148
Tabel. Panas Laten
(Reklaitis,1983)
Tabel . Panas Reaksi Pembentukan
(Reklaitis,1983)
Data Air Pemanas dan Air pendingin yang digunakan
T (°C) H (kJ/kg) λ (kJ/kg)
Air 29 121,5 -
33 138,2 -
Saturated Steam 143,6 - 2133,0
184,1 - 1998,5
(Reklaitis,1983)
149
1.1 Neraca Panas Furnace (A-200)
Q1
Q3
FURNACE
Q2
Keterangan:
Q1 : Aliran panas sulfur masuk
Q2 : Aliran panas metana masuk
Q3 : Aliran panas Produk
Panas bahan masuk
1. Airan panas sulfur
(Q1) Kondisi operasi :
a. Suhu reference 250C/298K
b. Suhu sulfur masuk = 435,21°C = 708,210 K
Massa sulfur masuk = 135.622,436
Imp (C) = 13,564
2. Aliran panas metana
(Q2) Kondisi operasi :
a. Suhu reference = 25°C = 298 K
b. Suhu masuk metana = 238,80°C = 511,80 K
Imp (CO2) = 547,704
Imp (N2) = 365,136
Panas bahan masuk
150
Panas bahan keluar : ( T = 923 K )
151
V = 460,114 kg
0.7 kg/m3
= 657,306 m3
Q3 Q4
REAKTOR
Keterangan :
Q3 : Panas umpan reaktor dari Furnace
Q4 : Panas hasil reaksi / keluaran reaktor
Suhu Reference = 250C = 298 k
Panas bahan masuk
152
Menentukan Panas Reaksi
Reaksi yang berlangsung : CH4(g) + 2S2(g) CS2(g) +2H2S(g)
∆Hf pada suhu = 298 K (250C)
Konversi reaksi = 99,5%
Mol CH4 Bereaksi = 40,021 kmol
∆Hf CH4(g) = -17,890 kkal/kmol
∆Hf S2(g) = 30,740 kkal/kmol
∆Hf CS2(g) = -27,980 kkal/kmol
∆Hf H2S(g) = -4,820 kkal/kmol
∆Hr = {(∆Hf CS2 + ∆Hf H2S) - (∆Hf CH4 + ∆Hf S2)}
= {(- 27,980 x 40,021 + ( 2x-4,820) x 40,021) – (-17,890 x 40,021 + (2x30,740) x 40,021)}
= -388.666,763 kkal
Q Yang hilang = 2.040.343,166 kkal
2. Proses Sulfur Removal
2.1 Neraca Panas pada Sulfur Condenser (H-207)
Q4 Q5
Sulfur Condenser (H-
207)
Keterangan :
Q4 : Panas masuk ke Sulfur Condenser dari Reaktor
Q5 : Panas keluar Sulfur Condenser / input Recycle Sulfur Vessel
Panas bahan masuk
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q4 CS2 67.915,226 1,0130 903,00 41.622.558,179
H2S 60.766,255 0,3085 903,00 11.340.784,655
S2 21.238,898 0,0812 903,00 1.043.269,927
CH4 3,218 1,1010 903,00 2.143,375
C 13,564 0,4123 903,00 3.383,693
CO2 547,704 0,2847 903,00 94.337,056
N2 365,136 0,2675 903,00 59.093,679
Total 54.165.570,565
153
Panas bahan keluar
Uap
Liquid
154
= - (-213.359.877,377) kj
(1.507,155 – 302,032) kj/kg
= - (-213.359.877,377) kj
1,205.12 kj/kg
= 177.044,067 kg
2.2 Neraca Panas pada Recyle Sulfur Vessel (V-270)
Q7
Q5
Recycle Sulfur Vessel
Q8
Q6
Keterangan:
Q5 : Panas keluaran Sulfur Condenser
Q8 : Panas dari hasil bawah CS2 Scrubber
Q7 : Panas fase uap dari V-270 / Umpan CS2 Scrubber
Q6 : Panas Sulfur excess
Suhu reference = 250C / 298 K
Panas bahan masuk :
Panas masuk V-270 = Q5 + Q8
Uap
155
Liquid
Q9
C-280 QLO
Q7
q
q
Q8
156
Keterangan :
Q7 : Panas dari umpan Recycle Sulfur Vessel
