net/publication/295861797
CITATION READS
1 2,252
1 author:
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Muhammad Nida Fadlan on 25 February 2016.
ﲝﺚ
ﻣﻘﺪﻡ ﺇﱃ ﻛﻠﻴﺔ ﺍﻵﺩﺍﺏ ﻭﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻹﻧﺴﺎﻧﻴﺔ ﲜﺎﻣﻌﺔ ﺷﺮﻳﻒ ﻫﺪﺍﻳﺔ ﺍﷲ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺍﳊﻜﻮﻣﻴﺔ ﲜﺎﻛﺮﺗﺎ
ﻟﻠﺤﺼﻮﻝ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺪﺭﺟﺔ ﺍﳉﺎﻣﻌﻴﺔ ﺍﻷﻭﱃ
ﺇﻋﺪﺍﺩ:
ﳏﻤﺪ ﻧﺪﺍﺀ ﻓﻀﻼﻥ
ﺭﻗﻢ ﺍﻟﺘﺴﺠﻴﻞ105021000809 :
ﲝﺚ
ﺇﻋﺪﺍﺩ:
ﳏﻤﺪ ﻧﺪﺍﺀ ﻓﻀﻼﻥ
ﺭﻗﻢ ﺍﻟﺘﺴﺠﻴﻞ105021000809 :
ﲢﺖ ﺇﺷﺮﺍﻑ:
ﲜﺎﻛﺮﺗﺎ.
.3ﺇﺫﺍ ﻛﺎﻥ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻣﻦ ﻏﲑ ﺇﻋﺪﺍﺩﻱ ﻭﻳﻮﺟﺪ ﻓﻴﻪ ﺍﻧﺘﺤﺎﻝ ﻷﺭﺍﺀ ﺍﻟﻐﲑ ﺩﻭﻥ
ﺫﻛﺮﻩ ﻓﺎﺳﺘﻌﺪ ﺃﻥ ﺃﺳﻠﻢ ﻛﻞ ﺍﻟﻌﻘﻮﺑﺎﺕ ﺍﻟﱴ ﻗﺮﺭﺎ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺷﺮﻳﻒ ﻫﺪﺍﻳﺔ
ﲤﺖ ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻭﻋﻨﻮﺍﻧﻪ " ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ :ﺩﺭﺍﺳﺔ ﲢﻘﻴﻘﻴﺔ " ﺃﻣﺎﻡ ﳉﻨﺔ
ﺍﳌﻨﺎﻗﺸﺔ ﻭﺍﳊﻜﻢ ﺑﻜﻠﻴﺔ ﺍﻵﺩﺍﺏ ﻭﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻹﻧﺴﺎﻧﻴﺔ ﲜﺎﻣﻌﺔ ﺷﺮﻳﻒ ﻫﺪﺍﻳﺔ ﺍﷲ
ﻓﱪﻭﺍﺭﻱ 2011ﻡ .ﻭﻗﺪ ﰎ ﻗﺒﻮﻟﻪ ﺷﺮﻃﺎ ﻟﻠﺤﺼﻮﻝ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺪﺭﺟﺔ ﺍﳉﺎﻣﻌﻴﺔ ﺍﻷﻭﱃ
ﺑﺮﻗﻢ ) .(NB. 228 Iﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻣﻜﺘﻮﺑﺔ ﻋﻠﻰ ﻭﺭﻗﺔ ﺩﺍﻟﻮﻭﺍﻧﺞ ).(Dluwang
ﻭﻛﺎﻧﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻭﺣﻴﺪﺓ .ﻗﺪ ﺍﺳﺘﻌﺮﹺﺿﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﰲ ﻭﺟﻮﻩ
ﺍﳌﺎﺩﻳﺔ ﻋﺎﻡ 2009ﻡ ﻭﳍﺎ ﺭﻗﻢ ﺍﻹﺳﺘﻌﺮﺍﺿﻴﺔ ).(Tas/03/PNRI/2009
ﻛﺘﺒﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻭﺗﻚﺷﻒ ﺍﳌﻌﲎ ﺍﻟﻔﻠﺴﻔﻲ ﳊﺮﻑ
0T 0T
ﺍﻷﻟﻒ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ ﻣﻨﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺘﺠﻠﹼﻲ ﻭﺭﺍﺀ ﺣﺮﻑ ﺍﻷﻟﻒ ﻭﺍﳌﻌﲎ ﺍﻟﻠﻔﻈﻲ
ﻟﻠﻔﻆ ﺍﳉﻼﻟﺔ.
ﻭﻻ ﺷﻚ ﺃﻥ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ ﺟﺰﺀ ﻫﺎﻡ ﻣﻦ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻧﻮﺳﻨﺘﺎﺭﺍ ﺍﻟﺮﻭﺣﻲ ﳌﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ
ﺃﺛﺮﻛﺒﲑ ﰲ ﺗﻨﻤﻴﺔ ﺍﻟﻔﻜﺮﺓ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﺧﺎﺻﺔ ﰲ ﻭﻗﺖ ﺗﺄﻟﻴﻔﻪ ﻭﰲ ﻛﻞ ﻭﻗﺖ ﺑﻌﺪﻩ.
ABSTRAKS
tidak dimiliki oleh setiap negara di dunia. Naskah yang dimaksud adalah setiap
dokumen yang ditulis sebelum awal abad ke-20 Masehi dan meliputi setiap
lampau dengan saat ini. Naskah Islam Nusantara merupakan salah satu
Salah satu naskah yang membahas tentang kajian sufistik adalah naskah
yang berjudul Bayan al-Alif. Naskah ini merupakan koleksi terbaru Perpustakaan
Nasional RI. Jakarta dengan nomor koleksi NB 228 I. Naskah ini ditulis di atas
kertas Dluwang. Naskah ini merupakan naskah tunggal dan telah dikaji ulang
Naskah berbahasa Arab ini menjelaskan makna filosofis huruf Alif dalam
kajian sufistik diantaranya adalah Konsep Tajalli di balik huruf Alif dan makna
dalam sejarah spritualitas di Nusantara yang memiliki pengaruh yang sangat besar
ﻭﺻﻼﺗﻪ ﻭﺳﻼﻣﻪ ﺍﻟﺘﺎﻣﺎﻥ ﺍﻷﻛﻤﻼﻥ ﻋﻠﻰ ﻧﺒﻴﻪ ﺳﻴﺪﻧﺎ ﳏﻤﺪ ﺍﻟﻔﺎﺗﺢ ﳌﺎ ﺃﻏﻠﻖ
ﻭﺍﳋﺎﰎ ﳌﺎ ﺳﺒﻖ ﻧﺎﺻﺮ ﺍﳊﻖ ﺑﺎﳊﻖ ﻭﺍﳍﺎﺩﻱ ﺇﱃ ﺻﺮﺍﻃﻚ ﺍﳌﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭﻋﻠﻰ ﺁﻟﻪ
ﻭﺑﻌﺪ ،ﻓﺄﺷﻜﺮ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻋﻠﻰ ﻣﺎ ﺃﻧﻌﻤﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﻦ ﺍﻧﺘﻬﺎﺀ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺒﺤﺚ
ﺍﻟﺬﻱ ﻳﻜﻮﻥ ﺷﺮﻃﺎ ﻻﺯﻣﺎ ﻹﲤﺎﻡ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺔ ﰲ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻭﺁﺩﺍﺎ ﺑﻜﻠﻴﺔ
.1ﻓﻀﻴﻠﺔ ﻋﻤﻴﺪ ﻛﻠﻴﺔ ﺍﻵﺩﺍﺏ ﻭﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻹﻧﺴﺎﻧﻴﺔ ﲜﺎﻣﻌﺔ ﺷﺮﻳﻒ ﻫﺪﺍﻳﺔ ﺍﷲ
ﺍﳉﺰﺍﺀ.
)(H. Jojo Ghozali .4ﻭﺍﻟﺪﻱ ﺍﻟﻌﺰﻳﺰﻳﻦ ﺍﶈﺒﻮﺑﲔ ،ﺃﰊ ﺍﳊﺎﺝ ﺟﻮﺟﻮ ﻏﺰﺍﱄ
) ،(Musyafakﻭﻏﲑﻫﻢ.
!!!Yakin Usaha Sampai..
ﻣﻘﺪﻣﺔ
�
F0 ﻣﻦ ﺃﻫﻢ ﺗﺮﺍﺙ ﺍﻟﺜﹼﻘﺎﰲﹼ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﺒﺎﺣﺜﲔ ﻋﻦ ﺍﻟﺜﹼﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﻘﺪﳝﺔ ﻫﻲ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ.
ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﲟﻔﻬﻮﻣﻬﺎ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﺗﺸﻤﻞ ﻛﻞ ﻣﻜﺘﻮﺏ ﻋﻠﻴﻪ ﲞﻂﹼ ﺍﻟﻴﺪ ،ﺳﻮﺍﺀ ﺃﻛﺎﻥ ﻣﻦ
1
Haryati Soebadio, Penelitian Naskah Lama Indonesia dalam Buletin
Yaperna Vol. II No. 7, (Jakarta: Yaperna, 1975).
� ﳏﻤﻮﺩ ﺣﺎﻣﺪ ﻋﺜﻤﺎﻥ ،ﺍﳌﺮﺷﺪ ﺇﱃ ﲢﻘﻴﻖ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ )ﺍﻟﺮﻳﺎﺽ :ﺩﺍﺭ ﺍﻟﺰﺍﺣﻢ ،(1424 ،ﺹ.
15
1
2
ﻣﻜﺘﻮﺑﺔ ﺑﺎﻟﻴﺪ ﻗﺒﻞ ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍﻟﻘﺮﻥ ﺍﻟﻌﺸﺮﻳﻦ ﺍﳌﻴﻼﺩﻱ � .ﻭﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻒ ﻳﺸﻤﻞ ﻛﻞ
F2
ﻧﺺ ﻛﺘﺐ ﺑﺎﻟﻴﺪ ﻛﺘﺎﺑﺎ ﻛﺎﻥ ﺃﻭ ﻏﲑﻩ � .ﻭﺇﻥ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻫﻲ ﻛﺘﺎﺏ ﱂ ﻳﺘﻢ ﻃﺒﻌﻪ
F3
ﺑﻌﺪ ،ﺃﻱ ﺃﻧﻪ ﻣﺎﺯﺍﻝ ﲞﻂﹼ ﻣﺆﻟﹼﻒ ﺃﻭ ﲞﻂﹼ ﻧﺎﺳﺦ ﻏﲑﻩ .ﺃﺧﺬﺕ ﻋﻨﻪ ﺻﻮﺭ
�
ﻓﻮﺗﻮﻏﺮﺍﻓﻴﺔ ﺃﻭ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﺼﻮﺭﺍ ﺑﺎﳌﻴﻜﺮﻭﻓﻴﻠﻢ ﻋﻦ ﳐﻄﻮﻁ ﺃﺻﻠﻲ.
