Jelajahi eBook
Kategori
Jelajahi Buku audio
Kategori
Jelajahi Majalah
Kategori
Jelajahi Dokumen
Kategori
Mutia (1610631050099)
Kelas/Prodi : 5C / Pendidikan Marematika
Mata Kuliah : Kalkulus Vektor
A. GRADIEN
1. Definisi Gradien
Misalkan Ø (x, y, z) mendefinisikan sebuah medan skalar yang kontinu dan
dapat diferensiabel pada setiap titik (x, y, z) dalam ruang R³, maka gradien Ø
dituliskan dengan:
𝜕 𝜕 𝜕
∇∅ = ( 𝑖+ 𝑗 + 𝑘) ∅
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅
= 𝑖+ 𝑗+ 𝑘
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
catatan: “Ingat bahwa gradien mengubah fungsi skalar menjadi fungsi vektor”.
Contoh Soal.
Misalkan Ø (x, y, z) = 𝑥𝑦²𝑧, pada titik (1, 1, 3)
a. hitunglah 𝛻∅
b. hitunglah |𝛻∅|
c.
Jawab.
a.) 𝛻∅
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅
∇∅ = 𝑖+ 𝑗+ 𝑘
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
∇∅(1,1,3) = 3𝑖 + 6𝑗 + 𝑘
b.) |𝛻∅|
𝛻∅(1,1,3) = 3𝑖 + 6𝑗 + 𝑘
maka|𝛻∅| = √(3)2 + (6)2 + (1)2
= √9 + 36 + 1
= √46
Contoh Soal :
Tentukan Turunan Berarah Fungsi Ø (x, y, z) = 𝑥𝑦²𝑧, pada titik (1, 1, 3) dengan
arah vektor U = i+2j+2k
Jawab :
𝑈 𝑖 + 2𝑗 + 2𝑘 1 2 2
𝑢= = = 𝑖+ 𝑗+ 𝑘
|𝑈| √1 + 1 + 9 √11 √11 √11
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅ 1 2 2
𝛻∅. 𝑢 = ( 𝑖 + 𝑗+ 𝑘 ).( 𝑖+ 𝑗+ 𝑘)
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧 √11 √11 √11
1 2 2
𝛻∅. 𝑢 = (𝑦 2 𝑧𝑖 + 2𝑥𝑦𝑧𝑗 + 𝑥𝑦 2 𝑘 ). ( 𝑖+ 𝑗+ 𝑘)
√11 √11 √11
1 2 2
𝛻∅. 𝑢 = 𝑦2𝑧 + 2𝑥𝑦𝑧 + 𝑥𝑦 2
√11 √11 √11
1 2 2
𝛻∅. 𝑢(1,1,3) = . 12 . 3 + 2.1.1.3 + 1.12
√11 √11 √11
Bukti:
𝜕 𝜕 𝜕
a. ∇(∅ + 𝛹) = 𝜕𝑥 (∅ + 𝛹)𝑖 + 𝜕𝑦 (∅ + 𝛹)𝑗 + 𝜕𝑧 (∅ + 𝛹)𝑘
𝜕∅ 𝜕𝛹 𝜕∅ 𝜕𝛹 𝜕∅ 𝜕𝛹
= (𝜕𝑥 + 𝜕𝑥 ) 𝑖 + (𝜕𝑦 + 𝜕𝑦 ) 𝑗 + (𝜕𝑧 + )𝑘
𝜕𝑧
𝜕∅ 𝜕𝛹 𝜕∅ 𝜕𝛹 𝜕∅ 𝜕𝛹
= 𝜕𝑥 𝑖 + 𝜕𝑥 𝑖 + 𝜕𝑦 𝑗 + 𝜕𝑦 𝑗 + 𝜕𝑧 𝑘 + 𝑘
𝜕𝑧
∇(∅ + 𝛹) = ∇∅ + ∇𝛹
𝜕 𝜕 𝜕
b. ∇(𝑐∅) = 𝜕𝑥 (𝑐∅)𝑖 + 𝜕𝑦 (𝑐∅)𝑗 + 𝜕𝑥 (𝑐∅)𝑘
𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕∅ 𝜕𝑐
= (𝑐 𝜕𝑥 + ∅ 𝜕𝑥) 𝑖 + (𝑐 𝜕𝑦 + ∅ 𝜕𝑦) 𝑗 + (𝑐 𝜕𝑧 + ∅ 𝜕𝑧)k
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕𝑐 𝜕𝑐
= (𝑐 𝜕𝑥 𝑖 + 𝑐 𝜕𝑦 𝑗 + 𝑐 𝜕𝑧 k) + (∅ 𝜕𝑥 𝑖 + ∅ 𝜕𝑦 𝑗 + ∅ 𝜕𝑧 k)
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅
= 𝑐 𝜕𝑥 𝑖 + 𝑐 𝜕𝑦 𝑗 + 𝑐 𝜕𝑧 k
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅
= 𝑐 (𝜕𝑥 𝑖 + 𝜕𝑦 𝑗 + 𝜕𝑧 k)
∇(𝑐∅) = 𝑐(∇∅)
𝜕 𝜕 𝜕
c. ∇(∅𝛹) = 𝜕𝑥 (𝛹∅)𝑖 + 𝜕𝑦 (𝛹∅)𝑗 + 𝜕𝑧 (𝛹∅)𝑘
𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕∅ 𝜕𝑐
= (𝛹 𝜕𝑥 + ∅ 𝜕𝑥) 𝑖 + (𝛹 𝜕𝑦 + ∅ 𝜕𝑦) 𝑗 + (𝛹 𝜕𝑧 + ∅ 𝜕𝑧)k
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕𝑐 𝜕𝑐
= (𝛹 𝑖+𝛹 𝑗+𝛹 k) + (∅ 𝑖+∅ 𝑗+∅ k)
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕∅ 𝜕𝑐 𝜕𝑐 𝜕𝑐
= 𝛹 (𝜕𝑥 𝑖 + 𝜕𝑦 𝑗 + 𝜕𝑧 k) + ∅ (𝜕𝑥 𝑖 + 𝜕𝑦 𝑗 + 𝜕𝑧 k)
𝜕 𝜕 𝜕
∇. F = ( 𝑖+ 𝑗 + 𝑘) . 𝐹1 𝑖 + 𝐹2 𝑗 + 𝐹3 𝑘
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
catatan: “Ingat bahwa divergensi mengubah fungsi vektor menjadi fungsi skalar”.
