LAMPIRAN

Lampiran 1. diagram rencana penelitian

Rencana penelitian

Preparasi batubara

digrinder

Diayak dengan ukuran 60,100,125,

dan 170 mesh

Batubara 60 mesh Batubara 170 mesh

dan 100 mesh

Dilakukan analisis Variasi suhu 400,

proksimat 425, 450 dan 475 ºC

karakerisasi XRD,
Pencairan batubara
SEM, Bomb
Calorimeter

Hasil Hasil

Karakterisasi GC-MS

Hasil
Lampiran 2. diagram prosedur kerja

Preparasi sampel

Batubara

digrinder

diayak dengan ukuran 60,

100,125, dan 170 ,mesh

Hasil

Analisa proksimat

Batubara 60 mesh

diuji kadar air

diuji kadar abu

diuji kadar zat terbang

Hasil

Analisa nilai kalor

0,5 gram batubara

ditempatkan pada gantungan yang sudah dipasang kawat

(fuse wire) setelah itu dimasukan kedalam Bomb
Calorimeter
dimasukan kedalam bucket

disambungkan dengan terminal Bomb fuse

di tekan tombol start.

Hasil di tekan tombol start.

gantungan yang sudah

dipasang kawat (fuse
wire) setelah itu
dimasukan kedalam
Bomb Calorimeter
Karakterisasi mengunakan XRD (X-Ray Difraction)

Batubara 100 mesh ±2 g

dimasukkan ke dalam preparat alat hingga padat

dinyalakan alat XRD dan pendingin tunggu hingga

1,5 atau 2 jam Dimasukkan sampel ke dalam XRD

diatur software pada komputer

ditunggu hingga proses penggambaran grafik pada

komputer

Hasil
di tekan tombol start.
Karakterisasi mengunakan SEM (Scanning Electron Microscope)
gantungan yang sudah dipasang kawat (fuse wire) setelah itu
Batubara 100 mesh ±2 g
dimasukan kedalam Bomb Calorimeter

dimasukkan ke atas meja benda

di pasang pada alat pemasang meja benda dengan

menggunakan klep
Dimasukkan ke atas meja benda
dinyalakan SEM dan dibiarkan ±14 jam

dimasukkan sampel kedalam SEM

diatur software pada komputer

ditunggu hingga proses scanning pada komputer

selesai

Hasil
di tekan tombol start.
Pencairan batubara
gantungan yang sudah dipasang kawat (fuse wire) setelah itu
Batubara 125 mesh 200 gr dan 300 gr H2SO4, 3% katalis
dimasukan kedalam Bomb Calorimeter

dimasukan kedalam reaktor

dilakukan variasi waktu 90,120,150,180,210 menit

diulangi ukuran 170 mesh

Hasil
Karakterisasi mengunakan GC-MS (Gas Cromatografy Mass Spektroscopy)
Minyak batubara 1µL

diinjeksikan kedalam alat GC-MS

diatur software komputer

ditunggu hingga proses penggambaran grafik pada

komputer

Hasil
Lampiran 3. Analisa 4. IM (%) = [1,004−0,889 ] × 100
1,004
data(perhitungan)
= [0,115
1,004
] × 100
AnalisisProksimat
Kadar Air (Inherent Moisture) = 11,45 %
IM (%) =[ 𝐴−𝐵
𝐴
] × 100 5. IM (%) = [1,009−0,865 ] × 100
1,009
Dimana :
A = beratsampel yang digunakan = [0,144
1,009
] × 100
B= beratsampelsetelahpemanasan
= 14,27 %
1. IM (%) = [ 1,007−0,894
1,007
] × 100
6. IM (%) = [1,003−0,866
1,003
] × 100
=[ 0,113
1,007
] × 100
= [0,137 ] × 100
= 11,22 % 1,003

= 13,57 %
2. IM (%) = [1,005−0,897
1,005
] × 100
7. IM (%) = [1,001−0,895
1,001
] × 100
=[ 0,108
] × 100
1,005
= [0,106] × 100
= 10,75 % 1,001

= 10,58 %
3. IM (%) = [1,006−0,901
1,006
] × 100
8. IM (%) = [1,001−0,873
1,001
] × 100
=[ 0,105
1,006
] × 100
= [0,128] × 100
= 10,44 % 1,001

= 12,79 %
Kadar Abu (Ash) 4. Ash (%) = [25,915−25,872] × 100
1,006
Ash(%) =[𝐴−𝐵
𝐶
] × 100
= [0,043
1,006
] × 100
Dimana :
= 4,27 %
A = berat cawan + tutup + residu
5. Ash (%) = [26,209−26,138] × 100
B= berat cawan + tutupkosong 1,008

