Construeren Staal en Hout

I NHOUDSOPGAVE

1.1 MECHANI SCHE EI GENSCHAPPEN ............................................................................................... 2

1.2 SOORTEN EN KWALI TEI TEN ..................................................................................................... 3
1.3 VUI STREGELS VOOR HET ONTWERPEN VAN STAALCONSTRUCTI ES .......................................................... 3
1.4 T!OETSI
"$#&%NG
' ( ' VAN
)(*+DE +"++"++"+"++"+"–++"ENKELVOUDI
"++"DOORSNEDE ++"+"++"++"+"+GE
+"++KRACHTEN
"+"++"++"+"++EN ++"++"+"++"++.............................................
"+"MOMENTEN "+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+5
,
 ! -/.10+2
34!%' 5
' )(!+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+6
1.5 TOETSI NG VAN DE STI JFHEI D .................................................................................................. 8
1.67B6OUTVERBI
"$89' )' :<NDI NGEN .......................................................................................................... 10
;= >< ?A@%AB+;0 2B+;) C>D)E++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++D-
76 F- 8E>G34;)A' 234 ><>G' (!>D)234;HH&>G)9+"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++GI
76 KI JMLN>D)2OGLP;A34 BQ5;)R>G>D)K5
>GLS?' )AC' )(T+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++GI
1.7 STABI LI TEI T ................................................................................................................... 18
1.8 KNI KSTABI LI TEI T VAN OP DRUK BELASTE STAVEN .......................................................................... 23
1.9 KI PSTABI LI TEI T ............................................................................................................... 28
1.10
7ATUOETSI
"KV>DNG VAN DE DOORSNEDE - COMBI NATI E VAN KRACHTEN EN MOMENTEN ........................................ 32
LW( >G = ' X
O2H!;)A)' )(Y+"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++"+"++"++"+"++"+"++"++"+"++"++I-
1.11 RESUMÉ: TOETSI NG VAN EEN CONSTRUCTI E ............................................................................ 35

1
 



 
 

Construeren Staal en Hout

67$$/

0HFKDQLVFKHHLJHQVFKDSSHQ

Bij het voor spellen van de st erkt e van een const ruct ie w ordt gebruik gem aakt van
rekenm et hoden uit de t oegepast e m echanica. Bij deze zogenaam de m echanicam odellen
w orden de eigenschappen van de afzonderlij ke delen uit gedrukt in de elast icit eit sm odulus ( E)
en de eigenschappen van de doorsnede. Deze worden ook wel geom et rische groot heden
genoem d, zoals oppervlakt e ( A) en het kwadrat isch oppervlakt em om ent of
t raagheidsm om ent ( I ) en hangen dus in t egenst elling t ot de elast icit eit sm odulus niet af van
het m at eriaal.

Bij m echanicavraagst ukken m oet w orden vast gest eld of de const ruct ie st erk genoeg is.
Hierbij is het result aat afhankelij k van het const ruct iem at eriaal.

Fl
De wet van Hooke luidt in form ulevor m : l = EA

Deze wet kan worden gebr uikt bij het bepalen van de relat ie t ussen st erkt e, vervor m ing en
elast icit eit sm odulus. De form ule wordt dan geschreven als: =E

Deze relat ie t ussen spanning Z []\^/_\`"_a`Sb$c ^GdRZ [9ef^$fg g \\^ih`WaG\Dj7a^Gk\A`"_Ac ^Gk\Ag c lenm9a`Wk\A^
vast gest eld. De result at en w orden veelal grafisch weergegeven. I n Figuur 1 is zo’n
spanningvervor m ingsdiagram weergegeven van een w illekeur ige st aalsoort bij belast ing
onder t rek of druk.

Figuur 1 Spanningv erv orm ingsdiagram

Bij belast en ( t r ek of druk) gedr aagt st aal zich t ot aan de vloeigrens elast isch. I ndien het
m at eriaal niet verder wordt belast t reedt geen blij vende vervorm ing op. Bij het ont last en
keert het st aal t erug naar de oorspronkelij k vor m .
Dit is niet het geval als het m at eriaal plast isch is vervorm d. De opget reden plast ische
vervor m ing is nam elij k blij vend. De wet van Hooke geldt alleen in het elast ische deel.

2
 



 
 

Construeren Staal en Hout

6RRUWHQHQNZDOLWHLWHQ

St aal is een m et aalleger ing, m et ij zer en koolst of als belangrij kst e elem ent en. Om bepaalde
( st aal) eigenschappen t e verkrij gen worden verschillende legeringselem ent en t oegevoegd,
zoals bij voorbeeld m angaan, chroom , nikkel en m oly bdeen. Om eenduidigheid m et bet rekkig
t ot de sam enst elling en eigenschappen van st aal t e verkrij gen zij n er op Europees niveau
afspraken gem aakt w elke verm eld st aan in nor m en ( NEN- EN 10025, NEN- EN 10113) .

Bij st aal voor bouwkundige en civielt echnische t oepassingen zij n voor al de m echanische
eigenschappen, de w eerst and t egen corrosie en de lasbaarheid van belang. Deze eigenschap-
pen kunnen door het legeren m et bepaalde legeringselem ent en aanzienlij k wor den ver bet erd.

Tabel 1 geeft een overzicht van de m echanische eigenschappen van een aant al soort en
const ruct iest aal. De nor m NEN- EN 10113 heeft bet rekking op st aal waarvan de eigen-
schappen op een andere w ij ze dan legeren zij n verbet erd ( zoals walsm et hoden of
nabehandelingen) .

Soort f t ; rep [ N/ m m 2 ] f y; r ep [ N/ m m 2 ]
t o$pDqsr*r t o<pGqsr*r
S 235 Fe 360 FeE 235 360 235
S 275 Fe 430 FeE 275 430 275
S 355 Fe 510 FeE 355 510 355
( oude aanduiding: Fe en FeE)
Elast icit eism odulus: E = 2,1·10 5 N/ m m 2
Volum ieke m assa: = 7850 kg/ m 3

Tabel 1 St aalsoort en

9XLVWUHJHOVYRRUKHWRQWZHUSHQYDQVWDDOFRQVWUXFWLHV

Voor een eerst e ont w erp van een st aalconst r uct ie wordt gebruik gem aakt van zogenaam de
vuist regels. Vervolgens worden m et een st erkt eberekening de gekozen const ruct ieonderdelen
get oet st en indien nodig aangepast . I n Tabel 2 zij n vuist regels voor k olom m en w eergegeven
en Tabel 3 geeft vuist regels voor dak- en vloerliggers.

Kolom h [ m] h/ d

gew alst of gelast

profiel

- één bouw laag 2 - 8 20 - 25

- m eer bouw lagen 2 - 4 7 - 18

Koker profiel

- één bouw laag 2 - 8 20 - 35

- m eer bouw lagen 2 - 4 7 - 28

Tabel 2 Vuist regels v oor k olom m en

3




 
 

Construeren Staal en Hout

Dakligger d [ mm] L [ m] L/ d

breedflensprofielen
100 - 500 6 - 14 25 - 50
of kokers

profielst aal 200- 1000 6 - 60 25 - 40

Vloerligger d [ mm] L [ m] L/ d

breedflensprofielen
100 - 500 4 - 12 25 - 40
of kokers

profielst aal 200 - 500 6 - 30 20 - 40

Tabel 3 Vuist regels v oor dak - en v loerliggers

4
 



 
 

Construeren Staal en Hout

 7RHWVLQJ YDQ GH GRRUVQHGH ± HQNHOYRXGLJH NUDFKWHQ HQ

PRPHQWHQ

%XLJLQJ

Volgens de elast icit eit st heorie zij n zowel de spanningen als de rekken in een op buiging
belast e door snede recht evenr edig m et de afst and t ot de neut r ale lij n ( Figuur 2) . De
m ax im ale spanning t reedt op in de uit erst e vezels en die m ag t en hoogst e gelij k zij n aan de
vloeigrens f y; d . Het uit erst e ( = m axim ale) m om ent dat de doorsnede kan opnem en volgt uit :

My;u;d = f y;d W y;el

Hierin is W y ; el het elast ische weerst andsm om ent , waarvan de waarde in profielboeken w ordt
gegeven.

Figuur 2

Het opt redende m om ent My ; s; d , dat w ordt veroorzaakt door belast ingen in de rekent oest and,
m ag niet grot er zij n dan het uit erst opneem bare m om ent My; u; d :

M y;s;d
≤1
M y;u;d

Bij een voor buiging gebruikelij ke I - vor m ige doorsnede tuwvxy]z!zM{}|~M €&zM{!x‚RuTRzM{ y]uw
x&zRƒDyzMv„Azi…!ƒi†!uu!‡Nx&ˆG…M„Az&‰+ Š„$uw‹ €Mz&{uwFzM{Rx&u&uwvYxMz‡‰ z&{!ˆGzM{Œ…M{}†!z yE‹&vu!‡ z&‰ en slecht s voor
een klein gedeelt e door het lij f.

