Anda di halaman 1dari 55

LATÍN II

“LABOR OMNIA
VINCIT”

ÍNDICE

1
1.- LA LENGUA LATINA: MORFOSINTAXIS.
 Introducción: casos, funciones de los casos y traducción. La aposición y el
complemento predicativo. PAG. 3
 Flexión nominal: declinación de sustantivos y adjetivos. PAG. 5
 Grados del adjetivo. PAG. 15
 Los numerales. PAG. 18
 Flexión pronominal: posesivos, personales, demostrativos, relativo,
interrogativos e indefinidos. PAG. 20
 Complementos circunstanciales de lugar. PAG. 28
 Principales nexos: CUM, UT, NE, QUOD y QUAM. PAG. 29
 Flexión verbal: verbo SUM y sus compuestos, verbos regulares, verbos
deponentes, verbos irregulares. PAG. 31
 Morfología y sintaxis de las formas nominales o no personales del verbo:
participios (concertado, sustantivado, absoluto y tipo “cicerone consule”),
gerundio y gerundivo, infinitivo. PAG. 43
 Oraciones compuestas: Coordinación y Subordinación: PAG. 52
o Sustantivas o Completivas.
o Adjetivas o de Relativo.

CURSO 2018-19

2
1.-MORFOSINTAXIS LATINA

1.0.-INTRODUCCIÓN

PALABRAS VARIABLES: Se declinan: Sustantivos, Adjetivos y Pronombres.

PALABRAS INVARIABLES: No se declinan: Preposiciones, Adverbios y


Conjunciones.

CASOS, FUNCIONES DE LOS CASOS Y TRADUCCIÓN

¡ATENCIÓN!: Solamente pueden llevar preposición el acusativo y el


ablativo.

3
LA APOSICIÓN
Es un sustantivo que aclara el significado de otro. Esta función puede estar en
cualquier caso porque concierta con la palabra a la que se refiere.
Ej: Madrid, capital de España, es una gran ciudad.
Sujeto C.N
_______________
Aposición del Sujeto

Ej: Minerva, sapientiae dea, pulcra est. (Minerva, diosa de la sabiduría,


es hermosa).

Nom sg Gen sg Nom sg Nom sg 3ª p.s. pres ind


Sujeto C.N Atributo v. SUM
_____________
Aposición del Sujeto

EL COMPLEMENTO PREDICATIVO
Completa o se refiere a la vez a un sintagma nominal (que puede ser el sujeto o
el C.D.) y al verbo, porque nos dice “el cómo” del verbo; por tanto el
complemento predicativo sólo puede ir en latín en nominativo o acusativo. Es
como una especie de atributo, pero con verbos distintos del copulativo.
Ej: El río baja turbio - Yo iba la primera - Te veo guapo - Lo considero inteligente.

En latín rigen complemento predicativo los siguientes verbos:


1.- Verbos que significan ser hecho, resultar, convertirse en: fio, nascor
(nacer). Ej: Nemo dives nascitur. Nemo bonus casu fit.
2.- Verbos que significan parecer, permanecer: videor, maneo. Ej: Multi felices
videntur. Felix manebo.
3.- Verbos apelativos, es decir, los que significan llamar o nombrar: voco,
nomino, appello. Ej: Romam urbem aeternam vocant.
4.- Verbos estimativos, es decir, los que significan estimar, juzgar,
considerar: existimo, indico, duco, habeo. Ej: Te sapientem existimavit.
Socratem iustum ducunt. Ego te amicum habeo.
5.- Verbos electivos, es decir, los que significan elegir, crear, hacer. Ej:
Populus Ciceronem consulem creavit. Populus Tullium Hostilium reguem creavit.

Los verbos del grupo 3 , 4 y 5, que en activa llevan doble acusativo (C.D. y C.
Predicativo), en pasiva llevan un doble nominativo porque el C. Predicativo en
acusativo se convierte en C. Predicativo en nominativo.
Ej: Roma aeterna appellatur. Cicero consul creatus est. Tullius Hostilius rex a
populo creatur.

FRASES COMPLEMENTO PREDICATIVO


1.- Nemo fit casu bonus.
2.- Nemo nascitur dives.
3.- Munitiones integrae manebant.

4
4.- Tellus tibi parva videtur.
5.- Aristides iustus appellatus erat.
6.- Cicero et Antonius consules creati sunt.
7.- Populus Ciceronem consulem creavit.
8.- Senatus Catilinam et Manlium hostes iudicat.
9.- Ego te amicum duco (habeo).
10.- Is me heredem facit.

1.1.-DECLINACIONES DE SUSTANTIVOS Y ADJETIVOS

SUSTANTIVOS: Se enuncian todos en nominativo sg y genitivo sg. Ej:


puella, puella
nom sg gen sg

ADJETIVOS: Se enuncian la mayoría en el nominativo singular de los tres


géneros. Masculino, femenino y neutro. Ej: bonus, bona, bonum
M F N
Nom sg Nom sg Nom sg

PRIMERA DECLINACIÓN: genitivo sing. en –AE.

SUSTANTIVOS. El nominativo singular siempre termina en –A. Ej: puella,


puellae: niña.
La mayoría de sustantivos son femeninos, aunque hay algunos masculinos
como: nauta, ae (marinero), agricola, ae (agricultor), etc. No hay sustantivos
neutros en esta declinación.

SEGUNDA DECLINACIÓN: genitivo sing. en –I.

SUSTANTIVOS. Puede haber palabras con nominativos singulares terminados


en:
-US: MASCULINOS Y FEMENINOS lupus, lupi (lobo)

-ER: MASCULINOS Y FEMENINOS puer, pueri (niño); ager, agri (campo)

-IR: MASCULINO vir, viri (hombre, varón)

5
-UM: NEUTROS templum, templi (templo)

Los NEUTROS tienen el nom, voc y acust singular iguales y el nom, voc, y ac
plural acaba en –A en todas las declinaciones.

ADJETIVOS DE TRES TERMINACIONES (= nominativos) DE LA 1º Y 2º


DECLINACIÓN O DE LA PRIMERA CLASE. 2-1-2

Son adjetivos de tres terminaciones, es decir, se enuncian con los tres


nominativos de cada género, el masculino, el femenino y el neutro. La
diferencia con los sustantivos es que éstos se enuncian en nominativo y
genitivo. El masculino se declina como los sustantivos masculinos con
nominativo en –US o en –ER de la segunda, el femenino como los sustantivos
de la primera y el neutro como los sustantivos neutros de la segunda
M F N
2ª dec 1ª dec 2ª dec
Bonus, bona, bonum: bueno.

Para sacar la raíz de bonus, a, um se le quita la terminación


-us al masculino o la –a al femenino o –um al neutro.
M F N

6
2ª dec 1ª dec 2ª dec
Miser, misera, miserum: mísero
Para sacar la raíz de miser, a, um no se le puede quitar la
terminación –er al masculino, sino que se le debe quitar la terminación –a al
femenino o –um al neutro. Esa raíz es para los tres géneros, incluido el
masculino.

SING PL
M F N M F N
N US/ER A UM I AE A
V E/ER A UM I AE A
AC UM AM UM OS AS A
G I AE I ORUM ARUM ORUM
D O AE O IS IS IS
AB O A O IS IS IS

7
CONCORDANCIA DEL ADJETIVO CON EL SUSTANTIVO.
El adjetivo tiene que coincidir en caso, género y número con el sustantivo al que
acompañe:
Asini pulchri: ambos van en nominativo, plural, masculino. Trad.: los asnos hermosos

Puellarum bonarum: ambos van en genitivo, plural, femenino. Trad.: de las niñas buenas.

No
No te
te dejes
dejes engañar
engañar por
por las
las desinencias,
desinencias, lo
lo que
que tiene
tiene que
que coincidir
coincidir es
eselelgénero,
género,número
número y
ycaso.
caso.¡OJO!
¡OJO!Mira
Miralos
lossiguientes
siguientesejemplos:
ejemplos:Homo fortis: nominativo, singular, masculino.
Trad.: el hombre fuerte. Nautae boni: nominativo, plural, masculino (recuerda que Nauta,
Homo
-ae es fortis: nominativo,
masculino singular,
de la primera masculino. Trad.:
declinación). Trad.: los
el hombre fuerte.
marineros buenos. Nautae bonae
estaría mal concordado
Nautae boni: nominativo, plural, masculino (recuerda que nauta, -ae es masculino de la
primera declinación). Trad.: los marineros buenos. Nautae bonae estaría mal
concordado

3ª DECLINACIÓN: genitivo singular en –IS.

SUSTANTIVOS
En esta declinación el nominativo sg no tiene una terminación fija, por tanto se
pone el nominativo y vocativo igual que se nos da en el enunciado (siempre se
pone el nominativo sg y el genitivo sg). Los neutros tienen los tres primeros
casos iguales y estos casos en plural terminan en –A, al igual que en la 2º
declinación.
Hay tres clases:

A) IMPARISÍLABOS O TEMAS EN CONSONANTE. Tienen distinto nº de


sílabas en el nominativo sg y genitivo sg.

B) PARISÍLABOS O TEMAS EN -I. Tienen el mismo nº de sílabas en el


nominativo sg y genitivo sg.

8
C) FALSOS IMPARISÍLABOS O TEMAS MIXTOS. Tienen distinto nº de
sílabas en el nominativo sg y genitivo sg, por tanto, parecen imparisílabos,
pero se declinan como parisílabos. Urbs, urbis: ciudad; mens, mentis:
mente; mons, montis: monte; pars, partis: parte; ars, artis: arte. Todas tienen
en común que la raíz acaba en dos consonantes. No hay neutros.

MASCULINOS Y FEMENINOS

Urbs, urbis
SIG PL
N - ES
V - ES
AC EM ES
G IS IUM
D I IBUS
AB E IBUS

ADJETIVOS DE LA 3ª DECLINACIÓN

Se declinan como los sutantivos parisílabos, imparisílabos o falsos imparisílabos de la


3ª declinación. Se clasificn de la siguiente manera:

9
- IMPARISÍLABOS: una terminación (1 nominativo para los tres géneros). Se
enuncian en nominativo y genitivo (acabado en –is). Solo hay tres: vetus, veteris;
pauper, pauperis; dives, divitis. 3

- PARISÍLABOS:
a) Una terminación (1 nominativo para los tres géneros). Se enuncian en nominativo y
genitivo (acabado en –is). Sapiens, sapientis. 3

Estos en realidad serían falsos imparisílabos porque parecen imparisílabos pero se


declinan como parisílabos.
b) Dos terminaciones (2 nominativos, uno para masculino y femenino y otro para el
neutro). Se enuncian en nominativo mas-fem y nominativo neutro. Terminaciones: –IS,
-E. Fortis, forte. 3-3

c) Tres terminaciones (tres nominativos, uno para el masculino, otro para el femenino
y otro para el neutro). Se enuncian en el nominativo masc, fem y neutro. Terminaciones:
-ER, -IS, -E. Celeber, celebris, celebre. 3-3-3

¡ATENCIÓN!: La conclusión es que todos los adjetivos de la


tercera declinación se declinan como parisílabos, menos tres
imparisílabos: dives, divitis; pauper, pauperis; vetus, veteris.
Las diferencias entre los adjetivos parisílabos e
imparisílabos son las siguientes:
Parisílabos Imparisílabos
- gent plural: -IUM -UM
- ablat sg todos los géneros: -I -E
- nom, voc, y ac plural neutro: -IA -A

EJERCICIOS ADJETIVOS 3º DECLINACIÓN

1.- Escribe si los siguientes adjetivos son imparisílabos o parisílabos y las terminaciones que
tienen:

- Ferox, ferocis: feroz.


