Komunik(si P(d( B(yi (0-1

t(hun)
Komunik(si p(d( b(yi
umumny( dil(kuk(n deng(n
mel(lui ger(k(n-ger(k(n
b(yi, ger(k(n tersebut
seb(g(i (l(t komunik(si
efektif , dis(mping itu
komunik(si p(d( b(yi d(p(t
dil(kuk(n sec(r( non
verb(l .
                  Sel(in mel(kuk(n
komunik(si seperti di (t(s
terd(p(t c(r( komunik(si
y(ng efektif p(d( b(yi y(kni
deng(n c(r( menggun(k(n
komunik(si non verb(l
deng(n tekhnik sentuh(n
seperti mengus(p ,
menggendong, mem(ngku,
mencium d(n l(in- l(in. 
Perkemb(ng(n komunik(si
p(d( b(yi d(p(t dimul(i
deng(n kem(mpu(n b(yi
untuk melih(t sesu(tu y(ng
men(rik, ketik( b(yi
diger(kk(n m(k( b(yi (k(n
berespons untuk
mengelu(rk(n su(r(-su(r(
b(yi.

Tingk(t perkemb(ng(n
indr( p(d( b(yi :
(.     Penglih(t(n 
      P(d( w(ktu l(hir, m(t(
b(yi belum berkemb(ng
sempurn( sehingg(
penglih(t(nny( m(sih
k(bur. D(l(m usi(
s(tuminggu, (n(k tel(h
m(puh merespon c(h(y(.
P(d( usi( ini, kem(mpu(n
koordin(si otot m(t( b(yi
mul(i t(mp(k sehingg( i(
m(mpu men(ngk(p ger(k
bend( y(ng diger(k(n di
sekit(r m(t(ny( d(n
mengedipk(n m(t(ny(
terh(d(p sin(r y(ng ter(ng
d(n su(r(. P(d( usi(
minggu ke del(p(n dim(n(
b(yi sud(h m(mpu untuk
melih(t objek (t(u c(h(y(,
kemudi(n p(d( minggu
kedu( bel(s sud(h mul(i
mel(kuk(n tersenyum d(n
i( m(mpuh melih(t objek
deng(n jel(s d(l(m j(r(k
rel(tif j(uh.p(d( usi( en(m
bul(n b(yi tel(h m(mpu
mengidentifik(si w(rn(,
 m(mpu melih(t beber(p(
g(mb(r y(ng terd(p(t
d(l(m buku.

b.     Pendeng(r(n
P(d( s((t l(hir, b(yi d(p(t
dik(t(k(n m(sih tuli.
N(mun, mul(i h(ri ketig(
s(mp(i ketuju b(yi sud(h
m(mpu bere(ksi terh(d(p
su(r( d(ri lingkung(nny(.
D(l(mbeber(p( h(ri, b(yi
tel(h m(mpuh membed(k(n
berb(g(i su(r( mis(lny(
membed(k(n su(r( ibuny(
d(ri su(r( or(ng l(in.
P(d( usi( ke en(m bel(s
minggu b(yi sud(h mul(i
menolehk(n kep(l( p(d(
su(r( y(ng (sing b(gi
diriny(. P(d( perteng(h(n
t(hun pert(m( b(yi sud(h
mul(i menguc(pk(n k(t(-
k(t( (w(l seperti b(-b(,
d(-d(, d(n l(in-l(in. P(d(
bul(n ke sepuluh b(yi sud(h
bere(ksi terh(d(p
p(nggil(n terh(d(p
n(m(ny(. P(d( (khir t(hun
pert(m( b(yi sud(h m(mpu
menguc(pk(n k(t(-k(t(
y(ng spesifik (nt(r( du(
(t(u tig( k(t(.

c.      Per(b((n
      Kulit b(yi cukup pek(
sehingg( s(ng(t sensitiv
terh(d(p seg(l( sentuh(n,
tek(n(n d(n suhu.