De t oet sing van st erkt e en st abilit eit geschiedt in de ~& yz&vƒDyz€TvzM{!ƒDyu&z ƒDy…M{!x . ( UGT) Hierbij
w ordt gebr uik gem aakt van de ‡~M{!x&…MRzM{ yz&‰ z belast ingcom binat ies.
Er zij n t wee m ogelij k heden:
1. De r ekenwaarde van de belast ing w ordt bepaald door de perm anent e belast ing ( P.B.) en
de ver ander lij ke belast ing ( V.B.) elk m et een belast ingfact or Z g \ ^ q) te
verm enigvuldigen en deze daarna bij elkaar op t e t ellen.
2. Een uit sluit end of overw egend perm anent e belast ing w ordt m et een grot ere
Ž
\g fGc ^Gdj"f‘Na`QZ g) verm enigv uldigd.

veiligheidsklasse belast ingcom binat ies g q

gunst ig nor m aal ( ongunst ig)

1 fundam ent ele com binat ies 0,9 P.B. 1,2 P.B. 1,2 V.B.
2 fundam ent ele com binat ies 0,9 P.B. 1,2 P.B. 1,3 V.B.
3 fundam ent ele com binat ies 0,9 P.B. 1,2 P.B. 1,5 V.B.
1 – 2 – 3 fundam ent ele com binat ies 0,9 P.B. 1,35 P.B. 0 V.B.
Tabel 4 Belast ingfact oren in de uit erst e grenst oest and ( UGT) .

5
 ’“”•–—
’““˜ ™“šš•™›œž™Ÿ  œ
—–
Construeren Staal en Hout

5HNHQYRRUEHHOG

Toet sing van een op buiging belast e doorsnede ( Figuur 3)

¡
z €MzAŒ!zM{
- belast ing qg = 15 kN/ m
qg = 8 kN/ m
- veiligheidsklasse 3
- overspanning L = 10 m
- profiel I PE 500 W y; el = 1,93 · 10 6 m m 3
- soort S 235 fy;d = 235 N/ m m 2
¡
zŒwv…!…!€&x
Toet s het profiel op buigend m om ent volgens de elast icit eit st heor ie.
q g = 15 k N/ m
q q = 8 k N/ m

l = 10 m
I PE 500

M lijn

1
Mm ax = / 8 q l2

Figuur 3 Rekenv oorbeeld 1

¢
 ytiz&v„!+{!€
De fundam ent ele belast ingcom binat ies: ( Maat gevende belast ingcom binat ie)
q d £ g . qg ¤ q . q q = 1,2 . 15 + 1,5 . 8 = 30 kN/ m → m aat gevend
q d £ g . q g = 1,35 . 15 = 20,25 kN/ m

Elast icit eit st heorie

My; s; d = 1/ 8 q l 2 = 1/ 8 · 30 · 10 2 = 375,0 kNm
My; u ; d = W y ; el · f y; d = 1,93 ·10 6 · 235 = 453,6·10 6 Nm m = 453,6 kNm
My;s;d 375,0
= = 0,83 < 1
M y;u;d 453,6

$IVFKXLYLQJ

Bij t oepassing van de elast icit eit st heor ie kunnen de door dw ar skracht veroorzaakt e
schuifspanning worden bepaald m et :
VS V
= voor profielen geldt een benadering volgens: =
bI A lijf
Hierin is:
schuifspanning in het beschouw de deel van de door snede;
V dwarskr acht ( Vz; s; d ) ;
S st at isch m om ent van het afgeschoven deel t en opzicht e van de zw aart elij n van de
door snede;
b dikt e van het beschouwde deel;
I kwadrat isch oppervlakt em om ent van de gehele doorsnede;
Alij f opper vlakt e van het lij f van het profiel.

6
 ¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

Voor een I - profiel geeft dit bij een dw arskracht in z- r icht ing een verloop van de
schuifspanningen volgens Figuur 4.
´Qµi¶&·i¸M¹Nº »!¹N¸!¼ ½ ¾Y·R¿M¹¶¾*½¿¿!ÀN¶&ÁG¸M»Aµ&Â+à Ļ¿wÅ!Æ&µMÇ!¿wÈFµMÇF¶&¿¿w¹E½!µA¾* à ÄÀÉ
Bij benadering m ag een
over de hoogt e van het lij f gelij km at ig verdeelde schuifspanning worden aangenom en.

Figuur 4 Schuifspanningv erloop

De uit erst e ( = m axim ale) opneem bare dwar skracht is dan gelij k aan:

Vz; u; d = Vz; el; d = 0,58 f y; d ( h – 2 t f ) t w

waarin:
h is de profielhoogt e;
t f is de dikt e van de flens;
t w is de dikt e van het lij f.

De opt redende dw arskracht Vz; s; d , veroorzaakt door belast ingen in de r ekent oest and, m ag
niet grot er zij n dan de uit erst opneem bar e dw arskracht Vz; u; d :

Vz;s;d
≤ 1
Vz;u;d

5HNHQYRRUEHHOG

Toet sing van een op afschuiving belast e doorsnede ( Figuur 5) .

Ê
µ ÆMµAË!µMÇ!º

- belast ing q= 30 kN/ m ( = 1,2 Perm .bel. + 1,5 Ver.bel.)

- overspanning l = 10 m
- profiel I PE 500 h= 500 m m
b= 200 m m
tw = 10,2 m m
tf = 16,0 m m
- soort S 235 fy;d = 235 N/ m m 2
Ê
µËw¹¸!¸!Æ&¶

Toet s het profiel op afschuiving volgens de elast icit eit st heor ie

q d = 30 k N/ m

V= ½q l
D lij n

I PE

V= ½q l

Figuur 5 Rek env oorbeeld 2

7
 ¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

ÌÍÃ ¾·iµ&¹»!Ã+Ç!Æ

Elast icit eit st heorie

Vz; s; d = ½ q l = ½ · 30 · 10 = 150 kN
Vz; u; d = 0,58 h w t w f y; d = 0,58 · ( 500 – 2 · 16,0) · 10,2 · 235 N = 650,6 kN

Vz; s; d 150
= = 0,231 < 1
Vz; u; d 650,6

7RHWVLQJYDQGHVWLMIKHLG

Bij deze t oet singspr ocedur e m oet worden gecont roleerd of de st ij fheid van het beschouwde
const ruct ie- elem ent voldoende is om de doorbuiging t e beper ken binnen de grenzen, die de
NEN 6702 daaraan st elt .

De NEN 6702 kent o.a. de volgende begrippen:

u t ot = de t ot ale doorbuiging
u ein d = de doorbuiging in de eindt oest and
u ze = zeeg
u ein d = u tot - u ze

u on = de t ij dsonafhankelij ke doorbuiging t en gevolge van perm anent op het

const ruct iedeel w erkende belast ingen
u bij = de bij kom ende doorbuiging ( m eest al t .g.v. veranderlij ke belast ingen)
u bij = u tot - u on

De eisen v oor de doorbuiging van een const ruct ie- elem ent zij n m at eriaal- onafhankelij k:
voor v loeren en daken : u eind ≤ 0,004 . l
voor daken : u bij ≤ 0,004 . l
voor v loeren : u bij ≤ 0,003 . l
voor v loeren die weinig vervor m bare scheidingswanden dragen : u bij ≤ 0,002 . l
¹Ï&Ã+» ¸!¸M¹½µ&à ¶&ºGÆ1¹µMÇ ºG¾¿µ!ºG¾¸MÇ!¶
De t oet sing van de doorbuiging geschiedt alt ij d in de Î Î . ( BGT)
à Ç!¼à ¶&µ&Ç ¾µ& µ
Hierbij wor dt gebruik gem aakt van de belast ingcom binat ie. Deze w ordt gebr uikt
voor grenst oest anden, die slecht s incident eel zullen w orden over schreden. Deze zij n van
belang voor de bepaling van vervor m ingen zonder kruipinvloeden ( kruip wordt nader
t oegelicht in het hoofdst uk HOUT)

veiligheidsk lasse belast ingcom binat ies g q

nor m aal gunst ig

( ongunst ig)
1 – 2 –3 incident ele com binat ies 1,0 1,0 1,0
Tabel 5 Belast ingfact oren in de br uik baarheidsgrenst oest and ( BGT) .

Voor het bepalen van de doorbuiging w ordt veelal gebruikt gem aakt van de zogenaam de
‘vergeet - m ij - niet j es’ uit de t oegepast e m echanica.

Voor de doorbuiging van een ligger op 2 st eunpunt en geldt :

5 q . l4
u = . mm
384 E . Iy

De opt redende doorbuiging, die wordt veroorzaakt door represent at ieve belast ingen, m ag
niet grot er zij n dan de uit erst t oelaat bare doorbuiging.