- Celer, celeris, celere: rápido.
- Brevis, breve: breve.
- Dives, divitis: rico.
- Omnis, omne: todo.
- Omnipotens, omnipotentis: todopoderoso.
- Mortalis, mortale: mortal.
- Pauper, pauperis: pobre.
- Ingens, ingentis: enorme, ingente.
- Acer, acris, acre: agudo.

10
2.- Declina uno de cada clase del ejercicio anterior. Puedes elegir los que quieras, pero deben ser
cuatro.

11
CUARTA DECLINACIÓN: genitivo sing. en –US.

SUSTANTIVOS. Puede haber palabras con nominativos singulares terminados


en:
-US: MASCULINOS Y FEMENINOS fructus, fructus: fruto
-U: NEUTROS cornu, cornus: cuerno
No hay adjetivos en esta declinación.

QUINTA DECLINACIÓN: genitivo sing. en –EI.

SUSTANTIVOS. Sólo hay dos palabras que tienen una declinación completa:
dies, diei: día; res, rei: cosa. No hay adjetivos en esta declinación.

12
13
14
1.2.- GRADOS DEL ADJETIVO: positivo, comparativo y
superlativo.

GRADO COMPARATIVO.
Los grados de comparación son: inferioridad, igualdad y superioridad. Lo
que se compara son llamados términos de la comparación.
La comparación de inferioridad e igualdad se hace en latín de forma similar al
español: con un adverbio modificando al adjetivo en grado positivo y el
SEGUNDO TÉRMINO (que irá en el mismo caso que el primero) introducido
por quam.

Comparación de inferioridad: MINUS………….QUAM: menos…….que

Proposición principal Proposición sub adv comparativa de inferioridad

Titus minus doctus (est) / quam Mārcus est.


Nom sg adv Nom sg nexo comp Nom sg 3ªp sg
Sujeto CC Atrib Suj V
1º TÉRMINO 2º TÉRMINO
DE LA COMPARACIÓN DE LA COMPARACIÓN

Tito es menos sabio que Marco.

Comparación de igualdad: TAM………….QUAM: tan o tanto…….como


Proposición principal Proposición sub adv comparativa de igualdad

Titus tam doctus (est) / quam Mārcus est.


Nom sg adv Nom sg nexo comp Nom sg 3ªp sg
Sujeto CC Atrib Suj V
1º TÉRMINO 2º TÉRMINO
DE LA COMPARACIÓN DE LA COMPARACIÓN

Tito es tan sabio como Marco

Comparación de superioridad:

1.- MAGIS.... QUAM: más.....que, la podemos encontrar en latín, pero en muy


pocos adjetivos. El SEGUNDO TÉRMINO irá en el mismo caso que el
primero poque aparece quam.

Proposición principal Proposición sub adv comparativa de superioridad

Titus magis doctus (est) / quam Mārcus est.


Nom sg adv Nom sg nexo comp Nom sg 3ªp sg
Sujeto CC Atrib Suj V
1º TÉRMINO 2º TÉRMINO
DE LA COMPARACIÓN DE LA COMPARACIÓN

Tito es más sabio que Marco

15
2.- El comparativo de superioridad se forma regularmente con el sufijo -IOR,
-IUS añadido a la raíz del adjetivo. Este sufijo se declina por la tercera
declinación, como un adjetivo de dos terminaciones de tema consonántico,
teniendo en cuenta que la raíz coincide con el nominativo masc y fem completo
(fortior) a la que se le añaden las terminaciones de la tercera declinación.
Veamos un ejemplo con el comparativo de superioridad del adjetivo fortis, -e
(positivo): fortior, fortius (comp.superioridad)
Singular Plural
Mas. / Fem. Neutro Mas. / Fem. Neutro
N fortior fortius fortiōrēs fortiōra
V fortior fortius fortiōrēs fortiōra
AC fortiōrem fortius fortiōrēs fortiōra
G fortiōris fortiōrum
D fortiōrī fortiōribus
AB fortiōre fortiōribus

El SEGUNDO TÉRMINO de este comparativo de superioridad puede


expresarse en latín de la misma forma que en los comparativos de inferioridad
e igualdad: introducido por quam y en el mismo caso que el primer término:

Proposición principal Proposición sub adv comparativa de superioridad

Titus doctior (est) / quam Mārcus est.


Nom sg Nomsg nexo comp Nom sg 3ªp sg
Sujeto Atrib Suj V
Comparativo sup
1º TÉRMINO 2º TÉRMINO
DE LA COMPARACIÓN DE LA COMPARACIÓN

Tito es más sabio que Marco

Pero cuando QUAM no aparece en la frase, el segundo término puede


expresarse también en ablativo (ablativo comparativo), sin ninguna partícula:

Proposición principal Proposición sub adv comparativa de superioridad

Titus doctior (est) / Mārco est.


Nomsg Nom sg Ab sg 3ªp sg
Sujeto Atrib V
Comparativo sup
1º TÉRMINO 2º TÉRMINO
DE LA COMPARACIÓN DE LA COMPARACIÓN

Tito es más sabio que Marco

GRADO SUPERLATIVO.

16
El grado superlativo de los adjetivos expresa la cualidad en alto grado. En latín
se forma con los siguientes sufijos, todos declinados como adjetivos de la
primera clase, es decir, por la primera y segunda declinación, añadidos a la raíz
del adjetivo:

*-issimus, -a, -um: es el sufijo que utiliza la mayoría de los adjetivos.


*-errimus, -a, -um: para los adjetivos terminados en -er (pulcher, superl.:
pulcherrimus).
*-limus, -a, -um: para algunos adjetivos terminados en -lis (facilis, superl.:
facillimus).

El superlativo puede aparecer de forma absoluta (mons altissimus, 'una


montaña altísima'), o de forma relativa (mons altissimus omnium montium, 'la
más alta de todas las montañas'). La diferencia entre el superlativo absoluto y
el relativo es que éste último lleva un complemento que puede aparecer en los
siguientes casos:

* En genitivo: mōns altissimus omnium montium.


* Con ex + ablativo: mōns altissimus ex omnibus montibus.

COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS
IRREGULARES.
COMPARATIVO
POSITIVO DE SUPERLATIVO
SUPERIORIDAD
Bonus, a ,um
Melior, melius Optimus, a, um
(bueno)
Malus, a, um
Pēior, peius Pessimus, a, um
(malo)
Magnus, a, um
Māior, maius Māximus, a, um
(grande)
Parvus, a,um
Minor, minus Minimus, a, um
(pequeño)

17
1.3.- LOS NUMERALES

TABLA DE LOS NUMERALES


CIFRAS
CARDINALES ORDINALES DISTRIBUTIVOS
ROMANAS ARÁBIGAS
I 1 ūnus, -a, -um prīmus, -a, -um singulī, -ae, -a
II 2 duo, -ae, -o secundus, -a, -um bīnī, -ae, a
ternī (trīnī), -ae,
III 3 trēs, tria tertius, -a, -um
-a
IV (IIII) 4 quattuor quārtus, -a,-um quaternī, -ae, -a
V 5 quīnque quīntus, -a, -um quīnī, -ae, -a
VI 6 sex sextus, -a, -um senī, -ae, -a
VII 7 septem septimus, -a, um septēnī, -ae, -a
VIII 8 octō octāvus, -a, -um octōnī, -ae, -a
IX 9 novem nōnus, -a, -um novēnī, -ae, a
X 10 decem decimus, -a, -um dēnī, -ae, -a
XI 11 ūndecim ūndecimus... undēnī, -ae, -a
XII 12 duodecim duodecimus... duodēnī, -ae, a
XIII 13 trēdecim tertius decimus... ternī dēnī...
XIV 14 quattuordecim quārtus decimus... quaternī dēnī...
XV 15 quīndecim quīntus decimus... quīnī dēnī...
XVI 16 sēdecim sextus decimus senī dēnī...
XVII 17 septendecim septimus decimus... septēnī dēnī
duodēvīcēnī...
XVIII 18 duodēvīgintī duodēvīcēsimus...
(octōnī dēnī)
ūndēvīcēnī...
XIX (XVIIII) 19 ūndēvīgintī ūndēvīcēsimus...
(novēnī dēnī)
XX 20 vīgintī vīcēsimus... vīcēnī...
ūnus et vīgintī ūnus et vīcēsimus singulī et vīcēnī
XXI 21
(vīgintī ūnus) (vīcēsimus prīmus) (vīcēnī singulī)
XXVIII 28 duodētrīgintā duodētrīcēsimus... duodētrīcēnī...
XXIX
29 ūndētrīgintā ūndētrīcēsimus... ūndētrīcēnī...
(XXVIIII)
XXX 30 trīgintā trīcēsimus trīcēnī
XL (XXXX) 40 quadrāgintā quadrāgēsimus... quādrāgēnī...
L 50 quīnquāgintā quīnquāgēsimus quīnquāgēnī...
LX 60 sexāgintā sexāgēsimus... sexāgēnī...
LXX 70 septuāgintā septuāgēsimus... septuāgēnī...

18
LXXX 80 octōginta octōgēsimus... octōgēnī...
XC
90 nōnāgintā nōnāgēsimus... nōnāgēnī...
(LXXXX)
C 100 centum centēsimus... centēnī...
CC 200 ducentī, -ae, -a ducentēsimus... ducēnī...
CCC 300 trecentī, -ae, -a trecentēsimus... trecēnī...
quadringentī,
CD (CCCC) 400 quadringentēsimus... quadringēnī...
-ae, -a
quīngentī, -ae,
D 500 quīngentēsimus... quīngēnī...
-a
DC 600 sescentī, -ae, a sescentēsimus... sescēnī...
septingentī,
DCC 700 septingentēsimus... septingēnī...
-ae, a
octingentī, -ae,
DCCC 800 octingentēsimus... octingēnī...
-a
CM nōngentī, -ae,
900 nōngentēsimus... nōngēnī...
(DCCCC) -a
M 1.000 mīlle mīllēsimus... singula mīlia
MM ( II ) 2.000 duo mīlia bis mīllēsimus... bīna mīlia

Los numerales cardinales expresan simplemente el número o la cantidad. La


mayoría de los cardinales no se declina; los únicos que tienen declinación son:
UNO
Masculino Femenino Neutro
Nominativo ūnus ūna ūnum
Acusativo ūnum ūnam ūnum
Genitivo ūnīus
Dativo ūnī
Ablativo ūnō ūnā uno

DOS
Masculino Femenino Neutro
Nominativo duo duae duo
Acusativo duōs duās duō
Genitivo duōrum duārum duōrum
Dativo duōbus duābus duōbus
Ablativo duābus duābus duōbus

TRES
Masculino Femenino Neutro
Nominativo trēs tria
Acusativo trēs tria

19
Genitivo trium
Dativo tribus
Ablativo tribus

El numeral centum ('cien') es indeclinable, pero las demás centenas se


declinan como el plural de un adjetivo de la primera clase.

El numeral mīlle ('mil') es indeclinable, pero los demás millares se expresan


con el plural mīlia, mīlium, que se declina como un tema en vocal neutro de la
tercera declinación.

Neutro plural
Nominativo milia
Acusativo milia
Genitivo milium
Dativo milibus
Ablativo milibus

Los numerales ordinales añaden a la idea de número la idea de orden. Se


declinan como los adjetivos de la primera clase. Se suele emplear en la
indicación de los años (annō vīcēsimo tertiō).

