Anda di halaman 1dari 87

DEVOCIÓN DEVOCIÓN

AS

FBíKCi DE I8C0 OE fi
PATRÓN LUTÁ: PATRÓN DE ROTA:
MAPULA ESPIJCACIüN
Y SACRAMENTOS SIJA DE LOS SAf(TOS SAGRAMEpS
YA JAF TA1M.1N0 Y MODO DE
VFANMAGUEF-RFXIBE RECIBIRLOS DIGNÍÍMENTE:
lOEVOCIÓN DEVOCIÓN
AS SAN DIMAS, T MAULEG NA LADRÓN, Á SAN DIMAS EL RL'EN LADRÓN,
PATRÓN MALESO, TAN DOCTRINA PATRÓN DE MERIZO, Y DOCTRINA
NA MAPXJLA. ESPLICADA.

TINIGÜE ESCBITO
Palé Fr. Aniceto Ibaiíez del por el Padre Fr. Aniceto Ibañez
Carmen, Agustino Recoleto, ja- del Carmen, Agustino Recoleto,
gas Cura yan Vicario gui ya y antiguo Cura y Vicario en
Marianas Marianas.

VvlS Y MJNSSESlTi NA LISENÍ3U. COX lAS UOKNOIAS ífHCItSABIA.'!.

IMPRENTA «AMIGOS DEL PAÍSJÍ


CALLE REAL NÚM. 34,
esquina á la de Palacio.
Año 1 8 8 7 .
GlllFLlEJO NU JAMO
NI Y FAMAGUONJO AMiOS HIJOS IllOS:
Como sumaga yo vente Como he vivido entre voso-
cinco años gui éntalomiyo, ya tros veinticinco años, y he
jugobietna todo énao sija na gobernado todas esas parro-
parroquia, tisiña yó malofa quias, no es posible que os
nu jamyo. Cada día jugága- olvide. Cada vez que celebro
gao si Yuus gui santa misa, el santo sacriticio de la misa
na unafan-achadichosojit to- le pido á Dios que nos haga
dos gui taño yan y langet. ú todos felices en la tierra
y en el cielo.
Timagof yo nu énaojá, ju- No satisfecho yo con eso,
tugue para jamyo ini na di- he escrito para vosotros este
quiqui loblo, ya iya güiya naí librito, en el que encontrará
usoda y quilisyano y debe utu- el cristiano lo que debe ó tie-
ngo ya ufatinas para unálibre ne obligación de saber y prac-
y antiña. Diajá y malagojo. ticar para salvar su alma.
Hed aqui mi deseo,
Tayuyute yó as Yuus, ya Encomendadme á Dios, j
iiajongjá y minagofña y jagas eso le basta á vuestro antiguo
Cura yan -vicarionmiyo. , Cura y Vicario.
B?», Amicitó SSaüm ísf Cíitutí»,

Agustino RecoIetD. igastlgo Recoleto.

Conventon recoletos (¡MÍ ya Manila Convenio de Recoletos en Manila


á-i de Marzo de 188f. á 4 de Marío de 1887.
DEVOCIÓN, DEVOCIÓN,
M sifla mafaíinas calang novena que puede hacerse, como novena, á
as san Francisco de Borja, patrón san Francisco de Borja, patrón de
Luta gui ya Marianas. Rota en Marianas.

Y mumalagó fumatinas ini El que quiera hacer ésta


na devosion as san Francisco devoción á san Francisco de
de Borja para utaca guini as Borja para alcanzar de Dios
Yuus jaf na grasia pot y tiná- alguna gracia por la media-
yuyut y santos, guigon dumi- ción del Santo, arrodillándose
dimo (guin siña) gui menan (sí es que puede) delante de
imagenña, yaguin taya, yme- su imagen, y si no la tiene,
nan imagen Jesucristo, pat si de la de Jesucristo, ó de la
santa María, upotlaseñat, utai- virgen María, se persignará,
tai y Señor mió Jesucristo, y rezará el Señor mió Jesucris-
lisayo yan letanías, ya ense- to, el rosario y la letanía, y
guida upotlaseñat talo yautai- volviendo á persignarse, re-
tai y sigue: zará el siguiente
Finatinas siñetsot, Acto de contrición.
Asaina Jesucristo na sai" Señor mió Jesucristo, ver-
najo, sen Yuusjá yan sen tao- dadero Dios y verdadero.hom-
taojá, y fumatinas yo yan y bre, mi Criador y mi Reden-
minálibre yo, pot jagojao, ya tor, por ser vos quien sois, y
poty juguflieñajao mas que to porque os amo sobre todas
do, pinito yoguiya jálolom gui las cosas, á mí me pesa, de
corasonjo ni y juisagüe jao: lo interno de mí corazón de;
judetetminayo métoton, yan haberos ofendido; propongo^
y ayudan y grasianmo, nu firmemente í ayudado de vaes»
6 —
tijuisao talo, nu juapattayo tra gracia, de nunca mas
sija na ocasión, anai siña jao pecar, do apartarme de todas
juisagüe, nu jucónfesat ya ju- las ocasiones de ofenderos, de
cumple y penitensia ni y ju- confesarme y de cumplir la
manae: Juofresejao, Asaina, penitencia, que me fuei'e im-
nu y jaanijo, finatinasjo yan puesta: ofrezcoos, señor, mi
chechojo, para apas todo y vida, obras y trabajos en sa-
ísao; ya jutatáyuyut jao pot tisfacción de todos mis pe-
y inangococo ni y yiniusan dos, suplicándoos confiado en
lainaulegnao yan y taíjinecog •vuestra divina bondad y mise-
na minaasemo nu un-asii yo ricordia infinita, que me los
nu sija pot y mineresen y sen • perdonaréis por los méritos
guaguan jagámo, inasapetmo de vuestra preciosísima san-
janfinataimo, yaunnaeyogra- • gre, pasión y muerte, y que
sia para jufañotsot ya para ju- me daréis gracia para enmen-
sísiguejá gumefsetve jao has- darme y para perseverar hasta
to yjenecog y jaanijo. Amen. el fin de mi vida. Amen.

ORACIÓN ORACIÓN
AS

SAN FRÁCISCO BE BOBJA. SAN FUANCISGO DE BORJA.

¡Afottunao yanlorioson san ¡Dichoso y glorioso san


Francisco de Borja! Achogjá Francisco de Borja! Si bien
y mafañagumo guini y man- naciste de nobles y ricos pa-
dánculo yan man-ricon ma- dres, y fuiste envuelto en va-
ñaina, ya ma-afuyot jao gui liosos pañales; pero, cuando,
jnanmivalen pañales; lao, anai saliste al mundo, lloraste
laaJagnos jao gui taño, turna- como los demás; y como los
7—
iiges jao, taigüije y palo; ya demás también naciste con el
calang ayo y palo locue ma- pecado original, proveniente
fañago jao gui pecado original de nuestros Padres Adán y
guini y mañainata as Adán Eva, cuando violaron el man-
yan Eva, anai timanman-os- dato de Dios en el paraiso;
gué ni y tinago Yuus gui ya pecado que heredamos, cuan-
paraiso: i sao, na taheréreda do somos engendrados. Por
anai manmalílisjit-. Pot énao esa razón fuiste bautizado para
minamatapangc jao parauma- quitar de tu alma aquel peca-
najánao guian timo ayo naísao, do, y por el bautismo quedaste
ya pot y bautismo jumuyong hecho hijo de Dios y heredero
jao mamápatgon Yuus yan de la gloria.
herederon y langetña.
Anae gaí jinaso jao, ya Cuando tuviste uso de razón-
guefmafanagüe jao, na guaja y te enseñaron, que hay un
unojá na Yuus, ya taya palo solo Dios, y nada más que uno
na unojá, na tai tutujon ya solo: que no tiene principio,
utaí jinecog, lao güiya y güí- ni tendrá fin, sino que El es
gtliyajá na maisa, na lálála el ser único, que vive eterna-
siésiemprejá gui ya güiya mente ensimismo: qne El crió
mismo: na güiya janajuyong sacó de la nada todo lo visi-
guini y taya todo y liíon yan ble é invisible, que está por
tiliion. ya gágaigue pot y güi- su esencia en todo lugar, ó en
niyaña gui todo y lugat, ya todas partes, y que todo lo
locue janafangágaigue todo; conserva; y aprendiste que
ya un-eyag na as Yuus, na Dios, que es uno por la na^
unojá sustansiaña, guaja tres turaleza, es trino en las per-
na petsona magagetjá distin- sonas: Dios Padre, Dios Hijo
ta: si Yuus Tata,, si Yuus y Dios Espíritu Santo, nó
Lagiña yan si Yuus Espíritu tres dioses, sino un solo Dios
Santo, titres na Yuus,. lao en tres personas, y las tres
Unajá na Yuus gui tres na personas en una sola divini-
8
petsona, yan y tres na pet- dad; y llegaste así mismo á
sona gui unojá na Yinios; ya comprender, que Dios Hijo,
untungo locue na si Yuus ó sea la segunda persona de
Lagiña, pat y mina dos na la Santísima Trinidad, se en-
petsona gui Santísima Trini- carnó, ó se hizo hombre en
dad, mafataoíao guitiyan Vit- el vientre de la Virgen Ma-
gen María pot finatinas yan ría por obra y gracia de Dios
grasián Yuus Espíritu Santo, Espíritu Santo, resultando de
jumújuyong taigüénao Yuus esto ser Dios y hombre ver-
yan taotao magaget gui unojá dadero en una sola persona,
na petsona, na mafanaan si que se llama Jesucristo, quien
Jesucristo, na jachule catgoña asumió sobre sí la responsabi-
y ufan-apase as yiniusan na lidad de pagar á su divino Pa-
Tataña pot todo y isao y ra- dre por todos los pecados del
san taotao, ya matae gui qui- género humano, y murió en
luus, anai jachuda todo y la cruz, donde derramó toda
jagáña pot y guiniflieña yan su sangre por el intenso amor
y pinitiña nu jita; desde ayo que nos tuvo; desde entonces
nai un-ofrese jao as Yuus te ofreciste á Dios y tomaste
yan un-áto si Jesucrisio, ca- á Jesucristo por tu modelo y
lang modelo yan egemplo, egemplo para imitarle.
para undálalag gilí.
Anai manombrajao Vi-Ray Cuando te nombraron Vi-
Cataluña (gui ya España), ya rey de Cataluña (en España)
sumaga jao Barcelona, sa sen y viviste en Barcelona, por
tunas y finatinasmo, mafaná- cuanto procediste muy recto,
«naanjao milagron manprin- te llamaron« milagro de Prin-
sipe.» Como y Ray España cipes ». Como el rey de España
pari^ntesmo, sumásaga jao era pariente tuyo, viviste en
gui palasyoña; ya anai mátae su palacio; y, cuando murió
y Rayna, ya unlii y chát- la reina y viste lo trasmudada
pagon jumuyongña, untungo que quedó, conociste la futili-
9—
y dinídidi balen todo y güi- dad de todo lo del mundo; por
najan taño; pot énao mina lo que formaste la resolución
undetetmína gui corasonmo de abandonarlo y despreciarlo
umabandona yan dumespresia todo por amor á Dios y á Je-
todo pot guinifliemo as Yuus sucristo, tu egemplar. En
yan si Jesucristo, egemplomo. cuanto murió tu esposa, re-
Anae matae y asaguamo, un- partiste tus bienes entre tus
facaeñaijon todo y güinajamo hijos, y te dirigiste á la
gui famaguonmo, ya unfala- compañia de Jesús, en don-
güe y companían Jesús, anai de te hiciste Jesuita.
niamá-Jesuita jao.
Tisanganon sija y ininegae Indecibles son las peniten-
penitensia nafinatinasmogüije cias, que hiciste allí por imitar
para undálalag dídidi y fina- en algo á Jesucristo en su
tinas Jesucristo gui penebleña pobreza y sufrimientos. Tá
yan pinadesiña. Jago, nai, vestías una sotana pobre;
bumébeste un sotanan sen dormías poco; ayunabas fre-
poblé; dídidi maijígógomo; cuentemente; castigabas tu
umayúyunat jao cada rato; cuerpo fuertemente, llevabas
unsásaulag jao sen fefman; á raiz de la carne una cade-
ungógodejao gui malasas tao- nilla de hierro, y nada omi-
taomo un cadenitan lulog, ya tiste, con tal que fuera con-
taya tiunchague, contatque ducente á vencerte á ti mismo,
umaya yan y jinasomo na ün- ó para bien de tu prógimo.
bensen maisajaojá, pat para Cuando te nombraron supe;
minauleg y tiguangmo. Anai rior en la compañia, ibas de-
manombra jao magas gui com- lante de todos con el egem.-
pañía, unfonánaigile y palo plo:^ y mandaste misioneros
yan y egemplo; ya manago á tierras lejanas, donde mu-
jao misionero guato gui man- rieron, ó derramaron su san-
cbago na taño, ya ayo nai gre. Por tu humildad te fir-
manmatae, pat jachuda jagá- mabas en tus escritos: «El
2
10
ñija. Pot y inimitdemo unfí- pecador.» Nunca accediste, á
fitma tiniguemo sija: y taotáo que te nombraran cardenal;
ni y isao. Tat nai un-polo na pero te agradaba: barrer la
unmanombra Cardenal; lao casa, pedir limosna, ayudar
yamo: manbale guma, man- ó asistir á los enfermos en
gagao limosna, man-ayuda los hospitales, ser desprecia-
manmalango gui hospital sija, do, el desprecio de ti mismo,
madespresia, y undesprecian y todo lo que fuera terreno.
inaisa jao yan todo y güinajan Diariamente pasabas en ora-
taño. Cada día un-namalólo- ción ocho ó diez horas, y cien
fan ocho pat diez horas nii veces al dia te arrodillabas
manáyuyut; ya cada día locue para adorar á Dios. Nunca
dumídimo jao cien beses para dejaste de celebrar misa; y
un-adora si Yuus. Tát naí en qué lugar estaba Jesucristo
un-polo mumisa; ya man na en la hostia consagrada, ó el
lugat naí gaigue si Jesucristo Santísimo Sacramento, lo acer-
gui hostia consagraba, pat y tabas en seguida, porque lo
Santísimo Sacramento, undá- sentías. Cuando mandó el Su-
danche enseguida, sa unsié- mo Pontífice que acompaña-
sientejá. Anaí manago y sumo ras al Cardenal Alejandrino
Pontífise, na un-osgaijon y Car- para unir á los Principes cris-
denal as Alejandrino para ma tianos contra los moros, en-
jiafan-etnon y manquilisyano fermaste en el camino y le
na Prínsipe contra y moro sija, volvieron á Roma, en donde,
podong jao malango gui cha- después de recibir los Santos
lan, ya macone jao talo guato Sacramentos, moriste? pero
Roma, ayo nai, después de tu muerte fué la del justo.
un resibe mauíeg y maííantos Por ti hizo Dios muchos mi-
Sacramento, mumataejao; lao lagros, y el sumo Pontífice
V finataimo matae santosjá. Clemente décimo inscribió tu
Pot jago mamatinas si Yuus nombre en el catálogo de los
juégae milagro, ya y Sumo Santos. Por todas estas tus
—1
Pontífice Clemente désimo obras buenas, y lo mucMsimo
tumugue y naanmo gui leblon que mereciste en la presencia
manantes. Pot todo este sija de Dios, te pido que ruegues
y minauleg finatinasmo, yan por mi á Dios para que me-
y sen megae na numérese conceda su gracia y le sirva
gui menan Yuus, jugágagao y ame en esta vida, y nos
jao,nauntayuyute yo as Yuus, veamos después en la gloría.
ya unáeyo grasiaña para ju- También te pido la gracia 6-
setbe gilí yan juguflii güí gui- favor, que deseo ahora, si es
ñe gui taño, ya después uta- que conviene á la gloria de-
fan-álii sen magof gui langet. Dios, honra vuestra, bien de
Jugágagao jao locue ni y gra- mi alma y de mi prógirao;
sia patíabot na malagójo pago, pero, si no conviene, que se
contal que combiene para y haga la voluntad de Dios..
gloriam Yuus, honramo, mi- Amen.
nauleg antijo yan y tiguangjo;
lao, yaguin ticombiene, uma-
finas y pintó Yuus. Amen.
Mataitaye pago sinco Padre Récense ahora cinco. Pa-
nuestro, sinco Ave María yan dres nuestros con cinco Ave-
Loria Patri as Yuus pot y ayu- Marías y Gloria Patri á Dios
dan san Francisco para urna por la mediación de san Fran-
jago y grasia pat fabot ni y cisco para alcanzar la gracia
matátanga, yaguin combiene; ó favor, que se desea, si con-
ya enseguida mataitai pat ma- viniere; y en seguida se re-
canta este sija na goso: ^ zarán ó cantarán los siguien-
tes gozos:
12

GOSO SIJA.
Ya que unsetbe si Jesús Matae Rayna::: cbatpagoña,
nu tunas pintómo tanto: anae un-atan ilegmo:
Francisco lao, Patrón santo, ¡Yuusjo, minaaserao!
Tayuyute jam as Yuus Juqueque-setbe as Jesús.
Francisco lao, ele,

San Francisco y mananmo 4,0


umagan, anai mafiago, Anae matae asaguamo
ya énao . raina managó Jesuita jinasomo;
na ufrancisco naanmo; lao feñéna y iyomo
sa malago na vidanmo unfacae gui familiamo.
ufátaigüije as Jesús. Pago ufljo sagamo
Francisco lao, etc. gui y companian Jesús.
Francisco lao, ele.

Y tininas guiya jago 5.°


muña málág" y pintómo. Siempre fitme jinasomo
ya magof y progimomo unjalon gui compañía;
•satát jae mañuda lago; güije ungana cada día
pus y umepog nu jago y tinas na malagómo;
y jinasomo as Jesús. sa unfatinas iyomo
Francisco lao, etc. y chináclialan Jesús
Francisco lao, etc.
3.0
Como y Rey parientesmo, 6.0
««nsagaye palasyoña Anae maotdena jao,
13 —
sen tunas y jinasomo; Ya que unsetbe si Jesús
Glorian Yuus, progimomo, nu tunas pintómo tanto:
taya otro palo; lao Francisco lao, Pafxon santo,,
sen megae machoclio jao Tayuyute jam as Yuus.
para umanda si Jesús,
ií. Tayuyute jam, Patrón
Francisco lao, eic
mame, san Francisco de
7.0 Borja.
Timagof y minaipimo '^,. Para inmerese jumago-
nu éste sija chechomo, y promesan Jesucristo sija.
siempre yamo progimomo.
Gui menan Yuus undimo,
gágagao nii pinitimo ORASIÓN.
na ufangobietna Jesús. Asaina Jesucristo, ejemplo
Francisco lao, ele yan premien y magaget na
inimitde: intatáyuyut jao na,
Gui junta maelije jau, taigüije y finatinasmo as san
na umnanda sija Pala, Francisco de Borja, afottunao
magas jao, lao unjábale dinálalag jao mandcspresia ni
y guima, ya unsásausau; y minagas taño, taígllíjejá lo-
sa sumen unguaiya jao, cue un-polojam na indálalag
ayo y güinaiyan Jesús, y pinecatña, ya jame uga-
chongnaijon gui langetmo.
Francisco lao, etc,
Jago, na lálálá ya ráraina jao
9.° yan Yuus Tata gui inunon.
Matae jao; lao y mataimo Yuus Espíritu Santo siésiem-
matae santos maagange; prejá. Amen.
gogüe yo, ya chachalane Mataitaye pago y satve yan
y antijo gui canaimo; alabado, ya jocog.
sen ubale tinaitaimo,
yaguin júfalag as Jesús, #
Francisco lao, etc.
14

MAPULA ESPLICAGION
sacramento sija para ufanmaguef- de los santos sacramentos para re •
resik. cibirlos dignamente.