F4
3
Henri Chambert-Loir dan Oman Fathurahman, Khazanah Naskah:
Panduan Koleksi Naskah-naskah Indonesia Sedunia (World Guide to
Indonesian Manuscript Collections), cet. 1 (Jakarta: Ecole francaise d’Extreme-
Orient dan Yayasan Obor Indonesia, 1999), h. 10.
� ﻋﺒﺪ ﺍﳍﺎﺩﻱ ﺍﻟﻔﻀﻠﻲ ،ﲢﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﺮﺍﺙ ،ﻁ ) 1ﺟﺪﺓ :ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻟﻌﻠﻢ 1982 ،ﻡ( ،ﺹ 34
� ﻓﻬﻤﻲ ﺳﻌﺪ ﻭﳎﺰﻭﺏ ،ﲢﻘﻴﻖ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺑﲔ ﺍﻟﻨﻈﺮﻳﺔ ﻭﺍﻟﺘﻄﺒﻴﻖ ،ﻁ ) 1ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ :ﻋﺎﱂ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ،
1993ﻡ( ،ﺹ 13
3
�
5F ﻃﺐ ﺍﻟﺮﻛﹼﺔ ،ﻭﺍﻟﻌﻠﻮﻡ ﺍﻟﺰﺭﺍﻋﻴﺔ ،ﻭﺍﻟﻘﺎﻧﻮﻥ ،ﻭﺍﻟﻌﺮﻑ.
ﺍﻟﻌﺎﱂ ،ﻭﺗﻜﺎﺩ ﺗﻜﻮﻥ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺃﻫﻢ ﻛﻨﻮﺯ ﺍﻟﻌﺮﺏ ،ﻟﻌﻨﺎﻳﺘﻬﻢ ﺎ ﻋﻠﻰ ﺣﺴﺎﺏ
ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺍﻷﺧﺮﻯ ،ﻣﻊ ﻭﺟﻮﺩ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﻔﻨﻮﻥ ﺑﺼﻮﺭﺓ ﺃﺿﻴﻖ ﻣﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ،
6
Sinta Ridwan, Kita Ada di Masa Kini Karena Masa Lalu, artikel
diakses pada 23 Juni 2010 dari
_http://duniasintaridwan.multiply.com/journal/item/163/makalah_diskusi_naskah
kuno_dan_filologi
� ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ ﻣﺮﻭﻩ ،ﰲ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ،ﻁ ) 1ﺩﻣﺸﻖ :ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺮ ،ﺩ.ﺕ( ،ﺹ .25
4
) Jakartaﻭ ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻟﻴﺪﺍﻥ ) (Leiden Universityﻮﻟﻨﺪﺍ ﻭﺍﳌﻜﺘﺒﺎﺕ ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ
�
ﻓﻴﻜﺘﻮﺭﻳﺎ ) (Victoriaﰲ ﺃﺳﺘﺮﺍﻟﻴﺎ.
F7
ﻭﺍﻟﺼﺮﻑ ،ﻭﻋﻠﻢ ﺍﻟﺒﻼﻏﺔ .ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻬﻢ ﺃﻥ ﻧﻼﺣﻆ ﺃﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﳌﺒﻠﻎ ﻻ ﻳﺸﻤﻞ
1T
ﻷﻧﻬﺎ ﺗﻌﺘﱪ ﻟﺪﻳﻬﻢ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺍﻟﱵ ﳏﻔﻮﻇﺔ ﻟﺪﻯ ﺃﻓﺮﺍﺩ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺃﻭ ﺍﺘﻤﻊ
ﻣﻘﺪﺳﺔ.
ﻭﺟﺪﻳﺮ ﺑﺎﻟﺬﻛﺮ ﺃﻥﹼ ﻗﻠﹼﺔ ﺍﻝﲝﻮﺙ ﺍﻟﻌﻠﻤﻴﺔ ﻋﻦ ﺍﻟﻨﺼﻮﺹ ﺍﻟﺪﻳﻨﻴﺔ ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ 1T
8
Sanwani, Koleksi Naskah Kuno Perpustakaan Nasional RI, 11
September 2008 (Jakarta: PNRI, 2008), h. 5.
9
Tuti Munawar dan Nindya Noegraha, Khasanah Naskah Nusantara
dalam Tradisi Tulis Nusantara: Kumpulan Makalah Simposium Tradisi Tulis
Nusantara 4-6 Juni 1996 (Jakarta: Masyarakat Pernaskahan Nusantara, 1997), h.
39.
5
ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻬﻤﺔ ﺟﺪﺍ ﻟﻠﻘﻴﺎﻡ ﺑﻪ ﻭﺑﺎﻟﻨﺴﺒﺔ ﳌﻦ ﻳﺘﻘﻦ ﺍﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻓﺮﺻﺔ ﻭﺍﺳﻌﺔ ﻟﻠﻘﻴﺎﻡ
��
T9F ﺑﺬﻟﻚ.
1
ﺇﻥﹼ ﻣﻦ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﻣﺎ ﻳﺘﻀﻤﻦ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ ﻭﻋﻠﻮﻡ ﺍﻟﻠﹼﻐﺔ ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻤﻜﻦ 1T
ﺍﳌﻮﺟﻮﺩﺓ.
10
Nabilah Lubis, Naskah, Teks, dan Metode Penelitian Filologi, cet. 4
(Jakarta: Puslitbang Lektur Keagamaan, Badan Litbang dan Diklat, Departemen
Agama RI., 2007), h. 3-5.
ﺗﺄﺳﺴﺖ ﺩﺭﺍﺳﺔ ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ ﻋﻠﻰ ﺗﺮﻛﻴﺰ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺍﻟﺮﻭﺣﻴﺔ ﻭﻳﺘﻘﺮﺏ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺇﱃ 1T
ﺍﻟﺮﻭﺣﻴﺔ ��.ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻌﺮﻭﻑ ﺃﻥ ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ ﺟﻠﻴﻞ ﺍﻟﻘﺪﺭ ،ﻋﻈﻴﻢ ﺍﻟﻨﻔﻊ ،ﻭﻛﺎﻧﺖ 1T T12F1
ﺃﻧﻮﺍﺭﻩ ﻻﻣﻌﺔ ،ﻭﲦﺎﺭﻩ ﻳﺎﻧﻌﺔ ،ﻓﻬﻮ ﻳﺰﻛﻲ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﻣﻦ ﺍﻟﺪﻧﺲ ،ﻭﻳﻄﻬﺮ ﺍﻷﻧﻔﺎﺱ ﻣﻦ
ﺍﻷﻟﻒ" .ﻭﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻫﻲ ﺁﺧﺮ ﳎﻤﻮﻋﺔ ﻭﺍﺭﺩﺓ ﰲ ﺍﳌﻜﺘﺒﺔ ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ ﺑﺞﺍﻛﺮﺗﺎ 1T
ﻭﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻁﺓ 1T .(NB.ﻛﺘﺒﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ.1T )228 I ﺑﺮﻗﻢ
13
M. Jamil, Cakrawala Tasawuf, Sejarah, Pemikiran, dan
Kontekstualitas (Jakarta: Gaung Persada, 2004), h. 10.
�� ﺯﻛﻲ ﻣﺒﺎﺭﻙ ،ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ ﺍﻹﺳﻼﻣﻲ ﰲ ﺍﻷﺩﺏ ﻭﺍﻷﺧﻼﻕ )ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ :ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻟﺜﻘﺎﻓﺔ ﺍﻟﺪﻳﻨﻴﺔ2004 ،
ﻡ( ،ﺹ.33-19 .
7
ﺇﻥ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ ﺍﻟﺬﻱ ﺳﻮﻑ ﺃﲝﺚ ﻫﻮ "ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ :ﺩﺭﺍﺳﺔ ﲢﻘﻴﻘﻴﺔ" ﻭﻫﺬﺍ
"ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ" ﻭﺗﻘﺪﳝﻪ .ﻭﺃﻣﺎ ﺍﳌﺸﻜﻠﺔ ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ ﻓﻬﻲ ﺍﻟﻜﺸﻒ ﻋﻦ ﺍﻷﻓﻜﺎﺭ ﺍﳍﺎﻣﺔ
ﺑﻨﺎﺀ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﺸﻜﻼﺕ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ،ﻛﺎﻥ ﺍﻟﻐﺮﺽ ﻣﻦ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻓﻴﻤﺎ ﻳﻠﻲ:
ﺗﻌﻢ ﺍﻟﻔﺎﺋﺪﺓ.
ﺍﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﺍﻟﻨﻘﺪﻱ .ﻭﺫﻟﻚ ﺑﺈﺧﺮﺍﺝ ﺍﻟﻨﺺ ﻣﻊ ﺇﺟﺎﺩﺓ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﻋﻦ ﺗﺪﺑﺮ ﻭﺣﺴﻦ
15
Edward Djamaris, Metode Penelitian Filologi (Jakarta: Pusat
Pengembangan, Pembinaan, dan Pengembangan Bahasa, 1991), h. 15.
9
ﺩﻟﻴﻞ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﺍﻟﺒﺤﻮﺙ ﺍﻟﱵ ﺃﺻﺪﺭﻫﺎ ﻗﺴﻢ ﺍﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻭﺁﺩﺍﺎ ﺑﻜﻠﻴﺔ ﺍﻵﺩﺍﺏ
.2007
Pedoman Penulisan Skripsi Bahasa dan Sastra Arab (Jakarta: Fakultas Adab dan
Humaniora UIN Syarif Hidayatullah Jakarta, 2007).
ﻭﺧﻄﹼﺔ ﺍﻟﺒﺤﺚ.