Q9 : Panas fraksi atas CS2 Scrubber
Q8 : Panas fraksi bawah/sulfur cair excess
QLO : Panas dari refluk
Suhu reference = 250C = 298
Panas bahan masuk
Uap
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q7 CS2 67.915,226 0,2970 376,00 1.573.558,481
H2S 60.766,255 0,2452 376,00 1.162.205,862
S2 4.247,780 0,0860 376,00 28.500,998
CH4 3,218 0,6671 376,00 167,443
C 13,564 0,4148 376,00 438,832
CO2 547,704 0,2214 376,00 9.459,154
N2 365,136 0,2492 376,00 7.096,843
Total 2.982.697,190
Liquid/Reflus QLO
157
2.4 Primarry CS2 Condenser (H-282)
Keterangan :
Q9 : Panas masuk ke Primarry CS2 Condenser dari CS2 Scrubber
Q10 : Panas keluar dari CS2 Condenser
Suhu reference = 250C/298 K
Panas bahan masuk
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q9 H2S 60.766,255 0,2417 337,00 572.770,058
CS2 109.043,226 0,2636 337,00 1.121.010,091
S 1.699,112 0,0865 337,00 5.733,648
CH4 3,218 0,6406 337,00 80,392
CO2 547,704 0,2151 337,00 4.594,622
N2 365,136 0,2485 337,00 3.538,727
C 13,564 0,4151 337,00 219,603
Total 1.729.747,122
Liquid
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q10 CS2 41.128,000 0,2374 318.00 195.297,554
Total 195.297,554
158
= 636.189,867 kkal + 195.297,554 kkal
= 831.487,422 kkal
Panas pengembunan uap :
159
2.5 Primary CS2 Separator (V-285)
Q10
Primary CS2 Q11
Separator (V-285)
Keterangan :
Q10 : Panas masuk Primarry CS2 Separator V-285 dari Primarry CS2 Condenser
Q11 : Panas keluar CS2 Separator V-285
Suhu reference = 250C/298 K
Panas bahan masuk
Uap
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q10 H2S 60.766,255 02402 318,00 291.860,454
CS2 67.915,226 0.2482 318,00 337.093,133
S 1.699,112 0,0868 318,00 2.948,970
CH4 3,218 0,6287 318,00 40,461
CO2 547,704 0,2119 318,00 2.321,475
N2 365,136 0,2482 318,00 1.812,709
C 13,564 0,4153 318,00 112,666
Total 636.189,867
Liquid
160
Panas bahan keluar
Uap
Liquid
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
QLO CS2 41.128,000 0,2374 318.00 195.297,554
195.297,554
Q11 Q12
Secondary CS2
Condenser
Keterangan :
Q11 : Panas masuk Secondary CS2 Condenser dari Primary CS2 Separator
Q12 : Panas keluar dari Secondary CS2 Condenser
161
Panas bahan masuk
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q11 H2S 60.766,255 02402 318,00 291.860,454
CS2 67.915,226 0.2482 318,00 337.093,133
S 1.699,112 0,0868 318,00 2.948,970
CH4 3,218 0,6287 318,00 40,461
CO2 547,704 0,2119 318,00 2.321,475
N2 365,136 0,2482 318,00 1.812,709
C 13,564 0,4153 318,00 112,666
Total 636.189,867
Liquid
162
𝑑𝑄
= Q out –Q in
𝑑𝑇
= - (-1.331.378,831) kj
1,205.12 kj/kg
= 1.104,766 kg
3. Proses Pemurnian H2S
3.1 Neraca Panas pada Secondary CS2 Separator (S-305)
Q13
Q14
3
Keterangan :
Q12 : Panas umpan dari Secondary CS2 Separator
