REANIMIMI KARDIOPULMONAR ADULT (CPR)

1. Arresti kardiak

Përkufizimi

Arresti kardiak është ndërprerje e papritur e aktiviteti kardiak me kolaps hemodinamik, me humbje të
frymëmarrjes dhe të vetëdijes. Arresti kardiak njihet edhe me termin arrest kardiopulmonar apo
cirkulatore dhe nënkupton ndaljen e qarkullimit normal të gjakut si pasojë e pamundësisë së zemrës të
pompojë gjakun. Me ndaljen e qarkullimit të gjakut, ndalet edhe shpërndarja e oksigjenit në të gjitha
organet vitale. Organi që më së shpejti atakohet nga mungesa e oksigjenit është truri, prandaj pacienti
shumë shpejt e humbë vetëdijen. Frymëmarrja bëhet gjithnjë e më e cekët, deri sa të ndalet plotësisht.
Pulsi në arteriet periferike dhe qendrore (arteria karotis) mungon.

Etiologjia e arrestit kardiak

Te rastet e arrestit kardiak jashtë spitalit, kur nuk kemi dëshmitarë dhe personat përkatës nuk kanë qenë të
monitoruar, është vështirë të dihet shkaktari i saktë, sidomos kur kemi të bëjmë me çrregullimet e ritmit.
Shkaqet kryesore të arrestit kardiak janë:

 Ataku kardiak apo infarkti i miokardit;

 Abnormalitetet anatomike kardiake;
 Çrregullimet e ritmit kardiak apo aritmitë, më e shpeshta dhe më fatale është fibrilacioni
ventrikular;
 Kardiomiopatitë;
 Sëmundjet inflamatore të zemrës ( miokarditi);
 Sepsia dhe infeksionet e rënda;
 Mbidozimi me droga të ndryshme;
 Traumat e mëdha dhe humbja e gjakut;
 Lëndimet e rënda të zemrës apo të mushkërive mund të çojnë në arrest kardiak
 Kanceri i avancuar;
 Temperaturat esktremisht të larta apo të ulëta;
 Niveli ekstremisht i lartë apo i ulët i kaliumit;
 Embolia pulmonare.

Për t’u mbajtur mend më lehtë janë 5 -H dhe 5-T që mund të jenë shkaktarë reversibilë të arrestit kardiak
dhe duhet pasur parasysh çdo herë kur qëllon një pacient në arrest kardiak (Tabela 1.)

H T
Hipoksia Toksinat
Hipovolemia Tamponada kardiake
Jonet e Hidrogjenit Pneumothoraxi Tensiv
Hipo-/hyperkalemia Tromboza pulmonare
Hipotermia Tromboza koronare

Tabela 1: Shkaktarët e trajtuar të arrestit kardiak 5-H dhe 5-T

Sëmundjet koronare të zemrës përbëjnë 65-70% të të gjitha rasteve të arrestit kardiak, por kjo nuk vlen
edhe për moshat nën 30-40 vjet, ku llogaritet të jetë përgjegjës prej 8% deri në 24% të rasteve.Në 10 % të
rasteve sëmundjet strukturale të zëmrës, siç janë anomalitë e arterieve koronare, miokarditi,
kardiomoipatia, hipertrofike, kardiomiopatia e ventrikulit të djathtë aritmogjene, etj., janë përgjegjëse për
arrestin kardiak dhe vdekjen e papritur. Duhet cekur që kjo nuk vlen për personat e moshës nën 30
vjeçare. Te këta persona është verifikuar që sëmundjet strukturale të zemrës janë shkaktarë i vdekjes së
papritur në 30%, respektivisht në 40 % te rasteve.
Mirëpo, në 5-10% të rasteve aritmia çon në arrest kardiak, pa pasur ndonjë sëmundje strukturale të zemrës
paraprakisht. Në 15-35 % te rasteve arresti kardiak është me origjinë jo-kardiake, përfshirë traumat,
gjakderdhjet, gjakderdhjet intrakraniale, embolina pulmonare, intoksikimi me barëra, submersioni,
obstruksionii rrugëve të frymëmarrjes etj., incideca e arrestit kardiak dhe e vdekjes së papritur rritet me
kalimin e moshës te femrat dhe te meshkujt.
Janë shumë shkaktarë kardiakë dhe jo-kardiakë që çojnë në takiaritmi kardiake të zgjatur, e cila mund të
rezultojë me arrest kardiak dhe vdekje të papritur.

Çrregullimet e ritmit që çojnë në arrest kardiak, më të shpeshtat janë:

- Tahikardia ventrikulare (TV),
- Fibrilacioni ventrikular (FV),
- Asistolia, dhe
- Aktiviteti elektrik pa puls (AEP).

1. BLS - Mbështetja bazike e jetës (Basiç Life Support -BLS)

Mbështetja bazike e jetës (Basiç Life Support -BLS), Mbështetja e avancuar kardiovaskulare e jetës
(ALS-Advanced Life Support) dhe kujdesi pas arrestit kardiak, janë tri fazat kryesore të kujdesit ndaj
pacientëve që pësojnë arrest kardiak.

BLS është niveli i parë i kujdesit mjekësor që aplikohet te pacientët me sëmundje jetë- kërcënuese apo me
lëndime të rënda, gjersa t’iu ofrohet kujdesi i plotë mjekësor në spital. Aspektet themelore të BLS janë
njohja e menjëhershme e arrestit kardiak, thirrja në ndihmë (ndihma e parë, emergjenca), reanimimi
kardiopulmonar dhe defibrilimi i menjëhershëm mundësisht me defibrilator të jashtëm (AED). BLS nuk
përfshin përdorimin e barërave dhe jo domosdo kërkon njohuri apo përvojë për procedura invazive siç
janë vija venoze, intubimi endotraheal, vendosja e maskës laringeale etj.
Këtë kujdes bazik mjekësor për shpëtimin e jetës, mund ta ofrojnë personat e pa-trajnuar, profesionistët e
trajnuar shëndetësore dhe personat tjerë të trajnuar siç janë paramedikët, zjarrfikësit, policët etj. Njohja e
menjëhershme e arrestit kardiak dhe frymëmarrjeve agonale, është hapi i parë në trajtimin e suksesshëm.