1.4.- PRONOMBRES

PRONOMBRES-DETERMINANTES POSESIVOS

Un poseedor Varios poseedores

M F N M F N

meus, -a, -um noster, nostra, nostrum
Persona
(mío,mía, mi) (nuestro, nuestra)

M F N M F N

tuus, -a, -um vester, vestra, vestrum
Persona
(tuyo, tuya, tu) (vuestro, vuestra)

M F N
Persona
suus, -a, -um (suyo, suya, su)
(reflexivo)

PRONOMBRES PERSONALES

Número Caso 1ª persona 2ª persona Reflexivo


Singular Nominat. ego tu
Acusat. mē tē sē
Genit. meī tuī suī

20
Dat. mihi tibi sibi
Ablat. mē, mēcum tē, tēcum sē, sēcum
Número Caso 1ª persona 2ª persona Reflexivo
Nominat. nōs vōs
Acusat. nōs vōs sē
Plural Genit. nostrī, nostrum vestrī, vestrum suī
Dat. nōbīs vōbīs sibi
Ablat. nōbīs, nōbīscum vōbīs, vōbīscum sē, sēcum

PRONOMBRES-DETERMINANTES DEMOSTRATIVOS

a) Hic, haec, hoc. Traducción: este, esta, esto

El plural de hic, haec, hoc tiene las terminaciones normales de la 2ª declinación


(M), 1ª (F) y 2ª (N), excepto el neutro plural.

b) Iste, ista, istud. Traducción: ese, esa, eso.

c) Ille, illa, illud. Traducción: aquel, aquella, aquello/él, ella, ello

21
Los pronombres iste, ista istud e ille, illa, illud se declinan por la 2ª declinación
(M), 1ª (F) y 2ª (N), exceptuando el nominativo singular de cada género, el
genitivo singular (-IUS) y el dativo singular (-I) para los tres géneros.

d) Is, ea, id. Traducción: este, esta, esto/él, ella, ello.

El pronombre is, ea, id se declina a partir del acusativo singular con la raíz -E, a
la que se añaden las terminaciones de la 2ª declinación (M), 1ª (F) y 2ª (N),
exceptuando el genitivo singular (-IUS) y el dativo singular (-I) para los tres
géneros.

e) Idem eadem, idem. Traducción: el mismo, la misma, lo mismo.

Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
eīdem
Nominativo īdem eadem idem eaedem eadem
(iidem)
Acusativo eundem eandem idem eōsdem eāsdem eadem
Genitivo eiusdem eōrundem eārundem eōrundem
Dativo eīdem eīsdem (iīsdem)
Ablativo eōdem eādem eōdem eīsdem (iīsdem)

El pronombre idem, eadem, idem se declina como is, ea, id añadiéndole la


partícula –DEM al final, que no varía.

f) Ipse, ipsa, ipsum. Traducción: él mismo, él en persona, propio.

Singular Plural
Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino Neutro
Nominativo ipse ¡psa ipsum ipsī ipsae ipsa
Acusativo ipsum ipsam ipsum ipsōs ipsās ipsa
Genitivo ipsīus ipsōrum ipsārum ipsōrum
Dativo ipsī ipsīs
Ablativo ipsō ipsā ipsō ipsīs

22
El pronombre ipse, ipsa, ipsum se declina como iste, ista, istud o ille, illa, illud.

EL PRONOMBRE RELATIVO

SINGULAR PLURAL
MASC. FEMEN. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. qui quae quod qui quae quae


ACUS. quem quam quod quos quas quae
GEN. cuius quorum quarum quorum
DAT. cui quibus
ABL. quo qua quo quibus
TRADUCCIÓN: que, cual, quien.

EL PRONOMBRE-DETERMINANTE INTERROGATIVO

SINGULAR PLURAL
FEME
MASC. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO
N.

NOM. quis (qui) quae quid (quod) qui quae quae


ACUS. quem quam quod quos quas quae
GEN. cuius quorum quarum quorum
DAT. cui quibus
ABL. quo qua quo quibus

TRADUCCIÓN: ¿qué?, ¿cuál?, ¿quién?

Las formas quis, quid del masculino y neutro singular se utilizan como
pronombres interrogativos, mientras que las formas qui, quod aparecen como
determinantes interrogativos:
Quis (pronombre) vēnit? (¿Quién ha venido?) / Quī (determinante) servus
vēnit? (¿Qué esclavo ha venido?)
Quid (pronombre) accidit? (¿Qué sucede?) / Quod (determinante) templum
ruit? (¿Qué templo se está derrumbando?)

23
EL PRONOMBRE-DETERMINANTE INDEFINIDO.

MASC. FEMEN. NEUTRO MASC. FEMEN. NEUTRO

NOM. quis (qui) quae (qua) quid (quod) qui quae quae (qua)
ACUS. quem quam quod quos quas quae
GEN. cuius quorum quarum quorum
DAT. cui quibus
ABL. quo qua quo quibus

TRADUCCIÓN: alguien, alguno, alguna, algo

Las formas quis, quid del masculino y neutro singular se utilizan como
pronombres indefinidos, mientras que las formas qui, quod aparecen como
determinantes indefinidos:
Si quis (pronombre) venit, mihi dic. (Si alguien viene, dímelo).
Si quam (determinante) gemmam habes, Antoniae id da! (Si alguna piedra
preciosa tienes, dásela a Antonia).

El pronombre-determinante interrogativo (quién, qué) y el pronombre


indefinido (alguien, algo) tienen idéntica declinación, con la excepción de que
el indefinido añade dos formas más: qua, en el nominativo femenino singular; y
el mismo qua en el nominativo y acusativo neutro plural.
Excepto en algunas formas del nominativo, su declinación es exactamente
igual a la del pronombre relativo.

CÓMO DIFERENCIAR EL PRONOMBRE RELATIVO, EL INTERROGATIVO Y


EL INDEFINIDO.

- El pronombre relativo normalmente lleva un antecedente en la proposición


principal con el que concuerda en género y en número. Pueden ir en el mismo
caso, pero no necesariamente, porque el caso depende de la función que cada
palabra realice en su correspondiente proposición.
Templum, quod vides, magnum est (El templo que ves es grande)

- El pronombre indefinido va siempre detrás de una de las conjunciones


siguientes: SI, NE o NISI.
Si quid vis, id mihi dic (Si algo quieres, dímelo)
Sī quis hoc dīcit, errat (Si alguien dice esto, se equivoca).

- El pronombre interrogativo lleva al final de la frase el signo de interrogación.


Quis vēnit? (¿Quién ha venido?)

OTROS PRONOMBRES-DETERMINANTES INDEFINIDOS

24
1.- COMPUESTOS DE QUIS (QUI), QUAE O QUA, QUID (QUOD)

A) Con prefijo invariable: el prefijo ali no varía y se declina quis, qua,


quid/quod.

ALIQUIS, ALIQUA, ALIQUID/ALIQUOD (alguien, alguno, alguna, algo)

B) Con sufijo invariable: se declina quis/qui, quae, quid/quod y los sufijos


dam/que/quam no varían.

QUIDAM, QUAEDAM, QUIDDAM/QUODDAM (un tal, un cierto)

QUISQUE, QUAEQUE, QUIDQUE/QUODQUE (cada, cada uno)

QUISQUAM, QUAEQUAM, QUIDQUAM/QUICQUAM (alguien, alguno,


alguna, algo)

C) Con reduplicación: se declinan las dos partes. Este es un pronombre


relativo-indefinido.

QUISQUIS, QUIDQUID (cualquiera que, cualquier cosa que)


2.-OTROS INDEFINIDOS: 2-1-2

A) UNUS, A, UM: único, solo. Se puede traducir como un adverbio:


solamente.
Ej: Uni Suebi romanos vicerunt (Solamente los suebos vencieron a los
romanos).
Puede ser también el numeral uno, pero en este caso sólo se declina en
singular.

SOLUS, A, UM: sólo.


TOTUS, A, UM: todo
ULLUS, A, UM: alguno
NULLUS, A, UM: ninguno
Estos pronombres tienen el genitivo singular en –IUS y el dativo singular
en –I.

B) ALIUS, ALIA, ALIUD: el otro (se habla de más de dos personas o cosas)
Genit sg: alterius
Dativo sg: alii

ALTER, ALTERA, ALTERUM: el otro (se habla de dos personas o


cosas)
Genit sg: alterius
Dativo sg: alteri

25
Alius …… alius……..alius (uno….otro…..otro)
Alter…….alter (el uno…..el otro)
Ej: Consulum alter exercitum perdidit, alter vendidit.
Ej: Inter senatores alius mortem, alius exilium, alius multam decernebat.

C) NEMO: nadie
Nom: nemo
Ac: neminem
Dat: nemini

D) NIHIL: nada. Es indeclinable y se utiliza como aujeto o complemento


directo.
Ej: No quiero nada. Nada me gusta.
También se puede utilizar como adverbio.
Ej: Eso no me gusta nada.

Mientras que en latín aparece sólo una negación, en castellano hay que
poner dos.

Ej: Hic nihil dicit


Hic a nullo auditur

FRASES PRONOMBRES-DETERMINANTES INDEFINIDOS


1.- Quidam, qui se ipsi regere nesciunt, consilia dant aliis.
2.- Fortisima quaeque consilia tutissima sunt.
3.- Videant consules ne quid res publica detrimenti capiat.
4.- Nihil est detestabilius dedecore, nihil foedius servitute.
5.- Nullius rei homines cupidiores sunt quam libertatis.
6.- Ille eosdem oculos, eandem frontem in eodem capite habet.
7.- Hic vir noster magister est, nos eius severitatem metuimus, eius
aequitatem et sapientiam diligimus.

26
1.5.- COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR
NOMBRES LUGAR UBI LUGAR QUO LUGAR UNDE LUGAR QUA
(en donde) (a donde) (de donde) (por donde)
Ubi sum? Quo vadis? Unde venis? Qua iter facis?
¿Dónde estoy? ¿A dónde vas? ¿De dónde ¿Por dónde haces el
vienes? camino?
Comunes, propios IN+ABLATIVO: ENIN, AD+ DE, A o AB, E o PER+ACUSATIVO:
de persona y ACUSATIVO: EX+ABLATIVO: POR, A TRAVÉS DE
paises A, HACIA DE, DESDE
per urbem: por o a
in urbe: en la in urbem: hacia ex urbe: desde través de la ciudad
ciudad la ciudad la ciudad per Hispaniam: por o
in Hispania: en in Hispaniam: ex Hispania: a través de España
España hacia España desde España
ad Caesarem: a Caesare: de o
hacia César o desde César
junto a César
in hostes:
contra los
enemigos

27
Ciudades LOCATIVO: ACUSATIVO ABLATIVO SIN PER+ACUSATIVO
nombres de SIN PREPOSICIÓN
ciudad de la 1ª y PREPOSICIÓN
2ª decli en sig

Romae: en Roma Romam: hacia Roma: desde Per Romam: a


Tarenti: en Tarento Roma Roma través de Roma
Tarentum: hacia Athenis: desde Per Athenas: a
ABLATIVO SIN Tarento Atenas. través de Atenas
PREPOSICIÓN: Carthaginem:
Nombres de hacia Cartago
ciudades de la 1º
y 2ª decli en plural
y otras
declinaciones

Athenis: en Atenas
Carthagine: en
Cartago

EXCEPCIONES LOCATIVOS ACUSATIVO ABLATIVO SIN ABLATIVO SIN


SIN PREPOS. PREPOSICIÓN PREPOS:con
palabras que por si
mismas son
medios de
comunicación

Domus, i:casa Domi: en casa Domum: hacia Domo: desde la Porta: por la puerta
Rus, ruris: campo Humi: en el suelo la casa casa Ponte: por el puente
Humus, i: suelo Ruri: en el campo Humum: hacia Humo: desde el Itinere/Via: por el
el suelo suelo camino
Rurem: hacia el Rure: desde el
campo campo
1.6. PRINCIPALES CONJUNCIONES O NEXOS

CUM
1.- Preposición de ablativo = con.
Ej: Dux cum tribus legionibus fugit (El general huyó con tres legiones)

2.- Conjunción

A) Con indicativo, valor temporal = CUANDO. Proposición subordinada


adverbial temporal.
Ej: Cum Caesar venit, hostes fugerunt (Cuando César llegó, los enemigos
huyeron)

B) Con subjuntivo, valor temporal-causal (cum histórico). Proposición


subordinada adverbial temporal-causal.