ﺍﻟﻨﺺ ﻣﻊ ﺍﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﻭﺗﺸﺘﻤﻞ ﻋﻠﻰ ﺇﺷﺎﺭﺍﺕ ﺍﻟﺘﺤﻘﻴﻖ : ﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺜﹼﺎﻟﺚ
10
ﺧﺎﲤﺔ ﻭﺗﺸﺘﻤﻞ ﻋﻠﻰ ﻧﺘﺎﺋﺞ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻭﺍﻻﻗﺘﺮﺣﺎﺕ ﻭﺗﻠﻴﻬﺎ ﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﳋﺎﻣﺲ :
ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻭﺣﻴﺪﺓ .ﻗﺪ ﺍﺳﺘﻌﺮﹺﺿﺖ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﰲ ﻭﺟﻮﻩ ﺍﳌﺎﺩﻳﺔ ﻋﺎﻡ
ﳌﻘﺎﺱ ﺍﻟﻨﺺ .ﻭﺗﻘﻊ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﰲ ﲬﺴﺔ ﻭﺭﻗﺔ ﻭ ﲦﺎﻧﻴﺔ ﺻﻔﺤﺎﺕ ﻭﺗﺴﻊ
11
12
ﻭﻛﺘﺒﻬﺎ ﺑﺎﻟﻘﻠﻢ ﺍﻟﺜﹼﺨﲔ ﻭﺍﳊﱪ ﺍﻷﺳﻮﺩ ﻛﻠﹼﻬﺎ .ﻭﻻ ﻳﻮﺟﺪ ﰲ ﺻﺪﺭ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ
ﻭﺍﳊﺮﻭﻑ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﺍﳌﻬﻠﻴﺔ �) .(Jawa Pegonﻭﰲ ﺎﻳﺔ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻳﻮﺟﺪ ﻛﻮﻟﻮﻓﻮﻥ
P0F P
) ،(Kolofonﻳﺬﻛﺮ ﻓﻴﻬﺎ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ ﻓﻘﻂ ﻭﻫﻮ "ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ" .ﻭﻟﻴﺲ
ﻓﻴﻬﺎ ﺍﺳﻢ ﺍﳌﺆﻟﹼﻒ ،ﻭﻻ ﺍﺳﻢ ﺍﻟﻨﺎﺳﺦ ،ﻭﻻ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺍﻟﻜﺘﺎﺑﺔ ،ﻭﻻ ﻣﻜﺎﻥ ﺍﻟﻜﺘﺎﺑﺔ.
� ﺍﳊﺮﻭﻑ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﺍﳌﻬﻠﹼﻴﺔ ﺍﳉﺎﻭﻳﺔ ) (Jawa Pegonﻫﻲ ﺍﻟﺘﻌﺒﲑ ﺍﻟﺬﻱ ﺃﻭﺭﺩﻩ ﺍﳉﺎﻭﻳﻮﻥ ﻟﻠﺬﹼﻛﺮ ﺍﳊﺮﻭﻑ
ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﳉﺎﻭﻳﺔ ) .(Bahasa Jawaﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻭﻑ ﻟﻴﺲ ﻳﺴﺘﺨﺪﻣﻪ ﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﳉﺎﻭﻳﺔ ﻓﻘﻂ ﻟﻜﻦ ﻗﺪ ﺍﺳﺘﺨﺪﻣﻪ ﺃﻳﻀﺎ
ﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﻟﺴﻮﻧﺪﺍﻭﻳﺔ ) (Bahasa Sundaﰲ ﺟﺎﻭﺍ ﺍﻟﻐﺮﺑﻴﺔ ) (Jawa Baratﻭﺍﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﻟﺒﻮﺟﻴﺴﻴﺔ ) (Bahasa Bugisﰲ
ﺳﻮﻻﻭﻳﺴﻲ (Sulawesi) ﻭﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﳉﺎﻭﻳﺔ ﺍﳌﻼﻭﻳﺔ ) (Bahasa Melayuﰲ ﺳﻮﻣﻄﺮﺍ ) .(Sumateraﻭﻟﺬﻟﻚ ﻓﺼﺎﺭﺕ
ﻫﺬﻩ ﺍﳊﺮﻭﻑ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﺍﳌﻜﺘﻮﺑﺔ ﺑﺎﳊﺮﻭﻑ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻭﺑﺎﻟﻠﹼﻐﺔ ﺍﳌﻬﻠﹼﻴﺔ .ﺃﻧﻈﺮTafsiyatun Rohanah, Pembelajaran :
Kitab Kuning dengan Arab Pegon, (Skripsi S1 Jurusan Pendidikan Bahasa Arab Fakultas
.Tarbiyah Universitas Islam Negeri Yogyakarta, 2005), h. 1.
13
ﻭﺃﺻﻞ ﺍﻷﻟﻒ ﻭﻫﻲ ﺍﻟﻨﻘﻂ ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﻨﻘﻂ ﻭﻫﻲ ﺗﺬﺭﺓ ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺬﺭﺓ ﻭﻫﻲ
ﺍﻟﺮﻭﺡ ﺍﳋﻔﻲ ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺮﻭﺡ ﺍﳋﻔﻲ ﻭﻫﻲ ﺍﻟﺴﺮ ﺍﳋﻔﻲ ﻟﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ
ﻭﺟﺎﺀ ﰲ ﺁﺧﺮﻩ:
ﺭﺯﻕ ،ﻭﺃﻧﻪ ﳛﺼﻞ ﻳﻮﻡ ﻛﺬﺍ ﻣﻦ ﺍﻟﺮﺯﻕ .ﻭﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﺍﻟﺮﺍﺑﻌﺔ ﺷﻘﺎﻭﺗﻪ ﺇﻥ ﻛﺎﻥ
ﺷﻘﻴﺎ ،ﻭﺳﻌﻴﺪﺗﻪ ﺇﻥ ﻛﺎﻥ ﺳﻌﻴﺪﺍ .ﰒﹼ ﺑﻌﺪ ﺫﺍﻟﻚ ﻳﻨﻔﺦ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﺮﻭﺡ .ﲤﹼﺖ
) (Laminasiﺣﱴ ﻳﺴﺘﻮﻯ ﻣﻘﺎﺱ ﻭﺭﻗﺔ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ .ﻭﺗﻮﺟﺪ ﻫﺬﻩ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺔ
.284
14
"ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ" ﻫﻮ ﺃﺣﺪ ﺍﻟﻨﺼﻮﺹ ﺍﻟﱵ ﺗﺘﻀﻤﻦ ﺍﻟﺘﺼﻮﻑ .ﻭﺗﺮﺗﻜﺰ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ 0T
.3ﲨﺎﻝ ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ.
.4ﺍﳌﺨﻠﻮﻗﺎﺕ ﺍﻷﻭﻟﻴﺔ.
15
16
ﺇﻋﻠﻢ� ﺃﻥﹼ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻷﻟﻒ � ﻭﺃﺻﻞ � ﺍﻷﻟﻒ ]ﻭ[ﻫﻮ� ﺍﻟﻨﻘﻂ
F3 F2 F1 F0
ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﻨﻘﻂ ]ﻭ[ﻫﻲ ﺫﺭﺓ � ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺬﹼﺭﺓ ]ﻭ[ﻫﻮ� ﺍﻟﺮﻭﺡ � ﺍﳋﻔﻲ � ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺮﻭﺡ
F7 F6 F5 F4
� ﻻﺣﻈﺖ ﺃﻥﹼ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﺍﳍﻤﺰﺓ ﰲ ﺍﻟﻨﺺ" ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ" ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻄﹼﺮﻳﻘﺔ ﺍﻟﻘﺪﳝﺔ ﺣﻴﺚ ﺗﻜﺘﺐ ﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ﲢﺖ
ﺍﳊﺮﻑ ﻭﺃﺣﻴﺎﻧﺎ ﻓﻮﻗﻪ .ﻭﻟﺬﻟﻚ ﺃﺛﺒﺖ ﻛﺘﺎﺑﺔ ﺍﳍﻤﺰﺓ ﻭﻓﻘﺎ ﻋﻠﻰ ﻗﻮﺍﻋﺪ ﺍﻹﻣﻼﺀ ﺍﳌﻘﺮﺭﺓ ﺩﻭﻥ ﺗﺴﺠﻴﻠﻬﺎ ﰲ ﺍﳍﺎﻣﺶ.
� ﻥ :ﺍﻟﻒ
� ﻥ :ﻭﺍﻻﺻﻞ
� ﻥ :ﻫﻲ
� ﻥ :ﺗﺬﺭﺓ
� ﻥ :ﻫﻲ
� ﻗﺎﻝ ﺍﳉﻨﻴﺪ :ﺍﻟﺮﻭﺡ ﺷﻲﺀ ﺍﺳﺘﺄﺛﺮ ﺍﷲ ﺑﻌﻠﻤﻪ ،ﻭﱂ ﻳﻄﻠﻊ ﻋﻠﻴﻪ ﺃﺣﺪﺍ ﻣﻦ ﺧﻠﻘﻪ ،ﻭﻻ ﳚﻮﺯ ﺍﻟﻌﺒﺎﺭﺓ ﻋﻨﻪ
ﺑﺄﻛﺜﺮ ﻣﻦ ﻣﻮﺟﻮﺩ .ﻗﺎﻝ ﺃﺑﻮ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺍﻟﻨﺒﺎﺟﻲ :ﺍﻟﺮﻭﺡ ﺟﺴﻢ ﻳﻠﻄﻒ ﻋﻦ ﺍﳊﺲ ﻭﻳﻜﱪ ﻋﻦ ﺍﻟﻠﻤﺲ ﻭﻻ ﻳﻌﱪ ﻋﻨﻪ
ﺑﺄﻛﺜﺮ ﻣﻦ ﻣﻮﺟﺪ .ﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﻋﻄﺎﺀ :ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺍﻷﺭﻭﺍﺡ ﻗﺒﻞ ﺍﻷﺟﺴﺪ .ﻭﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﻋﺮﰊ :ﺍﻟﺮﻭﺡ ﻳﻄﻠﻖ ﺑﺈﺯﺍﺀ ﺍﳌﻠﻘﻲ ﺇﱃ
ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻋﻠﻢ ﺍﻟﻐﻴﺐ ﻋﻠﻰ ﻭﺟﻪ ﳐﺼﻮﺹ .ﺃﻧﻮﺍﺭ ﻓﺆﺍﺩ ﺃﰊ ﺧﺰﺍﻡ ،ﻣﻌﺠﻢ ﺍﳌﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ ) ،ﺑﲑﻭﺕ :ﻣﻜﺘﺒﺔ
ﻟﺒﻨﺎﻥ ﻧﺎﺷﺮﻭﻥ 1993 ،ﻡ( ،ﺹ.92-91 .
