Bosna i Hercegovina

Federacija Bosne i Hercegovine

Zeničko-dobojski kanton
JU Gimnazija „Rizah Odžečkić“
Zavidovići

Maturski rad iz biologije

ACELULARNI ORGANIZMI

Mentor Učenik:
Naser Husić, prof. Nerina Ferušić

Zavidovići, maj 2019.

 SADRŽAJ

Uvod......................................................................................................................3
1. Virusi.................................................................................................................4
1.1. Građa i hemijski sastav virusa................................................................5
1.2. Tipovi virusa i bolesti koje izaziva.........................................................6
1.3. Umnožavanje virusa...............................................................................7
1.4. Najpoznatiji virnusni oblici sadašnjice...................................................8
1.5. Liječenje i prevencija.............................................................................9
2. Viroidi.............................................................................................................10
2.1. Transport viroidne molekule i bolesti koje izaziva.............................11
3. Prioni...............................................................................................................13
3.1. Prionske bolesti....................................................................................14
4. Zaključak.........................................................................................................16
5. Literatura.........................................................................................................17

2
UVOD

Jedini oblik života koji nema ćelijsku građu (acelularni oblik života) jesu virusi, koji da bi
ostvarili životni ciklus moraju da koriste ćeliju svog domaćina. Zato je i njihova jedinstvena
karakteristika upravo u tome – obligatni su celularni paraziti – nesposobni za samostalni
metabolizam. Kasnije su otkriveni još jednostavniji oblici od virusa – prioni i viroidi.
Na postojanje virusa je prvi upozorio ruski biolog Dmitrij Josifovič Ivanovski koji je tijekom
istraživanja mozaične bolesti duhana, filtratom soka bolesne biljke oslobođenim od bakterija,
uspio zaraziti zdravu biljku. Smatrao je da se radi o bakterijskom otrovu. Kasnije će
Nizozemac Martinus Beijerinck ustvrditi da je riječ o novom, do tada nepoznatom obliku
uzročnika bolesti za koji će upotrijebiti latinski naziv virus. Istraživanja virusne morfologije,
njihova kemijskog sastava i umnožavanja su uznapredovala otkrićem elektronskog
mikroskopa (veličina virusa se kreće između 20 i 300 nm) i uvođenjem novih metoda. U
drugoj polovici 20. stoljeća počinje intenzivan uzgoj staničnih kultura što je omogućilo
otkrivanje novih vrsta virusa.

3
1. Virusi

Virusi su acelularni (nećelijski), ultramikroskopski,organizmi nesposobni da se razmnožavaju

van ćelije domaćina. Izvan ćelije domaćina oni ne pokazuju osobine živih bića, čak mogu i da
kristalizuju. Kristalizovani virusi zadržavaju sposobnost infekcije ćelije.
Zrela virusna, vanćelijska, čestica sposobna da inficira ćeliju domaćina naziva se virion.
Ulaskom u ćeliju virion postaje aktivan virus. Virus u ćeliji preuzima kontrolu nad
molekularnim aparatom domaćina i koristi ga za sopstveno razmnožavanje. Ćelija domaćina
tada stvara delove virusa, a ne materije koje su joj potrebne za normalan rad. To u domaćinu
dovodi do patološkog stanja (bolesti), pa se virusi smatraju obligatnim (isključivim)
unutarćelijskim parazitima (lat. obligatan = obavezan).
Veličina virusa kreće se od 10 – 300 nm (1 nm=0,000001 mm) tako da se mogu videti
samo elektronskim mikroskopom što znači da su ultramikroskopski ( lat. ultra = prekomerno ;
grč. mikro = sitno; scopeo = gledam, posmatram).
Za viruse se u pravom smislu može reći da se nalaze između živog i neživog sveta. Prisustvo
nukleinske kiseline i sposobnost da se ona menja (mutira) čime se virusi prilagođavaju
promenama u spoljašnoj sredini kao i prisustvo proteina su svojstva živih bića. S druge strane,
u odnosu na živi svijet, virusi nemaju ćelijsku građu (acelularni su), niti sposobnost obavljanja
metabolizma. Kako im sve to nedostaje oni se mogu razmnožavati samo unutar žive ćelije.

