B 0801

varjkZ’Vªh; i;kZoj.
k
dkuwu vuqla/kku dsUæ
ckSf}d lEink laj{k.k

vkSj fVdkÅ fodkl
izdkf”kr }kjk
ok.kh izdk”ku] u;h fnYyh
fQfyi dySV
;g “kks/k i= ih-Mh-,Q- QkWesZV es vkbZ-bZ-,y-vkj-lh- osclkbV ls bl irs ij MkmuyksM dj ldrs gSa

http://www.ielrc.org/content/b0801.pdf
International Environmental Law Research Centre

International Environment House
Chemin de Balexert 7, 1219 Châtelaine
Geneva, Switzerland
info@ielrc.org
www.ielrc.org
fo’k;&lwph
†¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖŸ´Öú ¯ÖéÂšü³Öæ×´Ö 1
1 ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ 1
†. ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 1
²Ö. ¯Öê™ëü™ü 2
ÃÖ. ´ÖæŸÖÔ †Öî¸ü †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ 3
¤ü. ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 4
2 †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ-¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 7
†. †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÖÓÃ£ÖÖ×−Öú †Öî¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ 7
²Ö. ¯Öê™ëü™ü 9
ÃÖ. ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö 11
¤ü. †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ : ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ úÖ †−Öã³Ö¾Ö †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê •Ö−Ö¸ü»Ö úÖï×ÃÖ»Ö úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ 12
3 ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 13

†. •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ 13
²Ö. éú×ÂÖ 15
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Öã§êü 17
4 ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ÃÖê ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë úß †Öê¸ü 17
†. ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ×™üúÖ‰ú ÃÖÓ¸üÖÖ 17
²Ö. ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖ †Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ 19
ÃÖ. ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ×¸ü¿ŸÖê 20
5 ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö 21
†. •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö 21
²Ö. »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß 23
ÃÖ. ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú úÖ−Öæ−Ö 24
¤ü. ¯ÖÆãüÑ “Ö, »ÖÖ³ÖÖë úÖ ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸üÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 26
ÖêŸÖß-²ÖÖ›Íüß 26
6 •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ, ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 26
†. ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ´Öî−Öê•Ö´Öë™ü 27
²Ö. ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 28
ÃÖ. ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –ÖÖ−Ö : ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ÃÖê ×−Ö•Öß Öê¡Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ŸÖú 29
7 •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü, ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü 31
†. •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü éú×ÂÖ úÖ Öê¡Ö 31
²Ö. ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü 32
ÃÖ. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü 33
8 ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 35ü
†. ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 35
²Ö. ´ÖÖî•Öæ¤üÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ¯Ö¸êü 36
ÃÖ. ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ 38
¤ü. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü 39
1
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö 40
9 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 40
†. ÃÖÓ¤ü³ÖÔ 40
²Ö. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ‹Ñ †Öî¸ü ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ¯ÖÆü»Öú¤ü×´ÖμÖÖÑ 41
ÃÖ. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü 42
¤ü. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ îúÃÖê ú¸ëü 43
10 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ãú”û †Öî¸ü ×¾Öú»¯Ö 44
†. ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú †−Öãæú»Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö 44
²Ö. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë 47
ÃÖ. ¾μÖÖ¯Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏê μÖ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ 49
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ 49

11 •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß 49
†. •Öî¾Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ 49
²Ö. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ 50
ÃÖ. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 52
¤ü. •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ 53
12 ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö 53
†. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü 53
²Ö. ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ 55
×−ÖÂúÂÖÔ 56
†¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖŸ´Öú ¯ÖéÂšü³Öæ×´Ö
1 ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ

²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ˆ®ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß ´Öë Æãü‡Ô ú‡Ô †Æü´Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ÃÖê ¿Öãºþ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ²ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß ´Öë −Ö²²Öê êú ¤ü¿Öú ŸÖú μÖÆü
¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ¬Öß¸êü-¬Öß¸êü “Ö»ÖŸÖß ¸üÆüß, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ×úÃÖß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ²Ö−ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ÃÖÆü´Ö×ŸÖ −ÖÆüà £Öß… †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿Ö †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê
×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê −Öß×ŸÖμÖÖÑ †Öî¸ü úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖŸÖê ¸üÆêü… 1994 ´Öë Æãü‹ ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê −Öê μÖÆü ×Ã£Ö×ŸÖ ²Ö¤ü»Öß… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ −Ö êú¾Ö»Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë
«üÖ¸üÖ †¯Ö−Öß-†¯Ö−Öß ³Öæ-Öê¡ÖßμÖŸÖÖ úÖê †Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖŸÖê Æãü‹ ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ, ²ÖÛ»ú ×¾Ö¿¾Ö ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓÖšü−Ö (›ü²»μÖæ™üß†Öê)
êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß »ÖÖ•Ö´Öß ÆüÖê ÖμÖÖ ×ú ¾Öê ³Öß ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ÃÖÓ¸üÖÖ úß ÖÖ¸Óü™üß ú¸ëü… ‡ÃÖúÖ ‹ú úÖ¸üÖ μÖÆü ³Öß £ÖÖ ×ú
×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß ×−Ö³ÖÔ¸üŸÖÖ –ÖÖ−Ö †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ˆªÖêÖÖë ¯Ö¸ü ²ÖœÍüŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß £Öß †Öî¸ü •Öî¾Ö ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ˆªÖêÖ ³Öß ŸÖê•Öß ÃÖê †¯Ö−Öê ú¤ü´Ö ²ÖœüÍÖ ¸üÆüÖ £ÖÖ…
†. ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

´ÖÖê™êü ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ×−Ö•Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¸üÖ−Öê êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖ´ÖÖ−Ö Æüß Æïü… ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´ÖæÆüÖë úÖê ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö ¸üÖ−Öê
úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ−ÖÃÖ´´ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ×´Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö ¸üÖ−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ´Öë †−Öã»ÖÓ‘Ö−ÖßμÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê… ¸üÖ•μÖ ˆ−Æëü ¸ü§ü ú¸ü
ÃÖúŸÖÖ Æîü, ˆ−Æëü ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¸üÖ•μÖ ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¤êü ú¸ü ¾μÖÛŒŸÖ úß ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖÖÏÆüßŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
ÃÖ¸üúÖ¸ü †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸üêú ˆÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ³Öß †−Öã»ÖÓ‘Ö−ÖßμÖ −ÖÆüà Æïü… “ÖæÑ×ú ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¸üÖ−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤üß Ö‡Ô Æîü, †Öî¸ü ˆÃÖúÖ
×•ÖÎú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ³Öß Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ£Ö ˆÃÖêú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úß ¥üÛÂ™ü ÃÖê ˆÃÖ ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü •Öºþ¸üß Æîü…
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¾ÖÃŸÖã†Öë †Öî¸ü ÃÖæ“Ö−ÖÖ†Öë ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Öß Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ¾μÖÛŒŸÖ μÖÖ úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü¿Ö−Ö
•Ö²Ö “ÖÖÆêü Ã¾Öî×“”ûú ºþ¯Ö ÃÖê ‡−ÖúÖ ÃÖÖî¤üÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖÖ±ú ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö úÖ †×¬ÖúÖ¸ü •Öß¾Ö−Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü μÖÖ ³ÖÖê•Ö−Ö
êú †×¬ÖúÖ¸ü •ÖîÃÖÖ −ÖÆüà Æîü ×•ÖÃÖúÖ ÃÖÖî¤üÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê •ÖîÃÖê Æüß ¯Öê™ëü™ü ´Öë ²Ö¤ü»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¾ÖîÃÖê Æüß ‹ú
×−ÖÛ¿“ÖŸÖ †¾Ö×¬Ö êú ×»Ö‹ ˆÃÖúÖ ÃÖÖî¤üÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ¸üÖêú »ÖÖ •ÖÖŸÖß Æîü… ¯Öê™ëü™ü úß †¾Ö×¬Ö ÖŸ´Ö ÆüÖêŸÖê Æüß ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë
†Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ˆÃÖúÖ ˆ¯Ö³ÖÖêÖ ú¸ü−Öê úß ÃÖ³Öß úÖê ”æû™ü ÆüÖêŸÖß Æîü… μÖÖ−Öß ×±ú¸ü ˆÃÖúÖ ÃÖÖî¤üÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ…
¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú ÃÖ´¯Ö×¢Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‹ú ±úÔú ŸÖÖê μÖÆü ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ‹ú úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÃÖß×´ÖŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë †Öî¸ü ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü
Æüß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üúŸÖÖ μÖÖ –ÖÖ−Ö úÖ †ÃÖß×´ÖŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë †−Ö×Ö−ÖŸÖ •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ‹ú ´ÖúÖ−Ö êú ¤üÖê »ÖÖêÖ
´ÖÖ×»Öú −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖê, ¯Ö¸ü ¤ü¾ÖÖ úÖ ‹ú ±úÖ¸ü´Öæ»ÖÖ ú‡Ô »ÖÖêÖ ‹ú ¤æüÃÖ¸êü úÖê ²ÖÖ×¬ÖŸÖ ×ú‹ ×²Ö−ÖÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
úß ‹ú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü ÆüÖêŸÖß Æîü ×ú ¾ÖÆü ‹êÃÖß ÃÖ´¯Ö×¢Ö úß ¸üÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖê Æü›Íü¯Ö−Öê †Öî¸ü ×±ú¸ü ÃÖê ˆŸ¯ÖÖ×¤üŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ˆÃÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö
êú •Ö−´Ö¤üÖŸÖÖ úÖê ˆÃÖÃÖê ¾ÖÓ×“ÖŸÖ −ÖÆüà ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ… ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü êú ¯Öß”êû ‹ú −Öî×ŸÖú ŸÖÔú μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê
¾ÖÖ»Öê úÖê †¯Ö−Öê ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖ ±ú»Ö ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ´ÖÖ¬μÖ´Ö ÃÖê ‹ú ×¾Ö¿ÖêÂÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö úÖ ´Öæ»μÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú •Ö×¸ü‹ ‹ú
†×¬Öú ÃÖÖ´Ö ¯Ö¨ü×ŸÖ ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖŸÖß Æîü ×•ÖÃÖÃÖê †Öî¸ü ÃÖ´¯Ö×¢Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ×•ÖÃÖúß »ÖÖÖŸÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß »ÖÖÖŸÖ ÃÖê úÆüà ú´Ö ÆüÖêŸÖß Æîü… ²ÖÖî×ü¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ˆÃÖê ‹êÃÖê »ÖÖêÖÖë êú ÆüÖ£ÖÖë ´Öë ¯ÖÆãüÑ “ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÖê ˆÃÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö •μÖÖ¤üÖ ÃÖ´Ö—Ö ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÖ−Öß ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ãú”û ³ÖÖÖÖë úÖê ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ−Öê úÖ ¸üÖÃŸÖÖ ÖÖê»ÖŸÖê Æïü…
²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê »Öêú¸ü úÖ±úß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ ÆüÖêŸÖß ¸üÆüß Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡−ÖúÖ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ Ã¾Öºþ¯Ö ‡−Öêú −μÖÖμÖÃÖÓÖŸÖ ÆüÖê−Öê êú †ÖÖÏÆü †Öî¸ü ‡−Öúß
†Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ†Öë êú ²Öß“Ö ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ÃÖê ²Ö−ÖÖ Æîü… ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü −Ö ÆüÖêŸÖê ŸÖÖê ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ œüÖÑ“ÖÖ ³Öß −Ö Ö›ÍüÖ ÆüÖê ¯ÖÖŸÖÖ,
ŒμÖÖë×ú ¯Öê™ëü™üÖë êú •Ö×¸ü‹ Æüß −Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤ü ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë †ÖŸÖê Æïü, ˆ−ÖúÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ˆÃÖÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ´Öã−ÖÖ±êú ÃÖê †Öî¸ü †×¬Öú
†−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú †³Öß ŸÖú ×¾Ö–ÖÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úß ¯ÖÏÖ×ŸÖ ¯Ö¸ü ÃÖ³Öß úÖ ´ÖãŒŸÖ †Öî¸ü ÃÖÖ—ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¸üÆüÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹
‡ÃÖ ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ úÖ ÃÖ´´ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖê †¯Ö−Öê †×¬ÖúÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹ú ÃÖß×´ÖŸÖ †¾Ö×¬Ö êú ×»Ö‹ Æüß †×¬ÖúÖ¸ü ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü…
†¾Ö×¬Ö ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü Æü¸ü ×úÃÖß úÖê ˆÃÖêú ˆ¯Ö³ÖÖêÖ úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ‹ú ŸÖÔú μÖÆü ³Öß Æîü ˆÃÖ †¾Ö×¬Ö ´Öë ³Öß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ
²μÖÖê¸üÖ Æü¸ü ×úÃÖß úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ŸÖÖ×ú ¯ÖÏÖîªÖê×Öú ¯ÖÏÖ×ŸÖ ´Öë ¯Öæ¸üÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß ²ÖÖ¬ÖÖ êú ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ú¸ü ÃÖêú… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ¤êüÖÖ
•ÖÖ‹ ŸÖÖê úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü ÃÖÓ¸üÖÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü –ÖÖ−Ö úÖê ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ ¸üÖ−Öê ÃÖê ¸üÖêúŸÖê Æïü †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üú ˆÃÖ ¯Ö¸ü †¯Ö−ÖÖ ú²•ÖÖ ²Ö−ÖÖ‹
−ÖÆüà ¸üÖ ÃÖúŸÖÖ…
²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ÃÖ´Ö—Ö−Öê êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú Æü´Ö ¾Öî–ÖÖ×−Öú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö úÖ ±úÔú ÃÖ´Ö—Ö
»Öë… ¾Öî–ÖÖ×−Öú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ 1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ −ÖÆüà †ÖŸÖê, ŒμÖÖë×ú ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú −Ö ŸÖÖê ˆ−ÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ †ÖîªÖê×Öú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü,
†Öî¸ü −Ö Æüß ˆ−Æëü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ×−ÖúÖ»Ö ú¸ü ×ú−Æüà ¯ÖÖ²ÖÓ×¤üμÖÖë êú ŸÖÆüŸÖ »ÖÖ−ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ Æîü ŒμÖÖë×ú ˆ−Öêú ×²Ö−ÖÖ ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü ²Öã¸üÖ
†ÃÖ¸ü ¯Ö›ÍêüÖÖ… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ¯ÖÏéú×ŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÖÖê•ÖÖë †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ±úÔú ÃÖ´Ö—Ö−ÖÖ ³Öß •Öºþ¸üß Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, †Ö¸ü úÖê‡Ô ãú¤ü¸üŸÖ ´Öë ÃÖê
‹êÃÖÖ úÖê‡Ô ¯ÖÖî¬ÖÖ ÖÖê•Ö ×−ÖúÖ»ÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖß Æîü ŸÖÖê ˆÃÖúÖ ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ… »Öê×ú−Ö, †Ö¸ü úÖê‡Ô −Ö‡Ô ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú
¤ü¾ÖÖ ÖÖê•Ö »ÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖúÖ ¯Öê™ëü™ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ²ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß êú ´Ö¬μÖ ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úÖ ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖ¸ü †Ö−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖêú ²ÖÖ¸êü
´Öë •Ö´Ö ú¸ü ²ÖÆüÃÖ Æãü‡Ô £Öß… ¤üÖê −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ‡ÃÖúÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö Æãü†Ö… ¯ÖÆü»ÖÖ, ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ ãú¤ü¸üŸÖ úÖ ×ÆüÃÃÖÖ Æïü †Öî¸ü ˆ−Æëü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë Æüß ¸üÖÖ
•ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¤æüÃÖ¸üÖ, †Ö¸ü ‡−ÖúÖ ³Öß ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ •ÖÖ−Öê »ÖÖÖ ŸÖÖê ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ Æüß †¾Ö´Öæ»μÖ−Ö ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ †Öî¸ü ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë êú
•Ö×¸ü‹ ×ú‹ •ÖÖ−Öß ¾ÖÖ»Öß ÖÖê•Öë ³Öß ¯Öê™ëü™ü úß •ÖÖ−Öê »ÖÖëÖß… ²ÖÖ¤ü ´Öë ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë ×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë ‹ú ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ×−ÖúÖ»ÖÖ ÖμÖÖ †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ²ÖÎß›ü¸ü
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖæ¡Ößú¸üÖ Æãü†Ö ×•Ö−Öêú ŸÖÆüŸÖ ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †¯ÖêÖÖéúŸÖ ú´ÖŸÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ˆÃÖêú ×¾Ö×³Ö®Ö ÃŸÖ¸ü ÆüÖêŸÖê Æïü…
1
•ÖÖê ³Öß ÆüÖê, 1980 ŸÖú ¯ÖÏéú×ŸÖ úß ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü “ÖÎú²ÖŸÖá ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †´Öê×¸üúß ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü êú
±îúÃÖ»Öê −Öê ‡ÃÖ ÆüÖ»ÖÖŸÖ ´Öë −ÖÖ™üúßμÖ ŸÖ²¤üß»Öß ú¸ü ¤üß… ‡ÃÖ´Öë úÆüÖ ÖμÖÖ £ÖÖ ×ú •Öß×¾ÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê êú ŸÖÔú úÖê ¯ÖÆü»Öß −Ö•Ö¸ü ´Öë Æüß
ÖÖ×¸ü•Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖß êú −ÖŸÖß•Öê êú ºþ¯Ö ´Öë †Ö•Ö ÃÖ²ÖÃÖê ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ †Öî¸ü ŸÖê•Ö Ö×ŸÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ μÖÆü Æîü ×ú Æü´Ö •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë
úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê úß ŸÖ¸ü±ú ²ÖœÍü ¸üÆêü Æïü… †²Ö ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÖÔ×−Ö•´Ö ÃÖê »Öêú¸ü ãú”û −μÖÖ×μÖú ¤üÖμÖ¸üÖë ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü ¯Ö¿Öã •ÖÖŸÖ ´Öë ³Öß ¯Öê™ëü™ü ÆüÖê−Öê »ÖÖê
Æïü †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ μÖê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖê Æïü…
•Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ²ÖÆüÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß ²ÖÆüÃÖ ÃÖê ³Öß ŸÖßÖß Æîü… »Öê×ú−Ö, ¤üÖê−ÖÖë ²ÖÆüÃÖÖë úß ×¤ü¿ÖÖ
ŸÖú¸üß²Ö−Ö ‹ú ÃÖß Æüß »ÖÖŸÖß Æîü… •Öî¾Ö ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ˆªÖêÖ êú ²Ö›êüÍ ×Ö»ÖÖ›üÍß “ÖÖÆüŸÖê Æïü ×ú ¯Öê™ëü™üÖë úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ †Öî¸ü ²ÖœÍêü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖúÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö −Öî×ŸÖú,
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ŸÖúÖí êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ÃÖÖ£Ö ´Öë μÖÆü ³Öß úÆüÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ×ú ‡ÃÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ŸÖÖê ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ úÖ ¾ÖÆü ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß »ÖμÖ Æüß Ö›Íü²Ö›ÍüÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü †ÖîªÖê×Öú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê
úß ú»¯Ö−ÖÖ úß Ö‡Ô £Öß… †Ö¸ü ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö •ÖîÃÖß “Öß•Öë ¯Öê™ëü™ü ú¸ü »Öß •ÖÖ‹ÑÖß ŸÖÖê ”ûÖê™üß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ †¯Ö−Öß ×¸üÃÖ“ÖÔ îúÃÖê ú¸ëüÖß…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ŸÖ´ÖÖ´Ö ²ÖÆüÃÖ êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ¯Öê™ëü™ü úß •ÖÖ ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öß “Öß•ÖÖë †Öî¸ü Öê¡ÖÖë úß ÃÖÓμÖÖ ²ÖœÍüŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… ×•ÖÓÃÖßú¸üÖ úß
¯ÖÏ¾Öé×¢Ö úÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ³Öß ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü, ¯Ö¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úß ¤ãü×−ÖμÖÖ ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü êú ×»Ö‹ –ÖÖ−Ö, ÖÖê•Ö †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ú´Ö ÃÖê ú´Ö Öê¡Ö ”ûÖê›Íü
¸üÆüß Æîü…
²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ¤üÖê “Ö¸üÖÖë ´Öë ²ÖÖÑ™ü ú¸ü ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ “Ö¸üÖ ˆ®ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß êú ´Ö¬μÖ ÃÖê ¿Öãºþ ÆüÖê ú¸üü ×™üÒü¯ÃÖ
ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ŸÖú •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ¤üÖî¸üÖ−Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ¤êü¿Ö ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß úÖ−Öæ−ÖÖë úÖê †¯Ö−Öß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ²Ö−ÖÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö
ú¸üŸÖê Æïü… ¤æüÃÖ¸üÖ “Ö¸üÖ †Öî¯Ö“ÖÖ×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê 1995 êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê ¿Öãºþ ÆüÖêŸÖÖ Æîü •Ö²Ö †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ÃŸÖ¸ü †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
×™üÒü¯ÃÖ êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ‡ÃÖ ÃÖÓ×¬Ö êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê μÖÆü †×¬ÖúÖ¸ü ŸÖÖê ¸üÆüŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ºþ¯Ö ÃÖê †¯Ö−Öê ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ëü, ¯Ö¸ü
‹êÃÖÖ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ ˆ−Æëü −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë úß ÃÖß´ÖÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü Æüß ¸üÆü−ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ †Ö•Ö ³Öß ´ÖãμÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‹ú ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ÃÖÓ×¬Ö ú¸ü−Öê
¯Ö¸ü ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÆüÖê ¸üÆÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ‹ú −ÖμÖÖ Îú´Ö-×¾ÖúÖÃÖ μÖÆü Æîü ×ú ×«ü-¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú úÖ¸üÖ ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ˆ““ÖŸÖ¸ü ´ÖÖ−Öú »ÖÖÖæ
ÆüÖêŸÖê •ÖÖ ¸üÆêü Æïü ×•Ö−Öêú úÖ¸üÖ ‹êÃÖê ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü Öê¡ÖÖë êú ×»Ö‹ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë úÖ úÖê‡Ô ´ÖŸÖ»Ö²Ö −ÖÆüà ¸üÆü ÖμÖÖ Æîü…
²Ö. ¯Öê™ëü™ü
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¯Öê™ëü™ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ êú¾Ö»Ö ‹ú †ÖμÖÖ´Ö Æïü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ×úŸÖÖ²Ö êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ˆ−Öúß †Æü×´ÖμÖŸÖ ²ÖÆãüŸÖ •μÖÖ¤üÖ Æîü… ú‡Ô ÃÖ×¤üμÖÖë
ÃÖê ÃÖ¸üúÖ¸ëü ¯Öê™ëü™ü êú »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ¤êüŸÖß ¸üÆüß Æïü… ×úÃÖß •Ö´ÖÖ−Öê ´Öë †−Öã¯Ö»Ö²¬Ö ×•ÖÓÃÖÖë êú †ÖμÖÖŸÖ êú ×»Ö‹ ¿ÖÖÃÖ−Ö ¯Öê™ëü™ü úÖ »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ¤êüŸÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü †Ö•Öú»Ö
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™üÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ¯Öê™ëü™üÖë êú ¯ÖÖ ´Öë ‹ú ŸÖÔú ŸÖÖê μÖÆü ×¤üμÖÖ Æüß •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ‡−Öêú •Ö×¸ü‹
¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ μÖÖ †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü… μÖÆüÖÑ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖê ¯Öã¸üÃéúŸÖ ú¸ü−Öê úß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê šüßú Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖÃÖê ¯Öê™ëü™üÖë úß úÖê‡Ô ÃÖ´Ö—Ö
−ÖÆüà ²Ö−ÖŸÖß… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ¯Öê™ëü™ü úß •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ˆÃÖúß †ÖüÙ£Öú ¯ÖÏÖÃÖÓ×ÖúŸÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Ö −ÖÆüà ×¤üÖÖŸÖÖ… ¾ÖÆü ŸÖÖê êú¾Ö»Ö ´ÖÖî•Öæ¤Ö úÖ−Öæ−ÖÖë
êú ŸÖÆüŸÖ ˆÃÖúß ŸÖú−Ößúß Öæ×²ÖμÖÖë úÖê ¤êüÖŸÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖê ¯Öã¸üÃéúŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úÖê ˆÃÖúß ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ
†Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ˆÃÖêú ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ÁÖêÖß²Ö¨ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ úÖ´Ö úÖ −ÖÆüà Æîü… μÖÆüß úÖ¸üÖ Æîü ×ú Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë
1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü «üÖ¸üÖ †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ ÃÖß´ÖÖ†Öë ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ¸ü¾ÖîμÖê úÖ úÖê‡Ô †ÃÖ¸ü −ÖÆüà ¯Ö›ÍüÖ… ¯Öê™ëü™ü êú •Ö×¸ü‹ ‹êÃÖê Öê¡ÖÖë ´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß ¯ÖÏ¾Öé×¢ÖμÖÖë úÖê
ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê −ÖãúÃÖÖ−ÖÖë úÖê ¸üÖêúÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ×úÃÖß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß −Öú»Ö ú¸ü−Öê ´Öë ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö »ÖÖÖŸÖ †ÖŸÖß Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ¯Öê™ëü™ü êú •Ö×¸ü‹
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ˆÃÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü †¯Ö−Öê †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖê ¾ÖÓ×“ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖŸÖê, ³Ö»Öê Æüß †−Ö×Ö−ÖŸÖ »ÖÖêÖ ˆÃÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üŸÖê
¸üÆëü…
¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯ÖæÑ•Öß¾ÖÖ¤üß †£ÖÔ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ†Öêë êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ´ÖãŒŸÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úÖ †¯Ö¾ÖÖ¤ü Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹, μÖÆü •Öºþ¸üß ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ãú”û
‹êÃÖß ¯ÖÏ×ŸÖ-ÃÖÓŸÖã»Ö−ÖúÖ¸üß −Öß×ŸÖμÖÖÑ †¯Ö−ÖÖ‡Ô •ÖÖ‹Ñ ×•Ö−ÖÃÖê ÃÖ´ÖÖ•Ö úÖê ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖ »ÖÖ³Ö ×´Ö»Ö−Öê ´Öë †›Íü“Ö−Ö −Ö †Ö‹… ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß úÖê †Ö¸ü
ÃÖß×´ÖŸÖ †¾Ö×¬Ö êú ×»Ö‹ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ¤üß •ÖÖŸÖß Æïü, ŸÖÖê •Ö−ÖŸÖÖ úÖê ³Öß ˆÃÖêú ²ÖÖ¸êü ´Öë •ÖÖ−Ö−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¸üÆüŸÖÖ Æîü… ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú úÖ¸üÖ ™üÒêü›ü ÃÖßÎêú™ü
êú −ÖÖ´Ö ¯Ö¸ü −Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë úÖê ×”û¯ÖÖ−ÖÖ †²Ö ×−Ö•Öß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ×»Ö‹ ´Öã´Ö×ú−Ö −ÖÆüà ¸üÆü ÖμÖÖ Æîü…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úß ¿ÖŸÖÖí úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ‡−Ö ¯Ö¸ü ¾μÖÖ¯Öú ÃÖÆü´Ö×ŸÖ Æîü… †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ´Öë −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹, Ã¾ÖŸÖ: ¯ÖÏú™ü −Ö ÆüÖê ú¸ü ˆÃÖêú
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ´Öë ´ÖêÆü−ÖŸÖ ×¤üÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹ †Öî¸ü ˆÃÖúÖ †ÖîªÖê×Öú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÆüÖê ÃÖú−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹… ÖÖê•Ö †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú
²Öß“Ö úÖ ±úÔú μÖÆüÖÑ ³Öß ²ÖÆãüŸÖ †Æü´Ö Æîü… †´Öê×¸üúß úÖÓÖÏêÃÖ −Öê 1930 ´Öë Æüß ‡ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü ú¸ü ×¤üμÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖêú †−ÖãÃÖÖ¸ü úÖê‡Ô Ö×−Ö•Ö ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ¯ÖÏéú×ŸÖ
úß ¸ü“Ö−ÖÖ ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ×•ÖÃÖêú ×−Ö´ÖÖÔÖ ´Öë úÖê‡Ô ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö −ÖÆüà Æîü… »Öê×ú−Ö, ú»Ö´Ö »ÖÖÖ−Öê μÖÖ éú×ÂÖ úß †−μÖ ŸÖú−ÖßúÖë úß ´Ö¤ü¤ü ÃÖê
×úμÖÖ ÖμÖÖ ×úÃÖß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ¯ÖÏéú×ŸÖ úß ¸ü“Ö−ÖÖ −ÖÆüà Æîü †Öî¸ü ¯ÖÏéú×ŸÖ ˆÃÖúÖ ¯Öã−Ö¹ýŸ¯ÖÖ¤ü−Ö μÖÖ ˆÃÖúß †Ö¾Öé×¢Ö −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖß… ‡ÃÖ×»Ö‹,
Ö×−Ö•Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ, »Öê×ú−Ö ˆÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úÖê ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ŒμÖÖë×ú ˆÃÖ´Öë −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ Æîü, ˆÃÖêú ¯Öß”êû ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ Æîü
†Öî¸ü ˆÃÖúÖ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ²ÖœÍüÖ−Öê ´Öë ˆ¯ÖμÖÖêÖ ³Öß ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü –ÖÖ−Ö êú •ÖÖê ºþ¯Ö ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü Æïü, •ÖîÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö, ˆ−ÖúÖ ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úß ´Ö−ÖÖÆüß Æîü… »Öê×ú−Ö, ¯Öê™ëü™üÖë êú ÃÖÖ£Ö
•Öã›Íüß Æãü‡Ô μÖÆü ¿ÖŸÖÔ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü úß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ Ã¯ÖÂ™ü −ÖÆüà ú¸üŸÖß… †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë ´Öë ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü –ÖÖ−Ö êú ºþ¯ÖÖë úÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ×•ÖÃÖÃÖê ˆ−Öúß −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü ÃÖ¾ÖÖ×»ÖμÖÖ ×−Ö¿ÖÖ−Ö »ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ×úÃÖß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ˆÃÖ Öê¡Ö ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –
ÖÖ−Ö úß ×»Ö×ÖŸÖ ‘ÖÖêÂÖÖÖ ÃÖê ³Öß μÖÆü ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æü»Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß, ŒμÖÖë×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë ´Öë ²ÖÃÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê –ÖÖ−Ö úß ×»Ö×ÖŸÖ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß †ŒÃÖ¸ü −ÖÆüà
×´Ö»Ö ¯ÖÖŸÖß… ×±ú¸ü, ×úÃÖß −Ö‡Ô “Öß•Ö úß ¸ü“Ö−ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ ÖÖ •Öã›ÍüÖ ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… μÖÖ−Öß, ˆÃÖ ÖÖ êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö †×ÃŸÖŸ¾Ö ´Öë
†Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ¸ü“Ö−ÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ×úÃÖß úÖê ¯ÖŸÖÖ −ÖÆüà ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¤êüÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ μÖÆü ÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ úÖê‡Ô ´ÖÖê™üÖ-
´ÖÖê™üÖ ×−ÖμÖ´Ö †³Öß ŸÖú −ÖÆüà ²Ö−Ö ¯ÖÖμÖÖ Æîü… †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß †ÖîªÖê×Öú ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ †Öî¸ü ˆÃÖúß ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üúŸÖÖ úÖ †ÖÖÏÆü ‹ú ‹êÃÖß úÃÖÖî™üß Æîü •ÖÖê
2
†´ÖæŸÖÔ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖë, ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë †Öî¸ü ÃÖÖï¤üμÖÔ¿ÖÖÃ¡ÖßμÖ ¸ü“Ö−ÖÖ†Öêë úÖê †»ÖÖ ú¸üêú ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ×−ÖúÖ»Ö ¤êüŸÖß Æîü… ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ÃÖ²ÃÖ™ëü×™ü¾Ö ¯Öê™ëü™ü »ÖÖò
™üÒüß™üß ´Öë μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤üú úÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ ¯Öæ¸üÖ ×»Ö×ÖŸÖ ²μÖÖê¸üÖ ¤üÖ×Ö»Ö ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ…
ÃÖÖ¸üß ¿ÖŸÖí ¯Öæ¸üß ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ãú”û ÖÖÃÖ ÆüÖ»ÖÖŸÖ ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¯Öê™ëü™ü ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, †Ö¸ü ×úÃÖß
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú †ÖîªÖê×Öú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÃÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ, ¯Ö¿Öã †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •ÖÖŸÖ úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö ¸üÆüÖ Æîü μÖÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ ÆüÖê ¸üÆüß Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖê
¯ÖÆü»Öê ãú”û •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü êú ×¾Ö×−Ö´ÖÖÔÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ †Öî¸ü ²Ö−Öê-²Ö−ÖÖ‹ ˆŸ¯ÖÖ¤ü êú ¯Öê™ëü™ü ´Öë ±úÔú ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… †ÖîÂÖ×¬Ö ×−Ö´ÖÖÔÖ êú Öê¡Ö
¤ü¾ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü úß •ÖÖŸÖß £Öß, ¯Ö¸ü ¤ü¾ÖÖ −ÖÆüà ŸÖÖ×ú Ã¾ÖÖÃ£μÖ ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¤ü¾ÖÖ †×¬Öú ÃÖê †×¬Öú »ÖÖêÖÖë úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÆüÖê ÃÖêú…
†Ö¸ü ‹êÃÖÖ −Ö ÆüÖêŸÖÖ ×¯Ö”û»Öê ŸÖß−Ö ¤ü¿ÖúÖë ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ Ã¾Ö¤êü¿Öß ¤ü¾ÖÖ ˆªÖêÖ †Ö•Ö úß ŸÖ¸üÆü ×¾Öú×ÃÖŸÖ −Ö ÆüÖê ¯ÖÖŸÖÖ… »Öê×ú−Ö, ×™üÒü¯ÃÖ êú ²ÖÖ¤ü μÖÆü ±úÔú
ú¸ü−ÖÖ ´Öã´Ö×ú−Ö −ÖÆüà ¸üÆü ÖμÖÖ Æîü… †²Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ÃÖ³Öß Öê¡ÖÖë ´Öë ×−Ö´ÖÖÔÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ †Öî¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü, ¤üÖê−ÖÖë úÖ ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü…
¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖúß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ êú ×²Ö−ÖÖ ˆÃÖêú †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú †ÖîªÖê×Öú ×−Ö´ÖÖÔÖ †Öî¸ü ×¾Ö¯ÖÖ−Ö −ÖÆüà ú¸ü
ÃÖúŸÖÖ… †ÖîÂÖ×¬Ö Öê¡Ö †Öî¸ü ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¤êüÖë ŸÖÖê ÃÖÖ±ú ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú μÖÆü †×¬ÖúÖ¸ü ×−Ö¿ÖŸÖÔ −ÖÆüà Æîü… ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê μÖÆü Æüî
×ú ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü úß ‹ú ÃÖ´ÖμÖ-ÃÖß´ÖÖ, ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ´ÖÖê™êü ŸÖÖî¸ü ÃÖê ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö, ¸üüÆüŸÖß Æîü… •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ¤êü¿Ö ×¾Ö×³Ö®Ö Öê¡ÖÖë êú ×»Ö‹ ‡ÃÖß ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ
úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ¯ÖÏÖÃÖÓ×ÖúŸÖÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ ÃÖ´ÖμÖ-ÃÖß´ÖÖ†Öë úÖê ³Öß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, 1970 êú ¯Öê™ëü™ü
‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ÖÖª †£Ö¾ÖÖ †ÖîÂÖ×¬Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÖŸÖ ÃÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ³Öß ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü ×¤ü‹ Ö‹ Æïü… ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß úÖê μÖÆü ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü
ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆü †¯Ö−Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ †ÖîªÖê×Öú ¤üÖêÆü−Ö Öã¤ü ú¸êüÖÖ μÖÖ ¤æüÃÖ¸êü úÖê μÖÆü ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüÖÖ… »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ¬ÖÖ¸üß ŸÖμÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆü
»ÖÖ‡ÃÖëÃÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ¤êü¿ÖÖë ´Öë †ÖîªÖê×Öú ×−Ö´ÖÖÔÖ ú¸êüÖÖ μÖÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖ †ÖμÖÖŸÖ ú¸ü¾ÖÖ‹ÖÖ…
ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú μÖê †×¬ÖúÖ¸ü ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ¯Ö¸ü´Ö μÖÖ ×²Ö−ÖÖ ¿ÖŸÖÔ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê… ×úÃÖß ¤êü¿Ö ´Öë ‹êÃÖÖ úÖê‡Ô úÖ−Öæ−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÖê ×úÃÖß
×¾Ö¿ÖêÂÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ †ÖîªÖê×Öú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ ÆüÖê… ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß úÖê Æü¸ü ¤êü¿Ö êú úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ úÖ´Ö ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ¸üÖ•μÖ êú
úÖ−Öæ−Ö ˆÃÖê ´Ö•Ö²Öæ¸ü ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü ×ú ãú”û ÃÖ´ÖμÖ ²ÖÖ¤ü ¾ÖÆü ¤æüÃÖ¸êü ´Öî−μÖæ±êúŒ“Ö¸üÃÖÔ úÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü ²Ö−ÖÖ−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü ŸÖÖ×ú ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úß ´ÖÖÑÖ ¯Öæ¸üß
ÆüÖê ÃÖêú… ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë μÖÆü ¿ÖŸÖÔ •Ö−ÖÃ¾ÖÖÃ£μÖ úß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ²ÖÆãüŸÖ ±úÖμÖ¤êü úß ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü‡Ô Æîü…
¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú †ÖÙ£Öú ±úÖμÖ¤êü »ÖÓ²Öê †¸üÃÖê ÃÖê ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ¸üÆêü Æïü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë Æüß −ÖÆüà ¬Ö−Öß ¤êü¿ÖÖë ´Öë ³Öß ˆ−Öúß ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ †Öî¸ü
ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ³Öæ×´ÖúÖ ¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ “Ö»ÖŸÖß ¸üÆüß Æîü… “ÖæÑ×ú ¯Öê™ëü™ü ´ÖãŒŸÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ¯ÖÏ×ŸÖμÖÖê×ÖŸÖÖ êú †¯Ö¾ÖÖ¤ü êú ºþ¯Ö ´Öë Æüß †ÛÃŸÖŸ¾Ö ´Öë †Ö‹ £Öê, ‡ÃÖ×»Ö‹ μÖÆü
ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Öæ”ûÖ •ÖÖ−ÖÖ »ÖÖ•Ö´Öß Æîü ×ú ˆ−ÖÃÖê ¾μÖÖ¯Öú ÃÖ´ÖÖ•Ö úÖê ŒμÖÖ ±úÖμÖ¤Ö ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü… ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úÖ úÖ¸üÖ μÖÆü Æîü ×ú ¯Öê™ëü™üÖë êú úÖ¸üÖ ãú”û »ÖÖêÖÖë úÖê
»ÖÖ³Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ãú”û úÖê ˆ−Öêú úÖ¸üÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö ˆšüÖ−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ²Ö›Íß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü ²ÖêÆüŸÖ »ÖÖ³ÖúÖ¸üß ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü‹ Æïü, ÖÖÃÖ ú¸ü †ÖîÂÖ¬Ö
×−Ö´ÖÖÔÖ êú Öê¡Ö ´Öë… ¯Ö¸ü, μÖÆü ¤üÖ¾ÖÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü Æîü ×ú ‡ÃÖÃÖê −Ö‹-−Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»ÖÖ Æîü… ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß ”ûÖê™üß
Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖŸÖß ×ú ˆÃÖêú úÖ¸üÖ ˆ−Æëü −Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ×´Ö»ÖêÖß… †ÖÙ£Öú ºþ¯Ö ÃÖê ú´Ö•ÖÖê¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß
×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ¸üÆüß Æîü… úÖ¸üÖ μÖÆü Æîü ×ú ú›Íêü ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü −Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−Öê ´Öë −ÖÖúÖ´Ö ¸üÆêü Æïü… ¾ÖÆüÖÑ
¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú †Ö¾Öê¤ü−Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ÃÖê Æüß †ÖŸÖê Æïü… Ã£ÖÖ−ÖßμÖ »ÖÖêÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ÃÖê †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê †Ö¾Öê¤ü−ÖÖë úß ÃÖÓμÖÖ ú´Ö ÆüÖêŸÖß Æîü…
¤æüÃÖ¸êü, μÖÆü ³Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úÖ ×¾ÖÂÖμÖ Æîü ×ú ¯Öê™ëü™üÖë êú úÖ¸üÖ Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ˆ−Öúß •Öºþ¸üŸÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖŸÖÓ¸üÖ ÆüÖê ¯ÖÖŸÖÖ Æîü μÖÖ −ÖÆüà…
¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ŸÖÖî¸ü ÃÖê μÖÆü ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ †³Öß ˆ´´Öß¤ü ÃÖê ú´Ö Æüß Æãü†Ö Æîü… ‹ú ²ÖÖŸÖ μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ¯Öë™ëü×™ü›ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úß Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê •Öºþ¸üŸÖ −ÖÆüà
³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… ‹êÃÖê ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ŸÖÔú ú´Ö•ÖÖê¸ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü…
ÃÖ. ´ÖæŸÖÔ †Öî¸ü †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ

†´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ´ÖúÃÖ¤ü μÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ −Ö êú¾Ö»Ö ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê »ÖÖêÖ ˆ−Ö ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
ú¸ëüÖê, ²ÖÛ»ú ¾ÖÆü ÃÖ´¯Ö×¢Ö †−μÖ »ÖÖêÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆêüÖß… ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú Öê¡Ö ´Öë –ÖÖ−Ö ÃÖ³Öß êú ×»Ö‹ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆüŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üŸÖê Æïü ×ú †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢Ö úÖ ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß úß ´Ö•Öá ÃÖê ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÆüÖê ÃÖêú… ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸üê úÖ †ÖúÖ¸ü
êú¾Ö»Ö ¯Öê™ëü™üÖë «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê Æüß ŸÖμÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… ¯Öê™ëü×™ü›ü –ÖÖ−Ö ³Öß †ÓŸÖŸÖ: ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †ÖŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ÃÖß´ÖÖ†Öë ´Öë ²ÖÓ¤ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ³Öß †Ö×Ö¸üúÖ¸ü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü úÖ Æüß †ÓÖ ²Ö−ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÆüÖê−ÖÖ ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë «üÖ¸üÖ –ÖÖ−Ö Æü›Íü¯Öê •ÖÖ−Öê êú ×Ö»ÖÖ±ú ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú ‘Ö™ü−ÖÖ úß ŸÖ¸üÆü ¤êüÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú ´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü ÃÖÖ—Öß ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ãú”û ¯Öê“Öß¤üÖ Æîü… •ÖîÃÖê, ×úÃÖß ²Öß•Ö úÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö †Öî¸ü ˆÃÖ ²Öß•Ö
´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ²Öß“Ö úÖ ±úÔú…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú ³ÖÖî×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ˆ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úß ŸÖß−Ö ×úÃ´Öë ´ÖÖ−Öß •ÖÖŸÖß Æïü… ¯ÖÆü»Öß, ÃÖ´ÖÃŸÖ ³ÖÖî×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ
úÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ‹êÃÖê ³ÖÖî×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ×•Ö−Ö ¯Ö¸ü ¸üÖ•μÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ −ÖÆüà ú¸ü ¯ÖÖŸÖÖ, †Öî¸ü ˆ−Æëü ´ÖÖ−Ö¾ÖŸÖÖ úß ÃÖÖ—Öß ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ‡−Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ˆ¯ÖμÖÖêÖ ÃÖ³Öß êú «üÖ¸üÖ Æüß ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ÃÖ´Öã¦ü úß ŸÖÆü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü μÖÆüß ˆÃÖæ»Ö
»ÖÖÖæ ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ »ÖÖò †Öò¾Ö ÃÖß ú−¾Öë¿Ö−Ö Æîü… ‡−ÖúÖ ˆ¯ÖμÖÖêÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹ú ‹£ÖÖò×¸ü™üß «üÖ¸üÖ ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ †Öî¸ü ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ
Æîü… ‡−ÖúÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úß ‡“”ûÖ ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖê ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ‹ú ¿Öã»ú ¤êü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ±úÖμÖ¤üÖë úÖê ÃÖ³Öß ¸üÖ•μÖÖë êú ²Öß“Ö ²Ö¸üÖ²Ö¸ü-
²Ö¸üÖ²Ö¸ü ²ÖÖÑ™üÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆüÖÑ ŸÖú ×ú •ÖÖê ¸üÖ•μÖ ‡ÃÖ ˆ¯ÖμÖÖêÖ ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß −ÖÆüà ¸üÖŸÖê, ˆ−Æëü ³Öß ‡ÃÖúÖ ±úÖμÖ¤üÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖü ‹£ÖÖò×¸ü™üß êú ¯ÖÖÃÖ ‹êÃÖÖ
úÖêÂÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß Æîü •ÖÖê ×úÃÖß ¤üÖêÆü−Ö êú Öê¡Öü ´Öë ÃÖÖ—Öß ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ êú ŸÖÆüŸÖ Ö×−Ö•Ö ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ÖμÖ úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú 1982 êú ú−¾Öë¿Ö−Ö ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ ÃÖ´Öã¦ü ŸÖ»Ö êú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ¤üÖêÆü−Ö úÖ ˆÃÖæ»Ö ÃÖ³Öß ¸üÖ•μÖÖë úÖê ´ÖÖ−μÖ −ÖÆüà £ÖÖ, ‡ÃÖ×»Ö‹
1994 ´Öë ‹ú −ÖμÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖ−Öê ¤üÖêÆü−Ö êú úÖ¸üÖ Æãü‹ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ÖμÖ úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ú¸ü−Öê êú úÖ−Öæ−ÖÖë ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö
×úμÖÖ †Öî¸ü ÃÖÖ—Öß ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ úÖ ¤üÖêÆü−Ö šêüêú¤üÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ †×¬Öú †ÖúÂÖÔú ²Ö−ÖÖ ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö úÖ †ÃÖ¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ³Öß
¯Ö›ÍüÖ… μÖê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ¸üÖ•μÖÖë êú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ´Öë £Öê… ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ μÖÆü ×−Öú»ÖÖ ×ú ¸üÖ•μÖÖë úÖê †¯Ö−Öê ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ‡ÃÖ ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ
3
úÖê †−μÖ ¸üÖ•μÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ÃÖÖ—ÖÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ´Ö•Ö²Öæ¸ü ÆüÖê−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ… ‹ú ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ ×¸ü•Öß´Ö ²Ö−Öß ×•ÖÃÖêú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë −Ö êú¾Ö»Ö •ÖÓÖ»ÖÖë êú
¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö †Ö Ö‹, ²ÖÛ»ú ú‡Ô •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯Öê™ëü™üÖë êú ŸÖÆüŸÖ †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ ³Öß †Ö Ö‡ÔÕ… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê
úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ×¯Ö”û»Öê ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»ÖÖë ´Öë ÃÖ´Öã¦üß ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖÖ—Öß ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ êú ˆÃÖæ»Ö úÖ ÖÖÃÖÖ †×ŸÖÎú´ÖÖ
Æãü†Ö Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, ³ÖÖî×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë μÖÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´ÖæÆüÖë úÖ ¸üÖ•μÖ ¯ÖÏ¤ü¢Ö †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‹êÃÖß ÃÖ´¯Ö×¢Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ˆÃÖêú
úÖ−Öæ−Öß †×¬ÖúÖ¸üß μÖÖ †×¬ÖúÖ×¸üμÖÖë êú †»ÖÖ¾ÖÖ úÖê‡Ô †Öî¸ü −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖÖ…
•Ö²Ö ÃÖê μÖæ¸üÖê¯Ö ´Öë ²ÖÖ›ÍüÖ²ÖÓ¤üß †ÖÓ¤üÖê»Ö−Ö Æãü‹ Æïü, ŸÖ³Öß ÃÖê ˆ−Ö †¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖŸÖÖ†Öë ¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ ÆüÖêŸÖß ¸üÆüß Æîü ×•Ö−Æëü ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ´ÖÖ−ÖÖ
•ÖÖŸÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ÆüÖ»Ö Æüß ´Öë Öî¸êü™ü ÆüÖÙ›ü−Ö −Öê ŸÖÔú ×¤üμÖÖ Æîü ×ú ‹êÃÖê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö −ÖÖúÖ´Öß êú ×»Ö‹ †×³Ö¿Ö¯ŸÖ Æïü… ÆüÖÙ›ü−Ö ‡ÃÖê ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö úß ¡ÖÖÃÖ¤üß ú¸üÖ¸
¤êüŸÖê Æïü… †ÃÖ×»ÖμÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖ ŸÖÔú ´Öë ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖÓÖ×šüŸÖ ¤ãü×−ÖμÖÖ †Öî¸ü ÃÖ²Öêú ×»Ö‹ Öã»Öß ¤ãü×−ÖμÖÖ, μÖÖ−Öß •ÖÆüÖÑ úÖê‡Ô ÃÖ´¯Ö×¢Ö
†×¬ÖúÖ¸ü Æîü Æüß −ÖÆüà, úÖ ‘ÖÖ»Ö´Öê»Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… •ÖîÃÖê Æüß †Ö¯ÖæÙŸÖ ´ÖÖÑÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú −ÖÆüà ¸üÆüŸÖß, ¾ÖîÃÖê Æüß μÖÆü ‹ú ´Öã§üÖ ²Ö−Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü… ÃÖÖÖ¸ü ´Öë ´Ö”û»Öß
´ÖÖ¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ‡»ÖÖêú ‡ÃÖúÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ Æïü… ¾ÖÆüÖÑ Æü¸ü úÖê‡Ô ´Ö”û»Öß úÖ ×¿ÖúÖ¸ü ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú μÖÆüÖÑ úÖê‡Ô ×−ÖμÖ´Ö-úÖ−Öæ−Ö »ÖÖÖæ −ÖÆüà Æîü,
‡ÃÖ×»Ö‹ ´Ö”û×»ÖμÖÖë úß ÃÖÓμÖÖ ‘Ö™üŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ ×ú ×−Ö•Öß μÖÖ ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸ü »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê
ÃÖê μÖÆü ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æü»Ö ÆüÖê •ÖÖ‹Öß… •ÖÆüÖÑ ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸ü »ÖÖÖæ Æïü, ¾ÖÆüÖÑ ÆüÖÙ›ü−Ö êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÃÖÆüß −ÖÆüà šüÆü¸üŸÖê… ‡ÃÖ ×¾ÖÂÖμÖ ´Öë Æãü‹ ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê †¬μÖμÖ−Ö
²ÖŸÖÖŸÖê Æïü ×ú ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸ü ‹ú ¾ÖîúÛ»¯Öú ¯ÖÏÖÖ»Öß ³Ö¸ü Æîü •ÖÖê ÃÖÆüß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë Æüß »ÖÖ³ÖúÖ¸üß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü, šüßú ˆÃÖß ŸÖ¸üÆü •ÖîÃÖê
×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸ü Ö»ÖŸÖ ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë ×¾Ö±ú»Ö ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü…
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ²ÖÆãüŸÖ •ÖÖê¸ü úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ ˆ−Ö ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ´Öë ×−Öú»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü ×•Ö−Æëü ²ÖÖ›ÍüÖ²ÖÓ¤üß úß ¡ÖÖÃÖ¤üß úß ÃÖÓ–ÖÖ ¤üß Ö‡Ô Æîü…
ÆüÖêŸÖÖ μÖÆü Æîü ×ú •ÖîÃÖê ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ÃÖê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ×−Ö•Öß ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ´Öë •ÖÖŸÖê Æïü, ˆ−Öêú ¤üÖêÆü−Ö ¯Ö¸ü ×úÃÖß ×úÃ´Ö úß ¯ÖÖ²ÖÓ¤üß −ÖÆüà ¸üÆüŸÖß… ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ ¯ÖÏ¤ü¢Ö
ÃÖÓμÖ´ÖÖë êú †³ÖÖ¾Ö ´Öë ÃÖÖ—ÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ×™üúÖ‰ú ¯ÖÏŸÖßŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ³Öß −ÖŸÖß•ÖÖ ˆ−Öêú †×ŸÖ-¤üÖêÆü−Ö ´Öë Æüß ×−Öú»ÖŸÖÖ Æîü…
ÃÖ¾ÖÖ»Ö μÖÆü Æîü ×ú ŒμÖÖ ÃÖÖ—ÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¯Ö¸ü †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö¤üÖ†Öë úß ²ÖÖ›ÍüÖ²ÖÓ¤üß £ÖÖê¯Öß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹? ²ÖÆüÃÖ ‡ÃÖ ´Öã§êü ¯Ö¸ü ÆüÖêŸÖß Æîü ×ú ‡ÃÖêú †ÖÙ£Öú
±úÖμÖ¤êü ŒμÖÖ Æïü? ‹ú ŸÖÔú μÖÆü Æîü ×ú ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ²ÖœÍüŸÖÖ Æîü, †−Öãéú×ŸÖ ú¸ü−Öê úß »ÖÖÖŸÖ ‘Ö™üŸÖß Æîü, ÃÖÓ“ÖÖ¸ü úß »ÖÖÖŸÖ ú´Ö ÆüÖêŸÖß Æîü †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ˆªÖêÖ úÖê
†×¬Öú ´Ö•Ö²ÖæŸÖ úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ŸÖÖ×ú †×¬ÖúÖ¸ü³ÖÖê×ÖμÖÖë úÖê †Öî¸ü †×¬Öú †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»Ö ÃÖêú…
†´ÖæŸÖÔ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ†Öë úÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¸üÖ−Öê êú ¯ÖÖ ´Öë ŸÖÔú μÖÆü ×¤üμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ²Ö›ÍüÖ †Öî¸ü †×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü †×¬ÖúÖ¸ü³ÖÖê×ÖμÖÖë
úÖê ”ûÖê™êü †Öî¸ü ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê †×¬Öú ¸üÖ•ÖÃ¾Ö úÖ »ÖÖ³Ö ¤êü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖÖ£Ö Æüß μÖÆü ³Öß ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ´ÖãŒŸÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ÃÖ´ÖÖ•Ö êú
×»Ö‹ ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü †×¬Öú ×ÆüŸÖúÖ¸üß ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö¤üÖ†Öë úß ²ÖÖ›ÍüÖ²ÖÓ¤üß ÃÖê •Öã›Íêü ´Öã§üÖë úÖ ŸÖÖ»»Öãú ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú
×¾ÖúÖÃÖ, éú×ÂÖ, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ˆÃÖêú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖê Æîü…
‹êÃÖê ú‡Ô ˆ¤üÖÆü¸üÖ Æïü •ÖÖê ²ÖŸÖÖŸÖê Æïü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Ö×¸ü‹ ÃÖ³Öß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü ÃÖ³Öß Öê¡ÖÖë ´Öë ¯ÖÏÖ×ŸÖ −ÖÆüà úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß… ±Ïúß
ÃÖÖò°™ü¾ÖêμÖ¸ü ±úÖˆÓ›êü¿Ö−Ö «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ •Ö−Ö¸ü»Ö ¯ÖÛ²»Öú »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ (•Öß¯Öß‹»Ö) ‡ÃÖúÖ ÃÖ²ÖæŸÖ Æîü ×ú ×²Ö−ÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ³Öß ú‡Ô ŸÖ¸üÆü
êú −Ö‹ ¸üÖÃŸÖê ×−ÖúÖ»Öê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… •Öß¯Öß‹»Ö êú •Ö×¸ü‹ ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ´Öë »ÖÖê Æãü‹ ÃÖ³Öß »ÖÖêÖ ×¯Ö”û»Öê †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê »ÖÖ³Ö ˆšüÖ ÃÖúŸÖê Æïü…
•Öß¯Öß‹»Ö êú ŸÖÆüŸÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖê Æãü‹ ±úÖμÖ¤üÖë úß ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ³Öß •Öºþ¸üß −ÖÆüà Æîü… ±Ïúß ÃÖÖò°™ü¾ÖêμÖ¸ü êú ×¾ÖŸÖ¸üÖ ÃÖê ÃÖ³Öß úÖê ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ÆüÖê−Öê ÃÖê ‹ú ×“ÖÓŸÖÖ μÖÆü ³Öß ¯Öî¤üÖ Æãü‡Ô Æîü ×ú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ˆ×“ÖŸÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ŒμÖÖ ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… μÖÆü ³Öß ¤êüÖÖ ÖμÖÖ Æîü
×ú †ŸμÖ×¬Öú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ −Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¸üÖêú−Öê ´Öë ×−Öú»ÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ÃÖé•Ö−ÖÖŸ´ÖúŸÖÖ úß ÆüÖ×−Ö ÆüÖêŸÖß Æîü… μÖÆü ²ÖÖ›ÍüÖ²ÖÓ¤üß úß ¡ÖÖÃÖ¤üß úÖ
Æüß ‹ú †−μÖ ºþ¯Ö ²Ö−Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß †Öî¸ü ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß úÖ−Öæ−ÖÖë êú ²Öß“Ö úÖ ±úÔú
×´Ö™üŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê †´Öê×¸üúÖ ´Öë ŸÖÖê ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë úß ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ³Öß Ã¾ÖßúÖ¸ü úß •ÖÖ−Öê
»ÖÖß Æîü… ²Ö›üÍß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úÖê »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú †ŸμÖ×¬Öú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ˆ−Æëü ŸÖ³Öß ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü •Ö²Ö êú¾Ö»Ö ²Ö−Öê-²Ö−ÖÖ‹
ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê Æüß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ‹, †Öî¸ü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß ú““ÖÖ ´ÖÖ»Ö †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß ²ÖÓ×¤ü¿Ö êú ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆëü… ¤æüÃÖ¸üß
ŸÖ¸ü±ú †ŸμÖ×¬Öú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú úÖ¸üÖ ²Ö›Íüß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úÖê ˆ−Ö ”ûÖê™üß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü úÖ±úß −ÖÖ•ÖÖμÖ•Ö ×úÃ´Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
×´Ö»Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü ×•Ö−Æëü ‡−Æüà †×¬ÖúÖ¸üÖë êú úÖ¸üÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÆêüŸÖã ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÖ´ÖÖÏß −ÖÃÖß²Ö −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖŸÖß…
¤ü. ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

