Anda di halaman 1dari 9

💐💐💐💐💐💐💐

Dimanakah imam berdiri ketika salat jenazah? Bagaimanakah


posisi mayat diletakkan? Bagaimanakah pemahaman
terhadap nash-nash kitab dalam masalah tersebut? Lalu yang
mana pendapat yang muktamad/ rajih/ kuat?

Sumber:

• Imam Nawawi, Raudhah Thalibin, Juz.II, h. 122.


• Abi Ishaq Ibrahim al-Syirazi, al-Majmu’ Syarah Muhazzab ,
Juz.VI, (Beirut: Darul Kutub, 1971), h.212.
• Sulaiman bin Umar al-Azhari, Hasyiah Jamal ‘ala Syarah al-
Manhaj , Juz. II, (Maktabah Syamilah), h.188.
• Sumber lain
---------------------

▪ Posisi Imam Shalat Janazah

Jika mayat itu laki-laki maka imam berdiri sejajar kepalanya.


Dan jika mayat tersebut perempuan maka imam berdiri
sejajar pinggangnya.
Hal ini berdasarkan hadist Rasulullah:

‫ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻰ ﺭﺟﻞ ﻓﻘﺎﻡ ﻋﻨﺪ ﺭﺃﺳﻪ ﻭﻋﻠﻲ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻓﻘﺎﻡ ﻋﻨﺪ ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ‬

Artinya: Rasulullah shalat jenazah untuk seorang laki-laki, lalu


beliau berdiri disisi kepalanya dan shalat untuk wanita, beliau
berdiri di sisi pinggangnya.

Penjelasan:

Para ulama Syafi’i tidak berbeda pendapat mengenai posisi


imam berdiri untuk mayat wanita yaitu imam mengambil
posisi sejajar pinggang mayat, adapun untuk mayat laki-laki,
para ulama berbeda pendapat. Menurut pendapat kuat
dikalangan jumhur: Imam berdiri sejajar kepala. Sedangkan
Pendapat dhaif: Imam berdiri sejajar dada. Dalam kitab
Raudah disebutkan:

‫ﺎﻌﻄﻗ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ﻋﺠﻴﺰﺓ ﻋﻨﺪ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﻳﻘﻒ ﺃﻥ ﺍﻟﺴﻨﺔ‬، ‫ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﺭﺃﺱ ﻭﻋﻨﺪ‬
‫ ﺍﻟﺠﻤﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﺍﻟﺬﻱ‬. ‫ ﻭﺍﻟﺜﺎﻧﻲ‬: ‫ ﺻﺪﺭﻩ ﻋﻨﺪ‬. [1

Artinya: sunat bagi imam berdiri disisi pinggang wanita secara


qatha’ (tidak ada perbedaan pendapat ulama) dan disisi
kepala mayat laki-laki menurut pendapat yang shahih yang di
qatha’ oleh jumhur ulama, pendapat yang kedua, imam
berdiri pada sisi dadanya.

Dalam kitab al-Muhazzab dinyatakan:

‫ﻋﻠﻲ ﺃﺑﻮ ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ﻋﺠﻴﺰﺓ ﻭﻋﻨﺪ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﺭﺃﺱ ﻋﻨﺪ ﻓﻴﻬﺎ ﺍﻻﻣﺎﻡ ﻳﻘﻒ ﺍﻥ ﻭﺍﻟﺴﻨﺔ‬
‫ﺃﻥ ﺭﻭﻯ ﻟﻤﺎ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ﻋﺠﻴﺰﺓ ﻭﻋﻨﺪ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﺻﺪﺭ ﻋﻨﺪ ﻳﻘﻒ ﺍﻥ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﺍﻟﻄﺒﺮﻱ‬
‫ﻋﻨﺪ ﻓﻘﺎﻡ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻭﻋﻠﻲ ﺭﺃﺳﻪ ﻋﻨﺪ ﻓﻘﺎﻡ ﺭﺟﻞ ﻋﻠﻲ ﺻﻠﻲ " ﻋﻨﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﺃﻧﺴﺎﺭﺿﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺻﻼﺓ ﻛﺎﻧﺖ ﻫﻜﺬﺍ ﺯﻳﺎﺩ ﺑﻦ ﺍﻟﻌﻼﺀ ﻟﻪ ﻓﻘﺎﻝ " ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ‬
‫ ﻧﻌﻢ ﻗﺎﻝ ﺳﻪﺭﺃ ﻋﻨﺪ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﻠﻲ ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ ﻋﻨﺪ ﺍﻣﺮﺍﺓ ﻋﻠﻰ ﺻﻠﻲ " ﻭﺳﻠﻢ‬. [2

