Vjeµzbe 11 i 12: Još neke osobine odre†enog integrala.

Metod smjene i metod

parcijalne integracije

1. Ako su ograniµcene funkcije f i g integrabilne na [a; b] i ako za sve x 2 [a; b] vrijedi nejednakost
f (x) g (x), onda vrijedi i
Zb Zb
f (x) dx g (x) dx.
a a

Specijalno, ako na [a; b] vrijedi f (x) 0, onda je

Zb
f (x) dx 0.
a

2. Ako je funkcija f nenegativna, ograniµcena i integrabilna na [a; b] i ako postoji taµcka x0 2 [a; b]
takva da je funkcija f neprekidna u njoj i f (x0 ) > 0, onda vrijedi da je

Zb
f (x) dx > 0.
a

Ako su funkcije f i g ograniµcene i integrabilne na [a; b], vrijedi nejednakost f (x) g (x) i
postoji taµcka x0 2 [a; b] takva da je f (x0 ) < g (x0 ), pri µcemu su obje funkcije f i g neprekidne u
toj taµcki, onda vrijedi nejednakost

Zb Zb
f (x) dx < g (x) dx.
a a

3. Ako je funkcija f ograniµcena i integrabilna na [a; b], onda je i funkcija jf (x)j tako†er inte-
grabilna na [a; b] i vrijedi
Zb Zb
f (x) dx jf (x)j dx.
a a

4. Neka je funkcija f de…nisana i neprekidna na [a; b], funkcija ' zajedno sa svojim izvodom
'0 de…nisana i neprekidna na [ ; ], pri µcemu za sve t 2 [ ; ] vrijedi nejdnakost a ' (t) b, i
' ( ) = a, ' ( ) = b. Tada vrijedi formula za smjenu promljenljive u odre†enom integralu

Zb Z
f (x) dx = f (' (t)) '0 (t) dt.
a

5. Ako su funkcije f i g neprekidno-diferencijabilne na [a; b], vrijedi formula za parcijalnu

integraciju u odre†enom integralu

Zb Zb
0 b
f (x) g (x) dx = f (x) g (x)ja f 0 (x) g (x) dx.
a a

18
Primjer 1 Objasniti zašto nije mogu´ca formalna primjena Newton-Leibnizove formule, pa izraµcu-
nati integral:
Z1
d 1
arctg dx.
dx x
1

Zadatak 1 Objasniti zašto nije mogu´ca formalna primjena Newton-Leibnizove formule, pa izraµcu-
nati integral:
Z1
d 1
dx.
dx 1 + 21=x
1

R1
Rezultat: d
dx
1
1+21=x
dx = 23 . I
1

Primjer 2 Ne raµcunaju´ci integrale, odrediti koji je od sljede´cih odre†enih integrala ve´ci:

R=2 sin x R sin x

i) x dx ili x dx;
0 0

R1 dx
R1 dx
ii) p
x
ili 3 x.
p
1=2 1=2

Zadatak 2 Ne raµcunaju´ci integrale, odrediti koji je od sljede´cih odre†enih integrala ve´ci:

R1 x
R1 x2
i) e sin x ili e sin x .
0 0

R2 R2 dx
ii) p dx ili .
1+x2 x
1 1

Rezultat: i) drugi; ii) drugi. I

Primjer 3 Dokazati nejednakosti:

R sin xdx
i) 0 < p
5
2+x2
< p
5
2
;
0

4
R1 ex dx 1
ii) 9 (e 1) < (x+1)(2 x) < 2 (e 1);
0

R1 1+x20 1
iii) 1 < 1+x40 dx <1+ 42 .
0

Zadatak 3 Dokazati nejednakosti:

p
2
R1 cos x 1
R2 sin
(x+1)
i) 3 < 2+x2 dx < 1; iii) 8 < 6 (x+1)(3 x) dx
6
< 13 ;
1 0

R
200
e 5x 1
R1 xn
ii) 0 < x+20 dx < 0; 01; iv) 1 n+1 < e dx < 1.
0 0

19
 R2 p
3
Primjer 4 Moµze li se integral 1 x2 dx izraµcunati pomo´cu smjene x = cos t? Obrazloµziti!
0

R1 p
3
Zadatak 4 Mogu li se u integralu 1 x2 dx pri smjeni promjenljive x = sin t za nove granice
0
integracije uzeti brojevi i =2? Obrazloµziti!
Rezultat: Mogu. I

Primjer 5 Neka je funkcija f neprekidna na [ l; l]. Dokazati:

Rl Rl
1) ako je funkcija f parna, onda je f (x)dx = 2 f (x)dx;
l 0

Rl
2) ako je funkcija f neparna, onda je f (x)dx = 0,
l

a onda izraµcunati sljede´ce integrale:

R p
3
i) sin xdx;

R=2
ii) cos2 x + x2 sin x dx.
=2

Zadatak 5 Izraµcunati sljede´ce integrale

R x2 R1
i) e sin xdx; iii) (ex + e x
) tgxdx;
1

R=3 R=3 2x7 x5 +2x3 x+1

ii) x2 sin 5x + cos x3 tg 3 x dx; iv) cos2 x dx.
=3 =3
p
Rezultat: i) 0; ii) 6 sin 9 ; iii) 0; iv) 2 3. I

