POLJOPRIVREDNE ZGRADE I KOMPLEKSI

II KOLOKVIJUM

1. Vrste-velicine-zone poljoprivrednih dvorista.

Poljoprivredno dvoriste predstavlja skup svih poljoprivrednih zgrada i uredjaja potrebnih za jedno
poljoprivredno gazdinstvo. Ono se uvijek organizuje kao jedna cjelina posto je sluzba pojedinih zgrada
povezana i stoji u odredjenom medjusobnom odnosu. Princip organizacije dvorista je da sve bude tako
postrojeno da se tokom rada gubi sto manje vremena i truda.
Broj i vrsta dvorista na jednom odredjenom dobru proizilaze iz privredne organizacije rada.
Svako gazdinstvo mora imati najmanje jedno opste poljoprivredno dvoriste, u kome su skoncentrisane
razne jedinice. Velika gazdinstva mogu imati vise raznih dvorista, u kom slucajno je jedno glavno,
centralno dvoriste, a ostala su posebna specijalizovana dvorista.
Svako poljoprivredno dvoriste zadrzi dvije osnovne funkcionalne zone: zonu [A] koja obuhvata proizvodne
objekte i zonu [B] koja obuhvata upravu i prostorije za radnike / garderobe, tuseve, trpezariju / kolsku
vagu itd. Kod nekih dvorista moze se naci i zona [C] koa sadrzi stanove i ostale drustvene objekte za
potrebe radnika koji su zaposleni na gazdinstvu.

Zona [A] - radni dio:

1. Opsta skladista, medju kojima je najvazniji magacin za zrnastu i koncentrovanu, industrijski
proizvedenu hranu. Radionica hrane, susare i skladista vjestackog djubriva. Skladista hrane namjenjena
neposrednoj ishrani stoke (trapovi, silosi i sl.) pripadaju odgovarajucim jedinicama.
2. Hangari za cuvanje velikih masina (traktori- kombajni, vrsalice i sl.) i motornih vozila, sjedinjuju
se sa radionicom za njihovo odrzavanje i navozima za pranje. U sklopu svake od ovih jedinica spadaju i
odgovarajuce slobodne povrsine za manipulaciju vozila i masina.
3. Staje za odraslu proizvodnu stoku (staje za krave, za svinje i sl.) sa pripadajucim skladistima za
hranu, djubristima, ispustima itd. Staje za priplodnu ili tovnu stoku sa odgovarajucim pratecim objektima.

Zona [B] - opsta sluzba obuhvata:

1. Upravu sa potrebnim laboratorijama
2. Prostorije za radnike sa garderobama, umivaonicima, tusevima i trpezarijom.
3. Objekti opste namjene: snabdijevanje vodom, kolska vaga, trafo-stanica, protivpozarna zgrada...

Zona [C] - stanovanje:

1. Stanovi za radnike
2. Dom kulture
3. Restorandrustveneishrane
4. Prodavnice
 5. Skola za djecu radnika
Dvorista se razlikuju prema svojoj velicini, koja odgovara velicni gazdinstva. Tako imamo mala dvorista,
koja odgovaraju individualnim gazdinstvima, srednje velika dvorista, koja odgovaraju zadruznim dobrima, i
vrlo velika dvorista, koja odgovaraju zadruznim proizvodnim jedinicama ili drustvenim dobrima od vise
hiljada hektara.

// VRSTE
Prema namjeni i prema sadrzaju kao i prema mjestu izgradnje u kompleksu proizvodne zemlje, dvorista
mogu biti:
a) opsta - glavna, ili centralna
b) specijalizovana - pomocna

O p s t a d v o r i s t a sadrze cjelokupnu radnu sluzbu, sva skladista, dio staja (npr. za krave muzare),
upravu i stanove za radnike i druge drustvene objekte. Centralna naselja poljopivredno-industrijskih
kombinata sadrze objekte za preradu privrednih proizvoda, remontne radionice, glavna skladista i sl.
Ovakva dvorista treba da su komunikaciono dobro povezana i sa radnom zemljom i sa naseljima viseg
reda.
S p e c i j a l i z o v a n a d v o r i s t a - farme sluze samo jednoj namjeni kao na primjer: za odgoj
podmlatka goveda, za tov goveda, za zivinu, za tov svinja i sl. Pored staja kao osnovnih objekata one imaju
jos i prirucna skladista,nesto masina za oposluzivanje farme, kancelarije za evidenciju, prostorije za
radnike i stanove za cuvare. Ova dvorista se stavljaju na terenima pogodnim za doticnu proizvodnju na
raznim tackama obradive zemlje doticnog gazdinstva.