BLS- sekuenca

Shpëtimtari nuk Shpëtimtari është i

Hapi Profesionisti shëndetësor-mjeku
është i trajnuar trajnuar
BLS- sekuenca

Shpëtimtari nuk Shpëtimtari është i

Hapi Profesionisti shëndetësor-mjeku
është i trajnuar trajnuar

1 Sigurohuni për Sigurohuni për sigurinë e Sigurohuni për sigurinë e skenës

sigurinë e skenës skenës

2 Kontrolloni për Kontrolloni për reagim Kontrolloni për reagim

reagim

3 Bërtisni për ndihmën Bërtisni për ndihmën e afërt Bërtisni për ndihmën e afërt/aktivizoni
më të afërt. dhe aktivizoni sistemin e ekipën e reanimimit; mund të aktivizoni
Telefononi ose thoni reagimit emergjent (9-1-1 ekipën e reanimimit edhe pas
dikujt të telefonojë apo 1-1-2, përgjigje kontrollimit për frymëmarrje dhe puls.
911 (lëshojeni në emergjente). Nëse dikush
altoparlant dhe afër përgjigjet, sigurohuni që
viktimës). telefoni është në anën e
viktimës nëse është e
mundur.

4 Ndiqni instruksionet e Kontrolloni nëse ka Kontrolloni nëse ka frymëmarrje apo

dispeçerit frymëmarrje ose vetëm
gulçim apo frymëmarrje të
cekëta; nëse nuk ka filloni
me RKP me kompresione
vetëm gulçim apo rymëmarrjen e cekët
dhe puls (ideailsht në mënyrë
simultane). Aktivizimi i AED/pajisjeve
mjekësore qoftë nga profesionisti shë
ndetësor apo nga personi i dytë dhe jo
më vonë por menjëherë pas kontrollimit
të frymëmarrjes dhe pulsit -identifikimit
të arrestit kardiak.

5 Shiko nëse ka Përgjigjuni pyetjeve të Menjëherë filloni RKP dhe përdorni

frymëmarrje apo dispeçerit dhe ndiqni AED/ defibrilatorin këse e keni në
vetëm gulçim, në instruksionet e tij. dispozicion.
mbikëqyrje të
dispeçerit.
 BLS- sekuenca

Shpëtimtari nuk Shpëtimtari është i

Hapi Profesionisti shëndetësor-mjeku
është i trajnuar trajnuar

6 Ndiqni instruksionet e Dërgoni personin e dytë për Kur arrin shpëtimtari i dytë, aplikojeni
dispeçerit. të marrë një AED nëse e RKP me dy persona dhe përdoreni
keni në dispozicion. AED/defibrillatorin.

Tabela 2: BLS sekuenca

BLS zbatohet përmes shkurtesave CAB:

 Qarkullimi (C-circulation)-sigurimi i furnizimit adekuat të indeve me gjak dhe përmes gjakut

me oksigjen, sidomos organeve vitale të cilat janë më te ndjeshme ndaj hipoksisë;
 Rrugët e frymëmarrjes (A-airway): mbrojtja dhe mbajtja e hapur e rrugëve të frymëmarrjes për
të mundësuar hyrjen e oksigjenit në mushkëri dhe daljen e oksidit të karbonit në atmosferë;
 Frymëmarrja (B-breathing): inflacioni dhe deflacioni (inspiriumi dhe ekspiriumi) përmes
rrugëve të frymëmarrjes.

“Zinxhiri i mbijetesës” përfshin hapat e nevojshëm për të reanimuar pacientin në arrest kardiak:

1. Njohjae arrestit kardiak dhe thirrja për ndihmë, apo aktivizimi i sistemit të emergjencës;
2. Reanimimi kardiopulmonar i menjëhershëm dhe kualitativ, me theksim të kompresioneve në
toraks;
3. Defibrilimi rapid;
4. Shërbimi bazik dhe i avancuar mjekësor i emergjencës;
5. Mbështetja e avancuar e jetës dhe kujdesi pas arrestit kardiak.
Figura 1:Zinxhiri i mbijetesës -e marrë me leje nga Resuscitation Council (UK)

Të gjithë shpëtimtarët e trajnuar për BLS mund t’i kryejnë tri- katër hallkat e para. Ndërsa, shpëtimtarët e
pa trajnuar duhet të sigurojnë reanimim kardiopulmonar (RKP) vetëm me kompresione të gjoksit, pa
frymëmarrje, me apo pa udhëzimet e dispeçerit, për të gjitha viktimat në arrest kardiak, dhe duhet të
vazhdojnë derisa të arrijë AED apo shpëtimtarët e trajnuar për RKP.
Nëse shpëtimtari i trajnuar mund të performojë frymëmarrjet shpëtuese, duhet të vazhdojë me raportin 30
kompresione me 2 frymëmarrje, derisa të arrijë AED dhe të jetë gati për përdorim dhe kur ekipi i
emergjencës është i gatshëm të kujdeset për viktimën, apo nëse viktima fillon të lëvizë. RKP vetëm më
kompresione është më i lehtë për t'u aplikuar nga cilido shpëtimtar potencial, edhe pse është i patrajnuar
dhe mund të udhëhiqet apo të mbikëqyret nga dispeçeri përmes telefonit. Është verifikuar që shkalla e
mbijetesës te arresti kardiak te adultët me etiologji kardiake, është e njëjtë si te RKP vetëm me
kompresion të gjoksit, si te aplikimi i RPK me të dyja bashkë-kompresione dhe frymëmarrje, para se të
arrijë ekipi i emergjencës. Megjithatë, shpëtimtarët e trajnuar rekomandohet të bëjnë RKP me
kompresione dhe frymëmarrje.
Hapat e reanimimit njihen edhe si DR ABC CABD:
1. D-Danger (Rreziku)-Kontrolloni skenën-shumë shpejt, duhet verifikuar vendndodhja e pacientit,
ambienti përreth tij në mënyrë që të mos rrezikohet jeta e shpëtimtarit, qoftë përmes materieve
toksike, elektricitetit, automjeteve në rrugë etj. -Mos e rrezikoni vetveten;
2. R-Response (Përgjigje) -Vlerësoni nivelin e vetëdijes,gjegjësisht a po reagon pacienti, duke e
prekur lehtë në krah dhe duke e pyetur “a jeni mirë”, njëkohësisht shikoni a ka shenja të
frymëmarrjes nëse nuk reagon në thirrje.

