Joanna Trzepanowska

ADAM MICKIEWICZ DZIADY cz. II – CYKL LEKCJI

LEKCJA 1. (45 minut)

TEMAT. Na czym polegał obrzęd dziadów?

Cele szczegółowe
Uczeń potrafi:
- wypowiadać się na zadany temat,
- czytać ze zrozumieniem,
- szukać informacji w tekście,
- przyporządkować gatunek literacki do rodzaju literackiego,
- wyciągać wnioski na podst. poznanego tekstu,
- korzystać ze słownika,
- zrozumieć definicję,
- zastosować definicję w sytuacji typowej,
- napisać spójną notatkę na zadany temat.

Metody pracy: pracy z tekstem, ćwiczeń praktycznych.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna.

Literatura:
Słownik języka polskiego, t. II, pod red. M. Szymczaka, wyd. VII zm., Warszawa 1992.

Typ lekcji: lekcja z kształcenia literackiego.

TOK LEKCJI:

1
Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji – zrozumienie istoty obrzędu dziadów na podstawie utworu Adama Mickiewicza (tekst lektury został
przeczytany przez uczniów w domu).

2. Zapisanie na tablicy i w zeszytach tematu lekcji.

Część właściwa:

1. Uczniowie porównują dramat właściwy (odmianę romantyczną) z dramatem jako rodzajem literackim.

2. Nauczyciel pyta uczniów o znaczenie słowa „obrzęd”.

3. Uczniowie szukają w słowniku języka polskiego znaczenia wyrazu „obrzęd”.

4. Nauczyciel zapisuje definicję na tablicy, a uczniowie w zeszytach.

Obrzęd jest to zespół uświęconych tradycją, często określonych przepisami, czynności

i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze rodzinnym, społecznym, politycznym czy religijnym;
obrządek, ceremonia.

5. Nauczyciel prosi uczniów o odnalezienie w definicji obrzędu słów kluczy, które najbardziej charakteryzują to pojęcie i łączą się z treścią
Dziadów cz. II.
Np.
tradycja, przepisy, czynności, praktyki, symboliczne znaczenie, uroczystość, społeczny charakter, religijność, obrządek, ceremonia.

6. Nauczyciel głośno czyta wstęp do Dziadów cz. II – „Upiór”. Uczniowie czytają cicho. Lektura ma za zadanie przybliżyć nastrój panujący
podczas obrzędu.

7. Nauczyciel głośno czyta odautorskie objaśnienie poety dotyczące obrzędu dziadów. Zadaniem uczniów jest znalezienie w nim jak
najwięcej sformułowań wspólnych ze słownikową definicją.

2
 8. Do wypisanych wcześniej słów kluczy uczniowie dopisują sformułowania
z objaśnienia, wykorzystując jak najwięcej skojarzeń.
Np.
słownik Dziady cz. II
tradycja pamiętanie o zmarłych przodkach; bliskość
terminu z Dniem Zadusznym; uczta kozła –
pogański rodowód
przepisy zastawianie uczty z jadła
czynności częstowanie zmarłych
praktyki zabobonne, potajemne praktyki
symboliczne znaczenie sądzono, że potrawami, napojami, śpiewem
lud przynosi ulgę duszom czyśćcowym;
przestrogi nieboszczyków, dążenia moralne,
nauki
uroczystość uroczystość obchodzona przez pospólstwo
między innymi na Litwie na pamiątkę
dziadów – zmarłych przodków
społeczny charakter pospólstwo, gminna poezja
religijność święcenie Dziadów, kaplice, cmentarz,
nabożny cel, światłe duchowieństwo
obrządek obrzędy pogańskie i religia chrześcijańska,
śpiewy obrzędowe, obrzędy fantastyczne
ceremonia wywoływanie duchów
Uwaga. Nauczyciel może skomentować, że to, co jest wypisane w pierwszej kolumnie tabeli, to czynniki budujące każdą tradycję, to zaś, co
wypisane z Mickiewicza, to elementy konkretnej tradycji – świętowania dziadów.

9. Nauczyciel prosi uczniów o zredagowanie i zapisanie notatki informującej o istocie obrzędu dziadów (na podstawie zgromadzonego
słownictwa).
Np.
Obrzęd Dziadów to uroczystość wywodząca się z pogańskich praktyk, która łączy się z elementami religii chrześcijańskiej. Dziady odbywały się
w czasie zbliżonym do Dnia Zadusznego. Organizowano je w kaplicach, na cmentarzach. Przyświecał temu nabożny cel. Obrzęd polegał na
wywoływaniu przez pospólstwo duchów zmarłych, które podczas uczty częstowano potrawami, napitkiem. Obrządek ten miał charakter

3
symboliczny, przynosił bowiem ulgę duszom czyśćcowym. Święceniu dziadów towarzyszyły gminna poezja i śpiewy obrzędowe. W dziadach
dostrzegano dążenia moralne człowieka. Uczestnicy czerpali naukę z przestróg wypowiadanych przez duchy przedstawionych w sposób prosty i
przekonujący.

