
lijke lichaam-geest organisme heen werkzaam is, niet her
nietige, individuele intellect of de wil is, maar de Oo:rspron­
kdijke Energie of Bewustzijn, de ware bron van de hele
manifesratie in al zijn verschijningsvormen. De balans in
her functioneren van de manifestatie, het 'leven' zoals wij
dat kennen, wordt in stand gehouden door her natuurlijke
384 Vrede en harrnonie in het dagelijks !even
mechanisme van polariceic tussen twee schijnbaar tegen­
polen. Als we de polariteit tussen de schijnbare tegenpolen
niet accepceren, raakt her menselijk ego in conflict en
warden we ongelukkig.
De meeste 'succesvolle' mensen beseffen diep in hun hart
dat de belangrijkste beslissingen in hun leven heel intu"itief
en spontaan waren. De beroemde Albert Einstein gaf toe
dat ze je 'invallen', maar in de loop der jaren wordt onze
geconditioneerdheid zo sterk, dat de meeste succesvolle
mensen dit nooit openlijk zullen ·coegeven. Zodra een doel
is bereikt, verdwijnt de spontaniteit onmiddellijk en krijgen
eigendunk en het idee dat je het helemaal zelf hebe gedaan
de overhand. Een 'zinvol' leven loopt ironisch genoeg de zin
van her leven volledig mis. De zin is meegaan met de stroom
van het leven en genieten van de eenheid in de dualiteit en
de verscheidenheid aan leven die er is. Als de schijnwerper
van het juiste zicht aangaat, ontstaat er een gevoel van
volledige vrijheid. Hierdoor kun je voluit van het leven
genieten, van alles wat er gebeurt: goede, slechte en neutra­
le dingen. Doordat de mens met inzicht spontaan handelt
en niet ingaat tegen de natuurlijke stroom van gebeurtenis­
sen kan hij volledig ontvankelijk zijn voor wat er van alle
kanten via de zintuigen op hem afkomt, terwijl hij volko­
men omspannen blijft.
Hee is interessant om eens te kijken hoe her Ulcieme lnzicht
en spontaan handelen in het dagelijks leven zich verhouden
tot de 'deugdzaamheid' die ieder mens volgens bijna alle
georganiseerde religies dient te ontwikkelen. Laten we het
verschijnsel woede nemen, iets wat de meesren van ons
waarschijnlijk pijnlijk goed kennen en wat we zogenaamd
dienen te beheersen. Het beheersen van woede is een deugd
Zelfrealisatie in het dagelijks !even 385
die we moeten ontwikk.elen. Je kunt je afvragen wie vatbaar­
der is voor de verwoestende werking van spanning: degene
die zijn woede vrijuit vemileert en zich hierdoor opgelucht
voelt, of degene die geconditioneerd is om zijn woede ce
beheersen en merkt dat de spanning iedere keer dat hij zijn
woede inhoudt alleen maar verder oploopt, totdat deze
explodeert en uitmondt in een hartaanval, een beroerte, of
iets dergelijks. Dit zogenaamde beheersen wordt door hec
ego gedaan, het 'ik' in de gespleten, dualistische geest.
Zolang de op het idee van persoonlijk doenerschap geba­
seerde scheiding mssen het 'ik' en de 'ander' bestaat, zullen
woede en aanverwante verschijnselen zich blijven voordoen.
Maar wat gebeurt er wanneer waarachtig inzicht, waarbij
het idee van persoonlijk doenerschap volledig is uitgewist,
aanwezig is? Zolang het lichaam-geest organisme bestaat zal
er via de zincuigen altijd een of ander antwoord volgen op
indrukken van buitenaf. Als er woede opkomt, denkr de
mens met inzicht nier dat hij woedend is en probeert hij dit
niet te rechtvaardigen naar de 'ander' toe. De woede wordt
waargenomen en er is geen persoonlijke ego-betrokk.enheid
gebaseerd op 'ik' en de 'ander'. Hierdoor wordt de woede
niet gevoed door het ego en dooft langs natuurlijke weg uit,
en ook die wordt waargenomen. Gedachten, verlangens,
emoties komen omhoog als een natuurlijke, biologische
reactie in het psychosomatische apparaat, maar ze worden
door het .ego met rust gelacen omdat het idee van persoon­
lijk doenerschap volledig is opgelost.
Een vergelijkbaar patroon wordt zichtbaar bij het 'ver­
werven' van kwaliteiten als toleramie, geduld en mede­
dogen. Binnen de geboden van bijna alle religies nemen
deze deugden een cencrale plek in. De laatste tweeduizend
386 Vrede en harmonic in hec dagelijks leven
jaar hebben heel veel mensen deze geloften afgelegd, maar
in de aard en het gedrag van de mens is geen enkele ver­
betering te zien. Ieder 'ik' maakt zich grote zorgen over de
coescand in de wereld en de voortdurende dreiging van een
nucleaire holocaust. Toch blijft ieder 'ik' - individueel, als
gemeenschap en als land - vechten om het materieel beter
te krijgen ten koste van de 'ander'. Daarbij gaat hij volledig
voorbij aan de goede adviezen van de geboden.
Het volgende verhaal geeft dit goed weer. Een legerpredi­
kam zei tijdens zijn zondagse preek: 'Vanmorgen wil ik
spreken over het woordje "hel", dat door Amerikaanse
soldaten zo vaak wordt misbruikt.' Vervolgens sprak hij
uitgebreid over het belachelijke en verarmde alledaagse
gebruik van uitdrukkingen als 'get the hell out of here'
('donder op') en 'what the hell do you want?' ('wat root je
van me?'). Hij legde uit dac je deze walgelijke gewoonte
heel eenvoudig kon veranderen. Hee was een goede preek.
Nadat hij de zegen had gegeven, stond hij bij de deur om
alle kerkgangers gedag te zeggen, toen een hogere officier
hem oprecht een compliment gaf: 'Dominee, that was a
hell ofa good sermon ['dat was een verdomd goede preek'].
Ik hoop dac de jongens zich uw woorden goed zullen
inprenten.'
Bij waarachtig inzicht komen begrippen als colerantie,
geduld en mededogen in een heel ander daglicht te staan.
Ze verliezen de perverse dwangmatigheid van geboden en
worden natuurlijke, logische facetten van inzicht zelf.
Inzicht met het besef dat persoonlijk doenerschap- in jezelf
en alle andere mensen - niet bestaat, breekt de scheidings­
muren cussen het 'ik' en de 'ander' af, omdat helder wordt
gezien dat beide slechcs uniek geprogrammeerde instru-
Zelfrealisatie in het dagelijks leven 387
menten zijn waardoorheen de Bron, Bewustzijn of God
werkzaam is en handelingen tot stand brengc. Die zijn
