JAWA
1. Menentukan isi geguritan
Tuladha :
1.) Pahlawanku
(R. Tantiningsih)
Pahlawanku
Wutahing ludirmu
Nyiram ibu pertiwi
Nadyan sang ibu
Kudu muwun sedhih
Karajang-rajang manahe
Karujit-rujit rasa pangrasane
Pahlawanku
Mugya Gusti paring nugraha
Semana gedhene bektimu
Jiwa raga, bandha donya
Tanpa sisa
Amung siji pangajabmu
Merdika
Isi Geguritan : Pangorbanane para pahlawan kanggo bumi pertiwi tansah merdika
3. Disajikan 5 kalimat acak, siswa dapat mengurutkan menjadi sebuah paragraph yang padu/runtut
Gatekna ukara-ukara ing ngisor iki !
1) Ana kacilakan mobil sedan karo trek ngangkut barang
2) Sing numpak sedan mati kabeh lan mobile uga ringsek
3) Dina Minggu 6 Juni 20113
4) Loro-lorone padha ngebute
5) Mula yen numpak kendharaan kudu eling lan waspada
Ukara acak ing dhuwur supaya dadi paragraf kang runtut (3) - 1) - 4) - 2) - 5)
4.melengkapi kalimat rumpang dengan basa krama
5. penggunaan huruf jawa
6. mengurutkan 4-5 kalimat acak
7.Disajikan satu bait tembang Pocung siswa dapat menjawab teka-teki dalam
tembang Pocung tersebut.
a. Bapak pucung, renteng-renteng kaya kalung
dawa kaya ula
pencokanmu wesi miring
sing disaba si pucung mung turut kutha ... (sepur)
b. Bapak pucong, bisa nggereng bisa mbengung
ngambang jumantara
kaya manuk rajawali
c. ngkeme madhep mandhuwur. Sabamu ing
sendhang.
Pencoanmu lambung kereng.
Prapteng wisma si pucung mutah guwaya...(klenthing)
d. Bapak pucung amung sirah lawan gembung.
Padha dikunjara.
Mati sajroning ngaurip.
Mijil baka si pucung dadi dahana...(penthol korek)
e. Bapak pocung dudu mega dudu mendhung,
Ngambah dirgantara,
Darbe swiwi pindha peksi,
Lunga teka si pocung ngumbar suwara.
f. Wujudipun naming alit gondhal-gandhul,
Mapan ing talingan,
Agemaning para putri, Anting-anting
jangkepe ngadi busana
g. Bapak pocung tanpa untu darbe siyung,
Badanira panjang,
Tutukira pan pesagi,
Dina-dina pucung nedha buntutira. (sabuk)
h. Bapak pocung isih enom klambi gadhung, Yen
wis rada tuwa,
Si pocung klambine kuning,
Tuwa pisan si pucung klambine abang. (mlinjo)
i. Bapak pocung urut dalan membat mentul,
Dawa kaya ula,
Ing tengahe kempas-kempis,
Prapteng wisma sipocung kanggo dandanan. (empring)
8.Huruf jawa menggunalah re/le
21. Siswa dapat melengkapi kalimat dengan tembung saroja yang tepat.
a. Tembung saroja = mbangetake tembung = tembung loro kang padha utawa meh padha tegese
banjut digawe bebarengan
b. Abang mbranang, adi luhung, baya pakewuh, budi pakerti, crah bubrah, campur adhuk. sato kéwan =
perkara kéwan , ayem tentrem = tentrem tenan, tepa tuladha = tuladha, tresna asih = asih tenan,
colong jupuk = perkara nyolong utawa kagiatan nyolong, tumpang tindhih, dana driyah, mukti
wibawa, tingkah laku.
Contoh : Tembung Saroja = mbangetake tembung supaya mandhes.
Gugur gunung, guyub rukun, gandhes luwes
Baya pakewuh, bojana andrawina, bakul sinambiwarajalma manungsa
c. Tuladhane ukara sing nganggo tembung saroja :
Wong Jawa pranyata nduweni kabudayan kang adi luhung.