Część zamykająca:

10. Zadanie domowe.

Zaznacz w tekście lektury fragmenty, w których jest przedstawione pojawienie się duchów.

Joanna Trzepanowska
ADAM MICKIEWICZ, „DZIADY CZ. II”

LEKCJA 2. (45 minut)

Temat. Jaką naukę dla żyjących przekazały duchy podczas dziadów?

Cele szczegółowe.
Uczeń potrafi:
- czytać ze zrozumieniem,
- wyszukiwać informacje w tekście,
- znaleźć wymagane fragmenty tekstu,
- zanotować cytat z utworu napisanego wierszem,
- interpretować fragmenty utworu,
- wyciągać wnioski.

Metody pracy: pracy z tekstem, ćwiczeń praktycznych.

4
Formy pracy: zbiorowa, indywidualna.

Typ lekcji: lekcja z kształcenia literackiego.

TOK LEKCJI

Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji – interpretacja przesłania duchów skierowanego do żyjących, wyciąganie wniosków.

2. Zapisanie tematu lekcji (na tablicy i w zeszytach).

3. Nauczyciel prosi o przeczytanie i interpretację motta utworu Adama Mickiewicza (zaczerpnięte z „Hamleta” Williama Szekspira).
Np.
Na świecie zdarzają się sytuacje, których nie przewidzieliby nawet mędrcy.

4. Uczniowie wymieniają, co na poziomie treści wydaje się uczniom dziwne, niespotykane w utworze Adama Mickiewicza.
Np. przybycie duchów i ich rozmowa z ludźmi.

Część właściwa:
5. Nauczyciel prosi o uzupełnienie tabeli na podstawie Dziadów cz. II.

Duch Pora jego Rodzaj Aktualna sytuacja Przyczyna Prośba ducha Przesłanie ducha (cytat) Interpretacja
przybycia, grzesznika ducha tej sytuacji przesłania
ducha
sposób
wywołania

5
Np.
Przybył Pora jego Rodzaj Aktualna sytuacja Przyczyna tej Prośba ducha Przesłanie ducha Interpretacja przesłania
y duch przybycia, grzesznika ducha sytuacji (cytat) ducha
sposób
wywołania
Dzieci – Wieczór; Duchy Latają w raju, mają Miały zbyt Chcą dostać „Kto nie doznał Życie ludzkie nie może
Józio wezwano je, lekkie. tam lepiej niż u mamy dobrze na dwa ziarna goryczy ni razu/ się składać jedynie z
i Rózia paląc kądziel. – dostatek, zabawę, ziemi, nigdy gorczycy. Ten nie dozna słodyczy radości. Trzeba zaznać
kwiaty, ale są nie poznały w niebie.” również złych, gorzkich
nieszczęśliwe. Dręczą smutku. chwil. Wtedy zna się
je nuda i trwoga; życie w pełni.
droga do nieba jest dla
nich zamknięta.
.
Widmo Północ; Najcięższe Ma nad nim władzę Za życia Nie chce się już „Bo kto nie był ni razu W stosunku do innych
pana – zapalono duchy. zły duch, cierpi głodził błąkać po ziemi człowiekiem/ trzeba postępować po

6
świecą- wódkę. męczarnie, tuła się służących, z innymi Temu człowiek nic nie ludzku, wykazywać
ce, nocą, ucieka od kazał bić za nieczystymi pomoże.” ludzkie odruchy
wytrze- słońca, wiecznie zbieranie duchami. Woli współczucia, pomocy,
szczone błądzi, zawsze jest owoców piekło i męki empatii; trzeba być
oczy, głodny, szarpie go z lasu; w piekielne, człowiekiem.
rozczo- ptactwo. Wigilię byleby już
chrane wypędził duszę potępioną
włosy proszącą utracić. Prosi
o zapomogę. o miarkę wody
i dwa ziarna
pszenicy od
kogoś z
żyjących, wtedy
mógłby znaleźć
ukojenie. Nikt z
żyjących nie
może mu
jednak pomóc,
a więc jego
kara musi trwać
wiecznie.
Zosia – Przed pianiem Średni Biega, uśmiecha się, Gardziła Chce, aby „Kto nie dotknął ziemi Trzeba mocno stąpać po
dziew- koguta; grzesznicy. ale w oczach ma łzy; uczuciami podbiegli ni razu,/ ziemi i brać od życia
czyna zapalenie pogania baranka, chce młodzieńców; młodzieńcy, Ten nigdy nie może wszystko, co ono daje:
niby wianka ze złapać motylka, ale nie chciała pochwycili ją być w niebie.” radości, troski, a także
anioł, święconych ten zawsze ucieka. wyjść za mąż; za ręce i życie z drugim
ubrana ziół. Pała nieznanym jej żyła jakby przyciągnęli do człowiekiem. Trzeba żyć
w białą ogniem; ma pełną w zawieszeniu. ziemi, aby dla świata, dla innych
szatę; swobodę, ale wciąż Zmarła młodo, mogła z nimi i z innymi.
rozwia- szuka czyjejś nie zaznawszy spędzić trochę
ne obecności; jest sama. trosk ani czasu.
włosy, Pozostaje zawieszona szczęścia;