28
I.- Con imperfecto de subjuntivo.
Ej: Cum Caesar id audiret, in castra se recepit.
-Como + imperf. de subjuntivo: Como César oyera esto, se retiró al
campamento.
-Al + infinitivo de presente: Al oír César esto, se retiró al campamento.
-Gerundio simple: Oyendo César esto, se retiró al campamento.

II.- Con pluscuamperfecto de subjuntivo.


Ej: Cum Caesar id audivisset, in castra se recepit.
-Como + plusc. de subjuntivo: Como César hubiera oído esto, se retiró al
campamento.
-Al + infinitivo de perfecto: Al haber oído César esto, se retiró al campamento.
-Gerundio compuesto: Habiendo oído César esto, se retiró al campamento.

UT. Conjunción

A) Con indicativo:
I.-Temporal = CUANDO. Proposición subordinada adverbial temporal.
Ej: Ut venit consul, milites discesserunt (Cuando vino el cónsul, los soldados se
marcharon).

II.-Comparativo-modal = COMO. Proposición subordinada adverbial


comparativo-modal.
Ej: Ut supra diximus, dux vulnus accepit (Como hemos dicho anteriormente, el
general recibió una herida).

B) Con subjuntivo:
I.- Sustantiva o Completiva = QUE. Proposición subordinada sustantiva o
completiva porque realiza las funciones de sujeto, C.D, atributo o aposición.
Ej: Volo ut venias (Quiero que vengas).

II.- Final = PARA QUE + SUBJ. O PARA + INFINITIVO. Proposición


sdubordinada adverbial final.
Ej: Legatos miserunt ut pacem peterent (Enviaron legados para que pidieran la
paz).

III.- Consecutiva = QUE (suele ir en correlación con ita, sic, tantus, talis, etc.
en la oración principal). Proposición subordinada adverbial consecutiva.
Ej: Tantus pavor hostes invasit ut celeriter fugerint (Tan gran pavor invadió a los
enemigos, que huyeron rápidamente).

NE. Conjunción

29
I.- Final = PARA QUE NO.
Ej: Veni ne labores (Vine para que no trabajes).
NE QUIS/QUAE: para que nadie. NE QUID: para que nada.

II.- Sustantiva o Completiva = QUE NO, que (si el verbo principal es un verbo
de temor y de prohibición).
Ej: Moneo ne faciatis (Os aconsejo que no lo hagáis) / Timeo ne veniat (Temo
que venga).
NE QUIS/QUAE: que nadie. NE QUID: que nada. Ej: Videant consules ne quid
res publica detrimenti capiat.

QUOD
1.-Pronombre relativo = QUE. Cuando es pronombre lleva normalmente
delante el antecedente neutro.
Ej: Templum quod vidimus pulchrum erat (El templo que vimos era hermoso).

2.-Determinante interrogativo e indefinido: ¿QUÉ?/ALGO.


Ej: Quod templum vides? (¿Qué templo ves?); Si quod vis…(Si algo quieres…).

3- Conjunción

A) Causal = PORQUE (con el verbo en indicativo o en subjuntivo). El verbo


aunque vaya en subjuntivo, se traduce en indicativo.
Ej: Legit quod non dormit (Lee porque no duerme).

B) Completiva = QUE (con el verbo en indicativo).


Ej: Accidit quod dux vulnus accepit (Sucedió que el general recibió una herida).

QUAM
1.- Pronombre o determinante interrogativo femenino singular en
acusativo (¿a quién?, ¿qué?) e indefinido femenino en acusativo singular
(a alguna).
Ej: Quam amas? (¿A quién amas?); Si quam amas (Si amas a alguna).

2.- Pronombre relativo: acusativo singular femenino del pronombre qui, quae,
quod. Se traduce por que, a la que, a quien.
Ej: Puella, quam amas, filia mea est (La niña que amas, es mi hija).

3.- Nexo o conjunción comparativa. Tendrá normalmente correlativos que


pueden ser tam, magis, minus, el verbo malo (preferir) o cualquier adjetivo o
adverbio en grado comparativo. La traducción del quam será que o como.
Marcus tam altus quam Quintus est (Marco es tan alto como Quinto).

30
FRASES DE CONJUNCIONES
1.- Milites pugnant, ut suam patriam defendant.
2.- Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus.
3.- Tanta vis probitatis est, ut eam etiam in hoste diligamus.
4.- Volo ne meus pater veniat.
5.- Stoici homini suadent ne cupiditatibus serviat.
6.- Sol efficit ut omnia floreant.
7.- Cum hostes numero praestarent, eos tamen exercitus noster profligavit
8.- Pompeius suis praedixerat ut Caesaris impetum exciperent.
9.- Ut ignis aurum probat, sic miseria probat virtutem.
10.- Non tibi obicio, quod hunc virum spoliasti.
11.- Inimicos habeo cives Romanos, quod sociorum iura defendi.
12.- Caveant consules ne quid res publica detrimenti capiat.

1.7.- VERBOS
VERBO SUM Y COMPUESTOS

Enunciado: sum, es, esse, fuī. Significado: ser, estar, haber.


Es irregular sólo en el tema de presente.

SISTEMA DE PRESENTE
INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO
Presente Imperfecto Futuro Presente Imperfecto Presente Futuro
sum eram erō sim essem
es erās eris sīs essēs es esto
est erat erit sit esset esto

sumus erāmus erimus sīmus essēmus


estis erātis eritis sītis essētis este estōte
sunt erant erunt sint essent sunto
El sistema de perfecto se construye de forma regular sobre el tema fu-:

INDICATIVO SUBJUNTIVO
Pretérito Pretérito Futuro Pretérito Pretérito
perfecto pluscuamperfecto perfecto perfecto pluscuamperfecto
fuī fueram fuerō fuerim fuissem
fuistī fuerās fueris fueris fuissēs
fuit fuerat fuerit fuerit fuisset

fuimus fuerāmus fuerimus fuerimus fuissēmus


fuistis fuerātis fueritis fueritis fuissētis
fuērunt (fuēre) fuerant fuerint fuerint fuissent

Compuestos de sum:
1.- Los siguientes verbos se conjugan como el verbo sum anteponiéndole la
preposiciόn correspondiente: ab, ad, de, etc.

31
 ab-sum, ab-es, ab-esse, a-fuī: estar ausente, faltar.

 ad-sum, ad-es, ad-esse, ad-fui (affuī): estar presente, asistir.

 de-sum, de-es, de-esse, de-fuī: faltar.

 in-sum, in-es, in-esse, in-fuī: estar dentro, estar presente.

 inter-sum, inter-es, inter-esse, inter-fuī: estar presente, participar,


interesar.

 ob-sum, ob-es, ob-esse, ob-fuī: dañar, contrariar.

 pro(d)-sum, prod-es, prod-esse, pro-fui: aprovechar, ser útil.

 prae-sum, prae-es, prae-esse, prae-fuī: presidir, estar delante.

 sub-sum, sub-es, sub-esse: estar debajo.

 super-sum, super-es, super-esse, super-fuī: estar encima, dirigir,


sobrevivir.

Salvo absum, se construyen normalmente con un complemento


en DATIVO.

Adsum, ades, adesse, adfui = intr. estar presente, asistir.

Presente Ind. Perfecto Ind. Presente Subj. Perfecto Subj.


adsum adfui adsim adfuerim
ades adfuisti adsis adfueris
adest adfuit adsit adfuerit
adsumus adfuimus adsimus adfuerimus
adestis adfuistis adsitis adfueritis
adsunt adfuerunt adsint adfuerint

Imperfecto Ind Plucuamp. Ind. Imperfecto Subj. Pluscuamp. Subj.


aderam adfueram adessem adfuissem
aderas adfueras adesses adfuisses
aderat adfuerat adesset adfuisset
aderamus adfueramus adessemus adfuissemus
aderatis adfueratis adessetis adfuissetis
aderant adfuerant adessent adfuissent

32
Futuro Imperf.
adero
aderis
aderit
aderimus
aderitis
aderunt

2.- El siguiente verbo presenta algunas particularidades:

Pos-sum, pot-es, pos-se, potuī: poder

En el tema de presente se conjuga añadiendo POT ante vocal (salvo en el pret.


imper. de subj.= possem, posses, etc.) y POS ante la forma de sum que
empieza por consonante.
El tema de perfecto es regular sobre el tema potu-.

INDICATIVO PRESENTE PRETÉRITO PERFECTO

Yo puedo... Yo pude o he podido...


possum potui
potes potuisti
potest potuit
possumus potuimus
potestis potuistis
possunt potuerunt, -ere

PRETÉRITO
PRETÉRITO IMPERFECTO
PLUSCUAMPERFECTO

Yo podía... Yo había podido...


poteram potueram
poteras potueras
poterat potuerat
poteramus potueramus
poteratis potueratis
poterant potuerant

FUTURO IMPERFECTO FUTURO PERFECTO

Yo podré... Yo habré podido...

33
potero potuero
poteris potueris
poterit potuerit
poterimus potuerimus
poteritis potueritis
poterunt potuerunt

SUBJUNTIVO PRESENTE PRETÉRITO PERFECTO

Yo pueda... Yo haya podido...


possim potuerim
possis potueris
possit potuerit
possimus potuerimus
possitis potueritis
possint potuerint

PRETÉRITO
PRETÉRITO IMPERFECTO
PLUSCUAMPERFECTO

Yo hubiera, hubiese o habría


Yo pudiera o pudiese...
podido...
possem
potuissem
posses
potuisses
posset
potuisset
possemus
potuissemus
possetis
potuissetis
possent
potuissent

FRASES DE COMPUESTOS DEL VERBO SUM


1.- Qui obesse non vult, cum potest, prodest tibi.
2.- Non deerunt nobis res necessariae.
3.- Spes mihi semper adest.
4.- Qui potest nocere timetur etiam cum non adest.
5.- Omnibus druidibus unus praeest.
6.- Praeterita mutare non potuimus (possumus).

