Door: Ralf van Houtem

Enterprise Architectuur voor Atos

Origin
Ent er pr ise A rch it ectuu r en S er v ice O r ient ed A rch it ectuu r zijn ‘ hot
t opics’ de laatst e ja ren. Z o o ok bij At os O r ig i n , een g rot e wereldw ijde
I T d i e n s t v e r l e n e r. N i e t a l l e e n b i e d t A t o s O r i g i n E n t e r p r i s e
A rch it ectuu r oplossi ngen aa n haa r k la nt en, si nds vor ig jaa r is
de Nederla ndse vestig i ng o ok i nt er n bezig met de ontw i k kel i ng
en de i mplementatie va n een Ent er pr ise A rch it e ctuu r om de
i nt er ne i n formatievo orz ien i ng ( nog ) bet er t e ku n nen a fst emmen
op de b eho ef t en va n de bu si ne s s en z icht t e houden op de hu id ige
i n f o r m a t i e s y s t e m e n e n i n f r a s t r u c t u u r. M i j n a f s t u d e e r s c r i p t i e
was onder a ndere het sta r tpu nt va n deze Ent er pr ise A rch it ectuu r
ontw i k kel i ng. I n d it a r ti kel k ijk i k t er ug naa r wat i k vor ig jaa r heb
aa nbevolen i n m ijn a fstudeerscr iptie, wat met deze aa nbevel i ngen
moment e el ged a a n wordt en wat n ieuwe i n z icht en me nu (c a . 1 2
maa nden na dat o) hebben du idel ijk gemaa kt.

Het Afstudeeronderzoek
In de eerste helft van 2006 heb ik een afstudeeronderzoek

verricht bij de support afdeling Information Management van Atos

Origin Nederland naar de mogelijkheden van een ontwikkeling en

implementatie van een Enterprise Architectuur (hierna: EA) vóór

Atos Origin Nederland. De voornaamste doelen waarom IM een EA wil

inzetten zijn het beter richting kunnen geven aan de huidige interne

informatievoorziening, het op een betere manier afstemmen van de

interne informatievoorziening op de business, en het sterker kunnen

onderbouwen van besluiten en deze kunnen plaatsen in de juiste

context en tijd. Met andere woorden, het verbeteren van de business

en I(C)T alignment.

Om dit doel te bereiken wilde IM een high level overzicht van de

informatiebehoeften, de bedrijfsprocessen, de applicaties en de

infrastructuur (en de relaties tussen deze onderdelen) van de hele

organisatie, met een laag detailniveau. Het moest het startpunt

Figuur 1: Het model van Van der Zee et al. (2000)
worden voor verdere ontwikkeling en dus met een brede scope en

een lage mate van detail het gewenste inzicht bieden. Deze wens
van Information Management met betrekking tot de ontwikkeling en
implementatie van een EA wordt ondersteund door een model van
1
Van der Zee et al. (2000) . Er dient een afweging gemaakt te worden
tussen een hoge mate van detail en een beperkte scope enerzijds en
een brede scope en een lage mate van detail anderzijds. In figuur 1
is de plek van Atos Origin in het model van Van der Zee et al. (2000)
Na deze heldere afbakening heb ik middels een literatuurstudie
bekeken of deze EA ontwikkeling en implementatie binnen Atos Origin
ondersteund kan worden door een theoretisch raamwerk.
Mijn keuze voor het raamwerk werd bepaald door een aantal ‘Kritieke
Succes Factoren’ afkomstig uit de literatuur en de mate waarin het
model daaraan ondersteuning bood.

weergegeven.

.ego 21
De belangrijkste ‘Kritieke Succes Factoren’ die ik destijds heb ondersteund moet worden door de hele organisatie en daarbij ook oog

geïdentificeerd zijn de volgende: heeft voor communicatie en management of change aspecten rondom

De EA moet geaccepteerd en ondersteund worden door de EA. Deze eigenschappen worden als groot pluspunt ervaren door

hele organisatie. Information Management en ook vanuit de literatuur gezien als succes

Het moet helder en begrijpelijk zijn voor alle stakeholders. factoren.

Het moet een proces zijn, gericht op de lange termijn.