Artinya: sunnah bagi imam berdiri di sisi kepala mayat laki-


laki dan di sisi punggung mayat perempuan. Abu Ali ath-
Thabari berpendapat: sunat bagi imam berdiri di sisi dada
mayat laki-laki dan punggung mayat wanita. Karena ada
riwayat bahwa Anas ra shalat untuk seorang laki-laki, maka
beliau berdiri pada sisi kepala dan shalat untuk wanita berdiri
di sisi pinggulnya. Berkatalah ‘Ala` bin Ziyad: seperti inilah
shalat Rasulullah SAW, beliau shalat untuk mayat wanita di
sisi punggungnya dan bagi laki-laki di sisi kepalanya, beliau
menjawab: benar.

Imam berdiri sejajar kepala mayat laki-laki karena mengikuti


Rasulullah Saw yaitu hadis yang dianggap hasan oleh imam
Turmizi begitu pula untuk mayat perempuan karena juga ada
hadis yang diriwayat oleh imam Bukhari dan Muslim.
Sedangkan khunsa dikias dengan perempuan.

‫( ﻭﻳﻘﻒ ) ﻧﺪﺑﺎ ( ﻏﻴﺮ ﻣﺄﻣﻮﻡ ) ﻣﻦ ﺇﻣﺎﻡ ﻭﻣﻨﻔﺮﺩ ( ﻋﻨﺪ ﺭﺃﺱ ﺫﻛﺮ ﻭﻋﺠﺰ ﻏﻴﺮﻩ ) ﻣﻦ ﺃﻧﺜﻰ ﻭﺧﻨﺜﻰ ﻟﻼﺗﺒﺎﻉ ﻓﻲ ﻏﻴﺮ ﺍﻟﺨﻨﺜﻰ ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴﻨﻪ ﻓﻲ‬
‫ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻭﺍﻟﺸﻴﺨﺎﻥ ﻓﻲ ﺍﻷﻧﺜﻰ ﻭﻗﻴﺎﺳﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻷﻧﺜﻰ ﻓﻲ ﺍﻟﺨﻨﺜﻰ ﻭﺣ ﻜﻤﺔ ﺍﻟﻤﺨﺎﻟﻔﺔ ﺍﻟﻤﺒﺎﻟﻐﺔ ﻓﻲ ﺳﺘﺮ ﻏﻴﺮ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻭﺗﻌﺒﻴﺮﻱ ﺑﻤﺎ ﺫﻛﺮ ﺃﻭﻟﻰ ﻣﻦ ﻗﻮﻟﻪ ﻭﻳﻘﻒ ﻋﻨﺪ‬

3][ . ‫ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﺠﺰﻫﺎ‬

▪ Arah kepala Mayat

Selain posisi imam, arah kepala mayat juga terjadi perbedaan


pendapat para ulama.

Untuk mayat Laki-laki ada dua pendapat:

Pendapat pertama: Kepala mayat ke arah kiri imam, sehingga


ketika imam berdiri sejajar kepalanya, maka bagian tubuh
mayat lebih panjang ke arah kanan.

Pendapat kedua: kepala mayat ke arah kanan imam dan


bagian tubuh lebih besar ke arah kiri.

Untuk mayat perempuan:


Kepala mayat disebelah kanan imam.