8
 ¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

5HNHQYRRUEHHOG

Toet sing van de st ij fheid van een ligger opgelegd op 2 st eunpunt en m et een gelij km at ig
verdeelde belast ing ( Figuur 6) .
Ê
µ ÆMµAË!µMÇTÐ

De ligger w ordt belast door de represent at ieve belast ingen:

perm anent e belast ing ( incl. e.g.) : q rep = 15 kN/ m
veranderlij ke belast ing : q rep = 8 kN/ m ( m aat gevende belast ing)
over spanning : l = 10 m
profiel I PE 500 : I y = 48200.10 4 m m 4
st aalsoort S235 : f y; d = 235 N/ m m 2
Ê
µËw¹¸!¸!Æ&¶ÑÐ!¾¿&µA¾º<¶&µR¶&¿&¿w¹ ÏMà T
Æ Ã+Ç!ÆFË!¸MÇK½µA¾*Å&¹¿!Àà µMÂ
Î
qrep

v erv orm ingslij n

u on u tot = u eind
u bij
L

Figuur 6 Rek env oorbeeld 3

Hierbij is de incident ele belast ingcom binat ie:

q rep = g . q g + q . q q = 1,0 . 15 + 1,0 . 8 = 23 kN/ m ;
m eest al geschreven: q rep = 15 + 8 = 23 kN/ m

Uit rekenen van u t ot en u on :

5 23 .( 10000) 4
u t ot = . = 29,6 m m
384 2,1 . 10 5 .48200 .10 4

5 15 .( 10000) 4
u on = . = 19,3 m m
384 2,1 . 10 5 .48200 .10 4

7RHWVLQJ

Voor v loeren en daken is de eis: u eind ≤ 0,004 . l = 0,004 . 10000 = 40 m m

I n dit voorbeeld is geen zeeg t oegepast , dus u eind = u t ot
De opt redende doorbuiging in de eindt oest and is 29,6 m m .
29,6 ≤ 40 m m ⇒ voldoet

Voor daken is de eis: u bij ≤ 0,004 . l = 0,004 . 10000 = 40 m m

u bij = u t ot - u on I n dit voorbeeld is de bij kom ende doorbuiging kleiner dan de t ot ale
doorbuiging en de eisen zij n gelij k, dus zonder dit verder t e berekenen: ⇒ voldoet

Voor v loeren is de eis: u bij ≤ 0,003 . l = 0,003 . 10000 = 30 m m

en voor vloeren die scheidingsw anden dragen: u bij ≤ 0,002 . l = 0,002 . 10000 = 20 m m
De opt redende bij kom ende doorbuiging u bij = u tot - u on = 29,6 - 19,3 = 10,3 m m
10,3 m m ≤ 20 m m ⇒ voldoet

9
 ¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

%RXWYHUELQGLQJHQ

Gebout e verbindingen wor den voor al t oegepast om op de bouwplaat s de in de

const ruct iewer kplaat s vervaardigde elem ent en gem akkelij k sam en t e kunnen bouwen. De
condit ies op de bouw plaat s zij n in het algem een nam elij k niet opt im aal voor elect risch lassen.
Gebout e verbindingen kom en vanzelf sprekend in aanm erking als de const ruct ie
dem ont eerbaar m oet zij n.

Const ruct ies best aan uit een sam enst el van const ruct iedelen. Hierbij m oet en de
const ruct iedelen voldoende aan elkaar zij n bevest igd. Verbindingen m oet en dus de
ruim t elij ke vrij heidsgraden van const ruct iedelen t en opzicht e van elkaar belem m eren. Een
verbinding beperkt alt ij d t en m inst e één vrij heidsgraad.

I n Figuur 7 zij n drie t ypen verbindingen weergegeven, t e w et en: een schar nierende
verbinding, een st arre/ st ij ve verbinding en een verende verbinding. Figuur 88 laat een aant al
verschillende vorm en van een ver binding zien.

Figuur 7 Ty pen v erbindingen

10
¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

Figuur 8 Mogelij k e v orm en v an een v erbinding

I n Figuur 9 zij n t w ee voet plaat ver bindingen weergegeven: scharnierend en m om ent vast .

Figuur 9 Voet plaat v erbindin gen

Bij een bout verbinding is de oppervlakt e van de spanningsdoor snede Ab; s van belang. Dit is
de oppervlakt e van de st eeldoor snede van de bout t er plaat se van de draad. De bout en
w orden benoem d m et de nom inale bout m iddellij n, voorafgegaan door het t ype draad,
bij voorbeeld M24.

11
 ¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

Bout en wor den vaak zo t oegepast dat ze loodrecht op hun as worden belast . Uit Figuur 1010
is t e zien dat bout verbindingen verschuiven. Dit kom t doordat de afm et ing van de gat en
st andaard 2 m m grot er is dan de st eeldiam et er van de bout . I n som m ige gevallen is dit niet
gewenst , bij voorbeeld bij const ruct iedelen die wisselend w orden belast . Men kan dit
voor kom en door het t oepassen van voor spanbout en ( zie eveneens Figuur 1010) .
Hierbij vindt de kracht soverdracht niet plaat s door st uik of afschuiving m aar door wrij ving
t ussen de op elkaar geklem de plat en.

Figuur 10 Principe bout v er binding

0LQLPDOHERXWDIVWDQGHQ

De onderlinge afst and van bout en en de afst and van een bout t ot de rand van
const ruct iedelen is gebonden aan m inim ale en m axim ale waarden. De m inim ale
bout afst anden kom en voor t uit :
de benodigde ruim t e voor de kop, de m oer en een event uele onderlegring;
de benodigde ruim t e voor aandraaigereedschap;
het benodigde m at eriaal rondom de bout voor het overdr agen van kr acht en.

I n de prakt ij k wordt voor al gelet op m inim ale bout afst anden zodat de afm et ingen van de
verbindingen zo klein m ogelij k blij ven. Tabel 6 geeft een overzicht van de m eest
gebruikelij ke m inim ale bout afst anden.

Tabel 6 Gebruik elij k e m inim ale bout afst anden

12
 ¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

0HFKDQLVFKHHLJHQVFKDSSHQ

Bout en wor den geclassificeerd in st erkt eklassen, w aarbij de aanduiding best aat uit t w ee
get allen gescheiden door een punt . Uit deze t wee get allen zij n de m inim ale t rekst erkt e en
vloeigrens af t e leiden ( Tabel 7) . Voor de st erkt eklasse 8.8 geldt bij voorbeeld:
t rekst erkt e: f t ; b; rep = eer st e get al × 100 = 8 · 100 = 800 N/ m m 2 ;
vloeigrens: f y ; b; rep = eerst e get al × t weede get al × 10 = 8 · 8 · 10 = 640 N/ m m 2 .

st er kt eklasse

4.6 8.8 10.9

2
f y; b; r ep ( N/ m m ) 240 640 900
f t ; b; rep ( N/ m m 2 ) 400 800 1000

Tabel 7 Mechanische eigenschappen v an de m eest t oegepast e bout en

*UHQVNUDFKWYDQHHQYHUELQGLQJ

De grenskr acht van een bout verbinding hangt af van de opt redende bezwij kvor m . De
volgende bezw ij kvor m en zij n m ogelij k ( Figuur 11) :
Ò
afschuiven van de bout ;
Ò
uit schuiven van een plaat deel;
Ò
gat vervorm ing t en gevolge van st uikdruk;
Ò
breuk van de net t o plaat door snede;
Ò
breken van de bout op t rek.

Figuur 11 Bezw ij k v orm en v an een bout v erbinding

Voor het bepalen van de grenskracht en van bout en m et gerolde dr aad t ot en m et

st erkt eklasse 8.8 gelden de rekenr egels zoals gegeven in Tabel 8.

13
¥¦§¨©ª
¥¦¦« ¬¦­­¨¬®¯°±¬² ³¯
ª©
Construeren Staal en Hout

Ó1ÔPÕÖ×ØGÔPÙÚ
ÛDÜRÝGÙAÖsÞÕàßGáâDÜ ã áAÖDÜÔPáAä Õ

åÜâAæ ØGØGÔPÙGÚÛÜ
Fc;s;d
≤ 1
Fc;u;d
Fc; u; d = 2 c f t ; d d b; nom t
ç&è ×ÚÛAâæ è ØGÔPÙÚ
ÛÜ

Afschuifvlak door schacht van de bout : Fv;s;d

Fv; u ; d = 0,48 f t ; b; d A b ≤ 1
Fv;u;d

Afschuifvlak door draad van de bout :

Fv; u ; d = 0,48 f t ; b; d A b; s
é ÔPÕØDØÔPÙGÚ
ÛDÜ
Ft;s;d
≤ 1
Ft;u;d
Ft ; u; d = 0,72 f t ; b; d Ab; s

Voor bout en die belast w orden op zow el Fv;s;d Ft;s;d

+ ≤ 1
afschuiving als t rek m oet w orden voldaan aan: Fv;u;d 1,4 Ft;u;d

Tabel 8 Grensk racht en v an bout en m et ger olde draad t / m st erk t ek lasse 8.8

hierin is:

ft;d de rekenw aarde van de t rekst erkt e van het m at eriaal van het t e verbinden onderdeel;
f t ; b; d de rekenw aarde van de t rekst erkt e van het bout m at er iaal;
d b; nom de nom inale bout m iddellij n;
t de dikt e van het beschouw de plaat deel;
Ab de oppervlakt e van de doorsnede van de schacht van de bout ;
Ab; s de oppervlakt e van de spanningdoor snede van een bout .
c de st uikfact or m et de kleinst e waarde van:
e1;min s1;min 1 ft;b;d
1,0 ; ; - ;
3 dg;nom 3 dg;nom 4 ft;d
d g; nom de nom inale gat m iddellij n.

Voor een aant al bout en, de m eest gebruikt e in st aalconst ruct ies, zij n deze grenskracht en al
uit gerekend. Tabel 9 geeft een overzicht van de grenskr acht en voor bout en in de
st erkt eklasse 8.8.

