See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/316249602

Ang Pagsasaling Teknikal: Pagsipat sa Praktika at Pagpapahalaga / Technical

Translation: Revisiting the Practice and Essentials

Article · January 2014

CITATIONS READS

0 9,606

3 authors, including:

Raquel Sison Buban

De La Salle University
3 PUBLICATIONS   0 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Raquel Sison Buban on 19 April 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Malay 26.1 (2014): 117-127

Ang Pagsasaling Teknikal: Pagsipat sa Praktika

at Pagpapahalaga / Technical Translation: Revisiting
the Practice and Essentials
Raquel E. Sison-Buban
Pamantasang De La Salle, Pilipinas
sison-bubanr@dlsu.edu.ph

Ngayon ang panahon ng pagsasalin. Ngayon ang panahon upang lumahok sa iba’t ibang
gawaing pagsasalin—teknikal man o pampanitikan. Dagsa sa merkado ang mga gawaing
nangangailangan ng pagsasalin. At dahil walang anumang ahensiya sa bansa na nangangasiwa o
nagpapatrol sa mga gawaing pagsasalin, hindi matiyak ang pamantayang gagamitin sa pagsipat
sa isang wasto at tamang salin partikular sa mga isinasagawang teknikal na pagsasalin. Sapat
bang maisalin lamang ang impormasyon? O panahon na upang muling sipatin ang nakagawiang
palagay sa praktika ng teknikal na pagsasalin? Habang patuloy na pumapasok ang mga
pagbabagong dulot ng teknolohiya, pumapasok na rin ang iba’t ibang kahingiang sitwasyonal at
kontekstuwal sa pagsasalin. Bunga ng mga kahingiang ito, hindi na sasapat pa ang nakagawian
sa pagsasalin. Mahalagang mataya ang mga umiiral na praktis sa pagsasalin at matiyak ang mga
pagpapahalagang maaaring makaapekto sa magsasalin sa panahong ito.

Mga Susing Salita: pagsasalin, pagsasaling teknikal, kakanyahan sa pagsasalin, ahensiya

ng pagsasalin, mga salik sa pagsasalin, machine translation sa Filipino

This is the time to translate, to join various efforts to actively translate – technical or literary.
The commercial market is swamped with works needing translation. Since there is no dedicated
agency to oversee or police the translation works, there are no definite guidelines to provide
direction on the determination of what is the right or proper way to translate information.
Would it be enough for information to just be translated? Or is it time to review the usual norm
or practice of translating technical information? Although there are changes brought by the
ongoing technical upgrades, it is undeniable that the presence of prevailing situational and
contextual translations requires a look see. Due to these prevailing requirements, it would
already be insufficient to abide by the traditional manner of translating information. It would
be very important to know the prevailing practice used to translate and to assure that the proper
emphasis on the relevant aspects of the translations be observed.

Keywords: translation, technical translation, translation competence, translation agency,

elements of translation, machine translation in Filipino

Copyright © 2014 by De La Salle University

118 Malay Tomo XXVI Blg. 2

PANIMULA Sapat na ba ang maisalin ang kaalaman? Ano

Higit kailanpaman, ngayon ang panahon ng
pagsasalin. Bunga ito ng mabilisang pagbabagong
ibinunsod ng industriyalisasyon nang ika-20 siglo
na lalong umigting sa paglakas ng globalisasyon
ng ika-21 siglo-- isang puwersang tuluyang
nagpalobo at nagpalawak sa pangangailangan
sa pagsasalin ng mga teksto at dokumentong
maituturing na may katangiang teknikal. Itinatakda
ng kasalukuyang merkado ng lipunang global ang
kagyat na pagpapalitan ng mga impormasyong
kalimitang nagsisilbing batayan ng mga desisyong
pangkomersiyo. At sapagkat nabura na nga
ang mga linyang heograpikal na naghahati sa
mga pamayanan at lipunan, at lipunan, biglang
nagkaroon ng espasyo ang malayang palitan at
talaban ng mga wika at kultura. Ito, sa aking
palagay, ang siyang dahilan kung bakit kailangan
na nating balikan upang muling pag-isipan at
rebisahin ang kalimitang pananaw sa pagsasaling
teknikal.
nga ba ang pagsasaling teknikal?
Kalimitan, nakatali sa mga tekstong teknikal
ang pagpapakahulugang ibinibigay sa pagsasaling
teknikal. Dahil itinuturing na informative /
referential ang mga tekstong teknikal, inaasahan
na ang pagsasalin ay maging “teknikal” din ang
dating; ibig sabihin, dapat “walang puso;” o
ayon nga sa isang kaibigan, dapat ay “wakabu” o
walang kabuhay-buhay; o sa isang salita, “boring.”
Sinasabing kinakailangan na ang pagsasalin ng
mga tekstong teknikal ay hindi mabahiran ng
anumang damdamin; hindi dapat magkaroon
ng katangiang expressive o affective. Maisalin
lamang nang tama ang mga impormasyon—“sapat
na.” Ang tanong: “sapat na nga ba ang maisalin
lamang ang impormasyon o mensahe ng isang
akda?”
Pansinin ang isang halimbawang salin ng isang
sipi ng akda ni Isocrates na may pamagat na “Some
Thoughts on the Power of Communication,” (436-
338 BC) na bunga ng isang Aktiviti sa klase sa
kolaboratibong pagsasalin.