2. Kërkoni ndihmë!

3. A - Airway (Rrugët e frymëmarrjes) - Hapni rrugët e frymëmarrjes- kontrolloni nëse ka diçka në

hapësirën orale:
4. B – Breathing (frymëmarrja) – a po merr frymë pacienti? dëgjoje, ndjeje dhe shiko frymëmarrjet
e pacientit;
5. C– Circulation (Qarkullimi) - Vlerësoni pulsin në arterien karotide brenda 10 sekondash,nëse
nuk ka puls performoni 30 kompresione në gjoks;
6. A– Airway (Rrugët e frymëmarrjes) - Hapni rrugët e frymëmarrjes;
7. B– Breathing (frymëmarrja) - 2 frymëmarrje, nëse pacienti nuk merr frymë (maximum 10
sekonda);
8. D – Defibrilation (Defibrilatori) - Ngjiteni defibrilatorin automatik të jashtëm (AED) sa më shpejt
që mundeni dhe ndiqni udhëzimet.
 Pra: Vlersimi i pacientit: A, B, C, kurse reanimimi: C,A,B.

Kompresioni i toraksit: Çdo 2 minuta ( 5 cikle 30:2 ), palponi pulsin dhe kontrolloni ritmin.
Nëse janë dy persona duhet të ndërrohen në mes vete. Nëse pacienti merr frymë normalisht, dhe ka puls, e
ktheni në pozitë të rimëkëmbjes (recovery position) dhe monitorojeni. Transportojeni sapo të arrijë
shërbimi i emergjencës.
Nëse pacienti nuk merr frymë, palponi pulsin në arterien karotide tek të rriturit, ndërsa në arterien brahiale
te fëmijët dhe foshnjat, për 5 -10 sekonda. Nëse nuk ka puls, filloni menjëherë me kompresione në
kraharor rreth 30 kompresione të pasuara me 2 frymëmarrje brenda më pak se 10 sekondave për të
minimizuar ndërprerjen e kompresioneve të gjoksit.
Kontrolli e hapësirës orale me gisht,nuk bëhet në mënyrë të verbër, sepse mund t’i shtyjë trupat e huaj më
thellë brenda dhe e rritë më tepër mundësinë e obstruksionit të rrugëve ajrore. Pra, është procedurë që
duhet bërë me shumë kujdes dhe duke shikuar me kujdes hapësirën orale.
Profesionistët shëndetësorë rekomandohet të sigurojnë kompresione të gjoksit dhe ventilim te të gjithë
pacientët në arrest kardiak, pa marrë parasysh etiologjinë kardiake apo jo-kardiake, pa e lëvizur pacientin
nga vendi ku ka ndodhur.
Çdo viktimë, e cila nuk ka frymëmarrje spontane apo i ka frymëmarrjet e fundit-agonale, duhet dyshuar
që është në arrest kardiak dhe menjëherë duhet thirrur ndihmë (emergjencën, ndihmën e shpejtë), duhet
kontrolluar pulsin brenda 10 sekondave dhe duhet filluar menjëherë me kompresione të gjoksit. Aplikimi
i frymëmarrjes artificiale duhet bërë me maskë faciale dhe bambu ballon, ndërsa teknika gojë-me-gojë
bëhet në rastet kur nuk keni ambu-ballon.

Frymëmarrja gojë më gojë- Jepni 1 frymëmarrje brenda 1 sekonde, merrni frymë normal, jo frymëmarrje
të thellë (sepse do të shkaktojë hiperinflacion të mushkërive) dhe jepni frymëmarrje tjetër brenda 1
sekonde, e kështu me radhë. Por, duke shikuarse a po ngrihet kafazi i kraharorit. Një frymëmarrje jepet
çdo 5-6 sekonda apo rreth 10-12 frymëmarrje në minutë. Rreziku i transmisionit të sëmundjeve nga
frymëmarrja gojë më gojë është shumë i vogël, mirëpo nëse dikush heziton ta bëjë pa pajisje mbrojtëse,
atëherë duhet të fillohet me kompresione të gjoksit.
Ventilimi manual- gjatë RKP nëse keni në dispozicion maskë faciale me ambu-ballon për adult (1-2L),
mjafton për të dhënë vëllimi tidal 500 deri në 600 mL (6 - 7 mL/kg). Nëse vëllimi tidal është i
mjaftueshëm do të shihen lëvizjet e kafazit të kraharorit dhe do të mbahet oksigjenimi dhe normokarbia.
Frymëmarrjet duhet të jenë në raport me kompresionet 30:2. Nëse është një shpëtimtar i vetëm lejohet t'i
pushojë kompresionet për më pak se 10 sekonda për të aplikuar frymëmarrjet. Duhet shmangur ventilimin
agresiv, sepse e rritë rrezikun nga regugitimi dhe aspirimi i lëngut gastrik (pneumonia acidike), pra nuk
duhet dhënë as shumë frymëmarrje, as në vëllime të mëdha.
Nëse ventilimi vazhdon të jetë i pasuksesshëm dhe pacienti është i pavetëdijshëm, është e mundur që të
ketë trup të huaj në rrugët e frymëmarrjes. Filloni prapë me kompresion të gjoksit, duke e ndërprerë në
çdo 30 kompresione, ri-shikoni për obstruksion të rrugëve të frymëmarrjes në hapësirën orale, largoni
nëse gjeni diçka dhe ri-tentoni ventilimin.
Nëse ventilimi është i suksesshëm, shikoni prezencën e pulsit në arterien karotide, nëse pulsi palpohet,
vazhdoni me ventilim në frekuencë adekuate dhe transportoni pacientin sa më parë.
 Figura 2: Ventilimi manual përmes ambu-ballonit