M16 M20 M24 M27 M30

2
Opp. A b; s [ m m } 157 245 353 459 561
Door snede A b; nom [ m m 2 ] 201 314 452 572 706
St uikkracht Fc; u; d [ kN] gerolde draad 7,7 t 9,6 t 11,5 t 13,0 t 14,4 t
Fc; u; d [ kN] m aat - enk elsnedig t ê*ë t êEî t êàìì t êàìSð t êàìPñ
gevend bij t [ m m ] dubbelsnedig t êàìí t êàìSî t ê*ïð t ê*ïë t ê*ïî
Afschuifkracht Fv; u; d [ kN] enkel- st eel 77,1 120,5 173,5 219,6 271,1
snedig gerolde draad 60,2 94,0 135,5 176,2 215,4

Trekkracht Ft ; u; d [ kN] gerolde draad 90,4 141,1 203,3 264,3 323,1

Tabel 9 Grensk racht en v oor bout en in de st erk t ek lasse 8.8; de plaat dik t e t v oor const ruct iest aal S235

14
 òóôõö÷
òóóø ùóúúõùûüýþùÿ ü
÷ö
Construeren Staal en Hout

5HNHQYRRUEHHOG

Gegeven is de kopplaat verbinding in Figuur 12. Een belast ing van 220 kN ( uit erst e
grenst oest and) en grij pt aan t er plaat se van de bout rij . Er wor den bout en M20 t oegepast .

Figuur 12 Rek env oorbeeld 5

 
    "!

Fv; u; d = 0,48 f t ; b; d Ab; s = 0,48 · 800 · 245 = 94 kN ( zie ook Tabel 9)

Vs;d 220
Fv;s;d = = = 37 kN
n 6
Fv;s;d 37
= ≤ 1 → voldoet
Fv;u;d 94

 
 #$ %% &

Fc; u; d = 2 . c . f t ; d . d b; nom . t , waarin

c is de kleinst e w aarde van:

e 1; m in 45
c = 1 of c = = = 0,68 m m
3.d g; no 3 . 22
m
s1 ; m in 70 f t ; b; d 800
c = = = 1,06 m m c = = = 2,22 m m
3.d g; nom 3 . 22 f t; d 360

f t; d = 360 N/ m m 2
d t g; nom = 20 m m
t = 10 m m
Fc; u; d = 2 · 0,68 · 360 · 20 · 10 = 98 kN

Fv;s;d 37
= ≤ 1 → voldoet
Fc;u;d 98

'(")*%& "!

Om dat de belast ing aangr ij pt t er plaat se van de bout rij van de verbinding zal er geen
m om ent in de verbinding ont st aan. I n de bout en ont st aat geen t rekkracht en de bout en
w orden hierop dus niet gecont r oleerd.

15
 òóôõö÷
òóóø ùóúúõùûüýþùÿ ü
÷ö
Construeren Staal en Hout

5HNHQYRRUEHHOG
+,!-&

Op een kolom - ligger- verbinding ( Figuur 1313) werkt een m om ent van Md = 110 kNm en een
dwarskracht van D d = 96 kN, beide zij n rekenw aarden. De ligger is een I PE 300 en de kolom
is een HEB 200. De kopplaat heeft een dikt e van 18 m m . Het geheel is uit gevoerd in S235. 8
bout en M20- 8.8 in ruim e gat en m et schr oefdraad in het schuifvlak.
Om verwarring t e voorkom en is in dit rekenvoorbeeld een D voor dwarskracht gebruikt en
een V voor vert icale kracht en.

Figuur 13 Kolom - ligger- v erbindin g

+,
&&!.

Bereken het kracht enspel op de bout en en de t oet s de zwaarst belast e bout en.
/  
01%& &!

Veronderst eld m ag wor den dat de groot t e van de ( horizont ale) kracht en in de bout en recht
evenr edig is m et de afst and t ot het rot at iepunt ( Figuur 1414) .

Figuur 14 Kracht enspel op de bou t en

233465-7987-:#7; 7=<74?>-@ A5@ A#8B=3#7DCE87-; 5-7AF GIHKJ HNJO7A 2KHKJ

L M P
De groot t e van de kracht en H1 , H2 , H3 en H4 kan worden geschreven als:
H1 = 350 y
H2 = 250 y
H3 = 150 y
H4 = 50 y

16
òóôõö÷
òóóø ùóúúõùûüýþùÿ ü
÷ö
Construeren Staal en Hout

Voor het m om ent en evenw icht kan de volgende vergelij king w orden opgest eld:

2 · 350 · 350 y + 2 · 250 · 250 y + 2 · 150 · 150 y + 2 · 50 · 50 y = Md

2 y ( 350 2 + 250 2 + 150 2 + 50 2 ) = Md

I nvullen Md = 110 kNm geeft : y = 262 N/ m m .
De kracht in de zwaarst belast e bout is dan: H1 = 350 y = 350 · 262 N = 92 kN.
Voor het horizont ale evenwicht geldt :
H D = H1 + H2 + H 3 + H 4
Voor het vert icale evenwicht m ag worden veronderst eld dat de t ot ale dwarskracht in de
verbinding gelij km at ig over alle bout en wordt verdeeld. Er kan worden gest eld: 8 V = D d .
I nvullen D d = 96 kN geeft V = 12 kN.

Cont role van de bout en:

Fv; s; d = 12 kN
Fv; u; d = 0,48 f t ; b; d Ab; s = 0,48 · 800 · 245 = 94 kN
Ft ; s; d = 92 kN
Ft ; u; d = 0,72 f t ; b; d Ab; s = 0,72 · 800 · 245 = 141 kN

Fv;s;d Ft;s;d 12 92
+ = + = 0,59 ≤ 1 ⇒ voldoet
Fv;u;d 1,4 Ft;u;d 94 1,4 ⋅ 141

17
 òóôõö÷
òóóø ùóúúõùûüýþùÿ ü
÷ö
Construeren Staal en Hout

6WDELOLWHLW

Een draagconst r uct ie dient niet alleen st erk genoeg t e zij n om de belast ingen t e kunnen
dragen, het dient ook voldoende st andzeker of st abiel t e zij n, d.w.z. dat hij niet m ag
bezw ij ken onder een t oevallige horizont ale belast ing of door een horizont ale ver plaat sing van
de const ruct ie.
Dit kan bereikt worden door de const ruct ie voldoende zij delingse st ij fheid t e geven, zowel in
langs- als in dw ar sr icht ing van het gebouw. Bovendien m oet m en er op let t en dat het
gebouw niet door rot at ie kan bezw ij ken.

Om voldoende st andzeker heid t e bereiken zij n t enm inst e dr ie st ij ve vert ikale vlakken nodig,
w aarbij t en hoogst e t wee vlakken evenw ij dig aan elkaar m ogen zij n en waarbij de dr ie
vlakken elkaar niet in één lij n m ogen snij den. Dit laat st e om bezwij ken door rot at ie t e
voor kom en.

5HNHQYRRUEHHOG

Een geslot en hal m et gevels van licht geprofileerde st aalplat en en een dakbedekking van
kunst st offolie. Het gebouw ligt langs de kust ( gebied I ) in een bebouw de om geving. De
afm et ingen van de hal zij n 36x15x6 m 3 ( Figuur 15) .

Figuur 15 Geslot en hal

Volgens NEN 6702 geldt voor het bepalen van de represent at ieve w indbelast ing:

p rep = Cdim · Cindex · Ceq 1 · pw

Cdim en de st uwdruk p w zij n t e bepalen uit respect ievelij k t abel 11 en t abel 10 van NEN 6702:
Cdim is afhankelij k van de afm et ing van het gebouw en de windr icht ing:
Cdim = 0,92 bij w ind op de lange gevel en Cdim = 0,95 bij wind op de kort e gevel.
p w is afhankelij k van de hoogt e en de sit uering in Nederland: p w = 0,64 kN/ m 2 .
Cindex is de w indvorm fact or voor druk: Cpe = 0,8;
zuiging: Cpe = 0,4;
wrij ving - voor een glad oppervlak ( gevel of dak) : Cf = 0,01
- voor een licht geprofileerd oppervlak: Cf = 0,02
- en voor geprofileerd ( > 40 m m ) : Cf = 0,04
Ceq en 1 zij n vrij wel alt ij d gelij k aan 1.

Hier m ee kan de gelij km at ig verdeelde windbelast ing worden gevonden voor w inddruk,
- zuiging en - w rij ving:
J J
w inddruk: p rep = cdim cpe p w = 0,92 Q J SL R Q J L TU = 0,471 kN/ m 2
w indzuiging: p rep = cdim cpe p w = 0,92 Q J L UJ"V Q JL TU = 0,236 kN/ m 2
w indwrij v ing: p rep; dak = cdim cf p w = 0,92 Q J L J-W Q J L TU = 0,006 kN/ m 2
p rep; gev el = cdim cf p w = 0,92 Q L Q L TU = 0,012 kN/ m 2

18
òóôõö÷
òóóø ùóúúõùûüýþùÿ ü
÷ö
Construeren Staal en Hout

Wind in dwar sr icht ing:

Figuur 16 laat de elem ent en zien die zorgen voor de st abilit eit in dw ar sricht ing.

