Anda di halaman 1dari 11

BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN

KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

TUTORIAL:
 Nokuro tu nadadi ‘Kadazandusun’?
 Nunu iti Kadazan?
 Nunu iti Dusun?
 Isai nokohompit / Poingkuro kinododion.

EPISTEMOLOGI KADAZAN OM DUSUN


- Tadon do istilah
1. TADON DO ISTILAH
a. DUSUN

 Boros ‘Dusun’ kirati do ‘Kebun’ i ginuno do pomorintahan Brunei di pogulu


montok mamarait tulun tokou i mantad sokid om pinoimagon di kumoinsan do
tulun Boritis montok popointalang do tulun di kogumuan kukumalaja sabaagi
momuumutanom ponong sokid.

b. KADAZAN

 Boros ‘Kadazan’ naanu mantad boros “ Kakadazan’ - ‘Kakadayan’ i kirati do


‘Kedai’ toi ko ‘Pekan’ i momorujuk kumaa tulun tokou i poingion ponong
kakadayan.
 Pinoimagon di Donald Stephens ontok 1961 ontok kinoponuridangan do
UNKO (Arnold Puyok & Tony Baridi Panding, 2011).
 Pinili o boros ‘Kadazan’ diti tu au kopogowit do konotasi di araat.

2. KINOYONON ID POGUN Sabah


 Tinimungan etnik tulun dusun nopo nga tinaru i ogumu mamasok id pogun
Sabah. Tinaru tulun dusun i poigion id kaabatan miagal Beluran,
Penampang, Papar, Kiulu, Tamparuli, Tengilan, Kota Belud, om id sokid
Ranau, Tambunan om Keningau

- Boros
- Koubasanan
- Aspek Pondidikan
- Ekonomi
FAKTOR PULITIK:

 Pioduhan pulitik ontok 1960-an om nokosoliwan isu “Kadazanism vs.


Dusunism” (ISU KOINTUTUNAN ETNIK)
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

- Pinoimagon di Donald Stephens ontok 1961 ontok kinoponuridangan do


UNKO (Arnold Puyok & Tony Baridi Panding, 2011).
- Arnold Puyok & Tony Paridi Bagang (2011), tulun mantad Penampang om
Papar au orohian do boros ‘Dusun’ (Daily Express, 22 March 2009).
- Pioduhan diti nadadi tu haro o pionitan do latar belakang ekonomi.
- Tulun di kipondidikan otumbayaan do ‘Kadazan’ no o kointutunan tinaru
diolo om ‘Dusun’ nopo nga iso ngaran tomod di pinatahak do Boritis (Reid,
1997:120 – 136).
- Sundung po do ingkaa, nopurimanan di Datuk Donald Stephens (UNKO)
do nakasala o laang dau popointutun do label ‘Kadazan’ (Kinabalu Sunday
Times, 19 Mansak 1967 mantad Daily Express, 22 Gomot 2009).
- Mantad dilo, ruminuba i Herman Luping (songulun luguan tulun
Kadazandusun di noilaan ginumuan) di Stephens om nookunan diolo do
kinasalaan montok momolohou toinsanan tulun dii do ‘Kadazan’.
- Nopurimanan diolo do minog kopio popoimagon do lansanon do tulun
Dusun i mumang do intutunan sabaagi Dusun (Daily Express, 22 Gomot
2009).
- Nokotilombus o isu pioduhann etnik maya pulitik diti soira haro o konflik di
Datuk Pairin Kitingan luguan do Kadazandusun Cultural Association (KCA)
om i Mark Koding (president do United Sabah Dusun Association (USDA).
- Poposuul o KCA momoguno do istilah Kadazan tu tumanud sajara haro o
katapatan, nga au kotorimo o USDA tu USDA poposuul do pomogunaan
istilah Dusun i lobi kosudong.
- Ontok 1986 noumbalan daa di Mark Koding do poposuul do palan montok
popiiso toinsanan parti pulitik id Sabah maya Sabah Formula kumaa
luguan montiri Malaysia Mahathir Mohammad nga au sinokodung do PBS
tu haro o tantaman do korutum kumaa kopomorintahan do PBS diti.
- Mantad dilo, pinotilombus di Datuk Pairin o lansanon dau montok popiiso
toinsanan tinaru Kadazan om Dusun maya do iso kointutunan tinaru.
- Mantad dii, nakasaga o Kadazan Cultural Association do mongolon
ngaran do kotinanan diti dumadi do Kadazan Dusun Cultural Association
(KDCA) ontok 5 Milau 1989 maya do KCA Fifth Biennial Delegates
Conference.
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