gebeurtenissen en geen dingen die door iemand worden
'gedaan'.
Wij hechten in ons dagelijks !even veel te veel belang aan
'wie' en schenken te weinig aandacht aan 'wat'. Wat er in de
wereld van verschijnselen gecreeerd wordt aan muziek,
schilderijen, beeldhouwwerken, clans, wetenschappelijke
uitvindingen, enzovoorts, is allemaal onderdeel van de tota­
liceit van het functioneren van de wereld van verschijnselen.
De 'wie' die met het gecreeerde wordt geassocieerd, is totaal
niet relevant. Hij of zij is alleen belangrijk omdat hij als
geprogrammeerd apparaat nodig was om dat specifieke ding
tot stand te brengen. Albert Einstein verklaarde oprecht dat
de vergelijking E=MC2 hem was 'ingevallen'.
Hierover bestaat een interessante anekdote: de Waarheid
moet op zijn geldigheid worden beproefd en nier worden
aangenomen vanwege 'degene' die hem verkondigt.
Op een dag Las een taoi'stisch meester zijn monniken een tekst
voor die hij nog niet kende. De monniken waren zwaar
onder de indruk en wilden allemaal weten wie de tekst had
geschreven. De meester antwoordde: .ltli ik zeg dat deze tekst
door de Boeddha zelf is geschreven, gaan jullie hem aan­
bidden en ervoor buigen. Ali ik zeg dat hij door een patriarch
is geschreven, zullen jullie hem respectvol overpeinzen, maar
niet met dezelfde devotie ali bij een tekst van de Boeddha. Als
ik zeg dat hij door een onbekende monnik is geschreven,
weten jullie niet goed hoe jullie je ertoe moeten verhouden.
En als ik zeg dat hij door onze kok isgeschreven, zullenjullie
erom lachen en zijn woorden belachelijk maken.'
388 Vrede en harmonic in her dagelijks leven
Hoe ziet het dagelijks leven van de wijze die met dezelfde
vreugde en pijn te maken heeft als ieder ander, maar roch
gegrondvest lijkt in vrede en rust, er nu precies uit? Heel
eenvoudig. De wijze heefc hec niec over 'z ijn dagelijks !even,
'
maar hij neemc her !even dat zich via zijn lichaam-geesc
organisme uicdrukt waar. Dit betekent dat de wijze volledig
accepteert dar niemand zijn leven leeft, maar dar het leven
zich uitdrukt via ieder lichaam-geesr organisme overeen­
komstig een conceptuele universele wetmatigheid, of een­
voudiger gezegd: de wil van God. De wijze neemt het !even
dat zich uitdrukt waar. Hij is er· de getuige van terwijl hij
tegelijkertijd stil is, gegrondvest in vrede en rust, en in bewe­
ging. Hij bevindt zich tegelijkertijd in Bewustzijn-in-rust en
in Bewustzijn-in-beweging, vanuit het Ultieme lnzicht dat
Bewustzijn alles is wat er is.
In een tv-programma kwam een scene voor waarin baby­
zeehondjes op een Scandinavisch strand werden dood­
geknuppeld vanwege hun zachte vachc. Tegelijkertijd zagen
twee mensen, ieder op hun eigen plek, deze beelden: de
beroemde filosoof-schrijver J. Krishnamurti en de beroem­
de actrice Brigitte Bardor. Krishnamurti verklaarde dar hij
het nier kon aanzien en de tv had uitgezet. Brigitte Bardot
kon de beelden juist niet vergeten en had de hele nacht niet
kunnen slapen. De volgende morgen besloot ze een aerie
tegen het doden van babyzeehonden te starten. De bewe­
ging groeide snel en her betreffende !arid werd gedwongen
ermee te sroppen.
Over her algemeen bestempelen mensen de daad van de
actrice als goed en de houding van de filosoof als onverschil­
lig. De rnens met inzichr accepteert eenvoudigweg dat wat
er gebeurde in beide lichaam-geesr organisrnen zo moest
Zelfrealisacie in het dagelijks !even 389
gebeuren volgens de wil van God, overeenkomstig een con­
ceptuele universele wetmatigheid. Geen van beide personen
'deed' iets.
Op II september 2oor keken mij n vrouw en ik zoals gewoon­
lijk 's avonds naar het nieuws. Plotseling zagen we een van
de Twin Towers van het World Trade Center in New York in
vlammen opgaan en hoorden we de verslaggever zeggen dat
een vliegtuig zich in een van de bovenste verdiepingen had
geboord en een explosie had veroorzaakt. Diep geschokt
keken we ernaar, we voelden een diep mededogen met de
mensen die in het gebouw opgesloten zaten. Vol afschuw
zagen we vervolgens hoe een ander vliegtuig zich in een van
de bovenste verdiepingen van het naastgelegen gebouw
boorde en ook daar een explosie veroorzaakte. Al snel stort­
cen beide gebouwen in elkaar. War overbleef was een enorme
rook- en stofwolk en een hele berg puin. Terwijl mijn vrouw
en ik in de uren erna de beelden van de plek bekeken, kwam
de gedachte op: 'Eerst Pearl Harbor, toen de atoombommen
op Hiroshima en Nagasaki en nu deze afschuwelijke ramp.
Wat staat ons nog meer te wachten? God mag het weten.'
Een van de eenvoudigste richdijnen voor vrede en harmonie
in het dagelijks leven van de gemiddelde mens is al bijna
vierhonderd jaar oud. Hij is afkomscig van de heilige Gora
uit Maharashtra, van beroep pottenbakker, die hem doorgaf
in de vorm van een bhajan (vercaald uit het oorspronkelijke
Marathi):
390 Vrede en harmonie in hec dagelijks leven
Moge Je vorm in mijn hart zijn en
Je naam voortdurend op mijn lippen.
Het lichaam is onderworpen aan de natuurwetten,
laat het op natuurlijke wijze het werk doen dat
erdoorheen gebeurt.
Lichaam-geest organismen kunnen slechts fonctioneren
volgens de manier waarop ze zij'n geprogrammeerd
Daarom bee.ft de individuele mem geen andere plichten in
de vorm van goed ofeen specifiek gedrag [er is geen lijst
met geboden en verboden].
Vttnuit de overtuigi.ng dat er niets 'buiten Uw wil
kan gebeuren,
geefik mij'n wil [idee van persoonlijk doenerschap] over
en leg hem aan Uw voeten.
Moge de 1k Ben' naar de hemel zweven zonder verwikkeld
[gehecht] te raken in de wereld van verschijnselen
[illusie].
Ondertussen reciteert Gora Uw naam met hart en ziel,
maar zonder de geringste verwachting.
Een moedige uitspraak voor die tijd. Bijna nergens zul je
woorden kunnen vinden die beter weergeven hoe je je !even
in vrede en harmonie kunt !even.
Zelfrealisatie in het dagelijks !even 39 1