7
na między ziemią a nigdy nie
głowie niebem. Stan ten kochała.
czerwo- będzie trwać jeszcze
ny przez rok.
wianek,
w ręce
trzyma
zielony
badylek.

Część zamykająca:
6. Zadanie pracy domowej.
1) Sformułuj własną życiową radę dla współczesnego człowieka. Kieruj się dobrem ogólnym ludzkości.
2) Zastanów się, która postać dramatu Adama Mickiewicza najbardziej podoba ci się pod względem aktorskim. Opracuj pomysł inscenizatorski
Dziadów cz. II.

Joanna Trzepanowska

ADAM MICKIEWICZ DZIADY CZ. II

Lekcje 3., 4., 5. (3  45 minut)
Temat. Przygotowujemy klasową inscenizację „Dziadów cz. II” Adama Mickiewicza.
Warsztaty teatralne.
Przedstawienie w klasie.

Cele szczegółowe.
Uczeń:
- rozumie sformułowanie „warsztaty teatralne”,
- głośno czyta tekst w sposób interpretacyjny,
- stosuje modulację głosu, dykcję, akcent wyrazowy, zdaniowy, logiczny; przestrzega znaków przestankowych,
- odróżnia tekst główny od tekstu pobocznego,

8
 - przekłada utwór literacki na język teatru,
- opanowuje tekst roli,
- przygotowuje scenografię, kostium, rekwizyty, ruch sceniczny,
- bierze udział w przedstawieniu.

Metody pracy: poglądowa, ćwiczeń praktycznych, pracy z tekstem.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna, grupowa.

Literatura
Słownik języka polskiego, t. III, pod red. M. Szymczaka, wyd. VII zm., Warszawa 1992.

Typ lekcji – lekcja z kształcenia kulturowego.

TOK LEKCJI

Część wstępna:
1. Poinformowanie o celu lekcji – przygotowanie się do wystawienia w klasie Dziadów cz. II Adama Mickiewicza.

2. Zapisanie na tablicy i w zeszytach tematu lekcji.

Część właściwa:
3. Wyjaśnienie pojęcia „warsztaty teatralne”.
Nauczyciel prosi o znalezienie w słowniku języka polskiego wyrazu „warsztat”
i uwzględnienie jego znaczenia przenośnego.

4. Zapisanie notatki na tablicy i w zeszytach:

Warsztat (w znaczeniu przenośnym) jest to ogół metod, środków technicznych i artystycznych stosowanych przez twórców, artystów w ich pracy.
Wyrażenia:
Warsztat twórczy, poetycki, malarski, aktorski, reżyserski, naukowy, edytorski, pisarski.

9
Nauczyciel pyta uczniów o znaczenie sformułowania „warsztaty teatralne”.
Odp. np.
Wspólne poszukiwania środków artystycznych i technicznych w celu przełożenia utworu literackiego na język teatru.

5. Głośne czytanie przez uczniów tekstu z podziałem na role. Podczas czytania uczniowie ćwiczą dykcję, modulację głosu, akcent wyrazowy,
zdaniowy, logiczny.

6. Nauczyciel pomaga w wyborze reżysera, suflera, aktorów.

7. Nauczyciel omawia z uczniami sprawy organizacyjne związane z: kostiumami, rekwizytami, scenografią, oświetleniem, muzyką. Radzi,
aby praca była wspólnym dziełem całego zespołu. Dobrze, aby każdy uczeń w klasie miał przydzielone zadanie. Jeśli jednak nie będzie umiał
odnaleźć się w tym projekcie, niech (wraz
z nauczycielem) pozostanie widzem.

8. Uczniowie omawiają pomysł inscenizatorski klasowego przedstawienia,

Część zamykająca:
9. Zadanie pracy domowej.
Przygotowanie klasowego przedstawienia Dziadów cz. II i zaprezentowanie go za tydzień na lekcji.

Uwaga. Próby organizują uczniowie w domach. Na przedstawienie należy przeznaczyć oddzielną jednostkę lekcyjną. Jeśli klasa nie wykazuje
zdolności aktorskich lub organizacyjnych, proponuję poprzestać na głośnym czytaniu tekstu sztuki z podziałem na role i zrealizować to na
drugiej lekcji w całym cyklu omawiania lektury. To ułatwi zrozumienie tekstu.

10