Isocrates
Some thoughts on the power of communication
(436-338 BC)

253] We ought, therefore, to think of the art of discourse just as we think of the other arts, and not
to form opposite judgements about similar things, nor show ourselves intolerant toward that power
which, of all the faculties which belong to the nature of man, is the source of most of our blessings.
For in the other powers which we possess, as I have already said on a former occasion,1 we are in
no respect superior to other living creatures; nay, we are inferior to many in swiftness and in strength
and in other resources;
[254] but, because there has been implanted in us the power to persuade each other and to make
clear to each other whatever we desire, not only have we escaped the life of wild beasts, but we have
come together and founded cities and made laws and invented arts; and, generally speaking, there is
no institution devised by man which the power of speech has not helped us to establish.
[255] For this it is which has laid down laws concerning things just and unjust, and things honorable
and base; and if it were not for these ordinances we should not be able to live with one another. It
is by this also that we confute the bad and extol the good. Through this we educate the ignorant and
appraise the wise; for the power to speak well is taken as the surest index of a sound understanding,
and discourse which is true and lawful and just is the outward image of a good and faithful soul.
Ang Pagsasaling Teknikal R. Sison-Buban 119

Bersiyong SALIN 1

Sad to say, hindi tayo superior sa ibang living creatures, like the plants and the animals. In fact,
loser tayo because inferior nga tayo sa kanilang swiftness, strength, at sa iba pang riches, pero dahil
meron nang na-implant sa ating minds na power to persuade at gawing clear to everybody ang kahit
anong trip natin, hindi lamang tayo naka-sweet escape sa life ng kontrabidang wild beast, nag-join
forces din tayo, nag-build ng cities, kinarir ang paggawa ng laws, at nag-invent ng sangkatutak na
arts, at generally speaking, walang institution ng people ang nabuo without the helping hands of the
power of speech.
Dahil ito ang nag-initiate ng ever reliable laws about sa mga thingy na just at unjust, at sa iba pang
mga thingy na in fairness honourable at base; at kung hindi dahil sa mga ordinance na ito ay never
tayong mabubuhay with one another. Again, dahil dito naco-confute natin ang wrong doings at nae-
extol ang righteousness. Sa pamamagitan ulit nito, ine-educate natin ang mga ignorant at ina-appraise
ang mga wais na people, dahil ang unlimited power to speak ng very good ay naging surest index of
sound understanding at discourse na true at legally accepted, at ito ay ang outward image ng isang
kinda nice at slightly faithful na soul.
Because of this faculty ever, pareho tayong nasa fight mode against sa iba about sa matters na open
ang doors sa dispute at naghahanap ng enlightenment para sa atin about na naman sa mga thingy na
unknown, para sa some na arguments na usable sa pag-persuade ng others kapag may speech all of us
in public, usage din natin kapag dinedeliberate natin ang ating never-ending thoughts, at kung eloquent
ever ang calling natin sa mga may “k” magsalita sa harap ng madlang people sage naman ang calling
natin sa mga nagde-debate skillfully sa kanilang minds ng kanilang mga burden at confusion... ang
mga ito na need ang intelligence ay hindi mari-reach kung not available ang helping hand ng speech...
sa lahat ng ating actions pati na rin sa ating thoughtful thoughts, speech forever ang ating guide, at
ginagamit ang mga wais na hindi na natin ma-reach.

FILDLAR A55
Eje, Karen
Haw, Leni
Mardo, Princess
Yu, Jennifer

Narito naman ang awtput ng isa pang grupo ng mga mag-aaral na nagsalin din ng katulad na materyal.
120 Malay Tomo XXVI Blg. 2

Bersiyong SALIN 2

Wala na talaga tayong respeto sa ibang mga walang kwentang epaloids sa mundo, shyet. Tayo’y
under sa pagiging macho at magaling at sa iba pang mga kalokohan. Pero dahil naisiksik sa ating mga
kukote na yayain ang mga iba pang epal diyan, at linawin sa isa’t isa ang tunay nating hangarin dito,
yown! Ang lalim! Dahil dito ‘di lang tayo nakakatakas sa pagiging bogaloids pero nakagawa din ng
mga bilding at mga lecheng batas at mga kaartehan. Pero kung pagaganahin mo nga naman talaga
ang utak mo, wala naman talagang mga institusyong dehins nakatulong ang kapangyarihan ng salita.
Dahil dito mga ‘tol merong mga nangyayari na makatarungan at yung mga sakit lang sa ulot,
pati na mga bagay na hanep at astig!; at kung hindi dahil sa mga ito dehins nating makakayanang
makasurbayb sa mundong ibabaw, dito rin matatanggal ang mga ulol at madadagdagan pa ang mga
anghel sa mundo. Dahil din dito, matuturuan natin ang mga bogaloids, ang mga tanga na rin, maging
ang mga wais katulad ni Lumen ba. Dahil ang makapagsalitang mabuti mga brader ay makakatulong
para magets ka ng mga epal; Para na rin makayari tayo ng mga ka-anghelan na mga bagay-bagay; at
yan naman talaga ang tunay na mabuti, yown.
Sa pamamagitan nito, puwede tayong makipagbarahan sa mga bagay na kaloka at kagulo at
hanapin ang liwanag at sagot sa ating mga ka-bogaloid-an, dahil ang mga pinagsasabi natin upang
hibangin ang mga ulol na tao sa ating pagsasalita,, tayo ay napapaisip ay nagninilay-nilay, at habang
hinihikayat mo ang mga tao sa mga sinasabi mo, tinatawag na agad na henyo ang taong kayang-kayang
makipagbarahan sa mga sakit ng ulo nila. Dehins sa mga ito ang nagagawa ng gumagamit ng kukote
na hindi gumagamit ng pananalita sa ating mga damuvs, pati na rin sa ating mga iniisip, pagsasalita
ng talaga ang tunay na ginagamit ng mga totoong may utak.