'Deze kennis van het Zeif
is bes!ist veelomvattender
dan de kennis die het tegengeste/de is
van onwetendheid.
HOOFDSTUK I2
Adviezen van de wijze Mukundaraj
as als het dagelijks leven ondanks alle sensaties zijn glans
P verliest, of als een bepaalde rampzalige gebeurtenis een
einde maakt aan iemands geduld en verdraagzaamheid, gaat
iemand op onderzoek naar zijn ware aard: Zelfonderzoek.
Op zo'n moment lijkt de Bron hem op wonderbaarlijke
wijze naar een gids, een goeroe te leiden. De goeroe bege­
leidt de leerling bij het onderzoek naar zijn ware Zelf Hij
kent het lijden van de zoeker omdat hij er zelf doorheen is
gegaan. Deze kennis van het Zelf is beslist veelomvattender
dan de kennis die het tegenovergestelde is van onwetend­
heid. Dit is de kennis die al sinds onheuglijke tijden sluime­
rend aanwezig is - en zelfs daarvoor al, voor het ontstaan
van tijd. Deze kennis is her Zijn zelf, want zij is pas aan­
wezig als alles wat niet Zijn is volledig is verdwenen.
Het eerste advies dat de goeroe zijn leerlingen geeft met
betrekking tot dit zelfonderzoek, wordt op zeer inspireren­
de wijze verwoord door Mukundaraj, een van de grootste
wijzen uit Maharashtra, die leefde in 12e eeuw. Mukundaraj
richt zich tot de leerling:
Ik zaLje nu verte!Len hoeje deJundamentefe, geheime kennis
kunt verwerven. Kennis waar je niet zonder kunt, anders
393
 kom je niet verder; waarvoor je je geest moet concentreren en
waarin de yogi voortdurend is ondergedompeld (. . .)
Ik zal je duidelijk uitleggen dat de essentie van deze kennis
de nectar uit de oceaan is, de hoter gekamd uit dme/k, zed.at
je a/le oefeningen gebaseerd op niet beproefde concepten kunt
opgeven. Dit zijn slechts nuttewze oefeningen zelang je geen
helder inzicht hebt in de betekenis van de verheven uitspraken
in de Mahavakya's ( . . )
Wie kent de omvang van het lijden van de zeeker die nog
geen helder inzicht heeft in de ware natuur van het Absolute
en haar nog niet ervaren heeft? De arme zie/en die de ketenen
van fjsieke boetedoeningen en geestelijke discipline hebben
geaccepteerd, zitten in wezen gevangen in twijfel en besluite­
loosheid. Hoe kunnen ze ooit hopen dat ze de oceaan van
samsara zullen doorkruisen? Erediensten, pelgrimstochten,
goede daden, opoffiringen, mantra's zingen en tantrische oefe­
ningen leiden slechts tot tijdgehonden resultaten. Bidden en
boetedoeningen leiden a/leen tot bevrijding als er ook sprake is
van Zeljkennis ( . .)
Zuiver weten - de Werkelijkheid - kan pas stralen bij
helder inzicht in de basale eenheid van de individuele
verschijningsvorm en het Absolute Noumenon en bij een
zuiver begrip van de ware aard van maya - de oorzaak van
het ogenschijnlijke onderscheid tussen de twee. Hoe kan er
sprake zij'n van hevrijding zolang de identificatie met het
lichaam als een afgescheiden entiteit-doener niet verdwenen is
door inzicht in de ware betekenis van de termen 'Gij' en Dat'
in de Mahavakya 'Dat zijt Gij'? (. ..)
Hoe kan er sprake zijn van bevrijding als a) een goeroe je
de vedanta niet heeft uitgelegd. b) als je niet hebt gemediteerd
op de woorden van de goeroe, c) a/s de leer van de goeroe niet
volledzg tot je is doorgedrongen? (. . . )
394 Vrede en harmonie in her dagelijks leven
Gedragsvoorschriften uit de Shastra's zijn alleen bedoeid voor
een soepele sociale omgang. De zeeker moet voor hu/p bij het
begrijpen van de essentie van vedanta naar een goeroe gaan,
zed.at de staat van bevrijding die voorafgaat aan woorden en
gedachten voor hem werkelijkheid wordt. Als jiva en Shiva
zich in die staat verenigen, verdwijnt de dualistische toestand.
Mukundaraj legt vervolgens aan de leerling het belang uit
van het 'Oat zijt Gij' uit de Mahavakya:
Als het Absolute Subject zichzel.fmet de hulp van Oorspron­
kelijke Energie objectiveert in de vee/vormige manifestatie, de
aspecten van de schepping, dan vinden de instandhouding en
oplossing van het gemanifesteerde universum in Bewustzijn
plaats. We dienen alles wat een vorm heeft en dus met de
zintuigen waarneembaar is, te verwerpen en we dienen het
ongeziene dat a/tzjd aan'wezig is als de getuige, als de werke­
/ijkheid te (h)erkennen. Besefdat Dat wat voorafgaat aan het
oprijzen van Bewustzijn de werkelijkheid is, Dat wat het
alwetende, alles-controlerende principe wordt genoemd.
Deze werkelijkheid neemt alles waar. Zij is op geen enkele
manier te meten en ze bevindt zich niet op een bepaalde plek:
zij is a/lesdoordringend, oneindig en onkenhaar. Deze werke­
/ijkheid b/ijft wanneer a/le denkheeldige zaken worden
verworpen. Zij is zuiver weten, pure vreugde en volkomen
vanzelfiprekend. Deze Werkelijkheid staat voiledig op
zichze/f, zij is de oorspronkelijke volheia van het Potentieel,
het Plenum, en gaat voorafaan de waarneming van alles wat
wordt geschapen, in stand gehouden en weer oplost. De
Absolute Werkelijkheid staat volledig los van alle ver­
schijningsvormen: Brahma (de Schepper), Vishnu {Degene
die het universum onderhoudt), Rudra (de vernietiger) en de
Oorspronkelijke Kracht {Bewustzijn). Het is zuiver Brahman.
Adviezen van de wijze Mukundaraj 395
 Alleen vanuit dit perspectief kunnen we de Werkelijkheid
doorgronden - dit lukt niet met behulp van andere middelen
en oefeningen gebaseerd op onwetendheid en dualiteit ( .).
De oppervlakkige betekenis van het woord 'Tvam' (Gij)
verwijst naar dat wat door maya wordt geregeerd: de fjsieke
vorm. De ware betekenis van het woord 'Tat' (Dat} is zuiver
Brahman, dat we pas kunnen bevatten als we over voidoende
onderscheidingsvermogen beschikken. Een he/der inzicht in
de ware betekenis van het woard 'Tat' Is bevrijding. We zien
met beide ogen hetzelfde, horen met beide oren hetzelfde en
spreken met beide lippen hetzelfde woord; als we zo ook dezelf
de betekenis zien in 'Tat' (Dat} en 'Tvam' (Gij), dan hebben
we de non-dualistische staat van Brahman verworven. Zeals
het verschil tussen de ruimte in een kopje en de ruimte in een
huis verdwijnt als de vormen verbrokkelen, zo verdwijnt ook
de dualiteit als beide woorden worden overstegen. Het ogen­
schijnlijke verschil tussen de twee wordt slechts veroorzaakt
door de illusie van maya. Zodra het onechte als onecht wordt
herkend, blijft a/Leen nog de Werkelijkheid over ( )
. .
De kennis van het Zelf is advaita, non-dualiteit. Maar
duidelijk is dat deze birmen de schijnbare dualiteit verworven
dient te worden. Hierdoor zal de dualiteit uiteindelijk
verdwijnen wanneer je stevig gegrondvest blijft in deze kennis.
In plaats van vooruit kijken, wat we doorgaans doen, moeten
we achterom kijken en de Bron zoeken, wit je je ware Zijns­
grond ontdekken.
Het oog kan wel de objecten voor hem zien, maar niet zich­
zelf. Als je je eigen ogen wilt zien, kan dit alleen met de
geest. De geest kunnen we slechts met ons intellect waar­
nemen en Bewustzijn kan op zijn beurt het intellect weer
waarnemen. Dit wordt bedoeld met 'achterom kijken'.
Mukundaraj vervolgt:
3 96 Vrede en harmonie in het dagelijks leven
Vtmuit dit getransformeerde perspectiefzie je niets tastbaars,
maar een allesdoordringende Eenheid, waar maya en on­
wetendheid niet te vinden zijn. Deze onmetelijkheid kun je
alleen uit eigen ervaring kennen. De kennis van Brahman is
stralend van zichzelf. een berg van gelukzaligheid. De
realisatie ervan betekent het einde van conceptualisering ( . ) .
Ik zal je vertellen hoe je deze kennis die blijvende vrede en
tevredenheid brengt kunt verwerven. Maar eerst moet je
precies weten wie ofwat er zoekt. Het enige wat je zeker weet
is: /K BEN, ik besta. Maar je weet niet wie dit 'ik' is. Mijn
vriend, waarom ben je je Zelf vergeten? Wie ben je en waar
kom je vandaan? Ben je ooit ergens heen gegaan en kom je we/
ergens vandaan? Waarschijnlijk heb je er nooit op deze manier
over nagedacht ( . )
.
Ben je het lichaam, ofbeschik je over een lichaam?]ij bent
het subject en het lichaam is je object. ]ij hebt weet van het
lichaam en jij draagt het lichaam als een kledingstuk. ]e hebt
dit lichaam, bestaande uit de vijf elementen, gekregen om
jezelf mee te bedekken, maar je hebt jezelf ermee getdentifi­
ceerd en doet alsofje een individu bent. Wees je er helder van