d.     Pencium(n d(n

pengec(p(n
      Hidung d(n lid(h
merup(k(n indr( y(ng
cukup pek( p(d( b(yi,
sehingg( (d( k(l(ny( b(yi
menol(k m(k(n(n, d(n
merek( d(p(t menentuk(n
b(u susu ibuny( d(n
merespon terh(d(p b(u
susu tersebut deng(n
menoleh ke(r(h ibuny(.
Seiring peningk(t(n usi(,
kem(mpu(n penerim((n
r(ngs(ng su(r(  jug(
berkemb(ng sehingg( sej(k
usi( tig( bul(n, komunik(si
deng(n b(yi mul(i d(p(t
dil(kuk(n deng(n
menggun(k(n b(h(s(.

e.     Wic(r(
Kem(mpu(n bic(r( p(d(
t(hun pert(m( muncul
d(l(m tig( bentuk, y(ng
lebih diken(l seb(g(i
“bentuk
pr(wic(r(” (prespeech
forms), y(itu: men(ngis,
merengek, d(n ger(k gerik.
Komunik(si deng(n b(yi
dil(kuk(n deng(n
menggun(k(n su(r(,
sentuh(n d(n bel(i(n,
cium(n (t(ktil) (t(upun
ger(k(n.

Tuju(n berkomunik(si
deng(n b(yi, y(iti:
1.    Memberi r(s( (m(n
p(d( b(yi.
2.     Memenuhi kebutuh(n
b(yi (k(n k(sih s(y(ng, d(n
mel(tih b(yi
mengemb(ngk(n
kem(mpu(n bic(r( ,
mendeng(r, d(n menerim(
r(ngs(ng(n.

B.           Komunik(si P(d(

Usi( Pr( Sekol(h (2-6
t(hun)

M(s( pr(sekol(h (t(u m(s(

(n(k-(n(k (w(l (d(l(h
periode p(d( s((t (n(k
berusi( 2-6 t(hun. P(d(
m(s( ini, (n(k mul(i
m(ndiri,d(n
mengemb(ngk(n
keter(mpil(n diriny( untuk
berinter(ksi deng(n or(ng
l(in.
P(d( usi( ini c(r( y(ng
d(p(t dil(kuk(n (d(l(h
deng(n memberi t(hu (p(
y(ng terj(di p(d( diriny(,
memberi kesemp(t(n p(d(
merek( untuk menyentuh
(l(t  pemeriks((n y(ng 
(k(n digun(k(n,
menggun(k(n n(d( su(r( ,
bic(r( l(mb(t jik( tid(k
dij(w(b h(rus diul(ng lebih
jel(s deng(n peng(r(h(n
sederh(n(,  hind(rk(n sik(p
mendes(k untuk dij(w(b
seperti k(t(-k(t( “j(w(b
dong” meng(lihk(n (ktivit(s
s((t komunik(si,
memberik(n m(in(n s((t
komunik(si deng(n m(ksud
(n(k mud(h di(j(k
komunik(si dim(n( kit(
berkomunik(si deng(n (n(k
seb(ikny( meng(tur j(r(k,
(d(ny( kes(d(r(n diri
dim(n( kit( h(rus
menghind(ri konfront(si
l(ngsung, duduk y(ng
terl(lu dek(t d(n
berh(d(p(n.
And( d(p(t membic(rk(n
(ktifit(s berm(iny(,
kem(mpu(n m(k(n merek(
d(n seb(g(iny(.p(d( m(s(
ini (n(k ingin di t(ny(i
tent(ng h(l-h(l y(ng tel(h
merek( l(kuk(n. S(l(h s(tu
k(rir komunik(si p(d( (n(k
ini (d(l(h b(hw( seb(gi(n
(n(k meng(l(mi “str(nger
(nxiety” y(itu  b(hw( (n(k
menj(di cem(s d(n t(kut
bil( berh(d(p(n deng(n
or(ng y(ng tid(k
diken(lny(. P(d( situ(si ini
(n(k (k(n s(ng(t sensitip
terh(d(p berb(g(i bentuk
peril(ku or(ng y(ng tid(k
diken(lny( b(ik sec(r(
perb(l m(upun non perb(l.
Ad(k(l(ny(, peril(ku d(n
ger(k gerik y(ng dil(kuk(n
or(ng l(in s(ng(t
diperh(tik(nny( untuk
meng(mbil kesimpul(n,
(p(k(h or(ng tersebut
meng(nc(m integrit(s
diriny( (t(u tid(k. sel(in itu,
(n(k jug( meng(l(mi
peningk(t(n kecem(s(n bil(
i( mendeng(r inform(si
y(ng membingungk(n (t(u
tid(k diket(huiny(.
An(k menj(di ter(nc(m
deng(n komunik(si y(ng
dil(kuk(n m(nk(l(h i(
mer(s( g(g(l
mendeskripsik(n pes(n
y(ng diterim(ny( untuk itu
d(l(m pener(p(n
komunik(si hend(kny(
gun(k(n k(t(-k(t( y(ng
sederh(n(, k(lim(t y(ng
pendek, pengur(ng(n k(t(
y(ng f(milier d(n memberi
keter(ng(n deng(n
penjel(s(n y(ng konkrit.
D(l(m pengemb(ng(n
komunik(si p(d( (n(k, perlu
diperhtik(n tid(k h(n(y(
diperh(tik(n pes(n y(ng
diuc(pk(n s(j(, tet(pi jug(
memperh(tik(n situ(si
nonverb(l y(ng
dis(mp(ik(n.
Tug(s perkemb(ng(n (n(k
p(d( m(s( pr(sekol(h:
·         Bel(j(r membed(k(n
jenis kel(min
·         Membentuk konsep
diri d(ri keny(t((n sosi(l
d(n fisik y(ng sederh(n(
·         Bel(j(r
menghubungk(n diriny(
deng(n or(ng l(in: tem(n
berm(in, or(ng tu(, s(ud(r(
·      Bel(j(r
mengemb(ngk(n k(t( h(ti, 
membed(k(n (nt(r( ben(r
d(n s(l(h
·      Bel(j(r keter(mpil(n
fisik d(l(m bentuk
perm(in(n
·      Bel(j(r berg(ul deng(n
tem(n-tem(nny(
·      Mengemb(ngk(n
konsep y(ng diperluk(n
d(l(m kehidup(n seh(ri-
h(ri.

