i makinerisë
Petrush Senesov, inxh. i dip. i makinerisë
Goce Zashov, inxh. i dip. i makinerisë
VITI 201
Autorë:
Dimçe Srebrenov, inxh. i dip. i makinerisë
Petrush Senesov, inxh. i dip. i makinerisë
Goce Zashov, inxh. i dip. i makinerisë
Recensentë:
Prof. dr. Todor Davçev, inxh. i dip. i makinerisë
Tome Kolovski, inxh. i dip. i makinerisë
Stefan Peshov, inxh. i dip. i makinerisë
Përkthyes:
Emrush Iseni
Redaktor:
Prof. dr. Abdyl Koleci
Lektor:
Abdulla Mehmeti
СРЕБРЕНОВ, Димче
Возила и механизација : lll година машински техничар : (задолжителен и изборен
предмет) : машинска струка / Димче Сребренов, Петруш Сенесов, Гоце Зашов.
- Скопје: Министерство за образование и наука, 2010, - 376 стр. : илустр. ; 27 см
Библиографија: стр. 375-376
ISBN 978-608-226-207-9
1. Сенесов, Петруш [автор] 2. Зашов, Гоце [автор]
COBISS.MK-ID 85389834
PARATHËNIE
Ky libër është shkruar sipas programit mësimor për lëndën Automjetet dhe
mekanizmat – lëndë mësimore e obliguar dhe zgjedhore, dhe është i paraparë për
nxënësit e vitit të tretë të drejtimit të makinerisë, profesioni teknik i makinerisë.
Libri është i ndarë në dy pjesë: pjesa e obliguar dhe pjesa zgjedhore. Në pjesën
e parë, automjetet dhe mekanizmat–detyrimisht mësohen motorët e automjeteve
dhe sistemi i tyre. Në pjesën e dytë mësohen makinat e minierave - për eksploatim
nëntokësorë dhe sipërfaqësorë si dhe trenat dhe lëvizja e tyre.
Materiali në këtë libër është i mjaftueshëm për arritjen e njohurive themelore
të lëndës Automjetet dhe mekanizmat, kurse për njohuri më të zgjeruara në fund të
çdo kapitulli janë dhënë adresat nga interneti. Industria e automjeteve dhe indust-
ria e makinave të minierave edhe trenat janë në zhvillim të hovshëm dhe çdo ditë
paraqiten sisteme dhe zgjidhje më bashkëkohore. Për këtë shkak është e nevojshme
të përcillen të gjitha të rejat në këto lëmi për çka do të shërbejë interneti.
Materiali është i pasuruar me ilustrime dhe figura, skema dhe grafikone, që
shpresojmë do të lehtësojnë studimin e lëndës.
Për matjen e njohurive, në fund të çdo kapitulli janë dhënë pyetjet nëpërmjet
të cilave janë përfshirë pjesët më të rëndësishme.
Në libër janë dhënë pjesë interesante ku besojmë që do të zgjojnë interes te
nxënësit.
Autorët,
Përmbajtja
TEMA NUMËR 1
faqe - 1
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 2
Automjetet dhe mekanizmat
Në vitin 1886 Gotlib Dajmler (Gottlieb Daimler) e përsosi këtë motorë dhe e
ndërtoi në një automjet (veturë) të thjeshtë.
faqe - 3
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 4
Automjetet dhe mekanizmat
Motorët
Sipas llojit të
Nxehtësisë Elektrik Hidraulik Pneumatik
energjisë
faqe - 5
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 6
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 7
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 8
Automjetet dhe mekanizmat
h) Sistemi për lyerje ka për detyrë të realizojë lyerje me vaj te pjesët e lëvizshme
të motorit.
faqe - 9
Automjetet dhe mekanizmat
Blloku cilindrik është pjesa kryesore e motorit në të cilin janë të vendosur ci-
lindrat, shtëpiza e boshtit bërrylor dhe pjesët tjera të lëvizshme dhe të palëvizshme.
Me mbajtës të posaçëm është i shtrënguar për kornizën e automjetit. Konstruksioni i
bllokut cilindrik varet nga mënyra e ftohjes së motorit dhe shpërndarjes së cilindrave.
Te motorët me ftohje me lëng cilindrat janë të vendosur në bllokun cilindrik,
kurse te ato me ftohje me ajër cilindrat punohen në veçanti.
Blloku cilindrik nga pjesa e epërme është i mbyllur me kokën cilindrike, kur-
se nga pjesa e poshtme me karterin (koritën) për vaj. Punohet nga hekuri për derd-
hje ose nga legurat e aluminit për shkak të peshës së vogël dhe përçueshmërisë së
nxehtësisë. Ka formë të përbërë dhe shumë vrima për pajisje plotësuese (pompën
për ujë, pastruesin e vajit, pompën për benzinë etj.). Në bllokun cilindrik gjenden
edhe sisteme të kanaleve të vajit për lyerje dhe kanale për rrjedhjen e lëngut për
ftohje.
Vrima për
pompën e ujit
Cilindri paraqet trupin cilindrik të zbrazët (bosh) në të cilin lëviz pistoni dhe
formon vëllimin punues në motorë bashkë me kokën cilindrike. Sot kryesisht pu-
nohen blloqet cilindrike me këmishëza cilindrike që mund të zëvendësohen që në
mënyrë plotësuese vendosen në vrimat e bllokut. Përparësia e kësaj zgjidhje është
në atë që vetëm këmishëzat punohen nga materiali më kualitativ, e jo i tërë blloku,
nga ajo që mund të zëvendësohen vetë këmishëzat.
faqe - 10
Automjetet dhe mekanizmat
Brinjët prej
alumini
Këmishëza prej
gizës së hirtë
Murri i Murri i
këmishëzës këmishëzës
faqe - 11
Automjetet dhe mekanizmat
Koka cilindrike është pjesë e përbërë që ka për detyrë hermetikisht të mbyllë bllo-
kun e motorit nga pjesa e epërme dhe të formojë hapësirën për djegie. Hermeticiteti re-
alizohet me ndihmën e shtupuesve dhe me bulona që përforcohen në bllokun e motorit.
Në kokën cilindrike janë të vendosur kanalet për ndërrimin e materies pu-
nuese, elementet e sistemit për ndarje (boshti bregorë, valvulet, sustat, lëkundësit),
kandelat ose injektuesit, kanalet për rrymim të lëngut për ftohje (te ftohësit me ujë),
kurse në to janë të përforcuar gypi për thithje, gypi për fryrje, gypi për lëngun për
ftohje dhe kapaku i mekanizmit të valvulës.
Te motorët që ftohen me lëng koka cilindrike përpunohet në konstruksionin
e bllokut, kurse te ftohja me ajër për çdo cilindër në veçanti.
Koka cilindrike është e ngarkuar me sforcimet mekanike dhe termike, që
mund të sjellin deri te sforcimet e tepruara që do të shkaktonin deformime dhe pla-
saritje. Për këtë shkak gjatë konstruktimit dhe përpunimit duhet pasur kujdes të
veçantë.
faqe - 12
Automjetet dhe mekanizmat
Karteri (korita) për vaj e mbyll motorin nga pjesa e poshtme dhe në të është
i vendosur vaji për lyerje (lubrifikim). Në hapësirën ndërmjet bllokut të motorit
dhe karterit për vaj është i vendosur edhe kushineta dypjesëshe e boshtit bërrylorë.
Ndërmjet bllokut të motorit dhe karterit është i vendosur hermetizuesi (shtupuesi)
që duhet të sigurojë hermeticitet përkatës.
Karteri për vaj punohet prej llamarinës nga çeliku me presim. Pjesa e poshtme e
koritës punohet si dypjesëshe dhe me ndarje që të mundësojë motorit punë normale (pa
pengesa) gjatë rrugës përpjetë ose tatëpjetë (teposhtë). Në pjesën më të ulët të kraterit ka
vrimë për lëshimin dhe zëvendësimin e vajit për lyerje ku ai është i mbyllur me bulon të
magnetizuar që ka për detyrë t’i mbledhë thërrmijat metalike në vaj. Në karterin për vaj
faqe - 13
Automjetet dhe mekanizmat
ka edhe vrimë për largimin e avujve të shkaktuara nga avullimi i vajit ose gazrave të tjerë
që të njëjtat dërgohen deri te shpërndarësi (degëzimi) për sjelljen e ajrit.
faqe - 14
Automjetet dhe mekanizmat
1.5.2.1. PISTONI
Koka e pistonit
Trupi i pistonit
Zona e unazës pistonike
Kanali (ulluku) i parë
Kanali i dytë
Kanalet e vegjël Vrima për vaj
Sythi
Siguresa e aksëzës
Fig.1.5.13. Tërësia e pistonit (grupi): pistoni, aksëza dhe unaza
faqe - 15
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 16
Automjetet dhe mekanizmat
Problem gjatë punës së pistonit është edhe nxehja e tij gjatë procesit të
punës. Domethënë, nën veprimin e nxehtësisë së gazrave pistoni në mënyrë jo të
njëtrajtshme zgjerohet. Për këtë shkak është e nevojshme që gjatë konstruktimit të
pistonit të lejohet çarje e caktuar (forma kube e pistonit) që do të plotësohet gjatë
nxehjes së pistonit (formë cilindrike).
Unazat pistonike janë pjesë nga grupi i pistonit të motorit dhe vendosen në
kanalet (ulluqet) e pistonit. Detyra e unazave pistonike është që të realizojnë her-
metizmin (bllokimin) e hapësirës punuese, gjegjësisht të mos lejohet që gazrat të
depërtojnë në karterin për vaj dhe vaji të mos kaloj në hapësirën për djegie. Detyra
e dytë e unazave është transmetimin e nxehtësisë nga pistoni në cilindër, e po ashtu
realizojnë edhe lyerje të cilindrit dhe mënjanimin e vajit nga murri i cilindrit.
faqe - 17
Automjetet dhe mekanizmat
a) prerja kënddrejte
b) prerje në minutë (30’, 60’)
)
a) )
b) )
c) )
d) c) prerja trapeze
d) prerja dyanësore trapeze
e) me teh të prerë lartë
)
e) )
f) f) prerje torzione
g) prerje normale
h) prerje asimetrike normale
i) ngarkim normal sipas
g))
)
h) )i) presionit
Unazat vajore (për vaj) kanë për detyrë të krijon shtresë të hollë të vajit në
muret e cilindrit, kurse vaji i tepërt të dërgohet në karterin për vaj.
faqe - 18
Automjetet dhe mekanizmat
e) f) g)
faqe - 19
Automjetet dhe mekanizmat
d) e)
1.5.2.4. PISTONETA
faqe - 20
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 21
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 22
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 23
Automjetet dhe mekanizmat
1.5.2.6. VOLANTI
transmisioni transmisioni
faqe - 24
Automjetet dhe mekanizmat
PYETJE
faqe - 25
Automjetet dhe mekanizmat
www.automobilizam.net
www.motrnavozila.com
www.elitsecurity.org
www.autormagz.com
www.sbribd.com
www.howstuffworks.com
www.fiat.co.nz
www.corvete.zorly.com
www.autocar.co.uk
faqe - 26
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 2
MOTORËT KATËRTAKTËSH
faqe - 27
Automjetet dhe mekanizmat
2. MOTORI KATËRTAKTËSH
faqe - 28
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 29
Automjetet dhe mekanizmat
a) b) c) d)
Fig.2.2.1. Principi i punës së Oto motorit katërtaktësh
a-mbushja, b-komprimimi, c- ekspandimit, d-zbrazja
Takti-I mbushja e cilindrit. Gjatë kohës së këtij takti pistoni lëviz prej PJF
kah PBF kurse valvula për mbushje është e hapur, ndërsa valvula fryrëse (e zbraz-
jes) është e mbyllur. Duke lëvizur poshtë, pistoni krijon nënpresion (vakum) prej
0,8-0,9 bar, ku e thith përzierjen e freskët të karburantit dhe ajrit nëpër valvulën për
mbushje. Që të mund sa më mirë të mbushet cilindri me përzierje të freskët, valvu-
la për mbushje hapet para se të vjen pistoni në PJF, kurse mbyllet pas PBF, me çka
mbaron takti i mbushjes.
faqe - 30
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 31
Automjetet dhe mekanizmat
PJF PBF
Fig.2.3.1. Cikli teorik Oto ne pv - diagramin
Për shkak se te cikli teorik llogaritet se në cikël qarkullon materia e njëjtë, pro-
cesi i mbushjes dhe procesi i zbrazjes do të zhvillohen nëpër vijën e njëjtë termo-
dinamike 1’-1 dhe 1-1’ gjatë presionit konstant (Pa) – izobare. Këtu pistoni gjatë
ndezjes lëviz prej PJF kah PBF, kurse gjatë taktit të zbrazjes nga PBF kah PJF, ku
vëllimi gjatë mbushjes rritet, kurse gjatë zbrazjes zvogëlohet.
faqe - 32
Automjetet dhe mekanizmat
Nga pika 1 deri te pika 2 zgjatë takti i komprimimit kur pistoni lëviz prej PBF
kah PJF, vëllimi zvogëlohet, kurse presioni rritet. Komprimimi zhvillohet sipas vijës
termodinamike – adiabate.
Procesi i ndezjes dhe i djegies së përzierjes është paraqitur me vijën 2-3 ku në
diagramin teorik është paraqitur me prurjen e nxehtësisë nga jashtë Q1. Procesi i
prurjes së nxehtësisë zhvillohet sipas vijës termike – izohore gjatë vëllimit konstant.
Takti i ekspandimit është paraqitur me vijën 3-4 ku pistoni lëviz prej PJF kah
PBF, dhe atëherë presioni bie kurse vëllimi rritet. Realizohet sipas vijës termike –
adiabate.
Procesi i dorëzimit të nxehtësisë rrethinës është paraqitur me vijën 4-1 ku
presioni zvogëlohet, kurse vëllimi ngel konstant. Realizohet sipas vijës termike –
izohore.
Nëse i shfrytëzojmë ligjet që vlejnë vijat termodinamike mund ta përcaktojmë
koeficientin termodinamik të shfrytëzimit veprues të ciklit oto.
Nxehtësia e sjellur në cikël është: Nxehtësia e larguar nga cikli është:
Ndryshimi ndërmjet nxehtësisë që sillet dhe nxehtësisë që largohet nga cikli para-
qet punën e dobishme:
Q = Q1 - Q2 (kJ/kg)
Qk Q1 − Q2 Q c ⋅ (T4 − T1 )
η th = = = 1− 2 = 1− v
Q1 Q1 Q1 cv ⋅ (T3 − T2 )
faqe - 33
Automjetet dhe mekanizmat
1
η th = 1 −
ε x −1
Cikli real (indikues) te Oto motori shumë dallohet nga ai teorik, për shkak se
supozimet që ishin bërë te cikli teorik, në procesin real nuk vlejnë.
Ciklet reale zhvillohen me materien punuese të vërtetë-reale (jo gaz ideal) që
në cikle të ndryshme ka përbërje të ndryshme – gjatë mbushjes dhe kompresionit
kjo është përzierja e karburantit dhe ajrit, kurse gjatë ekspandimit dhe zbrazjes gaz-
rat e djegur. Gjatë djegies përzierja pëson ndryshime (nuk ngel e pandryshueshme)
dhe realizohet zëvendësimi i sajë (nuk qarkullon materia e njëjtë) gjatë takteve të
zbrazjes dhe mbushjes.
Përzierja digjet në cilindër dhe liron nxehtësi (nuk sjellet nga jashtë), kurse
gazrat e djegur hedhen jashtë nga cilindri (nuk i dorëzohet nxehtësia rrethinës).
Taktet e mbushjes dhe zbrazjes nuk do të zhvillohen sipas izobares, kurse tak-
tet e komprimimit dhe ekspandimit nuk do të zhvillohen sipas adiabatës por sipas
politropës me koeficient të ndryshueshëm.
Me krahasimet e bëra ndërmjet ciklit teorik dhe real vërtetohet ndryshimi dhe
dallimi që lind te cikli real.
Cikli real Oto është paraqitur në fig.1.
Takti i mbushjes fillon në pikën 1 dhe zgjat deri te pika 2 nga diagrami. Gjatë
kësaj pistoni lëviz prej PJF kah PBF. Nga diagrami vërehet që pika 1 gjendet para
PJF, që donë të thotë se valvula për mbushje hapet më herët. Presioni gjatë kohës së
taktit të mbushjes është pak më i ulët nga ai atmosferik, që shihet nga diagrami. Pika
2 gjendet pas PBF, që donë të thotë se valvula për mbushje mbyllet më vonë.
faqe - 34
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 35
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 36
Automjetet dhe mekanizmat
Wi J N ⋅m N
P
Wi
Pi Pi = ( = = 2)
Vh m 3
m 3
m
Wi =Wi + -Wi -
τ
t= ( sek / cik )
:
ku: τ - .
τ numri
i takteve (τ=2
të motorit (τ=2
për dytaktësh;
2⋅n
-1
τ=4 për katërtaktësh) n(s ) – numri i rrotullimeve në sekondë.
Nëse fuqia shprehet si raport i punës dhe kohës për realizim do të fitojmë:
pi J / cik p ⋅V 2n J
Pi = ( ) = i h = p i ⋅ Vh ⋅ ( = W )
t s / cik τ τ s
2n
faqe - 37
Automjetet dhe mekanizmat
Kjo formulë vlen për fuqinë në një cilindër, kurse për shumëcilindrik shumëzohet
me i - numrin e cilindrave në motorë.
Nëse vlerat në formulë shprehen në njësit e tyre standarde dhe fuqinë e fitojmë në
KW, do të fitojmë:
p i ⋅ Vh ⋅ n
Pi = i ⋅ ( KW ) ku janë: pi (bar); n (rrot/min); Vh (dm3)
300 ⋅ τ
M gs kg
gi = ( ) ku: Mgs(kg/s) – karburanti i harxhuar në njësi të kohës
Pi KWs
M gh 3600 ⋅ M gs g
gi = ⋅ 10 3 = ⋅ 10 3 ( )
Pi Pi KWh
Vlera e harxhimit indikues specifik për motorët është:
- për Oto motorët katëtaktësh ki (gi) = (220-300) (g/ KWh)
- për Dizel motorët katërtaktësh ki (gi) = (160-240) (g/ KWh)
Pi Pi 1
ηi = = = ku: Qd (KW) – nxehtësia e sjellur në cikël;
Qd M gs g i ⋅ Hd
Mgs (kg /s) – masa sekondare e karburantit të harxhuar; Hd (kJ/kg) – fuqia e posh-
tme e nxehtësisë së karburantit (për Oto 4400 kJ/kg, për Dizel 42000 kJ/kg); gi (kg/
KWh) – harxhimi indikues specifik i karburantit.
Vlera e koeficienti indikues i veprimit të dobishëm te motorët mund të jetë:
- për Oto motorët katërtaktësh ηI = 0,30 – 0,39
- për Dizel motorët katërtaktësh ηI = 0,36 – 0,50
faqe - 38
Automjetet dhe mekanizmat
d) Koeficienti i dobishmërisë së ciklit real. Ai tregon se në çfarë mase cikli real af-
rohet kah ai teorik. Paraqet raportin ndërmjet punës indikuese dhe teorike:
Pi η i ⋅ Qd η i
ηD = = = prej ku fitohet vlera e koeficientit indiku-
Po η t ⋅ Qd η t
es të efektit të dobishëm: ηi= ηt . ηD
pi ⋅ Vh ⋅ n
Pe = η m ⋅ ⋅ i (KW), prej këtu: pe = pi . ηm fitohet presioni mesatarë
300 ⋅ τ
efektiv që paraqet presionin e kushtëzuar konstant që i mundëson volantit që të
dorëzohet fuqia efektive.
Ky lloj i fuqisë efektive i shprehur nëpërmjet presionit efektiv do të ishte:
faqe - 39
Automjetet dhe mekanizmat
Pe
Pel = (KW / lit)
Vhvk
Vlerat e ηm dhe Pe për motorët e dhënë:
- për Oto motor ηm =(0.70-0.85) Pe=8-10 bar
- për Oto motorë me rimbushje ηm =(0.70-0.90) Pe=10-16 bar
- për Dizel motorët ηm =(0.70-0.80) Pe=6-8 bar
- për Dizel motorët dytaktësh ηm =(0.70-0.80) Pe=4-6 bar
Pe η ⋅ Pi
ηD = = m = η i ⋅η m = η t ⋅η D ⋅η m
Qd M gs ⋅ Hd
M gs M gh 3600 ⋅ M gs
ge = ose g e =
(kg/KWs) ⋅ 10 3 = ⋅ 10 ku janë: 3
Pe Pe Pe
Mgs (kg/ s); Mgh ( kg/ h) –
!për
harxhimi i karburantit "!
sekondë dhe
orë. .