34
VERBOS REGULARES

ENUNCIADO DE LAS CONJUGACIONES TEMA DE PRESENTE


1ªper.sg.pres.ind. 2ªper.sg.pres.ind. Infinitivo 1º per.sg.pret.perf . supino
amo amas amare amavi amatum Para sacar este tema se coge el infinitivo (3ª
1ª –o, -as, -are: amo, amas, amare, amavi, amatum. Tema de presente acabado en -a forma del enunciado) y le quitamos –re en todas
las conj. menos en la 3ª que se le quita –ere.
2ª –eo, -es, -ere: video, vides, videre, vidi, visum. Tema de presente acabado en -e
3ª –o, -is, -ere: lego, legis, legere, legi, lectum. Tema de presente acabado en consonante Con este tema formamos los siguientes
metuo, metuis, metuere, metui. Tema de presente acabado en -u tiempos:
4º -io, -is, ire: audio, audis, audire, audivi, auditum. Tema de presente acabado en –i PRES, PRET IMPERF Y FUTURO IMPERF
3ª mixta: -io, -is, -ere: capio, capis, capere, cepi, captum. Tema de presente acabado en -ĭ IND Y SUBJUNTIVO

Modo Tiempo Trad 1ª conj. Tema en a 2º Conj. Tema en e 3º Conj. Tema en 4º Conj. Tema en ī Mixta. Tema en ĭ
cons/u
PRESENTE

AMO

am(a) o vide o leg- o audi o capi o


ama s vide s leg- i- s audi s capi s
ama t vide t leg- i- t audi t capi t
ama mus vide mus leg- i- mus audi mus capi mus
ama tis vide tis leg- i- tis audi tis capi tis
ama nt vide nt leg- u- nt audi- u- nt capi- u- nt

35
PRESENTE FUTURO IMPERFEC. PRETÉRITO IMPERFECTO

AMABA
INDICATIVO
TEMA DE PRESENTE VOZ ACTIVA ama- ba- m vide- ba- m leg- e- ba- m audi- e- ba- m capi- e- ba- m
ama- ba- s vide- ba- s leg- e- ba- s audi- e- ba- s capi -e- ba- s
ama- ba- t vice- ba- t leg- e- ba- t audi- e- ba- t capi- e- ba- t
ama- ba- mus vide- ba- mus leg- e- ba- mus audi- e- ba- mus capi- e- ba- mus
ama- ba- tis vide- ba- tis leg- e- ba- tis audi- e- ba- tis capi- e- ba- tis
ama- ba- nt vide- ba- nt leg- e- ba- nt audi- e- ba- nt capi- e- ba- nt

AMARÉ
ama- b- o vide- b- o leg- a- m audi- a- m capi- a- m
ama- b-i- s vide- b-i- s leg- e- s audi- e- s capi- e- s
ama- b-i- t vide- b-i t leg- e- t audi- e- t capi- e- t
ama- b-i- mus vide- b-i- mus leg- e- mus audi- e- mus capi- e- mus
ama- b-i- tis vide- b-i- tis leg- e- tis audi- e- tis capi- e- tis
ama- b-u- nt vide- b-u- nt leg- e- nt audi- e- nt capi- e- nt
AME
SUBJUNTIVO

am(a) .e- m vide –a- m leg- a- m audi- a- m capi- a- m


am(a) -e- s vide –a- s leg- a- s audi- a- s capi- a- s
am(a) -e- t vide –a- t leg- a- t audi- a- t capi- a- t
am(a) –e- mus vide –a- mus leg- a- mus audi- a- mus capi- a- mus
am(a) –e- tis vide –a- tis leg- a- tis audi- a- tis capi- a- tis
am(a) –e- nt vide –a- nt leg- a- nt audi- a- nt capi- a- nt
IMPERFECTOPRETÉRITO

ama –re- m vide -re- m leg- e- re- m audi- re- m cape –re- m
AMASE AMARÍAAMARA

ama –re- s vide -re s leg- e- re- s audi –re- s cape –re- s
ama –re- t vide -re- t leg- e- re- t audi –re- t cape –re- t
ama –re- mus vide –re- mus leg- e- re- mus audi –re- mus cape –re- mus
ama –re- tis vide –re- tis leg- e- re- tis audi –re- tis cape –re- tis
ama- re- nt vide –re- nt leg- e- re- nt audi –re- nt cape –re- nt

REGLAS DE FORMACIÓN DE ESTOS TIEMPOS


PRESENTE IND
1ª y 2ª conj.Tema de presente + desinencias pers. activas.
3ªconj. Tema de presente + vocales de unión (-i/u) + desinencias pers. activas.
4ª y mixta. Tema de presente + vocal de unión (-u: sólo 3ªp.pl) + desinencias pers. activas.
PRET.IMP.IND
1ª y 2ª conj. Tema de presente + ba + desinencias pers. activas.
3ª, 4ª y mixta. Tema de presente + vocal de unión (-e) + ba + desinencias pers. activas.
FUTURO IMP IND
1ª y 2ª conj. Tema de presente + -bo/bi + desinencias pers. activas.
3ª, 4ª y mixta. Tema de presente + -a (1ªp s) y -e (demás personas) + desinencias pers. activas.
PRESENTE SUBJ
1ª conj. Tema de presente + -e + desinencias pers. activas.
2ª, 3ª, 4ª y mixta. Tema de presente + -a + desinencias pers. activas.
PRET IMPERF SUB: Infinitivo de pres + desinencias pers. activas.
PRESENTE

SOY AMADO

am(a) or vide or leg- or audi or capi or


ama ris vide ris leg- e- ris audi ris cape ris
ama tur vide tur leg- i- tur audi tur capi tur
ama mur vide mur leg- i- mur audi mur capi mur
ama mini vide mini leg- i- mini audi mini capi mini
ama ntur vide ntur leg- u- ntur audi- u- ntur capi- u- ntur

36
ERA AMADO
TEMA DE PRESENTE VOZ PASIVA

PRESENTE FUTURO IMPERFEC. PRETÉRITO IMPERFECTO


ama- ba- r vide- ba- r leg- e- ba- r audi- e- ba- r capi- e- ba- r

INDICATIVO
ama- ba- ris vide- ba- ris leg- e- ba- ris audi- e- ba- ris capi -e- ba- ris
ama- ba- tur vice- ba- tur leg- e- ba- tur audi- e- ba- tur capi- e- ba- tur
ama- ba- mur vide- ba- mur leg- e- ba- mur audi- e- ba- mur capi- e- ba- mur
ama- ba- mini vide- ba- mini leg- e- ba- mini audi- e- ba- mini capi- e- ba- mini
ama- ba- ntur vide- ba- ntur leg- e- ba- ntur audi- e- ba- ntur capi- e- ba- ntur

SERÉ AMADO
ama- b- or vide- b- or leg- a- r audi- a- r capi- a- r
ama- b-e- ris vide- b-e- ris leg- e- ris audi- e- ris capi- e- ris
ama- b-i- tur vide- b-i tur leg- e- tur audi- e- tur capi- e- tur
ama- b-i- mur vide- b-i- mur leg- e- mur audi- e- mur capi- e- mur
ama- b-i- mini vide- b-i- mini leg- e- mini audi- e- mini capi- e- mini
ama- b-u- ntur vide- b-u- ntur leg- e- ntur audi- e- ntur capi- e- ntur
SEA AMADO
SUBJUNTIVO

am(a) .e- r vide –a- r leg- a- r audi- a- r capi- a- r


am(a) -e- ris vide –a- ris leg- a- ris audi- a- ris capi- a- ris
am(a) -e- tur vide –a- tur leg- a- tur audi- a- tur capi- a- tur
am(a) –e- mur vide –a- mur leg- a- mur audi- a- mur capi- a- mur
am(a) –e- mini vide –a- mini leg- a- mini audi- a- mini capi- a- mini
am(a) –e- ntur vide –a- ntur leg- a- ntur audi- a- ntur capi- a- ntur
FUERA O FUESE AMADO
PRETÉRITO IMPERFECTO

ama –re- r vide -re- r leg- e- re- r audi- re- r cape –re- r
ama –re- ris vide -re ris leg- e- re- ris audi –re- ris cape –re- ris
ama –re- tur vide -re- tur leg- e- re- tur audi –re- tur cape –re- tur
ama –re- mur vide –re- mur leg- e- re- mur audi –re- mur cape –re- mur
ama –re- mini vide –re- mini leg- e- re- mini audi –re- mini cape –re- mini
ama- re- ntur vide –re- ntur leg- e- re- ntur audi –re- ntur cape –re- ntur

REGLAS DE FORMACIÓN DE ESTOS TIEMPOS

La voz pasiva de los tiempos del tema de presente se forma sobre la voz activa,
sustituyendo las desinencias personales activas por las desinencias personales
pasivas: -or/ r
-ris/re
-tur
-mur
-mini
-ntur

La –i pasa a –e en la 2ª p sing del pres ind de la 3ª y la mixta. También ocurre en


la 2ª p sing del futuro imperfecto de la 1ª y 2ª conj.

37
TEMA DE PERFECTO
Para sacar este tema se coge la 1ª persona del Pretérito perfecto de ind. (4ª forma del enunciado) y le quitamos la terminación –i en
todas las conjugaciones. Con este tema formamos: PRET PERF, PRET PLUSC Y FUTURO PERFECTO DE IND Y SUBJ.
TEMA DE PERFECTO VOZ ACTIVA

Modo Tiempo Trad 1ª conj. Tema en a 2º Conj. Tema en e 3º Conj. Tema en 4º Conj. Tema en ī 5º Conj. Tema en ĭ
HE AMADO / AMÉ cons/u
PLUSCUAMPPRETERÍTO PRETÉRITO PERFECTO FUTURO PERFECTO PRETÉRITO PLUSCUAMP. PRETÉRITO PERFECTO

amav i vid i leg i audiv i cep i


INDICATIVO

amav isti vid isti leg ist audiv isti cep isti
amav it vid it leg it audiv it cep it
amav imus vid imus leg imus audiv imus cep imus
amav istis vid istis leg istis audiv istis cep istis
erunt
amav erunt vid erunt leg erunt audiv erunt cep
HABÍA AMADO

amav-era- m vid-era m leg-era m audiv-era m cep-era m


amav-era s vid-era s leg-era s audiv-era s cep-era s
amav-era t vid-era t leg-era t audiv-era t cep-era t
amav-era mus vid-era mus leg-era mus audiv-era mus cep-era mus
amav-era tis vid-era tis leg-era tis audiv-era tis cep-era tis
amav-era nt vid-era nt leg-era nt audiv-era nt cep-era nt
HABRÉ AMADO

amav-er- o vid-er o leg-er o audiv-er o cep-er o


amav-er-i s vid-er-i s leg-er-i s audiv-er-i s cep-er-i s
amav-er-i t vid-er-i t leg-er-i t audiv-er-i t ceper-i t
amav-er-i mus vid-er-i mus leg-er-i mus audiv-er-i mus cep-er-i mus
amav-er-i tis vid-er-i tis leg-er-i tis audiv-er-i tis cep-er-i tis
amav-er-i nt vid-er-i nt leg-er-i nt audiv-er-i nt cep-er-i nt
HAYA AMADO
SUBJUNTIVO

amav-eri m vid-eri m leg-eri m audiv- eri m cep-eri m


amav-eri s vid-eri s leg-eri s audiv- eri s cep-eri s
amav-eri t vid-eri t leg-eri t audiv- eri- t cep-eri t
amav-eri mus vid-eri mus leg-eri mus audiv- eri- mus cep-eri mus
amav-eri tis vid-eri tis leg-eri tis audiv- eri- tis cep-eri tis
amav-eri nt vid-eri nt leg-eri nt audiv- eri- nt cep-eri nt
HABRÍA AMADOHUBIESE/HUBIERA/

amav-isse m vid-isse m leg-isse m audiv-isse m cep-isse m


amav-isse s vid-isse s leg-isse s audiv-isse s cep-isse s
amav-isse t vid-isse t leg-isse t audiv-isse t cep-isse t
amav-isse mus vid-isse mus leg-isse mus audiv-isse mus cep-isse mus
amav-isse tis vid-isse tis leg-isse tis audiv-isse tis cep-isse tis
amav-isse nt vid-isse nt leg-isse nt audiv-isse nt cep-isse nt

REGLAS DE FORMACIÓN DE ESTOS TIEMPOS

PRET PERF IND: Todas las conjugaciones: Tema de perfecto + desinencias personales especiales: -i/-isti/-it/-imus/-
istis/-erunt o –ere.