- Tumanud di Datuk Pairin Kitingan, kinipongonuan do boros ‘Dusun’ kumaa


KCA kaanu poposuang do tinimungan tulun diti kumaa era kawawagu.
- Tudu nopo dau nga mongolon do gagasan sandad do kotinanan diti ii no
tu KCA montok Kadazan no’ (Daily Express, 6 Milau 1989 & Borneo Mail,
18 Magus 1989).
- Mantad diri, nokosuang nodi o 39 sub etnik suai id pogun Sabah maya do
kotinanan KDCA ii siriba pomorintahan di Huguan Siou Datuk Pairin
Kitingan.
- Nokoruhang kaagu o sub-etnik Bisaya id kotinanan KDCA diti ontok 1995
om pinadadi do soginumu 40 sub-etnik toinsanan (Borneo Mail, 13
Mansak 1996).
- Nokotilombus o pioduhan di Pairin om di Koding om napatai nodi i Koding.
- Piipiro tulun id PBS kikotumbayaan do ginuno do Federal Government o
USDA montok paparatu daa do PBS.
- Hariss Salleh om Ayub Aman ( luguan BERJAYA) tinantaman do
nakaampayat doid isu popoluhoi do kosokodungan do do Kadazandusun
id PBS.
- Tumanud di Reid (1997: 120 – 136), ginuno di Mark Koding om piipiro
luguan id suang USDA o kointutunan Dusun dilo montok tuduan lansanon
pulitik diolo sondii no, om berkemungkinan mongunsub luguan mantad
tinaru labus Kadazan om Dusun do paparatu do PBS diti.
- Bernard Dompok, Presedent UPKO (UNKO) minoboros do “ norikot no
timpu do tulun Kadazandusun do mingkakat” (daily Express, 22 Gomot
2009). Ka dau ralan nopo manalasai isu diti nga popologos do tulun
ginumuan momoguno do onu istilah kointutunan di kasanangan diolo..
- Mulong po miagal dilo, kakal po do osontob I Jeffrey Kitingan do
popolombus do idea popiiso tinaru Kadazan om Dusun maya istilah
Kadazandusun. Om nokotilombus iti gisom baino.
- Agama
AGAMA

 Hakikat (Katapatan) Boros


 Boros om Koubasanan Kadazan om Dusun
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

Sajara Nokoimbulaian Istilah Kadazandusun Om Kopoimaganan Boros Bundu-


Liwan Sabaagi Boros Piawai Kadazandusun Id Pogun Sabah.
Kadazandusun nopo nga iso istilah ii naasil mantad piisan etnik Kadazan om
Dusun. Istilah nopo diti nga naanu mantad pitimbungakan om nookunan do
ginumuan tulun. Mantad di pitimbungakan Perwakilan Kadazan Cultural Association
(KDCA) ii kumoing-5 ontok 4-5 Nov.1989 nasalasai o iso kobolingkaangan kokomoi
do istilah gunoon montok manantu kointutunan do tinaru i kohompit do ‘kadazan’ om
‘dusun’. Kobolingkaangan diti no i papalaid-laid do komogot-mogoton om koburuon
do tinaru tokou i haro mogiisusuai koubasanan om sub-etnik. Kobolingkaangan diti
no i pinopoimbulai do iso pioduhan politik soira nokosoliwan isu “Kadazanism vs.
Dusunism” ontok di toun 1960-an. Suai po mantad dii, kiwaa nogi

Mantad no do piisaan tulun mamasok id Sabah nakaanu yolo iso kootusan i


kaanu popiiso kawagu do tinaru-tinaru id Sabah. Naanu dii o istilah “kadazandusun”
sabaagi istilah ii popisompuru kawagu do bangsa tokou om popokogos kawagu do
piobpinaian tokou.