De bestemmingsplan benadering is een meer succesvolle In eerste instantie heb ik, als vingeroefening, het proces van TOGAF

benadering dan een blauwdruk benadering. volledig, maar op hoofdlijnen doorlopen. Al snel werd duidelijk dat

Daarnaast heb ik gekeken in hoeverre de twee meest bekende EA het onmogelijk zou zijn om alle stappen tot in een grote mate van
2
modellen/raamwerken (het Zachman raamwerk en het TOGAF-model ) detail uit te voeren: de beschikbare tijd en resources ontbraken

overeenkwamen met de eisen die door IM werden gesteld aan een EA eenvoudigweg. Daarom heb ik besloten om – in het kader van het

en het bijbehorende raamwerk. afstudeeronderzoek - de detailuitwerking te beperken tot de eerste

zes stappen (de voorbereidende fase en de fasen A tot en met E)

Op basis van de twee voorgaande criteria heb ik uiteindelijk van het TOGAF model. In de eerste vijf stappen in het proces zijn

gekozen voor het TOGAF-model (zie figuur 2) om de ontwikkeling en het organisatie-, applicatie-, proces- en informatiemodel opgesteld.

implementatie van de EA voor Atos Origin te ondersteunen. Uitgangspunt hierbij was om zoveel mogelijk aan hergebruik te

Dit model biedt op een pragmatische manier houvast om de gewenste doen en dus gebruik te maken van het bestaande procesmodel, het

onderdelen van de architectuur in kaart te brengen en zorgt ervoor organisatiemodel en het applicatiemodel. Een voorzet is gemaakt

dat er geen onderdelen worden overgeslagen. Het TOGAF model focust voor het informatiemodel en ook is gekeken naar de principes

op het architectuurproces (en is zelf ook een continu en iteratief die ten grondslag liggen aan het informatiebeleid van Information

proces) en gaat niet, zoals sommige andere modellen, uit van een Management.

blauwdruk benadering. Het TOGAF model kan worden gekenmerkt als Naar aanleiding van de doorlopen stappen en in lijn met de zesde

bestemmingsplanmodel, dat ervan uit gaat dat het werken met een EA stap van het TOGAF model heb ik een aantal conclusies getrokken

en een aantal aanbevelingen gedaan met betrekking tot de EA

(ontwikkelings-)mogelijkheden van Atos Origin, bijvoorbeeld dat

de architectuurprincipes verder uitgewerkt moeten worden, dat de

scope van het proces en applicatiemodel meer verlegd moet worden

naar de primaire processen en niet alleen moeten focussen op de

support processen, dat er een informatiemodel opgesteld moet

worden. Rondom dit alles moet een EA team opgesteld worden, met

bijbehorende besluitvorming- en communicatiestructuur, waarbij ‘the

lead’ genomen moet worden door Information Management.

In zijn algemeenheid ben ik vorig jaar tot de conclusie gekomen dat

Atos Origin Nederland een aantal zaken goed ‘in place’ heeft die

nodig zijn om te komen tot een heldere EA die aan de verwachtingen

kan voldoen. Voorbeelden hiervan zijn het bestaande procesmodel,

het IT Governance Model en de rationalisatiegrondslagen in het

applicatielandschap.

Ik heb echter ook geconcludeerd dat de eerder genoemde onderdelen

meer expliciet aan elkaar moeten worden gekoppeld en ook meer

onder het ‘label’ EA gebracht moeten worden. De focus moet daarbij

ook nadrukkelijk meer komen te liggen op de primaire processen

in de organisatie (voornamelijk op het gebied van de applicaties en

de processen). Niet in de laatste plaats moet de communicatie die

hieromtrent moet plaatsvinden een aandachtspunt zijn, waar goed

over nagedacht moet worden.

Figuur 2: Het TOGAF-Model

22 .ego
 Enterprise Architectuur

Waar staan we nu? De APS heeft ertoe geleid dat we een aantal heldere vervolgstappen

Ik ben inmiddels negen maanden werkzaam bij de afdeling Information hebben gedefinieerd en dat we nu bezig zijn met het stapsgewijs

Management bij Atos Origin Nederland en kan dan ook spreken verbeteren van ons applicatielandschap op het gebied van (primaire)

van ‘we’ als het gaat over activiteiten verricht door Information procesondersteuning en (eenmalige) informatievastlegging. We gaan

Management op het gebied van EA. Wat hebben we tot nog toe met de stap voor stap focussen op een aantal processen, waarbij ook de

aanbevelingen van vorig jaar gedaan en wat is onze huidige visie op de business zelf een belangrijke rol speelt. EA staat definitief op de

EA ontwikkeling? agenda, zowel van Information Management als van de organisatie als

geheel.