Pe Pe 1 1
ηe = = = prej
ku
fitohet ke g e =
: (kg /KWs)
Qd M gs ⋅ Hd g e ⋅ Hd η e ⋅ Hd
faqe - 40
Automjetet dhe mekanizmat
Pe
Pel = (KW / lit)
Vhvk
Vëllimi i motorit (në litra) te motorët mund të jetë:
-Oto motorët Pel=30-60 (Kw/lit)
-Dizel motorët Pel=30-60 (Kw/lit)
q qW qR qNG qV qZ
Oto 0.2-0.3 0.25-0.3 0.4-0.45 0.02-0.15 0.02-0.04 0.02-0.05
Dizel 0.3-0.45 0.2-0.25 0.3-0.4 <0.02 0.03-0.06 0.02-0.05
Tabela 1.
Nga tabela shihet që humbje më të mëdha paraqiten me anë të gazrat dalës
(fryrës) që motori i lëshon me temperaturë të lartë. Kjo humbje pjesërisht zbu-
faqe - 41
Automjetet dhe mekanizmat
q1
100
Qw
e "
80
sjellur
qR
60
nxehtësia
qR
Qw 40
%%
Qos 20
qe
qe 0
25 50 75 100
Ngarkimi motorit
Fig.2.6.2. Diagrami Senekievit Fig.2.6.3. Humbjet sipas ngarkimit të motorit
faqe - 42
Automjetet dhe mekanizmat
Pe Mgh Pe Mgh Pe
M M
Me
Mgh Pe
Me
ge
Mgh
M e max
ge
M e max
ge M eP max
ge
n n
g e min
g e min
a) b)
Fig.2.7.1. Karakteristikat e jashtme të shpejtësisë së a). Oto motorit
b). Dizel motorit
faqe - 43
Automjetet dhe mekanizmat
Oto Dizel
Oto
Dizel
faqe - 44
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
1. Cilat janë konceptet themelore te motori katërt aktesh?
2. Çka paraqet vëllimi i përgjithshëm i cilindrit?
3. Çka është pozita e jashtme e fundit e pistonit?
4. Çka është pozita e brendshme e fundit e pistonit?
5. Çka paraqet hapi i pistonit?
6. Çka është vëllimi punues i pistonit?
7. Çka është vëllimi i motorit (në litra)?
8. Çka paraqet shkalla e komprimimit?
9. Çka është takti?
10. Sqaro taktin e parë te Oto motorët?
11. Si realizohet takti i dytë?
12. Cili është takti i dobishëm në ciklin e motorit? Sqaro?
13. Sqaro taktin e zbrazjes?
14. Sa herë rrotullohet boshti bërrylor për një cikël te motorët katërtaktësh?
15. Cilat supozime janë bërë te cikli teorik?
16. Çka paraqet materia punuese te cikli teorik?
17. Sqaro ciklin teorik të Oto-s?
18. Si llogaritet nxehtësia e sjellur në cikël?
19. Sqaro koeficientin termodinamik të veprimit të shfrytëzimit?
20. Sqaro ciklin real te Oto motorët?
21. Ku kemi përputhje të takteve?
22. Cilat janë fazat në procesin e ndezjes së përzierjes?
23. Cilat janë parametrat te motorët?
24. Cilat janë parametrat indikues (tregues)?
25. Çka paraqesin parametrat tregues?
26. Çka është treguesi (indikues) mesatarë i presionit?
27. Sqaro diagramin indikues?
28. Çka është fuqia ndikuese?
29. Sqaro harxhimin ndikues të karburantit?
30. Si llogaritet koeficienti indikues i veprimit shfrytëzues?
31. Çka paraqet koeficienti i dobishëm i ciklit real?
32. Cilat janë parametrat efektiv?
33. Si llogaritet fuqia efektive?
34. Prej cilëve parametra varet fuqia efektive?
35. Sa është vlera e koeficientit mekanik të veprimit të dobishëm?
36. Çka është presioni mesatarë efektiv?
37. Sqaro koeficientin efektiv të veprimit shfrytëzues?
38. Si llogariten harxhimet efektive specifike të karburantit?
faqe - 45
Automjetet dhe mekanizmat
www.eng.warwick.ac.uk
www.theory.ph.man.ac.uk
www.tpub.com
www.cbc.rs
www.ecourses.ou.edu
www.brigthub.com
www.thecartech.com
www.rollaclub.com
www.kruse-ltc.com
www.carbibles.com
www.wikicars.org
www.mechanicaldesign101.com
www.usawath.com
www.hubpages.com
faqe - 46
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 3
faqe - 47
Automjetet dhe mekanizmat
Oto motori dytaktësh është motor me djegie të brendshme i cili ciklin punu-
es e realizon për dy takte dhe një rrotullim të boshtit bërrylor. Për një rrotullim të
boshtit bërrylor ndodh një djegie të përzierjes dhe një ekspandim – takt i dobishëm,
kurse te motorët katërtaktësh kjo ndodh me dy rrotullime të boshtit bërrylor. Pra
motorët dytaktësh teorik kanë dy herë efikasitet më të madh nga ato katërtaktësh.
Motorët dytaktësh të krahasuar me ato katërtaktësh kanë konstruksion rela-
tiv të thjeshtë. Këtu nuk shihet mekanizmi i përbërë për ndarjen e materies punue-
se (sistemi i valvulave, boshti bërrylor etj.), por këtë detyrë e realizon pistoni me ka-
nalet ndihmëse. Hasen edhe motorë dytaktësh me valvula dhe kanale ndihmëse.
Më së shpeshti paraqiten me cilindra të posaçëm që ftohen me ajër, kurse
prodhohen si njëcilindrik, dycilindrik dhe trecilindrik.
Pjesët kryesore të Oto motorit dytaktësh janë: koka cilindrike, cilindri i mo-
torit, karteri për vaj, boshti bërrylor, pistoneta, pistoni, kanali për depërtimin e
përzierjes së freskët, kanali për zbrazje, kanali kalues dhe sistemi për ndezje me
kandelë (e paraqitur në fig.3.1.1.).
Kandela
Koka
cilindrike
Brinjë për
ftohje
Kanali për zbrazje
Pistoni
Kanali për
përzierjen e freskët Kanali kalues
(ndërmjetës)
Pistoneta
Karteri
Boshti
bërrylor
faqe - 48
Automjetet dhe mekanizmat
Te Oto motorët dytaktësh cikli realizohet për dy takte. Këtu vjen deri te
përputhja e takteve, ashtu që në taktin e parë realizohet mbushja e cilindrit me
përzierje të freskët, largimi i gazrave të djegur dhe komprimimi i përzierjes. Në tak-
tin e dytë realizohet djegia dhe zgjerimi i gazrave. Ndarjen e përzierjes dhe gazrave
të djegur e realizon pistoni nëpërmjet kanaleve përkatëse. Në karter nuk ka vaj për
lyerje, kurse lyerja realizohet me ndihmën e vajit në karburant me 2%.
faqe - 49
Automjetet dhe mekanizmat
a b c d
takti i parë takti i dytë
Fig.3.2.1. Principi i punës së Oto motorit dytaktësh
Takti i parë (fig.3.2.1.a dhe b). Takti i parë fillon me lëvizjen e pistonit prej
PBF kah PJF, ku lëvizja e pistonit i mbyllë edhe kanalin ndërmjetës (kalues) dhe
vrimën për zbrazje (fryrje), ku realizohet ngjeshja (komprimimi) i përzierjes së
freskët. Gjatë lëvizjes të pistonit lartë, në karter krijohet vakum (nënpresion) dhe
gjatë hapjes të vrimës për mbushje fillon të depërtoj përzierja e freskët në karter
(fig.a). Në fund të këtij takti kur përzierja është e ngjeshur mjaftueshëm, kande-
la hedh shkëndi me të cilën përzierja ndizet dhe digjet (fig.b). Këtu mbaron takti
i parë.
Takti i dytë (fig.3.2.1.c dhe d). Takti i dytë fillon me djegien e përzierjes dhe
takti i ekspanimit kur pistoni fillon të lëviz prej PJF kah PBF. Gjatë kësaj pistoni
duke lëvizur poshtë e mbyllë kanalin për mbushje dhe fillon të ngjesh përzierjen
që gjendet në karter (fig.c). Me lëvizjen e mëtutjeshme poshtë pistoni i hap kana-
lin fryrës dhe kalues, me çka gazrat e djegur dalin jashtë, kurse përzierja e freskët
depërton në cilindrin e karterit nëpërmjet kanalit kalues (fig.d). Gjatë depërtimit të
përzierjes së freskët shtypen gazrat e djegur, me çka ndihmohet në shpëlarjen e ci-
lindrit. Në këtë moment janë të hapur edhe kanali fryrës edhe kanali kalues, me çka
një pjesë e përzierjes së freskët del e padjegur. Për këtë qëllim pistoni punohet me
ballë të ngritur (mysët) që ndihmon në orientimin e përzierjes lartë që të mos del
direkt nëpër kanalin fryrës (dalës).
faqe - 50
Automjetet dhe mekanizmat
Fig.3.3.2. Shpëlarja
kthyese
faqe - 51
Automjetet dhe mekanizmat
Te motorët dytaktësh cikli i plotë mbaron për një rrotullim të boshtit bërrylorë
në dy takte. Nga ajo që është shqyrtuar më parë shihet që ndryshimi (ndrimi) i ma-
teries punuese realizohet në të njëjtën kohë, gjegjësisht me depërtimin e përzierjes
së freskët realizohet largimi i gazrave të djegur jashtë nga cilindri. Pra në të njëjtën
kohë janë të hapur edhe kanali i kalues (ose shumë vrima) edhe kanali fryrës (val-
vula fryrëse) që shkakton humbje të përzierjes së freskët. Ndryshimi i materies pu-
nuese realizohet njëkohësisht për një interval kohorë shumë të shkurtë në afërsi të
PEV.
Që të mënjanohen këto të meta te Oto motorët dytaktësh të rinj janë bërë disa
përmirësime. Në vend që me thithje të përzierjes së freskët në karter të motorit të
drejtojë trupi i pistonit, ndërtohen valvula membranore njëkahëshe me çka arrihet
shkallë më e lartë dhe më e barabartë i mbushjes së cilindrit.
Me zvogëlimin e numrit të rrotullimit të motorit, kompresioni i përzierjes
së freskët në karter zvogëlohet, ashtu që paraqitet hedhje jo e mjaftueshme e gaz-
rave të djegur në cilindër. Prania e sasisë së madhe të gazrave të djegur në cilindër
do të krijojë përzierje të papërshtatshme për djegie dhe e njëjta mund të mungojë.
Në procesin e mëtutjeshëm përsëri depërton përzierja e freskët që për shkak të
temperaturës së lartë do të digjet përnjëherë, çka shkakton punë jo të drejtë dhe jo
të qetë të motorit.
Këto të meta mënjanohen me spërkatje elektronike me ndërprerje me
ndihmën e ajrit të komprimuar (fig.3.4.1).
faqe - 52
Automjetet dhe mekanizmat
Ajër
Karburant
Ajër i ngjeshur
Vaj
Gaz i djegur
Përcj. elektrik
faqe - 53
Automjetet dhe mekanizmat
Duke lëvizur lartë pistoni e mbyll kanalin kalues dhe kanalin fryrës dhe e ngjesh
ajrin. Në mbarim të ngjeshjes gradualisht spërkatet karburanti dhe me ndihmën e
ajrit të komprimuar mirë shpërndahet dhe krijon përzierje të përshtatshme për dje-
gie. Në atë moment kandela e drejtuar nga njësia drejtuese hedh shkëndijë ku vjen
deri te ndezja e përzierjes.
E metë e këtij sistemi është ajo që e komplikon punën dhe dukshëm e rit çmi-
min e kushtimit të motorëve dytaktësh përparësia e të cilëve është konstruksioni i
thjeshtë.
Cikli Oto teorik te motorët dytaktësh është i njëjtë me ciklin teorik te Oto
motorët katërtaktësh. Këtu vlejnë supozimet e njëjta si edhe te motorët katërtaktëh.
faqe - 54
Automjetet dhe mekanizmat
Cikli real te motorët dytaktësh dallohet nga ai te motorët katëtaktësh nga ajo
që ndryshimi i materies punuese realizohet në të njëjtën kohë gjegjësisht është e ha-
pur edhe vrima fryrëse dhe kanali kalues.
P KF
&
2 1
1 1 1
KK
PEV
$# #
PPV
2
Pk
P 4 2
3
mbushja
Vc Vh V 3 2
fryrja 4
PEV
$# PPV
#
P
faqe - 55
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 56
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.vozite.com
www.automobilizam.net
www.arhiva.elitesecurity.org
www.cbc.rs
www.motori.mas.bg.ac.rs/
www.scribd.com
www.howstuffworks.com
www.britannica.com
www.dynamicengineparts.co.za
www.tpub.com
www.exresearch.com
www.whitedoglubes.com
www.whitedouglubes.com
www.examiner.com
www.commons.wikimedia.org
www.amsoil.com
www.rc-trucks.org
faqe - 57
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 4
faqe - 58
Automjetet dhe mekanizmat
Lëkundësi
Valvula
Shufra e ngritësit
Ngritësi
Transmetuesi
me rripa Boshti bregor
Boshti bërrylor
faqe - 59
Automjetet dhe mekanizmat
distance në
mes
gungave γ
"*
mbushje
*
zbrazje
VMM
'
VZH
& VMH
VZM
&'
PPV
# PEV
#
përputhje
""
"
ekspandimi
*
zbrazja mbushje
"* komprimimi
"
faqe - 60
Automjetet dhe mekanizmat
PPV
# PEV
$# PPV
#
zbrazje
* mbushje
"*
1 1 2 2
1 1
faqe - 61
Automjetet dhe mekanizmat
Lëkundësi
Sus. pjatore
Susta
Valvula Shufra e
ngritësit
Kanali për
mbushje
Koka cilindrike
Ngritësi
Boshti
Pistoni bregorë
Bregu
faqe - 62
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 63
Automjetet dhe mekanizmat
4 1
1 2 3 3
faqe - 64
Automjetet dhe mekanizmat
4.4. VALVULAT
Valvulat kanë për detyrë t’i hapin dhe mbyllin vrimat për mbushje dhe zbraz-
je të cilindrave. Bien në grupin e mekanizmit të valvolës të paraqitur në fig.4.4.1.
5
6
8 1. trungu (trupi) i valvolës
2. shtrati (foleja) i valvolës
3. udhëzuesja (drejtuesja) e valvolës
4 4. susta e valvolës
5. pjatëza e valvolës (fiksuesi)
6. pykat gjysëmrrethore konike
7. pjatëza e valvolës
7 8. susta e brendshme
9. këpurdha (koka) e valvolës
1
9
9
Dallohen dy lloje të valvulave sipas qëllimit: valvula për mbushje dhe valvula
për zbrazje (fryrje). Nga diametri i tyre dhe lartësisë së hapit varet sasia e mbush-
jes me përzierje të freskët dhe sasia dalëse e gazrave të djegur. Në një cilindër mund
të ketë numër të ndryshëm të valvulave (një për mbushje dhe një për zbrazje, me dy
valvula për mbushje dhe zbrazje, dy për mbushje dhe një për zbrazje etj.). Valvula
faqe - 65
Automjetet dhe mekanizmat
Natrium
i lëngët
a) b) c)
Valvula për mbushje i nënshtrohet temperaturës prej 4000C dhe punohet nga
çeliku krom-nikel, kurse valvula për zbrazje deri 9000C dhe punohet nga çeliku me
volfram. Valvula për zbrazje ndonjëherë punohet si bimetalike (pjesa e epërme nga
çeliku martenzit, kurse pjesa e poshtme nga legura e nikelit dhe shtrati i mbuluar
me metal të fortë) ose me zbrazëtirë në trung (trup) që është e mbushur me natri-
um të lëngët që ndihmon në ftohjen e valvulës.
Këpurdha (koka) e valvulës është pjesa e zgjeruar e valvulës me të cilën
valvula përshtatet në shtratin e vet dhe e mbyllë hermetikisht hapësirën për dje-
gie. Sipërfaqja e përshtatjes së shtratit punohet në formë konike (90-1200). Balli i
këpurdhës punohet: i rrafshët, thelluar dhe i ngritur.
Trungu (trupi) i valvolës shërbejnë për udhëheqje të valvulës në udhëzuesen
e valvulës. Për largim sa më të mirë të nxehtësisë trungu punohet me diametër dhe
gjatësi më të madhe. Pjesa e epërme që është në kontakt me lëkundësin kalitet.
faqe - 66
Automjetet dhe mekanizmat
detali
Sipërfaqja e përshtatjes
Susta e valvolës ka për detyrë të kthej valvulën në pozitën fillestare dhe të mbajë
në atë pozitë deri sa të veprojë bregu i boshtit bregorë. Susta është e përforcuar në
pjesën e epërme të trungut me ndihmën e sustës pjatore dhe pykave gjysëmrrethore
konike. Numri i sustave te valvulat mund të jetë prej 1 deri 3.
faqe - 67
Automjetet dhe mekanizmat
Gjatë punës vjen deri te ndryshimi i vrimës dhe është e nevojshme rregullimi
(koordinimi) i sajë. Rregullimi i valvulës te llojet e ndryshme të motorëve realizohet
në mënyra të ndryshme (fig.4.5.1). Vrima caktohet me ndihmën e pllakave – spiu-
ne (matësit koporativ fletëzorë).
1
a) b) c)
Fig.4.5.1. Mënyra e rregullimit të vrimës
Te motorët me bosht bregorë në bllok dhe lëkundës me dy krah (fig.4.5.1.a)
rregullimi i vrimës realizohet me ndihmën e bulonit për rregullim (1) dhe dados
me rrotullim të kundërt (kundërdadoja). Te motorët me bosht bregorë në kokën
cilindrike dhe lëkundës njëkrahësh (fig.4.5.1.b) rregullimi i vrimës realizohet me
bulon për rregullim (1) në vetë bazën e lëkundësit. Te motori me bosht bregorë
në kokën cilindrike dhe pa lëkundës ku boshti bregorë direkt shtrihet në valvulë
(fig.4.5.1.c) rregullimi realizohet me ndihmën e pllakave për rregullim (2) me
trashësi të ndryshme që vendosen në gotë (kupë).
Sot te motorët bashkëkohorë shfrytëzohen eliminues hidraulik të vrimës te i
cili nuk ka nevojë për rregullim (fig.4.5.2).
1-gota-ngritësi, 2-pistoni i vogël, 3-bokola, 4-komora
me presion të lartë, 5-susta për eliminimin e vrimës,
6-valvula sferike, 7-susta e valvulës sferike, 8-gypi i vajit.
1 Eliminuesi hidraulik i vrimës mban vlerë zero të vrimë,
1 2 6
7 që mundëson punë të qetë të motorit dhe mbyllje të
3
sigurt të valvulës. Mirëmbajtja e motorit është më e
4
thjeshtë dhe nuk ka nevojë nga rregullimin e vrimës.
8 Mund të vendoset në gotën e ngritësit (fig.2) ose
5 lëkundës.
faqe - 68
Automjetet dhe mekanizmat
- Kur nuk ka ngarkesë (në kontakt është pjesa rrethore e bregut) susta (5) e
eliminon distancën (hapësirën), ku në komorën (dhomën) për presion të lartë (4)
krijohet dekomprimim dhe valvula sferike (6) lëshon vaj nga hapësira mbi piston
(në të cilin plotësohet vaji nga gypi) në komorën (4).
- Kur vepron bregu (gunga), presioni i vajit në komorën (4) rritet, për shkak se
vaji nuk mund të kthehet (valvula sferike është e mbyllur), ashtu që pistoni (2) dhe
bokola (3) ngelin të ngurta dhe e transmetojnë ngritjen e valvulës. Vetëm një pjesë
e vogël e vajit kalon nëpër distancën (hapësirën) ndërmjet pistonit dhe bokolës që
siguron distancë të valvulës prej 0,001 mm, sa është e nevojshme për ngarkimin ter-
mik të valvolës.