Komoyon nopo ngawi diti nga naasil o istilah ‘Kadazandusun’ mantad


pinoikalan do pulitik montok manalasai kobolingkaangan ii no tu pioduhan doid
suang tinaru, papapasi wagu do boros Kadazan om Dusun di mumang tagak om
monontu do kointutunan tinaru.

KINOIMBULAYON ISTILAH KADAZANDUSUN:

 Noilaan do kipotensi o boros Kadazan om Dusun tumagak soira pinapanau o


ponoriukan.

TUDU’:

 Popiiso kawagu 14 sub etnik mantad tulun Kadazan om Dusun.


 Papapasi wagu do boros Kadazan om Dusun.
 Papatantu do iso kointutunan tinaru montok toinsanan tulun Kadazan om
Dusun.

STRATEGI:
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

 Tun Fuad Stepehns, huguan siou koiso kadazan, poposuul istilah kadazan
gunoon do popoiiso 14 kawo tinaru id mogiilaang tinimungan boros moi do
manahak kosodungan tinaru dusun. Ogumu nogi tinaru dusun nakaakun diti,
nga sobogiaan tulun dusun manu I tagayo po do istilah kadazan-dusun pinili.
 Popoimagon do Dasar Pondidikan Boros Tina
 1994. Ahli parlimen om kadazandusun, Tan Sri Bernard G. Dompok
popintutun boros kadazandusun id sikul-sikul ontok wulan kaapat 1995.
 24 milatok 1995. KDCA om USDA minanain deklarasi boros kadazandusun
saabagi boros rasmi.
 11 April 1995. KDCA om USDA minanain deklarasi dialek bunduliwan saabagi
boros piawai I tinorimo boros kadazan dusun.
 Dialek BUNDULIWAN saabagi dialek kinodioon boros kadazandusun tinorimo
I okuang tantaman mantad etnik kidialek kadazandusun om paitanik id
nokorikot id symposium ‘towars standardization of kadazan language’ id hotel
perkasa kundasang 13 milatok 1989.
 Dialek bunduliwan noilaan ngawi pakar mononoriuk boros, miagal SUMMER
INSTITUTE OF LINGUISTIC saabagi dialek kiwaa korotion I ogumu mantad
tinimungan boros kadazandusunik om paitanik.
 1997. Poniisan kapanahan boros bunduliwan 4 toun.
 1988-2009. Kapanahan gisom darjah 6.
 2007-2009. Poniisan kapanahan boros BUNDULIWAN id sikul pangaan
takawas gisom PMR 2009.

10/1/2019 (Tadtaru) M2

TUTORIAL

 Kinoyonon Kadazan om Dusun id suang salasilah Autronesia


 Poingkukuro iti Boros Kadazandusun ladsong id adat kolinuudan BKD
 Poingkukuro koirikohonon BKD pogulu kinagabasan om kalapas kinagabasan
pogun Malaysia
 Hudayo BKD id gana balajalan, pulitik om sosioekonomi pogulu om kalapas
kinagabasan pogun
 Hudayo o BKD id Akta Palajalan 1996 om Akta Palajalan 1998
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