Acodisen, Jeffrey Jiggs

Baron, Maria Carmina
Cruz, Nadine
Perez, Charles Ryan Neil

Pansinin na nagbago ang tono ng materyal—
mula sa pagiging akademiko ng orihinal
na bersiyon, naging kolokyal na halos may
pagkabalbal ang naging tono ng dalawang
bersiyon. Di maikakaila na dahil nabago ang
varayti ng lengguwahengng ginamit, nagbago
rin ang antas ng lengguwaheng na kalimitang
nagbubunga ng pagbabago ng tono ng anumang
sitwasyong pangkomunikasyon. Gayunpaman,
bagama’t nagbago ang tono ng materyal, hindi
pa rin naman nagbago ang impormasyon sa teksto.
Samakatwid, kahit pa totoong nanatili ang ideya
at nilalaman ng artikulo ng dalawang bersiyon,
tiyak na ipagpapalagay pa rin ng marami na isa
itong “kabalbalan” o kaya’y isang “kabastusan”
sa pilosopong si Isocrates kung kaya’t masasabing
hindi katanggap-tanggap ang alinman sa dalawang
bersiyon ng salin. Maaaring sabihing interesting
ang rendisyon ng salin dahil ito ay kakaiba,
subalit, mahalagang ikonsider ang layo o lapit
nito sa intensiyon ng teksto. Mananatili pa rin
ang tanong: “sapat nga bang maisalin lamang ang
impormasyon o ang nilalaman ng isang teksto?”
I-Google Translate mo na lang!
Sa totoo lamang, madalas ipagpalagay na
Ang Pagsasaling Teknikal R. Sison-Buban
ang pagsasaling teknikal ay isang gawaing
sadyang nakapokus lamang sa impormasyon,
terminolohiya, at estruktura ng mga pangungusap.
Nakalulungkot isipin na hanggang sa kasalukuyang
pagdagsa ng mga komersiyalisadong proyektong
pagsasalin sa lokal at pandaigdigang merkado,
nananatiling makitid pa rin ang pananaw ng
nakararami tungkol sa pagsasaling teknikal.
Manapa, iniisip ng marami na madali lamang
magsalin ng mga tekstong teknikal. Basta’t may
diksyonaryong bilingguwal o espesyalisadong
diksiyonaryo, marunong sa mga wikang
kasangkot, may kaalaman sa mga MT software
gaya ng Google Translate o SDL Trados o Systran,
may sapat na oras at kilo-kilong lakas ng loob,
maaari nang sumabak sa bidding at magsalin.
Hindi requirement ang degree sa pagsasalin.
Hindi rin kailangang may mahabang track
record ka sa pagsasalin. At hindi rin kailangang
miyembro ka ng isang samahan sa pagsasalin.
Kalimitan, ang kailangan lamang ay mag-member
ng website/agency sa pagsasalin, mag-submit
ng CV o curriculum vitae, magbukas ng dollar
account, o kaya sa Paypal, at puwede ka nang
makipagsabayan sa pagsasalin. Patunay rito ang
napakaraming online translation jobs websites
gaya ng: www.translatorsbase.com , www.odesk.
com , www.freelancer.ph, www.elance.com, www.
proz.com, www.translatorscafe.com, at marami
pang iba. Ang malala pa, may mga pangyayaring
kapag napansing marunong magsalita ng wikang
Filipino ang isang indibidwal, binibigyan na
kaagad ng proyekto para sa pagsasalin. Basta
nagpi-Filipino, puwede nang magsalin. Bunsod ito
ng nakagawiang paniniwala na madali lamang ang
anumang gawaing pagsasalin. Na ang pagsasalin
ay simpleng pagtutumbas lamang ng mga salita
mula sa simulaang lengguwaheng patungo sa
anumang tunguhang lengguwaheng. Bakit nga
naman hindi? Magpahanggang ngayon, wala
naman kasing anumang licensing agency sa bansa
na nangangagasiwa para sa propesyonalisasyon
ng pagsasalin at wala ring anumang mekanismo
sa kasalukuyan na maaaring magsilbing
tagapagbantay o tagapangalaga ng kapakanan
ng mga nagnanais na magtangka at sumabak sa
121
gawaing pagsasalin. Dagsa ang komersiyo subalit
walang nagpapatrol. Libre nga naman kasi ang
pagsasalin lalo na kapag Google translate ang
gagamitin. Bunga nito, kung hindi lumalaganap
ang “maling salin,” nawawalan naman ng gana
ang mahuhusay sa pagsasaling teknikal dahil
naririyan ding sila ay abusuhin, baratin, at
hindi bayaran ng mga nagpapasalin. Narito rin
ang kalimitang tanong na kinakaharap ng mga
nagsasalin at nagpapasalin: Paano ang presyuhan
sa salin? Batay ba sa bilang ng pahina? Bigat ng
paksa ng materyal na isasalin? Batay ba sa bilang
ng salita? sa timeframe ng sabmisyon? profayl
ng magsasalin? Badyet ng nagpapasalin? Digri
ng pamilyaridad ng nagsasalin sa nagpapasalin?
Ilan lamang ang mga katanungang ito na kaugnay
sa praktika ng salin na hindi pa rin natutugunan
magpahanggang ngayon. Ito ang ugat kung bakit