Mekanizmi për rrotullimin e valvolës aplikohet te motorët hapshpejtë me
qëllim që të mënjanohet nxehja jo e njëtrajtshme dhe deformimi i kërpudhës (kokës
së valvulës), para së gjithash te valvula për zbrazje.
Te ky sistem në mekanizmin e
valvulës shtohet edhe susta pjatore me
mekanizëm për rrotullim nën sustën
spirale. Gjatë hapjes së valvulës susta
pjatore nën veprimin e sforcimit drej-
tohet, ku bënë shtypje në topthat e me-
Prerja A-B kanizmit për rrotullim dhe i rrotul-
lon në kushinetën e tyre (prerja C-D).
Bashkë me sustën rrotullohet edhe val-
vula. Në këtë mënyrë gjatë çdo hapje të
Susta pjatore valvulës vjen deri te rrotullimi i sajë për
Prerja C-D
një kënd të caktuar. Gjatë valvulës së
mbyllur topthat janë në pozitën filles-
tare pa e rrotulluar valvulën.
Fig.4.5.3. Mekanizmi për rrotullimin
e valvulës.
faqe - 69
Automjetet dhe mekanizmat
a)
) b)
) c)) d) ) e)
)
Fig.4.6.1. Llojet e ngritësit të valvolës
a) cilindrik, b) me rrotë, c) formë kërpudhe, d) pjatorë, e) hidraulik
Fig.4.6.2. Lëkundësi
faqe - 70
Automjetet dhe mekanizmat
aksi
faqe - 71
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 72
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 73
Automjetet dhe mekanizmat
bregorë për një kënd të caktuar sipas numrit të rrotullimit të motorit (numër të ulët
të rrotullimit dhe numër të lartë të rrotullimit). Mund të aplikohet vetëm te brego-
ri i valvulave për mbushje ose në të dy boshtet bregore (edhe për mbushje edhe për
zbrazje). Edhe këtu mënyra e rrotullimit mund të realizohet në mënyra të ndryshme.
"
* mbushja
ekspandimi zbrazja "* ekspandimi
"
* mbushja
zbrazja "* komprimimi
i
komprimimi
" "
valvulave
Valvula
Valvula
për
Valvula
Valvula për
.
për "*.
zbrazje mbushje .
për "*.
zbrazje mbushje
.ô
hapi
.
.
> i
Këndi
bosht.bërryl.
. .
Valvula kontrolluese
VVT sistemi për rrotul-
Pajisja VVT
VVT
3 1-rotori
2 2-shtëpiza
3-brava
1 4-pjesë e profiluar
6
me krah (fletëza)
5 5-dhëmbëzori
6-boshti bregorë
4
për mbushje
Fig.4.8.4. Pjesët e VVT sistemit
faqe - 74
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 75
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 76
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
faqe - 77
Automjetet dhe mekanizmat
www.motori.mas.bg.ac.
www.cbc.rs/forum
www.sbribd.com
www.automotrke.net
www.2carpros.com
www.dodgeforum.com
www.auto.howstuffworks.com
www.ecotecpower.com
www.skunk2.com
www.hotdrod.com
www.autorepair.about.com
www.ordmuscle.com
www.international-auto.com
www.musclemustangfastfords
www.motosport.com
www.enginevalves.en
www.auto-car-parts.en
www.circletrack.com
www.greganti.org
www.automotive-illustration
www.pattakon.com
www.hotrod.automotive.com
www.wiringdiagrams21.com
faqe - 78
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 5
faqe - 79
Automjetet dhe mekanizmat
Përzierja me të cilën punon Oto motori është e përbërë nga benzina dhe ajri.
Ato në mes veti formojnë përzierje homogjene në një raport të definuar që është e
përshtatshëm për ndezje.
Benzina është përzierje e hidrokarbureve që fillon të avullon në 500, kurse
mbaron në 2000C dhe ka fuqinë e poshtme termike prej 44000 KJ/kg. Karakteristika
kryesore e benzinës është numri oktanik, që paraqet rezistencën e benzinës kah de-
tonimi (djegia e pakontrolluar - eksplodimi). Shkalla e numrit oktanik është prej 0
deri 100, ku si karburante referente janë marrë izooktani me numrin oktanik 100
(rezistencë të lartë ndaj detonimit) dhe heptani me numrin oktanik 0 (rezistencë të
dobët të detonimit). Për rritjen e numrit oktanik shfrytëzohen antidetonatorët (më
herët tetraetil të plumbit dhe tetrametil të plumbit) benzoli, alkooli etilik, metanoli
etj., (benzinë pa plumb).
Përveç benzinës te Oto motorët shfrytëzohen edhe karburantet e gaztë si që
janë: gazi i naftës në gjendje të lëngët (GNL-LPG), gazi natyrorë dhe hidrogjeni.
Përparësitë e karburanteve në gjendje të gaztë janë çmimi i tyre i ulët, mirë përzihen
faqe - 80
Automjetet dhe mekanizmat
Koncentrimi i komponenteve të
dëmshëm te gazrat fryrës
Fuqia Pe
faqe - 81
Automjetet dhe mekanizmat
Në praktikë koeficienti i tepricës së ajrit mund të jetë 0,9 deri 1,1 për shkak
se fitohet kompromis më i mirë ndërmjet fuqisë dhe harxhimit të karburantit (fig.1).
GDI motorët e sotëm me injektim direkt të benzinës punojnë me shumë ajër të
varfër te të cilët është 3.
Në fig. 2 është dhënë varshmëria
Niveli i detit
e koncentrimit të gazrave të dëmshëm
"
Temperatura
6
1-rezervuari për benzinë
2-pompa për benzinë
3-pastruesi për karburant
4-karburatori me dy fytëza (gryka)
5-degëzimi (gypi) shpërndarës
6-gyppërçuesit
faqe - 82
Automjetet dhe mekanizmat
1-pastruesi i ajrit
2-gjilpëra
3-notuesi
4-diza (pipëza, curili)
5-difuzori
6-ena e karburatorit
7-vrima kalibruese
8-flutura-farfala (mbyllësi i ajrit)
9-valvola për mbushje
10-dega shpërndarëse
faqe - 83
Automjetet dhe mekanizmat
kum të zmadhuar nën veprimin e të cilit thithet karburanti nga diza. Në rrymimet e
ajrit karburanti shpërndahet dhe krijon përzierjen karburant-ajër që shkon në degën
shpërndarëse (10) të motorit, kurse prej aty në cilindra. Rregullimi i sasisë së karbu-
rantit dhe ajrit realizohet me ndihmën e fluturës (8) që është e lidhur me pedalin e ga-
zit. Me hapje më të madhe të fluturës rritet sasia e ajrit që rrymon nëpër difuzor, e me
të edhe sasia e karburantit që thithet nëpër dizë, me çka rritet fuqia e motorit.
Karburatori elementarë
(g ,
x )
Përzierja
? nuk punon mirë në të gjitha
e
varfër Karburatori
&
ideal
regjimet të punës së motorit.
Nga fig.5.2.4. shihen ka-
1
( ,
x ) rakteristikat e karburato-
Përzierja
E Karburatori elementarë
@
rit elementarë dhe ideal.
e
pasur Karburatori elementarë pu-
non kryesisht me përzierje të
pastër që është joekonomike.
0 Karburatori ideal punon me
Rrjedhja
e ajrit
F 100%
përzierje të varfër.
Fig.5.2.4. Karakteristika e karburatorit Paraqitjet reale të karbu-
elementarë dhe ideal ratorit lëvizin diku ndërmjet
këtyre karakteristikave që t’i
plotësojnë kërkesat e nevojshme.
Që të mund t’u përgjigjet të gjitha regjimeve të punës së motorit, në karbura-
torin elementarë shtohen edhe disa sisteme.
Në karburatorin elementarë janë shtuar disa sisteme dhe pajisje që duhet t’i
përgjigjen regjimeve të caktuara të punës që nuk i plotëson karburatori elementarë.
Sistemet dhe pajisjet te karburatori janë:
1. Sistemi kryesorë për dozimin e karburantit
2. Pajisje për hap bosh (zbrazët) dhe ngarkesa të vogla
3. Pajisje për startin në të ftohtë
4. Pajisje për ndryshim të shpejtë të regjimit të punës
faqe - 84
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 85
Automjetet dhe mekanizmat
Pllaka e
shkallëzur
Kufizuesi
Diza
kryesore Pistoni për
vakum
Vrima
kalibruese Flutura Gypi për vakum për pajisjen e
rregullimit automatik
Fig.5.2.7. Pajisja për startim në të ftohtë
faqe - 86
Automjetet dhe mekanizmat
Dizë ndihmëse Vrima kalibruese Pajisja për fuqi të lartë është paraqi-
tur në fig.5.2.8. Gjatë hapjes maksimale
të fluturës me ndihmën kyçjes mekani-
ke ose të kombinuar mekanike dhe pne-
umatike hapet kanali plotësues me val-
Dizë vul me sustë nëpër të cilin në mënyrë
kryesore plotësuese sillet karburant dhe pasuro-
Difuzori het përzierja. Ky pasurim zgjatë deri sa
flutura maksimalisht është e hapur dhe
në momentin kur do ta lëshoj këtë pozitë
valvula me ndihmën e sustës mbyllet.
Flutura
faqe - 87
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
Fig.5.3.1. Sistemi me spërkatje të karburantit a) qendrore, b) individuale
faqe - 88
Automjetet dhe mekanizmat
Principi i punës është si vijon: nga rezervuari për karburant (1) me ndihmën
e pompës elektrike të zhytur (2) karburanti transportohet nëpër pastruesin e karbu-
rantit (3) deri te agregati për spërkatje (19). Pompa elektrike çdo herë transporton
më shumë karburant se sa që mund të spërkatet, ashtu që karburanti i tepërt kthe-
het prapë në rezervuar nëpër gypin kthyes.
Pompa elektrike për karburant (fig.5.3.3) nuk varet nga lëvizja e boshtit
bregorë, por është e lëvizur nga elektromotori. Më së shpeshti zhytet në rezervuar
dhe është e mbyllur në mënyrë hermetike. Nëpër vetë pompën rrymon karburanti.
Është e përbërë nga këto pjesë: elektromotorit që siguron lëvizjen, pompa me rula
(cilindra), kufizuesi i presionit dhe valvulës jokthyese. Pompa me rula përbëhet nga
rotori me kanale në të cilin janë të vendosur rulat, kurse nga jashtë është e mbyllur
faqe - 89
Automjetet dhe mekanizmat
TH-ana thithëse
SH-ana shtytëse
1-kufizuesi i presionit
2-pompa me rula
4 3-rotori i elektromotorit
4-valvula jokthyese
1 2 3 5-rotori i pompës
6-rulat
7-shtëpiza e pompës
5 7
6
Fig.5.3.3. Pompa elektrike për karburant
1-rregullatori i presionit
2-senzori për temperaturë
3-spërkatësi
4-shtëpiza e agregatit
5-karburanti nga rezervuari
6-gypi kthyes i karburantit
7-izoluesi
8-flutura (farfala e gazit)
9-dega thithëse e motorit
Rregulluesi i presionit ka
për detyrë që të mbajë presio-
nin e karburantit të përhershëm
(100kPa), ashtu që sasia e karbu-
rantit të spërkatur varet vetëm nga
kohëzgjatja e hapjes së spërkatësit.
Fig.5.3.4. Agregati për spërkatje
faqe - 90
Automjetet dhe mekanizmat
1- lidhësja elektrik
2-pastruesi
3-mbështjellësi magnetik
4-shtëpiza e spërkatësit
5-grepi magnetik (induktori)
6-shtëpiza e valvulës
7-gjilpëra e valvulës me zgjerim
Fig.5.3.5. Spërkatësi
faqe - 91
Automjetet dhe mekanizmat
1-rezervuari për karburant, 2-pompa elektrike për karburant, 3-pastrues i karburantit, 4-gypi
shpërndarës, 5-rregulluesi i presionit të karburantit, 6-NJDE, 7-kandela, 8-spërkatësi, 9-spërkatësi
për startim të ftohtë,10-buloni për rregullim të gjatë hapit bosh, 11-sporteli i fluturës,12-flutura,
13-matësi i sasisë së ajrit, 14-senzori për temperaturën e ajrit, 15-relej, 16-sonda-llamda, 17-sen-
zori për temperaturën e lëngut për ftohje, 18-termo-ndërprerësi kohorë, 19-shpërndarësi i ndez-
jes, 20-valvula për kontrollin e shpejtësisë gjatë hapit bosh, 21-buloni për rregullimin e përbërjes së
përzierjes
faqe - 92
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 93
Automjetet dhe mekanizmat
1-kontakti elektrik
2-elementi termik (i nxehtësisë) elektrik
3-leva bimetalike
4-elementi me vrima (i shpuar)
faqe - 94
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 95
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 96
Automjetet dhe mekanizmat
1-shtëpiza e matësit
7 6 2-rrjeti mbrojtës
3-mbajtësi
8 4-rezistuesi
5
kompensues
9 5-unaza me tel të
skuqur (nxehur)
6-rezistorë preciz
7-kyçje për NJDE
8-kyçës hibrid
9-gypi i brendshëm me
tel të nxehur
2 4
3
1
Matësi i sasisë së ajrit vendoset në hyrje të degës thithëse pas pastruesit të aj-
rit. Ka për detyrë që të matë masën e ajrit që depërton në degën thithëse dhe këtë të
dhënë e dërgon deri te NJDE, që e shfrytëzon për caktimin e kohëzgjatjes së hapjes
së injektuesit.
1-shtëpiza
2-gypat qeramikë
3-kyçësi për tensionin e
sondës dhe elementit të
nxehur
3 4-gypi mbrojtës me vrima
5-trupi nga qeramika
6-kontakti për tension të
sondës
7-trupi mbrojtës
8-elementi për nxehje
9-elem.për kontakt për
elementin për nxehje
Fig.5.3.15. Sonda llambda me nxehës
Sonda llambda është pajisje nëpërmjet të cilit dërgohen sinjale deri te NJDE
me të cilën rregullohet përbërja e përzierjes dhe mbahet në vlerën një (1). Në
fig.5.3.15, është paraqitur sonda llambda me ngrohës. Ajo vendoset në gypin fryrës
të motorit (fig.1) me një pjesë, kurse pjesa tjetër është jashtë nga gypi. Sonda llamb-
da është e përbërë nga shtëpiza prej qeramika dhe dy elektrodave në të cilat induk-
tohet tensioni kur kemi përmbajtje të ndryshme të oksigjenit (në gypin fryrës dhe
faqe - 97
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 98
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
faqe - 99
Automjetet dhe mekanizmat
www.auto.howstuffwork.com
www.carburetors.com
www.topspeed.com
www.aa1car.com
www.carburetor-manual.com
www.carcraft.com
www.rc-trucks.org
www.indiacar.com
www.difflock.com
www.kfz-tech.de
www.pajero.us
www.autototaal.org
www.mecanicavirtual.org
www.mecanicavirtual.org
www.audi-auto.ru
www.bosh-auto.com
www.theautochannel.com
www.picoauto.com
www.autopartmaster.com
www.avto-diagnostik.ru
www.kh.refer.org
www.bosch.com.br
www.todoautos.com.pe
www.auto.amoskadan.cz
www.ruddies-berlin.de
faqe - 100
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 6
faqe - 101
Automjetet dhe mekanizmat
Sistemi klasik me bateri është më i vjetër dhe deri tash gjerësisht është apli-
kuar te Oto motorët. Përparësitë e tij janë çmimi i ulët dhe konstruksioni i thjeshtë.
Pjesët kryesore të një sistemi me bateri janë: akumulatori, alternatori, bobina in-
duktive, ndërprerësi i ndezjes, shpërndarësi i ndezjes, kondensatori dhe kandela
(xixëdhënësi).
Principi i punës: poli pozitiv i akumu-
latorit (1) lidhet me mbështjellësin primarë
të bobinës induktive (3). Në bobinën in-
duktive me ndihmën mbështjellësit
sekondarë dhe bërthamës së tensionit të
akumulatorit (12 V) induktohet tension
(2400 V) që është i nevojshëm për ndezjen
e përzierjes. Mbështjellësi sekondarë vazh-
don kah ndërprerësi i ndezjes (6) dhe kon-
densatori (5). Bobina sekondare vazhdon
kah shpërndarësi i ndezjes (4) prej ku me
përcjellës ndahet në kandelat (7).
faqe - 102
Automjetet dhe mekanizmat
Në momentin kur kyçet kontakti për ndezje (2) poli + i akumulatorit lidhet
me pështjelljen (mbështjellësin) primare të bobinës induktive dhe nëpër atë kalon
rryma nga akumulatori. Nëse kontaktet e ndërprerësit për ndezje janë të mbyllur,
rryma rrjedh nëpër bobinën induktive duke krijuar fushë të fortë magnetik edh
e mbyllë qarkun e rrymës me – masën e motorit. Në momentin kur kontaktet e
ndërprerësit do të hapen, rryma nga mbështjellësi primarë shkon në kondensatorë,
kurse fusha magnetike rreth mbështjellësit primarë shumë shpejtë bie, që shkak-
ton indukim të rrymës me tension të lartë në mbështjellësin sekondarë. Kjo rrymë
me tension të lartë me ndihmën e shpërndarësit për ndezje me një renditje rreptë
të definuar shpërndahet deri te kandelat. Në kandela përsëri mbyllet qarku elekt-
rik me ndihmën e dy elektrodave, dhe atë elektrodës qendrore e lidhur me + nga
shpërndarësi i ndezjes, dhe elektrodës ndihmëse me – nga masa e motorit. Me
kërcimin e shkëndis nga elektroda qendrore kah ajo ndihmëse realizohet ndezja e
përzierjes në cilindër.
Me mbylljen e sërishme të kontaktit të ndërprerësit të ndezjes përsëri rrjedh
rrymë nëpër mbështjellësin primarë dhe procesi prapë përsëritet. Me punën e
ndërprerësit të ndezjes, gjegjësisht hapjen dhe mbylljen e kontakteve, drejton bosh-
ti bregorë nëpërmjet dhëmbëzorit të vendosur në të.
1-shtëpiza e akumulatorit
8 2-murr i rrethuar ndërmjet qelive
9 7 3-pllaka pozitive
4-separatori
10 6
5-pllaka negative
6-leva për lidhje të qelive
7-ngritësi i nivelit të acidit në qeli
11 5 8-mbyllësi i qelive (për plotësim
me ujë të destiluar)
9-elektroda kontaktuese(+dhe-)
10-kapaku i akumulatorit
1 4
2 3 11-murr ndërmjet qelive
Fig.6.1.2. Akumulatori
faqe - 103
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 104
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 105
Automjetet dhe mekanizmat
Distanca ndërmjet elektrodave mund të jetë prej 0,4-0,8 mm. Izoluesi (4) shërbejnë si
mbështjellës i elektrodës qendrore dhe e mbrojnë nga nxehtësia e motorit. Punohet
nga materiali qeramikë (porcelan). Trupi (7) punohet nga çeliku dhe me të kandela
përforcohet me filetë në kokën cilindrike. Sipas rezistencës ndaj nxehtësisë, kande-
lat ndahen në të nxehtë dhe të ftohtë.
faqe - 106
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 107
Automjetet dhe mekanizmat
1-shpërndarësi i ndezjes
2-pllaka lëvizëse e ndërprerësit të
ndezjes
3-membrana
4-komora (dhoma) kthyese
5-komora për korrigjim
6-shtëpiza e komorës
7-flutura
8-gypi thithës
a,b-zhvendosja e levës
6.2. ALTERNATORI
faqe - 108
Automjetet dhe mekanizmat
Pjesët kryesore të alternatorit janë statori dhe rotori. Statori është pjesë e
palëvizshme në të cilën janë të vendosur pështjelljet e statorit në të cilën krijohet
rrymë elektrike (pështjelljet induktive). Rotori paraqet elektromagnet rrotullues në
të cilët janë të vendosur pështjellëset ekzistuese në skajet e të cilave janë të kyçur
unazat rrëshqitëse nëpërmjet të cilave sillet rryma deri te pështjellësit e rotorit. Për
shkak se rotori rrotullohet gjegjësisht fusha magnetike zhvendoset në raport me
pështjellësin e indikuar, në stator induktohet rrymë alternative.
faqe - 109
Automjetet dhe mekanizmat
1 2
3 N S 6
5 7
8
Te ndezja magnetike (fig.6.3.1.) pjesët kryesore janë statori dhe rotori. Statori
(8) është i punuar nga llamarinat e holla të profiluara në të cilat në njërin skaj
janë të pështjellur pështjellësit primarë (1), e pran tyre pështjellësit sekondarë (2).