Përmbledhja e komponentëve të RKP me kualitet të lartë për ofruesit e BLS

Fëmijët Foshnjat
Adultët dhe (Nga mosha 1 (mosha më pak se 1
Komponenti
Adoleshentët vjeçare deri ne vjet, duke përjashtuar
pubertet) të sapolindurit)

Siguria e skenës Sigurohuni që ambienti është i sigurt për shpëtimtarin dhe viktimën

Njohja e arrestit kardiak Kontrolloni nëse ka reagim;

Nëse nuk ka frymëmarrje apo vetëm gulçim (frymëmarrje të cekëta-
 agonale, jo normale);
Nëse nuk ndihet pulsi brenda 10 sekondash
(Kontrollimi i frymëmarrjes mund të performohet në mënyrë simultane
brenda më pak se 10 sekondash).

Aktivizimi i sistemit të Nëse jeni vetëm pa Kolapsi i dëshmuar

përgjigjes emergjente telefon, leni viktimën dhe Ndiqni hapat për adultët dhe adoleshentët në
aktivizoni menjëherë të majtë;
sistemin e emergjencës Kolapsi i pa-dëshmuar
dhe kërkoni AED para se Jepni 2 minuta RKP;
te filloni me RKP;
Ose dërgoni dikën të Leni viktimën dhe aktivizojeni sistemin e
fillojë RKP menjëherë; reagimit emergjent dhe merreni AED;
përdorni AED sa më Rikthehuni te fëmija apo te foshnja dhe
shpejt që ta keni në vazhdoni RKP; përdoreni AED sa më shpejt
dispozicion. që ta keni në dispozicion.

Raporti kompresion- 1 apo 2 shpëtimtarë: 30:2 1 shpëtimtarë: 30:2

ventilim pa sigurim të 2 ose më shumë shpëtimtarë: 15:2
avancuar të rrugëve të
frymëmarrjes

Raporti kompresion- Kompresione të vazhdueshme 100-120/min

ventilim me sigurim të Jepni një frymëmarrje çdo 6 sekonda (10 frymëmarrje në/min).
avancuar të rrugëve të
frymëmarrjes (tubus ETm
maske laringeale,etj.)

Shpejtësia e 100-120/min
kompresioneve

Thellësia e Së paku 5 cm * Së paku 1/3 e Së paku 1/3 e diametrit

kompresioneve diametrit antero- antero-posterior të
posterior të toraxit toraxit
Rreth 5 cm Rreth 4 cm

Vendosja e duarve Të 2 duart në gjysmën e 2 duart ose 1 dore 1 shpëtimtar: 2 gishta

poshtme të sternumit (opcionale për në qendër të gjoksit,
fëmijë shumë të menjëherë nën vijën e
vegjël) në gjysmën thimthave të gjinjve
e poshtme të 2 apo më shumë
sternumit shpëtimtarë: 2 gishtat
e mëdhenj në qendër të
gjoksit, menjëherë nën
vijën e thimthave të
gjinjve

Rikthimi i toraxit Lejoni rikthimin e plotë të toraxit pas secilit kompresion; mos u
 mbështetni në torax pas secilit kompresion

Minimizimi i Limitoni ndërprerjet e kompresioneve të gjoksit në më pak se 10 sekonda

ndërprerjeve

Tabela 3:Përmbledhja e komponentëve të RKP me kualitet të lartë për ofruesit e BLS

Figura 3. Algoritmi i mbështetjes bazike të jetës (BLS) (e marrë me leje nga Resuscitation Council (UK)

Kompresionet e gjoksit: Numri, kualiteti dhe mosndërprerja e kompresioneve të gjoksit në minutë gjatë
RKP, është determinant i rëndësishëm për rikthimin e pulsit dhe qarkullimit spontan të gjakut, si dhe për
shkallën e mbijetesës dhe funksionet e mira neurologjike. Kompresionet e gjoksit duhet bërë100-120 herë
në minutë, për të gjitha grupmoshat. Tek të rriturit duhet shtypur gjoksin 5 cm gjatë kompresioneve, te
fëmijët deri në 4 cm, ndërsa te foshnjat deri në 3 cm ose 1/3 e diametrit të gjoksit antero-posterior.
Numëroni me zë të lartë gjatë kompresioneve. Lejoni rikthimin e gjoksit në pozitë normale në mes çdo
kompresioni, sepse relaksimi i toraxit krijon presion intratorakal relativ negativ që nxitë kthimin venoz
dhe fluksin e gjakut kardiopulmonar. Rikthimi jo i plotë e rritë presionin intratorakal dhe redukton
kthimin venoz, presionin perfuziv koronarë, fluksin e gjakut në miokard dhe të gjitha këto do të ndikojnë
në rezultatet e përgjithshme të RKP.
Koha e kompresionit dhe relaksimit të toraxit duhet të jetë përafërsisht e barabartë. Pas çdo 30
kompresionesh në gjoks jepni dy frymëmarrje te të rriturit dhe fëmijët. Duhet përsëritur 5 cikle para se të
rivlerësoni pulsin.
Te kompresioni i gjoksit duhet pasur kujdes me vendosjen e duarve, shuplaka e dorës dominuese
vendoset poshtë,dora tjetër mbivendoset lart, ndërlidhen gishtërinjtë e të dy duarve, presioni bëhet në
qendër të toraxit, respektivisht në gjysmën e poshtme të sternumit ( 2 cm - 2 gishta mbi procesin
ksifoid),krahët duhet të jenë në pozicion të drejtë, jo të kthyer në bërryla dhe paralel. Kjo vlen për RKP
tek të rriturit, jo edhe te fëmijët.
Kompresionet duhet te ndërpriten kur bëhet ventilimi me ambu-ballon ose gojë më gojë, por jo edhe nëse
pacienti ka të vendosur maskë laringeale, apo tubus endotraheal. Te ato raste frekuenca duhet të jetë 10
ventilime në minutë, por pa u ndërprerë kompresionet e zemrës.