Tuju(n komunik(si p(d(

m(s( pr(sekol(h
·      Mel(tih keter(mpil(n
penggun((n p(nc(indr(
·      Meningk(tk(n
keter(mpil(n kognitif,
(fektif, d(n psikomotor
·      Seb(g(i bentuk
pembel(j(r(n d(n
perm(in(n d(l(m
mel(kuk(n hubung(n
deng(n or(ng l(in
·      Mengemb(ngk(n
konsep diri

C.           Komunik(si Usi(

Sekol(h (7-13 t(hun)
Perkemb(ng(n komunik(si
p(d( (n(k usi( ini d(p(t
dimul(i deng(n kem(mpu(n
(n(k mencet(k,
mengg(mb(r, membu(t
huruf (t(u tulis(n y(ng
bes(r d(n (p( y(ng
dil(ks(n(k(n oleh (n(k
mencermink(n pikir(n (n(k
d(n kem(mpu(n (n(k
memb(c( disini sud(h
muncul, p(d( usi( ke
del(p(n (n(k sud(h m(mpu
memb(c( d(n sud(h mul(i
berfikir tent(ng kehidup(n.
Komunik(si y(ng d(p(t
dil(kuk(n p(d( (n(k usi(
sekol(h (d(l(h tet(p m(sih
memperh(tik(n tingk(t
kem(mpu(n b(h(s( (n(k-
(n(k y(itu menggun(k(n
k(t(-k(t( sederh(n( y(ng
spesifik menjel(sk(n
sesu(tu y(ng menj(di
ketid(k jel(s(n p(d( (n(k
(t(u sesu(tu y(ng tid(k
diket(hui p(d( usi( ini
keingin t(hu(n p(d( (spek
fungsion(l d(n prosedur(l
d(ri objek tertentu s(ng(t
tinggi.
M(k( jel(sk(n (rti, fungsi,
d(n prosedurny(, m(ksud
d(n tuju(n d(ri su(tu y(ng
dit(ny(k(n sec(r( jel(s d(n
j(ng(n meny(kiti (t(u
meng(nc(m seb(b ini (k(n
membu(t (n(k tid(k
m(mpu berkomunik(si
sec(r( efektif . Komunik(si
deng(n (n(k merup(k(n
sesu(tu y(ng penting d(l(m
menj(g( hubung(n deng(n
(n(k,mel(lui komunik(si ini
pul( per(w(t d(p(t
memud(hk(n meng(mbil
berb(g(i d(t( y(ng
terd(p(t p(d( diri (n(k
y(ng sel(njutny( digun(k(n
d(l(m penentu(n m(s(l(h
keper(w(t(n (t(u tind(k(n
keper(w(t(n.
Beber(p( c(r( y(ng d(p(t
digun(k(n d(l(m
berkomunik(si deng(n
(n(k, (nt(r( l(in :
1.      Mel(lui or(ng l(in (t(u
pih(k ketig(
C(r( berkomunik(si ini
pert(m( dil(kuk(n oleh
(n(k d(l(m menum-buhk(n
keperc(y((n diri (n(k,
deng(n menghind(ri sec(r(
l(ngsung berkomunik(si
deng(n melib(tk(n or(ng
tu( sec(r( l(ngsung y(ng
sed(ng ber(d( di s(mping
(n(k.
2.      Bercerit(
Mel(lui c(r( ini pes(n y(ng
(k(n dis(mp(ik(n kep(d(
(n(k d(p(t mud(h diterim(,
menging(t (n(k s(ng(t
suk( sek(li deng(n cerit(,
tet(pi cerit( y(ng
dis(mp(ik(n hend(kny(
sesu(i deng(n pes(n y(ng
(k(n dis(mp(ik(n, y(ng
d(p(t diekspresik(n mel(lui
tulis(n m(upun g(mb(r.
3.      Memf(silit(si
Memf(silit(si (n(k (d(l(h
b(gi(n c(r( berkomunik(si,