Para utatungo y míbalen Para que conozcamos el


antita. basta uta-atituye y gran valor de nuestras almas-
"sígue: Y mibale, senguaguan. basta que nos fijemos en lo
Todosjit tatútungo ayín. Ta- siguiente: Lo que mucho vale,
iii pago jafa manae pot y an- jnucho cuesta. Todos conoce-
tita, ya utatungo y presiuña. mos esto. Veamos ahora qué
es lo que se dio por nuestras
almas, y conoceremos su
precio.
Y mismo Lagen Yuus, na El mismo Dios Hijo, que
lálála ya ráraína yan si Yups vive y reina con Dios Padre
Tataña gui inunon Yuus Es- en unidad de Dios Espíritu,
píritu Santo, taigüije y yiniu- Santo, según decreto divino,
san na tinagó, manesesita na fué necesario que so encar-
umafátaotao ya umatae gui nara y muriera en una cruz
quiluus para urescata ya una- para rescatar y salvar nues-
libre y antita; énao mina, sen tras almas; por lo tanto son
mibale y antita; sa finajan valiosísimas; porque las com-
y Lagen Yuus mismo nu y pró el Hijo de Dios con su-
vidaña, masapetña yan ma- vida, sufrimientos y muerte;
taiña; pues sen mibale y an- luego valen muchísimo nues-
tita. Fanáan na sumen claro tras almas; por lo que se
ayin; énao mina siña tasásá- puede decir que nuestras
ngan, na y antita vale me- aliñas valen más que el
gaiña que y lianget yan y cielo y da tierra y todas sus
taño, yan todo y iyonñija, sa cosas; porque se dio por su
15
manaepoty rescatenñija yan rescate y salvación un gran
linibrenñija un sen dángculo precio, un precio divino. Vea-
na presio, un presión yiniu- mos ahora cómo salvaremos
san. Nije pago talíi jafa tai- nuestras almas, y las de nues-
mano utanafanlibre y antita, tros prógimos.
yan y antin y tiguangta.
Si Yuus, na y sustansia- Dios, cuya naturaleza es
ña y minauleg, na y pintona la bondad, cuya voluntad es
y manjulat, yan y flnatinasña el poder, y cuya obra es la
y minaase, para umunga ma- misericordia, para que no se
lingo contra y dinetetminaña perdiera contra su propósito
y íaotao, na pinegsaiña, anae el hombre, que habia criado,
mato y tiesnpo, janamámai- cuando llegó el tiempo, nos
iáéjit ni y Lagiña, natumaotao envió á su Hijo, que se en-
ya matae para unáyejit ni y carnó y murió para aplicar-
minaaseña nii taijinecog, yan nos su infinita misericordia y
y grasiaña para umunga ma- gracia, y nadie se condenara;
yogua jayi; pot ayin, y quilis- por esto, el cristiano que esté
yano nii malálango pat gai- enfermo, ó se encuentre en
gue gui peligi-o na umatae cualquier peligro de morir
sin confesión, sa taya Palé, sin confesión, porque no hay
pat tisiña maagange, sa cha- sacerdote, ó no se le puede
fleg, pat jijot y peligro na llamar, por cuanto la enfer-
umatae, debe de utungo, na si medad es grave, ó el peligro
Yuus, ni y pumogsaejit ya es inminente de morir, debe
janafanlibrejit, uinasii todo ni saber que Dios, que nos ha
y tinailayeña, anmañotsotma- criado y nos ha redimido, le
gagetjá yan umasga, ya ude- perdonará toda maldad, si se
tetmina. gumet-cónfesat, an arrepiente sinceramente con
siña ya guaja Palé. Munga propósito de la enmienda y
manotsot pot y minaáñao ,nu resolución de hacer una buena
y castigo, nii jamerese pot confesión, ,en cuanto pueda y
16 —
y tinailayeña; sino pot puro haya confesor. No se arre-
pinitiña as Yuus, nii pumog- pienta por temor al castigo,
sae güiya munalibre güi, yan que pudiera haber merecido
y taíginecog puminitiye gilí. por el mal que hubiere he-
Ayo naí ufanaitai acton con- cho; sino por puro amor á
trision taigílijey gaigue gui Dios, que le crió y redimió,
tutujon este na labio pat otro. y eterno amor que le tiene.
Pot énao siña utungo y quilis Esto supuesto, rezará el acto
yano, na sen guailaye para de contrición, que se halla al
güiya ueyag de memoria jaf principio de este libro, ú otro.
na acton contrision para an Por esto podrá conocer el cris-
guaja jaf na peligren matae tiano lo útil que le es saber
sin confesión. de memoria un acto de con-
tircion para un caso en que
haya peligro de morir sin
confesión.
Manapange. Bautismo,
Si Jesucristo pumólo y Sa- Jesucristo instituyó los Sa-
cramento sija pot y taotao yan cramentos por los hombres, y
para y taotao sija. Tagüénao para los hombres; por lo tanto,
muná, an jayi na patgon ma- cuando alguna criatura esté
lálango, pat guaja jaf na pe- enferma, ó haya algún peli-
ligro na umatae sin bautismo, gro de que pueda morir sin
sa taya Palo, pat tisiña ma- bautismo, por cuanto no hay
agange sa cbafleg y patgon, Sacerdote, ó no se le puede
ayo naí, cualquiera na lage llamar, porque está grave la
pat palauan nü malate debe criatura, entonces cualquiera
de utapange yuje na patgon hombre ó muger debe de bau-
taigúini:' Ufañule janom na- tizarla del modo siguiente:
tural, pat sen janomjá, ni y Tomará agua natural de pozo,
guini y tipo, sádpg, atgibe, de río, algibe, fuente, de la
— l i -
tase, pat guini y ichan; sa mar ó de lluvia; por cuanto
íivale y janom nii guini niyog, no valen las aguas de coco,
tronco, pat tinegcha; tivale de tronco alguno, 6 de fruta;
locue y cádo, cha, café, pat así como tampoco valen el
jaf na paopao; sino y sen ja- caldo, té, café ó aguas de olo-
nomjá, nii eleco. Ufan ule, naí, res; sino el agua natural,
janom natural masajguan gui según dejo dicho. Tomará,
baso, copa, boteya, posuelo, pues, el agua natural en baso,
tasa, dudo, bongbong pat y copa, botella, jicara, taza,
canaé, ucbome adumídidi ni y tabo, gajo de caña ó en la
janom gui jilo y ilon y pat- mano; la derramará despacio
gon, ya guigonjá toca yjanom sobre la cabeza de la cria-
gui patgon, ufanaitai guígui tura y, en cuanto el agua
gojá yan jinasoña fumatinas toque á la criatura, rezará al
taigüije y santa Iglesia: «Yo mismo tiempo con intención
te bautizo en el nombre del de hacer lo que hace la santa
Fadre, y del Hijo, y del Espí- Iglesia: «Yo te Bautizo en
píritu Santo.» Tisiña matot- el nombre del Padre, y del
che pat manajánao giline na Hijo, y del Espíritu Santo.»
tinaitai jaf na tinijo, sa guini No puede añadirse, ni qui-
as Yuus, ya y santa Iglesia tarse palabra alguna á esa
tumátago na umafatinas tai- forma ó rezo, porque proviene
giiénao y santo bautismo. de Dios, y la santa Iglesia
manda que se haga de ese
modo el bautismo. ,
An cumeque-fañago jayí Cuando alguna muger se
na paiaoan, ya jumuyong halle de parto y salga el pie,
y adeng y patgon, pat y canai, ó la mano de la criatura, la
y pattera, pat y malate na partera ó una muger instruida
paiaoan debe de uchome ni debe derraftiar el agua eñ
y janon y adeng pat y ca- el pie, ó mano de la criatura,
nal y patgon, uáalog: Guin diciendo: Si vale: «Yotebau-
3
18 -
vale: «Yo te bautizo en el tizo en el nombre del Padre,
nombre del Padre, y del Hijo, y del Hijo, y del Espíritu
y del Espíritu Santo.» Lao, Santo.» Si sale después la
an jumuyong después y pat- criatura, y no hay Sacerdote,
gon, ya taya Palé, pat tisiña ó no se le puede llevar, por
macone guato as Palé, sa cuanto está grave y pudiera
chafleg» ya síña umatae gui morir en el camino, en ese
tílialan, ayo naí, y malate na caso, una persona instruida
taotao uchome talo janom y derramará el agua sobre la
jilo y ilon y patgon, ya utaitai cabeza de la criatura, dicien-
taigüine: Yaguin ti vale y fe- do: Si no vale el primer
nena na bautismo: «Yo te bautismo: «Yo te bautizo en
bautizo en el nombre del Pa- el nombre del Padre, y del
dre, y del Hijo, y del Es- Hijo,- y del Espíritu Santo.»
píritu Santo.»
An jayí lumílii, pat tumú- Si alguien vé, ó sabe, que
tungo, na"jayi na patgon y alguna criatura de Carolino,
guipalao mojón cuméquema- por ejemplo, esta muriendo,
tae, ya taya Palé, pat tisiña y no hay,Sacerdote, ó no se
mafaisen si Palé, sa sumen- le puede avisar, porque está
chafleg y patgon, cualquie- muy grave la criatura, cual-
raja debe de utinapange énao quiera debe bautizarla, según
na patgon, taigüije eleco. he dicho.
An mafañago jayi na pat- Si nace alguna criatura, y
gon, ya juméjecua, cao lálálá se duda, si esta viva ó mu-
pat matae, debe de umatapa- erta, se la debe bautizar, di-
nge, masásangan:' Guin vale: ciendo: Si vale: «Yo te bau-
«Yo te bautizo en el nombre tizo en el hombre del Padre,
del Padre, y del Hijo, y del y del Hijo, y del Espíritu
Espíritu Santo, s*^ Santo.»
Guin jayi na palaüan chu- Si alguna muger llega á
mat-fáñago, achogjá sen di- malparir, por pequeña que
— 19
quiquiypatg'on, debe de uma- sea la criatura, se la debe
tapangc, taigüije y-dángculo, bautizar, como una grande,
ni y sen cliafleg; an juméjecua, que está muy grave; si se
cao matae pat age, debe de duda, si está ó no muerta,
umatapange, masásangan: debe ser bautizada, diciendo:
Ouin vale «Yo te bautizo en Si vale:» Yo te bautizo en el
nombre del Padre, y del nombre del Padre, y del Hijo,
Hijo, y del Espíritu Santo». y del Espíritu Santo.» Cuan-
An malílii pat matútungo se- do se vé, ó se sabe de cierto,
guro na matae, ayonai, tisiña que la criatura está muerta,
matapange, no se puede administrar el
bautismo. .
Buente ualog jayí; Ya jaf Tal vez dirá alguien: Yqué
debe de umafatinas, guintaya debe hacerse, si no habiendo
Palé, ya guaja taotao nii dáng- sacerdote, hay una persona
culo na tiquilisyano, na su- mayor infiel ^ que está muy _^^^fe
menchafleg, ya mañóñognejit grave, y sospecliamos que vá^^'|t-Ií
na umatae? sumen delicao á morir? Esto es un asuntoft'^/v /-
énao, ya toca gui catgon y muy delicado, que correspon- /
Cura, na jatútungo y obliga- de al cargo del Cura, que
sionña; iao, guin taya Palé, sabe su obligación; pero, no
voy jusangane jafa jufatinas habiendo sacerdote alguno,
por ejemplo, an tipale yo mo voj á deciros lo que yo haría,'
jen. aun suponiendo que yo no
fuera Sacerdote.
Juguef-atituye ya jufaisen Repararía bien, y le pre-
güí, cao umalagó pat tiu- guntaría si querría ó no ser
malagó cumilisyano. Guin ti- cristiano. Sino quisiera ¡ó re-
malagó, ya rebetde aguagatña belde se resistiera á serlo^
judingo güí, sa tisiña mafá- lo dejaría^ porque no se puede
quilisyano y tiguef- malagó, cristianar ó hacer cristiano al
yan tijapilpune tigüinaiyaña; que no quiere y abiertamente
20
lao, yaguin gumef malagó ayo se niega; pero, queriendo
naí, junatungo gilí, na guaja serlo, le enseñaría que hay
unojá na Yuus, na janajuyong un solo Dios, que crió, ó sacó
guini y taya todo y liion yan de la nada todo lo visible é
tiliion, ya güiyanumánae pre- invisible, que premia á los bue
mio y manmauleg, ya jacasti- nos, y castiga á los malos,
tiga y manaílaye, Jufanagüe Le enseñaría que en ese solo
güí, na güénaojá na Yuus gua- Dios hay tres personas real-
ja tres petsona magagetjá dis- mente distintas: Dios Padre,
tinta: si Yuus Tata, si Yuus Dios Hijo y Dios Espíritu Santo,
Lagiña, yan si Yuus Espíritu nó tres dioses, sijao un solo
Santo, ti tres na Yuus, lao Dios en tres personas, y las
unojá na Yuus gui tres na tres personas en una sola
petsona, yan y tres na pet- Divinidad. Le enseñaría tam-
sona gui unojá na Yinios. bién que el Hijo de Dios se
Jufanagüe güi locue, na y hizo hombre en el vientre de
Lagen Yuus mafataotao gui la Virgen María, y murió en
tiyan Virgen María, ya ma- la Cruz, donde derramó toda
tae gui quiluus, ayo naí ja- su sangre, de la cual salieron
chuda, todo y jagaña, ya gui- los santos Sacramentos, que
ni y jagáña manjuyongy Sa- borran todos los pecados del
cramento sijapara uinasiitodo mundo. Así mismo le ense-
y isao táotao sija gui jilo taño ñaría, que tenía el deber de
Junatungo güí locue, na de- arrepentirse de todos sus pe-
be uguef mañotsot pot todo cados, y empezar á amar á
jagas isaoña, ya ututujon gu- Dios, desde aquel momento,
muflii si Yuus, desde ayo, sobre todas las cosas, y que,
mas que todo; yaguin jomlo si llegaba á librarse de aque-
güí, debe ueyag y obligasion lla enfermedad, tendría la
quilisyano sija. An jatungo obligación de' instruirse en'
énáo, ya ualog na ufatinas y los deberes cristianos. Sa-
sinanganjo, ayo naí, juta- biendo esto, y ofreciendo ha-
- 21 -
pange gilí, jungan, achogja cerlo, le bautizaría, sí, aun-
tipale yo mojón. que yo no fuera Sacerdote.

Gonfltmasion. Confirmación.
Y mina dos na Sacramento El segundo sacramento por
gui minagasña y Sacramenton su dignidad es el sacramento
y confitmasion; sa, pot ayín de la confirmación; porque,
na Sacramento, taresísibe y por medio de este sacramento
minatatnga yan todo y Ni- recibimos la fortaleza y todos
naen Yuus Espíritu Santo; los Dones de Dios Espíritu
énao mina y gai jinaso na Santo; por cuya razón el
taotao debe de uguéícomfesat adulto debe hacer una recta
y isaoña sija ^s Palé antes confesión de sus pecados al Sa-
de maconfitma, Pot ayin na cerdote antes de ser confir-
santos Sacramento maaumé- mado. Por medio de este santo
menta y grasian Yuus gui Sacramento se auméntala gra-
antita: manjújuyong manma- cia de Dios en nuestras almas.-
tatnga para uconfesatñaijon y quedan fortalecidas para con-
jinenggueta ni y manquilis- fesar sin rubor nuestra fé de
yano, yan para usen dángculo cristianos, y para sobrellevar
minagofta tasungon todo. con mayor resignación todo.