Fig. 4: Kopmresionet e gjoksit, pozita e duarve

 BLS-çka duhet dhe çka nuk duhet bërë për të arritur RKP të kualitetit të lartë te adultët

Shpëtimtarët duhet të: Shpëtimtarët nuk duhet të:

Performoni kompresione të gjoksit 100-120/min Kompresione më pak se 100/min ose

më shumë se 120/min

Kompresionet duhet të jenë në thellësi së paku 5cm, deri në 6 Kompresione në thellësi më pak se
cm 5cm apo më shumë se 6cm

Lejoni rikthimin e plotë të toraxit në pozitë normale pas secilit Mbështetet në gjoks në mes
kompresion kompresioneve pa lejuar rikthimin në
pozite normale

Minimizoni pauzat në mes kompresioneve Ndërpriten kompresionet për më

tepër se 10 sekonda

Ventiloni në mënyrë adekuate (2 frymëmarrje pas 30 Siguroni ventilim të tepërt

kompresioneve, secila frymëmarrje të aplikohet brenda 1 dhe (p.sh. shumë frymëmarrje apo
secila të shkaktojë ngritje të toraxit) frymëmarrje me forcë të tepruar)

Tabela 4: BLS-çka duhet dhe çka nuk duhet bërë për të arritur RKP të kualitetit të lartë te adultët

Pas 5 cikleve të reanimimit kardiopulmonërë (30 kompresione:2 frymëmarrje-përafërsisht 2 minuta),

palpohet pulsi dhe shikohet ritmi nëse kemi monitor, dhe protokolli i BLS përsëritet nga fillimi me të
njëjtën renditje. Protokolli i BLS duhet të vazhdojë derisa të fitohet pulsi, derisa të vijnë në ndihmë ekipi i
emergjencës apo derisa pacienti të shpallet i vdekur.
Nëse e keni në dispozicion defibrilatorin automatik extern (AED), duhet aktivizuar menjëherë dhe duhet
ndjekur udhëzimet e tij, nëse është ritëm shokues (shockable Rhythm), që duhet të defibrilohet,
defibriloni dhe menjëherë vazhdoni me kompresione të gjoksit. Nëse janë dy osemë shumë persona: njëri
fillon me kompresione, tjetri e aktivizon sistemin e reagimit emergjent dhe e merr AED ose defibrilatorin
manual (në kushte spitalore).
Në fund të 5 cikleve të reanimimit kardiopulmonar(RKP), vlerësoni përmes AED për ritëm shokues
dhënës ku indukohet defibriloni dhe përsëritni vlerësimin para se të rifilloni me 5 ciklet e ardhshme.
Duhet pasur kujdes që pauzat para dhe pas goditjes me defibrilator të jenë sa më të shkurtra.
Cikli I (RKP) shpesh shkurtohet si 30:2 (30 kompresione: 2 frymëmarrje apo ventilime). Te foshnjat dhe
fëmijët RKP duhet bërë përmes ciklit 15:2, nëse janë dy shpëtues, ndërsa nëse është vetëm një atëherë
vlen rregulla 30:2. Kompresioni i gjoksit te fëmijët më të vegjël bëhet me një dorë, ndërsa te foshnjat me
një gisht ose dy gishtërinjtë e mëdhenj.
 Figura 6: Algoritmi për trajtimin e arrestit kardiak intra-hospitalore-marrë me leje nga
Resuscitation Council (UK)

Figura 7: Algoritmi për trajtimin e ngulfatjes - marrë me leje nga Resuscitation Council (UK)

Nëse pacienti është apo bëhet i pavetëdijshëm, duhet të shtrihet në dysheme, duhet thirrur ndihmë dhe
duhet filluar sa më parë me masat e RKP. Kur rrugët ajrore hapen gjatë reanimimit, duhet shikuar në gojë
për objektin, i cili e ka shkaktuar obstruksionin dhe duhet larguar atë nëse shihet.
 AED-DEFIBRILATORI I JASHTËM AUTOMATIK