†³Öß ŸÖú êú¾Ö»Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾Öúß»Ö †Öî¸ü †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ ×“ÖÓ×ŸÖŸÖ †£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Öß Æüß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß »ÖêŸÖê £Öê… ×¯Ö”û»Öê
ãú”û ¤ü¿ÖúÖë ÃÖê ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ãú”û †×¬Öú ¾μÖÖ¯Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ †¯Ö−ÖÖ−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ úß •ÖÖ−Öê »ÖÖß Æîü… †-†Öî¯Ö×−Ö¾Öê¿Ößú¸üÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ
êú ²ÖÖ¤ü μÖÆü ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖ¸ü ´ÖÆüÃÖæÃÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×ú Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ×¾Ö¿ÖêÂÖú¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë ãú”û ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÆüÖê−Öê “ÖÖ×Æü‹… ÆüÖ»Ö Æüß ´Öë
•Öî¾Ö ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ÃÖê •Öã›Íüß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öêë ÃÖê ³Öß μÖÆü ²ÖÖŸÖ ×−Öú»Ö ú¸ü †Ö‡Ô Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ †ÃÖ¸ü ²ÖÆãüŸÖ ¤æü¸üÖÖ´Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡−ÖúÖ
†ÃÖ¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü éú×ÂÖ ¯Ö¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë μÖê
ÃÖ³Öß †ÃÖ¸ü †Ö •ÖÖŸÖê Æïü…
´ÖÖ−Ö¾Ö ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖæ“ÖúÖÓú ¤êüÖ−Öê ÃÖê ÃÖÖ±ú ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú †ÖÙ£Öú †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë ×úŸÖ−Öß †ÃÖÖ´Ö−ÖŸÖÖ Æîü… ³Ö»Öê Æüß
‹ú¤ü´Ö šüßú-šüßú ŸÖÃ¾Öß¸ü −Ö ×´Ö»Öê, ¯Ö¸ü Ö¸üß²Ö †Öî¸ü †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö úÖ ±úÔú ‡ÃÖ ÆüúßúŸÖ êú ‹ú ¯ÖÏ´ÖÖÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ −Öß×ŸÖÖŸÖ Æü»úÖë ´Öë μÖÆü ˆ´´Öß¤ü úß •ÖÖŸÖß ¸üÆüß Æîü ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ×¾Ö¿ÖêÂÖ −Öß×ŸÖμÖÖÑ †Öî¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ †×ŸÖμÖÖ¸ü ú¸ü−Öê ÃÖê
¬Öß¸êü-¬Öß¸êü μÖÆü ±úÔú ú´Ö ÆüÖêÖÖ… »Öê×ú−Ö, ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ¤êüÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úß ¯ÖÏÖ×ŸÖ ú´Ö μÖÖ •μÖÖ¤üÖ ¸üÆüß Æîü… ”ûÖê™êü †Öî¸ü ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ
¤êü¿ÖÖë úÖ ¯ÖÏ¤ü¿ÖÔ−Ö †ŒÃÖ¸ü ²ÖêÆü¤ü Ö¸üÖ²Ö ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü†Ö Æîü… −Ö²²Öê êú ¤ü¿Öú ´Öë ŸÖÖê ²ÖßÃÖ ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖÖ−Ö¾Ö ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖæ“ÖúÖÓú ´Öë ×Ö¸üÖ¾Ö™ü †Ö‡Ô, 54 ¤êü¿ÖÖë ´Öë
¯ÖÏ×ŸÖ ¾μÖÛŒŸÖ †Ö´Ö¤ü−Öß ‘Ö™ü Ö‡Ô †Öî¸ü 21 ¤êü¿Ö ³ÖæÖ ÃÖê †Öî¸ü •μÖÖ¤Ö ¯Öß×›ÍüŸÖ −Ö•Ö¸ü †Ö‹…
4
‡−Æüà ÃÖ²Ö úÖ¸üÖÖë ÃÖê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ −Öê ÃÖ−ÖË 2000 ´Öë ÃÖÆüÄÖÖ²¤üß ¾ÖîúÖ×ÃÖú »ÖμÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ×ú‹ ŸÖÖ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß Ö¸üß²Öß ÖŸ´Ö úß
•ÖÖ ÃÖêú… ‡−Ö ¾ÖîúÖ×ÃÖú »ÖμÖÖë ÃÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü úÖ±úß ±úÔú ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, †Ö¸ü ³ÖæÖ ÃÖê ¯Öß×›ÍüŸÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖŸÖÖ úß ÃÖÓμÖÖ
†Ö¬Öß ú¸ü−Öß Æîü ŸÖÖê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úß −Ö‡Ô ×úÃ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öß ÆüÖëÖß… ÖÖªÖ®Ö êú ²ÖêÆüŸÖ¸ü ×¾ÖŸÖ¸üÖ úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ú¸ü−Öß ÆüÖêÖß… ú´Ö ˆ¯Ö•ÖÖ‰ú ×´Ö¼üß
¾ÖÖ»Öê ÃÖß´ÖÖÓŸÖ êú ¯ÖÖ×¸ü×Ã£Ö×ŸÖúßμÖ Öê¡ÖÖë ¯Ö¸ü ¬μÖÖ−Ö ¤êü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü Ö¸üß²ÖÖë êú ×»Ö‹ •Ö´Öß−Ö êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê ÆüÖëÖê…
†Ö¸ü ²Ö›Íüß-²Ö›Íüß ²Öß´ÖÖ×¸üμÖÖë ÃÖê »Ö›Íü−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ÃÖ²Öêú ×»Ö‹ †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖÑ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê úß ÖÖ¸Óü™üß ú¸ü−Öß ÆüÖêÖß †Öî¸ü ÃÖ³Öß ¤êü¿ÖÖë ´Öë Ã¾ÖÖÃ£μÖ ¸üÖÖ úÖ
²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ¤ãü¹ýÃŸÖ ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ…
¾ÖÃŸÖã×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ãú”û ÃÖÆüÄÖÖ²¤üß »ÖμÖ ¤ãü×−ÖμÖÖ êú ãú”û Öê¡ÖÖë ´Öë 2005 ŸÖú ¯Öæ¸êü −ÖÆüà ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê… ãú”û »ÖμÖÖë úß ¯ÖæÙŸÖ ´Öë ú‡Ô ¤ü¿Öú »ÖÖ
•ÖÖ‹ÑÖê, †Öî¸ü ãú”û ¤êü¿ÖÖë êú ¹ý—ÖÖ−Ö ‡ŸÖ−Öê ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ Æïü ×ú ¾ÖÆüÖÑ ŸÖÖê »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú μÖê »ÖμÖ ú³Öß ¯Öæ¸êü −ÖÆüà ÆüÖëÖê… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ †±ÏúßúÖ †Öî¸ü
¤ü×ÖÖ ‹×¿ÖμÖÖ ´Öë ³ÖæÖ ÃÖê ¯Öß×›ÍüŸÖ †Ö²ÖÖ¤üß úß ÃÖÓμÖÖ †Ö¬Öß ú¸ü−Öê ´Öë ú‡Ô ¤ü¿Öú Ö“ÖÔ ÆüÖê •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê Æïü… †±ÏúßúÖ ´Öë ŸÖÖê ‹ú ›üÖ»Ö¸ü ¸üÖê•ÖÖ−ÖÖ ÃÖê ú´Ö
¯Ö¸ü •Öß×¾ÖŸÖ ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úß ÃÖÓμÖÖ ²ÖœÍ Ö‡Ô Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ úß ‡−Ö “Öã−ÖÖî×ŸÖμÖÖë úÖê ×−ÖÖÖÆü ´Öë ¸üÖŸÖê Æãü‹ μÖÆü ÃÖ´Ö—Ö−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ úß ÖÖ›Íüß úÖê ³Öß †ÖÖê
²ÖœÍüÖ−ÖÖ ¯Ö›ÍêüÖÖ… »ÖÖêÖÖë úß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ³ÖÖê•Ö−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß •Öºþ¸üŸÖë ¯Öæ¸üß ú¸ü−Öê úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß ¸üÖÖ ú¸ü−Öê úß úÖê‡Ô ŸÖãú −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë
¯ÖÆü»ÖÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö 1972 úß Ã™üÖúÆüÖê´Ö ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖμÖÖ… ‡ÃÖ−Öê ¯ÖÏéú×ŸÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ×−ÖμÖÖê•Ö−Ö ÃÖê •ÖÖê›Íü ú¸ü
¤êüÖÖ… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ú‡Ô Öê¡ÖÖë ´Öë ú‡Ô ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ Æãü‡Õ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ŸÖê•Öß ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ Æãü†Ö… ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ´ÖãμÖ ²ÖÆüÃÖ ´Öë
†Ö Ö‡Ô… ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ´ÖÆüÖÃÖ³ÖÖ −Öê ²ÖÎÓ™ü»Öï›ü ¸ü¯Ö™ü †ÓÖßúÖ¸ü úß •ÖÖê ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¾Ö¿¾Ö †ÖμÖÖêÖ úÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö £ÖÖ… ‡ÃÖ ¸ü¯Ö™ü
−Öê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ‹ú ‹êÃÖß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ‡Ô ×•ÖÃÖúÖ ¤æü¸üÖÖ´Öß ´ÖÆü¢¾Ö £ÖÖ… ‡ÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ³Ö×¾ÖÂμÖ úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ†Öêë úÖê Ö×ŸÖ ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ‹
×²Ö−ÖÖ ¾ÖŸÖÔ´ÖÖ−Ö úß •Öºþ¸üŸÖë ¯Öæ¸üß ú¸ü−ÖÖ Æüß ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ Æîü… ¸ü¯Ö™ü −Öê •ÖÖê¸ü ¤êü ú¸ü úÆüÖ ×ú •Öºþ¸üŸÖÖë ÃÖê ˆÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Ö¸üß²ÖÖë úß †Ö¾Ö¿μÖú
†Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ†Öë úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü−Öê ÃÖê Æîü… ¸ü¯Ö™ü −Öê Ã¾ÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ ×ú ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ÃÖÓÖšü−Ö úß ÃÖß´ÖÖ‹Ñ μÖÆü »ÖÖ•Ö´Öß ú¸ü ¤êüŸÖß Æïü ×ú
¾ÖŸÖÔ´ÖÖ−Ö †Öî¸ü ³Ö×¾ÖÂμÖ úß •Öºþ¸üŸÖë ¯Öæ¸üß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ Æü´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖê ÃÖß×´ÖŸÖ †¯ÖêÖÖ‹Ñ Æüß ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹…
²ÖÎÓ™ü»Öï›ü ¸ü¯Ö™ü −Öê ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü Ö¸üß²Öß Æü™üÖ−Öê, ÃÖ´ÖŸÖÖ »ÖÖ−Öê †Öî¸ü †Ö•Ö †Öî¸ü ú»Ö úß ¯Öß×œÍüμÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖê ¬μÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖ−Öê ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖêú
²ÖÖ¤ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ´Öë ¾μÖÖ¯Öú ¹ý×“Ö ¯Öî¤üÖ Æãü‡Ô… ¾ÖÆü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ −Öß×ŸÖ-×−Ö´ÖÖÔÖ êú ëú¦ü ´Öë †Ö Ö‡Ô… ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü Æãü‹
ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ÃÖ´´Öê»Ö−Ö (μÖæ‹−ÖÃÖß‡Ô›üß) êú ²ÖÖ¤ü ŸÖÖê ¾ÖîúÖ×ÃÖú −Ö•Ö×¸ü‹ êú ×²Ö−ÖÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯Ö¸ü ²ÖÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ −ÖÖ´Öã´Ö×ú−Ö ÆüÖê ÖμÖÖ… 1992 ´Öë
μÖæ‹−ÖÃÖß‡Ô›üß «üÖ¸üÖ †ÓÖßúÖ¸ü ×¸üμÖÖê ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ −Öê 27 ÃÖæ¡Ö ¯Öê¿Ö ×ú‹ ×•Ö−ÖÃÖê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ˆÃÖæ»Ö ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö‹… ‡−Ö´Öë ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ
†Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ†Öë úß ëú¦üßμÖ ³Öæ×´ÖúÖ, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´Öã§üÖë ´Öë ÃÖ³Öß −ÖÖÖ×¸üúÖë úß ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß, ÃÖ³Öß ¾ÖîúÖ×ÃÖú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë ´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖã¸üÖÖ úÖ
¬μÖÖ−Ö, ¸üÖ•μÖ êú ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ †Öî¸ü ‹ú-¤æüÃÖ¸êü ÃÖê ÃÖÆüμÖÖêÖ ú¸ü−Öê úÖ ¤üÖ×μÖŸ¾Ö, ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖ´ÖŸÖÖ´Öæ»Öú †ÖμÖÖ´Ö, ´ÖÖî•Öæ¤üÖ
†Öî¸ü †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯Öß×œÍüμÖÖë úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ†Öë êú ²Öß“Ö ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö, ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úÖ ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ, ¾Öî–ÖÖ×−Öú ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ −Ö ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ³Öß
êú¾Ö»Ö †Ó¤êü¿Öê êú ×²Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ú¤ü´Ö ˆšüÖ−ÖÖ, Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë †Öî¸ü ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë úß †Æü×´ÖμÖŸÖ ÃÖ´Ö—Ö−ÖÖ †Öî¸ü ¸üÖ•μÖ «üÖ¸üÖ
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ‡−Ö »ÖÖêÖÖë úß ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü… ‡ÃÖÃÖê Ã¯ÖÂ™ü Æîü ×ú ×¸üμÖÖê ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ, †ÖÙ£Öú †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú †ÖμÖÖ´ÖÖë úÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ú¸üŸÖß Æîü… “ÖÖ¸ü ³ÖÖÖÖë ´Öë ²ÖÑ™üß ‡ÃÖúß úÖμÖÔμÖÖê•Ö−ÖÖ (‹•Öë›üÖ 21) ÃÖê ³Öß μÖÆü ÃÖÖ±ú ÆüÖê
•ÖÖŸÖÖ Æîü…
μÖæ‹−ÖÃÖß‡Ô›üß êú ²ÖÖ¤ü Æãü‡Ô ²ÖÆüÃÖ êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü ×¾Ö¿¾Ö ×¿ÖÖ¸ü ÃÖ´´Öê»Ö−Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×•ÖÃÖê Æü´Ö ›ü²»μÖæ‹ÃÖ‹ÃÖ›üß êú −ÖÖ´Ö ÃÖê
•ÖÖ−ÖŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö •ÖÖêÆüÖ−ÖßÃÖ²ÖÖÔ ´Öë †ÓÖßúÖ¸ü úß Ö‡Ô ‡ÃÖúß úÖμÖÔμÖÖê•Ö−ÖÖ ¸üÖ•Ö−Öß×ŸÖú ‡“”ûÖ¿ÖÛŒŸÖ êú †³ÖÖ¾Ö ´Öë μÖæ‹−ÖÃÖß‡Ô›üß ÃÖê ¯Ö¸êü −ÖÆüà •ÖÖ ¯ÖÖ‡Ô…
ˆÃÖ−Öê ‡ŸÖ−ÖÖ •Öºþ¸ü ×úμÖÖ ×ú ¸üÖ•μÖÖë ÃÖê ˆ−Öúß ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ Ã¯ÖÂ™ü ú¸ü¾ÖÖ »Öà ×ú ¾Öê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ, ¸üÖÂ™üÒüßμÖ, Öê¡ÖßμÖ †Öî¸ü ³Öæ´ÖÓ›ü»ÖßμÖ ÃŸÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ×™üúÖ‰ú
×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ÃÖÆüμÖÖêÖ ú¸ëüÖê…
ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú, †ÖÙ£Öú †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ †ÖμÖÖ´ÖÖë úÖê ‹ú ÃÖÖ£Ö »ÖÖ−Öê êú úÖ¸üÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ úÖ−Ö−Öæ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ×¾Ö×³Ö®Ö Öê¡ÖÖë úÖ
‹ú †Ö¯ÖÃÖß ÃÖæ¡Ö ²Ö−ÖÖ ¤êüŸÖß Æîü, •ÖÖê †−μÖ£ÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖŸÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖ ¬ÖÖ¸üÖÖ −Öê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß úÖ−Öæ−Ö úß ¯ÖÏéú×ŸÖ úÖê ¬Öß¸êü-¬Öß¸êü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü
²Ö¤ü»Ö ×¤üμÖÖ Æîü… ŸÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ¯ÖÆü»Öê êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê †Ö•Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ−Öæ−Ö ¾ÖÖ×Ö•μÖ, ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ Öê¡ÖÖë ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö
Æîü… ‡ÃÖß êú úÖ¸üÖ †Ö•Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ, ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ¯Ö¸ü
×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö Æîü…
»Öê×ú−Ö, ‹ú ÃÖ´ÖÃμÖÖ ³Öß Æîü… ²ÖÎÓ™ü»Öï›ü ¸ü¯Ö™ü «üÖ¸üÖ ¤üß Ö‡Ô ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ‹Ñ †¯Ö−Öê ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ‡ŸÖ−Öß ¾μÖÖ¯Öú Æïü ×ú ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß úÖê‡Ô Ã¯ÖÂ™ü úÖ−Öæ−Öß
Æîü×ÃÖμÖŸÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß… ŸÖ¸üÆü-ŸÖ¸üÆü êú †−Öã¿ÖÖÃÖ−ÖÖë †Öî¸ü ×úÃ´Ö-×úÃ´Ö êú ³ÖÖÖß¤üÖ¸üÖë êú úÖ¸üÖ ×™üúÖ‰ú¯Ö−Ö úÖ úÖê‡Ô ‹ú ŸÖÖŸ¯ÖμÖÔ −ÖÆüà ¸üÆüŸÖÖ…
ÖÏß−Ö ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ †ÖÙ£Öú ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−ÖÖë úÖê “Öã−ÖÖîŸÖß ¤êü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê †£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Öß ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ´ÖÖ¬μÖ´Ö ÃÖê
Ö¸üß²ÖÖë úß •Öß¾Ö−Ö-×Ã£Ö×ŸÖμÖÖÑ ²ÖêÆüŸÖ¸ü ú¸ü−Öê ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ¸üÖŸÖê Æïü… •ÖÖê ³Öß ÆüÖê, μÖæ‹−ÖÃÖß‡Ô›üß ¯ÖÏ¤ü¢Ö −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−Öú Æü´Ö ¯Ö¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö ãú”û ¤üÖ×μÖŸ¾Ö
ŸÖÖê †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æüß Æîü… •ÖîÃÖê, ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ Æü´Ö ¯Ö¸ü ±ú•ÖÔ ²Ö−ÖŸÖÖ Æîü ×ú Æü´Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ëü ×ú ˆ−ÖúÖ ÖμÖ −Ö ÆüÖê •ÖÖ‹,
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖ †Öî¸ü ³Ö×¾ÖÂμÖ úß ¯Öß×œÍüμÖÖë êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸ëü †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë úÖ μÖÖ»Ö ¸üÖë… ãú” ‹êÃÖê ×¾Ö¾ÖÖ¤ü
³Öß Æãü‹ Æïü ×•Ö−Öêú ŸÖÆüŸÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ãú”û ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë úß úÃÖÖî™üß ¯Ö¸ü úÃÖ−Öê úß “ÖêÂ™üÖ úß Ö‡Ô Æîü…
Öî²Öúß¾ÖÖêúÖê-−ÖÖÖß´ÖÖºþ•ÖÌ ´Öãú§ü´Öê ´Öë †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ −μÖÖμÖÖ»ÖμÖ −Öê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ˆÃÖæ»Ö úÖ Æü¾ÖÖ»ÖÖ ¤êüŸÖê Æãü‹ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ †Öî¸ü
¾ÖîúÖ×ÃÖú ¯ÖÆü»Öã†Öë úÖê •ÖÖê›Íü−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö¸ü ²Ö»Ö ×¤üμÖÖ £ÖÖ… −μÖÖμÖ´ÖæÙŸÖ ¾Öß¸üÖ´ÖÓ¡Öß −Öê †»ÖÖ ÃÖê †¯Ö−Öß ¸üÖμÖ ¤êü ú¸ü úÆüÖ £ÖÖ ×ú ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê
‹ú ´ÖÖ−ÖúßμÖ ´Öæ»μÖ êú ºþ¯Ö ´Öë †Ö¬Öã×−Öú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ †ÓÖ ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¾Öê ÃÖ³Öß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ †Öî¸ü úÖ−Öæ−Ö †ÖŸÖê Æïü ×•Ö−ÖúÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ×ÃÖ±Ôú †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú
²Ö•ÖÖμÖ ˆÃÖê ¾μÖÖ¯Öú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ¤êüÖ−ÖÖ Æîü… ×¤üŒúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú úÖ−Öæ−Ö êú ‡−Ö ¯ÖÆü»Öã†Öë ´Öë ‹úŸÖÖ †Öî¸ü ˆ×“ÖŸÖ ×¤ü¿ÖÖ úÖ †³ÖÖ¾Ö Æîü… úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓÖšü−Ö −ÖÆüà Æîü… ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ‹êÃÖê úÖ−Öæ−ÖÖë úÖê †Ö¯ÖÃÖ ´Öë •ÖÖê›ÍüŸÖß Æîü •ÖÖê ‡ÃÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú ÃÖæ¡Ößú¸üÖ êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê
5
´ÖÖî•Öæ¤ü Æïü… μÖæ‹−ÖÃÖß‡Ô›üß êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö ú´Öß¿Ö−Ö †Öò−Ö ÃÖÃ™êü−Öê×²Ö»Ö ×›ü¾Öê»Ö¯Ö´Öë™ü (ÃÖß‹ÃÖ›üß) •Öºþ¸ü ²Ö−Ö ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ´Öë ‹•Öë›üÖ 21 êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö
¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ ŸÖÖê ÆüÖêŸÖß Æîü ¯Ö¸ü ‡ÃÖêú ¯ÖÖÃÖ ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü êú ÃÖ³Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ−ÖÖë úß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖ´Ö−¾ÖμÖ ú¸ü−Öê úÖ úÖê‡Ô †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà Æîü…
−ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ‹Ñ †Öî¸ü úÖμÖÔÎú´Ö †»ÖÖ-†»ÖÖ úÖ´Ö ú¸üŸÖê ¸üÆüŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú ˆ»Ö™ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖ×ÎúμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öêë
êú ²Öß“Ö ²ÖêÆüŸÖ¸ü ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö ×¤üÖÖ‡Ô ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü…
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‹ú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ¯ÖÏ¿−Ö ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖ•μÖ êú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úÖ Æîü… ˆ¯Ö×−Ö¾Öê¿Ö¾ÖÖ¤ü êú ¯ÖÓ•Öê ÃÖê †Ö•ÖÖ¤ü ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü
×¾Ö×³Ö®Ö ¸üÖ•μÖ †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ³Öæ-Öê¡Ö ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ãú¤ü¸üŸÖß ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê ¤üÖêÆü−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Æïü… ‡−Ö −Ö¾Ö-
Ã¾ÖÖ¬Öß−Ö ¸üÖ•μÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë êú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö úÖê ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü †¯Ö−Öß ´Ö•Öá êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú −Öß×ŸÖμÖÖÑ ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ úÖ ˆÃÖæ»Ö ×úÃÖß ³Öß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ ×−Ö¸ü¯Ö¾ÖÖ¤ü †ÓÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ¸üÖ•μÖÖë úÖê μÖÆü ³Öß ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü ×ú ˆ−Öúß
Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑ ¤æüÃÖ¸êü ¸üÖ•μÖÖë †£Ö¾ÖÖ ˆ−Öêú −μÖÖμÖ-Öê¡Ö êú ²ÖÖÆü¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê ‡»ÖÖúÖë êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß Ö×ŸÖ úÖ úÖ¸üÖ −Ö ²Ö−Öë… ¤æÃÖ¸êü, ¸üÖ•μÖÖë −Öê •Öî¾Ö
×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓ×¬Ö úÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸üêú ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ Æîü ×ú •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ˆ−Öúß ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü ÃÖÖ¸üß ´ÖÖ−Ö¾ÖŸÖÖ úÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ÆüÖêŸÖê Æïü…
ˆ¯Ö×−Ö¾Öê¿Ö¾ÖÖ¤ü úß ¯Ö¸üÖ•ÖμÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê †Öî¸ü ãú”û ¤êü¿ÖÖë ´Öë ŸÖÖê ÆüÖ»Ö ŸÖú ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ºþ¯Ö ÃÖê ŸÖ™üÃ£Ö ÆüÖêŸÖê Æïü
†Öî¸ü ˆ−Ö ¯Ö¸ü †−μÖ Öê¡ÖÖë ÃÖê †»ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ³Öß †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú †ÖÖÏÆü úÖê ÃÖ¾ÖÖì¯Ö×¸ü ´ÖÖ−ÖŸÖê Æãü‹ ¿Öãºþ
´Öë μÖÆüß ¸ü¾ÖîμÖÖ †¯Ö−ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ…
†Ö•Ö ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÆü»ÖÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö μÖÆü ˆšüŸÖÖ Æîü ×ú ŒμÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü−Öê ÃÖê †ÖÙ£Öú †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öú ¯ÖÏÖ×ŸÖ ÆüÖêÖß? ‡ÃÖ
¯ÖÏ¿−Ö úÖ úÖê‡Ô ³Öß ‹ú´ÖŸÖ ˆ¢Ö¸ü ÃÖÓ³Ö¾Ö −ÖÆüà Æîü… ¯Öê™ëü™üÖë úÖ ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖÖ×²ÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê †¬μÖμÖ−Ö ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö Æïü… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë
¯Ö¸ü ‹ú †Ö¯Ö×¢Ö ŸÖÖê μÖÆü úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú –ÖÖ−Ö êú Öê¡Ö ´Öë ŸÖÖ•Öê ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü ¤êü−Öê ÃÖê –ÖÖ−Ö úÖ ¾ÖÆü ³ÖÓ›üÖ¸ü ¤ü¸ü×ú−ÖÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖê †Ö¬ÖÖ¸ü
²Ö−ÖÖ ú¸ü ¾ÖÆü ŸÖÖ•ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ Æãü†Ö Æîü… ‡ÃÖÃÖê »ÖÖ³ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… †ÖÙ£Öú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü ÃÖÖ×²ÖŸÖ
ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ŸÖ£μÖ ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà Æïü…
‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¤æüÃÖ¸üÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ †Öî¸ü ¯ÖÏŸμÖÖ ×¾Ö¤êü¿Öß ×−Ö¾Öê¿Ö ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æîü… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë ú‡Ô ¤ü¿ÖúÖë ÃÖê ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ¸üÆüß Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú †ÖÓ×¿Öú úÖ¸üÖ μÖÆü Æîü ×ú ú‡Ô ¬Ö−Öß ¤êü¿ÖÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß Öî¸ü´ÖÖî•Öæ¤üÖß ´Öë Æüß Æãü†Ö Æîü… ×Ã¾Ö™Ëü•Ö»Öï›ü †Öî¸ü ŸÖÖ‡¾ÖÖ−Ö •ÖîÃÖê ‹ú¤ü´Ö ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖêú ˆ¤üÖÆü¸üÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ×»ÖμÖÖ
•ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÛÃ¾Ö™ü•Ö¸ü»Öï›ü −Öê ŸÖÖê ×¾ÖúÖÃÖ úÖ †“”ûÖ ÖÖÃÖÖ ¸üÖÃŸÖÖ ŸÖμÖ ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü úÖ±úß ¤ü²ÖÖ¾Ö êú ²ÖÖ¤ü Æüß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß
†¯Ö−ÖÖμÖß… 1976 ´Öë ¯Öê™ëü™ü †¯Ö−ÖÖ−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ¤ãü×−ÖμÖÖ ³Ö¸ü ´Öë ÛÃ¾ÖÃÖ ¤ü¾ÖÖ ˆªÖêÖ úÖ ¤ü²Ö¤ü²ÖÖ ²Ö−Ö “ÖãúÖ £ÖÖ… ŸÖÖ‡¾ÖÖ−Ö ŸÖÖê †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ÃÖê ¯ÖÆü»Öê
ŸÖú ˆ»Ö™ü ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ¤ü´Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö¤êü¿Öß ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü •Ö•ûÌ²Ö ú¸ü−Öê ´Öë »ÖÖÖ Æãü†Ö £ÖÖ…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö †ŒÃÖ¸ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ×Ö»ÖÖ±ú ×¿ÖúÖμÖŸÖ ú¸üŸÖê ¸üÆüŸÖê Æïü ×ú μÖÆü ˆ−Öêú †ÖÙ£Öú ×ÆüŸÖÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú Æîü… ÃÖÖšü êú ¤ü¿Öú ´Öë ²ÖÎÖ•Öß»Ö
−Öê ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ´ÖÆüÖÃÖ³ÖÖ ´Öë ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ¸üÖÖ £ÖÖ ×ú ¾ÖÆü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ÃÖê †¯Ö−Öß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ´Öë ŸÖ¸ü´Öß´Ö ú¸ü−Öê úß †¯Öß»Ö
ú¸êü… ´ÖÆüÖÃÖ³ÖÖ −Öê 1961 ´Öë ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ¯ÖÖÃÖ ŸÖÖê ×úμÖÖ ¯Ö¸ü ˆÃÖúß ¿Ö²¤üÖ¾Ö»Öß ãú”û ú´Ö•ÖÖê¸ü ×úÃ´Ö úß £Öß…
×™üÒü¯ÃÖ êú ×Ö»ÖÖ±ú ³Öß ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü úß ×¿ÖúÖμÖŸÖ Æîü… ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ×¾ÖúÖÃÖ úÖμÖÔÎú´Ö −Öê †±úÃÖÖêÃÖ •ÖŸÖÖμÖÖ Æîü ×ú μÖÆü ÃÖÓ×¬Ö ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü úÖ¯Öß¸üÖ‡™ü
úÖ−Öæ−ÖÖë úÖê ú›ÍüÖ‡Ô ÃÖê »ÖÖÖæ ú¸üŸÖß Æîü ×•ÖÃÖÃÖê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ²Öê“Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü −Ö ×ú ÃÖ´ÖÖ•Ö úÖê −Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú
ˆ¤üÖ¸üŸÖÖ¯Öæ¾ÖÔú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ »ÖÖ³Ö ¯ÖÆãüÑ“ÖŸÖÖ Æîü… ×¾Ö¿¾Ö ²Öïú −Öê ³Öß μÖÆüß ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ¾μÖŒŸÖ ×ú‹ Æïü… ²Öïú úß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ Æîü ×ú ‡ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ÃÖê ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê
ŸÖ²Ö ŸÖú ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖúŸÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ¾ÖÆü ´Ö¬μÖ´Ö †ÖμÖ êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ“Ö •ÖÖŸÖÖ… ‡ÃÖ ŸÖÔú ÃÖê Æü´Ö ‡ÃÖ −ÖŸÖß•Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖúŸÖê Æïü ×ú
†ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ¿Öã¹ý†ÖŸÖß ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †ÓÖßúÖ¸ü −Ö ú¸ü−ÖÖ »ÖÖ³Ö¯ÖÏ¤ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ŸÖÖê ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü‡Ô Æîü, ¯Ö¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë μÖÆüß ²ÖÖŸÖ
−ÖÆüà úÆüß •ÖÖ ÃÖúŸÖß… ¯ÖÆü»Öê ³Öß ‹êÃÖÖ ÆüÖêŸÖÖ ¸üÆüÖ Æîü, †Öî¸ü †Ö•Ö ³Öß μÖÆüß ×Ã£Ö×ŸÖ Æîü… 1920 ÃÖê 1970 êú ²Öß“Ö ´Öë †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ¯Öê™ëü™üÖë ´Öë ×ÆüÃÃÖÖ
êú¾Ö»Ö −Ö²²Öê ÃÖê ‘Ö™ü ú¸ü †ÃÃÖß ±úßÃÖ¤üß ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ £ÖÖ… 1970 ŸÖú êú¾Ö»Ö ”û: ±úßÃÖ¤üß ¯Öê™ëü™ü Æüß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×´Ö»Öê £Öê, ×•Ö−Ö´Öë ÃÖê †ÃÃÖß
±úßÃÖ¤üß úÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ £ÖÖ… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ ×¤ü‹ Ö‹ ¯Öê™ëü™üÖë ´Öë ÃÖê −Ö²²Öê ±úßÃÖ¤üß úÖ ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë −Öê ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ¯Öê™ëü™üÖë úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ¯ÖÏÃÖÖ¸ü êú ²Ö•ÖÖμÖ ˆÃÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ×úμÖÖ ÖμÖÖ… 1974 ´Öë †Óú™üÖ›ü «üÖ¸üÖ
×úμÖÖ ÖμÖÖ ‹ú †¬μÖμÖ−Ö ³Öß μÖÆüß ²ÖŸÖÖŸÖ Æîü… ×−ÖÂúÂÖÔ êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ‡ÃÖ †¬μÖμÖ−Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ÃÖã¬ÖÖ¸ü úß †¯Öß»Ö úß Ö‡Ô £Öß ŸÖÖ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿ÖÖë úÖê ³Öß ‡ÃÖúÖ »ÖÖ³Ö ×´Ö»Ö ÃÖêú… †Ö•Ö ³Öß ×Ã£Ö×ŸÖ úÖê‡Ô ²ÖÆãüŸÖ †“”ûß −ÖÆüà Æîü… 1999 ´Öë ¯ÖÏ×ŸÖ ¤üÃÖ »ÖÖÖ »ÖÖêÖÖë ¯Ö¸ü ¬Ö−Öß ¤êü¿ÖÖë ´Öë 273, ´Ö¬μÖ´Ö
¤ü•Öì êú ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë 7, ²ÖÎÖ•Öß»Ö ´Öë 3, “Öß−Ö ´Öë 2 †Öî¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë 1 ¯Öê™ëü™ü »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… μÖÆü ‡ÃÖêú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü Æîü ×ú ²ÖÎÖ•Öß»Ö, “Öß−Ö †Öî¸ü
³ÖÖ¸üŸÖ ²Ö›Íêü-²Ö›Íêü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö Æïü †Öî¸ü ˆ−Ö´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê úß Ö´ÖŸÖÖ Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿ÖÖë ´Öë ŸÖÖê ÃÖ¸üúÖ¸üÖë −Öê ´ÖÆüÃÖæÃÖ ú¸ü ×»ÖμÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ãú”û ×¾Ö¿ÖêÂÖ ˆ¯ÖÖμÖ †¯Ö−ÖÖ−Öê ÆüÖëÖê
ŸÖÖ×ú −Ö¾Ö-Ã¾ÖÖ¬Öß−Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×ÆüŸÖÖë úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö −Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖêú… ¤æüÃÖ¸êü, †²Ö ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¤êüÖÖ •ÖÖ−Öê »ÖÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê μÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ÃÖÓ¸üÖÖ, †ÖÙ£Öú
×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ˆ×“ÖŸÖ ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ ¸üÆêü Æïü μÖÖ −ÖÆüà… ŸÖßÃÖ¸êü, ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú úÖ¸üÖ Æãü‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖú¸üÖ úß ŸÖê•Ö ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ −Öê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ •ÖÖÖºþú ×úμÖÖ Æîü… μÖÆü ³Öß »ÖÖ−Öê »ÖÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ×™üúÖ‰ú ¯ÖÏÖ×ŸÖ ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü ›üÖ»Ö ¸üÆêü Æïü… “ÖÖî£Öê, ×™üÒü¯ÃÖ «üÖ¸üÖ †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú úÖ¸üÖ †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë
úß †»ÖÖ-†»ÖÖ •Öºþ¸üŸÖÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ˆ³ÖÖ¸ü ×¤üμÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö´Ö¿ÖÔ ´Öë ‹ú −ÖμÖÖ †ÖμÖÖ´Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖê
ÖμÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ÃÖê úÖê‡Ô ‡−ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖÖ…
6
2 †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ-¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
¯ÖÏÖîªÖê×Öú †Öî¸ü †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ×¾ÖÃŸÖéŸÖ úÖ−Öæ−Öß ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ
×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… †Ö•Ö ³Öß •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü Æüß Æïü, †Öî¸ü ×ÃÖ¨üÖÓŸÖŸÖ: ¸üÖ•μÖÖë úÖê †×¬ÖúÖ¸ü Æîü ×ú ¾Öê ×•ÖÃÖ ŸÖ¸üÆü “ÖÖÆëü
†¯Ö−Öß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ‡−Ö úÖ−Öæ−ÖÖë ´Öë ±êú¸ü-²Ö¤ü»Ö ú¸ëü… »Öê×ú−Ö, ¯ÖÆü»Öê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü †Öî¸ü ×±ú¸ü ÆüÖ»Ö ´Öë Æüß †ÓÖßúÖ¸ü úß Ö‡Ô
›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê †Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê ¸üÖ•μÖÖë úß μÖÆü Ö´ÖŸÖÖ úÖ±úß ÃÖß×´ÖŸÖ ÆüÖê Ö‡Ô Æîü…
†. †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÖÓÃ£ÖÖ×−Öú †Öî¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ

ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖ•μÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ×¾Ö¿¾Ö ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓÖšü−Ö (›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê) úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ 1967 ´Öë úß Ö‡Ô £Öß… ˆÃÖÃÖê ¯ÖÆü»Öê ´ÖãμÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ
²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ÃÖê ú‡Ô †ÓÖßúÖ¸ü úß •ÖÖ “Öãúß £Öà… 1967 ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ¯Öê×¸üÃÖ †Öî¸ü ²Ö−ÖÔ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ×−Öú
×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß μÖæ−ÖÖ‡™êü›ü ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö ²μÖæ¸üÖê ±úÖò¸ü ×¤ü ¯ÖÏÖê™êŒ¿Ö−Ö †Öò¾Ö ×¤ü ‡Ó™ü»ÖêŒ“Öã†»Ö ¯ÖÏÖ¯Ö™üá ˆšüÖŸÖÖ £ÖÖ… ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê úß ¸ü“Ö−ÖÖ êú ²ÖÖ¤ü ÃÖÓμÖãŒŸÖ
¸üÖÂ™üÒü −Öê ˆÃÖê †¯Ö−Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ–Ö ‹•ÖëÃÖß úß ŸÖ¸üÆü †¯Ö−ÖÖ ×»ÖμÖÖ…
μÖÆü ‹•ÖëÃÖß ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖãÖ´Ö ²Ö−ÖÖŸÖß Æîü †Öî¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êüŸÖß Æãü‡Ô ¸üÖÂ™üÒüßμÖ
ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ×¾Ö×¬Ö×−Ö´ÖÖÔÖ úß ÃÖãÃÖÓÖ×ŸÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üŸÖß Æîü… ¾ÖÆü ú‡Ô ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ×−Öú ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ú¸üŸÖß Æîü †Öî¸ü ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¸üÖÂ™üÒüÖë úÖê úÖ−Öæ−Öß †Öî¸ü ŸÖú−Ößúß ´Ö¤ü¤ü ¤êüŸÖß Æîü… ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê †−μÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖë ÃÖê †»ÖÖ ¸üÆüŸÖê Æãü‹ êú¾Ö»Ö ²ÖÖî×ü¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ´Öë Æüß ÃÖé•Ö−ÖÖŸ´ÖúŸÖÖ úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ¸üÖŸÖÖ Æîü, ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ÃÖê †¯Ö−Öê ŸÖÖ»»ÖãúÖŸÖÖë êú ŸÖÆüŸÖ ¾ÖÆü
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ †ÖîªÖê×Öú ÃÖ´¯Ö×¢Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖãÖ´Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ³Öß ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ˆÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë ÃÖê ÃÖÆüμÖÖêÖ ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ‡ÃÖ ‹•ÖëÃÖß úß ‡ÃÖ ³Öæ×´ÖúÖ ÃÖê ÃÖÓŸÖãÂ™ü −ÖÆüà Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆ−ÆüÖë−Öê
›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ´Öë ‹ú ¾ÖîúÖ×ÃÖú ‹•Öë›êü úÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ×úμÖÖ Æîü… †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÖ»ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ×¾ÖÂÖμÖ ¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ ÆüÖê−Öß Æîü…
‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ¯Öê™ëü™ü, úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü, ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú †Öî¸ü ™üÒêü›ü´ÖÖÔú •ÖîÃÖß ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ú´Ö ÃÖê ú´Ö ²ÖßÃÖ Öê¡ÖÖë úÖ
¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ×−Öú úÖ´ÖúÖ•Ö ¤êüÖ ¸üÆüÖ Æîü… ¯Öê™ëü™ü úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü¿Ö−Ö ™üÒüß™üß (¯ÖßÃÖß™üß) •ÖîÃÖß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖŸ´Öú ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ³Öß ‡ÃÖ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æïü ×•Ö−ÖúÖ úÖ´Ö †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê
¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¤üß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß †Ù•ÖμÖÖë úÖ •ÖÖÑ“Ö-¯Ö›ÍüŸÖÖ»Ö ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æîü…
¾ÖîÃÖê ŸÖÖê ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †Ö•Öú»Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ ¥ü¿μÖ´ÖÖ−Ö Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ−Öê ³Öß ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê úÖê
¯ÖÏ×ŸÖÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ Æîü… ¾Ö¸ü−ÖË ‡ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê −Öê ‡ÃÖ ‹•ÖëÃÖß êú œüÖÑ“Öê ´Öë ãú”û ¯Ö¸üŸÖë Æüß •ÖÖê›Íüß Æïü, ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ †Ö•Ö ³Öß ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ−Ö ´ÖãμÖŸÖ: ‡ÃÖß êú ÆüÖ£Ö ´Öë Æîü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ μÖÆü ‹•ÖëÃÖß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ³Öß ´ÖãμÖ ¯ÖÆü»Öú¤ü´Öß »Öê ¸üÆüß
Æîü…
›ü²»μÖæ™üß†Öê −Öê ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê êú ÃÖÖ£Ö ‹ú ÃÖÓ×¬Ö ú¸üêú ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ´Öë †¯Ö−Öß ³Öæ×´ÖúÖ úÖê †Öî¯Ö“ÖÖ×¸üú Ã¾Öºþ¯Ö ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü
×¤üμÖÖ Æîü… †²Ö μÖê ¤üÖê−ÖÖë ÃÖÓÖšü−Ö úÖ−Öæ−ÖÖë †Öî¸ü ×¾Ö×−ÖμÖ´Ö−ÖÖë úÖê †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ÃÖÆüμÖÖêÖ ú¸üŸÖê Æïü †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê
ŸÖ¸üÆü-ŸÖ¸üÆü úß ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖê Æïü…
†ÖîªÖê×Öú ÃÖ´¯Ö×¢Ö ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ×ú‹ Ö‹ ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ´Öë ú‡Ô ²ÖÖ¸ü ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ “ÖãúÖ Æîü †Öî¸ü ˆÃÖêú ´ÖãμÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê
êú †ÓÖ ³Öß Æïü… ˆ®ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß ´Öë •Ö²Ö μÖÆü ¤êüÖÖ ÖμÖÖ ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ´Öê»ÖÖë ´Öë ¯ÖÏ¤üÙ¿ÖŸÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê −Öú»Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê ÃÖê ²Ö“ÖÖ−ÖÖ
ŸÖú¸üß²Ö−Ö †ÃÖÓ³Ö¾Ö Æîü, ŸÖÖê ˆÃÖ •Öºþ¸üŸÖ êú Ö³ÖÔ ÃÖê ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö úÖ •Ö−´Ö Æãü†Ö £ÖÖ… μÖÆü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ ¯Ö¸ü úÖ´Ö ú¸üŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ êú
†×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü úß Ã¾ÖŸÖÓ¡ÖŸÖÖ úÖê ²Öã»ÖÓ¤ü ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú Æü¸ü ¤êü¿Ö †¯Ö−Öê †Öî¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú −ÖÖÖ×¸üúÖë úÖê ÃÖ´ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ
ú¸üÖ‹ÖÖ, †¯Ö−Öê μÖÆüÖÑ ¯Öê™ëü™ü úß †•Öá »ÖÖÖ−Öê êú ²ÖÖ¤ü ×úÃÖß úÖê ³Öß ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖëÓ ´Öë ¾ÖÆüß †•Öá ‹ú ÃÖÖ»Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü-³ÖßŸÖ¸ü »ÖÖÖ−Öê úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ¤êüÖÖ †Öî¸ü ‹ú Æüß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ×»Ö‹ †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ ¯Öê™ëü™ü êú »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ‹ú-¤æüÃÖ¸êü ÃÖê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ÆüÖëÖê… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ×¾Ö×³Ö®Ö
¤êü¿ÖÖë úÖê †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê úÖ−Öæ−ÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê μÖÖ −Ö ¤êü−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… ¯Öê×¸ÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úß ¸üÖÖ −ÖÆüà
ú¸üŸÖÖ… ¾ÖÆü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úß ²ÖÖ¬μÖŸÖÖ −ÖÆüà £ÖÖê¯ÖŸÖÖ, ²ÖÛ»ú ˆ−ÖÃÖê ÃÖ³Öß êú ÃÖÖ£Ö ÃÖ´ÖÖ−Ö ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ úÆüŸÖÖ Æîü… úÖê‡Ô ¤êü¿Ö
†Ö¸ü −Ö “ÖÖÆêü ŸÖÖê ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ ÃÖÓÃú¸üÖ ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ³Öß ¸üÆü ÃÖúŸÖÖ Æîü… †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤ãü¹ý¯ÖμÖÖêÖ úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ´Öë 1925 ÃÖê
¯ÖÆü»Öê êú¾Ö»Ö ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê •Ö²ŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö £ÖÖ, ¯Ö¸ü ²ÖÖ¤ü ´Öë †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ… †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ
ÖÖ×¸ü•Ö ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ †³Öß ³Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü êú¾Ö»Ö †Ó×ŸÖ´Ö ¤ü›ü êú ºþ¯Ö ´Öë…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü ³Öß ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê −Öê ú‡Ô −Ö‡Ô ¯ÖÆü»Öú¤ü×´ÖμÖÖÑ »Öß Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ÃÖ−ÖË 2000 ´Öë ¯Öê™ëü™ü †Ö¾Öê¤ü−ÖÖë úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖŸ´Öú •Öºþ¸üŸÖÖë úÖê
‹úÃÖÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ™üÒüß™üß úß Ö‡Ô… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ÃÖê ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ‹úÃÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú ²Ö›Íüß ÃÖÓ×¬Ö êú
ÃÖæ¡Ößú¸üÖ úß ×±ú¸üÖú ´Öë Æîü… ‡ÃÖêú ¯Öß”êû ŸÖÔú μÖÆü Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü ÆüÖ×ÃÖ»Ö ú¸ü−Öê úß ²ÖœÍüß Æãü‡Ô »ÖÖÖŸÖ ú´Ö úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü, ²Ö¿ÖŸÖì †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ÃÖê ¯ÖÆü»Öê
êú –ÖÖ−Ö úß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ, ˆÃÖúß −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ, †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ÖÖ †Öî¸ü ˆÃÖúß †ÖîªÖê×Öú ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üúŸÖÖ úß úÃÖÖî×™üμÖÖÑ ‹úÃÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖ ¤üß •ÖÖ‹Ñ… ‡ÃÖêú
×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß Ã£ÖÖμÖß ÃÖ×´Ö×ŸÖ úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆüß Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ úÖ úÖ±úß ×¾Ö¸üÖê¬Ö ÆüÖê−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ Æîü…
›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖ−ÖË 2000 ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ, •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü »ÖÖêúÖÖ£ÖÖ†Öë ¯Ö¸ü †ÓŸÖ¸ü-ÃÖ¸üúÖ¸üß ÃÖ×´Ö×ŸÖ ²Ö−ÖÖ−Öê
úÖ ú¤ü´Ö ³Öß ˆšüÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ÃÖÓÃéú×ŸÖ úß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú †×³Ö¾μÖÛŒŸÖμÖÖë êú ²Öß“Ö
†Ö¾Ö¿μÖú ÃÖÓ¾ÖÖ¤ü −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖ ¸üÆüÖ £ÖÖ ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ´ÖÓ“Ö úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›Íüß… †²Ö ŸÖú ÃÖÖŸÖ ²ÖÖ¸ü ²Öîšüú ú¸üêú ¯ÖÖ¸Óü×¯Ö¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖã‡Ô
•Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖ´ÖêŸÖ ãú”û šüÖêÃÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ¸üÖ−Öê ´Öë úÖ´ÖμÖÖ²Ö ‡ÃÖ ú´Öê™üß úÖ •ÖÖê¸ü •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö †Öî¸ü ˆ−ÖÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ±úÖμÖ¤üÖë êú
²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü »ÖÖêúÖÖ£ÖÖ†Öë êú ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü Æîü…
7
ÃÖ¢Ö¸ü êú ¤ü¿Öú êú ˆ¢Ö¸üÖ¬ÖÔ ´Öë ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú Öê¡Ö −Öê ÃÖ¸üúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ¤ü²ÖÖ¾Ö ›üÖ»ÖÖ ×ú ¾Öê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úß Öî¸üúÖ−Öæ−Öß ×²ÖÎúß ¸üÖêú−Öê êú ˆ¯ÖÖμÖ
ú¸ëü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ´Öë †Öî¸ü •μÖÖ¤üÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê úß ´ÖÖÑÖ úß Ö‡Ô… »Öê×ú−Ö, ×¾Öú×ÃÖŸÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ¸ü¾Öî‹ ´Öë úÖ±úß ±úÔú
ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ ¯Öê×¸üÃÖ †Öî¸ü ²Ö−ÖÔ ú−¾Öë¿Ö−Ö ´Öë úÖê‡Ô ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúÖ… †´Öß¸ü ¤êü¿Ö ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ÃÖê ×−Ö¸üÖ¿Ö £Öê ×ú −Ö ŸÖÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü
×−ÖμÖ´ÖÖë êú ¯ÖÖ»Ö−Ö úß úÖê‡Ô ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü †Öî¸ü −Ö Æüß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë ÃÖ³Öß ÃÖê †¯Ö−ÖÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ´Ö−Ö¾ÖÖ »Öê−Öê
¾ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖ™ü ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… •Ö²Ö×ú, Ö¸üß²Ö ¤êü¿Ö 1974 êú †Óú™üÖ›ü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ ×¸üμÖÖμÖŸÖë ´ÖÖÑÖ ¸üÆêü £Öê… †Óú™üÖ›ü −Öê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ úß £Öß…
¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ êú ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ÃÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖã¥üœÍ ú¸ü−Öê úÖ −Ö‡Ô ¯ÖÆü»Öú¤ü×´ÖμÖÖÑ »Öß Ö‡Õ… †´Öê×¸üúß úß úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü™ü
»ÖÖò×²ÖμÖÖë −Öê †¯Ö−ÖÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ›üÖ»ÖÖ… ‡ÃÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ êú ‹•Öë›êü ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ´ÖÃÖ»ÖÖ ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ êú ²Ö›Íêü
¯ÖæÑ•Öß¯Ö×ŸÖμÖÖë −Öê ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ×¤üÖÖ‡Ô… ¾ÖÖŸÖÖÔ “ÖÎú êú ¯ÖÆü»Öê ×ÆüÃÃÖê ´Öë ´ÖãμÖ ´Öã§üÖ μÖÆü ¸üÆüÖ ×ú ²ÖÎÖ•Öß»Ö †Öî¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ²Ö›Íêü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü “Ö“ÖÖÔ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ´ÖÓ“Ö ²Ö¤ü»Ö−Öê êú ×¾Ö¸üÖê¬Ö ÃÖê îúÃÖê ×−Ö²Ö™üÖ •ÖÖ‹… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö −ÖÆüà “ÖÖÆüŸÖê £Öê ×ú μÖÆü ¾ÖÖŸÖÖÔ
›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ÃÖê Æü™ü ú¸ü Öî™ü êú ŸÖÆüŸÖ ÆüÖê… 1993 ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖ ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸üŸÖê-ú¸üŸÖê ÃÖ´Ö£ÖÔ−Ö úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë †Ö ÖμÖÖ… ¯ÖÆü»Öê ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ
ŸÖÔú μÖÆü £ÖÖ ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖê úÖê‡Ô ÖÖÃÖ ŸÖÖ»»Öãú −ÖÆüà Æîü †Öî¸ü −Ö Æüß †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö Ö¸üß²Ö
¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü £ÖÖê¯Öê •ÖÖ−Öê “ÖÖ×Æü‹… »Öê×ú−Ö, 1991 êú †ÖÙ£Öú ÃÖÓú™ü †Öî¸ü −Ö¸üØÃÖÆü¸üÖ¾Ö ÃÖ¸üúÖ¸ü úß −Ö‡Ô †ÖÙ£Öú −Öß×ŸÖμÖÖë êú “Ö»ÖŸÖê ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ −Ö¸ü´Ö
¯Ö›Íü ÖμÖÖ… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ×»Ö‹ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾ÖÖŸÖÖÔ úÖ ´ÖúÃÖ¤ü †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ŸÖ»ÖÖ¿Ö ú¸ü−ÖÖ £ÖÖ… ˆÃÖß êú ×ÆüÃÖÖ²Ö
ÃÖê Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×¸üμÖÖμÖŸÖë ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ÆüÖê−ÖÖ £ÖÖ… ŸÖÖúŸÖ¾Ö¸ü ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öß ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ú´Ö•ÖÖê¸ü ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü £ÖÖê¯Ö−Öê úß ‡ÃÖ úÖê×¿Ö¿Ö úÖê
ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë Öî¸ü-»ÖÖêúŸÖÖÓ×¡Öú úÆü ú¸ü †Ö›Íêü ÆüÖ£ÖÖë ×»ÖμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Ã¾ÖÖ³ÖÖ×¾Öú Æüß £ÖÖ…
Öî™ü êú ›üÖμÖ¸êüŒ™ü¸ü •Ö−Ö¸ü»Ö −Öê •ÖÖê ´ÖÃÖ×¾Ö¤üÖ ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ, ¾ÖÆü †´Öê×¸üúÖ êú ¯ÖÖ ´Öë ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ úÖ´ÖμÖÖ²Ö ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü†Ö… ¿Ö¸üÖ²Öë ²Ö−ÖÖ−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ³ÖÖîÖÖê×»ÖúŸÖÖ úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… •ÖÖ¯ÖÖ−Ö −Öê úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü úß ¸üÖòμÖ»™üß »Öê−Öê úÖ †¯Ö−ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖÖ… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê
†¯Ö−ÖÖ ´ÖãμÖ ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖê¬Ö ”ûÖê›Íü−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ †Öî¸ü ˆ−Æëü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ †Öî¸ü ¯Ö¿Öã •ÖÖŸÖ úÖê ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ¸üÖ−Öê •ÖîÃÖß ãú”û ´ÖÖ´Öæ»Öß ×¸üμÖÖμÖŸÖë Æüß ×´Ö»Öà…
ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ ±úÖμÖ¤ü »ÖÖê²Ö»Ö ¯ÖæÑ•Öß¾ÖÖ¤ü úÖê Æãü†Ö… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ¯Ö¸ü ¤üÃŸÖÖŸÖ ‡ÃÖ×»Ö‹ ú¸ü ×¤ü‹ ×ú ˆÃÖê ¾μÖÖ¯Öú ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú
úÖ ×ÆüÃÃÖÖ ²Ö−ÖÖ ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ‹êÃÖê ú‡Ô ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ¿ÖÖ×´Ö»Ö £Öê ×•Ö−ÖÃÖê ˆ−Æëü ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… ³Ö»Öê Æüß ãú”û ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú
±ú×»ÖŸÖÖ£ÖÖí úÖê šüßú ÃÖê −Ö ÃÖ´Ö—Ö ¯ÖÖ‹ ÆüÖë, ¯Ö¸ü ˆ−ÆüÖë−Öê ˆÃÖê ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ´Ö»™üß±úÖ‡²Ö¸ü ‹ÖÏß´Öë™ü †Öî¸ü ÖêŸÖß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ¾μÖÖ¯Öú
¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¤êüÖ ú¸ü Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸ü ×»ÖμÖÖ…
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú êú †Ó×ŸÖ´Ö ¤üÖî¸ü úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ 1995 êú Öî™ü úÖê ×¾Ö¿¾Ö ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓÖšü−Ö (›ü²»μÖæ™üß†Öê) êú ²Ö¤ü»Ö−Öê ´Öë ×−Öú»ÖÖ…
×™üÒü¯ÃÖ •ÖîÃÖß †Öî¸ü ÃÖê¾ÖÖ Öê¡Ö ´Öë ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ †²Ö Öî™ü êú ²Ö•ÖÖμÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÆüÖ£Ö ´Öë †Ö Ö‡Õ… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ³Öß Öî™ü úÖ Æü¸ü úÖ´Ö
×¾Ö¿¾Ö ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓÖšü−Ö Æüß ú¸ü−Öê »ÖÖÖ… ¯Ö¸ü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú Öê¡Ö ´Öë ›ü²»μÖæ™üß†Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ ÃÖß×´ÖŸÖ Æüß ¸üÆüß, ŒμÖÖë×ú ¤îü−ÖÓ×¤ü−Ö ¬Ö¸üÖŸÖ»Ö ¯Ö¸ü
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¤êüÖ-¸êüÖ †Öî¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ−Ö úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê êú ¯ÖÖÃÖ Æüß ¸üÆü−Öê ¤üß Ö‡Ô… ¤æüÃÖ¸êü, ×™üÒü¯ÃÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸ü−Öê úÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîîŸÖÖ £ÖÖ… ›ü²»μÖæ™üß†Öê úß
³Öæ×´ÖúÖ ´Öë êú¾Ö»Ö ‹ú −Ö‡Ô ²ÖÖŸÖ £Öß ×ú ˆÃÖêú ¯ÖÖÃÖ †¯Ö−Öê ŸÖÆüŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë †Öî¸ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖë ¯Ö¸ü ±îúÃÖ»ÖÖ ¤êü−Öê úß
¿ÖÛŒŸÖμÖÖÑ £Öà †Öî¸ü ˆÃÖêú ±îúÃÖ»ÖÖë úÖê ´ÖÖ−Ö−ÖÖ Æü¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ »ÖÖ•Ö´Öß £ÖÖ… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë μÖê ¿ÖÛŒŸÖμÖÖÑ
›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê êú ¯ÖÖÃÖ −ÖÆüà £Öà…
›ü²»μÖæ™üß†Öê úß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ ×úÃÖß ³Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ÃÖê ŸÖß−Ö “Ö¸üÖÖë ´Öë ×−Ö²Ö™üŸÖß Æîü… ¯ÖÆü»Öê ×¾Ö¾ÖÖ¤ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ¯ÖÖÖë êú ²Öß“Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü-×¾Ö´Ö¿ÖÔ úÖ
¤üÖî¸ü “Ö»ÖÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü ×±ú¸ü ³Öß ´ÖÖ´Ö»ÖÖ −ÖÆüà ÃÖã»Ö—ÖŸÖÖ ŸÖÖê ×¿ÖúÖμÖŸÖß ¯ÖÖ ‹ú ¯Öî−Ö»Ö ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ úÆüŸÖÖ Æîü •ÖÖê ´ÖÖ´Ö»Öê úß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−ÖÖë
úÖê ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë •ÖÖÑ“Ö ú¸üêú ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ úß ´Ö¤ü¤ü ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯Öî−Ö»Ö úß •ÖÖÑ“Ö ¸ü¯Ö™ü ¯ÖÆü»Öê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÖÖë ´Öë ×¾ÖŸÖ×¸üŸÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü… ¯ÖÖÖë úÖê
†×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê ÃÖÖŸÖ ¾Ö×¸üÂšü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¾Öúß»ÖÖë úÖê ×´Ö»ÖÖ ú¸ü Ö×šüŸÖ ×ú‹ Ö‹ ‹ú Ã£ÖÖμÖß †¯Öß»Öê™ü ¯Öî−Ö»Ö êú ÃÖÖ´Ö−Öê
μÖÖ×“ÖúÖ ¤üÖμÖ¸ü ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… μÖê μÖÖ×“ÖúÖ‹Ñ ¯Öî−Ö»Ö úß ¸ü¯Ö™ü ´Öë ˆšüÖ‹ Ö‹ úÖ−Öæ−Öß ´Öã§üÖë ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖß Æïü… ²ÖÖ¤ü ´Öë †¯Öß»Öê™ü ¯Öî−Ö»Ö †¯Ö−Öß ¸ü¯Ö™ü
×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ êú ÃÖÖ´Ö−Öê ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü ×»ÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ²Ö¿ÖŸÖì ˆÃÖêú ×Ö»ÖÖ±ú ÃÖÆü´Ö×ŸÖ −Ö ÆüÖê… ‡ÃÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ úß
ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ˆÃÖúÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ´ÖÖ−Ö−Öê μÖÖ −Ö ´ÖÖ−Ö−Öê úÖ †ÖÖÏÆü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö úß ÃÖ×¤ü“”ûÖ ¯Ö¸ü −ÖÆüà ”ûÖê›ÍüÖ •ÖÖŸÖÖ… −Ö ´ÖÖ−Ö−Öê ¯Ö¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö úÖê
´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¤êü−ÖÖ ¯Ö›üÍ ÃÖúŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ˆÃÖê ¤üß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ×¸üμÖÖμÖŸÖÖë ´Öë ú™üÖîŸÖß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… ‡−Æüà ÃÖ²Ö úÖ¸üÖÖë ÃÖê ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ êú ±îúÃÖ»Öê
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü úÖ±úß ´ÖÖ−Öê •ÖÖ ¸üÆêü Æïü… ²Ö›Íêü ¤êü¿Ö ‡ÃÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ úÖ úÖ±úß ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üŸÖê Æïü, ¯Ö¸ü ”ûÖê™êü ¾μÖÖ¯ÖÖ¸üß ¤êü¿Ö −ÖÆüà… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ
†±ÏúßúÖ êú ¤êü¿ÖÖë −Öê ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü ³Öß −ÖÆüà ×úμÖÖ Æîü… †Ö•Ö ŸÖú ×•ÖŸÖ−Öê ³Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü Æãü‹ Æïü ˆ−Ö´Öë †´Öê×¸üúÖ ¾ÖÖ¤üß, ¯ÖÏ×ŸÖ¾ÖÖ¤üß μÖÖ ŸÖßÃÖ¸êü
¯ÖÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖ³Öß ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ¸üÆüÖ Æîü…
‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ´Öë ‹ú ‹êÃÖÖ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´Öã¿ŸÖ¸üúÖ úÖμÖÔÎú´Ö Æîü ×•ÖÃÖêú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ²Ö›Íêü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ Æïü, −Ö ×ú ×¾Öú×ÃÖŸÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö Æãü‹ ×úÃÖß ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ¯Ö¸ü… ×™üÒü¯ÃÖ ™üÒêü›ü´ÖÖÔú, ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“ÖúÖë,
†ÖîªÖê×Öú ×›ü•ÖÖ‡−ÖÖë, ¯Öê™ëü™üÖë, ‡Ó™üßÖÏê×™ü›ü ÃÖÙú™üÖë úß ™üÖê¯ÖÖêÖÏÖ±úß †Öî¸ü †‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ÃÖæ“Ö−ÖÖ†Öë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−Öú »ÖÖÖæ ú¸üŸÖÖ Æîü… μÖê ÃÖÖ¸êü ´ÖÖ−Öú
†´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯ÖÆü»Öê ÃÖê Æüß »ÖÖÖæ Æïü… ÃÖ´ÖÃμÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü •ÖÆüÖÑ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë êú Öê¡Ö ´Öë ×úÃÖß ŸÖ¸üÆ úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ »ÖÖÖæ Æüî Æüß −ÖÆüà…
³ÖÖ¸üŸÖ −Öê ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü ãú”û ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÖ²ÖÓ×¤üμÖÖÑ »ÖÖÖ ¸üÖß Æïü ×•Ö−Æëü Æü™üÖ‹ ×²Ö−ÖÖ μÖÆüÖÑ ×™üÒü¯ÃÖ »ÖÖÖæ ÆüÖê Æüß −ÖÆüà ÃÖúŸÖÖ… μÖÖ−Öß úÖ−Öæ−Ö ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü, ¯Ö¸ü
ˆÃÖ ¯Ö¸ü †´Ö»Ö −ÖÆüà ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖê »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê úÖ±úß ÃÖ´ÖÖμÖÖê•Ö−Ö
ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍêüÖÖ, †Öî¸ü ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ŸÖÖê ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÖμÖÖê•Ö−Ö úß ´ÖÖ¡ÖÖ ²ÖÆãüŸÖ †×¬Öú ÆüÖêÖß…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ †¯Ö−Öê −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ´ÖÖ−Öú ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»Öê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß
×¾Ö×³Ö®Ö ÁÖê×ÖμÖÖÑ †»ÖÖ-†»ÖÖ ¸üÆüŸÖß £Öà, ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¾Öê ‹ú ÃÖÖ£Ö ú¸ü ¤üß Ö‡Ô Æïü… ›ü²»μÖæ™üß†Öê úß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖ †ÓÖ ÆüÖê−Öê êú
ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ‡ÃÖ´Öë ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú ×úÃÖß ³Öß ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ¯Ö¸ü ¤üß¾ÖÖ−Öß ÃŸÖ¸ü úß úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ “Ö»ÖÖ−Öê úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ³Öß Æîü… ‡ÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ±ú•Öá ™üÒêü›ü´ÖÖÔú êú
8
ŸÖÆüŸÖ ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô †Öî¸ü úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ú¸üêú ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô “Öß•ÖÖë úÖ †ÖμÖÖŸÖ ¸üÖêú−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü, †Öî¸ü ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß
¯ÖÖμÖ¸êüÃÖß êú ×Ö»ÖÖ±ú ±úÖî•Ö¤üÖ¸üß ´Öãú§ü´Öê ¤üÖμÖ¸ü ú¸ü−Öê úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ³Öß Æîü…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß ³Öæ×´ÖúÖ Ã¯ÖÂ™ü ú¸üŸÖß Æîü ×ú ˆÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ´Öë ×¾Öéú×ŸÖμÖÖÑ ÖŸ´Ö ú¸üŸÖê Æãü‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê
¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êü−ÖÖ Æî… ¾ÖÆü ¾ÖîúÖ×ÃÖú †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ˆ§êü¿μÖÖë úß ¯ÖæÙŸÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß
ŸÖ¸üÆü ¤êüÖŸÖÖ Æîü…
ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ¯ÖÆü»Öê ×ÆüÃÃÖê ÃÖê ÃÖÖ±ú ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆü −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸üŸÖê Æãü‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
úÖ−Öæ−ÖÖë úÖê ‹úÃÖÖ¸ü ŸÖÖê ú¸üŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ˆ−Æëü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ‹úºþ¯Ö −ÖÆüà ²Ö−ÖÖŸÖÖ… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ˆÃÖúÖ †−Öã“”êû¤ü 33 ¯Öê™ëü™ü úß †¾Ö×¬Ö ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úÖ
´ÖÖ−Öú ŸÖÖê ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ¤êü¿ÖÖë úÖê †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ²Ö−ÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê “ÖÖÆëü ŸÖÖê μÖÆü ÃÖß´ÖÖ ²ÖœÍüÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ¯Öê×¸üÃÖ †Öî¸ü ²Ö−ÖÔ
ú−¾Öë¿Ö−Ö êú †Æü´Ö ×ÆüÃÃÖê †Ö¯ÖÃÖ ´Öë •Öã›Íü ³Öß Ö‹ Æïü… »Öê×ú−Ö ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ºþ¯Ö ÃÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ¯ÖÏÖ¯ŸÖ
−μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−Öú ‡−ÖúÖ¸ü¯ÖÖê¸êü×™ü›ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ÃÖê ¯Ö¸êü −ÖÆüà •ÖÖ ÃÖúŸÖê… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ×úÃÖß ³Öß ¤êü¿Ö úÖê ÃÖ¾ÖÖÔ×¬Öú ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö
‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ³Öß ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ ‡ÃÖúÖ ÃÖæ¡Ö Öî™ü ¯ÖÏ¤ü¢Ö (1947 ÃÖê Æüß) ‡ÃÖ †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ÃÖê •Öã›Íü •ÖÖŸÖÖ Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ êú
´ÖãŸÖÖ×²Öú ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê ×¤ü‹ Ö‹ ±úÖμÖ¤êü êú Æüú¤üÖ¸ü ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ÆüÖê−Öê “ÖÖ×Æü‹… ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
‡ÃÖ ˆ¤üÖ¸ü »ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ »ÖÖ³Ö Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö ×´Ö»Ö ¯ÖÖŸÖÖ Æîü… ˆ−Öêú ¯ÖÖÃÖ †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †Ö¯ÖÃÖ ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ ±úÖμÖ¤üÖë úÖ
»ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê úß Ö´ÖŸÖÖ Æüß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß…
ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ¯ÖÆü»Öê ×ÆüÃÃÖê ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖ´ÖÖÆüÖ¸ êú ¯ÖÏ¿−Ö ÃÖê ³Öß ×−Ö¯Ö™ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß Ö‡Ô Æîü… ‡ÃÖ´Öë ´ÖãμÖŸÖ: ¤üÖê ´Öã§êü ¿ÖÖ×´Ö»Ö
Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ, †Ö¸ü ×úÃÖß ¤êü¿Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ Æãü†Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë »ÖÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ŒμÖÖ ¾ÖÆü ˆ−Ö ÃÖ³Öß ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêÖÖ •ÖÆüÖÑ-•ÖÆüÖÑ ¾ÖÆü ¯Öê™ëü™ü
×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü μÖÖ ×ÃÖ±Ôú ˆÃÖß ¤êü¿Ö ´Öë? ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë μÖÆü ˆ»Ö—Ö−Ö úÖ±úß †ÖŸÖß Æîü… †Ö¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖ´ÖÖÆüÖ¸ü êú¾Ö»Ö ˆÃÖß ¤êü¿Ö ´Öë
´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úÖê ¤æüÃÖ¸êü ²ÖÖ•ÖÖ¸üÖë ´Öë ¾ÖÆüÖÑ êú ÆüÖ»ÖÖŸÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¤üÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ˆÃÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ²Öê“Ö−Öê úß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ÆüÖêÖß… »Öê×ú−Ö †»ÖÖ-†»ÖÖ
²ÖÖ•ÖÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤üÖ´ÖÖë úÖ μÖÆü ˆÃÖæ»Ö ¤üÖê ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ Æü»Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ´Ö¸üß•Ö ¤ü¾ÖÖ úß ú´Ö ÃÖê
ú´Ö »ÖÖÖŸÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ¤üÖ´Ö “ÖãúÖ−Öê úß Æîü×ÃÖμÖŸÖ ³Öß −Ö ¸üÖŸÖê ÆüÖë… ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê ¤ü¾ÖÖ úß ‹ú Öã¸üÖú ŸÖÖê Ö¸üß¤ü ÃÖúŸÖê ÆüÖë, ¯Ö¸ü
»ÖÓ²Öß †¾Ö×¬Ö úÖ ¤ü¾ÖÖ úÖ ÃÖê¾Ö−Ö ú¸ü−Öê »ÖÖμÖú †ÖÙ£Öú ¿ÖÛŒŸÖ ˆ−Öêú ¯ÖÖÃÖ −Ö ÆüÖê… ¤æüÃÖ¸êü, ¤ü¾ÖÖ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ êú¾Ö»Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯Öî¤üÖ
ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ²Öß´ÖÖ×¸üμÖÖë êú ×»Ö‹ ¤ü¾ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê êú ¯ÖÏ×ŸÖ ˆŸÃÖÖ×ÆüŸÖ −ÖÆüà ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æïü, ŒμÖÖë×ú ¾ÖÆüÖÑ êú ´Ö¸üß•Ö ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ úß´ÖŸÖ −ÖÆüà †¤üÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê… μÖÆü
ˆÃÖæ»Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú †−Öã“”êû¤ü 6 êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ÃÖ´ÖÖÓŸÖ¸ü †ÖμÖÖŸÖ êú ×Ö»ÖÖ±ú ŸÖÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ´ÖãμÖŸÖ: ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ÖÓã•ÖÖ‡¿Öë
¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü •Ö²Ö×ú †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤üÖ´ÖÖë úÖ ˆÃÖæ»Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¬ÖÖ¸üúÖë êú ×»Ö‹ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ•Ö−Öú Æîü…
‹ú ˆ»Ö—Ö−Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ²Öß•ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ³Öß Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú úÖ ¤üÖ¾ÖÖ êú¾Ö»Ö ˆÃÖß ²Öß•Ö ¯Ö¸ü Æîü μÖÖ ¾ÖÆü ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë
×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ²Öß•ÖÖë ¯Ö¸ü ³Öß ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü, ³Ö»Öê Æüß ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú úÖ ˆ−Ö´Öë úÖê‡Ô μÖÖêÖ¤üÖ−Ö −Ö ÆüÖê… †−Öã“”êû¤ü 6 êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü μÖÆü †Ã¯ÖÂ™üŸÖÖ
•ÖÖ¸üß Æîü… ¤üÖêÆüÖ “ÖÎú −Öê ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖ´ÖÖÆüÖ¸ü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüŸÖÖ Æîü…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖ †−Öã“”êû¤ü 7 ×−Ö•Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖëü êú ¬ÖÖ¸üúÖë †Öî¸ü ÃÖ´ÖÖ•Ö êú ¾μÖÖ¯Öú ×ÆüŸÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úÖμÖ´Ö ú¸ü−Öê úÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… †−Öã“”êû¤ü 8 ˆ−Ö ˆ¯ÖÖμÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü •ÖÖê ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖê »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †¯Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú
‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ×Æü¤üÖμÖŸÖÖë úß ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üúŸÖÖ ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö ¤êüÖß Ö‡Ô Æîü, ¯Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿ÖÖë −Öê ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ Æîü ×ú ‡−Öêú •Ö×¸ü‹ ×™üÒü¯ÃÖ êú †−μÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë
úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖëü êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
²Ö. ¯Öê™ëü™ü
¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¾ÖîÃÖê ŸÖÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú −ÖŒ¿Öê-ú¤ü´Ö ¯Ö¸ü Æüß “Ö»ÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ˆÃÖêú ãú”û −Ö‹ ¯ÖÆü»Öæ ³Öß Æïü… •ÖîÃÖê, ¾ÖÆü
¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ÃÖ³Öß Öê¡ÖÖë ´Öë ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë †Öî¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë ´Öë ×²Ö−ÖÖ ±úÔú ×ú‹ ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… †²Ö úÖê‡Ô ¤êü¿Ö −Ö ŸÖÖê ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë ´Öë ³Öê¤ü
ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü, −Ö Æüß ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë †Öî¸ü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë ´Öë… ¸üÖÂ™üÒüÖë úÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖÖë †Öî¸ü ¯Ö¿Öã†Öë êú ×»Ö‹ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ×−Ö¤üÖ−ÖÖŸ´Öú, ˆ¯Ö“ÖÖ¸üÖŸ´Öú
†Öî¸ü ¿Ö»μÖ×ÎúμÖÖŸ´Öú ¯Ö¨ü×ŸÖμÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ¸üÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü Æîü… ¾Öê −Öî×ŸÖúŸÖÖ, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ, ´ÖÖ−Ö¾Ö, ¯Ö¿Öã, ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •ÖÖŸÖ †Öî¸ü
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö ¯ÖÆãüÑ “Ö−Öê êú †Ó¤êü¿Öê êú ŸÖÆüŸÖ ¯Öê™ëü™ü ¯Ö¸ü ¯ÖÖ²ÖÓ×¤üμÖÖÑ »ÖÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÖÔ×−Ö•´Ö
†Öî¸ü †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú ¯Öê™ëü™üÖë ¯Ö¸ü ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ¯ÖÖ²ÖÓ¤üß »ÖÖÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ…
•Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖ ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê ´Öë †ÃÖ´Ö£ÖÔ Æîü ×ú ŒμÖÖ ×úÃÖß ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖÖÖÔ×−Ö•´Ö êú
¯Öê™ëü™ü ÃÖê ˆÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯Ö¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖ´Öë ˆÃÖúÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ ÆüÖê, •Ö²Ö×ú ¾ÖÆü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯Öê™ëü™ü êú ¤üÖμÖ¸êü êú ²ÖÖÆü¸ü ÆüÖê… μÖÆü
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖëü êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ŸÖÖê ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà
Æîü ×ú êú¾Ö»Ö ¯Öê™ëü™üÖë êú •Ö×¸ü‹ Æüß μÖÆü ÃÖÓ¸üÖÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú μÖÆü †−Öã“”êû¤ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖê ¬μÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖ ú¸ü −ÖÆüà
×»ÖÖÖ ÖμÖÖ Æîü †Öî¸ü ‡ÃÖêú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×Æü¤üÖμÖŸÖÖë ´Öë ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖŸÖÖ ³Öß −ÖÆüà Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê ÃÖÓ¸üÖÖ êú ãú”û −Ö‹ ŸÖ¸üßêú ³Öß
†¯Ö−ÖÖ−Öê ¿Öãºþ ú¸ü ×¤ü‹ Æïü, •ÖîÃÖê ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü… ‡ÃÖÃÖê éú×ÂÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö ÖμÖÖ Æîü •ÖÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ²ÖÆãüŸÖ †Æü´Ö Æîü…
‡ÃÖÃÖê ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ ³Öß Öã»Öß Æïü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ´Öë ãú”û †¯Ö¾ÖÖ¤üÖë úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ³Öß Æîü… •ÖîÃÖê, ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê
¤êü¿ÖÖë úÖê †×¬ÖúÖ¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ¾Öê ×™üÒü¯ÃÖ »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü ³Öß ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü-´ÖãŒŸÖ ¸üÖ ÃÖúŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, μÖê ¤êü¿Ö
‡ÃÖ †¾Ö×¬Ö ´Öë ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Ö ²Ö¤ü»Ö ú¸ü ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü −ÖÆüà ²Ö“Ö ÃÖúŸÖê… ¤æüÃÖ¸êü, †ÖîÂÖ×¬Ö †Öî¸ü éú×ÂÖ ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê ´Öë ¤êü¸ü ŸÖÖê úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™üÖë êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ¸üÖêú −ÖÆüà »ÖÖÖ‡Ô •ÖÖ ÃÖúŸÖß… ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ¾Öê
¯Öê™ëü™ü ¬ÖÖ¸üúÖë úÖê †¯Ö−Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ ¯Öæ¸üÖ ²μÖÖê¸üÖ •ÖÖ¸üß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö•Ö²Öæ¸ü ú¸ëü ŸÖÖ×ú ÃÖ´ÖÖ•Ö úÖê ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü †ÖÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖ »ÖÖ³Ö
×´Ö»ÖŸÖÖ ¸üÆü ÃÖêú… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖëü êú •Ö×¸ü‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ μÖÆü •Öºþ¸üß Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¯Öê™ëü™ü ¬ÖÖ¸üú êú
9
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ μÖÖ»Ö ú¸üŸÖê Æãü‹ ×úÃÖß ŸÖßÃÖ¸êü ¯ÖÖ úÖê ×²Ö−ÖÖ ‡•ÖÖ•ÖŸÖ êú ×−Ö´ÖÖÔÖ, ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö, ×²ÖÎúß μÖÖ †ÖμÖÖŸÖ úß †−Öã´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü
úÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †¯Ö−ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… μÖê †×¬ÖúÖ¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ŸÖú ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ×¸üμÖÖë êú ×»Ö‹ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß
ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ¸üÆüŸÖß Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ úÖ †−Öã“”êû¤ü 30 ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×ú‹ Ö‹ ¯Öê™ëü™ü úÖê ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö †¯Ö¾ÖÖ¤üÃ¾Öºþ¯Ö ¤êüŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ †¯Ö¾ÖÖ¤ü úß
¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ ²Ö›Íüß ¾μÖÖ¯Öú ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡−Ö †¯Ö¾ÖÖ¤üÖë úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸üÖ¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö
³Öß Æîü, ¯Ö¸ü μÖÆü †−Öã“”êû¤ü ŸÖßÃÖ¸üê ¯ÖÖ êú ×ÆüŸÖ úÖê ³Öß ¾Öî¬Ö šüÆü¸üÖ ¤êüŸÖÖ Æîü, ³Ö»Öê Æüß ˆÃÖê ³Öß ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú êú ×ÆüŸÖ êú ´ÖÖŸÖÆüŸÖ ú¸ü ¤êüŸÖÖ ÆüÖê… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖß
×¾Ö¸üÖê¬ÖÖ³ÖÖÃÖ úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ˆšüÖ ú¸ü ‹›ËüÃÖ ¯Öß×›ÍüŸÖ ´Ö¸üß•ÖÖë μÖÖ−Öß ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü êú ŸÖßÃÖ¸êü ¯ÖÖ úÖ ×ÆüŸÖ †−μÖ ÃÖ³Öß ×ÆüŸÖÖë ÃÖê †×¬Öú †Æü´Ö ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü… ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ¯Öî−Ö»Ö ‹êÃÖê ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖë ´Öë ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë úÖ Æüß ¯ÖÖ »ÖêŸÖê ¤êüÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ êú •Ö×¸ü‹ ³Öß ¯Öæ¸üß ²ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß ´Öë ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖß×´ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖŸÖê ¸üÆê Æïü… ãú”û ÃÖ¸üúÖ¸üÖë −Öê ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë
¤æüÃÖ¸üÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ú›ÍüÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ †¯Ö−ÖÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ãú”û ¿ÖŸÖí †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×•Ö−Öêú †−ÖãÃÖÖ¸ü
†×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ ×úÃÖß ×¾Ö¾ÖÖ×¤üŸÖ ¯Öê™ëü™ü ¯Ö¸ü Æüß »ÖÖÖæ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö úÖê ¯ÖÆü»Öê ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë Æüß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úÖê ×−Ö¯Ö™üÖ−ÖÖ ¯Ö›êüÍÖÖ,
†Öî¸ü êú¾Ö»Ö ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ‡´Ö¸ü•ÖëÃÖß úß ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë Æüß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ Öî¸ü-¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ úÖ ´ÖúÃÖ¤ü ‘Ö¸êü»Öæ
²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë ÃÖ¯»ÖÖ‡Ô êú ×»Ö‹ †Öî¸ü ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ êú ÃÖÖ£Ö Æüß ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú úÖê ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ´Öã†Ö¾Ö•Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ÆüÖêÖÖ… ‡ÃÖ ×−ÖÖÔμÖ úß
−μÖÖ×μÖú ÃÖ´ÖßÖÖ ³Öß úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú, †´Öê×¸üúÖ †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖë×ÃÖÓÖ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü¾ÖÖ−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ‹êÃÖÖ
−ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúÖ… ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ‡ÃÖÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê »ÖÖ³Ö Æãü†Ö Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ‡´Ö¸ü•ÖëÃÖß úß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖ úß •ÖîÃÖê “ÖÖÆêü
¾μÖÖμÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖê úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü™ü ŸÖÖúŸÖÖë †Öî¸ü ²Ö›Íêü ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ¤üÖ¾ÖÖ μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖŸÖ: ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿ÖÖë úÖê ³Öß ‡ÃÖÃÖê »ÖÖ³Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ²ÖÆãü¸üÖÂ™üÒüßμÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ †¯Ö−Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü •μÖÖ¤üÖ ¯ÖÏŸμÖÖ
×¾Ö¤êü¿Öß ×−Ö¾Öê¿Ö ú¸ü ÃÖúŸÖß Æïü… úÖ−Ö−Öß ÃÖã¸üÖÖ úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ †×¬Öú ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ´Öë ×−Öú»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖÃÖê †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ˆ”ûÖ»Ö
†Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú úÖ¸üÖ †´Öê×¸üúÖ ×«ü¯ÖÖßμÖ ¯ÖÖ²ÖÓ×¤üμÖÖÑ −ÖÆüà »ÖÖÖ ÃÖêúÖÖ…
‡ÃÖêú •Ö¾ÖÖ²Ö ´Öë úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖÏŸμÖÖ ×¾Ö¤êü¿Öß ×−Ö¾Öê¿Ö ´Öë †Ö•Ö ŸÖú ×úÃÖß ÃÖß¬Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úÖ ÃÖ²ÖæŸÖ −ÖÆüà
×´Ö»ÖÖ Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú úÖ¸üÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ŸÖ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü •Ö²Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖúŸÖÖÔ ¤êü¿Ö êú ¯ÖÖÃÖ ˆÃÖ ŸÖ¸üÆü úß
²Öã×−ÖμÖÖ¤üß †×¬Ö¸ü“Ö−ÖÖ ÆüÖê… ³ÖÖ¸üŸÖ †Öî¸ü ²ÖÎÖ•Öß»Ö •ÖîÃÖê ²Ö›Íêü ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ μÖÆü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü •Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú ”ûÖê™êü †ŸμÖ»¯Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ ³Öß ÆüÖê… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü −Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ³Öß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß †×¬Ö¸ü“Ö−ÖÖ úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖß ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú •Ö×¸ü‹
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ±úÖμÖ¤üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë †³Öß Ã¯ÖÂ™üŸÖÖ −ÖÆüà Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×¸üμÖÖμÖŸÖë ¤êü−Öê úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ×™üÒü¯ÃÖ êú
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ´Öë Öî™ êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê »Ö“Öß»ÖÖ¯Ö−Ö ú´Ö Æîü, ¯Ö¸ü ãú”û ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ‡ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ãú”û ×ÆüÃÃÖÖë ´Öë ãú”û ÖÓã•ÖÖ‡¿Ö •Öºþ¸ü
×¤üÖŸÖß Æîü… •ÖîÃÖê, ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß ³Öæ×´ÖúÖ ´Öë Æüß ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ¯ÖÏÖ×ŸÖ úÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú −Öß×ŸÖ úÖ ×¾ÖÂÖμÖ ²ÖŸÖÖŸÖê Æãü‹ Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë
‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö¸ü ²Ö»Ö ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ±úÖμÖ¤üÖ ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ãú”û ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß Æïü •ÖîÃÖê †−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß ×•ÖÃÖúÖ
‰ú¯Ö¸ü ×•ÖÎú ×úμÖÖ •ÖÖ “ÖãúÖ Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü †−Öã“”êû¤ü 66(2) ³Öß Æîü ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ úÖ »ÖÖ³Ö ×´Ö»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
μÖÆü †»ÖÖ ²ÖÖŸÖ Æîü ×ú •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ¤êü¿Ö ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê ´Öë †ÃÖ´Ö£ÖÔ ¸üÆêü Æïü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¤üß Ö‡Ô ´ÖãμÖ ×¸üμÖÖμÖŸÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ ³Öß †ÖŸÖß Æîü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê •ÖÆüÖÑ ‹ú ÃÖÖ»Ö êú †Ó¤ü¸ü
×™üÒü¯ÃÖ ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ, ¾ÖÆüà ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÖÑ“Ö ÃÖÖ»Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö úÖ ¾ÖŒŸÖ ×´Ö»ÖÖ Æîü…
†ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖ úÖê ×¾Ö¿ÖêÂÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö úß †¾Ö×¬Ö úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ×´Ö»ÖÖ Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ˆÃÖúß úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ÃÖ´ÖμÖ
ÃÖß´ÖÖ ‹ú •Ö−Ö¾Ö¸üß 2000 £Öß… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ‹ú •Ö−Ö¾Ö¸üß 2016 ŸÖú ²ÖœÍüÖ ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
ˆ¹ý»Öê “ÖÎú †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê ²Ö−Ö−Öê êú ²ÖÖ¤ü ³Öß ‹êÃÖê ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê ´Öã§êü ¸üÆü Ö‹ Æïü ×•Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ ÆüÖê−Öß ²ÖÖúß Æîü… •ÖîÃÖê †−Öã“”êû¤ü 66(2) êú
ŸÖÆüŸÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ êú ú¤ü´Ö ˆšüÖ−Öê “ÖÖ×Æü‹… »Öê×ú−Ö μÖÆü Ã¯ÖÂ™ü −ÖÆüà Æîü ×ú μÖÆü ÆüÖêÖÖ
îúÃÖê… úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖÖÖÆü ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ²Ö−Öß ×™üÒü¯ÃÖ úÖï×ÃÖ»Ö −Öê ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ‹ú ¸ü¯Ö™ü ¤êü−Öê úß ´ÖÖÑÖ úß Æîü ŸÖÖ×ú ¯ÖŸÖÖ
»ÖÖ ÃÖêú ×ú ˆ−ÆüÖë−Öê ‡ÃÖ ×¤ü¿ÖÖ ´Öë †³Öß ŸÖú ×úμÖÖ ŒμÖÖ Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü †−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß úÖê »Öêú¸ü 1999 ÃÖê Æüß ¾ÖÖŸÖÖÔ “Ö»Ö ¸üÆüß Æîü, »Öê×ú−Ö ‡ÃÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ³Öß ÃÖÆü´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖ ¸üÆüß Æîü… ¤üÖêÆüÖ ´ÖÓ×¡ÖÃŸÖ¸üßμÖ ÃÖ´´Öê»Ö−Ö úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë μÖÆü ¾ÖÖŸÖÖÔ ‹ú ¾μÖÖ¯Öú ‹•Öë›êü êú ºþ¯Ö ´Öë
ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö‡Ô †Öî¸ü ‡ÃÖê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ŸÖÖê ¤êüÖÖ Æüß ÖμÖÖ, ÃÖÖ£Ö Æüß ‡ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê ³Öß
•ÖÖê›üÍ ú¸ü ¤êüÖÖ ÖμÖÖ…
¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ›ü²»μÖæ™üß†Öê úß ÃÖ³Öß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖê Æü´Öë ×¾ÖúÖÃÖ´ÖÖ−Ö ´ÖÖ−Ö ú¸ü “Ö»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¤üÖêÆüÖ ´ÖÓ×¡ÖÃŸÖ¸üßμÖ ÃÖ´´Öê»Ö−Ö ´Öë ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ´Öã§üÖë ¯Ö¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ “Ö»Ö
Æüß ¸üÆüß Æîü… ¤æüÃÖ¸ê, ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú †−Öã“”êû¤ü 71(2) ´Öë ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ Æîü ×ú ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¾ÖÖ»Öê †−μÖ ´ÖÓ“ÖÖë ¯Ö¸ü Ã¾ÖßéúŸÖ ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ³Öß ‹ú ÃÖ¸ü»Ö ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ «üÖ¸üÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú úÖ¸üÖ ¯ÖÆü»Öê ÃÖê úÆüà ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖß Æïü…
2001 ´Öë Æãü‡Ô ¤üÖêÆüÖ úÖÓ±ÏëúÃÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ×»Ö‹ ´Öß»Ö úÖ ¯ÖŸ£Ö¸ü ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü‡Ô… ‡ÃÖêú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö Æãü‡Ô Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ úÖ±úß †Æü´Ö £Öß,
ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Öã§üÖë úÖ ÃÖÖ´Ö−ÖÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ… ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ±îú»Öß ‹›ËüÃÖ úß
²Öß´ÖÖ¸üß †Öî¸ü ˆÃÖúÖ ´ÖãúÖ²Ö»ÖÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÃŸÖê ¤üÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ¤ü¾ÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë Æãü‡Ô ‡ÃÖ ‘ÖÖêÂÖÖÖ úÖ ´ÖÆü¢¾Ö μÖÆü ´ÖÖ−Ö »Öê−Öê ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ £ÖÖ
×ú Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ˆ¯ÖÖμÖ »Öê−Öê ÃÖê −ÖÆüà ¸üÖêú ÃÖúŸÖê… μÖÆü ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖ ´Öë •ÖÖŸÖß Æîü, †Öî¸ü ˆ−Æëü ×™üÒü¯ÃÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ÖãÓ•ÖÖ‡¿ÖÖë úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê úÖ ‹ú †Öî¸ü ´ÖÖîúÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú
10
ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ×™üÒü¯ÃÖ êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ×»Ö‹ ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö †Öî¸ü ×´Ö»Ö •ÖÖŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖêú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ¤üÖêÆüÖ ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü™üÖë úß ¯ÖÏÖÃÖÓ×ÖúŸÖÖ †Öî¸ü †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú ¯Öê™ëü™üÖë êú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ¯ÖÏ¿−ÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü −ÖÆüà ú¸üŸÖß…
μÖÆüÖÑ ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë †Öî¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë úÖ ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ŸÖÔú †Ö×£ÖÔú ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö
¤êü−ÖÖ Æîü, −Ö ×ú ˆ−ÖúÖ úÖê‡Ô ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×¾ÖúÖÃÖ, éú×ÂÖ †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê Æîü… ×¯Ö”û»Öê ãú”û ×¤ü−ÖÖë ÃÖê Æüß
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü Æãü‡Ô “Ö“ÖÖÔ êú •Ö×¸ü‹ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ ´Öë ²ÖœÍüß Æîü… ›ü²»μÖæ™üß†Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ ´Öë
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ ×•ÖÎú êú¾Ö»Ö ‹ú ²ÖÖ¸ü †ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖÃÖê ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖÖ£Ö •Öã›ÍüÖ ‹ú ÃÖæ¡Ö ŸÖÖê Æîü, ¯Ö¸ü ˆÃÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ
²ÖÆãüŸÖ ú´Ö ¤üß Ö‡Ô Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ úß ³Öæ×´ÖúÖ ŸÖÖê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ×•ÖÎú ŸÖú −ÖÆüà Æîü… ×¾Ö×³Ö®Ö †−Öã“”êû¤üÖë ´Öë ãú”û †¯ÖÏŸμÖÖ ˆ»»ÖêÖ •Öºþ¸ü ×ú‹ Ö‹ Æïü
×•Ö−ÖúÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ‰ú¯Ö¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ “ÖãúÖ Æîü…
ÃÖ. ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö

ú‡Ô μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ¯ÖÆü»Öê Æüß †ÓÖÏê•ÖÖë «üÖ¸üÖ ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ú¸ü ¤üß Ö‡Ô £Öß… †Ö•ÖÖ¤üß ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ‹êÃÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Ö ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü
×›ü•ÖÖ‡−Ö ‹Œ™ü êú ºþ¯Ö ´Öë 1911 ´Öë ²Ö−ÖÖ £ÖÖ… Ã¾ÖÖ¬Öß−Ö ³ÖÖ¸üŸÖ úß ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ‡Ó»Öï›ü êú ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü ²Ö−Öê ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö úÖê †−Ö¯Öß •Öºþ¸üŸÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ×−Ö¿“ÖμÖ ×úμÖÖ, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ 90 ±úßÃÖ¤üß ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¯Öê™ëü™üÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë úÖ ú²•ÖÖ ÆüÖê ÖμÖÖ £ÖÖ, †Öî¸ü ú¸üß²Ö 90 ±úßÃÖ¤üß ¯Öê™ëü™üÖë ¯Ö¸ü
³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë úÖ´Ö Æüß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖ ¯Ö¸ü ²Ö−Öß ™êüú“ÖÓ¤ü ú´Öê™üß −Öê 1949 ´Öë †¯Ö−Öß ¸ü¯Ö™ü ¤üß… ×±ú¸ü −μÖÖμÖ´Öæ×ŸÖÔ †ÖμÖÓÖÖ¸ü úß ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¸ü¯Ö™ü 1949 ´Öë
†Ö‡Ô… ‡ÃÖúß ´ÖãμÖ Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ μÖÆü £Öß ×ú ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ³ÖÖ¸üŸÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü †ÖîªÖê×Öú ´ÖúÃÖ¤üÖë ÃÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë −ÖÖúÖ´Ö
¸üÆüß Æîü ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖúÖ ±úÖμÖ¤üÖ •Ö−ÖŸÖÖ êú ¾μÖÖ¯Öú ×ÆüÃÃÖÖë úÖê −ÖÆüà ×´Ö»Ö ¯ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… •ÖÛÃ™üÃÖ †ÖμÖÓÖÖ¸ü −Öê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ¸ü§ü ú¸ü−Öê úß ×ÃÖ±úÖ×¸ü¿Ö −ÖÆüà
úß, ŒμÖÖë×ú ˆ−Öêú ¯ÖÖÃÖ ˆÃÖúÖ úÖê‡Ô ×¾Öú»¯Ö −ÖÆüà £ÖÖ… †−μÖ ¤êü¿ÖÖë úß ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë úÖ †¬μÖμÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü ¤êüÖÖ ×ú ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê ³Öß
ÖÖª †Öî¸ü ¤ü¾ÖÖ êú Öê¡ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü™üÖë ¯Ö¸ü ú›Íüß ¯ÖÖ²ÖÓ×¤μÖÖÑ »ÖÖÖ ¸üÖß Æïü… ˆ−ÆüÖë−Öê ³ÖÖ¸üŸÖ êú ×»Ö‹ ³Öß ‹êÃÖß Æüß ×ÃÖ±úÖ×¸ü¿Öë úà… ‡ÃÖ ¸ü¯Ö™ü †Öî¸ü †−μÖ ÃÖÖê“Ö-
×¾Ö“ÖÖ¸ü êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö 1970 úÖ ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü ¯ÖÏúÖ¿Ö ´Öë †ÖμÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ¯ÖÛ¿“Ö´Öß ´ÖÖò›ü»Ö Æüß úÖμÖ´Ö ¸üÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü ãú”û
³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖÖ‹Ñ •ÖÖê›Íüß Ö‡Ô £Öà… ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö −Öê ¯ÖÆü»ÖÖ úÖ´Ö ŸÖÖê μÖÆü ×úμÖÖ ×ú •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë †Öî¸ü éú×ÂÖ †Öî¸ü ²ÖÖÖ¾ÖÖ−Öß ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¾Ö×¬ÖμÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü-
¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê †»ÖÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ… ÖÖª †Öî¸ü ¤ü¾ÖÖ†Öë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÖí úÖê ³Öß ¯Öê™ëü™ü-´ÖãŒŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… ¤ü¾ÖÖ†Öë ´Öë ŸÖ¸üÆü-ŸÖ¸üÆü êú úß™ü−ÖÖ¿Öú ³Öß
¿ÖÖ×´Ö»Ö £Öê… ¯ÖÖêÂÖÖ †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö −Öê ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü-´ÖãŒŸÖ ×úμÖÖ †Öî¸ü ×−Ö´ÖÖÔÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤üß…
²ÖÖúß †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ¯Öê™ëü™ü êú ×»Ö‹ 14 ÃÖÖ»Ö úß †¾Ö×¬Ö ¤üß Ö‡Ô, ¯Ö¸ü ÖÖª †Öî¸ü ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ×»Ö‹ μÖÆü †¾Ö×¬Ö ÃÖÖŸÖ ÃÖÖ»Ö ¸üÖß…
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë Æüß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¿ÖŸÖÔ »ÖÖÖ‡Ô Ö‡Ô ×ú ˆ−Ö ¯Ö¸ü ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú úÖ´Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë Æüß ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö
êú¾Ö»Ö ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß êú ±úÖμÖ¤üê ˆšüÖ−Öê ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ −ÖÆüà ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… μÖÆü ³Öß ŸÖμÖ Æãü†Ö ×ú †Ö¸ü ŸÖß−Ö ÃÖÖ»Ö êú ²ÖÖ¤ü ³Öß ¯Öê™ëü™ü úÖ ±úÖμÖ¤üÖ †Ö´Ö
•Ö−ÖŸÖÖ ŸÖú −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ “Ö ¯ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü †Öî¸ü ˆÃÖêú úÖ¸üÖ ²Ö−ÖÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü ¾ÖÖ×•Ö²Ö ¤üÖ´ÖÖë ´Öë −ÖÆüà ×´Ö»Ö ¸üÆüÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖë×ÃÖÓÖ êú ŸÖÆüŸÖ »ÖÖμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹ú ‘»ÖÖ‡ÃÖëÃÖ †Öò¾Ö ¸üÖ‡™ËüÃÖ’ −ÖÖ´Öú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ¯Öê™ëü™üÖë êú ´ÖÆüÖ×−ÖμÖÓ¡Öú ÃÖê ÃÖ¸üúÖ¸ü úÆü ÃÖúŸÖß Æîü ×ú ¾ÖÆü †´Öãú
¯Öê™ëü™ ¯Ö¸ü ‘»ÖÖ‡ÃÖëÃÖ †Öò¾Ö ¸üÖ‡™ËüÃÖ’ úß ´ÖãÆü¸ü »ÖÖÖ ú¸ü Æüß ³Öê•Öê †Ö¸ü μÖê ¿ÖŸÖí ¯Öæ¸üß −ÖÆüà ¯ÖÖ ¸üÆüß Æïü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÖÖª †Öî¸ü ¤ü¾ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯Öê™ëü™ü ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú
ºþ¯Ö ÃÖê ŸÖß−Ö ÃÖÖ»Ö êú ²ÖÖ¤ü †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ †¯Ö−Öê †Ö¯Ö †Ö−Öê »ÖÖê… ¤üÖê ÃÖÖ»Ö ²ÖÖ¤ü ³Öß †¯Öê×ÖŸÖ »ÖÖ³Ö ×´Ö»ÖŸÖê −Ö ×¤üÖÖ‡Ô ¤êü−Öê ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü
»ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ¸ü§ü ú¸ü ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß ¸üÖÖ ÖμÖÖ…
³ÖÖ¸üŸÖ úÖ μÖÆü ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ¯ÖÛ¿“Ö´Öß ´ÖÖò›ü»Ö ÃÖê †»ÖÖ £ÖÖ, †Öî¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ×»Ö‹ ³Öß ‡ÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ´ÖÖò›ü»Ö úß ŸÖ¸üÆü
¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ŸÖÔú ×¾Ö¤êü¿Öß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ‘Ö¸êü»Öæ ˆªÖêÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ £ÖÖ, ÖÖÃÖú¸ü ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß
†Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ†Öë êú Öê¡Ö ´Öë… ˆÃÖúÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü μÖÆü £ÖÖ ×ú ‘Ö¸êü»Öæ ˆŸ¯ÖÖ¤üúÖë úÖê ×´Ö»Öê ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê îúÃÖê ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ‹… ‡ÃÖúÖ
ÃÖß¬ÖÖ ±úÖμÖ¤üÖ ŸÖ²Ö ×´Ö»ÖÖ •Ö²Ö ÃÖÖšü êú ¤ü¿Öú êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê †−μÖ ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ¤üÖ´Ö ×Ö¸ü Ö‹… †Ö•ÖÖ¤üß êú ¯ÖÆü»Öê ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë
¤ü¾ÖÖ†Öêë êú ¤üÖ´Ö ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ £Öê, †Ö•Ö ¾Öê ÃÖ²ÖÃÖê ú´Ö ¤üÖ´ÖÖë ´Öë ÃÖê ‹ú Æïü… ‡ÃÖß úÖ−Öæ−Ö êú úÖ¸üÖ ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ ¤ü¾ÖÖ ˆªÖêÖ 25 ±úßÃÖ¤üß ÃÖê
×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê ú¸ü ‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ •Öºþ¸üŸÖ úß ¤ü¾ÖÖ†Öë úÖ ú¸üß²Ö ÃÖ¢Ö¸ü ±úßÃÖ¤üß ²Ö−ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ãú”û Ã£ÖÖ−ÖßμÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖë −Öê −Ö‡Ô ¤ü¾ÖÖ‹Ñ ²Ö−ÖÖ−Öê ´Öë ×¾Ö¿ÖêÂÖ–ÖŸÖÖ
ÆüÖ×ÃÖ»Ö ú¸ü »Öß Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡ÃÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê μÖÆü ˆ´´Öß¤ü −ÖÆüà úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß £Öß ×ú ¾ÖÆü ÃÖ³Öß úÖê †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖÑ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê ´Öë †¯Ö−Öß ³Öæ×´ÖúÖ
×−Ö³ÖÖ‹Öß, ¯Ö¸ü ‡ÃÖÃÖê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÖÖÃÖÖ ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú †ÃÖ¸ü •Öºþ¸ü ¯Ö›ÍüÖ…
†²Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ¯Ö¸ü ¤üÃŸÖÖŸÖ ú¸ü ×¤ü‹ Æïü… μÖÖ−Öß ¾ÖÆü 1970 ÃÖê ¯ÖÆü»Öê êú •Ö´ÖÖ−Öê ´Öë »ÖÖî™ü−Öê •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ Æîü ×ú ‡−Ö
¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ²ÖÆüÃÖ ³Öß −ÖÆüà ÆüÖê ¸üÆüß Æîü… −Ö êú¾Ö»Ö μÖÆü, ²ÖÛ»ú ÃÖ¸üúÖ¸ü †Öî¸ü ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë ‡ÃÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü †ÓŸÖÙ¾Ö¸üÖê¬Ö Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ úÖê ‹ú
•Ö−Ö¾Ö¸üß, 1995 ÃÖê ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë úÖ ¯ÖÆü»ÖÖ ¤üÖî¸ü »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖÃÖê ˆÃÖê †¯Ö¾ÖÖ¤üÃ¾Öºþ¯Ö úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß »ÖÓ²Öß †¾Ö×¬Ö úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ
£ÖÖ… ¯Ö¸ü 1970 êú ‹Œ™ü ´Öë ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¬ÖêμÖú ¸üÖ•μÖÃÖ³ÖÖ ´Öë ¯ÖÖÃÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúÖ… ÃÖ¸üúÖ¸ü úÖê †¬μÖÖ¤êü¿Ö •ÖÖ¸üß ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ,
×•ÖÃÖúß †¾Ö×¬Ö ´ÖÖ“ÖÔ 1995 ´Öë ÖŸ´Ö ÆüÖê Ö‡Ô… ÃÖÓÃÖ¤ü †Öî¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ²Öß“Ö êú «Óü«ü úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ μÖÆü ×−Öú»ÖÖ ×ú ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö
¯Öî−Ö»Ö ´Öë ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÏÃŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¯ÖÆü»ÖÖ ¤êü¿Ö ³ÖÖ¸üŸÖ £ÖÖ… †´Öê×¸üúÖ −Öê ³ÖÖ¸üŸÖ ¯Ö¸ü †Ö¸üÖê¯Ö »ÖÖÖμÖÖ ×ú ¾ÖÆü ×™üÒü¯ÃÖ êú †−Öã“”êû¤ü 70(9) êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
†ÖîÂÖ×¬Ö †Öî¸ü éú×ÂÖ ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−Öê †Öî¸ü ˆ−Ö †Ö¾Öê¤ü−ÖÖë úÖê ÃÖÓÃÖÖ×¬ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏÖÖ»Öß −ÖÆüà »ÖÖÖæ ú¸ü ¯ÖÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ
¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ´Öê»Ö²ÖÖòŒÃÖ ×ÃÖÃ™ü´Ö úÆüŸÖê Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ ŸÖÔú £ÖÖ ×ú úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê ´Öë ˆÃÖÃÖê •Öºþ¸ü úÖêŸÖÖÆüß Æãü‡Ô Æîü, ¯Ö¸ü ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ¾ÖÆü μÖÆü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ
ú¸üÖ ¸üÆüÖ Æîü… ¯Ö¸ü †¯Öß»Öê™ü ÃÖÓÃ£ÖÖ −Öê ³ÖÖ¸üŸÖ êú ×Ö»ÖÖ±ú ±îúÃÖ»ÖÖ ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ‡ÃÖß ´ÖÃÖ»Öê ¯Ö¸ü μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ μÖæ×−ÖμÖ−Ö −Öê ³ÖÖ¸üŸÖ êú ×Ö»ÖÖ±ú ×¿ÖúÖμÖŸÖ
¤ü•ÖÔ ú¸üÖ ¤üß… †ÖÖê “Ö»Ö ú¸ü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ μÖÆü Æãü†Ö ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ úÖê †¯ÖÏî»Ö 1999 ŸÖú úÖ ÃÖ´ÖμÖ ¤êü ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹…
−ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü 1998 ´Öë ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ×úÃÖß †×ŸÖ×¸üŒŸÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ ÃÖê ²Ö“ÖŸÖê Æãü‹ ¯Öê×¸üÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖ ×−ÖÂšüÖ ¾μÖŒŸÖ úß ŸÖÖ×ú
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ ˆÃÖúß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö ÃÖêú †Öî¸ü ×¾Ö¤êü¿Öß ×−Ö¾Öê¿ÖúÖë êú ²Öß“Ö ˆÃÖúß ”û×¾Ö ÃÖã¬Ö¸ü ÃÖêú… ¤æüÃÖ¸êü,
11
ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ −ÖÖúÖ´Ö ÆüÖê •ÖÖ−Öê êú ²ÖÖ¤ü ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê •Ö−Ö¾Ö¸üß, 1999 ´Öë ‹ú †Öî¸ü †Ã£ÖÖμÖß †¬μÖÖ¤êü¿Ö •ÖÖ¸üß ×úμÖÖ… †Ö×Ö¸ü ´Öë 19 †¯ÖÏî»Ö, 1999
úÖê ÃÖÓÃÖ¤ü êú ¤üÖê−ÖÖë ÃÖ¤ü−ÖÖë −Öê ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö ×¾Ö¬ÖêμÖú ¯ÖÖ×¸üŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ…
1999 êú −Ö‹ úÖ−Öæ−Ö −Öê †−Öã“”êû¤ü 5 ´Öë ‹ú ˆ¯Ö-†−Öã“”êû¤ü úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ ×•ÖÃÖ−Öê ¤ü¾ÖÖ†Öë êú Öê¡Ö ´Öë ˆŸ¯ÖÖ¤ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ú¸ü ×¤ü‹, ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü
úÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü ¤üß… ÖÖª †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯Öê™ëü™ü †Ö¾Öê¤ü−ÖÖë ÃÖê †¬μÖÖμÖ IV‹ êú ŸÖÆüŸÖ ×−Ö²Ö™ü−Öê
úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×¾Ö¯ÖÖ−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¿ÖŸÖÖí úÖ ˆ»»ÖêÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ êú ×ÆüÃÃÖê ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê
úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úÖ μÖÆü ×ÃÖ±Ôú ‹ú Æüß ×ÆüÃÃÖÖ £ÖÖ… ×¤üÃÖ²ÖÓ¸ü, 1999 ´Öë −Ö‹ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ¯Öê¿Ö ×ú‹ Ö‹ ×•Ö−ÖúÖ †¬μÖμÖ−Ö †Ö»Öê ¤üÖê ÃÖÖ»Ö ŸÖú ‹ú ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ
ÃÖ×´Ö×ŸÖ −Öê ×úμÖÖ… 2002 ´Öë ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß ŸÖ¸ü´Öß´Ö êú ‡ÃÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−ÖÖë úÖê ¯ÖÖ×¸üŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ…
‡ÃÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö êú úÖ¸üÖ 1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü úß ÃÖÖ¸üß ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖÖ‹Ñ ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê Ö‡Õ †Öî¸ü úÖ−Öæ−Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö êú ¯ÖÖ ´Öë ¸üÆü−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë êú
¯ÖÖ ´Öë ÆüÖê ÖμÖÖ… †²Ö †¯Ö¾ÖÖ¤üÃ¾Öºþ¯Ö Öê¡ÖÖë ´Öë ³Öß ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ÃÖê ú´Ö †¾Ö×¬Ö êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü ¤êü−ÖÖ −ÖÖ´Öã´Ö×ú−Ö ÆüÖê ÖμÖÖ… »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ †Öò¾Ö ×¤ü ¸üÖ‡™ü úÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß ÖŸ´Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú †−Öã“”êû¤ü 27(2) †Öî¸ü 27(3) êú ŸÖÆüŸÖ ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë †−Öã“”êû¤ü 3(²Öß)
†Öî¸ü 3(•Öê) •ÖÖê›ÍüÖ ÖμÖÖ ×•ÖÃÖÃÖê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ÃÖÓμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×ú‹ •ÖÖ ÃÖêú… †−Öã“”êû¤ü 5
êú ŸÖÆüŸÖ ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Öë ³Öß úß Ö‡ÔÕ… ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ×¾Öú»¯Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú
†»ÖÖ ÃÖê †¯Ö−ÖÖ úÖ−Öæ−Ö ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ †Öî¸ü úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›üÃÖÔ †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß •ÖÖê›Íü ×¤ü‹… ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Ö
´Öë ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ¿ÖŸÖÔ »ÖÖÖ‡Ô Ö‡Ô ×ú ¬ÖÖ¸üú úÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ³ÖÖîÖÖê×»Öú ˆ¤ËüÖ´Ö †Öî¸ü ˆÃÖ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß Ö‡Ô •Öî×¾Öú ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ Öã»ÖÖÃÖÖ
ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… •Öê−Ö×¸üú ¯ÖÏÖê›ü¶æÃÖ¸üÖë ÃÖê úÆüÖ ÖμÖÖ ×ú ¾Öê ¯Öê™ëü™ü úß †¾Ö×¬Ö ÖŸ´Ö ÆüÖêŸÖê Æüß †¯Ö−Öê
ˆŸ¯ÖÖ¤ü ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë »ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü ¸üÆêü…
•Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü êú ¾ÖÖ×•Ö²Ö ¤üÖ´ÖÖë êú ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß…
μÖÆü ‹ú ‹êÃÖÖ ´ÖãúÖ´Ö £ÖÖ •ÖÆüÖÑ ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üŸÖê Æãü‹ ˆÃÖê ‘Ö¸êü»Öæ •Öºþ¸üŸÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú œüÖ»ÖŸÖê Æãü‹
×¤üÖŸÖß Æîü… ×¤üŒúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Ö úß μÖê Öæ×²ÖμÖÖÑ ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ×¤ü‹ •ÖÖ “Öãêú ¯Öê™ëü™üÖë úÖê Æüß ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸üŸÖß Æïü, −Ö ×ú †Ö¾Öê¤ü−Ö êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü
¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖêŸÖß Æïü… ¾ÖîÃÖê ³Öß †−Öã³Ö¾Ö μÖÆü −ÖÆüà ²ÖŸÖÖŸÖÖ ×ú †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖë×ÃÖÓÖ êú •Ö×¸ü‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ×¾ÖÂÖ´ÖŸÖÖ´Öæ»Öú “Ö×¸ü¡Ö ¤ãü¹ýÃŸÖ
×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
²ÖÆü¸üÆüÖ»Ö, ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ×™üÒü¯ÃÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß †Ó×ŸÖ´Ö úÃÖÖî™üß ¯Ö¸ü Ö¸êü ˆŸÖ¸ü−Öê êú ×»Ö‹ 2003 ´Öë ‹ú †Öî¸ü ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×¾Ö¬ÖêμÖú ¯Öê¿Ö ×úμÖÖ •ÖÖê ¯ÖÖ×¸üŸÖ
−ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ… 2004 ´Öë −Ö‡Ô ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë ×¾Ö¬ÖêμÖú ¯Öê¿Ö ×ú‹ ×²Ö−ÖÖ ‹ú †Ã£ÖÖμÖß †¬μÖÖ¤êü¿Ö •ÖÖ¸üß ú¸êú ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê Æüß μÖÆü
•Öºþ¸üŸÖ ¯Öæ¸üß ú¸ü ¤üß… †³Öß μÖÆü ×¾Ö¬ÖêμÖú ÃÖÓÃÖ¤ü «üÖ¸üÖ ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ ²ÖÖúß Æîü…
úÆü−ÖÖ −Ö ÆüÖêÖÖ ×ú μÖê ŸÖ´ÖÖ´Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ¯Öê™ëü™ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ²ÖÆüÃÖ úÖ “ÖÎú ‹ú¤ü´Ö ˆ»™üÖ ‘Öã´ÖÖ ¤ëüÖê… ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü ÆüÖêÖß ×ú ‹ú ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã ÃÖ¸üúÖ¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ¯Ö¸ü
¤üÃŸÖÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü Ã¾ÖßúÖ¸ü úß Ö‡Ô ˆ−Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖ ÃÖ´´ÖÖ−Ö ú¸êüÖß ×•Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë ²ÖÆüÃÖ úß Æüß −ÖÆüà Ö‡Ô Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú
†Ö•ÖÖ¤üß êú ²ÖÖ¤ü ú‡Ô ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ÆüúßúŸÖë ²Ö¤ü»Ö “Öãúß Æïü, ¯Ö¸ü ÃÖ³Öß úÖê ÖÖª †Öî¸ü ¤ü¾ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−Öê úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æü»Öü −ÖÆüà Æãü‡Ô Æîü…
1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü «üÖ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯Ö¸ü †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ ¯ÖÖ²ÖÓ×¤üμÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖ ÖŸ´Ö −ÖÆüà Æãü‡Ô Æîü, †Öî¸ü −Ö Æüß úÖê‡Ô ˆÃÖ ‹Œ™ü êú ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÖë
ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¤ü. †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ : ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ úÖ †−Öã³Ö¾Ö †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê •Ö−Ö¸ü»Ö úÖï×ÃÖ»Ö úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ
“ÖæÑ×ú ×™ü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü Æü¸ü ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úß ãú”û −μÖæ−ÖŸÖ´Ö úÃÖÖî×™üμÖÖÑ »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆ−Æëü ‡ÃÖ ¯Öê™ëü™ü
¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ×¤üŒúŸÖÖë úÖ ×−Ö¯Ö™üÖ¸üÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ úÖ ˆ¢Ö¸üÖê¢Ö¸ü ÃÖÆüÖ¸üÖ »Öê−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë μÖÆü ÃÖÓ‘ÖÂÖÔ
´ÖãμÖŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü “Ö»ÖŸÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤üÖêÆüÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê êú ¤üÖê ´ÖÖ´Ö»Öê ¥üÂ™ü¾μÖ Æïü…
“ÖæÑ×ú ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ ´Öë ‹›ËüÃÖ êú ´Ö¸üß•ÖÖë úß ÃÖÓμÖÖ ²ÖœÍüŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß £Öß, ‡ÃÖ×»Ö‹ 1997 ´Öë ˆÃÖ−Öê ‹ú úÖ−Öæ−Ö ¯ÖÖ×¸üŸÖ ú¸üêú ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë úÖê
¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ŸÖÖ×ú •Ö−ÖŸÖÖ úÖê ‡ÃÖ ³ÖßÂÖÖ ´ÖÆüÖ´ÖÖ¸üß êú ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü úß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê †Öî¸ü ¾ÖÖ×•Ö²Ö ¤üÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ´ÖãÆîüμÖÖ ÆüÖê
ÃÖêú… ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö êú •Ö×¸ü‹ ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê •Öºþ¸üß ¤ü¾ÖÖ‹Ñ †ÖμÖÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü ×»ÖμÖÖ… ¤ü×ÖÖ †±Ïúßúß ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ‡−Ö ú¤ü´ÖÖë úÖê
ãú”û ¤ü¾ÖÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖë −Öê μÖÆü úÆü ú¸ü “Öã−ÖÖîŸÖß ¤üß ×ú ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ †−Öã“”êû¤ü 15(ÃÖß) ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú †−Öã“”êû¤ü 27 úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ú¸üŸÖê Æãü‹
¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ×¸üμÖÖë úÖê ˆ−Öêú †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ¾ÖÓ×“ÖŸÖ ú¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, •Ö²Ö¸ü¤üÃŸÖ •Ö−Ö×¾Ö¸üÖê¬Ö êú úÖ¸üÖ ‡−Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úÖê †¯Ö−Öß μÖÖ×“ÖúÖ †¯ÖÏî»Ö 2001
´Öë ¾ÖÖ×¯ÖÃÖ »Öê »Öê−Öß ¯Ö›Íüß… μÖÆü ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ¯Ö¸ü “Ö»ÖŸÖê Æãü‹ ³Öß úÖê‡Ô ÃÖ¸üúÖ¸ü •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ¤ü¾ÖÖ†Öë úß
ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ êú ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü †»ÖÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ †¯Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü…
‹ú ¤æüÃÖ¸êü ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ²ÖÎÖ•Öß»Ö −Öê ³Öß ‹›ËüÃÖ úß ´ÖÆüÖ´ÖÖ¸üß êú †ÖÓŸÖ×úŸÖ ÆüÖê ú¸ü ‹êÃÖê Æüß ú¤ü´Ö ˆšüÖ−Öê úÖ ×−Ö¿“ÖμÖ ×úμÖÖ, ×•ÖÃÖêú ×Ö»ÖÖ±ú †´Öê×¸üúÖ −Öê
±ú¸ü²Ö¸üß, 2001 ´Öë ›ü²»μÖæ™üß†Öê ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ²ÖÎÖ•Öß»Öß úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê †−Öã“”êû¤ü 68(1)
úÖê “Öã−ÖÖîŸÖß ¤êü−Öê úß ×¾Ö×¬Ö †¯Ö−ÖÖμÖß… †´Öê×¸üúÖ úÖ úÆü−ÖÖ £ÖÖ ×ú ²ÖÎÖ•Öß»Ö ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤üú úÖê ¤ü¾ÖÖ úÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ²ÖÎÖ•Öß»Ö ´Öë Æüß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
´Ö•Ö²Öæ¸ü −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖÖ… †´Öê×¸üúÖ −Öê ²ÖÖ¤ü ´Öë μÖÆü ´Öãú§ü´ÖÖ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öê ×»ÖμÖÖ, ŒμÖÖë×ú ²ÖÎÖ•Öß»Ö −Öê †Ö¿¾ÖÖÃÖ−Ö ¤êü ×¤üμÖÖ ×ú ¾ÖÆü ×úÃÖß ³Öß †´Öê×¸üúß
Óú¯Ö−Öß êú ×Ö»ÖÖ±ú †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ˆÃÖÃÖê ²ÖÖŸÖ“ÖßŸÖ ú¸êüÖÖ… ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ μÖÆü Æîü ×ú †´Öê×¸üúÖ −Öê
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ‡´Ö¸ü•ÖëÃÖß úß ×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖê −Ö ´ÖÖ−Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †Ö¯Ö×¢Ö −ÖÆüà úß… 1999 úß ‹ú ¸üÖ•ÖÖ–ÖÖ ´Öë ‡´Ö¸ü•ÖëÃÖß »ÖÖÖ−Öê êú
×»Ö‹ †Ö¾Ö¿μÖú •Ö−Ö×ÆüŸÖ úß ¾μÖÖμÖÖ úß Ö‡Ô Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ²ÖÎÖ•Öß»Ö úß ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ ¯ÖÆü»Ö »Öß Æîü †Öî¸ü ‹›ËüÃÖ
úß ¤ü¾ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê ¾ÖÖ¸üß ¸üÖê¿Öê Óú¯Ö−Öß ÃÖê ¾ÖÖŸÖÖÔ ú¸ü−Öê êú ˆ¯Ö¸üÖÓŸÖ ˆÃÖê †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ »ÖÖ−Öê úß ¬Ö´Öúß ³Öß ¤üß Æîü…
12
‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë ¯ÖÏú¸üÖÖë −Öê, ÖÖÃÖú¸ü ²ÖÎÖ•Öß»Öß ¯ÖÏú¸üÖ −Öê, †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ •ÖÖÖºþúŸÖÖ ²ÖœÍüÖ−Öê ´Öë ÖÖÃÖÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ×úμÖÖü… −ÖŸÖß•Öê êú
ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¤üÖêÆüÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ −Öê 2001 ´Öë ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ ú¸ü−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü úß ¯Öã×Â™ü úß, ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü-¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖß×´ÖŸÖ
ú¸ü−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ −ÖÆüà ¤üß… †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ úÖ »ÖÖ³Ö −Ö ˆšüÖ ¯ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê úÖ
¯ÖÏμÖÖÃÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ…
“ÖæÑ×ú ‡ÃÖ ×¾ÖÂÖμÖ ´Öë ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÃÖÆü´Ö×ŸÖ −ÖÆüà £Öß, ‡ÃÖ×»Ö‹ ú‡Ô −ÖÖúÖ´Ö ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë êú ²ÖÖ¤ü †ÖÃŸÖ, 2003 ´Öë ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ êú ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Öî¸üÖ 6 ÃÖê
×−Öú»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ´Öã§üÖë ¯Ö¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê •Ö−Ö¸ü»Ö úÖï×ÃÖ»Ö −Öê ±îúÃÖ»ÖÖ ×»ÖμÖÖ… ‡ÃÖ ±îúÃÖ»Öê êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¤ü¾ÖÖ†Öë úÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ ú¸ü−Öê ´Öë †Ö´Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¤ü¾ÖÖ‹Ñ
×−ÖμÖÖÔŸÖ ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×´Ö»Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü •ÖÖê ¤ü¾ÖÖ‹Ñ ´Öî−μÖæ±îúŒ“Ö¸ü ÃÖúŸÖê ÆüîÓ… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖ †−Öã“”êû¤ü 31(‹±ú)
×−ÖÂ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ±îúÃÖ»Öê ´Öë ãú”û ¿ÖŸÖí ³Öß »ÖÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æïü ×•Ö−Ö´Öë ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß úÖê ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ
ú¸ü ‡ÃÖ ±îúÃÖ»Öê úß ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ³Öß μÖÆüß Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üß êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¸üÖÖ îúÃÖê úß •ÖÖ‹… ‹êÃÖÖ −ÖÆüà »ÖÖŸÖÖ ×ú ±îúÃÖ»Öê êú ¯Öß”êû •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ úß
¸üÖÖ ú¸ü−Öê úÖ ´ÖúÃÖ¤ü ÆüÖê… úÆü−ÖÖ −Ö ÆüÖêÖÖ ×ú •Ö−Ö¸ü»Ö úÖï×ÃÖ»Ö úÖê ‹êÃÖÖ ±îúÃÖ»ÖÖ »Öê−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ, †Ö¸ü úÖê‡Ô ´ÖÖ−Ö−ÖÖ “ÖÖÆêü ŸÖÖê ‡ÃÖê ˆ¯Ö»Ö×²¬Ö ´ÖÖ−Ö ÃÖúŸÖÖ
Æîü, ¯Ö¸ü †ÃÖ»Ö ´Öë ³Öæ´ÖÓ›ü»ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ‡ÃÖê »ÖÖ³Ö¯ÖÏ¤ü −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖ ±îúÃÖ»Öê úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ ú¸ü
†ÖîÂÖ×¬Ö ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ×ÆüŸÖ êú¾Ö»Ö ˆ−Ö ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ×−ÖμÖÖÔŸÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤üê ÃÖúŸÖê Æïü •ÖÖê ˆ−Öêú ×»Ö‹ ²ÖÆãüŸÖ ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü Æïü… †Ö¸ü ”ûÖê™êü ¤êü¿ÖÖë úÖê ú´Ö
´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë ¤ü¾ÖÖ†Öêë úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü ŸÖÖê ³Öß ¤ü¾ÖÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ×−ÖμÖÖÔŸÖ ´Öë ú´Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… •ÖÖ×Æü¸ Æîü ×ú μÖÆü ±îúÃÖ»ÖÖ •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ ´Öë ²ÖœÍêü Æãü‹
‘Ö¸êü»Öæ ÃÖ¸üúÖ¸üß ×−Ö¾Öê¿Ö úß •ÖÖÆü −ÖÆüà »Öê ÃÖúŸÖÖ… ¾ÖîÃÖê ³Öß †−Öã“”êû¤ü 31(‹±ú) úÖê ×−ÖÂ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ú¸ü−ÖÖ •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê úÖê‡Ô †“”ûß
¸üÖ−Öß×ŸÖ −ÖÆüà ´ÖÖ−Öß •ÖÖ ÃÖúŸÖß… ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úß ŸÖÖúŸÖÖë êú ¾Ö“ÖÔÃ¾Ö ´Öë ‡ÃÖúÖ úÖê‡Ô ÖÖÃÖ ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ… ˆ¤üÖÆü¸üÖ êú ×»Ö‹ ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿Ö úß
¤ü¾ÖÖ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ ¤êü¿ÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ¤ü¾ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê ´Öë ŸÖ²Ö ŸÖú ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß −ÖÆüà »ÖëÖß, •Ö²Ö ŸÖú ¾Öê ˆ−Ö ¤ü¾ÖÖ†Öë úÖê ‘Ö¸êü»Öæ
μÖÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë ²Öê“Ö ú¸ü ´Öã−ÖÖ±úÖ ú´ÖÖ−Öê úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë −Ö ÆüÖë… ¤æüÃÖ¸êü, •Ö−Ö¸ü»Ö úÖï×ÃÖ»Ö êú ×−ÖÖÔμÖ −Öê †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖú¸üÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ³Öß ¯ÖÆü»Öê μÖÆ ‹ú ‘Ö¸êü»Öæ ×¾Ö¿ÖêÂÖÖ×¬ÖúÖ¸ü Æüß £ÖÖ… »Öê×ú−Ö, †²Ö ‡ÃÖ´Öë ›ü²»μÖæ™üß†Öê úÖê †¯Ö−Öß
™üÖÑÖ †›ÍüÖ−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ×´Ö»Ö ÖμÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¤üÖêÆüÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ úÖ ´ÖúÃÖ¤ü ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú úŸÖÔ¾μÖ ‘Ö™üÖ−ÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ±îúÃÖ»Öê
êú úÖ¸üÖ μÖê úŸÖÔ¾μÖ ²ÖœÍü Ö‹ Æïü… μÖÆü ‹ú †Ã£ÖÖμÖß ±îúÃÖ»ÖÖ £ÖÖ, ×•ÖÃÖê Ã£ÖÖμÖß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ •Öæ−Ö, 2004 ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ‹ú ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ £ÖÖ…
»Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ ¯Ö¸ü Æãü‡Ô ²ÖÆüÃÖ êú úÖ¸üÖ μÖÆü ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö †³Öß ™ü»Ö ÖμÖÖ Æîü…
3 ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú Öê¡Ö †»ÖÖ-†»ÖÖ Æïü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê úÖê‡Ô ÃÖß¬ÖÖ
ŸÖÖ»»Öãú −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖêú ÃÖæ¡Ö ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê •Öã›ÍüŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ´Öã§üÖë êú ²Öß“Ö
ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úÖ ÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
†. •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ´ÖãμÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß Æîü, †Öî¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ−Öæ−Ö êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö
¸üÖÂ™üÒüßμÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¸üÖ−Öß×ŸÖ †Öî¸ü úÖμÖÔμÖÖê•Ö−ÖÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü úÖ´Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú •Öß×¾ÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ †Ö¾Ö¿μÖú Æîü… •Öî¾Ö×¾Ö¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ
´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü, ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü úß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ, •Öß¾Ö, ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÖÔ×−Ö•´Ö †Öî¸ü ¯ÖÖ×¸ü×Ã£Ö×ŸÖúßμÖ ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖÑ ‹¾ÖÓ ˆ−Öêú ³ÖßŸÖ¸ü úß ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ‹Ñ… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ¸ü¾ÖîμÖê ÃÖê ¯Ö¸êü “Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö êú¾Ö»Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö êú ÃÖÖ£Ö •Öã›Íß Æãü‡Ô ÃÖÓ¸üÖÖ úÖμÖÔÃÖæ“Öß ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü,
²Ö×»ú ‡ÃÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú †ÖÙ£Öú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ³Öß Æîü… †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ´Öë ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖ¸ü μÖÆü ‹ÆüÃÖÖÃÖ Æãü†Ö ×ú †³Öß ŸÖú
²ÖêúÖ¸ü ÃÖ´Ö—Öê •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú •Ö×¸ü‹ ˆ−Öêú ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ »ÖÖ³ÖúÖ¸üß ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ¤ü¿Öú ´Öë ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸ü−Öê úß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ŸÖê•Öß ÃÖê ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹ Ö‹…
¾ÖîÃÖê ŸÖÖê ÃÖ³Öß ¤êü¿ÖÖë úß †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü Ã¾ÖÖ³ÖÖ×¾Öú ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ £Öß, ¯Ö¸ü ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ÖêŸÖß ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖã¬ÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö úÖ Öã»Ö
ú¸ü ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ÆüÖêŸÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖ×»Ö‹ •ÖîÃÖê Æüß μÖÆü ‹ÆüÃÖÖÃÖ Æãü†Ö, ¾ÖîÃÖê Æüß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü †¯Ö−Öê ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úÖê úÖ−Öæ−Öß •ÖÖ´ÖÖ
¯ÖÆü−ÖÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ¿Öãºþ ú¸ü ¤üß… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ−Öæ−Ö úß ÃÖß´ÖÖ†Öë êú úÖ¸üÖ ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ¸üŸÖ ¸üÖÂ™üÒüÖë −Öê ‹ú ‹êÃÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ
œüÖÑ“ÖÖÖŸÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ÆüÖ×ÃÖ»Ö ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ ×úμÖÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ÃÖê −Öß×ŸÖÖŸÖ ±îúÃÖ»Öê ×»Ö‹ •ÖÖ ÃÖëú †Öî¸ü †ÖÖê “Ö»Ö ú¸ü ãú”û ×¾Ö×¿ÖÂ™ü
ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ‹Ñ ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü úß •ÖÖ ÃÖëú… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ²Ö−Ö−ÖÖ ‡ÃÖ×»Ö‹ ³Öß •Öºþ¸üß £ÖÖ ×ú •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë
êú †×¬ÖúÖ¸ü ´Öë £Öß, †Öî¸ü •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ £Öß… μÖÆü ¾ÖÖŸÖÖÔ ´ÖãμÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö Æãü‡Ô •ÖÖê †¯Ö−Öß
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ×úÃÖß ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿Ö úÖ ÃÖÆüμÖÖêÖ »Öê−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü −ÖÆüà £Öê, μÖÖ ×•Ö−Æëü †¯Ö−Öß •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÖμÖ úß ×“ÖÓŸÖÖ £Öß μÖÖ •ÖÖê
•Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú †¯Ö−Öß ¯ÖÆãüÑ “Ö ²Ö−ÖÖ‹ ¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ×“ÖÓ×ŸÖŸÖ £Öê…
1992 ´Öë •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×•ÖÃÖúÖ “Ö×¸ü¡Ö †¯Ö−Öê-†Ö¯Ö ´Öë »Ö“Öß»Öß œüÖÑ“ÖüÖÖŸÖ ÃÖÓ×¬Ö úÖ £ÖÖ… ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ÃÖÓ×¬Ö êú
úÖ¸üÖ úšüÖê¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß £Öà… ´ÖúÃÖ¤ü μÖÆü £ÖÖ ×ú μÖÆü ÃÖÓ×¬Ö •μÖÖ¤üÖ ÃÖê •μÖÖ¤üÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê Ã¾ÖßúÖμÖÔ ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹… −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü
¯Ö¸ü †´Öê×¸üúÖ êú †¯Ö¾ÖÖ¤ü úÖê ”ûÖê›Íü ú¸ü 188 ¤êü¿Ö ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ÃÖÆüμÖÖêÖ úß −μÖæ−ÖŸÖ´Ö úÃÖÖî×™üμÖÖÑ ´ÖÖ−Ö−Öê ¯Ö¸ü ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ¾μÖŒŸÖ ú¸ü “Öãêú Æïü… ‡ÃÖ
ŸÖ¸üÆü ‡ÃÖ ÃÖÓ×¬Ö úÖ “Ö×¸ü¡Ö ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî´Ö ²Ö−Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü…
13
μÖÆü ú−¾Öë¿Ö−Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úß úÖ−Öæ−Öß ×Ã£Ö×ŸÖ Ã¯ÖÂ™ü ú¸üŸÖê Æãü‹ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê †¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ¤üÖêÆü−Ö úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ¿ÖŸÖÔ »ÖÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆ−Öúß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë ÃÖê ×úÃÖß †Öî¸ü ¤êü¿Ö êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ“Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ¬ÖÖ¸üúÖë †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úÖμÖ´Ö ú¸üŸÖê Æãü‹ μÖÆü ú−¾Öë¿Ö−Ö ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ÃÖÆüμÖÖêÖ ú¸ü−Öê êú
×»Ö‹ úÆüŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖê μÖÆüÖÑ ÃÖ´ÖÖÏ ´ÖÖ−Ö¾ÖŸÖÖ úÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ ´ÖÃÖ»Öê êú ÃÖß×´ÖŸÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖú¸üÖ úß
ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö Öã»Ö Ö‡Ô Æîü… »Öê×ú−Ö, ¾Ö−Ö¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö úÖ Öê¡Ö ‹êÃÖÖ Æüî ×•ÖÃÖ´Öë ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü †−μÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ÃÖÆüμÖÖêÖ úß úÖê‡Ô ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß −ÖÆüà Æîüê…
μÖÆü ú−¾Öë¿Ö−Ö ³ÖßŸÖ¸üß †Öî¸ü ²ÖÖÆü¸üß ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… ³ÖßŸÖ¸üß ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü •ÖàÃÖ, ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ×¸ü×Ã£Ö×ŸÖúßμÖ ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë úÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ ‹¾ÖÓ ˆÃÖêú ×»Ö‹ †Ö“Ö¸üÖ ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ‹Ñ ²Ö−ÖÖ−ÖÖ… ²ÖÖÆü¸üß ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü ³ÖßŸÖ¸üß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ÃÖÖ£Ö †Ö−ÖãÂÖÓ×Öú ú¤ü´ÖÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú
ŸÖÖî¸ü ÃÖê ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü Æüß •Öß−Ö ²Öïú ²Ö−ÖÖ−ÖÖ †Öî¸ü •Öß¾Ö¾Öî–ÖÖ×−Öú †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ¾Öî–ÖÖ×−Öú ˆªÖ−Ö ²Ö−ÖÖ−ÖÖ… ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê
•ÖÖ−Ö²Öæ—Ö ú¸ü ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ŸÖÖ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ¤üÖêÆü−Ö Öã¤ü ú¸ü−Öê ´Öë ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü úß ú×šü−ÖÖ‡Ô
−Ö ÆüÖê… ú−¾Öë¿Ö−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ˆ´´Öß¤ü úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ¾Öê †¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖê ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö †Öî¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
−Öß×ŸÖμÖÖë úÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ −Öß×ŸÖ-×−Ö´ÖÖÔÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖ †ÓÖ ²Ö−ÖÖ‹ÑÖê, ‹¾ÖÓ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ÃÖÖÓÃéú×ŸÖ ¯ÖÏ£ÖÖ†Öêë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ
ú¸üŸÖê Æãü‹ ÃÖ¸üúÖ¸ü †Öî¸ü ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú ²Öß“Ö ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ ÆêüŸÖã ÃÖÆüμÖÖêÖ úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤ëüÖê… ú−¾Öë¿Ö−Ö •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê
±úÖμÖ¤üÖë ´Öë ×ÆüÃÃÖê¤üÖ¸üß úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ³Öß ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê †¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö »ÖÖ³ÖüÖë ´Öë
ÃÖÖ—ÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü, †Öî¸ü ‡−Ö ±úÖμÖ¤üÖë úÖê •Öß¾Ö−Ö-ºþ¯ÖÖë ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê •ÖÖê›Íü ú¸ü ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… 2002 ´Öë ãú”û ‹êÃÖê
×¤ü¿ÖÖ-×−Ö¤ìü¿Ö ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ •ÖÖê †¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖê ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê †Öî¸ü ˆÃÖêú ±úÖμÖ¤üÖë êú ¤üÖê−ÖÖë ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖê
×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸üŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë ‹ú ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü…
ú−¾Öë¿Ö−Ö úÖ †−Öã“”êû¤ü 8(•Öê) ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ¿−Ö úÖê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖê •ÖÖê›ÍüŸÖÖ Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ×•ÖÃÖ •Ö´ÖÖ−Öê ´Öë μÖÆü ÃÖÓ×¬Ö Æãü‡Ô £Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö
†Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡ŸÖ−ÖÖ ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ −ÖÆüà ú¸ü ¯ÖÖμÖÖ £ÖÖ… 1998 ´Öë ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ‹ú †ÓŸÖ¸ü-ÃÖ¡ÖßμÖ
úÖμÖÔ¤ü»Ö −Öê ¤êü¿Ö•Ö †Öî¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ, ˆÃÖ Öê¡Ö ´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ¯ÖÏ£ÖÖ†Öë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê êú
×»Ö‹ •Öî¾Ö×¾Ö¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ×™üúÖ‰ú ¯ÖÏμÖÖêÖ úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë úÖ−Öæ−Öß †Öî¸ü †−μÖ ÃÖ»ÖÖÆü ¤êü−Öê úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ÃÖÑ³ÖÖ»Öß… 2004 ´Öë ‡ÃÖß úÖμÖÔ¤ü»Ö úÖê †×¬ÖúÖ¸ü
×¤üμÖÖ ÖμÖÖ ×ú ¾ÖÆü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ¯ÖÏμÖÖêÖ úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú †ÖÙ£Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úß •ÖÖÑ“Ö ú¸êü…
ú−¾Öë¿Ö−Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ¯ÖÏμÖÖêÖ úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖãÖ´Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… ¾ÖÆü ´ÖÖ−ÖŸÖÖ
Æîü ×ú ‡ÃÖ ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖ ¤üÖμÖ¸êü ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ³Öß †ÖŸÖß Æîü… ú−¾Öë¿Ö−Ö
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×¾Ö¢ÖßμÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ³Öß ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ †−Öã“”êû¤ü 16(5) ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë
úÖê †−Öã´Ö×ŸÖ ¤êüŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ú¸ëüÖê ×ú ¾ÖÆü ˆ−Öêú ¸üÖÂ™üÒüßμÖ
ˆ§êü¿μÖÖë †Öî¸ü úÖ−Öæ−ÖÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú −Ö “Ö»ÖÖ •ÖÖ‹… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ²Ö›êÍ †Æü´Ö œÓüÖ ÃÖê úÖ−Öæ−Öß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê •ÖÖê›Íü ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖÃÖê ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß †ÖŸÖß Æîü ×ú ˆ−Æëü †¯Ö−Öê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ−Öæ−ÖÖë úÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
œüÖÑ“Öê êú ×Ö»ÖÖ±ú “Ö»Öê •ÖÖ−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ −ÖÆüà ¤êü−Öß “ÖÖ×Æü‹…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ´ÖãμÖŸÖ: ‹ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ÃÖÓ×¬Ö Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ˆ¢Ö¸üÖê¢Ö¸ü éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖê ²ÖœÍüŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü…
ÃÖ´ÖÖÏ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ‹ú ×ÆüÃÃÖê êú ºþ¯Ö ´Öë éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ±úÃÖ»Ö úß ×úÃ´ÖÖë, ´Ö¾Öê×¿ÖμÖÖë úß −ÖÃ»ÖÖë, ´Ö”û»Öß ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü
•Ö´Öß−Ö,•ÖÓÖ»Ö, ¯ÖÖ−Öß †Ö×¤ü êú Öî¸ü-‘Ö¸êü»Öæ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ÃÖê Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ±úÃÖ»Ö ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ‡ÃÖúß ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úß ÃÖÓμÖÖ ãú”û Æü•ÖÖ¸ü Æîü… Æü¸ü
¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü ³Öß úÖ±úß ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ Æîü… ¤ãü×−ÖμÖÖ ³Ö¸ü ´Öë ÖÖ‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÖÖªÖ®Ö úÖ ú¸üß²Ö −Ö²²Öê ±úßÃÖ¤üß »ÖÖ³ÖÖ ÃÖÖî ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë êú ŸÖÆüŸÖ †ÖŸÖÖ Æîü…
ú¸üß²Ö ÃÖÖšü ±úßÃÖ¤üß îú»Ö¸üß•ÖÌ †Öî¸ü ú¸üß²Ö 56 ±úßÃÖ¤üß ¯ÖÏÖê™üß−Ö úÖ ÄÖÖêŸÖ “ÖÖ¾Ö»Ö, ÖëÆæüÑ †Öî¸ü •ÖÖî Æîü…
•ÖîÃÖê-•ÖîÃÖê ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ŸÖμÖÖê×ÖŸÖÖ ²ÖœÍüŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü, ¾ÖîÃÖê-¾ÖîÃÖê éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ´Öë ×Ö¸üÖ¾Ö™ü †ÖŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ×»Ö‹
ÖêŸÖß, ´Ö¾Öê¿Öß ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö †Öî¸ü †ÖîªÖî×Öú ‹Œ¾ÖÖ-ú»“Ö¸ü êú ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü êú úÖ¸üÖ ³Öß μÖÆü ×Ö¸üÖ¾Ö™ü †Ö‡Ô Æîü… †Ö•Ö ÖêŸÖß ´Öë ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú´Ö Æîü, †Öî¸ü
»ÖÖê²Ö»Ö ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ÃÖ´Öºþ¯ÖŸÖÖ ²ÖœÍüŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… 1996 ´Öë ú−¾Öë¿Ö−Ö −Öê éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖμÖÔÎú´Ö †ÓÖßúÖ¸ü
×úμÖÖ ŸÖÖ×ú ÖêŸÖß²ÖÖ›Íüß êú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú †ÃÖ¸ü ¯Ö›Íëü…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ×»Ö‹ Æãü‡Ô ¾ÖÖŸÖÖÔ úÖ ‹ú ×¾Ö¢ÖßμÖ ¯ÖÆü»Öæ ³Öß Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ×²Ö−ÖÖ ×¾Ö¢ÖßμÖ ±úÖμÖ¤üÖë êú †¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ÖÖê»Ö−Öê ÆêüŸÖã ŸÖîμÖÖ¸ü −ÖÆüà £Öê… ‡ÃÖß μÖÖ»Ö ÃÖê ú−¾Öë¿Ö−Ö ´Öë −Ö‹ †Öî¸ü †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ×¾Ö¢ÖßμÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖ×ú
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¸üÖ−Öß×ŸÖμÖÖÑ ²Ö−ÖÖ ÃÖëú †Öî¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ú−¾Öë¿Ö−Ö «üÖ¸üÖ ›üÖ»Öê Ö‹
¤üÖ×μÖŸ¾Ö ×−Ö³ÖÖ ÃÖëú… ¤æüÃÖ¸êü, ú−¾Öë¿Ö−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑ ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ÆüÖëÖß ×ú ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö ×¾Ö¢ÖßμÖ
ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ úß †¯Ö−Öß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ¯Öæ¸üß ú¸ü ¸üÆêü Æïü μÖÖ −ÖÆüà… ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö »ÖÖê²Ö»Ö ‡−Ö¾ÖÖμÖ¸ü−Ö´Öë™ü
±êú×ÃÖ×»Ö™üß (•Öß‡Ô‹±ú) êú •Ö×¸ü‹ †¯Ö−Öê ×¾Ö¢ÖßμÖ †Ö¿¾ÖÖÃÖ−ÖÖë úÖê úÖμÖÔºþ¯Ö ¤êüŸÖê Æïü…
³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë 1986 úÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖã¸üÖÖ úÖ−Öæ−Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… 1994 ´Öë •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
ú−¾Öë¿Ö−Ö †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü ¤üÖê úÖ−Öæ−Öß †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ ¯ÖÆü»Öú¤ü×´ÖμÖÖÑ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †»ÖÖ-†»ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ úß Ö‡Ô Æïü… 2002 êú
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ−Öæ−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ‹ú ¸üÖÂ™üÒüßμÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ‡ÃÖúÖ úÖ´ÖúÖ•Ö ¤êüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¸üÖ•μÖ ÃŸÖ¸ü
¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖμÖ´Ö ×ú‹ Ö‹ Æïü… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ−Öæ−Ö êú ¯Öß”êû ‹ú ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ŸÖÖê •Öî¾Ö“ÖÖê¸üß ¸üÖêú−Öê úÖ £ÖÖ… ‡ÃÖúß ¤æüÃÖ¸üß ¯ÖéÂšü³Öæ×´Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ
ÆüÖê •ÖÖ−Öê êú ²ÖÖ¤ü ¯Öî¤üÖ Æãü‹ ÆüÖ»ÖÖŸÖ úß £Öß…
μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ´ÖãμÖŸÖ: •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë «üÖ¸üÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖê ×−ÖÖÖÆü ´Öë ¸üÖŸÖê Æãü‹ ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ
ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ êú ˆÃÖæ»Ö úÖê ²Öã»ÖÓ¤ü ú¸üŸÖê Æãü‹ ˆ−Ö ŸÖú ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö ú›ÍüÖ‡Ô ÃÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúß ×−ÖÖÖÆü ´Öë †´Öß¸ü ¤ê¿ÖÖë êú ×¾Ö¤êü¿Öß ÆüÖë, μÖÖ
Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×¾Ö¤êü¿Öß ÆüÖê, ×úÃÖß ´Öë ±úÔú −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ÃÖ³Öß êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖê ‡•ÖÖ•ÖŸÖ »Öê−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ −ÖÖÖ×¸üú
14
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¸üÖ•μÖ ²ÖÖê›Ôü úÖê ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ²ÖÖ¬μÖ Æïü ×ú ¾Öê ×úÃÖß •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê •ÖÖ ¸üÆêü Æïü… μÖÆü ×−ÖμÖ´Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Öê¡Ö êú
−ÖÖÖ×¸üúÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −ÖÆüà Æîü… ‡−Ö ×−ÖμÖ´ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ×»Ö‹ ³Öß ãú”û ×−ÖμÖ´Ö ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ Æïü… μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ÃÖ³Öß †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë ¯Ö¸ü
×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü ¾Öê ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×ú‹ Ö‹ ×úÃÖß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ ¯Öê™ëü™ü “ÖÖÆüŸÖê Æïü ŸÖÖê ˆ−Æëü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü
úß ÃÖÆü´Ö×ŸÖ »Öê−Öß ÆüÖêÖß… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖÆü ×−ÖμÖ´Ö êú¾Ö»Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë Æüß »ÖÖÖæ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, −Ö ×ú ×¾Ö¤êü¿Öß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü ³Öß… •Öî¾Ö-“ÖÖê¸üß ¸üÖêú−Öê êú
×»Ö‹ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖê †×¬ÖúÖ¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆü ×¾Ö¤êü¿ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸êü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ úÖ´Ö ´Öë ×•ÖŸÖ−Öê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úß
¤ü¸üúÖ¸ü Æîü, ˆÃÖêú úÖ¸üÖ μÖÆü ¸üÖ−Öß×ŸÖ ²ÖÆãüŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß −ÖÆüà ²Ö−Ö ¯ÖÖŸÖß… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë ¯Ö™ëü™ü ¯Ö¸ü ÃÖÓμÖãŒŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ‹ú −ÖμÖÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß
×úμÖÖ Æîü ×•ÖÃÖ´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸üú †Öî¸ü ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü μÖÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üú †Öî¸ü ˆÃÖ´Öë ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ úÖê‡Ô ¤æüÃÖ¸üÖ ¯ÖÖ ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë
³ÖÖÖß¤üÖ¸ü ²Ö−Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü †Ö¤êü¿Ö ¤êü ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖêÂÖ úÖê ¬Ö−Ö úÖ ³ÖãÖŸÖÖ−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü Æãü†Ö ×ú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸ü ¯Öê™ëü™ü-†×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß †Ö´Ö¤ü−Öß ´Öë †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ×ÆüÃÃÖÖ −ÖÆüà ²ÖÑ™üÖ
ÃÖúŸÖê… Ã£ÖÖ−ÖßμÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë úÖê ³Öß ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü êú ±îúÃÖ»Öê ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ÆüÖê−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö úß ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›Íüß ú´Öß μÖÆü Æîü ×ú
μÖÆü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¯ÖÆü»Ö »Öê−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ ÃÖÓúÖê“ÖÖÏÃŸÖ ¯ÖÏŸÖßŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ëú¦ü ÃÖ¸üúÖ¸ü úß ¯ÖÆü»Öú¤ü´Öß ¯Ö¸ü
×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖ êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ¾Ö−Ö ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖ −Öê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¸üÖ−Öß×ŸÖ †Öî¸ü úÖμÖÔμÖÖê•Ö−ÖÖ (‹−Ö²Öß‹ÃÖ‹¯Öß) ³Öß ²Ö−ÖÖ‡Ô Æîü ×•ÖÃÖúÖ −ÖŸÖß•ÖÖ Ã£ÖÖ−ÖßμÖ
ÃŸÖ¸ü, ¸üÖ•μÖ ÃŸÖ¸ü †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔ•μÖßμÖ μÖÖê•Ö−ÖÖ†Öë ´Öë ×−Öú»ÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‹−Ö²Öß‹ÃÖ‹¯Öß −Öê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ−Öæ−Ö ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ÖÖÃÖ †ÃÖ¸ü −ÖÆüà ›üÖ»ÖÖ Æîü,
¯Ö¸ü μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú úÖ−Öæ−Ö êú ÃÖß×´ÖŸÖ ¤üÖμÖ¸êü êú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ¸üÖ−Öß×ŸÖ †Öî¸ü úÖμÖÔμÖÖê•Ö−ÖÖ úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ²ÖÆãüŸÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ Æîü… úÖμÖÖÔ¾Ö−μÖ−Ö êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü
‹−Ö²Öß‹ÃÖ‹¯Öß †Öî¸ü †×¬Ö×−ÖμÖ´Ö êú ²Öß“Ö ²ÖêÆüŸÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ Æïü…
²Ö. éú×ÂÖ
²ÖÖîü×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü éú×ÂÖ êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë êú ´ÖÆü¢¾Ö ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü êú ÖÖª †Öî¸ü éú×ÂÖ ÃÖÓÖšü−Ö
(‹±ú‹†Öê) −Öê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ´ÖãμÖŸÖÖî¸ü ÃÖê ¤üÖê úÖ−Öæ−Ö †ÓÖßúÖ¸ü ×ú‹ Æïü… ‡−Ö´Öë
¯ÖÆü»ÖÖ Æîü 1983 úÖ ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ †Öò−Ö ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ×¸üÃÖÖêÙÃÖ•ÖÌ… μÖÆü ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß −ÖÆüà Æîü †Öî¸ü μÖÆü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖê ×¾Ö¿¾Ö
´ÖÖ−Ö¾ÖŸÖÖ úß £ÖÖŸÖß ´ÖÖ−Ö ú¸ü “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ÃÖ²Öß úÖê ²Öê¸üÖêú™üÖêú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖêú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¯ÖÖ¸Óü×¯Ö¸üú ÖêŸÖß
ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê, ¾Ö−Ö ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ †Öî¸ü ¯ÖÏμÖÖêÖ¿ÖÖ»ÖÖ ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ ³Öß ³Öß †Ö •ÖÖŸÖß Æïü… »Öê×ú−Ö, •Öê−Öê×™üú ‡Ó•ÖÖ×−ÖμÖØ¸üÖ ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê
ãú”û ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ úÖ μÖÆü ÃÖæ¡Ößú¸üÖ ´ÖÖ−Ö−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ‹ú ÃÖ¾ÖÔÃ¾ÖßúÖμÖÔ ¾ÖîúÛ»¯Öú ÃÖæ¡Ößú¸üÖ úß
•Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›Íüß •ÖÖê 1989 †Öî¸ü 1991 ´Öë ‹±ú‹†Öê êú ¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖμÖÖ… ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö 4/89 −Öê ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ˆ§êü¿μÖÖë êú ×»Ö‹ ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü
ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖ´ÖÖÏ ´ÖÖ−Ö¾ÖŸÖÖ úß £ÖÖŸÖß ¾ÖÖ»Öê ˆÃÖæ»Ö êú ×Ö»ÖÖ±ú ´ÖÖ−Ö−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö 5/89 −Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ… ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö 3/91 −Öê ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úß ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤üß… ãú»Ö
×´Ö»ÖÖ ú¸ü ÃÖ²Öúß £ÖÖŸÖß êú ˆÃÖæ»Ö úÖê −Ö ”ûÖê›ÍüŸÖê Æãü‹ ³Öß ˆÃÖê úÖ±úß ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… ‡−Ö´Öë ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ −Ö‡Ô ²ÖÖŸÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë
¾ÖÖ»Öß Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡ÃÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ ´ÖãúÖ²Ö»Öê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖÃÖê ¯ÖÆü»Öê †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ êú ŸÖÆüŸÖ ×úÃÖÖ−Ö
×−Ö•Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü μÖÖ ×úÃÖÖ−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÖ¡Ö −ÖÆüà £Öê… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú −ÖÖ´Ö ¯Ö¸ü ™üÒüÃ™üß ×−ÖμÖãŒŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ…
»Öê×ú−Ö, 1991 ´Öë ‹±ú‹†Öê úÖÓ±ÏëúÃÖ −Öê ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ‹ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖêÂÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ
ŸÖÖ×ú ×úÃÖÖ−Ö-†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−Ö¾μÖ−Ö ÆüÖê ÃÖêú… μÖÆü †»ÖÖ ²ÖÖŸÖ Æîü ×ú μÖÆü ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ úÖêÂÖ ú³Öß ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ…
•ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ •μÖÖ¤üÖ −ÖÆüà ×™üúÖ, ‡ÃÖ×»Ö‹ ‹±ú‹†Öê úÖÓ±ÏëúÃÖ −Öê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ †Ó›ü¸ü™êüØúÖ êú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ²Ö−ÖÖ−Öê
êú ×»Ö‹ ¾ÖÖŸÖÖÔ ¿Öãºþ ú¸ü−Öê úß †¯Öß»Ö úß… −Ö¾ÖÓ²Ö¸ü, 1994 ´Öë ¿Öãºþ Æãü‡Ô μÖÆü ¾ÖÖŸÖÖÔ −Ö¾ÖÓ²Ö¸ü, 2001 ŸÖú “Ö»ÖŸÖß ¸üÆüß… ‡ÃÖúÖ −ÖŸÖß•ÖÖ ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö ™üÒüß™üß
†Öò−Ö ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ×¸üÃÖÖêÙÃÖ•ÖÌ ±úÖ¸ü ±æú›ü ‹Ó›ü ‹ÖÏßú»“Ö¸ü (¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ÃÖÓ×¬Ö) ´Öë ×−Öú»ÖÖ… ‡ÃÖ ÃÖÓ×¬Ö úÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ •ÖÖ¯ÖÖ−Ö †Öî¸ü
†´Öê×¸üúÖ −Öê †¯Ö−Öê ´ÖŸÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ, ¯Ö¸ü ²ÖÖúß ÃÖ³Öß ¤êü¿ÖÖë −Öê ‡ÃÖê ´ÖÖ−ÖÖ… ‡ÃÖ ™üÒüß™üß −Öê ×™üúÖ‰ú éú×ÂÖ †Öî¸ü ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úÖê
¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−Öê êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ, ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ×¤üμÖÖ… ˆÃÖ−Öê ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë
¯Ö¸ü ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖê Æãü‹ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ ¤üÖ×μÖŸ¾ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖê¿Ö−Öß ›üÖ»Öß… Æü¸ü ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öß ÃÖß´ÖÖ ´Öë ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê
ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ‡ÓŸÖ•ÖÖ´Ö ú¸ü−ÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß ÆüÖê ÖμÖÖ… ™üÒüß™üß −Öê ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ãú”û ÃÖã—ÖÖ¾ÖÖë úß
ÃÖæ“Öß ³Öß ²Ö−ÖÖ‡Ô ×•Ö−Ö ¯Ö¸ü †´Ö»Ö ú¸üêú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö †¯Ö−Öß éú×ÂÖÖŸÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úß ¸üÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü †Öî¸ü †¯Ö−Öß ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú
¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎßØ›üÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖÆü ™üÒüß™üß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ¿−Ö úÖê †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ êú ¤üÖμÖ¸êü êú ¯Ö¸êü »Öê •ÖÖŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü μÖÆü ³Öß Ã¯ÖÂ™ü Æîü ×ú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê ¾ÖÖŸÖÖÔ êú
¤üÖî¸üÖ−Ö éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê šüßú ÃÖê ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ úÖ´Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ †Öî¸ü †−Öã“”êû¤ü 9 êú ºþ¯Ö ´Öë ‹ú ´ÖÖê™üÖ-´ÖÖê™üÖ ¸üÖ•Ö−Öß×ŸÖú ¾ÖŒŸÖ¾μÖ ¤êü
ú¸ü ¸üÆü Ö‹… μÖÆü ¬ÖÖ¸üÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ êú¾Ö»Ö ÖêŸÖÖë ´Öë ²Ö“ÖÖ‹ Ö‹ ²Öß•ÖÖë êú ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ †Öî¸ü ×²ÖÎúß úÖ †×¬ÖúÖ¸ü Æüß ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üŸÖß Æîü, •ÖÖê ´ÖãμÖŸÖ:
‹ú ²Ö“ÖÖ-Öã“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü Æîü ×•ÖÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë ÃÖê ×»ÖμÖÖ Æüß −ÖÆüà •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… ‰ú¯Ö¸ü ÃÖê ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ³Öß ¸üÖÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú ´ÖÖŸÖÆüŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ
ÖμÖÖ Æîü, ×•ÖÃÖÃÖê ‡ÃÖêú †Öî¸ü ³Öß ÃÖß×´ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… †´Öê×¸üúÖ úÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ‡ÃÖúÖ ÃÖ²ÖæŸÖ Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ™üÒüß™üß ×úÃÖÖ−ÖÖë
êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖã¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ¤üÖ×μÖŸ¾Ö ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ›üÖ»ÖŸÖß Æîü…
¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ‡ÃÖ ™üÒüß™üß úÖ ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›üÍÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö ²Ö−ÖÖ−Öê †Öî¸ü »ÖÖ³Ö ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß úß ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ Æîü… μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß
ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü úß ±úÃÖ»ÖÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −Ö ÆüÖê ú¸ü êú¾Ö»Ö ÃÖÓ»Ö−Öú 1 ´Öë ¤ü•ÖÔ ±úÃÖ»ÖÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖß Æîü… ‡ÃÖ´Öë “ÖÖ¾Ö»Ö, •ÖÖî, ÖëÆæüÑ, úÃÖÖ¾ÖÖ, †Ö»Öæ †Öî¸ü êú»ÖÖ
•ÖîÃÖß ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ëü ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æïü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ ÃÖÓ»Ö−Ö úß ú´Öß μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖ´Öë ÃÖÖêμÖÖ²Öß−Ö, ´ÖæÑÖ±ú»Öß, ™ü´ÖÖ™ü¸ü, ¯μÖÖ•Ö, úÃÖÖ¾ÖÖ úß •ÖÓÖ»Öß
¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ ¿ÖÖ×´Ö»Ö −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü ‹Ã¯Ö¸îüÖÃÖ †Öî¸ü Ã™üÒüÖ²Öê¸üß •ÖîÃÖß ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸üÖë úÖê ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ŸÖÆüŸÖ éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß •Öî¾Ö
15
ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö êú¾Ö»Ö †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö, ²ÖÎß×›ÓüÖ †Öî¸ü ™üÒêü×−ÖÓÖ êú ×»Ö‹ ×¤‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÆü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ Ã™ëü›ü›Ôü ´Öê™êü×¸üμÖ»Ö ™üÒüÖÓÃÖ±ú¸ü ‹ÖÏß´Öë™ü (‹´Ö™üß‹) êú •Ö×¸ü‹
×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü †Öî¸ü ‡ÃÖêú ÃÖÖ£Ö Æüß »ÖÖ³ÖÖë êú ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú ×−ÖμÖ´Ö-úÖμÖ¤üê ³Öß •Öã›Íêü Æãü‹ Æïü…
‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ÃÖÖ´ÖÖÏß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖê ‹êÃÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖê ×•Ö−ÖÃÖê ¾ÖÆü ÃÖÖ´ÖÖÏß ´Öæ»Ö ºþ¯Ö ´Öë ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê ×´Ö»Ö−ÖÖ
´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖê •ÖÖ‹… ™üÒüß™üß êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯ÖÏÖ¯ŸÖúŸÖÖÔ úÖê ¾ÖÆüß ÃÖÖ´ÖÖÏß ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê ¤êü−Öê úß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ³Öß ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öß ÆüÖêÖß… †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü •ÖÖ¯ÖÖ−Ö −Öê ™üÒüß™üß
êú ‡−Ö ¯ÖÆü»Öã†Öë úÖ μÖÆü úÆü ú¸ü ×¾Ö¸üÖê¬Ö ×úμÖÖ ×ú ‡ÃÖÃÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ÆüŸÖÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ÆüÖêÖß…
ÃÖÖšü êú ¤ü¿Öú ´Öë ¸üÖêú±êú»Ö¸ü †Öî¸ü ±úÖê›Ôü ±úÖˆÓ›êü¿Ö−Ö «üÖ¸üÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö ¸üÖ‡ÃÖ ×¸üÃÖ“ÖÔ ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü (†Ö‡Ô†Ö¸ü†Ö¸ü) −Öê ‰úÑú“Öß ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê
“ÖÖ¾Ö»Ö úß ×úÃ´Ö úÖ´ÖμÖÖ²Öß ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸üêú ×¤üÖÖ‡Ô… ‡ÃÖ ÃÖ±ú»ÖŸÖÖ −Öê éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë êú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Ö−μÖ¾ÖμÖ úß •Öºþ¸üŸÖ
¯Ö¸ü ¯ÖÏúÖ¿Ö ›üÖ»ÖÖ… −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü 1971 ´Öë ÓúÃÖ»™êü×™ü¾Ö ÖÏã¯Ö †Öò−Ö ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö ‹ÖÏßú»“Ö¸ü ×¸üÃÖ“ÖÔ (ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ü) ²Ö−ÖÖ ×•ÖÃÖ−Öê ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ
´Öë ¯ÖÓ¦üÆü éú×ÂÖ ×¸üÃÖ“ÖÔ ÃÖë™ü¸üÖë êú ²Öß“Ö ÃÖ´Ö−¾ÖμÖ ×úμÖÖ… ‡ÃÖúÖ ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖμÖ ¾ÖÖØ¿ÖÖ™ü−Ö, ›üßÃÖß ´Öë Æîü… ‹ú ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü ¿ÖÖê¬Ö ÃÖ´Ö−μÖ¾ÖμÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ êú
ºþ¯Ö ´Öë ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ü úÖ ²Ö•Ö™ü êú¾Ö»Ö ŸÖßÃÖ ú¸üÖê›Íü ›üÖ»Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ ¾ÖÂÖÔ Æîü, •Ö²Ö×ú ¤ãü×−ÖμÖÖ êú ¤üÃÖ ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›Íêü ²ÖÆãü¸üÖÂ™üÒüßμÖ •Öî¾Ö¾Öî–ÖÖ×−Öú úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü¿Ö−Ö
éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü Æü¸ü ÃÖÖ»Ö ŸÖß−Ö †¸ü²Ö ›üÖ»Ö¸ü Ö“ÖÔ ú¸üŸÖê Æïü… ‡−Ö ÃÖß´ÖÖ†Öêë êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ −Öê ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ
´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ´Öë †Æü´Ö μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ×úμÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ÃÖë™ü¸üÖë −Öê •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö ÃÖÓÖÏÆü úÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ³Öæ×´ÖúÖ ³Öß ×−Ö³ÖÖ‡Ô Æîü
×•Ö−Ö´Öë ¯ÖÏ´ÖãÖ ÖÖªÖ®Ö ±úÃÖ»ÖÖë úß “ÖÖ»ÖßÃÖ ±úßÃÖ¤üß •Öê−Öê×™üú ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ †Ö •ÖÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ‡ÃÖêú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ •Öß−Ö ²Öïú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë
†Öî¸ü ±úÃÖ»Ö ²ÖÎß›ü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê ÃÖæ“Ö−ÖÖ êú ëú¦üßéúŸÖ ÄÖÖêŸÖ ²Ö−Ö Ö‹ Æïü… Ö¸üß²Öß Æü™üÖ−Öê, ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸ü−Öê †Öî¸ü ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú
×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−Öê •ÖîÃÖê ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ£Öü ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ †¯Ö−ÖÖ úÖ´Ö éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß –ÖÖ−Ö †Öî¸ü •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö êú ´ÖãŒŸÖ
¯ÖÏ¾ÖÖÆü ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… 1989 êú ²ÖÖ¤ü ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ êú ÃÖë™ü¸üÖë úß úÖ−Öæ−Öß Æîü×ÃÖμÖŸÖ ³Öß ÃÖÖ±ú ÆüÖê Ö‡Ô †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÆüμÖÖêÖ ÃÖê Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ
Æãü‹ •Öß−Ö ²Öïú ‹ú ™üÒüÃ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖë™ü¸üÖë êú ¯ÖÖÃÖ ¸üÆëüÖê… 1994 êú ²ÖÖ¤ü ÃÖë™ü¸üÖë †Öî¸ü ‹±ú†Öê‹ êú ²Öß“Ö Æãü‹ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ μÖê ÃÖë™ü¸ü •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö ¯Ö¸ü
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¤üÖ¾ÖÖ −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖê… úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ œüÖÑ“Öê úÖ ×¾ÖúÖÃÖ μÖÆüà −ÖÆüà ¹ýú ÖμÖÖ Æîü… ²ÖÛ»ú, ×¯Ö”û»Öê ¤ü¿Öú ´Öë
‡ÃÖúÖ ¹ý—ÖÖ−Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê ¸üÆêü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ œüÖÑ“Öê ´Öë Æãü†Ö Æîü…
“ÖæÑ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÖ¬Ö¸ü Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë Æãü†Ö
μÖÆü Æîü ×ú −Ö‹ •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö ÃÖÓÖÏÆü úÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ êú ëú¦üÖë úß ŸÖ¸ü±ú £Ö´Ö ÖμÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ êú úÖ¸üÖ ³Öß ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úß
ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ ú´Ö −ÖÆüà Æãü‡Ô Æîü, ŒμÖÖë×ú ˆÃÖêú ¯ÖÖÃÖ •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö úÖ úÖ±úß ÃÖÓÖÏÆü ÆüÖê “ÖãúÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ¾μÖÖ¯Öú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü,
ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ´Öë Æãü‹ ×¾ÖúÖÃÖ úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö Ö¸üß²ÖÖë êú ×»Ö‹ ÖÖ¬μÖ ÃÖã¸üÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê ´Öë ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ÃÖÖ£Ö
†¯Ö−Öê ÃÖÓÖÏÆü ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ •Öê−Öê×™üú ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖμÖ´Ö ¸üÖ−ÖÖ ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ êú ×»Ö‹ £ÖÖê›ÍüÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖêÖÖ, ŒμÖÖë×ú ãú”û ±úÃÖ»ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤üÖê−ÖÖë
»ÖμÖ ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ¬Ö ¾Öê¬Ö−ÖÖ ú×šü−Ö ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ êú ÃÖÖ´Ö−Öê ŸÖßÃÖ¸üß “Öã−ÖÖîŸÖß éú×ÂÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úß Æîü… ×¤üŒúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú
ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úÖ ´ÖãμÖ »ÖμÖ éú×ÂÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ×−Ö•Öß μÖÖ ²ÖÖ•ÖÖºþ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖ Æîü Æüß −ÖÆüà… ‡ÃÖ×»Ö‹ ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ «üÖ¸üÖ ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ãú”û ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ†Öë úÖê ÖÖªÖ®Ö ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ •ÖÖê×Ö´Ö³Ö¸üÖ ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ˆÃÖ−Öê ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë †¯Ö−Öß
×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ³Öß ×úμÖÖ Æîü…
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú úÖ¸üÖ ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ êú •Öß−Ö ²ÖïúÖë úÖ ´ÖÆü¢¾Ö ¯ÖÏÖ‡¾Öê™ü ÃÖêŒ™ü¸ü êú ×»Ö‹ ²ÖœüÍ ÖμÖÖ Æîü… ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úÖê »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú
ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ´Öã°ŸÖ ¤üß Ö‡Ô ÃÖÖ´ÖÖÏß ÃÖê ²Ö−Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Ö×¸ü‹ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ Æü›Íü¯Öê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úß ¯ÖÏ×ŸÖ×ÎúμÖÖ ¸üÖÖŸ´Öú Æîü ŒμÖÖë×ú ˆ−Öúß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ˆÃÖêú ÃÖë™ü¸üÖë úß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö Ö´ÖŸÖÖ‹Ñ ÃÖß×´ÖŸÖ ÆüÖê−Öê
úÖ ÖŸÖ¸üÖ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úß ‹ú ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ¾ÖÆü ™üÒüÃ™ü úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö
ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö îúÃÖê úÖμÖ´Ö ú¸êü… ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü ŸÖÖê ™üÒüÃ™ü †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ úÖ Æüß ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ú¸ü ¤êüŸÖê Æïü… ÆüÖÑ, μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú †Ö¸ü ÃÖë™ü¸üÖë «üÖ¸üÖ ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ×»Ö‹ •ÖÖ‹Ñ ŸÖÖê ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö †Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖß μÖÖ»Ö êú ŸÖÆüŸÖ 1999 ´Öë ÃÖë™ü¸üÖë ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖ´ÖßÖÖ‹Ñ úß Ö‡ÔÕ, †Öî¸ü
‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ‹ú ÃÖ»ÖÖÆüúÖ¸ü ÃÖê¾ÖÖ ³Öß Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ Æãü‡Ô… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë †²Ö ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ ÃÖë™ü¸üÖë úÖ ´ÖãμÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú
†¯Ö−Öß ×¸üÃÖ“ÖÔ êú −ÖŸÖß•ÖÖë úÖê ²ÖÖ•ÖÖ¸ü «üÖ¸üÖ Æü›Íü¯Öê •ÖÖ−Öê ÃÖê ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¸üÖÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê ˆ−Öúß úÖê×¿Ö¿Ö
ÆüÖêŸÖß Æîü ×ú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö êú −ÖŸÖß•ÖÖë ŸÖú ÃÖ²Öúß ¯ÖÆãüÑ“Ö ¸üÆêü, ¯Öê™ëü™ü êú •Ö×¸ü‹ †ÖÖê úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ×¸üÃÖ“ÖÔ ´Öë ²ÖÖ¬ÖÖ −Ö ¯Ö›Íêü †Öî¸ü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö êú ±úÖμÖ¤êü
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÆãüÑ“ÖŸÖê ¸üÆëü…
“ÖæÑ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ×−Ö¤ìü¿Öú ˆÃÖæ»Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß úÖ ¯ÖÆü»Öæ ú´Ö ÃÖê ú´Ö ú¸ü−ÖÖ Æîü, ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü
Ã¾ÖÖÖŸÖμÖÖêμÖ ÃÖ´Ö—Öê •ÖÖ−Öê “ÖÖ×Æü‹… •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü, ²Ö¿ÖŸÖì ´Öæ»Ö ÃÖÖ´ÖÖÏß êú
×úÃÖß ¤æüÃÖ¸êü «üÖ¸üÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ´Öë ²ÖÖ¬ÖÖ −Ö ¯Ö›Íêü… ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úß ×¤üŒúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ¾ÖÆü ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü™ü úß Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ˆ−Ö
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ú¸ü−Öê êú ¯ÖÏ×ŸÖ ×“ÖÓ×ŸÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ¾Öê ¯Öê™ëü™ü »ÖÖÖæ −ÖÆüà Æïü… ¤æüÃÖ¸êü, ÃÖë™ü¸üÖë −Öê ãú”û ²ÖÖî×¨üú †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß −Öß×ŸÖμÖÖÑ ³Öß
×¾Öú×ÃÖŸÖ úß Æïü… †Ö‡Ô†Ö¸ü†Ö¸ü†Ö‡Ô êú ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÃÖê μÖÆü ²ÖÖŸÖ ÃÖ´Ö—Öß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… Öã¤ü úÖê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úÖ ™üÒüÃ™üß ÃÖ´Ö—Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ
†Ö‡Ô†Ö¸ü†Ö¸ü†Ö‡Ô “ÖÖ¾Ö»Ö êú •Öî¾ÖÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úß ²ÖÎß×›ÓüÖ †Öî¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü ¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖê Æãü‹ μÖÆü
³Öß ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü ×ú ´ÖÖî•Öæ¤ü •Öß−Ö ²Öïú ŸÖß−Ö ´ÖÆüÖ«üß¯ÖÖë ´Öë ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÆüμÖÖêÖ úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ Æîü… ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü μÖÆü ³Öß ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß «üÖ¸üÖ ×ú‹ Ö‹ ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖ¾Öê ÃÖê éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¿ÖÖê¬Ö úÖ ¯Öæ¸üÖ ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−Ö Æüß ²Ö¤ü»Ö ÖμÖÖ Æîü… ¾ÖÆü ¯»ÖÖÓ™ü
•Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü ´Öë †¯Ö−Öß ³Öæ×´ÖúÖ úß ¯Öã−Ö: ¯ÖãÛÂ™ü ú¸üŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú “ÖÖ¾Ö»Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ´Ö¤ü¤ü êú ×»Ö‹
†×ŸÖ†Ö¬Öã×−Öú ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ‡“”ûÖ ¸üÖŸÖÖ Æîü… ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü ×−Ö•Öß Öê¡Ö úß ³Öæ×´ÖúÖ úß †Æü×´ÖμÖŸÖ ÃÖ´Ö—ÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ˆÃÖê μÖÆü ‹ÆüÃÖÖÃÖ
³Öß Æîü ×ú −Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖÑ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Ö×¸ü‹ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ÆüÖëÖß…
ˆÃÖæ»Ö−Ö †Ö‡Ô†Ö¸ü†Ö¸ü†Ö‡Ô úß ÃÖ³Öß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ˆ¯Ö»Ö×²¬ÖμÖÖÑ ´ÖãŒŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖ³Öß êú ×»Ö‹ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æïü… μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë
úÖ ÃÖ´´ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü †¯Ö¾ÖÖ¤ü Ã¾Öºþ¯Ö ãú”û ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë êú ×»Ö‹ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨ü Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ¾ÖÆü ¯ÖÆü»Öê
ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö ÃÖê ÃÖ´¯ÖÔú †Öî¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü-×¾Ö´Ö¿ÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü −Öß×ŸÖ ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ˆ§êü¿μÖÖë êú ×»Ö‹ úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆüß ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë úÖ
16
ÃÖ´Öêú−Ö ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸üŸÖß Æîü, †Öî¸ü ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü êú ÃÖß×´ÖŸÖ ¤üÖμÖ¸êü ´Öë μÖÆü ¯ÖÏμÖÖÃÖ ÃÖ±ú»Ö ³Öß úÆüÖ •ÖÖ‹ÖÖ… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ´Öë ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ‘Ö™ü−ÖÖ‹Ñ
³Öß ÆüÖêŸÖß ¸üÆüŸÖß Æïü, ×•ÖÃÖúÖ ‹ú ˆ¤üÖÆü¸üÖ “ÖÖ¾Ö»Ö úß ²ÖîŒ™üß×¸üμÖ»Ö ²Öß´ÖÖ¸üß úÖ ´ÖãúÖ²Ö»ÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß ‹ú •ÖÓÖ»Öß ×úÃ´Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æîü…
†Öê×¸ü•ÖÌÖ »ÖÖë×•ÖÃ™êü×´Ö−ÖÖ™üÖ −ÖÖ´Öú μÖÆü ×úÃ´Ö ´ÖÖ»Öß ´Öë ¯ÖÖ‡Ô •ÖÖŸÖß Æîü ×•ÖÃÖê ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¿ÖÖê¬ÖúŸÖÖÔ −Öê ÖÖê•ÖÖ £ÖÖ †Öî¸ü ×±ú¸ü μÖÆü ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü êú ¯ÖÖÃÖ †Ö‡Ô…
‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü Æãü‡Ô ×¸üÃÖ“ÖÔ ´Öë ‡ÃÖúß ÖêŸÖß ú¸ü−Öê »ÖÖμÖú ×úÃ´Öë ²Ö−Öà… ¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë −Öê ¯ÖÖμÖÖ ×ú ‹ŒÃÖ‹21 −ÖÖ´Öú ×ÃÖÓÖ»Ö »ÖÖêúÃÖ úß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ‡ÃÖ “ÖÖ¾Ö»Ö
´Öë μÖÆü ²Öß´ÖÖ¸üß¸üÖê¬Öß Öæ²Öß ¯ÖÖ‡Ô •ÖÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ‡ÃÖ »ÖÖêúÃÖ ¯Ö¸ü úÖ−Öì»Ö †Öî¸ü îú×»Ö±úÖêÙ−ÖμÖÖ ×¾Ö¿¾Ö×¾ÖªÖ»ÖμÖ ´Öë ¿ÖÖê¬Ö ¯Öæ¸üÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ †Öî¸ü 1995
´Öëê †´Öê×¸üúÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü êú ×»Ö‹ †•Öá »ÖÖÖ‡Ô Ö‡Ô ×•ÖÃÖêú −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü 1999 ´Öë ¯Öê™êüÓ™ü ×´Ö»Ö ÖμÖÖ…
μÖÆü ¯Öê™ëü™ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ÃÖë™ü¸üÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−ÖÖμÖß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ −Öß×ŸÖμÖÖë êú úÖ¸üÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ÆüÖê ÖμÖÖ… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ
‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü êú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ¯ÖÏμÖÖÃÖ ¾μÖ£ÖÔ ÆüÖê Ö‹ †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü ‹ú ‹êÃÖê ¤êü¿Ö ´Öë ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ •ÖÆüÖÑ “ÖÖ¾Ö»Ö úß ÖêŸÖß ˆÃÖ ²Öß´ÖÖ¸üß ÃÖê ¯Öß×›ÍüŸÖ −ÖÆüà £Öß…
îú×»Ö±úÖêÙ−ÖμÖÖ ×¾Ö¿¾Ö×¾ÖªÖ»ÖμÖ −Öê ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖê †ÖÓ×¿Öú ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖ´Ö—ÖÖ †Öî¸ü †¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë †Öî¸ü ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü úÖê •Öß−Ö úÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú −Ö‡Ô ×úÃ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ×úμÖÖ… ‹ú •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ´ÖÖ−μÖŸÖÖ úÖêÂÖ ²Ö−ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖ×ú
•Öî¾ÖÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö êú ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö (‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ´ÖÖ»Öß) úÖê ×úÃÖß −Ö ×úÃÖß ºþ¯Ö ´Öë ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ×´Ö»Ö ÃÖêú…
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ´Öë Æãü‹ ÆüÖ»Ö êú ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë ÃÖê ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ úÖ úÖ´ÖúÖ•Ö †Öî¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ Æîü… ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë ÃÖë™ü¸üÖë úÖê
×Æü¤üÖμÖŸÖë ¤êü−Öê úÖ úÖ´Ö ™üÒüß™üß úß ÃÖÓ“ÖÖ»Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ ú¸êüÖß… ‹±ú‹†Öê êú ÃÖÖ£Ö ÃÖÓ×¬Ö ¯Ö¸ü ¤üÃŸÖÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖë™ü¸üÖë úÖê ÃÖÓ“ÖÖ»Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ
ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×−Ö´ÖÓ×¡ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… †²Ö ‡−Ö ÃÖë™ü¸üÖë ¯Ö¸ü ÃÖÖ´ÖÖÏß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü−Öê úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›üÖ»Öß •ÖÖ‹Öß…
ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ ×úÃÖß ÃÖÖ´ÖÖÏß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß •Öºþ¸üŸÖ ³Öß −ÖÆüà ¯Ö›ÍêüÖß… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ‹±ú‹†Öê †Öî¸ü
ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ êú ²Öß“Ö ÃÖ´Ö−μÖ¾Ö úÖ úÖ´Ö ÃÖãÖ´Ö ²Ö−ÖÖ‹Öß…
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Öã§êü
4 ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ÃÖê ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë úß †Öê¸ü