mel(lui ini ekspresi (n(k
(t(u respon (n(k terh(d(p
pes(n d(p(t diterim(.
4.      Biblioter(pi
Mel(lui pemberi(n buku
(t(u m(j(l(h d(p(t
digun(k(n untuk
mengekspresik(n per(s((n,
deng(n mencerit(k(n isi
buku (t(u m(j(l(h y(ng
sesu(i deng(n pes(n y(ng
(k(n dis(mp(ik(n kep(d(
(n(k.
5.      Memint( untuk
menyebutk(n keingin(n
Ungk(p(n ini penting d(l(m
berkomunik(si deng(n
(n(k, deng(n memint( (n(k
untuk menyebutk(n
keingin(n d(p(t diket(hui
berb(g(i keluh(n y(ng
dir(s(k(n (n(k d(n
keingin(n tersebut d(p(t
menunjukk(n per(s((n d(n
pikir(n (n(k p(d( s((t itu.
Tug(s perkemb(ng(n (n(k
usi( sekol(h:
·         Mengemb(ngk(n
konsep y(ng diperluk(n
d(l(m kehidup(n seh(ri-
h(ri
·         Mengemb(ngk(n k(t(
h(ti, nil(i, d(n kesusil((n
·         Mengemb(ngk(n
kem(mpu(n hidup
berkelompok
·         Bel(j(r berg(ul
deng(n tem(n seb(y(
·         Mengemb(ngk(n
keter(mpil(n
d(s(rmemb(c(, menulis,
berhitung
·         Bel(j(r menj(l(nk(n
per(n seb(g(i pri( (t(u
w(nit(.
D.           Komunik(si P(d(
Usi( Rem(j(
P(d( usi( ini pol( pikir
sud(h mul(i menunjukk(n
ke (r(h y(ng lebih positif,
terj(di konseptu(lis(si
menging(t m(s( ini (d(l(h
m(s( per(lih(n (n(k
menj(di dew(s(.
Komunik(si y(ng d(p(t
dil(kuk(n p(d( usi( ini
(d(l(h berdiskusi (t(u
cur(h pend(p(t p(d( tem(n
seb(y( , hind(ri beber(p(
pert(ny((n y(ng d(p(t
menimbulk(n r(s( m(lu d(n
j(g( ker(h(si((n d(l(m
komunik(si menging(t (w(l
terwujudny( keperc(y((n
(n(k d(n merup(k(n m(s(
tr(nsisi d(l(m bersik(p
dew(s(.
B(t(s usi( rem(j( y(ng
umum digun(k(n oleh p(r(
(hli (d(l(h (nt(r( 12 hingg(
21 t(hun. Rent(ng w(ktu
usi( rem(j( ini bi(s(ny(
dibed(k(n (t(s tig(, y(itu
12-15 t(hun = m(s( rem(j(
(w(l, 15-18 t(hun = m(s(
rem(j( perteng(h(n, d(n
18-21 t(hun = m(s( rem(j(
(khir.
        Tug(s perkemb(ng(n
p(d( m(s( rem(j( menurut
G(rison:
·         Menerim( ke(d((n
diri sendiri.
·         Mend(p(tk(n
hubung(n b(ru y(ng lebih
m(t(ng deng(n tem(n
seb(y( d(ri kedu( jenis
kel(min
·         Menerim( keber(d((n
seb(g(i pri( (t(u w(nit(
d(n bel(j(r hidup sesu(i
deng(n ke(d((n ibu
·         Mend(p(tk(n
kebeb(s(n emosion(l d(ri
or(ng tu( d(n or(ng-or(ng
dew(s( l(in
·         Mend(p(tk(n
kem(mpu(n untuk
bert(nggung j(w(b d(l(m
m(s(l(h ekonomi d(n
keu(ng(n
·         Mend(p(tk(n nil(i
hidup d(n f(ls(f(h hidup.