4
1.1. Građa i hemijski sastav virusa

Virusi su najčešće građeni od samo dvije komponente: nukleinske kiseline i proteina

(kapsida), koji zajedno grade nukleokapsid. Samo neki virusi pored navedenih delova sadrže i
dodatni omotač izgrađen od lipida i glikoproteina ( lipidi su poreklom od membrane ćelije
domaćina).
Nukleinska kiselina je ili DNK ili RNK, pri čemu oba tipa mogu biti i jednolančane i
dvolančane. Nukleinska kiselina čini virusni genom (skup svih gena), koga čini jedna kopija
gena. Zato se virusi mogu smatrati haploidnim organizmima. Virusni genom može sadržati od
nekoliko gena do nekoliko stotina gena.
Kapsid je omotač, izgrađen od proteina, koji obavija nukleinsku kiselinu. Sastoji se od
jednakih proteinskih jedinica – kapsomera.
Kapsid ima više uloga:

 štiti nukleinsku kiselinu od razarajućeg dejstva enzima ćelije domaćina;

 omogućava prenošenje nukleinske kiseline od jedne do druge ćelije domaćina (kao
“paket”);
 reaktivne grupe u kapsidu omogućavaju da se virus veže za receptore (osetljiva mjesta) na
ćeliji domaćina;
proteini kapsida imaju svojstva antigena.
Virusi mogu, pored navedenih jedinjenja, sadržati i enzime koji im omogućuju da napadnu
ćeliju kao i enzime za razmnožavanje u toj ćeliji.

Sl.1 virus bez dodatnog omotača Sl.2 virus sa dodatnim omotačem

5
1.2. Tipovi virusa i bolesti koje izazivaju

Virusi se klasifikuju u zavisnosti od toga koju nukleinsku kiselinu sadrže, zatim na osnovu
simetrije kapsida, veličine, prisustva ili odsustva dodatnog omotača.
Prema nukleinskoj kiselini koju sadrže, dijele se na:

 DNK viruse i
 RNK viruse.
Za sve do sada poznate RNK viruse utvrđeno je da se razmnožavaju u citoplazmi ćelije
domaćina. DNK virusi, sa svega nekoliko izuzetaka, razmnožavaju se u jedru ćelije domaćina.
DNK virusi su npr. herpesvirusi (izazivaju oralne i genitalne infekcije, mononukleozu i dr.) i
adenovirusi (respiratorne i crevne infekcije). RNK virusi su retrovirusi (izazivač SIDE), virusi
izazivači rubeola, zaušaka, bijesnila i dr.

6
1.3. Umnožavanje virusa

Virusi se razmnožavaju na način koji je jedinstven u živom svijetu pa se naziva

umnožavanje. Ćelija domaćin, po ulasku virusa u nju, proizvodi nekoliko desetina do
nekoliko stotina virusnih nukleinskih kiselina i na hiljade proteinskih kapsomera, a nakon
toga se ovi delovi spajaju u veći broj virusnih čestica.
Osnovne faze pri umnožavanju virusa su:

 adsorpcija,
 penetracija,
 dekapsidacija,
 sinteza delova virusa,
 sazrevanje i oslobađanje viriona.
Adsorpcija (pripajanje) je vezivanje virusa za površinu ćelije domaćina. Pripajanje
omogućuju reaktivne grupe kapsida, pomoću kojih virus pronalazi osjetljivo mjesto (receptor)
na površini ćelije domaćina i veže se za njega.
Penetracija (prodiranje) je ulazak virusa u ćeliju. Vrši se na različite načine, u zavisnosti od
prirode samog virusa. Bakteriofagenzimima razlaže zid bakterije, praveći otvor, kroz koji
zatim ubacuje svoju nukleinsku kiselinu (kao ubrizgavanje tečnosti špricom za injekcije).
Virusi bez dodatnog omotača ulaze pinocitozom. Kod virusa sa dodatnim omotačem
penetracija se isto vrši pinocitozom, samo što se dodatni omotač stapa sa ćelijskom
membranom, a ostatak virusa (nukleokapsid) se ubaci u ćeliju.
Dekapsidacija (gubljenje kapsida) se vrši po ulasku virusa u ćeliju. Enzimi ćelije domaćina
razlažu kapsid, a virusna nukleinska kiselina se oslobađa omotača. U ovoj fazi se ne može
utvrditi prisustvo virusa u ćeliji.
Sinteza virusnih komponenti obavlja se u domaćinu tako što virusna nukleinska kiselina
podređuje metabolizam domaćina u svoju korist. Ćelija obavlja replikaciju virusne DNK (ili
RNK) koja obezbeđuje sintezu proteina virusa.
Sazrevanje virusa je stvaranje nukleokapsida kombinovanjem nukleinske kiseline i proteina.
Oslobađanje viriona iz ćelije domaćina može se vršiti na razne načine: razlaganjem (lizom)
ćelije što dovodi do smrti ćelije, egzocitozom – pri kojoj virus od membrane ponese jedan deo
kao svoj dodatni omotač i dr. Ova poslednja faza može kod nekih DNK virusa da izostane.
Takvi virusi ugrade svoju DNK u DNK domaćina i deobom se prenose na potomačke ćelije
(virusna DNK se replikuje zajedno sa DNK domaćina). Nazivaju se provirusi (latentni –
mirujući virusi). Ugrađeni u DNK domaćina, provirusi gube sposobnost infekcije, ali se u
određenim uslovima (povišena telesna temperatura, pad imuniteta i dr.) ili spontano mogu
ponovo aktivirati.
Neke bakterije koje u svojoj DNK sadrže provirus (u bakteriji se on naziva profag) su od
velikog značaja u humanoj medicini. Tako npr. bakterija koja izaziva difteriju, može da stvara
otrov samo ako je u njenu DNK ugrađen određeni profag. Taj profag sadrži gen koji određuje
sintezu otrova.

7
1.4. Najpoznatiji virusni oblici današnjice

Sl.3 Virus H1N1- Svinjska gripa Sl.4 Ebola

Sl.5 Bjesnoća Sl.6 Vodene kozice

Sl.7 Antraks Sl.8 HIV/ AIDS

8
1.5. Liječenje i prevencija

Cjepivo može smanjiti rizik od stjecanja nekih virusnih bolesti. Cjepivi su dostupni kako bi se
zaštitili od gripe, hepatitisa A, hepatitisa B, vagine, herpes zostera (šindre), sojeva
uzrokovanih rakom humanog papiloma virusa (HPV), ospica / zaušnjaka / rubeole (MMR),
polio, bjesnoće, rotavirusa, i drugih virusa.

Cjepivi se razlikuju u učinkovitosti i broju doza potrebnih za zaštitu. Neka cjepiva zahtijevaju
puštanje booster da održi imunitet.

Protiv sezonskih prehlada, gripa i alergijskog rinitisa treba se boriti tokom cele godine
konzumiranjem svežeg voća i povrća, koji su bogat izvor vitamina i minerala neophodnih za
metabolizam i besprekorno funkcionisanje imunološkog sistema.Treba unositi što više
tečnosti, dovoljne količine vode, čajeva i dr. tokom dana i redovno se baviti sportom, makar i
rekreativno kako bi osnažili organizam i dobro ga pripremili za predstojeći hladniji period
kada se virusne infekcije mnogo češće javljaju.