Statori këtu shfrytëzohet si bërthamë e bobinës induktive. Njëri skaj i pështjellësit
primarë është i lidhur me statorin, kurse skaji tjetër me ndërprerësin e ndezjes (3)
që është i izoluar nga statori. Pështjellësi sekondarë me njërin skaj është i lidhur
me pështjellësin primarë, kurse me skajin tjetër me shpërndarësin e ndezësit të
shpërndarësit të ndezjes (4). Mënyra e krijimit të rrymës alternative është kështu:
fusha magnetike e ndryshueshme në bërthamën e statorit formohet me ndihmën e
magnetit permanent rrotullues (N-S). Magneti permanent merr lëvizje rrotulluese
nga aksi bregorë i motorit. Lëvizje nga aksi bregorë merr edhe ndërprerësi i ndezjes
që realizon ndërprerje të rrymës në pështjellësin primarë që shkakton induktim të
rrymës në pështjellësin sekondarë. Në qarkun e pështjellësit primarë është i kyçur
kondensatori (5) që realizon absorbimin e rrymës nga pështjellësi primarë. Për rre-
gullimin e këndit të parandezjes shfrytëzohet rregullatori centrifugal i ndezjes.
faqe - 110
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 111
Automjetet dhe mekanizmat
rritet edhe deri pesë herë. Përveç kësaj, rritet kohëzgjatja e shkëndis së kandelës,
kandelat qëndrojnë më gjatë, ka ndezje më të mirë në benzinë etj.
Sistemi i ndezjes me transistorë pakontakt është hapi i ardhshëm në zhvilli-
min e sistemit me transistorë. Dallohen dy lloje:
- sistemi për ndezje me dhënës të Hallav-it
- sistemi i ndezjes me dhënës induktiv
faqe - 112
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 113
Automjetet dhe mekanizmat
Bobina induktive (1) pranon sinjal komandues nga NJDE (4) për kyçje dhe
ç’kyçje të rrymës në pështjellësin primarë, prej ku rryma e induktuar me tension të
lartë shkon në shpërndarësin mekanik të ndezjes (2) deri te kandela (3). Që të mund
të definoj momentin e ndërprerjes së rrymës në qarkun primarë, NJDE i shfrytëzon
të dhënat nga senzori për temperaturën e motorit (5), senzori për numrin e rrotul-
limit (7) dhe senzori për presion në degën thithëse.
Parametrat kryesorë sipas të cilëve përcaktohet këndi i ndezjes janë numrat
e rrotullimit dhe ngarkesa e motorit që përcillet sipas vakuumit në degën thithëse.
Informata për numrin e rrotullimit të motorit NJDE e merr nëpërmjet senzorit për
numrin e rrotullimit.
faqe - 114
Automjetet dhe mekanizmat
Informatat për ngarkimin e motorit NJDE i merr nëpërmjet senzorit për pre-
sion në degën thithëse e njohur edhe si MAP senzori (Manifold Absolute Pressure).
Senzori për presion është i përbërë nga membrana, që nën ndikimin e presionit në
degën thithëse zhvendoset, ku regjistrohet në çipin nga silikoni.
Përveç nga këto dy senzorëve themelorë, në NJDE vijnë informata edhe nga
senzorët e tjerë që ndikojnë në këndin e parandezjes. Këtu do t’i përmendim sen-
zorin për pozitën e fluturës, senzorin për temperaturën e motorit, senzorin për
faqe - 115
Automjetet dhe mekanizmat
pozitën e boshtit bërrylor, senzorin për temperaturën e ajrit, senzorin për deto-
nim dhe tension në akumulator. Paraqitja skematike i rrjedhjes së informatave nga
senzorët deri te NJDE është paraqitur në fig. 6.5.4.
faqe - 116
Automjetet dhe mekanizmat
2
5 4
1
1-kandela
2-bobina induktive me dy
dalje
3-senzori për fluturën
4-NJDE
5-sonda llambda
6-senzori për temperaturën
7-senzori për numrin e rro-
tullimit
8-dhëmbëzori
9-akumulatori
10-ndërprerësi për startim
faqe - 117
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 118
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
faqe - 119
Automjetet dhe mekanizmat
www.tabudic.wordpress.com
www.hrote.hr
www.automobilizam.net
www.cbs.rs
www.caerk.com
www.rmcybemetics.com
www.daytona-twintec.com
www.eleccircuit.com
www.pelicanparts.com
www.audiword.com
www.mymopar.com
www.Jeep4x4center.com
www.motorera.com
www.tpub.com
www.mbz.ponton.com
www.2carpos.com
www.ignitionpart.com
faqe - 120
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 7
DIZEL MOTORËT
faqe - 121
Automjetet dhe mekanizmat
7.DIZEL MOTORI
Dizel motori emrin e vetë e ka marrë sipas konstruktorit të vetë Rudolf Dizel
(Rudolph Diezel) që motorin e vetë e konstruktoi në vitin 1897. Te Dizel moto-
ri deri te djegia vjen me vetëndezje të përzierjes së ajrit të komprimuar dhe karbu-
rantit (lëndës djegëse) të injektuar, për dallim nga Oto motori ku deri te ndezja e
përzierjes vjen në mënyrë të detyruar me shkëndi elektrike. Temperatura e nevojs-
hme për vetëndezje fitohet me komprimimin e ajrit në cilindrat e motorit (35-50
bar) me çka ai nxehet. Në cilindër me ajër të komprimuar dhe të nxehur injekto-
het karburanti nën presion (200-300 bar) ku vjen deri te vetëndezja. Te sistemet më
të reja (Common rail) presioni i injektimit të karburantit arrin edhe mbi 2000 bar.
Për shkak se në cilindra komprimohet ajri i pastër dhe nuk ka rrezik nga vetëndezja,
shkalla e komprimimit është më e madhe se te Oto motori (=8 -12,5) dhe arrin
deri =22. Me shfrytëzimin e mbimbushjes së Dizel motorëve rritet sasia e ajrit që
sjellet në cilindra.
Si karburant shfrytëzojnë derivatet e naftës, dizel karburant të lehtë ose të
rëndë që është më i lirë se sa benzinë.
Nëse shikohen pjesët themelore të Oto dhe Dizel motorit nuk ka ndonjë dal-
lim të madh ndërmjet tyre (është sqaruar në kapitullin e parë) përveç në hapësirën
e djegies (pistoni dhe koka cilindrike). Sistemet ndihmëse si që janë sistemi për
ftohje, sistemi për lyerje, sistemi për shpërndarje të materies punuese dhe sistemi
për startim janë shumë të ngjashëm ndërmjet veti. Dallimi konstruktiv ndërmjet
Oto dhe Dizel motorit është në sistemin e përgatitjes së përzierjes. Te Oto motorët
përveç këtij sistemi është prezent edhe sistemi për ndezje të përzierjes (më parë i
shqyrtuar), kurse te Dizel motori ka sistem të posaçëm për rritjen e presionit të kar-
burantit gjatë injektimit.
Me zhvillimin e industrisë automobilistike Oto dhe Dizel motorët gjithnjë
e më shumë kanë filluar të shfrytëzojnë teknologji që është e njëjtë ndërmjet tyre.
Këtu mendohet në mënyrën elektronike të injektimit, te Oto motorët – GDI motorët
dhe Common reil teknologjia te Dizel motorët. Edhe te të dy sistemet shfrytëzohet
injektimi i karburantit nën presion të lartë në ajrin më parë të komprimuar, duke
shfrytëzuar pompat për presion të lartë (te Oto shfrytëzohet xixa elektrike për
ndezje të përzierjes), dhe shfrytëzohet njësia drejtuese elektronike (NJDE) që me
ndihmën e senzorëve e dozon sasinë e karburantit të injektuar.
Paraqitje skematike e Dizel motorit është dhënë në fig.7.1.1.
faqe - 122
Automjetet dhe mekanizmat
16
18
17
16
29 19
15 20
3 24
5 21
1 22
14 25
2 23
26
4
27
13 17 31
28
6
12 30
9
8
10
7
11
faqe - 123
Automjetet dhe mekanizmat
PJK
PBF
faqe - 124
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 125
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 126
Automjetet dhe mekanizmat
cv- nxehtësia specifike mesatare gjatë vëllimit konstant (për ajër është 0,72 kJ/
kgK)
cp - nxehtësia specifike mesatare gjatë presionit konstant (për ajër është 1,005
kJ/kgK)
T2, T3’, T3 - temperaturat e shprehura në kelvin (K)
Q2 = cv · ( T4 – T1 ) (kJ/kg)
Qk Qi − Q2 Q c v ⋅ (T4 − T1 )
η th = = = 1− 2 = 1−
Qi Qi Qi ′ ′
cv ⋅ (T3 − T2 ) + c p ⋅ (T3 − T3 )
fitohet vlera:
1 α ⋅ ρ k −1
η th = 1 − ( ) ku janë:
ε k −1
(α − 1) + α ⋅ k ⋅ ( ρ − 1)
ρ - shkalla e parakomprimimit (shkalla në rritje të vëllimit)
ε- shkalla e komprimimit
к - koeficienti i adiabates
α - shkalla e rritjes së presionit
δ - shkalla e zgjerimit
faqe - 127
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 128
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 129
Automjetet dhe mekanizmat
Ajër
faqe - 130
Automjetet dhe mekanizmat
a) b) c)
d) e)
a- kompresorët me krah rrotullues
b- kompresori Roto-it
c- kompresorët filetorë
d- kompresorët spiralë
e- turbokompresori
faqe - 131
Automjetet dhe mekanizmat
Dizel motorët dytaktësh me gjithë përparësitë e tij nuk fituan ndonjë rol të
rëndësishëm te automjetet e udhëtarëve – më së shumti për shkak të kufizimit gjatë
lëshimit të gazrave dalëse të dëmshme. Por ato ende kanë aplikim në disa lëmi të
caktuara, kurse bëhen hulumtime edhe për përdorim më të gjëra te automjetet e
udhëtarëve.
Sot Dizel motorët e mëdhenj dytaktësh janë të pazëvendësueshëm si ngas-
je të anijeve të mëdha. Në vitet e fundit në Evropë janë shfrytëzuar si ngasje të
traktorëve (Lanz, Hanomag, Fichtel & Sachs, ILO) dhe kamionët (Krupp, Ford).
Derisa në Amerikë Dizel motorët dytaktësh të prodhuar në Detroit Disel, GM dhe
EMD ende shfrytëzohen si ngasje të Dizel lokomotivave dhe autobusëve, në Evropë
thuaj se nuk shfrytëzohen. Gjatë viteve të nëntëdhjetave disa kompani (DC, VW,
AVL, Yamaha, Daihatsu) filluan me zhvillimin e Dizel motorëve dytaktësh si ngas-
je të automjeteve të udhëtarëve.
Ky motor i AVL është zhvilluar në vitin 1991 dhe ka një vëllim prej 1.0 dm3
me fuqi prej 47 KW gjatë numrit të rrotullimit prej 3500 min-1, dhe moment më
të madh prej 165 Nm gjatë numrit të rrotullimit 1700 min-1. I realizuar me kanale
anësore për prurjen e ajrit dhe me katër valvula të zbrazje për cilindër. Shfrytëzon
injektim direkt në cilindër. Për mbimbushje shfrytëzon turbokompresor që është i
lidhur me kompresorin me piston rrotullues.
Do ta shqyrtojmë edhe Dizel motorin dytaktësh dycilindrik të kompanisë
3
Yamaha më vëllim punues prej 1.0 dm , fuqi prej 33 KW gjatë numrit të rrotullimit
prej 4000 min-1, me moment prej 80 Nm gjatë 2500 min-1, me masë prej 95 kg. Është
i paraparë edhe për automjete të udhëtarëve me harxhim prej 3.1 në 100 km me atë
që do t’i plotësojë standardet EURO 4. Është i realizuar me katër kanale për zbraz-
faqe - 132
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 133
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 134
Automjetet dhe mekanizmat
Karburanti (lënda djegëse) për Dizel motorët fitohet si fraksion gjatë distili-
0
mit të naftës gjatë temperaturës prej 180-360 C. Paraqet përzierje të ngopur dhe të
pangopur të hidrokarbureve dhe premisave të ndryshme mekanike si që janë uji,
koksi, rrëshira, squfur dhe hiri.
Karburanti për Dizel motorët duhet t’i plotësojë këto kushte:
- Fuqi termike të lartë, lehtë të mund të formojë përzierje me ajrin në të gjit-
ha kushtet e punës, shpejtë të digjet, djegia të jetë pa fundrinë, hi dhe mbeturina të
tjera, nuk guxon të ketë komponentë që gjatë djegies do të japin prodhime toksike,
duhet të jetë i përshtatshëm për rruajtje (depo), të ketë çmim të ulët dhe vetëndezje
të mirë.
Përdoren këto lloje të Dizel karburanteve:
faqe - 135
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 136
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 137
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
faqe - 138
Automjetet dhe mekanizmat
www.dieselnet.com
www.jeep.com.tu
www.automobilizam.net
www.dizel.hr
www.cbs.rs
www.deutztr.com
www.prometnazona.com
www.autohowstuffworks.com
www.tpub.com
www.britannica.com
www.automobilemag.com
www.dieselpowermag.com
www.roymech.co.ca
www.dieselduck.ca
www.biodiesel.org
faqe - 139
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 8
faqe - 140
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 141
Automjetet dhe mekanizmat
presion të ulët dhe pastruesi (filtri) i karburantit, kurse pompa për presion të
lartë dhe injektori do të shqyrtohen në veçanti.
faqe - 142
Automjetet dhe mekanizmat
SISTEMI ME VEPRIM TË
SISTEMI ME AKUMULATORË
DREJTËPËRDREJTË
NGASJA ME GAZRA
NGA CILINDRI
RREGULLIMI RREGULLIMI
MEKANIK ELEKTRIK
NGASJE ME SUSTË
RREGULLIMI RREGULLIMI
MEKANIK ELEKTRIK
POMPA-INJEKTORI POMPË-INJEKTORË
POMPË-GYP-INJEKTORË POMPË-GYP-INJEKTORË
faqe - 143
Automjetet dhe mekanizmat
1
1 2 3
2 1-injektori
2-valvula
3-nxemësi elektrik
6 4 4-komora shtjellore (stuhishme)
5-pistoni
5 6-komora për djegien në piston
Motorët me injektim direkt (DI) kanë të vetmen komorë (dhomë) për dje-
gie që më së shpeshti është e vendosur në piston. Më së shumti aplikohet krijimi
vëllimorë i përzierjes (fig.8.2.2. a dhe b), kurse M procedura (c) hedhet te motorët e
rinj.
Te krijimi vëllimorë
Karburant i injektuar Karburant i injektuar Karburant i injektuar
i përzierjes së karburan-
tit me injektim në pjesën
qendrore disa (shumë)
herë (4-8) që karbu-
ranti të shpërndahet
Ajër shtjellorë në mënyrë sa më të
barabartë (njëtrajtësh)
në vëllimin e komorës.
Injektimi realizohet me
Ajër presion të lartë.
shtjellorë
a) b) c)
faqe - 144
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 145
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 146
Automjetet dhe mekanizmat
1-transfer pompa,
2-pistoni aksial me valvulë shtytëse,
3-rregullatorë i numrit të rrotullimit,
4-valvula elektromagnetike për
ndërprerjen e punës së motorit,
5-korektori i këndit gjatë fillimit të in-
jektimit
faqe - 147
Automjetet dhe mekanizmat
1-pistoni
2-kanali dalës
3-hapësira për komprimim
a) b) 4-karburanti për presion të
lartë
5-unaza për rregullim
6-kanali derdhës
UT-pozita fillestare e pistonit
OT-pozita e fundit e pistonit
c) d)
Fig.8.3.4. Principi i punës së pjesës për presion të lartë
faqe - 148
Automjetet dhe mekanizmat
a) b) 1-kundërpesha centrifugale
2-leva
3-buloni për rregullim
4-susta
5-susta
6-kufizuesi
7-susta fletëzore
8-leva
9-leva
10-kufizuesi i levës
11-fillimi i sustës fletëzore
12-shiberi (vizori, riga
llogaritëse) për rregullim
Fig.8.3.5. Rregullatori me dy regjime të numrit të 13-buloni për rregullim
14-leva cilindrike rrëshqitëse
rrotullimit 15-kanali derdhës
a) pozita startuese e motorit 16-pistoni shpërndarës
b) gjatë numrit maksimal të rrotullimit
faqe - 149
Automjetet dhe mekanizmat
Presioni atmosferik
Shpejtësia e lëvizjes së
automjetit
Senzorët kanë për detyrë t’i përcjellin parametrat e motorit që janë me rëndësi
për punën e sistemit elektronik për injektim dhe ato madhësi t’i shndërrojnë në sin-
jal elektrik. NJDE me ndihmën e mikroprocesorit dhe MAP sipërfaqet e dhëna i
përpunon këto sinjale dhe jep sinjale elektrike komanduese. Akutatorët i pranojnë
këto sinjale dhe i shndërrojnë në madhësi mekanike.
faqe - 150
Automjetet dhe mekanizmat
Drejtim elektronik + + + +
faqe - 151
Automjetet dhe mekanizmat
7 1-hyrja e karburantit
2-pompa rotacione me
drejtim elektronik
3-NJDE
4-senzori i pedalit për gaz
3 5-senzori për temperaturën
5 4
e ujit
6-senzori për numrin e rro-
2 tullimit
6 7-injektori
1
faqe - 152
Automjetet dhe mekanizmat
1-NJDE e pompës
1 2-pllaka me gunga
7
2 3-valvulë elektromagne-
tike me presion të lartë
3 4-valvulë shtytëse
5-pistoni shpërndarës
6-boshti ngasës i
pompës
7-senzori për rrotullim
këndorë
8-transfer pompa
6
8
5
4
faqe - 153
Automjetet dhe mekanizmat
)
a) 3 )
b)
1
4 6
Fig. 8.5.4. Principi i punës së valvulës elektromagnetike
a) Mbushja e cilindrit me karburant b) Hapi punues i pompës
1-hyrja e karburantit me presion të lartë, 2-pistoni, 3-trupi i pompës, 4-hapësira në cilindër, 5-valvo-
la shtytëse, 6-gjilpëra e valvolës elektromagnetike, 7-pështjelljet magnetike të valvolës
faqe - 154
Automjetet dhe mekanizmat
a) b) c)
Për shkak se këto sisteme nuk janë të pajisur me ngasje vetanake, e shfrytëzojnë
boshtin bregorë (gungorë) të motorit në të cilin ka të punuar gunga të posaçme për
këtë qëllim. Transmetimi nga gungat mund të jetë direkt, me lëkundës me shufra
për ngritje të lëkundësit. Edhe te të dy sistemet e shqyrtuara rregullimi i sasisë së in-
jektuar të karburantit dhe këndit të parainjektimit realizohet në mënyrë të njëjtë:
valvula elektromagnetike me presion të lartë me reagim të shpejtë, i integruar në
sistem, pranon impuls elektrik nga NJDE dhe e rregullon procesin e injektimit.