kahit pa sintanda ng sibilisasyon ang pagsasalin,
hindi pa rin ito napo-professionalize kahit man
lamang sa bansa.
Dahil kadalasan ding itinuturing ang
pagsasaling teknikal bilang isang mekanikal na
gawain, marami talaga ang umaasa na lamang
sa mga translation softwares na nabanggit
kanina. Para sa marami, kayang-kaya ng MT
na makapagsalin sa Filipino ng mga tekstong
teknikal. Sa totoo lamang po, sa halos sampung
taon ng pakikipag-ugnayan ko bilang isa sa
konsultant at kabahagi ng mga riserts kaugnay ng
MT Development ng CCS-NLP Dept ng DLSU,
halos duguin na ako sa pagsasalin, pagwawasto
ng mga salin, paghahagilap ng mga materyal
na isasalin, pag-unawa sa mga suliranin ng
mga dinedebelop na softwares sa pagsasalin, at
marami pang nakababaliw na pakikipagsapalaran
makatulong lamang sa pag-unlad ng MT sa
Pilipinas, baha-bahagya pa lang din ang nagiging
pag-evolve nito. Mula sa Tagging ng mga teksto
hanggang sa pagbabantay ng QA (Quality
Assessment) ng salin ng mahigit 500, 000 salita
upang magsilbing korpus ng software na aayon
sa itinakdang pamantayan ng National University
of Singapore na katuwang ng Pamantasan para
sa pagsasagawa ng proyekto, at hanggang sa
mahikayat ang dalawang departamento – ang
122 Malay Tomo XXVI Blg. 2
Filipino at Natural Language Processing na
maging totoong “partners” o magkatuwang sa
adhikaing ito, maituturing kong totoong mabagal
ang pagsulong ng MT. Oo, pero patuloy ito at
masigasig na nakikilahok ang mga naturang
technical experts at language experts.
Totoong hanggang sa kasalukuyan ay wala pa
tayong maituturing na matino at marangal na MT sa
Filipino kung kaya’t marami ang nagsusulong lalo
na mula sa larang ng MT o Machine Translation
na makalinang ng mga naturang kagamitan sa
pagsasalin na inaasahang makatutulong nang
malaki sa lalong pagpapaunlad ng negosyo ng
pagsasalin – teknikal man o pampanitikan.
Bakit ko ibinabahagi sa inyo ang karanasan
kong ito? Simple. Sapagkat, kagaya ng nabanggit
na, kailangang matutuhan nating lumihis sa
tradisyonal o kombensiyonal na pananaw na
ang pagsasaling teknikal ay kinakailangan ding
nakabatay sa mga tekstong teknikal na isinulat
ng mga isteryotipo ng mga ekspertong teknikal.
Tanggapin man natin kasi o hindi, malay man
tayo o hindi, nakaapekto sa “magiging paraan
ng pagsasalin natin ng tekstong teknikal” ang
ganitong isteryotipong pagtanaw.
Mga uri ng tekstong teknikal
Sa katunayan, hindi lamang nakapaloob sa
iisang uri lamang ng genre ang mga tekstong
teknikal; kung tutuusin, dahil iba’t iba ang
genre na ginagamitan ng mga wikang teknikal,
hindi maikakaila na iba’t iba rin ang mga uri
ng tekstong teknikal. Ayon pa nga kay Zethsen
(2001), “Kinakailangang maging malay ang
isang tagasalin sa realidad na kung tutuusin,
wala naman talagang maituturing na tekstong
teknikal dahil hindi naman ito isang genre; sa
halip, ang mayroon lamang ay iba’t ibang uri
ng mga tekstong gumagamit ng teknikal na
lengguwaheng, at mga tekstong nag-uugat sa iba’t
ibang disiplina.”
Narito ang ilang kalimitang halimbawa ng
mga alam na nating tekstong teknikal: (1) mga
teksbuk, (2) gabay at/o manwal, (3) encyclopedia,
(4) mga artikulong syentipiko at akademiko, (5)
mga patakaran o pamamaraan, (6) at iba pa.
Narito naman ang iba’t iba pang uri ng mga
materyal na maituturing ding may katangiang
teknikal: (1) mga dokumentong legal, (2)
technical reports, (3) brochures, (4) mga liham,
(5) mga katitikan ng pulong, (6) mga taunang ulat/
annual reports, (7) manuskrito ng mga talumpati
at panayam, (8) survey forms, at iba pa.
Pansinin na higit na malawak ang saklaw ng mga
tekstong nabanggit sa ikalawang batch ng mga uri
ng materyal na kalimitang isinasalin. Marapat din
sigurong sabihing mayroon din itong posibilidad
na magkaroon ng katangiang interdisiplinari at
multidisiplinari. Nangangahulugan kung gayon na
hindi na lamang kung gaano katumpak ang naging
salin ng mga termino, o kung gaano kawasto
ang mga mensahe at impormasyong isinalin,
o kung napanatili ba ang estilo ng orihinal na
teksto sa salin ang dapat maging konsiderasyon
sa pagsasalin.
Bagama’t kadalasang tinutukoy ang mga
tekstong teknikal batay sa mga espesyalisadong