Primjer 6 Dokazati da ako je funkcija f neprekidna na [0; 1], onda je:

R=2 R=2
a) f (sin x)dx = f (cos x)dx;
0 0

R R
b) xf (sin x)dx = 2 f (sin x)dx.
0 0

R x sin x
Zadatak 6 Izraµcunati integral 1+cos2 x dx.
0
2
Rezultat: 4 . I

Primjer 7 Dokazati da ako je funkcija f neprekidna na cijelom skupu R i periodiµcna sa periodom

T , onda za proizvoljan realan broj a vrijedi jednakost
Z
a+T ZT
f (x)dx = f (x)dx:
a 0

20
Zadatak 7 Dokazati da su za neparno n funkcije
Zx Zx
n
F (x) = sin tdt i G(x) = cosn tdt
0 0

periodiµcne sa periodom 2 , a da se za parno n svaka od tih funkcija moµze napisati kao suma jedne
linearne i jedne periodiµcne funkcije.

Primjer 8 Izraµcunati sljede´ce integrale:

R1 p R3 p
i) x 1 + xdx; vi) arctg xdx;
0 1

R1 2R
12
ii) x 2 x2 dx; vii) x2 cos xdx;
0 0

Re Re
iii) p dx ; viii) jln xj dx;
x 1+ln x
1 1=e

R 2p
ln
R3 q
iv) ex 1dx; arcsin x
ix) 1+x dx;
0 0

R=2 dx
R1 ln(1+x)
v) 2 sin x ; x) 1+x2 dx.
0 0

Zadatak 8 Izraµcunati sljede´ce integrale:

3=4
R R
i) dx
p ; iv) chx cos 3xdx;
(x+1) 1+x2
0

R1 e2x +2ex Re 2
ii) dx; v) (x ln x) dx;
e2x +1
0 0

R2 2 R2 px2 1dx
iii) xex dx; vi) x4 .
0 1

Rezultat:

3=4
R p R sh
i) dx
p = p1 ln 9+47 2
; iv) chx cos 3xdx = 5 ;
(x+1) 1+x2 2
0

R1 e2x +2ex 2
Re 2 5e3
dx = 2arctge + 1
ln e +1 v) (x ln x) dx = 27 ;
ii) e2x +1 2 2 2;
0 0

R2 2
e4 1
R2 px2 1dx
p
3
iii) xex dx = 2 ; vi) x4 = 8 .
0 1

21
Vjeµzbe 13, 14 i 15: Teoremi o srednjoj vrijednosti. Primjena odre†enog integrala na
raµcunanje površina ravnih likova

1. Srednja vrijednost funkcije. Broj

1 Rb
M [f ] = f (x) dx
b aa

naziva se srednjom vrijednosti funkcije f na [a; b]. Ako je funkcija f neprekidna na [a; b], to postoji
taµcka c 2 (a; b) takva da je
M [f ] = f (c).
2. Prvi teorem o srednjoj vrijednosti. Ako su: 1) funkcije f i g ograniµcene i integrabilne na
[a; b]; 2) funkcija g ne mijenja znak za a < x < b, onda

Rb Rb
f (x) g(x)dx = g (x) dx,
a a

pri µcemu je m M i m = inf f (x), M = sup f (x); 3) ako je još funkcija f neprekidna na
a x b a x b
[a; b], onda je = f (c), pri µcemu je a c b.
3. Drugi teorem o srednjoj vrijednosti. Ako su: 1) funkcije f i g ograniµcene i integrabilne na
[a; b]; 2) funkcija g monotona za a < x < b, onda

Rb R Rb
f (x) g(x)dx = g (a + 0) f (x) dx + g (b 0) f (x) dx,
a a

pri µcemu je a b; 3) ako je pored toga funkcija g monotono nerastuća i nenegativna, to je

Rb R
f (x) g(x)dx = g (a + 0) f (x) dx, (a b) ;
a a

3’) ako je funkcija g monotono neopadajuća i nenegativna, to je

Rb Rb
f (x) g(x)dx = g (b 0) f (x) dx, (a b) .
a

Primjer 1 Na´ci srednje vrijednosti zadanih funkcija na danim intervalima, kao i apscise taµcaka
u kojima zadane funkcije primaju srednje vrijednosti na tim intervalima:

i) f (x) = x3 na [2; 4]; iii) f (x) = sin4 x na [0; ].

ii) f (x) = 10 + 2 sin x + 3 cos x na [0; 2 ];

Zadatak 1 Na´ci srednje vrijednosti zadanih funkcija na datim intervalima, kao i apscise taµcaka
u kojima zadane funkcije primaju srednje vrijednosti na tim intervalima:
p
i) f (x) = x2 na [0; 1]; iii) f (x) = x na [0; 25].
ii) f (x) = sin x na [0; ];
p
3
Rezultat: i) M [f ] = 31 , c = 3 ; ii) M [f ] = 2
, c1 = arcsin 2 , c2 = arcsin 2 ; iii) M [f ] = 10
3 ,
9 . I
c = 100