2. Nacini organizacije poljoprivrednog kompleksa.

Postavljanje zgrada u dvoristu moze biti dvojako. Prvi nacin naziva se otvoreni (paviljonski) sistem, a drugi
nacin naziva se zatvoreni (blok) sistem i ima zgrade naslonjene jedna na drugu.
1. Otvoreni paviljonski sistem opravdava se narocito opasnoscu od pozara, a kod stocnih staja i
opasnostima sirenja zadaha i rasprostiranja bolesti. Ako su zgrade izgradjene od nesagorivih materijala
(crijep, opeka) onda se dopusta manje rastojanje, a ako su od lako zapaljivih materijala (drveni bondruk,
krovina), onda se zahtjeva vece rastojanje izmedju zgrada. Danas se medjutim pridaje manja vaznost
opasnosti od pozara jer se sagorivi materijali mnogo rjedje koriste u gradjenju. Pri ovakvim savremenim
okolnostima rastojanje izmedju zgrada treba da je oko 10-20m.
2. Kod zatvorenog sistema glavna je prednost sto je cijelo postrojenje mnogo vise koncentrisano,
sto se kod njega postizu mnogo krace veze za izradu puteva i staza, za instalaciju vodovoda i elektrike itd.
U ovome sistemu, za isti program gradjenja, investicije su manje a na istom prostoru moze se smjestiti
veci broj zgrada.
>>> Za mala individualna dvorista i za srednje velika dvorista moze se primijeniti i jedan i drugi sistem. Za
vrlo velika glavna dvorista, gdje svaka pojedina zgrada predstavlja vec znacajan gradjevinski objekat, nije
moguce primijeniti zatvoreni sistem u cjelinskoj kompoziciji vec samo za neke sastavne jedinice, Za
specijalizovana dvorista tzv. farme, moguca je primjena zatvornog-blok sistema.

//Arhitektonska kompozicija poljoprivrednog kompleksa

U analizi prostorno-arhitektonskih kompozicija i organizacija ekonomskih dvorista uocavaju se dva

osnovna tipa:
- zatvorena centralna kompozicija / kod koje su sve zgrade, odnosno prostorije orijentisane ka centralnoj
slobodnoj povrsini
- otvorena slobodna kompozicija / gdje su objekti prema funkcijama komponovani nezavisno u prostoru

Prva zatvorena centralna dvorista su u stvari stari tip srednjeevropskog sistema, koji se jos odrzava i kod
primjene savremene tehnologije. Ovakve se kompozicije mogu koristiti za manja gazdinstva opste ili
specijalizovane prozivodnje kakvi su poljoprivredni pogoni srednje i zapadne Evrope, ili za nasa zadruzna
dvorista.
Velika poljoprivredna socialisticka gazdinstva grade se uglavnom u otvorenim slobodnim kompozicijama
paviljonskog ili blok-sistema.

Kod otvorenih slobodnih kompozicija mogu se razluciti dvije grupe:

- jedinstvena linearna rjesenja
- razudjene linearne paviljnoske i blokovske kompozicije

str,31.sl.54-58 i str.32.sl.59,60

Slobodnepovrsine

Kodsavremenogvelikogdvoristajavljaju se sledeceslobodnepovrsinekaoposljedicanjegovevelicine i
njegoveslozenosti:
- komunikacionepovrsinezaputeve, sirine 3-5 m, stazeitd.
- radno-manipulativne povrsine u pojedinim jedinicama, kao sto su unutrasnja dvorista ispred hangara,
ispred skladista i sl., sirine oko 12-20 m
- ispust za stoku, bilo odvojeno od staja ili neposredno pripojen samim stajama
- izolacione povrsine izmedju pojedinih zgrada ili jedinica, koje se po pravili ispunjavaju zelenilom
- zeleni pojasi sirih razmjera, koji sluze za puniju izolaciju izvjesnih jedinica od susjednih, ili za zastitu
kompleksa od dejstva vjetrova, sirine 50-100 m
3. Skladista.

Skladiste je objekat u kome se pod odredjenim uslovima cuvaju razni proizvodi do momenta njihove dalje
upotrebe,
Skladista za poljoprivredu mozemo razluciti na nekoliko nacina: prema fizickim uslovima potrebnim za
cuvanje pojedinih proizvoda, prema nacinu gradjenja i uslovima koji se u skladistu obezbjedjuju za pojedine
proizvode, prema vrsti proizvoda kojima su namijenjeni, prema nacinu cuvanja proizvoda, prema broju
etaza, prema izgradjenosti itd.

1. Svakako da je najvaznija podjela prema fizickim uslovima potrebnim za cuvanje pojedinih proizvoda.
Poljoprivredni proizvodi podlozni su kvaru ako se ne cuvaju pod odredjenim okolnostima. Voce brzo pocinje
da trune, krompir ce lako da proklija, zito da se ubudja itd. Medjutim, potrebno je da se ovi proizvodi
sacuvaju ispravni za upotrebu sto duze, a najmanje za cijelu jednu sezonu, tj. do stizanja nove zetve
odnosno berbe. Prema f.u.p.c.p.p. imamo sledece grupe:
a) cuvanje u cistom, suvom, dobro provjetrenom i od glodara i insekata zasticenom prostoru.
b) cuvanje u mracnom, dobro provjetrenom, odredjene vlaznosti vazduha i niske temp. prostoru.
c) cuvanje u mracnom, odredjene vlaznosti vazduha i do smrzavanja rashladjenom prostoru.