17
{ ﺍﳋﻔ ﻲ� ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﻟﺴﺮ �� ﺍﳋﻔﻲ �� ﻟﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ }ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﺳﺮﻱ ﻭﺃﻧﺎ �� ﺳﺮﻩ
F 12 F1 F10 F9 F8
ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺴﺮ] ﻭ[ﻫﻮ�� ﻧﻮﺭ ﺍﻟﺬﹼﺍﺕ ﻭﺍﻟﺼﻔﺎﺕ ﻷﻥﹼ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﺬﹼﺍﺕ
F13
� ﻥ :ﺍﳊﻘﻲ
� ﻥ :ﺍﳊﻔﻲ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳊﻔﻲ
�� ﻥ :ﺁﻧﺎ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﻻﳍﻲ
18
ﺇﻋﻠﻢ ﺃﻥﹼ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﳌﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﻟﺮﻭﺡ ﻭﻣﻌﲎ /2 /ﺍﻟﺮﻭﺡ ﻗﺮﻳﺐ ﺍﱃ
F15
ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ }ﺇﻥ ﺗﻘﺮﺏ ﺇﱄ ﺑﺸﱪ ﺗﻘﺮﺑﺖ ﺇﻟﻴﻪ ﺫﺭﺍﻋﺎ ﻭﺇﻥ ﺗﻘﺮﺏ ﺇﱄ
ﺫﺭﺍﻋﺎ ﺗﻘﺮﺑﺖ ﺇﻟﻴﻪ ﺑﺎﻋﺎ��{ ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺮﻭﺡ ﺳﺮ ﺍﻹﳝﺎﻥ ﻭﺍﻹﳝﺎﻥ ﻣﻜﺎﻥ ﺍﻟ
ﺴﺮ ﻭﻣﻌﲎ F 16
��
F21 ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﻟﻀﻴﺎﺀ�� ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﻀﻴﺎﺀ
F20 F19
��
F18 ﺍﻟﺴﺮ] ﻭ[ﻫﻮ�� ﻧﻮﺭ ﺍﻟﺬﹼﺍﺕ ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﻨﻮﺭ
F 17
ﻋﻠﻢ.
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻣﻦ ﺗﻘﺮﺏ ﻣﻨﻲ ﺑﺸﺮﺍ ﺗﻘﺮﺑﻪ ﻣﻨﻪ ﺫﺭﻋﺎ ﻭﻣﻦ ﺗﻘﺮﺏ ﻣﻨﻲ ﺫﺭﻋﺎ ﺗﻘﺮﺑﻪ ﻣﻨﻪ ﺑﺎﻋﺎ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱄ
ﺣﺪﺛﻨﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻔﺺ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺃﰊ ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺍﻷﻋﻤﺶ ،ﲰﻌﺖ ﺃﺑﺎ ﺻﺎﱀ ﻋﻦ ﺃﰊ ﻫﺮﻳﺮﺓ ﻗﺎﻝ ﻗﺎﻝ ﺍﻟﻨﱯ
ﺻﻠﻌﻢ :ﻳﻘﻮﻝ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ :ﺃﻧﺎ ﻋﻨﺪ ﻇﻦ ﻋﺒﺪﻱ ﰊ ﻭﺃﻧﺎ ﻣﻌﻪ ﺇﺫﺍ ﺫﻛﺮﱐ ﻓﺈﻥ ﺫﻛﺮﱐ ﰲ ﻧﻔﺴﻪ ﺫﻛﺮﺗﻪ ﰲ ﻧﻔﺴﻲ ،ﻭﺇﻥ
ﺫﻛﺮﱐ ﰲ ﻣﻼﺀ ﺫﻛﺮﺗﻪ ﰲ ﻣﻼﺀ ﺧﲑ ﻣﻨﻬﻢ ،ﻭﺇﻥ ﺗﻘﺮﺏ ﺇﱄ ﺑﺸﱪ ﺗﻘﺮﺑﺖ ﺇﻟﻴﻪ ﺫﺭﺍﻋﺎ ،ﻭﺇﻥ ﺗﻘﺮﺏ ﺇﱄ ﺫﺭﺍﻋﺎ ﺗﻘﺮﺑﺖ
ﺇﻟﻴﻪ ﺑﺎﻋﺎ ،ﻭﺇﻥ ﺃﺗﺎﱐ ﳝﺸﻰ ﺃﺗﻴﺘﻪ ﻫﺮﻭﻟﺔ .ﺃﻧﻈﺮ :ﺃﺑﻮ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ،ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ )ﻣﺼﺮ:
ﺩﺍﺭ ﺍﺑﻦ ﺍﳍﻴﺜﻢ 1425 ،ﻫـ( ،ﻁ ،1 .ﺝ ،4 .ﺹ278 .
�� ﻥ :ﻫﻲ
��ﺍﻟﻨﻮﺭ ﻋﺒﺎﺭﺓ ﻋﻦ ﺍﻟﻮﺟﻮﺩ ﺍﳊﻖ ﺑﺎﻋﺘﺒﺎﺭ ﻇﻬﻮﺭﻩ ﰲ ﻧﻔﺴﻪ ﻭﺇﻇﻬﺎﺭﻩ ﻟﻐﲑﻩ ﰲ ﺍﻟﻌﻠﻢ ﻭﺍﻟﻌﲔ ،ﻭﻳﺴﻤﻰ
ﴰﺴﺎ ﺃﻳﻀﺎ .ﻗﺎﻝ ﺍﳉﺮﺟﺎﱐ :ﺍﻟﻨﻮﺭ ﻛﻴﻔﻴﺔ ﺗﺪﺭﻛﻬﺎ ﺍﻟﺒﺎﺻﺮﺓ ﺃﻭﻻ ﻭﺑﻮﺍﺳﻄﺘﻬﺎ ﺳﺎﺋﺮ ﺍﳌﺒﺼﺮﺍﺕ .ﺃﻧﻈﺮ :ﺃﻧﻮﺍﺭ ﻓﺆﺍﺩ ﺃﰊ
ﺧﺰﺍﻡ ،ﻣﻌﺠﻢ ﺍﳌﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ ،ﺹ.176 .
�� ﻥ :ﻫﻲ
19
ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻭﻫﻲ ﺍﳍﺎﺀ ﻭﻫﻲ ﺍﻟﻨﻘﻂ ﺣﲔ ﺯﻣﺎﻥ ﺍﻟﻌﺘﻖ ﻳﻨﻜﻠﻒ ﺍﱃ ﺃﺭﺑﻌﺔ ﺃﺷﻴﺎﺀ ﺃﻭﳍﺎ
ﻓﺘﺢ ﻭﺛﺎﻧﻴﻬﺎ �� ﺧﻔﻆ ﻭﺛﺎﻟﺜﻬﺎ �� ﺭﻓﻊ ﻭﺭﺍﺑﻌﻬﺎ �� ﻧﻘﻂ ﻭﺃﻣﺎ /3 /ﻣﺮﺍﺩ �� ﺍﻟﻔﺘﺢ
F 28 F 27 F26 F25
�� ﻥ :ﺍﻟﻔﻴﺎﺀ
ﺍﻟﻀﻴﺎﺀ ﺭﺅﻳﺔ ﺍﻷﺷﻴﺎﺀ ﺑﻌﲔ ﺍﳊﻖ ﻋﲔ ﺍﳊﻖ .ﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﻋﺮﰊ :ﺍﻟﻀﻴﺎﺀ ﺭﺅﻳﺔ ﺍﻷﻋﻴﺎﻥ ﺑﻌﲔ ﺍﳊﻖ .ﻭﰲ
ﺍﺻﻄﻼﺡ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ :ﻫﻲ ﺭﺅﻳﺔ ﺍﻷﺷﻴﺎﺀ ﺑﻌﲔ ﺍﳊﻖ .ﺃﻧﻈﺮ :ﺃﻧﻮﺍﺭ ﻓﺆﺍﺩ ﺃﰊ ﺧﺰﺍﻡ ،ﻣﻌﺠﻢ ﺍﳌﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ،
ﺹ.111 .
�� ﻥ :ﺍﻟﻐﻴﺎﺀ
�� ﻥ :ﺍﻟﺪﺍﺭ
��ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻟﻄﻴﻔﺔ ﺭﺑﺎﻧﻴﺔ ،ﳍﺎ ﺬﺍ ﺍﻟﻘﻠﺐ ﺍﳉﺴﻤﺎﱐ ﺍﻟﺼﻨﻮﺑﺮﻱ ﺍﻟﺸﻜﻞ ﺍﳌﻮﺩﻉ ﰲ ﺍﳉﺎﻧﺐ ﺍﻷﻳﺴﺮ ﻣﻦ
ﺍﻟﺼﺪﺭ ﺗﻌﻠﻖ .ﻭﺗﻠﻚ ﺍﻟﻠﻄﻴﻔﺔ ﻫﻲ ﺣﻘﻴﻘﺔ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﻭﻳﺴﻤﻴﻬﺎ ﺍﳊﻜﻴﻢ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺍﻟﻨﺎﻃﻘﺔ ،ﻭﺍﻟﺮﻭﺡ ﺑﺎﻃﻨﻪ .ﻭﺍﻟﻨﻔﺲ
ﺍﳊﻴﻮﺍﻧﻴﺔ ﻣﺮﻛﺒﻪ .ﻭﻫﻲ ﺍﳌﺪﺭﻙ ﻭﺍﻟﻌﺎﱂ ﻣﻦ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﻭﺍﳌﺨﺎﻃﺐ ﻭﺍﳌﻄﺎﻟﺐ ﻭﺍﳌﻌﺎﺗﺐ .ﻭﻗﺎﻝ ﺍﳉﻴﻠﻲ :ﺍﻟﻘﻠﺐ ﻫﻮ ﺍﻟﻨﻮﺭ
ﺍﻷﺯﱄ ﻭﺍﻟﺴﺮ ﺍﻟﻌﻠﻲ ﺍﳌﻨﺰﻝ ﰲ ﻋﲔ ﺍﻷﻛﻮﺍﻥ ﻟﻴﻨﻈﺮ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﺑﻪ ﺇﱃ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ .ﺃﻧﻈﺮ :ﺃﻧﻮﺍﺭ ﻓﺆﺍﺩ ﺃﰊ ﺧﺰﺍﻡ ،ﻣﻌﺠﻢ
ﺍﳌﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ ،ﺹ.144 .
