III Predavanje

PUTEVI I ŽELJEZNIČKE
PRUGE

Horizontalno vođenje trase puta

Mr Katarina Mirković

1
 Horizontalno vođenje trase puta
- Horizontalno vođenje trase predstavlja se situacionim
planom.
- Situacioni plan predstavlja skup projektnih linija koje
prikazuju tok karakterističnih tačaka poprečnog profila
(osovina kolovoza, ivice kolovoza, ivice planuma, granice
trupa puta, granice putnog pojasa...) i definišu njihov položaj
u horizontalnoj ravni.

Osovina puta
2
 Kada govorimo o geometrijskim elementima od kojih je
sačinjen situacionog plana, onda mislimo na osovinu puta
prikazanu u situacionom planu (odozgo).
 geometrijski oblici čijom se kombinacijom formira osovina
puta u situacionom planu, su:
- pravaci,
- kružnie krivine i
- prelazne krivine,
pri čemu svaki element ima područje primjene sa utvrđenim
rasponom geometrijskih parametara . Svi su oni jednake važnosti
i ravnopravno učestvuju u oblikovanju trase puta.
 Razvijeni su i kriterijumi za ocjenu podobnosti primijenjenih
elemenata i, u tom cilju ustanovljene su granične vrijednosti
(min i max) tih parametara.
3
 Pravac
- sa vozno-dinamičke strane ne postoje ograničenja za primjenu pravca
ali negativni saobraćajno-psihološki efekti uočeni u eksploataciji
ukazuju da dionice u pravcu treba ograničiti na mjeru koja je saglediva
za vozača i dovoljna za prilagođavanje uslovima puta:

Projektovani pravac mora da zadovolji sledeće granične uslovie:

 kod suprotno usmjerenih krivina 2Vr ≤ L(m) ≤ 20Vr

ispod vrijednosti min L (L < 2Vr ) je besmisleno primjenjivati pravac,
već se krivine povezuju S krivom

 kod istosmjernih krivina 4Vr ≤ L(m) ≤ 20Vr

dužina dovoljna za sagledavanje i shvatanje oštrine zakrivljenosti
sledeće krivine

4
 kod suprotno usmjerenih krivina:

2Vr ≤ L(m) ≤ 20Vr

za L < 2Vr – primjenjuje se S krivina

kod istosmjernih krivina:

4Vr ≤ L(m) ≤ 20Vr

Maksimalna dužina pravca ograničava se na vrijednost koja je približno jednaka

5
najvećoj dubini vidnog polja.
 Kružna krivina
 Kao najprostiji oblik krive, kružni luk nezamjenjiv oblik projektne
geometrije (linija konstantne zakrivljenosti 1/R=const)-uticaj na
vozila u kretanju
 Radijusi moraju zadovoljiti sledeće granične uslove:

minR ≤ R ≤ maxR

 Minimalni radijus horizontalne krivine mon R

obezbjediti kretanje u najoštrijoj krivini mjerodavnom računskom
brzinom uz ostvarenje pune vrijednosti radijalnog koeficijenta trenja
(max fR) uz maksimalni poprečni nagib (maxip):

[m]

gdje je:
fr – koeficijent radijalnog trenja
max ip – maksimalni poprečni nagib (7% )
6
Vr – računska brzina (km/h)
 minR u funkciji od Vr

 minR se primjenjuje samo na onim mjestima gdje bi

R>minR bio neprihvatljiv zbog investicionih posledica

7
Maksimalni radijus horizontalne krivine – maxR

 eksploatacija puteva pokazala da maxR treba ograničiti na

vrijednost kod koje vozač ne gubi osjećaj zakrivljenosti
 suviše blage krivine ostavljaju utisak poremećenog pravca
(naročito za R≥10 000m)
 max R=5 000m
 objektivna slika o maxR dobija se iz odnosa maxR/minR
 skladni oblici postižu se kod odnosa maxR/minR~6
 Treba težiti da se susjedni radijusi nalaze u odnosu
1:1 do 1.1,5.

8
karakteristični geometrijski elementi kružne krivine
9
Karakteristični elementi za konstrukciju kružne kr.

10
 Prelazna krivina
 Predstavlja neohodan geometrijski oblik kod prelaska iz
pravca u krug, iz kruga u krug i iz kruga u pravac.
Ukoliko se ne primjeni prelazna krivina, problemi i posledice:
 usled skokovite promjene zakrivljenosti sa 1/R=1/∞ do
1/R=const, dolazi do potrebe za trenutnim okretom
upravljača, “siječenje” krivine, ugrožena bezbjednost
saobraćaja
 skokovita promjena radijalnog ubrzanja-bočni udar,
neprijatno u fiziološkom i psihičkom pogledu, dolazi do
pogrešnih odluka u toku vožnje
 direktan prelazak iz pravca u krivinu ostavlja utisak preloma
vodećih linija puta, nesigurnost vozača i neadekvatno
ponašanje

 Prelazna krivina- nije samo posrednik između kruga i pravca,

već ravnopravan krivinski oblik sa pravcem i krivinom
(klotoida).
11
Jedan od najvažnijih zadataka prelazne krivine je obezbjeđivanje postepenog
prirasta centrifugane sile tj. bočnog potiska.

Umetanjem prelazne krivine, kod

Nagli prirast centrifugalne sile C koje se zakrivljenost mijenja postepeno,
C= mV2 / R ostvaruje se postepen prirast bočne sile.