²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ˆ¢Ö¸üÖê¢Ö¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖú¸üÖ êú úÖ¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ μÖÆü ÃÖÓ¸üÖÖ †¯Ö−ÖÖ−Öê úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë
†Öî¸ü ³Öß ú´Ö ÆüÖêŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æïü… ‡ÃÖÃÖê ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê úß ×−ÖÂ¯ÖÖŸÖÖ ¯Ö¸ü ÃÖ¾ÖÖ×»ÖμÖÖ ×−Ö¿ÖÖ−Ö »ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö
´ÖÖ−ÖúÖë úÖ †ÃÖ¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü †»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë †Ö¸ü ‡ÃÖ
úÖ−Öæ−Ö «üÖ¸üÖ ×ú‹ Ö‹ ×¾Ö³Ö¤êüúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ¯Ö¸ü ÖÖî¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ÆüÖ»ÖÖŸÖ †Öî¸ü Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü…
†´Öß¸ü-Ö¸üß²Ö (−ÖÖ£ÖÔ-ÃÖÖˆ£Ö) ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë μÖÆü ¤êüÖ−ÖÖ ú×šü−Ö −ÖÆüà ¸üÆü ÖμÖÖ Æîü ×ú †´Öê×¸üúÖ †−μÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ‹ú¯ÖÖßμÖ
†Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖ †¯Ö−ÖÖ ú¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ´Ö•Ö²Öæ¸ü ú¸ü ¸üÆüÖ Æîü ×ú ¾Öê −Ö êú¾Ö»Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ¤üÖ×μÖŸ¾Ö ´ÖÖ−Öë, ²ÖÛ»ú ˆÃÖ´Öë
×−Ö×ÆüŸÖ »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ˆšüÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö −Ö ú¸ëü, †Öî¸ü ãú”û ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ êú ³Öß ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ
‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ú¸ëü…
†. ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ×™üúÖ‰ú ÃÖÓ¸üÖÖ