PRET PLUSC IND: Todas las conjugaciones: Tema de perfecto + era + desinencias personales activas.

FUTURO PERFECTO IND: Todas las conjugaciones: Tema de perfecto +- er (1ª p s) + desinencias personales activas.
+-eri (demás personas)

PRET PERF SUB: Todas las conjugaciones: Tema de perfecto +- eri + desinencias personales activas.

38
PRET PLUSC SUB: Todas las conjugaciones: Tema de perfecto +- isse + desinencias personales activas.

TEMA DE PERFECTO VOZ PASIVA


INDICATIVO IMPERATIVO DE PRES. VOZ ACTIVA
PRETÉRITO PERFECTO PRETÉRITO FUTURO PERFECTO PRESENTE
PLUSCUAMPERFECTO AMA
AMAD
HE SIDO AMADO, FUI AMADO HABÍA SIDO AMADO HABRÁ SIDO AMADO - - e - e
te te i-te te ite
PARTICIPIO DE PRES. IND. PARTICIPIO DE PRET. IMP. PARTICIPIO DE FUT.
PERFECTO + V. SUM PERFECTO + INDIC. V. PERFECTO + IMP.
ama vide lege audi cape
SUM INDIC.
V. SUM amate videte egite audite capite

amatus,a,um + sum amatus,a,um + eram amatus,a,um + ero


amatus,a,aum + es amatus,a,aum + eras amatus,a,aum + eris
amatus,a,um + est amatus,a,um + erat amatus,a,um + erit
amati,ae,a + sumus amati,ae,a + eramus amati,ae,a + erimus
amati,ae,a + estis amati,ae,a + eratis amati,ae,a + eritis
amati,ae,a + sunt amati,ae,a + erant amati,ae,a + erunt
SUBJUNTIVO IMPERATIVO DE PRES. VOZ
PASIVA
PRETÉRITO PERFECTO PRETÉRITO EL PARTICIPIO DE PRESENTE
PERFECTO se obtiene,
PLUSCUAMPERFECTO quitándole al SUPINO el UM.
HAYA SIDO AMADO HUBIERA/HUBIESE O HABRÍA SE AMADO/ SED AMADOS
Ej: a amat (um) se le añaden
SIDO AMADO las ter. us, a ,um (sing) i,ae,a
PARTICIPIO DE PRES. PARTICIPIO DE PRET. IMP. (pl) re -re e-re re ere
PERFECTO + SUBJ. PERFECTO + SUBJ. SUM Igual para todas las
V. SUM conjugaciones
amatus,a,um + sim amatus,a,um + essem mini -mini i-mini mini imini
amatus,a,aum + sis amatus,a,aum + esses
amatus,a,um + est amatus,a,um + esset
amati,ae,a + simus amati,ae,a + essemus
amati,ae,a + sitis amati,ae,a + essetis
amati,ae,a + sint amati,ae,a + essent

Los tiempos del tema de perfecto en voz pasiva se forman igual que en castellano, es decir, con el
verbo sum (ser) y el participio de perfecto o pasado (yo he sido amado: pretérito perfecto ind
pasivo).
En latín el orden es distinto, pues primero se pone el participio y luego el verbo sum. Otra diferencia
es que los tiempos del verbo sum no se corresponden con el castellano:

CASTELLANO LATÍN

39
Pret perf v. SER…………..Pres ind v.SUM
Pret plusc v. SER…………Pret imper v SUM
Futuro perf v. SER……… Futuro imperf v. SUM

VERBOS DEPONENTES

Son aquellos que tienen formas pasivas y significado activo.

Algunos de ellos son transitivos, lo que supone que pueden tener un C.D.,
puesto que no se traducen en voz pasiva.

Para distinguir su conjugación se le quita la terminación –RI al infinitivo de


presente pasivo (3ª forma del enunciado) para los verbos de todas las
conjugaciones, menos para los verbos de la 3ª conj, a los que se les quita la
terminación –I. En la mixta no se le quita nada.

El enunciado es el siguiente:
1ª HORTOR, HORTARIS, HORTARI, HORTATUS SUM: exhortar
1ªp. s. pres. ind. 2ª p.s.pres.ind Inf.pres. pasivo 1ªp.s.pret. perf. pasivo

2ª VEREOR, VERERIS, VERERI, VERITUS SUM: temer


3ª NASCOR, NASCERIS, NASCI, NATUS SUM: nacer.
3ª mixta MORIOR, MORERIS, MORI, MORTUUS SUM: morir
4ª ORIOR, ORIRIS, ORIRI, ORTUS SUM: nacer, surgir.

En su enunciado no aparece el supino propiamente dicho, pero podemos


conocerlo por la última forma del enunciado, pues el pretérito perfecto de
indicativo pasivo se forma con el participio de perfecto, formado a su vez sobre
el tema de supino: HORTATUS, A, UM HORTATUM.

El participio de perfecto pasivo de estos verbos tiene valor activo. Se


traduce por gerundio simple o compuesto.
Ej: proficiscor, proficisceris, proficisci, profectus sum.
Participio perf. pas: profectus, a, um: marchando, habiendo marchado.

FRASES DE VERBOS DEPONENTES


1.- Sed magna tempestas orta est et ad Africae litora defessi venerunt.
2.- Nemo, qui famam insidiis consecutus est, laudem adeptus est.
3.- Quod natum est, moritur.
4.- Caesar milites hortabatur ut veteranorum virtutem aemularentur.
5.- Turpe est aliud loqui, aliud sentire.
6.- Hortamur fari (for, fari, fatus sum).

40
VERBOS IRREGULARES

VOLO, VIS, VELLE, VOLUI: querer


-Es irregular sólo en los tiempos del tema de presente. Tiene varios temas de
presente:
-VOL (delante de vocal)
-VUL (delante de –t)

-VI (sólo 2ª p. sg. del pres. ind.)


-VEL
La mayoría de estos tiempos se conjugan como si fuera de la 3ª conjugación.

-Los tiempos del tema de perfecto son regulares y se forman sobre el tema:
VOLU-

-Carece de voz pasiva, supino e imperativo.

INDIC SUBJ. .
volo velim
PRES. vis velis
vult velit
volumus velimus
vultis velitis
volunt velint
volebam vellem
PRET. volebas velles
IMPER etc... etc...

volam -
FUT. voles -
volet -
etc... -
-
-

FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM: llevar, soportar.


-Tema de presente: FER-
Se conjuga en todos los tiempos como si fuera de la 3ª conjugación, menos en
el presente de indicativo (no hay vocal de unión en algunas formas), en el

41
pretérito imperfecto de subjuntivo ( no hay vocal de unión en ninguna forma) y
en el imperativo (fer, ferte).

-Tema de perfecto: TULI- es regular.

-Tema de supino: LAT-

-Tiene voz pasiva e imperativo.

-Algunos compuestos:
 Affero, affers, afferre, attuli, allatum: traer.
 Aufero, aufers, auferre, abstuli, ablatum: quitar.

EO, IS, IRE, I(V)I, ITUM: ir.


-Tema de presente. Es irregular porque tiene dos temas: i- (delante de
consonante), e- (delante de vocal).

-Tema de perfecto: i(v)i: A veces aparece la v- y otras veces no.

FIO, FIS, FIERI, FACTUS SUM: ser hecho (significado pasivo), llegar a ser,
suceder.
Tiene mezcla de formas activas y pasivas y normalmente significado pasivo:
ser hecho.

-Tema de presente: FI-. Se conjuga en activa como un verbo de la 4ª


conjugación, pero el infinitivo de presente es pasivo y el pretérito imperfecto de
subjuntivo (fierem) es especial, porque no se forma con el infinitivo fieri, sino
con -re.

-Tema de perfecto: no tiene formas propias y utiliza las formas pasivas del tema de
perfecto del verbo FACIO
MODOS TIEMPOS FERO, tuli, latum EO, ivi, itum FIO, fieri

INDIC. ACT. PASIVA eo fio


fero feror is fis
fers ferris it fit
PRESENTE fert fertur imus fimus
ferimus ferimur itis fitis
fertis ferimini eunt fiunt
ferunt feruntur
PRET. ferebam ferebar ibam fiebam
IMPERF. ferebas ferebaris ibas... fiebas...
etc...
FUT. feram ferar ibo fiam
IMPERF. feres fereris ibis... fies
etc...

42
SUBJ. PRESENTE feram ferar eam fiam
feras feraris eas... fias...
etc...
PRET. ferrem ferrer irem fierem
IMPERF. ferres ires... fieres...
ferreris
etc...
IMPER. PRESENTE fer - i fi
ferte - ite fite

FUTURO ferto - ito -


fertote - itote fitote
ferunto - eunto -
FORMAS INF. PRES. ferre ferri ire fieri
NOMIN. GERUNDIO ferendum eundum -
ferendi eundi -
ferendo eundo -
PART. ferens, -ntis iens, euntis -
PRESENTE
PARTIC. ferendus,a,um eundus,a,um -
FUT. PAS.
SUPINO latum itum -

FRASES DE VERBOS IRREGULARES


1.- Habet quod vult qui potest velle quod satis est.
2.- Libenter homines id, quod volunt, credunt.
3.- Speremus quae volumus, sed quod acciderit, feramus.
4.- Quoniam non potest id fieri, quod vis, id velis quod possit.
5.- Multorum mensium labor hostium perfidia et vi tempestatis interiit.
6.- Magna fama per urbes it.
7.- Hannibal saltum Pyrenaeum transiit.

1.8.- FORMAS NOMINALES O NO PERSONALES DEL


VERBO

Las formas nominales del verbo son aquellas que tienen características propias
de los sustantivos y de los verbos. Se llaman también formas no personales
porque no se conjugan, y por tanto no tienen diversas personas.
En castellano son las siguientes: infinitivo, participio y gerundio. En latín
son: infinitivo, participio, gerundio, gerundivo y supino.

Son sustantivos verbales el infinitivo, gerundio y supino porque funcionan como


sustantivos y llevan complemento como los verbos. El gerundio y el supino se
declinan como los sustantivos.
Son adjetivos verbales el participio y el gerundivo porque funcionan y se
declinan como adjetivos y llevan complemento como los verbos.

43
EL PARTICIPIO

Es un adjetivo verbal. Como adjetivo se declina como ellos y acompaña al


sustantivo concertando con él en caso, género y número. Como verbo tiene
tiempo (presente, pasado y futuro), voz (activa y pasiva) y rige los
complementos propios del verbo.

CLASIFICACIÓN DEL PARTICIPIO DESDE EL PUNTO DE VISTA


MORFOLÓGICO.

En castellano sólo existe un participio y éste es de pasado pasivo: cantado,


amado, etc. En latín existen tres:

A).- Participio de presente activo. Se enuncia en nominativo y genitivo

Formación: 1ª y 2ª conj: Tema de presente + -ns (nom y voc sing)


+ -nt + is (genit sing)
3ª, 4ª y mixta: Tema de presente + e + -ns (nomi y voc sing)
+ e + -nt +is (genit sing)
(El sufijo –nt está presente en todos los casos menos en el nominativo y
vocativo singular y se le añaden las desinencias de la 3ª declinación).