Prema vrsti proizvoda mozemo reci, da prvi nacin cuvanja odgovara zrnastoj i kabastoj grani (sve vrste
zita, sijeno, slama i sl.) a da drugi nacin odgovara krtolastim proizvodima, vocu i povrcu a da treci nacin
odgovara izvjesnim preradjevinama kao sto su mlijecni i mesni proizvodi kao i povrcu i vocu na duze
cuvanje.

2. Prema nacinu gradjenja i prema uslovima koji se u skladistu obezbjedjuju za pojedine proizvode
razlikujemo privremena i stalna skladista. U privremenim objektima proizvodi se cuvaju na primitivan
nacin koji ne garantuje njihovo potpuno i duze odrzavanje. To su : kosevi pokriveni slamom ili
kukuruzovinom koji nisu odignuti od terena na potrebnu visinu, trapovi od zemlje, privremeni silo-rovovi u
zemlji, stogovi i kamare za cuvanje sijena i slame i sl. Stalna skladista su svi oni objekti u kojima su
obezbijedjeni optimalni uslovi za cuvanje po savremenoj tehnologiji. Ovakve zgrade su gradjene od
odgovarajucih materijala po odredjenim principima koji vaze za tu vrstu objekta. Takva su skladista:
skladista za sve vrste zrna, zidani trapovi, ukopana poluukopana i nadzemna skladista za voce i povrce,
senjaci , skladista za vestacka djubriva itd.

3. Prema vrsti proizvoda skladista dijelimo u dvije osnovne grupe: za poljoprivredne proizvode i za
materijale namijenjene proizvodnji u poljoprivredi. Objekti za poljoprivredne proizvode su: kosevi, skladista
zrna, skladiste korenasto-krtolastih proizvoda, povrca i voca, zgrade za polupreradjevine od voca,
skladista kabastih proizvoda (sijena , slame i silaze) skladista vlaknastih kultura (pamuka, lana i konoplje).
U skladista materijala koji su namjenjeni poljoprivrednoj proizvodnji ubrajaju se: djubrista, skladista
vjestackih djubriva i drugih industrijskih proizvoda objekti za gorivo i mazivo za poljoprivredne masine.
4. Prema nacinu cuvanja proizvoda skladista mogu biti: podna i celijska. Podna mogu biti zapreminska i
povrsinska.
U podnim zapreminskim skladistima proizvodi se cuvaju u naslagama vece visine ( 4-8, najcesce 4m) Takvi
su objekti: kosevi, magacini za zrno koje je prethodno suseno, skladista za krompir kada se isti cuva u
sanducastoj ambalazi, senjaci, i objekti za vlaknaste kulture. Iz tih razloga i cista visina ovih skladista je
velika i krece se oko 4,5-8,5m.
U podnim povrsinskim sklad. proizvodi se cuvaju u naslagama manje visine, koja se krece od 0.5-1.5m. To
su: silo-rovovi za cuvanje silaze, skladista za vjestacka djubriva i djubrista.
U celijska skladista spadaju: silosi za zrnastu hranu, silo-jame i silo-kule za cuvanje zelene stocne
konzervirane hrane - silaze.

5. Prema broju etaza skladista mogu biti: u jednoj etazi i tada su ukopana, poluukopana ili nadzemna,
prizemna ili u vise etaza i tada su spratna. Uglavnom sva skladista u poljoprivredi su u jednoj etazi sem
podnih skladista za zrnaste proizvode koja se za vece kapacitete grade i spratna. Mogu se jos izuzetno
graditi na sprat i kosevi, kao i skladista za voce i povrce.

6. Prema izgradjenosti skladista dijelimo na otvorena, poluotvorena, zatvorena.

Otvorena su skladista: senjaci, kamare, stogovi, djubrista, privremena skladista za polupreradjevine od
voca i sl, objekti i uredjaju.
Poluotvorena skladista koja nemaju potpuno izgradjene obimne zidove: kao kosevi, plevnje i senjaci u
vlaznim rejonima i sl.
Zatvorena su sva ostala skladista koja imaju potpuno izradjene obimne zidove i tavanicee prema uslovima
potrebnim za cuvanje proizvoda kojima su namjenjeni.