termino o “register” na taglay nito, at sa katangian
ng estrukturang gramatikal ng materyal gaya
ng: (1) laging nasa ikatlong panauhan, (2)
mahahaba at komplikado ang mga pangungusap,
(3) mahihirap ang mga salitang ginagamit at/o
malalim ang mga konseptong tinatalakay, at (4)
kalimitang gumagamit ng mga di-karaniwang
anyo ng pangungusap, hindi maikakaila na higit
pa sa mga nabanggit ang katangian ng inaasahang
produksiyon ng mga tekstong teknikal.
Pansinin ang halimbawa ng isang abstrak ng
isang artikulong isinabmit para sa publikasyong
MALAY ng DLSU:
Ang Pagsasaling Teknikal R. Sison-Buban
Ang Paggamit ng Trigram Ranking bilang Metrong Pansukat sa Similaridad ng mga Wika /
Using Trigram Ranking as Metric for Language Similarity
Nathaniel Oco, Raquel Sison-Buban, Leif Romeritch Syliongka, Rachel Edita Roxas, Joel Ilao
Simulaang Lengguwaheng
Abstract in English.
Cognates are words with the
same etymological origin. These
are used by experts to analyze and
measure language similarity. In
phylogenetics analysis, cognates
and other attributes e.g. (presence
of verb aspect or reduplication) are
listed and languages with similar
attributes are grouped together. In
cases where there are no available
cognates, this approach cannot be
applied. Trigram ranking, a process
of measuring language similarity
without relying on cognates, is
presented. It involves (1) collecting
huge amounts of texts as training
data, (2) generating trigram profiles
from the training data, (3) and
computing for language similarity
using trigrams. A trigram is a
3-character sequence of a word. As
an example, the list of trigrams that
can be generated from the word
“test” are the following: tes, est.
Based on the results, languages
with high trigram ranking values are
closely-related. This matches what
is reported in the literature. Trigram
ranking can be used to measure
which Philippine languages are
closely-related.
Mga Halimbawang salin:
Bersiyong MT
(Google Translate)
Abstract sa Ingles .
Cognates mga salita na may
parehong etymological origin .
Ang mga ito ay ginagamit ng
mga eksperto upang masuri at
masukat ang wika pagkakapareho .
Sa phylogenetics -aaral, cognates at
iba pang mga katangian halimbawa
( presensya pandiwa aspeto o pag-
uulit ) ay nakalista at wika na
may katulad na mga katangian
ay naka-grupo sama-sama . Sa
mga kaso kung saan walang mga
magagamit cognates , diskarte na
ito ay hindi mailalapat . Trigram
ranggo, isang proseso ng pagsukat
ng wika pagkakatulad nang walang
pag-asa sa cognates , ay iniharap
. Ito ay nagsasangkot ng (1)
pagkolekta ng malaking halaga ng
mga teksto ng mga data pagsasanay
, (2) pagbuo ng trigram mga profile
mula sa data ng pagsasanay , (3)
at computing para sa mga wika
gamit ang pagkakatulad trigrams
. Trigram ay isang 3 -character na
pagkakasunod-sunod ng isang salita
. Bilang halimbawa , ang listahan ng
mga trigrams na maaaring nabuo
mula sa “test” salita ay ang mga
sumusunod: tes , est. Batay sa mga
resulta, mga wika na may mataas na
mga halaga ng trigram pagraranggo
ay malapit na - nauugnay . Ito
ay tumutugma sa kung ano ang
naiulat sa sa panitikan . Trigram
pagraranggo ay maaaring magamit
upang masukat kung aling mga wika
Philippine malapit na - kaugnayan .
123
Bersiyong Salin ng Praktisyoner
Abstrak sa Filipino.
Ang cognate ay tumutukoy
sa mga salitang may iisang
pinagmulan. Karaniwang ginagamit
ito ng mga experto upang suriin
ang similaridad ng mga wika. Sa
prosesong phylogenetics analysis,
linilista ang mga cognate at iba pang
atribyut (hal. kung may verb aspect
o reduplication ang wika) sabay
ginugrupo ang mga wika na may
pagkakahalintulad. Sa mga wika
na walang nailathalang sanggunian
o listahan ng mga cognate, hindi
maaaring gamitin ang prosesong
ito. Minumungkahi sa riserts na ito
ang paggamit ng trigram ranking,
isang proseso na hindi umaasa
sa mga cognate, bilang metrong
pansukat sa similaridad ng wika.
Sa prosesong ito, (1) kumokolekta
ng mga dokumentong gagamitin
bilang training data; (2) gumagawa
ng trigram profayl gamit ang
training data; at (3) kinokompyut
ang similaridad gamit ang ranggo ng
mga trigram. Ang trigram ay tatlong
magkakasunod na letra na bahagi ng