22
Primjer 2 Pomo´cu prvog ili drugog teorema o srednjoj vrijednosti procijeniti integrale:

R1 9 R
200
px dx; sin x
i) 1+x
iii) x dx;
0 100

R
100
e x
Rb e x
sin x
ii) x+100 dx; iv) x dx ( > 0, 0 < a < b).
0 a

Zadatak 2 Pomo´cu prvog ili drugog teorema o srednjoj vrijednosti procijeniti integrale I:
2R Rb
dx
i) I = 5+cos x ; iii) I = sin x2 dx (0 < a < b);
0 a

Rb cos x
ii) I = p
x
dx (0 < a < b);
a

Rezultat: i) 3 <I< 2; ii) p2

a
I p2 ;
a
iii) a
1
< I < a1 . I

Primjer 3 Na´ci limese:

R1 xn
R1
dx
i) lim 1+x dx; ii) lim 3 .
n!1 0 !0+ 0 x +1

Zadatak 3 Na´ci limese:

R=2 bR
ex
i) lim sinn xdx; ii) lim
!0+ a x
dx, (0 < a < b).
n!1 0

Rezultat: i) 0; ii) ln ab . I

4. Primjena odre†enog integrala na raµcunanje površina ravnih likova

i) Površina P ravnog lika ograniµcenog gra…kom neprekidne funkcije y = f (x), f (x) 0, pravim
x = a i x = b (a < b) i Ox osom data je sa

Rb
P = f (x)dx.
a

Ako funkcija f nije stalno nenegativna na [a; b], onda je površina data sa

Rb
P = jf (x)j dx.
a

Površina P ravnog lika ograniµcenog dvjema neprekidnim krivim y = f (x) i y = g(x) (f (x)
g (x)) i dvjema pravim x = a i x = b (a < b) data je sa

Rb
P = [f (x) g(x)] dx.
a

Ukoliko za sve x 2 [a; b] ne vrijedi f (x) g (x), onda koristimo formulu

Rb
P = jf (x) g(x)j dx.
a

23
 ii) Ako je funkcija y = f (x) zadana parametarskim jednadµzbama x = x (t), y = y (t), t 2 [t1 ; t2 ],
pri µcemu funkcija x (t) ima neprekidan nenegativan izvod na [t1 ; t2 ], x(t1 ) = a, x(t2 ) = b, a funkcija
y (t) neprekidna i nenegativna na [t1 ; t2 ], onda je površina ravnog lika data sa
tR2
P = y (t) x0 (t) dt.
t1

Pri analognim pretpostavkama vrijedi i formula

tR2
P = x (t) y 0 (t) dt.
t1

iii) Neka je neprekidna funkcija zadana u polarnim koordinatama jednadµzbom r = r ('), pri
µcemu je r 0, ' 2 [ ; ], 0 < 2 . Tada je površina lika ograniµcenog gra…kom te funkcije
u polarnim koordinatama i zrakama ' = i ' = data sa

1R 2
P = r (') d'.
2

Primjer 4 Izraµcunati površinu …gure ograniµcene krivim:

2
i) y = sin x, y = 0, x = 0, x = 2 ; vi) (y arcsin x) = x x2 ;
ii) y = 6x x2 7, y = x 3;
x2
2 2 vii) y = x3 e , jxj = a, a > 0;
iii) y = x 2x 4, y = x ;
10 2 p p
iv) y = y = x x+5x+4
x2 +4 , 2 +4 ; a+ a2 y 2
p viii) x = a ln y a2 y 2 (traktrisa),
v) y = arctan x, y + x2 = 0, x = 1; x = 0, y = y0 , 0 < y0 < a .

Zadatak 4 Izraµcunati površinu …gure ograniµcene krivim:

p
x x
i) y = e , x = 0, y = 0, x = a > 0; v) y = 1+x3 , y = 0, x = 1;

ii) y = sin2 x, y = x sin x, 0 x ; vi) y = ln (x + 1), y = xe x

, x = 1;

iii) y = x2 3x 1, y = 2x2 + 3x + 4; vii) x2 + y 2 = 2, y 2 = 2x 1;

2
iv) y = x + 1, x = sin y, y = 0, 0 y 1; viii) (y x + 2) = 9y, x = 0, y = 0.

Rezultat: i) 1 e a
; ii) 2; iii) 32
3 ; iv) 2
+ 12 ; v) 6; vi) ln 4 2e 1
; vii) 2
1
3; viii) 21 . I

Primjer 5 Izraµcunati površinu …gure ograniµcene krivim zadanim parametarski:

i) x = a cos t, y = b sin t (elipsa);

c2 c2
ii) x = a cos3 t, y = b sin3 t c2 = a2 b2 (evoluta elipse);
iii) x = a (1 cos t) cos t, y = a (1 cos t) sin t (kardioida) ;
iv) x = a (t sin t), y = a (1 cos t), 0 t 2 (svod/luk cikloide) i Ox osom;
v) x = at t2 , y = at2 t3 , a > 0;
t(1 t2 ) 4t2
vi) x = 1+3t2 , y= 1+3t2 .

24
Zadatak 5 Izraµcunati površinu …gure ograniµcene krivim zadanim parametarski:

i) x = a (2 cos t cos 2t), y = a (2 sin t sin 2t) (epicikloida);

ii) x = a (cos t + t sin t), y = a (sin t t cos t), 0 t 2 (evolventa kruµznice) i duµzi µcije su
krajnje taµcke (a; 0) i (a; 2 a);
a sin2 t
iii) x = a cos t, y = 2+sin t ;

1 t(1 t2 )
iv) x = 1+t2 , y= 1+t2 .