U slučaju virusnih infekcija uzročnik se nalazi unutar ćelija domaćina, pa ga imunološki

sistem ne može lako prepoznati. Potrebno je unositi u organizam što više vitamina, pre svega
vitamin C, sirupe za jačanje imuniteta, kao i sveže voće i povrće. Najznačajniji izvori
vitamina C jesu šipurak, sveža paprika, list peršuna, ren, ribizla, kelj, pa tek onda limun i
ostali agrumi.

9
2. Viroidi
Viroidi su subviralne partikule koje su sitnije od virusa i karakterišu se prostijom građom. Ovi
organizmi su izgrađeni samo od jednolančane RNK koja je duga oko 50 nm, a molekulska
masa joj se kreće između 50.000 i 120.000 daltona. Molekul RNK može biti linearan ili
cirkularan. Iako je RNK viroida jednostruka, na pojedinim mjestima može doći do sparivanja
komplementarnih baza, pa se formira sekundarna struktura, koja je dvolančana. Zbog toga
cijeli molekul viroida liči na ukosnicu. Sadrži između 250 i 400 baza sa visokim postotkom
guanina i citozina. Viroidi su molekule bez proteinskog omotača koje se autonomno
razmnožavaju u ćeliji domaćina.

Sl.9 EM snimak viroida

1971. godine Theodor Otto Diener otkrio je da je uzročnik bolesti vretenastog gomolja
krompira mala infektivna RNA, koju je nazvao viroid.

Sl.10 Shematski prikaz sekundarne građe viroida

10
2.1. Transport viroidne molekule i bolesti koje izaziva

Viroidi se obično šire sjemenom ili polenom. Prvi je bio izoliran viroid koji uzrokuje
vretenastu deformaciju gomolja krumpira, a do sada su opisana 33 viroida. Inficirana biljka
može se dodirnuti sa neinficiranom biljkom, insekt se može hraniti različitim biljkama i širiti
viroid okolo, ili alati na farmi mogu distribuirati infekciju kroz cijelo polje.
Neke od biljki koje inficiraju su krompir, krastavci, paradajz, krizanteme, avokado i kokosove
palme.
Transport viroidne molekule može biti: -transport do mjesta replikacije u ćeliji domaćina
-transport kroz biljku

Sl.11. Prenos viroida ćelijama domaćina putem plazmodezmi

Sl.12. Shema razvoja sistemske infekcije biljke viroidom koja se

ostvaruje prelaskom viroidnih molekula iz biljnih ćelija u floem

11
Sl.13. Vretenast gomolj krompira

Sl.14. Posljedica infekcije cadang- cadang viroidom

Sl.15 Patuljast rast hrizantema

12
3. Prioni

Prioni su sitne (2 nanometra) proteinske čestice, sastavljene od 250 aminokiselina. Nalaze se

u organizmima oboljelima od “Prijenosnih spongiformnih encefalopatija” Transmissible
spongiform encephalopathy (TSE) i predmijeva se da su zarazne. Riječ prion skraćenica je
izvedena iz engleskog naziva “proteinaceous infectious particle”- proteinska zarazna čestica .
Taj je naziv uveo Stanley Prusiner, znanstvenik koji je 1982. postavio prvu hipotezu o
prionima. Način djelovanja i reprodukcije priona još je uvijek nepoznat.
Općeprihvaćena je teorija o prionima kao uzročnicima poznatih, još ne u potpunosti
razjašnjenih bolesti, koje prvotno napadaju živčani sustav. Riječ je o kobnim i neizlječivim
bolestima. Teorija o prionima nastala je dok se pokušala objasniti velika otpornost uzročnika
Creutzfeld-Jacobove bolesti (CJD) na ultraljubičaste zrake.