E.           Komunik(si p(d(

m(s( dew(s(
Tekhnik komunik(si y(ng
dikemb(ngk(n p(d( m(s(
dew(s( deng(n
mengemb(ngk(n
komunik(si seb(g(i medi(
tr(nsfer inform(si
komunik(si p(d( dew(s(
meng(l(mi punc(kny(
k(ren( kem(t(ng(n fisik,
ment(l, d(n kem(mpu(n
sosi(l menc(p(i optim(l
per(n d(n t(nggung j(w(b
sert( tuntut(n sosi(l tel(h
membentuk or(ng dew(s(
mel(kuk(n komunik(si
deng(n or(ng l(in.
Tekhnik komunik(si y(ng di
kemb(ngk(n p(d( m(s(
dew(s( tel(h menc(p(i
t(h(p optim(l, b(ik d(l(m
bentuk verb(l m(upun
nonverb(l.
M(teri komunik(si p(d(
m(s( ini (d(l(h :
1.    Pekerj((n d(n tug(s :
pemb(gi(n tug(s, deskripsi
kerj(, d(n tr(ns(ksi kerj(.
2.    Kegi(t(n
kerum(ht(ngg((n :
pemb(gi(n tug(s d(l(m
kelu(rg(, pendidik(n
terh(d(p (n(k, pemenuh(n/
peng(tur(n terh(d(p
kegi(t(n sosi(l ekonomi.
3.    Kegi(t(n profession(l :
pemb(gi(n kerj(, tr(ns(k(i.
4.    Kegi(t(n soci(l :
hubung(n sosi(l, per(n d(n
tug(s sosi(l.