Skladista za silazu / Silosi za zelenu hranu

Zelena stocna hrana, kao sto je: livadska trava, djetelina, lucerka, mlad kukuruz, muhar, itd. moze sacuvati
na duze vrijeme istu socnost i hranjivost kakvu ima i ljeti kad je svjeze ubrana, ako se podvrgne jednoj
specijalnoj manipulaciji. U tu svrhu hrana se prethodno isjecka pa se zatim nabije u objekte potpuno
izolovane od spoljnjeg vazduha, svjetlosti i mraza i ostavlja se da tako prevri. Dobijena silaza moze se
odrzavati ispravna i dvije godine. Hrana u objektu mora biti dobro nabijena, da bi se sto vise vazduha
istisnulo iz nje. Silosi se grade uski a visoki, sto sluzi istome cilju tj da bi se na taj nacin iskoristila njena
sopstvena tezina kao pritisak. U istom cilju uglovi u objektu su zaobljeni bez obzira na materijal od kog je
sud gradjen. Silos ne smije da propusta tecnost i vazduh, niti da dopusti veliki uticaj spoljne temperature.
Zbog toga se silosi od betona ili zidani od opeke oljepljuju iznutra cementnim malterom. Objekti za
spravljanje i cuvanje silaze mogu biti nadzemni silo-kule , ili ukopani silo-jame i silo-rovovi.
Silo-kule se mogu raditi od armiranog betona, od drveta, od gvozdenog lima ili zidane opekom. Bez obzira
na materijal za gradjenje, silo-kule su slicnog oblika. Presjek u osnovi im je krug precnika od 3-7 metara.
Visina im obicno ide do 12m, a moze ici i do 20m. Dno im je ukopano do zdravice na kojoj se izradjuje
temeljna ploca od betona debljine oko 30cm. Nad silosom se izradjuje mali laki krov. Na jednoj strani
ostavlja se jedan niz ostvora velicine 50/50cm na odstojanjima od 2m. Kroz te otvore izbacuje se silaza
prilikom praznjenja,

Silo-jame primjenjuju se u manjim gazdinstvima za manje kolicine silaze. Nekad se siliranje vrsilo u
obicnim jamama bez ikakvog obezbjedjenja. Mnogo je bole primitivnu silo-jamu izgraditi sa zidovima jakog
cvrstog pletera oko koga se nabije sloj ilovace debljine oko 25cm, i koji se sa unutrasnje strane olepi
slojem iste zemlje. Dno kod ovakve jame takodje treba da bude izgradjen od masne ilovace u debljini sloja
od 30cm.

Silo-rovovi su ustvari trapovi za cuvanje silaze i to: ukopani, poluukopani ili gradjeni nad terenom. Rovovi
mogu biti privremeni samo kao jame ili stalni sa zidovima i podom gradjenim od kamena, opeke ili betona.
Zidovi nadzemnih rovova se grade najcesce od montaznih ili polumontaznih armiranobetonskih elemenata.

4. Objekti za poljoprivredne masine i orudja.

Na svakom poljoprivrednom gazdinstvu, malom ili velikom, postoji veliki broj masina, alata, sprava,
prevoznih sredstava ili raznih materijala koje se moraju sklanjati pod krov radi zastite od nevremena, ili
se moraju stavljati u tako spremljene prostore da se mogu ispravno cuvati.
Objekti za p. masine i orudja su: poplocani platoi, nadstresnice, hangari za masine, garaze, navozi za
pranje masina i vozila, prirucne radionice, velike servisne i remontne radionice, skladista za tecna goriva.

5. Objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda.

To su: mljekare, vinski podrumi, objekti za preradu voca i povrca, pekare i klanice.

MLJEKARE

Mljekare su objekti preradjivacke industrije u kojima se mlijeko obradjuje i preradjuje u razlicite mlijecne
proizvode. Pod obradom mlijeka podrazumijeva se njegovo osposobljavanje da moze sto duze da ostane u
svjezem stanju, ili da se moze koristiti za preradu. Obrada se sastoji u uredjenju, tipizaciji, pasterizaciji i
hladjenju mlijeka.
Tipovi mljekara po osnovnom smjeru proizvodnje

Uglavnom se razlikuju dva tipa mljekara po osnovnom smjeru proizvodnje i to su:

preradjivacke mljekare
konzumne / snabdijevacke ili gradske mljekare

Vrste mljekara

Prema mjestu gdje se grade i prema namjeni mljekare mogu biti:

sabirne - objekti u kojima se prikuplja mlijeko od proizvodjaca, cijedi, po potrebi hladi i salje u
rejonsku ili centralnu mljekaru na dalju obradu i preradu
rejonske- u rejonskim mljekarama se prikuplja mlijeko iz sabirnih stanica, pasterizuje,
standardizuje, hladi i transportuje u centralnu mljekaru. Viskovi mlijeka u rejonskim mljekarama se
preradjuju.
centralne- u centralnim konzumnim mljekarama se vrsi potpuna obrada svog prikupljenog mlijeka.
U njima se obradjeno mlijeko puni u ambalazu i dostavlja potrosacima. U ovim mljekarama se proizvode i
razni mlijecni napici kao: jogurt, kisjelo mlijeko i sl. Viskovi mlijeka kao i ono koje nije kvalitetno za pice,
preradjuje se u razne mlijecne proizvode.

VINSKI PODRUMI

Vinski podrumi su objekti za preradu grozdja u vino i za njegu i cuvanje vina. Prerada grozdja u vino,
obrada i cuvanje vina zahtijevaju prostore koji moraju obezbijediti narocite uslove. Medju njima se isticu
na prvom mjestu ujednacena odredjena temperatura, odredjena vlaznost vazduha i mogucnost dobrog
vjetrenja. Iz tih razloga podrumske skladisne prostorije treba da su toplotno izolovane i mracne.