Penjelasan:

Bila mayat itu laki-laki, maka kepala diletakkan sebelah kiri


imam, dan sisa tubuh berada sebelah kanan. Ini bertolak
belakang dengan praktek di dalam masyarakat yaitu kepala
berada sebelah kanan dan sisa tubuh mayat sebelah kiri.
Sedangkan untuk jenazah perempuan dan khunsa maka
kepala diletakkan sebelah kanan imam dan sisa tubuh
disebelah kiri. Ini adat yang berlaku sekarang.

Keterangan ini terdapat dalam kitab Hasyiah bujairimi.

‫ﻭﻳﻮﺿﻊ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻟﺠﻬﺔ ﻳﺴﺎﺭ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﻭﻳﻜﻮﻥ ﻏﺎﻟﺒﻪ ﻟﺠﻬﺔ ﻳﻤﻴﻨﻪ ﺧﻼﻓﺎ ﻟﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻤﻞ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺍﻵﻥ ﻭﻳﻜﻮﻥ ﺭﺃﺱ ﺍﻷﻧﺜﻰ ﻭﺍﻟﺨﻨﺜﻰ ﻟﺠﻬﺔ ﻳﻤﻴﻨﻪ ﻋﻠﻰ ﻋﺎﺩﺓ‬
‫ﺍﻟﻨﺎﺱ ﺍﻵﻥ ﻉ ﺵ ﻭﺍﻟﺤﺎﺻﻞ ﺃﻧﻪ ﻳﺠﻌﻞ ﻣﻌﻈﻢ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﻋﻦ ﻳﻤﻴﻦ ﺍﻟﻤﺼﻠﻲ ﻓﺤﻴﻨﺌﺬ ﻳﻜﻮﻥ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﺟﻬﺔ ﻳﺴﺎﺭ ﺍﻟﻤﺼﻠﻲ ﻭﺍﻷﻧﺜﻰ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺇﺫﺍ ﻟﻢ ﺗﻜﻦ ﻋﻨﺪ‬
‫ﺍﻟﻘﺒﺮ ﺍﻟﺸﺮﻳﻒ ﺃﻣﺎ ﺇﺫﺍ ﻛﺎﻧﺖ ﻫﻨﺎﻙ ﻓﺎﻷﻓﻀﻞ ﺟﻌﻞ ﺭﺃﺳﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻴﺴﺎﺭ ﻛﺮﺃﺱ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻟﻴﻜﻮﻥ ﺭﺃﺳﻬﺎ ﺟﻬﺔ ﺍﻟﻘﺒﺮ ﺍﻟﺸﺮﻳﻒ ﺳﻠﻮﻛﺎ ﻟﻸﺩﺏ ﻛﻤﺎ ﻗﺎﻟﻪ ﺑﻌﺾ‬
‫ﺍﻟﻤﺤﻘﻘﻴﻦ ﺍ ﻩ‬

Artinya : kepala laki-laki diletakkan sebelah kiri imam dan


ma’dham tubuh mayat sebelah kanan, berbeda dengan
amalan manusia sekarang. Dan kepala perempuan, khunsa
disebelah kanan imam berdasarkan adat manusia.
Kesimpulannya ma’zam mayat diletakkan sebelah kanan
orang salat maka ketika itu, kepala mayat laki-laki sebelah
kiri. perempuan sebalik laki-laki apabila bukan dikuburan
nabi. Adapun apabila dikuburan nabi maka yang lebih baik
kepala perempuan diletakkan sebelah kiri seperti kepala laki-
laki agar kepala perempuan berada sebelah kuburan nabi
sebagai bentuk sopan santun. seperti itu dikatakan oleh
sebahagian ulama pengtahqiq.

▪ Pemahaman terhadap Nash-nash

Beranjak dari uraian di atas, khususnya untuk mayat laki-laki


apakah kepala mayat diletakkan sebelah kiri (selatan) imam
lalu sisa tubuhnya berada sebelah kanan (utara) atau
mengikuti praktek masyarakat yakni kepala mayat berada
sebelah kanan imam?