Pompat-injektuese marrin karburant (lëndë djegëse) nga transfer (presion të
ulët) pompa nëpërmjet valvulës jokthyese, injektojnë sasi të caktuar, kurse tepri-
ca kthehet prapë në rezervuar me çka mundësohet ftohja e sistemit. Në këto siste-
me pompë-injektorë arrihet presion i karburantit edhe deri 2000 bar, kurse te siste-
mi pompë-gyp-injektorë deri 1800 bar. Sistemi pompë-injektorë për automjete të
udhëtarëve me pjesët përbërëse do të shqyrtohet në fig.8.6.2.
faqe - 155
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 156
Automjetet dhe mekanizmat
8.7. INJEKTORËT
a) b) Fig.8.7.1a
1-pjesa cilindrike, 2-trupi i injektorit, 3-gjilpëra e in-
jektorit, 4-kanali për prurje të karburantit, 5-komora,
6-vrima e injektorit, 7-gjilpëra e injektorit
Fig.8.7.1.b
1-injektori me maje (çep)
2a-injektori me kanal në maje (çep); shikim prej anash
2b-injektori me kanal në çep;
shikim përpara
faqe - 157
Automjetet dhe mekanizmat
gie me ndihmën e një ose më shumë vrimave që janë të vendosura në mënyrë simet-
rike ose asimetrike në raport me aksin e injektorit. Ngritja e gjilpërë mund të jetë në
mënyrë mekanike ose me elektromagnet, kurse kthimi realizohet me sustë. Pas in-
jektimit karburanti i tepërt nëpërmjet gypit kthyes kthehet në rezervuar.
a) b) Fig.8.7.2.a
1-supi, 2-pjesa konike e folesë së gjilpërës,
3-sipërfaqja kontaktuese e gjilpërës,4-maja
e gjilpërës së injektorit, 5-vrima e injektorit,
6-pjesa e harkore e injektorit, 7-hapësira për
karburant, 8-vrima e injektorit, 9-pjesa e jash-
tme e injektorit, 10-pjesa konike e bartësit të
gjilpërës, 11-mbështetësi konik i gjilpërës,12-
pjesa konike e gjilpërës,
Fig.8.7.2.b
1,2,3 – paraqitjet e ndryshme të vrimave të in-
jektuesit
faqe - 158
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 159
Automjetet dhe mekanizmat
Edhe pse sot ka marrë më shumë hapësirë te dizel motorët, megjithatë kjo
zgjidhje është më e vjetër e aplikuar te dizel motorët me hap të ngadalshëm. Me
zhvillimin e drejtimit elektronik dhe valvulave elektromagnetike me reagim të
shpejtë filloi të aplikohet te dizel motorët me hap të shpejtë.
Ende quhet edhe sistem i akumulatorëve për injektim për shkak se gypi i
përbashkët shërbejnë si akumulator i karburantit nën presion të lartë. Më pas është
shqyrtuar procesi i krijimit të presionit të lartë të karburantit nga procesi i injek-
timit, që donë të thotë se presioni i injektimit është i pavarur nga numri i rrotulli-
mit të motorit dhe ngarkimit të tij. Fillimi dhe kohëzgjatja e injektimit e përcakton
NJDE sipas të dhënave të fituara nga senzorët.
Principi i punës është kështu: karburanti nga rezervuari (1) shtypet me pompë
me presion të ulët (2) ku, duke kaluar nëpër filtër (3), vjen deri te pompa me presion
të lartë (4). Prej pompës me presion të lartë karburanti me presion të lartë shkon në
gypin e përbashkët (8) ku mbahet presioni konstant që e rregullon rregullatori për
presion të lartë (7). Nga gypi i përbashkët nëpërmjet gypit për presion të lartë (10)
karburanti vjen nga injektorët (9). Me injektorët dhe pjesët tjera drejton (udhëheq)
NJDE që pranon sinjale nga një numër senzorësh, i përpunon dhe dërgon sinjale ko-
manduese deri te organet ekzekutuese (valvula elektromagnetike e injektorit etj.).
Pompa për presion të lartë (fig.8.8.2) dallohet nga pompat më parë të shqyrtu-
ara dhe ka për detyrë të sigurojë presion të karburantit deri 1400 bar. Pranon
ngasje nga transmetuesi i dhëmbëzorëve, transmetuesi me zinxhirë ose rripit të
dhëmbëzuar.
faqe - 160
Automjetet dhe mekanizmat
a) b) c) a-gjendje qetësie
b-injektori i hapur
c-injektori i mbyllur
1-kah gypi kthyes
2-elektromagneti
3-spiranca (grepi) i EM
4-valvula sferike
5-hapësira për rregullim
6-koniciteti i gjilpërës
7-vrima (vrushkulli)
8-kanali për rrjedhje
9-prurja e karburantit me pre-
sion të lartë
10-kanali ngulfatës në hyrje të
hapësirës për rregullim
11-spiranca e injektuesit
faqe - 161
Automjetet dhe mekanizmat
sferike hapet nën ndikimin e presionit dhe një pjesë e karburantit rrjedh nga rezer-
vuari, me çka krijohet ndryshimi në presionet ndërmjet atij te gjilpëra dhe hapësirës
për rregullim, e me të është ngritur gjilpëra lartë dhe realizohet injektim. Injektimi
zgjat deri sa nëpër EM valvulën rrjedh rrymë.
Sistemet Cammon rail me sukses aplikohen te shumë prodhues të automjete-
ve udhëtarëve. Alfa Romea, Daimler Chrysler, Peugeot, Citroen, Fiat, Ford, BMW;
Detroit Disel, Toyota i dr.
Pyetje:
1. Cila është detyra themelore e sistemit për furnizim të Dizel motorëve me karbu-
rant?
2. Cilët janë pjesët kryesore të sistemit të furnizimit?
3. Cila është detyra e pjesëve në sistemin për furnizim?
4. Cilat kërkesa e vështirësojnë punën e sistemit për furnizim?
5. Sqaro pompën për presion të ulët .
6. Cila është detyra e pastruesit të karburantit (filtrit)?
7. Si ndahen sistemet për furnizim me karburant?
8. Cilat janë mënyrat e krijimit të përzierjes te Dizel motorët?
9. Cilët janë motorët me injektim direkt?
10. Cilat procedura të krijimit të përzierjes shfrytëzohen te injektimi direkt?
11. Cilat lloje të rrymimit përdoren te injektimi direkt dhe pse shërben rrymimi?
12. Cilët janë përparësitë e motorëve me injektim direkt?
13. Cilët janë të metat e motorëve me injektim direkt?
14. Cilët janë motorët me injektim indirekt?
15. Si ndahen motorët me injektim indirekt sipas komoreve (dhomave)?
16. Cilët janë përparësitë e motorëve me injektim indirekt?
17. Cilët janë të metat e motorëve me injektim indirekt?
18. Cila është detyra e pompës me presion të lartë?
19. Cilët pompa me presion të lartë aplikohen te Dizel motorët?
20. Prej cilave nëntërsive përbëhet pompa rotacione?
21. Cilët janë pjesët e pompës rotacione?
22. Sqaro principin e punës së pompës rotacione?
23. Prej cilave pjesë përbëhet elementi për presion të lartë te pompa rotacione?
24. Pse shërben rregullatori i numrit të rrotullimit?
25. Prej cilave pjesë përbëhet rregullatori me dy regjime të numrit të rrotullimit?
26. Sqaro principin e punës së rregullatorit me dy regjime?
27. Çka paraqet Dizel motori me drejtim elektronik?
28. Kush e realizon drejtimin e sistemit të Dizel motorit?
29. Sqaro skemën e drejtimit elektronik të Dizel motorit?
faqe - 162
Automjetet dhe mekanizmat
www.exploroz.com.ve www.usaautoparts.net
www.files.asme.org www.commonrail.info
www.tehnolab.org www.perkins.com
www.tb-training.co.uk www.diesel-rc.bmstu.ru
www.vozite.com www.hcmsa.co.za
www.xantiaclub.net www.commonraidiesel.com.au
www.maritime.org www.denso.com.au
faqe - 163
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 9
faqe - 164
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 165
Automjetet dhe mekanizmat
Oto motor i vogël më ndezje magnetike që me lehtësi starton me anë të dorës. Pas
startimit të motorit të vogël, rrotullimi i tij transmetohet në motorin e madh dhe
ai fillon pavarësisht të punoj, ku motori i vogël në mënyrë automatike ç’kyçet nga
puna.
1-bokola
2-dhëmbëzori
3-doreza për kyçje
4-kufizuesi
5-kontakti i ndërprerësit elektrik
6-susta
faqe - 166
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 167
Automjetet dhe mekanizmat
1 2 3 4 5 6 7 8
1-aksi
2-pështjelli
3-rotori
4-kolektori
5-bërthama e sta-
torit
6-pështjelljet
7-furçat (brushat)
8-mbajtësit e fur-
çave
Fig.9.1.4. Pjesët e elektromotorit të elektrostarterit (lëvizësit elektrik)
Fig.9.1.5.
1-leva për kyçje, 2-susta, 3-bartësi
1 4-lidhësja njëkahore, 5-dhëmbëzori
ngasës, 6-boshti
2
1 2
3
4
3
5
4 5
6 Fig.9.1.6. Mënyra e kyçjes
1-kurora e brendshme e dhëmbëzuar, 2-satelitët,
3-boshti, 4-bartësi i satelitëve, 5-dhëmbëzori
qendrorë
Fig.9.1.5. Mekanizmi për kyçje
Me kyçjen e çelësit për startim, magneti prej releit për kyçje nëpërmjet
levës për kyçje aksiale e lëviz bartësin me lidhësen dhe dhëmbëzorin ngasës. Ato
nëpërmjet boshtit filetorë marrin lëvizje rrethore nga rotori. Duke lëvizur në formë
aksiale, dhëmbëzori ngasës (pinioni) hyjnë në dhëmbëzim me kurorën e volantit
të dhëmbëzuar, e gjithë gjatë kësaj kohe i shtypë sustat. Magneti i releit e zhvendos
faqe - 168
Automjetet dhe mekanizmat
rrymën kryesore me çka aktivizohet elektromotori i starterit. Relei për kyçje është
me dy pështjellje – për tërheqje dhe mbajtje. Pas startimit të motorit, për shkak të
rrymës njëkahore, dhëmbëzori ngasës (pinioni) rrotullohet lirisht deri sa realizohet
kontakt çelësi (fillimi i mbylljes së kontaktit).
2 4
1 3 1
8 5
2
7
6
6 3
7
5 4
faqe - 169
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 170
Automjetet dhe mekanizmat
c) rezistenca e oksidimit – kjo është masa për atë se sa mund vaji t’i
kundërvihet reagimit me oksigjen në temperatura të larta në motorë.
d) vetia e tretshmërisë – paraqet masën për atë që sa vaji është i aftë që t’i tret
në vete komponimet organike që formohen gjatë djegies së karburantit.
e) vetia e absorbimit – definohet aftësia e vajit që t’i mbajë në vete papastërtitë
e tretura pa i fundosur në vendet e panevojshme (ngushtica, kanale), por ato t’i
mënjanoj në pastrues (filtër).
f) vetia e lyeshmërisë (vajosjes) – paraqet aftësinë për mbetjen dhe ngjitjen
në sipërfaqet metalike, posaçërisht gjatë startimit të ftohtë.
faqe - 171
Automjetet dhe mekanizmat
Ekzistojnë disa mënyra të lyerjes: lyerje me spërkatje, lyerja me vaj nën presi-
on (e detyrueshme) dhe lyerja me përzierje të vajit me karburant (e kombinuar).
Lyerja me spërkatje – kjo metodë e lyerjes është e vjetruar dhe aplikohet
vetëm te motorët hap të ngadalshëm. Te ky sistem vaji për lyerje gjendet në karte-
rin e motorit dhe prej aty me ndihmën e lopatave të vendosura në boshtin bërrylorë
spërkatet. Ky konstruksion siguron presion të ulët të vajit, e zmadhon mundësinë
për oksidim të vajit dhe nuk siguron pastrimin e tij. Për shkak të këtyre mangësive
sot nuk aplikohet.
Lyerja me përzierje nga vaji dhe karburanti. Kjo është mënyra më e thjesht
e lyerjes. Shfrytëzohet te motorët dytaktësh trekanalësh me fuqi të vogël. Te ky lloj i
motorëve në karburant plotësohet 3-5% vaj për lyerje. Më pas kjo përzierje më parë
parangjeshet në karter në hapësirën e nën pistonit, ku karburanti avullon, kurse vaji
kapet në elementet që duhet të lyhen (lubrifikohen). Ky lloj i lyerjes aplikohet edhe
te motorët Vankel. Mangësi i këtij sistemi është harxhimi i madh i vajit për lyerje.
Lyerja me vaj nënpresion (e detyrueshme). Te ky sistem kemi sistem të
mbyllur të qarkullimit të vajit për lyerje. Për shkak se vaji është nën presion, mund
të vjen deri te të gjitha pjesët që duhet të lyhen.
10 9
8 1-karteri për vaj (korita)
11 2-pompa për vaj
7 3-sitë për pompë
12 4-pastrues i imtë
13
6 5-manometri
6-boshti bregorë
7-cilindri
5
8-valvula
14 9-aksi për lëkundësin
10-lëkundësi
15 11-shufra e ngritësit
12-ngritësi
4 13-gypi për lyerjen e
16 dhëmbëzorëve transmetues
14-dhëmbëzorët transmetues
1 15-boshti bërrylor
3
16-lëvizja e pompës për vaj
2
faqe - 172
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 173
Automjetet dhe mekanizmat
për lyerjen e kushinetave fluturuese të boshtit bërrylor (14), gypi për lyerjen e kus-
hinetave të boshtit bregorë (12) dhe gypi për aksin e lëkundësit (13). Cilindri lubri-
fikohet me spërkatje (15) ose me avujt e vajit.
1-sitë e pompës,
16 2-pompa për vaj
3-rregullatori i presionit
4-pastruesi i vajit
5-senzori për temperaturë
13 6-senzori për presion
7-pastruesi i imtë
6 5
8-termostati
12 9-ftohësi për vaj
15 10-gypi kryesorë për vaj
11 10
11-gyp kah kushinetat krye-
sore të boshtit bërrylor
12-gypi kah boshti bregorë
7 13-gypi kah akset e
lëkundësve
14 3 8 9
14-gypi kah kushinetat flu-
turuese të boshtit bërrylor
17 15-spërkatja e cilindrave
4
16-vrima për prurjen e vajit
5 6 17-shufra e nivelit të vajit
1 2
Pompa për vaj ka për detyrë që ta sjellë vajin nën presion deri te të gjitha
pjesët që kanë nevojë për lyerje. Pompa për lyerje merr lëvizje nga boshti bërrylor
ose bregorë. Më së shpeshti aplikohen pompat me dhëmbëzorë njëshkallëshe ose
dyshkallëshe ose pompa me rotor.
faqe - 174
Automjetet dhe mekanizmat
5
)
a) )
b) )c)
faqe - 175
Automjetet dhe mekanizmat
6 5 4
Nga kjo që deri tash është shqyrtuar shihet që motori gjatë punës së tij dety-
rimisht patjetër të ftohet, për shkak se pjesët e tij nën veprimin e temperaturave të
larta do të deformohen. Në disa pjesë të motorit arrijnë temperatura shumë të larta
faqe - 176
Automjetet dhe mekanizmat
edhe deri 25000C, që negativisht ndikon në punën e motorit. Kjo temperaturë nëse
nuk largohet do të shkaktonte:
- zvogëlim të koeficientit të mbushjes
- zgjerimin e pjesëve dhe bllokimin e tyre (piston-cilindër)
- paraqitjen e djegies detonative
- ngarkesë termike të pjesëve
- djegie të vajit për lyerje
- dëmtim të elementeve nga plastika dhe goma
- pamundësohet realizimi i ciklit termik (nxehtësia duhet të largohet) etj.
Edhe pse gjatë shqyrtimit të bilancit termik të motorit nxehtësia e larguar me
mjetet për ftohje llogaritet si humbje (deri 35%), prapë se prapë nga ajo që është
theksuar më parë shihet që nxehtësia patjetër të largohet nga motori.
Për largimin e nxehtësisë nga motori dhe mbajtjen e temperaturës së tij kons-
tante shfrytëzohet sistemi për ftohje. Sistemi për ftohje realizohet në dy mënyra:
ftohje me ajër dhe me lëng.
Te sistemi për ftohje me ajër, mjet për ftohje është vetë ajri që orientohet të
rrymojë rreth pjesëve të nxehura dhe ende quhet ftohje direkte.
Te motorët për ftohje me lëng, lëngu paraqitet si ndërmjetës ndërmjet pjesëve
të nxehura dhe ajrit dhe ende quhet ftohje indirekte. Si lëng për ftohje aplikohet uji
i distiluar ose te automobilat më të rinj antifriz për tërë vitin. Antifrizi është mjet që
nuk ngrin në temperatura të ulëta duke i falënderuar aditivëve që janë plotësuar në
të.
Sistemi për ftohje ka rëndësi të madhe në punën e motorit, për shkak se në
raste të parregullsisë së tij vjen deri te dëmtimet serioze të pjesëve të motorit (më së
shpeshti dëmtohet koka cilindrike).
faqe - 177
Automjetet dhe mekanizmat
4
5
3
2
Aksial
>
1
"
X
6
Shikim nga ana e përparme Shikim nga anash Radial
faqe - 178
Automjetet dhe mekanizmat
2
1 6
3
5
4
faqe - 179
Automjetet dhe mekanizmat
16 17
5 6 9 10 11 12 13
4
7
3 8
2
14
15
1
18
19
22 21
20
Ftohësi (fig.9.3.5) ka për detyrë të ftohë lëngun e nxehur dhe nxehtësinë e he-
qur nga ai ja dorëzon ajrit. Është i përbërë prej dy kazanëve të lidhur me gypa nëpër
të cilët kalon lëngu. Ndërmjet gypave janë të vendosur llamarina të holla në formë
“hojes së mjaltit” (që të zmadhohet sipërfaqja e ftohjes) nëpër të cilin kalon ajri.
Fig.9.3.5. Ftohësi
faqe - 180
Automjetet dhe mekanizmat
Valvul avulli
Valvul ajri
5
4
faqe - 181
Automjetet dhe mekanizmat
uji
Fig.9.3.9. Termostati
Si lëng në fuçinë harmonikë shfrytëzohet alkooli ose përzierja e ujit dhe alko-
olit etilik i cili gjatë temperaturës prej 800C avullon dhe me atë e zgjeron fuçinë, me
çka hapet vrima kah ftohësi dhe mbyllet gypi i shkurtë. Në vend të lëngut mund të
shfrytëzohet edhe dylli. Me zvogëlimin e temperaturës së lëngut, termostati përsëri
mbyllet dhe e hap gypin e shkurtë kah motori, kurse e mbyll gypin kah ftohësi.
Valvula
për
ventilim
Valvula
dalëse
Fuçia e
valëzuar
faqe - 182
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
1. Çka paraqet startimi i motorit?
2. Në cilën mënyrë mund të paraqitet startimi i motorit?
3. Cili është principi i startimit me dorë?
4. Sqaro startimin mekanik.
5. Ku aplikohet startimi me motorë ndihmës?
6. Në cilin princip punon startimi me ajër të komprimuar?
7. Cila është ana negative e startimit me ajër të komprimuar?
8. Sqaro startimin me elektrostarter (lëvizës elektrik).
9. Cilët janë pjesët kryesore të elektrostarterit?
10. Sqaro mekanizmin për kyçje të elektrostarterit.
11. Pse shërbejnë relei për kyçje të elektrostarterit?
12. Cili është principi i punës së elektrostarterit me bosht filetorë?
13. Cila është detyra e sistemit për lyerje?
14. Pse motori ka nevojë për lyerje?
15. Cilat karakteristika duhet t’i ketë vaji për lyerje?
16. Si shënohen vajrat për lyerje?
17. Cilat sisteme të lyerjes ekzistojnë?
18. Sqaro sistemin me spërkatje.
19. Ku shfrytëzohet lyerja me përzierje të karburantit dhe vajit?
20. Cilat janë karakteristikat e lyerjes me vaj nën presion?
21. Cilat pjesë të motorit duhet patjetër të lyhen?
22. Cilat janë pjesët të sistemit për lyerje?
23. Sqaro principin e punës së pompës me dhëmbëzorë.
24. Pse shërbejnë rregullatori i presionit (valvola për derdhje)?
25. Cilat lloje të pastruesit të vajit përdoren?
26. Sqaro pastruesin centrifugal.
27. Cila është detyra e pastruesit të vajit?
28. Pse ka nevojë për ftohës të vajit?
29. Cila është nevoja e ftohjes së motorit?
30. Çka do të ndodhë nëse nuk e ftohim motorin?
31. Cilat lloje të ftohjes aplikohen?
32. Sqaro ftohjen me ajër.
33. Cili është ndryshimi ndërmjet motorëve që ftohen me ajër dhe motorëve që fto-
hen me lëng?