Vrste vinskih podruma

Ako se u podrumu vrsi prerada grozdja u vino i cuvanje i njega vina, to je preradbeni podrum. Ukoliko se u
podrumu ne preradjuje grozdje, ves samo se vrsi njega, tipizacija i cuvanje vina, tada je to komercijalni
podrum. Komercijalni podrumi se snabdijevaju vinom iz preradbenih podruma.
Preradbeni podrumi se podizu u vinogradarskim rejonima i oposluzuju jednu odredjenu teritoriju.
Komercijalni podrumi se grade u potrosackim centrima ili u vaznim saobracajnim cvorovima.

Nacini izgradnje podruma

Po nacinu izgradnje podrumi mogu biti: ukopani, poluukopani i nadzemni. Ukopani podrumi mogu se graditi
u etazama ili po sistemu tunela, tzv. tunelski podrumi ili kombinovano.
Izbor gradilista

Teren za izgradnju vinskih podruma mora da je ocjedan i suv. Gradiliste treba da je u blizini komunikacije
kojom se dovoze i odvoze proizvodi. Pored drumskog, veci, a narocito komercijalni podrumi, pozeljno je da
budu povezani i zeljeznickim saobracajem.
Glavni objekat treba da bude za 40-50m udaljen od saobracajnice. Ispred zgrade treba obezbijediti
dovoljnu povrsinu za manipulaciju vozila kojima se u sezoni dovozi grozdje.
U podrumima se trose velike kolicine vode, pa je potrebno da je na mjestu izgradnje ima u dovoljnim
kolicinama. Voda mora da bude u hemijskom i bakterioloskom pogledu besprekorna.

Gradjenje podruma

Osnovni programski djelovi preradbenih vinskih podruma su: mjesto za prijem grozdja, radionica za
preradu grozdja /muljanje, presivanje i druge pomocne radnje/, vrionica za previranje sire u vino,
podrumi za mlada vina, podrumi za stara vina, eventualno prostorija za pranje i punjenje boca, podrum za
vino u bocama, bazeni za kominu, prostorija za pecenje rakije, podrum rakije, kotlarnica, laboratorije,
kancelarije i prostorije za radnike.

PEKARE

Pekare se izgradjuju u naseljima gradskog karaktera radi snabdijevanja stanovnistva osnovnim

prehrambenim proizvodom - hlebom. Pored hleba u pekarama se proizvodi i bijelo masno pecivo, a u
nekim i poslasticarski proizvodi.

Kategorije pekara

manje pekare - do 2000 kg/dan

srednjepekare - do 5000kg/dan
velikepekare - preko 5000kg/dan

Proizvodnjahleba, peciva, masnogtijesta i poslasticarskihproizvoda u

pekaramamozebitidjelimicnoilipotpunomehanizovana u zavisnosti od kategorijepekare.

Prostorije u pekari

Svaka pekara bez obzira na kapacitet treba da ima:

- skladiste brasna koje moze biti podno ili celijsko / silos
- skladistepomocnihsirovina / so, kvasac, mast, secer, dzemovi i sl.
- odjeljenje za prosijavanje brasna i istresanje dzakova
- prostorije za pripremu kvasa, zames tijesta, obradu i oblikovanje
- odjeljenje za pecenje
- odjeljenje za hladjenje proizvoda
- odjeljnje za gotove prozivode i ekspediciju
- odjeljenje za ambalazu
- garderobe
- kancelarije
- laboratorije kod vecih pogona
- kotlarnica
- garaze i radionice

KLANICE

U klanicama se kolju domace zivotinje, goveda, svinje, ovce i zivina u cilju dobijanja mesa i preradjevina od
mesa.

Vrste klanica

Razlikuju se uglavnom dvije vrste klanica. Prva vrsta su klanice za govedam svinje i ovce, a druga za
zivinu.
Ove dvije vrste klanica mogu se graiti zajedno na jednom kompleksu ili kao posebni pogoni.

Tipovi klanica

Klanice mogu da budu komunalni objektu za klanje odnosno snabdijevanje mesom jednog mjesta gradskog
naselja i njegovog podrucja ili veliki industrijski pogoni u kojima se pored klanja i skladistenja mesa obavlja
i njegova prerada.

Sadrzina klanica

Klanice za goveda, svinje i ovce sadrze sledece grupe prostorija i objekata:

-staje za stoku / cekaonica prije klanja
-klanicnu halu sa linijom za goveda, svinje i ovce
- hladnjace za svjeze i smrznuto meso
- prostorije za preradu i konzerviranje mesa i mesnih preradjevina
- prostori za topljenje masti i skladiste masti
- odjeljenje za crijeva i iznutrice i njihovu preradu i obradu sa skladistem
- odjeljenje za kozu i soljenje koze
- odjeljenje za preradu krvi
- odjeljenje za prikupljanje nusproizvoda koji se dalje predaju na preradu drugim industrijama
- kancelarije veterinarske sluzbe , laboratorije i garderobe za osoblje
- prostorije za konfiskate
- sanitarnu klanicu kao poseban objekat
- kotlarnicu
- kompresore za hladnjacu
- garaze za transportna vozila razlucene na dvije grupe / za stoku i proizvode
- djubriste uz depo stoke
- prostorije za ambalazu

6. Stocne staje

Staja je objekag u kome se cuvaju i njeguju domace zivotinje uz odgovarajuci tehnoloski proces
proizvodnje koji obuhvata uglavnom nacin smjestaja ishrane i opsluzivanje grla.