Cumónfesat. Penitencia,
Después de y Sacramenton Después del sacramento del
y bautismo, taya otro mas bautismo, no hay sacramento
provechoso para y quilisyano, mas útil al cristiano, que ha
ni y podong gui magas naísao tenido la desgracia de pecar
na y Sacramenton y cum^n- gravemente, que el sacra-
fesat; sa pot ayin na santos mento de la penitencia; por-
Sacramento jaasiijit si Yuus que, por medio de este santo
todo ni y isaota pot y sisiñan sacramento, nos perdona Dios
Jesucristo, na jaresísibe si todos nuestros pecados por el
~ 22 —
Palé, an maotdena ya tinago poder de Jesucristo, que re-
ni y Señor Obispo. cibe el Sacerdote, cuando es
ordenado y enviado por el se-
ñor obispo.
Lii güine jafa taimano He aquí cómo se confesará
uguefcónfesat y quilisyano: bien el cristiano:
Fenena: debe de ufatinas Primero: deberá hacer las
uje na düigensia para uque- diligencias conducentes para
quéjaso y isaoña, desde y acordarse bien de sus peca-
último na cumonfesatña mau- dos, desde la última "•i&'i que
leg; sa, yaguin jagas ja- se confesó bien; porque si ca-
pune jaf na isaoña magas, lló anteriormente algún pe-
na jatútungojá, pot mina- cado mortal coíi pleno conoci-
áñao, mínamájlao, pat jaf miento de ello por miedo, ver
otro na rason, debe udeclara güenzaú otro motivo, tiene la
énao as Palé guí confesona- obligación de declarárselo al
rio, sa ayo na cumonfesatña confesor, por cuanto aquella
taíguaílaye ya taílaye. confesión fué nula y mala.
Y mina dos: An munjayan Segundo: Terminado el exa-
jajaso y isaoña debe de uguef- men délos pecados, debe arre-
mañosot niy jaisagüe si Yuus, pentirse y dolerse de haber
upiniti gui antiña as Yuus, ofendido á un Dios tan digno
ni y pumogsac^güí yan muna- de ser amado, que le crió y
libró güi, -ya malagradesido le redimió, á quien ha pa-'
apasña nu y isaoña sija., gado con ingratitudes, cuales
son sus pecados. :
Y mina tres: debe de ude- Tercer©: debe proponer,
tetmina, yán y ayudan y gra- ayudado de la gracia divina:;
dan Yuus i na chaña umisa- no volver áofenderá Dios gra-
sagüe fefnian, ya unajánao vemente, y evitar ó quitar
cualquiet peligro pat ocasión cualquier peligro ú ocasión de
de_uísao magas. pecar mortalmente.
23 ~
Y mina cuatro: debe de Cuarto: debe manifestar al
ucónfesat as Palé, nu y liu- confesor, con corazón contrito
mitde yan mañotsot cora- y humillado, todos sus peca-
sonña, todo isaoña sin uta- dos sin añadir, ni quitar pe-
luye, ni unajánao jaf na ísao cado alguno grave; sino los
Hiagas; ayojá, y jatútungó yá que sabe, según estén en su
taigüije mangaigue gui jina- memoria, para evitar el que
sofia, para munga jumuyong sea mala su confesión.
tailaye y quinemfesatña.
Y mina sinco: debe d§ Quinto: debe cumplir la
uguefcumple y penitensia, mi penitencia, que le impusiere
ninae as Palé, yaguin siña; el confesor, en cuanto pueda,
ya cuanto mas guse ufatinas y cuanto antes lo baga me-
maulegña, jor.
Estagile y tanesesísita para Esto es lo que necesitamos
utataca y minaase Yuus, para alcanzar el perdón y mi-
achogjá jafa taimano mine- sericordia de Dios por muchos,
gaiña, dinangculoña yan cbi- graves y feos, que sean nues-
natpagoña sija y isaota. tros pecados.
Jungan, y atticulonjineng- .Sí, es un dogma defé que
guc, najaasísü si Yuus todo y Dios perdona todos los peca-
isao sija, an mafatinas mau- dos, cuando se hace una buena
leg na confesión; lao sen ma- confesión; pero es tanibien
gaget locue taigüije y finana- ciertísimo, según enseña el
güen santos consilion Trente, santo concilio de Trento, que
na y pumúpune, jatútungojá, el que calla, á sabiendas, al-
jaf magas na ísao gui confe- gún pecado mortal, y se obs-:
sión, ya sísiguejá sin uma^ tina en no querer confesarlo,
lago ucómfesat uje y ifiagas muriendo en ese estado, se
isaoña, guinmatae taigilenao, condena sin remedio.
sen umayogua sasalaguan.
Egemplo: Ilélegña ai san Ejemplo: Refiere san An-
— 24
Antonino, arzobispon Floren- tonino, arzobispo de Floren-
cia gui ya Italia, na un pa- cia (en Italia), que una mu-
laoan jafatinas un viagejá y ger tuvo un desliz carnal con
abale na isao yan un lage, ya un hombre una sola vez; y
y desgrasiao palaoan japune la desgraciada muger ocultó
énao na ísao as Palé gui con- ese pecado al Sacerdote en la
fesión, sa sen mamájlao, pi- confesión, porque tuvo gran
nelóloña basta usapet duro y rubor, pareciéndola que ma-
tataotaoña para utaca miseri- cerando duramente su cuerpo,
cordia, achogjá tiuconfesat alcanzaría misericordia, aun-
uje na isao. que no confesara aquel pe-
cado, í
Jumalon monja gui un con- Entró de religiosa en un
vento, ya jafatinas güije ná convento, é hizo pasmosas pe-
manman penitensia, lao ma- nitencias, pero se abstuvo
májlao siempre ucómfesat uje siempre de confesar su pecado.
y isaoña. Matae, ya y. palo Murió, y las otras monjas se
monja pinelonñija na malag figuraron, que se habría sal-;
y langet; lao manjiniyongüe vado; pero se apareció dicien-
ya mansinangane, na mayo- do que se habia condenado
gua güi sasalaguan, sa ja- por haber callado siempre en
pune siempre gui confesión la confesión aquel pecado mor-
uje y magas na isaoña. tal.
Gui castigon y palo debe Aprended en este castigo;
de ín-escatmienta jamyo. lo que debéis evitar.
Gumomótgan. Eucaristía.
Y Sacramenton y Sacra- El sacramento de los sacra-
mento sija pot y minagasña, mentos por su dignidad es el
güíya y Sacramenton y cumó- sacramento de la Eucaristía.
motgan . Y palo na Sacra- En los otros sacramentos re-
mentó taresísibe megae pat cibimos más ó menos gracia
25 -
dídidi y grasian Yuus; lao de Dios; pero en este sacra
este na Sacramento taresísibe mentó recibimos al mismo
si Yuus mismo, y Nánae gra- Dios, al Dador de la gracia;
sia; pot énao mina sumen ma- por eso es sumamente nece-
nesesita na utacómfesat antes sario, que nos confesemos
de utacómotgan. Sen munga- antes de comulgar. Nadie ab
já umarima ni jayi para ure- solutamcnte se acerque á re-
sibe si Jesuciñsto gui comu- cibir á Jesucristo con concien-
nión, na gaí ísao magas, jatú- cía de pecado grave, sabiendo
tungojá clároro, na gaí ísao que está en pecado mortal,
nu ayo na dinángculo, sa ju- porque será su comunión sa-
muyong taílaye y cumomot- crilega, coffio la dé Judas Is-
ganña, calang si Judas Isca- cariote. Voy á deciros, cómo
riotes. Yoy jusangane jamyo recibiréis bien ó dignamente
jaf taimano resibita mauleg as á Jesucristo al comulgar.
Jesucristo gui comunión.
Y gumefprepara güi nu El que hizo una buena con-
y tinas na quinémfcsat para fesión, para comulgar digna-
uguéfcómotgan, debe de uña- mente debe estar en ayunas,
lang, chaña chumóchocho, ni sin haber comido, ni bebido
gumiguinem jafa gui víspera, cosa alguna desde la media
desde á las. dose gui tátalo noche antecedente hasta des-
puenge hasta que munjayan pués de haber comulgado; fue-
cumómotgan; fuera y viático ra ó á escepcion de los enfer-
na manmanánae y manmala- mos, á quienes se dá por viá-
ngo. Viático ilélegña gui fino- tico. Viático significa ó quiere
jaya: Tengguanff. Taigüije y decir en chamorro: Tenggu-
ufalag mano, na chágó, ya ang. Así como el que'tiene,,
taya guaja gui chalan, mañú- que emprender un viaje largo,
nule tengguangña para ugaí en cuyo trayecto nada hay, se
alientos ya utnunga' lálango, lleva alimento para refocilarse
taigüénao locue manánae viá- y no desmayar en el'viaje ^ del
26 -
tico y manmalango para ufan- mismo modo se dá el viático
gaí alientos, sa buente ufan á los enfermos para vigorizar-
malag y otro yida, chañija los en el viaje que quizá ha-
fanlálango, ya ufanmanae ga- rán á la otra vida, no lleguen
chonñija si Jesucristo á desmayar, y darles de com-
pañero, ó guía á Jesucristo.
Lao y timalálango, nii mun- Pero el que no esté enfer-
jayan cumómfesat mauleg, si- mo, después de haber hecho
ña mojón ufanaitai taigüine una buena confesión, podrá
antes de ucómotgan: «Asaina decir por ejemplo estas pala-
Jesucristo, magpo yo jucóm bras, antes de acercarse á la
fesat todo y isaojo sijaas Palé comunión: «Señor mió Jesu-
nii cuentamo. An malefa yo cristo, acabo de confesar todos
jaf na isaojo, na tijujasngon. mis pecados al Sacerdote, que
asii yo, sa judesésea rume está en tu lugar. Si es que me
sibe jao mauleg. Famauleg ya he olvidado ó se me ha pasa-'
un arregla y antijo jaf taima- do algún pecado, perdóname;
no y ininagofmo, porque mi deseo es recibirte
dignamente.»
= An mapañot esta y hostia Deglutida que sea la sagra-
consagrao, ayo naí, na gaígue da forma, en aquellos momen
si Jesucristo gui ya jita siña- tos, en que tenemos á Jesu-,
jit taalog nu güiya: «Asaina cristo dentro de nosotros, po
Jesucristo, Yuusja yan taotao demos decirle: «Señor mió
magajet junanae jao grasias Jesucristo, Dios verdadero, y
pot y minamailamo gui ya hombre verdadero, gracias te
guájo. Tijumerésese yo énao; doy por haber venido á mí: no
lao mato jao pot y minauleg- merecía yo tanto; pero te has
mo yan y'pinitimo nu guajo. dignado venir por el intenso
Umátuna siésiemprejá y san- amor, que me tienes. Sea-ben-
tos naanmo. Tijugágagao jao decido eternamente tu santo
jaf na gracia pat labot nii ma- nombre. No te pido para mí
~ 27
detetmína para guajo, sa ti- gracia ó favor alguno, deter-
jutútungo jafa mas junesesísi- minado, porque ignoro, qué
ta; Jaojago, niiungueftungoy me es mas necesario; pero
nincsesitajo, remedia yo. Ju- tu, que conoces bien lo que
táyiiyut jao pot y familiaco, yo necesito, remedíame. Te
y Santo Papa yan y janese ruego por mi familia, el, Sumo
sísita y Santa Madre Iglesia; Pontífice, necesidades de la
y man-atungojo, y man íisao santa madre Iglesia, mis co
yan y ánimas sija gui ya put- nocidos, los pecadores y las
gatorio» An munjayan ayin, almas del purgatorio.» Ter-
ufamatquilo ya uatituye jayi minada esta plegaria, recójase
uje y vumisitagüi. Taigüine y atienda á quien ha tenido
utatacajaf na gracia as Yuus. la dignación de visitarle. De
este modo alcanzaremos de"
Dios cualquiera gracia.
Santos oieos. Extremaunción.
Ylélegña y apóstol as Dice el apóstol Santiago:
Santiago: «Malango jayi gui ¿«Está enfermo alguno en-
jamyo? Uepog y mámale, ya tre vosotros? llame á los Sa-
ufanmanaitai gui jiloña mapa- cerdotes y oren por él, un-
palae gilí nu y óleos gui naan giéndole con óleo en el nom-
y Saina, ya y tinaitai jineng- bre del Señor: y la oración
gue uninalibre y malango, ya de la fé salvará al enfermo, y
uinalivia as Yuus, yaguin gá- el Señor le aliviará: y si se ha-
gaiguejá^gui iaso sija, ufan- lla con pecados, se le perdo-
inasii.» • narán.» ''
Pot este sija na finijo tatu- Por estas palabras sabe-
ngo claror o y dangculong pro- mos de una manera clara ó
vechota guini y santos óleos ^ terminante la gran utilidad,
na mafanaan: Extremaunción, que nos reporta esta unción
^nta, que se llama; Extre-
28
raauncion.
Esta junatungo jamyo, sa Ya os he iiecho saber, por-
yiniusan na tinago, ná debe que es precepto divino, que
de Utadeclaraye y palé ni y tenemos obligación de declarar
manmagasna isaota todo, na- al Sacerdote en el acto de la
tajaso, guigontacómfesat; lao, confesión todos los pecados
yaguin malefajit jaf na ísao mortales, de que nos acor-
magas, y ísao ñájlalang sija, demos, al confesarnos; pero,
yanyrastron y isao, manfini- si se nos olvidó algún pecado
nas nu este na Sacramento. grave, los pecados veniales,
Pot énao mina debe utafan- y las reliquias del pecado,
mañotsot nu todo gui antita, quedan borrados por este
an mapalálalaejit nii santos santo Sacramento. Por esa
óleos; ya taigüine tafanma- razón debemos arrepentimos,.
asii nu todo pot si Yuus; lao,. cuando so baga la unción
yaguin majaso jaf na isao ma- santa, para que nos perdone
gas, na tijacomfesatñaijon, Dios; pero, si alguno recu-
. conviene na ucómfesat antes erda, que no ha confesado
de umasantos óleos. algún pecado grave, es con-
veniente que se confiese antes
que le administren la santa
unción.
Yntingo na y Palé japá- Sabéis que el Sacerdote unje
palae y malango ni y santos al enfei'mo con el óleo santo
óleos guí mata, talanga, güí- en los ojos, en las orejas, en
ing, ^acbot, canae yan adeng las narices, en la boca, en las
Nuüíanámáñaña corazón y manos y en los píes. Enterne-
tinaitai Palé antes de upalae cen el corazón las preces que
y malango, guigon japápalae, recita el sacerdote, antes de
yan an esta munjayan japalae. ungir, al enfermo, cuando le
Janafotgon y Palé y tátanclio esta ungiendo, y después de
cálolofcanaiña nii santos óleos ungido. Moja el Sacerdote el
— á9
ya, guíyon japápalae, manai- dedo pulgar en eí óíeo santo
tai taigüine: «Pot este y san- y, al mismo tiempo que le
tos óleos yan y sen yiniusan unge, reza de este modo:»
misericordiaña, • un inasü as Por esta santa unción y su
Yuus, ui y un-isagüe pot ina- piadosísima misericordia, té
tanmo, jiníngogmo, ngininge- perdone el Señor, lo que le
mo, tinamtammo yan sina- ofendiste por la vista, por el
nganmo, pinachamo yan pi- oido, por el olfato, por el gus-
necatmo. to y locución, por el tacto y
paso ó greso.
Énao mina eleco gui san Por eso he dicho arriba,
jilo, na debe de uguef-fafiot- que el enfermo debe arrepen-
sot y malango, guigon mapá- tirse, al tiempo de ser ungido,
palae, pat ucómfesat as Palé ó confesarse con el Sacerdote
antes de umapalae, guin jajá- antes de ser ungido, si es que
so jaf na magas ísao na nia- se acuerda de algún pecado
lefa gui confesión Este y mas mortal olvidado en la confe-
mauleg. Ademas de ninajanao sión. Esto es lo mejor. Ade-
gui malango y rastron jagas mas de quitar ó borrar este
taüaye na vidaña, este na sa- sacramento las reliquias de la
cramento muña metgot locue mala vida pasada, fortalece
y antiña'contra y tinientan y también el alma contra las
enemiguña ya inalílivia y ma- tentaciones del enemigo, y da
lango, an combiene para la salud al cuerpo, si conviene.
güiya.
Sen combiene locue, na y También es muy útil y con-
malango una-aya y pintona veniente, que el enfermo se
yan y pintó Yuus; sa y santo conforme con la voluntad de
Papa janae sisiñanñija y man- Dios; porque el sumo Pontí-
Obispo, ya y man-ObispO as fice ha autorizado á los Seño-
ja Palé para ujanáe y man- res obispos, y éstos á los Sa-
malango ni y bendición y Pa- cerdotes para que den á los
_ ao —
pa na gaí índulgensia plena- enfermos resignados la bendí-
ria, pat cabales na inasii. An cion Papal • con indulgencia
tataca esta na bendision, ya plenaria, ó remisión entera.
mánmataejit, utafanmalag y Si obtenemos "esta bendición,
langet túnanas. y nos morimos, iremos dere-
chos al cielo.
Otden. Orden.
Y víspera gui painge, antes La víspera por la noche, an-
de umatae si Jesucristo, gá- tes de morir Jesucristo, se ha-
gaigue yan y mandiscipulonña llaba con sus discípulos en una
gui un aposento; ya anai habitación y, concluida la ce-
magp'o y sena, jachule y pan na, tomó el pan en sus Santas
gui santos na canaiña, janao manos, dio gracias á Dios su
grasias si Yuus Tataña, jaipé Padre, lo partió y dio á sus
ya janae y discipuloña sija, discípulos, diciendo: Tomad
ílelegña: chile ya incano: sa y comed: «Porque esto es
este y tóíaoteoj'o, Taigüenaojá mi cuerpo.» Lo mismo hizo
finatinasña nii vino, ya tu- con el vino, y volvió á decir:
málo ilegña: «Fatinas tai- «Haced esto en memoria de
güine para injájasoyó.» ¿Jafa mí.»¿Qué es lo que hizo Jesu-
énao na flnafinas Jesucristo? cristo? Por medio de su omni-
Pot ayo na ná sisiñan sina- potente palabra, la sustancia
nganña y sustansian pan ju- del pan se convirtió en su cu-
muyong mamá tataotaoña, ya erpo, y la sustancia del vino
y sustansian y vino jumu- en su sangre; y cuando volvió
yong mamá y jagáña; ya anai á decir.» Haced esto en me-
j átalo sumangan: «Fatinas tai • moria de mi, quiso decir: Yo,
güini para injájasoyó,cumé- que soy Dios, y que todo lo
ilegfia: Guajo, na Yuus yó, puedo, he convertido el pan
ya todojá jujulat, y pan jufá- en mi cuerpo y el vino en mi
tataotaojo, ya y vino jufá ja- sangre, os autorizo ó doy po-
— 31
gajo, junaejamyo sisiñanmiyo der para que hagáis lo mismo
para infatinas taigüinejá y que yo acabo de hacer; pero,
munjayan juchogllie; sa pot cada vez que lo hiciereis, acor-
y pinitijo nu jamyo yan todos daos de mi; pues por vosotros
y taotao jusaga güine na sa- y todos los hombres moraré-
cramento todo et tiempo. Lii yo en este sacramento em todo
güine y numásiña manconsa- tiempo. Hed aqui el poder
gra pat maselebra misa, para consagrar ó celebrar
misa.
Anae 'Si Jesucristo numálo Cuando Jesucristo resucitó
jaanc guini éntalo y manma- de entre los muertos, hallán-
tae, man-estátaba y mandis- dose sus discípulos en una
cipuloña gui un aposento, ju- habitación, entró y dijo: «La
malom si Jesucristo, ya ilegña: paz sea con vosotros.» enton-
«Y paz uguaja gui ya jamyo» ces sopló sobre ellos, diciendo:
ayo naí manguaife gui jiloñija, «Recibid el Espíritu Santo:
ilélegña:» Resibe jamyo y Es- los pecados de los hombres,
pirito Santo; » y ísao taotao sija qu€ vosotros perdonaréis, que-
na inaKSÍi jamyo, jumájnanao darán perdonados; y los que
ufanma asii: ya y ti in-asii, no perdonaréis, no- quedarán
tiufanma-asii». Lii giiine y perdonados.» Hed aqui el po
numásiña ma-asii y ísao tao- der para perdonarlos pecados.
tao todo.
Un ocasión mansinangane En una ocasión les dijo tam-
locue: «Fanmamanagüe ni y bién: «Enseñad á todas las
taotao todo, tapápange nii gentes, bautizándolas en el
naan y Tata, yan y Lagiña, nombre del Padre, y del Hijo,
van y.Espíritu Santo.» Esta- y del Espíritu Santo.» Aquí
güe y numásiña para mama- esta el poder para enseñar y
nagüe yan manapange ni y bautizar á todos los hombres.
taotao todo.
Mansinangane locue; «Tai- Así mismo les dijo: «Gomo
32 —
güije y ná mamailaña y Tatajo me envió mi Padre á naí, así
nu guajo, taigüénao locue ju- también os envió yo á voso-
tago jamyo.» Lii güine un tros, » Ved aquí un poder di-
yíniusan numásiña para ma- vino para gobernar la Santa
gobíeta y Santa Iglesia. Iglesia.
Án taatitútuye dídidi ayu Si fijamos un poco nuestra
sijanafinoña: «Fanmamaná- atención en aquellas palabras:
giie ni y taotao todo,» utatu- «Enseñad á todas las gentes, »-
ngo clárorojá, na y taotao sija conoceremos claramente, que
manlálálá gui jinanao pat jina- las gentes viven en el decurso
gó y tiempo; pues, gui jinanao ó sucesión del tiempo; pues en;
pat jinagó y tiempo uguaja en el decurso ó sucesión del
siempre jayí ufamanagüé ni y tiempo habrá siempre quien
taotao sija; ya lii güine jafa enseñe á las gentes; y hed
mina y man-apóstoles man- aquí por qué los Apóstoles eli-
man-elige palo manquilisyano gieron de entre los cristianos
para tajgüenñija, yay tajgüen- algunos para sucesores suyos;
ñíja y siguen-ñija locue; ya y éstos^ á su vez á otros que
taigüine najechuramadálalag les sucedieran; y de este modo
hasta y jfnecog y taño; sa seguirá hasta el fin del mundo
hasta y jinecog y taño locue porque hasta el fin del mundo
uguaja jayí y ufamanagüé; habrá, á quien enseñar; pues
pues énao na razón mina ugua- por esa misma razón habrá has-
ja hasta y jinecog y taño taj- ta el fin del mundo sucesor de
güen san Pedro, pat Santo san Pedro, ó Sumo Pontifico
Papa; tajgüen y man-apósto- Romano; Suscesores de los
les, na y obispo sija, yan má- Apóstoles, que sonlosobispos;
male, taigüije y yiniusan na y Sacerdotes según precepto-:
tinago, para y minauleg y tao- divino, para bien de los hom-
tao sija gui todo et tiempo Es- bres en todo tiempo. Aquí está'
tagüe mapula y sacramento, na la esplicación del Sacramento^
raaíanaan; Orden Sacerdotal. llamado; Orden Sacerdotal.
— 33 —

Umacamo. Matrimonio.
«Y ninaetnon Yuus, chaña «Lo que Dios juntó, no lo
muná adesápatta y taotao,» separe el hombre, > dijo Jesu-
ilegña si Jesucristo, Pot este cristo. Por estas palabras sa-
sija na finijo tatungo na taya, bemos, que nadie jtiene poder
ni jayí gae sisiña gui taño en la tierra para? declarar ó
para udeclara pat usentensia sentenciar, como inválido ó
na tai vale jaf na sacramen- nulo, un sacramento de ma-
ten matrimonio nii guef ma- trimonio debidamente cele-
fatinas. Guaja nai jumúju- brado. Sucede ó acontece in-
yong jaf na queja, cao vale terponerse alguna queja ó re-
pat tivale ayu na sacramen- clamación sobre si este ó,
ten matrimonio pot este pat aquel matrimonio celebrado es
ayu na rason; lao, ayo nai, y válido ó nulo por esta ó
santa Iglesia na maisa gai si- aquella causa, que se espone;
siña para udeclara pat usen- pero, en ese caso, la santa
tensia, cao vale pat tivale; lao Iglesia es la única que puede
tijayi otro gui jilo y taño. declarar ó resolver, si fué vá-
lido ó nulo aquel sacramento;
más no otro podpr cualquiera.
Ayin na sacramento, ilegy «Este sacramento, dice el'
apóstol as san Pablo, dáng apóstol san Pablo, es grande.»
culo, ¿Jaf mina dángculo? Sa ¿Por qué es grande? Porque _
mannánae si Yuus dángculon Dios dá una gran gracia á los
grasia gui rumesisibe mauleg que le reciben dignamente
para ufanachámagof mumau- para que mutuamente vivan
leg vidanñija, j a ufan-ma- bien, y crien hijos para el
mogsae famaguon para y la cielo; por consiguiente, si los
nget; pot énao na rason y casandos quieren obtener esa
mangeque-ásagua debe ufa- gran gracia, procuren hacer
ngómfesat naya, ya taigüine antes una buena confesión.
— 34
ujaresibe uje y dángculon
grasian Yuus.
Ilegña locue y apóstol as Dice también el citado san
san Pablo nii esta man-ása- Pablo á los ya casados, que la
gua, na y palaoan tai sisiña mujer no manda yá en su
esta gui taotaoña, sino y asa- cuerpo, sino solamente su ma-
guañajá na maisa; taigüénaojá rido; así como el marido tam-
locue y lage tai sisiña locue poco tiene dominio sobre su
gui tataotaoña, sino solo y cuerpo, sino solamente su
asaguaña: pot énao y gai ása- mujer; por eso el consorte ó
gua na gumaí ácbagma, umí- persona casada, que se junta
sao ni y adulterio; ísao na carnalmente á otra, fuera del
jasen-chatlii si Yuus; ya para matrimonio, comete adulterio,
intingo y minacatña, jusa- pecado que Dios detesta mu-
ngane jamjo, na naya si Yuus chísimo; y para que conoz-
mismo manago, na ufan-ma- cáis su gravedad, os digo, que
púpuno y man-adultero, ya Dios mismo mandó en la anti-
manmapúpunomagaget. Pues, güedad, que mataran á los
yaguin taigüéhao macastigá- adúlteros, y en efecto los ma-
gaña naya y adulterio, anae t iban. Pues, si de ese modo
. tisacramémento taobia; pago era castigado el adulterio,
na esta sen magajet na sacra- cuando no era aún Sacra-
mento ucastiga si Yuus mas mento: ahora que es real y
•ládididi? Mangai-ásagua: ya- verdademente un Sacramento,
guin jayí umechong, utálo ¿Lo castigará Dios por ventura
tumunas ya ucómfesat mauleg, menos? Casados: sí alguno sei
sa guajo judesésea, na uta- ha torcido, que vuelva á en
ían-alíi mágugof gui langet. •derezarse haciendo antes una
buena confesión, porque deseo
que todos nos veamos en el
Cielo.
- 35

[mmM I COIPEilO DE LO ESPLICADO.


