Isi Padu Cecair

Matlamat
Harapan
Destinasi
BUKU NOTA INI HANYA UNTUK

PESERTA KURSUS ASAS HAJI
ANJURAN BERSAMA
LEMBAGA TABUNG HAJI DAN MASJID SETEMPAT
MODUL KURSUS ASAS HAJI INI TELAHPUN DILULUSKAN
OLEH JAWATANKUASA PENASIHAT IBADAH HAJI
(TH-JAKIM)
DALAM MESYUARAT BIL 2/1435H
PADA 27 - 30 DISEMBER 2013
HAK CIPTA TERPELIHARA

Sebarang bahagian risalah/modul ini tidak boleh diubah
suai atau dicetak semula dalam apa jua bentuk sama ada
secara elektronik, fotokopi atau cara lain tanpa terlebih
dahulu mendapat keizinan bertulis daripada penerbit
Diterbitkan oleh:
Bahagian Bimbingan
Jabatan Haji
Lembaga Tabung Haji
Dicetak pada 1435H
Kandungan
Muka surat
1. Minggu Pertama 1-8

Penerangan Ringkas Ibadat Haji Dan Umrah – Falsafah
Dan Penyucian Jiwa
9 - 28
2. Minggu Kedua
Sejarah Dan Pengenalan Tanah Suci Dan Kelebihan
3. Minggu Ketiga 29 - 40
Pengenalan Haji Dan Umrah
4. Minggu Keempat 41 - 58
Rukun Haji, Niat Ihram Dan Wuquf
5. Minggu Kelima 59 - 70
Rukun Haji - Tawaf
71 - 88
6. Minggu Keenam
Sa’ie, Bercukur Atau Bergunting Dan Tertib Pada
Kebanyakan Rukun
7. Minggu Ketujuh 89 - 90
Kesihatan
8. Minggu Kelapan 91 - 106

Wajib Haji: Niat Ihram Di Miqat Dan Jenis Haji
9. Minggu Kesembilan 107 - 122

Wajib Haji: Larangan Ihram Dan Dam
Kandungan
Muka surat
10. Minggu Kesepuluh 123 - 148

Wajib Haji: Mabit Di Muzdalifah Dan Mina Serta
Melontar Jamrah
149 - 166
11. Minggu Kesebelas
Aurat Dan Izin Suami
12. Minggu Kedua Belas 167 - 200

Ibadat Umrah Dan Niat Bersyarat
13. Minggu Ketiga Belas 201 - 226

Taharah Dan Solat
14. Minggu Keempat Belas 227 - 260

Penyelesaian Kepada Permasalahan Darah Wanita Dan
Lain-Lain
15. Minggu Kelima Belas 261 - 284

Tawaf Wada’ Dan Ziarah Madinah
16. Minggu Keenam Belas 285 - 286

Pengurusan Haji
17. Minggu Ketujuh Belas 287 - 296

Amali Ibadat Haji
Minggu
Pertama
PENERANGAN RINGKAS
IBADAT HAJI DAN
UMRAH - FALSAFAH DAN
PENYUCIAN JIWA
Penerangan Ringkas Ibadat Haji Dan Umrah -
Falsafah Dan Penyucian Jiwa
MINGGU PERTAMA
2
TALBIAH
LAFAZ & MAKNA 
Catatan
MAKSUD TALBIAH
Dan Allah Mewajibkan Manusia Mengerjakan
ALLAH MENYERU Ibadah Haji (Dengan) Mengunjungi Baitullah,
DALAM SURAH Iaitu Sesiapa Yang Mampu Dan Berkuasa
ALI-IMRAN Sampai Kepada-Nya
(AYAT 97)
Hamba-Mu Datang, Menyahut Panggilan-Mu,

Ya Allah, Hamba-Mu Datang Menyahut
Panggilan-Mu. Hambamu Datang Menyahut
Panggilan-Mu,Tuhan Yang Tidak Ada Sekutu
MANUSIA
MENYAMBUT Bagi-Mu, Hambamu Datang Menyahut
Panggilan-Mu,Sesungguhnya Segala Pujian,
Nikmat Dan Pemerintahan Adalah
Kepunyaan-Mu,Tidak Ada Sekutu Bagi-Mu
Seruan Kamu Diterima Dan Bahagialah Kamu, JIKA NIAT YANG

ALLAH Bekalan Kamu Itu Halal, Kenderaan/ IKHLAS DAN
MENJAWAB/
Tunggangan Kamu Halal Dan Haji Kamu Haji BEKALAN YANG
MENYAMBUT
Mabrur. Tidak Ditolak HALAL
Tidak Diterima Seruan-Mu Dan Tidak Ada

Kebahagiaan Bagi Kamu, Bekalan Kamu Haram, JIKA NIAT TIDAK
Perbelanjaan Kamu Haram Dan Haji Kamu IKHLAS DAN
Ditolak, Tidak Ada Pahala Dan Tidak Ada BEKALAN HARAM
Ganjaran Bagi Mu
Aku Hampir Dengan-Mu, Dekat Dan Jelas, Minta

Apa Sahaja, Aku Dekat Dengan Mu
Dari Urat Halkum
Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

MINGGU PERTAMA
3
HIKMAH DAN FALSAFAH HAJI 
Catatan
PESERTA KURSUS TEKUN BELAJAR  

MINGGU PERTAMA
4
ADAB SEBELUM MENUNAIKAN IBADAT

HAJI/UMRAH
1. Niat Yang Ikhlas Mencari  6.  Banyakkan Doa Dan Zikir Dalam 
Keredhaan Allah  Kehidupan Harian  
7.  Membuat Wasiat 
2. Bertaubat Bersungguh‐
sungguh (Taubat Nasuha)  8.  Memohon Dan Memberi 
Kemaafan Serta Berlapang Dada 
Dengan Semua Orang  
3.  Perbelanjaan Yang Halal 
9.  Menyuci HaO Dengan Sifat‐sifat 
4.  Membawa Bekalan Dan  Mahmudah (Terpuji) Dan 
Perbelanjaan Yang  Menghindari Dari Sifat‐sifat 
Mencukupi  Mazmumah (Tercela) 
5.  Mencari Teman Bertujuan  10.  Is#qamah Dan Bersungguh‐

Saling Ingat – MengingaO  sungguh Mempelajari Kaifiat 
Dan Membantu  Mengerjakan Haji/Umrah 
Catatan
PENYUCIAN JIWA (TAZKIYYAH AL NAFS) 

1.   Aqidah yang jelas dan sahih serta pelaksanaan syariah yang tepat 
2. Menguasai ilmu dan kefahaman islam 
3. Tunaikan solat fardu lima (5) waktu 
4. Amalkan tuntutan sunat seperB:  
i.  Qiamullail /solat sunat taubat 
       ii.  Sedekah (harta /tenaga/lisan) 
       iii.  Banyakkan berdoa dan berzikir 
       v.  Memperbanyakkan amal kebajikan 
       iv.  Banyakkan membaca al quran 
5.  Elakkan gurau senda yang melampau dan percakapan yang sia‐sia 
     (lagha) 

MINGGU PERTAMA
5
CONTOH SIFAT TERPUJI (MAHMUDAH) 

1. Taubat Nasuha 12. Penyayang/Pemaaf
2. Ingat Allah 13. Tolong Menolong
3. Amanah 14. Menepati Janji & Masa
4. Sabar 15. Bertanggungjawab
5. Syukur 16. Jihad Dan Berdikari
6. Ikhlas 17. Istiqamah
7. Reda 18. Sentiasa Bercakap
8. Rajin Benar
19. Sentiasa Jaga
9. Pemurah
Kebersihan
10. Berjimat Cermat
20. Lemah Lembut
11. Bertimbang Rasa
Catatan
CONTOH SIFAT TERCELA (MAZMUMAH) 
1. Melupakan Allah S.W.T 12. Mengumpat

2. Melupakan Nabi S.A.W 13. Mencela/Memaki
3. Mencaci Sahabat 14. Menipu
4. Terlalu Cinta Dunia 15. Kedekut
5. Penting Diri Sendiri 16. Pengotor
6. Pemarah 17. Hasad/Dengki
7. Takbur/Sombong 18. Khianat
8. Riyak/Ujub (Bongkak) 19. Perbuatan Dan Perkataan
Lagha (Sia-sia )
9. Membazir/Boros
10.Pembohong 20. Buruk Sangka
11.Bertelagah 21. Berdendam

MINGGU PERTAMA
6
MENJAUHI AMALAN SYIRIK,

KHURAFAT DAN MEMPERSEKUTUKAN ALLAH
BIL PERKARA CARA  DAN TUJUAN
1. Mengambil Kelambu  Untuk Pelaris Jualan Dan Menganggap Ia Satu 
Kaabah Keberkatan
2. Kain PuOh Sebagai Alas  Dibawa Balik Untuk Dijadikan Kain Kapan Untuk 
Solat Meringankan Seksa Kubur
3. Kerak Nasi Di Mina Mengambil Kerak Nasi Di Mina, Kemudian Dikeringkan 
Untuk Dibawa Balik Ke Tanah Air Dan Dijadikan Pelaris 
Perniagaan
4. Peluk Tiang Jin Di Masjidil  Melanjutkan Umur Dan Meminta Kaya
Haram
5. Bergantung Di Kelambu  Memohon Hajat Di Kaabah Bukannya Daripada Allah
Kaabah
6. Meletakkan Duit Di Bawah  Selepas Tawaf Duit Tersebut Diambil Balik  Untuk  
Kelambu Kaabah Dijadikan  Ibu Duit Sebagai Pelaris
Catatan

BIL PERKARA CARA DAN TUJUAN
7. KeOka  Berangkat  Ke  Tanah  Supaya Jemaah Haji Tidak Meninggal Dunia Di  
Suci  Ditulis  Kertas  Kalimah  Tanah Suci.
Syahadah.    DiOnggalkan  
Lailahaillallah  
P a d a  K e l u a r g a  D a n 
M u h a m m a d u r r a s u l u l l a h 
Dibawa Ke Tanah Suci
8. Memakai Tangkal Dan Azimat Untuk Menjauhi Bala Dan Mengharapkan Selamat
9. Memanggil  Bomoh  Untuk  Percaya  Bomoh Untuk Memulakan Perjalanan, 

Menolak Bala Di Rumah Membawa  Air 7 Telaga Untuk Dibawa Tawaf Untuk 
Dijadikan Ubat 
10. Sijil Mendapatkan Sijil Daripada Syeikh Di Makkah Yang 

Mengesahkan Hajinya Dan Menukar Nama

MINGGU PERTAMA
7

BIL PERKARA CARA DAN TUJUAN
11. M e n g a m b i l  L i d i / B i l a h  Untuk Pelaris Jualan Dan Menganggap Ia Satu 
P e n y a p u  D i  M a s j i d i l       
Keberkatan
Haram
12. Menyapu  Dan  Mengusap  Untuk Mendapat Keberkatan

Pintu Masjid Al Haramain 
13. Membawa Air Zam‐zam Atau  Untuk Dijadikan Ubat Atau Penawar Dan Duit 

Kismis Atau  Kurma Atau Duit  Tersebut Dijadikan Ibu Duit  
Semasa Tawaf
Catatan
PERKARA YANG MEMBATALKAN SYAHADAH

1. Mempersekutukan Allah S.W.T dalam ibadat
2. Menjadikan sesuatu sebagai perantara antara dirinya dengan Allah
3. Tidak mengkafirkan orang-orang musyrik
4. Menganggap dan berkeyakinan bahawa ajaran agama lain sama atau

lebih sempurna daripada Islam
5. Membenci sesuatu yang telah ditetapkan oleh Rasulullah S.A.W

sebagai syari’at baginda
6. Mempermainkan Allah S.W.T atau kitab-Nya atau sesuatu yang

merupakan ajaran agama-Nya
7. Mempercayai dan beramal dengan sihir/bersahabat dengan jin
8. Membantu dan menolong orang-orang musyrik untuk memusuhi

kaum muslimin
9. Berkeyakinan bahawa sebahagian manusia diperbolehkan tidak

mengikut syari’at Nabi Muhammad S.A.W
10. Berpaling daripada agama Allah S.W.T atau daripada perkara yang
menjadi syarat mutlak sebagai muslim

MINGGU PERTAMA
8
Catatan

Minggu
Kedua
SEJARAH DAN
PENGENALAN TANAH
SUCI DAN KELEBIHAN
Sejarah Dan Pengenalan Tanah Suci Dan
Kelebihan
MINGGU KEDUA
10
SEJARAH PERTEMUAN NABI ADAM

DAN HAWA
• KONSEP PENERIMAAN TAUBAT/PENGHAPUSAN DOSA
• Pertemuan dua insan yang menganggap diri mereka berdosa
• Hasutan iblis (di mana-mana)
• PENCETUS IBADAH QURBAN (Al Maidah 27–31)
• Qabil qurban gandum
• Habil qurban kibasy
Catatan
SEJARAH TANAH HARAM MAKKAH

SEJARAH KEHIDUPAN NABI IBRAHIM, ISTERINYA HAJAR DAN PUTERANYA  ISMAIL 
(SURAH IBRAHIM AYAT 37 ‐38) 
37.  "Wahai  Tuhan  kami!  Sesungguhnya  Aku  telah  menempatkan  sebahagian  dari  zuriat 
keturunanku di sebuah lembah (Tanah suci Makkah) Yang Bdak tanaman padanya, di sisi 
rumahmu Yang diharamkan mencerobohinya. Wahai Tuhan kami, (Mereka ditempatkan di 
situ)  supaya  mereka  mendirikan  sembahyang  (dan  memakmurkannya  Dengan  ibadat). 
oleh itu, Jadikanlah haB sebahagian dari manusia tertarik gemar kepada mereka, (supaya 
datang beramai‐ramai ke situ), dan kurniakanlah rezeki kepada mereka dari berbagai jenis 
buah‐buahan dan hasil tanaman, semoga mereka bersyukur. 
38.  "Wahai  Tuhan  kami!  Sesungguhnya  Engkau  mengetahui  akan  apa  Yang  Kami 
sembunyikan  dan  apa  Yang  Kami  zahirkan;  dan  Bada  sesuatupun  di  langit  dan  di  bumi, 
Yang tersembunyi kepada Allah! 

Kelebihan
MINGGU KEDUA
11

• Hajar Mengadu Kepada Allah Mohon Rezeki 
• Hajar Berlari Ulang Alik Dari Safa Ke Marwah 
• Keluar Air Dari Pasir Yang Ditendang Oleh Ismail 
• Umur Ismail 13 Tahun, Nabi Ibrahim Datang Ke Makkah  
• Perintah Qurban (Sembelih Ismail) Melalui Mimpi 
      (Surah As‐saffat Ayat 102 – 111) 
• Gangguan Iblis, Ibrahim Melontar Batu  7
Catatan

• Kawasan Yang Tidak Berpenghuni – Laluan Qabilah Dagang 
• Suku Jurhum Mohon Keizinan Hajar ‐ Bermukim 
• Nabi Ismail Dijodohkan Dengan Anak Kaum Jurhum 
• Penguasaan Kaum Jurhum – 2 Abad 
• Suku Khuza’ah Dari Yaman Kuasai Makkah Dengan Menewaskan 
        Kaum Jurhum 
• Qusay Ibnu Kilab Menyatukan Suku Arab Menjadi Satu Bangsa Atau 
        Qabilah Quraisy Yang Disegani 
• Rasulullah S.A.W Dilahirkan Semasa Kegemilangan Quraisy  
        Di Bawah Pimpinan Abdul Mutalib 
• Rasulullah S.A.W Menamatkan Penguasaan Musyrikin Quraisy Ke  
        Atas Makkah Pada Bulan Ramadhan 8 Hijrah 

Kelebihan
MINGGU KEDUA
12
ADAB DI TANAH HARAM

1. Bergantung Kepada Allah Bukan Kepada Manusia
2. Menyedari Diri Sebagai Tetamu Allah
3. Menunjukkan Akhlak Yang Mulia
4. Menyedari Perjalanan Haji Adalah Ibadat
5. Bersyukur Dan Reda Dengan Apa Yang Disediakan
6. Menjauhi Percakapan Dan Perbuatan Keji
7. Elakkan Sikap Sombong Dan Takbur
8. Elakkan Pertengkaran Dan Menyakiti Dhuyuffurrahman Yang
Lain
9. Elakkan Suka Mengadu Domba Dan Membawa Cerita Yang
Tidak Berasas (khabar Angin)
10. Perbanyakkan Ibadat Seperti Tawaf, Membaca
Al Quran, Iktikaf, Doa, Taubat Dan Istighfar
11. Semangat Tolong Menolong Dan Kerjasama
Catatan
KELEBIHAN TANAH HARAM
1. BUMI KELAHIRAN RASULLULLAH S.A.W
2. Tempat Kemuliaan, Keselamatan Dan Keamanan
3. 120 Rahmat Turun Ke Atas Kaabah Setiap Hari:

- 60 Rahmat Untuk Orang Yang Tawaf
- 40 Rahmat Untuk Orang Yang Solat
- 20 Rahmat Untuk Orang Memandang Kaabah
4. Digandakan Kelebihan 100 Ribu Kali Ganda Bagi Setiap Solat

Dan Amalan Kebajikan Yang Dikerjakan Di Masjidil Haram Dan
Seluruh Tanah Haram Makkah
5. Tiada Waktu Ditegah Untuk Mengerjakan Solat Sunat
6. Makkah Terpelihara Daripada Wabak Taun Dan Fitnah Dajal
7. Banyak Tempat Mustajab Untuk Berdoa

Kelebihan
MINGGU KEDUA
13
GANJARAN 100 RIBU KEBAIKAN DI TANAH HARAM 
• Dalil‐ Pe[kan daripada Kitab Bahrul Wafi ms 460.  
Kata Ibn Abbas dan lainnya: 
“SeBap  amalan  kejahatan  digandakan  dia  di  dalam  negeri  Makkah  seperB 
digandakan kebajikan erBnya besarkan kejahatan di Makkah terlebih banyak 
daripada  kejahatan  yang  dikerjakan  pada  lain  daripada  Makkah  Bada 
bahawasanya,  kejahatan  itu  berbilang  supaya  jangan  menafikan  ayat  dan 
beberapa  hadis  yang  disarihkan  dengan  keBadaan  berbilang‐bilang 
kejahatan dan telah sah pada hadis bahawasanya’: 
1  kebajikan  di  Tanah  Haram  dengan  100  ribu  kebajikan  dan 

telah  menunjuk  beberapa  hadis  atas  bahawasanya 
sembahyang pada Masjidil Haram dan kata qil sekalian Tanah 
Haram, berbeza ia atas segala negeri dengan ganda =ap‐=ap 
sembahyang fardhu atau sunat hingga 100 ribu sembahyang, 
maka mengiringi padanya kemudian daripada Masjidil Haram 
itu rumah Saida=na Khadijah. 
11
Catatan
• Dalil‐ Pe[kan kitab Bughyah al Tullab ms 102 
Hadis Rasulullah S.A.W: 
“Daripada  Ibn  Abbas  bahawasanya  Rasulullah  S.A.W 
bersabda barangsiapa 
bersabda  barangsiapa haji
haji daripada
daripada Makkah
Makkah berjalan
berjlan 
kaki  hingga  kembali  kepadanya  disurat  Allah  bagi 
Allah  baginya  dengan  @ap‐@ap  langkah  itu  700 
kebajikan  daripada  kebajikan  Tanah  Haram  dan  satu 
hasanah haram 100 ribu kebajikan” 
12

Kelebihan
MINGGU KEDUA
14
• Perbincangan  Ulama’:  Pendapat  mengatakan  kelebihan  100 

ribu  itu  merangkumi  seluruh  Tanah  Haram  Makkah 
berdalilkan peris[wa Israk Mikraj ke[ka Rasulullah S.A.W di 
Israkkan  baginda  berada  di  rumah  Ummu  Hani’  bukan  di 
dalam Masjidil Haram. Ulama’ menjelaskan bahawa Masjidil 
Haram  yang  dimaksudkan  dalam  ayat  tersebut  merujuk  
keberkatan  “barakna  haulahu”  kepada  Tanah  Haram 
seluruhnya. 
13
Catatan
TIADA WAKTU DITEGAH UNTUK MELAKUKAN SOLAT 
• Dalil‐ Pe[kan kitab Bahrul Wafi ms 62; 
• Dan  makruh  –  akan  sebagai  makruh  tahrim,  Bada 
sah sembahyang lagi haram jika dikerjakan dia maka 
lain daripada Tanah Haram Makkah iaitu 5 waktu: 
– Selepas solat subuh sehingga waktu syuruk. 
–   Selepas  waktu  syuruk  sehingga  naik  matahari  (waktu 
dhuha). 
– Ke[ka rembang matahari kecuali hari Jumaat. 
– Selepas solat Asar sehingga terbenam matahari. 
– Masa  kekuningan  mata  hari  sehingga  terbenam  mata 
hari. 
14

Kelebihan
MINGGU KEDUA
15
TIADA WAKTU DITEGAH UNTUK MELAKUKAN SOLAT 
• Dalil‐ Pe[kan kitab Majmu’ Syarah Muhazzab ms 177; 
• Hadis Rasulullah S.A.W yang diriwayatkan oleh Abu Zar R.A; 
    Aku
Aku mendengar
mendengar Rasulullah
Rasulullah S.A.W bersabda;
S.A.W  tidak
bersabda;  adaada 
Bdak  solat  solat 
selepas
selepas  solat
solat Subuh
Subuh sehingga
sehingga naik matahari,
naik  tidak
matahari,  ada solat
Badak    ada 
selepas solat Asar
solat  selepas  solat sehingga terbenamterbenam 
Asar  sehingga  matahari kecuali di
  matahari 
kecuali di Makkah. 
Makkah.
• Adapun  solat  yang  mempunyai  sebab  yang  terdahulu  atau 

sebab yang menyertai maka [dak termasuk dalam larangan 
tersebut. 
• Contoh  solat  yang  terdahulu  iaitu  Solat  Tahiyatul  Masjid, 
Solat Sunat Wuduk, Solat Jenazah , Solat Qada’. 
• Contoh solat yang sebab yang menyertai iaitu Solat Gerhana 
Matahari/Bulan, Solat Minta Hujan. 
15
Catatan
TEMPAT MUSTAJAB BERDOA

MENURUT AL-HASSAN AL BASRI RA. TERDAPAT 15 TEMPAT YANG
M U S TA J A B BERDOA DI MAKKAH IAITU:-
BAHRUWAFI M/S 475
1. Sepanjang Masa Tawaf Di Baitullah/Kaabah

2. Multazam
3. Dalam Kaabah
4. Telaga Zam-zam
5. Hijr Ismail
6. Bukit Safa
7. Bukit Marwah
8. Mas’a (Tempat Sa’ie)
9. Belakang Maqam Ibrahim
10. Arafah (Sepanjang Masa Wuquf)
11. Muzdalifah (Sepanjang Masa Bermabit)
12. Mina (Sepanjang Hari Nahar Dan Hari Tasyrik)
13. Jamrah Sughra
14. Jamrah Wusta
15. Jamrah Kubra

Kelebihan
MINGGU KEDUA
16
SEJARAH KAABAH DAN MASJIDIL HARAM

SEJARAH PEMBINAAN KAABAH 
1.   Rumah Ibadat Yang Pertama Didirikan Di Muka Bumi 
2. Binaannya Daripada Batu Yang Diambil Daripada 5 Buah Gunung Iaitu Jabal Lubnan, 
Tur Ziata, Tur Sina, Jabal Judi Dan Jabal Hira’ 
3. Telah  Dibina  Sebanyak  3  Kali  Sebelum  Pembinaan  Kaabah  Oleh  Nabi  Ibrahim, 
Pembinaan Tersebut Di Buat Oleh Para Malaikat, Nabi Adam Dan Nabi Sith 
4. Ukuran Pembinaan Oleh Nabi Ibrahim Adalah Seper[ Berikut:‐ 
  ‐  Tinggi    =  14 Meter 
  ‐  Panjang   =  12 Meter 
  ‐  Lebar   =  11 Meter 
5. Pembinaan Semula Kaabah Di Buat Pada Zaman Bangsa Quraisy Iaitu Ke[ka Nabi 
Muhammad S.A.W Berusia 35 Tahun 
6. Pembaharuan Dan Pemuliharaan Bermula Semenjak Pemerintahan Raja Fahd Hingga 
Sekarang 
Catatan
GAMBARAN AWAL BINAAN KAABAH  

Kelebihan
MINGGU KEDUA
17
BINAAN QUSAY BIN KILAB
BINAAN QURAISY
Catatan
BINAAN IBN ZUBAIR
BINAAN HAJJAJ

Kelebihan
MINGGU KEDUA
18
SEJARAH MASJIDIL HARAM 
1.   Suatu Kawasan Yang Melipu[ Kaabah, Al Mataf (Tempat Tawaf) 
Dan Ruang Solat  
2. Pada  Peringkat  Awal  –  Dari  Zaman  Nabi  Ibrahim  Hingga  Ke 
Zaman  Qusay  Bin  Kilab,  Masjidil  Haram  Adalah  Sebuah 
Kawasan Tanah Lapang Tanpa Sebarang Bangunan 
3. T a h u n  1 7  H i j r a h ,  K a w a s a n  M a s j i d  A l – H a r a m                  
Diperluaskan  Oleh  Khalifah  Umar  Dan  Kemudian  Diperbaharui 
Oleh Khalifah Uthman Ibn Affan Pada Tahun 26 Hijrah 
4. Pembesaran Berterusan Dari Semasa Ke Semasa Di bawah 
Penguasa Tanah Haram Sehingga Sekarang  
Catatan
MASJIDIL HARAM
BUKIT SAFA
KAABAH
HIJR ISMAIL
BUKIT MARWAH

Kelebihan
MINGGU KEDUA
19
PELAN LAKAR MARWAH
MARWAH
MASJIDIL HARAM
RUKUN IRAQI
RUKUN SYAMI
420 METER
BABUS SALAM
RUKUN
HAJAR
AWSWAD
MAQAM IBRAHIM
SAFA
TANDA HIJAU
HIJIR ISMAIL
TANDA HIJAU
RUKUN YAMANI
KAABAH
KETERANGAN RUKUN KAABAH

PINTU SAFA
DI ANTARA TEMPAT TAWAF DAN SA’EI MASUK KE
DI MASJID HARAM MAS’A
Catatan
KAABAH
1. PENJURU HAJAR
ASWAD
2. PENJURU IRAQI
3 3. PENJURU SHAMI

9
4. PENJURU YAMANI
2 5. HAJAR ASWAD
4
6. PINTU KAABAH
7. MULTAZAM
11 8. MAQAM IBRAHIM

9. PANCUR EMAS
10. KAWASAN HIJIR
ISMAIL
10 11. HATIM
12 12. SYAZARWAN
1 13 13. KELAMBU KAABAH

7
5 6
13 8

Kelebihan
MINGGU KEDUA
20
AMALAN DI MASJIDIL HARAM

1.  Perbanyakkan Amalan Soleh  
Seper[ Tawaf Dan Solat 
2.  Membaca Al‐quran 
3.  Berzikir 
4.  Berselawat Ke Atas Nabi 
5.  Jauhi Perbuatan Makruh Dan 
Lagha (Sia–sia) 
6.  Niat Berik[kaf Dalam Masjid 
Catatan
SEJARAH KEWUJUDAN AIR ZAMZAM

• Sinonim Dengan Sejarah Hajar Dan Puteranya Ismail
• Di Sebuah Lembah Yang Gersang Lagi Tiada Berpenghuni
• Hajar Berlari-lari Ke Bukit Safa Dan Bukit Marwah

Mencari Air Apabila Puteranya Ismail Menangis Kerana
Kepanasan Dan Dahaga
• Setelah Berlarutan Berulang Alik Sebanyak 7 Kali Beliau

Mendapati Air Sedang Terpancar Berhampiran Puteranya
Ismail
• Hajar Membina Kepungan (Tazamzama) Agar Air

Tidak Melimpah Keluar
• Bersempena Dengan Peristiwa Itu, Air Ini Dinamakan Telaga

Zamzam

Kelebihan
MINGGU KEDUA
21
ADAB MINUM AIR ZAMZAM

Antara adab ialah:
• Menghadap ke arah kiblat
• Membaca basmalah
• Menggunakan tangan kanan
• Minum dalam keadaan tenang dengan 3 kali nafas iaitu dengan tiga
kali teguk
• Membaca doa:
‫ﺍﻟﻠﻬﻢ ﺍﻧﻲ ﺃﺳﺎﻟﻚ ﻋﻠﻤﺎ ﻧﺎﻓــــﻌﺎ ﻭﺭﺯﻗﺎ ﻭﺍﺳﻌﺎ ﻭﺷﻔﺎﺀ ﻣﻦ ﻛﻞ ﺩﺍﺀ‬
* RASULULLAH S.A.W PERNAH MINUM AIR ZAM ZAM SECARA BERDIRI DAN DUDUK
Catatan
KELEBIHAN AIR ZAMZAM

1.  BOLEH MENYEMBUHKAN PENYAKIT (namun jemaah haji yang sedia 
berpenyakit hendaklah mengambil ubat mengikut jadual dan nasihat 
pegawai perubatan seperB biasa, ini sebagai usaha menyembuh 
penyakit. Jangan salah faham berkaitan konsep tawakkal)    
2.  Mengenyangkan Dan Menambah Kekuatan Tubuh Badan Peminumnya 
3.  Menyempurnakan Tujuan Dan Hasrat Peminumnya   
4.  Tidak Akan Kering Sehingga Hari Kiamat  
5.  Air Yang Telah Digunakan Untuk Membasuh Ha[/Jantung  
       Rasullullah S.A.W  
6.  Kelebihan Dari Segi Sain[fik  

Kelebihan
MINGGU KEDUA
22
Sabda Nabi Muhammad S.A.W bermaksud:
“Sebaik-baik air di permukaan bumi adalah air zamzam. Padanya ada

makanan yang menyegarkan dan penawar bagi segala penyakit.”
Catatan
KAWASAN MASYA’IR HAJI