17/1/2019 (Tadtaru) M3

BOROS LADSONG BKD ID INVOKASI

1 Boros ladsong atalang doid rinait-rinait di gunoon do tongobobolian.


2 Ladsong (boros asli, sandad di kopogulu kopio om aralom o rati)
3 Invokasi (kopokionuan kumaa Minamangun montok mokianu do kouhupan
om kotolinagan)
a) Libabou
b) Komburongoh
c) Rinokian
d) Himbah (Sakti)
e) Supik
f) Mongolibabou – iso proses mongongkiboros di sunduan id labus koposion
tokou
g) Magavau – Popouli Bambarayon
h) Magambawon
i) Momulu – upacara mamarayou di tulu nopulos
j) Sumalud
k) Maddabar
l) Modsingkod
m) Mamawah

TUTORIAL

Momoruhang boros2 ladsong (boros2 invokasi) di guunoon di bobolian.

Mogontong boros2 KD id invokasi moden (okito id boros2 sambayang)


BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1
1/3/2019
24/1/2019 (Tadtaru) M4 kapaatadan kopio
nga ilo sampaping
KKP: maya kalatas no

1. Kuiz (31/1/2019 – 31/1/2019)


a) Monimbar kuiz kokomoi do epistomologi om koburuon Boros
Kadazandusun (10%)
2. Pambantaan (19/2/2019 – 26/2/2019)
a) Momorindak (menganalisis) kosimbanan sistom ija’an Boros
Kadazandusun om pabantaon momoguno Pengurusan Grafik. (10%)
b) Tinimungan (3 tulun)
3. Ponuatan Ilmiah (31/1/2019 – 26/2/2019)
a) Ponuatan Ilmiah soginumu 1800 patod boros – monuat kokomoi
koburuon om tantaman notoguangan id kopoindalanan sistem
komoiboros om kodolinan Boros Kadazandusun mantaddi pogulu po
gisom baino. (40%)

KOPOMOGUNAAN DO BOROS KADAZANDUSUN

a) Kopomolisihan Sandad Tangaanak


I Tangon
- Momolihis do tangaanak
II Andayayong
- Maya Gaya Bahasa - sastara
III Lilingo Tangaanak
- Lilihis maya tolingo kumaa tangaanak
IV Tuntura
V Sudawil
b) Pomogunaan Boros Kadazndusun Klasik om moden id adab Kolinuudan
- Aspek kopomoroitan tambalut
- Ponuau-suau
- Ponontudukan
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

Tutorial:

I Maganu piipiro poomitanan do sudawil, tangon, andadayong


mongintong aspek ponontudukan id suang dii.

SUDAWIL PONONTUDUKAN

Buuk Teks BKD Pangaan 3

Toud: Murini Kuai

Rangkap Aspek Ponontudukan & Kotolinahasan


Roun sansayau-sayau Kolinuudan Sosial om Komunikasi
Okito do rumamboi  Mamaramit to tulun suai miampai osonong om
Kolumison kararayou olinuud.
Sontob tutumombului  Popokito woyo di tosonong
Suang talun tamangan Woyo Toluud Tinan Sondii ; mamantang
Tinungkusan pinasandad  Mamantang om manamong tungkus kinoyonon
Tomposion tinungkusan posorili om sontob onu i tinungkusan
Angkab nga poinwalad tongosonong.
 Tinungkusan kopoburu koposion.
Timungo rinamasan Kolidangan om Piisan
Orumbang kokitanan  Misokodung om miiso manamong kolidangan
Osompuru sunduan posorili moi do osonong nopo kokitanan.
Osindak posorili
Kotuo ku lomiding Tinungkusan Paganakan
Rapaon kalangadan  Popotilombus tinungkusan id paganakan
Paganakan suminding  Mintutun do kawo taakanon sandad
Tinungkusan igitan
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