Anae maclaba si Jesucristo Cuando fué Jesucristo cru-
gui quiluus jarescatajit ya cificado en la cruz, nos res-
janafanlibrejit ni y isao yan cató y redimió del pecado y
sasalaguan; énao mina sen del infierno; luego valen mu-
mivale y antita; sa manae pot chísimo nuestras almas, por
sija y yiniusan na presio. cuanto se dio por ellas un
precio divino.
Los sacramentos son unas
'Y sacramento sija y señat señales dejadas por Jesucristo
na pinelon Jesucristo na Sai- nuestro Señor para comunicar-
nata para unaejit nu y gra- nos su gracia, y darnos gran
siaña ya utaguse fumátinas y facilidad para obrar el bien.
mauleg. Y grasia un ninaen La gracia es un don divino,
Yuus, na finálajijiña y tao- que nos hace hijos de,Dios y
tao, ya mina herederon y la- herederos de su gloria: es una
ngetña: un ayuda, na janá- ayuda, que nos dá Dios para
naejit si Yuus para utasujaye evitar el mal y obrar el bien:
y taílaye, ya utafatinas y mau- ó sean ciertas luces, con que
leg; pat ininan Yúyuus sija Dios ilustra nuestros entendi-
nu y tiningota, yan yiniusan mientos, y unos santos de-
sija na dinesea para uepog seos, con que escita nuestras
y minalagóta guato gui mau- voluntades para el bien.
leg.
Ademas de y grasia yan y Además de la gracia y
guefsisiñan ante, janánaejit y auxilio á nuestras almas, nos
sacramento sija: roanjonggue, dan los sacramentos: fé, es-
mannangga yan manguflii. peranza y caridad. Fé es
_ 36 —
Manjonggue y utapolo gui ji- creer lo que no vemos, por-
nalomta na mangajet uje y que Dios asi lo ha revelado;
titalii, sa ninamatungo Yuus; esperanza es la confianza de
mannangga y uta-angoco cu- alcanzar la gloria, mediante
monsigue y langeí pot y gra- la gracia de Dios y nuestras
sian Yuus, yan y mauieg buenas obras; y caridad es
finatinasta; ya manguflii y amar á Dios. sobre todas las
utaguaiya si Yuus mas que cosas, y á nuestros prógimos
todo, yan y tiguangta taigüije como á nosotros mismos, por-
y ya jita manaegüigüijejit tándonos con ellos, como qui-
nu sija taigüije y yata nu siéramos que ellos se porta-
ujafanaigüije nu jita. ran con nosotros.
Mafatinas y Sacramenten Fué instituido el Sacra-
y manapange pat bautismo mento del bautismo para per-
para unajánao y pecado ori- donar el pecado original, y
ginal yan todo y ísao ni y otro cualquiera que hubiere
mangaigue gui matapápange. en el que se bautiza. Pecado
Pecado original ayo y jumá- original es aquel que contrae-
jalom guiantitaguigonjitman- mos al ser concebidos, y que -
juyong taotao, sa taheréreda heredamos de Adán y Eva,
guini as Adán yan Eva, y finé- nuestros primeros padres; y
nena na mañainata; ya an guaja en caso de necesidad puede
nesesidásiña manapange cual- bautizar cualquiera hombre ó
quierajá na lage pat palaoan, mujer, que tenga uso de ra-
ni y esta gae jinaso, uchócho- zón, derramando agua natu-
me y ilon y patgon nu y sen ral sobre la cabeza de la cría-
janornjá, ya ualog con todo tura, y diciendo con intención »
y minalagóña manapange:«Yo de bautizar: «Yo te bautizo
te bautizo en el nohibre del en el nombre del Padre, y del
Padre, y del Hijo, y del Es- Hijo, y del Espíritu Santo.»
píritu Santo.»
Y Sacramenten y confit- El Sacramento de la Con-
- 37 —
masion janafanmétonjit ya ja- firmacion nos fortalece y nos
nafanfitmcjit gui manjonggue confirma en la fé, que recibí-
ni y taresibe, anae manmata- mos en el santo bautismo, por
pange jit; énao mina y qui- lo que, el cristiano, que haya
lisyano, ni y gae jinaso, debe llegado al uso de la razón,
de upreparagiü naya nu y mau- debe prepararse antes por
leg na confesión; sa umísao medio de una buena confesión;
mágagas y rumesibe este na porque peca mortalmente, el
Sacramento yan y magas na que recibe este sacramento es-
ísao gui antiña. tando en pecado mortal.
Mafatinas y Sacramenten Fué instituido el Sacra-
cumómfesat para uasii todo y mento de la penitencia para
manmagas yan y mandiqui- perdonar todos los pecados
qui na ísao, ni y manmafa- mortales y veniales, come-
tinas después de y bantismo, tidos después del bautismo,
pat guigon maresísibe. Magas ó al tiempo de su recepción.
na isao y umasangan, uma- Pecado mortal es decir, hacer,
fatinas, umajaso pat umade- pensar ó desear algo contra
sea jaf na macat conira y ti- la ley de Dios en materia
nago Yuus; ya mafanaan ma- grave; y se llama mortal,
gas, sa japúpuno y anten y porque mata al alma", del que
fumatinas güí. le hace.
Para gumefcómfesat, man- Para confesar bien se ne-
manesesita cinco: maexaminan cesitan cinco cosas: examen,
ísao, sinetsot jinalom, minito dolor de corazón, propósito
masga, cumónfesat pachot, de la enmienda, confesión de
j'an ñnatinas na apas. boca y satisfacción de obra.
Maexaminan ísao y upro- Examen de conciencia es
cura y taotao cuméjaso sija hacer las diligencias para acor-
y isaoña, ni y taobia tijacóm- darse uno de los pecados, aun
fesatñáñaijon, uconsidédera nó confesados, discurriendo
sija y tinago Yuus yan y ti- por los mandamientos de Dios
— 38
nago Santa Iglesia, y lugat y de la Iglesia, parajes donde
sija, ni y jafatoigüe, y ché- haya andado, ocupaciones que
cho sija, ni y jafatinas, des- haya tenido, después de haber
pués dejatáyuyut si Yuuspara pedido luz á Dios para cono-
utungo sija y isaoña. cer sus culpas.
Sinetsot jinalomuje y pini- Contrición de corazón es un
ten y ante pot y jaisagüe si pesar del alma por haber ofen-
Yuus. Guaja dos na jechuran dido á Dios. Hay dos clases
sinetsot: petfecto yan tiguef- de contrición: perfecta é im-
petfecto. Petfecto na sinetsot perfecta. La perfecta es un
un pinite ni y maisagüe si pesar ó dolor de haber ofen-
Yuus, pot si Yuusjá, pot y dido á Dios, por ser Dios
tiiguiyon minaulegña con todo quien es, por ser infinitamente
y minito cumómfesat, masga bueno, con propósito de con-
yan macumple y penitensia; fesarse, enmendarse y cum-
ya tiguefpetfecto pat atrision plir la penitencia; y la imper-
un pinite ni y maisagü si Yuus fecta llamada atrición, que es
pot y chátpagon y isao, pat un pesar ó dolor de haber
pot y minaáñao nu sasalaguan ofendido á Dios por la fealdad
pat pot y manafaling-o y la- del pecado, ó por el temor
nget co» todo y minito cu- del infierno, ó por haber per-
monfesat, masga yan macum- dido la gloria con propósito
ple y pinitensia. de confesarse, enmendarse j
cumplir la penitencia.
Mas mauieg na sinetsot La mejor contrición de éstas
güine gui dos petfecto na pi- dos es la perfecta, porque, aun
nite, sa, antes de ucomfesat antes de confesarse el pecador,
y taotao, maasísii nu y man- alcanza el perdón de sus peca-
magas na isaoña, ya jacon- dos graves, y la gracia y amis-
sisigue y grasian Yuus; lao, tad de Dios; pero, por la im-
pot y atrisionjá pat tiguef- perfecta ó atrición no se al-
petfecto na pinite, tijaconsi- canza la gracia de Dios sin
39 -
sigue y taotao y grasian Yuus la confesión, sino juntamente
sin confesión, sino guiguigo con la confesión. El penitente
yan y confesión. Y taotao de- debe arrepentirse, antes de
be ufañotsot antes de uinasü ser absuelto por el Sacerdote.
as Palé.
Mínito masga y upólo gui Propósito de la enmienda
jalom jinalomña y taotao na es una firme resolución de
tiutálo umísao fefman yan y no volver á ofender grave-
inayuda ni y grasian Yuus. mente á Dios, ayudado de su
divina gracia.
Cumómfesat pachot y usa- Confesión de boca es decla-
ngane si palé ni y isaoña sija rar al Sacerdote Tos pecados
y umisao para umasu. cometidos para que los per-
done.
Finatinas na apas y ma- Satisfacción de obra es cum-
cumplen y penitensia, ni y plir la penitencia impuesta p o r / ? ^ ^ ^
ninaen Palé. el confesor. rf-'^^í-j;
Para' utaguef resibe y sen Para recibir dignamente, á^kf;, .'v
Santos Ea Sacramenten cu- Santo Sacramento de la Euca-'í-.v. J : '
mótgan, manmanesita dos, ristía, se necesitan dos cosas:
uno gui antita, yan y otro gui una de parte del alma, y otra
tataotaoía. Gui antita mane- de parte del cuerpo; de parte
sita, na atataiisao magas: yan de alma es necesario estar sin
gui tataotaota, na utatai pi- pecado mortal; y de parte de!
nañotjaf nanéngcanopat gui- cuerpo no haber comido, ni
nem, desde las doce güije na bebido cosa alguna, desde las
puengen víspera: fuera de y doce de la noche anterior; á
viático. escepcion del viáiico.
Gui comómotgan tarosisibe En la Eucaristía ó comu-
si Jesucristo, sen Yuusjá; nión recibimos á Jesucristo,
yan sen taotaojá; énao mina verdadero Dios y verdadero
y quilisyano de uguefprepa- bombre; por lo que, el cris-
— 40
ragui. tiano debe prepararse de una
manera digna.
y sacramenton y santos El Sacramento de la Extre-
Óleos janajánao sija y rastro *maunción quita ó borra los ras-
yan y tenjan y jagas tailaye tros y reliquias de la mala vida
na vida; janamatatnga y ante pasada; fortalece al alma con-
,contra y tentasion y anite; ya tra las tentaciones del demo-
janajójomlo y tataotao, yaguin nio, y dá la salud del cuerpo,
combiene. Ujaprocura y man- cuando con viene. Todos los
gae jinaso, ya manmalango que hayan llegado al uso de la
chafleg, rumesibe este na Sa- razón y estén gravemente en-
cramento; ya man-isao ma- fermos procurarán recibir este
gas, yaguin jadespresia ru- santo Sacramento; pecan gra-
raesibe ya mansiñajá, pat ja- vemen te los que desprecian
resibe yan y magas na isao; recibir lo ó lo reciben con con-
énao mina y gae isao magas, ciencia de pecado mortal; por lo ;
debe ucómfesat antes; yaguin que, el que se halle en pecado
tisiña, debe ufatinas un fina- mortal, deberá confesarse an-
tinas petfecto na sinetsot, tes y, no pudiendo, procurará
antes de uresibe. hacer un acto de verdadera ó
perfecta contrición.
Y Sacramenton y otden El Sacramento del Orden
sacerdotal setbe para unafa- sirve para separar ó elegir
ñajnge ya , otdena ministren de entre los fieles y ordenar
santa Iglesia; na debe ufan- ministros de lá Santa Iglesia
márespeta. los que deben ser respetados.
Y Sacramenton umacamo El Sacramento del matri-
"Setbe para unafan-etnon ya monio sirve para unir y dar
unae grasia y man-asagua gracia á los casados, con la
para, ujafan asungong ya uja- cual se sobrelleve el uno al
pogsae y famaguonñija para otro y crien hijos para el cielo.
y langet. Para ujaguéf resibe Para recibir dignamente este
- 41 —
este na Sacramento y ufan- Sacramento los casandos ó
ásagua nesesita ufangaigue los que se van á casar, es
gui grasian Yuus; ya énao necesario estar en gracia de
mina matatago, na ufenguef- Dios; por eso esta mandado
cómfesat y ufan-asagua. que se confiesen, los que se
quieren casar.

DEVOCIÓN, DEVOCIÓN,
na siña mafatinas calang novena que puede hacerse, como novena, á
as san Dimas, patrón Maleso. san Dimas, patrón de Merizo.

Y mumalagófumatinas este El que quiera hacer esta


na devosion as san Dimas, udí- devoción á san Dimas, arro
dimo (guin siña) gui menan díUándose. (si puede) delante
imagenña, imagen Jesucristo de su inaagen, de la de Jesu-
pat san María, ufanaitai ñné- cristo ó Virgen María, rezará
nana lisayo yan letanías, ya- primero el rosario y letanía,
guin magpo, upotlaseñat yan y, terminado que sea esto, se
uloriapatri: utaitai después y persignará, rezará el Señor
Asaina Jesucristo pat finati- mió Jesucristo ó acto de con-
nas siñetsot ó acto de contri- trición, que se halla al prin-
ción, ni y gaigue gui tutu- cipio de este libro, y, en se-
jon este na leblo, ya enseguida guida, dirá esta oración en
güine na Orasión matunan alabanza de san Dimas.
san Dimas.

ORACIÓN. ORACIÓN.
¡Sen aíbttunao san Dimas! ¡Oh afortunadísimo san Di-
An maatituyemauleg y finag- mas! Si se fija bien la aten-
po yidamo, umaulegña cuma- ción en el fin de vuestra vida,
sao ya mañuda lago guini co- sería mucho mejor derramar
6
42
rason que umadingan; sa, lágrimas del corazón, ó llorar
achogjá catnaja unlachae y que hablar; porque, si bien
vidamo gui tinaüage; lao y es cierto que casi toda ella la
jinecogmo ná manman, tuna- empleaste mal; pero tu fin
yon yan sen Santos ¿Jayi tiu- fué admirable, laudable y muy
tuna si Yuus pot y taíjinecog Santo. ¿Quién no alabará .la
na minaaseña, yan y taichiy infinita misericordia, y la in-
na minaulegña yan pinitiña mensa bondad y amor, que
nu jita? Achogjá sen magaget, Dios nos tiene? Si bien es muy
na jaf taimanojá y vidan y tao- cierto que, según es la vida,
tao taigüijejá ufinagpoña; lao asi comunmente se muere;
y dicTioso na jinecog y vidamo pero, tu dichoso fin, anima
umanínima y corasen y umí el corazón del pecador á en-
sao para uenmienda güí locue. mendarse también.
Y evangelista as san Mar- El evangelista san Marcos
cos ilélegña: «Gáchong Je- dice: «Y con Jesucristo fue-
sucristo manmaatane dos na ron enclavados dos ladrones,
ladrón, uno gui agápáña yan uno á su derecha, y el otro
y otro gui acagüeña; ya sija á su izquierda; y ellos tam-
locue mamnan-najuyúy unge»; bién le improperaban»; pero,
lao, anae unjungog, na si Je- cuando oíste, que Jesucristo
sucristo mangágagao asií as pedía á Dios su Padre per-
Yuus Tataña para y enemi- don para sus enemigos, te
guña sija, sen manman jao, asombraste en gran manera,
sa tát nai unjungog parejuñá; porque jamas hablas oido cosa
ayo nai, y inayudan y gra- igual; entonces, con la ayuda
sian Yuus, bula y antimo ni y de la gracia divina, llena tu
Santos minaáñao as Yuus, un- alma del Santo temor de Dios
tungo clarojá, na tisiñá tiyuus conociste claramente, que no
y fumatitinas taigüénao; énao podia dejar de ser Dios, quien
muña, yan y lálá na jineng- obraba de aquel modo; por
gu§ gui tiningomo, yan y fit- lo que, con una fó viva en
43 —
me na ninangga gui corason- tu entendimiento, con una fir-
mo, yan y masunog na gui- me esperanza en tu corazón
niflíi gui pintómo, mumañot- y encendida caridad en tu vo-
sot jao, nu todo y jagas tai- luntad, te arrepentiste de todo
layemo; ya taigüije janí ni el mal, que habias hecbo; y
y mámale, an apurarao y asi como nosotros los Sacer-
malango nii cuméquematae, dotes, cuando alguno esta
bastajá na ualog, na ma- moribundo, nos basta qué diga,
matinas tailaye, enseguida que ba obrado mal para darle
in asísii güí, infatitinas y la absolución, como ministros
cuentan Jesucristo para ma- de Jesucristo; del mismo modo
asíi todo ísao; taigUénao na cuando, 4 presencia del gen-
jechura jao locue, achogjá tío inmenso que fué á ver
man-estátaba sen megae tao- las ejecuciones, confesaste
tao man-éega nii manmaatane en voz alta á Jesucristo,
gui quiluus, anae uncómfesat que habías obrado, mal, fuiste
umaagan as Jesucristo, na absuelto ó perdonado; pues
tailaye finatinasmo, ma-síijao, dice el evangelista san Lucas
sa ilélegña y evangelista san lo siguiente:
Lucas taigüine:
«Y uno gui dos ladrón, «Y uno de los dos ladrones,
na man estaba macácana, chu- que estaban colgados, blasfemó
machátfino contra si Jesu- contra Jesucristo; pero el otro
cristo; lao y otro linalálatde, le reprendió, diciendo: Ni tú
ilélegña: Timaáñao jao as temes á Dios, que está en
Yuus, na ayugüijá na masa- igual tormento., Nosotros en
sapet parejuta. Jame maga- verdad por nuestras culpas,
getjá pot y isao mame; lao pues recibimos- el condigno
ayin ni jaf na tailaye finati- castigo de nuestras obras;
nasña. Ya ilegmo as Jesu- pero este ningún mal ha he-
cristo: Asaina, jájaso yó, guin cho. Y digiste á Jesús: Señóí*,
mato jao gui rainomo. Ya acuérdate de mí, cuando He-
44
ílegña nu jago si Jesucristo: gares á tu reino. Y te dijo
Y minagaget j usan gane jao, Jesús: En verdad te digo, que
lia pago na jaane ungaigue hoy serás conmigo en el Pa-
yan guajo gui ya Paraíso.» raíso.»
Apenas manjuyong énao Apenas salieron estas pa-
sija na finijo guini y pachot labras de la boca del mori-
y cumeque matae as Jesu- bundo Jesús, adoraste á Dios,
cristo, un adora si Yuus, un le bendijiste por su ternura,
tuna güí gui jinaloiiimo pot y le ofreciste en tu silencio
y pinitiña nu jago, ya un- tus sufrimientos y muerte en
ofrese gilí gui finatquilomo y .satisfacción de lo mal que ha-
masapetmo yan y flnataimo blas obrado. Venciste, dichoso
taigüije y penitensia pot todo san Dimas, venciste el amabi-
y jagas tinailayemo. Ungana, lísimo corazón del manso, be-
afottunao na san Dimas, un- nigno, dulce j compasivo Jesús
gana y sen gufliíon na co con tu verdadero arrepenti-
rason y manso, cariñoso, ma- • miento, con tu profunda hu-
mes yan maase na Jesucristo mildad, con tu confesión y la
nu y magaget na siñetsotmo, defensa de Aquel, que es la
nu y tadong na hinimitdemo, misma Humildad, la misma
nu y quinemfesatmo yan nu Kectitud, y la misma San-
y dinefiendemo nu Ayu, y tidad. Por lo mucho que
mismon Hinimitde, y mismon agradaste á nuestro Criador
Tininas, y mismon Minaase y Redentor, te pido que
yan y mismon Sinantusan. Pot me encomiendes ó ruegues
y sen megae na un-namagof por mí á Dios para que me
y muná fanjuyongjit yan y conceda su Santísima gracia
Munafanlibrejit, jugágagaojao y me arrepienta también yo
na uníayúyute yó as Yuus, de todos mis pecados, y le
ya unafanaca yó ni y sen San- ame mucho y bien hasta el fin
tos na grasiaña para juguéf- de mi vida. También te pido
fañotsot locue nu todo y ja la gracia, que deseo obtener
- 46
gas tínailayeco ya .juguéf gu- ahora, si es conduce'nte paíá
flíi gilí hasta y jenecog y vi- la alabanza y gloria de Dios
dajo. Locue jugágagao jao nii honra vuestra, bien de mi
grasia, na jutátanga tumaca alma y de mis prógimos; pero
pago, guia guaílaye para y si no conviene, hágase la vor
tinina yan glorian YÜUS, hón- luntad de Dios, Amen.
rame, minauleg y antijo yan
y tiguangjo sija; lao, yaguin
tiguaílaye, umafatinás y pintó
Yuus. Amen.
Pago utaitai sinco na Pa- Ahora rezará cinco Padre
dre nuestro, sinco na Dios nuestros cinco Ave Marías y
te salve María yan Loria patri un Gloria Patri á Jesucristo
as Jesucristo na Sainata para nuestro Señor para alcanzar
mataca poty tináyuyuty Santo por la intercesión del Santo
ayu na grasia, y jadesésea, ya la gracia, que desea,, si es
guin combiene; ya enseguida que conviene; y en seguida,
utaitai pat ucanta este sija na rezará ó cantará estos gozos
gozo matunan san Dimas. en alabanza de san Dimas.
_ 46 -

GOSO SIJA.
Calang Jesucristo locue gui pinagat iglesiata,
gui quilús machava jau: jago, undefiende Jesús;
Dimas, patrón mame lau, sa untungo, güíya Yuus,
y antin mame, naí, gogüe. achog achaigua yan poblé.
Dimas, etc.