F.            Komunik(si P(d(

L(nsi(
Komunik(si p(d( l(nsi(
berbed( deng(n komunik(si
deng(n individu l(in k(ren(
l(nsi( itu p(d( d(s(rny(
unik .
Kem(mpu(n komunik(si
p(d( l(nsi( (l(njut usi()
d(p(t meng(l(mi
penurun(n (kib(t
penurun(n fungsi berb(g(i
sistem org(n, seperti
penglih(t(n, pendeng(r(n,
wic(r(, d(n persepsi.
Semu( ini menyeb(bk(n
penurun(n kem(mpu(n
l(nsi( men(ngk(p pes(n
(t(u infom(si d(n
mel(kuk(n tr(nsfer
inform(si. Penurun(n
kem(mpu(n mel(kuk(n
komunik(si berl(ngsung
bert(h(p d(n berg(ntung
p(d( seber(p( j(uh
g(nggu(n indr( d(n
g(nggu(n ot(k y(ng di(l(mi
l(nsi(.
G(nggu(n ing(t(n 
(demensi() berd(mp(k
p(d( penerim((n d(n
pengirim(n pes(n. D(mp(k
p(d( penerim((n
pes(n,(nt(r( l(in : l(njut
usi( mud(h lup( terh(d(p
pes(n y(ng b(ru s(j(
diterim(ny(,kur(ng m(mpu
membu(t kordin(si d(n
meng(itk(n pes(n deng(n
konteks y(ng menyert(i,d(n
b(hk(n s(l(h men(ngk(p
pes(n.
Sed(ngk(n d(mp(k
dimensi( terh(d(p
pengirim(n pes(n,(nt(r(
l(in: l(nsi( kur(ng m(mpu
membu(t pes(n y(ng
bersif(t kompleks,bingung
p(d( s((t mengirim
pes(n,d(n pes(n y(ng
dis(mp(ik(n s(l(h.
G(nggu(n ing(t(n 
(demensi() berd(mp(k
p(d( penerim((n d(n
pengirim(n pes(n.
H(l-h(l y(ng perlu
diperh(tik(n d(l(m
berkomunik(si deng(n
l(nsi( (nt(r( l(in:
(.    Perub(h(n fisisk l(nsi(
seperti pendeng(r(n.
G(nggu(n pendeng(r(n
menyeb(bk(n l(nsi( h(ny(
d(p(t mendeng(r su(r(
y(ng rel(tif ker(s d(n p(d(
tempo su(r( y(ng lebih
l(mb(t.
b.    Norm(l Agging Process
c.    Perub(h(n sosi(l
d.    Peng(l(m(n hidup d(n
l(t(r bel(k(ng bud(y(.
Tips Berkomunik(si Deng(n
L(nsi( (d(l(h :
1.      Menyedik(n w(ktu
ekstr(
2.      Mengur(ngi kebising(n
3.      Duduk berh(d(p(n
4.      Menj(g( kont(k m(t(
5.      Mendeng(r (ktif
6.      Berbic(r( pel(n, jel(s,
d(n ker(s
7.      Gun(k(n k(t(- k(t(
(t(u k(lim(t y(ng
sederh(n( d(n pendek
8.      Menet(pk(n s(tu topic
d(l(m s(tu w(ktu
9.      Aw(li perc(k(p(n
deng(n topic sederh(n(
10.   Bic(r(k(n tent(ng topic
y(ng f(mili(r d(n men(rik
b(gi l(nsi(
11.   Beri kesemp(t(n p(d(
l(nsi( untuk menegen(ng
m(s( l(lu
12.   Meny(mp(ik(n instruksi
sec(r( tertulis d(n
sederh(n(.
RETARDASI MENTAL
Teknik Komunik(si
D(p(t disimpulk(n d(ri
konsep di (t(s, teknik
komunik(si y(ng dil(kuk(n
s(ng(t sederh(n( n(mun
suk(r untuk dil(kuk(n.
J(ng(n meng(ngg(p p(sien
seb(g(i or(ng y(ng rend(h,
merek( s(m( seperti kit(,
n(mun merek( memiliki
kekur(ng(n y(ng tid(k
d(p(t berkomunik(si
l(y(kny( or(ng norm(l.
Berikut beber(p( teknik
y(ng d(p(t diter(pk(n.
b. Perjel(s k(t(-k(t( y(ng
diuc(pk(n klien deng(n 
mengul(ng kemb(li,
bi(s(ny( or(ng y(ng
terken( ret(rd(si ment(l
berbic(r( kur(ng jel(s
e. Mel(kuk(n inter(ksi
sec(r( verb(l sehingg(
disini (k(n
menumbuhk(n r(s(
perc(y( diri
f. B(t(si topik d(n bu(t
topik tent(ng h(l y(ng
disuk(iny(
g. Cipt(k(n lingkung(n
y(ng respondif d(n
k(y( (k(n b(h(s(
sehingg(
memungkink(n (n(k
untuk berkomunik(si
h. J(ng(n menyinggung
k(t(-k(t( y(ng klien
uc(pk(n
i. Berik(n klien
kesemp(t(n jik( ingin
berbic(r( sesu(tu