�� ﻥ :ﺍﳌﻈﻈﺔ
�� ﻥ :ﻭﺛﺎﺎ
�� ﻥ :ﻭﺍﻟﺜﹼﺎﻟﺜﻬﺎ
�� ﻥ :ﻭﺍﺭﺑﻌﻬﺎ
20
]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﺳﻢ ﺍﻟﺮﻭﺡ ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﳋﻔﻆ�� ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﺳﻢ ﺍﻟﻘﻠﻢ ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ�� ﺍﻟﺮﻓﻊ
F32 F 31 F30 F29
]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﺳﻢ ﺍﻟﻌﻘﻞ ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ�� ﺍﻟﻨﻘﻂ ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﺳﻢ ﺍﻟﻨﻮﺭ ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ�� ﺍﻟﺮﻭﺡ
F36 F35 F 34 F3
�� ﻥ :ﺍﳌﺮﺍﺩ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳊﻔﻆ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳌﺮﺍﺩ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳌﺮﺍﺩ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳌﺮﺍﺩ
�� ﻥ :ﻫﻲ
21
ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﻟﻼﹼﻡ ﺍﻷﻭﻝ ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﺳﻢ ﺟﱪﺍﺋﻴﻞ ﺃﺭﺳﻞ ﺇﱃ ﺍﳋﻠﻖ ﻭﺃﻣﺎ
F38
ﻣﺮﺍﺩ�� ﺍﻟﻼﹼﻡ ﺍﻵﺧﺮ ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﺍﺳﻢ ﻧﻮﺭ ﳏﻤﺪ ﺃﺭﺳﻞ ﺇﱃ ﺍﳋﻠﻖ ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﳍﺎﺀ
F40 F 39
ﺇﻋﻠﻢ ﺃﻥﹼ ﺍﻷﻭﻝ ﻧﻘﻂ ﻭﻣﻦ ﺍﻟﻨﻘﻂ ﻛﺴﺮ ﺍﻟﻔﺘﺢ ﻭﺍﳋﻔﻆ �� ﻭﺍﻟﺮﻓﻊ ﻭﻣﻦ
F43
/4ﻟﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﱃ ﻧﺰﻝ ﺍﻛﺴﺮ�� ﻛﻠﹼﻪ ﻣﻦ ﺍﻷﻟﻒ ﻷﻥﹼ ﺍﻷﻟﻒ ﺳﻴﺪ ﺍﳊﺮﻭﻑ / F4
ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ�� ﻋﻠﻰ ﺃﺣﺪ ﺃﺣﺮﻑ �� ﻭﻫﻲ ﺍﻷﻟﻒ ﻭﺍﻷﻟﻒ ]ﻭ[ﻫﻮ�� ﻇﻬﻮﺭ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ
F47 F46 F45
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳌﺮﺍﺩ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﺍﳊﻔﻆ
�� ﻥ :ﺃﻛﺜﺮ
�� ﻥ :ﺍﻟﻘﺮﺃﻥ
22
��
F5 ﻭﱂ ﻳﻜﻦ ﻟﻪ ﻛﻔﻮﺍ �� ﺃﺣﺪ ��﴾�� .ﻭﲨﺎﻝ �� ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ �� ﰲ ﺍﻟﻔﺎﲢﺔ ﻭﲨﺎﻝ
F 54 F 53 F52 F51 F50
�� ﻥ :ﺃﺧﺮﻭﻑ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻭﺍﳉﻤﺎﻟﻪ
�� ﻥ :ﺃﺧﺪ
�� ﻥ :ﻛﻔﻮﺀ
�� ﻥ :ﺃﺧﺪ
�� ﻥ :ﻭﺍﳉﻤﺎﻝ
�� ﻥ :ﺍﻟﻘﺮﺃﻥ
�� ﻥ :ﻭﺍﳉﻤﺎﻝ
23
��
F59 ﺍﻟﻔﺎﲢﺔ ﰱ ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﻭﲨﺎﻝ �� ﺑﺴﻢ ﺍﷲ ﺣﺮﻭﻑ �� ﻭﲨﺎﻝ �� ﺍﳊﺮﻭﻑ
F58 F57 F56
ﺃﻭﻝ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﺍﻟﻘﻠﻢ ﺃﻭﻝ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺍﷲ /5 /ﺗﻌﺎﱃ ﺭﻭﺣﻲ ﺃﻭﻝ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ
ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻧﻮﺭ ﳏﻤﺪ ﺹ.ﻡ ﺇﻥﹼ ﳏﻤﺪﺍ ﺻﻨﻊ ﺍﳌﺆﻣﻨﲔ ﻭﺃﻥﹼ ﻧﻮﺭﻩ ﺭﻭﺡ ﳏﻤﺪ ﺻﻨﻊ
�� ﻥ :ﻭﺍﳉﻤﻞ
�� ﻥ :ﺧﺮﻭﻑ
�� ﻥ :ﻭﺍﳉﻤﺎﻝ
�� ﻥ :ﺍﳋﺮﻭﻑ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻭﺍﳉﻤﺎﻝ
�� ﻥ :ﻫﻲ
24
ﻗﺎﻝ ﻳﺎﺁﺩﻡ �� ﺃﺑﻮ ﺑﺸﺮ �� ﻭﺃﻧﺎ ﺃﺑﻮ ﺃﺭﻭﺍﺡ �� ﻭﺑﻴﺎﻥ ﳏﻤﺪ ﺳﺮ ﺍﷲ ﻗﺎﻝ ﻟﻘﻤﺎﻥ
F65 F 64 F 63
ﺍﳊﻜﻴﻢ�� ﺑﻴﺎﻥ ﻛﻤﺎ ﺑﻴﺎﻥ ﳏﻤﺪ ﻭﺑﻴﺎﻥ ﳏﻤﺪ ﻛﻤﺎ ﺑﻴﻦ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ. F6
�� ﳏﻤﺪ ﻭﺑﻴﺎﻥ ﳏﻤﺪ F67 ﻭﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺫﻭﻕ ﳏﻤﺪ ﻭﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﺗﺒﺪﻳﻞ
ﺗﺒﺪﻳﻞ�� ﺍﷲ ﻭﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﻨﻔﺲ ﻫﻮ�� ﳏﻤﺪ ﻭﺑﻴﺎﻥ ﳏﻤﺪ ﺻﺢ ﻫﻮ�� ﺍﷲ ﻫﻮ�� ﳏﻤﺪ
F71 F70 F69 F68
�� ﻥ :ﻳﺎﺩﻡ
�� ﻥ :ﺍﺭﻭﺡ
�� ﻥ :ﺍﳋﻜﻴﻢ
�� ﻥ :ﺗﺒﺪﻝ
�� ﻥ :ﺗﺒﺪﻳﺪ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻫﻲ
25
ﺃﻣﺎ ﺃﻳﻨﻤﺎ ﱂ ﻳﻌﺮﻑ ﻛﻠﹼﻬﺎ ﻓﻬﻮ ﻣﻐﺮﻭﺭ ﰲ ﻋﻤﺎﻟﻪ ﻛﺎﻟﻐﻨﻢ �� /6/ﻭﻟﻴﺲ ﻟﻪ
F74
��
F7 ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺃﻥﹼ ﺧﻠﻖ ﺃﺣﺪﻛﻢ �� ﺍﻱ ﺃﻥﹼ ﺻﻮﺭﺓ ﺃﺣﺪﻛﻢ �� >ﺍﻱ< ﺃﻥﹼ ﺟﺴﻢ
F76 F75
ﺃﺣﺪﻛﻢ�� ﳚﻤﻊ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺃﻣﻪ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻳﻮﻣﺎ ﻟﻨﻄﻔﺔ ﺍﳌﲏ ﻗﺎﻝ ﻋﺒﺪﺍﷲ ﺍﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮﺩ F78
ﺭﺿﻲ ﺍﷲ ﳜﻠﻖ ﻋﻨﻪ ﺃﻥﹼ ﺍﻟﻨﻄﻔﺔ ﺇﺫﺍ ﻭﻗﻌﺖ ﰲ ﺍﻟﺮﺣﻢ ﻓﺄﺭﺍﺩ �� ﺍﷲ ﳜﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ ﺑﺸﺮﺍ
F 79
ﻃﺮﻳﺎ ﰲ ﺑﺸﺮ ﺍﳌﺮﺃﺓ�� ﲢﺖ ﻛﻞﹼ ﻃﻔﺮﺓ ﻭﺷﻌﺮﺓ�� ﰒﹼ ﳝﻜﺚ�� ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻟﻴﻠﺔ ﰒﹼ ﻳﻨﺰﻝ
F82 F81 F80
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻫﻲ
�� ﻥ :ﻛﺎﺍﻟﻐﻨﻢ
�� ﻥ :ﺃﺧﺪﻛﻢ
�� ﻥ :ﺃﺧﺪﻛﻢ
�� ﻥ :ﺍﳉﺴﻢ
�� ﻥ :ﺃﺧﺪﻛﻢ
�� ﻥ :ﻓﺄﺭﺩ
�� ﻥ :ﺍﳌﺮﺃﺕ
26
ﺩﻣﺎ ﰲ ﺍﻟﺮﺣﻢ ﻓﺬﺍﻟﻚ ﲨﻌﻬﺎ ﻗﻮﻟﻪ ﰒﹼ ﻳﻜﻮﻥ ﻋﻠﻘﺔ ﻣﺜﻞ ﺫﺍﻟﻚ ﺍﻟﻌﻠﻘﺔ ﺍﻟﺪﻡ ﻏﻠﻴﻈﺔ
ﺍﻟﺰﻣﺎﻥ ﻫﻮ ﺃﺭﺑﻌﻮﻥ ﻳﻮﻣﺎ ﻗﻮﻟﻪ ﰒﹼ ﺗﻜﻮﻥ ﻣﻈﻐﺔ ﻣﺜﻞ ﺫﺍﻟﻚ ﺍﳌﻈﻐﺔ ﻗﻄﻌﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﻠﹼﺤﻢ
ﻳﻌﲏ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻌﻠﻘﺔ ﳊﻤﺎ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻳﻮﻣﺎ ﻭﻳﻈﻬﺮ ﰲ ﺁﺧﺮﻩ ﻫﺬﻩ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻓﻴﻪ
�� ﻥ :ﻭﺳﻌﺮﺓ
�� ﻥ :ﲟﻜﺚ
�� ﻥ :ﺃﺧﺪﻛﻢ
�� ﻥ :ﳐﺪﻭﻑ
�� ﻥ :ﻋﻀﺎﺋﻴﻪ
�� ﻥ :ﺃﻧﺜﻴﻪ
27
ﻋﻨﻘﻪ ﲝﻴﺚ �� ﻻ ﻳﺮﺍﻫﺎ �� ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺃﺣﺪ �� ﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﻋﻤﻠﻪ ﻳﻌﲏ ﺗﻜﺘﺐ ﺃﻧﻪ ﻳﻌﻤﻞ
F89 F8 F 87
ﺧﲑﺍ ﺍﻭ ﺷﺮﺍ �� ﻭﻳﻌﻤﻞ ﻳﻮﻣﺎ ﻛﺬﺍ ﻳﻌﻤﻞ ﻛﺬﺍ ﻭ �� ﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﺍﻟﺜﹼﺎﻧﻴﺔ ﺃﺟﻠﻪ ﻳﻌﲏ
F91 F90
ﻳﻜﺘﺐ ﺃﻧﻪ ﻛﻢ ﻳﻌﺸﻰ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ ﻭﺍﻟﻜﻠﻤﺔ �� ﺍﻟﺜﹼﺎﻟﺜﺔ ﺭﺯﻕ ﻳﻌﲏ ﻳﻜﺘﺐ ﺃﻧﻪ ﻗﻠﻴﻞ ﺭﺯﻕ
F92
ﺍﻭ ﻛﺜﲑ ﺭﺯﻕ ﻭﺃﻧﻪ ﳛﺼﻞ ﻳﻮﻡ ﻛﺬﺍ ﻣﻦ ﺍﻟﺮﺯﻕ ﻭﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﺍﻟﺮﺍﺑﻌﺔ ﺷﻘﺎﻭﺗﻪ ﺍﻥ ﻛﺎﻥ
�� ﻥ :ﲞﻴﺚ
�� ﻥ :ﺃﺣﺪ
�� ﻥ :ﺳﺮﺍ
�� ﻥ :ﺍﻭ
�� ﻥ :ﻭﺍﻟﻜﻠﻤﺎﺕ
�� ﻥ :ﺳﻌﻴﺪﺗﻪ
�� ﻥ :ﻳﻨﻔﺢ
28
(1) Kawikanana dene ing setuhune nyatakaken alif lan ma’nane alif lan
asline alif lan iya iku nuqat lan ma’nane naqt iku lan iya iku dzarrah lan ma’nane
dzarrah iku lan iya iku eruh iku kang samar. Utawi ma’nane eruh kang samar iku
lan iya iku rahsane pangeran kerna endikane Allah ta’ala utawi menusa iku
rahsaningsun lan isun rassane Allah. Utawi ma’nane rahsa iku lan iya iku cahyane
edzat dan sifate kerna setuhune Allah ta’ala iku nyatakaken edzat lan sifat. Utawi
Kawikanana dene ing setuhune nyatane ma’lumat iku lan iya iku eruh utawi
ma’nane (2) eruh iku parek maring Allah ta’ala endikane Allah ta’ala sopo-sopo
wonge emarekaken saking isun ing menusa maka emarekaken iya saking iya se-
dzira’ lan sing sopo emarekaken iya saking isun se-dzira’ maka emarekaken iya
ing isun saking iya. Lan ma’nane eruh iku rahsane iman lan iman iku anggone
rassa. Utawi ma’nane rassa iku lan iya iku cahyane edzat. Utawi ma’nane cahya
iku lan iya iku padang lan tegese padang iku padange ilmu.