Rezultat: i) 6 a2 ; ii) a2 4 3
+3 =3; iii) a2 16
p
3
9 ; iv) 1 4. I

Primjer 6 Izraµcunati površinu …gure ograniµcene krivim zadanim u polarnim koordinatama:

i) r = a cos ' (kruµznica);

ii) r = a (1 + cos ') (kardioida);
iii) r = a sin 3' (trolist);
iv) r = 3 + 2 cos ' (Paskalov puµz);
p
v) r = 3a sin ', r = 2a sin2 '2 , r 2a sin2 '2 ;
vi) r2 = 2a2 cos 2' (lemniskata);
vii) ' = r arctan r i pravim ' = 0 i ' = p
3
;

viii) ' = 4r r3 , ' = 0.

Zadatak 6 Izraµcunati površinu …gure ograniµcene krivim zadanim u polarnim koordinatama:

i) r = a (1 sin '); vi) r2 = 2 sin 2', r = 1, r 1;

ii) r = a cos 4'; v) ' = sin ( r), 0 r 1;
a
iii) r = cos('
, ' = 0, ' = 2; vi) ' = r sin r, ' = .
3 )
p p
a2 2 3a2 2
Rezultat: i) 3
2 ; ii) 4 ; iii) 3 ; iv) 3 3
3 ; v) 1
; vi) 1+ 6 . I

Primjer 7 Izraµcunati površinu ravnih …gura ograniµcenih krivim:

i) x2=3 + y 2=3 = a2=3 (astroida); ii) x3 + y 3 = 3axy (Dekartov list).

Zadatak 7 Izraµcunati površinu ravnih …gura ograniµcenih krivim:

2
i) x2 + y 2 = 2a2 xy (lemniskata); iii) x4 + y 4 = a2 x2 + y 2 .
ii) x4 + y 4 = ax2 y;

a2
p
Rezultat: i) a2 ; ii) p
8 2
; iii) a2 2. I

25
 Vjeµzbe 16, 17 i 18: Primjena odre†enog integrala na raµcunanje duµzine luka krive.
Zapremina obrtnih tijela. Površina obrtnih površi

1. Primjena odre†enog integrala na raµcunanje duµzine luka krive

i) Ako je kriva u ravni zadana sa y = f (x), x 2 [a; b], pri µcemu je funkcija f neprekidno-
diferencijabilna na [a; b], to je duµzina s luka krive izme†u taµcaka sa apscisama x = a i x = b data
sa
Rb p
s= 1 + [f 0 (x)2 ]dx.
a

ii) Ako je kriva u ravni zadana parametarskim jednadµzbama x = x (t), y = y (t), t 2 [t1 ; t2 ],
pri µcemu su funkcije x (t) i y(t) neprekidno-diferencijabilne na [t1 ; t2 ], onda je duµzina s luka krive
data sa q
Rb 2 2
s= [x0 (t)] + [y 0 (t)] dt:
a

iii) Ako je kriva u ravni zadana u polarnim koordinatama jednadµzbom r = r ('), ' 2 [ ; ],
pri µcemu je funkcija r neprekidno-diferencijabilna na [ ; ], onda je duµzina s luka krive data sa

Rp
s= r2 + r02 d':

Primjer 1 Izraµcunati duµzinu (luka) krive:

p q p
x 1 y
i) y = x + 12, 11 x 3; iii) x = 2 arctan 1 y 2 , jyj 1
6 1+y 2;
p p p
ii) y 2 = 8x, 4 y 4; iv) x+ y= a, a > 0.

Zadatak 1 Izraµcunati duµzinu (luka) krive:

x2 ln x 2
i) y = 2 4 , 1 x 3; iii) (y arcsin x) = 1 x2 ;
3 1 5=3
ii) x = ln cos y, 0 y 3; iv) y = 2 x1=3 5x ,1 x 8.
p
Rezultat: i) 4 + ln 3
4 ; ii) ln 2 + 3 ; iii) 8; iv) 10; 8. I
2 2
Primjer 2 Izraµ
p cunati obim krivolinijskog trougla ograniµcenog lukom kruµznice x +y = 2 i gra…kom
funkcije y = jxj.
2 3
p
Zadatak 2 Izraµcunati obim lika ograniµ 2
p q cenog krivim x = 5y i y = 6 x .
Rezultat: O = 2 27 + 6 arcsin 6 . I
67 5

Primjer 3 Izraµcunati duµzinu (luka) krive:

i) x = a cos3 t, y = a sin3 t;
ii) x = et cos t, y = et sin t, 0 t ln ;

iii) x = a (t sin t), y = a (1 cos t), 0 t 2 ;

iv) x = 8t3 , y = 3 2t2 t4 , y 0.

26
Zadatak 3 Izraµcunati duµzinu (luka) krive:

i) x = t2 2 sin t + 2t cos t, y = t2 2 cos t 2t sin t, 0 t ;

ii) x = cos4 t, y = sin4 t;

1
iii) x = t 2 sh2t, y = 2cht, 0 t 1;

iv) x = a cos t + ln tg 2t , y = a sin t, 3 t 2.