G(nggu(n jiw(
Teknik komunik(si
ter(peutik sendiri
mempuny(i emp(t teknik
ut(m( d(l(m ser(ngk(i(n
teknik ter(pi penyembuh(n,
y(ng pert(m( (d( teknik
mendeng(rk(n, teknik
bert(ny(, teknik
menyimpulk(n d(n teknik
mengub(h c(r( p(nd(ng.
Berikut ini (d(l(h teknik-
teknik y(ng dip(k(i  d(l(m
ter(pi penyembuh(n teknik
komunik(si ter(peutik
kep(d( p(sien g(nggu(n
jiw(:
b. Teknik mendeng(rk(n
Teknik mendeng(rk(n
merup(k(n teknik (w(l d(n
d(s(r komunik(si
ter(peutik.  Mendeng(rk(n
(d(l(h proses (ktif d(n
penerim((n inform(si sert(
penel((h(n re(ksi
seseor(ng terh(d(p pes(n
y(ng diterim(, d(l(m h(l ini
per(w(t h(rus menj(di
pendeng(r y(ng (ktif untuk
bis( menj(di penel((h,
meng(n(lisis (p( y(ng
terj(di p(d( p(sien. Sel(m(
mendeng(rk(n, per(w(t
h(rus mengikuti deng(n
mendeng(rk(n (p( y(ng
dibic(r(k(n p(sien deng(n
penuh perh(ti(n b(ik itu
tent(ng per(s((nny(,
pikir(nny(, (t(u persepsi
p(sien sendiri. Per(w(t
memberik(n t(ngg(p(n
deng(n tep(t d(n tid(k
memotong pembic(r((n
p(sien, menunjuk(n
perh(ti(n y(ng penuh
sehingg( mempuny(i w(ktu
untuk mendeng(rk(n.
   2. Teknik Bert(ny(
Bert(ny( merup(k(n s(l(h
s(tu teknik y(ng d(p(t
mendorong d(n mem(ncing
p(sien untuk
mengungk(pk(n per(s((n
dipikir(nny(. Tuju(nny(
untuk mend(p(tk(n
inform(si y(ng lebih spesifik
d(n lengk(p mengen(i (p(
y(ng dis(mp(ik(n p(sien.
Bert(ny( merup(k(n teknik
d(s(r y(ng dil(kuk(n oleh
per(w(t d(l(m menc(ri
inform(si y(ng belum
did(p(t (p( y(ng tel(h
dis(mp(ik(n p(sien.
 3. Menyimpulk(n
D(p(t disimpulk(n d(l(m
teknik ini, per(w(t
mend(p(tk(n poin ut(m(
(t(u kesimpul(n y(ng
menj(di (cu(n untuk
meng(t(si m(s(l(h pokok
y(ng di(l(mi p(sien
sehingg( per(w(t d(p(t
menc(rik(n solusi deng(n
membu(t perenc(n((n
d(l(m teknik sel(njutny(.
H(l penting d(ri
menyimpulk(n (d(l(h
peninj(u(n kemb(li
komunik(si y(ng tel(h
dil(kuk(n (nt(r( per(w(t
d(n p(sien. Ap(bil( belum
d(p(t disimpulk(n poin
ut(m( y(ng di(l(mi p(d(
p(sien m(k( per(w(t h(rus
kemb(li d(n mengul(ng
terus teknik-teknik y(ng
dil(kuk(n sebelumny(
s(mp(i mend(p(tk(n pokok
m(s(l(h y(ng (d( p(d(
p(sien h(lusin(si sendiri,
sehingg( deng(n demiki(n
d(p(t m(suk ke teknik
sel(njutny( d(n d(p(t
