JURNAL PRAKTIKUM

A. Landasan Teori
1. Kandungan Zat Gizi dalam Makanan
Pada dasarnya, tubuh kita membutuhkan bermacam-macam zat makanan, baik berupa zat
makanan makro maupun zat makanan mikro. Di dalam tubuh, zat-zat makanan berfungsi
untuk memberi energi, mengatur proses tubuh, pertumbuhan, dan mengganti sel-sel yang
rusak. Zat makanan makro atau makronutrien adalah zat-zat mekanan yang dibutuhkan tubuh
dalam jumlah banyak. Makronutrien meliputi karbohidrat, protein, dan lemak. Sedangkan zat
makanan mikro atau mikronutrien adalah zat yang dibutuhkan dalam jumlah sedikit.
Mikronutrien meliputi vitamin dan mineral.
a. Karbohidrat
Karbohidrat merupakan sumber energi utama bagi manusia.
1) Macam-macam Karbohidrat
Molekul karbohidrat terdiri atas unsur-unsur karbon (C), hidrogen (H), dan oksigen (O)
dengan rumus CH2O. Berdasarkan susunan molekulnya, karbohidrat dibedakan atas
monosakarida, disakarida, dan polisakarida.
2) Fungsi Karbohidrat
Fungsi utama karbohidrat adalah sebagai sumber energi. Adapun fungsi karbohidrat
lainnya adalah memberi rasa manis pada makanan, menghemat penggunaan protein,
mengatur metabolisme lema, dan membantu pengeluaran feses.
3) Sumber Karbohidrat
Karbohidrat kebanyakan tersimpan di dalam berbagai bahan makanan pokok manusia,
misalnya, padi, jagung, gandum, ubi, singkong, dan sagu. Selain tersimpan di dalam
bahan makanan pokok, karbohidrat juga ditemukan dalam bentuk makanan olahan,
seperti mie, selai, sirup, roti, dan tepung-tepungan.
b. Protein
Protein merupakan bagian terbesar tubuh setelah air. Diperkirakan, seperlima bagian tubuh
adalah berupa protein. Protein dapat ditemukan di dalam otot, tulang, kulit, darah, enzim,
hormon, dan matriks intraselular.
1) Fungsi Protein
Fungsi utama protein untuk pertumbuhan dan pemeliharaan jaringan tubuh. Fungsi
protein lainnya untuk mengatur keseimbangan air, memelihara netralitas tubuh,
membentuk antibodi, mengangkut zat-zat gizi (misalnya lipoprotein dan transferin),
biokatalisator, dan sumber energi.
2) Sumber Protein
Protein dapat berasal dari hewan dan tumbuhan. Protein yang berasal dari hewan disebut
protein hewani, sedangkan protein yang berasal dari tumbuhan disebut protein nabati.
Sumber protein hewani antara lain telur, susu, daging, ikan, dan kerang. Sumber protein
nabati antara lain kacang-kacangan, terutama kacang kedelai, jagung dan sayuran.
c. Lemak
Lemak merupakan senyawa organik yang tidak dapat larut di dalam air. Lemak hanya dapat
larut dalam pelarut dalam pelarut organik, seperti etanol, eter, kloroform, dan benzena.
Berdasarkan susunan kimiawi, lemak dapat dikelompokkan atas lemak sederhana, lemak
majemuk, dan lemak turunan. Lemak sederhana meliputi lemak daging hewan dan minyak.
Lemak majemuk merupakan gabungan antara lemak dan senyawa bukan lemak (misalnya
fosfat dan protein). Sedangkan lemak turunan atau derivat lemak merupakan senyawa yang
dihasilkan dari proses hidrolisis lemak.
d. Vitamin
Vitamin merupakan senyawa organik kompleks esensial yang dibutuhkan tubuh dalam jumlah
kecil. Berdasarkan sifat kelarutannya, vitamin dapat dibedakan atas dua kelompok, yaitu
vitamin larut dalam lemak dan vitamin larut dalam air. Vitamin terdiri atas vitamin A, B, C,
D, E, dan K.
e. Mineral
Mineral merupakan senyawa anorganik yang diperlukan dalam pemeliharaan fungsi tubuh.
Mineral dapat dibedakan atas mineral mikro dan mineral makro. Mineral makro adalah
mineral yang dibutuhkan tubuh dalam jumlah lebih dari 100 mg perhari. Sedangkan mineral
mikro adalah mineral yang dibutuhkan kurang dari 100 mg. Tubuh megandung lebih dari 5
gram untuk setiap mineral makro dan kurang dari 5 gram untuk setiap mineral mikro. Hingga
saat ini diperkirakan terdapat sebanyak 24 mineral yang dianggap esensial.
f. Air
Air atau cairan tubuh merupakan bagian utama tubuh. Pada umunya, kendungan air dalam
tubuh orang dewasa berkisar antara 50 hingga 70% berat badan. Sementara itu kandungan air
pada bayi baru lahir adalah 75% berat badan.
g. Zat Aditif
Zat aditif merupakan zat tambahan yang diberikan pada sejumlah makanan dan minuman. Zat
aditif dapat berupa bahan pewarna, penyedap, pemanis, dan pengawet. Zat aditif dapat
dikelompokkan atas zat aditif alami dan zat aditif buatan.