Dalam kitab Abuya Mudawali. Beliau seorang ulama ASWAJA


berasal dari Aceh tepatnya di halaman 65 dijelaskan bahwa:
Dalam Hasyiah Tuhfah pada pembahasan jenazah bahwa
ibarat wal amal bikhilafihi dalam kitab mahalli jilid 4 menurut
Imam Jalal Mahalli: mu’tamad. Maka dari kaedah ini dapat
dipahami bahwa yang mu’tamad dalam kitab Bujairimi di atas
adalah letak kepala mayat laki-laki dan perempuan sama
yaitu sebelah kanan imam. Pernyataan ini sejalur dengan
pendapat Syeh Abdullah Ba Saudan al-Hazrami dan dilakukan
oleh ulama salaf dan orang-orang shalih yang ada di Hadhratu
‫‪Maut Yaman bahwa mereka meletakkan kepala mayat laki-‬‬
‫‪laki disebelah kanan imam.‬‬

‫‪ :‬ﻗﺎﻝ ﺍﻟﺸﻴﺦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻠﻪ ﺑﺎﺳﻮﺩﺍﻥ ﺍﻟﺤﻀﺮﻣﻲ ‪ :‬ﻟﻜﻨﻪ ﻣﺠﺮﺩ ﺑﺤﺚ ‪ .‬ﻭﺃﺧﺬ ﻣﻦ ﻛﻼﻡ ﺍﻟﻤﺠﻤﻮﻉ ﻭﻓﻌﻞ ﺍﻟﺴﻠﻒ ﻣﻦ ﻋﻠﻤﺎﺀ ﻭﺻﻠﺤﺎﺀ ﻓﻲ ﺟﻬﺘﻨﺎ ﺣﻀﺮﻣﻮﺕ‬
‫ﻭﻏﻴﺮﻫﺎ ﺟﻌﻞ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻓﻲ ﺍﻟﺼﻼﺓ ﻋﻦ ﺍﻟﻴﻤﻴﻦ ﺃﻳﻀﺎ ‪ .‬ﻭﺍﻟﻤﻌﻮﻝ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻮ ﺍﻟﻨﺺ ﺇﻥ ﻭﺟﺪ ﻣﻦ ﻣﺮﺟﺢ ﻻ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﻟﺒﺤﺚ ﻭﺍﻷﺧﺬ‪ ،‬ﻭ ﺇﻻ‪ ،‬ﻓﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺍﻟﺠﻤﻬﻮﺭ ﻫﻨﺎ ﻫﻮ ﺍﻟﺼﻮﺍﺏ ﺇﻫـ ﻣﻦ ﻓﺘﺎﻭﻳﻪ ﺇﻫـ‬

‫‪Syech Ismail Zain dalam risalahnya menyatakan bahwa tidak‬‬


‫‪ada perbedaan antara mayat laki-laki dan perempuan letak‬‬
‫‪posisi ketika di shalati, artinya keduanya tetap ditidurkan‬‬
‫‪dengan kepala di utara.‬‬

‫ﻗﺎﻝ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻓﻲ ﺳﻨﻨﻪ “ ﺑﺎﺏ ﺃﻳﻦ ﻳﻘﻮﻡ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﻣﻦ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﺇﺫﺍ ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻴﻪ ”‪ .‬ﻭﺳﺎﻕ ﺳﻨﺪ ﺍﻟﺤﺪﻳﺚ ﺇﻟﻰ ﺃﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺭﺿﻲ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﺃﻧﻪ ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺭﺟﻞ ﻓﻘﺎﻡ ﻋﻨﺪ ﺭﺃﺳﻪ ﻭﺻﻠﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻓﻘﺎﻡ ﻋﻨﺪ ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ ‪ .‬ﻓﻘﺎﻝ ﻟﻪ ﺍﻟﻌﻼﺀ ﺑﻦ ﺯﻳﺎﺩ ﻫﻜﺬﺍ ﻛﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻳﻔﻌﻞ ﻗﺎﻝ ﻧﻌﻢ ‪ .‬ﻭﻓﻲ‬
‫ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﻴﻦ ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻤﺮﺓ ﺑﻦ ﺟﻨﺪﺏ ﺭﺿﻲ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻗﺎﻝ ﺻﻠﻴﺖ ﻭﺭﺍﺀ ﺍﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻋﻠﻰ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻣﺎﺗﺖ ﻓﻲ ﻧﻔﺎﺳﻬﺎ ﻓﻘﺎﻡ ﻭﺳﻄﻬﺎ ‪ .‬ﻗﺎﻝ‬
‫ﺍﻟﻌﻼﻣﺔ ﺍﻷﻣﻴﺮ ﻓﻴﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻠﻰ ﻣﺸﺮﻭﻋﻴﺔ ﺍﻟﻘﻴﺎﻡ ﻋﻨﺪ ﻭﺳﻂ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ﺇﺫﺍ ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻭﻫﺬﺍ ﻣﻨﺪﻭﺏ‬