Kelebihan
MINGGU KEDUA
23
KAWASAN MASYA’IR HAJI

1. Lambang kebesaran agama Allah melipu[ kawasan Arafah, Muzdalifah dan Mina 
2. Padang Arafah : tempat berwuquf pada 9 Zulhijjah.  
            Dari segi geografinya ialah: 
– Keluasan : 13 km, 129 hk. 
– Jarak jauh : dari Makkah melalui jalan asal 21.9 km.  
3. Muzdalifah : tempat bermabit pada malam 10 Zulhijjah. 
–  Terletak di antara Arafah dan Mina. Dari Arafah 8 km. Dari Mina 6.9 km. 
4.  Mina : tempat berkumpul dan bermalam pada hari‐hari tasyrik. Dari segi geografi :  
– Dari Makkah  7 km.  
– Lebar : 1.1 km di sekitar Jamrah Kubra 500 m. 
– Panjang  :  dari  Jamrah  Kubra  hingga  ke  Wadi  Muhaisir    4.7  km.  Purata  keluasan 
Mina di sekitar 7.8 km sahaja. Terdapat dua buah bukit di kiri dan kanan kawasan 
Mina. Salah satu darinya ialah Bukit Thubair. 
Catatan
KAWASAN PERJALANAN HAJI

8 Hari MADINAH
10 KM
BIR ALI/ABYAR ALI
414 Km 437 Km
3 Hari
18-23 7 Km
75 Km Hari 3-4 MINA
JEDDAH Hari
MAKKAH
21.9 Km 6.9 Km
1 1/2
ARAFAH Hari
8 Km
MUZDALIFAH

Kelebihan
MINGGU KEDUA
24
SUASANA DI MASYA’IR
WUQUF DI PADANG ARAFAH MABIT MUZDALIFAH
KHEMAH KALIS API DAN BERHAWA DINGIN MELONTAR JAMRAH
Catatan
KHEMAH DI ARAFAH 
34

Kelebihan
MINGGU KEDUA
25
KHEMAH DI ARAFAH  
35
Catatan
MUZDALIFAH 
36

Kelebihan
MINGGU KEDUA
26
JEMAAH SEDANG MELONTAR JAMRAH DI MINA
Catatan
Pemandangan dari
atas Jamrat
Jemaah sedang
melontar
38

Kelebihan
MINGGU KEDUA
27
LALUAN BARU DARI MUASSIM KE JAMRAH 
Terowong Pertama Terowong Kedua
Jamrat dari Terowong Kedua Pintu Keluar Terowong Kedua 39
Catatan

Kelebihan
MINGGU KEDUA
28
Catatan

Minggu
Ketiga
PENGENALAN
HAJI DAN UMRAH
Pengenalan Haji Dan Umrah MINGGU KETIGA
30
PENGERTIAN HAJI DAN UMRAH
Haji ialah Mengunjungi Baitullah Al-Haram (Kaabah) Di Makkah

Pada Bulan-bulan Haji Untuk Mengerjakan Ibadat–ibadat
Tertentu Menurut Syarat-syaratnya
Umrah ialah Mengunjungi Baitullah Al-Haram (Kaabah)

Di Makkah Pada Bila-bila Masa Untuk Mengerjakan Ibadat Tertentu
Menurut Syarat-syaratnya
Catatan
SEJARAH RINGKAS HAJI

Sejarah Haji Di Bawah Syariat Rasulullah S.A.W
 Haji Telah Diwajibkan Pada Tahun Ke-5 Hijrah
 Pada Tahun Ke-6 Hijrah, Rasullullah S.A.W Mengerjakan Umrah

Dengan Disertai Oleh 1500 Orang Para Sahabat Namun Demikian
Rombongan Ini Tertahan Di Hudaibiyah.
 Pada Tahun Ke-7 Hijrah, Mereka Membuat Umrah Qada’
 Pada Tahun Ke 10 Hijrah, Rasulullah S.A.W Telah Mengisytiharkan

Untuk Menunaikan Fardhu Haji.
 Pada 25 Zulkaedah Tahun 10 Hijrah, Rasulullah S.A.W Dengan Isteri-

isteri Baginda Telah Memulakan Perjalanan Dan Diikuti Oleh 120,000
Orang Para Sahabat.
 Haji Tersebut Dikenali Sebagai Haji Islam, Haji Akbar, Haji Wada’

31
‫ﻭﷲ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺣﺞ ﺍﻟﺒﻴﺖ ﻣﻦ ﺍﺳﺘﻄﺎﻉ ﺇﻟﻴﻪ ﺳﺒﻴﻼ ﻭﻣﻦ‬

‫ﻛﻔﺮ ﻓﺈﻥ ﺍﷲ ﻏﻨﻰ ﻋﻦ ﺍﻟﻌﺎﳌﲔ‬
Maksudnya:
“Dan Allah S.W.T mewajibkan manusia mengerjakan ibadat haji dengan

mengunjungi baitullah, iaitu sesiapa yang mampu dan berkuasa sampai
kepada-Nya. Dan sesiapa yang kufur (ingkar untuk ibadat haji) maka
sesungguhnya Allah S.W.T maha kaya (tidak berhajat kepada sesuatu pun)
dari sekalian makhluk”.
Surah Ali Imran : Ayat 97
‫ﻭﺃﲤﻮﺍ ﺍﳊﺞ ﻭﺍﻟﻌﻤﺮﺓ ﷲ‬

Maksudnya:
“Dan tunaikanlah haji dan umrah kerana Allah S.W.T”.
Surah Al-baqarah : Ayat 196
Catatan
HAJI ADALAH JIHAD
Maksudnya :
“Daripada Aishah r.a berkata ia kepada Rasulullah S.A.W
bahawa kami percaya bahawa jihad itu adalah amalan yang
paling utama, mengapa kami tidak berjihad, maka sabda
Rasulullah S.A.W bagi kamu sebaik-baik jihad itulah haji
mabrur. ” - (Diriwayatkan oleh al-Bukhary)

32
1.   Mendapat Status “Tetamu Allah S.W.T” 
2. Mendapat Ganjaran Yang Besar
3.  Selamat Daripada Kecelakaan Seksaan Sebagai Yahudi Dan 
Nasrani  
4. Mendapat Syafaat Di Dalam Doa Keampunan
Rasullullah S.A.W
5.  Bersih SeperM Bayi Yang Baru Dilahirkan 
6. Antara Jihad Yang Paling Utama
7.   Haji Yang Mabrur Tiada Balasan Melainkan Syurga 
Catatan
 MANFAAT DUNIAWI 
1. Pertemuan Orang Islam Seluruh Dunia 
2. KepenMngan Perniagaan Dan Ekonomi 
3. Menunjukkan Persamaan Di Kalangan Orang Islam 
MANFAAT UKHRAWI 
1. Kem LaMhan Penumpuan Kepada Ibadat 
2. Kem LaMhan Membentuk Keperibadian Muslim 
3. LaMhan Supaya Bersedia Untuk Meninggalkan Alam Dunia 
4. Mendapat Ganjaran Pahala Melihat Kaabah 
5. MelaMh Diri Supaya Mengikhlaskan Amalan Hanya Kerana Allah S.W.T 
6. Mendapat Pujian Allah S.W.T Di Hadapan Malaikat  
7. Mendapat Haji Mabrur 

33
PENGERTIAN HAJI MABRUR
Haji Mabrur : Haji Istimewa Dan

Balasannya Ialah Syurga
Haji Mardud : Haji Yang Ditolak Dan

Tidak Diterima
Sabda Rasulullah S.A.W: -

“Haji Mabrur Itu, Tidak Ada Balasan Baginya
Melainkan Syurga”
Hadis Riwayat Bukhary Dan Muslim
Catatan
TINGKATAN IBADAT HAJI
Ini Haji Yang Paling Tinggi Dan Istimewa, Diampun Segala DOSANYA,
Mengekalkan Ibadat Hingga Akhir Hayat Dan Dijamin Masuk Syurga
Haji Yang Sah Dan Diampunkan

Segala Dosa-dosanya
HAJI Diterima
Haji Yang Tidak Diterima Kerana Kekurangan Syarat – Syarat Dan

Rukunnya Atau Sebab – Sebab Yang Lain

34
PANDUAN MENDAPAT HAJI MABRUR

SEBELUM MENUNAIKAN HAJI
Niat ikhlas kerana Allah S.W.T

Mempersiapkan diri dengan ilmu manasik haji dan wang secukupnya
dari sumber yang halal dan mengeluarkan zakat
Melakukan Rukun Islam dengan sempurna
SEMASA MENUNAIKAN HAJI

Menyempurnakan rukun dan wajib haji dengan betul
Membayar dam yang berkaitan dan tinggal larangan ihram
Tidak melakukan sifat mazmumah, keji, fusuq, jidal, rafath
SELEPAS MENUNAIKAN HAJI

Menjauhkan diri dari dosa dan perkara mungkar
Membanyakkan amal soleh untuk meningkatkan iman dan
ketakwaan
Memperbaiki diri ke arah yang lebih sempurna dari segi akhlak
dan kelakuan secara berterusan
Catatan
YA ALLAH, YA TUHAN KAMI KURNIAKANLAH

HAJI YANG MABRUR DAN AMPUNKANLAH DOSA-
DOSA HAMBA DAN PEKERJAAN HAJI YANG
DIPUJI, AMALAN SOLEH YANG DITERIMA DAN
PERNIAGAAN YANG TIDAK MERUGIKAN

35
SYARAT WAJIB HAJI DAN UMRAH 
ISLAM
Tidak Wajib Bagi Yang Bukan Islam
Tidak Wajib Bagi Yang Belum Baligh
BERAKAL
Tidak Wajib Bagi Yang Tidak Siuman
MERDEKA
Tidak Wajib Ke Atas Hamba
Tidak Wajib Ke Atas Mereka Yang Tidak Mampu
Catatan
BERKUASA
DENGAN SENDIRI DENGAN PERTOLONGAN
ORANG LAIN (BADAL HAJI)
Ada Tambang
1 Uzur Tidak Dapat
Pergi/Balik 1
Mengerjakan Sendiri
2 Ada Bekalan/Nafkah Atau Sakit Yang Tiada

Harapan Sembuh 2
Ada Kenderaan
3 Atau Terlalu Tua 3
Pergi/Balik
Atau Yang Telah

Aman Dalam Meninggal Dunia Yang
4 Perjalanan 4
Berupaya Semasa
Pergi/Balik Hayatnya
Sihat Tubuh Dengan Izin Suami/Wali 1

5
Badan
TAMBAHAN
BAGI
PEREMPUAN Ditemani Oleh Suami /
Berkesempatan
6 Mahram/Perempuan 2
Masa
Yang Dipercayai (Thiqah)

36
Catatan
PERBEZAAN ANTARA RUKUN

HAJI DAN UMRAH
Rukun Haji Rukun Umrah
1 Niat Ihram Haji 1 Niat Ihram Umrah
2 Wuquf 2 Tawaf
3 Tawaf 3 Sa’ie
4 Sa’ie 4 Bergunting/Bercukur
5 Bergunting/Bercukur
5 Tertib Pada Semua Rukun
Tertib Pada
6 Kebanyakan Rukun

37
PERBEZAAN ANTARA WAJIB

HAJI DAN UMRAH
Niat Ihram Di Miqat Niat Ihram Di Miqat
Meninggalkan Perkara Meninggalkan Perkara

Larangan Dalam Ihram Larangan Dalam Ihram
Mabit Di Muzdalifah Tiada
Melontar Jamrah
Tiada
Kubra Pada 10 Zulhijjah
Mabit Di Mina Pada Hari-hari

Tiada
Tasyriq (11, 12, Dan 13 Zul)
Melontar Ke Tiga-tiga
Jamrah Pada Hari-hari Tiada
Tasyrik (11, 12, Dan 13 Zul)
Catatan

38
Cara biasa yang 
dilaksanakan oleh Jemaah 
Haji Muasasah 
Bermalam Melontar
NIAT di Mina ke tiga-tiga
Jamrah
BERGUNTING/
BERCUKUR
WUQUF Terhasillah
TAWAF
Tahallul Awwal
Bermalam di Melontar
Muzdalifah Jamrah
SA’IE
Tgh mlm 10 Kubra
Tahallul Thani
Zulhijjah (Aqabah)
Catatan
Cara yang dilaksanakan 
oleh Jemaah Haji Pakej / 
Bekeperluan 
Melontar
BERGUNTING/
Jamrah Kubra
NIAT BERCUKUR
Terhasillah
(Aqabah)
10 Zulhijjah
Tahallul Awwal Tahallul Thani
Bermalam
WUQUF SA’IE di Mina
9 Zulhijjah 11, 12, 13 Zulhijjah
Muzdalifah ke tiga-tiga
Tgh mlm 10
TAWAF Jamrah
Zulhijjah 11, 12, 13 Zulhijjah

39
oleh Jemaah Haji Pakej / 
Bekeperluan 
Muzdalifah Jamrah Kubra
NIAT Tgh mlm 10
(Aqabah)
10 Zulhijjah
Zulhijjah Tahallul Thani
BERGUNTING/ Bermalam
WUQUF BERCUKUR di Mina
9 Zulhijjah
Terhasillah 11, 12, 13 Zulhijjah
Tahallul Awwal
Melontar
ke tiga-tiga
TAWAF
Tgh mlm 10
SA’IE Jamrah
Zulhijjah 11, 12, 13 Zulhijjah
Catatan
oleh Jemaah Haji  
Muasasah/Bekeperluan 
TAWAF SA’IE
NIAT Tahallul Thani
BERGUNTING/ Bermalam
WUQUF BERCUKUR
di Mina
9 Zulhijjah Terhasillah
Tahallul Awwal 11, 12, 13 Zulhijjah
Bermalam di Melontar Melontar

Muzdalifah Jamrah Kubra ke tiga-tiga
(Aqabah) Jamrah
Tgh mlm 10
Zulhijjah 10 Zulhijjah 11, 12, 13 Zulhijjah

40
Catatan

Minggu
Keempat
RUKUN HAJI,
NIAT IHRAM DAN
WUQUF
Rukun Haji, Niat Ihram Dan Wuquf MINGGU KEEMPAT
42
RUKUN HAJI
PENGERTIAN RUKUN HAJI
Rukun Haji Ialah Pekerjaan Yang Mesti

Dilakukan Oleh Jemaah Haji Ketika
Mengerjakan Haji.
Jika Tidak Ditunaikan, Haji Seseorang Tidak
Sah/Tidak Sempurna/Tergantung Dan Masih
Tertakluk Dengan Larangan Ihram.
Catatan
NIAT IHRAM WUQUF DI

1 HAJI 2 ARAFAH
RUKUN
HAJI 3 TAWAF HAJI
ADA 6
4 SA’IE HAJI
TERTIB PADA
6 KEBANYAKKAN BERCUKUR
RUKUN HAJI
5 ATAU
BERGUNTING

43
PENGERTIAN WAJIB HAJI
Wajib Haji Ialah Pekerjaan Yang Wajib

Dilakukan Ketika Mengerjakan Haji. Jika
Tidak Mengerjakan Salah Satu
Daripadanya Haji Tersebut Tetap Sah
Tetapi Dikenakan Dam Menurut Syarat-
syaratnya Dan Menanggung Dosa Jika
Meninggalkan Perkara Tersebut Dengan
Sengaja.
Catatan
NIAT IHRAM MENINGGALKAN

1 DI MIQAT* 2 PERKARA
LARANGAN
DALAM
MASA IHRAM
WAJIB
HAJI 3
BERMALAM
(MABIT)
ADA 6 DI MUZDALIFAH
MELONTAR
*NIAT IHRAM 
4 JAMRAH KUBRA
PADA 10
HENDAKLAH DI 
MIQAT ATAU  ZULHIJJAH
SEBELUMNYA,  
INGAT SETELAH NIAT 
IHRAM MESTILAH  MELONTAR
JAGA LARANGAN  6 KETIGA-TIGA
JAMARAT PADA 5 BERMALAM
(MABIT)
DALAM IHRAM  HARI TASYRIK DI MINA (11,12,13
ZULHIJJAH)

44
Perhatian
Niat Ihram Haji Mempunyai Kaitan Dengan Cara
Mengerjakan Ibadat Haji
CARA 
MENGERJAKAN 
HAJI 
Tama0u’  Qiran  
Ifrad 
Catatan
CARA MENGERJAKAN HAJI
Mengerjakan Haji Dalam Bulan-

bulan Haji Kemudian
Mengerjakan Umrah Setelah
Selesai Amalan Haji – (Afdhal)
Mengerjakan Umrah Dahulu

Dalam Bulan-bulan Haji
Kemudian Mengerjakan Haji
Pada Tahun Yang Sama

45
HAJI TAMATTU’
Mengerjakan Umrah Dahulu Dalam Bulan-bulan Haji Kemudian
Mengerjakan Haji Pada Tahun Yang Sama
NIAT MENGERJAKAN HAJI TAMATTU’
LAFAZNYA
NIAT SAHAJA AKU MENGERJAKAN UMRAH DAN AKU

DALAM HATI BERIHRAM DENGANNYA KERANA ALLAH TAALA
LAFAZNYA
NIAT SAHAJA AKU MENGERJAKAN HAJI DAN AKU

Catatan
HAJI IFRAD
MENGERJAKAN HAJI DALAM BULAN-BULAN HAJI KEMUDIAN MENGERJAKAN
UMRAH SETELAH SELESAI AMALAN HAJI – (AFDHAL)
(Walau bagaimanapun tetap dikira Haji Ifrad jika melakukan umrah
dahulu di luar bulan haji dan mengerjakan haji pada bulan-bulan haji)
NIAT MENGERJAKAN HAJI IFRAD
LAFAZNYA
NIAT SAHAJA AKU MENGERJAKAN HAJI DAN AKU

LAFAZNYA
NIAT SAHAJA AKU MENGERJAKAN UMRAH DAN AKU


46
HAJI QIRAN
CARA 1
BERNIAT MENGERJAKAN HAJI DAN UMRAH SERENTAK DALAM
PADA BULAN HAJI KEMUDIAN MELAKSANAKAN SEMUA RUKUN
DAN WAJIB HAJI. UMRAH PULA DIKIRA SELESAI SEBAIK SAJA
SELESAI MENUNAIKAN HAJI (DUA DALAM SATU)
LAFAZNYA
NIAT SAHAJA AKU MENGERJAKAN HAJI DAN UMRAH

DALAM HATI DAN AKU BERIHRAM DENGAN KEDUA-DUANYA
KERANA ALLAH TAALA
CARA 2
BERNIAT MENGERJAKAN UMRAH SAHAJA, TETAPI SEBELUM
TAWA F I A B E R N I AT M E N G E R J A K A N H A J I K E M U D I A N
MELAKSANAKAN SEMUA RUKUN DAN WAJIB HAJI.
Catatan
RUKUN HAJI WAJIB HAJI

1 Niat Ihram Haji 2 Niat Di Miqat
Wuquf 3 Larangan Ihram

4
10 Tawaf 5 Bermalam (Mabit) Di

Muzdalifah
11 Sa’ie 6 Melontar Jamrah Kubra

Pada 10 Zuhijjah
7 Bergunting/ Bercukur 8
Bermalam (Mabit) Di Mina
11,12,13 Zulhijjah
9 Melontar Ketiga-tiga
12 Tertib Pada
Kebanyakkan Rukun Jamrah Pada 11,12,13
Zulhijjah

47
Dua Helai Kain Lepas (Tidak Bercantum) Sehelai

Dipakai Untuk Menutup Auratnya Di Antara Pusat Dan
Lutut Dan Sehelai Lagi Dibuat Selendang. Disunatkan
Berwarna Putih
Pakaian Ihram Bagi Wanita Pula Hendaklah Menutup

Semua Anggota Tubuh Selain Muka Dan Dua
Pergelangan Tangan (Tiada Pakaian Khusus Seperti
Jemaah Haji Lelaki)
Catatan
Hanya Sunat Dipakai Semasa Tawaf

Yang Diiringi Dengan Sa’ie Sahaja
Atau Semasa Sa’ie Sahaja
Tidak Disunat Dipakai Secara Idtiba’
Semasa Di Lokasi Lain Seperti
Stesyen Berlepas Dan Sebagainya
Begitu Juga Ketika Solat (Makruh),
Elak Secara Idtiba’
CONTOH SELIPAR YANG

DIBERNARKAN

48
CONTOH
SELIPAR YANG
DIBENARKAN
Catatan
Perhatian :
1- Elak Dari Bersolek –
Tanpa Keperluan – Elak
Fitnah Dan Riyak
2- Pastikan Aurat Di Jaga
3- Kain Telekung Yang
Bersesuaian Dan Tidak
Menampakkan Aurat
4- Stoking Dipakai – Tidak
Terlalu Nipis
Menampakkan Warna Kulit
– Syorkan Stoking Tebal
Dan Panjang

49
PASTIKAN NAMPAK KELIMA-LIMA

ANAK JARI
Catatan
SUNAT IHRAM
 Mengerat Kuku
 Merapikan Janggut, Misai Dan Rambut
 Menanggalkan Bulu Ketiak, Ari-ari Dan Sebagainya
 Mandi Sunat Ihram
 Mengambil Wuduk
 Memakai Wangian Pada Badan (Bukan Pada Kain Ihram)
 Memakai Minyak Rambut
 Memakai Kain Ihram Berwarna Putih
 Solat Sunat Ihram
 Mengadap Ke Arah Kiblat

 Berada Dalam Keadaan Wuduk
 Bertalbiah, Berdoa , Bacaan Al Quran, Zikir

 Elak Dari Berbual Kosong (Lagha)

50
ERTI MIQAT
Ketentuan Tempat Atau Masa 
Untuk Berniat Ihram Atau 
Umrah 
Catatan

51
MIQAT ZAMANI (HAJI)
Miqat Zamani Bagi Haji Ialah Bermula 1 Syawal Hingga Seketika Sebelum Terbit
Fajar Hari Yang Ke 10 Zulhijjah, Inilah Yang Dinamakan Bulan-bulan Haji, Tidak
Sah Ihram Haji Jika Dilakukan Di Luar Masa Tersebut Bahkan Jadilah Ihram Umrah
Catatan
MIQAT TEMPAT (MAKANI)

BIR ALI ZATUN
IRAQI
QARNUL
JI’RANAH MANAZIL
TAN’IM (22KM)
AL- JUHFAH HUDAIBIYYAH (5KM)
(29KM)
(SHUMAISHI)
ARAFAH
(22KM)
ADHAAT LIBN
(16KM)
YALAMLAM

52
ZAMANI ( MASA ) 
JEMAAH LUAR JEMAAH DALAM MAKKAH
MAKKAH
1. Qarnul Manazil HAJI UMRAH
2. Zul Hulaifah/Bir Ali
3. Yalamlam
4. Juhfah
5. Zatul Irqin
Peringatan  
1. Miqat  Makani  Bagi  Jemaah  Haji  Malaysia  Yang 
Perjalanannya  Terus  Ke  Makkah  Ialah  Qarnul  1 Syawal Sepanjang
Manazil  Hingga Tahun Kecuali
2. Miqat  Makani  Bagi  Jemaah  Haji  Malaysia  Yang  Sebelum Terbit Bagi Ihram/
Perjalanannya  Dari    Madinah  Ialah  Zul  Hulaifah/Bir  Fajar Amalan Haji
Ali  10 Zulhijjah
Catatan
Dari Arah
Yaman Yalamlam
Madinah Bir Ali/Zulhulaifah
Syam/Mesir
Juhfah
Tunisia
Iraq Zatul Irqin
Najd/Malaysia
Qarnul Manazil
Asia Tenggara

53
Catatan
PERINGATAN
• Jemaah haji yang melakukan Haji Tamattu’ akan
berniat ihram haji di bangunan penginapan di
Makkah pada 8 zulhijjah (hari tarwiyyah) sebelum
bertolak ke Arafah
• Jemaah haji yang melakukan Haji Ifrad atau Qiran

dikira masih terpakai niat haji yang dilafazkan
dimiqat ketika masuk ke Makkah (Qarnul Manazil)
atau (Bir Ali) – mereka akan bergerak bersama-
sama jemaah haji tamattu’ ke Arafah pada 8
Zulhijjah (Hari Tarwiyyah) tanpa perlu berniat haji
semula

54
Berada Di Bumi Arafah Walau Satu Saat

Sekalipun Dalam Sebarang Keadaan Bermula
Daripada Gelincir Matahari Hari 9 Zulhijjah
Sehingga Seketika Sebelum Terbit Fajar Pada
10 Zulhijjah.
Catatan
PERGERAKAN JEMAAH MAKKAH-

ARAFAH
JARAK 21.9 KM DARI MAKKAH KE ARAFAHMUZDALIFAH 

55
JALAN 9 WADI
URANAH
JALAN 8
JALAN 7
SEMPADAN
ARAFAH
JABAL
RAHMAH
CONTOH : PETA ARAFAH KEDUDUKAN

KHEMAH MENGIKUT NEGARA
Catatan
WAKTU WUQUF
Bermula Daripada Gelincir Matahari Hari 9
Zulhijjah
Hingga Seketika Sebelum
Terbit Fajar Pada Hari
10 Zulhijjah
WAKTU AFDAL WUQUF

Berwuquf Sebahagian Daripada Siang
Hari 9 Zulhijjah Dan Sebahagian Daripada
Malam 10 Zulhijjah

56
KHEMAH DI ARAFAH   
Catatan
• Telah Berihram Dengan Niat Haji

• Ahli Ibadat (Tidak Gila/Mabuk/
Hilang Akal/Murtad Sepanjang Masa Wuquf)
• Berada Di Bumi Arafah Walau Seketika Dalam Waktu
Wuquf

57
AMALAN SUNAT
KETIKA BERWUQUF
• Solat Berjemaah
• Bertalbiah
• Berdoa, Berselawat Dan Beristighfar
• Berzikir
• Membaca Al-quran
• Solat Sunat
Catatan
PERKARA KHURAFAT DI ARAFAH

Bil Perkara Cara Dan Tujuan
1. Membawa Kismis Semasa  Apabila Balik, Rendam Nasi Kering Dengan Air Zamzam 
Tawaf/Menjemur Nasi Di  Dan Dimakan Nasi Yang Direndam Dengan Air Zamzam 
Arafah Sekali Diberi Kepada Sesiapa Sahaja – Sebagai Penerang 
HaR.
2. Tanam 7 Biji Batu Di Bumi  Tutup 7 Pintu Neraka Bersaksi Dengan Batu Di Hari 
Arafah Kiamat.
3. Mengerat Tali Di Padang  Mengelakkan Anak Kecil Daripada Menangis, 
Arafah Secara Mencuri Melariskan Jualan Dan Perbanyakkan Tangkapan Ikan.
4. Mengambil Pasir Padang  Untuk Dipijakkan Tapak Kaki Bagi Kanak – Kanak Yang 
Arafah Mula Mahu Berjalan, Dapat Jejak Ke Arafah, Menjadi 
Orang Terkenal, Menghindarkan Daripada Penyakit Dan 
Gagah Berani

58
Catatan

Minggu
Kelima
RUKUN HAJI - TAWAF

Rukun Haji - Tawaf MINGGU KELIMA
60


4

Muzdalifah

Pada 10 Zuhijjah
7 Bergunting/Bercukur 8
11,12,13 Zulhijjah
12 Tertib Pada
Zulhijjah
Catatan

61
TAWAF
PENGERTIAN MENGELILINGI KAABAH DENGAN SYARAT–SYARATNYA
SYARAT-SYARAT SAH SUNAT – SUNAT TAWAF

TAWAF JENIS – JENIS
TAWAF
Suci Daripada Hadas Berjalan Kaki
Suci Badan/Pakaian/Tempat Beridtiba’ Bagi Tawaf Diiringi
Tawaf Daripada Najis Tawaf Rukun (Haji Dengan Sa’ie (Lelaki)
Atau Umrah)
Menutup Aurat Melakukan Ramal (Berlari anak)
Bagi Tawaf Yang Diiringi Dengan
Bermula Pada Sudut Hajarul Tawaf Qudum Sa’ie (Lelaki) 3 Pusingan Pertama
Aswad Dan Berniat Tawaf Jika
Tawaf Wada’/Sunat/Nazar
Istilam Hajarul Aswad Dan
Menjadikan Baitullah Di Sebelah Mengucupnya/Istilam Rukun
Tawaf Tahiyat Yamani Dan Tidak Mengucupnya
Kiri Dan Berjalan Ke Hadapan
Al-bait
Mengelilingi Kaabah Tujuh (7) Membaca Zikir Dan Doa
Kali Dengan Yakin
Tawaf Sunat Berturut-turut Tujuh (7) Kali
Pusingan
Berjalan Bertujuan Tawaf
Tawaf Nazar Tawaf Dengan Khusyuk Dan
Dilakukan Dalam Masjidil Haram
Tawadhuk
Dan Di Luar Dari Hijir Ismail/
Syazarwan Tawaf Wada’ Solat Sunat Tawaf
Catatan
Disyaratkan Melafazkan Niat Tawaf Bagi Tawaf Berikut:-

1- Tawaf Sunat
2- Tawaf Nazar
3- Tawaf Wada’
4- Tawaf Tahiyat Al Bait
5- Tawaf Qudum (semata-mata ziarah Makkah bukan tujuan umrah atau haji)
Lafaz Niat Tawaf : Ya Allah Aku Hendak Tawaf Baitullah Al Haram
Tujuh Keliling Tawaf………. (Yang Berkaitan) Maka Permudah Dan
Terimalah Daripadaku Kerana Allah
Tidak Disyaratkan Berniat Tawaf Bagi Tawaf Umrah, Tawaf

Haji Dan Tawaf Qudum (Bagi Yang Melakukan Haji Ifrad
Atau Qiran)

62
Hukum Asal : Bersentuhan Lelaki Dengan Perempuan Yang Halal

Nikah Tanpa Lapik Batal Wuduk
Namun Ada Rukhsah Bermaksud : Keringanan Yang Allah Berikan