Figuur 16 St abilit eit in dw arsricht ing

De result erende windkracht en ( zie Figuur 17) , w inddruk op de voorgevel, w indzuiging aan
de acht ergevel en w indwrij ving langs het dak en de zij gevels, bedragen:
w inddruk: Frep = p rep Agevel = 0,471 Q&X
Y T Q T-Z = 102 kN
w indzuiging: Frep = p rep Agevel = 0,236 Q&X
Y VDT[ Q T-Z = 51 kN
w indwrij v ing: Frep; dak = p rep; dak Adak = 0,006 Q&X VD[ Q&Y T-Z = 3 kN
Frep; gevel = p rep; gevel Agevel = 0,012 Q&X Q T-Z = 1 kN

1 kN
51 k N
3 kN

1 kN
102 kN

Figuur 17 Result erende w indk racht en

De belast ing op de gevels w orden voor de helft direct afgedragen naar de fundering en voor
VO\ De groot
de andere helft naar het dakvlak. \ t e van de kracht
VDJW\]en
["V in één
H J stWabilit
^D_ eit sverband zij n
dan ( zie Figuur 18) : H = ½ Q ½ Q"Y ½ Q"X ½ Q"X Z
Z U L
HKJ
M HKJ
2K
GIHNJ
→ H x 6= V x 5
V = 40,2 x 6 / 5 = 48,3 kN
R= 40,2 2 + 48,3 2 = 63 kN
De ( t rek) kracht die het st abilit eit sver band m oet
kunnen opnem en is dus gelij k aan:
Frep = 63 kN.

Nt ; s; d = q . Frep = 1,3 . 63 = 82 kN
Figuur 18 Kracht sv erdeling w indv erband

19
 òóôõö÷
òóóø ùóúúõùûüýþùÿ ü
÷ö
Construeren Staal en Hout

Verdere det aillering

De bevest iging van het w indverband aan de const r uct ie gebeurt m eest al m .b.v. bout en. Voor
de gat diam et er geldt :

` a G V bouten:
Voor
U d g; nom = d g; nom + 1 ( m m )
M16
b c
G 
W –d M24 d g; nom = d g; nom + 2 ( m m )
d g; nom = d g; nom + 3 ( m m )

db;nom = nominale boutmiddellijn (mm)

dg;nom = nominale gatmiddellijn (mm)

Nt ; u; d
N t

Nt ; u; d Nt ; u; d
d b

A=b . t Anet = ( b –) . t of
 Anet = A – ( d . t )
Figuur 19 Gat v erzw ak k ing door bout gat in een st rip

Voor het st abilit eit sverband in de gevel wor dt een st rip 60.8 gekozen, bevest igd m et t wee
bout en M16 ( 8.8) .
A = 480 m m 2 , bout gat Ø 18
Anet = 480 - 18 x 8 = 336 m m 2

De uit erst opneem bare t rekkracht bedr aagt :

Nt ; u ; d = 0,72 . Anet t o · f t ; d = 0,72 . 336 · 360 = 87 kN

Cont role:
st rip 60.8
N t ; s; d 82
De U.C. (unit y check) = = 0,94 < 1 ⇒ het profiel is st erk genoeg
N t ; u; d 87

Cont role bout en, st eek, r and- en eindafst anden:

De grensafschuifkracht van een bout M16 ( 8.8,
gerolde draad, afschuiving door de draad) bedraagt
60,2 kN ( zie t abel 7) .

Fc; s; d 87
≤ 1⇒ = 0,72 < 1
Fc; u; d 2 * 60,2

Voor m inim ale st eek, rand- en eindafst anden zie t abel 4

De m inim ale randafst and evenwij dig aan de

kracht zicht ing m oet voldoen aan: e 1 = 35 m m

De m inim ale randafst and loodrecht op de kracht richt ing

m oet voldoen aan e 2 = 30 m m

De m inim ale h.o.h. afst and t ussen de bout gat en

( st eek) m oet voldoen aan s1 = 55 m m .
Figuur 20 Det ail v er binding w indv erband

20
e1fhgikjklme1fhfnofhp
p1io$qrhsOt"o u vrmlwj Construeren Staal en Hout

Wind in langsricht ing

Figuur 21 laat de elem ent en zien die zorgen voor de st abilit eit in langsr icht ing.

Figuur 21 St abilit eit in langsricht ing

Op dezelfde wij ze als bij wind in dw arsr icht ing kan de kr acht sverdeling in de st abilit eit s-
verbanden wor den berekend. Reken nu m et de waarde Cdim = 0,95

Windverband dakvlak
J WkN
H = 40,2 ^#_
Fh x U L
6 m

Fv = ( 40,2 / 5) * 6 = 48,2 kN

FV De rekenw aarde voor de m axim ale t rekkracht

in de diagonalen van het w indverband
5 m
bedraagt :
H
J W
Nt ; s; d = 1,3 * y U L ² + 48,2² = 81,6 kN
FV

( FH |~}h FH N Figuur 22 Max im ale t rek k racht diagonaal

Voor het st abilit eit sverband in het dak wordt een gelij kbenig hoek st aal 60.60.6 gekozen. Het
hoekst aal is m et één been bevest igd. Als verbindingsm iddel worden t wee bout en M16 ( 8.8)
t oegepast .

Voor de grenst rekkracht van m et één flens aangeslot en hoekst alen geldt :
Nt ; u ; d = 0,8 . P#z net · f t ; d
w aarin:
W [{al
reduct iefact or afhankelij k van het aant 5 bout en;` b [ L JO5
Reduct iefact or voor H s1 L g; nom s1 g; nom
2 bout en: H 0,4 0,7
3 bout en of m eer: 0,5 0,7
( Voor t ussenliggende w aarden v an s 1 m oet lineair zij n geïnt erpoleerd)

Anet is de oppervlakt e van de net t o- doorsnede van het hoekst aal.

Voor gelij kbenige hoekst alen geldt : Anet = A – d g; nom . t
Voor ongelij kbenige hoek st alen verbonden door het kleinst e been, m oet Anet zij n
bepaald door uit t e gaan van een equivalent e gelij kbenig hoek st aal m et afm et ingen
van de benen gelij k aan die van het kleinst e been;
ft;d de rekenw aarde van de t rekst erkt e van het hoekst aal;

21
e1fhgikjklme1fhfnofhp
p1io$qrhsOt"o u vrmlwj Construeren Staal en Hout

Figuur 23 Bout v erbindin gen m et hoek st alen

zodat :
Nt ; u ; d = 0,8 . 0,7 . ( 691 – 18 . 6) · 360 ( s1
b [ P V R HN€JB{B Z
Nt ; u ; d = 117,5 kN

Cont role:

Nt ; s; d 81,6
= = 0,69 < 1 ⇒ het profiel is st erk genoeg
Nt ; u; d 117,5

Cont role bout en, st eek, r and- en eindafst anden:

Zie ver der cont role berekening t .b.v. st rip 60.8

De m inim ale h.o.h. afst and t ussen de bout gat en ( st eek) m oet voldoen aan:
s1 = 5 . 18 m m = 90 m m .

-D‚ ƒ…„ †-‡ˆ-‰#Š ‹ŒwŽ„ †{‘&‹#Œ „ Œ=’&“#†Œm•”

–— •„ ‰DŠ ‰#‰D” ˜™&‹”
š›&šŽœ$
-D‚?ž‹Š Š ‰D†‚
Ÿ, m‰#”S Œ
™&‹†-†-‰D†‡9Œw ‹#‹Š‘&‹Œ „ Œ ˆ“‰D¡$˜¢žEš£¤w-

22
 e1fhgikjklme1fhfnofhp
p1io$qrhsOt"o u vrmlwj Construeren Staal en Hout

.QLNVWDELOLWHLWYDQRSGUXNEHODVWHVWDYHQ

I n vrij wel elke st aalconst ruct ie hebben w e t e m aken m et profielen die op druk w orden belast .
Denk bij voor beeld aan kolom m en in een const ruct ie of drukst aven in een vakw erk. Elke st aaf
vert oont echt er im perfect ies, zoals:
¥ een st aaf is nooit zuiver recht ;
¥ in de doorsnede zij n rest spanningen aanwezig;
¥ de vorm van de doorsnede vert oont afwij kingen t en opzicht e van de gewenst e vorm ;
¥ de belast ing grij pt m eest al niet precies aan op die plaat sen w aar dat t heoret isch is
bedoeld.

Door deze im perfect ies vallen de zw aart epunt en van de

profieldoor sneden niet overal sam en m et de w erklij n van de
drukkracht en ont st aat buiging ( m om ent ) in de st aaf: F · u 0 .
Door dit m om ent neem t de uit buiging t oe, u 1 , en daar m ee
het m om ent , F · u 1 , enz. Dit is het zogenaam de t weede-
orde effect , zie Figuur 24 21.

Bij t oenam e van de drukkr acht kan dit leiden t ot het

bezw ij ken van de st aaf door inst abilit eit , ook wel knikken
genaam d. Bij het dim ensioneren van de st aaf m oet w orden
aanget oond dat de st aaf niet bezwij kt door knikinst abilit eit .