12
vizuelni efekti sa i bez prelazne krivine

13
Prelazna krivina mora da zadovolji sledeće granične uslove:
 promjena poluprečnika krivine treba da bude postepena,
zakrivljenost podliježe linearnoj promjeni
 pri konstantnoj brzini vožnje brzina okretanja prednjih točkova
treba da bude konstantna
 pređeni put i izvršeno okretanje prednjih točkova od početka
prelazne krivine do određenog mjesta moraju biti srazmjerni
proteklom vremenu:
L·R=const
“prirodna jednačina klotoide”:

R·L=A2
A-parametar klotoide, faktor veličine prelazne krivine

14
 Osobine klotoide
R · L = Const. = A2
Klotoida se definiše parametrom A koji predstavlja
faktor veličine. Kod jedne iste klotoide parametar A je
konstantan. Ako se mijenja A, mijenja se i veličina
klotoide.

•Parametar A za klotoidu ima isto značenje kao radijus R za kružni luk ili parametar p
za parabole i hiperbole.
•Uvećanjem ili smanjenjem parametra A mijenja se samo veličina klotoide.
•Oblik uvijek ostaje isti.
•To znači da su sve klotoide geometrijski slične.
15
matematički oblik klotoide - Fresnel-ovi integrali

16
 klotoida-najprostija kriva poslije kruga:

17
 PRAVAC - Zakrivljenost pravca 1/bezkonačno = 0, što
znači da se kretzanje vozila obavlja bez korištenje
upravljača.
 KRUŽNA KRIVINA - Zakrivljenost kružne krivine 1/R =
const. što znači da se vozilo kreće sa upravljačem
okrenutim za konstantnu veličinu ugla.
 PRELAZNA KRIVINA - Umetanjem prelazne krivine
omogućava se postepen prelaz sa zakrivljenosti
1/bezkonačno na zakrivljenost 1/R jer klotoida ima
postepeno promjenljivu zakrivljenost.

18
Karakteristični elementi za konstrukciju klotoide

19
Promjena poluprečnika klotoide:
•Na spoju pravca i klotoide poluprečnik klotoide r= beskonačno
•Na spoju klotoide i kružnog luka poluprelnik klotoide r= R

R · L = Const. = A2

20
 Izbor parametra klotoide
Izabrana vrijednost parametra A treba da se nalazi u intervalu:

Osnovni kriterijumi na osnovu kojih se određuje dužina

prelaznih krivina L, odnosno minimalni parametar klotoide A,
su:
1. vozno-dinamički,
2. konstruktivni i
3. estetski.

21
Vozno-dinamički kriterijum
promjena zakrivljenosti vodi promjeni radijalnog ubrzanja (bočni
udar je jači ako je prelazna krivina kraća)

22
2. Konstruktivni kriterijum
U konstruktivnom poglegu, prelazna krivina se koristi za promjenu
poprečnog nagiba. Ova promjena izvodi se postupnim okretanjem
kolovozne ploče oko jedne unaprijed definisane osovine vitoperenja.
Tom prilikom deformiše se tok jedne ili obiju ivica kolovoza na kojima
se javlja tzv. ¨rampa vitoperenja¨- LR sa svojim sopstvenim podužnim
nagibom:
iR = Dh/LR
Ako se postavi uslov da se čitavo vitoperenje obavi u prelaznoj krivini, tj.
L = A2/R = LR
tako da ne bude prekoračen određeni nagib rampe vitoperenja, onda se
min veličina prelazne krivine može izraziti:

Max ir = 1,0 %
Ir - nagib rampe vitoperenja
23
Estetski kriterijum
 U estetskom pogledu prelazna krivina ima zadatak da ublaži
utisak oštrine krivine (da ¨otvori¨ krivinu). To se može obaviti
jedino ako se klotoida razvija na dovoljnoj dužini, gdje ona može
da iskaže svoje likovne kvalitete.

minA=R/3

 za krivine radijusa R>minR, voznodinamički kriterijum

obezbjeđuje i estetiku

 likovna tačka gledišta optimalna dužina prelaznice postiže se

kod odnosa:
L : Lk : L= 1: 1 : 1 odnosno
τ : α : τ=1 : 2 : 1 što znači da je optimalno
τ = γ/4
24
 Dužina prelazne krivine L
 Dužina klotoide L, koja se određuje iz odnosa radijusa krivine R i
parametra prelaznice , mora da ispunjava uslov da prirast
centrifugalnog ubrzanja ne bude veći od određene normirane veličine
(0,3-0,80m/sec3, izuz. 1m/sec3)
sR= 0,3 m/sec3 –ne osjeća se
sR= 0,8 m/sec3 – fiziološki podnošljiv
sR = 1 m/ sec3 - neprijatan
 U slučaju primjene estetskog kriterijuma i jednačine klotoide
min A = R/3
min L = R/9
R x L = A2

25
 Primjena klotoide
Klotoida se najčešće primjenjuje u sledećim kombinacijama:
1. Klotoida kao posrednik u prelasku sa pravca na krug i obrnuto

26
Mr Katarina Mirković
2. Prekretna linija ¨S¨ kriva kao vezni element između dvije kružne
krivine suprotne zakrivljenosti

27
3. Jajasta ¨O¨ linija kao vezni element između dva kružna luka, različitih
radijusa, a istosmjerne zakrivljenosti.

28
Razne kombinacije
kruga i klotoide

29
Primjeri uspješnog trasiranja

30