Pegaweyane mung angkat junjung, apa bisa nyukupi kebutuhane kulawargane ?
Direwangi njungkir njempalik meksa ora bisa cukup kanggo mangan saben dinane.
Dedeg piadege gedhe dhuwur tur gagah prakosa.
Satriya ing Madukara iya raden Harjuna pranyata satriya kang sekti mandraguna.
Uripe mukti wibawa lumuberan ing donya brana.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Maskumambang 12i 6a 8i 8a
3 Megatruh 12u 8i 8u 8i 8o
6 Kinanthi 8u 8i 8a 8i 8a 8i
7 Asmaradana 8i 8a 8e/o 8a 7a 8u 8a
8 Durma 12a 7i 6a 7a 8i 5a 7i
10 Sinom 8a 8i 8a 8i 7i 8u 7a 8i 12a
32. Melengkapi kalimat dengan tembung rangkep Dwipurwa (sing dirangkep Purwane) Tuladha :
Akeh lelara kang anjalari pepati menjadi papati Sesuker ing
jamban iku gambyoren menjadi susuker Kita kudhu
ngurmati leluhuring dewe menjadi luluhur
36. Disajikan teks dialog, siswa dapat melengkapi dengan kalimat dalam basa krama yang benar
Contoh :
a. Bapak : Esuk-esuk kok wis repot wae, arep menyang ngendi ta Mir ?
Mira : badhe dhateng kanca, ngerjakaken tugas prakarya.
Bapak : Prakarya apa ta ?
Mira : Sekolahan ngawontenaken Mading, Pak. Saengga kelas gangsal kaliyan kelas enem ingkang
kapasrahan ndamel. Dipun sarujuki kelas gangsal ingkang ndamel wadhahipun, kelas enem
ingkang ngisi.
Bapak : Mading ki apa ta, Mir ?
Mira : Mading punika majalah dhindhing, Pak
37. Tembung Dwipurwa tulisan latin ditulis Dwipurwa huruf jawa (penulisan lihat nomer 32 )
a. sesuker (di tulis jawa susuker)
b. leluhur (di tulis jawa luluhur)
c. rerasan (ditulis rarasan)
d. rereget (ditulis jawa nganggo Pa di cerek)
e. lemari ( ditulis jawa Nga digandeng pasangan Na)
38. Bapak Pucung.
Cangkeme madhep mandhuwur.
Sabamu ing sendhang.
Pencoanmu lambung kereng.
Prapteng wisma.
Si pucung mutah guwaya.
Guru wilangan dan guru lagu gatra katelu adalah 8i
39.Disajikan cuplikan cerita rakyat, siswa dapat menentukan watak salah satu tokoh dalam cerita.
watak dari tokoh utama.
a. Seneng kautaman, ngayomi/belani tumindak becik
b. Temen, prasaja, sabar narima
c. Sentosa tekade
Menentukan watak karakter tokoh
Tuladha :
- Wataking Klenthing Abang kang jahat
- Wataking Klenthing Kuning kang apik
Watake Timun Mas : Seneng tetulung, ngormati nang sapa bae
- Watake Buto Ijo : Seneng gawe rusak, nggawe rugine leliyan
41. Disajikan nama sebuah asal kerajaan, siswa dapat menyebutkan gambar tokoh wayang yang
memimpinnya.