2. Penggolongan Darah Sistem ABO

Golongan darah adalah pengklasifikasian darah dari suatu individu berdasarkan ada
atau tidak adanya zat antigen warisan pada permukaan membran sel darah merah. Hal ini
disebabkan karena adanya perbedaan jenis karbohidrat dan protein pada permukaan membran
sel darah merah tersebut. Dua jenis penggolongan darah yang paling penting adalah
penggolongan ABO dan Rhesus (faktor Rh).
Secara umum, golongan darah O adalah yang paling umum dijumpai di dunia,
meskipun di beberapa negara seperti Swedia dan Norwegia, golongan darah A lebih dominan.
Antigen A lebih umum dijumpai dibanding antigen B. Karena golongan darah AB
memerlukan keberadaan dua antigen, A dan B, golongan darah ini adalah jenis yang paling
jarang dijumpai di dunia. Ilmuwan Austria, Karl Landsteiner, memperoleh
penghargaan Nobel dalam bidang Fisiologi dan Kedokteran pada tahun 1930 untuk jasanya
menemukan cara penggolongan darah ABO.
Golongan darah pada manusia bersifat herediter yang ditentukan oleh alel ganda.
Golongan darah seseorang dapat mempunyai arti yang penting dalam kehidupan. Sistem
penggolongan yang umum dikenal dalam sistem ABO. Ketika itu tahun 1900 dan
1901 Landstainer menemukan bahwa penggumpalan darah (Aglutinasi) kadang-kadang
terjadi apabila eritrosit seseorang dicampur dengan serum darah orang lain. Pada orang lain
lagi, campuran tersebut tidak mengakibatkan penggumpalan darah.
Berdasarkan hal tersebut Landstainer membagi golongan darah manusia menjadi 4 golongan,
yaitu: golongan darah A, golongan darah B, golongan darah AB, golongan darah O.
Penggolongan darah ini didasarkan oleh Landsteiner ditentukan oleh Aglutinogen dan
agluntinin. Aglutinogen ditemukan di dalam padatan darah berupa sel darah merah
erythrocyte. Aglutinin suatu senyawa yang ditemukan di cairan darah atau plasmanya. Jadi di
dalam eritrosit terdapat Aglutinogen , sedangkan dalam plasma darahnya terkandung zat anti
yang disebut sebagai antibodi atau aglutinin. Dikenal Aglutinogen yaitu A , B maupun AB
 serta tak beraglutinogen pada sel darahnya sedang. Aglutinin pada plasma terdapat α dan β,
αβ dan tanpa aglutinin pada plasmanya pada darah seseorang
Faktor yang menentukan golongan darah manusia berupa senyawa antigen yang
terdapat pada permukaan luar sel darah merah disebut Aglutinogen. Dan zat anti terhadap
antigen tersebut disebut zat anti atau antibodi yang bila bereaksi akan menghancurkan antigen
jika tidak sesuai yang disebut Aglutinin dalam plasma, suatu antibodi alamiah yang secara
otomatis terdapat pada tubuh manusia. Jadi Golongan darah manusia ditentukan bedasarkan
jenis antigen dan aglutinin atau senyawa antibody yang terkandung dalam plasma darahnya
Klasifikasi golongan darah ABO ditentukan berdasarkan ada tidaknya aglutinogen
(antigen tipe A dan tipe B ) yang ditemukan pada permukaan eritrosit dan aglutinin (antibodi)
anti-A dan anti-B, yang ditemukan dalam plasma.
a. Darah golongan A mengandung aglutinogen tipe A dan aglutinin anti-B.
b. Darah golongan B mengandung aglutinogen tipeB dan aglutinin anti-A.
c. Darah golongan AB mengandung aglutinogen tipe A dan tipe B, tetapi tidak mengandung
aglutinin anti-A atau anti-B.
d. Darah golongan O tidak mengandung aglutinogen, tetapi mengandung aglutinin anti-A dan
aglutinin anti-B.
Untuk menentukan golongan darah pedomannya sebagai berikut:

Golongan Darah Aglutinogen (antigen) Aglutinin (antibodi)

pada eritrosit pada plasma darah
A A b
B B a
AB A dan B -
O - a dan b
a. Jika aglutinin a (anti A) + aglutinogen A = terjadi aglutinasi (penggumpalan)
b. Jika aglutinin b (anti B) + aglutinogen B = terjadi aglutinasi (penggumpalan)
c. Jika anti Rhesus (antibodi Rhesus) + antigen Rhesus = terjadi aglutinasi (penggumpalan)
Contohnya :
a. Darah + anti Rhesus = aglutinasi → terdapat antigen Rhesus → gol Rh+
b. Darah + anti A= aglutinasi → terdapat aglutinogen A → gol A
c. Darah + anti B= aglutinasi → terdapat aglutinogen B → gol B
Penggunaan anti AB hanya untuk verifikasi (kepastian) saja.

B. Latar Belakang
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
 ..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

C. Rumusan Masalah
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..............................................................................................................
D. Hipotesis
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
E. Tujuan
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
F. Alat dan Bahan
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

G. Cara Kerja
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
H. Tabel Pengamatan
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
I. Analisis dan Pembahasan
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
J. Kesimpulan
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................