Contoh Soal.
Jika F = xyz2i + x2yzj + 2x2yzk.
a. Hitunglah ∇. F
b. Hitunglah ∇ × F
Jawab.
∂ ∂ ∂
a. ∇. F = ∂x (xyz2) + ∂y (x2yz) + ∂z(2x2yz)
𝑖 𝑗 𝑘
∂ ∂ ∂
b. ∇ × 𝐹 = | ∂x ∂y ∂z
|
2 2 2
𝑥𝑦𝑧 𝑥 𝑦𝑧 2𝑥 𝑦𝑧
∂(2𝑥 2 𝑦𝑧) ∂(𝑥 2 𝑦𝑧) ∂(2𝑥 2 𝑦𝑧) ∂(𝑥𝑦𝑧 2 )
=𝑖 ( − )−𝑗 ( − )
∂y ∂z ∂x ∂z
∂(𝑥 2 𝑦𝑧) ∂(𝑥𝑦𝑧 2 )
+𝑘 ( − )
∂x ∂y
= 𝑖(2𝑥 2 𝑧 − 𝑥 2 𝑦) − 𝑗 (4𝑥𝑦𝑧 − 𝑦𝑧 2 ) + 𝑘(2𝑥𝑦𝑧 − 𝑥𝑧 2 )
2. Sifat-Sifat Divergensi
Misalkan F(𝑥, 𝑦, 𝑧) dan G(𝑥, 𝑦, 𝑧) adalah medan vektor-medan vektor yang
kontinu dan dapat diferensiabel terhadap variabel x,y dan z, ∅(𝑥, 𝑦, 𝑧) adalah
fungsi skalar yang kontinu dapat diferensiabel terhadap variabel x,y dan z, sertsa a
dan b adalah bilangan riil, maka berlaku:
a. ∇. (aF + bG) = a∇. F + b∇. G
b. ∇. (∇ × F) = 0
Bukti:
𝜕 𝜕 𝜕
a. ∇. (aF + bG) = (𝜕𝑥 i + 𝜕𝑦 j + 𝜕𝑧 k) . [(a𝐹1 i + a𝐹2 j + a𝐹3 k) + (a𝐺1 i +
(𝐺1 i + 𝐺2 j+𝐺3 k)
∇. (aF + bG) = a∇. F + b∇. G
𝜕 𝜕 𝜕
b. ∇. (∇ × F) = ∇. [(𝜕𝑥 i + 𝜕𝑦 j + 𝜕𝑧 k) × (𝐹1 i + 𝐹2 j + 𝐹3 k)]
i j k
∂ ∂ ∂
= ∇. | ∂x ∂y ∂z
|
𝐹1 𝐹2 𝐹3
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
= [| ∂y ∂z | i + | ∂x ∂z | j + | ∂x ∂y | k]
𝐹2 𝐹3 𝐹1 𝐹3 𝐹1 𝐹2
𝜕𝐹 ∂𝐹2 𝜕𝐹 ∂𝐹1 𝜕𝐹 ∂𝐹1
= [( 𝜕𝑦3 − ) i + ( 𝜕𝑥3 − ) j + ( 𝜕𝑥2 − ) k]
∂z ∂z ∂y
𝜕 𝜕 𝜕 𝜕𝐹 ∂𝐹2 𝜕𝐹 ∂𝐹1
= (𝜕𝑥 i + 𝜕𝑦 j + 𝜕𝑧 k) . [( 𝜕𝑦3 − ) i + ( 𝜕𝑥3 − )j+
∂z ∂z
𝜕𝐹 ∂𝐹1
( 𝜕𝑥2 − ) k]
∂y
𝜕 𝜕𝐹 ∂𝐹2 𝜕 𝜕𝐹 ∂𝐹1 𝜕 𝜕𝐹 ∂𝐹1
= 𝜕𝑥 ( 𝜕𝑦3 − ) + 𝜕𝑦 ( 𝜕𝑥3 − ) + 𝜕𝑧 ( 𝜕𝑥2 − )
∂z ∂z ∂y
∇. (∇ × F) = 0