bewust dat dit lichaam een object is en dat jij er los van staat.
Geefdaarom je onjuiste identificatie met het lichaam op ( .).
fe bent je bewust van de samenstelling van je lichaam.
je weet dat a) je haar, huid, aderen, vlm en botten - de
stevige delen van je lichaam - de aarde vertegenwoordigen;
b) speeksel, urine, bloed, merg en zaad - de vijf vloeibare
elementen - water vertegenwoordigen; c) hanger, dorst, sloom­
heid, slaap en seks vuur vertegenwoordigen; d) beweging,
rennen, weerstand bieden, ontspannen en samentrekken - de
vijf activiteiten - lucht vertegenwoordigen; en e} begeerte,
woede, verdriet, hebzucht en angst - de vijfeigenschappen -
ether vertegenwoordigen. Hetfjsieke lichaam met zijn vijfen­
twintig onderdelen, eigenschappen en activiteiten, kent zes
Adviezen van de wijze Mukundaraj 39 7
 natuurlijke veranderingen: het wordt verwekt, geboren, het
groeit, wordt volwassen, wordt oud en sterft uiteindelij"k. ]e
kent kleur en vorm van dit lichaam, net als de naam die het
heeft gekregen. Hoe kun je nu je ware Zijnsgrond vereen­
zelvigen met het lichaam dat je niet bent?]ij, als Zijnsgrond
of Bewustzijn, bent zonder vorm, maar de vorm van het
lichaam kun je waarnemen. Bewustzijn is werkzaam in het
lichaam wanneer je wakker bent; dan doet het via de zintui­
gen allerlei ervaringen op. Het idee dat je een bepaalde naam
en vorm hebt komt van de geest. Jij neemt lichaam en geest
waar en staat er los van ( ..)
Hoewel je wordt beschouwd als een manifestatie van
psyche (antahkarana), geest, intellect, concentratie en ego,
bestond je al voor de manifestatie van deze vijfbestanddelen
van het subtiele lichaam. Bewustzijn bestond al eerder,
spontaan en stralend van zichzelf De geest is zich gewaar van
opkomende hartstochten en emoties. Het intellect maakt
onderscheid en beslist. Chitta, of het operationele centrum,
concentreert zich doelbewust op de beslissingen van het intel­
lect. En het ego accepteert het handelend doenerschap. Maar
jij neemt deze vijfooudige analyse van de psyche waar, omdat
!!,, Zetfgewaarzijn, de getuige ofAtman bent. Draden hebben
een eigen vorm, maar zijn allemaal gemaakt van katoen. Zo
lijken de geest, het intellect, het onderscheidingsvermogen en
het ego verschillende dingen, maar ze komen allemaal voort
uit dezelfde Bron: de Zijnsgrond of Bewuste Werkelijkheid
(...)
Een briesje veroorzaakt de rimpeling op het water, gespon­
nen katoen is de basis van de draad. Zo is maya de oorzaak
van de verschijning van het subtiele lichaam. Is de oorzaak
verwijderd, dan verdwijnen de rimpeling en de draad Zo
betekenen het verschijnen van Zeljkennis en verdwijnen van
onwetendheid, de onthulling en oplossing van maya. Als de
398 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
rimpeling en het water, ofde draad en het katoen, een worden,
verdwijnt de dualiteit. Precies zo verdwijnt het idee van
dualiteit als de geest opgaat in Bewustzijn (... )
De psyche is het subtiele lichaam en de bijbehorende
toestand is de droomstaat, gebaseerd op begeerte. De geest
werkt door de zintuigen, en de begeerten die sluimeren in de
geest manifesteren zich in de droomstaat als objecten en
begeerten die eerder werden ervaren. De droomwereld
verschijnt vanwege dat straaltje Bewustzijn dat de psyche
verlicht, zoals de warmte die metaal dat in de zon ligt
verwarmt, een eigenschap van de zon is. Dit Bewustzijn
maakt manifestatie mogelijk. Verdwijnt Bewustzijn, dan
verdwij"nt daarrnee ook de manifestatie. Dan zou je in de
oorspronkelijke staat van de volheid van het Potentieel, het
Plenum, verkeren. "Ulanneer je alles wat je in je Bewustzijn
ziet en ervaart verwerpt als een illusie zonder substantie, dan
ga je volledig op in de Werkelijkheid die overblijft. Bewustzijn
blijft onbewogen een met zichzelf
Volgens Mukundaraj kunnen we de fysieke vorm in vijf
segmenten verdelen: a) het fysieke lichaam dat wordt geas­
socieerd met de waaktoestand; b) het subtiele lichaam
dat wordt geassocieerd met de droomstaat; c) het causale
lichaam dat wordt geassocieerd met de toestand van diepe
slaap; en d) het super-causale lichaam dat wordt geasso­
cieerd met het Turiya of de staat van super-bewustzijn. Als
we ons niet langer identificeren met de individuele entiteit,
dan blijft de waarnemer, de getuige, over die deze vier
lichaamstypen en de bijbehorende staten waarneemt. Dit is
het zuivere Brahman. Als het de leerling heel duidelijk is
gemaakt dat hij noch bet fysieke, noch het subtiele lichaam
is, gaat Mukundaraj onverbiddelijk verder en legt hij uit dat
hij evenmin het causale of super-causale lichaam is. Zo
Adviezen van de wijze Mukundaraj 399
neemt hij de leerling als het ware bij de hand naar de hogere
toppen van advaita of non-dualiteit. Hij vertelt de leerling:
De schaduw toont de vorm en onderdelen van het echte
lichaam, maar heeft geen substantie. Z,o is ook degene die zegt
1k weet het niet' een illusie. Er is iemand die hieraan vooraf
gaat en die degene die 1k weet het niet' zegt waarneemt. Niet
onwetendheid maar weten kent dit niet-weten. Dit weten
waaraan het niet-weten zich kenbaar maakt, is Atman. �rgis
je niet! Zelfi als je ervan overtuigd bent dat je niet over zelf
kennis beschikt, zou je dit zonder het weten nooit kunnen
weten: ik weet dat ik niets weet. Daarom is onwetendheid in
wezen een illusie. Waarom zou je als je weet dat je niet-weet,
nog onnodig verwikkefd raken in denkbeelden river onwetend­
heid? Deze onwetendheid is het causale lichaam, waarvan het
fJsieke en subtiefe lichaam de instrumenten zijn (.. .)
Luister nu naar de verschijnselen en eigenschappen van de
diepe slaap . Meerdere voorstellingen gebaseerd op gebeurtenis­
sen in de waaktoestand, komen in de droomstaat als een
reflectie omhoog in de geest. Ais Bewustzijn, het mbstraat van
zowel de waaktoestand als de droomstaat, tijdelijk niet werk­
zaam is, dan ontstaat de toestand van diepe slaap: volkomen
niet-weten. Dit niet-weten is het echte weten, omdat nu de
fitJee van elkaar afhankelijke polariteiten weten en onwetend­
heid afwezig zijn. Als het Bewustzijn zich weer gaat roeren,
vergeet de toestand van de diepe slaap zijn ware natuur. Er
vindt opnieuw identificatie plaats met de individuele entiteit
en de wereld wordt voor werkelijk aangezien. Maar ver­
dwijnt de onwetendheid, dan straalt de Werkelijkheid als
zuiver goud dat door het smeltproces in het vuur alle onzui­
verheden is kwijtgeraakt. Na de vernietiging van onwetend­
heid en het ontstaan van Zeljkennis, verschijnt het
supra-causale lichaam, de Turiya-staat, die het fJsieke,
400 Vrede en harmonie in het dagelijks leven
subtiele en causale lichaam als een getuige waarneemt. Als de
werkzame lichamen en het causale lichaam door Zeljkenni.s
uiteen zijn gevallen, dan kan ook het supra-causate lichaam
niet over/even: als de gevolgen zijn vernietigd, kan ook de
oorzaak niet over/even ( . .)
De onveranderiijke staat waarin je je gewaar bent van je
zeijbestaan noemen we Parabrahman, Bevrijding, de Werke­
lijkheid. Door hierop te mediteren raak je er gaandeweg in
gegrondvest en zui je de holheid van de wereld ervaren. Als
zowel weten als niet-weten verdwijnen, zal het Weten, oftewel
de Absolute Werkelijkheid, gaan dagen. Trek je terug in de
Bron waaruit ieder weten voortkomt. Deze Bron is de Werke­
lijkheid, het onmetelijke Potentieel het Plenum waarin het
Bewustzijn uiteindeiijk opgaat.
Mukundaraj heeft de leerling de fase getoond waarin het
Bewustzijn terugvloeit in zijn Bron. Oit is de fase waarin geen
voorstellingen en concepten meer zijn en de dualireir sropt.
Het is de fase waarin de basis van alle dualiteit, de polariteit
van onderling verbonden tegengestelden, verdwijnt in wat
zintuiglijk gesproken een leegte lijkc. Mukundaraj toont de
leerling daarom dat wat een leegre lijkt, geen leegre kan zijn,
maar dat dit juist het Plenum is, de volheid van het Poten­
tieel. Hoe kan iets van zichzelf weten dat het een leegte is?
De Werkeiijkheid die stralend is van Zichzelf, is Subjec­
tiviteit. Er kan daarom geen sprake zijn �an een waarnemer
die het als een object waarneemt. De Werkelijkheid kan
