LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK (LKPD)

Struktur danTata nama

Asam Alkanoat & Alkil Alkanoat

Kelas : ..............................
Nama Anggota Kelompok :
1) ..........................................................................
2) ..........................................................................
3) ..........................................................................
4) ..........................................................................
 LEMBAR KERJA PESERTA DIDIK
(Struktur dan Tata nama Asam Alkanoat dan Ester)
Kelas / semester : XII/ Genap
Mata pelajaran : Kimia

Tujuan Pembelajaran
Melalui Pembelajaran diharapkan peserta didik dapat :
1) Membedakan gugus fungsi asam alkanoat dan alkil alkanoat.
2) Menggunakan aturan IUPAC untuk menamai asam alkanoat dan alkil alkanoat.
3) Menentukan struktur isomer gugus fungsi dari asam alkanoat dan alkil alkanoat
4) Mengkomunikasikan hasil diskusi kelompok tentang struktur dan tata
nama asam alkanoat dan alkil alkanoat melalui presentasi.

Petunjuk Belajar
1) Bacalah secara cermat sebelum Anda
mengerjakan tugas kegiatan
2) Bacalah literatur lain untuk memperkuat
pemahaman
3) Diskusikan dengan teman sekelompok dalam
mengerjakan setiap langkah kegiatan
4) Konsultasikan dengan guru dalam mengerjakan
tugas kegiatan

Stimulation
Cuka merupakan jenis bahan yang memiliki rasa
kecut, asam. Cuka diperoleh dan dibuat dari berbagai
bahan alami. Cuka alami umumnya diperoleh dari perasan
beberapa jenis buah yang dapat di fermentasikan seperti
teh, anggur, apel, kulit pisang, gandum, jagung. Setiap
buah yang mengandung gula lebih dari 9 % dapat
dikonversi menjadi cuka yang mengandung lebih dari 4
gram asam cuka per 100 mL larutan. Cuka apel dianggap
sebagai jenis cuka buah yang memiliki manfaat dan fungsi
yang sangat baik bagi kesehatan dan kecantikan. Cuka
merupakan salah satu asam alkanoat yang memiliki jumlah
atom karbon 2 dinamakan asam etanoat dan memiliki satu.
jenis gugus fungsi
 Dalam kehidupan sehari-hari kita sering mengkonsumsi berbagai macam
minuman rasa buah yang mungkin kebanyakan tidak benar-benar berasal dari
buah asli tetapi hanya dicampuri essens (aroma buah). Essens terbuat dari
senyawa ester yang aromanya bermacam-macam tergantung ester
penyusunnya.

Problem Statement
Berdasarkan fenomena diatas,
permasalahan apa yang kalian
temukan? Tuliskan dalam bentuk
pertanyaan.

............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................

Buatlah jawaban sementara atau hipotesis

dari rumusan masalah yang telah dibuat!
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
 Data Collecting

Untuk membuktikan hipotesismu, kajilah

beberapa buku sumber dan jawablah
pertanyaan berikut ini!

Menguji Hipotesis
Kegiatan 1

Perbedaan Gugus Fungsi Asam Alkanoat dan Alkil Alkanoat

Untuk menentukan perbedaan gugus fungsi antara asam alkanoat dengan alkil
alkanoat maka analisislah struktur senyawa berikut ini.

(a) (b)

(c) (d)

(e) (f)

Gambar 1
 1. Apakah perbedaan yang dapat kamu lihat dari senyawa pada gambar 1 ?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………...................
2. Kelompokkanlah struktur-struktur tersebut berdasarkan perbedaan gugus pada
tebel berikut !
No Gugus ( – COOH) Gugus (– COO –)
1
2
3

Dari hasil analisis kalian simpulkanlah tentang konsep perbedaan senyawa asam
alkanoat dan senyawa alkil alkanoat berdasarkan gugus fungsi yang diikatnya.

Senyawa asam alkanoat adalah .......................................................................................

...........................................................................................................................................

Senyawa alkil alkanoat adalah ..........................................................................................

...........................................................................................................................................