‫ﻭﺃﻣﺎ ﺍﻟﻮﺍﺟﺐ ﻓﺈﻧﻤﺎ ﻫﻮ ﺇﺳﺘﻘﺒﺎﻝ ﺟﺰﺀ ﻣﻦ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﺭﺟﻼ ﺃﻭ ﺍﻣﺮﺃﺓً ﺇﻫـ ‪ .‬ﻭﻋﻦ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﺃﻧﻪ ﻳﻘﻒ ﺧﺬﺍﺀ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﻨﺪ ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ ‪ ,‬ﻟﻤﺎ‬
‫ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺃﻧﺲ ﺇﻟﺦ ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺍﻟﺤﺪﻳﺚ ﺍﻟﻤﺘﻘﺪﻡ ‪ .‬ﺩﻝ ﺫﻟﻚ ﻋﻠﻰ ﺃﻣﺮﻳ‬

‫ﺃﺣﺪﻫﻤﺎ ﻭﺍﺟﺐ ‪ ,‬ﻭﻫﻮ ﻣﺤﺎﺫﺍﺓ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺃﻭ ﺍﻟﻤﻨﻔﺮﺩ ﺑﺠﻤﻴﻊ ﺑﺪﻧﻪ ﺟﺰﺀﺍ ﻣﻦ ﺑﺪﻥ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﺃﻱَّ ﺟﺰﺀ ﻛﺎﻥ ‪ ,‬ﺳﻮﺍﺀ ﻛﺎﻥ ﺭﺃﺳﻪ ﺃﻭ ﺑﻄﻨﻪ ﺃﻭ ﺭﺟﻠﻪ ﺃﻭ ﻏﻴﺮ ﺫﻟﻚ ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻬﻤﺎ ﻣﻨﺪﻭﺏ ﻭﻣﺴﺘﺤﺐ ﻭﻫﻮ ﻭﻗﻮﻓﻪ ﻋﻨﺪ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﻨﺪ ﻋﺠﻴﺰﺓ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ‬

‫ﻭﺍﻟﺤﻜﻤﺔ ﻓﻲ ﺫﻟﻚ ﺃﻥ ﺍﻟﺮﺃﺱ ﻫﻮ ﺃﺷﺮﻑ ﺃﻋﻀﺎﺀ ﺍﻹﻧﺴﺎﻥ ﻓﺎﺳﺘﺤﺐ ﺍﻟﻮﻗﻮﻑ ﻋﻨﺪﻩ ﺑﺸﺮﻁ ﻣﺤﺎﺫﺍﺓ ﺍﻟﻤﺼﻠﻰ ﻟﻪ ﺑﺠﻤﻴﻊ ﺑﺪﻧﻪ ﻭﺍﺳﺘﺤﺐ ﺍﻟﻮﻗﻮﻑ ﻭﺳﻂ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ‬
‫ﻋﻨﺪ ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ ﻷﻧﻪ ﺃﺳﺘﺮ ﻟﻬﺎ ‪ .‬ﻭﻓﻲ ﻛﻼ ﺍﻟﺤﺎﻟﻴﻦ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﻤﻴﺖ – ﺳﻮﺍﺀ ﻛﺎﻥ ﺭﺟﻼ ﺃﻭ ﺍﻣﺮﺃﺓ – ﻣﻤﺎ ﻳﻠﻲ ﻳﻤﻴﻦ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﻻﻏﻴﺮ ‪ .‬ﻭﺍﻷﻣﺮ ﺍﻟﺜﺎﻧﻲ ﺃﺷﺎﺭ ﻟﻪ ﺍﻟﻔﻘﻬﺎﺀ‬
‫ﺑﻘﻮﻟﻬﻢ ﻭ ﻳﻨﺪﺏ ﺃﻥ ﻳﻘﻒ ﻋﻨﺪ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﺠﻴﺰﺓ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ‪ .‬ﻭﺣﺮﺻﺎ ﻋﻠﻰ ﺣﺼﻮﻝ ﺍﻟﻤﺤﺎﺫﺍﺓ ﺍﻟﻮﺍﺟﺒﺔ ﺑﻴﻘﻴﻦ ‪ .‬ﻗﺎﻟﻮﺍ‬