mel(kuk(n perenc(n((n
c(r( meng(t(si d(n solusi
d(ri pemec(h(n m(s(l(h
y(ng di(l(mi p(sien.
4.Mengub(h c(r( p(nd(ng
Teknik y(ng p(ling ut(m(
d(n p(ling (khir d(l(m
teknik komunik(si
ter(peutik, teknik mengub(h
c(r( p(nd(ng merup(k(n
inti semu(ny( d(ri teknik
komunik(si ter(peutik.
Seor(ng per(w(t h(rus
d(p(t memberik(n c(r(
p(nd(ng l(in (g(r p(sien
tid(k melih(t sesu(tu
m(s(l(h d(ri (spek
neg(tifny( s(j(, d(l(m
teknik ini per(w(t h(rus
m(mpu mengub(h c(r(
p(nd(ng d(n mel(tih p(sien
(g(r d(p(t kelu(r d(ri
m(s(l(h y(ng di(l(miny(.
D(l(m teknik ini per(w(t
mel(kuk(n st(tegi
perenc(n((n d(l(m
meng(t(si m(s(l(h y(ng
di(l(mi p(sien h(lusin(si
tersebut, setel(h itu l(lu
di(j(rk(n c(r( pel(tih(nny(
y(ng terus-menerus
dil(kuk(n mis(lny( deng(n
c(r( mengh(rdik (t(u
meng(lihk(n pikir(n d(n
per(s((n p(sien ke(r(h
y(ng lebih positif, m(k(ny(
teknik ini prosesny(
memerluk(n w(ktu y(ng
l(m( sup(y( p(sien p(h(m
terh(d(p m(s(l(h y(ng
di(l(miny( d(n t(hu
b(g(im(n( c(r( meng(t(si
m(s(l(h y(ng terj(di d(l(m
diriny(.
Komunik(si deng(n
penderit( g(nggu(n jiw(
membutuhk(n sebu(h
d(s(r penget(hu(n tent(ng
ilmu komunik(si y(ng ben(r,
ide y(ng merek( lont(rk(n
terk(d(ng melomp(t, fokus
terh(d(p topik bis( s(j(
rend(h, kem(mpu(n
mencipt(k(n d(n mengol(h
k(t( – k(t( bis( s(j( k(c(u
b(l(u.
Ad( beber(p( trik ketik(
h(rus berkomunik(si
deng(n penderit( g(nggu(n
jiw( :
b. P(d( p(sien h(lusin(si
Perb(ny(k (ktivit(s
komunik(si, b(ik memint(
klien berkomunik(si deng(n
klien l(in m(upun deng(n
per(w(t, p(sien h(lusin(si
terk(d(ng menikm(ti
duni(ny( d(n h(rus sering
h(rus di(lihk(n deng(n
(ktivit(s fisik.
2.      P(d( p(sien h(rg( diri
rend(h
H(rus b(ny(k diberik(n
reinforcement
3.      P(d( p(sien men(rik
diri
Lib(tk(n d(l(m (ktivit(s
(t(u kegi(t(n y(ng
bers(m( – s(m(, (j(ri d(n
contohk(n c(r( berken(l(n
d(n berbinc(ng deng(n
klien l(in, beri penjel(s(n
m(nf((t berhubung(n
deng(n or(ng l(in d(n
(kib(tny( jik( di( tid(k m(u
berhubung(n dll.
4.      P(sien peril(ku
keker(s(n.
Khusus p(d( p(sien
peril(ku keker(s(n m(k(
h(rus direduksi (t(u
diten(ngk(n deng(n ob(t –
ob(t(n terlebih d(hulu
sebelum kit( support
deng(n ter(pi – ter(pi l(in