34. Cilat janë pjesët në sistemin për ftohje me ajër?
35. Pse shërbejnë deflektori?
36. Cila është detyra e ventilatorit?
37. Si termostati e rregullon sasinë e ajrit?
38. Cilat janë përparësitë e ftohjes me ajër?
39. Cilat janë mangësitë e ftohjes me ajër?
faqe - 183
Automjetet dhe mekanizmat
www.autoelektricar.rs
www.autodijagnostika.eu
www.bes-shwelm.de
www.prelekija-on.net
www.oldschoolhm.com
www.hood.de
www.lada-club.com
www.automotive-online.com
www.ml.metu.edu.tr
www.mircona.se
www.britannica.com
www.wps.com
www.tpub.com
www.atechtt.com
www.fev.com
www.auto-repair-help.com
www.thecrankshaft.info
www.fixautoparts.com
www.maritime.org
www.midas.com
www.autorepairintheknow.com
www.2carpos.com
www.auto.howstuffworks.com
faqe - 184
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 10
- t’i njohë rregullat themelore për mirëmbajtjen dhe riparimin e disa sis-
temeve të motorit me djegie të brendshme;
- t’i njohë sistemet bashkëkohore të diagnostifikimit;
- të aftësohet për punë në grupe;
- të zhvillojë kulturë teknike.
faqe - 185
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 186
Automjetet dhe mekanizmat
kohën e zëvendësimit të vajit për lyerje (km e kaluar ose afat kohorë)
karburantin e parashikuar për përdorim
numrin termik të parashikuar dhe llojin e kandelave (Oto motorët)
koha e zëvendësimit të rripit të dhëmbëzuar
kohën e ndryshimit të lëngut për ftohje
llojin e lëngut për ftohje
kohën e zëvendësimit të filtrit për vaj
kohën e zëvendësimit të filtrit për ajër etj.
Nëse nuk ju përmbahemi këtyre rekomandime të prodhuesit, nuk i
zëvendësojmë pjesët e dëmtuara me kohë, nuk realizojmë kontroll preventive etj.,
mjaft do ta zvogëlojmë jetëgjatësinë e automjetit (automobilit).
Mangësitë dhe defektet e automobilit mund t’i vërejmë nëpërmjet dritave
(shenjave) sinjalizuese në tabelë me instrumente. Në tabelën me instrumente janë
dhënë treguesit themelorë për punën e automjetit dhe sistemeve të tyre.
faqe - 187
Automjetet dhe mekanizmat
Nëse indikatori për presion të vajit tregon vlerën që devijon nga ajo normale,
donë të thotë se kemi problem me sistemin për lyerje.
Nëse nuk mundemi që të evitojmë problemin e ndodhur, është e nevojshme
që të drejtohemi deri te servisi më i afërt te personi profesional.
faqe - 188
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 189
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 190
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 191
Automjetet dhe mekanizmat
Kjo është vetëm një pjesë e vogël e kodeve që shfrytëzohen për definimin e
gabimeve gjatë punës së motorit me qëllim që të shihet sa saktësisht e lokalizojnë
rregullsinë në motor dhe e lehtësojnë punën e serviserëve. Për leximin e të dhënave
nga OBD sistemet shfrytëzohen skanerët.
faqe - 192
Automjetet dhe mekanizmat
PROCESI I DIAGNOZËS
Gabimi në punën e motorit
ON BOARD
Lexuesi me skener
OFF BOARD
Riparimi
faqe - 193
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
Fig.10.2.3. Kontrollimi i fuqisë së cilindrave (a) dhe shkalla e komprimimit (b)
faqe - 194
Automjetet dhe mekanizmat
komprimimit dhe fuqisë së cilindrave individual gjatë punës me benzinë (a) dhe
gaz (b).
faqe - 195
Automjetet dhe mekanizmat
Këtu duhet t’i përmendim parregullsitë e mundshme të: cilindrit, kokës ci-
lindrike, pistonit dhe pistonetës, boshtit bërrylor dhe volatit.
Në procesin e punës së motorit vjen deri te konsumimi i mekanizmit të mo-
torit, lirimi i bulonave për shtrëngimin e kokës cilindrike dhe krijimin e shtresa-
ve në ballin e pistonit dhe komorën (dhomën) për djegie. Me bllokimin e cilindra-
ve, pistonit dhe unazave pistonike rritet vrima në sistemin piston-cilindër. Pasojë
e kësaj janë: zvogëlimi i kompresionit në cilindra, depërtimi i gazrave në karterin e
motorit, depërtimi i vajit për lyerje në hapësirën punuese të motorit. Kjo sjellë deri
te zvogëlimi i fuqisë së motorit, rritjes së harxhimeve të karburantit dhe të vajit për
lyerje, djegia e unazave pistonike, fundrimi intensiv i blozës në hapësirën e djegies
dhe paraqitja e tymimit.
faqe - 196
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
faqe - 197
Automjetet dhe mekanizmat
T e
faqe - 198
Automjetet dhe mekanizmat
a) b) c)
faqe - 199
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 200
Automjetet dhe mekanizmat
Sistemi për ndezje. Sistemi për ndezje aplikohet te Oto motorët. Këto siste-
me i kemi shqyrtuar dhe dimë që kemi disa sisteme të ndryshme që aplikohen te
motorët. Ato ishin ndezja me bateri, ndezja me transistorë, ndezje magnetike, ndez-
je elektronike dhe ndezje e plotë elektronike. Pjesët përbërëse të ndezjes me bate-
ri janë akumulatori, bobina induktive, ndërprerësi i ndezjes, shpërndarësi i ndezjes
dhe kandelat. Gjatë hulumtimit të ndezjes me bateri është me rëndësi të vërtetohen
dy parametra themelorë, ato janë këndet e hapjes dhe mbylljes së kontakteve të
ndërprerësit dhe këndi e parandezjes.
faqe - 201
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 202
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 203
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
Fig.10.3.15. Paraqitja i sinjalit të tensionit të sonda-llambdës (para dhe pas
sonda-llambda) për gjendje të rregullt a) gjendje të parregullt b)
faqe - 204
Automjetet dhe mekanizmat
mund të ndodhë gjilpëra aspak mos të hapet për shkak të papastërtive të mbledhu-
ra, plotësisht të mos mbyllë ose të lëshojë më tepër karburant nga ajo që është e ne-
vojshme.
Sistemi për lyerje. Sistemi për lyerje ka për detyrë që t’i lyejë pjesët në motorë
që janë të paraparë për atë. Çdo parregullsi në sistemin për lyerje mund të shkak-
toj defekte serioze te sistemet tjera. Për këtë shkak çdo herë duhet të kemi kujdes në
sistem që të ketë vaj për lyerje sipas asaj që është e përcaktuar. Sasia e vajit në karter
kontrollohet me shufrën në të cilën ka të shënuar min dhe max, ku me njërin skaj
është e zhytur në karter. Kontrollimi realizohet në motorin e ftohtë, ku dhe autom-
jeti është në bazament të rrafshët.
Vaji për lyerje duhet të zëvendësohet sipas numrit të caktuar të km të ka-
luar të përcaktuar për motorin e dhënë dhe llojin e vajit për lyerje. Në motor du-
het të shfrytëzohet vaji që është përcaktuar nga prodhuesi. Gjatë kontrollimit të ni-
faqe - 205
Automjetet dhe mekanizmat
velit të vajit në karter, nëse ka nevojë plotësohet sasi e caktuar që është konsumu-
ar. Harxhimi i vajit në sasi të vogla (0,8-1.3 litër në 1000 km) është normale për
shkak se një pjesë e vajit digjet gjatë kontaktit me sipërfaqet e nxehta të pjesëve
që i lyejnë. Nëse kemi harxhime më të mëdha të vajit nga ajo e paraparë, kjo është
shenjë që ai duke humbet. Shkak për këtë mund të jenë unazat pistonike të thyera
ose të dëmtuara, hermetizues të dëmtuar në kushinetat e boshtit bërrylorë, valvolat
e dëmtuara, karteri i shpuar, hermetizuesi i karterit i dëmtuar etj.
Nëse vaji në motor aspak nuk harxhohet (mund të vjen edhe deri te rritja e
nivelit në karter), kjo është shenjë që në vaj ka depërtuar karburant ose lëng për
ftohje. Vaji i tillë me prezencë të karburantit dhe lëngut për ftohje i humb vetitë e
përcaktuara dhe nuk është i përshtatshëm për lyerje. Gjatë hetimit të një gjëje të tillë
vaji duhet të lëshohet (largohet) dhe të kontrollohet kualiteti i tij. Lëshimi i vajit re-
alizohet gjatë motorit të nxehtë, për shkak se vaji i nxehur është më i rrjedhshëm.
Në karter duhet të ketë vaj për lyerje e definuar në kufijtë e caktuar. Nuk
është dëshirueshme të ketë më pak (min) ose më shumë (max) nga ajo e paraparë.
Mungesa e vajit shkakton keqësim të lyerjes, kurse vaj i tepërt shkakton depërtimin
e tij në hermetizues dhe dëmtimin e tyre, ose rritje të spërkatjes dhe shndërrimi i va-
jit në shkumë, me çka i njëjti degradohet. Duhet pasur kujdes edhe në zëvendësimin
e rregullt të pastruesit të vajit pas numrit të caktuar të km.
Sistemi për ftohje. Sistemi për ftohje ka për detyrë të mbajë temperaturën e
motorit në kufijtë e paraparë. Me parregullsi të sistemit për ftohje çrregullohet puna
e motorit ku dhe mund të shkaktojë dëmtime serioze. Për këtë shkak duhet pasur
kujdes në këtë:
- të kontrollohet niveli i lëngut për ftohje nëpërmjet enës ekspanduese (që
është nga plastika dhe e tejdukshme)
- të plotësohet lëngu i humbur në kohë
- të shfrytëzohen mjete për ftohje të paraparë nga prodhuesi (antifriz me adi-
tiv kudër korrozionit, pika e ngrirjes etj.)
- lëngu të zëvendësohet në kohën e paraparë për atë
- kontrollimi i funksionit të valvulës avull-ajër
- kontrollimi i gypave të gomës që përdoren në sistem dhe mbylljen e tyre.
Si parregullsi mund të hasen defekte në ftohës dhe në termostat. Te ftohësi
mund të vjen deri te rrjedhja e tij, që menjëherë duhet penguar dhe sanuar. Pas
përdorimit të gjatë në ftohës mblidhet fundërrinë dhe gurëzim që mund të zvogëlojë
diametrin e gypave si dhe shkallën e ftohjes. Gjatë defekteve të tilla realizohet past-
rimi i ftohësit me mjete të ndryshme kimike dhe shpëlarja me ujë. Detyra e ter-
mostatit është që të rregullojë rrjedhjen e lëvizjes së lëngut për ftohje. Gjatë mo-
torit të ftohtë termostati është i mbyllur dhe lëngu qarkullon nëpër gypin e shkurt
(pa kaluar nëpër ftohës), kurse pas nxehjes së motorit termostati duhet të hapet dhe
faqe - 206
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
faqe - 207
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 208
Automjetet dhe mekanizmat
www.merseyswede.co.uk
www.kollewin.com
www.auto-repair-help.com
www.obdscanners.com
www.riverside-automotive.co.uk
www.generaldiagnostic.co.uk
www.picoauto.com
www.viewscount.com
www.troublecodes.net
www.autobiz.ie
www.autorepairabaut.com
www.wmpoweruser.com
www.uxsight.com
www.automation-drive.com
www.dsmtuners.com
www.best-microcontroller-pro
www.webphysiks.davidson.edu
www.electronics.lab.com
www.patchn.com
faqe - 209
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 210
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 211
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 212
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 213
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 214
Automjetet dhe mekanizmat
Pjesa II
faqe - 215
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 1
MAKINAT MINERARE
faqe - 216
Automjetet dhe mekanizmat
1. MAKINAT MINERARE
faqe - 217
Automjetet dhe mekanizmat
a) Energjia elektrike
faqe - 218
Automjetet dhe mekanizmat
Nafta dhe benzina si energji ngasëse shfrytëzohen për ngasje në ato makina që
në vete kanë të ndërtuar motorë me djegie të brendshme (Oto dhe Dizel motorët).
Më së shumti shfrytëzohen për ngasje të makinave minerare që punojnë në mihjet
sipërfaqësore (kamionët, buldozerët, ngarkuesit, ekskavatorë të ndryshëm etj.).
Anët pozitive të makinave që shfrytëzojnë naftë dhe benzinë janë aftësitë e mira
manovruese për shkak se nuk janë të lidhur me burimin e energjisë, kanë investime
të vogla për fillimin e punës etj.
Anët negative të naftës dhe benzinës janë gazrat dalës të dëmshëm që paraqi-
ten gjatë djegies së tyre, prandaj aplikimi i tyre në minierat nëntokësore është shumë
e kufizuar. Paraqitja e shkëndis (xixave) gjatë punës dhe çmimi i lartë i naftës dhe
benzinës po ashtu është ana negative e kësaj energjie për ngasje.
c) Ajri i komprimuar
Ajri i komprimuar është energji që shfrytëzohet për ngasje në ato makina mine-
rare që në vete kanë të ndërtuar motorë që punojnë më ajër të komprimuar gjegjësisht
motorë pneumatikë. Ajri i komprimuar prodhohet në makina-kompresorë.
Ekzistojnë dy lloje të kompresorëve, dhe atë: pistonik dhe rrotullues (rotacion).
Në kompresorët realizohet komprimimi (ngjeshja) e ajrit deri në presionin 5-7
bar. Kompresorët bashkë me pajisjet ndihmëse (motorin ngasës, ftohësit, filtrat,
gyppërçuesit, ndarësit e kondenzatit etj.) vendosen në stacionin e kompresorëve.
Ajri i komprimuar si energji është shumë i sigurt për operim, por është lloj
shumë i shtrenjtë i energjisë për shkak se vetëm 10-15% e energjisë shfrytëzohet.
d) Energjia hidraulike
Energjia hidraulike është energji që e jep vaji nën presion të lartë. Kjo energ-
ji në xehetari shfrytëzohet për ngasje të çekanëve hidraulik, si dhe për ngritje dhe
zhvendosje të pjesëve të rënda me ndihmën cilindrave hidraulik.
Presioni i vajit që mund të jetë prej 200-250 bar arrihet me ndihmën e pompës
për presion të lartë.
e) Energjia hidromekanike
faqe - 219
Automjetet dhe mekanizmat
Presioni i ujit mund të arrijë më shumë se 100 bar, kurse arrihet me ndihmën
e pompave për presion të lartë.
faqe - 220
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 221
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 222
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
Fig.1.3.6. Makina pistonike aksiale: a) me pllakë të vendosur në pozitë të pjerrtë
b) me bllok cilindrik të vendosur në pozitë të pjerrtë
faqe - 223
Automjetet dhe mekanizmat
Te këto motorë pistonat lëvizin në drejtim aksial nën veprimin e vajit me pre-
sion dhe me ndihmën e bllokut ose pllakës të vendosur në pozitë të pjertë, lëvizjen
aksiale e shndërrojnë në atë rrethore.
Ngasja hidraulike në krahasim me të tjerët ka masë më të vogël dhe gaba-
rit më të vogël të dimensioneve të agregatit, dhe sipas kësaj ka moment më të vogël
të inercionit. Ai mundëson realizim të ndryshimit kontinual të shpejtësisë dalëse,
mundësi për shndërrim të lëvizjes rrotulluese në atë translatore dhe atë translatore
në rrethore; siguron mbrojtje të hidroagregatit nga tejngarkimi.
Në mangësitë bien çmimi i lartë i agregatit, eksploatimi shumë i ndërlikuar
dhe qëndrueshmëri (jetëgjatësi) të vogël relative.
Hidrongasjet (hidrolëvizjet) aplikohen, sipas rregullit, me çiftëzim (ingranim)
me motorët primarë me djegie të brendshme ose elektromotorë te ekskavatorët me
një organ punues, te ekskavatorët për gërmim të kanaleve dhe si ngasje ndihmëse
gati te gjitha makinat, kurse sot edhe te ekskavatorët me forcë të madhe.
faqe - 224
Automjetet dhe mekanizmat
Transmetuesit e forcës janë pajisje që kanë për synim forcën e fituar nga mo-
tori ngasës ta transmetojnë në organin punues të makinës lëvizëse (ngasëse).
Sipas mënyrës së transformimit të momentit rrotullues nga sistemi ngasës,
sistemet për transmetim mund të jenë:
Mekanik
Hidraulik
Elektrik
Transmetuesit mekanik sipas konstruksionit të vetë janë transmetues më të
thjeshtë. Ato kanë:
- shkallë të lartë të shfrytëzimit të veprimit
- ndryshim të lehtë të numrit të rrotullimit dhe kahje të rrotullimit
- janë të sigurt në punë, etj.
Të metat janë:
- numri i kufizuar i makinave ngasëse që mund të kyçen në këto transmetues
- pamundësi për ndryshim kontinual të numrit të rrotullimit, etj.
Transmetuesit mekanik kanë punë të sigurt me shkallë të shfrytëzimit 0,64-
0,79 dhe harxhime të vogla të mirëmbajtjes. Ngarkesën punuese të transmetue-
sit mekanik gjatë raportit të transmisionit të dhënë direkt transmetohet në siste-
min ngasës, ashtu që çdo ngarkim për shkak të zgjedhjes jo të rregullt të raportit të
transmisionit sjellë deri te tejngarkimi të sistemit ngasës, dhe me këtë edhe deri te
qëndrueshmëria e tij më e vogël.
Në tërësinë e një transmetuesi mekanik hyjnë numër i madh i përbërësve me-
kanik: lidhësja elastike, lidhësja e kardanit, lidhëset pneumatike, transmetuesit me
rrip dhe zinxhirë, dhëmbëzorët, boshte, kushinetat, levat, pirunët dhe shumë pjesë
të tjera.
faqe - 225
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 226
Automjetet dhe mekanizmat
RL
DM-dizel motori
GJ –gjeneratori
D EM- elektromotori
EM D-doreza
DM GJ
DA-drejt.automatik
RL-rrotat e lira
faqe - 227
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 228
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 229
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 230
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 231
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 232
Automjetet dhe mekanizmat
roj kapje (përfshirje) të drejtë me shiritin e zinxhirëve me vemza për humbje mini-
male gjatë fërkimit.
Te pajisjet për lëvizje nëpër binarë, pesha e makinës, nëpër trasenë (shtegun)
e hekurudhës, transmetohet në teren. Lëvizja dhe ndalja (frenimi) e makinës reali-
zohet me fërkim të rrotave nëpër binarë. Koeficienti i fërkimit shpesh herë është i
vogël (binarët e lagura dhe të papastërta), ku lëvizja dhe ndalja e makinës sigurohet
me vendosjen e pajisjeve plotësuese – darave hekurudhore.
faqe - 233
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 234
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
faqe - 235
Automjetet dhe mekanizmat
20. Prej çka përbëhet operacioni i ciklit të plotë për zhvendosje të makinës te pajis-
ja me hap?
21. Si ndahen ekskavatorët sipas llojit të organeve punuese?
www.teknoxgroup.com
www.howstuffworks.com
www.rkm.com.au
www.britannica.com
www.crankmotoring.ca
www.dieselpowermag.ca
www.ttk.hr.com
www.ytjs-motor.com
www.cat.com
www.cbc.ca.com
www.teikom.com/komatsu
faqe - 236
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 2
1. Gërmimet nëntokësore
2. Makinat shpuese pneumatike çekan
3. Turjelat rrotulluese
4. Makinat për ngarkim me skreper
5. Makinat për ngarkim me lopata
6. Makinat për ngarkim me shputë (kthetra)
7. Pajisja transportuese në minierat nëntokësore
8. Makinat eksportuese
faqe - 237
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 238
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 239
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 240
Automjetet dhe mekanizmat
Daltat shpuese janë vegla te makinat për shpim me goditje dhe shërbejnë t’i
transmetojnë goditjet nga pistoni mbi shkëmbin që shpohet. Janë të përbërë nga
shufra prej çeliku që në njërin skaj ka kurorën për shpim, kurse në skajin tjetër
mbjellës (përforcues) që vendoset në bokolë të çekanit për shpim.
Shfrytëzohen dy lloje të daltave shpuese, dhe atë: dalta te e cila kurora është e
punuar bashkë me shufrën dhe daltën me kurorë të zëvendësueshme.