‫ﻭﻳﻨﺪﺏ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻌﻈﻢ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻋﻦ ﻳﻤﻴﻦ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺃﻭ ﺍﻟﻤﻨﻔﺮﺩ ﻟﺘﺘﻢ ﺍﻟﻤﺤﺎﺫﺍﺓ ﻟﻜﻦ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻋﺒﺮ ﺑﺎﻟﻀﻤﻴﺮ ﺑﺪﻻ ﻋﻦ ﺍﻟﻈﺎﻫﺮ ﻓﻘﺎﻝ ﻭﻳﻨﺪﺏ ﺃﻥ ﻳﻘﻒ ﻋﻨﺪ‬
‫ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﻋﻠﻰ ﺟﻬﺔ ﻳﻤﻴﻦ ﺍﻹﻣﺎﻡ‬

‫ﻭﻣﻦ ﻫﻨﺎ ﺣﺼﻞ ﺍﻟﺘﺼﺮﻑ ﻓﻲ ﺍﻟﻌﺒﺎﺭﺓ ﻭﻧﺸﺄ ﺍﻟﻐﻠﻂ ﻓﻈﻦ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﺃﻥ ﺍﻟﻀﻤﻴﺮ ﻓﻲ ﻗﻮﻟﻪ ﻣﻌﻈﻤﻪ ﻳﻌﻮﺩ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﺣﺘﻰ ﺇﻥ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻋﺒﺮ ﺑﺎﻟﻈﺎﻫﺮ ﺑﺪﻝ‬
‫ﺍﻟﻤﻀﻤﺮ ﻋﻠﻰ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻔﻬﻢ ﺍﻟﺴﻴﺊ ﻓﻘﺎﻝ ﺑﺤﻴﺚ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻌﻈﻢ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﻋﻦ ﻳﻤﻴﻦ ﺍﻹﻣﺎﻡﻭﻫﺬﺍ ﻛﻠﻪ ﻏﻠﻂ ﻭﺳﻮﺀ ﻓﻬﻢ ‪ ,‬ﻭﺇﻧﻤﺎ ﺍﻟﻤﺮﺍﺩ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻌﻈﻢ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﻤﻴﺖ‬
‫ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻋﻦ ﻳﻤﻴﻦ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﻟﻴﺤﺼﻞ ﻛﻤﺎﻝ ﺍﻟﻤﺤﺎﺫﺍﺓ ﺍﻟﻤﻄﻠﻮﺑﺔ‬
‫ﻭﻣﻤﺎ ﻳﺆﻳﺪ ﺃﻥ ﻣﺎ ﻗﻠﻨﺎﻩ ﻫﻮ ﺍﻟﺼﻮﺍﺏ ﻭﺃﻥ ﻋﺒﺎﺭﺓ ﺑﻌﺾ ﺍﻟﻔﻘﻬﺎﺀ ﻫﻲ ﺧﻄﺄ ﻧﺎﺷﺊ ﻋﻦ ﺳﻮﺀ ﺍﻟﻔﻬﻢ ﻭﺗﺪﺍﻭﻝ ﺍﻷﻳﺪﻯ ﻟﻠﻌﺒﺎﺭﺓ ﺃﻧﻬﻢ ﻗﺎﻟﻮﺍ ﻭﻛﺬﻟﻚ ﺇﺫﺍ ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻰ‬
‫ﺍﻟﻘﺒﺮ ﺃﻱ ﻓﻴﻘﻒ ﻋﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﻋﺠﻴﺰﺓ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ‬

