Die Substitutionsregel
wenn F ( x ) eine Stammfunktion von f ( x ) ist. Dies ist die sogenannte Substitutionsregel.
Speziell gilt für bestimmte Integrale:
Z b Z φ(b)
0
f (φ( x )) · φ ( x )dx = F (φ( x ))|ba = F (φ( a)) − F (φ(b)) = f (y)dy
a φ( a)
und
du = φ0 ( x )dx
dann ist: Z Z
f (u)du = f (φ( x )) · φ0 ( x )dx
Wir bestimmen also eine Stammfunktion F (u) für f (u) und erhalten:
Z
f (φ( x )) · φ0 ( x )dx = F (φ( x ))
3
x2 · e x dx
R
Beispiel 1:
Wir wählen φ( x ) := x3 . Es ist φ0 ( x ) = 3x2 . Also ist
1 1
Z Z Z
x3 0 φ( x )
2
x ·e = φ (x) · e dx = eu du =
3 3
1 u 1 3
e + C = ex + C
3 3
Kurzschreibweise:
u = x3
du = 3x2 dx
du
dx = 2
3x
du 1 1 x3
Z Z Z
x3 u
2
x · e dx = 2
x ·e 2
= eu du = e +C
3x 3 3
h i0
1 x3 3 3
Probe: 3e +C = 13 e x · 3x2 = x2 · e x
√
2√ x
R
Beispiel 2: x
dx
√
Wähle u = φ( x ) = x. Dann ist φ0 ( x ) = 1
√
2 x
.
√
u= x
1
du = √ dx
2 x
√
dx = 2 xdu
√
2 x 2u √
Z Z Z
√ dx = √ 2 xdu = 2 2u du
x x
Stammfunktion für 2x :
2x = e x ln 2
e x ln 2 2x
Z
e x ln 2 = +C = +C
ln 2 ln 2
Daher gilt: √
2u +1 2 x +1
Z
2 2u du = +C = +C
ln 2 ln 2
h √
x +1
i0 h √ i0 √ √ √
2 1 ( x +1)·ln(2) 2 √x ·2 2√ x
Probe: ln 2 + C = ln 2 e = ln1(2) e( x+1)·ln(2) · ln(2) · 2 x
1
√ = 2 x
= x
cos( x )e2·sin( x) dx
R
Beispiel 3:
u = 2 · sin( x )
du = 2 cos( x )dx
1
dx = du
2 cos( x )
1 1 1 2 sin( x)
Z Z Z
2·sin( x ) u
cos( x )e dx = cos( x )e du = eu du = e +C
2 cos( x ) 2 2
Die partielle Integration
oder Z Z
0
f ( x ) · g( x )dx = f ( x ) g( x ) − f ( x ) g0 ( x )dx
Z b
f 0 ( x ) · g( x )dx
b
sin( x )2 dx
R
Beispiel 4:
Wir setzen:
f 0 ( x ) = sin( x ) ⇒ f ( x ) = − cos( x )
und
g( x ) = sin( x ) ⇒ g0 ( x ) = cos( x )
Also Z
sin( x )2 dx = − cos( x ) sin( x )+
Z Z
2
cos( x ) dx = cos( x ) sin( x ) + 1 − sin( x )2 dx
Daher gilt:
1
Z
sin( x )2 dx = [ x − cos( x ) sin( x )]
2
sin( x )
Beispiel 5: Die Funktion tan( x ) = cos( X )
hat auf dem Intervall (− π2 , π2 ) die Umkehrfunktion
arctan( x ).
Die Ableitung von tan( x ) ist nach der Quotientenregel:
cos( x )2 + sin( x )2
tan( x )0 = = 1 + tan( x )2
cos( x )2
also
1
arctan( x )0 =
1 + x2
Damit berechnen wir Z Z
arctan( x )dx = 1 · arctan( x )dx
Wir setzen
f 0 (x) = 1 ⇒ f (x) = x
1
g( x ) = arctan( x ) ⇒ g0 ( x ) =
1 + x2
Daher ist
x
Z Z
1 · arctan( x )dx = x · arctan( x ) − dx
1 + x2
Das letzte Integral können wir wieder über Substitution lösen:
x
Z
dx
1 + x2
u := 1 + x2
du = 2xdx
x x 1 1 1
Z Z Z
dx = · du = du =
1 + x2 u 2x 2 u
1 1
ln(u) + C = ln( x2 + 1) + C
2 2
Insgesamt also
1
Z
arctan( x )dx = x · arctan( x ) − ln( x2 + 1) + C
2
h i0
1
Probe: x · arctan( x ) − 2 ln( x2 + 1) + C = 1 · arctan( x ) + x · 1+1x2 − 12 1+1x2 · 2x = arctan( x )
Bemerkung: Durch dieses Beispiel wissen wir auch:
1
Z
= arctan( x ) + C
1 + x2
R
Beispiel 6: ln( x )dx
Der gleiche Trick wie bei arctan( x ) liefert:
Z
1 · ln( x )dx
f 0 (x) = 1 ⇒ f (x) = x
1
g( x ) = ln( x ) ⇒ g0 ( x ) =
x
1
Z Z
1 · ln( x )dx = x · ln( x ) − x · dx = x · ln( x ) − x + C
x
Daher gilt:
x−a
1 1
Z
dx = ln +C
( x − a)( x − b) a−b x−b
Beispiel 8:
1
Z
dx
sin( x )
Es ist
1 sin( x ) sin( x )
Z Z Z
dx = dx = dx
sin( x ) sin( x )2 1 − cos( x )2
Substitution:
u = cos( x )
du = − sin( x )dx
daher:
sin( x ) 1
Z Z
dx = − du
1 − cos( x )2 1 − u2
Zwischenrechnung:
1 1 1 1
= +
1 − u2 2 1−u 1+u
daher:
1 1
Z
2
du = [ln(1 + u) − ln(1 − u)]
1−u 2
für
−1 ≤ u ≤ 1
Fazit:
1 1 1
Z Z
dx = − 2
du = [ln(1 − cos( x )) − ln(1 + cos( x ))]
sin( x ) 1−u 2
integrate(1/(( x − a) ∗ ( x − b)), x ) =
log ( x − b) log ( x − a)
−
b−a b−a
Die Auswertung von bestimmten Integralen geschieht durch den Befehl integra-
te(Ausdruck,Variable,untere Grenze,obere Grenze)
Beispiel:
integrate(1/x, x, 1, 2) = log(2)