isang salita. Bilang halimbawa, ang
mga trigram na mabubuo sa salitang
“tatlo” ay ang mga sumusunod:
tat, atl, at tlo. Base sa resulta,
ang mga wika na may mataas na
trigram ranking ay magkakalapit
na wika. Pinatutunayan na rin ito ng
mga nasusulat sa mga sanggunian.
Maaaring gamitin ang metrong ito
upang sukatin ang pagkakalapit-
lapit ng mga wika sa Pilipinas .
124 Malay Tomo XXVI Blg. 2
Bersiyong Salin ng Praktisyuner
Ang cognate ay tumutukoy sa mga salitang
may iisang pinagmulan. Karaniwang ginagamit ito
ng mga experto upang suriin ang similaridad ng
mga wika. Sa prosesong phylogenetics analysis,
linilista ang mga cognate at iba pang atribyut
(hal. kung may verb aspect o reduplication ang
wika) sabay ginugrupo ang mga wika na may
pagkakahalintulad. Sa mga wika na walang
nailathalang sanggunian o listahan ng mga
cognate, hindi maaaring gamitin ang prosesong
ito. Minumungkahi sa riserts na ito ang paggamit
ng trigram ranking, isang proseso na hindi
umaasa sa mga cognate, bilang metrong pansukat
sa similaridad ng wika. Sa prosesong ito, (1)
kumokolekta ng mga dokumentong gagamitin
bilang training data; (2) gumagawa ng trigram
profayl gamit ang training data; at (3) kinokompyut
ang similaridad gamit ang ranggo ng mga trigram.
Ang trigram ay tatlong magkakasunod na letra
na bahagi ng isang salita. Bilang halimbawa,
ang mga trigram na mabubuo sa salitang “tatlo”
ay ang mga sumusunod: tat, atl, at tlo. Base sa
resulta, ang mga wika na may mataas na trigram
ranking ay magkakalapit na wika. Pinatutunayan
na rin ito ng mga nasusulat sa mga sanggunian.
Maaaring gamitin ang metrong ito upang sukatin
ang pagkakalapit-lapit ng mga wika sa Pilipinas .
Sa mga bersiyong inilahad, tiyak na mas
pipiliin ang bersiyong salin para sa publikasyon.
Ano ang mga naging pangunahing konsiderasyon
sa isinagawang pagsasalin?
1. Pragmatiks ng salin
Pansinin na ang estilo ng salin sa
pampublikasyong bersiyon ay umaayon sa
kahingian ng estruktura ng pangungusap na
nasa karaniwang ayos sa Filipino. Hangga’t
maaari, iniwasan ang paggamit ng panandang
pangkayarian na “ay” upang maging maikli,
natural at madulas ang salin. Samakatwid, lihis
Bersiyong Salin para sa Publikasyon
Tumutukoy ang cognate sa mga salitang may
iisang pinagmulan. Karaniwang ginagamit ito
ng mga eksperto upang suriin ang similaridad
o pagkakatulad ng mga salita. Sa prosesong
phylogenetics analysis, inililista ang mga cognate
at iba pang atribyut (halimbawa kung may verb
aspect o reduplication ang wika) kaalinsabay ng
pagpapangkat sa mga wikang may pagkakatulad.
Sa mga wikang walang nakatala o listahan ng mga
cognate, hindi maaaring gamitin ang prosesong ito.
Iminumungkahi sa riserts na ito ang paggamit ng
trigram ranking, isang proseso na hindi umaasa
sa mga cognate, bilang batayan ng pagtukoy sa
mga similaridad ng wika. Sa prosesong ito, (1)
kinokolekta ang mga dokumentong gagamitin
bilang training data; (2) ginagawan ng trigram
profayl gamit ang training data; at (3) kinokompyut
ang similaridad gamit ang ranggo ng mga trigram.
Ang trigram ay tatlong magkakasunod na letra
na bahagi ng isang salita. Bilang halimbawa, ang
mga trigram na mabubuo sa salitang “tatlo” ay ang
mga sumusunod: tat, atl, at tlo. Batay sa resulta,
ang mga wika na may mataas na trigram ranking
ay magkakalapit na wika. Pinatutunayan na rin ito
ng mga nasusulat sa mga sanggunian. Maaaring
gamitin ang prosesong ito upang tukuyin ang
pagkakalapit-lapit ng mga wika sa Pilipinas
.
ang estruktura ng mga pangungusap sa bersiyong
ito sa estruktura ng wikang Ingles. Sa ibang salita,
mas ginagamit ang estilo ng lengguwaheng ng
wika ng target na mambabasa kaysa sa estilo ng
lengguwaheng ng may-akda .
2. Konteksto ng salin
Ang saliksik-papel na isinumite ay bunga ng
pag-aaral na kolaboratibo ng mga lumahok sa
paglikom at paglilinis ng datos na ginamit para
masubok ang trigram ranking. Kinailangang
matiyak at masunod ang mga kahingian sa anumang
pananaliksik gaya ng rekisitos sa pagbubuo ng
Ang Pagsasaling Teknikal R. Sison-Buban
Abstrak ng pag-aaral na may limitasyon sa bilang
ng mga salita at pagbabalangkas ng mga bunga ng
pag-aaral. Dapat ding ikonsider ang mga teknikal
