ANALIZATORI

Analizatori su uređaji koji upoređuju uzorak sa referentnom vrijednošću i kao

rezultat daju razliku te dvije vrijednosti.

Struktura automatskih analizatora

Osnovne cjeline od koji se sastoji automatski analizator su:

 Sistem za uzorkovanje,
 Linija za transport uzorka,
 Analitička ćelija i
 Formator izlaza.
Sistem za uzorkovanje sastoji se od cjevaste sonde za uzorkovanje i uređaja za
primarnu obradu kao što su filter, reduktor pritiska, izmjenjivač toplote,
kondenzator, protokometar.
Uzorak nije dio analizatora u doslovnom smislu, ali je bitan za njegov rad. Na
osnovu rezultata analize uzorka donosi se zaključak o sastavu ispitivanog
materijala, pa je zato neophodno obezbjediti reprezentativan uzorak.
Uslovi koji se pri tome postavljaju odražavaju se na način gradnje, statičke i
dinamičke karakteristike i cjelokupan rad analizatora. Za čvrste materijale
uzorak se uzima u tankom sloju dovoljne debljine da sloj zadrži gustinu, vlažnost
i druge karakteristike ispitivanog materijala.
Za tečnosti i gasove uzorak može da se uzima kontinualno samo ako je
vremenska konstanta analizatora manja od vremenske konstante koja se odnosi
na dinamiku mjerenih parametara. U suprotnom slučaju uzorak se uzima ciklički,
kao određena porcija volumena ili (rijetko) mase. Na mjestu uzorkovanja
materijal treba da bude dobro izmješan da mjereni parametri ne bi zavisili od
prostornih koordinata. Često je neophodno da se uzorak očisti od nepoželjnih
primjesa koje mogu da utiču na rezultate analize, ili da se dovede na određeni
pritisak, temperaturu, protok, ili da se doda izvjestan reagens.

Linija za transport služi za prijenos uzorka od sonde do analizatora. Uzorak se do

mjesta gde se vrši analiza najčešće vodi pomoću cijevi male dužine da bi se
smanjilo vrijeme transportnog kašnjenja, a time i ukupno vrijeme analize.

Analitička ćelija je analizator u užem smislu jer se tu vrši analiza. Ako je analizator
cikličkog tipa, na njegovom ulazu nalazi se dozator, uređaj koji u određenim
vremenskim intervalima iz toka analiziranog materijala propušta uzorak uvijek
istog volumena ili mase. Kontinualni analizatori umjesto dozatora imaju sistem
za regulaciju kojim se stabiliše potrebno proticanje uzorka.
U uređaju za procesiranje djeluje se na uzorak vanjskom energijom i reagensima
radi stvaranja i održavanja fizičkih i hemijskih procesa neophodnih za analizu.
Prema tipu procesa određuju se princip rada i naziv analizatora. Vrijednosti
veličina i parametara karakteristićnih za analizirani proces detektuju se
odgovarajučim senzorima sa električnim izlaznim signalom.
Formator izlaza je uređaj za završnu obradu signala koji dolaze iz senzora. Obim
proračuna i oblik prikaza izlaznog dokumenta zavise od složenosti informacionih
parametara (amplituda signala, frekventni spektar, broj komponenata i drugo).
Za ove namjene pogodno sredstvo je programabilni mikroprocesorski kontroler
koji osim proračuna i formiranja završnog dokumenta upravlja radom
analizatora.

Podjela analizatora
U praksi danas se primenjuje veliki broj različitih automatskih analizatora. U
tabeli je prikazana klasifikacija analizatora na osnovu slijedećih kriterijuma: vrsta
izvora eksterne energije kojom se djeluje na ispitivani materijal, princip rada,
način uzimanja uzorka, vrsta mjernog medijuma, namjena i primjena.

KRITERIJUM
TIP ANALIZATORA OSNOVNE OSOBINE
KLASIFIKACIJE
ELEKTROMAGNETSKO Interakcija elektromagnetskog zračenja i
ZRAČENJE uzorka. Mjere se parametri emisije,
apsorpcije, refleksije i difrakcije zračenja.

HEMIJSKI AFINITET Interakcija uzorka i drugih materijala

(reagensa) putem hemijskih reakcija. Mjere
se parametri produkta, potrošnja uzorka i
reagensa, oslobođena toplota ili električni
IZVOR VANJSKE potencijal rastvora.
ENERGIJE
ELEKTRIČNO ILI Interakcija električnog ili magnetskog polja sa
MAGNETSKO POLJE uzorkom. Mjere se parametri električnog kola
u koje je uključen uzorak.

TERMIČKA ILI Interakcija uzorka i dovedene termičke ili

MEHANIČKA mehaničke energije. Mjeri se učinjeni rad,
ENERGIJA razmijenjena energija ili promjena fizičkog
stanja.
FIZIČKI Princip djelovanja: mehanički, difuzioni,
akustički, termički, aerosolni, apsorpcioni,
magnetski, jonizacioni, radioaktivni,
spektrometarski (optički, infracrveni,
PRINCIP RADA
ultraljubičasti, rendgenski).
 HEMIJSKO-FIZIČKI Princip djelovanja: elektrohemijski,
termohemijski, emisioni, jonizacioni,
hemiluminiscentni.

HEMIJSKI Princip djelovanja: volumetrijski,

titrimetrijski, manometarski, termički.
KONTINUALNI On-line analiza
NAČIN
UZIMANJA CIKLIČKI Instrument je neprekidno uključen na
UZORKA instalaciju, ali je uzorkovanje materijala
povremeno.
TEČNI Analizatori tečnosti.
MJERNI MEDIJ
GASNI Analizatori gasova.
PARAMETARSKI Mjerenje fizičkih svojstava (parametara)
uzorka: gustina, vlažnost, viskoznost.

ANALIZATORI Mjerenje koncentracije binarnih i

KONCENTRACIJE pseudobinarnih smjesa.
NAMJENA
ANALIZATORI Mjerenje sastava višekomponentnih smjesa
SASTAVA metodama razdvajanja (hromatografija,
masena spektrometrija, rektifikacija) i
višeparametarskim metodama.
INDUSTRIJSKI Standardne konstrukcije, sa varijacijama u
skladu sa specifičnim zahtjevima pojedinih
oblasti primjene.
PRIMJENA
LABORATORIJSKI Specijalne konstrukcije sa poboljšanim
metrološkim karakteristikama.