1) Svakako najvaznija podjela staja prema vrsti stoke koja se u staji drzi. To je najprirodnija i
najkarakteristicnija podjela.
Prema tome kojim su grlima namijenjene, sve stocne staje se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:
staje za krupna grla i staje za sitna grla.
Staje za krupna grla su staje za goveda i konje a staje za sitna grla su staje za ovce, svinje i zivinu.

U staje za goveda spadaju:

- staje za muzne krave, koje su i najbrojnije
- staje za podmladak / telad i junad
- staje za tov
- staje za teljenje krava, kao specijalna vrsta staje za krave

U staje za konje spadaju:

- staje za radne konje
- staje za podmladak / zdrebad i omad
- staje za specijalna trkacka grla

U staje za svinje spadaju:

- staje za prasenje krmaca / prasilista
- staje za rano odbijenu prasad / odgajivalista prasadi
- staje za nazimad
- staje za mesnati tov svinja
- staje za bekon-tov svinja
- staje za tov svinja za mast
- staje za krmace
-staje za nerastove

U staje za ovce spadaju:

- staje za ovce / ovcarnici
- staje za ovce s djelovima za jagnjad i jagnjenje

U staje za zivinu spadaju:

- sve vrste staja za kokosi / zivinarci, koji mogu biti za kokosi nosilje, za pilad i tov zivine
- zivinarnici za curke
- zivinarnici za plovise / guske i plovke

2) Prema svrsi za koju se stoka cuva u objektu staje mogu biti za proizvodna grla, za priplodna grla, za
tovna grla i sl. Pri izgradnji zgrada za proizvodna i priplodna grla treba vise paznje posvetiti za udovoljenje
svih potrebnih uslova, nego kod gradnje objekata za tovna grla.

3) Prema nacinu gradjenja sve se staje mogu podijeliti u dvije osnovne grupe i to : prema nacinu
izgradnje spoljnih obimnih zidova tj. prema tome da li je stajski prostor termicki izolovan ili ne; i prema
primjenjenom gradjevinskom sistemu. odnosno prema tome da li je primijenjen stalni ili privremeni
gradjevinski materijal.

Prema nacinu izgradnje spoljnih obimnih zidova, sve staje se mogu podijeliti u tri grupe:
- zatvorene
- poluotvorene
- otvorene

/ Zatvorene staje su one kod kojih je stajski prostor sa svih strana zatvoren obimnim zidovima i
prozorima. Prema namjeni objekta i prema nacinu gradjenja obimni zidovi, tavanice i podovi mogu biti
izvedeni tako da potpuno stite stajski prostor od spoljnih temperaturnih uticaja.
Druga grupa zatvorenih staja je ona u kojoj spoljni zidovi, tavanice i podovi ne stite stajski prostor sasvim
od spoljnih temperaturnih uticaja. Takve staje nisu poptuno termicki izolovane, ali se u njima temperatura
odrzava na nesto visem nivou negosto je spoljna temperatura.
Treca grupa zatvorenih staja je ona u kojoj spoljni zidovi ne stite uopste stajski prostor od spoljnih
temperaturnih uticaja, vec samo od jakh vjetrova i nanosa snijega i kise. Kod tih staja krovna izolacija
treba da stiti stajski prostor od prevelik ljetnjih vrucina. Zidovi ovakvih staja su od lakog gradjevinskog
materijala. U njima je temperatura skoro ista kao napolju.
// Poluotvorene staje su one u kojima obimni spoljni zidovi nisu potpuno izgradjeni. Kod ovakvih staja
obimni zidovi mogu biti izgradeni samo do izvjesne visine u vidu visokog parapeta, tako da stite grla u staji
od spoljnih atmosferskih uticaja i jakih vjetrova ili da imaju izvjesne djelove zidova potpuno otvorene
(otvore za prozore, vrata itd.). Kod ovih staja zidovi se izvode od lakih gradjevinskih materijala.

/// Otvorene staje su one koje imaju obimne zidove izgradjene samo na izvjesnim stranama dok su jedna
ili dvije strane potpuno bez zidova, ili uopste nemaju obimne zidove, vec su rijesene kao nadstresnica koja
se po potrebi zimi zatvara sa jednje ili dvije strane provizornim zastiracima.