Nëpër mesin e daltës është i punuar kanal që shërbejnë për kalimin e ajrit ose
ujit që shërbejnë për pastrimin e gropës (vrimës). Mbjellësi (përforcuesi) i daltës
shpuese ka formën dhe dimensionin si edhe pjesa e bokolës në çekanin për shpim
në të cilin ajo vendoset.
faqe - 241
Automjetet dhe mekanizmat
Këto turjela përbëhen nga elektromotori, reduktori, bokola për burgjinë shpu-
ese, përçuesi i energjisë elektrike dhe doreza për mbajtje. Rrotullimi nga elektromo-
tori, nëpërmjet reduktorit transmetohet në bokolë në të cilën vendoset mbjellësi i
burgjisë shpuese, e prej tij edhe në burgjinë shpuese. Reduktori përbëhet prej një
ose më shumë çifte të dhëmbëzorëve që kanë për detyrë të zvogëlojnë numrin e rro-
tullimit të elektromotorit dhe të transmetojnë në bokolë.
a) b)
faqe - 242
Automjetet dhe mekanizmat
Janë makina për shpim rrotullues që punojnë me vrushkull të ujit nën pre-
sion shumë të fortë. Janë të përbërë nga turbina e ujit, reduktori, bokola për çeka-
nin shpues, përçuesin e ujit nën presion dhe gypin zbrazës të ujit të shfrytëzuar.
Rrotullimet nga turbina transmetohen në reduktor, e prej tij në bokolë dhe në
burgjinë shpuese. Uji në turjelë sillet me pompë për presion të lartë që e thithë nga
rezervuari që gjendet në punëtori dhe në të cilin kthehet prapë uji i shfrytëzuar.
Uji nën presion duke ardhur në turjelë e rrotullon turbinën e ujit në atë mënyrë që
vrushkulli nga uji vepron në lopatat e qarkut punues të turbinës. Turjelat hidro-
mekanike të dorës aplikohen në ato xeherore në të cilat për shkak të mbrojtjes ose
shkaqeve të tjera nuk mund të shfrytëzojnë turjelat elektrike ose pneumatike.
Burgjitë (puntot) shpuese janë shufra nga çeliku, më së shpeshti në formë të
spirales, që në njërin skaj kanë kurorë, kurse në skajin tjetër mbjellësin (përforcuesin)
që vendoset në turjelë (makinën shpuese). Kurorat për shpim rrotullues kanë më
së paku dy krahë, ku kurorat me krah më të gjatë shfrytëzohen për material më
të butë, kurse kurorat me krah më të shkurtë për materiale më të forta. Kurorat e
zëvendësueshme përbëhen nga trupi, krahët në maje të të cilëve gjenden tehet nga
legura e fortë dhe nga mbjellësi që vendoset në majat e shufrës. Spiralet në shufër
shërbejnë për transport të materialit të shpuar që lëviz nëpër spirale.
faqe - 243
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 244
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 245
Automjetet dhe mekanizmat
Fig.2.5.2. Makinat për ngarkim dhe transport me lopata Cavo 320 dhe Cavo 520
faqe - 246
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 247
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 248
Automjetet dhe mekanizmat
vendosen në distancë prej 40-120 cm, dhe mund të jenë të punuara në formë të
drejtkëndëshit, trapezit ose gjysmërrethore.
faqe - 249
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 250
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 251
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 252
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 253
Automjetet dhe mekanizmat
Kabina punohet prej druri ose metali. Në kabinë është e ndërtuar ndriçimi
dhe kutia për drejtim me ashensorin. Për shkak të sigurisë, ashensori nuk mund të
lëshohet në punë deri sa dyert nuk mbyllen.
Kornizat punohen nga profilet e çelikut, ndërmjet veti të salduar ose lid-
hur me bulona. Kornizat janë ashtu të dimensionuara që të mund t’i pranojnë të
gjitha ngarkesat, kurse janë të furnizuar me rrëshqitës për lëvizje vertikale nëpër
udhëzuese dhe me pajisje për frenim. Korniza është e furnizuar edhe me kontakt
sigurues që e ç’kyç ashensorin gjatë këputjes së litarit (në mënyrë automatike bllo-
kon).
Pesha e kundërpeshës caktohet nga kushti i barazimit të forcave me ngarkesën
dhe pa ngarkesë:
faqe - 254
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.ndcogoup.com
www.directindustry.com
www.rmmlf.org
www.mainpump.com
www.tunneltalk.com
www.ownermachinery.com
www.oerepro.com
www.airtoolsdirect.net
www.undergroundaustralia.com
www.everpros.com
www.mti.ca.com
www.kvaser.com
faqe - 255
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 3
faqe - 256
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 257
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
c) d)
e) f)
faqe - 258
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 259
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
a) b)
d)
faqe - 260
Automjetet dhe mekanizmat
shkëmbit në fund të vrimës, ku shkëmbi pëlcet (merr çarje) dhe nën ndikimin me-
kanik të rrymimit të gaztë thërrmohet në pjesë të vogla që transportohen nga vrima
me përzierjen avull-gaz.
Mënyra hidraulike e shpimit realizohet me veprimin e vrushkulli të hollë të
ujit nën presion të lartë, që shtypet në fund të vrimës (gropës) me një mbishpejtësi
të zërit.
Mënyra me ultrazë e shpimit bazohet në principin e veprimit të njëkohshëm
në shkëmbi në fund të vrimës, oscilimet me ultrazë të instrumenteve dhe efekti i ka-
vitacionit të lëngut për shpëlarje. Valët e ultrazërit transmetohen nëpërmjet thikës
në shkëmb dhe shkaktojnë sforcim alternativ në tërheqje dhe shtypje, e me këtë
edhe shkatërrim të shkëmbit.
Shpimi elektrohidraulik realizohet me prurjen e rrymës me tension të lartë
në kontaktet e zinxhirit elektrik që është i zhytur në ujë, i vendosur në vrimë. Gjatë
kësaj ndodh depërtimi në mes hapësirës ndërmjet elektrodave me formimin e
kanalit të gaztë me presion të lartë në vendin e depërtimit me të cilën shkëmbi
shkatërrohet.
faqe - 261
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 262
Automjetet dhe mekanizmat
Shigjeta
Bartësi
Luga
1-bartësi i lugës, 2-mbajtësi i bartësit, 3-makara për shigjetën, 4-makara për lugën, 5-shigjeta, 6-litari
për lugën, 7-bartësi i lugës, 8-luga, 9-pjesa e dhëmbëzuar e bartësit, 10-transmetuesi me dhëmbëzorë,
11-litari për hapjen e fundit të lugës, 12-motori për ventilatorin, 13-leva; 14-pjesa me nyje te shigje-
ta; 15-motori për tërheqje dhe zgjatje të bartësit;
faqe - 263
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 264
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 265
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 266
Automjetet dhe mekanizmat
Luga e ekskavatorit dreglajn është e hapur edhe nga ana e përparme edhe nga
ana e epërme, ku pjesa e përparme e lugës nëpërmjet zinxhirit është e lidhur me li-
tarin tërheqës, kurse pjesa e prapme e lugës nëpërmjet zinxhirit është e lidhur me li-
tarin për ngritje të lugës. Pjesa e epërme e lugës nëpërmjet makarave, që është e ven-
dosur në litarin për ngritje, është e lidhur me litarin tërheqës me ndihmën e litarit
për shkundje (tundje).
faqe - 267
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 268
Automjetet dhe mekanizmat
kimit të materialit, edhe atë njëkohësisht gjatë çlirimit të litarit për ngritje të lugës
gjegjësisht gjatë lëshimit të njëkohshëm të lugës.
faqe - 269
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 270
Automjetet dhe mekanizmat
Rrota punuese (rotori) përbëhet nga rrota prej çeliku me aks në të cilën nëpër
perimetrin e sajë janë të vendosura disa lugë, kurse ndërmjet tyre thika për imtësim
të materialit.
Diametri i rrotës punuese mund të jetë prej 2-22 m. Lugët e rrotës punue-
se shërbejnë për gërmim të materialit, kurse janë të punuara nga llamarina e çeli-
kut dhe nga ana e përparme kanë dhëmbë të zëvendësueshëm. Fundi i lugës është
i mbyllur me zinxhirë paralel që shërbejnë për zbrazje më të lehtë të materialit. Për
ngasje në rrotën punuese shfrytëzohen elektromotorët asinkron. Te na ekskavatorët
rrotullues shfrytëzohen në KXE Manastir dhe Osllomej.
faqe - 271
Automjetet dhe mekanizmat
Për ngasje të rrotës punuese shfrytëzohen një ose më tepër motorë asink-
ron nëpërmjet reduktorëve përkatës, por mundet si ngasje të shfrytëzohen edhe
motorët hidraulik.
Ekzistojnë dy lloje themelore të ekskavatorve rrotullues dhe atë: eskavatorë pa
konzolë teleskopike dhe ekskavatorë me konzolë teleskopike të rrotës punuese. Ato
ekskavatorë që janë pa konzolë teleskopike gjatë punës zhvendosen, kurse te ato me
teleskop zhvendoset vetëm konzola.
Si ngasje të ekskavatorëve rrotullues më së shumti shfrytëzohet rryma elektri-
ke me tension prej 3000 deri 6000 volt ose te ato bashkëkohorë motorët hidraulik.
a) prerja A-A b) prerja B-B
faqe - 272
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 273
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 274
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 275
Automjetet dhe mekanizmat
Për shaka çmimit të lartë dhe rëndësisë së makinave minerare për mihje
sipërfaqësore, është e nevojshme të aplikohet mirëmbajtje përkatëse dhe remont që
të mbahet niveli i aftësisë punuese në periodë sa më të gjatë.
Aftësia punuese e makinave minerare është gjendje ku ato janë të afta për re-
alizimin e sigurt dhe me shpresë të funksioneve të dhëna të parapara në dokumen-
tacionin teknik. Për realizimin e funksionit të dhënë makinat duhet të disponojnë
faqe - 276
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 277
Automjetet dhe mekanizmat
Koha e punës
faqe - 278
Automjetet dhe mekanizmat
Diagnostifikimi i makinës
Jo në rregull
Testimi i makinës Riparimi
faqe - 279
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.dredge.com
www.krupp_foerdertechik.com
www.mbu.at
www.caterpillar.com
www.kubota.de
www.libracompact.com
www.grandall.com
faqe - 280
Automjetet dhe mekanizmat
Interesante:
Ekskavatori më i madh në botë Ultimate Earth Mover e ka ndërtuar kompa-
nia gjermane Krupp për nevojat e një mihje të qymyrit.
Karakteristikat e tij janë:
Lartësia: 95 m
Gjatësia: 215 m
Pesha: 41 000 ton
Harxhimet për ndërtim: 100 000 000 $
Koha për ndërtim: 10 vjet (5 vjet për projektim dhe përpunim të pjesëve dhe
5 vjet për montim)
Për drejtimin e ekskavatorit janë të nevojshme 5 punëtorë të trajnuar.
faqe - 281
Automjetet dhe mekanizmat
Ishte në përdorim deri në vitin 1991, kur nevoja për efikasitet më të lartë fil-
loi të kërkojë makina të tjera më moderne. Punën e vetë plotësisht e ka ndërprerë në
vitin 1999 dhe sot prej tij ka ngelur vetëm luga e madhe rreth rrugës në Ohio.
Kamioni-damper më i madh në botë është Liebherr T 282B, i ndërtuar në vi-
tin 2004 nga firma gjermane Liebherr. E lëvizin dizel motori 90 litër që ka 3,650 KF
me 10,5 ton peshë.
Pesha e kamionit të zbrazët është rreth 203 ton, kurse pesha maksimale që
mund të bartë është 365 ton, ose pesha e përgjithshme 570 ton. Ka gjatësi prej 14,5
m, lartësi 7,4 m, me distancë mesboshtore prej 6,6 m.
Ka shpejtësi maksimale prej 65 km në orë. Çmimi i kamionit është 3,5 milion
dollarë.
faqe - 282
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 4
faqe - 283
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 284
Automjetet dhe mekanizmat
Teknologjia e Ekonomia e
pasurimit pasurimit
Mbjellje Fundrimi
Koncentrimi
gravitacional
E lagur E thatë
Pajisja për
Separatori
larje
faqe - 285
Automjetet dhe mekanizmat
thërrmim (copëtim)
bluarje
Dy mekanizmat themelorë për shkak të cilëve vjen deri te imtësimi janë pre-
sioni dhe goditja. Me veprimin e forcës së jashtme në grimcën (kokrrës) mine-
rale vjen deri te deformimi i grimcës. Kur deformimet do të rriten aq sa të vjen
deri te ndërprerja e lidhjeve në strukturën e materialit, vjen edhe deri te imtësimi
i grimcës minerale. Përveç këtyre, mekanizmave themelorë, mekanizmat plotësues
për imtësim janë: ngjeshja, ndarja, fërkimi, shkëputja dhe përkulja. Principi i
thërrmimit dhe bluarjes janë identik, kurse dallimi është vetëm në madhësinë e
prodhimit të gatshëm. Si kufij merret madhësia prej disa mm (me së shpeshti 5
mm).
faqe - 286
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 287
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 288
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 289
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 290
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 291
Automjetet dhe mekanizmat
1-shtëpiza
2-rotori
3-çekani
4-ngasja
5-rrjetat
6- vrimat e rrjetës
7-hyrja i materialit
faqe - 292
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 293
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 294
Automjetet dhe mekanizmat
Ndarësi Ndarësi
separativ separativ
Te flotacioni deri te ndarja vjen me ndihmën e fluskave të ajrit në ujë për shkak
ndryshimeve në karakteristikat sipërfaqësore (tretshmërisë, aftësisë për shkrirje) të
komponentës minerale. Thërrmijat me komponente hidrofobe me flluskat e ajrit do
të notojnë në sipërfaqen e përzierjes dhe do të formojnë shkumë (koncentrat), kur-
se thërrmijat me komponentet hidrofobe do të shkojnë në dalje (zgjyra) në qelin
flotacione. Karakteristikat e hidrofilitetit dhe hidrofobisë shpesh nuk janë mjaft të
shprehura, dhe në përzierje sjellen reagensët e flotacionit që këto karakteristika do
t’i rritin. Reagensët e flotacionit janë të ndarë në tre grupe:
kolektorë,
rregullatorë (aktivatorë dhe depresorë),
shkumuesit
faqe - 295
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.yifancrusher.com
www.zenitcrushers.com
www.vibratingscreens.org
www.bgs.ac.uk
www.impact-crushers.com
www.aggregatepros.com
www.jawcrusher.com.cn
www.vibranco.com
www.mining-technology.com
www.rjflotation.com.au
faqe - 296
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 5
AUTOMJETET HEKURUDHORE
faqe - 297
Automjetet dhe mekanizmat
5. AUTOMJETET HEKURUDHORE
faqe - 298
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 299
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 300
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 301
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 302
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.rail.co.uk
www.transport2000.ca
www.trainline.com
www.cityrail.com
www.viarail.com
www.raileuropa.com
faqe - 303
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 6
faqe - 304
Automjetet dhe mekanizmat
Ngasësi
Lidhësja hidraulike
Ventilatori
Ftohësi Dizel motori Ngasja
Kompresori Ndërrues
Drejtimi
Ndërruesi
i kahjes së
lëvizjes
Boshti
dalës
Ballancieri
Rrota ngasëse Shiriti kompensues
faqe - 305
Automjetet dhe mekanizmat
Ftohësi
Ventilator
Kompresori
Ventilator Drejtimi
Elektronika
Lidhësja hidraulike
Dizel motor
Ndërruesi
hidraulik Rezervuari
Reduktori
Rezervuari
Ftohësi
Kompresori
Kompresori
Ventilatori
Elektronika Boshti dalës
Drejtimi Turboagregati
Ftohësi
Dizel motori
faqe - 306
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 307
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 308
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 309
Automjetet dhe mekanizmat
Prej këtu shihet që për të ndryshuar forcën tërheqëse nëse Pt është konstante,
duhet ta ndryshojmë shpejtësinë e trenit v.
Forca tërheqëse sipas perimetrit të rrotës vepron duke i falënderuar fërkimit
ndërmjet rrotës dhe binarëve. Ndërmjet momentit rrotullues të motorit (Md) dhe
forcës tërheqëse sipas perimetrit të rrotës Ft ekziston kjo varshmëri:
D
MD = Ft (Nm) ku janë:
2 ⋅ i ⋅η p
faqe - 310
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 311
Automjetet dhe mekanizmat
a) b)
faqe - 312
Automjetet dhe mekanizmat
Qarku i turbinës
Qarku i pompës
faqe - 313
Automjetet dhe mekanizmat
Boshti i zbrazët
Kushineta
Në fig.6.5.2. janë dhënë pjesët dhe mënyra e lidhjes së një turbondërruesi (tur-
botransmetuesi). Boshti hyrës (4) është i përforcuar në shtëpizën në të cilën është i
lidhur qarku i pompës (1) që rrotullohet bashkë me boshtin hyrës. Duke u rrotullu-
ar, qarku i pompës e rrotullon fluidin punues (vajin mineral) që nëpërmjet qarkut
reaktiv (2) godet me fletët në qarkun e turbinës (3) që është i vendosur në boshtin
dalës (6). Qarku reaktiv është i vendosur në boshtin e zbrazët (bosh) (5).
1-qarku i pompës
2-qarku reaktiv
3-qarku i turbinës
4-boshti hyrës
5-boshti i zbrazët (bosh)
6-boshti dalës
faqe - 314
Automjetet dhe mekanizmat
8.2 9.1
14 8.1 9.2
1 2 7 6
5
? X
I
11
9.3 10
12.2 12.1 3 4 13
faqe - 315
Automjetet dhe mekanizmat
Fluidi punues
faqe - 316
Automjetet dhe mekanizmat
Ndryshimi i
kahjes Monitori Drejtimi
Njësia
drejtuese
VTdtr (Voith Turbo digital temperature regulation) – sistemi elektronik për rregul-
limin e sistemit për ftohje.
VTDS (Voith Turbo Drive Control) – sistemi elektronik për drejtim me turbotrans-
metuesin.
ECU (Elektonik Control Unit) – sistemi elektronik për drejtim me dizel motorin.
VTdtr sistemi i pranon sinjalet nga senzorët të vendosur në sistemin për ftoje
dhe realizon rregullimin e temperaturës, duke i dërguar sinjalet në njësin kryesore
drejtuese. Sinjalet e përpunuara nga njësia drejtuese dërgohen në monitor ku lexo-
het temperatura.
VTDS – sistemet i përpunojnë sinjalet e turbokompresorit dhe i dërgojnë në
njësinë drejtuese ku përpunohen dhe lexohen në monitor. Në të njëjtën kohë, në
njësinë drejtuese pranohen urdhëratë nga drejtuesi (vozitësi i makinës) dhe trans-
faqe - 317
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 318
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.voith.com
www.railbird.co.uc
www.railway-technology.com/disel
www.vossloh-locotives.com
www.modelbahn.com
www.hidraulictransmission.com
faqe - 319
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 7
LOKOMOTIVAT DIZEL-ELEKTROTËRHEQËSE
faqe - 320
Automjetet dhe mekanizmat
7. LOKOMOTIVAT DIZEL-ELEKTROTËRHEQËSE
faqe - 321
Automjetet dhe mekanizmat
Rrota ngasëse
Gjeneratori Motori
Dizel motori kryesorë tërheqës
Rrota ngasëse
faqe - 322
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 323
Automjetet dhe mekanizmat
Është e njohur se momenti i motorit për tërheqje patjetër gjatë nisjes të jetë
1,5 deri 2 herë më i madh se momenti nominal. Pas mbarimit të shpejtimit, hum-
bet nevoja për atë moment të madh. Vlera e tij sjellet në vlerën e nevojshme për
tejkalimin e rezistencave ekzistuese, gjegjësisht për mirëmbajtjen e shpejtësisë së
vozitjes. Për këto shkaqe vetë dizel motori nuk i përgjigjet kërkesave të tërheqjes.
Për përmirësimin e transmetimit mekanik ndërmjet motorit dhe aksit transmetues
shfrytëzohen ndërruesit, që mundësojnë më shumë shkallë të transmetimit, dhe si
zgjedhje më e mirë është treguar transmetuesi elektrik te tërheqësi dizel-elektrik.