Defibrilatori extern i automatizuar (AED) është pajisje elektronike e lehtë, portabël, që mund të bartet
kudo, e cila në mënyrë automatike e bën analizën e ritmit kardiak, diagnostifikimin e aritmive kardiake
jetë- kërcënuese, siç janë fibrilacioni dhe tahikardia ventrikulare dhe është në gjendje të trajtojë ato
përmes defibrilimit. Gjegjësisht aplikimi i shokut elektrik (terapisëelektrike) i ndalon aritmitë dhe lejon
zemrën të ristabilizojë ritmin normal efektiv.
Si funksionon AED-është një kompjuter, i cili e bën evaluimin e ritmit kardiak të pacientit përmes
elektordave adhesive. Kompjuteri e kalkulon vetë kur nevojitet defibrilimi dhe i tregon me zë shpëtimtarit
kur duhet të shtypë butonin shok në AED. Ky shok për momentin e ndalë komplet aktivitetin e zemrës
dhe i jep mundësi të fillojë ritmin e rregullt. I gjithë procesi përcillet me audio-udhëzime, të cilat duhet
ndjekur hap pas hapi. AED udhëzon të bëhet shock te fibrilacioni ventrikular, tahikardia ventrikulare pa
puls, dhe gjendjet e tjera jetë- kërcënuese.
Përdorimi i AED është shumë i thjeshtë, bëhet përmes komandave audio-vizuale, prandaj mund të
përdoret edhe nga personeli jo-mjekësor, të cilët janë trajnuar për RKP. AED në shumë vende të botës,
përveç në institucione shëndetësore, është i vendosur kudo në vende publike (siç janë aeroportet, shkollat,
qendrat tregtare) dhe është treguar shumë i dobishëm në shpëtimin e jetëve, gjegjësisht në realizimin e
BLS. AED është shumë sensitiv dhe efektiv në detektimin e çrregullimeve të ritmit dhe në detektimin e
kohës së duhur për të bërë defibrilimin. Saktësia e tij konsiderohet të jetë rreth 90%. Për çdo minutë që
pacienti është në arrest kardiak, para arritjes së AED, shanset e mbijetesës reduktohen për 10%.
 Figura 9: Defibrilatori i jashtëm automatik AED

A-Airway (Rrugët e frymëmarrjes) - vlerësimi dhe menaxhimi

Kalueshmëria e rrugëve të frymëmarrjes ka rol vendimtar në mbajtjen gjallë të pacientit. Mbyllja e

rrugëve të frymëmarrjes pamundëson frymëmarrjen, pra furnizimin me oksigjen dhe nëse kjo gjendje
zgjatet për disa minuta, pason mosfurnizimi me oksigjen i qelizave, indeve dhe organeve dhe vdekja e
tyre.
Obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes mund të jetë në rrugët e sipërme të frymëmarrjes apo në rrugët e
poshtme.
Obstruksioni i rrugëve të epërme të frymëmarrjes ndodh në nivel të faringsit, hipofaringsit apo larigsit:
 humbja e tonusit të muskujve si pasojë e disfunksionit të sistemit nervor qendror: anestezioni,
trauma, insulti apo koma cerebrale etj.;
 ndryshimeve anatomike: apnea e gjumit (sleep apnea);
 lezionet në atë regjion: tumori, edema e mukozës, abcesi, hematoma etj., apo,
 trupat e huaj: dhëmbët, masat e vjella, gjaku apo trupat e tjerë të huaj.
Obstruksioni i rrugëve të poshtme të frymëmarrjes ka origjinë nga mushkëritë, respektivisht ndryshimet
inflamatore apo traumatike në trahe, bronke, bronkiole dhe alveole. Po përmendim gjendjet patologjike
më të shpeshta që mund hasim: pneumonia e rëndë, edema pulmonare, ARDS-i, embolia mushkërore,
pneumotoraksi dhe hemotoraksi, astma bronkiale, emfizema e mushkërive, kontuzioni i mushkërive,
rupture e diafragmës etj.

Vlerësimi i kalueshmërisë së rrugëve të frymëmarrjes

Vlerësimi i kalueshmërisë së rrugëve të frymëmarrjes mund të bëhet në disa mënyra.

Mënyra më e thjeshtë dhe praktike është komunikimi verbal me pacientin, natyrisht nëse pacienti është i
vetëdijshëm, p.sh. – i bëhen pyetjet: Si jeni? Si quheni? (Figura 5).
Pacienti, i cili i ka të hapura rrugët e frymëmarrjes përgjigjet në pyetje.
Po ashtu, pacienti mund të ngacmohet apo tundet lehtë duke u kapur nga supet, nëse nuk kemi përgjigje.
Nëse edhe më tej nuk ka përgjigje nga pacienti, afrohet veshi pranë zgavrës së gojës të pacientit dhe
dëgjohet kualiteti i frymëmarrjes, pra dëgjohen zhurmat gjatë frymëmarrjes apo nuk dëgjohet asgjë,
varësisht nga lloji i obstruksionit të rrugëve të frymëmarrjes.
 Figura 5: Ekzaminimi i rrugëve të frymëmarrjes

Obstruksioni i rrugëve të epërme të frymëmarrjes mund të jetë i pjesshëm apo i plotë:

- obstruksioni i pjesshëm i rrugëve të epërme të frymëmarrjes manifestohet me ndryshimin e zërit të

pacientit apo dëgjimin e zhurmave gjatë frymëmarrjes së pacientit, e që mund të jenë në formë të
gërhitjes, kërcitjeve, gurgullimës, fishkëllimës apo stridorit. Zhurmat gjatë frymëmarrjes varen nga
shkaktari i obstruksionit. Nëse obstruksioni i pjesshëm është shkaktuar nga gjuha (te pacienti pa vetëdije)
apo trupi i huaj me konzistencë më të fortë, dëgjohet gërhitja, nëse kemi prezente materie të lëngshme si
p.sh. pas vjelljes apo prezencë të gjakut, dëgjojmë gurgullima. Edema e rrugëve të frymëmarrjes
manifestohet me fishkëllima apo stridor;
- obstruksioni i plotë i rrugëve të frymëmarrjes manifestohet me heshtje të plotë gjatë dëgjimit të
frymëmarrjes (apnea) ose lëvizje e pakontrolluar e muskulaturës ndihmësetë frymëmarrjes.