na salita o rehistrong panlarangan sapagkat dapat
ding isaisip na ang mismong pag-aaral ay may
pinanggagalingang disiplina at may itinakdang
pamantayan ang publikasyong piniling mamahagi
ng bunga ng pananaliksik.
3. Intensiyon ng orihinal na awtor/salin
Layunin ng grupo ng nagsagawa ng
pananaliksik at nagsulat ng artikulo na mailathala
at nang sa gayon ay mapalaganap ang iba’t ibang
pananaliksik na isinagawa ugnay sa MT software
development para sa wikang Filipino. Ang Malay
ang kaisa-isang journal sa Filipino ng DLSU-
Maynila. Binibigyang konsiderasyon din ang isyu
na ang mga pananaliksik ugnay sa wikang Filipino
ay kinakailangang ma-disseminate at maipaabot sa
kaalaman hindi lamang ng mga technical expert/s
na maka-Ingles, kundi higit sa lahat, nararapat na
maging ang mga guro at praktisyoner ng wikang
Filipino ay maabot ng naturang kabatiran o apdeyt
pangkaalaman. Ang usapin ng adbokasiyang
pang-akademiko vs adbokasiya ng popularisasyon
ay mataman pang sinisipat at hinihingan ng payo
mula sa iba’t ibang larang.
4. Target na mambabasa ng salin
Inaasahang ang mga magbabasa ng salin ( kung
sakali man at ilathala ng publikasyong Malay)
ay sinumang marunong magbasa sa wikang
Filipino, mga guro at praktisyoner ng wikang
Filipino na maaaring nasa Pilipinas at/o ibang
bansa. Kung gayon, makatwiran lamang na mas
bigyang-konsiderasyon ang estilo ng pagwiwika
ng mga inaasahang target na mambabasa bagama’t
hindi maikakailang sa wikang Ingkes kadalasang
nakaangkla ang disiplina ng teknolohiya.
Ayon nga kay Wills (1969:95), “the notion
of translation competence, is aptly assessed in
transfer situations that require at least some
degree of adaptation to new and challenging
textual demands.” Dagdag pa niya, kailangan ng
125
tagasalin na matutong ikonsider ang mga tinatawag
na “accomodatory situations,” na maaaring
mangailangan ng tinatawag na “structural
adjustments.” at kung kadalasa’y “textual
manipulations.” Ibig lamang ipakahulugan ni Wils
na hindi kailangang de-kahon ang pagsasalin.
Malaya ang kamay ng tagasalin kung paano niya
matitiyak ang kapakinabangang dulot ng materyal
na isinasalin niya.
Tungkol sa Ebalwasyon ng Salin
Ayon kay Burton Raffel: “Walang perpektong
salin.” Lahat ng salin ay pawang mga
aproksimasyon lamang. Dahil walang perpektong
estandard na maaaring gamiting batayan para sa
ebalwasyon ng salin, wala ring halaga kung gayon
ang pakikipagtalo kung tama ba o mali ang naging
salin dahil ang bawat pagturing sa anumang
produkto ng salin ay laging kabuhol ng kultura
ng orihinal na teksto na kailangang i-negotiate
sa kultura ng salin. Kung gayon, ano ang dapat
na maging batayan sa pagtukoy ng kaangkupan,
o kawastuan, at kabuluhan ng isang salin?
Simple. Kung ang isasalin ay isang
panalangin, marapat lamang na ito’y maging isang
panalangin. Kung ang isasalin ay isang artikulong
pangmeditasyon, kinakailangang ang artikulo ay
makatulong sa pagsasagawa ng meditasyon ng
babasa. Kung ang isasalin naman ay isang dula,
kinakailangang ang salin ay maitanghal bilang
isang dula. at kung ang isasalin ay isang tekstong
teknikal, kailangan itong makatugon sa “utilitarian
function” o halagang pangkapakinabangan nito.
Sa ganitong pagtanaw, inaasahang maiiwasan
natin ang paghahanap ng “mali” sa salin o ang
tinatawag na “gotcha criticism” kung tatanggapin
natin ang realidad na sa totoo lamang, wala naman
talagang perpektong akda.
Tandaan natin na ang isang tagasalin, bago
magsalin ay isa munang mambabasa. Ang
produksiyon ng salin sa kabilang banda ay
laging nasa kontrol ng kokunsumo nito o kung
sa lengguwaheng ng pagsasalin, ang mga target
na mambabasa. Aalalahanin nating muli ang mga
katanungang nakaugat sa teorya ng motibo ng
126 Malay Tomo XXVI Blg. 2
kapakinabangan. May magbabasa ba ng salin?
Ano ang preferens ng mambabasa? Kung tutugma
ang preferens ng mambabasa sa matayog na
layunin ng tagasalin, at kung susuportahan siya ng
maglalathala ng salin, masasabi nating tagumpay
ang gawaing pagsasalin. Subalit ang realidad,
hindi palaging ganito. Kailangang bigyan ng
konsiderasyon ang bilang ng pahina, ang panahon
ng paglalathala, at ang madalas, ang target na