Kepada Umat Islam Dalam Melaksanakan Perintah Allah Di Saat-saat
Darurah, Masyaqqah Atau Haajah
Azimah Bermaksud : Suatu Kemestian Melaksanakan Perintah Allah

Dalam Apa Jua Keadaan Sekalipun. Contoh : Wajib Berwuduk
Semasa Tawaf Dan Solat
Oleh Itu Boleh Beralih Dari Pendapat Syafi’e Masyhur

Kepada Pendapat Syafi’e Yang Marjuh Iaitu Tidak Batal
Wuduk Jika Berlaku Persentuhan Lelaki Dan Perempuan
Tanpa Syahwat Dalam Masyaqqah Dan Haraj Seperti
Kesesakkan Di Tempat Tawaf dan lainnya
CATATAN: KEPUTUSAN MUZAKARAH HAJI PERINGKAT KEBANGSAAN KALI KE- 21 DAN 22
Catatan
Pendapat Ini Diguna Pakai Ketika:
1- Bermula Dari Keluar Bangunan Penginapan Seterusnya

Hingga Ketika Di Dalam Masjidil Haram atau Masjid Nabawi
2- Ketika Berada Dalam Keadaan Masyaqqah Seperti

Menaiki Pesawat Atau Bas Sepanjang Tempoh Mengerjakan
Haji/Umrah Sahaja
---------
Sah Diguna Pakai Untuk Tawaf Dan Sebagainya Selagi
Wuduk Tidak Terbatal Mengikut Mazhab Syafi’e. Contohnya,
Seperti Keluar Angin Daripada Qubul Atau Dubur

63
Perhatian : Jemaah Haji Hendaklah

Berhati-hati Dengan Najis Yang Terdapat :
1. Selipar Yang Dibawa Bersama Semasa

Tawaf
2. Anak Kecil Berlampin
3. Pakaian Yang Bernajis
4. Tahi Burung Yang Jatuh Semasa Tawaf
Catatan

64
Catatan

Namun Ada Rukhsah Bermaksud : Keringanan Yang Allah Berikan

Azimah Bermaksud : Suatu Kemestian Melaksanakan Perintah Allah


Kesesakkan Di Tempat Tawaf dan lainnya
CATATAN: KEPUTUSAN MUZAKARAH HAJI PERINGKAT KEBANGSAAN KALI KE- 21 DAN 22

65
TIANG LAMPU HIJAU (KAWASAN
PERMULAAN DAN BERAKHIRNYA
TAWAF) – BERSETENTANGAN
DENGAN HAJARUL ASWAD
DISEBABKAN PERLUASAN MASJDIL HARAM DAN MATAF YANG MASIH BELUM 
SEMPURNA DILAKUKAN, KEADAAN SEKARANG ADALAH BERBEZA DENGAN 
GAMBAR DI ATAS, TETAPI KEDUDUKAN LAMPU HIJAU ADALAH MASIH 
BERSETENTANGAN DENGAN HAJARUL ASWAD SEBAGAI TEMPAT PENGECAMAN 
UNTUK PERMULAAN TAWAF SEPERTI DI ATAS   
Catatan
HAJARUL ASWAD

66
Catatan

67
GARISAN SAF
SOLAT
Catatan
TEMPAT PERMULAAN DAN

BERAKHIR TAWAF DI
TINGKAT ATAS
LALUAN KHAS TAWAF DI TINGKAT

ATAS – DIGALAKKAN WARIS YANG
MENYORONG ATAU WARIS IKUT
SAMA JIKA DISORONG OLEH
ORANG LAIN

68
A. BATAL TAWAF
1. Terbuka Aurat Dengan Sengaja

2. Menyentuh Kaabah/Kelambunya Termasuk Syazarwan
3. Terpesong Niat Seperti Sibuk Mencari Kawan

(Sehingga Terlupa Yang Dia Sedang Tawaf)
4. Menyentuh Atau Memasuki Hijr Ismail
5. Tidak Yakin Tujuh (7) Pusingan Tanpa Menambah

Satu Pusingan Untuk Menyakinkan (Sila Tambah Satu
Pusingan Jika Ragu-ragu Sama Ada Telah Cukup Tujuh Atau Tidak)
Catatan
B. MAKRUH TAWAF TETAPI TIDAK BATAL
1. Makan/Minum Semasa Tawaf
2. Bercakap-cakap (Percakapan Yang Kurang Sopan)

Semasa Tawaf
3. Baca Doa Dengan Nyaring
4. Bercakap Menggunakan Telefon Bimbit
5. Melakukan Ramal (Berlari anak) Dalam Semua

Pusingan
6. Menahan Kentut, Buang Air Kecil Dan Air Besar

69
KAEDAH SAMBUNG JIKA BATAL TAWAF
1. Boleh Disambung (Pusingan Yang Terbatal Sahaja)

Ditempat Pusingan Tawaf Yang Terbatal
2. Yang Afdhal Dibuat Semula Pusingan Yang Terbatal

Sahaja Dan Bermula Di Rukun Hajarul Aswad
TAWAF/SA’IE DENGAN CARA MENYORONG KERUSI RODA
1. Jemaah Yang Disorong Dan Yang Menyorong Dikira

Mendapat Pusingan Tawaf/Sa’ie Secara Bersama (2
dalam 1)
2. Hukum Ini Berbeza Dengan Tawaf Dan Sa’ie Secara
Mendukung/Mengendong Hanya Dikira Seorang
Sahaja Yang Terhasil
Catatan

Rukun Haji - Tawaf MINGGU LIMA
70
Catatan

Minggu
Keenam
SA’IE, BERCUKUR
ATAU BERGUNTING
DAN TERTIB PADA
KEBANYAKAN RUKUN
Sa’ie, Bercukur Atau Bergunting Dan Tertib
Pada Kebanyakan Rukun
MINGGU KEENAM
72

3 Larangan Ihram
4 Wuquf
10 Tawaf 5 Bermalam (Mabit)

Di Muzdalifah
11 Sa’ie 6
Melontar Jamrah Kubra
Pada 10 Zuhijjah
7 Bergunting/ 8
Bercukur 11,12,13 Zulhijjah
12 Tertib Pada
Jamrah Pada 11,12,13
Kebanyakkan Rukun
Zulhijjah
Catatan
SA’IE
Berjalan Ulang- Alik

Antara
Bukit Safa Dan Bukit Marwah
Menurut
Syarat-syaratnya

MINGGU KEENAM
73
TEMPAT SA’IE DI TINGKAT ATAS (SUTOH)
SAFA
MARWAH
Catatan
PETUNJUK
(LALUAN KE
TEMPAT SA’IE
BUKIT SAFA)

MINGGU KEENAM
74
BUKIT SAFA
(TEMPAT PERMULAAN SA’IE)
Catatan
BATU BUKIT SAFA

TINGGALAN BATU
DI BUKIT SAFA

MINGGU KEENAM
75
KAKI BUKIT SAFA

MENUJU KE BUKIT MARWAH
LALUAN KERUSI
RODA
Catatan
LAMPU HIJAU
(BERLARI ANAK- SUNAT BAGI JEMAAH HAJI LELAKI )
LAMPU HIJAU TERDAPAT DI LALUAN ANTARA BUKIT SAFA KE BUKIT MARWAH DAN
BUKIT MARWAH – KE BUKIT SAFA  
Lampu hijau di tempat sa’ie 
3ngkat satu  
Lampu hijau di tempat 
sa’ie bawah tanah 
(lowerground) 

MINGGU KEENAM
76
KAKI BUKIT SAFA

KE LALUAN SA’IE DARI BUKIT SAFA KE BUKIT MARWAH
Catatan
BUKIT MARWAH
(TEMPAT BERAKHIR SA’IE)   
TINGGALAN BATU
DI BUKIT MARWAH

MINGGU KEENAM
77
Perhatian:
Sekiranya Sa’ie di tempat sa’ie bawah tanah (lowerground), jemaah perlu
berhati-hati kerana sempadan akhir di tempat sa’ie di bawah tanah
benar-benar hampir dengan dinding kaca Bukit Marwah
Catatan
KAKI BUKIT MARWAH MENUJU

KE BUKIT SAFA

MINGGU KEENAM
78
SYARAT SAH SA’IE
1. Dilakukan Selepas Tawaf Sama Ada Tawaf Haji/Tawaf Qudum

(Ifrad/Qiran)/Umrah
2. Bermula Di Bukit Safa Dan Berakhir Di Bukit Marwah
3. Cukup 7 Kali Dengan Yakin, Dikira Satu Kali Daripada Bukit Safa
Ke Bukit Marwah Dan Satu Kali Daripada Bukit Marwah Ke Bukit Safa
4. Hendaklah Sampai Ke Penghujung Tempat Sa’ie Di Kaki

Bukit Safa Dan Di Kaki Bukit Marwah (Ada Papan Tanda)
5. Hendaklah Sa’ie Di Batnulwadi (Tempat Yang Termaklum)
6. Mengekalkan Niat Sa’ie

MINGGU KEENAM
79
MARWAH
420 METER
BABUS SALAM
MAQAM IBRAHIM
HIJR TANDA HIJAU
ISMAIL
TANDA HIJAU
KAABAH
PINTU MASUK KE MAS’A SAFA
Catatan
Kiraan Sa’ei 
Dari kaki Bukit Safa ke Bukit 
Marwah di Kira 1 dan dari 
Bukit Marwah ke Bukit Safa 
di kira 2  

MINGGU KEENAM
80
Catatan

MINGGU KEENAM
81
Perhatian:
1– Kawasan Tempat Laluan Untuk Pengguna Kerusi Roda Membuat
Pusingan Patah Balik Di Kaki Bukit Safa Dan Marwah Telah Dikira
Sampai Ke Kaki Bukit Tersebut (Tidak Semestinya Memanjat Ke
Kawasan Tinggi).
2- Jemaah Yang Berhenti Minum Air Zamzam Ketika Sa’ie

Disyorkan Agar Melangkah Sedikit Kebelakang (undur) Dari Tempat
Berhenti (Minum Air Zamzam) Sebelum Memulakan Sambungan
Sa’ie.
3- Berhati-hati Dengan Kumpulan Yang Mengambil Kesempatan

Mengunting Rambut Jemaah Dan Mengenakan Bayaran Yang
Tinggi.
4- Tidak Ada Niat Iktikaf/Solat Tahayyat Masjid Di Kawasan Sa’ie

Kerana Bukan Kawasan Masjid. Wanita Haid Boleh Berada
Dikawasan Sa’ie (Antara Safa Dan Marwah).
5- Tidak Ada Ibadat Sa’ie Sunat.
6- Jemaah Perlu Berhati –hati Untuk Permulaan Dan Pengakhiran

di Safa Dan Marwah Jika Sa’ie Di Bawah Tanah (lowerground).

MINGGU KEENAM
82
SUNAT KETIKA MENGERJAKAN SA’IE
1. Dalam Keadaan Berwuduk
2. Menuju Ke Tempat Sa’ie Melalui Pintu Safa (Bab Al-safa)
3. Menaiki Bukit Safa Dan Bukit Marwah Bagi Lelaki Sahaja
4. Mengadap Ke Arah Kaabah/Kiblat Sambil Bertakbir
5. Muwalat (Berturut-turut)
6. Melakukan Ramal (Berlari-lari Anak Apabila Sampai Di
Kawasan Yang Bertanda Lampu Hijau Bagi Lelaki Sahaja)
7. Beridtiba’ Pada Semua Pusingan (Lelaki)
8. Berdoa
9. Berjalan Kaki

MINGGU KEENAM
83
PENGERTIAN BERCUKUR ATAU BERGUNTING

Menanggalkan/Menghilangkan Sekurang–kurangnya tiga
(3) Helai Rambut Di Kepala Dengan Menurut Syarat-syarat
Sahnya :
1– Masuk Waktu
2- Rambut Di Kepala
3- Tidak Kurang 3 Helai Rambut
WAKTU BERCUKUR/BERGUNTING
IA DILAKUKAN SELEPAS SEPARUH MALAM,

MALAM
10 ZULHIJJAH BAGI ORANG YANG
MENGERJAKAN HAJI.
Catatan
Perhatian:
1– Boleh Mencukur Atau Menggunting Sama Ada

Rambut Sendiri Atau Rambut Orang Lain Apabila Telah
Masuk Waktunya
2- Afdhal Mencukur Atau Menggunting Rambut Sendiri

Terlebih Dahulu Sebelum Melakukannya Untuk Orang
Lain
3- Ketika Bergunting Jemaah Haji Wanita Hendaklah

Menjaga Auratnya
4- Hujung Rambut Juga Dikira Sah Untuk Digunting
5- Jemaah Haji Juga Boleh Bergunting Ditempat

Penginapan
6- Bagi Jemaah Haji Lelaki Yang Botak Licin Sunat

Dilalukan Mata Pisau Di Atas Kepala

MINGGU KEENAM
84
TAHALLUL IALAH
MELEPASKAN DIRI
DARIPADA LARANGAN
DALAM IHRAM
Catatan
TAHALLUL UMRAH TAHALLUL HAJI
TAHALLUL
TAHALLUL TAHALLUL
UMRAH AWWAL THANI

MINGGU KEENAM
85
Tahallul Awwal Terhasil Apabila Jemaah Haji Selesai

Mengerjakan Dua (2) Daripada Tiga (3) Perkara :
1. Melontar Di Jamrah Kubra
2. Tawaf Rukun Dan Sa’ie
3. Bergunting/Bercukur
Jemaah Haji Yang Telah Tahallul Awwal, Boleh Melakukan Perkara-

perkara Yang Dilarang Semasa Ihram Kecuali Tiga (3) Perkara :
1. Nikah Dan Perkara Yang Berkaitan
2. Mukadimah Persetubuhan
3. Bersetubuh
Catatan
Memakai Pakaian Menebang/Memotong/

Bersarung Atau Berjahit Mencabut Pokok-pokok
Dan Bercantum (Lelaki) 9 Di Tanah Haram
Menutup Kepala Atau

2 Sebahagian
Daripadanya
Memakai Minyak Di
Kepala Atau Janggut
11
Memakai Sarung Dan Selain Daripada
4 Tangan (Lelaki & Yang Tumbuh Di Pipi &
Wanita) Dahi
Memakai Bau-bauan 12
Sama Ada Di Badan, Menanggalkan Rambut
Pakaian, Makanan Atau Bulu
Minuman Atau
Menghidunya Ke Dalam Mengerat Atau 13
Hidung Memotong Kuku

MINGGU KEENAM
86
Tahallul Thani Terhasil  Apabila  Selesai 
Mengerjakan Semua Amalan Berikut : 
1.  Melontar Di Jamrah Kubra 
2.  Tawaf Dan Sa’ie  
3. Bergun3ng/Bercukur  
Setelah Selesai Tahallul Thani  
Tiada Lagi Larangan Ihram 
Catatan
Tahallul Awwal Terhasil Dengan Melakukan Dua (2) Daripada Tiga (3) Perkara:
1.Tawaf Dan Sa’ie
2.2. Bergunting/ Bercukur
3. Melontar Di Jamrah Kubra
1. Melontar 1. Tawaf Ifadah Dan 1. Melontar Jamrah

Jamrah Kubra Sa’ie Kubra
2. Bergunting/ 2. Bergunting/ 2. Tawaf Ifadah Dan
Bercukur Bercukur Sa’ie
TAHALLUL AWAL TAHALLUL AWAL TAHALLUL AWAL

TERHASIL TERHASIL TERHASIL DI
DI MINA DI MAKKAH MAKKAH

MINGGU KEENAM
87
CARTA BAGI TAHALLUL AWWAL DAN

TAHALLUL THANI
WUQUF DI ARAFAH
MABIT DI MUZDALIFAH
Di Mina DI MAKKAH
Melontar Jamrah Tawaf Ifadah dan Sa’ie
Kubra
DIMINA /
Di MINA
TAHALLUL AWAL  Di Mana-mana
Di Mana-mana TERHASIL  Bercukur/
Bercukur/ Bergunting
Bergunting 1. SA’IE – JIKA HAJI
TAMATTU’
Di Makkah 2. SA’IE – JIKA BELUM
Tawaf Ifadah SA’IE BAGI HAJI
IFRAD
DI MINA
Kubra
TAHALLUL THANI
TERHASIL
Catatan
Rukun Haji Hendaklah Dikerjakan Dengan Tertib

Pada Kebanyakan Rukun:
Didahulukan Niat Ihram Daripada Rukun-rukun Yang

Lain, DiDahulukan Wuquf Daripada Tawaf Ifadah,
Dan Didahulukan Tawaf Daripada Sa’ie.
Tetapi Sa’ie Haji Boleh Dikerjakan Sebelum Wuquf

Dan Tawaf Rukun Bagi Mereka Yang Mengerjakan
Haji Ifrad Dan Qiran Iaitu Selepas Tawaf Qudum.
Begitu Juga Bercukur/Bergunting Boleh

Dilakukan Selepas Wuquf Apabila Telah Masuk
Waktu Dan Sebelum Tawaf Rukun.

MINGGU KEENAM
88
Catatan

Minggu
Ketujuh
KESIHATAN
Kesihatan MINGGU KETUJUH
90
Catatan

Minggu
Kelapan
WAJIB HAJI: NIAT IHRAM

DI MIQAT DAN
JENIS HAJI
WAJIB HAJI: NIAT IHRAM DI MIQAT
DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
92


4

Muzdalifah

Pada 10 Zuhijjah
11,12,13 Zulhijjah
12 Tertib Pada
Zulhijjah
Catatan
Wajib Haji Ialah Pekerjaan Yang Wajib Dilakukan

Ketika Mengerjakan Haji. Jika Tidak Mengerjakan
Salah Satu Daripadanya Haji Tersebut Tetap Sah
Tetapi Dikenakan Dam Menurut Syarat-syaratnya Dan
Menanggung Dosa Jika Meninggalkan Perkara
Tersebut Dengan Sengaja.

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
93
NIAT IHRAM MENINGGALKAN

1 DI MIQAT* 2 PERKARA
LARANGAN
DALAM
MASA IHRAM
WAJIB
HAJI 3 BERMALAM
(MABIT)
ADA 6 DI MUZDALIFAH
MELONTAR
*NIAT IHRAM 
4 JAMRAH KUBRA
PADA 10
HENDAKLAH DI 
MIQAT ATAU  ZULHIJJAH
SEBELUMNYA,  
INGAT SETELAH NIAT 
IHRAM MESTILAH  MELONTAR
JAGA LARANGAN  6 KETIGA-TIGA
JAMARAT PADA 5 BERMALAM
(MABIT)
DALAM IHRAM  HARI TASYRIQ DI MINA (11,12,13
ZULHIJJAH)
Catatan

Berwarna Putih

Jemaah Haji Lelaki)

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
94

CONTOH SELIPAR YANG

DIBERNARKAN
Catatan
CONTOH
SELIPAR YANG
DIBENARKAN

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
95
Perhatian :
1- Elak Dari Bersolek –
Tanpa Keperluan – Elak
Fitnah Dan Riyak
2- Pastikan Aurat Di Jaga
3- Kain Telekung Yang
Bersesuaian Dan Tidak
Menampakkan Aurat
4- Stoking Dipakai – Tidak
Terlalu Nipis
Menampakkan Warna Kulit
– Syorkan Stoking Tebal
Dan Panjang
Catatan

ANAK JARI

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
96
SUNAT IHRAM
 Mengerat Kuku
 Mengambil Wuduk


Catatan
ERTI MIQAT
Ketentuan Tempat Atau Masa 
Untuk Berniat Ihram Atau 
Umrah 

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
97
Catatan
MIQAT ZAMANI (HAJI)
Miqat Zamani Bagi Haji Ialah Bermula 1 Syawal Hingga Seketika Sebelum Terbit
Fajar Hari Yang Ke 10 Zulhijjah, Inilah Yang Dinamakan Bulan-bulan Haji, Tidak
Sah Ihram Haji Jika Dilakukan Di Luar Masa Tersebut Bahkan Jadilah Ihram Umrah

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
98

BIR ALI ZATUN
IRAQI
QARNUL
JI’RANAH MANAZIL
TAN’IM (22KM)
(29KM)
(SHUMAISHI)
ARAFAH
(22KM)
ADHAAT LIBN
(16KM)
YALAMLAM
Catatan
ZAMANI ( MASA ) 
JEMAAH LUAR JEMAAH DALAM MAKKAH
MAKKAH
1. QARNUL MANAZIL HAJI UMRAH
2. ZUL HULAIFAH/BIR ALI
3. YALAMLAM
4. JUHFAH
5. ZATUL IRQIN
Peringatan  
1. Miqat  Makani  Bagi  Jemaah  Haji  Malaysia  Yang 
Perjalanannya  Terus  Ke  Makkah  Ialah  Qarnul 
1 Syawal Sepanjang
Manazil  Tahun Kecuali
Hingga
2. Miqat  Makani  Bagi  Jemaah  Haji  Malaysia  Yang  Bagi Ihram/
Sebelum Terbit
Perjalanannya  Dari    Madinah  Ialah  Zul  Hulaifah/Bir 
Fajar Amalan Haji
Ali 
10 Zulhijjah

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
99
DARI ARAH
YAMAN YALAMLAM
MADINAH BIR ALI/ZUL HULAIFAH

SYAM/MESIR
JUHFAH
TUNISIA
IRAQ ZATUL IRQIN
NAJD/MALAYSIA
QARNUL MANAZIL
ASIA TENGGARA
Catatan

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
100
CARA MENGERJAKAN HAJI
Mengerjakan Haji Dalam Bulan-

bulan Haji Kemudian
Mengerjakan Umrah Setelah
Selesai Amalan Haji – (Afdhal)
Mengerjakan Umrah Dahulu

Dalam Bulan-bulan Haji
Kemudian Mengerjakan Haji
Pada Tahun Yang Sama

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
101
Berniat Mengerjakan Umrah Sahaja, Tetapi Sebelum Tawaf  Berniat Mengerjakan Haji Kemudian 
Melaksanakan Semua Rukun Dan Wajib Haji 
Contoh Kes Ini : Wanita Kedatangan Haid Selepas Niat Umrah (Sama Ada Wajib Atau Umrah 
Sunat)‐ Haid Tidak Kering Sehingga Tarikh Berangkat Ke Arafah.  
(PerhaYan:  Jemaah Haji Yang Tidak Sempat Menyempurnakan Umrah Kerana Sakit, Terhalang 
Atau Koma Juga Melaksanakan Boleh Melaksanakan Haji Qiran Ini ) 
TERDAPAT DUA PANDANGAN :   
1- MAZHAB SYAFI’IE
Jika Kedatangan Haid Sebelum Melangkah Tawaf, Maka Boleh Bertukar Kepada Niat Haji 
Sebelum Berangkat Ke Arafah, Maka Jadi Haji Qiran, Sekiranya Telah Melangkah Tawaf Tidak 
Boleh Niat Haji (Haji Tidak Boleh Dimasukkan Dalam Umrah)– Maka Tidak Dapat Haji Tahun 
Tersebut    
2- MAZHAB MALIKI –
Boleh Memasukkan Niat Haji Ke Dalam Umrah – Iaitu Boleh Niat Haji Sebelum Berangkat Ke 
Arafah– Maka Jadi Haji Qiran Sekiranya Belum Akhiri Tawafnya Dengan Melakukan Solat  Sunat 
Tawaf  
Catatan
Mandi Sunat Ihram SUNAT

Di Mana-mana
Sebelum Berniat Memakai Pakaian Ihram WAJIB
Sembahyang Sunat Ihram SUNAT
Di Miqat Niat Ihram Umrah
Niat Umrah Di Miqat WAJIB
Selepas Niat
Sehingga Menjaga Larangan Dalam Masa
Bergunting Berihram
WAJIB
Selepas Niat SUNAT
Sehingga
Talbiah
Mula Tawaf
Tawaf Umrah
Di Mas’a Sa’ie Umrah
Bercukur Atau Bergunting
Di Marwah/
Di Mana-mana Tertib Melaksanakan Rukun
Sementara Menunggu Hari Wuquf Jemaah Haji Eloklah Membuat Amalan Sunat Seperti Mengerjakan
Umrah Sunat , Tawaf Sunat & Berjemaah Di Masjidil Haram Mengikut Kemampuan

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
102
Mandi Sunat Ihram SUNAT
Memakai Pakaian Ihram WAJIB

8 Atau 9 Di
Zulhijjah
Sembahyang Sunat Ihram SUNAT
Makkah
Niat Ihram Haji RUKUN
Niat Di Miqat ( Tanah Haram) WAJIB
Lepas Niat Hingga Tinggalkan Larangan Dalam
Tahallul WAJIB
Masa Berihram
Lepas Niat Hingga Talbiah SUNAT
Mula Melontar
9 Di Wuquf RUKUN
Zulhijjah Arafah
Mabit Di Mudzalifah WAJIB
Malam 10 Di
Zulhijjah Muzdalifah Mengutip Anak Batu Di SUNAT
Muzdalifah
Catatan
Pada
Bercukur Atau Bergunting
10, 11,
12 Dan 13 Di Mina
Zulhijjah Mabit Di Mina 11,12,13
Melontar 3 Jamrah 11,12,13

Zulhijjah
Di Tawaf Haji
Selepas Baitullah
Wuquf Sa’ie Haji
Di
Mas’a
Tertib Pada Kebanyakan
Rukun

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
103
Mengerjakan Haji Dahulu Di

Dalam Bulan Haji Kemudian
Mengerjakan Umrah
SUNAT Mandi Sunat Ihram

Di Mana-
Mana
WAJIB Memakai Pakaian Ihram Sebelum
Berniat
SUNAT Sembahyang Sunat Ihram
RUKUN Niat Ihram Haji

Boleh
Di Miqat
Haji
Dilakukan
WAJIB Niat Ihram Haji Di Miqat Dari
1 Syawal
Menjaga Perkara Larangan Dalam Lepas Niat Hingga
Hingga
WAJIB Masa Ihram Tahallul
9 Zulhijjah
Lepas Niat Hingga
SUNAT Talbiah Mula Melontar
SUNAT Tawaf Qudum Di Baitullah
RUKUN Sa’ie Haji * Di Mas’a
Catatan
Rukun Wuquf 9
Di Arafah
Zulhijjah
Wajib Mabit Di Muzdalifah
Di Malam
Muzdalifah 10
Sunat Mengutip Anak Batu Zulhijjah
Wajib Melontar Jamrah
Kubra
Rukun
Bercukur Atau Bergunting 10, 11,
Di Mina 12, 13
Wajib Mabit Di Mina 11,12,13
Zulhijjah
Wajib Melontar 3 Jamrah Pada 11,12,13
Zulhijjah
Rukun Tawaf Haji

Di Baitullah
Selepas
Rukun Wuquf
Sa’ie Haji (Jika Belum) Di Mas’a
Rukun Tertib Pada Kebanyakan Rukun

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
104
Mandi Sunat Ihram

Di Mana-mana
Memakai Pakaian Ihram
Sebelum Berniat
Sembahyang Sunat Ihram
Di Miqat Niat Ihram Umrah

Niat Ihram Umrah Di Miqat
Selepas Niat
Sehingga Menjaga Larangan Dalam Masa
Bergunting Berihram
Selepas Niat
Talbiah
Sehingga
Mula Tawaf
Tawaf Umrah
Di Mas’a Sa’ie Umrah
Di Marwah/ Bercukur Atau Bergunting

Di Mana-mana Tertib Laksanakan Rukun
Catatan
Sunat Mandi Sunat Ihram

Di Mana-
Mana
Wajib Memakai Pakaian Ihram Sebelum
Berniat
Sunat Sembahyang Sunat Ihram
Boleh
Rukun Niat Ihram Haji & Umrah
Di Miqat Dilakukan
Haji Dari
Wajib Niat Ihram Itu Di Miqat
1 Syawal
Meninggalkan Perkara- Hingga
Lepas Niat Hingga
Wajib perkara Larangan Dalam Masa Tahallul 9
Ihram Zulhijjah
Lepas Niat Hingga
Sunat Mula Melontar
Talbiah
Sunat Tawaf Qudum Di Baitullah
Rukun Sa’ie (Haji & Umrah)* Di Mas’a

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
105
HAJI QIRAN
Rukun 9
Wuquf Di Arafah
Zulhijjah
Wajib Mabit Di Muzdalifah Malam
Di
Muzdalifah 10
Sunat Mengutip Anak Batu Zulhijjah
Wajib Melontar Jamrah Kubra
Rukun Bercukur Atau Bergunting 10, 11,

Di Mina 12, 13
Wajib Mabit Di Mina 11,12,13 Zulhijjah
Wajib Melontar 3 Jamrah Pada

11,12,13 Zulhijjah
Rukun Tawaf (Haji Dan Umrah) Di Baitullah
Selepas
Rukun Sa’ie (Jika Belum) Wuquf
Di Mas’a
Rukun Tertib Pada Kebanyakan

Rukun
Catatan

DAN JENIS HAJI
MINGGU KELAPAN
106
Catatan

Minggu
Kesembilan
WAJIB HAJI: LARANGAN

IHRAM DAN DAM
Wajib Haji: Larangan Ihram Dan Dam MINGGU KESEMBILAN
108


4

Muzdalifah
11 Melontar Jamrah Kubra
Sa’ie 6
Pada 10 Zuhijjah
11,12,13 Zulhijjah
12 Tertib Pada
Zulhijjah
Catatan
Memakai Pakaian Menebang/Memotong/

Bersarung Atau Berjahit Mencabut Pokok-pokok
Dan Bercantum (Lelaki) Di Tanah Haram
6
Menutup Kepala Atau
Sebahagian
Daripadanya Memburu Binatang
Buruan
Menutup Muka (Wanita)
Berkahwin/
11
7 Mengahwinkan/
Memakai Sarung Menerima Wakil Kahwin
Tangan (Lelaki &
Wanita)
Melakukan
Memakai Bau-bauan 8 Pendahuluan
Sama Ada Di Badan, Persetubuhan
Pakaian, Makanan
Minuman Atau Melakukan
Menghidunya Ke Dalam Persetubuhan
Hidung

109
JENIS LARANGAN SEMASA IHRAM
BERWANGI
PAKAIAN -WANGIAN
KECANTIKAN ALAM SEKITAR
HUBUNGAN
JANTINA
Catatan
1. Memakai Pakaian Bersarung

Atau Berjahit Dan Bercantum
(Lelaki).
2. Menutup Kepala Atau

Sebahagian Daripadanya (Lelaki).
PAKAIAN
3. Menutup Muka (Wanita).
4. Memakai Sarung Tangan

(Lelaki/Wanita).