Menaxhimi i obstruksionit të rrugëve të frymëmarrjes

Hapja e rrugëve të frymëmarrjes bëhet me aplikimin e metodave joinvazive dhe invazive, apo me pajisje
dhe pa pajisje. Disa autore e ndajnë edhe në metodat: me intubim dhe pa intubim.

Metodat joinvazive dhe pa pajisje:

1) Pozita anash (recovery position) aplikohet te pacientët pa vetëdije, por që e kanë të ruajtur
frymëmarrjen me apo pa obstruksion të rrugëve të frymëmarrjes. Kjo pozitë arrihet me anë të katër
veprimeve (Figura 6):
 Figura 6: Pozita anash (recovery position)

- a. Dora e djathtë (apo majtë) lakohet për 90° me shuplakë të kthyer nga lart;
- b. Dora tjetër afrohet pranë faqes (fytyrës);
- c. Këmba e majtë (apo djathtë) lakohet në gju dhe njëkohësisht duke mbajtur kokën tërhiqet tërë
trupi anash;
- d. Trupi dhe koka janë pozicionuar anash, koka tërhiqet në ekstension dhe lirohen rrugët e
frymëmarrjes.
Qëllimi i vendosjes në këtë pozitë është pengimi i aspirimit në rrugët e frymëmarrjes të masave të vjelljes
te pacientët të cilët e kanë lukthin e mbushur. Pra, në një pozitë si kjo, e përshkruar më lartë, pacienti edhe
nëse vjell, masat e vjelljes dalin nga goja dhe nuk shkojnë në drejtim të rrugëve të frymëmarrjes.
2) Manovra e dy ose e trefishtë: kur muskujt e kulmit të orofaringsit dhe gjuha relaksohen, gjuha
mbështetet (bie) mbi murin e pasmë të orofarinsit dhe pason ngushtimi apo mbyllja e plotë e rrugëve të
frymëmarrjes. Kjo mund të korrigjohet me të ashtuquajturën manovrën e dyfishtë apo të trefishtë.
Manovra e dyfishtë, apo koka mbrapa-nofulla lart: pacientit në pozitë supine, me njërën dorë të vendosur
mbi ballë, i shtyhet koka pas, kurse me dy gishta të vendosur nën nofull, i ngrihet nofulla lart (Figura 7).

Figura 7:Manovra e dyfishtë dhe e trefishtë e ngritjes së nofullës.Ngritja e nofullës te

Pacienti me traumë të qafës

Manovra e trefishtë, apo koka pas-nofulla lart dhe përpara – hapet goja: pacientit në pozitë supine, i
shtyhet koka pas dhe pastaj me të dy duart kapet nofulla dhe i ngrihet lart dhe përpara dhe hapet goja
(Figura 7).
Shtyrja e kokës pas është e kontraindukuar te pacientët me lëndime në pjesën cervikale të boshtit kurrizor.
Te këta pacientë, pasi të imobilizohet qafa, lirimi i rrugëve të sipërme të frymëmarrjes mund të bëhet
vetëm me lëvizje të kujdesshme të nofullës lart dhe përpara (Figura 7).
3) Manovra e Heimlich-ut: aplikohet për largimin e trupave të huaj në rrugët e sipërme të frymëmarrjes
dhe bazohet në rritjen e shtypjes torakale, stimulimin e kollit dhe hedhjen e trupit të huaj jashtë. Mund të
aplikohet në pozitë të shtrirë apo në këmbë, duke bërë shtypje të shpejtë dhe të fortë me të dy duart në
pjesën e sipërme të abdomenit, nën procesin ksifoid. Kjo shkakton rritjen e shtypjes nën diafragmë dhe
shkakton koll artificial. Indukohet te mbyllja e plotë e rrugëve të frymëmarrjes me trup të huaj dhe
asfiksia. Kontraindukohet te obstruksioni parcial i rrugëve të frymëmarrjes, fraktura e brinjëve (relative)
apo kontuzion i zemrës (relative).

Metodat joinvazive me pajisje

1) Rruga ajrore orofaringeale (e Guedel-it) dhe rruga nazofaringeale përdoren për të mbajtur të hapura
rrugët e frymëmarrjes duke qëndruar mbi gjuhë dhe penguar rënien e gjuhës.
Rruga ajrore orofaringeale (e Guedel-it), shpesh quhet vetëm ‘airway’, është tuba plastike e lakuar (Figura
8). Prodhohen në madhësi të ndryshme, për të gjithë pacientët, prej atyre neonatalë e deri te të rriturit.
Madhësia e nevojshme llogaritet duke krahasuar distancën ndërmjet dhëmbëve incizore të pacientit dhe
këndit të nofullës (Figura 10).

Figura 8: Airway oral i Guedel-it Figura 9: Airway nazal

Figura 10: Përcaktimi i madhësisë së airway-it

Rrugët ajrore nazofaringeale janë tuba plastikë (Figura 9) që shtrihen nga hunda dhe lakohen në faring.

Metodat invazive
Në metodat invasive, për hapjen apo mbajtjen hapur të rrugëve të frymëmarrjes, numërohen:
-intubimi endotraheal direkt dhe retrograd;
-pajisjet supraglotike (maska laringeale);
-krikotirotomia dhe trakeostomia.
Të gjitha këto metoda janë shpjeguar detalisht në Kapitullin e 3-të.

