Analisis Frasa Pada Cerkak
Analisis Frasa Pada Cerkak
Oleh :
Paskagitaning Darmastuti
2601411024
Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa
Puji syukur ke hadirat Allah SWT karena atas rahmat dan karunia-Nya, penulis dapat
menyelesaikan makalah ini tepat pada waktunya. Makalah ini dibuat untuk memenuhi tugas akhir
mata kuliah Fraseologi. Semoga makalah ini dapat berguna untuk pembaca pada umumnya.
Ucapan terima kasih penulis tujukan kepada Bapak Sungging Widagdo, S. Pd selaku dosen
mata kuliah Fraseologi atas bimbingan dan pengarahan beliau selama penyusunan makalah ini,
serta pihak-pihak yang telah membantu yang tidak dapat penulis sebutkan satu per satu.
Penulis menyadari bahwa makalah ini masih jauh sempurna. Oleh karena itu, penulis
mengharapkan saran dan kritik yang membangun dari pembaca demi kesempurnaan makalah ini,
pada intinya untuk memperbaiki kekurangan-kekurangan agar di masa yang akan datang bisa lebih
baik lagi.
Penulis
BAB I
PENDAHULUAN
I. Latar Belakang
Ilmu yang mempelajari tentang tata bahasa yang membahas hubungan antarkata dalam
tuturan merupakan sintaksis. Dalam satuan bahasa terdapat frasa, klausa, dan kalimat. Frasa
merupakan satuan gramatkal nonpredikatif, terdiri atas dua kata atau lebih, dan berfungsi sebagai
konstituen didalam konstruksi yang lebih besar.
Dalam kehidupan sehari-hari kita serng kita jumpai media gambar dan media elektronik,
misalnya koran, majalah, televisi, dll. Dari media-media tersebut sering kita jumpai permasalahan
yang sering kita temukan tentang permasalahan jenis kata. Jika dilihat dari jenisnya, frasa
dibedakan berdasarkan distribusinya, kelas kata, strukur, dan ada tidaknya perentangan. Oleh
karena itu penulis menyusun makalah ini bertujuan memahami frasa dan apa saja yang berkaitan
dengan frasa dalam Bahasa Jawa.
Jaman mbiyen ing kutha Bagdad ana tukang angon wedhus jenenge pak Abu. Dheweke
iku saben dinane mung angon wedhus bae. Wiwit esuk umun-umun, pak Abu wis budhal menyang
ara-ara ing pinggir kutha Bagdad lan lagi mulih nalika srengenge angslup. Kanthi sabar pak Abu
tlaten nunggoni wedhus kang dingon ana ing ara-ara mau sinambi tetembangan.
Wedhus-wdhus iki duweke wong liya, pak Abu mung saderma ngengon kanthi ongkos
paron. Tegese, yen wedhuse manak loro, pak Abu bakal oleh upah wedhus siji. Dene menawa
wedhuse mung manak siji, pak Abu mung oleh upah separone saka rega wedhus kasebut,
nanging sing lumrahe diijoli kanthi wujude upah utawa dhuwit.
Pak Abu iku pawongane sabar lan tlaten. Mula wedhuse lemu-lemu lan saya suwe saya
tambah akeh. Saliyane iku, pak Abu iku kondhang minangka pawongan kang jujur. Dadi
bendarane kang sengaja ngongkon pak Abu ngengon wedhuse iku percaya banget marang
dheweke.
Sang raja kang wicaksana kepengin mbuktekake apa bener sing dikabarake para warga
Bagdad yen pak Abu iku pawongan kang sabar, tlaten lan jujur, mula banjur ngutus prajurite
kanggo mbuktekake.
“Prajurit, aku krungu yen ing kutha Bagdad iki ana wargaku kang misuwur nduweni
sipat kang sabar, tlaten lan jujur, mula kowe tak utus supaya mbuktekake apa kahanan kasebut
iku pancen bener. Menawa kahanan kang kaya mangkono iku bener, aku bakal menehi
kanugrahan.”
“Kowe kudu nylimur dadi blantik. Kowe kudu bisa mbujuk supaya tukang angon
wedhus kasebut gelem ngedol wedhuse kang diengon menyang kowe.”
Dina kuwi uga si prajurit banjur salin penganggone kaya lumrahe blantik raja kaya lan
nggoleki pak Abu.
Kaya padatane, pak Abu ing wayah esuk uthuk-uthuk wis nggiring wedhuse menyang
ara-ara. Satekane ing papan sing dituju, wedhus kang dingon banjur diculake bae supaya bisa
longgar anggone mangani suket ijo ing ara-ara mau. Pak Abu banjur lungguh sesendhenan ing
watu gedhe sangisore wit asem sacedhake sumur. Durung suwe anggone leyeh-leyeh, banjur
diparani pawongan kang ngakune minangka blantik kang pengin nggolek wedhus kanggo
diulahi ing omahe wong nduwe gawe.
“Pak aku kepengin nggolek wedhus kanggo diulah ing omahe wong kang nduwe gawe.
Kabeneran daksawang wedhusmu akeh banget, mula aku nembung bakal nuku wedhusmu siji
bae,” kandhane wong kuwi.
“Nuwun sewu pak, menda niki gadhahan bendara kula, pramila kula mboten wenang
ngedol menda punika tanpa ijin saking bendara kula,” wangsulane pak Abu.