110
X X
Pemakaian kain telekong yang menutup Pemakaian cermin mata yang
muka/dahi dan dagu begitu juga yang terlalu besar sehingga cermin
mata dan bingkai melekap
seumpamanya seperti ubat tampal/lekat pada pipi dan
di kawasan muka/dahi dalam keadaan menutup sebahagian muka
yang besar saiz adalah tidak dibolehkan (wanita sahaja)
Sekiranya ubat tampalan/lekat yang

bersaiz kecil adalah dibolehkan
(wanita sahaja)
X
Pemakaian sarung tangan
yang menutup semua jari
jemari dan tapak tangan
(wanita dan lelaki)
Catatan
YANG DIBOLEHKAN SEMASA BERIHRAM

111
X X
Pemakaian payung secara
menyarung getah /alat
pelekap masuk dikepala.
Dikira sebagai menyarung dan
menutup sebahagian kepala
Begitu juga yang seumpamanya
seperti lampu
suluh yang di guna dengan
cara menyarung dikepala.
Jika kaedah pemakaian
X
secara lilitan/tali lilitan bersaiz kecil
adalah dibenarkan (lelaki sahaja)
Catatan
YANG DIBOLEHKAN SEMASA BERIHRAM
SELIPAR ATAU SANDAL YANG DIPAKAI

HENDAKLAH MENAMPAKKAN KELIMA-LIMA
HUJUNG ANAK JARI JEMARI KAKI DAN TUMIT
(LELAKI SAHAJA)

112
5. Memakai Bau-bauan
BERWANGI Sama Ada Di Badan,
-WANGIAN Pakaian, Atau Menghisapnya
Ke Dalam Hidung (Lelaki/Wanita).
Catatan
7. Menanggalkan Rambut Atau

Bulu Dari Mana-mana
Anggota Badan (Lelaki/Wanita).
6. Memakai Minyak Di Kepala

KECANTIKAN Atau Janggut Dan Semua Bulu
Muka Selain Daripada
Tumbuhan Di Pipi Dan Di Dahi
(Lelaki/Wanita).
8. Mengerat Atau Memotong

Kuku (Lelaki/Wanita).

113
9. MEMOTONG/MENEBANG/MENGERAT
ATAU MENCABUT POKOK
DI TANAH HARAM (Lelaki/Wanita).
ALAM SEKITAR
10. MEMBURU BINATANG BURUAN
YANG HALAL DIMAKAN ATAU
MEMBINASAKANNYA DI TANAH
HARAM ATAU DI TANAH HALAL
(Lelaki/Wanita).
Catatan
MEMOTONG/MENEBANG/MENGERAT ATAU MENCABUT POKOK
Jemaah Haji sama ada dalam ihram atau tidak dalam ihram yang
memotong/ menebang/mengerat atau mencabut pokok di Tanah Haram
(Makkah, Mina dan Muzdalifah) dikenakan dam.
Jemaah Haji dalam ihram tidak dikenakan dam jika memotong/

menebang/ mengerat atau mencabut pokok di Tanah Halal seperti Arafah.
MEMBURU BINATANG BURUAN YANG HALAL DIMAKAN ATAU

MEMBINASAKANNYA
Jemaah Haji sama ada dalam ihram atau tidak dalam ihram yang
memburu binatang buruan yang halal dimakan atau
membinasakannya di Tanah Haram (Makkah, Mina dan Muzdalifah)
dikenakan dam.
Jemaah Haji dalam ihram tetap dikenakan dam jika memburu binatang
buruan yang halal dimakan atau membinasakannya di Tanah Halal. 

114
11. Melakukan Pendahuluan

Persetubuhan (Lelaki/Wanita).
HUBUNGAN 12. Bersetubuh/Berjimak (Lelaki/Wanita).

JANTINA
13. Berkahwin/Mengahwinkan/
Menerima Wakil Kahwin
(Lelaki/Wanita).
Catatan
Persentuhan dengan sengaja tanpa berlapik (mubasyarah) 
antara lelaki dan wanita yang menimbulkan syahwat ke8ka 
berihram sama ada inzal atau pun 8dak, kedua‐duanya 
berdosa dan dikenakan Dam Takhyir ke atas lelaki sahaja. 
Persentuhan secara berlapik (ghair mubasyarah) antara lelaki 
dan wanita semasa berihram dan bersyahwat adalah berdosa 
tetapi 8dak dikenakan dam walaupun inzal (keluar mani).  
Jemaah haji wanita sesama wanita atau lelaki sesama lelaki 
yang  berada dalam keadaan berihram dan bersentuhan tanpa 
berlapik dalam keadaan syahwat adalah berdosa dan 
dikenakan dam sama ada inzal atau 8dak inzal. 
Rujukan : Resolusi Muzakarah Haji Peringkat Kebangsaan Kali ke 28 bagi Musim
Haji 1433H

115
TARAFFUH DAN ITLAF
TARAFFUH  
Bererti perkara kebiasaan, kesukaan, kegemaran dan keseronokan bagi
seseorang (pakaian, berwangi-wangian dan hubungan jantina)
Jika dilakukan dengan sengaja dikenakan dam. Sekiranya dengan

lupa atau tak sengaja tidak dikenakan dam
ITLAF 
Bererti perkara-perkara yang jika dilakukan boleh menyebabkan perkara itu
menjadikan rosak atau binasa atau bercerai tanggal. (Kecantikan – rambut/kuku
atau bulu dan alam sekitar)
Jika dilakukan dengan sengaja (berdosa) atau jahil atau tidak sengaja (tidak
berdosa) tetapi tetap dikenakan dam
Catatan
BAHASA - DARAH
PENGERTIAN S YA R A’ - I B A D AT G A N T I A N YA N G
MERUPAKAN BINATANG AL-AN’AM YANG
DISEMBELIH SEPERTI UNTA, LEMBU,
K A M B I N G / K I B A S Y ATA U G A N T I N YA
DARIPADA MAKANAN DI TANAH HARAM
ATAU PUASA YANG DIKENAKAN KE ATAS
MEREKA YANG MENUNAIKAN HAJI ATAU
U M R A H D I ATA S S E B A B - S E B A B
TERTENTU. 
* Kadar Secupak = SR 5.00 (mula digunakan pada musim haji 1432H)

116
SEPERTI BERIKUT
Melakukan perkara-perkara yang di larang dalam masa berihram

(larangan dalam ihram)
Meninggalkan wajib haji dan umrah
Membuat Haji Tamattu’ atau Qiran (menurut syarat-syarat yang
wajib di bayar dam)
Luput wuquf di Arafah setelah berniat ihram
Meninggalkan Tawaf Wada’ tanpa uzur syari’e
Berlaku ihsar bagi orang yang telah berniat ihram (terhalang
daripada menyempurnakan wuquf di arafah, tawaf atau sa’ie dengan
sebab ketakutan daripada musuh, penyakit dan sebagainya)
Melanggar nazar semasa mengerjakan haji
Catatan
SEBAB DI KENAKAN DAM DAM YANG DI KENAKAN
1. Ihram Tamma2u’ (dengan  MENYEMBELIH SEEKOR KIBAS/

KAMBING/ 1 PER 7 DARIPADA
syaratnya)  LEMBU/UNTA
2.  Ihram Qiran (syaratnya ) 
3.  Tidak berihram di miqat 
HENDAKLAH BERPUASA 10 HARI: TIGA (3)
4.  Luput wuquf di Arafah  HARI DI MASA IHRAM HAJI DAN TUJUH (7)
HARI APABILA IA BALIK KE TEMPATNYA
5.  Tidak melontar jamrah 
6.  Tidak bermalam di Mina                                     
(dgn syarat‐syaratnya) 
7.  Tidak mabit di  Muzdalifah                                   
HENDAKLAH DIKELUARKAN 10 CUPAK
MAKANAN ASASI (SEPULUH CUPAK)
(dgn syaratnya)  
8.  Meninggalkan Tawaf Wada’ 
9.  Melanggar nazar dalam  TERTANGGUNGLAH DI ATAS
mengerjakan haji  ZIMMAHNYA

117
DAM YANG DIKENAKAN

MENYEMBELIH SEEKOR UNTA
(SUAMI SAHAJA)
SEBAB DIKENAKAN JIKA TIDAK BERKUASA
DAM
MENYEMBELIH SEEKOR LEMBU
(SUAMI SAHAJA)
Persetubuhan yang
merosakan haji, JIKA TIDAK BERKUASA
iaitu persetubuhan DIGANTIKAN DENGAN 7 EKOR KAMBING
yang dilakukan DAM
(SUAMI SAHAJA)
sebelum tahallul YANG
awwal atau sebelum DIKENAKAN
JIKA TIDAK BERKUASA
selesai kerja–kerja HENDAKLAH MEMBELI MAKANAN DENGAN
umrah. NILAI SEEKOR UNTA DAN DIBAHAGIKAN
Haji perlu di qada KEPADA FAKIR MISKIN DI TANAH HARAM
tahun berikutnya (SUAMI SAHAJA)
begitu juga qada’
umrah. JIKA TIDAK BERKUASA
HENDAKLAH BERPUASA BEBERAPA HARI
SEBANYAK BILANGAN CUPAK MAKANAN
YANG DAPAT DIBELI DENGAN NILAI SEEKOR
UNTA (SUAMI SAHAJA)
Catatan
SEBAB DIKENAKAN DAM

1. Membuang/mencabut/ 
mengun8ng 3 helai dan lebih  
rambut/bulu dari mana‐mana 
DAM YANG DI KENAKAN
anggota badan 
2. Memakai pakaian bersarung / 
berjahit  (lelaki) 
3. Memotong / menanggalkan / 
membinasakan kuku 
4.    Memakai wangi‐wangian samada 
di badan, pakaian, makan dan 
minuman atau menghisapnya ke 
dalam hidung 
5. Menutup muka atau sebahagian 
daripadanya (wanita) 
6.  Menutup kepala atau sebahagian 
daripadanya (lelaki) 
7. Memakai sarung tangan (lelaki/ 
wanita) 

118
8.  Memakai minyak di kepala/
janggut/semua bulu muka 
selain daripada bulu yang 
tumbuh di pipi dan dahi 
9.  Melakukan perkara 
permulaan              
persetubuhan (dam lelaki shj) 
10.  Melakukan persetubuhan 
selepas selesai tahallul awwal  
tetapi belum selesai tahallul 
kedua (dam lelaki sahaja) 
11.  Melakukan persetubuhan 
selepas persetubuhan yang 
merosakkan haji (dam lelaki 
shj) 
Catatan
TAKHYIR BERERTI BOLEH DIPILIH SATU DARIPADA PERKARA – PERKARA YANG

DITETAPKAN. TA’DIL BERERTI APABILA SESEORANG TIDAK BERKUASA MENGELUARKAN
MAKANAN HENDAKLAH DIGANTI DENGAN BERPUASA
SEBAB DIKENAKAN MENYEMBELIH BINATANG MENGIKUT BANDINGAN

DAM BINATANG YANG DIBURU, JIKA RUSA BANDINGANNYA
LEMBU, JIKA KIJANG BANDINGANNYA KAMBING
1. Memburu binatang yang ATAU
halal di makan atau
MEMBELI MAKANAN DENGAN NILAI HARGA
membinasakannya di BINATANG BANDINGAN DAN DIBAHAGIKAN KEPADA
tanah haram/halal FAKIR DAN MISKIN DI MAKKAH
DAM
semasa dalam ihram
YANG ATAU
2. Memburu binatang yang
halal di makan atau DIKENAKAN HENDAKLAH BERPUASA BEBERAPA HARI SEBANYAK
BILANGAN CUPAK MAKANAN YANG DAPAT DIBELI
membinasakannya di
DENGAN HARGA NILAINYA IAITU SATU CUPAK SATU
tanah haram makkah HARI
semasa 8dak beriham
*(Belalang adalah binatang buruan.) SAMA SEPERTI DI ATAS IAITU MENGIKUT BANDINGAN
POKOK YANG DIPOTONG / DITEBANG / DICABUT JIKA
ATAU POKOK BESAR BANDINGANNYA LEMBU, JIKA KECIK
BANDINGANNYA KAMBING
DAM
Memotong, menebang ATAU
YANG
Atau mencabut pokok di MAKA DAMNYA SAMA SEPERTI PERATURAN DAM
DIKENAKAN
Tanah haram makkah MEMBURU BINATANG BURUAN, IAITU KENA MEMBELI
(kecuali pokok ma8 ) MAKANANAN ATAU BERPUASA

119
JENIS TARAFFUH JENIS ITLAF

(BERSERONOK / BERSENANG / (MENGGUGUR / MENGHILANG /
BERSEDAP-SEDAP) MEROSAK / MEMBINASA)
1. Menutup Kepala L
2. Pakaian Bersarung L
1. Rambut Atau Bulu Di Badan
3. Menutup Muka W
4. Sarung Tangan L/W 2. Kuku
5. Bau-bauan L/W 3. Binatang Buruan

4. Pokok Atau Tumbuh-tumbuhan
6. Minyak Di Kepala Dan Janggut L/W
7. Jimak L/W
8. Mukadimah Jimak L/W
Kena Dam Tetapi
9. Akad Nikah Tidak Berdosa Walaupun
Sekiranya Tidak Sengaja, Tidak Tidak Sengaja (Beza Dengan
Kena Dam Dan Tidak Berdosa
Tabiat Atau Sifat Semulajadi)
Catatan
DAM UNTUK MELEPASKAN DIRI DARIPADA LARANGAN IHRAM BAGI SESEORANG

YANG SUDAH BERNIAT IHRAM TETAPI TIDAK DAPAT MENYELESAIKAN RUKUN
HAJINYA ATAU RUKUN UMRAHNYA ATAU KEDUA - DUANYA
SEBAB DIKENAKAN DAM DAM YANG DIKENAKAN
Tertahan/Ditahan MENYEMBELIH SEEKOR KAMBING &
Oleh Musuh BERCUKUR/ BERGUNTING
Dalam Perjalanan JIKA TIDAK BERKUASA
Atau Terkepung / DAM
HENDAKLAH MEMBELI MAKANAN DENGAN NILAI
Berpenyakit YANG
SEEKOR KAMBING DAN DIBAHAGIKAN KEPADA
Tidak Dapat DIKENAKAN
FAKIR MISKIN DI TEMPAT TAHALLUL ITU
Masuk Ke Makkah
Sedangkan Ia JIKA TIDAK BERKUASA
Sudah Berihram HENDAKLAH BERPUASA BEBERAPA HARI
SEBANYAK BILANGAN CUPAK MAKANAN YANG
SEBAB – SEBAB LAIN DAPAT DIBELI DENGAN NILAI SEEKOR KAMBING
Dam Ihsar Juga Boleh Dipakai Untuk Menyelesaikan Masalah Wanita Yang Datang Haid
Dan Tidak Dapat Melakukan Tawaf Haji/Umrah Kerana Terpaksa Balik Segera Ke Tanah
Air. Begitu Juga Pesakit Yang Berpenyakit Berat Yang Terpaksa Dihantar Balik Ke
Malaysia Untuk Rawatan Lanjut (Kedua – Dua Golongan Ini Haji/Umrahnya Belum
Selesai). Apabila Wanita Itu Telah Suci Dan Mandi Hadath Besar, Begitu Juga Pesakit
Berat Telah Sembuh Dari Penyakitnya, Hendaklah Pergi Lagi Ke Tanah Suci Makkah
Menyelesaikan Haji/Umrahnya Yang Belum Selesai (HANYA BAGI HAJI DAN UMRAH
WAJIB- PERTAMA KALI)

120
Cara Melaksanakan Dam Ihsar
SETELAH KELUAR DARI MAKKAH DUA (2) MARHALAH ATAU (91kilometer) ATAU LEBIH
Atau Setelah Sampai Ke Tanah Air Hendaklah :
1. Menyembelih Seekor Kambing Dan Bercukur Atau

Bergunting Dengan Niat Tahallul, Dan Daging
Sembelihan Itu Dibahagikan Kepada Fakir Miskin
Tempatan
2. Jika Tidak Mampu Hendaklah Membeli Makanan
Dengan Nilai Seekor Kambing Dan Bercukur Atau
Bergunting Dengan Niat Tahallul, Dan Makanan
Itu Dibahagikan Kepada Fakir Miskin Tempatan
3. Jika Tidak Mampu Juga Hendaklah Berpuasa

Beberapa Hari Sebanyak Bilangan Cupak
Makanan Yang Dapat Dibeli Dengan Nilai Seekor
Kambing ( 1 Cupak = 1 Hari ) Dan Bercukur Atau
Bergunting Dengan Niat Tahallul.
Dengan Berpuasa Dan Bercukur Atau Bergunting Dengan

Niat Tahallul Ihsar Itu, Maka Terhasillah Tahallulnya
Sekalipun Bilangan Hari Puasanya Belum Selesai.

121
Contoh Niat Tahallul Ihsar

1 Aku Menyembelih Kambing Ini Sebagai Dam Ihsar Untuk
Tahallul NusukKu Atau
2 Aku Bercukur Atau Bergunting Bagi Tahallul NusukKu

(Haji/Umrah) Atau
3 Aku Bersedekah Makanan Sebagai Ganti Menyembelih

Kambing Dam Ihsar Untuk Tahallul NusukKu (Haji/Umrah)
Atau
4 Aku Puasa Esok Hari Sebagai Ganti Menyembelih

Kambing Dam Ihsar Untuk Tahallul
NusukKu (Haji/Umrah)
Catatan
PERHATIAN
SEKIRANYA PELAKSANAAN UMRAH SUNAT (KALI KEDUA DAN

SETERUSNYA) ATAU HAJI SUNAT (KALI KEDUA DAN SETERUSNYA)
YANG TIDAK DAPAT DISEMPURNAKAN RUKUN
KERANA HALANGAN
MEMADAI DENGAN MELAKSANAKAN TAHALLUL IHSAR
UNTUK BEBASKAN DIRI DARI LARANGAN IHRAM
MAKA JEMAAH TIDAK PERLU KE TANAH SUCI SEMULA

UNTUK MENYEMPURNAKAN IBADAT UMRAH SUNAT
ATAU HAJI SUNAT YANG BELUM SEMPURNA TERSEBUT
MEMADAI DENGAN TAHALLUL IHSAR DAN BEBAS

DARI SEMUA LARANGAN IHRAM

122
Catatan

Minggu
Kesepuluh
WAJIB HAJI: MABIT DI

MUZDALIFAH DAN MINA
SERTA MELONTAR
JAMRAH
Wajib Haji: Mabit Di Muzdalifah Dan Mina
Serta Melontar Jamrah
MINGGU KESEPULUH
124


4

Muzdalifah
11 Melontar Jamrah Kubra
Sa’ie 6
Pada 10 Zuhijjah
11,12,13 Zulhijjah
12 Tertib Pada
Zulhijjah
Catatan
ERTI MABIT
Berada Di Bumi
Muzdalifah
Walaupun Seketika Mulai
Separuh Malam
10 Zulhijjah
Sehingga Sebelum
Terbit Fajar
Hari Tersebut

MINGGU KESEPULUH
125
BERMALAM (MABIT)
DI MUZDALIFAH
AMALAN
SUNAT
1. Talbiah
2. Berdoa
3. Berzikir PENGECUALIAN MABIT
4. Sembahyang Sunat JIKA UZUR
5. Mengutip Anak-anak Batu
1. Takut Terancam Keselamatan Diri Atau Harta

2. Menjaga Atau Menemani Orang Sakit
3. Mencari Pekerja Atau Keluarga Yang Hilang
4. Berpenyakit Dan Sukar Bermalam
5. Terpaksa Seperti Ditinggalkan Kenderaan
JIKA MENINGGALKAN MABIT TANPA UZUR SYARI’E

ADALAH BERDOSA DAN DIWAJIBKAN DAM
Catatan
PERGERAKAN JEMAAH MAKKAH-ARAFAH

JARAK 21.9 KM DARI MAKKAH
KE ARAFAHMUZDALIFAH 

MINGGU KESEPULUH
126
STUDY AREAS
Mina
Makkah
Muzdalifah
Arafah
Catatan
PERJALAN SELEPAS WUKUF 
3
2
1
KAWASAN
PENEMPATAN
JEMAAH HAJI
ISU–ISU DI MINA :
kawasan Mina -sesat jalan -waktu melontar
Hari Nahar-silap tempat lontar

MINGGU KESEPULUH
127
Catatan

Pada 10 Zulhijjah
(Hari Nahar) Di Mina

MINGGU KESEPULUH
128
WAKTU AFDHAL WAKTU DIHARUSKAN
Selepas Tengah Malam

Pada Waktu Dhuha 10 Zulhijjah Hingga
10 Zulhijjah Sebelum Terbenam Matahari
13 Zulhijjah
Catatan
SYARAT MELONTAR JAMRAH KUBRA 10 ZULHIJJAH
1 Masuk Waktu Melontar 
Melontar Dengan Batu Atau  Jenis‐jenisnya 
2
3 Hendaklah  Melontar  Dengan Tangan 
4 Melontar Dengan Gaya Lontar 
5 Melontar Satu Persatu   
6
Yakin Batu Lontaran Masuk Jamrah
7
Tujuan Tidak Terpesong Selain Melontar
8
Cukup Tujuh (7) Biji Dengan Yakin

MINGGU KESEPULUH
129
Catatan

MINGGU KESEPULUH
130
Catatan

MINGGU KESEPULUH
131
Catatan

MINGGU KESEPULUH
132
TEROWONG MUASSIM
JAMRAH SUGHRA
JAMRAH WUSTA
PERHATIAN : JARAK DI ANTARA JAMRAH SUGHRA

KE JAMRAH WUSTA IALAH 200 METER
MANAKALA JARAK ANTARA JAMRAH WUSTA

KE JAMRAH KUBRA IALAH 247 METER
Catatan
SUASANA MELONTAR JAMRAH

AL-KUBRA PADA 10 ZULHIJJAH
(MASIH BERIHRAM SEBELUM TAHALLUL AWWAL)

MINGGU KESEPULUH
133
KEADAAN DI TEMPAT MELONTAR
Catatan
Berada Di Bumi Mina

Pada Malam
Hari Tasyrik
Dalam Tempoh
Lebih Separuh
Waktu Malam
BERMALAM
PADA MALAM 11, 12 & 13 ZULHIJJAH

MINGGU KESEPULUH
134
BERMALAM (MABIT)
DI MINA
PILIHAN MABIT
Boleh Bermalam 2 Malam

1 (Malam 11&12 Zulhijjah)
Dinamakan Nafar Awal
Boleh Bermalam 3 Malam

2 (Malam 11,12&13 Zulhijjah)
Dinamakan Nafar Thani
PENGECUALIAN MABIT
JIKA UZUR
1. Takut Terancam Keselamatan Diri Atau Harta

2. Menjaga Atau Menemani Orang Sakit
3. Mencari Pekerja Atau Keluarga Yang Hilang
4. Berpenyakit Dan Sukar Bermalam
5. Terpaksa
Catatan
TEMPOH BERMABIT
DUA PENDAPAT :
1 PENDAPAT YANG MUKTAMAD/AL-ASAH IAITU:

Masa berada di Mina lebih daripada jumlah
masa separuh malam (AMALAN RASMI TABUNG HAJI)
PENDAPAT YANG LEMAH/ MUQABIL AL-ASAH IAITU:

2 Memadai berada di Mina ketika masuk
waktu Subuh (azan Subuh dilaungkan)
(TIDAK DIGALAKKAN HANYA BAGI KES TERTENTU SAHAJA)

MINGGU KESEPULUH
135
Catatan

MINGGU KESEPULUH
136
KEPUTUSAN MUZAKARAH JAWATANKUASA FATWA MAJLIS

KEBANGSAAN BAGI HAL EHWAL AGAMA ISLAM MALAYSIA KALI KE 66
PADA 25 NOVEMBER 2004
Catatan
Melontar Ketiga-tiga Jamarat

Pada Hari Tasyrik Pada 11, 12
dan 13 Zulhijjah

MINGGU KESEPULUH
137
SYARAT MELONTAR JAMRAH PADA 11, 12 DAN 13 ZULHIJJAH
1 Masuk Waktu Melontar dan Ter?b Jamrah  
Melontar Dengan Batu Atau  Jenis‐jenisnya 
2
3 Hendaklah  Melontar  Dengan Tangan 
4 Melontar Dengan Gaya Lontar 
5 Melontar Satu Persatu   
6
Yakin Batu Lontaran Masuk Jamrah
7
Tujuan Tidak Terpesong Selain Melontar
8
Cukup Tujuh (7) Biji Dengan Yakin
*DILARANG MELONTAR UNTUK ORANG LAIN KECUALI SETELAH

MELONTAR KETIGA-TIGA JAMARAT UNTUK DIRINYA SENDIRI
Catatan
MELONTAR JAMARAT PADA 11 ZULHIJJAH

DI MINA (HARI PERTAMA TASYRIK)
MELONTAR JAMRATUL
11 ZULHIJJAH
SUGHRA,
(HARI TASYRIK PERTAMA)
WUSTA DAN KUBRA
Selepas terbit fajar * 11 Zulhijjah hingga

WAKTU DIHARUSKAN
terbenam matahari 13 Zulhijjah
Selepas gelincir matahari 11 Zulhijjah

WAKTU AFDHAL
(Waktu Zohor)
* Mengikut Imam Arrafi’ei, Al-Asnawi dan lain-lain.

MINGGU KESEPULUH
138
MELALUI TEROWONG MUASSIM - JEMAAH HAJI BERJALAN

KAKI KE TEMPAT MELONTAR
Catatan
LALUAN BARU DARI MUASSIM KE JAMRAH 
30

MINGGU KESEPULUH
139
SUASANA JEMAAH HAJI BERJALAN DI
JAMRAH UNTUK MELONTAR PADA HARI TASYRIQ
PADA HARI 11,12 DAN 13 ZULHIJJAH
(BERPAKAIAN BIASA DAN TELAH TAHALLUL AWWAL)
31
Catatan
JEMAAH HAJI SEDANG MELONTAR JAMRAH  
32

MINGGU KESEPULUH
140
JEMAAH HAJI SEDANG MELONTAR JAMRAH  
33
Catatan

DI MINA (HARI KEDUA TASYRIK)
MELONTAR JAMRATUL
12 ZULHIJJAH
SUGHRA,
(HARI TASYRIK KEDUA )
WUSTA DAN KUBRA

WAKTU DIHARUSKAN

WAKTU AFDHAL
(Waktu Zohor)

MINGGU KESEPULUH
141

DI MINA (HARI KETIGA TASYRIK)
MELONTAR JAMRATUL
13 ZULHIJJAH
SUGHRA,
(HARI TASYRIK KETIGA)
WUSTA DAN KUBRA

WAKTU DIHARUSKAN

WAKTU AFDHAL
(Waktu Zohor)
Catatan
KAIFIYAT NAFAR AWWAL

NAFAR AWAL MENINGGALKAN MINA PADA 12 ZUHIJJAH
TANPA MABIT DAN MELONTAR JAMRAH
BAGI 13 ZULHIJAH DENGAN SYARAT-SYARATNYA
Telah Sempurna Bermalam (Mabit) Di Mina Pada

Malam 11 Dan 12 Zulhijjah
Telah Menyempurnakan Lontaran Ketiga – Tiga Jamrah

Pada 11 Dan 12 Zulhijjah
Berqasad Untuk Melakukan Nafar Awal (Selepas

Melontar Kubro Tetapi Sebelum Melintasi
Sempadan Mina)
Meninggalkan Mina Sebelum Maghrib
Pada 12 Zulhijah
Tidak Berazam Untuk Kembali Lagi Ke Mina

MINGGU KESEPULUH
142
PERHATIAN :
JEMAAH HAJI YANG TERUS BERGERAK MENINGGALKAN MINA
(DARI KAWASAN MELONTAR TERUS KE MAKKAH) SELEPAS
SELESAI LONTARAN JAMRAH KUBRA PADA 12 ZULHIJJAH (TANPA
PULANG KE KHEMAH SEMULA ) HENDAKLAH MEMASTIKAN QASAD
UNTUK NAFAR AWWAL DIHADIRKAN DALAM HATI/QASAD DALAM
HATI SEBELUM MELEPASI SEMPADAN BUMI MINA
DISYORKAN SETELAH MELONTAR JAMRAH KUBRA PADA 12
ZULHIJJAH SILA BERUNDUR UNTUK MEMBACA DOA DI KAWASAN
YANG BERHAMPIRAN JAMRAH WUSTA
------------
PADA KEBIASAAN JEMAAH HAJI YANG PULANG SEMULA KE
KHEMAH DIMINA HANYA PERLU QASADKAN UNTUK LAKSANAKAN
NAFAR AWWAL SEMASA DI KAWASAN KHEMAH ATAU SEBELUM
BAS BERTOLAK MENINGGALKAN MINA.
Catatan
KAEDAH WAKIL MELONTAR
• Sebelum mewakilkan orang lain untuk melontar pastikan telah dirujuk

kepada pegawai perubatan dan pembimbing ibadat haji
• Yang afdhal melontar untuk diri sendiri sebelum melontar mewakili orang
lain (jika menerima wakil orang untuk melontar). Perlu mendapat
persetujuan dan keizinan orang yang diwakilkan terlebih dahulu
• Hanya boleh diwakilkan lontaran apabila masuk waktu melontar pada hari
tersebut, kecuali bagi jemaah haji sakit yang sukar untuk bersamanya,
kerana berada ditempat lain. Lontaran yang diwakilkan awal sebelum
masuk waktu adalah tidak sah lontaran kecuali bagi kes pesakit yang
berada di tempat lain seperti diatas
• Boleh mewakilkan lontaran melalui telefon atau sms dengan syarat

kedua-dua pihak maklum dan faham akan maksud yang dihajatkan

MINGGU KESEPULUH
143
Catatan

MINGGU KESEPULUH
144
Catatan

MINGGU KESEPULUH
145
Catatan
44

MINGGU KESEPULUH
146
Catatan
MINA:  SABAR, JANGAN BEREBUT  
DAN IKUT ARAHAN 

MINGGU KESEPULUH
147
Catatan

MINGGU KESEPULUH
148
Catatan

Minggu
Kesebelas
AURAT DAN IZIN SUAMI

Aurat Dan Izin Suami MINGGU KESEBELAS
150
Catatan

151
    Pendapat Imam Syafie 
  Aurat wanita dalam solat ialah seluruh badan kecuali 
muka
, bahagian belakang tangan dan telapaknya.     
    Sabda Rasulullah S.A.W: 
 ‫ﻻ ﻳﻘﺒﻞ ﺍﷲ ﺻﻼﺓ ﺣﺎﺋﺾ ﺇﻻ ﺑﺨﻤﺎﺭ‬
“Tidak diterima solat wanita haid (wanita yang  
telah baligh) kecuali dengan memakai khimar” 
Catatan
Syarat Penutup Aurat 
  Tebal dan tidak jarang : 
  Kain tebal @ kulit @ kertas yang boleh 
menyembunyikan warna kulit dan yang tidak 
menjelaskan sifatnya.   
  Pendapat Imam Syafie :  Syarat penutup 
aurat ialah yang tidak menjelaskan warna 
kulit.  