Gui catset mapongle jau, 4.0


ya tinago maponglemo Sa sumen un-ingeng jau
pot y jagas sinaquemo, jagas chat-finatinasmo,
an cume-fañotsot; lau anai macase y magasmo
mina unmaclava jau, nu si Jesús ¡üiya lau!
sa pínelon tunas locue. Sen fejman pinite jau,
Dimas, etc. anai si Gestas lumotgue.
Dimas, etc.
3.0
Anai yesta jinasomo
para unpolo vidamo, Contra Gestas lalatdemo,
sa nátaílaye tiyamo ya unsangane si Jesús:
nu jayi na projimorao; «Jaso, naí, nu guajo, Yuus,
un natunas y pintómo, yaguin unfato langetmo.»
Tutujon suettemo locue. Pago vale masapelmo
Dimas, etc. yan y finataimo locue.
Dimas, etc.

Cume matae gui quiluus 6."


Yuustautau na Sainata, Open Jesús: «Masapetjo,
— 47
mataijo, sa jumalagó. Calang Jesucristo locue
Junamajet nu jago, gui quilús maclava jau:
pago ungaigue langetjo» Dimas, patrón mame lau,
sa mataijo, masapetjo y antin mame, naí, gogtle.
uvale nu todos locue. y . Tayuyute jam, patrón
Dimas, etc. mame na san Dimas.
7.0
1^. Ya infanmanmerese man
manaca ni y prinemeten
¡Jeí Dimas afottunau! Jesucristo.
Pot y monjan na ilemo
un-inasii::,- suettemo! ORASION.
lao taobia un-jálaulau, Todojá minasiñamo yan yó-
anaí para unmatai jau, ase na Yuus, na unnáfanú-
mapoca pietnamo locue. tunas y manlálaché: intatá-
Dimas, etc, yuyut jao féfmaman na, ayu
8.0 na ñájlalang inátan y epog y
Guin tataitai y tiniguen maisan lagimo as afottunao
y mañantos matunamo, na ladrón, un-nafan-yineng-
gaigue sen loca sagamo yong jam guato gui un mau-
gui langet na unconsigue. leg penitensia, yan y langet,
Cone jam, ya infañigue na prinemete gilí, un-nae
nu si Jesucristo locue, jam locue. Güiya, na ylálálá
Dimas, etc. ya ráraina yan Jago gítí inu-
non Yuus Espíritu Santo sié-
9.0 siemprejá. Amen.
Gogüe siempre, patrón santo, Pago utaitai y satve yan
nu jame cada jaane, alabado, ya jocog.
antin mame chachalane
gui dos na canaimo tanto,
na insásangan na cuanto:
Pot jago libre jam locue.
Dimas, etc.
48 -

m m í k NÁ iiÁPíJLi
Pot y señat i^ y Santos Por la señal 4- de la Santa
quiluus nafanlibre jam »^ nu Cruz, de nuestros 4" enemi-
y enemigonmame, Yuus >^ gos, líbranos, Señor, 4"
Sainanmame. Pot y naan Dios nuestro. En el nombre
Yuus Tata, yan y Lagiña >^ del Padre, y del Hijo, + y
yan y Espíritu Santo. Amen, del Espíritu Santo. Amen.
Y Santos quiluus jechuran La Santa Cruz es figura de
Jesucristo gilí, anae maclaba Jesucristo crucificado, cuando
ya janafanlibrejit gui ya güi- en ella nos redimió. Se hace
ya. Mafatinas y quiluus gui la Cruz en la frente para que
jaepara ulibrejit si Yuus nu y nos libre Dios de los malos pen-
manaíliiye na jinaso. Mafatinas samientos. Se hace en la boca
y quiluus gui pachot para uli- para que nos libre Dios de las
brejit si Yuus nu y manailaye malas palabras. Se hace en
nañnijo. Mafatinas y quiluus los pechos para que nos libre
gui jaof para ulibrejit si Yuus Dios de las malas obras y de-^
nu y raannailaye na finatinas seos; y se hace una Cruz grande;
yan tinariga; ya mafatinas y desde la frente hasta el pecho;
dángculo na quiluus desde y y desde el hombro izquierdo
jae hasta y jaof, yan desde y hasta él derecho, porque se;
acagüe na apaga hasta y ága- invoca á la Santísima Trinidad,
pa, sa maáagan y Santísi-
ma Trinidad.
Y mauleg na quilisyano El buen cristiano hace uso
umúusa y Santos quiluus, an déla Santa Cruz, cuando em-:
jatutujonjaí na mauleg na cho pieza alguna obra buena;,
cho; an jachúchuot jaf na nece- cuando le acaece alguna ne-
sidá, tentasion pat peligro; an cesidad, tentación ó peligro;.
_ 49 --
cumajújulo gui asonña; guin al levantarse de la cama, al
jumújuyong gui guima, guin salir do casa, al entrar en la
jumájalom gui guma Yuiis, Iglesia, al comer y al dormir,
guin chumóchocho pat umá-
ason maíjigo.

TiL CEEDO.
Manjonggue yó as Yuus Tata, na todojá janasiña, na
janajuyong y íanget yan y taño: yan as Jesuciisto güiyajá
Lagiña na Sainata: na mamá-potgucñaijon pot finatinas yan
grasian y Espíritu Santo ya finañago nu y Vitgen as Santa
María: masapet gui papa y sisiñan Poncio Pilato: maclava
gui quiluus, matae ya majafot: tumunog los infiernos: y
mina tres dias lálá talo guini entalo y manmatae: cajulo
gui Íanget ya galguo na matátachong gui ágapa Yuus
Tata ni y todojá janasiña: desde ayo umámaila para
usentensia y manlálálá yan y mannaatae. Manjonggue yo gui
Espíritu Santo, juyonggue y santa Iglesia católica, y co-
munión de los Santos, y maasiin y ísao, y linálán tataotao
yan y taijinecog na vida. Amen.
Jinenggue uje y utanafitme Fé es afirmar y asegurar
ya utaasegura yuje y titalíi, lo que no vemos, porque así
sa taigíline finanuen Yuus y lo reveló Dios ala santa madre
Santa madre Iglesia, ya y Iglesia, y la santa Iglesia así
Santa Iglesia taígüine locue nos lo enseña. La fé, si bien
finanagüeña un jita; y jineng- es un asentimiento á la verdad
gue achogiá quinensienten ti incomprensible, porque el
tacaon na minagaget, sa y hombre tiene una inteligen-
taotao cádadá tiningoña para cia limitada para comprender
utaca ya utungo jayi si Yuus, á Dios, que es infinito; pero
ni y taicMy; lao y quilisyaño el cristiano descansa en Dios,
7 -
50
dumescácansa gui as Yuus, que no puede engañar, ni
na tisiña mandague, ni ma- engañarse. No puede Dios
dague. Tisiña si Yuus man- engañar, porque es infinita su
dague, sa taicMy y minau- bondad; y no puede enga-
legña; ya tisiña madague, sa ñarse, porque es infinita su
taicMy y finayiña; enao mina sabiduría;*, por eso be dicho,
eleco, na y quilisyano dumes- que el cristiano descansa en
cácansa gui as Yuus pot y Dios en cuanto á su fé, que el
jinenggueña, na si Yuus mis- mismo Dios ha revelado á su
mo fumánúe y Santa Iglesia, Iglesia, y que la santa Iglesia
ya y Santa Iglesia fumána- nos enseña. Muchas son las
güejit. Sen megae na güinaja cosas que tiene y cree la santa
y gaigue gui santa madre Iglesia; pero Doctores tiene la
Iglesia, na firianuen Yuus santa Iglesia, que saben res
nu güiya; lao y santa Igle- ponder; mas al cristiano sen-
sia gai maestro sija, nii tu- cillo le basta saber los artí-
mungo manman-ope; para y culos, según se contienen en
sensiyo na quilisyano basta el Credo, que compusieron los
na utungo sija y attículo tai- apóstoles para darnos uría no-
güije y mangaigue gui credo, ticia clara y recta, de quien
ni y ninajuyong y apóstoles es Dios nuestro Señor, y Je-
sija para unagueftungojit, jayi sucristo nuestro Redentor.
'si Yuus na Sainata, yan si Respecto á las demás cosas,
Jesucristo y Munalibrejit. que no sabe el cristiano, basta
Para y palo, na tijatútungo que diga: Creo lo demás, que
y quilisyano, basta na ualog: Dios ha revelado á la santa
Jtcjojonffgue iodo y palo, ni Iglesia. Veamos ahora los
y ninatnngo as Yuus y santa artículos.
Iglesia. Talíifán pago y atti-
culo sija.
Si Yuus na Sainata un sen Dios nuestro Señor es un
purojá na Espíritu na sen ta- Espíritu purísimo, que no
— 51
yajá defegtoña, na janafaju- tiene defecto alguno, que todo *
yong todo guini taya, ya todo lo crió ó sacó de la nada, y
janafangaiguejá. que todo lo conserva.
Y Santísima Trinidad si La Santísima Trinidad es
Yuusjá mismo, unojágüí pot el mismo Dios, que es uno
y güiniyaña, ya tresgüí pot y solo por su Esencia, y trino
petsonaña: Yuus Tata, Yuus por las personas: Dios Padre,
Lajiña, yan Yuus Espíritu Dios Hijo, y Dios Espíritu
Santo; titres na Yuus, lao Santo; nó tres Dioses, sino un
unojá na Yuus; sa achogja solo Dios; porque, aunque las
mañajnge síja y petsona, un personas son distintas, hay un
sen Yuusjá; pues unojá y sus- solo Dios verdadero; pues una
tansianñija, unoja tiningoñija sola es su naturaleza, uno solo
yan unojá y nainalagonñija. es el entendimiento, y una
sola es la voluntad.
Si Yuus todojá janásiña, Es Dios todopoderoso, por-
sa jafatítinasjá y pintona pot que, con solo su poder, hace
y sisiñañajá na maisa. todo cuanto quiere.
Si Yuus, Nanájuyong gtií. Es Dios criador, porque
sa guini y taya jafatinas todo; todo lo hizo de la nada, y
ya jafatinas si Yuus y taotao formó Dios al hombre para
para usinetbegüí güine gui que le sirviera en esta vida, y
taño, ya después uguinésagüí le gozará después en la
gui langet. gloria.
Nánálibregüi, sa man-ná- Es Dios salvador, porque
nae ni y grasia, ya man asi- dá la gracia y perdona los pe-
sii isao; ya Nánámagof si cados; y , es también Dios
Yuus locue, sa man-nánae nu gloriflcador, porque dá la glo-
y langet y matae gui gra ria al que muere en su gracia,
siaña.
Si Yuus taejecliuran tátao- Dios no tiene figura corpo-
taotaigüiney ya jita, sa puro ral como nosotros, porque es-
— 52 —
gilí Espíritu; lao como taotao- un Espíritu puro; pero, en cu-
güí, guaja tataotaoña. Titu- anto hombre, tiene cuerpo.
maotaosi YuusTata; titumao- No se hizo hombre Pios Pa-
tao si Yuus Espíritu Santo; dre, ni Dios Espíritu Santo;
lao si Yuus Lagiña na maisa, sino solamente Dios Hijo, que
na mafanaan Jesucristo, anae se llama Jesucristo, desde que
esta tumaotao. Gui as Jesu- tomó la naturaleza humana,
cristo, guaja dos na sustansia: En Jesucristo hay dos natu-
sustansian Yuus yan sustan- ralezas: ladivinayla humana;
sian taotac; dos na minalago: dos entendimientos, el divino
minalagó Yuus yan minalago y el humano; y una sola me-
taotao; dosna tiningo: tiningo moria, ^en cuanto.hombre; por-
Yuus yan tiningo taotao; ya que en cuanto Dios no la ne-
unojá na jinason taotao, sa cesita.
como Yuusgüí taya jinasoña.
Eleco na guaja as Jesucristo He dicho que en Jesucristo
dos na sustancia: sustancian hay dos naturalezas, la divina
Yuus yan sustansian taotao. y la humana. Por su natura-
Sustansian Yuus, sa Yuusgüí leza divina, en cuanto Dios,
parejo yan si Yuus Tata yan es igual á Dios Padre y á
si Yuus Espíritu Santo gui Dios Espíritu Santo en la uni-
inunon y Yinios; ya guaja lo- dad de la divinidad; y es asi-
cue y sustansian taotao, sa mismo hombre, porque se en- =
tumaotao gui jalom y tiyan carnó en el vientre de la Vír
santa María pot y finatinas gen María por obra y gracia
yan grasiany Espíritu Santo; del Espíritu Santo; pero, en,
lao. gui as Jesucristo, taya Jesucristo, no hay dos perso
dos na petsona; lao unojá na ñas, sino una sola persona,
petsona; ya güiya y mina que - es la segunda persona'
dos na petsona gui. Santí- de la Santísima Trinidad lia
sima Trinidad, na mafanaaíi inada Hijo. Jesucristo no fué
Hijo. SiJesucristo timapotgue- concebido, ni nació como los
_ - 53 —
ñaijon y.a timafañago taigüije demás hombres, sino- de esta
y palo na taotao; lao taigüi- manera. Formó Dios Espí
neja: Si Yuus Espíritu Santo ritu Santo en el vientre
jafatinasguijalom y Vílgen as de María Santísima y de la
María nu y jagá este na Saina sangre de esta Señora un
un sen asentado na tátaotao, ya cuerpo acabadísimo, crió un
janajuyong guini y taya un alma de la nada y la unió á
ante, ya janaetnono yan ayo aquel cuerpo, en este momento
na tátaotao, güinijá na mo- se juntó á aquel cuerpo y
mento umetnom yan estQ na alma el Hijo de Dios, y de
tátaotao yan ante si Yuus La- este modo, el que antes era
giña; taigiline y estaba Yuusjá solo Dios, quedó también he-
puro, jumuyong locue taotao dió hombre sin perder su di-
sin ufalingo y Yíniosña. Si Je- vinidad. Jesucristo salió del
sucristo] umuyong gui ni y tiyan vientre de María Santísima
santa María sin unáfalingo y sin detrimento de su Virgini-
vinitgenña, taigüije yumádot dad, á la manera que el rayo
gan y ininan y átdao gui cris- del sol atraviesa un cristal sin
tat sin upoca ni una-asgon. Sí romperlo, ni empañarlo. Ma-
santa María sumigue siem- ría Santísima permaneció
pre vivitgenjá todo et tiempo. siempre Virgen. Quiso Jesu-
Si Jesucristo malágó mataegui cristo morir en una cruz para
quiluus para unafanlibrejit nu librarnos del pecado y muerte
y ísao yan y ya sasalaguan, eterna, que hablamos mere-
ni y^ tamerese pot ísao ni y cido por el pecado, que he-
tahereda as Adán, y fenena redamos de Adán, nuestro
na tatata. Después de matae, priíner padre. Después de
tumunog si Jesucristo, tiayo muerto, descendió Jesucristo,
y' sagan y manmayóyogua; nó al lugar de los condena-
lao y limbon y manunas; sa .dos, sino al limbo de los jus-
guaja cuatro na lugat, naman- tos; porque hay cuatro lugares ,
mafanaan sija infletno. tingo: llamados inflemos, y son: In-
54 —
Sasalaguan, putgatorio, lim- fierno, purgatorio, limbo de
bon ymandiquiqui, yan y lim- los niños y limbo de los jus-
bon y manunas pat seno de tos, ó seno de Abrahan.
Abrahan.
Sasalaguan yuje na lugat, Infierno es aquel lugar, á
anae manguáguaguato y man- donde van los que mueren
gas ísao magas, guin man- en pecado mortal para ser
matae, para ufanmasásapetjá allí eternamente atormenta-
siempre gü:ge. Putgatorio yuje dos. Purgatorio es aquel lu-
na lugat, anae manguágua- gar^ á donde van las almas
guato y ante sija ni y man- de los que mueren en gracia
laámatae yan grasian Yuus de Dios, sin haber satisfecho
sin una sen-empas y isaoñija enteramente por sus pecados,
para umafangasgas güije nu para ser purificadas allí con
y mannámaáñao na minasá- terribles tormentos. Limbo de
pet. Limbon y mandíquiqui los niños es aquel lugar, á
yuje na lugat, anae manguá- donde van las almas de los
guaguato y ante sija ni y man- que mueren antes de tener uso
matae, antes de ufangaejinaso de razón, sin haber sido bau-
sinman-inatapange,pat timan- tizados ó que no pecaron mor-
isao magas pot y pintoñija. talmente por su voluntad. Y
Ya limbon y manunas yuje limbo de los justos es aquel lu-
na lugat, na anae, antes gar, á donde, antes de redi-
de unafanlibrejit si Jesu- mirnos Jesucristo, iban las al-
cristo, manguáguaguato y an- mas de los que morían en gra-
te sijaj ni y manmatae yan cia de Dios> después de pu-
grasian Yuus, después de esta rificadas sus almas; y á este
mangiaésgasgas y antefíija; ya Jugar es á donde verdadera-
ayo yuje na lugat, anae ma- mente bajó el alma de Jesu-
gaget na tumunog si Jesucristo cristo unida á la Divinidad;
sumísija papa y antiña yan y así como su cuerpo quedó
yiniosña; taigüíjey tataotaoña unido á la misma Divinidad.
— 55
sumísija locue 3'an y yiniosña. Al tercero dia resucitó Te
Y mina tres días numálo ja- sucristo de entre los muertos
ane si Jesucristo guini éntaloy y entonces se volvieron á unir
manmatae; ya ayo nae, jana- su cuerpo y dichosa alma para
etnon talo y tataotaoña yan no volver á morir.
y dichoson antiña para tiuma-
tae talo.
Si Jesucristo cumajulo gui Jesucristo subió al cielo por
langet pot y nina sisiñañajá; su propia virtud, y está sen-
ya matátáchong gui ágapa tado á la diestra de Dios Pa-
YuusTata na cumeque ilegña: dre; quiere decir: Que Jesu-
na si Jesucristo como Yuus cristo, en cuanto Dios, es
güi parejojá minagasñija na igual ásuPadre en todo; pero,
dos; lao como taotaogüi má- en cuanto hombre, si bien es,
gasña que todo y palo. Desde inferior á su Padre, es supe-
ayo umámaila para usenten- rior á todo lo demás. Desde
sia gui vayen Josafat todo y allí vendrá á juzgar en el valle
taotao sija, na ufanlálá talo de Josafat á todas las gentes,
yan ayojá y jagas tataotao- que resucitarán con los mis-
ñija yan antenñija. Guaja mos cuerpos y almas, que an-
locue otro na sentensia para tes tuvieron. También hay
y taotao, na mafanaan juisio otro -juicio para el hombre,
patticulat. Apenas sumajnge que se llama juicio particular.
y ante guini y tátaotao y En el instante mismo, en que
taotao, esta gaigue y ante el alma se separa del cuerpo,
güi menan Jesucristo, ya en comparece ante la presencia
seguida masentensia ya ma- de Jesucristo, que la senten-
polo gui putgatorio, gui la- cia y destina al purgatorio, al
nget pat gui ya sasalaguan. cielo, ó al infierno. En el cielo
Gui langet guaja taichiy na hay premio infinito, y en el
premio, ya y ya sasalaguan infierno penas sin término. No
guaja taichiy na castigo. Mu- teman los que ya se arrepin-
~ 56 -
nga manmaáñao aya sija, y tieron ó hicieron una buena
manmañotsot yamanguef-cón- confessionde todos sus pecados;
fesat todo ni y jagas isaoñi- porque el mismo Dios ha pro-
ja, sa si Yuus mismo pru- metido que no volverá á acor-
momémete, natiujaso taló ayu darse más de ellos; pero temed
sija na ísao; lao fanniaáñao vosotros, los que no tenéis te-
jamyo na manaí-áñao pago as mor de Dios, y vivis de asi-
Yuus, ya in-na mémeton vi ento en el pecado; mas com-
danmiyo gui ísao; ya fanma- padeceos de vosotros mismos,
ase nu jamyo mismo, fanguef- y haced una buena confesión
cómfesat pot y sinetsot yan con dolor y proposito de la
minuto masga; sa este na vida enmienda; porque esta vida
calang y aso ni y mafapos ya es como el humo que pasa y
titumátálo; lao y otro para no vuelve; y la otra vida du-
siempre udura, sa tiujocog. rará siempre, no tendrá fin.
Y comunión de los Santos Comunión de los Santos
ilélegña na y manguef-man- quiere decir, que los unos fie-,
jonggue mangae provecho nu les tienen parte en los bie-
y minauleg y anten y palo nes espirituales de los otros,
taigilije sija y pedason un como miembros de un mismo
tátaoíaojá, r;a güiya y iglesia. cuerpo, que es la iglesia.
Y iglesia y inetnon y man- Iglesia es la congregación de
guefmanmanjonggue na qui- los fieles cristianos, cuya ca-
lisyano, na magasñija y Papa, beza es el Papa. El Papa es
Y Papa y Obispon Roma, na el Obispo de Roma, Vicario
güiya cuentan Jesucristo güi- de Jesucristo en la tierra, á
ne gui taño, ya mangae obli- quien debemos obedecer,
gasionjit nu utaosguegüi. ,.
— 57