Aangezien het TOGAF model en de werkwijze die daarbij hoort,

past bij de doelen die IM heeft gesteld en ook als bruikbaar is Duidelijk is dat we door deze aanpak hebben doorgebouwd aan onze

bestempeld, is het voor de hand liggend dat op dit model wordt EA met een brede scope en een relatief laag detailniveau en dat we

voortgebouwd. De eerste stappen zijn daarbij al doorlopen en de door enerzijds steeds verder te ontwikkelen een steeds bredere EA

basis voor verdere invulling is vorig jaar gelegd na voltooiing van kunnen ontwikkelen en anderzijds ook verder de diepte in kunnen gaan

mijn scriptie. Het raamwerk en de manier waarop we het raamwerk (een hoger detailniveau) in verschillende kleine gebieden (een smallere

willen gebruiken is duidelijk, evenals de visie wat we willen met onze scope).

EA. Volgens de aanbevelingen van vorig jaar moet de eerste focus

liggen op de stappen B, C en D van het TOGAF model en dus op de Het onderscheid tussen de in de vorige alinea beschreven

ontwikkeling en uitwerking van een proces-, applicatie-, informatie- architecturen wordt steeds duidelijker. Je ziet steeds meer een

en infrastructuurmodel. Aangezien vanuit de organisatie (met name onderscheid ontstaan tussen de bestemmingsplanbenadering en de

vanuit de divisie vertegenwoordigers voor IT) de vraag naar een helder blauwdrukbenadering die sommige andere architectuurbenaderingen

applicatielandschap steeds sterker word, hebben we ons daar in eerste propageren.

instantie op gericht. Bij de eerste benadering wordt op een hoger niveau naar architectuur

Als onderdeel van de EA oplossingen zoals Atos Origin die aanbiedt gekeken. De nadruk ligt op het procesmodel, het informatiemodel,

aan klanten, is de Applicatie Portfolio Scan (hierna: APS) een goed het applicatiemodel, het infrastructuurmodel en de relaties tussen

middel om op een objectieve manier een overzicht te krijgen van deze modellen. Veelal wordt deze benadering gebruikt voor het

ons applicatielandschap. Gezien de ervaringen bij andere klanten, ontwikkelen van architecturen ten behoeve van het versoepelen van

hebben we als Information Management besloten om gebruik te maken besluitvorming, het beter afstemmen tussen de business en de IT

van deze ‘proven technology’. Gezien het feit dat we een EA willen afdeling en het nemen van beslissingen in de juiste tijd en context.

ontwikkelen en gebruiken met een brede scope, hebben we de APS Deze eerste benadering wordt gezien als de bestemmingsplan

hierop aangepast door op verschillende (uiteenlopende) gebieden een benadering, veelal toegepast bij Enterprise Architecturen.

aantal vragen te stellen over de applicaties in ons landschap, zonder

op een bepaald vlak echt de diepte in te gaan. Naast vragen over het De tweede architectuurbenadering kijkt meer op detailniveau

gebruik van de applicatie en de techniek achter de applicatie hebben naar de applicaties, processen, informatie en infrastructuur en er

we ook gevraagd naar de processen die door de applicatie worden wordt gekeken hoe deze onderdelen tot op het laagste niveau met

ondersteund en welke informatie wordt gebruikt en vastgelegd door elkaar communiceren. De scope is daarbij vaak meer beperkt en

de applicatie. Hierdoor hebben we dus tegelijkertijd goed na moeten de doelen moeten meer gezocht worden in het overzicht bewaren

denken en een beslissing moeten nemen over het door ons gebruikte tussen een klein aantal applicaties, datagroepen en een bepaald

procesmodel en informatiemodel, aangezien ook hierover vragen stuk infrastructuur om een bepaald proces of een aantal services

werden gesteld in ieder interview met de informanten van applicaties. te stroomlijnen. De inzet van tools en hulpmiddelen is hierbij ook

veelvoorkomend. Bekende tools daarbij zijn bijvoorbeeld Bizzdesign,

Door het doen van deze APS zijn we in staat geweest om de Cordys, en Tibco. Deze tweede benadering zou kunnen worden gezien

verschillende aspecten die aan bod komen in stap B, C en D van als de blauwdrukbenadering, veelal toegepast bij Service Oriented

het TOGAF model (Business, Technology en Information Systems Architecturen.