3.1.2. B-Breathing ( frymëmarrja)

Vlerësimi i frymëmarrjes bëhet me të ashtuquajturën metodë “shiko-dëgjo-ndjejë“ dhe me auskultimin e

zhurmave të frymëmarrjes.Nëse kemi pranë monitorin e monitorojmë saturimin e oksigjenit me gjak
(SpO2) dhe frekuencën e frymëmarrjes.
“Shiko-dëgjo-ndjejë” është një metodë shumë e thjeshtë, që mund ta aplikojë çdokush, por që jep
informata të shumta. Gjatë këtij ekzaminimi i kemi të aktivizuara shqisat e të pamës, të dëgjuarit dhe
prekjes. Krejt veprimet mund të realizohen njëkohësisht dhe bëhen në këtë mënyrë (Figura 11):
- I afrohemi të sëmurit dhe shikojmë ekskursionet e kafazit të kraharorit (a po ngrihet, a po ngrihet
paralel në të dy anët, a po përdoret muskulatura ndihmëse gjatë frymëmarrjes ?). Poashtu gjatë
shikimit mund të informohemi edhe për thellësinë e frymëmarrjes dhe frekuencën e saj (12-
20/min). Shikohet edhe ngjyra e lëkurës dhe mukozave (cianoza, zbehje, skuqje etj.).
- Vendosim veshin pranë gojës së pacienti dhe dëgjojmë frymëmarrjen (si më lart), dhe
- Vendosim dorën mbi kafazin e kraharorit dhe ndjejmë lëvizjet e kafazit të kraharorit.

Figura 11: Ekzaminimi i frymëmarrjes

Auskultimi është metoda më e avancuar e vlerësimit të frymëmarrjes, të cilën mund ta aplikojë vetëm
mjeku.
Nëse kemi pranë monitorin, atëherë mund të monitorojmë saturimin e oksigjenit me gjakun kapilar
(SpO2). Vlerat normale janë 97-100%. Nëse vlerat e SpO2 janë nën 97%, duhet të ndërmerren masat
varësisht nga shkaktari.
Analizat gazore të gjakut arterial apo venoz dhe radiografia e mushkërive, po ashtu na japin informata në
lidhje me frymëmarrjen e pacientit, por për rezultatet e tyre nevojitet një kohë e caktuar, prandaj në rastet
urgjente bëjnë pjesë në analizat sekondare.
Pamjaftueshmëria apo mungesa e frymëmarrjes korrigjohen duke filluar me dhënie të oksigjenit e deri te
aplikimi i metodave invazive që janë shpjeguar në Kapitullin e 3-të.

3.1.3. C-Circulation (Qarrkullimi)

Qarkullimi i gjakut nëpër arterie dhe vena sigurohet me punën e zemrës, të ashtuquajturës “pompë”.
Kontraksionet e zemrës mundësojnë furnizimin e arterieve me gjak të oksigjenuar, të cilat pastaj
furnizojnë me oksigjen indet dhe qelizat dhe kështu mundësohet funksionimi normal i organeve në
organizëm. Gjaku venoz bartë produktet e fundit të metabolizmit së bashku me dioksidin e karbonit nga
indet dhe qelizat dhe pastaj mundësohet hedhja e tyre nga organizmi, nëpërmjet të organeve të
specializuara, si mëlçia, veshkat, lëkura dhe mushkëritë. Çrregullimet në njërën nga këto (zemër apo
sistemin cirkulator) shkaktojnë hipoperfuzin apo mungesë të perfuzionit me gjak të organeve dhe indeve.
Pra, output–i kardiak, volumi i gjakut dhe gjakderdhja janë prediktoret kryesore që diktojnë punën e
sistemit cirkulator.
Te një pacient urgjent shkaqet më të shpeshta të insuficiencës së sistemit cirkulator janë:

- Ndërprerja e punës së zemrës apo arresti kardiak,

- Hipovolemia, dhe
- Gjakderdhja post-traumatike.

Shenjat e hipoperfuzionit të indeve dhe organeve me gjak janë:

–Konfuzion, letargji ose agjitacion,

–Ekstremitetet dhe lëkura e ftohtë,
–Pulsi i dobët ose mungesa në arteriet e mëdha,
–Takikardia në fillim, e pastaj bradikardia,dhe
–Hipotensioni.

Ekzaminimi i sistemit cirkulator

Ekzaminimi i shpejtë i këtyre pacientëve bazohet në 3 pika:

1. Niveli i vetëdijes: reduktimi i volumit cirkulator të gjakut çrregullon perfuzionin cerebral dhe
manifestohet me çrregullime të vetëdijes (konfuzion, somnolence, letargji);
2. Ngjyra e lëkurës: e zbehtë, cianotike apo e përhirtë, është tregues i mirë i shkallës së perfuzionit;
3. Pulsi: matet në arteriet e mëdha dhe më sipërfaqësore, si a. carotida communis, a.femoralis, a.radialis
dhe a. brachialis (më rrallë) (Figura 12). Pulsi i palpueshëm është indukator i përafërt i presionit
sistolik arterial. Nëse pulsi është i palpueshëm në arterien femorale, presioni sistolik kalon 80mmHg,
në arterien femorale 70mmHg, ndërsa në arterien karotide kalon 60mmHg.
 Fig. 12: Matja e pulsit dhe arteriet

Përveç që marrim informata për prezencën apo mosprezencën e pulsit, mund të marrim informata edhe
për kualitetin e pulsit, për ritmin dhe frekuencën e tij. P.sh. pulsi periferik i plotë, i ngadalshëm dhe i
rregullt është shenjë e normovolemisë. Pulsi i shpejtë, dhe i dobët është shenjë e hipovolemisë.
Ritmi jo i rregullt i pulsit flet për disfunksion kardiak, kurse mungesa e plotë e pulsit është shenjë e
arrestit kardiak dhe fillimit të shpejtë të reanimimit.
Vlerësimi i sistemit cirkulator mund të bëhet edhe me përcaktimin e rimbushjes kapilare, që bëhet duke
aplikuar presion të fortë në mollëzën e gishtit për 5 sekonda. Në gjendje të hemodinamikës stabile, pas
shtypjes prej 2 sekondave kapilarët rimbushen dhe kthehet ngjyra në mollëza të gishtit.