Declinación: se declina como un adjetivo de 1 terminación falso


imparisílabo, por tanto, como sapiens, sapientis.
1ª conjugación: amans, amantis.
2ª " : monens, monentis.
3ª " : dicens, dicentis.
3ª mixta : capiens, capientis.
4ª " : audiens, audientis

Declinación de amans, amantis

Singular Plural
Masc-Fem Neutro Masc-Fem Neutro

N amans amans amantes amantia


V " " " "
A amantem " "
G amantis amantium
D amanti amantibus
A amante/i amantibus

Traducción:
-Gerundio simple: amando
-Proposición adjetiva o de relativo: que ama / que amaba; depende de si el
tiempo del verbo regente es presente o pasado.
-Oración final: para + infinitivo.

Ejemplos:

44
Ille, perveniens in oppidum, interfectus est.

Legati pacem petentes venerunt (Los legados vinieron para pedir la paz o
pidiendo la paz).

B).- Participio de perfecto pasivo. Se enuncian en el nominativo de cada


género.

Formación: tema de supino + -us, a, um. Ej: amatus, a, um.

Declinación: como los adjetivos de la 1ª y 2ª declinación, como bonus, a, um.

Traducción:
-Si es un verbo normal, se traduce como el participio castellano: amatus, a, um:
amado.
-Si es un verbo deponente, se traduce por gerundio simple o compuesto:
profectus, a, um: marchando, habiendo marchado (proficiscor, proficisceris,
proficisci, profectus sum: marchar).

C).- Participio de futuro activo. Se enuncian en el nominativo de cada


género.

Formación: tema de supino + -urus, ura, urum. Ej: amaturus, a, um.

Declinación: se declina como los adjetivos de la 1ª y 2ª declinación, como


bonus, a, um.

Traducción:
-Oración de relativo: que amará, que va a amar.
-Oración final: para amar.

Ejemplos:
Legatos petituros pacem miserunt (Enviaron legados para pedir la paz o que
iban a pedir la paz).

Los verbos deponentes también tienen este participio.


El verbo SUM sólo tiene este participio: futurus, a, um: que va a ser o a
suceder.

SINTAXIS O FUNCIONAMIENTO DE LOS PARTICIPIOS.

A).- Participio concertado. Un participio es concertado cuando se


refiere a una palabra de la frase concertando con ella.
Ej: Caesar classem devictam cepit.

Cornelius dormiens visum amisit.

Galli egressi ex provincia in silvas se receperunt.

45
Urbem captam hostes deleverunt.

B).- Participio sustantivado. Se trata de un participio que aparece


en la frase solo, sin acompañar a ningún sustantivo, y para traducirlo se le pone
delante el artículo.
Ej: Audentes fortuna iuvat (La suerte ayuda a los que se atreven).
Part pres sustantivado
Ac pl. CD

Capti multi erant (Los capturados eran muchos).


Part pas
sustantivado
N pl. Sujeto

C).- Participio absoluto o ablativo absoluto. Un participio es


absoluto cuando va en ablativo concertando con otra palabra también en
ablativo que hace de sujeto de dicho participio. Nunca lleva preposición.

En castellano existen construcciones parecidas: hecho esto, terminada la clase,


etc.
El participio absoluto puede ser de presente o de pasado, nunca de futuro. Se
traduce igual que si fuera concertado: el part. de presente como gerundio y el
de perfecto como el castellano.
Ablat Abs
Ej: Rege dicente, omnes tacuerunt (Hablando el rey, todos callaron).
Suj Part pres

Ablat Abs
Finito bello, milites victores redierunt (Terminada la guerra, los soldados
volvieron victoriosos).

Ablat Abs
Pace facta, consul triumphavit (Hecha la paz, el cónsul obtuvo el triunfo).

D).- Ablativo absoluto tipo “Cicerone consule”. Cuando el


participio debería ser el del verbo SUM (que sólo tiene participio de futuro y
éste no puede formar construcciones de ablativo absoluto), la construcción del
ablativo absoluto se hace concertando simplemente el atributo con el sujeto,
ambos en ablativo. Para traducir este giro se sobreentiende el participio
SIENDO o ESTANDO.

Esta construcción se emplea en los siguientes casos:


-Para fechar los años, indicando el nombre de los cónsules.
Ej: M. Cicerone et C. Antonio consulibus, coniuratio Catilinae detecta est
(Siendo Cicerón y Antonio cónsules, la conjuración de Catilina fue descubierta).
-Con nombres que indican edad o etapa de la vida: puer, senex, adulescens.
Ej: Me puero, bellum civile fuit (Siendo yo niño, hubo una guerra civil).

46
-Con nombres que indican cargos públicos y oficios: consul, dux, praetor.
Ej: Caesare duce, milites vicerunt (Siendo César general, los soldados
vencieron).
-Con adjetivos calificativos como los siguientes: vivus, mortuus, salvus, invitus
(de mala gana, obligado).
Ej: Hannibale vivo (Estando Aníbal vivo).
Me praesente (Estando yo presente).
Me invito (Contra mi voluntad).

FRASES PARTICIPIOS
1.- Is, M. Messala et M. Pisone consulibus, coniurationen nobilitatis fecit.
2.- Hannibale vivo, Romani in magno discrimine semper versati sunt.
3.- Hannibale duce, Carthaginienses bellum Romanis intulerunt.
4.- Omnia consecutus es, virtute duce, comite fortuna.
5.- Te invito, nihil faci poterit.
6.- Te praetore, populi Romani classis a piratas victa est.
7.- Caesare duce, Romani Galliam subegerunt.
8.- Cotta et Torquato consulibus, multa prodigia fuerunt.
9.- Victi Carthaginienses pacem a Romanis petiverant.
10.- A Romanis capti servi facti erunt.
11.- Saguntini fame victi ab Hannibale capti erant.
12.- Ille, perveniens in oppidum, interfectus est.
13.- Poeta Puellae, amanti sua carmina, odam scripserat.
14.- Homini, nihil agenti, dies est longus.
15.- Hominibus laborantibus fortuna favet.
16.- Homines orationem tuam audituri non solum amici sed etiam inimici sunt.
17.- Galli pugnaturi cum Attalo aurum omne et argentum suis civitatibus
tradiderunt.
18.- Oraculo auditu, multi Graeci ad terram nostram venire constituerunt.
19.- Signo dato, in hostes impetum fecerunt.
20.- Armis amissis, homines fortiter pugnaverunt.
21.- Rege haec verba dicente nuntius intravit.

EL GERUNDIO

El gerundio es una forma nominal del verbo: un sustantivo verbal. Como


sustantivo tiene 4 casos (acusativo, genitivo, dativo y ablativo singular), género
neutro, número singular, y desempeña las funciones de complemento del
nombre, del adjetivo y del verbo. Como verbo tiene voz activa y rige los
complementos propios de los verbos.
Cuando lleva complemento directo el gerundio no concierta con él. A
veces no lleva complemento.

Declinación: se declina como los nombres neutros de la 2ª declinación en


singular.

47
Formación:
1ª y 2ª conj: Tema de presente + -nd + terminaciones de los casos ac, gen, dat
y ablat sg de la 2ª decl.
3ª, 4ª y mixta: Tema de presente + e + -nd + terminaciones de los casos ac,
gen, dat y ablat ¡sg de la 2ª decl.
1ª conjugación: amandum, i, o, o.
2ª conjugación: monendum, i, o, o.
3ª conjugación: regendum, i, o, o.
mixta: capiendum, i, o, o.
4ª conjugación: audiendum, i, o, o.

Traducción: Se emplea en las mismas estructuras que el gerundivo y se


traduce igual (La traducción de cada caso aparece en el apartasdo siguiente).

EL GERUNDIVO

Es un adjetivo verbal. Como adjetivo tiene caso, género y número. Lleva


siempre complemento y concierta con él puesto que es un adjetivo, a
diferencia del gerundio. Como verbo puede llevar los complementos propios
del verbo.

Formación:
1ª y 2ª conj: Tema de presente + -nd + us, a, um.
3ª, 4ª y mixta: Tema de presente + e + -nd + us, a, um.

Se enuncia igual que los adjetivos de la 1ª y 2ª declinación, en el nominativo de


los tres géneros, y se declina como ellos; por tanto, tiene una declinación
completa en los tres géneros, a diferencia del gerundio, que sólo tiene 4
casos, género neutro y singular.

1ª conjugación: amandus, a, um.


2ª conjugación: monendus, a, um.
3ª conjugación: dicendus, a, um.
mixta: capiendus, a, um.
4ª conjugación: audiendus, a, um.

Traducción:
Se emplea en las mismas estructuras que el gerundio y se traduce igual.

Ejemplos de gerundios y gerundivos.

ACUSATIVO: Siempre lleva preposición y equivale a una proposición final. Se


traduce para + infinitivo, por tanto funciona como un CC de finalidad.
Hostes ad urbem delendum pervenerunt.
Hostes ad urbem delendam pervenerunt.

GENITIVO: Puede complementar a un adjetivo o a un sustantivo. Se traduce


de + infinitivo.

48
Cupidus urbem videndi sum
Cupidus urbis videndae sum.
Modus vivendi.

ABLATIVO: El ablativo sin preposición se traduce como el gerundio castellano y


funciona como un complemento circunstancial de modo. Cuando lleva
preposición se traduce la preposición + infinitivo.
Docendo discitur.
Omnes curam in amicitiis parandis ponunt.
Nostri tela iacendo hostes a castris repulerunt.

FRASES GERUNDIO Y GERUNDIVO


1.- Haedui legatos Romam ad praesidium petendum miserunt.
2.- Neque consilii habendi neque arma capiendi spatium datur.
3.- Haedui legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mittunt.
4.- Dies erat legitimus habendis comitiis.
5.- Scribere scribendo, dicendo dicere discis.
6.- Galli sunt in consiliis capiendis mobiles.

EL INFINITIVO

MORFOLOGÍA DEL INFINITIVO


LAS CINCO CONJUGACIONES REGULARES:
1ª -o, -as, -are: amo, amas, amare, amavi, amatum (amar). Tema de presente
acabado en –a.
2ª -eo, -es, -ere: moneo, mones, monere, monui, monitum (aconsejar). Tema de
presente acabado en –e.
3ª -o, -is, -ere: rego, regis, regere, rexi, rectum (dirigir). Tema de presente
acabado en consonante. Metuo, metuis, metuere, metui (no tiene supino)
(temer). Tema de presente acabado en –u.
4ª -io, is, -ire: audio, audis, audire, audivi, auditum (oír). Tema de presente
acabado en –i.
mixta -io, -is, -ere: capio, capis, capere, cepi, captum (conquistar, coger). Tema
de presente acabado en –i. La -i del tema de presente en el infinitivo en
contacto con la –r se transforma en –e.

A).- INFINITIVO DE PRESENTE


ACTIVO: Tema de presente + RE (Todas las conjugaciones menos la 3ª).
Tema de presente + ERE (3ª conjugación).

Amo: amare (amar)


Moneo: monere (aconsejar)
Rego: regere (dirigir)
Audio: audire (oír)
Capio: capere (coger)
Sum: esse (ser o estar)

49
PASIVO: Tema de presente + RI (1ª, 2ª y 4ª conjugación).
Tema de presente + I (3ª conjugación).
Tema de presente (mixta).