‫ﻭﻗﺪ ﺛﺒﺖ ﺃﻥ ﺍﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻰ ﻗﺒﺮ ﺭﺟﻞ ﻭﻭﻗﻒ ﻋﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺭﺃﺳﻪ ﻭﻋﻠﻰ ﻗﺒﺮ ﺍﻣﺮﺃﺓ ﻭﻭﻗﻒ ﻋﻨﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﻋﺠﻴﺰﺗﻬﺎ ‪ .‬ﻓﻠﻮﻛﺎﻥ ﺍﻟﺤﺎﻝ‬
‫ﻛﻤﺎ ﻳﻘﻮﻝ ﺑﻌﺾ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺤﻮﺍﺷﻰ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻘﻬﺎﺀ ﺃﻥ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺬﻛﺮ ﻋﻦ ﻳﺴﺎﺭ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﻟﻜﺎﻥ ﺍﻟﻤﺼﻠﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﺒﺮ ﻣﺴﺘﺪﺑﺮﺍ ﻟﻠﻘﺒﻠﺔ ﻓﺼﻼﺗﻪ ﺑﺎﻃﻠﺔ ‪ .‬ﻭﺣﺎﺷﺎ ﺍﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ‬
‫ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺃﻥ ﻳﺼﻠﻲ ﺻﻼﺓ ﺑﺎﻃﻠﺔ ﻣﺴﺘﺪﺑﺮﺍ ﻟﻠﻘﺒﻠﺔ‬

‫ﻭﺣﺎﺷﺎ ﺍﻟﺴﻠﻒ ﺍﻟﺼﺎﻟﺢ ﺑﻞ ﺣﺎﺷﺎ ﺍﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ ﺫﻟﻚ ‪ .‬ﻓﻴﺎ ﻣﻦ ﻳﻘﻮﻝ ﺇﻥ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﻤﻴﺖ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻤﺎ ﻳﻠﻰ ﻳﺴﺎﺭ ﺍﻹﻣﺎﻡ ‪ .‬ﺍﻓﺮﺽ ﺃﻧﻚ ﺗﺼﻠﻰ ﻋﻠﻰ ﺭﺟﻞ ﻓﻲ ﻗﺒﺮﻩ‬
‫ﺑﻬﺬﻩ ﺍﻟﻜﻴﻔﻴﺔ ﻭﺗﺼﻮﺭ ﻭﺗﺨﻴﻞ ﻧﻔﺴﻚ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻓﻼ ﺗﺠﺪ ﻧﻔﺴﻚ ﺣﻴﻨﺌﺬ ﺇﻻ ﻣﺴﺘﺪﺑﺮﺍ ﻟﻠﻘﺒﻠﺔ‬

‫ﻓﻌﺒﺎﺭﺓ ﺍﻟﻤﺘﻮﻥ ﻭﺍﻟﺸﺮﻭﺡ ﻛﻠﻬﺎ ﻣﻘﺼﻮﺭﺓ ﻋﻠﻰ ﻣﺎ ﻫﻮ ﺍﻟﻤﻔﻬﻮﻡ ﻣﻦ ﺍﻟﺤﺪﻳﺚ ﻓﻘﻂ ‪ ,‬ﻓﻴﻘﻮﻟﻮﻥ ﻭﻳﻨﺪﺏ ﺃﻥ ﻳﻘﻒ ﻋﻨﺪ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻭﻋﺠﻴﺰﺓ ﺍﻟﻤﺮﺃﺓ ﻟﻺﺗﺒﺎﻉ‬