EL PADEE NUESTRO.
Tatanmame, na gaigue jao gui langet, umatuna y naanmo:
umamaila y gobietnomo: umafatinas y pintómo asi y taño
«orno y langet. Naejam pago nu y cada jaane na agonmame,
ya asiijam nu y dibenmame, taigüije y inasísii y dumidibe-
jam sija: ya chamojam pumópolo nu infanbasnag gui ten-
tasion; lap nafanlibrejam nu y taüaye. Amen.
Si Jesucristo mismo suma- El mismo Jesucristo pro-
ngan y Padre nuestro para nuncio el Padre nuestro para
ufanagüejit manmanaitai; sa • enseñarnos á orar; porque
y manaitai ngumangaja julo oración es levantar el alma á
y ante as Tuus, ya manga- Dios y pedirle mercedes,
gao minauleg.
Taagan si Yuus Tatanma- Llamamos á Dios Padre
"Mé, sa güiya pumogsaejít, ja- .nuestro, porque Él nos crió,
nafanlibi'ejit, ya malagó unae- nos redimió, y nos quiere dar
jit ni y langetña; énao mina, su gloria; por lo tanto, Dios
si Yuus mas mauleg yan más es mejor y más que nuestros
que propio tatata natural; pót propios padres naturales; por
énao, antaeásangan: umatuna eso, cuando decimos, santifi-
y naanmo, mangágagaojit as cado sea el tu nombre, le pe-
Yuus, na umatungo ya uma- dimos, que su santo nombre
honra y santos naanña gui sea conocido y honrado en
todo y taño, todo el mundo.
An ilélegta: umamaila y Cuando decimos, venga á
góbietnomo, mangágagaojit, nos el tu reino, pedimos que
na ufanmanda si Yuus gui an- reine Dios ahora en nuestras
tita güine gui taño, ya des- almas, y después nos dé su
pues unaejit nu y langetña; gloría; y en seguida le pedí-
— 58
ya enseguida mangágaojit na mos, que se haga su volun-
umafatinas y malago Yuus tad divina en la tierra, como
gui taño, taigüije y jafatinas la hacen los bienaventurados
y mandichoso gui langet. en el cielo.
Pot y agonmame matútungo Por el pan nuestro se en-
y tanesesita, para mantienita tiende lo que necesitamos para
nu y tataotaota, yan y grasia mantenimiento del cuerpo, y
yan y Sacrameuto sija para y la gracia y los Sacramentos
• antita. para el alma.
An ilélegta: Astijam nu Cuando decimos: Perdóna-
y dibenmame, taigüije y in- nos nuestras deudas, asi como
asisíi y dumidihejam sija, nosotros perdonamos 4 nues-
debe utatungo, na si Yuus, tros deudores, debemos saber
sen tiuasii y isaota, yaguin que Dios no nos perdonará
jita titaasísii ayu sija j mina- nuestros pecados, si nosotros
pinitejit, pat minataílayejit. no perdonamos á los que nos
han agraviado ó hecho mal.
Chamó)am pumópolo nuin- No nos dejes caer en la
fanbasnag gui tentasion, ilé- tentación, decimos también,
legta locue; sa mangagagao porque pedimos á Dios, que
jit as Yuus, na chañajit pu- no permita que consintamos
mópolo na utaconsiente y nia- en los malos pensamientos y
naiíaye na jinaso yan tenta- tentaciones, con'que el de-
sion sija, ni y japrocúcurajit monio procura hacernos caer
fumatinas y anite para una en el pecado.
fanbasnagjit gui isao.
Ya pot úttimo ilélegta: yan Y por último decimos. Mas
nafanlíbrejqm nu y iailaye; líbranos de mal; porque pedi-
sa mangágagaojit as Yuus, na mos á Dios, que nos libre de
unafanlibrejit nu todo sija y todos los males y peligros cor-
tinaílaye, yan y peligren ta- porales y espirituales.
taotaota yan y antita sija.
5y

EL AVE MARÍA.

Si Yuus unguinegüe, María, bula jao grasia: si Yuus


gaigue gui ya jago: matuna jao entre todos y famalaoan,
ya matuna y finañagumo as Jesucristo. Santa María, na-
nan Yuus, tayúyute jam ni y man-isao pago, yan y horan
y finataemame. Amen.
Anae cuméquematae si Je- Cuando Jesucristo estaba
sucristo gui quiluus pot y pi muriendo en la Cruz por nues-
nitiña nu jita, como taya otro tro amor, como no pensaba
jajasúsuje na y rainaulegtajá, mas que en nuestro bien, nos
janaejit ni y propio nanaña dio h su santa madre para que
para nanata locue; ya si santa lo fuera también nuestra; y
María jaatanjit desde ayo ca- María Santísima, desde enton-
lang propio famaguonña: énao ees, nos mira como á ver-
rnina y santa madre iglesia daderos hijos; de aqui nace, el
sumen malágo, natodosjit uta- que la santa madre iglesia nos
falálagüe cada rato y sen gu- recomiende con tanto enea-
fliion nanata as Santa María recimiento, el que recurra*
para todo y tanesesita pot y mos con frecuencia á nuestra
tataotaota yan y antita; sa amantísima madre María en
¿jaf upinine as Yuus? Sen ta- todas nuestras necesidades,
yajá, sa nanaña propio, lao, tanto corporales como espiri-
yaguin tiguaílaye para y an- tuales; porque qué la negará
tita, tiutaca; lao todo y guaí- Dios? Nada absolutamente,
laye para y antita, utaca para puesto que es su verdadera
jita. Tafan devoto siempre nu madre natural. Lo que no
si santa María. convenga á nuestras almas,
no lo suplicará; pero lo que
60 -
nos convenga, nos lo alcan-
Antalíi man na lugat y ima- zará. Seamos siempre devotos
gen Santa María debe de uta- de María Santísima.
reverensia, sa janajájasojit ni Cuando veamos en algún
j gaigue gui langet. Cual- lugar la imagen de la Virgen
quiera na quiluusdebe de una- María, _ deberemos reveren-
jájasojit uje y Santos na qui- ciarla, porque no5 recuerda,
luus, anae mapuno si Jesu- la que está en el cielo. Cual-
cristo; taigüinejá debe de uta- quiera cruz debe hacernos
fátinas riii man-ángeles, ma- recordar aquella cruz santa,
ñantos yan reliquiasñija, sa donde murió Jesucristo; lo
sija mandichoso na mangai- mismo debemos hacer con las
gue gui langet, ya manínan- imágenes de los ángeles, los
gágagao as Yuus pot jita; santos y sus reliquias; pero,
lao y mas debe utarespeta yan lo que deberéihos reverenciar
taadora siempre ayo y Lagen y adorar siempre, es al Hijo
Yuus, si Jesucristo, na gai- de Dios, nuestro buen Jesús,
gue todo et tiempo gui hos- que está perennemente en la
tia -consagrao, ya gaigue gui hostia consagrada por nuestro
sagrario gui altar pot guini- amor, y que se halla dentro
flieña ñu jita, del sagrario del altar.

LOS DIEZ MANDAMIENTOS


DE LA LEY DE DIOS.

Dies sija y tinago Yuus: y tres ni y manfinénana ijon y


honran Yuus, ya y siete ni y palo iyon y minauleg y pró-
gimo. Y finénana: 'ümagvfHi si Yuus ITMS que todo. Y mi-
nados: muvga chat-manjula nu y santos naanña. Y mina
tres: Ufanmaguatda y guipoi sija, Y mina cuatro: ümahonra
y tata yan y nana. Y mina cinco: nmnga mamunOy. Y mina
- 61 —
seis: munga limábale. Y mina siete: munffa mañaque. Y
mina ocho: munga mamaesignane, ni mandague- Y mina
nueve: munga madesea y asaguan y prógimo. Y mina diez:
munga malágó nú y iyon y palo. Mancbinichilijá este y dies
na tinago nu estejá y dos: ütasetbe ya utaguflii si Yuus mas
que lodo, yan y tíguangta taigiiije y ya jita
Gumuflílii si Yuus mas que Ama á Dios sobre todas
todo y cumúcumple y tina- las cosas, el que cumple sus
goila sija: y gumuaiyana mu- mandamientos: el que prefie-
nafalingo todo antes que ui- re perderlo todo antes que
sagüe güí; yan y umadoragüí ofenderle, y el que le adora
na maisa nu y jinilat y ta- á él solo todo cuanto puede
taotaoña yan y antiña, man- con cuerpo y alma, creyendo
jójonggue, ya mannánangga y esperando en él con fé firme
nu güíya nu y sen meton na ó viva; pero peca contra este
jinenggue; lao umísao contra mandamiento el que cree ó
este na tinago y jumójong-gue adora dioses falsos, ó las cosas
pat umadódora y timansen que los representan; el que
Yuus, pat y jechurañija: y asiente alguna cosa contraía
pinelóloña jañi contra y jine- fé ó duda de alguno de sus
ng'egue, pat bumébuente nu misterios, ó ignora los que de
jafa na misteriuña, pat y tija necesidad debe saber: el que
tungo y 'misterio sija, ni y no hace cuando está obligado
nesesita manmatungo: y t i - actos de fé, esperanza y cari-
chumóchogüe, guin gae obli- dad: el que desconfia de la
gasion, y finatinas manjong- misericordia de Dios: el que
gue, man nangga, yan man- recibe indignamente algún sa-
gufiíi: y timan-angoco gui cramento, y el que cree en
minaase Yuus: y jachat re- brujas ó supersticiones.
sibe jafna Sacramentos,' yan
y jumújonggue jaf na cajna,
pat abusión,
- 62
Maaíog na chachat manjula Se dice que jura en vano,
nu y santos na naan Yuus y ó hace mal uso del santo nom-
manjújula sin minagaget, sin bre de Dios, el que jura sin
tininas yan sin nesesidá. Man verdad, sin justicia y sin nece •
jújula sin minagaget y man- sidad. Jura sin verdad, el que
jújula contra y jinasósoña, jura lo contrario de lo que
pat yan mandague; taegüe- sabe ó siente, lo cual es una
nao y manjújula sin magaget, mentira; así es que, el que
pat burauébucnte cao magaget jura sin verdad, ó con duda
y jinilálafia, umísao magas pot de si lo que jura es verdad,
mas que ñájlalan y mina man peca mortalmente, aunque sea
julagüí. Manjújula sin tininas leve la cosa 6 causa por que
y jumújula jaf na titunas ya jura. Jura sin justicia el que
timauleg, como y umafatinas jura alguna cosa injusta y
jai" na taííaye contra y prógi- mala, como hacer algún ntal
mo. Y manjújula sin tininas al prójimo. El que jura sin
umísao magas, yaguin macat justicia peca mortalmente,
na titunas y jinilaña; lao tima- cuando es grave lo injusta-
gas, yaguin díquiqui pat ñájla- mente jurado; pero no es pe-
lan y titunas jinilaña. Man- cado grave, cuando, lo injus-
jula sin nesesidá y manjújula tamente jurado, es leve. Jura
sin dángculo na razón, pat sin necesidad, el que lo hace
pot jaf na dididi valiña. Y sin motivo, ó por cosas insig-
manjújula sin nesesidá, ya nificantes 6 de ningún valor.
guin i tifáfatta ni y minagaget El que jura sin necesidad,
jan tininas, umísao ñájlalanjá. siendo cierto y justo lo jurado,
Y manjula pat manpromesa, es solamente pecado venial.
pat man proméméte na ufati- El que jura, ó hace alguna
nas jaf na mauleg, debe de promesa de cosa buena, debe ',
ucumple; sa, yaguin tljacum- cumplirla; porque, sino la cum-
ple, pat demasiao jana am-am ple, ó la retarda notablemente
cumúraple, magas isaoña, ya pudiendo cumplirla, pecará ;
— 63
guin sobre jai na macat. Chát mortalmente, si es materia
payon maalog: Pot si Yuus, grave lo prometido. Es mala
na magaget; basta maalog: costumbre decir: Poí- Dios,
Juo, pat age; pat magaget y que es cierto; basta decir: Si,
finójo; taigüije y finanagüen ó nó; 6 es ciento lo que digo;
Jesucristo; yaguin guaja ti- como nos enseñó Jesucristo;
jumongguc, mas que nunca y si alguno no lo oree, dejadle
ujonggue; lao chamo muña que no lo crea; pero no tomar
sásaonao y naan Yuus sin el nombre de Dios en vano.
necesidá, Maatottaye locue También se prohibe en este
güine na tinago y machat-fi- mandamiento el decir malas
núe si Yuus pat y manantes, palabras contra Dios y los san-
sá magas na ísao, na mafaná- tos, porque es pecado grave,
naan blasfemia. y se le llama blasfemia.
Todo y quilisyano debe de Todo Cristiano tiene el de-
unajánao y taílayen pinayon ber de desarraigar la mala eos
chumátflno gui menan otro tumbre de maldecir, ó decir
pot y taílaye na ejemplo, na malas palabras, por el mal
janánaeymamalo; ya, achogja ejemplo, que se dá á los que
güígüíyajá na maisa, tisiña las oyen; y, aunque eche mal-
titaílaye y chátñno. diciones él solo, no por eso*
deja de ser malo.
Ilegña y mino dos: Ufan- El tercero dice: Santificar
maguatda y guipot sija. Gu las fiestas. Guarda los dias
máguatda y guipot sija y ju- festivos, el que oye misa en-
mójosme entero y misa, ya tera, y no trabaja en ellos sin
timachóchóchó sin nesesidá, ima necesidad, cuales son los
guin Damenggo pat magas na Domingos y días solemnes;
gupot; sa nmisao magas y ti- porque, el que en esos dias
jumójosmemisa guin Dameng- deja de oir misa sin un motivo
go pat magas na gupot sin poderoso, peca mórtalmefite;
jaf na dangculo na rason, yan y el que • trabaja en dichos
64
y machóchóchó sin ncsesidá días, sin una verdadera nece-
mas de dos horas umísao ma- sidad, más de deshoras, peca
gas locue; lao yaguin guaja mortalmente también; pero,
dángculo na rason para umu- cuando hay ó media alguna
nga júraosme misa, pat para razón ó motivo poderoso, no
ufachocho, tiísao. es pecado dejar la misa ó tra-
bajar.
Tiísao locue, guin Da- Tampoco es pecado en Do-
menggo pat magas na gupot: mingo y dias festivos ó so-
Man-ago guaca, numa-chocho lemnes, el cambiar de pasto
babue pat manog, mamatinas á las vacas ó ganado vacuno,
néngcano, manbale yan mafa- dar de comer á los cerdos ó
mauleg y guima. Y mauleg na gallinas, el guisar ó hacer la
quilisyano fumamáuleg todo comida, el barrer y arreglar
gui éntalo y semana para ujos la casa. El buen cristiano pre-
me misa entero, ya para umu- para ó previene las cosas den-
nga manlagse, ni mamagase tro de la'semana, con el fin
magago;' ya para umunga de oir misa entera y no tener
manfe lemay, ni niyog, para que ir al monte á traer leña,
ucumple mauleg ayin na ti ni á sacar agua; evita el co-
'i;iago Yuus. ser ó lavar la ropa; así como
evita el tener que ir á coger
rimas, ni cocos; y esto lo hace
para cumplir bien lo mando.
Listan y jaane sija, na debe Relación de los dias, eu
de iifanjosme misa, ya mu- que deben oir misa, y no pue-
nga maiñmachóchó todo y qui- den trabajar los cristianos aqui
lisyano gttinegui ya Filipinas. en Filipinas.
Yguipoty Circunsision pat La fiesta de la Circuncisión
año nuevo gui 1.° de Enero. ó año nuevo, el dia 1." de
Enero.
6o
Y guipot y tres Reyes gui La fiesta de los tres Reyes
6 de Enero, el 6 de Enero.
Y guipot y Purificación pat La fiesta de la Purificación
Candelaria gui 2 de Febrero. ó Candelaria el dia 2 de
Febrero.
Y guipot y Anunsiacion, Lafiestade la Anunciación,
anae mamapotgueñaijon y La- cuando se encarnó- el Hijo de
gen Yuus gui jalom tiyan Dios en el vientre de María
Santa María gui 25 de Marzo. Santísima el 25 de Marzo.
Y guipot y Ascensión pat La fiesta de la Ascensión ó
y quinajulo Jesucristo gui la- subida de Jesucristo al cielo.
nget.
Y guipot y Corpus, pat y La fiesta del Corpus, ó del
tátaotao Jesucristo. cuerpo de Jesucristo.
Y guipot y man-apósteles La fiesta de los apóstoles
as san Pedro yan san Pabló san Pedro y san Pablo el dia
gui 29 de Junio. 29 de Junio.
Y guipot y apóstol as San- La fiesta del apóstol San-
tiago gui 25 de Julio, tiago el dia 25 de Julio.
Y guipot y Asunsion pat y .La fiesta de la Asunción, ó
jinanao santa María para y tránsito de María Santísima
langet gui 15 de Agosto, al Cielo el 15 de Agosto.
Y guipot y Navidá pat y La fiesta de la Natividad,
mafañagon santa María gui 8 ó sea el nacimiento de María
de Setiembre. Santísima el 8 de Setiembre.
Y guipot y todos los San- La fiesta de todos los Santos
tos gui 1.° de Noviembre. el dia 1.*^ de Noviembre.
Y guipot y Consepsion, La fiesta de la Concepción,
anae mamapotgueñaijon santa cuando fué concebida María
María sin pecado original gui sin el pecado original el dia
8 de Diciembre. 8 de Diciembre.
Y guipot Navidá pat y ma- La fiesta de Navidad, ó sea
— 86
fañagon Jesucristo gui 25 de el nacimiento de Jesucristo el
Diciembre. dia 25 de Diciembre.
Yan todo y Damenggo sija Y todos los Domingos del
gui sacan. año.
Estagüe mapula y tres na Hed aquí esplicados los
fenena tinago Yuus; talíifan tres primeros mandamientos;
pago y mapula y otros siete, veamos ahora los otros siete.
Umahonra y tata yan y Honrar padre y madre, dice
nana, ilélegfia y mina cuatro el cuarto mandamiento divino.
na tinago Yuus. Ayu umó- Honra á sus padres aquel, que
honra y mañainaña y gumu- los ama, obedece, asiste y
flilíi, umóosgue, umasísiste reverencia. Pecan contra esto
yan rumespépeta sija. Umisao los hijos, que no obedecen á
contra este sija y famaguon, sus padres en las cosas tocan-
na timanmanóosgue ni y ma- tes al gobierno de la casa, y
. ñainanñija nu ayu sija na ti- buenas costumbres; los que
nagoñija y tocan y gobietnon no les socorren, cuando tienen
y familianñija, yan y man- alguna necesidad; los que los
mauleg na peüng'a; y timan- maldicen, los escarnecen ó
man-asisiste sija, guin jaf ja- levantan contra ellos la mano;
nesesita; y mumatadidise, pat y los que quieren casarse sin
mumoféfea sija, pat jajatsa y su bendición y consejo. Se
canaiñija contra sija; yan y entienden también por Padres
manmalagó man-ásagua sin y los ancianos, y los que nos
bendisionñija yan y consejon- mandan ó dirigen; pero tanto
ñija; Manmafanánaan locue los que mandan, como los Pa
mafiaina y manmás inamco- dres, tienen deberes que cum-
ñija, yan tatagóñija; lao guaja plir con .respecto á sus subor-
locue obligasion y manmango dinados ó hijos. Los que man-
biébietna nu y taotaoña sija, dan tienen el, deber de obrar
yan y obligasion y mañaina rectamente, dando á cada uno
nu y famaguonñija. Y man- lo suyo; y los Padres deben
— 67
man-gobiébietna debe de una- alimentar y vestir á sus hijos,
fanunas numae cada uno nu enseñarlos, dirigirlos bien •'y
iyoña; yan y mañaina debe de casarlos ó darles otro estado
ujamantiene, ujafanagüe, uja- á su debido tiempo.
nafangétunas; yan ujanafan-
ásagua pat ujanae otro estao
gui propio na tiempo y fama-
guonñija.
Y famaguon manaí obliga- Los liijos no tienen obliga-
sion, na ujaosgue y mañai- ción de obedecerá sus padres ó
ñija pat jayi, an manmaná- mayores, ni á otro alguno,
nagojaf nataílaye, na clároro; cuando les manden alguna cosa
sá fenena si Yuus yan y an claramente mala; porque de-
tenñija que y mañainanñija ben anteponer Dios y sus al-
pat jayi; sá yaguin jayi ma- mas á sus propios padres, ú
yogua, tiuninafanjuyong sija otra persona; porque, sí al-
gui ya sasalaguan, ni mañai- guno se llega á condenar, no
nanñija, ni jayi; lao, yaguin le sacarán del infierno sus pa-
tisen claro, cao taílaye, y fa- dres, ni persona alguna; pero,
maguon debe de ufanman- cuando lo mandado no sea cla-
osgue. ramente malo, los Mjos deben
obedecer.
Y mañaina debe de ujaguef Los padres deben cuidar
pulan y famaguonñija, pineg- bien á sus hijos, prohijados
•saiñija yan tentagonñija para y sirvientes para no dar cu-
umunga man-naé cuenta as enta á Dios de sus descuidos.
Yuus ni y dinescuidañija. No permitan, ni consientan
Chañija cumonsiésiente, na y que las hijas hablen ó estén
mansoltera ufan-ádingan yan á solas con sus navios., porque
y noviunñija sisija na maisa, casi siempre caen en pecado.
sa casi siempre manbabasnag No las permitan tampoco el
gui isao, Mungajálocue man- que vayan solas á lugar ó casa
- 68
manafalag mano manma-má- alguna, porque hay desgracia-
maisajá, sa guaja pot desgra damente alcahuetes; ni aun
sia quilisyano y chuliguagua; á casa de parientes cercanos,
ni achogjá ufalag y manjijijot ú otro alguno. Los casados
na man-parientes pat jayi. Y deben tener un poco de cui-
man asagua debe deufanguaja dado el uno para el otro; aun-
•y uno para y otro dídidi na que sean sus parientes, com-
inadaje, achogjá man parien- padres, ú otra cosa; porque
tes, mam compadre, pat jafa; se evita de ese modo alguna
sa taigüénao machóchoma jaf tentación ó pecado. Me temo,
na tentasion pat isao. Maáñao que lleguen á condenarse al
yo, na ufanmayogua palo na gunos padres, y alguros casa-
mañaina yan man ásagua pot dos por su i-eprensible des-
énao na dinescuida. cuido.
Ejemplo: Jutaitai gui vi- Ejemplo: Leí en la vida
dan y respetavon na Jesuíta del respetable jesuíta Padre
as Palé Diego Luis de Sanvi- Diego Luís de San vítor es, el
tores, y fenena na misionero, primer misionero que llegó á
na mato gui ya Marianas, na Marianas', que un europeo
un guilago sumíisuog para y provocó á la deshonestidad á
abale un palaoan guijaya, na una mujer de la Isla, que
quilisyano; y palaoan tima- era cristiana; la mujer le re-
lagó; lao y lage sísiguejá chazó, se negó; pero el hom-
duro; lao fitmenña y palaoan bre la perseguía tenazmente;-,
múmunga. Anae oson y la- mas la mujer se negaba con-
ge, ilegña nu y binibuña yan mas firmeza. Cansado el hom
despresiofia nu y palaoan: bre, dijo con enfado y despre-
Janao, india; lao y palaoan cio á la mujer: Anda, india;
umope májgogon: Jungan, Se- mas la mujer contestó tran-
ñot; mangajetjá na guajo in- quila: Sí, Señor; es cierto que
dia; lao quilisyano yo, ya yo soy india; pero soy cris-
nnmga yo iimisagúe si Yuus. tiana y no quiero ofender á
69 —
Guéfgatbo na egemplo para Dios. Hermoso ejemplo para
todos. todos.
Ilclegña y mina sinco: Mu- Dice el quinto: No matar.
nga mamuno. Umisao contra Peca contra este mandamiento
este na tinago y dumesésea el que desea contra si mismo
contra guija mismo pat contra ó contra su prójimo la muerte,
y tiguangña y ílnatae pat jaf algún mal grave, ó le tiene
na macat na tailaye pat ja- odio; el que mata, hiere ó mal-
chat-atan; y pumuno, jásese pat trata á su prójimo; el que sé
janálamen íijom y tiguangña; embriaga; el que come cosas
y bumulacho; y chumóchocho nocivas á su salud; el que pone
nu ayu sija y fijom raanailaye en peligro su vida, ó se suici-
para y jinemloña; y pumópolo da; y eF que se maldice á sí
gui peligro y jaaniña pat ja mifeffio, ó maldice á su prógi-
puno maisagüi, yany mumat- mo. Maldecir es desear uno
dise güi mismo pal y prógimo, para si 6 para otro algún
Manmatdise y iidesea jayi p ira grave mal; como el decir:
giliya pat para otro jaf na- ¡Ojala que te mueras, ó caigas
tailaye, como y umalog; Ojia muerto abí! El que rnaldice,
ya unmatae güénao. Y man- peca mortalmente, cuando es
matdise umisao magas, ya- grave el mal deseado; pero,
guin dángculo na taílaje ma- no siéndolo, se peca venial-
desésea; - yaguin titaigiiine, mente, aunque nó siempre.
umisao ñájíalan, achog tisi- He dicho, aunque nó siem-
emprejá. B]leco achog, tisiem- pre, porque los padres ó ma
preja, sa y, mañaina yan y y ores, que maldicen delante
manmágas nii manmatdidise de sus inferiores, pecan gra-
gui menan y jagobiébietna, vemente; asi como los que
man-isao magas; yan y ma- tienen costumbre de maldecir
mayon manmatdise ya tijapro y no hacen diligencias ó no
cücura minaquejanao; sa pot ponen los medios para de-
y finóñija yan y chat egemplo- jarla; porque, con sus dichos
?0
ñija jatútuca y palonu ujaisa- y malos ejemplos escitan á
güe magas si Yuus; ya énao otros á ofender á Dios gra-
naísaomafanánaan escándalo. vemente; y ese pecado se
llama escándalo.
Y mina seis ilegña: Munga El sesto dice: No fornicar.
limábale. Matátago güine na En este precepto se nos manda,
utafangasgas jinasota, finota que seamos limpios ó castos
yan finatinasta todo; énao en pensamientos, palabras y
mina, man-isao magas contra obras; por lo tanto, pecan
este na tinagó, ayu sija man- mortalmente contra este man-
ninafan mámagof nu y man- damiento, los que tienen y se
áplacha na jinaso; achog ti- deleitan en pensamientos im-
jafatítinas pat tijadesésea fu- puros; aunque no los pongan,
ma tinas; y sumásangan sija ni deseen poner por obra; los
pat jacácanta jaf na abale, que hablan ó cantan cosas
pat ninafan-mámagof, an ja- deshonestas, ó se deleitan
jújungog; y pumápacba sija oyéndolas; los que tienen toca-
p^t man-ápacha yan y palo mientos consigo mismo ó con
nu y timauleg, pat jafatítinas otros, y los que hacen cosas
pat. jadesésea fnmatinas. deshonestas 6 las desean eje-
cutar.
Yraina siete manánago: El sétimo dice: No hurtar.
Munga mañaque. Umísao ma- Comete pecado grave contra
gas contra este na tinago y este mandamiento, el que
cbumúchule, y chuméchengle quita, tiene ó quiete lo ajeno
yán y gumáguaiya y iyon y contra la voluntad de su dueño
palo contra y pintó y gaí iyo cosa ó cantidad grave. El que
jaf na macat. Y furflatítinas hace algún daño grave al pro-*
jaf na daño gui prógimo pat jimo en su persona, ó en lo
iyoña, guaja magas obliga- que le pertenece, tiene la •
sionña nu unanalo ya una- rigurosa obligación de resti-
empas cuanto antes todo y tuir, cuanto antes, todo el
— 71 -
daño ni y jafatinas nu giüya. dafio, que le haya causado.
Y mina ocho raanánago: El octavo manda: No le-
Munga mañogne, ni manda- vantar falso testimonio^ ni
gue. mentir.
Güine na tinagó maatot- En este mandamiento se
taya majusga gúsese y pro- prohibe el juzgar lijeramente
gimo sin motivo ni rason, ni al prójimo, ó sea sin razón
ufanmasangan, ni ufanmaéco- ó motivo, ni decir, ni oir sus
ngog sija y defegtoña. Cume- defectos. Quebranta este man-
bráranta este na tinago ayo damiento, el que, sin bastante
y cuantojá jafa sin uguaja na- fundamento para ello, juzga,
jong na rason manjusgajá, y infama, descubre secreto ó
mañanganñánaijon, numana- miente. El que infama gra-
fanungo secreto pat manda- vemente al prójimo, diciendo
dague. Y dumeshóonra má- algún delito falso ó verda^^
gas y tiguangSa, sa jasása- dero, pero oculto, ó le echi
ngan contra güiya jaf na en cara sus defectos, tien?
mandague na isao, pat maga- obligación de . restituirle la'**
jet, lao timantungo, pat jaló- honra ó fama, que le haya qui-
lotgue ni y defegtoña, guaja tado, ó darle satisfacción de
obligasionña unanálo y diñes-, la injuria hecha,
honraña pat minamamajlaoña
nu güiya.
Maatottaye gui mina nueve Se prohiben en el noveno
yan dies na tinago, mananga y décimo mandamiento los
inábale, yan y gá güinaja. deseos sensuales y codicia de
hacienda.
— 72 -