ﲤﹼﺖ:�� ﻥ
29
Maka enuduhaken ing sira Allah ingdalem desa kang parek iku lan iya iku
ati ora kelawan ati kang mudgah tegese ati a-m-c-t lan iya iku ha’ lan iya iku
nuqat ing nalikane masane y-r-h-y kang embuka iya maring patang perkara. Utawi
kang dingin iku jabar lan kapindoh iku e-j-r lan kaping telu iku e-f-s lan kaping
epat iku nuqat. Utawi anapun (3) kang kenarepaken jabar iku lan iya iku arane
nyawa. Utawi anapun kang kenarepaken e-j-r iku lan iya iku arane qalam. Utawi
anapun kang kenarepaken rafa’ iku lan iya iku arane b-d-d-y lan anapun kang
kenarepaken nuqat iku lan iya iku aran cahya. Utawi anapun kang kenarepaken
Utawi anapun kang kenarepaken lam kang awal iku lan iya iku arane jibra’il
engutuse maring makhluk. Utawi anapun kang kenarepaken lam kang akhir iku
lan iya iku arane nur muhammad engutuse iya maring makhluk. Utawi anapun
kang kenarepaken ha’ iku lan iya iku maring kang sinembah lan iya iku iya iku
arane edzat. Utawi edzat iku lan iya iku edzate Allah ta’ala.
Kawikanana dene ing setuhune wiwitan iku nuqat lan saking nuqat iku
embuka fath lan khafd lan rafa’ lan saking embuka sekabehe iku saking alif kerna
setuhune alif gustine saking huruf (4) kerna endikane Allah ta’ala enurunaken
Allah ing qur’an ingatase suwiji huruf lan iya iku alif utawi alif iku lan iya iku
nyatakaken anane Allah ta’ala lan kaelokane ing Allah kang esa. Ngendika Allah
ta’ala: ucapen dene nur muhammad utawi Allah iku kang esa, utawi Allah iku
ngungsi kang ora anakan lan ora nganakaken lan ora ana kaduwe Allah iku
madani ing suwiji-wiji. Lan utawi kaluwihane qur’an iku ingdalem fatihah. Utawi
kaluwihane fatihah iku ing dalem bismillah lan kaluwihane bismillah iku
30
sekabehe huruf lan kaluwihane sekabehe huruf iku lan iya iku alif lan kaluwihane
alif iku lan iya iku nuqat sekabehe iya saking nuqat.
Utawi tauhid arep ora ningali ing liyane Allah. Ngendikane ingatase iya
utawi wiwitane dinadinaken dene Allah ta’ala akal. Utawi wiwitane dinadiyaken
dene Allah ta’ala iku qalam utawi wiwitane kang dinadiyaken dene Allah (5)
ta’ala iku eruh. Utawi wiwitane kang dinadiyaken dene Allah iku nur muhammad
mu’min lan setuhune cahya iku ruh Muhammad kang agawe. Ngendikane Adam
kang dadi bapane sekabehe menusa lan setuhune isun iku bapane eruh lan nyatane
nabi Muhammad iku rahsane Allah. Ngendikane Luqman Hakim kang nyatakaken
kaya nyatakaken Muhammad lan nyatane Muhammad iku kaya kang nyatakaken
Lan nyatane nafs iku Muhammad lan nyatane nafs iku gegentine nabi
Muhammad lan nyatane Muhammad iku gegentine Allah lan nyatane nafs iku iya
iku nabi Muhammad lan nyatane Muhammad iku esah iya iku Allah iya iku nabi
lan nabi Muhammad iku iya iku nafs lan iya iku kasempurnane niat.
Utawi anapun ingendi kang urun weruh wonge sekabehe iku maka iya iku
magrur ing sekabehe amale iya kaya wedus (6) lan ora n a-‘-y iku islam setuhune
endadiyaken salah suwijine tegese setuhune rupane salah suwijine sira kabeh
setuhune jisim iku salahsuwijine sira kabeh iku kumpul ingdalem wetenge
biyange iya iku patang puluh dina kerna nutfah iku mani. Ngendikane Abdullah
anake Mas’ud kang kinasihe dene Allah endadiyaken Allah saking iya setuhune
nutfah iku tatkala wis tumiba ingdalem palanatan maka karep Allah endadiyaken
31
Allah saking iya iku hale dadi menusa kang hale l-m-a-k ingdalem awake wadon
ing sore sekabehe kulit-kulite lan rambute maka kari-kari meneng patang puluh
wengi maka kari-kari nurunaken Allah ing getih ingdalem palanatan maka
mengkono iku kumpul getih ing nutfah pangendikane iya maka kari-kari ana iya
iku alaqah umpamane mengkono alaqah iku getih kang kedel kempel maka kari-
kari ana iya iku endadiyaken salah suwijine sira kabeh iku sawise nutfah (7)
Lan lafadz mengkono iku enuduhaken maring kang sinebut iya iku buntung
tegese umpamane mengkono iku zaman maka mengkono iku zaman iya iku
patang puluh dina pangendikane iya maka kari-kari ana iya iku mudgah utawi
umpamane mengkono iku mudgah sa-iris saking daging tetegese patang puluh
dina sawise alaqah iku daging patang puluh dina lan den dohir-aken ingdalem
akhire iya patang puluh iki ing jerone iya balung lan rupane iya lan
penganggotane iya lan lanange iya lan wadone iya maka kari-kari a-k-w-n Allah
ing malaikat kelawan patang kalimat maka nulis malaikat iya sawise arep ana
Ngendikane Mujahid nulise iya ing kalimat iki ingdalem gegoronge (8) lan
gantungaken iya ing iku gogorong ing gulune kelawan sekira-kira ora ningali iya
tulisan sopo menusa. Utawi suwiji-wiji kalimat iku amale iya tetegese tenulis iya
ing setuhune ngelakoni wong ing kasaeyan atawa ing ala lan agawe wong ing dina
iki agawe wong ing iki lan kalimat kang kapindoh ajale wong tegese tenulis iya
ing setuhune wong pira-pira uripe ingdalem dunia lan kalimat kang kaping telu
iku rezeki tetegese tenulis iya ing setuhune wong iku kedik rezekine atawa akeh-
32
akeh rezekine lan setuhune iya iku hasil ing iya ing dina iki saking rezeki lan
kalimat kang kaping epat iku d-w-r-n-y wong ing iya lamun ana iya wong iku
duka lan bagjane iya wong iku a-‘-n-y lamun ana wong iku bagja maka kari-kari
Dengan Menyebut Nama Allah Yang Maha Pengasih dan Maha Penyayang
Ketahuilah penjelasan alif, arti dari alif, asal alif adalah titik. Titik
adalah atom, sedangkan atom adalah ruh lembut. Arti dari ruh lembut adalah sirr
al-khafi, berdasarkan firman Allah: manusia adalah sirr-Ku dan Aku adalah sirr
dia. Arti dari sirr adalah cahaya dzat dan sifat. Karena sesungguhnya Allah adalah
penjelasan dari dzat dan sifat itu. Dan arti dari sifat yaitu pengetahuan Tuhanku.
arti dari ruh yaitu dekat kepada Allah ta‘ala. Firman Allah dalam hadis qudsi:
“Barang siapa mendekatkan diri kepada-Ku sejengkal maka Aku akan mendekat
kepadanya sehasta”.