De st aaf is knikst abiel als volgens de t oet singsregels geldt

dat de rekenwaarde van de drukkracht t en gevolge van de
belast ing niet grot er is dan de capacit eit van het profiel.
Figuur 24 Tw eede- or de effect

Voor cent risch gedrukt e, enkelvoudige, recht e, prism at ische st aven m oet zij n voldaan aan:

Nc;s;d
≤ 1 voor knik om de y - as
ωy;buc Nc;u;d

en:

Nc;s;d
≤ 1 voor knik om de z - as
ωz;buc Nc;u;d

w aarin:
Nc; s; d is de rekenwaarde van de drukkracht t en gevolge van de belast ing;
Nc; u; d is de rekenwaarde van de druknor m aalkracht m et bet r ekking t ot de capacit eit in de
uit erst e grenst oest and;
y ; bu c is de knikfact or v oor knikinst abilit eit om de y- as;
z; buc is de knikfact or v oor knikinst abilit eit om de z- as.

De knikfact oren y; buc en z; buc zij n een m aat voor de gevoeligheid voor knik- inst abilit eit
om de y- as, respect ievelij k de z- as. Deze fact oren hangen af van de relat ieve slankheid van
de st aaf y; rel en z; rel . Deze relat ieve slankheid kan w orden berekend m et t w ee form ules, die
elk het zelfde result aat opleveren.
De waarde van de knikfact or buc kan vervolgens w or den bepaald uit Tabel 10 of grafisch
worden afgelezen uit Figuur 2522, als funct ie van de relat ieve slankheid rel en de t e
hant eren inst abilit eit skrom m e volgens Tabel 11.

De relat ieve slankheid wor dt bepaald volgens:

1 e m et hode: 2 e m et hode:

23
 e1fhgikjklme1fhfnofhp
p1io$qrhsOt"o u vrmlwj Construeren Staal en Hout

¥
y
y;rel = Nc;u;d
e y;rel =
Fy;E
waarin de slankheid:

¥
y;buc Iy waarin de door snedecapacit eit :
y = met iy = Nc; u; d = A . f y; d
iy A

¥
Ed en voor de Euler- knikkracht Fy; E geldt :
e =
fy;d 2
Ed I y
Voor de st aalsoort S235 is e = 93,9
FyE =
2
en voor S355 e = 76,4
y ; bu c

w aarin:
y; rel is de relat ieve slankheid van een st aaf m et bet rekking t ot knik om de y- as;
y is de slankheid van een st aaf m et bet rekking t ot knik om de y- as:
iy is de t raagheidsst raal ( t e berekenen of af t e lezen in t abellenboek)
Iy is het kwadrat isch oppervlakt em om ent om de y- as;
y; buc is de kniklengt e van een st aaf m et bet rekking t ot de y- as.
De kniklengt e van de st aaf y; buc kan worden bepaald m et behulp van Figuur 2623.

Voor groot heden m et de index ¦ geldt het bovenst aande m it s hierin de index § door de index
¦ wordt vervangen.

S235 S355 inst abilit eit sk rom m en t .b.v . k nik

y y y; r el a b c d
19 15 0,2 1,00 1,00 1,00 1,00
28 23 0,3 0,98 0,96 0,95 0,92
38 31 0,4 0,95 0,93 0,90 0,85
47 38 0,5 0,92 0,88 0,84 0,78
56 46 0,6 0,89 0,84 0,79 0,71
66 54 0,7 0,85 0,78 0,72 0,64
75 61 0,8 0,80 0,72 0,66 0,58
85 69 0,9 0,73 0,66 0,60 0,52
94 76 1,0 0,67 0,60 0,54 0,47
103 84 1,1 0,60 0,54 0,48 0,42
113 92 1,2 0,53 0,48 0,43 0,38
122 99 1,3 0,47 0,43 0,39 0,34
132 107 1,4 0,42 0,38 0,35 0,31
141 115 1,5 0,37 0,34 0,31 0,28
150 122 1,6 0,33 0,30 0,28 0,25
160 130 1,7 0,30 0,28 0,26 0,23
169 138 1,8 0,27 0,25 0,23 0,21
178 145 1,9 0,24 0,23 0,21 0,19
188 153 2,0 0,22 0,21 0,20 0,18
197 161 2,1 0,20 0,19 0,18 0,16
206 168 2,2 0,19 0,18 0,17 0,15
216 176 2,3 0,17 0,16 0,15 0,14
225 183 2,4 0,16 0,15 0,14 0,13
235 191 2,5 0,15 0,14 0,13 0,12
244 199 2,6 0,14 0,13 0,12 0,11
254 206 2,7 0,13 0,12 0,12 0,11
263 214 2,8 0,12 0,11 0,11 0,10
272 222 2,9 0,11 0,11 0,10 0,09
282 229 3,0 0,10 0,10 0,10 0,09
a c
y; r el inst abilit eit sk rom m en t .b.v. k ip

t u ssenliggende waarden m oet en recht lijnig worden geïnt erpoleerd

Tabel 10 Waarden v an buc en van kip

24
¨1©hª«k¬k­m¨1©h©®¯©h°
°1«¯$±²h³O´"¯ µ ¶²m­w¬ Construeren Staal en Hout

Figuur 25 I nst abilit eit sk rom m en

Tabel 11 Keuzet abel v oor inst abilit eit sk rom m en

25
 ¨1©hª«k¬k­m¨1©h©®¯©h°
°1«¯$±²h³O´"¯ µ ¶²m­w¬ Construeren Staal en Hout

Figuur 26 Knik lengt e v an een st aaf

5HNHQYRRUEHHOG

I n het vlak van de gevel ( in de z- richt ing) wordt een kolom gest eund door regels m et een
h.o.h.- af st and van 2,5 m . I n de y- richt ing wordt de kolom niet gest eund t egen knik. De
kolom heeft een lengt e van 10,0 m .
·,¸¹¸-º&¸»

drukkracht Fd = 500 kN
syst eem lengt e kolom sys = 10,0 m
profiel HEA 200 Iy = 36,92 · 10 6 m m 4
Iz = 13,36 · 10 6 m m 4
iy = 82,8 m m
iz = 49,8 m m
A = 5380 m m 2
st aalsoort S 235 f y; d = 235 N/ m m 2

¼c½ ¾
¿ ¸À1Á ½ »&¹

De kolom m oet gecont roleerd w orden op knikst abilit eit in beide richt ingen; knik uit het
gevelvlak en knik in het gevelv lak.
Fd Fd

y - richt ing z- richt ing

Figuur 27 Belast ingschem a en k niklij nen kolom Knik uit het gevelvlak:

26
¨1©hª«k¬k­m¨1©h©®¯©h°
°1«¯$±²h³O´"¯ µ ¶²m­w¬ Construeren Staal en Hout

y; buc = sys = 10,0 m ( zie Figuur 2623 en 24)

1 e m et hode 2 e m et hode
2 2
y; buc 10000 Ed I y .2,1. 10 5 . 36,92.10 6
y = = = 120,7 FyE = 2
= N = 765,2 kN
iy 82,8 = y ; buc (10,0 .10 3 )2
y 120,7 Nc; u; d = A · f y; d = 5380 · 235 N = 1264,3 kN
y; rel = = = 1,286
e 93,9
3#ÂÃ; 77#Ä Nc; u; d 1264,3
= = 1,285
X y ; rel direct af in t abel 8) y; rel
Fy; E 765,2

Volgens Tabel 11 is inst abilit eit skr om m e Å van Tabel 10 van t oepassing: y ; bu c = 0,44

N c;s;d 500 500

= = = 0,90 ≤ 1 ⇒ voldoet
y;buc N c;u;d 0,44 ⋅ 1264,3 556,3

Knik in het gevelvlak:

z; buc = 2,5 m

1 e m et hode 2 e m et hode

2 2
z; buc 2500 Ed I z .2,1. 10 5 . 13,36.10 6
z = = = 50,2 FyE = 2
= N = 4430,4 kN
iz 49,8 = z; buc (2,5 .10 3 )2

z 50,2 Nc; u; d = A · f y; d = 5380 · 235 N = 1264,3 kN

z; rel = = = 0,534
e 93,9
Nc; u; d 1264,3
z; rel = = 0,534
Fy; E 4430,4

Volgens Tabel 11 is inst abilit eit skr om m e Æ van Tabel 10 van t oepassing: z; buc = 0,82

N c;s;d 500 500

= = = 0,48 ≤ 1 ⇒ voldoet
z;buc N c;u;d 0,82 ⋅ 1264,3 1036,7
ÇÈ» ½¸
ÆÉ ÊË
Het profiel voldoet aan de t oet sing op knik st abilit eit .

27
 Ì1ÍhÎÏkÐkÑmÌ1ÍhÍÒÓÍhÔ
Ô1ÏÓ$ÕÖh×OØ"Ó Ù ÚÖmÑwÐ Construeren Staal en Hout

.LSVWDELOLWHLW

Kip is een inst abilit eit sprobleem , dat vaak voorkom t bij hoge slanke profielen, zoals st alen
I - profielen. I n een op buiging belast e ligger ont st aat aan de ene zij de t rek en aan de andere
zij de druk. Aan de t rekzij de levert dit geen problem en op, m aar aan de drukzij de buigt de
ligger uit en gaat de gedrukt e flens zich in zij delingse richt ing verplaat sen. De door snede van
het profiel gaat verdraaien: dit verschij nsel heet kippen.

Figuur 28 Kip

Kip heeft een reduct ie van het uit erst t oelaat bare m om ent t ot gevolg, w aar door een ligger
veelal zw aarder uit gevoerd m oet worden. Kip kan ver m eden, c.q. gereduceerd worden door
de flens op niet t e grot e afst anden zij delings t e st eunen. Dit kan o.a. door m iddel van
gordingen en/ of een st ij f dak const ruct ie.