No Nama Negara Senjata
1 Arjuna Sasrabahu Maespati
2 Baladewa Mandura Nanggala
3 Kresna Dwarawati Cakra, Wijaya Kusuma
4 Puntadewa Ngamarta Jamus Kalimasada
5 Rama Wijaya Pancawati Panah Guwa Wijaya
6 Rahwana = Dasamuka Ngalengka
7 Suyudana = Duryudana Ngastina
8 Janaka Madukara Panah pasopati, keris pulanggeni
9 Adipati Karna Ngawangga Kunta Wijayandanu
10 Gathutkaca Pringgandani Kutang Antakusuma
43. lima Nama Tokoh Pandawa ( Puntadewa/Yudistira; Bima/Werkudara; Arjuna/Janaka; Nakula dan Sadewa
)
44. Disajikan penggalan surat, siswa dapat menentukan nama bagian surat tersebut
Perangane layang ganep iku ana 9, yaiku:
a. Satata basa, yaiku perangane layang kang nuduhake alamat lan tujuane layang. Kanggo sapa layang
mau. yaiku mratelake marang sapa layang iku dikirimake. Upamane : katur bapak saja ibu ing ndalem,
kanggo kadangku ing Malang, kanggo kancaku sing dak tresnani. Lsp. Kang lumrah ditulis ing jabane
amplop uga ditulis ing layang panggonane ing dhuwur.
Satata basa uga parangan layang kang mratelake pandonga, pamuji, pakurmatan kanggo sing dikirimi
malang, kayata :
- Ingkang sembah sungkem (kanggo simbah)
- Ingkang sembah pangebekti (kanggo wong tuwa/guru)
- Ingkang taklim (kanggo sapada pada)
- Salam taklim (kanggo paprenah luwih enom)
- Kang pamuji slamet, (Kanggo anak/putu).
b. Adangiyah/adawiyah, yaiku salam pakurmatan marang kang dikirimi layang,
kang mratelake marang sapa layang ditujokake utawa isi tujuan layang kang ditulis / dikirimake.
Umpamane : Katur bapak saha ibu ing dalem, marang kancaku sing dak tresnani lsp.
Biasane ditulis ing njabane amplop, uga sajroning layang ditulis maneh.
c. Purwaka basa / pambuka, yaiku perangane laying kang mratelake isi kabar kaslametan utawa
perangan sadurunge isine laying biasane isi atur pambagya, wilujeng .Tuladha : Sareng serat punika kula
ngaturi pirsa bilih kula tansah ginanjar wilujeng pinayungan gusti kang murbeng dumadi. Mugi bapak
saha ibu ugi makaten. Amin. Pambukaning layang, adat saben mung ngabarake keslametane kang
kirim layang lan pangajab sing dikirim uga keparingan keslametan.
d. Surasa basa/isi layang yaiku perangane layang kang maratelake isine layang utawa kang dadi
wigatining layang.isine anggone kirim layang
e. Wasana basa / panutup, yaiku panutuping layang, yaiku parangane layang kang wujud ukara utawa
pungkasaning layang kang isine nyuwun pangapura ugu nyuwun balesan. Tuladha :
Cekap semanten atur kawula, bilih wonten atur kirang mrayogani penggalih kula nyuwun agunge
samudra pangaksami..
f. Titi mangsa / papan lan wektu anggone gawe layang Titi mangsa bisa katulis ana ing pojok tengen
dhuwur uga bisa ing ngisor pojok tengen sadhuwure paprenah.
g. Peperenahan, yaiku kaprenah apa antarane sing gawe layang karo sing dikirimi layang
h. Tapak asma, yaiku tandha tangan, tapak asma
i. Asma terang, yaiku asmane sing gawe/kirim laying
49. Disajikan sebuah teks bacaan sederhana, siswa dapat menuliskan dalam bentuk tulisan jawa.
50.kerangka dalam membuat pidato, yaitu :
SESORAH ( PIDHATO )
Pidhato utawa sesorah yaiku njlentrehake ide utawa pokok pikiran kanthi wujud tembung – tembung kang
diucapake marang wong akeh
Cengkorongan pidhato utawa sesorah yaiku :
1. Salam pambuka utawa uluk salam
2. Purwaka basa, isine :
a. Atur pakurmatan
b. Atur puja – puji
c. Atur panuwun
3. Surasa basa, isine :
a. Wedharan sawetara
b. Wosing gati, wigatining perlu
4. Pangarep – arep
5. Wasana basa, padatan isine nyuwun pangapura
6. Salam panutup
1