3 p p
Rezultat: i) 3 ; ii) 1 + p1
2
ln 1 + 2 ; iii) sh2 1; iv) a ln 3
2 . I

1
Primjer 4 Na´ci duµzinu petlje krive x = t2 , y = t 3 t2 .

Zadatak 4 Na´ci duµzinu petlje krive:

p
i) x = 2t3 1 t2 , y = 15t4 ;
2a t
ii) x = a t2 1 ,y= p
3
t3 4 .

Rezultat: i) 8; ii) pa .
3
I

Primjer 5 Izraµcunati duµzinu (luka) krive:

i) r = a sin ';
ii) r = a (1 cos ');
iii) r = a cos3 '3 ;
a 3
iv) r = sin2 ' , 2 ' 2 ;
2

v) r = a'2 , 0 ' 4;
1 1
vi) ' = 2 r+ r ,1 r 3.

Zadatak 5 Izraµcunati duµzinu (luka) krive:

i) r = 2 (1 + cos '), r 1;
ii) r = a sin4 '4 ;
iii) r = a'3 , 0 ' 4;
p
iv) ' = r, 0 r 5.
p
Rezultat: i) 8 2 3 ; ii) 16a
3 ; iii) a
2 205 81
4 ln 3 ; iv) 6 31 . I
a
Primjer 6 Izraµcunati duµzinu petlje krive r = cos4 ' .
4

a
Zadatak 6 Izraµcunati duµzinu petlje krive r = sin3 ' .
p 3

Rezultat: 12 3a. I

27
 2. Zapremina obrtnih tijela
i) Neka je funkcija y = f (x) neprekidna i nenegativna na [a; b]. Zapremina V tijela koje nastaje
rotacijom oko ose Ox …gure ograniµcene gra…kom funkcije y = f (x), djelovima pravih x = a i x = b
i dijelom Ox ose data je sa
Rb 2
V = f (x) dx.
a

Ako je funkcija y = f (x) zadana parametarskim jednadµzbama x = x (t), y = y (t), t 2 [t1 ; t2 ],

pri µcemu funkcija x (t) ima neprekidan nenegativan izvod na [t1 ; t2 ] i x (t1 ) = a, x (t2 ) = b, a
funkcija y (t) neprekidna i nenegativna na [t1 ; t2 ], onda je zapremina tijela koje nastaje rotacijom
ravne …gure oko Ox ose data sa
tR2
V = y 2 (t) x0 (t) dt.
t1

Ako funkcija x (t) opada i x (t1 ) = b, x (t2 ) = a, to vrijedi

tR2
V = y 2 (t) x0 (t) dt.
t1

Neka su funkcije y = f1 (x) i y = f2 (x) neprekidne na [a; b] i f2 (x) f1 (x) 0, x 2 [a; b].
Zapremina V tijela koje nastaje rotacijom oko ose Ox …gure ograniµcene gra…cima funkcija y =
f1 (x) i y = f2 (x) i dijelovima pravih x = a i x = b, jednaka je

Rb
V = f22 (x) f12 (x) dx.
a

Neka je funkcija r = r (') neprekidna na [ ; ], 0 < 2 . Zapremina tijela koje nastaje

rotacijom sektora ' , 0 r r ('), oko polarne ose jednaka je

2 R 3
V = r (') sin 'd'.
3

ii) Neka je y = f (x) neprekidno-diferencijabilna funkcija na [a; b] i 0 a b. Zapremina tijela

koje nastaje rotacijom oko ose Oy …gure a x b, 0 y f (x), jednaka je

Rb
V = 2 xf (x) dx .
a

Neka je funkcija r = r (') neprekidna na [ ; ], 2 < 2 . Zapremina tijela koje

nastaje rotacijom sektora ' , 0 r r ('), oko ose ' = 2 jednaka je

2 R 3
V = r (') cos 'd'.
3

Primjer 7 Izraµcunati zapremine tijela koja nastaju rotacijom …gure ograniµcene datim krivim oko
osa Ox i Oy:
1
i) y = 4 x,
p y = 0, x = 14 , x = 1;
ln x
ii) y = x (1 x e), y = 0, x = e;
iii) y = sin x 0 x 2 , y = 1, x = 0;

28
 a3
iv) y = a2 +x2 , y = 0, x = 0, x = a;

v) y = ex + 6, y = e2x , x = 0;

vi) y = x, y = x + sin2 x, 0 x .

Zadatak 7 Izraµcunati zapremine tijela koja nastaju rotacijom …gure ograniµcene datim krivim oko
osa Ox i Oy:
p
i) y = 3 x, y = x2 ;
p 2
ii) y = sin x 0 x , y = 0;
iii) y = 2x x2 , y = 0;
q
iv) y = x 3+3x
3 x (0 x 2), y = 6, x = 0.

3
Rezultat: i) Vx = 25 , Vy = 514 ; ii) Vx = 2 , Vy = 4 2 2
6 ; iii) Vx = 16
, Vy = 8
;
p 15 3
iv) Vx = 4 (44 27 ln 3), Vy = 43 36 5 3 . I

Primjer 8 Na´ci zapreminu tijela koje nastaje rotacijom oko Ox ose petlje krive:

i) (x 4) y 2 = x (x 3);
ii) y 2 (x 1) + x2 (x + 1) = 0.

