Arapska historiografija History-center

Na prostoru Prednje Azije u ranom srednjem vijeku osnovana je nova civilizacija, u

vrijeme kada je antička rimska već bila uništena. Riječ je o Arapima nakon prihvatanja
islama. U veoma kratkom periodu Arapi muslimani su izgradili ogromnu državu koja je,
teritorijalno gledajući, nadmašila Rimsko carstvo. S obzirom da su brzo došli u dodir sa
Istočnim Rimskim carstvom na jednoj i Perzijom na drugoj strani, Arapi su počeli
stvarati novu civilizaciju prihvatajući tekovine grčko-rimske i perzijske civilizacije,
unoseći u njih islamske vrijednosti. Arapski jezik je na nekoliko stoljeća (prvenstveno od
IX do XII) postao jezik napredne misli tadašnjeg svijeta. Vrhunac arapske islamske
civilizacije bilo abasijsko doba (najviše IX i X stoljeće). Kada je pisana riječ u pitanju,
Arapi su do tada preveli sva značajnija djela sa grčkog, perzijskog i drugih jezika na
arapski, a zatim počeli i samostalno stvarati na svom jeziku. Bilo je u to u vrijeme kada
Europa, naročito zapadna, nije mnogo poznavala antička dostignuća. Kada su se halife
Harun er-Rašid, Me'mun i drugi bavili najvećim dostignućima filozofije i drugih nauka,
njihove zapadnoeuropske kolege (Karl Veliki i ostali) tek su učili da pišu.

Velika dostignuća arapske civilizacije ostavila su trag i u historiografiji, tako da se sa

pravom može reći da je postojala zasebna stvaralačka arapska historiografija. Sadržaj iz
predislamskog doba uglavnom je pisan na osnovu legendi i usmenih predanja, u čijem se
pisanju posebno istakao Al-Kalbia iz Kufe. U islamsko doba nastala su mnoga djela koja
tretiraju razna pitanja vjerske tradicije, naročito ona koja se tiču imena i djela poslanika
Muhameda a.s. Prvu poslanikovu biografiju napisao je Ibn-Ishak (?-767), a nešto kasnije
je veliku knjigu klasifikovanih biografija, koja sadrži razne podatke iz poslanikovog
života, napisao Ibn-Sa'da. Osim biografija napisan je i veći broj djela koja osvjetljavaju
rana arapska osvajanja, u čemu su se istakli Egipćanin Al-Hakam i Perzijanac Al-
Baladhuri. Njihovim djelima o osvajanjima završeno je doba dominacije biografskih djela
u historiografiji.

Zatim je došao period nastajanja kompletnih historijskih djela zasnovanih na

predanjima, legendama, biografijama i genealogijama. Arapski pisci su u tome koristili
perzijsku formu, oslanjajući se na judeo-kršćanske tradicije i dodajući im islamske
vrijednosti. U prve arapske historičare spadaju Ibn-Kutaybah (napisao priručnik
historije), Al-Dinawari (duge priče), Al-Dawle (opšta historija), a najznačajniji su Al-
Tabari i Al-Masudi.

http://history-center.xyz/
Arapska historiografija History-center

Dva veoma značajna djela koje je Al-Tabari (838-923) napisao su „Historija poslanika i
kraljeva“ i „Komentar Kur'ana“. Prvo djelo je monumentalno djelo koje je koristilo
kasnijim historičarima. Ono obuhvata period od postanka svijeta do 915. godine, a
događaji su poredani hronološki prema hidžretskom kalendaru. Drugo djelo također je
bilo veoma popularno i kasnije su ga koristili prevodioci Kur'ana.

Al-Masudija (?-956) mnogi nazivaju arapskim Herodotom. Napisao je enciklopedijsko

historijsko-geografsko djelo „Zlatne livae i rudnici dragulja“, sastavljeno od 31 knjige.
Predmet zanimanja u ovom djelu su događaji sa indo-perzijskog, rimskog i jevrejskog
prostora. Al-Masudi je prvi u arapsku historiografiju uveo tematsku metodologiju, pa je
događaje vezao oko dinastija, kraljeva i naroda, slično kao što je to kasnije radio Ibn-
Haldun.

Nakon njih dvojice arapska historiografija opada, što se poklapa sa periodom opadanja
arapske civilizacije. Iz vremena nakon zlatnog doba islama treba izdvojiti nekoliko
pisaca. Al-Athir je sažeo Tabarijevo djelo i produžio izlaganje do 1231. godine, Al-Jawzi
je napisao opštu historiju stvaranja svijeta do 1256. godine, Ibn-Halikan je sastavio
rječnik nacionalnih biografija itd. Također, u zapadnim dijelovima prostranog halifata
veliki broj pisaca je djelovao. Među prvim piscima islamske Španije bio je Ibn-Omer (?-
977) iz Kordobe, koji je opisao period od osvajanja Pirinejskog poluostrva do vladavine
Abdurahmana III. Nešto opsežnije djelo napisao je Ibn-Halaf (987-1076), također iz
Kordobe, te marokanski historičar Al-Marrakushi. Al-Faradi i Ibn-Bashkuwalu bili su
najznačaniji biografi, dok su najveći trag ostavili Al-Hatib i Ibn-Haldun.

Sirijac Al-Hatib (1313-1374) napisao je historiju Grande, ali je sačuvana samo jedna
trećina njegovog djela. Ukupno je napisao preko 60 djela. Tunižanin Ibn-Haldun (1332-
1406) bio je jedan od najvećih srednjovjekovnih historičara, ne samo u arapskom
svijetu. Napisao je opsežno djelo „Knjiga istaknutih primjera i popis subjekata i predikata
koji obrađuju historiju Arapa, Perzijanaca i Berbera“. Djelo se sastoji iz tri dijela, od kojih
mu je slavo donio prvi dio – „Uvodi“ ili Muqaddimah. Tu je Haldun, po prvi put u ovoj
nauci, izložio teoriju historijskog razvoja koja se zasniva na spoju prirodnih uslova i
društvenih snaga naroda. Nastojao je da definiše zakonitosti nacionalnog razvoja, zbog
čega se može smatrati osnivačem sociološke nauke. Tragao je za odgovorima na pitanje
kako i po kojim zakonitostima nastaju i propadaju države. Prema Haldunu, historija

http://history-center.xyz/
Arapska historiografija History-center

treba da istražuje sve oblasti društvenog života. Haldunova učenja predstavljaju preteču
teorije cikličnog razvoja, a neki mu pripisuju zasluge za nastanak teorije ekonomskog
rasta i teorije ponude i potražnje. U drugom dijelu svog djela obrađuje Arape i ostale
narode, a u trećem donosi historiju Berbera i muslimanskih dinastija u sjevernoj Africi.

Dostignuća arapske civilizacije naslijedili su Turci Seldžuci, učeći od Arapa onako kako
su Rimljani učili od Grka. To se poklopilo sa opštim opadanjem arapske civilizacije, a
usponom onoga što će od XIV stoljeća biti poznato pod imenom Osmanske države.

http://history-center.xyz/