Q13 : Panas fraksi atas secondary CS2 Separator/input Absorber
Q14 : Panas fraksi bawah secondary CS2 Separator/input Stabilizer Feed Drum
Suhu reference : 250C /298 K
163
Panas masuk
Uap
Liquid
Komponen Massa (kg) Cp (kkal/kgk) Suhu (K) Q (Kkal)
Q12 CS2 57.727,942 0,2346 308,00 135.405,605
H2S 607,663 0,5444 308,00 3.307,845
S 1.699,112 0,2043 308,00 3.470,521
CO2 547,704 1,3759 308,00 7.536,112
Total 149.720,083
Panas Keluar
Uap
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgoK) Suhu (oK) Q (kkal)
Q13 H2S 60.158,592 0,2394 308,00 144.015,071
CS2 10.187,284 0,2403 308,00 24.477,492
CH4 3,218 0,6227 308,00 20,038
N2 365,136 0,2481 308,00 905,877
C 13,564 0,4154 308,00 56,346
Total 169.474,825
Liquid
Komponen Massa (kg) Cp (kkal/kgk) Suhu (K) Q (Kkal)
Q14 CS2 57.727,942 0,2346 308,00 135.405,605
H2S 607,663 0,5444 308,00 3.307,845
S 1.699,112 0,2043 308,00 3.470,521
CO2 547,704 1,3759 308,00 7.536,112
Total 149.720,083
164
3.2 Neraca Panas pada Absorber (C-320)
Q 15
Q26 Q34
Qoil
Q13
Absorber C-320
Qv
H-330
Q16
Qv’
Keterangan :
Q13 : Panas fraksi atas Secondary Separator (S-305 )/input ke Absorber (C-320)
Q26 : Panas Fraksi atas CS2 Stripper Separator (S-306)/input ke Absorber (C320)
Q34 : Panas dari Stabilizer Condenser H-402 /input ke Absorber (C320)
Qoil : Feed absorbtion oil (Pella oil)/input ke ke Absorber (C-320)
Qv : Panas dari Absorber Intercooler (H-330)/input ke Absorber
Q15 : Panas fraksi atas dari Absorber (C-320)/gas menuju SRU
Q16 : Panas fraksi bawah dari Absorber (C-320)/input ke Oil Interchanger (H351)
Qv’ : Panas dari Absorber /input ke Absorber Intercooler (H-330)
H-330 : Absorber Intercooler
Suhu reference : 250C / 298K
165
1. Absorber
Panas masuk
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q13 H2S 60.158,592 0,2394 308,00 144.015,071
CS2 10.187,284 0,2403 308,00 24.477,492
CH4 3,218 0,6227 308,00 20,038
N2 365,136 0,2481 308,00 905,877
C 13,564 0,4154 308,00 56,346
Q26 CS2 1.600,533 0,2418 310.00 4.644,916
Q34 H2S 486,130 0,2394 308,00 1.163,758
QOIL Oil 157.172,875 0,5812 307,00 822.077,225
QV CS2 10.085,411 0,2346 308,00 23.656,156
Oil 157.172,875 0,58 308,00 915.085,920
Total 1.936.102,799
Fraksi Bawah
166
2. Absorber Intercooler (H-330)
Keterangan :
Qv : Panas keluar dari Absorber Intercooler (H-330)/input ke Absorber
Qv’ : Panas dari Absorber /input ke Absorber Intercooler (H-330)
Suhu Reference : 250C / 298 K
Panas Masuk
Panas Keluar
167
= - (-1.210.181,183) kj
(1.507,155 – 302,032) kj/kg
= - (-1.210.181,183) kj
1.205,123 kj/kg
= 1.004,197 kg
3.3 Oil Interchanger (H-351)
Q18
Keterangan :
Q16 : Panas masuk H-351 dari fraksi bawah Absorber
Q23 : Panas masuk H-351 dari fraksi bawah Stripper