152
Catatan
Contoh Penutupan Aurat yang Sempurna 
Tudung mesClah labuh, 
Cdak jarang dan 
menutup dada
Baju mesC labuh 
dan longgar
Lengan baju 
panjang hingga ke 
pergelangan tangan 
Kain/seluar mesC 
panjang sehingga 
ke buku lali 
MesC memakai sarung 
kaki  (Cdak menampakkan 
kulit/kuku) 
Kasut Cnggi yangCdak 
berbunyi (sekiranya 
hendak memakai 
kasut Cnggi,pasCkan 
tumitnya dari getah) 

153
Catatan
PERMASALAHAN BERKAITAN
AURAT WANITA 
TAWAF
• Menutup aurat adalah syarat sah tawaf
– Sekiranya terbuka aurat secara
sengaja,maka terbatal pusingan tawaf.
– Saranan: sebelum tawaf memastikan
aurat tertutup dengan baik.
– Disarankan Ketika Isyarat istilam :
i. Tangan di dalam kain telekung.
ii. Memakai sarung tangan.

154
AURAT WANITA SEMASA TAWAF
Mengetahui had aurat

Berhati-hati dengan perkara berikut:
 Bawah dagu
 Pergelangan tangan
 Anak rambut di muka
 Stokin (tebal)
 Anak rambut di kawasan telinga/berhati-
hati jika memakai kacamata
Aurat (tidak semasa tawaf):
 Seperti hukum biasa – wanita bersama
wanita, lelaki ajnabi, mahram dll.
Catatan
AURAT WANITA SEMASA SA’IE
1. Menutup aurat tidak menjadi syarat sah sa’ie.

2. Walau bagaimanapun berdosa jika aurat terbuka
dan dilihat oleh lelaki ajnabi.
a) Gunting rambut.
b) Stokin nipis.
3. Cadangan:
- Semasa sa’ie pastikan aurat terpelihara.

155
Perhatian : Permasalahan
PERMASALAHAN Aurat
AURAT Wanita
WANITA
1)Aurat wanita sesama wanita di dalam
ihram
– Dalam bilik hotel.
– Dalam bilik air (hotel,Arafah,Mina).
– Dalam khemah di Arafah dan Mina.
2)Aurat wanita bersama suami/mahram
ketika dalam ihram.
3)Aurat wanita bersama lelaki ajnabi.
Catatan
Aurat lelaki…. 
1. Di dalam solat : Hadnya

antara pusat dan lutut. Sabda Rasulullah S.A.W :
Bermaksud:
“Aurat seorang mukmin (dalam sembahyang)
antara pusat dan lutut”
(Riwayat Al-Bukhari)

156
Aurat lelaki…. 
Di hadapan perempuan yang halal nikah,

seluruh badannya, seperti pakaian bekerja.
Di tempat sunyi seperti di bilik air atau tandas,

hadnya antara qubul dan dubur.
Berkata Imam Zarkasyi :
“Bermula aurat lelaki yang wajib ditutup akan

dia dalam tempat sunyi ialah dua kemaluannya
sahaja”.
Catatan
Aurat lelaki semasa ihram…. 
1. Memakai ihram daripada rumah,Kompleks Kelana

Jaya,Bayan Lepas,Kota Kinabalu dan Madinah:
Menutup badan dengan kain ihram. Tidak
disunatkan beridtiba’.
2. Ke bilik hotel wanita: Menutup badan dengan kain
ihram.
3. Dilarang memasuki bilik jemaah haji berlainan jantina
(walaupun untuk bertemu suami/isteri). Sila berurusan
di luar bilik.
4. Dalam bilik air seorang diri, auratnya qubul dan
dubur sahaja. 

157
KEIZINAN SUAMI/
WALI
Catatan
 Apabila seorang wanita telah melakukan sembahyang wajib 
lima (5) waktu, berpuasa Ramadhan, menjaga maruah dan 
mentaaB suami, di akhirat ia diseru masuk ke dalam syurga 
mengikuC pintu mana (pilihan) yang ia sukai. 
SeCap wanita yang akan bermusafir perlu 
mendapat keizinan dari suaminya 
Pendapat Imam Syafie :
‫ﻟﻴﺲ ﻟﻬﺎ ﺍﻥ ﺗﻨﻄﻠﻖ ﺍﻻ ﺑﺎﺫﻥ ﺯﻭﺟﻬﺎ‬
“Tidak ada alasan bagi isteri untuk pergi tanpa izin suaminya”.

158
Wanita yang ingin mengerjakan

HAJI…perlu mendapat
IZIN 
SUAMI 
HAJI  HAJI 
WAJIB  HAJI  SUNAT 
NAZAR 
Catatan
Wanita yang berkahwin 

159
Wanita yang belum berkahwin  
Catatan
Wanita Yang Dalam Iddah 
IDDAH TALAQ RAJI’E 
Tempoh iddah
Wajib
talak raji’e tiga
memohon izin (3) Quru’
bekas (3 x masa haid
suaminya @ setelah
melahirkan
anak)

160
Wanita yang berkahwin 
Jika Bada keizinan suami dan suami Bdak 
bersamanya, mereka perlu memenuhi 
syarat‐syarat berikut: 
• Ada mahram yang menemaninya.
• Yakin aman dalam perjalanan.
• Perbelanjaan selama perjalanan adalah tanggungan
sendiri :
• tidak menggunakan harta suaminya; dan
• suami tidak memerlukannya selama ia pergi.
Catatan
Wanita yang kemaBan suami 
Tempoh iddah kemaBan suami 4 bulan 10 hari 

161
        KemaBan suami di Tanah Suci 
Sekiranya kemaBan berlaku keBka wanita 
tersebut berada di Tanah Suci, harus baginya 
mengerjakan ibadat haji dan umrah. 
• Kurangkan keluar‐masuk hotel kecuali ada keperluan/dharuri. 
• Menyelesaikan perkara‐perkara yang berkaitan dengan ibadat 
haji  dan umrah. 
• Menunaikan solat di Masjidil Haram, mengikuC program yang 
disusun oleh Maktab sekiranya kebimbangan dan Cada jaminan 
keselamatan jika berseorangan.  
• Perlu menjaga adab dalam ihdad, senCasa bersama dengan 
perempuan yang thiqah. 
Catatan
IHDAD 
• Tidak  memakai pakaian yang bercelup (warna yang 
menarik perhaCan. 
• Tidak  memakai emas dan permata. 
• Tidak  memakai wangian/bauan di badan, pakaian 
dan makanan. 
• Tidak  memakai celak di mata kecuali kerana hajat. 
• Tidak  memakai solekan yang boleh menarik 
perhaCan. 
• Tidak  memakai inai. 
• Tidak  memakai minyak rambut dengan tujuan hiasan 
dan kecanCkan 

162
• Wajib seseorang isteri mendapatkan keizinan daripada 
suaminya terlebih dahulu sebelum menunaikan  haji sama ada 
haji fardhu atau pun haji sunat. 
• Seseorang isteri wajib mendapatkan keizinan suami sekalipun: 
– Suaminya seorang yang fasiq 
– Isterinya dalam Iddah Talaq Rajie. 
• Dalam satu keadaan, suaminya berhak menyuruh isterinya 
bertahallul sekiranya ia berihram tanpa pengetahuan 
suaminya dan wang bagi tujuan tahallul kerana menyembelih 
kambing itu pun adalah di atas isteri 
• Kesimpulannya:  Izin adalah hak suami 
Catatan

163
Seorang perempuan telah diizinkan oleh suaminya pergi 
menunaikan haji, tetapi sebelum ianya pergi, suaminya 
telah meninggal dunia.  Adakah dia boleh pergi 
menunaikan haji dalam masa iddah maC itu?  
Tidak boleh kerana perempuan yang 
masih dalam iddah kemaCan suami 
Cdak dibenarkan oleh syarak 
menunaikan fardhu haji. 
Catatan
KESIMPULAN MENGENAI
KEIZINAN SUAMI….

164
• Jemaah Haji Wanita hendaklah ditemani oleh 
mahram atau suaminya. 
• HARUS  menunaikan haji wajib dan umrah wajib 
dengan ditemani oleh  perempuan yang THIQAH 
(boleh dipercayai) seorang atau lebih. 
Ini pendapat Mazhab Syafie, Maliki, Aisyah, Ato, Sa'id bin Jubair, ibnu Sirrin , Auza'ie 
dan mazhab az‐ zahiri. Imam Nawawi berkata: 
"Syarat wanita yang hendak menunaikan haji yang wajib hendaklah bersama 
suami, mahram atau sekumpulan wanita yang dipercayai." 
Catatan
• WAJIB ditemani oleh mahram atau suaminya 
• Menurut pendapat yang DHAIF dalam Mazhab 
Syafie, HARUS pergi tanpa mereka dengan syarat: 
1. Tiada fitnah dan keselamatan dirinya terjamin 
2. Ditemani oleh perempuan yang Thiqah 
3. Bukan mengada‐adakan NAZAR 
Dalil pendapat ini:

Nabi saw bersabda kepada Udai bin Hatim:
"Sekiranya engkau panjang umur, nescaya engkau akan lihat seorang wanita akan
Kaabah tanpa sebarang
bermusafir dari Hirah ke Makkah untuk melakukan tawaf di ka'bah
perasaan takut melainkan kepada Allah." (Hr Bukhari- sahih)

165
Catatan

166
Catatan

Minggu
Kedua Belas
IBADAT UMRAH DAN

NIAT BERSYARAT
Ibadat Umrah Dan Niat Bersyarat MINGGU KEDUA BELAS
168
PENGERTIAN UMRAH
Umrah Mengunjungi Baitullah A-haram Pada Bila-bila Masa Untuk

Mengerjakan Ibadat Tertentu Menurut Syarat-syaratnya
DALIL UMRAH
‫ ﻭﻗ""ﺎﻝ ﺍﺑ""ﻦ‬.‫ ﻟ""ﻴﺲ ﺃﺣ""ﺪ ﺇﻻ ﻭﻋ""ﻠﻴﻪ ﺣ""ﺠﺔ ﻭﻋ""ﻤﺮﺓ‬:‫ﻭﻗ""ﺎﻝ ﺍﺑ""ﻦ ﻋ""ﻤﺮ ﺭﺿ""ﻲ ﺍﷲ ﻋ""ﻨﻬﻤﺎ‬
‫ {ﻭﺃﲤ ""ﻮﺍ ﺍﳊ ""ﺞ ﻭﺍﻟ ""ﻌﻤﺮﺓ‬:‫ ﺇﻧ ""ﻬﺎ ﻟ ""ﻘﺮﻳ ""ﻨﺘﻬﺎ ﻓ ""ﻲ ﻛ ""ﺘﺎﺏ ﺍﷲ‬:‫ﻋ ""ﺒﺎﺱ ﺭﺿ ""ﻲ ﺍﷲ ﻋ ""ﻨﻬﻤﺎ‬
‫ [ﺵ (ﻟ""ﻘﺮﻳ""ﻨﺘﻬﺎ) ﺃﻱ ﺇﻥ ﺍﻟ""ﻌﻤﺮﺓ ﺫﻛ""ﺮﺕ ﻣ""ﻘﺮﻭﻧ""ﺔ ﺑ""ﺎﳊ""ﺞ ﻓ""ﻲ‬./196 :‫ﺍﻟ""ﺒﻘﺮﺓ‬/ .}‫ﷲ‬
‫ ﻓ ""ﺪﻝ ﻋ ""ﻠﻰ ﺃﻥ ﺍﻟ ""ﻌﻤﺮﺓ ﻭﺍﺟ ""ﺒﺔ‬،‫ ﻭﺍﻷﻣ ""ﺮ ﻟ ""ﻠﻮﺟ ""ﻮﺏ‬،‫ ﻣ ""ﻊ ﺍﻷﻣ ""ﺮ ﺑ ""ﺈﲤ ""ﺎﻣ ""ﻬﻤﺎ‬،‫ﺍﻟ ""ﻘﺮﺁﻥ‬
.‫‏ ﻟﻺﻣﺎﻡ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﺃﺑﻮﺍﺏ ﺍﻟﻌﻤﺮﺓ‬.]‫ﻛﺎﳊﺠﺔ‬
Dari Ibnu Umar R.A. Tidak ada seorang pun melainkan wajib baginya
sekali haji dan sekali umrah kerana disebut kedua-duanya serentak
dalam ayat:196 al-Baqarah sebagai perintah. Perintah bererti wajib
maka umrah wajib seperti haji. - Imam Bukhari, bab umrah
Catatan
Niat Ihram NIAT IHRAM UMRAH

1 1
Umrah DI MIQAT*
2
Tawaf Umrah
MENINGGALKAN
2 PERKARA
3 Sa’ie Umrah LARANGAN SEMASA
DALAM IHRAM
Bercukur/
4
Bergunting
5 Tertib Pada *Setelah  Berniat  Ihram  (Di  Miqat  Atau 

Semua Rukun Sebelumnya)  Wajib  Meninggalkan  Larangan 
Dalam Ihram 

169
Niat Ihram Niat Ihram Umrah

1 1
Umrah Di Miqat*
2
2
Tawaf Umrah 3
Meninggalkan
4
Perkara
3 Sa’ie Umrah Larangan Semasa
Dalam Ihram
5
Bercukur/
4
Bergunting
5 Tertib Pada
Semua Rukun
Catatan

Berwarna Putih

Jemaah Haji Lelaki)

170

CONTOH SELIPAR YANG

DIBERNARKAN
Catatan
CONTOH
SELIPAR YANG
DIBENARKAN

171
Catatan

ANAK JARI

172
SUNAT IHRAM
 Mengerat Kuku
 Mengambil Wuduk


Catatan

173
MIQAT MAKANI (TEMPAT) BAGI PENDUDUK LUAR MAKKAH
1. YALAMLAM - YANG DATANG DARI ARAH YAMAN

2. BIR ALI - YANG DATANG DARI ARAH MADINAH
3. AL- JUHFAH - YANG DATANG DARI ARAH SYAM
4. QARN AL MANAZIL - BAGI YANG DATANG DARI ARAH ASIA
5. ZATU ‘IRQIN - YANG DATANG DARI ARAH IRAQ
MIQAT MAKANI (TEMPAT) BAGI JEMAAH ATAU PENDUDUK YANG

BERADA DALAM MAKKAH IAITU KELUAR KE TANAH HALAL
SEPERTI:
1. JI’RANAH
2. TAN’IM
3. HUDAIBIYYAH
4. SHUMAISYIY
Catatan

BIR ALI ZATUN
IRAQI
QARNUL
JI’RANAH MANAZIL
TAN’IM (22KM)
(29KM)
(SHUMAISHI)
ARAFAH
(22KM)
ADHAAT LIBN
(16KM)
YALAMLAM

174
MEMAKAI PAKAIAN MENEBANG/

BERSARUNG ATAU MEMOTONG/
BERJAHIT DAN MENCABUT POKOK-
BERCANTUM (LELAKI) POKOK DI TANAH
6 HARAM
MENUTUP KEPALA
ATAU SEBAHAGIAN
DARIPADANYA MEMBURU BINATANG
BURUAN
MENUTUP MUKA
(WANITA) BERKAHWIN/
11
7 MENGAHWINKAN/
MEMAKAI SARUNG MENERIMA WAKIL
TANGAN (LELAKI & KAHWIN
WANITA)
MELAKUKAN
MEMAKAI BAU-BAUAN 8 PENDAHULUAN
SAMA ADA DI BADAN, PERSETUBUHAN
PAKAIAN, MAKANAN
MINUMAN ATAU MELAKUKAN
MENGHIDUNYA KE PERSETUBUHAN
DALAM HIDUNG
Catatan

175
TAWAF
PENGERTIAN MENGELILINGI KAABAH DENGAN SYARAT–SYARATNYA
SYARAT-SYARAT SAH SUNAT – SUNAT TAWAF

TAWAF JENIS – JENIS
TAWAF
Suci Daripada Hadas Berjalan Kaki
Suci Badan/Pakaian/Tempat
Beridtiba’ Bagi Tawaf Diiringi
Tawaf Daripada Najis Tawaf Rukun (Haji Dengan Sa’ie (Lelaki)
Menutup Aurat
Atau Umrah)
Melakukan Ramal Bagi Tawaf Yang
Bermula Pada Sudut Hajarul Diiringi Dengan Sa’ie (Lelaki) 3
Aswad Dan Berniat Tawaf Jika Tawaf Qudum Pusingan Pertama
Tawaf Wada’/Sunat/Nazar
Istilam Hajarul Aswad Dan
Menjadikan Baitullah Di Sebelah Mengucupnya/Istilam Rukun
Tawaf Tahiyat Yamani Dan Tidak Mengucupnya
Kiri Dan Berjalan Ke Hadapan
Al-bait
Membaca Zikir Dan Doa
Mengelilingi Kaabah Tujuh (7)
Kali Dengan Yakin Tawaf Sunat Berturut-turut Tujuh (7) Kali
Pusingan
Berjalan Bertujuan Tawaf
Tawaf Nazar Tawaf Dengan Khusyuk Dan
Dilakukan Dalam Masjidil Haram
Tawadhuk
Dan Di Luar Dari Hijr Ismail/
Syazarwan Tawaf Wada’ Solat Sunat Tawaf
Catatan

Berwarna Putih

Jemaah Haji Lelaki)

176

Namun Ada Rukhsah : Bermaksud Keringanan Yang Allah Berikan

Azimah : Bermaksud Suatu Kemestian Melaksanakan Perintah Allah


Kesesakkan Di Tempat Tawaf Dan Selainya
Catatan:Keputusan Muzakarah Haji Peringkat Kebangsaan Kali Ke- 21 Dan 22
Catatan
PENDAPAT INI DIGUNA PAKAI KETIKA :
1- BERMULA DARI KELUAR BANGUNAN PENGINAPAN

SETERUSNYA HINGGA KETIKA DI DALAM
MASJIDIL HARAM DAN MASJID NABAWI
2- KETIKA BERADA DALAM KEADAAN MASYAQQAH

SEPERTI MENAIKI PESAWAT ATAU BAS SEPANJANG
TEMPOH MENGERJAKAN HAJI/UMRAH SAHAJA
---------
SAH DIGUNA PAKAI UNTUK TAWAF DAN SEBAGAINYA
SELAGI WUDUK TIDAK TERBATAL MENGIKUT MAZHAB
SYAFI’E. CONTOHNYA, SEPERTI KELUAR ANGIN
DARIPADA QUBUL ATAU DUBUR

177
PERHATIAN : JEMAAH HAJI HENDAKLAH

BERHATI-HATI DENGAN NAJIS YANG
TERDAPAT :
1. Selipar yang dibawa bersama semasa tawaf.

2. Anak kecil berlampin.
3. Pakaian yang bernajis.
4. Tahi burung yang jatuh semasa tawaf.
Catatan

178
Catatan
Rukun 
Yamani 
Hijir 
 Ismail 
Hajar 
Aswad 
Ke Safa 

179
TIANG LAMPU HIJAU (KAWASAN
PERMULAAN DAN BERAKHIRNYA
TAWAF) – BERSETENTANGAN
DENGAN HAJARUL ASWAD
Catatan
HAJARUL ASWAD

180
Catatan

181
GARISAN SAF
SOLAT
Catatan
TEMPAT PERMULAAN DAN

BERAKHIR TAWAF DI
TINGKAT ATAS
LALUAN KHAS TAWAF DI TINGKAT

ATAS – DIGALAKKAN WARIS YANG
MENYURUNG ATAU WARIS IKUT
SAMA JIKA DISURUNG OLEH
ORANG LAIN

182
A. BATAL TAWAF
1. TERBUKA AURAT DENGAN SENGAJA

2. Menyentuh Kaabah/Kelambunya Termasuk Syazarwan
3. Terpesong Niat Seperti Sibuk Mencari Kawan

(Sehingga Terlupa Yang Dia Sedang Tawaf)
4. Menyentuh Atau Memasuki Hijr Ismail
5. Tidak Yakin Tujuh (7) Pusingan Tanpa Menambah

Satu Pusingan Untuk Menyakinkan (Sila Tambah Satu
Pusingan Jika Ragu-ragu Sama Ada Telah Cukup Tujuh Atau Tidak)
Catatan
B. MAKRUH TAWAF TETAPI TIDAK BATAL
1. Makan/Minum Semasa Tawaf
2. Bercakap-cakap (Percakapan Yang Kurang Sopan)

Semasa Tawaf
3. Baca Doa Dengan Nyaring
4. Bercakap Menggunakan Telefon Bimbit
5. Melakukan Ramal Dalam Semua Pusingan
6. Menahan Kentut, Buang Air Kecil Dan Air Besar

183
KAEDAH SAMBUNG JIKA BATAL TAWAF
1. Boleh Disambung (Pusingan Yang Terbatal Sahaja)

Ditempat Pusingan Tawaf Yang Terbatal
2. Yang Afdhal Dibuat Semula Pusingan Yang Terbatal
Sahaja Dan Bermula Di Rukun Hajarul Aswad
TAWAF/SA’IE DENGAN CARA MENYORONG KERUSI RODA
1. Jemaah Yang Disorong Dan Yang Menyorong Dikira

Mendapat Pusingan Tawaf/Sa’ie
2. Hukum Ini Berbeza Dengan Tawaf Dan Sa’ie Secara

Mendukung/Mengendong Hanya Dikira Seorang
Sahaja Yang Terhasil
Catatan
SA’IE
Berjalan Ulang- Alik

Antara
Bukit Safa Dan Bukit Marwah
Menurut
Syarat-syaratnya

184
SAFA
MARWAH
Catatan
PETUNJUK
(LALUAN KE
TEMPAT SA’IE
BUKIT SAFA)

185
BUKIT SAFA
Catatan
BATU BUKIT SAFA

TINGGALAN BATU
DI BUKIT SAFA

186
KAKI BUKIT SAFA

LALUAN KERUSI
RODA
Catatan
LAMPU HIJAU
(BERLARI ANAK- SUNAT BAGI JEMAAH HAJI LELAKI )
LAMPU HIJAU TERDAPAT DI LALUAN ANTARA BUKIT SAFA KE BUKIT MARWAH DAN
BUKIT MARWAH – KE BUKIT SAFA  
Lampu hijau di tempat saei 
Lampu hijau di tempat 
saei bawah tanah 
(lowerground) 

187
KAKI BUKIT SAFA

KE LALUAN SA’IE DARI BUKIT SAFA KE BUKIT MARWAH
Catatan
BUKIT MARWAH
(TEMPAT BERAKHIR SA’IE)   
TINGGALAN BATU
DI BUKIT MARWAH

188
Perhatian:
Jemaah perlu berhati-hati memandangkan sempadan akhir di tempat
sa’ie di bawah tanah (lowerground)benar-benar hampir dengan dinding
kaca Bukit Marwah
Catatan
KAKI BUKIT MARWAH MENUJU

KE BUKIT SAFA

189
SYARAT SAH SA’IE
1. Dilakukan Selepas Tawaf Sama Ada Tawaf Haji/Tawaf Qudum

(Ifrad/Qiran)/Umrah
2. Bermula Di Bukit Safa Dan Berakhir Di Bukit Marwah
3. Cukup Tujuh (7) Kali Dengan Yakin, Dikira Satu Kali Daripada Bukit Safa
Ke Bukit Marwah Dan Satu Kali Daripada Bukit Marwah Ke Bukit Safa
4. Hendaklah Sampai Ke Penghujung Tempat Sa’ie Di Kaki

Bukit Safa Dan Di Kaki Bukit Marwah (Ada Papan Tanda)
5. Hendaklah Sa’ie Di Batnulwadi (Tempat Yang Termaklum)
6. Mengekalkan Niat Sa’ie

190
MARWAH
420 METER
BABUS SALAM
MAQAM IBRAHIM
HIJIR TANDA HIJAU
ISMAIL
TANDA HIJAU
KAABAH
PINTU MASUK KE MAS’A SAFA

191
SAFA
MARWAH
Catatan
Kiraan Sa’ei 
Dari kaki Bukit Safa ke Bukit 
Marwah di Kira 1 dan dari 
Bukit Marwah ke Bukit Safa 
di kira 2  

192
Perhatian:
1– Kawasan Tempat Laluan Untuk Pengguna Kerusi Roda Membuat
Pusingan Di Kaki Bukit Safa Dan Marwah Telah Dikira Sampai Ke
Kaki Bukit Tersebut (Tidak Semestinya Memanjat Ke Kawasan
Tinggi).
2- Jemaah Yang Berhenti Minum Air Zamzam Ketika Sa’ie

Disyorkan Agar Melangkah Sedikit Kebelakang (undur) Dari Tempat
Berhenti (Minum Air Zamzam) Sebelum Memulakan Sambungan
Sa’ie.
3- Berhati-hati Dengan Kumpulan Yang Mengambil Kesempatan

Mengunting Rambut Jemaah Dan Mengenakan Bayaran Yang
Tinggi.
4- Tidak Ada Niat Iktikaf/Solat Tahayyat Masjid Di Kawasan Sa’ie

Kerana Bukan Kawasan Masjid. Wanita Haid Boleh Berada
Dikawasan Sa’ie (Antara Safa Dan Marwah).
5- Tidak Ada Ibadat Sa’ie Sunat.
6- Jemaah Perlu Peka Dengan Permulaan Dan Pengakhiran Safa

Dan Marwah Jika Saei Di Bawah Tanah (lower ground).

193
SUNAT KETIKA MENGERJAKAN SA’IE
1. Dalam Keadaan Berwuduk
2. Menuju Ke Tempat Sa’ie Melalui Pintu Safa (Bab Al-safa)
3. Menaiki Bukit Safa Dan Bukit Marwah Bagi Lelaki Sahaja
4. Mengadap Ke Arah Kaabah/Kiblat Sambil Bertakbir
5. Muwalat (Berturut-turut)
6. Melakukan Ramal (Berlari-lari Anak Apabila Sampai Di
Kawasan Yang Bertanda Lampu Hijau Bagi Lelaki Sahaja)
7. Beridtiba’ Pada Semua Pusingan (Lelaki)
8. Berdoa
9. Berjalan Kaki

194
PENGERTIAN BERCUKUR ATAU BERGUNTING
Menanggalkan/Menghilangkan Sekurang – Kurangnya 3

Helai Rambut Di Kepala Dengan Menurut Syarat-syarat
Sahnya :
1– Masuk Waktu
2- Rambut Di Kepala
3- Tidak Kurang Daripada 3 Helai Rambut
Yang Afdhalnya Bercukur Bagi Lelaki Dan Bagi Wanita Memadai

Hanya Bergunting Rambut Sekadar Seruas Jari
WAKTU BERCUKUR ATAU BERGUNTING (UMRAH)
Catatan
PerhaTan: 
1–  Boleh  Mencukur  Atau  MenggunTng  Sama  Ada  Rambut  Sendiri  Atau 
Rambut Orang Lain Apabila Telah Masuk Waktunya. 
2‐ Afdhal Mencukur Atau MenggunTng Rambut Sendiri Terlebih Dahulu 
Sebelum Melakukannya Untuk Orang Lain.  
3‐ KeTka BergunTng Jemaah Haji Wanita Hendaklah Menjaga Auratnya. 
4‐ Hujung Rambut Juga Dikira Sah Untuk DigunTng.   
5‐ Jemaah Haji Juga Boleh BergunTng Ditempat Penginapan.  
6‐ Bagi Jemaah Haji Lelaki Yang Botak Licin Sunat Dilalukan Mata Pisau 
Di Atas Kepala. 

195
PerhaTan: 
1– Kawasan Tempat Laluan Untuk Pengguna Kerusi Roda Membuat Pusingan Di 
Kaki Bukit Safa Dan Bukit Marwah Telah Dikira Sampai Ke Kaki Bukit Tersebut 
(Tidak SemesTnya Memanjat Ke Kawasan Tinggi). 
2‐    Jemaah  Yang  BerhenT  Minum  Air  Zamzam  KeTka  Sa’ie  Disyorkan  Agar 
Melangkah  Sedikit  Kebelakang  Dari  Tempat  BerhenT  (Minum  Air  Zamzam) 
Sebelum Memulakan Sambungan Sa’ie.   
3‐    BerhaT‐haT  Dengan  Kumpulan  Yang  Mengambil  Kesempatan  MengunTng 

Rambut Jemaah Dan  Mengenakan Bayaran Yang Mahal. 
4‐ Tidak Ada Niat IkTkaf/Solat Tahayyat Masjid Di Kawasan Sa’ie Kerana Bukan 
Kawasan Masjid. Wanita Haid Boleh Berada Dikawasan Sa’ie (Antara Safa Dan 
Marwah). 
5‐ Tidak Ada Ibadat Sa’ie Sunat.      