LOS MANDAMIENTOS
DE LA SANTA MADRE IGLESIA SON CINCO;

Y finénena: Jumosme todo entero y misa, guin Da-


menggo pat magas na gupot.
Y mina dos: Cumómfesat poé mas dididi un viage cada
sacan pat antes yaguin nianánangga na uguaja peligron-
matae, pat an para cumómotgan.
Y mina tres: Cumómotgan gui Pascuan Resurecsion,
Y mina cuatro: ümayunat güije sija na jaane, anae
manánago y Santa madre Iglesia. Y mina sinco: maapase
diesmos yan primisias y Santa Iglesia.
Este sija na tinago mañetbc Estos mandamientos sir-
pai'a más ufanmaguéscumple ven para mejor guardar ó
y tinago Yuus sija. cumplir los divinos.
Todos y manmatapange ni Todos los bautizados, que
y mangaí jinaso, debe de ufan- tengan uso de razón, deben
jo srae misa entero cada da- .oir misa entera, todos los Do-^
menggo yan manmagas na- mingos y fiestas de guardar;
gupot sija; y tijumosme misa el que deja de oir misa sin
sin dángculo na rason; y lá,- un grave motivo; los que no
megae tija-atiétiende gui misa, atienden á la misa en su mayor
umísao mkgagas. Para uta- parte, y los que se esponen
fanguéf-josme znisa, debe de á no oiría por su culpa, pe-
, uta atiende jaf na yiniusan can mortalmente. Para oir
pat mananaitai. bien la Santa Misa, se debe'
fijar la atension en alguna
cosa divina, ó rezar.
Y mina dos yan y mina tres El segundo y tercero de
73
na tinago ni y cumónfesat yan confesar y comulgar cada año
cumómotgan cada sacan jao- obliga á todos los cristianos
bliliga todos y mangai jinaso que tienen uso de razón; pero
na mangilisyano; lao sobre obliga de una manera especial
todo mangai obligasion nu á. los que han pecado mor-
enao y man isao magas. talmente
Guaja pot desgrasia palo Hay por desgracia algunos
manquilisyano na timanman- cristianos, que no cumplen
oosgüe, enao sija na tinago esos preceptos de la santa
y santa Iglesia na ufangóm- Iglesia de confesar y comul-
fesat ya ufangómotgan un via- gar una vez al año.
ge cada sacan.
Pinínite y corasonjo nu énao Con dolor de mi corazón,
sija, jutuguii y sen respetayon á causa de los que no cumplen
na Obispon Cebú as don Fr. esos preceptos, escribí al res-
Romualdo Jimeno, nii mato petabilísimo Señor Obispo de
güénao gui Marzo de 1865, Cebú don Fr. Romualdo Ji-
ya junánae güí patte pot ónao; meno, que llegó ahí en el mes
yayinepeñanuguajo ilélegña: de Marzo de 1865, á quien
uSanffane ya pagatñaijon güé- participé lo que sucedía con
nao sija, na timanman^umple, algunos, y en su contestación
y dángculón peligro, na man- me decía: Amoneste y predi-
gaigue nu ufanmayogua,^ que, á los que no los cumplen,
Juosgue y tinagóña, ya pago el gran peligro, en que están
junatútungo jamyu talo para de condenarse. Cumplí su en-
utát escusanmiyo gui menan cargo, y ahora os lo mani-
Yuus, fiesto otra vez para que no
aleguéis escusa en la piesen-
cia de Dios.
Y chát-cumónfesat yan y El que confiesa y comulga
chát-comómotgan jagana cua indignamente, comete cuatro
tro na ísao nii manmágas: pecados mortales: dos, porque
10
74
dos, sá tíjacumple sija y tina- no cumple los preceptos, el
gó, y chát-cumumple; yan y que los cumple mal, ó de
otros dos, sá jana-áplachá énao una manera indigna; y otros
sija na Sacramento nu y ísao, dos, porque profana estos
na mafanaan Sacrilegio. Santos Sacramentos con el
pecado llamado sacrilegio.
Y mina cuatro na tinago El cuarto precepto de ayu-
nii umayunat, jaoblíliga ayu nar, obliga á los que han cum-
sijay cumumple bente un años. plido veinti un años.
Para uguef umayunat y Será bueno el ayuno del
quilisyano, ucano, guin óga- cristiano, tomando por la ma-
an, onsa y media na choco- ñana onza y media de cho-
late, cbá, cafó, un tasitan. colate, té, café, una tasita de
atule, pat un pedasiton titiyas; atole ó puches, ó un peda-
la%atotta macano jaf na sus- cito de torta de maiz; pero
tansian gágá pat guini gé.gÚL,está prohibido el tomar por la
guin ógaan, Gui taloane siña mañana cualquiera sustancia
ucano todo y janesesita y animal ó que provenga de ani-
estomaguña; ya siña aguisan mal. Al medio dia podrá comer
mantipa. achogjá güijan. Guin todo lo que necesite su estó-
ciumÓGhoclio catne, catne- mago; y podrá hacer los guisos
já; yaguin güijan, güijanjá; con manteca, aunque sean de
sa^totta gui jaanen ayunat pescado. Si come carne, quesea
ipinádaña catne yan güijan solo carne; y si come pescado,
gui un sentadaja. Guin pue- que sea solo pescado; porque
nge, siña. ucosina golae yan esta prohibido, en diasde ayu-
y mantica; lao atotta jaf na no, el mezclar carne y pescado
gágá gui colasion. Y numa- en la comida. Por la noche
dádaña catne yan güijan gui podrá tomar de colación hasta
un sentadaja, guin jaanen ocho onzas de alimento, y los
umayunat, pat tiempon Cua- vegetales puedes cocinarse con
resma hasta y Damenggofia manteca. E l que mezcla carne
- 75
sija locue, umísao magas cada y pescado en la comida, en
viage na uíatinas. dia que es ayuno, ó en todo
el tiempo de cuaresma inclusos
sus Domingos, peca mortal-
mente, cada vez que lo baga.
Guin jayi tisiña umayunat, Si alguno no puede ayunar
pat ninatátailaye güi ni y güi- ó le hace daño la comida de
jan, debe de unatungo si Palé pescado, recurra al Padre Cura
Cura; sa y Cura pot y cos- quien, por costumbre admitida '
tumbren y santa Iglesia siña en la IgFesia, puede dispen-
udispensa. Locue siña umaj- sar; también puede aquietarse
gon y quilisyano gui pinagat él cristiano con el parecer del
y médico guigon y comfesot médico juntamente con el con-
para umunga umayunat pat sejo del confesor para no
umunga chumocho güijan. Sen ayunar, ó para no comer de
adage y ilégñinija na achogjá pescado. Mucho cuidado con
chaotjá malango, umanadaña aquellos que, por la mas li-
catne yan güijan gui-un sen- gera indisposición ó malestar
tadajá, achogjá jaanen ayu- resuelven con facilidad, que
nat, pat tiempon Cuaresma; mezclen ó coman carne y pes-
guéf adage, sa delicao énao.- cado juntamente en dia de
ayuno ó tiempo de cuaresma;
mucho cuidado, porque eso es
delicado.
Estagüe y listan jaane sija, Hed aquí la ríota ó lista de
na debe uayunat y quilisyano los días de ayuno para todos
güine guiya Filipinas, fuera los cristianos en Filipinas,
de jamenii mámale, na man- fuera de los Sacerdotes ó reli-
guini Europa, na mas me- giosos europeos, que tenemos
gaiña. algunos más.
y mámalo estejá: y siete Los restantes solo estos días:.
na Vetnes Cuaresma; y Sk- los Yiérnes de cuaresma, el
— 76
badon loria pat Sábado santo, Sábado Santo, y la vigilia de
yan'y vigiyan Navidá gui 24 de Navidad el 24 de Diciem-
de Diciembre, Taya palo. bre. Nada más.
Y jaanen astinensia, naí Los días de abstinencia,
atotta chumucho catne, este en que está prohibido el co-
sija na jaane gui sacan: Y mer de carne, son los siguien-
Miétcoles y ceniza; y siete tes: El Miércoles de Ceniza;
na Vetnes gui Cuaresma; y los siete Viernes de Cuaresma;
Miétcoles santo, Jueves santo, el Miércoles santo. Jueves
yan Sábado santo; vigiyan santo, y Sábado santo; la vi-
Pasguan Pentecostés; vigiyan gilia de Pentecostés; la vigi-
san Pedro yan san Pablo gui lia de los apóstoles san Pedro
28 de Junio; y vigiyan y y san Pablo; la vigilia de la
Asunsion gui 14 de Agosto, Asunción el 14 de Agosto; y
yan y vigiyan Navidá gui 24 la vigilia de Navidad el 24
de Diciembre. de Diciembre.
Y jaane, nai atotta mana- Los días, en que está pro-
daña catne yan güijan gui sa- hibido el i^ezclar narne y pes-
can, ayin sija: Todo y jaane cado en la misma comida, son
gui Cuaresma basta y Da- estos: Todos los días de Cua-
menggoña sija yan todo y jaa- resma y hasta sus Domingos,
nen umayunat, y los dias que sean de ayuno.
Y Palo na jaane gui sacan, En los demás días del año,
achogja Vetnes, siña y qui- aunque sea Viernes, puede
lisyano unádaña catne yan el cristiano mezclar carne y
güijan gui un sentadajá, pescado en una misma comida,
ngaian nai malagó. cuando le plazca.

LAS OBRAS DE MISERICORDIA,


Catotse sija y checho yinéase. Y para y ante, este sija:
Y fenena, y umanafanagüe y timanungo; y minados, urna-
— 77 —
guefchachalane y numenesesita; y mina tres, umaenmienda
y chechetan; y mina cuatro, umaasíi y numálamen; y mina
sinco, umaconsuela y triste; y mina seis, umasungon y des-
grasia yan y linaclien y prójimo; y mina siete, ufanmayú-
yute as Yuus y manlálálá yan y manmatae. Y para tátao-
tao, este sija: Y fenena, ufanvisita y manmalango; y mina
dos, umanachocho y ñaiang; y mina tres, umanaguinen y
majo; y mina cuatro, umasaca y cautivo; y mina sinco,
umanaminagago y quisnuda; y mina seis, umanalijeng y
taotao juyong; y mina siete, ufanmajafot y manmatae.

LOS SACRAMENTOS.
Siete sija y sacramenton santa Madre Iglesia. Y fenena,
bautismo pat manapange; y mina dos, confitmasion; y
mina tres, Cumónfesat; y mina cuatro, Cumómotgan; y mina
cinco. Santos-oleos; y mina seis. Orden; y mina siete, Ma-
trimonio pat umácamo. .

LOS PEGADOS- CAPITALES.


Siete sija y pecados capitales. Y fenena, sobetbia pat
tinaglajiyon; y mina dos, codisia; y mina tres, Ynábale; y
mina cuatro, linalalo; y mina cinco, Gula; y mina seis, Em-
bidia; y mina siete, Gluinago.

LAS VIRTUDES CONTRA LOS VIC^pS


CAPITALES.

Y siete na virtut contra y siete na pecados capitales. Y


fenena, Hinimitde; y mina dos, G-uineftao; y mina tres,
Gruinasgas; y mina cuatro, Siningon; y mina cinco, Tem-
planza; y mina seis, Guiniflii; y mina siete Binuenmuchacho:
_ 78 —
LOS ENEMIGOS DEL ALMA.

Tres sija y enemigon y ante: y taño, y anite, yan y


sensen.

LAS VIRTUDES TEOLOGALES.


Tres sija y virtudes teologales: Jinenggue, Ninangga,
yan guiniflii.

LAS VIRTUDES CARDINALES.


j Cuatro sija y virtudes cardinales: Minéjnalom, Tininas,
Minatatnga, yan Templanza.

LOS SENTIDOS CORPORALES. !


Cinco sija y sinienten tátaotao: Manlii, manjungog, ma- .
mamtam, manginge, piamaQha.

LAS POTENCIAS DEL ALMA.


Tres sija y sisiñan y ante: Jinaso, Tiningo yan Minalagó.

LOS DONES DEL ESPÍRITU SANTO.


Siete sija y ninaen Espíritu Santo: Finaye, Tiningo, Pá- j
pagat, Minalate, Miaatatnga. Dinevoto, yan Minaáñao as i
Yuus.