Q17 : Panas Keluaran H-351/input ke Rich Oil Heater
Q18 : Panas Keluaran H-351/input ke Lean Oil Cooler
Suhu reference : 250C / 298K
Panas Masuk
Panas Keluar
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q17 CS2 10.085,411 0,2734 408,00 303.298,424
Oil 157.172,875 0,6631 408,00 11.464.192,054
Q18 Oil 156.887,724 0,6309 363,00 6.433.469,711
H2O 3,267 0,9994 363,00 212.230,601
Total 18.413.190,789
168
3.4 Lean Oil Cooler (H-361)
Keterangan :
Q18: Panas masuk Lean Oil Cooler dari Oil Interchanger
Q19 : Panas keluar Lean Oil Cooler / input Lean Oil Tank
Suhu Reference : 250C / 298K
Panas Masuk
Panas Keluar
M= Q out – Q in
H (143,60C) – H (290C)
169
= - (-24.341.977,574) kj
Q19
Lean Oil Tank Q20
(T-350)
Dumping
Keterangan :
Q19: Panas masuk Lean Oil Tank dari Lean Oil Cooler
Q20 : Panas keluar Lean Oil Tank / input Absorber
Suhu reference : 250C / 298K
Panas Masuk
Panas Keluar
170
3.6 Neraca Panas pada Rich Oil Heater (H-341)
Keterangan :
Q17: Panas masuk Rich Oil Heater dari Oil Interchanger
Q20 : Panas keluar Rich Oil Heater / input Stripper
Suhu reference : 250C / 298K
Panas Masuk
Panas Keluar
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q21 Oil 157.172,875 0,6986 455,00 17.238.132,508
CS2 10.085,411 0,3025 455,00 479.044,329
Total 17.717.176,837
171
3.7 Neraca pada Panas Stripper (C-340)
Q22
Q21
Stripper (C-340)
Q28
Qs
Q23
Keterangan :
Q21: Panas masuk Stripper dari Rich Oil Heater
Q28 : Panas masuk Stripper dari Stabilizer Feed Drum
Qs : Panas Steam masuk ke Stripper
Q22 : Fraksi atas dari Stripper / input ke Stripper Condenser
Q23: Fraksi bawah dari Stripper / Input ke Oil Interchanger
Suhu reference : 250C / 298K
Panas Masuk :
Panas Keluar
172
Panas yang hilang = 17.968.503,519- 17.778.363,269
= 190.140,251
3.8 Neraca Panas pada Stripper Condenser (H-342)
Q22 Q25
Stripper Condenser
(H-342)
Keterangan :
Q22 : Panas dari Stripper (C-340) /input ke Stripper Condenser
Q25 : Panas dari Stripper Condenser/input ke Stripper Separator
Suhu Reference : 250C / 298 K
Panas Masuk
Panas Keluar
173
I kkal = 4,2 kj
-246.114,235 kkal = -1.033.679,785 kj
M= Q out – Q in
H (143,60C) – H (290C)
= - (-1.033.679,785) kj
(1.507,155 – 302,032) kj/kg
= - (-1.033.679,785) kj
1.205,123 kj/kg
= 857,738 kg
3.9 Neraca Panas pada CS2 Stripper Separator (S-306)
Q26
Q25
CS2 Stripper
Separator (S-306)
Q27
Keterangan :
Q25 : Panas dari Stripper Condenser/input ke CS2 Stripper Separator
Q26 : Fraksi atas dari CS2 Stripper Separator /input ke Absorber (C-320)
Q27 : Fraksi bawah CS2 Stripper Separator /input ke Stabilizer feed Drum (V-300)
Suhu Reference : 250C / 298 K
Panas Masuk
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q25 CS2 10.670,219 0,2354 311,00 32.653,237