Prema primijenjenom gradjevinskom materijalu od kojeg je staja izgradjena, sve se staje dijele u tri grupe:
- stalni objekti
- polustalni objekti
- privremeni objekti

/ Stalni objekti su oni kod kojih je za izgradnju primijenjen stalni gradjevinski materijal. Vijek trajanja
ovakvih objekata je preko 50 godina. Za njihovu izgradnju se upotrebljavaju najvise kamen, opeka, beton,
rezana gradja, celik i slicni gradjevinski materijali.

// Polustalni objekti su oni kod kojih je za izgradnju primijenjen djelimicno stalni a djelimicno provizorni
gradjevinski materijal. Tako na primjer, zidovi ovakvih staja mogu biti izgradjeni od stalnih gradjevinskih
materijala, a za pokrivac se moze primijeniti provizorni materijal kao na primjer trska ili slama, ili ter-
hartija. Vijek trajanja ovakvih objekata je najvise do 40 godina, uz stalno odrzavanje i zamjenu provizornih
materijala.

/// Privremeni ili provizorni su oni objekti za ciju se izgradnju primjenjuju nestandardni, provizorni
gradjevinski materijali, najcesce iz lokalnih izvora. To su pleter, cerpic, slama, trska, obla gradja, razni
otpaci i slicni materijali kojima raspolaze svaka poljoprivredna organizacija. Vijek trajanja ovakvih objekata
je najvise 10-15 godina, uz stalno odrzavanje i zamjenu pojedinih dotrajalih djelova i elemenata.

4) S obzirom na nacin drzanja stoke u staji, postoje dvije glavne vrste staja: staje sa vezanim i staje sa
slobodnim grlima. Staje sa vezanim grlima primjenjuju se za krupnu stoku i to samo u klasicnim,
zatvorenim i toplo izolovanim stajama za goveda i stajama za konje. Kod njih se grla postavljaju u redove
duz zajednickih jasala ili su izdijeljena u boksove, koji se takodje grupisu u redove duz hodnika. Mlada grla i
sva sitna stoka drzi se slobodno, nevezana.

Program izgradnje stocne staje

Program izgradnje treba da sadrzi:
1.mjesto izgradnje objekta / siru i uzu lokaciju
2.namjenuobjekta i kapacitet
 3. tehnoloskiprocesproizvodnjekojiobuhvata / nacinsmjestanjagrla, nacinishrane, nacin
opsluzivanja, napajanja i ciscenjaobjekta
4. potrebne prostorije u objektu i normative povrsina
5. opremu objekta i potrebne instalacije
6. nacin gradjenja objekta, odnosno kakvim ce se gradjevinskim materijalom objekat graditi

7. Staje za goveda

Staje za goveda se razlikuju prema namjeni i prema nacinu drzanja grla: staje za muzne krave, staje za
telad i za junad, staje za telenje i staje za tov. Na velikim gazdinstvima staje se grade odvojeno za svaku
namjenu. U srednjim gazdinstvima moze se izgraditi jedna staja za goveda, ali sa posebnim odjeljenjima
prema namjeri. Staje za goveda mogu se graditi u paviljonskom ili blok-sistemu. Naravno da blok-siste
odgovara samo za velike kapacitete, iznad 400 krava u jednoj jedinici.

Mlada grla telad i junad drze se u stajama slobodna nevezana, u boksovima koji su neposredno povezani sa
ispustima - slobodan prostor, bez krova, za setanje zivotinja na cistom vazduhu.
Tovna grla se mogu cuvati na dva nacina: slobodno nevezana u boksovima, i vezana uz jasle. I u ovom
slucaju mladja grla se drze slobodna a starija vezana.
Krave muzare se takodje drze staji na dva nacina: vezane uz jasle i slobodne nevezane.

Pored navedenih razlikuju se i nacini drzanja grla prema sistemu poda u staji: cvrsti pod na koji pada
djubrivo i odatle se razlicigim sredstvima iznosi iz staje; djelimicno resetkasti / djelimicno cvrsti pod na
lezistima, tako da djubrivo propada kroz resetkasti pod u kanale odakle se ispiranjem, samooticanjem ili
crpkama iznosi i resetkasti pod ispod cijelog lezisnog prostora staje iz koga se djubrivo iznosi kao i u
prethodnom slucaju. U staje sa resetkastim podom se ne stavlja prostirka.

Sledeca podjela staja za goveda je: drzanje grla u zatvorenim, poluotvorenim i u otvorenim zgradama.
Danas se najvise koriste zatvorene ili poluotvorene staje. Najcesce poluotvorene staje imaju izgradjen
samo parapet, stim sto su gornji djelovi, otvoreni bez prozora. Zimi se ovi otvori zatvaraju lakim zidom.