Voor elk veld w aar in een st aaf door het al dan niet aanbrengen van k ipst eunen is opgedeeld
m oet het m axim ale buigende m om ent My; m ax; s; d om de y- as van de st aaf t ussen t w ee gaffels,
t ussen om de y- as van de st aaf t ussen t w ee gaffels, t ussen één gaffel en éénkipst eun of
t ussen t w ee kipst eunen v oldaoen aan:

My ; m ax; s; d
≤1
ωkip[ My ; u; d

w aarin:
My; m ax; s; d is de rekenw aarde van het buigende m om ent om de y- as van de st aaf t ussen t w ee
gaffels, t ussen één gaffel en één kipst eun of t ussen t w ee kipst eunen t en gevolge
van de de belast ing;
My; u ; d is de rekenw aarde van het buigend m om ent om de y- as m et bet rekking t ot de
capacit eit in de uit erst e grenst oest and;
kip is de kipfact or . Voor de kipfact or m oet de knikfact or behorende bij inst abilit eit s
krom m e a volgens t abel Tabel 10 in geval van walsprofielen en behorende bij
inst abilit eit skr om m e c volgens Tabel 10 in geval van gelast e profielen

28
 Ì1ÍhÎÏkÐkÑmÌ1ÍhÍÒÓÍhÔ
Ô1ÏÓ$ÕÖh×OØ"Ó Ù ÚÖmÑwÐ Construeren Staal en Hout

Û&Ü Ý,ÞßàDßá#â-ã Ü äå9æâ-ä ßhé¢âã ê(ëìßã âDé

Ü ßhæß{êmã â-äíhî#ßÜ Þ
kip ç=è y ; rel zij n aangehouden:

kip . h f y; d
y; rel  b . tf Ed

w aarin:
kip is de vervangende ongest eunde kiplengt e t ussen t wee gaffels, t ussen één gaffel en één
kipst eun of t ussen t wee kipst eunen.

Voor de vervangende ongest eunde kiplengt e geldt :

- t ussen t wee gaffels: kip = st
- t ussen één gaffel en één kipst eun of t ussen t wee kipst eunen:
k ip = ( 1,4 – ï-ðSñ ò st echt er: 1,0 ó kip / st óõôDð ö

waarin
st is de ongest eunde lengt e t ussen t wee gaffels, t ussen één gaffel en één
kipst eun of t ussen t wee kipst eunen;
is het quot ient van de rekenwarde van het eindm om ent om de y- as m et de
kleinst e absolut e waarde My; 1; s; d en de rekenwaarde van het eindm om ent
om de y- as m et de groot st e absolut e waarde My; 2; s; d t en gevolge van de
belast ing:

My ;1; s; d
β=
My ; 2; s; d

h de hoogt e van de op buiging belast e st aaf;

b de breedt e van de flens van de op buiging belast e st aaf;
tf de dikt e van de flens van de op buiging belast e st aaf;
Ed is de rekenwaarde van de elast icit eit sm odulus;
f y; d is de rekenwaarde van de vloeispanning;
is een fact or:
Üê æ ¢ ë áë Ü ßã ßä=æâ-ä{Þ ?ë ê ä#ßÞß-íDã âê$ê$ß-ä ß-ä
Ü ê ô#ðŽ÷-ø æ è#è ¢ë áë èDù Ü ßã ßä=æâ-ä{Þ #è è ?ë ê ä#ßÞß-íDã âê$ê$ß ô ø-ú
ô#ðŽø-÷ #è è èDù #è è ÷"û
üýþýÿ
ý&ý

ýý
&ýÿ
- dakligger, veiligheidsklasse 3
- belast ing q g; rep = 5,0 kN/ m
q g; rep = 2,2 kN/ m
- over spanning = 12,0 m
- profiel I PE 450 Wy ; el = 1500.10 3 mm3
- Wy ; pl = 1702.10 3 m m 3 ( W y ; pl = 2 * Sy )
h = 450 mm
b = 190 mm
tf = 14,6 mm
- st aalsoort S 235 f y; d = 235 N/ m m 2
ý

Toet s het profiel op buiging en kipst abilit eit .

29
 Ì1ÍhÎÏkÐkÑmÌ1ÍhÍÒÓÍhÔ
Ô1ÏÓ$ÕÖh×OØ"Ó Ù ÚÖmÑwÐ Construeren Staal en Hout

 ý1þ ÿ

Belast ing
q g; rep = 3,5 kN/ m
q g; rep = 2,8 kN/ m

Belast ingcom binat ie ( UGT)

q d = 1,2 . 3,5 + 1,5 . 2,8 = 8,4 kN/ m

Kracht sverdeling
Rd = Vz; s; d = 1/ 2 q = 1/ 2 · 8,4 · 10 = 50,4 kN
My; s; d = 1/ 8 q 2 = 1/ 8 · 8,4 · 10 2
= 151,2 kNm

Toet sing door snede ( buiging)

Figuur 29 rek env oorbeeld 8
My ; s; d
≤1
My ; u ; d
My; u ; d = W y ; el · f y; d
My; u ; d = 1500 ·10 3 · 235
My; u ; d = 352,5·10 6 Nm m = 352,5 kNm

uc = 151,2 / 352,5 = 0,43 < 1 voldoet

Toet sing st abilit eit

I PE450, profielklasse 1 dus  ôDð•÷ø

k ip . h . fy; d 12000 . 450 . 235
λrel = ζ = 1,32 = 1,95
b . t f . Ed 190 . 14,6 . 2,1 . 10 5

Kipst abilit eit van een gewalst profiel,

inst abilit eit skr om m e a: kip = 0,23

My ; m ax; s; d 151,2.10 6
= = 1,86 > 1
ωkipMy ; u; d 0,23 . 352,5 . 10 6

Dit pr ofiel voldoet niet : er m oet een zwaarder

profiel worden gekozen of er m oet en kipst eunen
w orden t oegepast . Figuur 30 rek env oorbeeld 8

Gek ozen w ordt voor kipst eunen. De bovenflens st eunende kipst eunen worden op 4 en 8 m
aangebracht . De afst and t ussen gaffel ( t .p.v. de opleggingen) en kipst eun w ordt dan 4,0 m .
De afst and t ussen de kipst eunen wordt dan 4,0 m . De ligger w ordt op deze wij ze in drie
delen opgedeeld. Elk liggerdeel dient t e worden gecont roleerd.

Voor liggerdeel 1 en liggerdeel 3 ( zie figuur 30) :

de ongest eunde lengt e t ussen de oplegging ( gaffel) en de eerst e kipst eun: st = 4,0 m
 ë6Þ-ßOà#ß-á#âã Ü ä#å{æâä{Þß â é ë ßhé ßä{Þß9ßÜ
èè ù è ç=è
ndm om ent en van liggerdeel 1 worden
berekend:
My; 1 ; s; d = 0 kNm
My; 2 ; s; d = 50,4 . 4,0 – ½ . 8,4 . 4,0² = 134,4 kNm

30
!#"%$%&'!#()*!++"*),*-!.0/1)32 4*-'&5$
Construeren Staal en Hout

zodat :
My ;1; s; d 0
β= = =0
My ; 2; s; d 134,4

de vervangende ongest eunde kiplengt e w ordt dan:

kip = ( 1,4 – ï-ðSñ ò st = 1,4 . 4,0 = 5,6 m
íhîß-Ü Þ9æ ë,î#ßhé,à#ßá#â-ã ß-ä æâä
de relat ieve slan è#è kip :
5600 . 450 . 235
λ rel = 1,32 = 1,33
190 . 14,6 . 2,1 . 10 5

inst abilit eit skr om m e a: kip = 0,45

levert een unit y check op van

My ; m ax; s; d 134,4.10 6
= = 0,84 < 1 liggerdeel 1 voldoet
ωkipMy ; u; d 0,45 . 352,5 . 10 6

Voor liggerdeel 2 geldt ( zie figuur 30) :

st = 4,0 m

My; 1 ; s; d = My; 2; s; d = 134,4 kNm

My ;1; s; d 134,4
β= = = 1,0
My ; 2; s; d 134,4

kip = ( 1,4 – ï-ðSñ ò st = ( 1,4 – 0,8 . 1,0) 4,0 = 2,4 m

echt er:
1,0 ó kip / st óõôDð ö*ð kip / st = 0,6

zodat voor kip m oet worden aangehouden: st = kip = 4,0 m

4000 . 450 . 235

λ rel = 1,32 = 1,12
190 . 14,6 . 2,1 . 10 5

inst abilit eit skr om m e a: kip = 0,59

My ; m ax; s; d 151,2.10 6
= = 0,72 < 1 liggerdeel 2 voldoet
ωkipMy ; u; d 0,59 . 352,5 . 10 6

Ligger deel 1 en 3 zij n m aat gevend.

De voorgaande berekening is volgens NEN 6770 uit gevoerd. Daar waar de NEN 6770 het
t oest aat gebruik t e m aken van het plast isch weerst andsm om ent is in de berekening het
elast isch w eerst andsm om ent gebruikt . Ter vergelij king:

liggerdeel 1
My ; m ax; s; d 134,2.10 6
= = 0,75
ωkipMy ; u; d 0,45 . 235 . 1702 . 10 3

Om dat de r ekenregels t er beoordeling van de kipst abilit eit volgens NEN6770 conservat ief zij n
t en opzicht e van die in NEN 6771, kan het geen kwaad het plast isch weer st andsm om ent in
de berekening t e gebruiken.