daarom geen Leegte zijn. Het is geerz Bewustzijn-in-beweging,
geen manifestatie en geen onwetendheid, maar de volheid van
zuiver weten, het onbegremde Potentieel dat voorbijgaat aan
ieder begrip. Jij bent die Werkelijkheid, het Absolute Plenum,
de volheid van het Potentieel dat zelfi met het idee van een
Adviezen van de wijze Mukundaraj 401
 \
Leegte op de proppen kwam, je bent die van Zichze/fstralende
Bron van alles water is. Wt:et clat je deze Wt:rkelijkheid bent:
onajhankelijk, zuiver, het waarnemende principe, waar je je
in al zijn helderheid geen beeld van kunt vormen (. . . )
]e bent die Wt:rkelijkheid waarin al/e illusies zijn opge­
nomen, waarin de dualiteit van een 'Gij' niet kan overleven
en de termen 'Dat' en 'Gij' dus volkomen overbodig zijn
geworden.
Hoe kan de leerling rusten in zijn natuurlijke staat nu hij
zijn individualiteit is kwijtgeraakt? Mukundaraj wekt een
groot vertrouwen in de leerling door hem ce verzekeren dat
als zijn leer doorgrond wordt en ijverig wordc nageleefd, hij
'overtuigd zal raken van zijn ware natuur, dat hij de 'Werke­
lijkheid zal doorgronden en hierdoor altijd kalm en in vrede
zal zijn. 'Mukundaraj zegt tegen zijn leerling:
Overtuig je om te beginnen van je ware natuur en volg de
uiteenzetting tot nu toe. Doe daarna regelmatig de volgende
oefening: ga naar een rustige plek, ga ontspannen, rustig en in
stilte zitten en neem je stroom aan gedachten over uiterlijke
zaken waar. Neem een houding van verzaking aan ten
aanzien van alle gemanifesteerde vormen, clan keert de geest
in. Hij richt zich clan niet Langer op zintuiglijke objecten,
maar op het hartcentrum. Geefgeleidelijk de identificatie met
als eerste het grove, fjsieke Lichaam op, dan met het subtieLe en
vervolgens met het causale Lichaam, en maak je geest een met
de ruimte. Maak je aanclacht soepeL en moeiteLoos Los van de
grove zintuigen en laat hem samenvalien met de ene Geest of
Bewustzijn. Als de aandacht afdwaalt, dien je hem soepel en
geLijkmatig terug te brengen naar de lege geest. Met geduld
kan de concentratieperiode {zonder spanningen) hierdoor
steeds !anger warden. Als de geest door een bepaaLd object
402 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
wordt aangetrokken, verwerp dit dan met behulp van het
onderscheidingsvermogen als fictief en waardeloos. Alleen op
deze manier zal de geest snel zijn onrealistische denkbeelden
opgeven en in stilte verbLijven (. . .)
Zolang de geest niet op natuttrlijke wijze blijvend in
Bewustzijn rust {en zijn affiniteit met materii!le zaken heeft
opgegeven), moet hij voortdurend op zachtmoedige wijze aan­
gespoord worden om dat waar hij verwikkeld in dreigt te
raken Los te laten en terug te keren naar zijn Bron. Als je je
geest voortdurend waarneemt en �ntdekt dat je ze/f de waar­
nemer bent, kan er niets anders op het scherm van je Bewust­
zijn vmchijnen: je geest kan niet twee dingen tegelijk
bevatten.
Zcdra je inziet dat aLles wat een vorm heeft van nature een
leeg omhulseL zonder enige substantie is, en dat wat echt is
vormloos is - het Licht van Bewustzijn - ben je ondergedom­
peld in de diepste Wt:rkeLijkheid. Als de geest door Bewustzijn
wordt geabsorbeerd, verdwijnen alle objecten uit de geest.
Mukundaraj waarschuwt de zoeker hier:als je Zelfkennis
zoekt terwijl je je nog altijd helemaal identificeert met het
lichaam als een afgescheiden entiteit en niet wordt begeleid
door een Goeroe, bestaat her gevaar dat je doordraait of gek
wordt (Zelfkennis kan niet worden 'verworven' zolang het
idee van doenerschap bestaat). Mukundaraj zegt:
Plaats jeze!fniet in de positie van iema�d die middenin de
nacht in het pikkedonker plotseling wakker wordt en denkt
dat hij blind gewordm is. Laat je niet omhullen met de duis­
ternis van onwetendheid, beschouw alie gemanifesteerde
vormen als een illusie en verblijfkalm en rustig in de Wt:rke­
lijkheid. Zoek in jeze/fom te ontdekken waar gedachten ont­
staan. Zoek de bron van alle gedachten. Deze Bron, het
Adviezen van de wijze Mukundaraj 403
 Bewustzijn, dient naar Zetjkennis te zoeken en haar te ver­
werven. Dit kun je alleen maar laten gebeuren ( ..) .
Stel je eens voor dat al het geschapene, dus ook je eigen
lichaam, opeens verdwijnt. Waar precies wordt nu het over­
gebleven niets waargenomen? Het enige wat overblijft is
1k'-bewustzijn. Zowel binnen als buiten is er niets anders dan
het niets van de Leegte, die de volheid van het Zijn is, het
potentiiile Plenum. Dat waaruit Bewustzijn is voortgekomen
moet er al eerder zijn geweest dan Bewustzijn zelf Besef
zonder enige twijfil dat je in Werkelijkheid deze Bron van
Bewustzijn bent.Alles verschijnt in Bewustzijn, ook je waar­
nemingsvermogen - het 1k Ben'-gevoel van aanwezigheid en
de psyche bestaande uit geest, intellect, onderscheidingsver­
mogen en ego. Zodra dit helder wordt gezien, is er alleen nog
het Zelfen verder niets ( . .)
Als je denkt, is het de geest die denkt. Als het 'ik' betrokken
is bij het denken, dan is dit het ego. Als je stil bent, dan is deze
stilte Bewustzijn zelf Stel dat je volledig stil kunt blijven,
komen er dan nog steeds allerlei herinneringen uit het
geheugen omhoog? Zijn er dan nog wensen en verlangens? Stel
dat je volledig doordrongen van Bewustzijn bent en blijft,
word je dan nog lastig gevallen door gedachten? Is er dan nog
een reden om jeze!f te identificeren met het lichaam als een
afgescheiden individu? Daarom, mijn vriend, verdwijnt
onwetendheid in een totaal andere dimensie. Wflnneer zoiets
als zuiver weten, de Totaliteit van het gehele Potentieel niet
zou bestaan, waarin had het ego dan moeten oprijzen?
Dit zuivere en volmaakte weten - dat geen weten noch
niet-weten is is zichze!fniet gewaar. Het wordt pas waar­
- gewaar kunt zijn, waarvan je kunt voelen dat het IS en
nemer als een beweging in Bewustzijn een bepaalde waa;­
neembare manifestatie toont.
404 Vrede en harmonic in het dagelijks !even
Mukundaraj eindigt zijn betoog met een voomeffelijke
samenvatting, waarin hij tegelijkertijd weer nieuwe
woorden geeft aan de ware aard van de Werkelijkheid die
alle levende wezens zijn. In een duizelingwekkend epigram
geeft hij woorden aan de cemrale gedachte: 'Dat je niet weet,
weet niemand behalve jijzelf - dit is de Werkeltjkheid zelf
waaruit het weten-dat-je-niet-weet is ontsprongen.' Hoe kan
deze Bron, het Potentieel van ieder weten, waaruit het
eigenlijke weten - het levendige Bewustzijn en het waar­
nemingsvermogen van levende wezens - voortkomt, ooit
niet-weten of onwetendheid zij�?
Mukundaraj geeft zijn laatste raad aan de leerling:
Als je je identificatie met het lichaam opgeeft en in stilte vol­
ledig doordrongen blijft van het besefvan de Totaliteitsbesef
- het 'Jk Ben' - zonder gehechtheid, kom je alles wat er te
weten valt te weten. Als je op deze manier ondergedompeld
blijft in Bewustzijn, zal het persoonlijke bewustzijn waarmee
je je vereenzelvigt en waarover maya nu geen macht meer
heeft, je ze!fnaar zijn Bron leiden. Die Bron is wat je bent:
de Werkelijkheid. In deze staat is geen sprake meer van duali­
teit. Alle onderling ajhankelijke tegengestelden zijn op
natuurlijke wijze opgegaan in het niets. Er is alleen nog
zuiver weten, zuiver Zijn, zuivere Subjectiviteit. Dit kun je
niet vastgrijpen en niet loslaten, je kunt niet zeggen dat het
bestaat en je kunt niet zeggen dat het ni�t bestaat. Het is niet
iets wat je kunt ervaren. Het is iets en niets, waarvan je
waarin je kunt verblijven ( ) . .
Houd vast aan het besef1k Ben' en verder nergens aan. Nu
de geest zo stil is, schijnt hij met een nieuw licht en vibreert hij
binnen de Totaliteit. Als je het 1k Ben'-gevoel in het centrum
Adviezen van de wijze Mukundaraj 405
 van de aandacht houdt enje jezelfonophoudelijk waameemt
- dus als alle bewegingen in Bewustzijn voortdurend worden
waargenomen - dan zullen het Bewustzijn en het onbewust­
zijn een tijdlang verstoppertje spelen [ze kantelen, als twee
kanten van een munt] , tot de twee uiteindelijk een worden
en dit ene de Totaliteit wordt. Dan gaat het individu op in de
waarnemer, de waamemer in gewaarzijn, in het pure Zijn.
En wie is er dan nog om die gelukzaligheid te meten?!