196
TERTIB DIKIRA SAH APABILA

RUKUN UMRAH DILAKSANAKAN
MENGIKUT SUSUNAN YANG
TELAH DITETAPKAN
(PERKARA YANG DAHULU DI
DAHULUKAN, PERKARA YANG
KEMUDIAN DI KEMUDIANKAN)
Catatan
MANDI SUNAT IHRAM

DI MANA-MANA
MEMAKAI PAKAIAN IHRAM
SEBELUM BERNIAT
SEMBAHYANG SUNAT IHRAM
DI MIQAT NIAT UMRAH
NIAT UMRAH DI MIQAT

SELEPAS NIAT
SEHINGGA MENINGGALKAN LARANGAN
BERGUNTING DALAM MASA BERIHRAM
SELEPAS NIAT
TALBIAH
SEHINGGA
MULA TAWAF
TAWAF
DI MAS’A SA’IE
DI MARWAH/ BERCUKUR ATAU BERGUNTING

DI MANA-MANA
TERTIB LAKSANAKAN SEMUA
RUKUN

197
PERGERAKAN MENGERJAKAN UMRAH BAGI JEMAAH HAJI YANG 
TELAH BERADA TANAH SUCI 
Catatan
NIAT BERSYARAT
Niat Ihram umrah bersyarat ialah niat umrah

yang dikaitan dengan sesuatu, jika terhasil sesuatu itu
maka terlepas dari larangan ihram
Contoh Niat Bersyarat:

“Sahaja aku mengerjakan umrah dan aku berihram
dengannya kerana Allah SWT
sekiranya aku terhalangan oleh sesuatu, ketika itu aku jadi halal”
Nota: Tidak hanya terikat niat bersyarat bagi kes haid sahaja.
bagi kes penyakit dan sebarang halangan juga boleh diniatkan
dengan cara bersyarat

198
Dari Aisyah r.a: Diba’ah bin Zuber masuk ke

tempat Rasulullah SAW dan berkata Ya
Rasulullah saya ingin melaksanakan haji akan
tetapi saya sakit, maka Rasulullah SAW
bersabda laksanakanlah haji dan bersyarat
(menambah syarat dalam niat ihram) tempat
tahallulku di mana aku terhalang
(HR Muslim)
Catatan
1.  Dalam keadaan Tdak berhaid dia berniat ihram umrah dengen 
menyertakan syarat : “sekiranya aku kedatangan haid dan haidku 
berterusan sehingga tarikh pulang maka jadi halallah aku” 
2. Dalam keadaan berhaid dia berniat ihram umrah dengan menyertakan 
syarat; “sekiranya haid aku berterusan sehingga tarikh pulang maka jadi 
halallah aku”
Dalam keadaan Tdak berhaid dia berniat ihram umrah kemudian keTka 
kedatangan haid dia berkata : “ jika haid aku berterusan sehingga tarikh 
pulang maka jadi halallah aku” 

199
PERINGATAN :    
LAFAZ NIAT BERSYARAT BERIKUT JUGA BOLEH  
DIGUNAKAN DALAM KEADAAN TIDAK BERHAID  
JEMAAH BERNIAT IHRAM BERSYARAT 
DENGAN MENYERTAKAN SYARAT SEPERTI  
BERIKUT:   
“SEKIRANYA AKU KEDATANGAN HAID  
SEBELUM SELESAI TAWAF  
MAKA AKU JADI HALAL”     
Catatan
1. Ketika mengerjakan umrah yang hampir

dengan waktu wuquf
2. Ketika mengerjakan umrah sunat
selepas mengerjakan haji
3. Ketika mengerjakan umrah diluar
musim haji

200
PERHATIAN 
TIDAK DIBENARKAN BERNIAT IHRAM HAJI  
BERSYARAT KERANA DIBIMBANGI TIDAK  
MENDAPAT HAJI PADA TAHUN TERSEBUT.  
INI KERANA HAJI TERIKAT DENGAN  
WAKTU TERTENTU    
Catatan

Minggu
Ketiga Belas
TAHARAH DAN SOLAT

Taharah Dan Solat MINGGU KETIGA BELAS
202
‫ﻣﻨﻈﺮ ﻋﺎﻡ ﳌﻜﺔ ﺍﳌﻜﺮﻣﺔ ﻭﺍﳌﺴﺠﺪ‬

‫ﺍﳊﺮﺍﻡ‬
Catatan
PENGERTIAN WUDUK
WUDUK BERMAKSUD MEMBASUH ANGGOTA TERTENTU
DENGAN AIR DAN DILAKSANAKAN MENGIKUT CARA
TERTENTU DENGAN NIAT BERWUDUK.
( SURAH AL MAIDAH : 6)
Wahai orang‐orang Yang beriman, apabila kamu hendak mengerjakan sembahyang 
(padahal kamu berhadas kecil), maka (berwuduklah) Iaitu basuhlah muka kamu, dan 
kedua belah tangan kamu melipu> siku, dan sapulah sebahagian dari kepala kamu, 
dan basuhlah kedua belah kaki kamu melipu> buku lali;  

203
RUKUN WUDUK
1. NIAT (KETIKA MULA

MEMBASUH MUKA)
2. MEMBASUH MUKA MENGIKUT
HADNYA
3. MEMBASUH DUA(2) TANGAN
HINGGA KE SIKU
4. MENYAPU KEPALA DENGAN AIR,
SEKURANG-KURANGNYA TIGA
(3) HELAI RAMBUT PADA HAD
KEPALA
5. MEMBASUH DUA (2) KAKI
HINGGA KE DUA BUKU LALI
6. TERTIB
Catatan
LOKASI
- DALAM MASJIDIL HARAM/NABAWI
- DALAM PERJALANAN/KENDERAAN
- DI ARAFAH – MUZDALIFAH - MINA
KAEDAH BERWUDUK
# GUNA PENYEMBUR AIR/BOTOL AIR (DENGAN
SYARAT AIR MENGALIR (SEKURANG-KURANGNYA
TIGA (3) TITIS )

204
AMALAN SUNAT WUDUK

1. BERSUGI
2. MENGADAP KIBLAT
3. MEMBACA BASMALAH
4. MENCUCI DUA (2) TAPAK TANGAN HINGGA KE PERGELANGAN TANGAN
5. BERKUMUR-KUMUR.
6. MENYEDUT AIR KE DALAM HIDUNG.
7. MENYAPU AIR KE SELURUH KEPALA.
8. MENYAPU AIR KE SELURUH TELINGA LUAR DAN DALAM.
9. MENYELATI JANGGUT YANG TEBAL.
10. MENYELATI JARI TANGAN DAN KAKI.
11. MENDAHULUI ANGGOTA KANAN DARI ANGGOTA KIRI.
12. MEMBASUH DAN MENYAPU SEBANYAKTIGA (3) KALI.
13. MUWALAT ( BERTURUTAN ).
14. MEMBACA DOA SELEPAS BERWUDUK.
Catatan
1. KELUAR SESUATU SAMA ADA BENDA KERAS, CECAIR, ATAU

ANGIN DAN SEBAGAINYA DARIPADA DUA JALAN QUBUL ATAU
DUBUR.
2. HILANG INGATAN DENGAN SEBAB GILA, PENGSAN, MABUK,
PITAM ATAU TIDUR YANG TIDAK TETAP KEDUDUKAN
PUNGGUNGNYA.
3. BERSENTUH KULIT ANTARA LELAKI DAN PEREMPUAN YANG
BUKAN MAHRAMNYA DENGAN TIDAK BERLAPIK.
4. MENYENTUH KEMALUAN (QUBUL DAN DUBUR) DENGAN TAPAK
TANGAN ATAU PERUT ANAK JARI. SAMA ADA KEMALUAN
SENDIRI ATAU ORANG LAIN.
5. MURTAD (KELUAR DARI ISLAM)

205
WUDUK SEMASA DI TANAH SUCI

HUKUM ASAL : BERSENTUHAN LELAKI DENGAN PEREMPUAN
YANG HALAL NIKAH TANPA LAPIK BATAL WUDUK
NAMUN ADA RUKHSAH : KERINGANAN YANG ALLAH BERIKAN

KEPADA UMAT ISLAM DLM MELAKSANAKAN PERINTAH ALLAH DI
SAAT-SAAT DARURAH, MASYAQQAH ATAU HAAJAH
AZIMAH : SUATU KEMESTIAN MELAKSANAKAN PERINTAH ALLAH

DALAM APA JUA KEADAAN SEKALIPUN. CONTOH : WAJIB
BERWUDUK SEMASA TAWAF DAN SOLAT
OLEH ITU BOLEH BERALIH DARI PENDAPAT SYAFI’IE

MASYHUR KEPADA PENDAPAT SYAFI’IE YANG MARJUH
IAITU TIDAK BATAL WUDUK JIKA BERLAKU
PERSENTUHAN LELAKI DAN PEREMPUAN TANPA
SYAHWAT DALAM MASYAQQAH DAN HARAJ SEPERTI
KESESAKKAN DI TEMPAT TAWAF
KEPUTUSAN MUZAKARAH HAJI PERINGKAT KEBANGSAAN KALI KE- 21 DAN 22
Catatan
- PENDAPAT INI DIGUNA PAKAI KETIKA :
1- BERMULA DARI KELUAR BANGUNAN PENGINAPAN

SETERUSNYA HINGGA KETIKA DI DALAM MASJIDIL
HARAM ATAU MASJID NABAWI
2- KETIKA BERADA DALAM KEADAAN MASYAQQAH

SEPERTI MENAIKI PESAWAT ATAU BAS SEPANJANG
TEMPOH MENGERJAKAN HAJI/UMRAH SAHAJA
---------
SAH DIGUNA PAKAI UNTUK TAWAF DAN SEBAGAINYA
SELAGI WUDUK TIDAK TERBATAL MENGIKUT MAZHAB
SYAFI’IE.
CONTOHNYA, SEPERTI KELUAR ANGIN DARIPADA
QUBUL ATAU DUBUR

206
Catatan
TAYAMMUM
ERTI TAYAMMUM
TAYAMMUM IALAH MENYAPU DEBU TANAH YANG BERSIH KE
MUKA DAN KEDUA-DUA TANGAN SAMPAI KE SIKU,
MENGGUNAKAN DEBU YANG SUCI DENGAN BEBERAPA SYARAT
SEBAGAI GANTI KEPADA WUDUK ATAU MANDI WAJIB
KEUZURAN YANG MENGIZINKAN TAYAMMUM
1. KETIADAAN AIR.
2. ADA AIR TETAPI TIDAK DAPAT DIGUNAKAN KERANA SUKAR
MENGAMBILNYA ATAU UNTUK KEGUNAAN MAKAN DAN
MINUM ATAU HARGANYA MAHAL.
3. SAKIT YANG MUDARAT JIKA DIGUNAKAN AIR.
SYARAT – SYARAT TAYAMMUM
1. SUDAH MASUK WAKTU SOLAT FARDU
2. TIDAK MENDAPAT AIR SETELAH BERUSAHA MENCARI
3. DENGAN DEBU YANG SUCI
4. TIDAK BOLEH MENGGUNAKAN AIR DISEBABKAN SAKIT
5. SUCI DARI NAJIS

207
RUKUN DAN CARA TAYAMMUM

RUKUN TAYAMMUM
1. Niat,  dengan  lafaz  “sahaja  aku  bertayammum  untuk 
membolehkanku mengerjakan solat kerana Allah Ta’ala”. 
2. Mengusap  muka  dan  dua  telapak  tangan  sampai  ke  siku  sekali 
dengan debu tanah yang suci. 
3. Meratakan  debu  keseluruh  anggota  tayammum,  iaitu  muka    dan 
kedua‐dua tangan.  
4. Ter<b melakukannya. 
CARA TAYAMMUM
1. Letakkan dua belah tangan di atas debu dan nipiskannya. 
2. Sapu ke muka dengan debu tersebu.t 
3. Sapu kedua‐dua belah tangan sampai ke siku dengan debu 
4. Ter<b 
Makluman :  
• Anggota tayammum adalah muka dan dua tangan (hingga ke siku) sahaja.  
• Kaki <dak termasuk sebagai anggota tayammum   
Catatan
PERHATIAN
1. Cara bertayammum untuk hadas kecil dan 
hadas besar adalah sama. 
2. Satu tayammum hanya untuk satu perkara 
wajib dan beberapa sunat. 
3. Solat dengan tayammum kerana ke<adaan 
air <dak perlu diulangi setelah diperolehi 
air walaupun waktu solat itu masih ada. 

208
Catatan
1. MAKSUDNYA : MENYAPU AIR DI ATAS BALUTAN

ATA U S I M E N ATA U S E U M PA M A N YA , B A G I
ANGGOTA WUDUK KETIKA WUDUK.
2. Q IAS KEPADA HUKUM MENYAPU ATAS KHUF
( S A R U N G K A K I YA N G D I G U N A K A N O L E H
SESETENGAH TEMPAT YANG MEMPUNYAI MUSIM
SEJUK) DAN SERBAN.
3. HAL YANG SAMA BERLAKU PADA TEMPAT PATAH
YANG DI SIMENKAN, BALUTAN KEPALA ATAU
TEMPAT DARAH KELUAR, BALUTAN KUDIS,
BALUTAN LUKA AKIBAT PEMBEDAHAN DAN
SEBAGAINYA. (FIQH ISLAMI 1/346).

209
1. PERLU MEMBASUH ANGGOTA WUDUKNYA

YA N G S I H AT D A N M E N YA P U PA D A
JABIRAHNYA.
2. DIGALAKKAN UNTUK I’ADAH (ULANG)
SOLAT YANG DILAKUKANNYA DENGAN
WUDUK SOHIBUL JABIRAH.
CATATAN:
* MUZAKARAH HAJI KE-20 (MELAKA)
Catatan
PANDANGAN MAZHAB - KES BATAL WUDUK
PANDANGAN MAZHAB SYAFIE (PANDANGAN

M A R J U H ) D A L A M K E S B ATA L W U D U K :
PENDAPAT PILIHAN BERDASARKAN MASLAHAT
JEMAAH HAJI
T I D A K B ATA L W U D U K J I K A B E R L A K U
PERSENTUHAN (KULIT) ANTARA LELAKI DAN
WANITA KETIKA TAWAF DAN DALAM KEADAAN
M A S YA Q Q A H ( K E PAYA H A N / K E S U S A H A N )
DENGAN SYARAT TANPA SYAHWAT.
* KEPUTUSAN: MUZAKARAH HAJI PERINGKAT KEBANGSAAN KALI
KE-21 PADA 5-7 JUN 2005 BERTEMPAT DI SHAH ALAM.

210
Catatan
MAKSUD SOLAT
SATU IBADAT YANG MENGHUBUNGKAN HAMBA
DENGAN TUHANNYA, MENGANDUNGI BEBERAPA
PERKATAAN DAN PERBUATAN YANG DIMULAI
DENGAN TAKBIR DAN DISUDAHI DENGAN SALAM
Sabda Nabi S.A.W
“ Amalan yang pertama yang dihisab (Allah) atas

seseorang hamba pada hari kiamat nanti ialah solat.
Jika solat sesorang baik, baiklah pula seluruh
amalannya dan begitu sebaliknya”.
(HR At-Tabrani)

211
KESEMPURNAAN DAN PERKARA

UTAMA DALAM SOLAT
• SYARAT-SYARAT SAH SOLAT
• RUKUN-RUKUN SOLAT
• SUNAT AB’AD DAN SUNAT HAI’AT
• PERKARA MAKRUH DALAM SOLAT
• PERKARA MEMBATALKAN SOLAT
• WAKTU–WAKTU YANG HARAM SOLAT SUNAT YANG

TIADA BERSEBAB
Catatan
SYARAT – SYARAT SAH SOLAT

1. ISLAM
2. BERAKAL
3. SUCI DARIPADA HADAS KECIL DAN BESAR
4. SUCI DARIPADA NAJIS PADA BADAN, PAKAIAN DAN TEMPAT
5. YAKIN MASUK WAKTU
6. MENGADAP kiblat
7. MENUTUP AURAT
8. MENGETAHUI FARDU DAN SUNAT
9. TIDAK MELAKUKAN PERKARA-PERKARA YANG

MEMBATALKAN SOLAT

212
RUKUN SOLAT 13 PERKARA

1. NIAT.
2. TAKBIRATULIHRAM.
3. BERDIRI BAGI YANG MAMPU.
4. MEMBACA SURAH AL-FATIHAH.
5. RUKU’ DENGAN TAMA’NINAH (TAMA’NINAH IALAH TENANG
DAN TERTIB, TIDAK TERBURU-BURU).
6. ‘IKTIDAL DENGAN TAMA’NINAH.
7. SUJUD DUA (2) KALI, DENGAN TAMA’NINAH.
8. DUDUK ANTARA DUA SUJUD, DENGAN TAMA’NINAH
9. MEMBACA TASYAHHUD AKHIR.
10. DUDUK TASYAHHUD AKHIR.
11. SELAWAT ATAS NABI S.A.W DALAM TASYAHHUD AKHIR
12. MEMBACA SALAM.
13. TERTIB.
Catatan
SUNAT AB’AD DAN SUNAT HAIAT
SUNAT AB’AD
Sunat ab’ad ialah amalan–amalan sunat yang dikuatkan
dalam solat, jika tertinggal maka disunatkan
menggantinya dengan sujud sahwi. Amalan sunat ab’ad
ialah : -
1. membaca tahiyyat awal

2. Membaca selawat semasa tahiyyat awal
3. Membaca selawat untuk keluarga Nabi
Muhammad S.A.W ketika membaca tahiyyat akhir
4. Membaca doa Qunut pada Solat Subuh dan Solat
Witir pada malam 16 hingga akhir bulan Ramadhan.

213
SUNAT HAIAT
   
1. Mengangkat  kedua‐dua  belah  tangan  sehingga  ibu  jari 
bersetentangan  dengan  dua  telinga  ke<ka  takbiratul  ihram, 
hendak  ruku',  ik#dal  dan  ke<ka  bangun  berdiri  sesudah 
membaca tahiyyat awal. 
2. Meletakkan  kedua‐dua  belah  tangan  di  bawah  dada  ke<ka 
berdiri. 
3. Membaca doa I+itah. 
4. Membaca Ta’awuz sebelum membaca Al‐Fa<hah 
5. Membaca “Amin” sesudah membaca Al‐Fa<hah 
6. Membaca surah atau ayat–ayat al–quran pada rakaat pertama 
dan kedua selepas Al–Fa<hah. 
7. Menguatkan  bacaan  pada  rakaat  pertama  dan  kedua  pada 
solat Maghrib, Isyak dan Subuh, kecuali makmum. 
8. Membaca  takbir  pada  <ap–<ap  kali  beralih  dari  satu  rukun 
kepada satu rukun fi’li yang lain. 
Catatan
SUNAT HAIAT
 9.  Memuji Allah S.W.T ke<ka bangkit daripada ruku’ dan ke<ka berdiri.  
10. Meletakkan  kedua‐dua  tapak  tangan  pada  kedua‐dua  lutut  ke<ka 
ruku’. 
11. Membaca tasbih ke<ka ruku’ dan sujud. 
12. Meletakkan tangan kanan di atas peha kanan dan tangan kiri di atas 
peha  kiri  ke<ka  membaca  tahiyyat.  Jari  kiri  diluruskan  dan  jari 
tangan  kanan  di  genggam  kecuali  jari  telunjuk.  Jari  telunjuk 
digerakkan sedikit ke atas ke<ka membaca “illallah”. 
13. Duduk  i+irasy  pada  sekelian  duduk  dalam  solat  iaitu  menduduki 
tapak  kaki  kiri  dan  kanan  ditegakkan,  anak–anak  jarinya  mengadap 
kiblat kecuali duduk tahiyyat akhir. 
14. Duduk tawarru’ iaitu duduk bersimpuh pada tahiyyat akhir kaki kiri 
dibaringkan  di  bawah  kaki  kanan,  punggung  didudukkan  ke  lantai 
dan kaki kanan ditegakkan, anak  jarinya menghadap kiblat. 
15. Memberi salam yang kedua. 
16. Memalingkan muka ke kanan semasa memberi salam yang pertama 
dan ke kiri semasa memberi salam yang kedua. 

214
PERKARA MAKRUH DALAM SOLAT

1. Mengerjakan sembahyang ke<ka makanan yang diingini sedang 
terhidang. 
2. Membaca dengan nyaring (jahar) bacaan yang perlahan. 
3. Berdiri atas sebelah kaki atau merapatkan kedua‐duanya. 
4. Menoleh ke kanan atau ke kiri (kecuali ada sebab tertentu). 
5. Menahan diri daripada buang air besar dan kecil. 
6. Mendongak atau menundukkan kepala dengan berlebihan di 
dalam ruku’. 
7. Merapat kedua‐dua siku kepada kedua‐dua rusuk, dan 
merapatkan perut kedua‐dua peha dalam sujud (lelaki). 
8. Meninggalkan bacaan surah dalam rakaat pertama dan kedua. 
9. Meninggalkan ucapan tasbih in#qalat, iaitu takbir berpindah 
dari satu rukun kepada rukun yang lain seper< takbir ke<ka 
hendak ruku’, bangun daripada tasyahud awal untuk berdiri 
ke<ka hendak sujud dan bangkit dari sujud.  
Catatan
PERKARA MEMBATALKAN SOLAT

1. Berkata–kata dengan sengaja.
2. Bergerak tiga (3) kali berturut–turut.
3. Kedatangan hadas kecil atau besar.
4. Terkena najis.
5. Terbuka aurat.
6. Berubah niat.
7. Berpaling badan (dada) dari arah kiblat.
8. Makan/minum walau sedikit.
9. Ketawa dengan mengeluarkan suara.
10. Menangis hingga mendenggar suara.
11. Memanjangkan rukun yang pendek.
12. Murtad.
13. Mendahului imam/terkemudian daripada imamnya melebihi
tiga (3) pergerakan.

215
WAKTU HARAM SOLAT SUNAT

YANG TIADA BERSEBAB
1. Waktu terbit matahari sehingga naik sekadar segalah.

2. Waktu matahari di tengah langit sehingga gelincir matahari.
3. Waktu matahari hendak tenggelam.
4. Sesudah solat Asar sehingga Maghrib.
5. Sesudah solat Subuh sehingga syuruk.
Tetapi seandainya solat yang didahului oleh sebab mempunyai

tidaklah dilarang. Seperti :
1. Solat qada

2. Solat jenazah
3. Solat tahiyatul masjid
4. Solat sunat wuduk dan sebagainya
Catatan

216
SOLAT JENAZAH
- Hukum: fardu kifayah.

- Wanita juga boleh menunaikan solat jenazah berjemaah
bersama-sama dengan lelaki.
- Biasa ditunaikan selepas selesai solat fardu.
RUKUN SOLAT JENAZAH

1. Niat mendirikan solat jenazah.
2. Berdiri bagi yang berkuasa.
3. Empat kali takbir.
4. Membaca Al-Fatihah.
5. Membaca selawat ke atas Nabi s.A.W (selepas takbir
kedua).
6. Doa’ ke atas mayat (selepas takbir ketiga).
7. Salam.
Catatan
RUKUN SOLAT JENAZAH

LAFAZ NIAT SOLAT JENAZAH :
SAHAJA AKU SEMBAHYANG ATAS MAYAT INI, 4 TAKBIR FARDU

KIFAYAH, KERANA ALLAH TAALA.
1. MEMBACA AL-FATIHAH SELEPAS TAKBIR YANG PERTAMA

2. BERSELAWAT SELEPAS TAKBIR KE-2, SEKURANG-
KURANGNYA:

217
3. BERDOA BAGI MAYAT SELEPAS TAKBIR KE-3

SEKURANG-KURANGNYA:
(JIKA MAYAT LELAKI)
(JIKA MAYAT PEREMPUAN)
(JIKA MAYAT RAMAI)
4. MEMBERI SALAM SELEPAS TAKBIR KE-4:
Catatan
SOLAT JUMAAT ( WANITA )

SABDA RASULULLAH S.A.W
“SOLAT JUMAAT ITU HAK WAJIB DIKERJAKAN OLEH
TIAP-TIAP ORANG ISLAM DENGAN BERJEMAAH, KECUALI
EMPAT (4) JENIS MANUSIA: HAMBA SAHAYA YANG DIMILIKI,
PEREMPUAN, ANAK-ANAK DAN ORANG YANG SAKIT. “
( ABU DAUD & HAKIM )
Kesimpulan
1. Wanita tidak wajib solat Jumaat.

2. Jika mereka solat juga, hendaklah duduk di kawasan
yang ditetapkan.
3. Selesai solat Jumaat, wanita tidak perlu solat zohor.
4. Lebih afdhal solat zohor di kediaman sendiri.

218
SOLAT MENGHORMATI WAKTU

Adalah solat fardu yang didirikan oleh orang yang tidak ada
kemudahan atau kemampuan untuk bersuci atau berhalangan
menggunakan air (faqid tohurayn). Contohnya seperti di
dalam kapal terbang, dalam bas dan sebagainya.
Wajib mengulangi solatnya apabila dia sudah memperolehi

kemudahan atau kemampuan untuk bersuci atau tiada
berhalangan menggunakan air jika waktu solat masih ada.
Qada’ (ganti) jika waktu solat telah luput.
Rujuk – Fiqh ‘ala Mazahib al ‘Arba’ah 1/167 - Bayan Lil Haj Siri 2 -
1430H
Rujuk – KItab al Majmu’ Syarh al- Muhazzab, Dar Ihya’ al Turath, juz 2
hlm. 322-323
Catatan
PERHATIAN  
SOLAT HORMAT WAKTU BAGI

FAQID TOHURAYN KETIKA
MUSAFIR BOLEH DIjamakKAN
SECARA jamak TAKHIR SAHAJA
DAN QASAR

219
MASBUQ DAN MUAFIQ

MUWAFIQ
Muwafiq  ialah  makmum  yang  dapat  membaca  surah  Al–

Fa<hah  ke<ka  berdiri  imam  dengan  bacaan  yang  sederhana 
(pertengahan)  di  sini  maka  wajiblah  atas  makmum  tersebut 
menyempurnakan bacaan surah Al‐Fa<hahnya. 
MASBUQ
Masbuq ialah makmum yang <dak dapat membaca Al–Fa<hah 
ke<ka  semasa  imam  berdiri.  Maka  <dak  wajib  atasnya 
sempurna membaca surah  Al–Fa<hahnya, hanya baca sekadar 
yang  dapat  dan  dikehendaki  ruku'  bersama–sama  dengan 
imam. 
Catatan
KAIFIAT SOLAT DALAM KEADAAN

SAKIT
Lazimnya waris atau sesiapa jua boleh menolong orang sakit

atau uzur untuk mengambil wuduk, setelah itu tentukan
pesakit atau orang yang uzur itu mengadap kiblat mengikut
keadaan dan daya kemampuannya seperti berikut:
1. Duduk iftirasy (seperti duduk antara sujud).

2. Berbaring mengiring mengadap kiblat.
3. Berbaring terlentang (kaki dan kepala mengadap kiblat).
4. Isyarat kepala dan mata.
5. Memadai dikerjakan solat dalam hati.

220
1. Niat i’tikaf bila masuk masjid.

2. Solat sunat tahiyyatul masjid.
3. Perbanyakkan solat sunat.
4. Membaca al-quran.
5. Berzikir.
6. Bersedekah.
7. Menjauhi perbuatan haram, makruh dan lagha (sia –
sia).
6. Jika hendak berdoa – hendaklah mengadap kiblat.
7. Sentiasa dalam keadaan berwuduk.
Catatan
MENGERJAKAN DUA (2) RAKAAT SAHAJA BAGI SOLAT zohor, ASAR

DAN ISYAK. TIDAK BAGI SOLAT MAGHRIB DAN SUBUH
1. Hendaklah perjalanan itu diharuskan oleh syarak.

2. Jauh perjalanan tidak kurang daripada dua (2) marhalah (91
kilometer).
3. Berniat qasar dan takbiratul ihram.
4. Tidak berimam dengan orang yang solat tamam
(sempurna).
5. Hendaklah solat qasar itu terdiri daripada solat yang empat
(4) rakaat sahaja.

221
Menghimpunkan solat zohor dengan Asar, Maghrib dengan

Isyak.
Jamak taqdim Jamak ta’khir
Mengerjakan Mengerjakan
sembahyang Zohor sembahyang Zohor
dan Asar dalam waktu dan Asar dalam waktu
Zohor atau Maghrib Asar atau Maghrib dan
dan Isyak dalam waktu Isyak dalam waktu
Maghrib. Isyak.
Catatan
SYARAT JAMAK TAQDIM
1. Mendahulukan sembahyang Zohor daripada Asar

dan Maghrib daripada Isyak.
2. Berniat jamak dalam sembahyang pertama sebelum
salam (afdhalnya dalam takbiratul ihram)
3. Berturut-turut di antara sembahyang yang
dijamakkan itu.
4. Berkekalan perjalanan hingga takbiratul ihram
sembahyang yang kedua.
5. Berkeyakinan adanya waktu sembahyang yang
pertama berkekalan sehingga didirikan sembahyang
yang kedua.

222
SYARAT JAMAK TA’KHIR
1. Hendaklah berniat jamak dalam waktu yang pertama,

2. B e r k e k a l a n p e r j a l a n a n h i n g g a m e m b e r i s a l a m
sembahyang yang kedua.
Perhatian
1. Jamak ta’khir harus dikerjakan dengan menunaikan solat Asar
diikuti dengan Zohor atau Isyak diikuti dengan Maghrib. Sunat
dahulukan solat Zohor diikuti dengan Asar, begitu juga solat
Maghrib dengan Isyak kecuali waktunya sempit tidak mencukupi
dua solat fardu maka wajiblah didahulukan solat yang empunya
waktu (sahibul wakt)
2. Solat jamak dikerjakan dengan dua azan dan dua iqamah.
3. Jika solat itu dikerjakan dengan berjemaah maka makmum
hendaklah berniat menjadi makmun dan imam berniat menjadi
imam.
Catatan
BEBERAPA PERINGATAN
BERKAITAN SOLAT
1. MENINGGALKAN SOLAT
Hal ini adalah suatu kekufuran berdasarkan al-quran, sunah
dan ijmak ulama’.
Allah berfirman yang bermaksud.