Amo: amari (ser amado)


Moneo: moneri (ser aconsejado)
Rego: regi (ser dirigido)
Audio: audiri (ser oído)
Capio: capi (ser cogido)
Sum: no tiene.

B).- INFINITIVO DE PASADO O DE PERFECTO.

ACTIVO: Tema de perfecto + ISSE (Todas las conjugaciones).

Amo: amavisse (haber amado)


Moneo: monuisse (haber aconsejado)
Rego: rexisse (haber dirigido)
Audio: audivisse (haber oído)
Capio: cepisse (haber cogido)
Sum: fuisse (haber sido)

SINTAXIS O FUNCIONAMIENTO DEL INFINITIVO


El infinitivo es una forma nominal del verbo, concretamente es un sustantivo
verbal. Como sustantivo el infinitivo tiene género neutro a efectos de
concordancia y puede desempeñar las funciones de sujeto, C.D, atributo o
aposición. Ej: Errare humanum est. Como verbo expresa tiempo (presente,
pasado y futuro), voz (activa y pasiva) y rige los complementos propios del
verbo: C.D, C.I. C.C.

A) PUEDE DESEMPEÑAR LAS FUNCIONES PROPIAS DE UN SUSTANTIVO


1.- Se corresponde con el infinitivo castellano.

2.- La traducción es la de los infinitivos castellanos:


Inf. presente activo: amare (amar).
Inf. presente pasivo: amari (ser amado).
Inf. pasado activo: amavisse (haber amado).

3.- El infinitivo funciona como SUJETO cuando el verbo principal o regente es un


verbo impersonal o el verbo SUM.
Ej: Te bonum esse oportet (Es necesario que tú seas bueno).
Errare humanum est (Errar es humano).

4.- El infinitivo funciona como COMPLEMENTO DIRECTO cuando el verbo principal


o regente es transitivo.
Ej: Caesar bellum gerere constituit (César decidió hacer la guerra).

5.- El infinitivo funciona como ATRIBUTO cuando el verbo principal es el Sum.

50
Ej: Homini docto vivere est cogitare (Para un hombre sabio vivir es pensar).

B) SUBORDINADA COMPLETIVA DE INFINITIVO


1.- Esta construcción no existe en castellano.

2.- Tiene un sujeto propio en acusativo.

3.- Esquema de este tipo de oraciones de infinitivo no concertado:


2 ACUSATIVOS + infinitivo transitivo o infinitivo del verbo Sum + VERBO
PRINCIPAL
1 ACUSATIVO + infinitivo pasivo o infinitivo intransitivo + VERBO PRINCIPAL

4.- Traducción: Ya no se traduce como el infinitivo castellano sino en unos tiempos


determinados según sea el infinitivo y el verbo principal.
Oración principal + la conjunción que + el sujeto del infinitivo + el infinitivo en un
tiempo determinado según el siguiente esquema:

VERBO PRINCIPAL INFINITIVO DE INFINITIVO DE PASADO


PRESENTE
Presente o Futuro Presente ind o subj Pret. Perf. ind o subj
Pasado Pret. Imperf. ind. o subj Pret. Plusc. ind o subj

5.- Como este infinitivo lleva su sujeto propio forma una oración subordinada
completiva o sustantiva porque funciona como sujeto, C.D., atributo. Esta oración
funciona como SUJETO cuando el verbo principal o regente es un verbo impersonal o
el verbo SUM. Funciona como COMPLEMENTO DIRECTO cuando el verbo principal
o regente es transitivo.

6.- EJEMPLOS:
-2 ACUSATIVOS + infinitivo transitivo o infinitivo del verbo Sum + VERBO
PRINCIPAL
Caesar Romanos hostes oppugnare dicit.
Homines bonos esse credo.
Verum est romanos multas terras cepisse.

-1 ACUSATIVO + infinitivo pasivo o infinitivo intransitivo + VERBO PRINCIPAL


Caesar Romanos pugnare iussit.
Caesar pontem rescindi iubet.

C) CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL CON EL INFINITIVO


-Construcción impersonal. Cuando los verbos de lengua, entendimiento y voluntad están
en pasiva, la oración de Infinitivo pasa a ser sujeto:
Ej: Dicitur cervos diutissime vivere (Se dice que los ciervos viven mucho tiempo).

En el ejemplo anterior el sujeto de dicitur no es un nombre, sino toda la oración cervos


diutissime vivere; por tanto, dicitur está usado impersonalmente.

51
-Construcción personal (Infinitivo con Nominativo). Pero lo más corriente en estos
casos es que el verbo principal tome como sujeto el del infinitivo, y este sujeto se pone
en nominativo.
Ej: Cervi diutissime vivere dicuntur (literalmente: los ciervos son dichos vivir mucho
tiempo. En realidad la traducción debe ser idéntica en ambos casos: Se dice que los
ciervos viven mucho tiempo).

Es una construcción de Infinitivo con sujeto en nominativo y dependiendo de un verbo


en pasiva.

FRASES INFINITIVO.
1.- Oportet legibus obtemperare.
2.- Difficile est in Capitolium ascendere.
3.- Ita castra posuit ut fluminis aquam commode consequi possent.
4.- Senatus bellum gerere statuit.
5.- Helvetii cupiebant iter per provinciam nostram facere.
6.- Cupio esse clemens.
7.- Melius habere est quam habuisse.
8.- Agri vastari, oppida oppugnari non debuerunt.
9.- Scio pueros bonos esse.
10.- Consul nuntiat Romanos hostes vincere.
11.- Consul nuntiavit Romanos ab hostibus vinci.
12.- Dico hostes venire. Dixi hostes venire.
13.- Caesar castra muniri iussit.
14.- Caesar pontem rescindi iubet.
15.- Caesar dicit hostes oppidum oppugnavisse.

1.9.- ORACIONES COMPUESTAS

A.- Coordinación

La coordinación es la unión de dos o más elementos del mismo nivel sintáctico.


La coordinación puede hacerse con la simple yuxtaposición (coordinación
asindética -cf. veni, vidi, vici-) o por medio de conjunciones. Veamos cuáles son
las principales formas de coordinación mediante nexos:

TIPO ENLACES ESPAÑOL


Copulativa Et, -que, ac, atque, nec, neque y (e), ni, y no
Disyuntiva Vel, -ve, aut, seu, sive o (u)
Adversativa Sed, autem, verum, tamen, at mas, pero, sin
embargo...
Explicativas o
Nam, namque, enim, etenim pues, en efecto...
causales
Conclusivas o Ergō, igitur, itaque, quārē, así pues, en
consecutivas quamobrem, proindē consecuencia...
B.- Subordinación

52
- Sustantivas o Completivas.
- Adjetivas o de Relativo.
- Adverbiales o Circunstanciales.

PROPOSICIONES SUBORDINADAS SUSTANTIVAS.


Desempeñan las funciones propias de un sustantivo (sujeto, complemento
directo, atributo, aposición) respecto a la proposición principal. Funcionan como
sujeto cuando el verbo principal es impersonal, está en voz pasiva o se trata
del verbo sum. Funcionan como complemento directo cuando el verbo principal
es transitivo.
Ej: La verdad es que no me acordé; me parece que estás equivocado; temo
que no tengamos suerte.

En latín se distinguen las siguientes:

1.- PROPOSICIONES DE INFINITIVO CON SUJETO EN ACUSATIVO


(INFINITIVO NO CONCERTADO).

2.- PROPOSICIONES INTRODUCIDAS POR CONJUNCIONES


SUBORDINANTES.

a) UT + Subjuntivo.

b) NE + Subjuntivo.

c) QUOD + Indicativo o Subjuntivo.

3.- PROPOSICIONES DE RELATIVO SUSTANTIVADAS.

PROPOSICIONES SUBORDINADAS ADJETIVAS O DE RELATIVO.


Las proposiciones subordinadas adjetivas o de relativo están introducidas por
el pronombre relativo. Funcionan como adjetivos porque califican o determinan
a un sustantivo o pronombre de la proposición principal. Esta palabra a la que
se refiere el relativo se llama ANTECEDENTE y normalmente está en la
proposición principal.

El relativo normalmente funciona como pronombre, puesto que sustituye o


representa dentro de la subordinada al antecedente, que pertenece a la
proposición principal.

Algunos ejemplos en castellano: La casa que veis es mía; La estrella que brilla
es Venus; La chica con la que hablé ayer es simpática; El chico a quien le dije
eso es mi primo...

En castellano siempre que “que” se pueda sustituir por el cual, la cual...será


pronombre relativo. Ej: Quiero que vengas (“que” no es relativo porque no se
puede sustituir por el cual...; en este caso es conjunción).

Concordancia del relativo.

53
Concuerda con el antecedente en género y número, pero no en caso, pues el
caso del relativo depende de la función que desempeña en la proposición
subordinada de relativo.
Ej: Viros, qui clamant, audis.
Caesar Helvetios, qui Galliam invaserant, vicit.

Traducción del relativo: que, cual, quien.

Sustantivación de las proposiciones de relativo.


Cuando una proposición de relativo no tiene antecedente porque está elidido,
funciona como una proposición subordinada sustantiva, es decir, como sujeto,
atributo, complemento directo, etc.
Ej: Qui adsunt, amici sunt.
Quae volumus, credimus.

Relativo de enlace, coordinativo o falso relativo.


El relativo a principio de frase y después de una puntuación fuerte (punto, dos
puntos, punto y coma) equivale a un pronombre demostrativo que hace
referencia a un concepto de la proposición anterior y se debe traducir como el
demostrativo is, ea, id. En este caso el relativo pierde su valor de nexo
subordinante y no introduce una proposición subordinada adjetiva.
Ej: Caesar exercitum ad flumen Tamesim duxit; quod flumen altum erat; Quo
facto duas res consecutus est...

Modo del verbo en las proposiciones subordinadas de relativo.


El modo habitual es el indicativo, pero puede ir en subjuntivo cuando la
subordinada de relativo tiene un valor adverbial que puede ser final, causal,
concesivo, consecutivo...
Ej: Misit legatos qui ea nuntiarent (valor final).
Non sum tam stultus qui hoc credam (valor consecutivo).

FRASES PARTICIPIOS Y CONJUNCIONES.


1.-Menapii, tantae multitudinis aditu perterriti, ex iis aedificiis, quae trans flumen
habuerant, demigraverunt et, cis Rhenum dispositis praesidiis, transire
prohibebant.
2.- Illi, cum clam transire non possent, in suas regiones reverterunt atque, omni
hoc itinere una nocte confecto, inscios Menapios oppresserunt.
3.- Barbari repentino tumultu perterriti, cum hostes intra portas essent, sese ex
oppido eiecerunt. Matres, passis manibus obtestabantur ut Romani sibi
parcerent.
4.- Hi, cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes omnibus precibus
orabant ut in servitutem receptos cibo iuvarent.

54
5.- Concilio sub vesperum convocato, Caesar cohortatus est ut ea, quae
imperavisset, diligenter administrarent atque quattuor milia passuum silentio
progredi iubet
6.- Cum praetor classem ad Ciliciam appulisset, neque satis diligenter in castris
eius agerentur vigiliae, a barbaris ex oppido noctu eruptione facta, in
tabernaculo interfectus est.
7.- Caesar, quartae cohortis centurionibus occisis, reliquarum cohortium
omnibus centurionibus vulneratis, in primam aciem processit atque, reliquos
milites cohortatus, signa inferre iussit.

55

Anda mungkin juga menyukai