406 Vrede en harrnonie in het dagelijks !even


'De basis van Ze!freafisatie
is dat a/le handelingen m·et bet toedoen zijn
van een individuele entiteit,
maar gebeurtenissen overeenkomstig
een universele wetmatigheid.
Tot slot
�
at bedoelen w� eigenlijk met ' et dagelijks leven'? In
W .
ieder geval met alleen het e1gen fys1eke bestaan,
maar ook alle relaties vanaf het moment van geboorte: die
met je ouders toen je nog een baby was, dan die als broer of
zus, als leerling op school en student aan de universiteit,
later als collega op je werk en je relaties als echtgenoot of
echtgenote, vader of moeder, opa of orna, enzovoorts.
Behalve deze relaties, heh je ook een relatie met je eigen­
dommen, je ideeen, denkbeelden, meningen en verwach­
tmgen.
Je beseft ook dat je gevangen zit in de dagelijks routine,
zowel uiterlijk als innerlijk. Uiterlijk: steeds hetzelfde ritrne
van opstaan en naar je werk gaan, daar steeds weer het­
zelfde doen, ook al kan het hier en daar iets verschillen, tot
het avond wordt. En de volgende dag, doe je weer precies
hetzelfde. Dit gaat zo maar door: dag in, dag uit, maand in,
maand uit, jaar in, jaar uit, en dat zo'n twintig, dertig,
veertig jaar achter elkaar, met hier en daar een vakantie
of vrije dag. Dan is er ook nog een innerlijke tredmolen.
Je leeft dag in, dag uit voortdurend in het piepkleine,
beperkte gebiedje van je bewustzijn, gebonden door je
begeerten, hoop, verlangens, verwachtingen. Her leven zelf
is een routine geworden, zonder ook maar iers van echre
spontanireit.
Als je naar deze routineuze manier van leven kijkt, zie je ver­
volgens dar de hersenen voortdurend van alle kanren warden
aangevallen en onder druk gezet: de massamedia, kabel-cv,
kranten en tijdschriften, politiek getouwtrek, overbevol­
king, concurrentie, rerrorisme, de druk van globalisering,
de teloorgang van ons leefmilieu, enzovoorts. Op de een of
andere manier weten we hiermee om te gaan, maar als de
druk te groat wordt, bestaat de kans dat de geesr in een
depressie belandt.
Als we naar ons dagelijks leven kijken, zullen we oak duidelijk
zien dar we in een extreem agressieve en hebzuchtige sarnen­
leving leven. Een samenleving waarin de meesce relaries
ontstaan, onderhouden en beeindigd am econornische en
financiele redenen. Wanneer je am je heen kijkt - als je daar
cenminsce cijd voor heb! -, zie je een grace ratrace. Steeds meer
mensen besteden hun geld, dat vaak niet eerlijk is verdiend ,
aan dingen die ze eigenlijk niet nodig hebben. Ze proberen
indruk te maken op mensen die zich totaal niet voor hen
inceresseren. Hee is heel moeilijk om uit die ratrace te stappen.
Op een bepaald moment cijdens die ratrace kan de volgen­
de gedachte opkornen: is die alles? Een ratrace die eindigt
met mijn dood? Wanneer dit soort vragen eenmaal warden
gesteld en de eigen ervaringen warden onderzocht, kan er
een bepaald besef indalen. Namelijk dat je jezelf, zoals her
hoorc, beschouwt als een afgescheiden emiteit, dat dit een
psychologische fragmentatie tot gevolg heeft, de splitsing in
'ik' en 'ander', en dat deze wordt versterkt, gevoed en onder­
houden door de zoektocht naar bescherrning cegen de
410 Vrede en harmonie in het dagelijks !even
'ander'. Deze fragmentatie 1s m wezen een levenslange
gevangenisstra£
Als je je dagelijks leven onderzoekt, merk je misschien dat je
door meerdere factoren diepgaand gecondicioneerd bent.
Oat je vanuit deze conditionering overal en alcijd reagecrt
op war zich voordoet. Mogelijk besef je dat je vasrzit in hec
verleden of de roekomsr en dat je zelden in het huidige
moment aanwezig bent. Maar als je clan eens in het huidige
moment leeft, dan ervaar je �en ongelooflijke vrijheid.
Vrijheid van de gespletenheid van 'ik' en de 'ander', wat
ongelooflijk veel rust brengt. Op die zeldzame momenten
besef je dat je eigenlijk naar iets heel simpels verlangc in je
leven: je niet ongemakkelijk voelen bij jezelf en bij de
'ander'. Bovendien besef je oak dat dir ongemakkelijke
gevoel volledig is gebaseerd op war 'ik' en/of de 'ander' in
her verleden heb/heeft/hebben gedaan, of op angst voor wat
er in de toekornst kan gebeuren. Als en wanneer die besef
indaalt, stop je met lopen op de begane, rnentale paden.
Hee onderzoek naar opgedane ervaringen brengt hoogsr­
waarschijnlijk nag een ander belangrijk feit aan het lichr: je
voelc je niet op je gemak bij jezelf vanwege je herinneringen
aan wat je in her verleden hebe gedaan, hoe korc of lang
geleden oak. Door die herinneringen vraag je je vaak af: hoe
heb ik zoiets doms of verschrikkelij� kunnen doen?! lets
dergelijks kan er ook voor zorgen dat je je niet op je gernak
voelt bij een ander, omdat diegene iers heelt gedaan war hij
of zij niet had moeten doen, of juist iets heeft nagelaten wat
hij of zij wel had rnoeten doen.
Als het dan past bij je lotsbesternrning, of in overeenstem­
ming is met een universele wermatigheid, clan vestigt
Tot slot 4n
iemand of iets je aandacht op de woorden van de Boeddha:
'Dingen gebeuren, handelingen worden verricht, maar er is
niemand die iets doet.' Ook hierdoor kun je een pas op de
plaats - van je gebruikelijke denkbeelden - maken. Stel er is
inderdaad 'geen individuele doener', dan is die scomme of
verschrikkelijke daad die ik dacht re hebben begaan niet
echc iets war ik zelf heb gedaan, maar iets war zich voordeed
als een gebeurtenis. Als dit zo is, hoef ik me ook niet langer
schuldig te voelen of re schamen voor iets waarvan ik dacht
dat ik her had gedaan. Evenzogoed kan ik de haat, kwade
gedachten, jaloezie en nijd ten aanzien van de 'ander' los­
laten. Zonder die enorme dubbele lading kan er niet anders
dan vrede en harmonic heersen. Dan ben ik gegrondvest in
rust terwijl ik de onvermijdelijke gebeurtenissen van het
!even van moment rot moment onder ogen zie.
Maar dan zou de volgende twijfel kunnen binnensluipen: is
er echt geen individuele doener, is er echt niemand die iets
doet? Zeker, het is een prachtig concept, maar is her waar?
Je kum alleen een antwoord krijgen door her in her vuur
van je eigen ervaringen te toetsen. Onderzoek iedere af­
zonderlijke handeling waarvan je denkt dat jij degene bent
die handelc. Heb ik ooit besloten om die handeling te ver­
richten? Zomaar, uit bet niets? Dan zul je beseffen dat het
beginpunt van die handeling geen zelfstandige beslissing
was, maar mogelijk een gedachce die opkwam kort voor je
besloot die bepaalde handeling te verrichten. Dus als die
gedachte waarover je geen enkele concrole had niet was
opgekomen, dan had die zogenaamde handeling 'van jou'
zich helemaal niet voltrokken!
Wanneer je steeds als je een handeling onderzoekt tot dezelf­
de conclusie komt, namelijk dat de handeling die je nu als
412 Vrede en harmonic in hec dagelijks !even
'mijn handeling' beschouwt zich helemaal niet had voltrok­
ken wanneer je iets war je zag of hoorde en waarover je geen
enkele controle had, nice had gezien of gehoord, dan kan
zich op een bepaald moment een flies van volledige accepta­
tie voordoen. Dan besef je: ik kan niet de doener zijn die
handelc, niemand kan een doener zijn die handelt. Of deze
flies zich voordoec hangt vanzelfsprekend af van je locs­
bestemming of een universele wetmatigheid.
De basis van Zelfrealisacie is her besef dat alle handelingen
niet worden verricht door een iridividuele entiteit, maar dat
het gebeurtenissen, voorvallen zijn die volledig in overeen­
stemming zijn met de universele wetmatigheid. Als de
zoeker dit concept niet accepteert, kan die jammer genoeg
leiden tot grote frustratie wanneer hij tevergeefs probeerr
Zelfrealisatie te bereiken. Een goed voorbeeld hiervan is her
onderricht van een wereldberoemde leraar, die volhield dat
de individuele zoeker zelf tot dit besef moet komen en dat
hij geen goeroe nodig heeft omdat 'ieder inzichc van jezelf
moec zijn'. Hij zei: 'Gooi de Bhagavad Gita in de Ganges.'
Zijn gepassioneerde volgeling bekende tijdens een gesprek
aan het eind van de bijeenkomst:
'Tijdens mijn leerweg ben ik door deze verschillende fases
gegaan (...) Maar waar ben ik, nu ik erdoorheen ben
gegaan? {...) Ik lijk gevangen in ecn spagaac: het lijkt alsof
ik helder zie, maar het lijkc ook alsof mijn zicht vemoc­
beld is (. ..) Ik kan zien dat ik een aamal stappen heb gezet,
maar er wordt een reuzensprong gevraagd en die kan ik
niet maken. Ik heb een vaag gevoel van wat hij bedoelt,
maar tegelijkertijd weet ik niet goed wat het betekent. Op
die manier bevind ik me dus in een spagaat.'
Toe s lot 413
 traditie van zieners een komma of de laatste punt? Op deze
De gefrustreerde zoeker vervolgde;
vragen heb ik geen antwoord.'
'Hij sprak over "de grote verzaking" (...) Ik begrijp dat
verzaking niet een daad van het verstand is of de uitkomst
In eerste instantie werd deze man leraar omdat hij anderen
van mijn confliccen. Ik begrijp ook dat er geen sprake is
onvoorwaardelijk vrij wilde maken. Het is jarnmer dat hij
van een verzoening, of dat er compromissen gemaakt
(natuurlijk geheel in overeenkomst met zijn lotsbestem­
kunnen worden bij deze grote verzaklng (...)Wil de grote
ming) het concept van zijn cijdgenoot Rarnana Maharshi
verzaking mogclijk zijn, dan dient er een radicale ver­
niet kon accepteren, namelijk dat God de wereld heefc
schuiving in mijn bewustzijn plaats te vinden (...)die de
geschapen en dat de mens Hem voor Zijn eigen schepping
hele inhoud van mijn bewustzijn uitwist ( ...) Ik besef dat
moet laten zorgen. Helemaal jammer is het dat hij de
de grote verzaking nog niet heeft plaatsgevonden. Er
woorden van de Boeddha niet· heeft kunnen accepteren:
waren we! grote uitvluchten voor de feiten, wat kleine
'Dingen gebeuren, handelingen worden verricht, maar er is
verzakingen en marginale gevallen van zelfopoffering.'
niemand die iets doet.'