“Apakah yang membuat kalian masuk ke dalam neraka
saqar?. “Mereka menjawab (Kerana) kami dulu tidak
termasuk orang yang mendirikan solat”.
(Al-Muddathir :42,43)
Sabda Rasulullah S.A.W
“Perjanjian antara kami dengan mereka adalah solat,
barang siapa meninggalkannya maka dia kafir”.
(HR Ahmad dan lainnya)

223
BEBERAPA PERINGATAN BERKAITAN

SOLAT
2. MELENGAH-LENGAHKAN SOLAT
Allah berfirman yang bermaksud:
“Sesungguhnya solat itu wajib atas orang beriman
dalam waktu yang sudah ditentukan”.
(An-Nisa’ – 103)
Oleh itu, melengah-lengahkan solat tanpa uzur yang

dibolehkan syarak adalah berdosa besar.

“ Itu adalah solat orang munafik. Dia duduk menunggu
matahari, sampai jika matahari sudah berada antara dua
tanduk syaitan (hendak tenggelam) dia berdiri dan
mendirikan empat (4) rakaat, sedangkan dia tidak
mengingati Allah dalamnya kecuali sedikit.
(HR Muslim)
Catatan
BEBERAPA PERINGATAN
BERKAITAN SOLAT
3. TIDAK BERJEMAAH DI MASJID HARAM/NABAWI
“Siapa yang mendengar seruan azan tetapi tidak
memenuhinya maka tidak ada solat baginya, kecuali
kerana uzur”.
(HR Ibnu Majah)
4. TIDAK TAMA’NINAH DALAM SOLAT
Tama’ninah adalah rukun solat dan tidak sah solat
tanpanya. Tama’ninah ertinya tenang ketika sedang ruku',
iktidal, sujud dan duduk antara dua sujud.
Tenang maksudnya sampai tulang kembali pada posisi dan

persendiannya. Tidak tergesa-gesa dalam penggantian dari
rukun ke rukun lainnya.

224
SOLAT JAMAK DI ARAFAH

DAN MINA
1. Harus jamak solat fardu di Arafah dan Mina
2.Solat jamak secara tamam (tidak qasar)
3.Sebab harus jamak :

- kerana nusuk ( ibadah )
- kerana masyaqqah *
• Mesyuarat JK Ibadat Haji 1427/2006 – rujuk kitab al –

Majmu’ syarah al muhazzab, Imam Aby Zakariya
Mahyuddin bin Syaraf al Nawawy ; m/s 384 jilid 4 Dar
Fikr
Catatan
PERHATIAN
 Sebaik sahaja tiba di Madinah- jemaah haji
tidak dibenarkan menunaikan solat secara
jamak/ qasar – ini kerana mereka telah terputus
dari status musafir.
 Jemaah telah mengetahui mereka akan berada

di Madinah selama 8 hari.
 Sebelum bertolak ke Makkah, jemaah tidak

dibenarkan menunaikan solat jamak/qasar di
hotel di Madinah ini kerana mereka belum lagi
memulakan musafir.

225
PERHATIAN
 Solat secara jamak/qasar–hanya boleh

dilakukan setelah bas bergerak dan berhenti di
masjid atau surau perhentian lebuh raya dalam
perjalanan ke Makkah.
 Begitu juga bagi kes jemaah yang akan

bergerak ke Arafah tidak dibenarkan
menunaikan solat jamak/qasar semasa di
bangunan penginapan Makkah, ini kerana jarak
tidak mencukupi sebagai syarat qasar/jamak.
Catatan

226
Catatan

Minggu
Keempat Belas
PENYELESAIAN KEPADA
PERMASALAHAN DARAH
WANITA DAN LAIN-LAIN
Penyelesaian Kepada Permasalahan Darah
Wanita Dan Lain-Lain
MINGGU KEEMPAT BELAS
228
PERMASALAHAN
DARAH WANITA
USTAZAH YUSNAH YUSUF 
Catatan
1 Jenis-jenis Darah
2 Permasalahan Haid
3 Darah Yang Keluar Melebihi Maksimum Haid
4 Darah Semasa Hamil Dan Keguguran
5 Darah Selepas Menopous
6 Keputihan
7
3 Angin Keluar Daripada Faraj
8 Rutubat al Farj
3
9 Daim al Hadas
4
10 Larangan Semasa Haid

229
Catatan
HAID  ISTIHADHAH  FASAD 
NIFAS  WILADAH 

230
HAID 
TAKRIF HAID 
Istilah Perubatan:
Pendarahan dari selaput
Syarak: Darah rahim, terjadi secara
tabiìe, keluar dari berulang setiap bulan bagi
rahim wanita sihat, wanita subur disebabkan
baligh, dalam waktu- perubahan normal daripada
waktu dan tempoh keseimbangan hormon
tertentu. tubuh, lazimnya didahului
pengovulun
Catatan
ISTIHADHAH 
Darah yang keluar

Darah yang keluar
kurang daripada
antara tempoh
satu hari satu malam,
dua pusingan haid
melebihi tempoh
kurang
maksimum haid dan
daripada 15 hari.
maksimum nifas.

231
Catatan
BERKAITAN  
Wiladah:  Nifas: 
Darah  yang keluar   Darah yang keluar selepas 
mengiringi  melahirkan  
kelahiran  bayi.  bayi. 

232
PERMASALAHAN
HAID
Catatan
Maksud: sesuatu yang memastikan
Kisah seorang 
haid berlaku.   wanita  
menyalakan 
lampu untuk  
melihat darah
Apabila darah keluar daripada  kemaluan.  dalam faraj  
dan penjelasan 
Darah yang masih berada  dalam faraj oleh  
belum berlaku haid.  SaidaHna Aisyah 

233
Minimum umur:  
Minimum: 1 hari 1 malam (24 jam)‫ ‏‬
9 tahun   Maksimum: 15 hari 15 malam 
Qamariyah   Kebiasaan: 3,4,5,6, atau 7  
(8 tahun, 8 bulan  hari dan malam 
21 hari Masihi) 
Jawapan Rasulullah S.A.W kepada  
Sebelum 9 tahun   Ummu Salamah: 
Dalil 
dikira  isHhadhah    ‫ ﻟﺘﻨﻈﺮ ﻗﺪﺭ ﺍﻟﻠﻴﺎﻟﻰ ﻭﺍﻷﻳﺎﻡ ﺍﻟﺘﻰ ﲢﻴﻀﻬﻦ ﻭﻗﺪﺭﻫﻦ ﻣﻦ ﺍﻟﺸﻬﺮ‬
atau penyakit   ‫ﻓﺘﺪﻉ ﺍﻟﺼﻼﺓ ﺛﻢ ﻟﺘﻐﺘﺴﻞ ﺛﻢ ﻟﺘﺴﺘﻐﺜﺮ ﻭﺗﺼﻠﻰ‬
Catatan
SHAFI’IE HANBALI
Mazhab Syafiìe:
cukup dengan Mazhab Hanbali:
sekali haid sahaja. cukup dengan
Dalilnya: dua kali haid sahaja.
hadis
Ummu Salamah:
....

234
FATRAH AL‐NAQA’ 
Darah keluar dan berhenH berselang‐seli  
1 atau 2,3, hari  
dalam tempoh masa haid  
Mazhab Syafiìe : Ada dua pendapat 
1 2
PERTAMA: KEDUA:
Hari-hari darah keluar dan hari- Hari-hari darah keluar
hari terhenti dalam tempoh haid digabungkan dan dikira haid,
semuanya dikira haid. Hari-hari berhenti
Ini pendapat rajih dalam Mazhab digabungkan dan dikira suci.
Syafiìe, sama dengan pendapat Diistilahkan sebagai talfiq
Hanafi.
Catatan
Tempoh hari terhenH dan hari keluar darah 
TIGA Syarat :   Hdak melebihi 15 hari (maksimum Haid). 
 Kitab Al‐Iqna` 
Tempoh darah terhenH dan keluar Hdak kurang 
kemukakan 3 
 dari 1 hari 1 malam. 
syarat untuk  
keadaan dikira 
haid:‐  Tempoh suci antara dua haid Hdak melebihi 15 hari  
 (minimum suci). 
Sah ibadat yang dilakukan seperB solat, puasa dan tawaf dengan 
syarat: 
Tempoh suci antara hari‐hari haid melebihi tempoh 
  1 hari 1 malam iaitu 24 jam. 

235
Catatan
• FATRAH NAQA’ hanya terpakai kepada 
jemaah haji wanita yang akan meninggalkan 
Makkah dalam waktu terdekat  
•   FATRAH NAQA’ Hdak terpakai jika waktu 
berada di Makkah masih panjang dan sempat 
menunggu tempoh suci  

236
TEMPOH SUCI ANTARA DUA HAID
Pendapat Jumhur Ulama’:

Waktu suci mesti sekurang-kurangnya 15 hari
1 7 22 29
15 hari
Pendapat Hanbali:
Waktu suci mesti sekurang-kurangnya 13 hari
1 7 20 27
13 hari
Catatan
WARNA    1. Merah kehitaman 
DARAH    2. Merah tua 
HAID    3. Coklat 
  4. Kuning 
 5. Keruh  (seperH air tanah)/kuning      
kepuHhan Hdak jernih 
Majoriti: semua warna tersebut yang keluar dalam tempoh

kebiasaan haid dikira haid
Dalilnya: Hadis Àlqamah; Para wanita menghantar bekas 
berisi kapas kepada Aisyah RA dan jawapan Aisyah RA kepada 
mereka 

237
WARNA  1.Keruh 
DARAH  (Air tanah)/kuning kepuHhan Hdak jernih 
HAID 
 keluar  selepas tempoh kebiasaan  haid  
 sehingga maksimum  haid (15 hari)‫ ‏‬ulama’ khilaf. 
khilaf
Catatan

238
• KUNING DAN KEKERUHAN  hanya terpakai 
kepada jemaah haji wanita yang akan 
meninggalkan Makkah dalam waktu terdekat  
•   KUNING DAN KEKERUHAN Hdak terpakai 
jika waktu berada di Makkah masih panjang 
dan sempat menunggu tempoh suci  
Catatan
PERMASALAHAN
istihadhah

239
Darah keluar kurang dari dari tempoh minimum haid 24 jam @ 1hari 1 malam
Darah yang keluar antara tempoh dua pusingan haid kurang

daripada 15 hari
Darah yang keluar melebihi maksimum haid
Darah keluar melebihi tempoh maksimum haid tanpa henti
Darah keluar semasa hamil- selain Mazhab Syafi'ie
Darah keluar selepas putus haid- selain Mazhab Syafi'ie
Catatan
Darah Yang Keluar Melebihi Maksimum

Haid
Biasa mengalami Biasa mengalami

haid, haid,
tidak mampu mampu bezakan
bezakan warna warna darah haid
darah haid

240
Darah Yang Keluar Melebihi Maksimum Haid

Biasa mengalami haid, tidak mampu bezakan warna darah
haid, ulama’ khilaf:
1
Syafiìe, Maliki dan Hanbali:
tempoh haid dikira mengikut
kebiasaan haid, yang lebih dikira
sebagai darah istihadhah
2 Sesetengah Mazhab Syafiìe:

bezakan darah yang keluar 15
hari dengan yang keluar melebihi
15 hari
Lebih 15 hari, tempoh  Kurang 15 hari, semua 

haid dikira mengikut hari keluar darah dikira 
kebiasaan haid. sebagai haid. 
Catatan
Lebih 15 hari, tempoh haid dikira mengikut kebiasaan haid.

HAID  isHhadhah 
1 7 15 18
Permulaan Kebiasaan Maksimum
haid haid haid
Kurang 15 hari, semua hari keluar darah dikira sebagai haid. 
HAID 
1 7 13 15
Permulaan Kebiasaan Maksimum
haid haid haid

241
Darah Yang Keluar Melebihi Maksimum Haid

Biasa mengalami haid, mampu bezakan warna darah haid:
1 MajoriB: tempoh haid 
dikira mengikut
1.Penentuan tempoh haid mengambil kira 
kebiasaan haid  perbezaan warna darah*; jika 10 
hari merah kehitaman, yang bakinya 
berwarna merah, tempoh 10 hari 
berwarna merah kehitaman 
dikira haid, yang lain dikira 
isBhadhah, dalil pendapat ini 
Syafiìe kemukakan  hadis: ‫  ﺩﻡ ﺍﳊﻴﺾ ﺃﺳﻮﺩ ﻳﻌﺮﻑ‬
2
dua pendapat: 
2. Tempoh haid dikira 
mengikut tempoh
kebiasaan haid 
* Sila lihat k.kerja muzakarah ke 27
Catatan
Darah Keluar Melebihi Tempoh Maksimum Haid Tanpa HenH 
• Wanita tidak ingat kebiasaan, permulaan dan

penghabisan haid (Mutahayyirah)
1
• Mazhab Syafiìe ada • Mutahaiyyirah mengira tempoh 
haid 1 hari 1 malam sama 
dua pendapat seperB wanita pertama kali 
mengalami haid dan Bdak dapat 
membezakan warna darah haid 
• Mazhab Hanbali
Mutahaiyyirah perlu
mengira haidnya 6
atau 7 hari, baki 2 • Mutahaiyyirah dikira senBasa 
yang lain dikira beristihadhah (pendapat 
istihadhah paling rajih). 

242
• Ada Dua Pendapat
Catatan
Darah yang keluar Keluar selepas

dalam keadaan di atas keguguran
dikira darah fasad, dikira nifas
bukan darah haid

243
Pendapat fuqaha’ dalam isu ini didasarkan kepada penelitian dan

pengalaman
SHAFIE  HANBALI
Mazhab Syafiìe:
usia menopous mengikut Mazhab Hanbal:
kebiasaan keluarga, usia menopous 55
lumrahnya 62 tahun, darah tahun, darah keluar
keluar selepas usia selepasnya bukan haid
menopous dikira haid
HANAFI  MALIKIYAH:
Mazhab Maliki:
Mazhab Hanafi: Selepas 50 hingga 70 tahun

perlu ditentukan pakar,
usia menopous 55 tahun,
pendapat mereka diterima
selepas 55 bukan haid
Selepas 70 bukan haid
Catatan
MENOPOUS  MENURUT  PERUBATAN 
• Purata umur majoriB wanita Malaysia putus haid 49.5 
tahun. 
• Secara rawak wanita menopous antara 45 hingga 55 
tahun 
• Wanita benar‐benar dikira menopous bila Bada haid 
selama 6 bulan atau setahun berturut‐turut 
• Pendarahan semula selepas menopous bukan haid 

244
• Darah yang keluar selepas putus haid bagi

wanita yang telah tiada haid selama 6 bulan
atau lebih dalam keadaan biasa dikira haid, ini
berdasarkan kepada pandangan Syafiìyah.
• Jika wanita tersebut menghadapi masalah,

seperti tidak dapat melakukan Tawaf Rukun
kerana terpaksa pulang ke Malaysia atau
bertolak ke Madinah dan tiada pilihan maka ia
dikira sebagai darah istihadhah, ini bertaklid
kepada pandangan Malikiyah, Hanafiyah dan
Hanabilah.
Catatan
PERMASALAHAN
ANGIN

245
1) Wuduk terbatal apabila keluar sesuatu daripada  
  qubul atau dubur.
qubul atau dubur. 
2) Biasanya angin keluar daripada dubur, namun 
    demikian ada yang mengalami keluar daripada qubul. 
Catatan
Fuqaha’ khilaf “Apakah angin keluar

daripada Qubul membatalkan wuduk?:”
1 2 3
Syafiìe, Hanafi: Kitab Tuhfah

Ahmad dan Tidak nu
Muhammad: Membatal kilkan: Batal
Membatal kan wuduk ‫ﻭﻟﻮ ﺭﻳﺤﺎ ﻣﻦ ﺫﻛﺮﻩ‬
kan wuduk ‫ﺃﻭ ﻗﺒﻠﻬﺎ‬
Angin yang hanya berada di dalam faraj tidak

membatalkan wuduk

246
Keadaan Angin yang keluar dari kemaluan 
hadapan 
• Angin yang keluar dari saluran kencing/qubul (lelaki 
atau perempuan)‐ hukumnya membatalkan wuduk,  
jika angin keluar kerap dianggap sebagai daimul 
hadas  
• Angin yang keluar dari rahim melalui saluran 
peranakan ‐  batal wuduk, sekiranya jemaah haji 
senBasa menghadapi masalah tersebut maka mereka 
tergolong dalam golongan daimul hadas.  
• Angin Hdak keluar daripada permukaan faraj dan 
hanya berada di dalam sahaja, maka Bdak 
membatalkan wuduk  
• Bunyi diluar  permukaan faraj kerana pergerakan 
otot faraj‐ Bdak batal wuduk.  
Catatan
PERMASALAHAN
KEPUTIHAN

247
KEPUTIHAN 
Keputihan menurut fuqaha’: Sesuatu

yang pekat berwarna putih keluar
daripada faraj wanita
Fuqaha’ sepakat keputihan adalah

najis dan membatalkan wuduk
Wanita mengalami keputihan mesti

membersihkannya sebelum
berwuduk
Catatan
• Wanita mengerjakan haji mengalami kepuBhan mesB: 
• Memakai tuala wanita untuk memasBkan kepuBhan keluar 
atau Bdak. 
• Tidak digalakkan memakai tampon kerana ia 
memudaratkan. 
• KepuBhan yang keluar berterusan sama hukum dengan 
isBhadhah dan daim al‐hadas. 

248
Catatan
Satu wuduk  Cara ini

untuk satu  ber-
Pakai tuala  solat  dasarkan
wanita di  fardu,atau  penjelasan
permukaan  tawaf fardu  Rasulullah
Bersihkan  faraj  Ambil wuduk  atau rukun,  SAW
faraj  setelah  beberapa 
kepada
daripada  masuk waktu  solat sunat 
solat  dan tawaf  Fatimah bt
najis  Hubaisy:
sunat 
 ‫اﻏﺘﺴﻠﻰ وﺗﻮﺿﺌﻰ‬
 ‫ﻟﻜﻞ ﺻﻼة‬
• Hanbali merukhsahkan wanita mengalami isHhadhah, 
kepuHhan berterusan/daim al‐hadas menjamak solat. 
• Syafiìe Hdak merukhsahkannya. 

249
PERMASALAHAN
LEMBAPAN FARAJ
Catatan
• Lazimnya mukosa faraj lembap dan menghasilkan lelehan bagi 
mengelak mukosa daripada kering dan melekat. 
• Oleh itu lembap dan senBasa menghasilkan lelehan adalah tabiat 
faraj. 
• Lelehan dalam faraj sama dengan cecair dalam mulut. 
• Penulisan fiqh juga menyebutkan ‘lembab’ sifat semulajadi faraj. 
• Oleh itu fuqaha’ berpendapat lelehan di dalam faraj bukan najis 
dan Hdak membatalkan wuduk, sama seperH orang berpuasa 
menjelirkan lidahnya keluar, memasukkannya kembali dan 
menelan air liurnya, puasanya Hdak batal. 

250
PERMASALAHAN
PENGAMBILAN PIL
Catatan

251
• Tidak digalakkan memandangkan semua 
perkara wajib dan rukun dalam ibadat haji 
boleh dilakukan melainkan tawaf sahaja. 
• Diharuskan dengan syarat: 
• Jika perlu dapatkan nasihat pakar (yang adil) 
• Ubat yang digunakan Bdak memudaratkan. 
• Biasakan dengan pil tersebut sekurang‐kurangnya 
3 bulan dari tarikh berangkat ke tanah suci. 
Catatan
MENAHAN DARAH HAID DENGAN MEMAKAN UBAT 
• Pengalaman jemaah haji wanita 
• Ada kes ia mengakibatkan darah keluar lebih 
banyak daripada biasa 
• Ada kes darah keluar Bdak menentu 
• Ada yang berjaya 
Jemaah Haji Wanita perlu benar‐benar faham cara pengambilan 
ubat penahan haid atau ubat  mengatur kitaran haid kerana 
kedua‐duanya mempunyai prosedur yang berbeza 

252
1. Jika tiada
1. Jika tiada masalah
masalahtentang haid,
tentang disyorkan
Haid. agar tidak
Disyorkan
mengambil
agar tidak mana-mana
mengambilpil.
mana-mana pil.
2. Jika terdapat di dalam masalah haid hendaklah
2. Jika terdapat di dalam masalah haid hendaklah dirujuk
dirujuk sewaktu saringan kesihatan.
sewaktu saringan kesihatan.
3. Masa rujukan hendaklah awal sekurang-
3. kurangnya
Masa rujukan3 bulan sebelum
hendaklah awal berangkat.
sekurang-kurangnya 3
bulangolongan
4. Ada sebelum berangkat.
yang perlu rawatan perubatan
contohnya pil hormon atau suntikan dan
4. pembedahan
Ada golongan yang
kecilperlu
ataurawatan perubatan contohnya
besar (myomectomy,
pil hormon atau suntikan dan pembedahan kecil atau
polypectomy, hysterectomy) sebelum
besar (myomectomy, polypectomy, hysterectomy)
berangkat ke Tanah
sebelum berangkat Suci. Suci.
ke Tanah
5. Mesti patuh dengan cara pengambilan ubat.
5. Mesti patuh dengan cara pengambilan ubat.
6. Sesetengah pengamal perubatan sering memberi

sesetengah ubat hormon secara berterusan sehingga
2-3 bulan dimana ubat tersebut bukan dilesen untuk
menahan haid. Pengambilan secara berterusan ini perlu
dirujuk kepada pakar O&G.
7. Jangan terpengaruh dengan kawan-kawan yang

mengambil pil, kerana keadaan tubuh badan tidak
semestinya sama.
8. Jika tiada pilihan, pil-pil hormon tersebut boleh digunakan

dalam tempoh yang tertentu setelah mendengar nasihat
dan kaunseling dari pakar O&G (ada kemungkinan ubat
tersebut tidak berkesan langsung- jemaah perlu ada
pelan kontigensi).
9. Segala masalah discaj, kendir yang berlebihan dan tidak

selesa hendaklah berjumpa doktor untuk menerima
rawatan sewajarnya.
10. Masalah prolapse dan kencing tidak tos hendaklah

diatasi dan dirawat sebelum berangkat ke tanah suci.

253
ISU-ISU
Catatan
PERKARA HARUS DILAKUKAN SEMASA HAID 
• Niat Ihram 
• Mandi Sunat Ihram 
• Talbiyah, Tasbih, Tahmid, Takbir, Zikir  dan 
Ma’tsurat 
• Sa’ie Menurut Syaratnya 
• Wuquf, Mabit di Muzdalifah dan Mina 
• Melontar 3 Jamarat  

254
Bagaimana dengan wanita yang didatangi haid

sebelum selesai tawaf rukun.
Pilihan 1 Pilihan 2 Pilihan 3
Pulang ke Tanah air Bertaklid kepada

Memohon
tanpa menyelesaikan Mazhab Hanafi yang
penundaan tarikh
kerja haji tetapi perlu mengharuskan
penerbangan perempuan haid
pulang dari pihak melakukan dam ihsar
utk membebaskan diri melaksanakan Tawaf
TH
Tabung Haji Ifadah.
dari ihram
Hajinya selesai tetapi
(kerja hajinya belum perlu membayar dam
seekor unta.
selesai dan perlu
Memohon ampun
menyelesaikan bila
kerana masuk ke
ada kesempatan masjid dalam keadaan
masa pada tahun- berhadas besar
tahun akan datang)
Catatan
• Jemaah  haji  yang  memilih  Haji  Tamadu` 

kemudian  datang  haid  sebelum  Tawaf  Umrah 
dan  dibimbangi  luput  haji,  perlu  ambil 
perhaBan perkara‐perkara berikut: 
• Fatrah al‐Naqa’  
• Kekuningan selepas kebiasaan haid  

255
• Sekiranya dua keadaan di atas Hdak berlaku beliau 
boleh menukar Niat Haji Tamagu` kepada Niat Haji 
Qiran dan beliau wajib bayar Dam Qiran. 
• Sekiranya dia telah membayar Dam Haji Tamagu’ di 
kaunter dia hendaklah melaporkan kepada Pegawai 
TH yang bertugas dan perlu memaklumkan bahawa 
telah bertukar niat daripada Haji Tamagu’ kepada 
Haji Qiran 
Haid Bdak suci sehingga Bba waktu pulang/ Tawaf Wada’  :  
Tidak perlu Tawaf Wada`, Bdak dikenakan dam dan 
 Bdak berdosa. 
Catatan
• Haram bersuci daripada hadas besar dan kecil untuk

tujuan ibadat
• Dalil: Rasulullah S.A.W bersabda kepada Aisyah RA

ketika haid: “Engkau buatlah apa sahaja yang dilakukan
orang yang mengerjakan haji kecuali tawaf”

256
• Fuqaha’ sepakat: wanita

haid dan nifas haram
melakukan Solat
Fardu,Sunat dan Qada’
• Dalil- Rasulullah S.A.W

bersabda: “Apabila haidmu
datang, hendaklah kamu
tinggalkan solat”
Catatan
• Haram Puasa Wajib, Sunat, Qada, 
Nazar 
• Wajib qada’ Puasa Ramadhan yang 
diHnggalkan kerana haid dan nifas 
• Dalil Hadis‐ “Seorang wanita bertanya 
kepada Aisyah RA: Kenapa wanita haid 
mengqadhakan puasa dan Gdak 
mengqadha solat? Aisyah RA jawab: 
Keadaan demikian telah berlaku kepada 
kami, diperintahkan mengqadha puasa 
dan Gdak mengqadha solat” 

257
• Haram laksanakan Tawaf Rukun, Wada’, Sunat 
• Dalil hadis: “Sesungguhnya haid itu suatu yang  telah 
ditetapkan oleh Allah kepada wanita‐wanita anak Adam, 
engkau buatlah perkara‐perkara yang dilakukan oleh orang 
yang mengerjakan haji kecuali tawaf di BaiGllah” 
Catatan
• Fuqaha’ sepakat, harus berzikir,membaca ayat‐ayat Al‐Quran 
yang dijadikan zikir seperH Basmallah,Ayat Kursi, Ma’thurat,
3 Qul 
• Fuqaha’ berselisih pendapat tentang membaca Al‐Quran 
• Mazhab Shafie, Ahmad, Hanafi – Haram 
• Dalil hadis: “Orang junub dan haid Gdak boleh membaca walau sedikit 
daripada Al‐Quran 
• Fuqaha’ sepakat haram menyentuh dan membawa mashaf Al‐
Quran 
• Tidak termasuk dlm pengerBan mashaf adalah Kitab Fiqh, Tafsir, Al‐Quran 
terjemahan 
• Boleh membawa Al‐Quran di dalam beg yang terdapat barangan 
lain 
• Boleh menunjuk atau membuka Al‐Quran dengan alatan seperB kayu, pensil 
dan lain‐lain 

258
• Haram Hnggal dan duduk dalam masjid                        
•   Dalil Al‐Quran al‐Nisa (4): 43 
• Boleh lalu atau melintasi masjid keHka haid 
• Rasulullah S.A.W bersabda kepada Aisyah RA: “Ambillah untukku 
selendang dalam masjid. Aku menjawab; sesungguhnya aku 
datang haid. Rasulullah S.A.W bersabda : haidmu bukan berada 
pada tanganmu” 
• MajoriH fuqaha’‐ haram mencerai isteri semasa haid dan nifas 
tetapi talak tetap gugur 
• Dalil Al‐Talaq (65):1 
• Hadis Ibn Umar ceraikan isteri dalam haid. “Umar ceritakan hal itu 
kepada Nabi Muhammad S.A.W. Nabi bersabda, suruhlah dia rujuk 
isterinya atau hendaklah dia menceraikan semasa suci atau 
mengandung”  
Catatan
• Persetubuhan melalui faraj 
• Fuqaha’ sepakat haram hukumnya, hujjahnya 
• Surah Al‐Baqarah (2):222 
• Hadis: “kamu buatlah semua perkara kecuali berjimak” 
• Bergurau senda dan bercumbuan 
• Bergurau senda dan bercumbuan antara anggota pusat 
hingga ke atas dan anggota lutut ke bawah 
• Fuqaha’ sepakat suami boleh bergurau dan bercumbuan dalam 
batas tersebut 
• Bergurau senda dan bercumbuan pada anggota antara pusat 
dan lutut Bdak menggunakan faraj dan dubur. 

259
• Imam Malik, Abu Hanifah, Syafi’ie  mengatakan 
haram keadaan di atas, dalilnya: 
• Hadis: “Apabila Rasulullah S.A.W ingin bergurau senda 
dengan salah seorang daripada isterinya semasa datang 
haid, Baginda S.A.W memerintahkannya supaya mengikat 
kain pada permulaan & kemuncak haid barulah baginda 
bergurau senda dengannya 
• Imam Ahmad Ibn Hanbal dan salah satu pendapat 
Mazhab Syafi’ie: boleh bergurau senda dalam 
keadaan tersebut,dalilnya: 
• Al‐Quran: Al‐Baqarah(2):222 
• Perkataan Al‐Mahid  dalam ayat tersebut bermaksud faraj 
bukan darah haid 
Catatan
Ya Rabb...
Tuhan Yang Maha Pengasih lagi Maha Penyayang...
Engkaulah yang memakhbulkan segala doa...
Perkenankanlah doa-doa para hamba-Mu yang saban hari merayu dan menadah
tangan..
meratap memohon untuk memijakkan kaki, bertawaf dan bersujud di Bait-Mu
ini...
...
Perkenankan doa-doa rindu mereka...
Sampaikanlah hajat mereka Ya Allah...
Amiin..!