Architectuur) voor het eerst expliciet en op hoog niveau aan elkaar

te koppelen en hebben we tegelijkertijd de organisatie in een vroeg Ondanks dat er niet gesproken kan worden van één ‘juiste aanpak’

stadium bij de ontwikkeling van onze EA betrokken, wat als een van de op het gebied van architectuurontwikkeling (men is immers volledig

kritieke succesfactoren voor de ontwikkeling van een EA geldt. afhankelijk van de context en het doel van de architectuur), kan er

wel gesteld worden dat als er een EA ontwikkeld en gebruikt wordt, de

bestemmingsplanbenadering (met een brede scope en een laag detail

.ego 23
 Enterprise Architectuur

niveau) de voorkeur geniet boven een blauwdrukbenadering (met een Conclusie

smalle scope en een hoog detailniveau die beter toegepast kan worden Mijn conclusie na een intensief afstudeeronderzoek en een jaar
bij de ontwikkeling van een meer gedetailleerde Service Oriented lang ervaring, is dat onze keuze voor een high-level architectuur
Architectuur (hierna: SOA). nog steeds de juiste is. Gezien de doelen die we nastreven,

namelijk het beter richting kunnen geven aan de huidige interne

De ene benadering hoeft de andere natuurlijk niet uit te sluiten.
Sterker nog, ze kunnen (en moeten) elkaar aanvullen. Een EA kan dus
als basis dienen voor een SOA en een EA kan ondersteund worden door
een SOA. Deze voorgestelde relatie is ook als toevoeging op het model
van Van der Zee weergegeven in onderstaand figuur 3. Bij toenemende
complexiteit dient er een brug te worden geslagen tussen een EA en
een SOA.
informatievoorziening, het op een betere manier afstemmen van de
interne informatievoorziening op de business en het sterker kunnen
onderbouwen van besluiten (en deze kunnen plaatsen in de juiste
context en tijd) heb ik dit geconcludeerd.
Ook blijkt dat door de Applicatie Portfolio Scan integraal te gebruiken
in het TOGAF-model je dankzij het iteratieve proces, dat voor ons
voornamelijk als ‘handleiding’ dient, gedwongen wordt om over

andere zaken na te denken, zoals de processen, de informatie en

de infrastructuur in de organisatie. Daarbij wordt je gedwongen om

andere onderdelen uit de organisatie in een vroeg stadium bij de

ontwikkeling van de Enterprise Architectuur te betrekken. Omdat bij

de toepassing van een Applicatie Portfolio Scan een repository wordt

opgebouwd, wordt er verder een basis gevormd die kan dienen voor

verdere ontwikkelingen van de Enterprise Architectuur. Deze basis

wordt zowel in de diepte als in de breedte gevormd.

Het TOGAF model en de Applicatie Portfolio Scan kunnen op deze

wijze gezamenlijk de brug vormen tussen een Enterprise Architectuur

en een Service Oriented Architectuur om de toenemende complexiteit

Bronnen: 1: Van der Zee, J.T.M. en P. Laagland en B. Hafkenscheid (2000), Architectuur als managementinstrument:
te kunnen beheersen, zowel van de IT in zijn geheel, als van de

complexiteit die ontstaat door een hoge mate van detail en een brede

scope.

Beheersing en besturing van complexiteit in het netwerktijdperk, Ten Hagen Stam Uitgevers, Den Haag;
Figuur 3: Het model van Van der Zee et al. (2000) aangevuld

2: TOGAF: The Open Group Architecture Forum, zie ook: http://www.opengroup.org/togaf/

Wat we nu binnen IM zien is dat onze bestemmingsplanbenadering

ondersteund door het TOGAF-model en aangevuld met de Applicatie

Portfolio Scan een hele solide basis biedt voor verdere ontwikkeling

van onze EA en tevens mogelijkheden biedt om op verschillende

deelgebieden meer gedetailleerde Service Oriented Architecturen

te ontwikkelen, zonder de Enterprise Architectuur uit het oog te

verliezen.

Ove r de Auteu r
Ralf van Houtem is sinds janua r i
we r k zaam a l s (App l icatie) A rch itect
bij de Suppor t afdeling Information
Management van Atos O r igin Neder land.
Zijn afstudeerscr iptie met de titel:
“ E nte r p r i se A rch itect u re: A potent i a l fo r
Competitive Advantage?” heef t hi j vo r ig
jaa r ook bij deze afdeling gesch reven.
D it a r tikel is mede tot stand gekomen met
medewer k ing van de begeleiders van zijn
afstuderen: Johan van Limpt (Atos O r igin)
en Han van der Zee (Atos Consulting en
h o o g l e ra a r U n i ve r s i te i t va n T i l b u rg).

24 .ego