Hij gaat nog verder;

Laten we dankbaar zijn voor de Genade die ons is toe­
'De leer heefc me kracht, hclderheid, veerkracht en het
bedeeld.
vermogen om problemen evenwichtig en vol vertrouwen
aan te gaan gegeven (...) Maar als ik kij k naar de wereld en
alle verwikkelingen, druk en uitdagingen en zelf flink aan­
geslagen ben, dan sluipt de werkelijkheid naar binnen ( ...)
Ik besef ook dat deze diepe inprentingen, deze wonden en
de puinhopen in mijn bewustzijn echt niet in een flits
zullen verdwijnen.'

Tot slot moet de gefrustreerde roeker bekennen:

'Ik beschouw hem als cen buitengewone ziener, die is
doorgedrongen tot de diepste diepten van het menselijk
bewustzijn. Maar ik vraag me ook af ofhij werkelijk tot de
bodem van het menselijk bewustzijn is gegaan en alle voor
de mens mogelijke inzichten aan het licht heeft gebracht.
Ik vraag me af ofer in de toekomst misschien nog een even
grote leraar op de wereld komt, die verder graaft en met
nieuwere inzichten komt (...) Is hij binnen deze lange

Tot slot 4r5

414 Vrede en harmonic in hct dagelijlu; !even
 9 juli 2002

Beste Bhagwan,

Het lijkt we/ alsof ouderdom en ziekte zich de laatste paar jaar
hebben opgehoopt en de dam nu pfotseling is gebroken, met als
gevolg dat mijn lichaam wordt meegesleurd!
lk ben inmiddels drie weken iiek. De eerste week hield het
lichaam zich nog redefijk goed. De tweede week had ik koorts,
buikpijn, geen eetlust en ook geen kracht. Ik kon afleen maar in
bed liggen.
Ik ben samen met een andere kankerpatient naar Dharam­
shala (waar de Dalai Lama woont) gevlogen. we waren er op
4 en 5 juli om een eerbiedwaardige, 84-jarige Tibetaanse
monnik te comulteren, die is gespecialiseerd in de behandeling
van leukemie. Het was heel goed om bij hem te zijn. Aan de
hand van een polsdiagnose heb ik pit/en gekregen, gemaakt van
Tibetaame kruiden en die slik ik nu.
Op de 6e was ik weer thuis. lk was uitgeput van de lange reis
en voe/de me op 7juli heel slecht. Ik had geen kracht om rechtop
te zitten en te schrijven. Maar vanmorgen lukte dat wel.
De chemotherapie is nu begonnen. De beste specialisten
zorgen voor mijn lichaam. De liefdevolle steun van iedereen
thuis maakt dat ik iedere nieuwe dag w'eer aan kan.
Het bloedonderzoek van gisteren, een week na het vorige,
laat zien dat de ziekte zeer progressief is. Mijn hemoglobine­
gehalte is gedaald, dus krijg ik nu een bloedtransfasie. Het
aantal bloedplaatjes is oak laag, waardoor plotselinge bloed­
ingen kunnen ontstaan.
 Al met al voel ik diep vanbinnen dat dit hele theater niet
!anger dan een week a tien dagen zal duren. ledereen verwacht
een wonder. Voor mij is het Onaangedane - dat alles aan­
schouwt- in en buiten mij het grate wonder.
Het lichaam blijft ontspannen. De geest is rustig. Als ik in
mezelfkijk, zie ik geen gedachten over een doods- oflevenswens.
Heel vreemd allemaal.
Alles wat eerder nog verstandelijk begrepen werd, wordt
moeiteloos getransformeerd tot de actuele, levende Wi:rkelijk­
heid van ieder moment:
(Dr. Phadnis uit Poona bez.ocht bijna twee jaar lang z.o vaak
als hij kon de satsangs van Ramesh en kwam ook op bezoek
ter gelegenheid van zijn vijfenzeventigste verjaardag.
Enkele weken later kreeg Ramesh bovenstaande brief.
Baburaya Phadnis overleed op 3 augustus 2002 om 9.00 uur
's ochtends vredig in zijn eigen huis.)

'Onder de wensvervullende boom is mijn verbeelding voiledig

vervaagd, zorgen zijn verdwenen. Jedere dag _(neem ik kleine
slokjes van) een beker goddelijke nectar. Mijn hart is opge­
nomen in het paradijs, waarin ik nu voortdurend verbiijf
Alie ellende en beproevingen, mijn tekortkomingen en zonden
zijn verdwenen.
Met de mystieke openbaring is mijn zelf uitgewist, mijn
illusies zijn dijfuus geworden (ze zijn versleten en hebben zich
verstrooid). De verschii/ende aarden potten zijn aan stukken
gevallen. De ketenen zijn verbroken en mijn ziel is bevrijd
van haar gebondenheid.
Dit is het inzicht dat mi) door mijn leermeester is toe­
bedeefd.'
- De laatste woorden van de wijze ]naneshwar

Als ik voldoende kracht heb, zal ikje weer schrijven.