260
Catatan

Minggu
Kelima Belas
TAWAF WADA’ DAN

ZIARAH MADINAH
Tawaf Wada’ Dan Ziarah Madinah MINGGU KELIMA BELAS
262
Catatan
TAWAF WADA’ DAN HUKUMNYA

TAWAF WADA’ IALAH TAWAF SELAMAT TINGGAL KERANA MEMULIAKAN DAN MENGHORMATI BAITULLAH (KAABAH)
BAGI ORANG YANG HENDAK MENINGGALKAN MAKKAH YANG JAUHNYA 2 MARHALAH (91KM) ATAU LEBIH
HUKUMNYA
JIKA UZUR
DIKECUALIKAN DARIPADA JIKA DITINGGALKAN DIKENAKAN
TAWAF WADA’ DAM TETAPI
(TIDAK DIKENAKAN DAM DAN TANPA UZUR TIDAK
BERDOSA
TIDAK BERDOSA)
WANITA HAID/NIFAS ATAU TIDAK DIKENAKAN TIDAK DIKENAKAN

MUSTAHADHAH DAM DAN TIDAK DIKENAKAN DAM DAN
BERDOSA DAM TETAPI BERDOSA
SAKIT KENCING TIDAK TOS BERDOSA
ORANG YANG MASIH BELUM MENINGGALKAN JIKA JAHIL

ORANG LUKA YANG DARAHNYA
MENYEMPURNAKAN MANA- DENGAN
TIDAK HENTI ATAU
MANA RUKUN SENGAJA TANPA
UZUR SYAR’IE TERLUPA
DIPAKSA MENINGGALKAN
TAWAF ORANG YANG KELUAR DARI
KOTA MAKKAH KEMUDIAN
TAKUT KEPADA ORANG ZALIM DENGAN TIDAK SEMENA-MENA
IA MUSAFIR
TAKUT DITINGGALKAN TEMAN
SEPEMERGIAN
ORANG YANG MENINGGALKAN DENGAN SENGAJA LAGI TAHU HUKUM
WAJIBNYA, KEMUDIAN BELUM SAMPAI 2 MARHALAH IA BERPATAH BALIK DAN
TAKUT PEMINTA HUTANG MELAKUKAN TAWAF (BERPATAH BALIK ITU MENGUGGURKAN DAM TETAPI
KERANA TIADA UPAYA TIDAK GUGUR DOSA)
MENJELASKAN HUTANG

263
TAWAF WADA’
Tawaf Selamat Tinggal wajib dilakukan bagi

mereka yang hendak meninggalkan Makkah
jarak 2 marhalah (91 kilometer) atau lebih.
Catatan
Hukum Tawaf Wada’ Wajib Bagi:
1  2  3 
Orang yang Orang yang Orang yang
bermusafir meninggalkan meninggalkan
meninggalkan Makkah dan Tawaf Wada’
Makkah pada akan bermukim tanpa uzur yang
jarak yang di luar Tanah dibenarkan
mengharuskann Haram selama 4 syara’
ya atau lebih dikenakan dam
mengqasarkan walaupun (Tertib dan
solat iaitu kadar jaraknya kurang Taqdir).
2 marhalah. dari 2 marhalah
sama ada
penduduk
Makkah atau
pun bukan.

264
UZUR SYARI’E DARIPADA

TAWAF WADA’
Falsafah Dan Tuntutan Menurut Perspektif Pelbagai Mazhab
1 Perempuan haid, nifas atau mustahadhah di dalam tempoh
Ulama’haid.
bersependapat Tawaf Wada’ adalah disyariatkan dalam Islam. Muzakarah bersetuju untuk berpegang
kepada pandangan Jumhur Ulama’ termasuk Mazhab Syafi’e yang mewajibkan Tawaf Wada’. Golongan yang
dikecualikan daripada melaksanakan Tawaf Wada’, ia tidak dikenakan dam dan tidak berdosa jika meninggalkan
2 Penyakit salasulbaul (kencing tidak lawas).
Tawaf Wada’ Iaitu dalam keadaan berikut:
1 3 perempuan yang kedatangan haid atau nifas;
Luka, nanah, darah yang boleh menajiskan masjid.
2 perempuan yang didatangi darah istihadah dalam tempoh haidnya;
3 4 orang luka yang mengeluarkan banyak darah dan boleh menajiskan masjid;
Orang yang dipaksa meninggalkan tawaf
4 orang yang tidak mendapat air atau tanah untuk mengangkat hadas besar;
5 orang yang takut terancam nyawa, kehormatan diri atau harta bendanya;
5
6 Takut
orang yangdizalimi.
takut ditinggalkan kawan seperjalanan. Contohnya, jemaah haji yang hanya mendapat maklumat
pergerakan meninggalkan Kota Makkah di saat akhir dan tidak sempat melakukan Tawaf Wada’ kerana bas
akan bergerak segera. Kes ini hanya terpakai bagi yang tidak disengajakan.
6 Takut ditinggalkan rakan seperjalanan 
7 orang yang berpenyakit salasalbaul (air kencing yang sentiasa menitis) atau seumpamanya;
8 orang yang dipaksa meninggalkan tawaf (kes kecemasan/kes darurat/terdesak)
7 Bimbangkan keselamatan diri dan hartanya
9 orang yang takut kepada peminta hutang dalam keadaan dia benar-benar tidak berupaya membayar hutang;
10 orang yang terpaksa dipimpin atau diusung kerana uzur disebabkan sakit atau tua dan tidak mampu duduk
8 diTidak punyai
atas kerusi tolak; air atau debu atau tanah untuk bersuci . 
11 orang yang mendapat rawatan di pusat rawatan secara rapi dan berjadual, contohnya jemaah haji yang tidak
waras (sekejap on dan off) dan perlukan penjagaan petugas perubatan secara berjadual; dan
12 petugas yang begitu kerap keluar masuk Kota Makkah kerana memberi perkhidmatan kepada jemaah haji
atau urusan haji, maka pendapat yang digunapakai adalah gugur Tawaf Wada’nya. Contohnya, seperti
petugas pos yang menguruskan penghantaran bagasi keluar Makkah pada setiap hari atau pemandu dan
sebagainya.
Resolusi Muzakarah Haji kali ke-29, Musim Haji 1434H / 2013.
PERSIAPAN
SEBELUM TAWAF WADA’
1
Dapatkan maklumat penerbangan pulang dari Pejabat Maktab
(bagi yang akan pulang ke Malaysia atau ke Madinah)
Persiapan dan kemaskini semua barang keperluan (jika
2 berhajat hendak belikan barangan belilah sebelum melakukan
Tawaf Wada’)
Beg bagasi di bawa ke lobi untuk urusan angkut ke bas oleh

3
muassasah (ikut jadual yang dikeluarkan oleh Pejabat Maktab) 
Berwuduk dan pergi Tawaf Wada’ dalam tempoh 5 atau 4 jam

4 sebelum bertolak meninggalkan Makkah (ikut jadual dan
arahan yang dikeluarkan oleh Pejabat Maktab)
5
Tidak perlu memakai pakaian ihram
6 Tidak perlu keluar ke miqat

265
PERSIAPAN SEBELUM
TAWAF WADA’
Sebelum Tawaf disyaratkan melafazkan niat

berikut :-
“Ya Allah aku hendak tawaf Baitullah al Haram

tujuh keliling Tawaf Wada’ maka
permudahkanlah bagiku dan terimalah
daripadaku kerana Allah Ta’ala”
Catatan
PERLAKSANAAN TAWAF WADA’
Tidak boleh dilakukan kecuali setelah

sempurna melakukan Tawaf Rukun (Rukun
Umrah @Rukun Haji).
Hendaklah bersegera meninggalkan Makkah

kecuali kerana perkara berkaitan solat atau
perjalanan.

266
PERKARA YANG BOLEH

DILAKUKAN KETIKA
DALAM MASJIDIL HARAM SELEPAS
TAWAF WADA’
1 Menunaikan Solat Sunat Tawaf
2 Mengucup Hajarul Aswad (jika berkemampuan) 
3 Memegang Kaabah/Hijr Ismail/Maqam Ibrahim  

4 Minum Air Zamzam
5 Berdoa
Menunaikan solat sekiranya muazzin telah melaungkan
6 iqamat (bagi kes orang bersesak sehingga tidak dapat
keluar dari Masjidil Haram atau sebaik selesai Tawaf
Wada’)
7 Makan dan minum dalam bilik sekadar keperluan sahaja
Catatan
PERKARA YANG BOLEH

DILAKUKAN KETIKA
DALAM MASJIDIL HARAM SELEPAS
TAWAF WADA’
8  Buang air kecil/besar dalam tandas bilik bangunan
penginapan
Melakukan perkara yang tiada hubungan langsung
dengan musafir tetapi wajib dilakukan kerana hajat dan
9  keperluan maslahah khusus/umum seperti mencari suami/
isteri/keluarga/teman yang hilang atau barang yang hilang
dan ziarah pesakit (kes kecemasan sahaja)
10 
Menunggu bas (walau bagaimanapun ‘uruf dalam
lingkungan 4-5 jam selepas Tawaf Wada’)
11  Mandi dan menukar pakaian
12 
Mengambil gambar atau bersedekah dalam tempoh
menunggu bas

267
PERKARA YANG TIDAK BOLEH DILAKUKAN

SETELAH TAWAF WADA’
Berehat, bersantai dan tidur dalam bilik
Membayar hutang yang boleh

ditangguhkan 
Bersedekah semasa dalam Masjidil

Haram atau dalam perjalanan balik ke
Bangunan Penginapan (jika bersedekah
sambil berjalan tidak tercari-cari-
mukthun maka tidak batal)
Tunai solat-solat sunat seperti Hajat,

Taubat dan sebagainya (sila tunaikan
sebelum Tawaf Wada’)
Catatan

Membeli barangan yang tiada

kaitan dengan keperluan
perjalanan seperti tasbih,
minyak wangi, cincin, kain
tudung, makanan burung dan
sebagainya walaupun dengan
nilai SR1. 
Berlengah-lengah di dalam
Masjidil Haram sehingga
menyebabkan perjalanan
jemaah haji lain terganggu
kerana menunggu kepulangan
jemaah tersebut. 

268

Mengambil gambar atau meminta

pertolongan orang lain untuk
mengambil gambar atau membantu
mengambil gambar di dalam Masjdiil
Haram atau semasa dalam perjalanan
pulang ke Bangunan Penginapan
(hendaklah mengambil gambar dalam
Masjidil Haram lebih awal iaitu
sebelum Tawaf Wada’ atau hari
sebelumnya jika mahu).
Catatan
BAGAIMANAKAH KEDUDUKAN TAWAF WADA’ SEKIRANYA

JEMAAH HAJI MEWAKILKAN KEPADA ORANG LAIN UNTUK
MEMBELI BARANG YANG BUKAN KEPERLUAN
PERJALANANNYA
Kedudukan adalah seperti berikut:
1- Pembelian yang dilakukan oleh orang yang diwakilkan

sedangkan jemaah belum lagi melaksanakan Tawaf Wada’nya,
maka tidak batal Tawaf Wada’nya
2- Pembelian yang dilakukan selepas Tawaf Wada’ tetapi

jemaah telah bergerak ke destinasi maka tidak batal Tawaf
Wada’
3- Pembelian dilakukan selepas Tawaf Wada’ dan dibeli ketika

mana jemaah masih berada di bangunan penginapan maka
batal Tawaf Wada’nya

269
Catatan

270
PAHALA SOLAT DI MASJIDKU INI ADALAH SERIBU KALI LEBIH BAIK 
DARIPADA SOLAT DI MASJID‐MASJID LAIN KECUALI 
DI MASJID HARAM 
HADITH RIWAYAT BUKHARI DAN MUSLIM 
Catatan
Memberi Kefahaman Kepen?ngan Ziarah Madinah, Menghaya? Sirah 
Perjuangan Rasul S.A.W Dan Sahabat Serta Membina Kecintaan 
Kepada Nabi Dan Sahabat  
Sebagai Tanda Terima Kasih Dan Penghargaan Yang Amat Tinggi   
Terhadap Kesusahan Dan Pengorbanan Yang Dibuk?kan Oleh Rasul 
S.A.W Dan Para Sahabat Mengembangkan Islam Bermula Di 
Madinah Sehingga Kita Dapat Menikma? Nikmat Islam Dan Iman  
Beramal Dengan Syariat Yang Dibawa Oleh Baginda SAW Dan 
Tingkatkan Ketqawaan Dan Keimanan Kepada Allah S.W.T    
20

271
KELEBIHAN BERSOLAT DI MASJID NABAWI:
Maksudnya: “Pahala sembahyang di Masjidku ini adalah seribu

(1,000) kali lebih baik daripada sembahyang di masjid lain kecuali di
Masjidil Haram”.
Jumhur Ulama’ berpendapat: Semua bangunan tambahan selepas
zaman Rasulullah S.A.W adalah termasuk dalam “Masjidku”. Ini
bermakna sesiapa yang bersolat di mana-mana bahagian tersebut
tetap akan mendapat ganjaran pahala seribu kali ganda.
Catatan
AMARAN ATAU ANCAMAN MELAKUKAN KEZALIMAN

ATAU MAKSIAT DI MADINAH:
Maksudnya: “Madinah adalah tanah haram. Letaknya di antara Bukit

E’ir dan Bukit Thur. Sesiapa yang melakukan kezaliman (maksiat)
atau melindungi orang yang melakukan kezaliman (maksiat) di
dalamnya, maka atasnya laknat Allah, malaikat dan manusia
seluruhnya sertasemua amalan baiknya, sama ada yang wajib atau
sunat tidak diterima oleh Allah S.W.T daripadanya pada Hari Kiamat”.

272
KELEBIHAN MATI DI MADINAH:
Maksudnya: “Sesiapa yang mampu untuk mati/meninggal di

Madinah hendaklah dilakukannya, sesungguhnya aku akan
memberi syafaat kepada mereka yang mati/meninggal di
Madinah”.
Catatan
KELEBIHAN BERSABAR MENANGGUNG KESUSAHAN

YANG DIHADAPI DI MADINAH:
Maksudnya: Mana-mana individu / umatku yang bersabar

menanggung kesusahan dan kepayahan di Madinah, akan aku
beri syafaat kepadanya pada Hari Kiamat, atau aku menjadi
saksi kepadanya”.

273
ZIARAH MADINAH
HUKUMNYA SUNAT
ZIARAH MASJID NABAWI ZIARAH TEMPAT SEJARAH

Masjid Nabawi Masjid Quba'
Maqam
MAQAMRasulullah
Rasulullah Masjid QIBLATAIN
MASJID Qiblatain
Maqam
MAQAM 22 Sahabat
Sahabat Syuhada’ Uhud
Rawdah Masjid Tujuh
Perkuburan Al-Baqi’
Perkuburan Al-baqi’ Masjid-masjid Lain
KELEBIHANNYA
1. Sembahyang Di Masjid Nabawi ( Di Dalam Masjid) Mendapat
Gandaan Pahala 1,000 Kali Ganda. Tidak Termasuk Laman Masjid Nabawi
Tiada Solat Sunat Tahayyat Masjid Dan Niat Iktikaf Di Laman
Masjid Nabawi
2. Melihat Kesan Sejarah Rasulullah Dan Sahabat -Sahabatnya Yang
Boleh Meningkatkan Keimanan Dan Ketaqwaan.
Catatan
PINTU BABUSSALAM
MUZZAWIR MASJID NABAWI AKAN MEMBIMBING

JEMAAH HAJI ZIARAH NABAWI

274
LALUAN JEMAAH HAJI WANITA DALAM MASJID NABAWI 
NO 29
Catatan
KAWASAN RAUDHAH
275
TEMPAT ZIARAH  BAB NISA’

RUMAH
JEMAAH HAJI WANITA  FATIMAH
BAB JIBRIL
MAQAM
SAIDINA OMAR
TEMPAT AZAN
MAQAM SAIDINA
ABU BAKAR
MAQAM
MEMBAR NABI MEHRAB NABI NABI
KE BABUSSALAM KE BABUL BAQI’
MEHRAB SEKARANG
WAKTU ZIARAH WAKTU ZIARAH WANITA

LELAKI HARI PAGI PETANG
SEPANJANG JUMAAT 7.00-10.00 2.00-3.00

MASA SABTU 7.00-11.00 1.30-3.00
MASJID DIBUKA HINGGA KHAMIS
QIBLAT
Catatan
‫ﺑﺎﺏ ﺍﻟﺒﻘﻴﻊ‬
‫ﺑﺎﺏ ﺟﺒﺮﻳﻞ‬
‫ﻛﺎﻛﻲ‬
‫ﻣﻘﺎﻡ‬ ‫ﻛﺎﻛﻲ‬ TEMPAT JEMAAH
LELAKI
‫ﺳﻴﺪﻧﺎ‬ ‫ﻛﺎﻛﻲ‬ MENGUCAPKAN
‫ﻋﻤﺮ‬ ‫ﻣﻘﺎﻡ‬ SALAM KEPADA
‫ﺳﻴﺪﻧﺎ‬ RASULULLAH
‫ﺍﺑﻮ ﺑﻜﺮ‬ ‫ﻣﻘﺎﻡ‬ (S.A.W) DAN DUA
‫ﻛﻔﻼ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬ SAHABAT
BAGINDA
‫ﻛﻔﻼ‬
‫ﻛﻔﻼ‬ ‫ﻗﺒﻠﺔ‬
‫ﺭﻭﺿﺔ‬
KEDUDUKAN MAQAM RASULULLAH ‫ﺑﺎﺏ ﺍﻟﺴﻼﻡ‬

276
31
Catatan
MAQAM MAQAM MAQAM

RASULULLUH S.A.W SY. ABU BAKAR SY. OMAR
MAQAM RASULULLAH SAW DAN DUA

SAHABAT BAGINDA

277
Catatan

278
Catatan
PERKUBURAN AL-BAQI’

279
KAWASAN DALAM
PERKUBURAN BAQI
Catatan
MASJID QUBA’

280
• Terletak di perkampungan Quba’ kira-kira 3 km dari arah Selatan

Bandar Madinah. Keluasannya sekarang 5035 m persegi.
• Masjid yang pertama dibina dalam sejarah Islam berdasarkan
Firman Allah S.W.T
“Sesungguhnya Masjid yang didirikan atas dasar takwa sejak
hari pertama adalah lebih patut kamu bersolat di dalamnya
…” (Surat Al Taubah ayat 108).
• Imam Bukhari meriwayatkan daripada Ibnu Umar bahawa
Rasulullah S.A.W selalu pergi ke Masjid Quba’ pada hari Sabtu sama
ada dengan menaiki unta atau berjalan kaki. Adakalanya baginda
pergi pada hari Isnin dan Khamis.
• Rasulullah S.A.W juga bersabda :
“Sesiapa yang berwuduk di rumahnya , kemudian pergi ke
Masjid Quba’ untuk bersolat , akan diberi ganjaran pahala seperti
pahala menunaikan Umrah” ( Riwayat Ibnu Majah)
Catatan
SEJARAH PEMBINAAN MASJID QUBA

Pada hari Isnin 8 Rabiul Awal bersamaan 23 Sept 622 M, Rasulullah S.A.W
tiba di perkampungan Quba’ dalam perjalanan Hijrah dari Makkah, Baginda
tinggal di sana selama 4 hari bersama Bani ‘Amru bin Auf di rumah Kalthum
bin Al- Hadm.
Pada hari pertama itulah Rasulullah S.A.W terus membina Masjid Quba’,
iaitu Masjid yang pertama dibina dalam sejarah umat ini. Rasulullah S.A.W
sendiri turut serta dalam pembinaan itu dengan mengangkut batu-bata dan
pasir bersama sahabat.
Asy-Syimus binti An Nu’man menceritakan :
“Aku melihat Rasulullah S.A.W ketika membina masjid ini. Baginda memikul
batu-bata di atas belakangnya sehingga bongkok tubuhnya. Debu-debu dan
pasir penuh ditubuh dan bajunya. Apabila seorang sahabat meminta
mengambil bebanan itu daripadanya, Baginda tidak membenarkannya,
sebaliknya menyuruh mereka membawa bebanan lain sepertinya”
Diriwayatkan oleh At-Tabrani.
Setelah itu Rasulullah S.A.W mengimami solat berjemaah secara terbuka
bersama para sahabat di masjid Quba’, berkiblatkan Masjid Al-Aqsa pada
waktu itu.

281
MASJID QIBLATAIN
Catatan

282
SEBAHAGIAN MASJID TUJUH

Catatan
JABAL (BUKIT) UHUD DAN PERKUBURAN SYUHADA

SEMASA PEPERANGAN UHUD

283
JABAL AL-RUMAH
Catatan
PASAR TAMAR

284
Catatan

Minggu
Keenam Belas
PENGURUSAN HAJI
Pengurusan Haji MINGGU KEENAM BELAS
286
Catatan

Minggu
Ketujuh Belas
AMALI IBADAT HAJI

Amali Ibadat Haji MINGGU KETUJUH BELAS
288
Rukun Haji Rukun Umrah
1 Niat Ihram Haji 1 Niat Ihram Umrah
2 Wuquf 2 Tawaf
3 Tawaf 3 Sa’ie
4 Sa’ie 4 Bergunting/Bercukur
5 Bergunting/Bercukur
5 Tertib Pada Semua Rukun
6 Tertib Pada
Kebanyakan Rukun
Catatan
Wajib Haji Wajib Umrah
1 Niat Ihram Di Miqat 1 Niat Ihram Di Miqat
Meninggalkan Perkara Meninggalkan Perkara

2 2 Larangan Dalam Ihram
Larangan Dalam Ihram
3 Mabit Di Muzdalifah
Melontar Jamrah
Perbezaan
4 Kubra Pada 10 Zulhijjah
Wajib Umrah Tiada Perkara
5 Mabit Di Mina Pada Hari-hari No. 3, 4, 5, 6 Dalam Wajib
Haji
Melontar Ke Tiga-tiga
6 Jamrah Pada Hari-hari

289
Catatan

290
Catatan

291
Catatan
HAID WANITA 
FATRAH AL‐NAQA’ 
DALAM SOLAT APABILA KERING TERUS SOLAT 
DALAM HAJI TUNGGU KERING SEHINGGA 24 JAM 
KEMUDIAN TAWAF 

292
TAWAF DAN SA’IE UMRAH SUNAT PERLU DISELESAIKAN (WALAUPUN UMRAH 
SUNAT) DIKIRA MASIH TERIKAT DENGAN LARANGAN IHRAM DAN UMRAH 
BELUM SELESAI. SEKIRANYA TERPAKSA PULANG KE MALAYSIA DALAM KEADAAN 
TERSEBUT, MAKA PERLU LAKSANAKAN TAHALLUL IHSAR DENGAN 
MENYEMBELIH KAMBING DAN BERGUNTING UNTUK BEBASKAN DIRI DARI 
LARANGAN IHRAM. JEMAAH TIDAK PERLU DATANG SEMULA KE MAKKAH 
UNTUK  MENYEMPURNAKAN RUKUN UMRAH YANG BELUM SELESAI. MEMADAI 
DENGAN TAHALLUL IHSAR SAHAJA. INI KERANA IA ADALAH UMRAH SUNAT. 
BEGITU JUGA JIKA HAJI SUNAT  
WALAU BAGAIMANAPUN SEKIRANYA UMRAH WAJIB ATAU HAJI WAJIB 
(PERTAMA KALI DILAKUKAN) MAKA PERLU DATANG SEMULA KE MAKKAH 
UNTUK SEMPURNAKAN RUKUN DAN AMALAN YANG BELUM SELESAI 
WALAUPUN TELAH MELAKUKAN TAHALLUL IHSAR 
Catatan
TAWAF SUNAT  ‐ JIKA TIDAK DISELESAIKAN JEMAAH 
TIDAK TERIKAT DENGAN LARANGAN IHRAM DAN BOLEH 
BERHENTI TANPA MELIBATKAN IMPLIKASI LARANGAN 
IHRAM DAN TIDAK PERLU MELAKUKAN TAHALLUL IHSAR  

293
PERHATIAN : NAZAR DALAM IBADAT HAJI
• Nazar untuk menunaikan haji fardu ataupun

umrah fardu tidak sah.
• Orang yang bernazar untuk menunaikan haji pada

tahun tertentu tetapi dihalang oleh pihak
berkuasa, tidak wajib menunaikan dan tidak wajib
qadha’.
• Lintasan hati untuk menunaikan sesuatu hajat

tidak dikira nazar jika tidak dilafazkan serta
memenuhi syarat nazar.
• Nazar bukan sesuatu amalan yang digalakkan

kerana Nabi sendiri Edak pernah bernazar. 
Catatan
• Nazar tidak boleh dijadikan alasan untuk

mendesak pihak berkuasa meluluskan
permohonan menunaikan haji. Keadaan tersebut
menafikan hak orang yang sepatutnya diberi
keutamaan menunaikan haji. 
• Nazar tidak boleh dijadikan alasan oleh pihak

yang berkepentingan untuk menjanjikan jemaah
haji mendapat tempat mengerjakan ibadat haji.  

294
Catatan

295
Catatan
Semoga semua bakal jemaah

haji yang dikasihi
diberikan oleh Allah S.W.T
kesabaran dan ketenangan
serta didoakan mendapat
sebaik-baik ganjaran
HAJI YANG MABRUR

DAN UMRAH YANG
MAQBUL

296
Catatan

Isi Padu Cecair

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Isi Padu Cecair

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Matlamat

BUKU NOTA INI HANYA UNTUK

HAK CIPTA TERPELIHARA

1. Minggu Pertama 1-8

8. Minggu Kelapan 91 - 106

9. Minggu Kesembilan 107 - 122

10. Minggu Kesepuluh 123 - 148

12. Minggu Kedua Belas 167 - 200

13. Minggu Ketiga Belas 201 - 226

14. Minggu Keempat Belas 227 - 260

15. Minggu Kelima Belas 261 - 284

16. Minggu Keenam Belas 285 - 286

17. Minggu Ketujuh Belas 287 - 296

Hamba-Mu Datang, Menyahut Panggilan-Mu,

Seruan Kamu Diterima Dan Bahagialah Kamu, JIKA NIAT YANG

Tidak Diterima Seruan-Mu Dan Tidak Ada

Aku Hampir Dengan-Mu, Dekat Dan Jelas, Minta

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

HIKMAH DAN FALSAFAH HAJI

PESERTA KURSUS TEKUN BELAJAR

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

ADAB SEBELUM MENUNAIKAN IBADAT

5. Mencari Teman Bertujuan 10. Is#qamah Dan Bersungguh‐

PENYUCIAN JIWA (TAZKIYYAH AL NAFS)

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

CONTOH SIFAT TERPUJI (MAHMUDAH)

CONTOH SIFAT TERCELA (MAZMUMAH)

1. Melupakan Allah S.W.T 12. Mengumpat

11.Bertelagah 21. Berdendam

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

MENJAUHI AMALAN SYIRIK,

MENJAUHI AMALAN SYIRIK,

9. Memanggil Bomoh Untuk Percaya Bomoh Untuk Memulakan Perjalanan,

10. Sijil Mendapatkan Sijil Daripada Syeikh Di Makkah Yang

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

MENJAUHI AMALAN SYIRIK,

12. Menyapu Dan Mengusap Untuk Mendapat Keberkatan

13. Membawa Air Zam‐zam Atau Untuk Dijadikan Ubat Atau Penawar Dan Duit

PERKARA YANG MEMBATALKAN SYAHADAH

2. Menjadikan sesuatu sebagai perantara antara dirinya dengan Allah

3. Tidak mengkafirkan orang-orang musyrik

4. Menganggap dan berkeyakinan bahawa ajaran agama lain sama atau

5. Membenci sesuatu yang telah ditetapkan oleh Rasulullah S.A.W

6. Mempermainkan Allah S.W.T atau kitab-Nya atau sesuatu yang

7. Mempercayai dan beramal dengan sihir/bersahabat dengan jin

8. Membantu dan menolong orang-orang musyrik untuk memusuhi

9. Berkeyakinan bahawa sebahagian manusia diperbolehkan tidak

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

SEJARAH PERTEMUAN NABI ADAM

• Pertemuan dua insan yang menganggap diri mereka berdosa

• Hasutan iblis (di mana-mana)

• PENCETUS IBADAH QURBAN (Al Maidah 27–31)

• Qabil qurban gandum

• Habil qurban kibasy

SEJARAH TANAH HARAM MAKKAH

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

SEJARAH TANAH HARAM MAKKAH

SEJARAH TANAH HARAM MAKKAH

Bahagian Bimbingan Lembaga Tabung Haji NOTA KURSUS ASAS HAJI

ADAB DI TANAH HARAM

KELEBIHAN TANAH HARAM

1. BUMI KELAHIRAN RASULLULLAH S.A.W

HIKMAH DAN FALSAFAH HAJI 

PESERTA KURSUS TEKUN BELAJAR  

5.  Mencari Teman Bertujuan  10.  Is#qamah Dan Bersungguh‐

PENYUCIAN JIWA (TAZKIYYAH AL NAFS) 

CONTOH SIFAT TERPUJI (MAHMUDAH) 

CONTOH SIFAT TERCELA (MAZMUMAH) 

9. Memanggil  Bomoh  Untuk  Percaya  Bomoh Untuk Memulakan Perjalanan, 

10. Sijil Mendapatkan Sijil Daripada Syeikh Di Makkah Yang 

12. Menyapu  Dan  Mengusap  Untuk Mendapat Keberkatan

13. Membawa Air Zam‐zam Atau  Untuk Dijadikan Ubat Atau Penawar Dan Duit 

1  kebajikan  di  Tanah  Haram  dengan  100  ribu  kebajikan  dan 

• Perbincangan  Ulama’:  Pendapat  mengatakan  kelebihan  100 

• Adapun  solat  yang  mempunyai  sebab  yang  terdahulu  atau 

GAMBARAN AWAL BINAAN KAABAH  