“Wedhus sing mbokngon iku cacahe akeh, mula yen daktuku siji bae bendaramu mesthi
ora weruh.”
“Inggih, bendara kula mboten mangertosi, nanging gusti Allah ingkang pirsa.”
Prajurit sing nylimur dadi blantik raja kaya kasebut banjur bali maneh menyang istana
lan atur palapuran ngenani apa sing mentas ditindakake. Prajurit kasebut atur palapuran kanthi
jangkep tanpa ana kang ditambahi lan dikurangi nganti ndadekake sang raja gumun banget
marang sipate pak Abu. Mula sang raja ngersakake nemoni pak Abu dhewe lan kepengin ngerti
kaya ngapa sipate pak Abu kasebut sacara langsung.
“Kisanak, apa kowe sing jenenge pak Abu?” pandangune sang raja marang Pak Abu.
Pak Abu rumangsa lingsem, dheweke enggal sungkem marang sang raja lan njaluk
pangapura amarga wis rumangsa tumindak kurang tata marang sang raja.
“Pak Abu, aku kepengin nuku wedhusmu kabeh iki, bakal daknggo pista ing istana lan
kowe aja sumelang mengko uga bakal dakundang ing pista kasebut.”
“Nuwun sewu sang raja, menda punika sanes gadhahan kula saengga kula mboten
wantun ngaturaken kagem panjenengan. Saupami menda punika gadhahan kula, tanpa
panjenengan tumbas sampun kula aturaken panjenengan kanthi iklas.”
“Iya pak Abu, nanging aku butuh banget wedhus iku kanggo pistaku. Yen kowe ora
ngolehi dak tuku kabeh, aku tuku siji bae. Menawa mung kalong wedhus siji mesthine rak
bendaramu ora weruh.”
“Pak Abu, yen kowe ora gelem ngedol wedhus-wedhus iki marang aku, kowe bakal
dakpatrapi paukuman sing abot.”
“Sang raja, kula mboten wantun nyade menda punika dhumateng panjenengan, ingkang
sepindhah amargi menda punika sanes gadhahan kula. Kaping kalih senaosa bendara kula mbo-
ten mangertosi nanging Gusti Allah ingkang mangertosi amargi Maha Mirsani lan Maha
Mirengaken. Dados nuwun sewu sang raja, kula langkung ajrih paukumanipun Gusti Allah ing
akhirat tinimbang paukuman panjenengan ingkang wonten ing ndonya punika,” jlentrehe pak
Abu.
Sang raja kang midhanget wangsulane pak Abu katon kaget lan gumun amarga
dheweke ora ngira yen ing jaman saiki isih ana pawongan kang temen-temen jujur kaya ngono.
“Ya pak Abu. Kowe ora bakal dakwenehi paukuman amarga aku mung nodhi sepira
gedhene rasa sabar, tlaten lan jujurmu. Mula saka iku, kowe malah bakal dakwenehi
kanugrahan wujude kalungguhan minangka pawongan kang ngrumat kewan-kewan sing ana
ing istana Bagdad.”
Pak Abu rumangsa mongkog atine amarga ora ngira yen dheweke bakal nampa
kanugrahan kang kaya mangkono. Mula tanpa lali pak Abu tansah nggedhekake rasa syukur
menyang Gusti Allah lan nindakake pakaryan ing istana Bagdad kanthi tenanan.
B. Analisis Cerkak
Analisis frasa pada makalah ini didasarkan pada pengklasifikasian frasa berdasarkan
distribusi, kategori atau kelas kata, struktur komponen, dan perentangannya.
1. Berdasarkan Distribusi
a) Frasa Endosentris
1) Frasa Endosentris Koordinatif
Sabar lan tlaten
Tlaten lan jujur
Kaget lan gumun
2) Frasa Endosentris Atributif
Wedhus-wedhus iki
Wong liya
Aku iki
Bagdad iki
3) Frasa Endosentris Apositif
Prajurit sing nylimur dadi blantik raja
b) Frasa Eksosentris
1) Eksosentris Direktif
Ing kutha Bagdad
Ing ara-ara
Ing watu gedhe
Ing omahe
Ing istana
Ing pesta
Ing akhirat
Ing donya
Ing jaman saiki
Ing wayah esuk
Mnyang kowe
Menyang istana
Menyang ara-ara
2) Eksosentris Non Direktif
Sing dituju
Sing mbokngon
Sing nylimur
Sng mentas
Sing gumun
Si tukang angon wedhus
Sing abot
Sing dikabarake
Si prajurit
2. Berdasarkan Kategori atau Kelas Kata
a) Frasa Verbal
Wis budhal
Lagi mulih
Bisa mbujuk
Gelem ngedol
Wis nggiring
Bali maneh
b) Frasa Nominal
Para warga Bagdad
Suket ijo
Wit asem
Wong liya
c) Frasa Adjektifal
Gumun banget
d) Frasa Pronomina
e) Frasa Numeralia
Manak loro
Wedhus siji
Mung manak siji
Akeh banget
f) Frasa Preposisional
Wiwit esuk umun-umun
Ing kutha Bagdad
3. Berdasarkan Struktur Komponen
a) Frasa Setara
b) Frasa Bertingkat
4. Berdasarkan Ada atau Tidaknya Perentangan
a) Frasa Simpleks
b) Frasa Kompleks