www.setyawara.

tk | E-Learning Bahasa Jawa SMA

PÉTANGAN JAWA
Bab Pranatamangsa lan liya – liyané
Dening : Setya Amrih Prasaja,S.S.
BAB I

A. TAUN JAWA
Wiwit Jaman biyèn nganti tumeka sapréné wong Jawa isih akèh kang ngugemi lan
nggunakaké titi kalamangsa taun Jawa, taun Jawa utawa jeneng latiné Anno Javanicus iki yasané
Kanjeng Sultan Agung Hanyakrakusuma. Biyèn – biyèné wong Jawa nggunakaké titimangsa
Saka saka Bangsa Hindu, gandèng ing tanah Jawa wis akèh wong sing ngrasuk agama Islam,
Sultan Agung banjur gawé owah – owahan titimangsa Saka Hindu digabung karo taun Hijriyah
Islam sing sakbanjuré diarani taun Jawa.
Owah – owahan iki dumadi rikala tanggal 8 Juli 1633 M. Utawa ngepasi taun Saka 1555,
lan taun 1043 Hijriyah. Sasi – sasi sajroning taun Jawa uga kajumbuhaké karo sasi – sasi ing taun
Hijriyah, mung baé ana sing béda sithik. Kayata :

SASI JAWA – HIJRIYAH, LAN NEPTUNÉ
NO SASI JAWA SASI HIJRIYAH NEPTU
1 SURA MUHARRAM 7
2 SAPAR SAFAR 2
3 MULUD RABIUL AWAL 3
4 BA’DA MULUD RABIUL AKHIR 5
5 JUMADIL AWAL JUMADIL AWAL 6
6 JUMADIL AKIR JUMADIL AKHIR 1
7 REJEB RAJAB 2
8 RUWAH SYA’BAN 4
9 PASA RAMADHAN 5
10 SAWAL / BADA SYAWAL 7
11 DULKANGIDAH DULKAIDAH 1
12 BESAR DULHIJAH 3

Bahan Ajar Bahasa Jawa SMA 2 Wonosobo XI - 2 | 1

 www.setyawara.tk | E-Learning Bahasa Jawa SMA

WUJUDING TAUN JAWA (SEWINDU)

Sakliyané sasi – sasi ndhuwur kuwi, wong Jawa uga nduwèni petungan taun sing
gunggungé ana 8 (Wolu).;
NO TAUN NEPTU
1 ALIP 1
2 ÉHÈ 5
3 JIMAWAL 3
4 JÉ 7
5 DAL 4
6 BÉ 2
7 WAWU 6
8 JIMAKIR 3

Kanggo nengeri lakuning saben wolung taun banjur diarani WINDU, windu kuwi ana
papat yaiku ;
1. WINDU SANGARA
2. WINDU SANCAYA
3. WINDU ADI
4. WINDU KUNTHARA

PASARAN / PANCAWARA
Sing diarani pasaran yaiku wujuding dina sing sakubengan ana limang dina, mula dina iki
uga diarani dina pancawara. Kagunan (gunané) kanggo métung dina pasaran. Jeneng dina lan
dina pasaran iki asli saka Jawa. Kayata :
NO DINA NEPTU
1 KLIWON 8
2 LEGI 5
3 PAING 9
4 PON 7
5 WAGÉ 4

PARINGKELAN / SADWARA
Sing diarani paringkelan yaiku wujuding dina sing sakubengan ana nem dina, mula dina iki uga
diarani sadwara. Kagunan (gunané) kanggo métung tetanèn lan sakpanunggalané. Wujudé dina
iki kayata :

Bahan Ajar Bahasa Jawa SMA 2 Wonosobo XI - 2 | 2

 www.setyawara.tk | E-Learning Bahasa Jawa SMA

NO PARINGKELAN NGARANI DINA

1 WURUKUNG KÉWAN
2 PANINGRON IWAK
3 UWAS MANUK
4 MAWULU WINIH
5 TUNGLÉ GODHONG
6 ARAYANG MANUNGSA

PADINAN / SAPTAWARA
Sing diarani padinan yaiku wujuding dina sing sakubengan ana pitung dina, mula dina iki
uga diarani saptawara. Kagunané (gunané) minangka étungan saben dinané. Jeneng dina iki
kajumbuhaké karo dina kang ana taun Hijriyah kayata :
NO SAKA HIJRIYAH JAWA NEPTU
1 RADITÉ AHAD AKAD 5
2 SOMA ISNAIN SENÈN 4
3 ANGGARA TSALASA’ SELASA 3
4 BUDA ARBA’A REBO 7
5 WRESPATI KHOMSAH KEMIS 8
6 SUKRA SITTAH JEMUWAH 6
7 SANISCARA SABBAH SETU 9

PADÉWAN / ASTHAWARA
Sing diarani padéwan yaiku wujuding dina sing sakubengan ana pitung dina, mula dina
iki uga diarani asthawara. Kagunané (gunané) minangka étungan bangas padéwan,jaman biyèné
kanggo meruhi kahanan dina para Déwa. Dina iki wis arang lan ora kagunakaké manèh, kejaba
ana ing petungan Primbon.
NO PADÉWAN NO PADÉWAN
1 SRI 5 RUDRA
2 INDRA 6 BRAMA
3 GURU 7 KALA
4 YAMA 8 UMA