ANDAYAYONG

Sinusui di: Odu Tongkoyop Kombilung, Kg Bambangan Tambunan

Sinuat di: Adelyana Alexander, IPG Kampus Kent, Tuaran

Lirik Aspek Ponontudukan & Kotolinahasan


Andayayong, andayayong… Piowitan Sampaganakan Di Ogirot
Naru watang winuang,  Andayayong nopo diti nga kokomoi
Noompus ku mokikodop. sampaganakan di ogirot o piowitan diolo
Tayon ku naru sodop,  Ii minamayayong tulun di kasaasari miampai
Itikou songotuang om tumorungak do paganakan dau.
Andayayong, andayayong…  Mulong po do osodu i paganakan dau nga
Tobu ku tobu wongkos, sorohon om ongoyon kasaari dau rikoto,
Tinanom ku sumukod. kunomoo om tamangan dau moi do
Mantad ii sukod oku, kopisompuru sontob paganakan dau.
Kito tobu wongkos.  Kosoruan do mamaamayayong nopo diti nga
Andayayong, andayayong… tongomolohing.
Lansat sompuru-puru,  Tohuri no, popokito o lirik diti do ii nopo
Minigit di tawoi daan. pinopolombus do andayayong diti nga
Osodu po tobpinai ku, songulun i oupus om manamong kopio do
Nga ngoyon ku sompuruo. paganakan dau.
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

TANGON

Uhu’: Puluan Sigar

Sinusui di: Odu Bukung, Kg Rompon, Tambunan.

Sinopsis:

Tangon nopo diti nga kokomoi kagarasan songulun tanak wagu i rinoitan do i
Puluan Sigar. Ii Puluan Sigar nopo kaaka diti nga susumangod di podosian tu
nointutunan do abaal om agaras id panangadan om kisundu. Minokilubuk i
Podouron, i taka’ dau do minaan supuo poimpasi duminadi gayang di atarom, olumis
om osundu kopio. Tupus diolo ngoduo miobpinai au milo kamaon tu’ nasandad no
do yolo no susumangod di roroyoon. Minoi i Puluan Sigar sangod di tulun di araat
om asaru manahak koligogonon kumaa puru diolo. Ontok di nakagabas o puru dii
om naawi ngawi nopulos o tulu di tangaraat nga dumidadi kaanu i Podouron do tulun
om haro ii gayang kisundu.

Aspek Ponontudukan:

1 Piowitan id paganakan di ogirot om miupus-upus kopogowit kasanangan.


2 Araat nopo wowonsoyon nga araat no kotutukon.
3 Au kawasa monumbayaan do aspek-aspek di noilaan sundu id tangon diti tu
kiwoyo do kasar.
4 Osonong nopo tulun nga osonong no kootuson di tulun dii.
BKDB3113 SAJARA KOBURUON BOROS KADAZANDUSUN
KOMOIBOROS OM KODOLINAN
3/1/2019 (Tadtaru) M1

II Pogihum piipiro poomitanan ponukadan om intaan ciri2 kolinuudan i


haro id ponukadan dii.

Tukadan & (Rati) Roromu Kolinuudan


Gayo Kabang  Aspek Kopomoroitan Tambalut
(Ogorot mongimboros, - Pomoroitan kumaa sosongulun di kiwoyo toi ko’
Au koilo popoopi boros) kiula miagal do tulun di araat o kobooboroso, au
popoopi boros om ogorot mogimboros.
 Aspek Ponontudukan
- Popopuriman om popoposorou do sosongulun
kokomoi kowowoyoo dau di ogorot mongimboros
moi do alanan o woyo di au osonong dii.
Muli Kampis Barait  Aspek Ponontudukan
(Aiso naanu-anu, - Poposunud do tulun ginumuan gumuli miampai do
gopudan) aasil.
- Loolobi po i timpu dilaid tu mongngingidahu
tongotulun. Soira gumuli walai mositi do haro
nowonsoi/ naanu.
Lampas Dulud  Aspek Pomoroitan
(Osiau do manangkus)  “Yoloyampas dulud”
 Aspek Ponuau-suau
 Mamarayou kadarakasan tanda ponuau-suau.

Anda mungkin juga menyukai