mamimili. Sa maikling salita: “May bibili ba ng
libro? May kikitain ba ang publisher?”
KONGKLUSYON
Sa mga iniharap na talakay at mga halimbawa,
nabuo ang sumusunod na mga paniniwala:
(1) Hindi lamang pagsasalin ng nilalaman
at impormasyon ang inaasahan sa anumang
pagsasaling teknikal; mahalaga rin ang kakawing
nitong tungkuling pangkomunikasyon na may
pagsasaalang-alang sa konteksto at intensiyon
ng salin, nagpapasalin, at target na mambabasa
ng salin sapagkat ang mga salik na ito ang
magbibigay-pahiwatig sa magsasalin kung ano
ang lengguwahengng kanyang gagamitin sa
kanyang salin;
(2) Hindi lamang suliranin sa pagtutumbas sa
mga terminolohiya at kaaalaman sa mga wikang
kasangkot sa pagsasalin ang maituturing na
suliranin sa pagsasalin; mahalaga ring mabigyan
ng karampatang atensiyon at pagpapahalaga
ang mga usapin ng kawastuang pansemantika,
kabisaan ng estilo ng mga pangungusap, at
pagpapahayag na gagamitin sa salin, kahalagahan
ng teksto bilang materyal na isinasalin, at mga
kaakibat na daynamiks ng mga sitwasyong
pangkomunikasyon nito;
(3) Walang iisa o tiyak na estilo ng pagsasalin o
lengguwaheng ng pagsasalin ang makapagbibigay-
garantiya sa pagsasaling teknikal; sapagkat ang
isang materyal ay maaaring mabago, madagdagan,
batay sa kahingian ng pag-aangkop sa sitwasyong
pangkomunikasyon ng mga target na mambabasa;
ang pagsasaling teknikal ay hindi usapin ng
tekstong teknikal; kundi, usapin ito ng paggamit
ng lengguwahengng teknikal;
(4) Tulad ng pagsasaling pampanitikan,
maituturing ding isang malikhaing gawain
ang pagsasaling teknikal. Mahalaga ang
kakayahang pangwika, subalit mahalaga rin
ang kahusayan o kompetensi ng isang tagasalin
sa paghanap ng iba’t ibang pamamamaraan ng
pagpapaliwanag sa kahulugan, pagtitiyak ng
layunin sa pagpapakahulugan, pagtutumbas sa
mga terminolohiya, at pahayag na kultural; at
higit sa lahat,
(5) Kinakailangan, higit kailanpaman, ngayon
ang panahon upang magkaroon ng isang ahensiya
o isang sangay ng gobyerno na maaaring tumayo
bilang tagapagbantay, tagapagtaguyod, tagapag-
ingat, at tagapangasiwa sa mga usapin na may
kinalaman sa programa at gawaing pagsasalin
at ng mga nagsasalin. Totoong mabigat ang
kahingiang ito sa usapin ng pagsasalin, subalit,
isaalang-alang na ang papel ng wikang Filipino
sa pagtataguyod ng intelektuwalisayong pangwika
ay hindi matatawaran kung titingnan natin ito sa
konteksto ng globalisasyon.
SANGGUNIAN
Almario, Virgilio, et.al. Patnubay sa Pagsasalin.
Anvil Publishing, Inc. Pasig City. 1996, 2003.
Nakalimbag.
Bassnett-McGuire, Susan. Translation Studies.
London. Methuen & Co.Ltd. 1980. Nakalimbag.
Enriquez, Virgilio C. From Colonial To Liberation
Psychology: The Philippine Experience. Manila:
De La Salle University Press, 1994. Nakalimbag.
Gonzalez, Andrew and Villacorta, Wilfrido. The
Language Provision of the 1987 Constitution of the
Republic of the Philippines. Manila: De La Salle
University Press, Inc.. 2001. Nakalimbag.
Hatim, Basil at Ian Mason. Discourse and the
Translator. Longman Group UK Limited. Longman
House. Burnt Mill. Harlow. Essex. England. 1990.
Nakalimbag.
Hsiu-Hwang, Ho. A Pragmatic Concept of
Translation http://humanum.arts.cuhk.edu.
hk/~hhho/ppragcon.htm. 1968. Elektroniko.
Ang Pagsasaling Teknikal R. Sison-Buban 127

Larson, Mildred. Meaning-based Translation: A Guide

to Cross-language Equivalence. University Press
of America, Inc. 1984. Nakalimbag.
Lefevere, André.  Translating Literature:  Practice and
Theory in a Comparative Literature Context.  New
York:  Modern Language Association of America,
1992.
Raffel, Burton. The Art of Translating Prose. Abbey
Press: London. 1988. Nakalimbag.
Sison-Buban, Raquel E., Editor, at Joey Stephanie C.
Chua, Ko-editor. 100 Salin. Central Book Supply:
Quezon City. 2012. Nakalimbag.
Vermeer, Hans J. Skopos and Commission in
Translational Action (A.Chesterman, Trans.). In
L. Venuti (Ed.) The Translation Studies Reader.
London: Routledge, 2000. 221-32. Nakalimbag.
Zethsen, Karen Korning. The Dogmas of Technical
Translation—Are They Still Valid? h t t p s : / /
pure.au.dk/ws/files/9952/H23_05.pdf. 2001.
Elektroniko.
 128 Malay Tomo XXVI Blg. 2

View publication stats