Een hartelijke groet,

Baburaya
Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

Adams, Robert - Stilte van het hart, dul 1

Adams, Robert-Sti/te van het hart, deel 2
Adyashami - Dansende kegte
Adyash an ti - mzn" meditatie
Adyashanci- Het einde vanje wen"ld
Adyashanti - Genade
Adyashanti-De weg van bevrijding
Adyashanci-jezus, de mysticus
Adyashanri- Ontwaken, het zalje maar gebmren
Amberchele, J.C.- Opengebrolun
Bailey, Darryl-De illusie voorbij
Bailey, Darryl-Naakte essentie
Balsekar, Ramesh-Er was eens ...
Balsekar, Ramesh-Nou tn?
Bancroft, Anne - WOorden van Boeddha
Beintema, Rita-Jnana yoga in de praktijk
Bernie, Jon Alledaagse vrijheid
-

Bodian, Stephan- Ontwaak

Bongers, Sally-Alkdaagse verlichting
Boogaard, Han v.d./Wei Wu Wei Leven zonder tranen
-

Boogaard, Han v.d. -Dat wat ls

Byrom, Thomas- Het hart van beumstzijn
Caraway, Morgan-Em aangename ontgoocheling
Chayat, Sherry/Tanahashi, Kaz- Cirkel, het zen penseelwerk van Kazuaki
Tanahashi
Cohen, Alan -Bent u net zo gelukkig als uw hond?
Cohen, Alan - Wijsheid uit het hart
Crowley, Gary- �n hier naar hier
Deldeo, Jan van -Ze/ftealisatie, is dit nu alles?
Deldeo, Jan van - Terug van nooit weggeweest
Deldeo, Jan van- �le wegen, tin thuis
Dych, W illiam -Anthony de Mello, een bloemlezing

421
 Foster, Jeff- Leven zonder middelpunt
Lawry, Kalyani- Sailor Bob Adamson, /even en leer
Foster, Jeff- Een buitengewone afaezigheid
Liquorman, Wayne-Never mind
Foudraine, Jan -Metanoia
Liquorman, Wayne- Hallo lieve mensen
Gangaji- Vrijheid in overgave
Lott, Joey/Fish- Verlichting, een mythe!
Gicles, Lenne- Thuis
Lucille, Francis-Eeiiwigheid NU!
Gill, Nathan- Heldnheid
Luirwicler, Olette-De lroensdroom
Glassman, Bernie- Oneindige cirke!
McKenna, Jed- Spiritueie verlichting? Vergeet het maar!
Goode, Greg-L even a!s gewaarzijn
McKenna, Jed- Spiritueel lncorrecte Verlichting
Greven, John - Een
McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering
Hamill, Sam/Lao Tse- Tao Te Tsjing
McKenna, Jed-Notifies
Harding, Douglas - Open voor de bron
McKenna, Jed-jed's McKenna's theork van ailes
Harris, Sam- De vrije wil .
McKenna, Jed- Spel zonder einde
Harrison, Steven-Zoek geen antwoord
McKenna, Jcd - Droomstaat
Harrison, Steven -Het gelukkige kind
Mello, Anthony dc-Bewustzijn
Harrison, Steven -Een-zijn in relaties
Mello, Anthony de- De weg van stilte
Hartong, Leo- Ontwaken in de droom
Mello, Anthony de-De herontdekking van het /even
Hcyboer, Anton-Defi!osofie van m1 oorpronke!ijke geest
Mooji -Adem van het absolutt:
Heyboer, Anton - The philosophy ofan original mind
Mooji- Weidser dan de hemel, grootser dan de mimte
Hillig, Chuck- Verlichting voor beginners
Morinaga, Soko- Van leerling tot muster
Hillig, Chuck-Parels voor de ziel
Nisargadacta Maharaj-In woord en beeld
Inzicht, vingers wijzend naar de maan
Nisargadatta Maharaj- Dat wat ik hen
Joncheerc, Zoe-Leven als God
Norquist, Stevcn-De waarheid over verlichting
Jourdain, Stephen/Farcet, Gilles-Zomaar verlicht
Oever, Jan van den-lk weet niet wie ik ben
Katz, Jerr y-Non-Dualiteit
Oever, Jan van den- Oeverloos
Keers, Wolter - Vrij zijn
Parsons, Tony-Zoals het is
Keers, Wolter -]nana Yoga
Parsons, Tony-Niemand hier
Kicken, Patrick & Smit, Paul- Praten over bewustzijn
Parsons, Tony- Niemand daar
Kiloby, Scott - Liefdes stille rwoi!ltie
Parsons, Tony-Alles en Niers
Klein, Jean-/k Ben
Parsons, Tony- Het open geheim
Koehoorn, Jan -Zelfonderzoek
Parsons, Tony- Over vrijheid gesproken
Krishnamurri, U.G. -De denkbeeldige geest
Prendergast, John - De heilige rpiegei
Krishnamuni, U.G.- De moed om te zijn wie je bent
Raaijmakers, Annecce- Voliedig vrij
Lake, Gina- Het mechanisme van ver'4ngen
Ramana Maharshi-/n woord en beeld
Lammers van Toorenburg, Wendy-Hoogbegaafd, nort en?
Ram Tzu- Wie zoekt zal niet vinden
Lammers van Toormburg, Wendy- Werkboek Hoogbegaafd
Rigter, Bob-Zen tijd
Laurentius, Hans-Rozengeur en prikkeldraad
Rood, Linda - Hetja-gevoel

422
Rossum, Jan van-]e bent niet watje dmkt
Schoondeiwoerd, Simon - Een christen op satsang
Schreuder, Esther -CoBrA aan de gracht
Segal, Suzanne - Aanvaring met het oneindige
Sengtsan - Oorspronkelijke Geest
ShantiMayi- Ons hart weet alles
Shapiro, Isaac- Het gebeurt vanzelf
Shapiro, Rami - Open geheimen
Smit, Alexander-Kennendheid
Smit, Alexander- Geschenk van bet-Absolute
Smit, Paul-Alles over Niets (boek met 2 dvd's)
Smit, Paul- Non-dualiteit voor managers
Smit, Paul- Ver/ichting voor luie memen
de
Smit, Paul - Verlichting in de lief
Smit, Paul-uitZoomen
Spira, Rupert - De helderheid der dingen
Spira, Rupert- mzt rest is lieftk
Scerren, Paul van der - Verlichting in een !ege verpakking
Scerren, Paul van der - Over het brein, non-dualiteit en vrije wi!
Scerren, Paul van der- Gedachten over het ontknkbare
Sylvescer, Richard- Geen zelf, gun ander
Tarhagata, Florian-Zijn
Tetteroo, Tosca-Alles over edelsteentherapie
Tollifson, Joan -Ontwaken in het alledaagse
Tollifson, Joan -Niets om je aan vast te ho11den
Unmani Liza Hyde - Ik ben het /even zelf
Vanloo, Babech - Kunst = Leven = Kunst
Vingerwijzingen-Artike/en uit tien jaar InZicht
Waite, Dennis - Een introductie tot advaita
Warts, Alan - WOrd wat je bent
Wei Wu Wei - Onwerelds wijs
W henary, Roy- De structuur van zijn
Zuijderhoudt, C.B. -Meester Eckhart versus advaita
Ook bij uitgeverij samsara verschenen

Ramesh Balsekar

Er was eens ...

Het unieke onderricht van Ramesh Balsekar

met verhalen en anekdotes

ISBN 978-90-77228-14-2
€ 15,95

(S)
 Ook bij uitgeverij samsara verschenen

Ramesh Balsekar

Nou·en?
Het unieke onderricht van Ramesh S. Balsekar

ISBN 978-94-914n-14-4
€ 24,95

Nou en?
Het unieke onderricht van Ramesh S. Balsekar

CS)
 In woord en beeld

Nisargadatta Maharaj Ramana Maharshi

In woord en beeld In woord en beeld

ISBN 978-90-77228-60-9 ISBN 978-90-77228-63-0

€ 24,95 € 24,95

CS) (S)
 .samsarabooks.com
www
De beroemde psychotherapeut en sociale hervormer
Erich Fromm zei:

'De mens is het enige dier dat zijn eigen bestaan als
een probleem beschouwt dat opgelost moet worden.'

Zo kijken de meesten van ons naar het leven, verstrikt als

we zijn in het emotionele dagelijks leven, met zijn hoogre­
en dieptepunten, pieken en dalen en alle rompslomp die
hierbij hoort. De advaita-wijze Ramesh Balsekar zegt:

'Wat we niet beseffen is dat het leven lijkt op een

brede, diepe rivier die voorrdurend in beweging is,
terwijl de meeste mensen voor hun dagelijks leven
schijnbaar bewust kiezen voor de zekerheid van de
kleine, stilstaande watertjes naast de rivier.'

Ramesh is misschien wel de helderste en toonaangevendste

geestelijk leraar op het gebied van advaita. Waarom? Omdat
advaita en al het spirituele gepraat geen enkele waarde heeft
als je het niet kunt toepassen in het dagelijks leven.
En juist daar gaat dit boek over.

.I.Utt