Arti dari ruh yaitu rahasia (sirr) iman. Sedangkan iman adalah tempat
rahasia (sirr). Arti dari rahasia (sirr) adalah cahaya dzat. Arti dari cahaya yaitu
yaitu hati. Akan tetapi bukan hati yang berbentuk segumpal daging. Yaitu ha’,
33
yaitu titik yang sejak masa lalu mencakup empat hal. Pertama, fath, kedua
khafadh (kasrah), ketiga rafa’, dan keempat naqt (sukun). (3) sedangkan yang
dimaksud dengan fath yaitu nama ruh. Dan yang dimaksud dari kasrah adalah
nama bagi pena (qalam). Sedangkan yang dimaksud dengan rafa’ adalah nama
bagi akal. Sedangkan yang dimaksud dengan naqt (sukun) yaitu nama bagi
cahaya.
Maksud dari huruf lam yang pertama adalah nama malaikat Jibril yang
diutus kepada makhluk. Sedangkan maksud dari huruf lam yang terakhir adalah
nama bagi cahaya Muhammad yang diutus kepada makhluk. Yang dimaksud dari
huruf ha’ adalah yang maha disembah, yaitu nama dari dzat. Dzat yang dimaksud
Kemudian dari titik (naqt) terbukalah fath, kasrah, dan rafa’, dan terbukalah yang
lainnya, termasuk juga alif. Karena alif termasuk tuannya para huruf. (4) Hal ini
dalam bentuk satu huruf yaitu alif”. Alif merupakan dzohirnya Allah ta’ala dan
surat al-Fatihah berada dalam basmalah. Dan keindahan basmalah berada dalam
huruf-huruf. Dan keindahan huruf-huruf ada dalam alif. Sedangkan keindahan alif
Tauhid adalah tidak melihat selain Allah. Allah berfirman dalam hadits
qudsi: “yang pertama kali diciptakan oleh Allah ta’ala adalah akal, yang pertama
kali diciptakan oleh Allah ta’ala adalah pena (qalam), yang pertama kali
diciptakan oleh Allah ta’ala adalah wahyu, (5) yang pertama kali diciptakan oleh
adalah bentuk dari seluruh orang beriman. Sedangkan cahayanya adalah bentuk
dari ruh Muhammad. Muhammad bersabda: “Hai Adam, bapak para anak, aku
adalah bapak para arwah, Muhammad adalah rahasia (sirr) Allah. Berkata;
bayan Muhammad adalah sebagaimana yang telah dijelaskan oleh Allah ta’ala.
Bayan dari nafsu adalah perasaan dari muhammad. Bayan dari nafsu
penciptaan salah seorang di antara kamu, yaitu bentuk salah satu di antara kamu,
yaitu sesungguhnya jism atau badan salah satu di antara kalian itu dikumpulkan di
dalam perut ibunya selama empat puluh hari dalam bentuk setetes air mani.
Abdullah ibn Mas’ud r.a berkata: “sesungguhnya ketika setetes air mani
menciptakannya menjadi seorang manusia yang baik yang berada dalam perut
perempuan. Dengan diberi kulit dan rambut, kemudian menetap dalam kandungan
selama empat puluh malam. Kemudian air mani itu berubah menjadi segumpal
35
darah dalam kandungan. Hal ini telah disebutkan dalam al-Quran: ﰒ ﻳﻚﻭﻥ ﻋﻠﻘﺔ.
Yang dimaksud dengan ‘alaqah yaitu darah yang menggumpal keras. Hal itu
(7) Hal itu menunjukkan bahwa ada yang tidak disebutkan, yaitu
penciptaan dalam masa empat puluh hari. Kemudian segumpal darah itu berubah
menjadi segumpal daging, yaitu sepotong daging selama empat puluh hari, dan
terjadi setelah segumpal darah dalam masa empat puluh hari. Pada empat puluh
hari terakhir itu, maka akan nampaklah tulangnya, bentuk raganya dan anggota
kemudian daun itu digantungkan di leher orang tersebut dan tidak ada seorangpun
yang melihat tulisan tersebut. Kalimat pertama yaitu Amal perbuatannya setiap
hari ditulis di daun itu, apakah itu amal perbuatan baik ataupun buruk. Di daun itu
tertulis setiap hari dia perbuatan demikian dan seperti demikian. Kalimat yang
kedua yaitu tentang ajalnya, yaitu berapa lama dia hidup di dunia. Kalimat yang
ketiga adalah tentang rizkinya, yaitu tertulis apakah dia mendapat rizki yang
dia orang yang termasuk celaka ataukah dia termasuk orang yang beruntung.
dalam dirinya.
36
Selesailah kitab Bayan al-Alif (penjelasan tentang alif). Allah yang maha
benar.
ﺍﻟﺒﺎﺏ ﺍﻟﺮﺍﺑﻊ
ﻧﻔﺲ ﺍﷲ ﺍﳌﻄﻠﻘﺔ )ﻻ ﺣﺪ ﻟﻪ( ﰲ ﻫﻴﺌﺔ ﺍﳌﺨﻠﻮﻕ ﺍﶈﺪﻭﺩ � .ﻛﻤﺎ ﺫﻛﺮ ﰲ ﺍﻟﻨﺺ
F0
"ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ" ،ﺃﻥﹼ ﺃﺻﻞ ﺍﻷﻟﻒ ﻫﻲ ﺍﻟﻨﻘﻂ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﻌﺒﺮ ﺑﺎﻟﺬﹼﺭﺓ ﲟﻌﲎ ﺍﻟﺮﻭﺡ
ﺍﳋﻔﻲ .ﺃﻣﺎ ﻣﻌﲎ ﺍﻟﺮﻭﺡ ﺍﳋﻔﻲ ﻓﻬﻲ ﺍﻟﺴﺮ ﺍﳋﻔﻲ .ﻭﻣﻌﲎ ﺍﻟﺴﺮ ﻫﻲ ﻧﻮﺭ ﺍﻟﺬﹼﺍﺕ
ﻭﺍﻟﺼﻔﺎﺕ .ﻭﺃﻣﺎ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻟﺬﹼﺍﺕ ﻭﺍﻟﺼﻔﺎﺕ ﻓﻬﻮ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ .ﻭﺍﳌﺬﻛﻮﺭ ﺃﻳﻀﺎ ﻓﻴﻪ ﺃﻥ
1
Tim Penulis UIN Syarif Hidayatullah Jakarta, Ensiklopedi Tasawuf Jilid
III, cet. 1 (Bandung: Angkasa, 2008), h. 1246.
37
38
ﺃﻣﺎ ﺍﳌﻌﲎ ﺍﻟﻠﻔﻈﻴﺔ ﻟﻠﻔﻆ ﺍﳉﻼﻟﺔ ﻛﻤﺎ ﻛﺘﺐ ﰲ ﻧﺺ ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ ﻓﻬﻲ:
.1ﺍﻷﻟﻒ ﺍﻟﹼﺬﻱ ﺃﺻﻠﻪ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﻘﻂ ﻳﻨﻜﻠﻒ ﺇﱃ ﺃﺭﺑﻌﺔ ﺃﺷﻴﺎﺀ .ﺃﻭﳍﺎ ﻓﺘﺢ ﻭﺛﺎﺎ
ﺧﻔﻆ ﻭﺛﺎﻟﺜﻬﺎ ﺭﻓﻊ ﻭﺭﺍﺑﻌﻬﺎ ﻧﻘﻂ )ﺍﻟﺴﻜﻮﻥ( .ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﻟﻔﺘﺢ ﻭﻫﻲ ﺍﺳﻢ
ﺍﻟﺮﻭﺡ .ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﳋﻔﻆ ﻭﻫﻲ ﺍﺳﻢ ﺍﻟﻘﻠﻢ .ﻭﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﻟﺮﻓﻊ ﻭﻫﻲ ﺍﺳﻢ
.3ﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﻟﻼﹼﻡ ﺍﻷﺧﺮ ﻭﻫﻲ ﺍﺳﻢ ﻧﻮﺭ ﳏﻤﺪ ﺃﺭﺳﻞ ﺍﷲ ﺇﱃ ﺍﳋﻠﻖ.
.4ﺃﻣﺎ ﻣﺮﺍﺩ ﺍﳍﺎﺀ ﻭﻫﻲ ﺍﳌﻌﺒﻮﺩ ﻭﻫﻲ ﺍﺳﻢ ﺍﻟﺬﹼﺍﺕ ﻭﻫﻮ ﺫﺍﺕ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ.
ﲨﺎﻝ ﺍﻟﻘﺮﺃﻥ ﰲ ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻔﺎﲢﺔ ،ﻭﲨﺎﻝ ﺳﻮﺭﺓ ﺍﻟﻔﺎﲢﺔ ﰲ ﻛﻠﻤﺔ ﺑﺴﻢ ﺍﷲ،
ﻛﻠﹼﻪ ﻣﻦ ﺍﻟﻨﻘﻂ.
39
ﺃﻭﻝ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﺍﻟﻌﻘﻞ ،ﺃﻭﻝ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﺍﻟﻘﻠﻢ ،ﺃﻭﻝ ﻣﺎ
ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﺍﻟﻮﺣﻲ ،ﺃﻭﻝ ﻣﺎ ﺧﻠﻖ ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﻧﻮﺭ ﳏﻤﺪ ﻭﺃﻥﹼ ﳏﻤﺪﺍ ﺻﻨﻊ
ﺃﻥﹼ ﺟﺴﻢ ﺃﺣﺪﻧﺎ ﳚﻤﻊ ﰲ ﺑﻄﻦ ﺃﻡﻧﺎ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻳﻮﻣﺎ ﻟﻨﻄﻔﺔ ﺍﳌﲏ .ﳜﻠﻖ ﻋﻨﻪ
ﺃﻥﹼ ﺍﻟﻨﻄﻔﺔ ﺇﺫﺍ ﻭﻗﻌﺖ ﰲ ﺍﻟﺮﺣﻢ ﻓﺄﺭﺍﺩ ﺍﷲ ﳜﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ ﺑﺸﺮﺍ ﻃﺎﺭﻳﺎ ﰲ ﺑﺸﺮ ﺍﳌﺮﺃﺓ
ﲢﺖ ﻛﻞﹼ ﻃﻔﺮﺓ ﻭﺷﻌﺮﺓ ﰒﹼ ﳝﻜﺚ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻟﻴﻠﺔ .ﰒﹼ ﻳﻨﺰﻝ ﻋﻠﻘﺔ ﻭﻫﻲ ﺍﻟﺪﻡ ﺍﻝﻏﻠﻴﻈﺔ
ﰒﹼ ﺗﻜﻮﻥ ﻡﺽﻏﺔ ﻭﻫﻲ ﻗﻄﻌﺔ ﻣﻦ ﺍﻟﻠﹼﺤﻢ ﻳﻌﲏ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﺑﻌﺪ ﺍﻟﻌﻠﻘﺔ ﳊﻤﺎ
ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻳﻮﻣﺎ .ﻭﻳﻈﻬﺮ ﰲ ﺁﺧﺮﻩ ﻫﺬﻩ ﺃﺭﺑﻌﲔ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﻌﻈﻢ ﻭﺻﻮﺭﺗﻪ ﻭﻋﻀﺎﺋﻪ
ﻭﺫﻛﻮﺭﻩ ﻭﺃﻧﺜﺎﻩ .ﰒﹼ ﺑﻌﺚ ﺍﷲ ﻣﻠﻜﺎ ﺑﺄﺭﺑﻊ ﻛﻠﻤﺔ ﻓﻴﻠﻴﻬﺎ ﺑﻌﺪ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﺗﻠﺪ ﺍﻟﻜﻠﻤﺔ
ﺗﻜﺘﺐ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﺍﳌﺬﻛﻮﺭ ﰲ ﻭﺭﻕ ﻭﺗﻌﻠﹼﻖ ﺗﻠﻚ ﺍﻟﻮﺭﻗﺔ ﰲ ﻋﻨﻘﻪ ﲝﻴﺚ
ﻻ ﻳﺮﺍﻫﺎ ﺍﻟﻨﺎﺱ .ﺃﺣﺪ ﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﻋﻤﻠﻪ ﻳﻌﲎ ﺗﻜﺘﺐ ﺃﻧﻪ ﻳﻌﻤﻞ ﺧﲑﺍ ﺃﻭ ﺷﺮﺍ .ﻭﻳﻌﻤﻞ
ﻳﻮﻣﺎ ﻛﺬﺍ ﻳﻌﻤﻞ ﻛﺬﺍ .ﻭﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﺍﻟﺜﹼﺎﻧﻴﺔ ﺃﺟﻠﻪ ﻳﻌﲎ ﻳﻜﺘﺐ ﺃﻧﻪ ﻛﻢ ﻳﻌﺸﻰ ﺍﻟﺪﻧﻴﺎ.