Zadatak 8 Na´ci zapreminu tijela koje nastaje rotacijom oko Ox ose petlje krive:

i) y 2 (1 3x) = x2 (1 + x);
2
ii) x2 y 2 = (x + 1) 4 x2 .

Rezultat: i) Vx = 81 (4 ln 4 3); ii) Vx = 3 (17 24 ln 2). I

Primjer 9 Prelaskom na parametarske jednadµzbe na´ci zapremine tijela koja nastaju rotacijom
krive
x 32 y 23
+ =1
a b
oko osa Ox i Oy:

Zadatak 9 Prelaskom na parametarske jednadµzbe na´ci zapremine elipsoida koji nastaju rotacijom
elipse
x2 y2
+ =1
a2 b2
oko osa Ox i Oy:
Rezultat: Vx = 43 ab2 , Vy = 43 a2 b. I

Primjer 10 Izraµcunati zapremine tijela koja nastaju rotacijom …gure ograniµcene datim krivim oko
osa Ox i Oy:

i) x = t3 , y = t2 , y = 0, jxj = 1;
ii) x = a sin t, y = a sin 2t, 0 t 2 .

29
Zadatak 10 Izraµcunati zapremine tijela koja nastaju rotacijom …gure ograniµcene datim krivim oko
osa Ox i Oy:
p
i) x = 12 ch3 t, y = 12 sh3 t, x = 2;
ii) x = a (t sin t), y = a (1 cos t), 0 t 2 , y = 0.
p
Rezultat: i) Vx = 1
420 8 + 13 2 , Vy = 116
105 ; ii) Vx = 5
2 3
a , Vy = 6 a . I
3 3

Primjer 11 Izraµcunati zapremine tijela koja nastaju rotacijom petlje krive x = 2t t2 , y = 4t t3

oko osa Ox i Oy.
2 t3 t
Zadatak 11 Izraµcunati zapremine tijela koja nastaju rotacijom petlje krive x = t2 +1 , y = t2 +1
oko osa Ox i Oy.
Rezultat: Vx = 3 (6 ln 2 4), Vy = 34 . I

Primjer 12 Izraµcunati zapreminu tijela koje nastaje rotacijom …gure u ravni ograniµcene sa:

i) r = a (1 + cos ') oko polarne ose ;

ii) r = a', a > 0, 0 ' oko polarne ose ;
p
iii) 0 < a r a 2 sin 2' oko polarne ose ;
p
iv) r = 3 cos 3'; j'j 6 oko polarne ose i prave ' = 2.

Zadatak 12 Izraµcunati zapreminu tijela koje nastaje rotacijom …gure u ravni ograniµcene sa:

i) r = 2 cos ', r = cos ' oko polarne ose ;

ii) r = e' , 2 ' 3 oko polarne ose ;
a cos 2'
iii) 0 r cos ' ,j'j 4 oko polarne ose i prave ' = 2;
p
iv) 0 r cos 2' oko polarne ose i prave ' = 2.

2 a3 a3
Rezultat: i) Vx = 796 ; ii) Vx = 15 e6 e3 + 1 ; iii) Vx = 3 (2 ln 8), Vy = 3 (3 8);
p p 2
p
8 . I
2
iv) Vx = 12 3 2 ln 1 + 2 2 , Vy =

Primjer 13 Izraµcunati zapreminu tijela koje nastaje rotacijom …gure u ravni ograniµcene krivom:
2
i) x2 + y 2 = a2 x2 y 2 oko ose Ox;
ii) x4 + y 4 = 2axy 2 oko ose Oy.

Zadatak 13 Izraµcunati zapreminu tijela koje nastaje rotacijom …gure u ravni ograniµcene krivom:

i) x4 + y 4 = a2 x2 oko ose Ox;

3
ii) x2 + y 2 = a2 x2 y 2 oko ose Oy.

Rezultat: i) Vx = 2
3 a3 ; ii) Vy = 8
105 a3 . I

30
 3. Površina obrtnih površi
Neka je funkcija y = y (x) neprekidno-diferencijabilna na [a; b]. Površina S površi koje nastaje
rotacijom oko ose Ox gra…ka funkcije y = y (x) oko Ox ose data je sa

Rb p
S=2 jy (x)j 1 + y 02 (x)dx.
a

Ako je u poluravni y 0 kriva y = y (x) zadana parametarskim jednadµzbama x = x (t),

y = y (t), t 2 [t1 ; t2 ], pri µcemu su funkcije x (t) i y (t) neprekidno-diferencijabilne na [t1 ; t2 ], onda
je površina S površi koje nastaje rotacijom krive oko Ox ose data sa
tR2 p
S=2 y (t) x02 (t) + y 02 (t)dt.
t1

Ako je kriva u poluravni y 0, onda je

tR2 p
S=2 jy (t)j x02 (t) + y 02 (t)dt.
t1

Pri analognim uslovima površina S površi koja nastaje rotacijom krive oko ose Oy data je
redom sa:

Rd p
S=2 jx (y)j 1 + x02 (y)dy,
c

tR2 p
S=2 x (t) x02 (t) + y 02 (t)dt (x (t) 0) ,
t1

tR2 p
S=2 jx (t)j x02 (t) + y 02 (t)dt (x (t) 0) .
t1

Neka je funkcija r = r (') neprekidno-diferencijabilna na [ ; ], 0 < . Površina S

površi koja nastaje rotacijom luka r = r ('), ' , oko polarne ose jednaka je

R p
S=2 r (') r2 (') + r02 (') sin 'd',

a ako je funkcija r = r (') neprekidno-diferencijabilna na [ ; ], 2 < 2, površina S

površi koja nastaje rotacijom luka r = r ('), ' , oko ose ' = 2 jednaka je

R p
S=2 r (') r2 (') + r02 (') cos 'd'.