KAGUNAN NEPTU LAN PÉTUNGANÉ

Biyèn – biyèné neptu kang ana ing dina utawa sasi lan taun Jawa, kagunakaké kanggo
nengeri lan nggampangaké anggoné metung lan nyumurupi kahanané taun lan windu, lan
petungan iki mawa rumus lan waton (landhesan) sing njlimet “Matematis”, dadi ora kok klenik
lan magic kaya kang kaprah dingertèni wong akèh, salah siji tuladha panganggoné pétungan iki
yaiku ;

Bahan Ajar Bahasa Jawa SMA 2 Wonosobo XI - 2 | 3

 www.setyawara.tk | E-Learning Bahasa Jawa SMA

1. Kanggo nyumurupi (mangertèni) tibaning windu saben taun tanpa ndeleng tanggalan,
carané nganggo rumus kaya ngisor iki :
a. Windu Sangara yèn pétungané tiba ceples utawa 25 – 31.
b. Windu Sancaya yèn pétungané tiba 1 – 7.
c. Windu Adi yèn pétungané tiba 9 – 16.
d. Windu Kunthara yèn pétungané tiba 17 – 24.

Angka taun sing arep diétung disuda 2, banjur kasuda 32 nganti

enthèk.

Tuladha :
Yèn taun 1566 kuwi tiba windu apa ?
Cara nggarapé : 48 x 32 = 1536, 1566 – 1536 = 30 – 2 = 28, ketemu 28 banjur mirsani
rumus ndhuwur 28 tiba windu Sangara.

2. Kanggo nyumurupi (mangertèni) tibaning taun kang lagi lumampah tanpa ndeleng
tanggalan, carané nganggo rumus kaya ngisor iki :
a. Yèn tiba 0 kuwi mesti taun Ebé.
b. Yèn tiba 1 kuwi mesti taun Wawu.
c. Yèn tiba 2 kuwi mesti taun Jimakir.
d. Yèn tiba 3 kuwi mesti taun Alip.
e. Yèn tiba 4 kuwi mesti taun Ehé.
f. Yèn tiba 5 kuwi mesti taun Jimawal.
g. Yèn tiba 6 kuwi mesti taun Jé.
h. Yèn tiba 7 kuwi mesti taun Dal.

Akèhé angka taun disuda 8 nganti tekan enthèk.

Tuladha :
Yèn taun 1566 kuwi tiba taun apa ?
Cara nggarapé : 195 x 8 = 1560, 1566 – 1560 = 6. Ketemu 6 banjur mirsani rumus
ndhuwur 6 mesti tiba taun Jé.

Bahan Ajar Bahasa Jawa SMA 2 Wonosobo XI - 2 | 4

 www.setyawara.tk | E-Learning Bahasa Jawa SMA

3. Kanggo nyumurupi tibaning tanggal 1 saben sasi

Neptu dina + neptu sasi = ?

Ketemu pira banjur ngétunga wiwit Rebo, kamis,….. nganti ambal gunggunging
(jumlah) neptu mau, ketemu dina apa banjur kasuda sedina.
Tuladha :
• Arep nyumurupi tibaning tanggal 1 sasi sura 1943
1943 = tahun Dal, tahun Dal neptuné = 4
Sura neptuné = 7
4+7 = 11 banjur ngetunga wiwit Rebo ambal ping sewelas ;
R K J Se M Sn Sl R K J Se
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Ketemu dina Setu banjur kasuda sedina ketemu JEMUAH.
Dadi tanggal 1 sasi Sura tahun 1943 AJ tiba ing dina JEMUAH.

4. Kanggo nyumurupi tibaning dina pasaran tanggal siji saben sasi.

Neptu dina + neptu sasi = ?

Ketemu pira banjur ngétunga wiwit Kliwon, Legi….. nganti ambal gunggunging
(jumlah) neptu mau, ketemu dina apa banjur kasuda sedina.
CATETAN :
Neptu taun lan sasi kanggo nggolèki pasaran béda karo neptu taun lan sasi sing lumrah,
nanging ngganggo pathokan kaya ngisor iki ;
NEPTU SASI :
SURA – SAPAR neptuné 5
MULUD – BA’DA MULUD neptuné 9
JUMADILAWAL – AKHIR neptuné 3
REJEB – RUWAH neptuné 2
PASA – SAWAL neptuné 1

Bahan Ajar Bahasa Jawa SMA 2 Wonosobo XI - 2 | 5

 www.setyawara.tk | E-Learning Bahasa Jawa SMA

DULKANGIDAH – BESAR neptuné 5

NEPTU TAUN :
ALIP neptuné 5
HÉ neptuné 9
JIMAWAL neptuné 4
JÉ neptuné 3
DAL neptuné 2
BÉ neptuné 7
WAWU neptuné 1
JIMAKIR neptuné 5
• Arep nyumurupi tibaning pasaran tanggal 1 Sura 1943 :
1943 = tahun Dal, taun Dal neptuné = 2
Sura neptuné = 5
2 + 5 = 7 banjur ngetunga wiwit Kliwon ambal ping pitu.
K L P Pn W K L
1 2 3 4 5 6 7
Ketemu dina Setu banjur kasuda sedina ketemu LEGI.
Dadi tanggal 1 sasi Sura tahun 1943 AJ tiba ing dina KLIWON.

Acuan Pustaka
Serat Suluk Tambangraras (Centhini jilid III)
Kitab Primbon Betaljemur Adammakna
Almanak Waspada tahun 1960

Bahan Ajar Bahasa Jawa SMA 2 Wonosobo XI - 2 | 6