Sl. 16. Osnovna struktura priona

13
3.1. Prionske bolesti

Prionske bolesti pripadaju neurodegenerativnim oboljenjima CNS-a koja izazivaju tzv. spori
virusi pošto treba da prođu godine da bi se simptomi bolesti ispoljili. Infektivni agens, prion,
ima veoma dug period inkubacije koji može da traje od nekoliko mjeseci do nekoliko desetina
godina, a od trenutka pojave prvih simptoma do smrti može da prođe od nekoliko mjeseci do
5 godina.
Oblici prenošenja ovih bolesti mogu da budu trojaki:
infektivni, na dva načina:
1. preoralni, prenošenje infekcije konzumacijom zaražene hrane ili čak ljudskih ostataka
(kod kuru oboljenja);
2. jatrogeni (lekarski), prenošenje infekcije ljekarskim intervencijama

 sporadični, nastaje kao posljedica spontane transformacije normalnog u patološki

prionski protein
 nasledni (hereditarni), prenose se po tipu autozomno-dominantnih bolesti

Prionske bolesti čoveka

Za prione se vezuju neka veoma teška oboljenja nervnog sistema, koja se ubrajaju u
grupu prenosnih neurodegenerativnih bolesti (engl. transmissible neurodegenerative):

 Krojcfeld-Jakobova bolest (spongiformna encefalopatija čoveka)

 kuru, bolest koja se prenosi kanibalizmom,
 Gerstman-Štrojsler-Šajnkerov sindrom,
 fatalna familijarna insomnija
 atipične demencije sa oktapeptidnim insercijama
 Prionske bolesti sa cerebralnom amiloidnom angiopatijom

Prionske bolesti životinja

Kod životinja izazivaju:

 bolest ludih krava ili tačnije spongioformna encefalopatija goveda (lat. bovine
spongoforme encephalopathy)
 felina spongioformna encefalopatija, javlja se kod pume, leoparda (porodica Felinae)
 skrapi, kod ovaca, koza, muflona
 prenosiva encefalopatija kuna (engl. transissible mink encephalopati), skr. TME
 bolest propadanja kod jelena (engl. wasting disease)
 hronična bolest mršavljenja, oboljevaju kanadski jelen, los
 prionska bolest nojeva koja je bez naziva

14
Sl. 17. Izgled priona kravljeg ludila

Sl.18. Shema procesa razvoja prionske bolesti

15
4. ZAKLJUČAK

Zaključili smo da virusi, prioni i viroidi pripadaju vrsti acelularnih organizama.

Virusi su intracelularni paraziti sastavljeni od nukleinske kiseline i proteina. Nukleinska

kiselina može biti ili DNA ili RNA.
Viroidi su infektivni entiteti koji utiču na biljke i sastoje se isključivo od kratkog lanca RNA
bez proteina.
Prioni su infektivne čestice koje se sastoje samo od proteina.

Zanimljivosti:
Mi smo porodica: Naučnici sumnjaju da se veliki virus nastanio u ćeliji bakterije prije više
od milijardu godina i tako stvorio prvo ćelijsko jezgro. Ako je tako, mi smo svi nastali od
virusa.
Neki proteini virusa su za nas dobri. Na primer, oni su nas čuvali od napada majčinog
imuno sistema dok smo bili u materici.

16
5. Literatura

1. https://stefanluketa.wordpress.com/2013/11/08/viroidi/
2. http://www.bionet-skola.com/w/Prioni#Prionske_bolesti
3. http://www.bionet-skola.com/w/Virusi
4. http://www.bionet-skola.com/w/Virusne_bolesti
5. https://minutzamene.com/virusne-infekcije-simptomi-lecenje/
6. https://hr.onlinemedicineinfo.com/viral-infections-types-19608
7. file:///C:/Users/ABC/Downloads/glasnik_1_cl_1_PRIONI_I_PRIONSKE_BOLESTI.pdf

8. http://svet-biologije.com/biologija/biologija-celije/acelularni-oblici-
zivota/?fbclid=IwAR3Kd5W9UJG9QLZN6BxokwSFSkFNz0G2k8SiQRAvUZsKPwtSewG3
H5W41nY

9.https://hr.wikipedia.org/wiki/Virusi?fbclid=IwAR3jgdtpjKV9Tex770O3J6RTzmmGST6B7
knmAqLimlBN7MsoJIhwS36izmM

17