Oil 1.584,724 0,5854 311,00 12.059,060
H2O 33,000 0,9992 311,00 428,646
Total 45.140,944
174
Panas Keluar
Uap
Liquid
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q27 CS2 9.069,686 0,2351 310,00 25.589,460
Oil 1.584,724 0,5843 310,00 11.111,715
H2O 33,000 0,9994 310,00 395,759
Total 37.096,935
Q14 Q27
Q28
7 Stablizer Feed7
Drum (V-300)
7
Q29
Condensat
7
Q2 7
Keterangan :
Q14 : Panas masuk Stabilizer Feed Drum V-300 dari fraksi bawah Secondary CS2 Separator
Q27 : Panas masuk Stabilizer Feed Drum V-300 dari fraksi bawah CS2 Stripper Separator
Q28 : Panas Keluar Stabilizer Feed Drum V-300/Input Stripper
Q29 : Panas Keluar Stabilizer Feed Drum V-300/Input Kolom Stabilizer
Suhu Reference : 250C / 298 K
175
Panas Masuk
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q27 CS2 9.069,686 0,2351 310,00 25.589,460
Oil 1.584,724 0,5843 310,00 11.111,715
H2O 33,000 0,9994 310,00 395,759
Q14 CS2 57.727,941 0,2346 308,00 135.405,605
H2S 607,663 0,5444 308,00 3.307,845
S 1.699,112 0,2043 308,00 3.470,521
CO2 547,704 1,3759 308,00 7.536,106
Total 186.817,012
Panas Keluar
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q28 CS2 584,808 0,2346 308,00 1.371,715
Oil 1.299,573 0,5822 308,00 7.566,326
Q29 CS2 66.212,820 0,2346 308,00 155.307,581
S 1.699,112 0,2043 308,00 3.470,521
H2S 607,663 0,5444 308,00 3.307,845
Oil 114,060 0,5822 308,00 664,078
H2O 0,330 0,9994 308,00 3,298
CO2 219,081 1,3759 308,00 3.014,442
Condensat Oil 171,091 0,5822 307,00 896,506
H2O 32,670 0,9994 307,00 293,851
CO2 328,622 1,3759 307,00 4.069,497
Total 179.965,661
176
4 Proses Pemurnian CS2
4.1 Neraca Panas pada Stabilizer (C-400)
Q34
Q31 H-402
LO
Q29 Stabilizer (C-
7
400)
7
Q32 7
7
H-401
Q30 Q33
7
Keterangan :
Q29 : Panas masuk C-400 dari Stabilizer Feed Drum
7 7
Q30 : Panas masuk Stabilizer Reboiler (H-401) dari Stabilizer C-400
Q31 : Panas Fraksi atas C-400 / input ke Stabilizer Condenser
Q32 : Panas masuk (Steam) ke C-400 dari H-401
QLO : Panas masuk (refluks) ke C-400 dari H-402
Q33 : Panas keluar Stabilizer Reboiler (H-401)/Input Still (C-420)
Q34 : Panas keluar Stabilizer Condenser (H-402) / input ke Absorber (C320)
H-401 : Stabilizer Reboiler
H-402 : Stabilizer Condenser
Suhu Reference : 25OC/298K
1. Stabilizer
Suhu Masuk
Panas Keluar
178
M= Q out – Q in
H (143,60C) – H (290C)
= - (-1.248.717,859) kj
1.205,123 kj/kg
= 1.036,175 kg
Panas Keluar
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q32 CS2 20.127,871 0,2953 374,00 451.680,248
Q33 CS2 66.212,820 0,2572 374,00 1.294.500,396
H2S 121,533 0,7731 374,00 7.140,436
Oil 114,060 0,6390 374,00 5.539,459
S 1.699,112 0,1788 374,00 23.087,107
H2O 0,330 1,0027 374,00 25,147