ﻭﺍﻟﻜﻠﻤﺔ ﺍﻟﺜﹼﺎﻟﺜﺔ ﺭﺯﻕ ﻳﻌﲎ ﻳﻜﺘﺐ ﺃﻧﻪ ﻗﻠﻴﻞ ﺭﺯﻕ ﺃﻭ ﻛﺜﲑ ﺭﺯﻕ ،ﻭﺃﻧﻪ ﳛﺼﻞ ﻳﻮﻡ
ﺧﺎﲤﺔ
ﺃ .ﺍﻟﻨﺘﺎﺋﺞ
41
42
ﺑﻴﺎﻥ ﺍﻷﻟﻒ .ﻭﻟﻴﺲ ﻓﻴﻬﺎ ﺍﺳﻢ ﺍﳌﺆﻟﹼﻒ ،ﻭﻻ ﺍﺳﻢ ﺍﻟﻜﺎﺗﺐ ،ﻭﻻ ﺍﺳﻢ
ﻋﻠﻰ ﺳﺘﺔ ﺃﺷﻴﺎﺀ .ﺃﻭﳍﺎ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺘﺠﻠﹼﻲ ﻭﺭﺍﺀ ﺣﺮﻑ ﺍﻷﻟﻒ ،ﻭﺛﺎﻧﻴﻬﺎ
1T
ﺍﳋﲑ ﻭﺍﻟﺸﺮ.
ﺏ .ﺍﻹﻗﺘﺮﺍﺣﺎﺕ
ﻭﺗﻘﺪﳝﻪ ﻭﲢﻠﻴﻠﻪ ،ﺁﻣﻞ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﺗﻘﻮﻳﺔ ﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺣﱴ
ﺍﻹﺳﻼﻣﻴﺔ ﻋﺎﻣﺔ.
ﺃ .ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ
ﺍﻟﻘﺮﺁﻥ ﺍﻟﻜﺮﱘ
ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ،ﺃﺑﻮ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ ،ﺻﺤﻴﺢ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ،ﺝ ،4 .ﻁ.1 .
ﻣﺼﺮ :ﺩﺍﺭ ﺍﺑﻦ ﺍﳍﻴﺜﻢ 1425 ،ﻫـ.
ﺑﺪﻭﻯ ،ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﲪﻦ ،ﺃﺭﺳﻄﻮ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﻌﺮﺏ :ﺩﺭﺍﺳﺔ ﻭﻧﺼﻮﺹ ﻏﲑ ﻣﻨﺸﻮﺭﺓ .
ﻁ .2 .ﺍﻟﻜﻮﻳﺖ :ﻭﻛﺎﻟﺔ ﺍﳌﻄﺒﻮﻋﺎﺕ 1978 ،ﻡ.
ﺧﺰﺍﻡ ،ﺃﻧﻮﺍﺭ ﻓﺆﺍﺩ ﺃﰊ ،ﻣﻌﺠﻢ ﺍﳌﺼﻄﻠﺤﺎﺕ ﺍﻟﺼﻮﻓﻴﺔ .ﺑﲑﻭﺕ :ﻣﻜﺘﺒﺔ ﻟﺒﻨﺎﻥ
ﻧﺎﺷﺮﻭﻥ 1993 ،ﻡ.
43
44
ﺍﻟﻔﻀﻠﻲ ،ﻋﺒﺪ ﺍﳍﺎﺩﻱ ،ﲢﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﺮﺍﺙ ،ﻁ .1ﺟﺪﺓ :ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻟﻌﻠﻢ 1982 ،ﻡ.
ﻣﺮﻭﻩ ،ﺇﲰﺎﻋﻴﻞ ،ﰲ ﺍﳌﺨﻄﻮﻃﺎﺕ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ،ﻁ .1ﺩﻣﺸﻖ :ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺮ ،ﺩ.ﺕ.
ﺍﻷﺟﻨﺒﻴﺔ.ﺏ
Azra, Azyumardi, Naskah Islam Nusantara, artikel diakses pada 17 Juli 2010
dari http://www.uinjkt.ac.id/index.php/section-blog/28-artikel/1553-
naskah-islam-indonesia.html.
Lubis, Nabilah, Naskah, Teks, dan Metode Penelitian Filologi, cet. 4. Jakarta:
Puslitbang Lektur Keagamaan, Badan Litbang dan Diklat, Departemen
Agama RI., 2007.
Ridwan, Sinta, Kita Ada di Masa Kini Karena Masa Lalu, artikel diakses pada 23
Juni 2010 dari
http://duniasintaridwan.multiply.com/journal/item/163/makalah_diskusi_n
askah_kuno_dan_filologi.
Tim Penulis UIN Syarif Hidayatullah Jakarta, Ensiklopedi Tasawuf Jilid III, cet.
1, Bandung: Angkasa, 2008.
BAYAN AL-ALIF
Tas/03/PNRI/2009 Arab Prosa 7 hlm/9 brs
NB. 228 I Dluwang 28 x 21,5 cm 18 x 12,2 cm
Kolofon
Tammat kitāb bayān al-alif bi al-ṣawab
Ringkasan Isi
Teks berisi pembahasan tentang makna alif. Alif berasal dari titik. Titik bermakna
dzarrah (atom). Dzarrah bermakna ruh. Ruh bermakna rahasia. Rahasia bermakna
dzat dan sifat. Dan makna sifat yaitu menerangkan tentang ketuhanan.
Keterangan Fisik
Kondisi naskah baik, kokoh, dan teks terbaca dengan jelas. Naskah telah
dikonservasi dengan laminasi sehingga ukuran kertas menjadi sama. Sampul
naskah berupa hard cover baru berwarna cokelat.
Keterangan Tambahan
Teks naskah ini diterjemahkan ke dalam bahasa Jawa menggunakan aksara Pegon
dengan gantung lughat.
\\s'
';*" n ^
,J)\4$\
,1."
$ *; *-x
# x** ffiSx* sws&ti,
*q
fu {- + *rx
*l{
r+;yAiff$rcfl'6,;Ju\i
f\, f" fi' f!'ry: s'?' {si,, iriTir,,
*;iblU|";ir#i,'iWIi
iJ
rlf
-t'r i<ry*f
: , \-2,I'e?
W!*rNL,y"V,"u*o/&-
7!
4*)1 j.iF i! '
;:,:C/
r# it;3
H J'a,r fi,*' i!. rj !'g it
i ir,",I;,1 F
e:'
if ' ;? {.t *s,, 4',, i at -1* r
agrJtifi,rgl:
*.lr
:i4
r*' y'
,
i, :'*,*ri,
.-.,' -t
#y tr.*- n
-" I .J',
;1 /.) k'-r..1
U.#rtJi.+'-ut;Li'3r ir;iJ,-::$txJ#s
i-11-i$r-C.+* '
\ ,q'
S' *S;tii ^i.c
*i?;rr*-,,.4# **&,r'.q t,
dll"'*f f"t
';5r4c{##; Ws\i"+4:,iFKr
*tFu,,' (- fr,,t, #*:,V;.*1* {"}(g.a)e**
(, *'4Yl*Y)
',-
kfi)JJr
.\',' . )
&l
! -,i,*l r"v jt i,J\ * o-3jlf,L3Ji
;-r'f
#4 -r1"1 ?. | . .t,,
{fr$rr -\*,{ui&rt e{#f
|.*l .l-l. lt
L?,
'",,:;J{ &
,:#, wr*4f fl ut$,,u' fr ,.Sfu i {
ffu;,A: e;p).&$i r '/'tiq1 |fi$:r,J.';- ;'
t
{o,r/{if
tt,-/' .'l '.4-
z/bS'i'i: U'd*' *bi.t ;J t ' 'l i '
l.' ',/ r /, < / ., '/?. i'i,oIY,'
,-tS-!*: ry n.&i,Lifoi'.$- $' i o.*f
*ruj{ **.:,Y'f"&st^" "'# *v
t'\W'tu$$ t#ffrii W aiil{ ih.
,6,;u,;,*'15/F' t';r/i f'^ i'*4;'' Q';:' l-"/ {r'
e / *Li
- "ii
lrJUtSUJul'*- ln' I-' ' r' '
"-
,,;sti,=i4i ;.3 :,'ULb,i.i3{r'f,i1 i
t
*,/i,tiuu # #* *t,lo;L'{
''/
/-t.1
qr.*ryYsr$t
F^ 1i/21 .r^ ^t ,/ ^ _1^rr,('( rr,..;ti.
***rs-:rfu{: fue$*3fu
tl
'fr44b1ffi
*cq I
r'iffi*i. y;i :t # $ #
,$t tt.r) y l.{' 4'+ rit t).t yS {' t ,tTZ"i''4,('