‫ﺃﻣﺎ ﻗﻮﻝ ﺑﻌﺾ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺤﻮﺍﺷﻲ ﺇﻥ ﺭﺃﺱ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻣﻦ ﺟﻬﺔ ﻳﺴﺎﺭ ﺍﻟﻤﺼﻠﻰ ﻓﻼ ﺃﺻﻞ ﻟﻪ ﻭﻻ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪ ‪ ,‬ﺑﻞ ﻗﺪ ﻳﺆﺩﻯ ﻓﻲ ﺑﻌﺾ ﺍﻟﺤﺎﻻﺕ ﺇﻟﻰ ﺑﻄﻼﻥ ﺍﻟﺼﻼﺓ‬
‫ﻛﻤﺎ ﻟﻮ ﺻﻠﻰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻘﺒﺮ ﻛﻤﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﺍﻹﺷﺎﺭﺓ ﺇﻟﻴﻪ‬

‫ﻓﻬﺬﺍ ﻫﻮ ﺍﻟﻘﻮﻝ ﺍﻟﺼﺤﻴﺢ ﻓﻲ ﺍﻟﻤﺴﺄﻟﺔ ﻭﻋﻠﻴﻪ ﻋﻤﻞ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻓﻲ ﺟﻤﻴﻊ ﺍﻷﻣﺼﺎﺭ ‪ .‬ﻭﻣﻦ ﺍﺩﻋﻰ ﺃﻥ ﺍﻟﺴﻨﺔ ﻋﻠﻰ ﺧﻼﻑ ﻋﻤﻞ ﺍﻟﻨﺎﺱ ﻓﺪﻋﻮﺍﻩ ﻇﺎﻫﺮﺓ ﺍﻟﺒﻄﻼﻥ ﺑﻌﻴﺪﺓ‬
‫ﻋﻦ ﺍﻹﺗﺒﺎﻉ ﻣﺪﺍﺭﻫﺎ ﺳﻮﺀ ﺍﻟﻔﻬﻢ ‪.‬‬

‫‪Dari beberapa redaksi kitab di atas bisa disimpulkan bahwa :‬‬

‫‪a. Imam berdiri sejajar kepala apabila jenazah itu laki-laki dan‬‬
‫‪di pinggang bila mayat itu perempuan atau khunsa.‬‬

‫‪b. Jika mayat itu perempuan atau khunsa maka kepalanya‬‬


‫‪diletakkan sebelah kanan(utara) iman atau mumfarid (orang‬‬
‫‪shalat sendiri) dan sisa tubuhnya sebelah kiri. Untuk mayat‬‬
‫‪laki-laki, kepala diletakkan sebelah kiri imam, lalu bagian‬‬
‫‪tubuh mayat lebih panjang ke arah kanan. Ini berbeda dengan‬‬
‫‪praktek mayoritas masyarakat yaitu kepala mayat disebelah‬‬
‫‪kanan imam dan sisa tubuhnya sebelah kiri.‬‬
c. Dalam praktek keseharian masyarakat, rupanya praktek
tersebut berlandaskan kepada pendapat yang mu’tamad
karena dalam literature fiqh sighat ‫ﻭﺍﻟﻌﻤﻞ ﺑﺨﻼﻓﻪ‬termasuk dalam
sighat tarjih. Maka menurut pendapat yang rajih (kuat), posisi
kepala mayat perempuan dan laki-laki sama saja, yaitu
berada di sebelah kanan imam sebagaimana praktek yang
dilakukan oleh mayoritas masyarakat saat ini.
----------------------------

[1] Imam Nawawi, Raudhah Thalibin, Juz.II, h. 122.

[2] Abi Ishaq Ibrahim al-Syirazi, al-Majmu’ Syarah Muhazzab ,


Juz.VI, (Beirut: Darul Kutub, 1971), h.212.

[3] Sulaiman bin Umar al-Azhari, Hasyiah Jamal ‘ala Syarah al-
Manhaj , Juz. II, (Maktabah Syamilah), h.188

Anda mungkin juga menyukai