Farme za krave

Farma za krave sadrzi sledece objekte:

- staje za proizvodna grla / krave / kojese razlikuju na muzne i zasusene krave
- uredjaji i eventualno prostorije za mehanicku muzu / kod vezanih grla muza se obavlja uglavnom na
lazistu u samoj staji. Kod slobodnih grla muza se organizuje u posebnom objektu izmuzistu.
- prostorije za prihvatanje mlijeka
- staju za telenje krava i cuvanje teladi do 15 dana starosti
- staji za telad od 15 dana do 3-4 mjeseci starosti
- skladista za hranu / koncentrovana hrana, sijeno, silaza / i prostirku
- veterinarsku ambulantu sa punktom a vjestacko osjemenjavanje
- kolsku vagu
- hangar za masine kojima se oposluzuje farma
- djubrista
- pogonske kancelarije, laboratorije i prostoije za osoblje / garderobe i trpezarija
- portirnica
parking prostori

Staje za krave / VEZANA GRLA

Staja za krava u kojoj se grla drze vezana uz jasle sastoje se iz sledecih prostorija:
- stajskog prostora sa lezistima za krave
- eventualno spremnica hrane
- odjeljenje za mlijeko i opremu za mehanicku muzu
- ispusti / koji se ne predvidjaju uz sve staje, zavisno od tehnologije i cuvanja grla
Najvecu povrsinu zauzima stajski prostor sa lezistima.

Krave se postavljaju u redovima, slicno kao i radni konji u konjusnicama. Redovi mogu biti poduzni ili
poprecni. U svakom od dva stistema redovi mogu biti jednostruki, dvostruki i visestruki. U stajama za
goveda ostavljaju se dva hodnika za svaki red grla. Jedan hodnik ide duz glava grla, odnosno pored jasala i
sluzi za dnosenje hrane, a drugi duz nogu odnosno kanala i sluzi za iznosenje djubreta, i prilaz grla
lezistima.
Sistem jednostrukih poduznih redova primjenjuje se kod malih staja. Kod osrednjih staja najcesce se
primjenjuje sistem poduznih dvostrukih redova. Poprecni i visestruki redovi primjenjuju se ponekad u vrlo
velikim stajama. Kod njih se stoka moze lako dijeliti u grupe, a osim toga skracuje se ukupna duzina staje.
U jednom poprecnom redu ne treba stavljati vise od 12-15 grla, jer inace staja postaje suvise siroka pa ne
moze da bude dobro osvijetljena samo bocnim prozorima.
Dvostruki redovi mogu biti postavljeni tako da grla buduokrenuta jedno prema drugom glavom ili ledjima.
Prvi nacin bolje odgovara stajama za muzne krave.
Kod ovog sistema / kada su grla okrenuta glavama ka sredini dvoredne staje / imamo jednu srednju
komunikaciju izmedju jasala, kojom se donosi hrana, a dvije bocne pored zidova za ciscenje. Ukoliko su grla
okrenuta jedno drugom zadnjim dijelom tijela u dvorednoj staji se javljaju dvije komunikacije za hranjenje
koje su pored zidova, i jedna sredinom staje koja sluzi za ciscenje i prilaz grla lezistima.
Jasle

U stajama za krave sada se uglavnom grade dva tipa jasli po visini:srednje visoke i niske jasle. Srednje
visoke jasle odgovaraju najvise lezistu srednje duzine, a niske jasle odgovaraju kratkom lezistu.
Prednja ivica kod srednje visokih jasli je odignuta za oko 40cm od poda lezista, a kod niskih jasala oko 15-
20cm. Sirina jasala i njihov odnos prema prolazu za raznosenje hrane koji je iza jasala moze biti
raznosvrsan. Uglavnom mozemo sve vrste jasala podijeliti u tri osnovna tipa, i to :

a) Najjednostavniji tip jasala su ona koja imaju zadnju stranu visu, vertikalnu ili zakosenu prema prolazu za
raznosenje hrane i visoku oko 70-80cm, tako da je rasturanje hrane iz jasala na taj nacin prilicno
sprijeceno. To su duboke jasle. Prolaz za hranu je u tom slucaju na istoj visini ili nesto nizi od poda lezista.
Sirina ovakvih jasala je oko 50-70 cm, a prednja ivica im je na oko 15-40cm iznad poda lezista, sto zavisi
od tipa i duzine lezista.

b) Drugi tip su plitke jasle koje su povezane sa prolazom za hranjenje, tako da se ovaj nalazi u visini zadnje
strane jasala. Same jasle su kod ovog tipa najcesce uze od prethodnih i njihova sirina se krece od 45-
65cm. Kod ovog tipa jasala sam prolaz za raznosenjee hrane sluzi ujedno i kao platforma za deponovanje
hrane / sijena, silaze i sl..

c) Treci tip su jasle koje pored udubljenja/valova imaju jos u produzetku i ravnu ili zakosenu platformu za
vece kolicine kabaste hrane. Kod ovog tipa jasala prolaz za raznosenje hrane moze biti ili u visini poda
lezista ili u visini zadnje strane jasala. Kada je prolaz u visini zadnje strane jasala, izmedju njega i jasala
postoji niska pregrada, jer tada on sluzi samo za prolaz a ne i za hranu. Ovakav tip jasala je nastao zeljom
da se otklone negativne strane prethodnog tipa. Ukupna sirina ovog tipa jasala / valova i platforme / je
oko 80-100 cm.