Primjer 14 Izraµcunati površinu obrtne površi koja nastaje rotacijom dijela krive oko ose Ox:
x
i) y = e ,0 x 1;
ii) y = tan x, 0 x 4;

iii) x2 + y 2 = 2y.

Zadatak 14 Izraµcunati površinu obrtne površi koja nastaje rotacijom dijela krive oko ose Ox:

i) y = x1 , 1 x 2;

31
ii) y = sin x, 0 x ;
x2
p
iii) 2 + y 2 = 1, 1 x 2, y 0.
p p
17
p p p 2
Rezultat: i) S = 2 + ln p17+4 ; ii) S = 2 2 + ln 2 + 1 ; iii) S = +
4 2+1 6
p
1 2
3
. I

Primjer 15 Izraµcunati površinu obrtne površi koja nastaje rotacijom dijela krive:

i) x = et cos t, y = et sin t, 2 t 3 , oko Ox ose;

t3 t2
p
ii) x = 3, y=4 2, jtj 2 2, oko Ox ose;

iii) x = a (t + sin t cos t), y = a sin2 t, 0 t 2 , oko Oy ose;

p
iv) x = t2 , y = 3t t2 3 , jtj 6, oko Oy ose;

Zadatak 15 Izraµcunati površinu obrtne površi koja nastaje rotacijom dijela krive:

i) x = a (3 cos t cos 3t), y = a (3 sin t sin 3t), 0 t 2 , oko Ox ose;

at
p
ii) x = a t2 + 1 , y = 3 3 t2 , jtj 3, oko Oy ose.
p
96 3 a2
Rezultat: i) Sx = 18 2 2
a ; ii) Sy = 5 . I

Primjer 16 Prelaskom na parametarske jednadµzbe na´ci površinu obrtne površi koja nastaje rotaci-
jom dijela krive:

i) x = 14 y 2 1
2 ln y, 1 y e, oko Ox ose;
ii) 4x2 + y 2 = 4 oko Oy ose.

Zadatak 16 Prelaskom na parametarske jednadµzbe na´ci površinu obrtne površi koja nastaje rotaci-
jom dijela krive:
p p
i) y = arcsin x + x x2 , oko Ox ose;
ii) 3x2 + y 4 = y 2 oko Oy ose.

Rezultat: Sx = 2
3 (3 4), Sy = 5
32 (4 + ln 5). I

Primjer 17 Izraµcunati površinu površi koja nastaju rotacijom dijela krive zadane u polarnim ko-
ordinatama:

i) r = 2a sin ' oko polarne ose;

p
ii) r = cos 2', 0 ' 4 , oko polarne ose:

Zadatak 17 Izraµcunati površinu površi koja nastaju rotacijom dijela krive zadane u polarnim
koordinatama:

i) r2 = 2a2 sin 2' oko polarne ose.

a 2
ii) r = cos2 ' ,0 ' 3 oko polarne ose.
2

Rezultat: i) S = 8 a2 ; ii) S = 56
3 a2 . I

32
 Vjeµzbe 19 i 20: Nesvojstveni integrali

Primjer 1 Izraµcunati integrale ili ustanoviti njihovu divergenicuju:

R
+1
dx
R
+1
dx
i) x2 ; iv) x ln x ;
2 e
p
R
+1
dx R 2
dx
ii) 2x2 5x+7 ; v) ;
p
(x+1) x2 2
1 1

R
+1 p
x
R
+1
x ln x
iii) e dx; vi) (1+x2 )2
dx.
0 0

Zadatak 1 Izraµcunati integrale ili ustanoviti njihovu divergenicuju:

R
+1 R
+1
i) sin 3xdx; iii) e 2x
sin2 xdx;
0 0

R
+1
dx R
+1
2p x2
ii) (x2 +x+1)3
; iv) dx.
x3 x2 1
1 1

Rezultat: i) divergira; ii) 4p

3 3
; iii) 15 ; iv) 0. I

Primjer 2 Izraµcunati integrale ili ustanoviti njihovu divergenicuju:

R1 dx
R1 dx
i) p
x
; iv) x ln2 x
;
0 0

R0 dx
R1 x3 arcsin x
ii) p
(x+1) 3 x+1
; v) p
1 x2
dx;
2 0

R1 dxp R=2p
iii) (16 x2 ) 1 x2
; vi) tgxdx.
1 0

Zadatak 2 Izraµcunati integrale ili ustanoviti njihovu divergenicuju:

Re dx R1
i) ex 1 ; iii) x3 ln 11+xx p1dxx2 ;
0 1

R1 2 p
3 x x3 R=2
ii) p
5 3 dx; iv) ln cos xdx.
x
0 0

Rezultat: i) divergira; ii) 625

187 ; iii) 5
3 ; iv) 2
ln 2
. I

Primjer 3 Na´ci površinu krivolinijskog trapeza obrazovanog gra…kom funkcije:

p
x x2
i) y = (x+1)2 , x 2 [1; +1); iii) y = p , x 2 (3; 5);
(x 3)(5 x)
p
x arcsin x
ii) y = jsin xj e , x 2 [0; +1); iv) y = p
1 x
, x 2 [0; 1).