CO2 219,081 5,9084 374,00 98.376,642
Total 1.880.349,435
179
Steam (180°C), 1 atm, H = 2.777,914 kJ/kg
Kondensat (100°C), H = 419,1 kJ/kg
Panas sensible steam dari temperature 180°C - 100°C, Hs = 2.358,814 kJ/kg
Panas laten penguapan steam pada temperatur 100°C, HI = 2.256,9 kJ/kg
(Reklaitis, 1983)
H = Hs + HI = (2.358,814 + 2.256,9) kJ/kg = 4.615,714 kJ/kg
Steam yang diperlukan :
M= Q
λ pada 1800C
= 6.562.332,325 kj
4.615,714 kJ/kg
= 1.421,737 Kg
4.2 Neraca Panas pada Still ( C-420)
QF
H-422 Q38
7 Q35
Q33
7
QLO
Still (C-420)
7
Q37
7
7
H-421
QD
Q36
dD 7
um
Keterangan : pin
g 7
Q33 : Panas masuk C-420 dari Stabilizer Reboiler
QLO : Panas masuk (refluks) ke C-420 dari Still Refluks Vessel
Q37 : Panas masuk ke C-420 dari Still Reboiler
7
QD : Panas fraksi bawah C-420 / input Portable Tank
Q36 : Panas Fraksi bawah C-420 / input ke Still Reboiler
Q35 : Panas Fraksi atas C-420 / input ke Still Condenser
QF : Panas fraksi atas C-40 / input ke Flare
H-421 : Still Reboiler
180
H-422 : Still Condenser
Suhu Reference : 25OC/298K
1. Still C-420
Panas Masuk
Panas Keluar
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q35 CS2 101.012,820 0,2762 352,000 1.506.468,222
QF H2S 121,533 0,2430 352,000 1.594,649
QD S 1.699,112 0,2047 333,000 11.535,251
Oil 114,060 0,5812 333,000 2.420,850
H2O 0,330 1,0001 333,000 11,509
CO2 219,081 1,3429 333,000 19.170,975
Q36 CS2 20.202,564 0,2389 323,000 120.672,107
Total 1.661.873,562
Panas Keluar
181
= 254.404,921 Kkal
I kkal = 4,2 kj
254.404,921 Kkal = 1.068.500,669 Kj
Data steam yang digunakan :
Steam (180°C), 1 atm, H = 2.777,914 kJ/kg
Kondensat (100°C), H = 419,1 kJ/kg
Panas sensible steam dari temperature 180°C - 100°C, Hs = 2.358,814 kJ/kg
Panas laten penguapan steam pada temperatur 100°C, HI = 2.256,9 kJ/kg
(Reklaitis, 1983)
H = Hs + HI = (2.358,814 + 2.256,9) kJ/kg = 4.615,714 kJ/kg
Steam yang diperlukan :
M= Q
λ pada 1800C
= 1.068.500,669 kj
4.615,714 kj/kg
= 231,492 Kg
3. Still Condenser (H-422)
Suhu masuk
Panas Keluar
182
= 117.772,227 - 1.506.468,222
= -1.388.695,995 Kkal
I kkal = 4,2 kj
-1.388.695,996 kkal = -5.832.523,181 Kj
M= Q out – Q in
H (143,60C) – H (290C)
= - (-5.832.523,181) kj
(1.507,155 – 302,032) kj/kg
= - (-5.832.523,181) kj
1.205,123 kj/kg
= 4.839,774 kg
4.3 Neraca Panas Pada Still Refluks Vessel (V-430)
QLO
Keterangan :
Q38 : Panas masuk ke V-430 dari Still Condenser
Q39 : Panas Produk akhir
QLO : panas keluar V-430 / input ke Still
Suhu Reference : 250C / 298 K
Panas bahan masuk
183
Panas bahan Keluar
Aliran Komponen massa (kg) Cp (kkal/kgK) Suhu (K) Q (kkal)
Q39 CS2 66.212,820 0,2332 303,00 77.198,431
QLO CS2 34.800,000 0,2332 303,00 40.573,796
Total 117.772,227
184
4.5 Neraca Panas Overall