Kegiatan 2

Tatanama Asam Alkanoat menurut IUPAC

a) Asam Alkanoat rantai lurus
Perhatikan penamaan senyawa asam alkanoat sederhana pada tabel berikut !
Tabel 1. Beberapa penamaan senyawa asam alkanoat
1. Berdasarkan tabel 1, perhatikan jumlah atom C pada alkil yang terikat pada atom C!
Bandingkan dengan penamaan senyawa alkana ! Alkana yang mempunyai satu atom
C diberi nama metana, sedangkan asam alkanoat yang mempunyai satu atom C diberi
nama Asam metanoat. Apa persamaan dan perbedaannya ?
…………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………………………….
2. Apa nama dari struktur senyawa berikut ini!
O
CH3 CH2 CH2 C OH
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
3. Gambarlah struktur dari Asam Heksanoat!
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................
........................................................................................................................................

Kesimpulan cara memberi nama pada senyawa asam alkanoat rantai

lurus adalah sebagai berikut.
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

b) Asam Alkanoat rantai bercabang

Amatilah gambar tahapan penamaan asam alkanoat berikut, kemudian tuliskan
tahapan langkah-langkahnya !

Langkah 1 .........................................................................................................................
...........................................................................................................................................
 Perhatikan pemberian nomor pada senyawa di atas? Mengapa salah?
Coba kamu bandingkan dengan cara pemberian nomor senyawa yang benar

Langkah 2 .........................................................................................................................
...........................................................................................................................................

Langkah 3 .....................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................
........................................................................

Asam 2-metilbutanoat

Apakah nama dari senyawa di bawah ini

menurut IUPAC ?

Jawab :
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
....................................................................
 Kesimpulan : Cara penamaan IUPAC asam alkanoat rantai bercabang
dengan cabang alkil
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................

Bagaimana jika terdapat lebih dari satu cabang? Perhatikan contoh di bawah ini!

Contoh 1

Asam 2-kloropropanoat

Contoh 2

Asam 2-hidroksi-3-metil butanoat Asam 4-bromo-3-metilpentanoat

bukan Asam 2-metil-3-hidroksi butanoat bukan Asam 3-metil-4-bromopentanoat

Kesimpulan : Cara penamaan IUPAC asam alkanoat rantai bercabang

dengan cabang alkil dan selain alkil
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
 Kegiatan 3

Tatanama Alkil Alkanoat menurut IUPAC

Perhatikan penamaan senyawa alkil alkanoat sederhana berikut!

butanoat metil etanoat etil

nama senyawa di atas adalah metil butanoat nama senyawa di atas adalah
bukan butil metanoat etil etanoat

1. Perhatikan gambar senyawa alkil alkanoat di atas ! Bagian manakah yang

berperan sebagai alkil, dan bagian manakah yang berperan sebagai
alkanoat? Serta masuk ke bagian manakah gugus fungsi alkil alkanoat?
Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

2. Perhatikan jumlah atom C pada bagian alkil dan juga jumlah atom C pada bagian
alkanoat! Kemudian simpulkan bagaimana tahapan penamaan alkil alkanoat?
Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. Apa nama dari struktur senyawa berikut ini!
a) b)

Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

Bagaimana jika alkanoat bercabang ? Perhatikan contoh di bawah ini!

3 2 1

propil 2-metilpropanoat etil 2-metilpropanoat

1. Perhatikan jumlah atom C pada bagian alkil dan juga jumlah atom C pada
bagian alkanoat!
a) Bagian manakah yang berperan sebagai rantai utama?
Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
b) Dimulai dari sebelah manakah penomoran rantai utama ?

Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
c) Kemudian simpulkan bagaimana tahapan penamaan alkil alkanoat jika
bercabang!
Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
 2. Apa nama dari struktur senyawa berikut ini!

a) b)

Jawab :
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

Kegiatan 4

Perhatikan tabel dibawah ini !

Rumus Struktur Golongan Rumus Molekul

Asam Alkanoat C3H6O2

Asam propanoat

Alkil Alkanoat C3H6O2

Metil etanoat

1. Dari tabel di atas sebutkan persamaan diantara asam propanoat dan

metil etanoat !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
2. Dari tabel di atas sebutkan perbedaan diantara asam propanoat dan metil
etanoat !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
3. Asam propanoat dan metil etanoat saling berisomer gugus fungsi.
Jelaskan apa yang dimaksud dengan isomer gugus fungsi !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
4. Tuliskan struktur dari isomer fungsi C4H8O2 !
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................

Kegiatan 5

Tuliskan kesimpulan dan komunikasikan hasil diskusi

kelompok kalian tentang struktur dan tata nama asam
alkanoat dan alkil alkanoat melalui presentasi.

...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
...........................................................................................