6
6!798;: <>=?=@BAC<@#<D1E5=?=AGF
<#<H I>JK JLNM07OPE'<ARQ3S%TU#D
D
<D
I>S5VWU?U#HX=?DS'V9A%Y#<AC<?D[Z\]TU#A^J1KW_Q66

31
 `a!b#c%d%e'`a!a#fg*a!hhc*gi*j!k0l1g3m n*j'e5d
Construeren Staal en Hout

7RHWVLQJYDQGHGRRUVQHGHFRPELQDWLHYDQNUDFKWHQHQ
PRPHQWHQ

9HUJHOLMNVSDQQLQJ

Bij het t oet sen van de door snede van een profiel wor dt de rekenwaarde van de belast ing
get oet st aan de capacit eit van de door snede. Tot nog t oe ging het hierbij om enkelvoudige
kracht en en m om ent en ( zoals t rek, druk, buiging en afschuiving) . Maar er zij n ook
com binat ies van kr acht en en m om ent en m ogelij k: enkele of dubbele buiging m et
nor m aalkracht en buiging. Deze paragr aaf behandelt de t oet sing van de com binat ie van
buiging en dw arskracht .
p

q o o

p
σ= M τs;d = V.S of τs;d = Vz; s; d
r Wy b.I Aw

Figuur 31 Buig- en schuifspanningen in een doorsnede

Figuur 31 geeft het ver loop van buig- en schuif spanningen over de door snede weer. Te zien
is, dat in de door snede zowel buig- als schuifspanningen k unnen opt r eden t egelij kert ij d
opt reden in eenzelfde door snede.

Nergens in de doorsnede m ag het vloeicr it erium w or den overschreden.

Over al in de doorsnede m oet gelden:

vgl;s;d vgl;s;d
≤ 1 of ≤ 1 (bij dubbelsymm etrische I - vormige doorsnede)
f y;d 1,2 fy;d

vgl;s;d = ¥
Hierin is:
s;nek;d + s;d

s;nek;d : rekenw aarde van de buigspanning in het beschouwde deel van de doorsnede
s;d : rekenwaarde van de schuifspanning in het beschouwde deel van de door snede
V z; s; d
s ;d =
Aw
Aw is de oppervlakt e van het lij f van het profiel

I n feit e houdt dit in dat , als t er plaat se van overgang van flens naar lij f in de door snede ( ook
w el nek genaam d) wor dt voldaan aan deze t oet singsr egel, voor de rest van de door snede
ook aan deze voorwaarde wordt voldaan.

32
 st!u#v%w%x'st!t#yz*t!{{v*z|*}!~01z3€ *}'x5w
Construeren Staal en Hout

5HNHQYRRUEHHOG
‚Pƒ„;ƒ
…ƒ;†

Een ligger op drie st eunpunt en belast door een gelij km at ig verdeelde belast ing q d Het
liggerprofiel is een HE 300A in de st aalsoort S 235. ( Figuur 3227) .

belast ing qd = 25 kN
lengt e profiel = 6,0 m
profiel HE 300A Wy; el = 1260 · 10 3 m m 3
h = 290 m m
tf = 14 m m
tw = 8,5 m m
st aalsoort S 235 f y; d = 235 N/ m m 2

Figuur 32 Rek env oorbeeld 9

‚Pƒ…‡ˆˆ„‰

Toet s het profiel op alle punt en, w aar de com binat ie van buig- en schuifspanningen opt reedt :
in dit geval t er plaat se van de m iddenoplegging.

Š‹ Œ ƒ‡Ž ‹ †„

Toet sen van het m om ent

Bereken het opt redende m om ent t er plaat se van de m iddenoplegging:

My; s; d =  d 2= ‘ ’
“W” 2 = 113 kNm

Het uit erst opneem bare m om ent van het profiel is gelij k aan:
My; u ; d = W y ; el · f y; d = 1260·10 3 · 235 = 296 kNm

Cont role:
My;s;d 113
= = 0,38 ≤ 1 ⇒ voldoet
M y;u;d 296

33
st!u#v%w%x'st!t#yz*t!{{v*z|*}!~01z3€ *}'x5w
Construeren Staal en Hout

Toet sen van de dw arskracht

Bereken de opt redende dwarskracht net link s of recht s van de m iddenoplegging:

Vz; s; d =  d = ‘ ’
“W”–•˜—™š›
De uit erst opneem bare dwar skracht van het profiel is gelij k aan:
Vz; u; d = 0,58 f y; d ( h – 2 t f ) t w = 0,58 · 235 · ( 290 – 2 · 14) · 8,5 = 304 · 10 3 N = 304 kN
Cont role:
Vz;s;d 94
= = 0,31 ≤ 1 ⇒ voldoet
Vz;u;d 304

Toet sen com binat ie van m om ent en dw arskracht

De opt redende schuifspanning is gelij k aan:

Vz;s;d 94 ⋅ 10 3
s;d = = = 42 N/mm 2
(h - 2 t f ) t w (290 - 2 ⋅ 14) ⋅ 8,5
De opt redende buigspanning in de uit erst e vezel:

M 113 . 10 6
σ s;d = = = 89 N/mm 2
Wy 1260 . 10 3

De buigspanning in de nek is dan gelij k aan:

0,5 h - t f 0,5 ⋅ 290 - 14
σ s;nek;d = σ s;d = ⋅ 89 = 80 N/mm 2
0,5 h 0,5 ⋅ 290
Bereken de vergelij kspanning:
2 2
σ vgl;s;d = σ s;nek;d + 3 τ s;d = 80 2 + 3 ⋅ 42 2 = 108 N/mm 2
Cont role:
σ vgl;s;d 108
= = 0,38 ≤ 1 ⇒ voldoet
1,2 f y;d 1,2 ⋅ 235

œ;1žŸ% 
¡£¢¤¦¥§¢¦¨ž©¨1ª«;¬;¡ ¤]¡£¢¤­¡R¢¦žž¢¦¥1ž® ¨

Ligger opgelegd op drie st eunpunt en m et een gelij km at ig verdeelde belast ing ( zie figuur 28) .

Figuur 33 Doorbuiging ligger op 3 st eunpunt en

¯ ¡ Ÿ°Nžª±¡£¢¤

De t oet sing van de doorbuiging geschiedt in de bruikbaarheidsgrenst oest and ( BGT) .

Voor de doorbuiging van een ligger op drie st eunpunt en, m et gelij ke st eunpunt safst anden en
een gelij km at ig verdeelde belast ing geldt :
2 q . 4
u = . mm
384 E . Iy
De verdere uit wer king is gelij k aan een ligger op t wee st eunpunt en: zie rekenvoor beeld 3

34
 ²³!´#µ%¶%·'²³!³#¸¹*³!ººµ*¹»*¼!½0¾1¹3¿ À*¼'·5¶
Construeren Staal en Hout

5HVXPpWRHWVLQJYDQHHQFRQVWUXFWLH

1. Schem at iseer de const r uct ie

2. Bepaal de belast ingen en belast ingcom binat ies op de const r uct ie
3. Bepaal de k racht sverdeling ( m om ent , dwarskracht en norm aalk racht )
4. Toet s de doorsnede ( st erkt e)
5. Toet s de st abilit eit
6. Toet s de v ervorm ing ( st ij fheid)

7RHWVLQJYDQGHGRRUVQHGH
Á ¢;±
ž® ¥1¬¨]¡ ¤ž–±1ª§Âß%ž;¢¦ž¢ĖÄ©ž¢Ÿ%ž;¢

Cont role op t rek ( norm aalkracht )

Nt ; s; d
≤ 1
Nt ; u; d
Nt ; u; d = A ⋅ f y ; d

Cont role op druk ( nor m aalkracht ) , zonder knik

Nc; s; d
≤ 1
Nc; u; d
Nc; u; d = A ⋅ f y ; d

Cont role op buiging ( m om ent )

My ; s; d
≤ 1
My ; u; d
My; u ; d = f y; d · W y

Cont role op afschuiving ( dwar skr acht )

Vz; s; d
≤ 1
Vz; u; d
Vz; u; d = 0,58 f y; d . Aw = 0,58 f y; d ( h – 2 t f ) t w
Å;ÆÇÉÈÊ£ËÌÍÊ Î0ÏÌ;ËÉÐ1ÑCÌÒ
ÓÍ%Î;Ë©ÎËÇ©ÆÇ©ÎËÍ%Î;Ë

Vloeicrit er ium
σvgl; s; d σvgl; s; d
≤1 of ≤ 1 ( bij dubbelsym m et rische Ι − vorm igedoo rsnede
f y; d 1,2 f y ; d
σvgl; s; d = σs; nek ; d + 3τs; d

7RHWVLQJYDQGHVWDELOLWHLW

Cont role van kipst abilit eit

My ; s; d
≤ 1
ωkip My; u; d

Cont role van knik st abilit eit

Nc; s; d Nc; s; d
≤ 1 of ≤ 1
ωy ; buc Nc; u; d ωz; buc Nc; u; d

35