C= berat sampel yang digunakan = [0,071] × 100

1,008

1. Ash (%) = [24,697−24,641

1,003
] × 100 = 7,04 %

= [0,056] × 100
1,003
6. Ash (%) = [29,670−29,618
1,000
] × 100
= 5,58 %
= [0,052
1,000
] × 100
2. Ash (%) = [ 19,939−29,862
1,004
] × 100
= 5,2 %
= [0,077] × 100
1,004
7. Ash (%) = [27,946−27,897
1,000
] × 100
= 7,67 %
= [0,049
1,000
] × 100
3. Ash (%) = [ 29,336−29,304
1,006
] × 100
= 4,90 %
= [0,052] × 100
1,006
8. Ash (%) = [28,267−28,206
1,005
] × 100
= 5,17 %
= [0,061
1,005
] × 100
 = 6,07 %
Kadar Zat Terbang (Vollatile = [0,426 ] × 100 = 42,60 %
1,000
Matter)
Lost (%) =[𝐴−𝐵
𝐶
] × 100 1. VM = 44,24 – 11,22 = 33,03 %
Dimana : 2. VM = 44,10 – 10,75 = 30,35 %
A = berat cawan + tutup + residu 3. VM = 43,61 – 10,44 = 33,17 %
B= bera tcawan + tutup kosong 4. VM = 42,06 – 11,45 = 30,61 %
C= berat sampel yang digunakan 5. VM = 42,59 – 14,27 = 28,32 %
6. VM = 42,17 – 13,57 = 42,17 %
1. Lost (%) = [1,008−0,562
1,008
] × 100 7. VM = 44,01 – 10,58 = 33,43 %
8. VM = 42,60 – 12,79 = 29,81 %
= [0,446
1,008
] × 100

= 44,24 % KarbonPadat
2. Lost (%) = [ 1,000−0,589
] × 100
1,000
1. FC = 100 – (11,22 + 33,03 +
=[ 0,411
] × 100 5,58)
1,000
= 100 – 49,83
= 41,10 % = 50,17 %
2. FC = 100 – (10,75 + 30,35 +
3. Lost (%) = [1,009−0,569 ] × 100
1,009 7,67)
= [1,009
0,44
] × 100 = 100 – 48,77
= 51,23 %
= 43,61 % 3. FC = 100 – (10,44 + 33,17 +
5,17)
4. Lost (%) = [1,008−0,584
1,008
] × 100 = 100 – 48,78
= 51,22 %
= [0,424
1,008
] × 100 4. FC = 100 – (11,45 + 30,61 +
4,27)
= 42,06 %
= 100 – 46,33
5. Lost (%) = [1,005−0,577 ] × 100 = 53,67 %
1,005
5. FC = 100 – (14,27 + 28,32 +
= [0,428
1,005
] × 100 7,04)
= 100 – 49,63
= 42,59 %
= 50,37
6. FC = 100 – (13,57 + 28,60 + 5,2)
6. Lost (%) = [1,003−0,580
1,003
] × 100 = 100 – 47,37
= 53,63 %
= [0,423 ] × 100
1,003
7. FC = 100 – (10,58 + 33,43 +
= 42,17 % 4,90)
= 100 – 48,91
7. Lost (%) = [1,002−0,561
1,002
] × 100 = 51,09 %
8. FC = 100 – (12,79 + 29,81 +
= [0,441 ] × 100
1,002 6,07)
= 44,01 % = 100 – 48,67
= 51,33 %
8. Lost (%) = [1,000−0,574
1,000
] × 100
Pencairan Batubara

Konversi (%)=
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
] × 100= %
Yield(%) = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%
Konversi 1
1. Yield(%)
1. Suhu 400 ºC = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%
Konversi (%) =
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
] × 100% = [0,063
500
] × 100%
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎

= [200−181,9 = 0,0126 %
200
] × 100%
2. Yield(%)
= [18,1 ] × 100 %
200 = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%
= 9,05 %
= [0,065
500
] × 100 %
2. Suhu 425 ºC
Konversi (%) = = 0,013 %
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
] × 100% 3. Yield(%)
= [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
] × 100%
= [200−181,7
200
] × 100% 𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛

= [0,07 ] × 100 %
= [18,3
200
] × 100 % 500

= 0,014%
= 9,15 %
4. Yield(%)
3. Suhu 450 ºC
Konversi (%) = = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
] × 100%
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
= [0,071
500
] × 100 %
= [200−165,4 ] × 100%
200
= 0,0142 %

= [34,6
200
] × 100 %

= 17,3 %

4. Suhu 475 ºC
Konversi (%) =
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
] × 100%

= [200−163,8
200
] × 100%

= [36,02
200
] × 100 %

= 18,1 %
Konversi 2 Yield(%) = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
] × 100%
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛

1. Suhu 400 ºC 1. Yield(%)

Konversi (%) = = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
] × 100%
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡 𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
[ 𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡 𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
] × 100%
= [0,06
500
] × 100%
=[ 200−182,3
200
] × 100%
= 0,012 %
17,7
= [ 200
] × 100 %
2. Yield(%)
= 8,85 % = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%

2. Suhu 425 ºC = [0,058] × 100 %

500
Konversi (%) =
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
] × 100% = 0,0116 %

= [200−182,9 ] × 100% 3. Yield(%)

200
= [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%
= [17,1
200
] × 100 %
= [0,069
500
] × 100 %
= 8,55 %
= 0,0138%
3. Suhu 450 ºC
Konversi (%) = 4. Yield(%)
[ 𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡 𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
] × 100% = [𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝑃𝑟𝑜𝑑𝑢𝑘 𝑀𝑖𝑛𝑦𝑎𝑘
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐾𝑒𝑠𝑒𝑙𝑢𝑟𝑢ℎ𝑎𝑛
] × 100%
𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡 𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎

= [200−165,5
200
] × 100% = [0,073
500
] × 100 %

= [34,5 ] × 100 % = 0,0146%

200

= 17,25%

4. Suhu 475 ºC
Konversi (%) =
[𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡𝐵𝑒𝑟𝑎𝑡
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎−𝑅𝑒𝑠𝑖𝑑𝑢
𝐴𝑤𝑎𝑙 𝐵𝑎𝑡𝑢𝑏𝑎𝑟𝑎
] × 100%

= [200−164,1
200
] × 100%

= [35,9
200
] × 100 %

= 17,95 %
Lampiran 4. Analisa XRD

Peak List

harga 2θ[0] d-spacing[Å] Mineral

20.860 4.2549 SiO2
26.640 3.3434 SiO2
35.037 2.5611 Al2O3
36.544 2.4568 SiO2
38.648 2.3297 Fe2O3
39.465 2.3297 SiO2
40.300 2.2361 SiO2
42.450 2.1277 SiO2
45.793 1.9798 SiO2
 50.139 1.8179 SiO2
50.622 1.8017 SiO2
54.875 1.6717 SiO2
55.325 1.6591 SiO2
57.235 1.6082 SiO2
59.960 1.5415 SiO2
64.036 1.4528 SiO2
62.275 1.4908 Fe2O3
Lampiran 5. Analisa SEM
Lampiran 6. Analisa GC-MS

Peak report TIC

Peak R. Time I. Time F. Time Area Area% Height

1 1.367 1.340 1.435 1262200 28.52 806052
2 1.461 1.435 1.525 1992570 45.03 1886400
3 1.581 1.525 1.620 189730 4.29 101723
4 1.962 2.935 2.955 190798 4.31 137391
5 3.682 3.650 3.715 121773 2.75 80153
6 3.886 3.855 3.925 284980 6.44 172443
7 4.761 4.730 4.800 108542 2.45 57455
8 4.970 4.940 4.985 78405 1.77 42137
9 4.994 4.985 5.035 71947 1.63 53734
10 16.024 15.995 16.060 52679 1.19 31685
11 16.366 16.335 16.410 71405 1.61 32728

Data GC-MS minyak batubara

Peak R. Time Area% Rumus Molekul

1 1.367 28.52 C2H5ClO2S
2 1.461 45.03 C2H4O2
3 1.581 4.29 C3H6O2
4 1.962 4.31 C6H6O4S, C7H8O
5 3.682 2.75 C7H8O
6 3.886 6.44 C7H8O
7 4.761 2.45 C8H10O
8 4.970 1.77 C8H10O
9 4.994 1.63 C8H10O
10 16.024 1.19 C19H36O2
11 16.366 1.61 C18H34O2, C22H42O2
Lampiran 7. Gambar penelitian

Bongkahan batubara Penghancuran batubara

penghalusan batubara 1 gram batubara

Timbang cawan crussibel Sampel batubara dimasukan

kedalam cawan crussibel
 Sampel batubara sebelum Sampel batubara sesudah
dimasukan kedalam furnace dimasukan kedalam furnace

Sampel batubara Sampel batubara saat

didinginkan ditimbang dalam furnace

Sampel batubara saat Pemisahan minyak dan

dalam furnace pengotornya
 Jumlah minyak dan Suhu reaktor
pengotornya

Penimbangan residu Residu batubara

batubara

Minyak batubara Pengukuran minyak

Pendinginan crusibbel Oven

Analisa Bomb Calorimeter Reackor Batch 1

Reackor Batch 2