Zadatak 3 Na´ci površinu krivolinijskog trapeza obrazovanog gra…kom funkcije:

33
i) y = x4 e x
, x 2 [0; +1),
jln xj
ii) y = p
1 x2
, x 2 (0; 1).

Rezultat: i) 24; ii) ln 2

2 . I
1
Primjer 4 Na´ci površinu …gure ograniµcene krivim r = tan ', r = cos ' , ' 2 0; 2 zadanim u
polarnim koordinatama.
1 1
Zadatak 4 Na´ci površinu …gure ograniµcene krivim r = ', r = sin ' , ' 2 0; 2 zadanim u
polarnim koordinatama.
Rezultat: 1 . I

Primjer 5 Izraµcunati
x2
i) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom …gure ograniµcene krivom y = e i pravom y = 0 oko
Oy ose;
ii) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom krive (4 x) y 2 = x3 oko svoje asimptote;
iii) površinu obrtne površi koja nastaje rotacijom traktrise x = cos t + ln tg 2t , y = sin t, oko
Ox ose.

Zadatak 5 Izraµcunati
x
p
i) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom krive y = e sin x, x 0, oko Ox ose;
1
ii) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom krive y = 1+x2 oko svoje asimptote;

iii) površinu obrtne površi koja nastaje rotacijom krive y = e x , x 0,oko svoje asimptote.
2 2 p p
Rezultat: i) V = 5(e2e 1) ; ii) V = 2 ; iii) S = 2 + ln 1 + 2 . I

Primjer 6 Ispitati konvergenciju sljede´cih integrala:

R
+1 p
x+1
R
+1
i) p dx; iii) pln x dx;
1+2 x+x2 x x2 1
0 1

R R
+1
x+3
ii) sin 1 dx
p ; iv) x2
p
2x+3
dx.
cos x x
0 3=2

Zadatak 6 Ispitati konvergenciju sljede´cih integrala:

R
+1 R
+1
i) p1 x
arctan 2+x dx; iii) cos x2 1 dx;
x
0 2

R1 ln(1+ p
4 x
) R
ii) p
3
p dx; iv) pln x dx.
x sin x sin x
0 0

Rezultat: i) divergira; ii) konvergira; iii) konvergira; iv) konvergira. I

Primjer 7 Ispitati apsolutnu i uslovnu konvergenciju sljede´cih integrala:

R
+1
sin x
i) x dx;
0

34
 R1 1 dx
ii) sin x x .
0

Zadatak 7 Ispitati apsolutnu i uslovnu konvergenciju sljede´cih integrala:

R1 sin( x
1
)dx
i) 1 ;
p
x2 + x3 +x2 cos( x )
0

R
+1
ii) sin x2 dx.
0

Rezultat: i) konvergira uslovno; ii) konvergira uslovno.7 I

Primjer 8 Ispitati apsolutnu i uslovnu konvergenciju integrala za razne vrijednosti realnog para-
metra :
R cos xdx
+1
i) x +ln x ;
2

R1 x
ii) ex 1 sin x1 dx.
0

Zadatak 8 Ispitati apsolutnu i uslovnu konvergenciju integrala za razne vrijednosti realnog para-
metra :
R x sin xdx
+1
i) x3 +1 ;
2

R1 1
sin x
ii) p dx.
0
( x x )
Rezultat: i) apsolutno konvergira za < 2, a uslovno konvergira za 2 < 3; ii) apsolutno
konvergira za < 1, a divergira za 1. I
Primjer 9 Izraµcunati glavne vrijednosti integrala:
R
+1 R
+1
dx
i) v.p. cos xdx; iii) v.p. x ;
1 1

R
+1 R
10
dx
ii) v.p. arctan xdx; iv) v.p. 7 x.
1 1

Zadatak 9 Izraµcunati glavne vrijednosti integrala:

R
+1
i) v.p. sin xdx;
1

R4 dx
ii) v.p. x ln n2 x .
1=2

Rezultat: i) 0; ii) ln 2. I
P
+1
1
Primjer 10 Koriste´ci integralni kriterij za konvergenciju redova ispitati konvergenciju reda n lnp n
n=2
za razne vrijednosti realnog parametra p.
Zadatak 10 Koriste´ci integralni kriterij za konvergenciju redova ispitati konvergenciju sljede´cih
redova:

35
 P
+1
1
P ln(n2 +n)
+1
i) n ln n(ln(ln n))2 ; iii) n .
n=3 n=1

P
+1 p
3 n
ii) e ;
n=1

Rješenje: i) konvergira; ii) konvergira; iii) divergira. I

36