LOS FRUTOS DEL ESPÍRITU SANTO, |


Doce sija y ninajuyong Yuus Espíritu Sásanto: Gui- i;
— 79 —
niflii, Minajgon, Tinaíóson, Quinariñoso, Jinenggue, Chi-
nema, Minagof, Minésngong; Minauleg, Tinaí-lalalo, Yna-
sentado yan Guinasgas.

LAS BIENAVENTURANZAS.
Ocho sija y Bienaventuranza. Y fenena, mandichoso
y mamobblen jinalom, sa iyonñija y minagas y langit. Y
mina dos: mandichoso y manmañungon, sa uiyonñija y taño.
Y mina tres: mandichoso y manatanges, sa sija ufanmana-
magof. Y mina cuatro, mandichoso y manmajo manunas,
sa umanafanmagon majonñija. Y mina cinco.- mandichoso
y manyóase, sa sija ujaconsigue y minaase. Y mina seis,
mandichoso y mangasgas jinalomñija, sa sija ujalii si Yuus.
Y mina siete, mandichoso y manpasífico, sa sija ufanma-
fanaan famaguon Yuus. Y mina ocho, mandichoso y man-
maéemot pot y tininas. sa uiyonñija y minagas y langit.

LOS NOVÍSIMOS.
Cuatro sijayuttimonytaotao: Finatae, Sentensia, Sasala-
guan yan Langit.

LA SALVE.
Si Yuus unguinegüe, Eaina yan Nanan minaase. li-
nálá yan minames, ninanganmame, si Yuus unguinegüe.
Jago, in áagang níi manmadestiladon famaguon Eva; jago
intátanga man úugong yan manátange? jam güíne gui sagan
lágó. Gúse, naí. Saina, abogadanmarae, legíeg.mague énao
y manyóase fan-atanmo; ya después de este na manmades-
tiladon mame, nalii jam nu y matunan y flnañagumo as
Jesucristo. ¡Asaina sen yóase¡ !Asainayiniusan¡ ¡Asaina ma-
— go-
mes na siempre Virgen, María; Tayúyutijam, santa Ufa-
nan Yuus, para inmerese cumonsigue y prinemeten y Sai-
nata as Jesucristo. Amen.
EL YO PECADOR.

Guajo níi iísao jucómfesat as Yuus ni i todojá ja- \


nasiña, gui dichosa na siempre Vítgen as María, gui di-
choso na arcángjet as san Miguet; gui dichoso as san
Juan Bautista, gai manantes na apóstoles as san Pedro
yan san Pahlo, yan y manantes todos yan iya jago. Palé,
na umisao yo sen fejman nu y jinasoco, yan finojo, fina-
tinasjo, pot y ísajo, pot y ísajo, pot y sen dángculon ísaojo: •
ayo mina jutáyuyut y dichosa siempre Vítgen as María, y '
dichoso na arcángjét as san Miguet, y dichoso as san Juan \
Bautista, y manantes na apóstoles as san Pedro yan san :
Pablo, yan y manantes todos, yan jago Palé, nu intayuyute
yo as Yuus na Sainata. Amen. ^

SOBRE MARIANAS. SOBRE MARIANAS.

Mafá nánaan Marianas y Llamanse Marianas al gru-


inetnoD isla sija, najajutúéjaya po 6 reunión de islas, que se
yan lago gui inanchon y la- estienden de Sur á Norte en
mita gui adamelon y taño la latitud y hemisferio boreal,
malag lago, desde y mina desde los trece grados, en que
trese grados, anaigaigue Gua- esta Guajan, hasta las Urra-
jan hasta y Urracas, na gai- cas, que están á los veinte
gue gui mina vente grados grados; por lo que tienen una
lago; taigíiénao jajutútué sija estension de unos siete grados,
81 —
cotno siete grados, parejojá equivalantes á ciento cuarenta
yan ciento cuarenta leguas. leguas. Su longitud, desde
Y inanacóña, desde y meri- el meridiano de Madrid, que
dianon Madrid, na gaigue gui mora el Oeste, hasta Maria-
san lichan, hasta Marianas, nas, que mora al Este, hay
na gaigue gui san catan, guaja unos ciento sesenta grados,
unos ciento sesenta grados, equivalentes , á tres mil dos
parejojá yan tres mil doscien- cientas leguas; por lo tanto,
tas leguas; taigüénao y ya en Marianas sale el sol diez
Marianas jumújuyong y átdao horas cuarenta minutos antes
diez horas cuarenta minutos que en Madrid.
antes que y ya Madrid.
Guaja gui ya marianas ca- Hay en Marianas catorce
torce na isla sin contat y isle- islas sin contar algunos islotes
tan mandiquiqui. Cuatro gui pequeños. En cuatro de ellas
ya siya y mangaitaotao: Gua- hay habitantes, que son: Güa-
jan, Luta, Tinian yan Saipan, jan, Rota, Tinian y Saipan.
Algunas veses guaja naí guá- Algunas veces suelen ir varios
guato taotao gui ya Pajgang individuos á la isla de Pagan
para manmañule niyog yan á sacar cocos, y á hacer acei-
manica pat man mamalaña; te; asi como también á la isla
y ya Agrigan para mamogsae de Agrigan para criar cerdos,
babue, manog etc. y palo taño gallinas, etc. en las demás islas
fanaan na tisiña manmasagaye parece que no puede vivir
taotao pot y jasan pat taya gente por escasear ó carecer
janom. de agua.
Timatútungo jayi sija y Se ignora, quienes fueron'
manflnénema na taotao Maria- los primeros pobladores de las
nas; lao anai tidudódoso yó islas Marianas; pero lo que yo
este: na y taotao Marianas no dudo, es: que los Mañane-
mas manmanana jinasonñija ses ó chamorros son de entendi-
que y indion filipino sija. Gá- miento más claro, que los in-
H
82 —
gaiguejá gui ya Tinian palo dios filipinos. Existen en la
columna, na man-mamánú- isla de Tinian algunas colum-
nuéjá mas que sea jayi, na nas, que indican á quien las
jagas guaja güije taotao, na vé, que debió haber allí gente
gai tiningo. Y finénana na es- de ciertos conocimientos. El
pañol, na matungo mato gui primer español, de que se
ya Marianas gui mes de Mar- tiene noticia, llegó á Marianas
zo de 1521, si Hernando de en el mes de Marzo de 1521,
Magallanes mañúñulé tres na fué Hernando de Magallanes
modong. con tres embarcaciones.
Anal jaliisi Magallanes, na Al ver Magallanes á aque-
y taotao ayo manmaúudae gui llos naturales embarcarse en
galaideñija, na mangae layag sus banquillas, que tenían ve-
guafag, ya man sen chadeg las de hojas de palma tegida,
calang guinipon pájaro, ileg- y que se deslizaban sobre las
ña: Este sija na isla ufan- aguas, como pájaro que vuela,
mafanaan: Islán layag latino, dijo: Estas se llamarán islas
Anai mangajdo gui bateo, ya de las velas latinas. Cuando
jalii si Magallanes, na man- subieron abordo y vio Maga-
mañaque todo jechuran lulog llanes, que robaban todo ob-
yan y botina, ayo naí ilegña: jeto de hierro, y se llevaron
Este sija na isla ufan-mafa- su esquife, dijo entonces: Es-
naan: Islán manladron, Man- tas islas se llamarán islas de
mato talo después gui ya Ma- los ladrones. Posteriormente
rianas sija general Legaspi llegaron á Marianas el gene-
yan si palé Urdaneta, ni y ral Legaspi y el padre Urda-
otden y tatajo as san Agustín; neta de la orden de mi padre
ya y general plumanta y ban- san Agustín; y el general
deran español gui ya Atan- plantó la bandera española en
tanó, jadeclálara iyon español Atantano, declarándolas espa-
.y taño sija gui naan España ñolas en nombre de España y
yan si Rey; ya umintórprete del Rey; sirviendo de intér-
- 83
yan y taotao taño un marine- prete para con los naturales
ron español, na malago gui un marinero español fugado
un batcon Magallanes, ya su- de uno de los barcos de Ma-
másaga güije. gallanes, que residía allí.
Buente y 1650 na sacan Hacia el año 1650 pasó por
malofan güije y respetayon allí el respetable jesuíta, pa-
Palé Jesuíta as Diego Luis dre Diego Luis de Sanvito-
de Sanvitores Anae jalíi y res. Alayistade aquellos natu-
taotao ayo sija mumayeng'- rales se conmovieron de com-
yong pot pinite yan maasi y pasión su corazón y su alma,
corazonña yan y antiña, ya y pidió á Dios, que se apia-
mangagao as Yuus, na uma- dara y tuviera misericordia de
asé, upinitiye uje sija na tao- aquellos isleños, ofreciéndose
tao, jaofréresegüi na ufama- él á enseñarlos. Al llegar á
nagüe. Anae mato gui ya Ma- Manila lo destinaron á Min-
nila madestina guato Mindoro, doro y, desde allí, empezó á
ya desde ayo jatutujune turna- escribir á su padre para que
guie si tataña para ufangagao recabara del Rey, el que se
as Ray, na ufan-maapase mi- pagaran misioneros para Ma-
sioneros para Marianas. Me rianas. Muchos contratiempos
gac na contratiempo umen- se pusieron por medio; pero
talue y jinasoña; lao jabense todos los venció la constan-
todos pot y finitme yan ina- cia y celo del padre Diego,
dajen y respetayon palé as quien llegó al frente de
Diego, na mato gui menan Ja- Agaña, con seis religiosos y
gatña yan seis na mámale yan él siete, en el mes de Junio
güiya siete gui mes de Junio de 1668. La viuda de Felipe
de 1668. YviudanFelipe 4.,» 4.,° María Ana de Austria,.
as Maria Ana de Austria está- á la sazón Reina Regente de
taba Rayna-Regente gui ya España, dio para pagar á los
España, man-naé para ufan- misioneros, y fundar un Co-
maapase y misionero sija, ya legio, que puso bajo su pro-
— 84
umaplanta im Quilejo japolo tección, dio, repito, dinero y
gui jalom protecsionña, man- alhajas; por lo que se sospe-
naé salapeña yan alajasña; cha, que á esto fué debido
pot énao masósogne, na y res- el que el padre Diego pusiera
petajon palé as Diego japolo á las Islas el nombre de islas
naanñija uje sija na isla: Islas Marianas, que hasta ahora
Marianas, na hasta pago ma- conservan.
consésetbajá.
Y magalagen Jagatña güije El cacique de Agaña, en
na tiempo, na mafanánaan aquel tiempo, se llamaba Qui-
Quipuha, güiya muña fanli- puha, quien hospedó á los Pa-
jeng y mámale gui mismo dres en su misma casa, que se
guimaña, na estátaba, anae hallaba, donde hoy se levanta
gaigue pago y Guima-Yuus la Iglesia Parroquial de Aga-
Jagatña. Si Quipuha locue y ña. Quipuha fué el primero,
fin enana, na umécungog y que escuchó la enseñanza de
íinanagüen mámale, ya guija los religiosos, y el primero
finenana na matapange, ya también que fué Bautizado, po-
mapoluye naanña as Juan. Ti- niéndole el nombre de Juan. Al
am-am matae si Juan Quipu- " poco tiempo murió Juan Qui-
ha, ya y mámale janamágas puha. y los Padres le hicieron
yan solemne y entierruña. un gx'ande y solemne entierro.
Tisanganon ya catna ti- Indecible y casi increíble
jongguiyon fanaan y minegae parece lo muchísimo que tra-
chechoñija uje na mámale bajaron allí aquellos religiosos;
güije; bastajá matungo, na baste saber que, en el primer
y primer año jafanagüe yan año, enseñaron y Bautizaron
jatapange siete mil ná taotao, á siete mil personas, que se
na man-mama-quilisyano; lao hicieron cristianas; pero el que
y man-igue gui ya sija si sobrepujó á todos, fué el res-
respetayon palé Diego, na casi petable Padx'e Diego, que
tidumescácánsa, na apenas apenas descansaba, que casi
— 85 -
chumóchocho. tipiimápara ma- no comía, que no paraba yendo
lag y un banda yan y otro, de un lado á otro, de un pue-
y un songsong yan y otro blo á otro pueblo, y de una
songsong, un isla yan y otro Isla á otra Isla, simpre ense-
isla, siempre mamánánagüe ñando á todos y repartiéndoles
nu todos sija y taotao, yan todo lo que tenía con el Santo
janaenñaijon todo y iyoña para fin de ganar á todos para Je-
uque-gana todos para si Jesu- sucristo; por lo que, con justa
cristo; pot énao mina guaja sen razon, se llama al respetable
tunas na razón para umafanaan padre Diego Luis de Sanvi-
as respetayon palé Diego Luis tores el apóstol de Marianas.
de Sanvitores y apóstol gui ya
Marianas. Su muerte acaeció del modo
Y mapunoña jasusede tai- siguiente: Le llamaron al bar-
güine: maagange gui ya Tora rio de Tomjon para que Bau-
jon para utapange y patgon tizara al niño de un tal Matá-
Mátapang, sija na umásagua pang, cuyo matrimonio era
cháquilisyano esta; anae mato cristiano; y al llegar allí, pre-
güije, jafaisen si Matápang ni guntó á Matápang por su hijo
y patgonña para utapange, ya para bautizarlo, y sin más em-
pot enaojá jatutujune umensu- pezó á insultar al religioso.
sulta si Palé. Man arima y fa- Se acercaron los niños al mi-
maguon gui misionero, ya man sionero, y éste empezó á en-
tinitiijune manfinanagüe ni y señarles la doctrina cristiana.
doctrinan quilisyano Mato güi- Llegó allí Matápang. y vol-
je si Matápang, ya tinálo inen- vió á insultarle, pero el mi-
sulta; lao y misionero mámat- sionero se calló, y continuó •
quilojá, ya sisiguejá manespli- esplicandola doctrina. Se mar-
lica ni y doctrina. Mapos si Ma- chó Matápang al bosque, y
tápang malag yjalom taño, ya su esposa llevó entonces la
ayonaí y asaguaña jacone gua- criatura al religioso, pidién-
toasPale y patgonña, yajagá- dolé que la bautizara, Cuando
- 86
gagaO, na utinapange. Anae volvió Matápang y se enteró
numálo guini y jalom taño si de que su hijo había sido bau-
Matápang ya jatungo, na y tizado, incitó á Yrao, que era
lagiña esta monjayan mata- aun infiel, para matar al mi-
pange, jaepog si Irao, na in- sionero; Yrao se negó, dicien-
fiéfietjá taobia para ujapuno do, que el misionero era bue-
y misionero; si Irao timalagó, no para ellos; entonces Ma-
ilélegña, na si misionero mau- tápang insultó á Yrao, lla-
leg para sija; ayo naí, si Ma- mándole cobarde y por esa pa-
tápang jainsulta si Irao, ja- labra aceptó la propuesta. To-
fananáan coeañao, ya pot énao mó el uno un bolo ó machete
mina man-osgue. Jachulé y llamado Catana y el otro una
uno un bolo, na mafanaan lanza. Cuando vieron los niños
catana, ya y otro un ¡ansa. que se acercaban para matar
Anae jalíi y famaguon, na ma- al religioso, gritaron: «Padre,
jijújute para umapuno si Palé, Padre, que vienen ahí á ma-
man-agang: «Palé, Palé, ena- tarte. » Entonces el respetable
güe na man-mamámaila para religioso mirando á Matá-
unmapuno.» Ayo naí y res- pang, le dijo; Matápang, Dios
petayon Pala jaáatan si Ma- tenga misericordia de tu alma.
tápang, jasangane ilegña: Ma- Le dieron un tajo en la cabeza
tápang, si Yuns ugae maase con la catana, y le atravesaron
ni y antimo. Matagá iluña el pecho con la áianza, y cayó
ni y catana, ya y jaoftia naa- muerto. Encontraron en el pe-
togchá ni y lansa, ya podong cho del religioso un crucifijo
matae. Masoda gui pechón y lo hicieron pedazos; pero,
Palé un crucifijo, ya mafá pe- cuando vieron que llevaba el
daso; lao, anae malíi, na y religioso un cilicio á raiz de
Palé mañúñule chétoton gui la carne, retrocedieron espan-
catneña un siiisio, manseja tados. Cogieron después el ca-
tate manmajngan. Después dáver, lo metieron en una pe-
macone y matae ya masaj- queña embarcación, salieron
87 —
guan gui jalom un galaide, á alta mar, y lo arrojaron al
manmalag y tadong tase gui agua; la primera vez salió afue-
jiyong sajago ya mayute; y ra el cuerpo; pero á la segun-
primer viage raalagnos juyong da desapareció y no se vol-
y tataotaoña; lao y segundo vió á ver. Muchos contratiem-
maliiigo ya timalíi talo. Me- pos sobrevinieron á los dernás
gae na contratiempo fumat-toi- religiosos, pues á casi todos
güe y palo mámale, pues casi los mataron; pero llegaron
todos naanmapuno; lao man- otros varios, y continuaron
mato talo palo, ya jasigue trabajando hasta el año 1769,
manmachócht)cho hasta y año en que nos entregaron á no-
1769, naí manma-entregajám sotros los recoletos aquellas
ni y man recoletano nu ayu misiones; y nosotros, los re-
sija na misión; ya jame ni y ligiosos recoletos de la orden
mámale recoletos gui otden de san Agustín, seguimos allí
san Agustín insísigue güije ha sta ahora.
hasta pago.
Y respetayon palé recoleto El respetable padre recoleto
as Fr. Andrés de san José Fr. Andrés de -san José re-
uje y rumesibe gui superior cibió del superior de los je-
jesuíta y catgon ayo sija na suítas el cargo de . aquellas
doctrina y ya Marianas; tai- doctrinas en Marianas, según
güénao malílie ya siña matai- puede verse y leerse en una
tai gui un nota güije na sacan, nota de aquel año, que hay
na guaja gui un leblon canó- en un libro canónico de la
nico gui parroquian Jagatña. parroquia de Agaña.
Manmato gui ya Marianas Llegaron á Marianas reli-,
manmale recoleto, na sija giosos recoletos, que fueron,
umonray religiónagustiniana, la honra de mi orden agusti-
yan y lájyayan pat todo tao- niana y del género humano.
tao. Bastajá na jusangan palé Me bastará citar al padre Fr.
Fr. Mariano Garmendia de Mariano Garmendia de san
san Miguel, matungo pot Palé Miguel, conocido por el pa-
vijo, na estátaba gui tiempon dre viejo, en tiempo do los
y man lálálálájá na man-amco ancianos que aun viven; y al
pago; yan si Palé Fr. Pedro padre Fr. Pedro León del Car-
León del Carmen gui tiem- men en nuestros dias. El pa-
pota. Si palé Mariano sen ma- dre Fr. Mariano fué un ver-
gaget na misionero, búbulajá dadero misionero lleno de ca-
siempre pinite yan inadage ridad y celo con todos, quien
para todos; na mumatae gas- murió puro encima de las ta^
gas gui jilo tablan suelojá blas del piso por imitar á Je-
para uosgue si Jesucristo; ya sucristo; y tan solamente se le
taya masodá gui ya güiya mas encontraron tres reales en una
que tres realesjá gui jalom un chireta ó cascara de coco, por
jaiguas, sa todojafacaeñáñai- cuanto todo lo repartía entre
jon gui mamoble, manmala- los pobres, los enfermos y los
ngo, yan mannesesitao. Ma- necesitados. Murió en tiempo
tae gui tiempon y magalage del gobernador Villalobos.
as Villalobos.
Si Palé Fr. Pedro León del El Padre Fr. Pedro León
Carmen, na matae gui 30 de del Carmen que murió el 30
Enero de 1856, na guajo güi de Enero de 1856, á quien
umasiste, tijunesesitaumocupa yo asistí, no necesito ocupar-
yó nu güiya, sa casi todos jam- me de él; porque casi todos
yo intingo güi, na sen mauleg le conocisteis y os consta, que
gui todo yan para todos, era bueno en todo y para todos.
Gagao si Yuus, na infan- Pedid á Dios, que os con-
ninae mauleg na manmalé ceda buenos sacerdotes para
para suettenmiyo, pat infan- vuestra dicha, ó que seáis fe-
feliz. Amen. lices. Asi sea.
A D MAJOREM D E I GLORIAM.

JOCOG. FIN.
FE DE ERRATAS.

Pág. Línea. Dice. Debe de«ir.

5 25
lE 8
13 20 ugachongnaijon . . ugachongñaijon
15 29
29 4
31 3 juchogüie . juchogüe
3E 5 magobieta . . magobietna
38 6 jinalomuje • . jinalom uje
38 17
39 17
39 21 atataiisao '. . utatai-ísao
39 27
40 9 con viene , conviene.
40 14 vemen te . . . . vemente
40 15 recibir lo .. . recibirlo
42 3
53 8 janaetnono . . jana-etnon
56 10
64 24 lo mando , . lo mandado

Anda mungkin juga menyukai