Përveç shumë përparësive të kësaj zgjidhjeve në pikëpamje të remontit,
mirëmbajtja dhe paraqitja praktike, transmetuesi dizel-elektrik mundëson rregul-
lim kontinual të forcës tërheqëse në perimetrin e rrotës varësisht nga shpejtësia,
ashtu që gati çdo herë shfrytëzohet forca e plotë e dizel-motorit.
Rritja e fuqisë së lokomotivës arrihet me rritjen e tensionit të gjeneratorit
kryesorë. Rryma nxitëse e gjeneratorit dhe shpejtësia e rrotullimit e dizel motorit
janë dy variabla drejtuese që mund të drejtohen me tension. Që dizel motori të jetë
në mënyrë optimale i shfrytëzuar, është e nevojshme të punoj gjatë shpejtësive no-
minale, për shkak se gjatë shpejtësive të vogla ka probleme me lyerjen dhe djegien.
Rregullatori i nxitëse patjetër të jetë i atillë që të eliminojë mbingarkimin për shkak
problemit me ftohjen.
Dizel
motori
Rregullimi i pavarur i
gjeneratorit
faqe - 324
Automjetet dhe mekanizmat
Rregulluesi i
shpejtësisë
Matësi
Dizel
motori
Valvola
Rregullatori i regulluese për
shqetësimit karburant
faqe - 325
Automjetet dhe mekanizmat
Disku
Nënshtresa e palëvizshme
Kundërpesha Susta
Leva çernier
Nënshtresa e lëvizshme
faqe - 326
Automjetet dhe mekanizmat
I I
V P
P V
I
I
P P
V V
Kur pistoni do të arrijë në PEV, fillon takti punues. Mirëpo, injektimi i kar-
burantit fillon disa shkallë para PEV. Me injektimin e karburantit në hapësirën e ci-
lindrit, ai vetëndizet për shkak të temperaturave të larta të ajrit të komprimuar dhe
faqe - 327
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 328
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 329
Automjetet dhe mekanizmat
Kolektori Rotori
Shtëpiza
Rrota
Aksi
Brushat Statori
faqe - 330
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 331
Automjetet dhe mekanizmat
Elektromotori me rrymë njëkahore është i përbërë nga rotori, statori dhe ko-
lektori. Me ndihmën e fushave magnetike me pole të kundërta shkaktohet rrotulli-
mi i rotorit, e me të edhe në aksin në të cilin ai është i vendosur.
Motorët tërheqës vendosen në nënshtresën rrotulluese në afërsi të akseve
ngasëse. Mund të vendoset nga një motorë tërheqës në secilin aks ose një motorë
tërheqës të jep ngasje në dy akse ngasëse që më tutje e lëvizin lokomotivën. Motorët
tërheqës nuk janë direkt të lidhur në aksin ngasës dhe shfrytëzojnë sistemin e
dhëmbëzorëve dhe transmetuesin çernier.
Shtëpiza Statori
Kapaku
Kolektori
Brushat
Boshti
Rrotori
Siguresa
faqe - 332
Automjetet dhe mekanizmat
Mbajtësit
Dhëmbëzorët
Rrota ngasëse
faqe - 333
Automjetet dhe mekanizmat
Dhëmbëzori dalës
Dhëmbëzori parazitarë
Dhëmbëzori i motorit
Motori tërheqës
Trupi i transmetuesit
Transmetuesi çernier
Aksi i rrotës
Senzori i Senzori i
shpejtësisë shpejtësisë
së aksit së motorit
Krahasuesi i
shpejtësive V1-V2
faqe - 334
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 335
Automjetet dhe mekanizmat
Lidhja serike
faqe - 336
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.howstuffworks.com/diesel-locomotive
www.railway-technology.com
www.uprr.com
www.american-rails.com
www.tsfr.org
www.sa-transport.co.za
www.powereelectrical.com
www.nzetc.org
www.diesel
www.railmover.com
www.trainweb.org
faqe - 337
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 8
AUTOMJETET E TËRHEQURA
faqe - 338
Automjetet dhe mekanizmat
Për shkak se tre llojet e para të makinave ndërmjet veti janë shumë të ngjash-
me, mundemi që makinat t’i vendosim në dy grupe kryesore, dhe atë: për udhëtarë
dhe ngarkim.
Makinat e udhëtarëve shërbejnë për transport (bartje) të udhëtarëve, bagaz-
het e tyre, dërgesat individuale dhe dërgesat e shpejta. Makinat e udhëtarëve duhet
t’i plotësojnë këto kushte të përgjithshme teknike:
- të kenë konstruksion metalik në makinë
- të kenë katër akse me ndërkëmbëz (mbështetë) rrotulluese
- të kenë ndriçim elektrik
- të kenë ngrohje elektrike dhe me avull
- të kenë numër të caktuar të kopeve dhe ulëseve
- të kenë frenuese me ajër me dorë dhe frena ndihmës
- të jenë të afta që të qarkullojnë me trenat me shpejtësi mbi 160 km/h.
Makinat për ngarkim shërbejnë për transportin e ngarkesës (mallit), në
mënyrë individuale (ditorë) dërgesa dhe dërgesa të shpejta. Përdorimi i makinave
për ngarkim është e kufizuar me:
kufirin e ngarkimit, që kyçën:
- ngarkimin e lejuar sipas aksit
- ngarkimi i lejuar sipas gjatësisë në metër
- aftësisë bartëse të makinës
profili ngarkues (gabariti)
shpejtësia me të cilën makina mund të merr pjesë në komunikacion
faqe - 339
Automjetet dhe mekanizmat
Njëjtë si edhe shenja e parë, vlen sqarimi edhe për shenjën e dytë .
a) makina me ulëse (seria A-1 klasa; seria B-2 klasa)
Këto makina që janë të klasës prej 1 dhe 2 janë të paraparë për transport të
qetë (përshtatshëm) të njerëzve dhe janë të pajisur me ulëse, perde, tepih në dyshe-
me etj. Janë të ndarë në numër të ndryshëm të kopeve në të cilat ka nga 6 ulëse.
faqe - 340
Automjetet dhe mekanizmat
b) makina për fjetje (dhomë fjete) është makinë me kupe për fjetje dhe krevat
që mund montohet.
Ehe këto makina mund të jenë prej klasës 1, klasës 2 dhe e kombinuar (shen-
ja WLA, WLB, WLAB).
c) makinat për ushqim (restorant) kanë vend për gatim, për vendosjen
e rezervave ushqimore dhe hapësira për ngrëne. Këto makina gjenden në trenat
gjysëmluksoz për relacione të gjata.
faqe - 341
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 342
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 343
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 344
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 345
Automjetet dhe mekanizmat
Nëse e shqyrtojmë makinën si një tërësi, shihet që ajo përbëhet prej nëntërësive
dhe pajisjeve themelore.
faqe - 346
Automjetet dhe mekanizmat
Nga zgjidhja konstruktive e tërë pajisjes për lëvizje dhe nga kualiteti i
mirëmbajtjes së sajë varet qetësia e lëvizjes së makinës dhe ruajtja e shtresës së
epërme të hekurudhës, e me këtë edhe harxhimet për mirëmbajtje.
Susta
Kushineta
faqe - 347
Automjetet dhe mekanizmat
Te makinat hekurudhore, tërësia e akseve paraqet një tërësi të fortë, për shkak
se rrotat rrotullohen bashkë me aksin. Varësisht nga lloji i rrotave të vendosura në
një tërësi të aksit, dallojmë dy lloje dhe atë: tërësia e aksit me rreth dhe pa rreth
(unazë, qark).
Rrotat i ndajmë sipas punimit dhe formës, dhe ato në të cilat nuk vendoset
unaza dhe në ato në të cilat vendoset unaza.
Rrotat grifin dhe monobllok janë ato të cilat nuk vendoset unaza, kurse ato në
formë të yllit, të plotë ose pllakorë me amortizues prej gome janë në të cilat vendo-
set unaza.
Në figurën e ardhshme do të shqyrtohen rrotat me unazë dhe rrotat pa unazë,
me pjesët e tyre përbërëse.
a) b) c)
Fig.8.5.3. Rrota: a) me unazë, b) pa unazë, c) me element prej gome
a) dhe b) 1-trupi i rrotës, 2-kyçje për demontimin e rrotës me vaj, 3-siguresë, 4-qarku (unaza), 5-aks
c) 1-pllaka, 2-cilindri, 3-shtresa e rrotës, 4-trupi i rrotës, 5-elementet prej gome, 6-qarku (unaza)
Lyerëset kanë për detyrë që t’i pranojnë të gjitha elementet për lyerje dhe t’i
pranojnë dhe mbrojnë dorezat e aksit. Ato nëpërmjet sustave bartëse e pranojnë
tërë ngarkesën dhe e transmetojnë në tërësinë e aksit, i pranojnë kushinetat me të
gjithë elementet për lyerje, pengojnë depërtimin e ujit dhe papastërtive. Sipas llojit
të kushinetave, dallojmë lyerëse për kushineta rrëshqitëse dhe lyerëse për kushine-
ta rrokullisëse.
Sustat bartëse janë prezent te pajisja lëvizëse dhe kanë detyrë me rëndësi. Ato
duhet t’i plotësojnë këto kushte:
faqe - 348
Automjetet dhe mekanizmat
Nënshtresa (baza) e makinës në fakt paraqet një kornizë prej hekuri e lidhur
në një tërësi me bartës të ndryshëm, ndërmjet veti të lidhur me saldim. Në tërësinë
e një nënshtrese hyjnë trarët kryesorë, bartësit gjatësorë kryesorë, bartësit tërthorë,
bartësi i cilindrit frenues, shtyllat ballore, këmbëzat etj.
Nënshtresa e makinës patjetër të jetë mjaft e fortë, për shkak se ajo i pranon
forcat vertikale nga ngarkesa, forcat që pranohen nëpërmjet dëbuesit (mbrojtëses),
por edhe forcat që tërheqin dhe frenojnë.
faqe - 349
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 350
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 351
Automjetet dhe mekanizmat
1-cilindri frenues
2-ndërruesi i fuqisë së
frenimit
3-levat
4-pajisja për zhvendos-
je automatike
5-shputë (pllakë
fërkuese)
6-dorezat
faqe - 352
Automjetet dhe mekanizmat
3 !
Vuno
vozilo ( )
Automjeti MakinaVagon
1 tërheqës (vagoni) 1-kompresori
2-rezervuari kryesorë
8
4 4 3-valvula për drejtim
9
4-gypi kryesorë
5 5
11 11 5-cilindri frenues
10
6- shputa
12 12
7-rrota
2 A 8-rubineti
7 6 7 6
9-gypi prej gome
10-lidhësja
3 ( )
MakinaVagon 11-shpërndarësi
!
Automjeti
Vuno vozilo
1 tërheqës (vagoni) 12-cilindri ndihmës
8
4 4
9
5 5
11 11
10
12 B 12
2
7 6 7 6
Te frenimi me disk forca e frenimit krijohet ndërmjet nofullave (4) dhe dis-
kut frenues (3). Disqet janë të frenuar në aksin (5), ashtu që forca e krijuar e freni-
mit transmetohet nëpërmjet aksit të rrotës (6). Forca e presionit të nofullave në dis-
qe krijohet në cilindrin frenues (1), kurse transmetohet nëpërmjet levës (2). Në një
aks më së shpeshti ndërtohen nga dy disqe. Nofullat frenuese më së shpeshti apli-
kohen te vagoneta e udhëtarëve. Frenat me nofulla kanë përparësi para frenave me
shputa për shkak: forcës së madhe të frenimit, koeficientit konstant të frenimit, fre-
nimi është pa zhurmë, nuk konsumohen dhe nuk dëmtohen rrotat.
faqe - 353
Automjetet dhe mekanizmat
1-cilindri frenues
2-leva
3-nofullat
4-disku frenues
5-aksi
6-rrota
faqe - 354
Automjetet dhe mekanizmat
mit për ndryshimin e intensitetit të ndërprerjes së punës gjatë kohës. (lakorja formë
vaske)
Gabimi në eksploatim
Koha
Perioda I Perioda II Perioda III
Perioda e Perioda e eksploatimit normal Perioda e vjetërsimit
sëmundjeve
fëmijërore
Mirëmbajtja preventive
Mirëmbajtja preventive është mirëmbajtja më parë e planifikuar që realizo-
het në një interval kohorë të caktuar ose sipas kritereve më parë të përcaktuara me
qëllim që të pengohen parregullsitë e mundshme.
faqe - 355
Automjetet dhe mekanizmat
Mirëmbajtja korrektuese
Mirëmbajtja korrektuese është mirëmbajtje e paplanifikuar që realizohet pas
ndodhjes së defektit ose parregullsisë me çka sistemi kthehet në gjendje të rregullt.
Këto janë riparime jashtëzakonshme që nuk mund të planifikohen më parë sipas
llojeve dhe vëllimit të punës.
faqe - 356
Automjetet dhe mekanizmat
Pyetje:
www.modeltrainsuk.co.uk
www.flickr.com
www.hrnet.hr/site
www.zeljezncie.net
www.prometna-zona.com
www.railwaywagon.org.cn
www.commons.wikimedija.org
www.furnessrailwaywagonco.co.uk
www.railway-parts.com/wagons
www.railwaypictures.co.uk
www.railway-techollogy.com/cotactors-brake
faqe - 357
Automjetet dhe mekanizmat
Interesante:
Diçka për trenat më të shpejtë në botë. Për momentin është vështirë të thuhet
se cili është treni më i shpejtë për shkak se duhet të krahasohen kategori të ndryshme
të trenave (sipas ngasjes,sipas asaj se a lëvizin nëpër binarë ose shfrytëzojnë fluturi-
met elektromagnetike, a bëhet fjalë për test provues të vozitjes ose komerciale etj.).
për këtë shkak do të paraqiten trenat që llogariten për më të shpejtë në kategorinë e
tyre.
Treni më i shpejtë komercial në botë llogaritet treni kinez “ekspres harmonia”
ndërmjet qyteteve Vuhan dhe Guangdzou me shpejtësi mesatare prej 350 km/h dhe
shpejtësi maksimale 394,2 km/h, ku distanca prej 1069 km e kalon për 3 orë, është
lëshuar në komunikacion në dhjetor të vitit 2009.
Treni japonez Shinkansen që e ekzistojnë në disa seri dhe arrin shpejtësi deri
300 km/h.
Treni spanjoll Simens Velaro (AVE S-103) arrin shpejtësi provuese deri 403,7
km/h.
faqe - 358
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 359
Automjetet dhe mekanizmat
TEMA NUMËR 9
faqe - 360
Automjetet dhe mekanizmat
Binarët
Pragjet
Shtresa e rrafshët
Boshti i Mbështjellësi
kolos shtresa mbrojtëse
Shtruarja
e binarëve
poshtme
Pjesa e
Bazamenti i terrenit
faqe - 361
Automjetet dhe mekanizmat
Pjesa e tavanit
Pjesa
anësore
Pjesae
bazamentit
Fig.9.1.2. Tuneli për hekurudhë Fig.9.1.3. Pajisja hekurudhore
faqe - 362
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 363
Automjetet dhe mekanizmat
Pragjet prej betonit të admiruar në kohën e fundit janë përsosur dhe aftësuar
për aplikim në komunikacion. Ato janë më të lirë nga ato të drurit, por kanë peshë më
të madhe. Janë më të fortë se ato prej druri dhe të rezistueshëm nga zjarri dhe uji.
Pragjet nga çeliku janë në formë të koritës ku skajet janë të lakuar. Janë më
të fortë se ato nga druri dhe betoni, kanë jetëgjatësi më të madhe, por janë më të
shtrenjtë.
faqe - 364
Automjetet dhe mekanizmat
9.3. BINARËT
Gjerësia e kokës
Lartësia e kokës
Koka e binarit
Lartësia e binarit
Qafa e binarit
Lartësia e qafës
Trashësia e qafës
Lartësia e shputës
Shputa e binarit
Gjerësia e shputës
faqe - 365
Automjetet dhe mekanizmat
TIP S-49
TIP UIC-60
Binarët punohen nga çeliku i shkrirë, i lidhur me shumë metale. Nga bina-
ri prej çeliku kërkohet fortësi e madhe, rezistencë ndaj konsumimit, të mos jetë i
ngurtë, të mos ketë veti të vetëkalitjes, lehtë të saldohet, të jetë ekonomik etj.
Vendi ku takohen binarët quhet lidhje binarësh ose përbërje. Sot aplikohen
vetëm lidhje normale të binarëve. Binarët ndërmjet veti më së shpeshti lidhen me
saldim ose elemente të caktuara të lidhjes.
faqe - 366
Automjetet dhe mekanizmat
Nënshtresa prej
Nënshtresa prej druri gome
Buloni
Nënshtresa
Pllaka për elastike Pllaka
Dado përforcim izoluese
Nënshtresa
Tirfoni
Çepi prej
poliesterit
faqe - 367
Automjetet dhe mekanizmat
Dado
Buloni për
përforcim Unaza
Nënshtresa elastike
prej druri
faqe - 368
Automjetet dhe mekanizmat
Pllakat për përforcim shërbejnë për lidhjen indirekte të binarëve dhe pragjeve.
Pajisja e trasesë për lidhje reciproke të binarëve duhet të sigurojë kontinu-
itet të binarëve dhe të ketë aftësi bartëse si që ka binari përgjatë gjatësisë së tij të
pandërprerë. Lidhja reciproke e dy binarëve në trase me dy lidhëse dhe katër bulo-
na quhet komponentët (lidhja) e binarëve.
Pajisja për zhvendosjen e binarëve përdoret për shkak të veprimit të forcës
gjatësore (temperaturës, tërheqëse dhe frenuese) të trasesë, që mund të zhvendosin
në drejtimin gjatësorë.
Për pengimin e zhvendosjes së binarëve shfrytëzohen pajisje të posaçme
plotësuese, të cilët më të njohura janë: “Lapka”; “Mate”; “Tomka”; “Kapa” etj.
Traseja në të cilin ndahet traseja tjetër është trase themelore, kurse traseja që
ndahet nga traseja themelore quhet kthyes i ndarë. Pjesët kryesore të një kthyese
janë:
a) Pjesa ndërruese
b) Pjesa e mesme
c) Pjesa themelore (esenciale)
faqe - 369
Automjetet dhe mekanizmat
Kthyeset e Kthyeset e
kryqëzuara kryqëzuara
Kthyeset e Kthyeset e
kryqëzuara dyfishta
faqe - 370
Automjetet dhe mekanizmat
E kthyer me topa
Doreza për start
Ngjitës
Boshti
me sfera
Motori
Lidhësja
Rrëshqitësit
Bravë
Mbajtës të mbikalesës
Alç
Kontrolli i lëvizjes Ndërhapësirë
Bravë
faqe - 371
Automjetet dhe mekanizmat
sipërfaqësorë janë të punuar pa vrimë, kurse binarët janë të ngritur për 45 deri 80
m, ku është e nevojshme rampa e hekurudhës.
Fig.9.6.2. Vendkthyeset
faqe - 372
Automjetet dhe mekanizmat
Dallojmë disa lloje të vendkthimit, dhe atë: aksial, makinash dhe lokomotiva-
ve.
Vendkthyeset aksiale kanë aplikim në punëtorit për zhvendosjen e automjetit
me diametër të pllakës prej 2-3 metër.
Vendkthimet e makinave shërbejnë për manevrin te rampat ngarkuese në sta-
cionet për makinat për mallra. Diametri i tyre është prej 5-10 metër, te ato me dy
akse deri 20 metër. Aplikim më të shpeshtë kanë te limanet.
Vendkthimet e lokomotivave gjejnë aplikim te depot e lokomotivave. Diametri
mund të jetë deri 25 metër.
Pyetje:
faqe - 373
Automjetet dhe mekanizmat
www.tencote.com
www.tsv-bg.com
www.railway-tehnolgy.com
www.trackguy.com
www.gspsteelprofiles.com
www.alternatetransport.com
www.railway-technical.com
www.globalsecurity.com
www.duraset.co.za
www.hallrail.co.uk
www.tokyu-car.co.jp
www.templot.com
www.graw.com
www.tcb.gc.ca
www.petersspares.com
www.trackwork.com.my
www.biplob.com
www.chestofbooks.com
faqe - 374
Automjetet dhe mekanizmat
Literatura e shfrytëzuar:
faqe - 375
Automjetet dhe mekanizmat
faqe - 376