¤ãü×−ÖμÖÖ ³Ö¸ü ´Öë ÃÖ×¤üμÖÖë ÃÖê ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ †Ö¬Öã×−Öú úÖ−Öæ−Ö úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ ¸üÆüß Æîü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖêú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü
¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ²Ö›Íüß ŸÖÖúŸÖÖë †Öî¸ü ”ûÖê™êü ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÃÖ´ÖÖ−Ö −ÖÆüà Æïü… úÖ−Öæ−Ö úß ×−ÖÖÖÆü ´Öë ÃÖ´ÖŸÖÖ úß ÆüúßúŸÖ †×¬ÖúÖÓ¿ÖŸÖ: úÖ»¯Ö×−Öú Æüß
Æîü… ÃÖ´ÖμÖ êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ÃÖ³Öß ¯Ö¸ü ÃÖ´ÖÖ−Ö ºþ¯Ö ÃÖê »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë †¯Ö¾ÖÖ¤ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖêŸÖê Ö‹ Æïü… ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ
´ÖŸÖ»Ö²Ö Æüß μÖÆüß Æîü ×ú †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃŸÖ¸ü ´Öë ±úÔú †Öî¸ü ×úÃÖß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê úß Ö´ÖŸÖÖ êú −ÖÖ´Ö ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Ö ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê •μÖÖ¤üÖ
¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü…
ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö »ÖÖ•Ö´Öß ŸÖÖî¸ü ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖ ´Öë Æüß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… ¾ÖÆü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ
¤êü¿ÖÖë êú ×ÆüŸÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ™üÒüÖò×¯Öú»Ö ×™ü´²Ö¸ü ‹ÖÏß´Öë™ü ‡ÃÖúÖ ÃÖ²ÖæŸÖ Æîü ×•ÖÃÖ´Öë ˆ¯Ö³ÖÖêŒŸÖÖ†Öë †Öî¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤üú ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ¯ÖÆü»Öê
ŸÖÖê ÃÖ´ÖÖ−Ö ÃÖÓμÖÖ ´Öë ¾ÖÖê™üÖë úÖ †Ö²ÖÓ™ü−Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ, †Öî¸ü ×±ú¸ü ˆÂÖú×™ü²ÖÓ¬ÖßμÖ ¾Ö−Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ´Öë ×ÆüÃÃÖê¤üÖ¸üß êú ×²Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤üú ¤êü¿ÖÖë úÖê ãú”û †Öî¸ü
¾ÖÖê™ü †Ö²ÖÓ×™üŸÖ ×ú‹ Ö‹…
úÖî−Ö ¤êü¿Ö ×úŸÖ−Öß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß »ÖêŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úŸÖ−Öê †ÖÖê ŸÖú •ÖÖ−Öê úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß
²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ †Öî¸ü †ÖÙ£Öú ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÏú¸üÖÖë ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖêŸÖÖ
μÖÆü Æîü ×ú ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü ²ÖêÆü¤ü Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖ´ÖæÆü úÖê ×¤üμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü “ÖæÑ×ú ˆ−Öêú ²Öß“Ö ³Öß ×¾ÖúÖÃÖ êú
´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖ´ÖŸÖÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß, ‡ÃÖ×»Ö‹ •Öºþ¸üŸÖ μÖÆü ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü ×ú Æü¸ü ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ ˆÃÖúß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ×¾Öú»¯Ö ¤üê−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß
•ÖÖ‹…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü úÖ−Öæ−Ö ´Öë Öî™ü êú ‹ú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÃÖÓ¤üß¤üÖ ¸üÖÂ™üÒü (´ÖÖêÃ™ü ±êú¾Ö›Ôü −Öê¿Ö−Ö) úÖ ¤ü•ÖÖÔ ×¤üμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö
úÖ ‹ú ˆ¤üÖÆü¸üÖ Æîü… ˆ¯Ö×−Ö¾Öê¿Ö¾ÖÖ¤ü úß ¯Ö¸üÖ•ÖμÖ êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê Æüß ×³Ö®Ö †ÖÙ£Öú, ¸üÖ•Ö−Öß×ŸÖú †Öî¸ü ±úÖî•Öß ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü Ö›üÍê ¤êü¿Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú
ÃÖ¤üÃμÖ ²Ö−Ö Ö‹ Æïü ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ úÖ−Öæ−Ö úß ×−ÖÖÖÆü ´Öë ÃÖ²Öúß ²Ö¸üÖ²Ö¸üß úÖ ˆÃÖæ»Ö »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… −Ö¾ÖÃ¾ÖÖ¬Öß−Ö ¤êü¿ÖÖë úß ´ÖÖÑÖ ¸üÆüß
Æîü ×ú ˆ¯Ö×−Ö¾Öê¿Ö¾ÖÖ¤ü «üÖ¸üÖ ˆ−Öêú ‰ú¯Ö¸ü £ÖÖê¯Öß Ö‡Ô †ÖÙ£Öú •Ö›ÍüŸÖÖ ŸÖÖê›Íü−Öê êú ×»Ö‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ «üÖ¸üÖ ³Öß ãú”û ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… −ÖŸÖß•Öê êú
17
ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¯Ö“ÖÖÃÖ ÃÖê ÃÖ¢Ö¸ü êú ¤ü¿Öú ŸÖú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü úÖ−Öæ−Ö êú ´ÖÓ“Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß −Öß×ŸÖμÖÖë êú ‰ú¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ “Ö»ÖŸÖß ¸üÆüß… ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö
¯Ö“ÖÖÃÖ êú ¤ü¿Öú êú ´Ö¬μÖ ´Öë Öî™ü êú †−Öã“”êû¤ü XVIII ´Öë ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ú¸üêú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ãú”û ¤üÖ×μÖŸ¾ÖÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö
²ÖÖ¤ü ˆ−Æëü ¤üß Ö‡Ô ”æû™ëü ²ÖœÍüÖ‡Ô Ö‡ÔÕ… ÃÖ¢Ö¸ü êú ¤ü¿Öú ŸÖú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë Æãü‹ ÃÖß×´ÖŸÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−ÖÖë ÃÖê †ÃÖÓŸÖãÂ™ü ÆüÖê ú¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê
†ÖÎúÖ´Öú ¸ü¾ÖîμÖÖ †¯Ö−ÖÖμÖÖ †Öî¸ü −Ö‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ †ÖÙ£Öú ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ (‹−Ö†Ö‡Ô‡Ô†Öê) úß ´ÖÖÑÖ úß… −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ´ÖÆüÖÃÖ³ÖÖ êú ú‡Ô
¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖë êú •Ö×¸ü‹ úÖ−Öæ−Ö ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö úß −Öß×ŸÖμÖÖÑ ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö‡Õ ×•Ö−ÖúÖ ´ÖãμÖ ´ÖúÃÖ¤ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ÃÖ´ÖŸÖÖ´Öæ»Öú −μÖÖμÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−ÖÖ
£ÖÖ ŸÖÖ×ú ¾Öê †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ úß ›üÖ¸ü ¯Ö¸ü “Ö»Ö ÃÖëú… ‡ÃÖ−Öê ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úß †ÖÙ£Öú ³Öæ×´ÖúÖ úÖê ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú ×¾Ö¤êü¿Öß ×−Ö¾Öê¿ÖúÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê
´Ö•Ö²ÖæŸÖ ×úμÖÖ, †Öî¸ü †£ÖÔ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ÃÖ¸üúÖ¸ëü úÖ±úß •μÖÖ¤üÖ ÆüÃŸÖÖê¯Ö ú¸ü−Öê »ÖÖà…
»Öê×ú−Ö, ‡ÃÖúÖ ‹ú ¤æüÃÖ¸üÖ ¯ÖÖ ³Öß £ÖÖ… ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü ²Ö−Öß ×ú ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê ‹−Ö†Ö‡Ô‡Ô†Öê êú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ˆÃÖæ»ÖÖë úÖê −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ… ÃÖ¢Ö¸ü
†Öî¸ü †ÃÃÖß êú ×¾Ö¿¾Ö †ÖÙ£Öú ÃÖÓú™ü, ú‡Ô ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯Öß×›ÍüŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ú•ÖÔ êú ÃÖÓú™ü †Öî¸ü −Ö²²Öê êú ¤ü¿Öú ´Öë »ÖÖÖæ ×ú‹ Ö‹ −Ö¾Ö-
ˆ¤üÖ¸üŸÖÖ¾ÖÖ¤üß †Ö£ÖÔú-¸üÖ•Ö−Öß×ŸÖú ‹•Öë›êü −Öê ‡−Ö ˆÃÖæ»ÖÖë úß Æü¾ÖÖ ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ×−ÖúÖ»Ö ¤üß… ´ÖÖÆüÖî»Ö ‡ŸÖ−ÖÖ ²Ö¤ü»Ö ÖμÖÖ ×ú ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ´ÖÆüÖÃÖ³ÖÖ ŸÖú
−Öê Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü Æüß μÖÆü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›üÖ»Ö ¤üß ×ú ¾Öê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †¯Ö−Öß ÃÖ´ÖÛÂ™üÖŸÖ †£ÖÔ−Öß×ŸÖμÖÖë ´Öë ÃÖã¬ÖÖ¸ü úÖ ×•Ö´´ÖÖ Öã¤ü ˆšüÖ‹Ñ…
×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ ¤æüÃÖ¸üÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú μÖÆü ÃÖÖê“Ö ú¸ü ¿Öãºþ ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ ×ú ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß
²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú úÖê‡Ô ÖÖÃÖ ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ×´Ö»ÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ êú −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü Æãü‡Ô ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ÃÖ²Öêú ‰ú¯Ö¸ü ‹ú Æüß ×−ÖμÖ´Ö
»ÖÖÖæ ×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ ÃÖÓú»¯Ö êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ‡ÃÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ “ÖÎú êú úÖ¸üÖ Ö×šüŸÖ ×ú‹ Ö‹ ›ü²»μÖæ™üß†Öê ÃÖê ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÖŸ´Ö
−ÖÆüà Æãü†Ö… ÃÖ²ÖÃÖê ¯ÖÆü»Öê ŸÖÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ˆ−Öúß ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ×»Ö‹ †¯ÖêÖÖéúŸÖ •μÖÖ¤üÖ ÃÖ´ÖμÖ ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë
³Öß ¤êüÖÖ ÖμÖÖ ×ú ãú”û ´ÖÃÖ»ÖÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ ´Öë ±úÔú Æîü… ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú úß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë −Öê •Ö−Ö¸ü»ÖÖ‡•´Ö ×ÃÖÃ™ü´Ö †Öò¾Ö
×¯ÖÏ±ú¸ëüÃÖ (•Öß‹ÃÖ¯Öß) •ÖîÃÖß Öî™ü êú •Ö´ÖÖ−Öê ´Öë ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß μÖÖê•Ö−ÖÖ†Öë úÖê ³Öß Ã¾ÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ… •Öß‹ÃÖ¯Öß úß ‹ú ´ÖãμÖ ÃÖß´ÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ¤üß
•ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖŸÖß Æîü ×•ÖÃÖê ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿Ö †¯Ö−Öß ´Ö•Öá ÃÖê ú³Öß ³Öß ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê
´Öë ³ÖÖ¸üŸÖ †Öî¸ü μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ³Öß ÆüÖê “ÖãúÖ Æîü… μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë −Öê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ úß ‹ú ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ Ãúß´Ö †Öî¸ü “ÖÖ¸ü ×¾Ö¿ÖêÂÖ
¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ‹Ñ »ÖÖÖæ úß £Öà… ³ÖÖ¸üŸÖ úß ×¿ÖúÖμÖŸÖ μÖÆü £Öß ×ú ˆÃÖê ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ Ãúß´Ö úÖ ŸÖÖê »ÖÖ³Ö ×´Ö»Ö ¸üÆüÖ Æîü, ¯Ö¸ü ÁÖ´Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü
†ÖîÂÖ×¬Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓ¸üÖÖ μÖÖê•Ö−ÖÖ†Öë úÖ ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ×´Ö»Ö ¸üÆüÖ Æîü… ²ÖÖ¤ü ´Öë ÁÖ´Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓ¸üÖÖ úß ×¿ÖúÖμÖŸÖ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öê »Öß
Ö‡Ô… ‡ÃÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Öî−Ö»Ö ¸ü¯Ö™ü −Öê •ÖÖÑ“Ö ´Öë ¯ÖÖμÖÖ ×ú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ×¾Ö³Öê¤ü ÖŸ´Ö ú¸ü−Öê
úÖ ‡¸üÖ¤üÖ ¸üÖŸÖê Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿Ö úÖê •Öß‹ÃÖ¯Öß êú »ÖÖ³Ö ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß ×¾Ö³Öê¤ü êú ÃÖ³Öß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¤êü−Öê “ÖÖ×Æü‹… »Öê×ú−Ö
¯Öî−Ö»Ö −Öê μÖÆü ³Öß ÃÖÓêúŸÖ ×¤üμÖÖ ×ú ÃÖ³Öß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü−Öê úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÃÖ³Öß úÖê ÃÖ´ÖÖ−Ö ×úÃ´Ö úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü−ÖÖ −ÖÆüà Æîü… ¾ÖÆü
×úÃÖß ¤êü¿Ö úß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖ μÖÖ»Ö ú¸üêú, ˆÃÖêú ×¾ÖúÖÃÖ, ×¾Ö¢ÖßμÖ μÖÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×Ã£Ö×ŸÖ úÖ μÖÖ»Ö ú¸üêú ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü ÃÖúŸÖÖ Æîü
×ú †−μÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ˆÃÖúÖ †−Ö¾ÖÖ¿μÖú ²ÖÖê—Ö −Ö ¯Ö›Íêü… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü Æãü†Ö ×ú ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿Ö ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ŸÖμÖ ú¸ü−Öê ´Öë ¯Öæ¸üß Ã¾ÖŸÖÓ¡ÖŸÖÖ
“ÖÖÆüŸÖê Æïü, †Öî¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¯ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö ´ÖÖî•Öæ¤üÖ Ãúß´ÖÖë úÖ ¯Öæ¸üÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê úß ‡“”ûÖ ¸üÖŸÖê Æïü… μÖÆü ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß •Öß‹ÃÖ¯Öß ÃÖê
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö¯Ö™üÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ êú ×»Ö‹ ‹ú ŸÖ¸üÆü úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æîü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ‘Ö™üŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ´Öë ³Öß úÖê‡Ô ¿Öú −ÖÆüà ×ú ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖ
×¾ÖÂÖ´ÖŸÖÖ‹Ñ ¤ãü¹ýÃŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖê úÖ¸üÖ¸ü −Ö ²ÖŸÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë êú ŸÖÔú úÖê Ö¸üß²Ö ¤êü¿Ö ´ÖÖ−Ö−Öê êú
×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü −ÖÆüà Æïü… ¾Öê úÆüŸÖê Æïü ×ú ×−ÖμÖÖÔŸÖ ÃÖÓ¾Ö¬ÖÔ−Ö −Ö ÆüÖê ¯ÖÖ−Öê úÖ ¤üÖêÂÖ ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ −ÖÖúÖ´Öß ¯Ö¸ü −ÖÆüà ›üÖ»ÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ŒμÖÖë×ú
†ÃÖ»Öß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ŸÖÖê ÃÖ¯»ÖÖ‡Ô-ÃÖÖ‡›ü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖß´ÖÖ†Öêë ¯Ö¸ü ×™üúß Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê •ÖîÃÖß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖê »Öêú¸ü
ˆ¢Ö¸ü †Öî¸ü ¤ü×ÖÖ êú ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ŸÖßÖê ´ÖŸÖ³Öê¤ü Æïü, ‡ÃÖß×»Ö‹ ¤üÖêÆüÖ ´ÖÓ×¡ÖÃŸÖ¸üßμÖ ÃÖ´´Öê»Ö−Ö ´Öë ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß −Öß×ŸÖμÖÖë úÖê †Öî¸ü ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸ü−Öê, ÃÖ™üßú,
¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß †Öî¸ü úÖ¸üÖ¸ü ²Ö−ÖÖ−Öê êú •ÖÖê¸ü êú ÃÖÖ£Ö “Ö“ÖÖÔ ú¸ü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ… »Öê×ú−Ö, ™üÒêü›ü †Öî¸ü ×›ü¾Öê»Ö¯Ö´Öë™ü ú´Öê™üß −Öê ×•ÖÃÖ ŸÖ¸üÆü μÖÆü “Ö“ÖÖÔ
“Ö»ÖÖ‡Ô ˆÃÖÃÖê ¤êü¸ü-¤üÖ¸ü †Öî¸ü ²ÖœÍüß… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ†Öë êú ëú¦üßμÖ ¯ÖÆü»Öã†Öë êú ¯ÖÏ×ŸÖ ŸÖ»Öß ²ÖœÍüŸÖß “Ö»Öß Ö‡Ô…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ˆ−Öêú ³ÖßŸÖ¸ü ¯ÖÏŸμÖÖ †Öî¸ü †¯ÖÏŸμÖÖ ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¯ÖÆü»Öæ ¸üÆêü Æïü… ‡−Æüà úß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ¯Öê×¸ÃÖ
ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ‡™ü»Öß, •ÖÖ¯ÖÖ−Ö †Öî¸ü ÛÃ¾Ö™ü•Ö¸ü»Öï›ü •ÖîÃÖê ¤êü¿ÖÖë −Öê ÃÖ¢Ö¸ü êú ¤ü¿Öú ´Öë êú¾Ö»Ö ´Öê×›üú»Ö ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê Æüß ¯Öê™ëü™üÖë êú ŸÖÆüŸÖ †Ö−Öê ×¤üμÖÖ…
»Öê×ú−Ö, ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ãú”û »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ŸÖÖê ¤êüŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ ²ÖÆãüŸÖ Æüß ú´Ö… ˆÃÖêú
×»Ö‹ ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß −Öß×ŸÖμÖÖÑ »Ö“Öß“Öê¯Ö−Ö êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ Æïü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ, ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡−Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú
úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß †»ÖÖ-†»ÖÖ ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ ×´Ö»Öß Æãü‡Ô Æîü… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ³Öß †−Öã“”êû¤ü 30 †Öî¸ü 31 êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë μÖÆüü
»Ö“Öß»ÖÖ¯Ö−Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æîü… ÆüÖÑ, μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ×¾Öú»¯Ö ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê †−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß úÖê ‹ú ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú ºþ¯Ö ´Öë •Öºþ¸ü
¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö †¯Ö−Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß “Öã−Ö ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖ ³Öß ÃÖ´Ö£ÖÔ−Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ Æîü, μÖª×¯Ö ‡ÃÖ †−Öã“”êû¤ü ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ºþ¯Ö ÃÖê ˆ»»ÖêÖ −ÖÆüà Æîü…
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö êú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖ´Ö—Ö−Öê êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ‡ÃÖê ú´Ö ˆªÖêÖßéúŸÖ †Öî¸ü ˆÂÖú×™ü²ÖÓ¬ÖßμÖ
¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †×¬ÖúŸÖ¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ Ã¾ÖÖ´Öß ÆüÖê−Öê úß ÆüúßúŸÖ úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ‹… †²Ö ˆªÖêÖßú¸üÖ êú úÖ¸üÖ ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ´Ö−Öê †¯Ö−Öß
•Öî¾Ö ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÖÖê−Öê úÖ ÖŸÖ¸üÖ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æîü ×•ÖÃÖÃÖê ‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö •μÖÖ¤üÖ ¯Ö¸êü¿ÖÖ−Ö Æïü,
•Ö²Ö×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê μÖê ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë ¯Ö¸êü¿ÖÖ−Ö ú¸ëüÖß… “ÖæÑ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖê ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ˆ×“ÖŸÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖÑ êú¾Ö»Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë
Æüß ×¾Öú×ÃÖŸÖ Æãü‡Ô Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ³Öß μÖê ¤êü¿Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö †¯Ö−ÖÖŸÖê Æïü… μÖÆü ú‡Ô ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö,
‹ú ú´Ö•ÖÖê¸ü ×úÃ´Ö úÖ ×¾Ö³Öê¤üßú¸üÖ μÖÆü Æîü ×ú ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖê ÃÖ³Öß ¤êü¿Ö »ÖÖÖæ ú¸ëü ¯Ö¸ü êú¾Ö»Ö ˆÃÖß Æü¤ü ŸÖú •ÖÆüÖÑ ŸÖú †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë êú
×»Ö‹ ÃÖÓ³Ö¾Ö ÆüÖê… μÖÆü ˆ¤üÖÆü¸üÖ †−Öã“”êû¤ü 3(›üß) ´Öë ¤ü•ÖÔ ›êü•Ö™üá×±úêú¿Ö−Ö ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×¾Ö³Öê¤üßú¸üÖ úÖ ²ÖÖúÖμÖ¤üÖ
ˆ¤üÖÆü¸üÖ ãú”û ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖ´ÖæÆüÖë êú ×»Ö‹ ×³Ö®Ö-×³Ö®Ö ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ŸÖμÖ ú¸ü−Öê ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, •Ö»Ö¾ÖÖμÖã ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úß Æïü… ˆ−ÖÃÖê †¯ÖêÖÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ¾Öêü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ³Öß ¤ëüÖê, †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë
18
ˆ−Öúß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö¢ÖßμÖ •Öºþ¸üŸÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ³Öß ¬μÖÖ−Ö ¤ëüÖê… ãú”û ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ŸÖÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öß ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß
¿ÖŸÖÔ Æüß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öê †ÖÙ£Öú ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾ÖÖμÖ¤êü ¯Öæ¸êü ú¸ü−Öê úß ²Ö−ÖÖ ¤üß Ö‡Ô Æîü…
μÖÆü ³Öß ÃÖ´Ö—ÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ×¾Ö³Öê¤üßú¸üÖ ÃÖê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖ †×¬Öú ¾μÖÖ¯Öú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê †ÖÙ£Öú ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üêú ˆ−Æëü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê †Öî¸ü ˆ−Öêú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ ‡ÃÖúÖ
‹ú ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ŸÖ¸üßúÖ Æîü… μÖÆü ‹ú ŸÖ¸üÆü úÖ ÃÖÖî¤üÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ±úÖμÖ¤üÖ ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê Æüß Æãü†Ö Æîü, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö
ú‡Ô ŸÖ¸üÆü úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë êú ×−Ö²Ö™üÖ¸êü êú ×»Ö‹ ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ÃÖÆüμÖÖêÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ´Ö•Ö²Öæ¸ü Æãü‹ Æïü… ‡ÃÖúÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ †Öê•ÖÌÖê−Ö ¯Ö¸üŸÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æãü‹
´ÖÖÓ×™üÒüμÖ»Ö ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß £ÖÖ ×ú ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö ×¾Ö¢ÖßμÖ ´Ö¤ü¤ü ¤êüŸÖê… †Öê•ÖÌÖê−Ö ¯Ö¸üŸÖ úß
ÃÖ´ÖÃμÖÖ ³Öß ˆ−Æüà úß úÖ×¸üÃŸÖÖ×−ÖμÖÖë úß ¤êü−Ö £Öß †Öî¸ü ˆ−Æëü Æüß μÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ £ÖÖ ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ‹êÃÖê ¯Ö¤üÖ£ÖÔ −Ö ²Ö−ÖÖ‹Ñ ×•Ö−ÖÃÖê †Öê•ÖÌÖê−Ö
úß †Öî¸ü ú´Öß ÆüÖê, »Öê×ú−Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ´Öë ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖ Ã£ÖÖ−Ö −ÖÆüà £ÖÖ… ˆ−Öúß ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú ×»Ö‹ ˆ−Æëü †ÖÙ£Öú ´Ö¤ü¤ü úÖ
¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−ÖÖ •Öºþ¸üß £ÖÖ… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ÃÖê •Ö»Ö¾ÖÖμÖã ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ú−¾Öë¿Ö−Ö «üÖ¸üÖ †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ úŸÖÔ¾μÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü¾ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß ×¾Ö¢ÖßμÖ
ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ úÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ‹ú »ÖÖê²Ö»Ö ‹−Ö¾ÖÖμÖ¸ü−Ö´Öë™ü ±êú×ÃÖ×»Ö™üß (•Öß‡Ô‹±ú) ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æîü…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë êú ÃÖÓ“ÖÖ»Ö−Ö ´Öë ³Öß ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß −Öß×ŸÖμÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ¾ÖîÃÖê ŸÖÖê ÃÖ³Öß •ÖÖÆü ‹ú ¤êü¿Ö-‹ú ¾ÖÖê™ü úÖ ˆÃÖæ»Ö
“Ö»ÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ãú”û ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë êú ×»Ö‹ ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¾ÖÖê×™ÓüÖ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ‹Ñ »ÖÖÖæ úß Ö‡Ô Æïü… •ÖîÃÖê •Öß‡Ô‹±ú úÖê úÖï×ÃÖ»Ö ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú 16,
×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú 14 †Öî¸ü ¯Öæ¾Öá μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿ÖÖë êú 2 ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬ÖμÖÖë úÖê ¿ÖÖ×´Ö»Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… úÖê×¿Ö¿Ö μÖÆü úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ±îúÃÖ»Öê †Ö´Ö ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ÃÖê
ÆüÖë, ¯Ö¸ü †Ö¸ü ¾ÖÖêØ™üÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›Íüß ŸÖÖê ÃÖÖšü ±úß¤üÃÖß ²ÖÆãü´ÖŸÖ úÖ ˆÃÖæ»Ö ¸üÖÖ ÖμÖÖ Æîü… •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü úÖêÂÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ÃÖê Æüß †ÖŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖêú
²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü úÖê×¿Ö¿Ö μÖÆüß ¸üÆüŸÖß Æîü ×ú ÃÖ³Öß ±îúÃÖ»Öê ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿ÖÖë êú ²ÖÆãü´ÖŸÖ †Öî¸ü ¯ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë êú ²ÖÆãü´ÖŸÖ ÃÖê ÆüÖë… •Ö²Ö×ú, ×¾Ö¿¾Ö ²Öïú ´Öë ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿ÖÖë êú
¾ÖÖê™ü †×¬Öú ÆüÖêŸÖê Æïü, ŒμÖÖë×ú ˆ−ÖúÖ †ÖÙ£Öú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö †×¬Öú ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖ´ÖÖ−Ö »Öê×ú−Ö ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¤üÖ×μÖŸ¾Ö úÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ †¯Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ×•Ö´´Öê¤üÖ×¸üμÖÖÑ
×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ú´Ö ÆüÖêŸÖß Æïü… ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú ÖμÖ ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ ³Öß úÆüà ú´Ö Æîü… μÖÆü ŸÖÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖ´ÖÖ•Ö
úß úÖ×¸üÃŸÖÖ−Öß •μÖÖ¤üÖ Æîü… ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¸üμÖÖê ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ −Öê ³Öß ‡ÃÖß ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¸ü¾ÖîμÖê úß ¯Öã×Â™ü úß Æîü…
´ÖÖ−Ö »Öê×ú−Ö ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¤üÖ×μÖŸ¾Ö úÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú ´Öã§êü ŸÖú Æüß −ÖÆüà ¹ýúŸÖÖ, ²ÖÛ»ú ×¾ÖÃŸÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖê ú¸ü †ÖÙ£Öú ¤üÖμÖ¸êü ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“ÖŸÖÖ Æîü…
•Ö»Ö¾ÖÖμÖã ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö †Öî¸ü ˆªÖêÖßú¸üÖ êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ‡ÃÖúÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ÖÏß−Ö ÆüÖˆÃÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß ¤êü−Ö Æîü,
‡ÃÖ×»Ö‹ ˆ−ÖÃÖê ˆ´´Öß¤ü úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ¾Öê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö êú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ −Öß×ŸÖμÖÖÑ †¯Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×¾Ö¢ÖßμÖ
´Ö¤ü¤ü ¤ëüÖê… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü †Ö¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ŒμÖÖê™üÖê ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö êú ŸÖÆüŸÖ ÖîÃÖÖë úß ˆŸÃÖ•ÖÔ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖŸÖê, ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ úÖ¸üÖ μÖÆü
Æîü ×ú ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ ´Öë ˆ−ÖúÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö −Ö êú ²Ö¸üÖ²Ö¸ü Æüß Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë
¤êü¸ü ÃÖê ¿Öã¹ý†ÖŸÖ úß Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ¯Öê™êüÓ™ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−Öú »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê ´Öë ˆ−Æëü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ‘ÖÖ™üÖ Æîü… •Ö²Ö ŸÖú ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß
ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖ´ÖÖ−Ö Ö´ÖŸÖÖ êú ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö »ÖÖÖæ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß ŸÖ²Ö ŸÖú ˆÃÖúÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖê−ÖÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖ
†−Öã“”êû¤ü 7 ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ êú ²Öß“Ö ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ˆÃÖ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë μÖÖ †ŸμÖ»¯Ö-
×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×Ã£Ö×ŸÖ úÖ ×•ÖÎú −ÖÆüà Æîü… ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß −Öß×ŸÖμÖÖë úÖê šüÖêÃÖ ºþ¯Ö ÃÖê
»ÖÖÖæ ÆüÖê−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü… •Öß‡Ô‹±ú úß Æüß ŸÖ¸üÆü ‹ú »ÖÖê²Ö»Ö ¯»ÖÖÓ™ü ‹Ó›ü ™êüŒ−ÖÖò»ÖÖò•Öß ±êú×ÃÖ×»Ö™üß úß ³Öß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ Æîü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ, ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü
†ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úÖê šüßú ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÆü»Öú¤ü´Öß úß •Öºþ¸üŸÖ ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü
−ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ú‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öêë −Öê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÏŸμÖÖ μÖÖ †¯ÖÏŸμÖÖ ú¤ü´Ö ˆšüÖ‹ Æïü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖêú ×»Ö‹
†×¬Öú ÃÖã¾μÖ¾Ö×Ã£ÖŸÖ †Öî¸ü ÃÖî¨üÖÓ×ŸÖú ¯ÖÏμÖÖÃÖ úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ úß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü…
²Ö. ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖ †Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ

²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ÖÆü¸üß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë −Öê ×™üÒü¯ÃÖ •ÖîÃÖß ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê »ÖÖ³ÖÖë ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹
ãú”û ÃÖ´ÖÖÓŸÖ¸ü ¯ÖÏμÖÖÃÖ ³Öß ×ú‹ Æïü… μÖê †Ö−ÖãÂÖÓ×Öú úÖê×¿Ö¿Öë ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë †Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö‡Ô Æïü… †´Öê×¸üúÖ ‡ÃÖ ´ÖÖê“Öì
¯Ö¸ü ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ ÃÖ×ÎúμÖ ¸üÆüÖ Æîü…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ×úÃÖß ¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ úß Ö‡Ô ‹êÃÖß ×úÃÖß ‹úŸÖ¸ü±úÖ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úÖê †“”ûß ×−ÖÖÖÆü ÃÖê −ÖÆüà ¤êüÖŸÖÖ •ÖÖê ¤æüÃÖ¸êü ×úÃÖß ¤êü¿Ö êú ×ÆüŸÖÖë êú ×»Ö‹
−ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü ÆüÖê… »Öê×ú−Ö, †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ´Öë •Ö²Ö †´Öê×¸üúß úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü™ü ×ÆüŸÖÖë −Öê ¤êüÖÖ ×ú ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ
¯ÖÏ×ŸÖ²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸üÖ−ÖÖ ú×šü−Ö ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü, ŸÖÖê ˆ−ÆüÖë−Öê †´Öê×¸üúß ÃÖ¸üúÖ¸ü ¯Ö¸ü ¤ü²ÖÖ¾Ö ²ÖœÍüÖ−ÖÖ ¿Öãºþ ×úμÖÖ… −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
úß “ÖÖê¸üß (¯ÖÖμÖ¸êüÃÖß) ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ 1984 ´Öë ™üÒê›ü ‹Ó›ü ™îü×¸ü±ú ‹Œ™ü ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖ´´ÖÖ−Ö
−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ †−μÖÖμÖ¯ÖæÖÔ ú¸üÖ¸ü ¤êü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖß êú •Ö×¸ü‹ †´Öê×¸üúÖ −Öê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö úÖ
¤ü•ÖÖÔ ¤êü−Öê úß †¯Ö−Öß úÃÖÖî×™üμÖÖÑ ³Öß ²Ö¤ü»Ö »Öà, †Öî¸ü •Ö−Ö¸ü»Ö ×ÃÖÃ™ü´Ö †Öò¾Ö ×¯ÖÏ±ú¸ëüÃÖ (•Öß‹ÃÖ¯Öß) ´Öë ŸÖ²¤üß»Öß ú¸ü ¤üß… ‡ÃÖêú †−ÖãÃÖÖ¸ü †´Öê×¸üúÖ ‹êÃÖê
¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¾ÖÖ»ÖÖ ¤êü¿Ö úÆü−Öê ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ×¤üÖÖ−Öê »ÖÖÖ •ÖÖê ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖê ÆüÖë †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ
ÃÖ´´ÖÖ−Ö ú¸üŸÖê ÆüÖë… ‡ÃÖ ˆ¯ÖÖμÖ úß úÖ´ÖμÖÖ²Öß êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö 1988 ´Öë †Öê´Ö−Öß²ÖÃÖ ™üÒêü›ü ‹Ó›ü ú´¯Ö™üß×™ü¾Ö ‹Œ™ü ²Ö−ÖÖ, †Öî¸ü ‹êÃÖê ú‡Ô ˆ¯ÖÖμÖ
†¯Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ×•Ö−ÖÃÖê †´Öê×¸üúß ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬Ö (μÖæ‹ÃÖ™üß†Ö¸ü) úß †Æü×´ÖμÖŸÖ ²ÖœÍü Ö‡Ô… ŸÖ£ÖÖú×£ÖŸÖ ‘Ã¯Öê¿Ö»Ö 301’ êú ´ÖÖ¬μÖ´Ö ÃÖê μÖæ‹ÃÖ™üß†Ö¸ü ŸÖμÖ
ú¸ü−Öê »ÖÖÖ ×ú úÖî−Ö-úÖî−Ö ÃÖÖ ¤êü¿Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆÃÖúß úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸üÖ −ÖÆüà ˆŸÖ¸üŸÖÖ… ‹êÃÖê »ÖÖ‡»ÖÖ•Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‘¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ
¾ÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¤êü¿Öß ¤êü¿Ö’ ú¸üÖ¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ−Öê »ÖÖÖ… †¯Ö−Öß ¸ü¯Ö™ü ´Öë μÖæ‹ÃÖ™üß†Ö¸ü ¤êü¿ÖÖë úÖê ‘¾ÖÖ“Ö ×»ÖÃ™ü’ ¯Ö¸ü ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… †×¬Öú ÖÓ³Öß¸ü ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ¾ÖÖ»Öê
¤êü¿ÖÖë úÖê ‘×¯ÖÏμÖÖê×¸ü™üß ¾ÖÖ“Ö ×»ÖÃ™ü’ ¯Ö¸ü ¸üÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… •ÖÖÑ“Ö-¯Ö›ÍüŸÖÖ»Ö úß •ÖÖŸÖß Æîü, †Öî¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ ú¸üêú ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆü ¤êü¿Ö †´Öê×¸üúß
úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸üÖ −Ö ˆŸÖ¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ úÖ−Öæ−Ö ²Ö¤ü»Ö ¤êü… Ã¯Öê¿Ö»Ö 301 úÖ ÃÖÆüÖ¸üÖ »Öêú¸ü †´Öê×¸üúÖ −Öê †•Öí™üß−ÖÖ, ²ÖÎÖ•Öß»Ö, “Öß−Ö, ¤ü×ÖÖ úÖê×¸üμÖÖ,
19
£ÖÖ‡Ô»Öï›ü †Öî¸ü ŸÖÖ‡¾ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¤ü²ÖÖ¾Ö ›üÖ»ÖÖ ×ú ¾Öê ˆ¹ý¾Öê ¾ÖÖŸÖÖÔ “ÖÎú ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ‹•Öë›üÖ ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ¸üÖ•Öß ÆüÖê •ÖÖ‹Ñ… ³ÖÖ¸üŸÖ
¯Ö¸ü ³Öß úÖ±úß ¤ü²ÖÖ¾Ö ›üÖ»ÖÖ ÖμÖÖ, »Öê×ú−Ö “ÖæÑ×ú †´Öê×¸üúÖ úß ŸÖÃÖ»»Öß êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú úÖ−Öæ−ÖÖë ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ †Öî¸ü ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™ü
¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ −ÖÆüà ²Ö¤ü»Öß Ö‡Ô, ‡ÃÖ×»Ö‹ †´Öê×¸üúÖ −Öê ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖê ú‡Ô ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¾ÖÖ»Öß ×¾Ö¿ÖêÂÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öê ú¸ü ˆÃÖê ú¸üß²Ö 6 ú¸üÖê›Í ›üÖ»Ö¸ü êú
×−ÖμÖÖÔŸÖ ¸üÖ•ÖÃ¾Ö úÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö ²Ö¤üÖÔ¿ŸÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ´Ö•Ö²Öæ¸ü ú¸ü ×¤üμÖÖ… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü Ã¯Öê¿Ö»Ö 301 êú úÖ¸üÖ ×™Òü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ ´ÖÖ−Öú ´ÖÖ−Ö−Öê êú ×»Ö‹ ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê úÖ´ÖμÖÖ²Öß ÃÖê ´Ö•Ö²Öæ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ •ÖÖê úÖ±úß ´Ö•Ö²ÖæŸÖß ÃÖê ˆ−ÖúÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸ü ¸üÆêü £Öê… ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê »ÖÖÖ
×ú †Ö¸ü ¾Öê μÖê ´ÖÖ−Öú ´ÖÖ−Ö »ÖëÖê ŸÖÖê ‹ú¯ÖÖßμÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ÃÖê ²Ö“Ö ú¸ü ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ´Öë •ÖÖ−ÖÖ ´Öã´Ö×ú−Ö ÆüÖêÖÖ… »Öê×ú−Ö ˆ−ÖúÖ μÖÆü †Ó¤üÖ•ÖÖ ÃÖÆüß
−ÖÆüà ×−Öú»ÖÖ… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü ³Öß Ã¯Öê¿Ö»Ö 301 ÖŸ´Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ˆÃÖê †Öî¸ü ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… †²Ö ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ †´Öê×¸üúÖ −Ö
êú¾Ö»Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−Öú ´Ö−Ö¾ÖÖŸÖÖ Æîü, ²ÖÛ»ú ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ †Öî¸ü ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß −Öß×ŸÖμÖÖÑ
²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ³Öß ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… ‡−Ö´Öë −Ö‡Ô †Öî¸ü ˆ¤üßμÖ´ÖÖ−Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ³Öß †ÖŸÖÖ Æîü… ÃÖ´ÖμÖ êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö Ã¯Öê¿Ö»Ö 301 úß ¸ü¯Ö™ëü †Öî¸ü
³Öß ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ÆüÖêŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æïü… 2004 ´Öë ŸÖÖê ˆÃÖ´Öë 84 ¤êü¿ÖÖë úß −Öß×ŸÖμÖÖë úÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖ ¸ü¯Ö™ü ´Öë ˆÎêú−Ö úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¾ÖÖ»ÖÖ
×¾Ö¤êü¿Öß ¤êü¿Ö ‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ, 15 ¤êü¿Ö ×¯ÖÏμÖÖê×¸ü™üß ¾ÖÖ“Ö ×»ÖÃ™ü ¯Ö¸ü, †Öî¸ü 34 ¤êü¿Ö ¾ÖÖ“Ö ×»ÖÃ™ü ¯Ö¸ü £Öê…
Ã¯Öê¿Ö»Ö 301 êú ¯Öß”êû †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ´ÖÖ−μÖŸÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ¯ÖÏŸμÖêú ¤êü¿Ö ‘Ö¸êü»Öæ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ Öê¡Ö ´Öë †¯Ö−Öß −Öß×ŸÖμÖÖë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ×»Ö‹ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Æîü…
»Öê×ú−Ö, ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú †´Öê×¸üúÖ −Öê ‡ÃÖúÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú¾Ö»Ö †¯Ö−Öê ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ×ÆüŸÖÖë êú ÃÖÖ¬Ö−Ö êú ×»Ö‹ ×úμÖÖ Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê
úß ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ ‡ÃÖ ¸ü¾ÖîμÖê úÖê ¾ÖÖ×•Ö²Ö −ÖÆüà šüÆü¸üÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ›ü²»μÖæ™üß†Öê ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö²Ö™üÖ−Ö ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ´Öë ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê ‡ÃÖ †´Öê×¸üúß ¸ü¾ÖîμÖê êú
×Ö»ÖÖ±ú ×¿ÖúÖμÖŸÖë ¤ü•ÖÔ úß Æïü… ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú êú ¯ÖÆü»Öê ´Ö”û»Öß ´ÖÖ¸ü−Öê êú ´Öã§êü ¯Ö¸ü ´ÖîÛŒÃÖúÖê −Öê †´Öê×¸üúÖ ¯Ö¸ü ´Öãú§ü´ÖÖ ×úμÖÖ £ÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë •ÖßŸÖ ˆÃÖß úß
Æãü‡Ô… ¯ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ ×ú ãú”û ÖÖÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ´Ö”û×»ÖμÖÖë êú †ÖμÖÖŸÖ ¯Ö¸ü †´Öê×¸üúÖ «üÖ¸üÖ »ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö ˆ×“ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ú”ãû†Öë úß ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ
²Ö“ÖÖ−Öê êú −ÖÖ´Ö ¯Ö¸ü †´Öê×¸üúÖ «üÖ¸üÖ ãú”û ¤êü¿ÖÖë ÃÖê —ÖàÖÖ †ÖμÖÖŸÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü »ÖÖÖμÖÖ ÖμÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö ³Öß †−Öã×“ÖŸÖ ´ÖÖ−ÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ãú”û ¬ÖŒúÖë êú
²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö¿ÖÖ»Öß œÓüÖ ÃÖê ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ¸üß Æîü… †´Öê×¸üúß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë úÖê ¤üß Ö‡Ô “Öã−ÖÖî×ŸÖμÖÖë ¯Ö¸ü Æãü‹ ±îúÃÖ»ÖÖë ÃÖê
μÖÆü ³Öß ×−Öú»Ö ú¸ü †ÖμÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖêú ¯ÖÏμÖÖÃÖ ˆÃÖæ»Ö−Ö ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ †−Öã¿ÖÖÃÖ−Ö êú ×Ö»ÖÖ±ú −ÖÆüà •ÖÖŸÖê…
μÖÆüÖÑ ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú Ã¯Öê¿Ö»Ö 301 ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÖ−ÖúÖë úÖê †¯Ö−Öê-†Ö¯Ö ´Öë ´Ö•Ö²ÖæŸÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ… μÖÆü úÖ´Ö ×¯Ö”û»Öê ¤ü¿Öú
´Öë ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú •Ö×¸ü‹ ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖúß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë ×™üÒü¯ÃÖ-¯»ÖÃÖ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÃÖê Öã»Öß Æïü ×•Ö−Öêú ŸÖÆüŸÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö
−μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë ÃÖê †×¬Öú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †¯Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÆü úÖ´Ö ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú •Ö×¸ü‹ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×¯Ö”û»Öê ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö
´Öë μÖê ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ×«ü¯ÖÖßμÖ ×−Ö¾Öê¿Ö †Öî¸ü ´ÖãŒŸÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ³Öß Æãü‡Ô Æïü… ‡−Ö´Öë †ŒÃÖ¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×−Ö¾Öê¿Ö
úß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ •ÖÖê›Íü ×¤ü‹ •ÖÖŸÖê Æïü… ˆ¤üÖÆü¸üÖ êú ×»Ö‹ †´Öê×¸üúÖ êú •ÖÖê›Ôü−Ö †Öî¸ü »ÖÖ†ÖêÃÖ êú ÃÖÖ£Ö Æãü‹ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖ´Ö—ÖÖîîŸÖê ¤êüÖê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü…
•ÖÖê›Ôü−Ö êú ÃÖÖ£Ö Æãü‹ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖ 27(1) ¿Ö²¤ü¿Ö: •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ 27(2) †Öî¸ü 27(3)‹ êú †¯Ö¾ÖÖ¤ü ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö
Æïü… »Öê×ú−Ö, •ÖÖê›Ôü−Ö ±Ïúß ™üÒêü›ü ‹ÖÏß´Öë™ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ãú”û ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö †−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß êú ŸÖÆüŸÖ ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ÖãÓ•ÖÖ‡¿ÖÖë †Öî¸ü »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö ÃÖê •ÖÖê›Ôü−Ö úÖê
¾ÖÓ×“ÖŸÖ ú¸ü ¤êüŸÖê Æïü… μÖÆü ÃÖÓ×¬Ö •ÖÖê›Ôü−Ö úÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ úß †−μÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ³Öß −ÖÆüà ×´Ö»Ö−Öê ¤êüŸÖß…
»ÖÖ†ÖêÃÖ, •ÖÖê ‹ú †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö Æîü ×•ÖÃÖúÖ ¯ÖÏ×ŸÖ ¾μÖÛŒŸÖ ‘Ö¸êü»Öæ ˆŸ¯ÖÖ¤ü 304 ›üÖ»Ö¸ü Æîü †Öî¸ü ×•ÖÃÖúß †£ÖÔ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ´ÖãμÖŸÖ: Öê×ŸÖÆü¸ü ×úÃ´Ö
úß Æîü, êúú ÃÖÖ£Ö Æãü†Ö ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ³Öß ‡ÃÖ ×ÃÖ×»ÖÃÖ»Öê ´Öë ¬μÖÖ−Ö ¤êü−Öê μÖÖêμÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú »ÖÖ†ÖêÃÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê úÖ ÃÖ¤üÃμÖ −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ
×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ ¾ÖÆü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖê −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ´ÖÖ−ÖúÖë êú ŸÖÆüŸÖ †Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ŸÖÆüŸÖ »ÖÖ†ÖêÃÖ úÖê ¾Ö“Ö−Ö ¤êü−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ
Æîü ×ú ¾ÖÆü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ÃÖ³Öß Öê¡ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü ¸üÆêüÖÖ… ˆÃÖê ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ‹ Ö‹ †¯Ö¾ÖÖ¤ü ³Öß −ÖÃÖß²Ö −ÖÆüà Æïü… ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ
¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë μÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ »ÖÖ†ÖêÃÖ ¯Ö¸ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö •ÖîÃÖê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö »ÖÖ¤ü ¤êüŸÖÖ Æîü •ÖÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖê ³Öß ú›Íêü Æïü… ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö
êú ²Ö•ÖÖμÖ »ÖÖ†ÖêÃÖ úÖê †¯Ö−Öß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ êú¾Ö»Ö ‡ŒúßÃÖ ´ÖÆüß−Öê úÖ ÃÖ´ÖμÖ Æüß ×´Ö»ÖÖ Æãü†Ö Æîü… ›ü²»μÖæ™üß†Öê •Ö−Ö¸ü»Ö úÖï×ÃÖ»Ö
−Öê ŸÖÖê †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ 2016 ŸÖú ²ÖœüÍÖ ¤üß Æîü, ¯Ö¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ŸÖÆüŸÖ »ÖÖ†ÖêÃÖ ‡ÃÖúÖ »ÖÖ³Ö
ˆšüÖ−Öê úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë −ÖÆüà Æîü…
†´Öê×¸üúÖ Æüß −ÖÆüà, ²ÖÛ»ú μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ÃÖÓ‘Ö −Öê ³Öß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ‹êÃÖê ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ×ú‹ Æïü ×•ÖÃÖÃÖê Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×™üÒü¯ÃÖ êú ¯Ö¸êü •ÖÖ
ú¸ü •μÖÖ¤üÖ ‰úÑ“Öê ÃŸÖ¸ü êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›üÍ ¸üÆüÖ Æîü… μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ±Ïúß ™üÒêü›ü ‹ÖÏß´Öë™ü (‡Ô‹±ú™üß‹) •ÖîÃÖê ”ûÖê™êü ÃÖÓÖšü−ÖÖë
−Öê ³Öß ãú”û ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ×ú‹ Æïü, ×•Ö−ÖúÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ ¾ÖîÃÖê ŸÖÖê †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ÃÖê †´Öê×¸üúÖ «üÖ¸üÖ ×ú‹ Ö‹ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë •ÖîÃÖÖ Æüß
Æîü, ¯Ö¸ü ×ÃÖÓÖÖ¯Öã¸ü •ÖîÃÖê ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü •ÖÖê›Ôü−Ö •ÖîÃÖê †ÖÙ£Öú ºþ¯Ö ÃÖê ú´Ö•ÖÖê¸ü ¤êü¿Ö êú ÃÖÖ£Ö Æãü‹ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë êú ²Öß“Ö ±úÔú ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… •ÖÖê
×¸üμÖÖμÖŸÖë •ÖÖê›Ôü−Ö −ÖÆüà »Öê ¯ÖÖŸÖÖ, ¾Öê ×ÃÖÓÖÖ¯Öã¸ü úÖê ¤êü−Öß ¯Ö›ÍüŸÖß Æïü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ×«ü¯ÖÖßμÖ
ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖêê ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ³Öß Æïü, †Öî¸ü −ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü ³Öß, ŒμÖÖë×ú ‡−Öêú úÖ¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ÖãÓ•ÖÖ‡¿ÖÖë †Öî¸ü »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö úÖ
³Öß ¯Öæ¸üÖ ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ˆšüÖ ¯ÖÖŸÖê…
ÃÖ. ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ×¸ü¿ŸÖê

×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿Ö †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×«ü¯ÖÖßμÖ, Öê¡ÖßμÖ †Öî¸ü ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ú¸üŸÖê ¸üÆŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ˆ−ÖÃÖê ˆ´´Öß¤ü úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ¾Öê
×úÃÖß ‹ú ÃÖÓ×¬Ö úÖê ×úÃÖß ¤æüÃÖ¸üß ÃÖÓ×¬Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ −ÖÆüà ¤ëüÖê, †Öî¸ü ÃÖ³Öß úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ëüÖê ŸÖÖ×ú ¾Öê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ
¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öêë úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö −Ö ÆüÖê ÃÖêú… ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÆü»Öß ×¤üŒúŸÖ úÖ ŸÖÖê ÃÖÖ´Ö−ÖÖ μÖÆü ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ´ÖÖê™êü ŸÖÖî¸ü ÃÖê
‹ú-¤æüÃÖ¸êü ÃÖê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Öê¡ÖÖë ÃÖê ×´Ö»Ö ú¸ü ²Ö−ÖŸÖÖ Æîü… ú‡Ô ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ‹Ñ ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Æïü, †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ´Öë Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ³Öß Æïü…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú ›ü²»μÖæ™üß†Öê úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ˆÃÖúÖ ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü êú ÃÖÖ£Ö êú¾Ö»Ö ‹ú ÖßÖ ÃÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü, ŒμÖÖë×ú μÖÆü ÃÖÓÖšü−Ö ×¾Ö¿¾Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ úß ×¾Ö¿ÖêÂÖ–Ö
‹•ÖëÃÖß ³Öß −ÖÆüà Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú Æü¸ü ¤êü¿Ö †¯Ö−Öß-†¯Ö−Öß ¾μÖÖμÖÖ†Öë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×¾Ö×³Ö®Ö ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
20
Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Æîü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ´ÖãμÖŸÖ: ÃÖÆü´Ö×ŸÖ´Öæ»Öú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ Æîü… ¾ÖÆü úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ×úÃÖß ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß −ÖÆüà Æîü… ¾ÖÆü
¤êü¿ÖÖë ÃÖê ˆ´´Öß¤ü ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úß ¾Ö“Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ »ÖÖÖæ ú¸üŸÖê Æãü‹ ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë ÃÖê †¯Ö−Öê ™üú¸üÖ¾Ö −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ëüÖê…
»Öê×ú−Ö, ú³Öß-ú³Öß ×¾Ö×³Ö®Ö ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ´ÖÖ−Öú ‹ú-¤æüÃÖ¸êü êú ÃÖÖ£Ö ÃÖ´ÖÖμÖÖê×•ÖŸÖ −ÖÆüà ³Öß ÆüÖê ¯ÖÖŸÖê… ‹êÃÖê ´Öë ×¸ü¾ÖÖ•Öß úÖ−Öæ−ÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü…
ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú úÖ−Öæ−Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×¾ÖμÖ−ÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ‹êÃÖß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë ×¸ü¾ÖÖ•Öß úÖ−Öæ−ÖÖë úß ¾μÖÖμÖÖ ú¸ü−Öê úß ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖÖ Æîü… ‹ú
×¸ü¾ÖÖ•Öß úÖ−Öæ−Ö μÖÆü Æîü ×ú −Ö‡Ô ÃÖÓ×¬Ö ¯Öã¸üÖ−Öß ÃÖÓ×¬Ö êú ‰ú¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸êüÖß… ¯Ö¸ü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö êú
ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë μÖÆü ×¸ü¾ÖÖ•Ö »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ ‡ÃÖ×»Ö‹ ú×šü−Ö Æîü ×ú ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê ¸üÆüß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ŸÖÖ¸üßÖ êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê †ÖÖê-¯Öß”êû −Ö ÆüÖê ú¸ü
ÃÖ´ÖμÖ êú ÃÖ´ÖÖÓŸÖ¸ü “Ö»ÖŸÖß Æïü… ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ÃÖ²ÖÃÖê ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ˆÃÖæ»Ö μÖÆü ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ×−ÖμÖ´Ö úÖê ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ ×−ÖμÖ´Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤üß
•ÖÖ‹Öß… »Öê×ú−Ö, ú³Öß-ú³Öß ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¤üÖ×μÖŸ¾ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¤üÖ×μÖŸ¾ÖÖë ´Öë ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ™üú¸üÖ¾Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‹êÃÖê ˆÃÖæ»Ö ³Öß úÖ¸üÖ¸ü
ÃÖÖ×²ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê… •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÖÔ×−Ö•´Ö ÃÖê •Öã›Íêü †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü μÖ¸üÖê¯ÖßμÖ ÃÖÓ‘Ö ²Öß“Ö ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ´Öë ‹êÃÖÖ ÆüÖê “ÖãúÖ Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ãú”û ´ÖÖ−ÖŸÖê
Æïü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ×´Ö»Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹ ŒμÖÖë×ú ÃÖÓ¸üÖÖ ŸÖÖê ˆÃÖß úÖ ú¸ü−ÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ãú”û úÖ úÆü−ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü úÖê
×´Ö»Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹, ŒμÖÖë×ú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ŸÖÖê ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ÃÖê Æüß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü êú ™üú¸üÖ¾Ö ÃÖê ²Ö“Ö−Öê êú ×»Ö‹ ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß †Öî¸ü ²ÖÖμÖÖêÃÖê°™üß ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö •ÖîÃÖß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë −Öê †−μÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ÃÖê †¯Ö−Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë úß
¾μÖÖμÖÖ êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öß ³Öæ×´ÖúÖ†Öêë ´Öë ²Ö“ÖÖ¾Ö úß ¬ÖÖ¸üÖ‹Ñ •ÖÖê›Íü ¤üß Æïü… ‡−ÖúÖ ŸÖÖŸ¯ÖμÖÔ μÖÆü Æîü ×ú −Ö‡Ô ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü †ÃÖ¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú
ŸÖÆüŸÖ ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë ¯Ö¸ü −ÖÆüà ¯Ö›Íü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ×−ÖμÖ´Ö-úÖ−Öæ−ÖÖë ÃÖê −Ö‡Ô ÃÖÓ×¬Ö úÖê ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
²Ö“ÖÖ¾Ö ¬ÖÖ¸üÖ†Öêë úÖ ÆüÖê−ÖÖ ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úÖ ÃÖ²ÖæŸÖ Æîü ×ú ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ÃÖê ™üú¸üÖ¾Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, μÖê ¬ÖÖ¸üÖ‹Ñ
³Öß ™üú¸üÖ¾Ö úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ êú ¯ÖÏ¿−Ö úÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü Æü»Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖà, †Öî¸ü •μÖÖ¤üÖ ÃÖê •μÖÖ¤üÖ μÖÆü úÆüŸÖß Æïü ×ú ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖÖ£Ö ×¾Ö¾ÖÖ¤ü
ÆüÖê−Öê úß ¿ÖŒ»Ö ´Öë ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ¤ü¸ü×ú−ÖÖ¸ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú, †³Öß ŸÖú úÖê‡Ô ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ¯Öî¤üÖ −ÖÆüà
Æãü†Ö Æîü, ¯Ö¸ü ²ÖÖμÖÖê™êüú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê ´ÖÓ•Öæ¸üß ¯Ö¸ü »ÖÖß ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ¬Öß−Ö ¯Ö›Íêü Æãü‹ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ¯Ö¸ü Æãü‹ ±îúÃÖ»Öê ÃÖê ¿ÖÖμÖ¤ü ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ×Ã£Ö×ŸÖ
Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖê ÃÖêú, †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë Æüß ÃÖÆüß, ¯Ö¸ü ²ÖÖμÖÖêÃÖê°™üß ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖë êú ²Öß“Ö úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖê ÃÖêú…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö êú ÃÖÓ²Ö¬Ö úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ³Öß úÖ±úß-ãú”û ‹êÃÖÖ Æüß Æîü… »Öê×ú−Ö, ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ
ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ¯ÖÆü»Öã†Öë ¯Ö¸ü †»ÖÖ ÃÖê ÖÖî¸ü ú¸ü−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü… ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú Ã¾ÖÖÃ£μÖ †Öî¸ü †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê
êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ úÖ ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö éú×ÂÖ †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ÃÖê Æîü… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü êú ²Öß“Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úÖ
×¾Ö¾ÖÖ¤ü −Öß¤ü¸ü»Öï›ËüÃÖ «üÖ¸üÖ ˆšüÖμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ… ˆÃÖúß ´ÖÖÑÖ £Öß ×ú •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖêúßμÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×Æü¤üÖμÖŸÖ ÖŸ´Ö úß •ÖÖ−Öß
“ÖÖ×Æü‹… −Öß¤ü¸ü»Öï›ËüÃÖ úß †¯Öß»Ö šãüúÖ¸üŸÖê Æãü‹ μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö −μÖÖμÖÖ»ÖμÖ −Öê •ÖÖê ±îúÃÖ»ÖÖ ×úμÖÖ ¾ÖÆü ‡ÃÖ ¬ÖÖ¸üÖÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ £ÖÖ ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü úÖê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê †»ÖÖ ¸üÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… •Öî¾Ö×¾Ö¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê †Ö¸ü ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ¯Ö¸ü ×−ÖÖÖÆü ›üÖ»Öß
•ÖÖ‹ ŸÖÖê μÖÆü ŸÖÔú ¾ÖÖ×•Ö²Ö »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖ´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê •Öã›Íêü Æãü‹ Æïü, •Ö²Ö×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ ´Öã§üÖ †ÖÓ×¿Öú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü Æüß ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖŸÖÖ Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ †Öî¸ü ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ¸ü¾ÖîμÖê ´Öë ‹ú ±úÔú μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ú−¾Öë¿Ö−Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö
†Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë úß ú´Ö ÃÖê ú´Ö ‹ú †ÖÓ×¿Öú ÃÖ´Ö—Ö ŸÖÖê ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ™üú¸üÖ¾Ö úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê úÖ ‹ú †Öî¸ü ŸÖ¸üßúÖ ÃÖã—ÖÖŸÖÖ Æîü… ¾ÖîÃÖê ŸÖÖê ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö úÖê‡Ô úÖê×™üÎú´Ö −ÖÆüà
ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ¯Ö¸ü ÃÖÓÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü “ÖÖ™Ôü¸ü úÖ ¤üÖ¾ÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖê ×úÃÖß ³Öß ™üÒüß™üß êú ‰ú¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ×´Ö»Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹… ¤æüÃÖ¸êü, úÖ−Öæ−Ö ´Öë ‹ú ×¯ÖÏ‹´¯Ö™üß
−ÖÖ´ÖÔ úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ³Öß Æîü ×•Ö−Æëü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö −Ö ²Ö¤ü»Ö ÃÖúŸÖê Æïü, †Öî¸ü −Ö Æüß ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÆü ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÃÖß×´ÖŸÖ úÖê×™üÎú´Ö úß ŸÖ¸ü±ú ‡¿ÖÖ¸üÖ
ú¸üŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë úÖ´Ö †Ö ÃÖúŸÖê Æïü…
5 ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö

¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú Öê¡Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¯ÖÏ¿−ÖÖë ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ÃÖ¾ÖÖ»Ö μÖÆü Æîü ×ú ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü μÖÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ
´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ Ö‹ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö îúÃÖê ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ úß •ÖÖ‹… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü μÖÆü ¯ÖÏ¿−Ö ´ÖãμÖŸÖ: †´Öß¸ü-
Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú †Ö¯ÖÃÖß ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë úÖ Æîü, †Öî¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë
μÖÖ ˆ−Öúß †−Öã¯Ö×Ã£Ö×ŸÖ ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü úÖ−Öæ−Öß ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê μÖÆü ‹ú ¯Öê“Öß¤üÖ ´Öã§üÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ
úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×úÃÖÖ−Ö ²ÖÎß›ü¸ü μÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú úÖ ¾Ö•Öæ¤ü −ÖÆüà Ã¾ÖßúÖ¸üŸÖÖ, ‡ÃÖ×»Ö‹ †ŒÃÖ¸ü μÖÆü ´ÖÖÑÖ úß •ÖÖŸÖß ¸üÆüß Æîü ×ú ‡−Ö »ÖÖêÖÖë êú
μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ²Ö¤ü»Öê ãú”û ´Öã†Ö¾Ö•Öê úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ †¾Ö¿μÖ úß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹ ŸÖÖ×ú ¾Öê ³Öß »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ãú”û ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ú¸ü ÃÖëú…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ÃÖß¬ÖÖ ×¸ü¿ŸÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ²ÖÆüÃÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú
ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë Æãü‡Ô Æîü… ‡ÃÖ †¬μÖÖμÖ ´Öë ‡ÃÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ¤üÖê−ÖÖë Æüß −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ÖÖî¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
†. •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö

‡ÃÖ ´Öã§êü êú ´ÖãμÖŸÖ: ¤üÖê ¯ÖÆü»Öæ Æïü… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃÖß´ÖÖ†Öë êú †Ö¸ü-¯ÖÖ¸ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ˆÃÖê ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö
îúÃÖê ÆüÖê, †Öî¸ü ÃÖß´ÖÖ†Öë êú ³ÖßŸÖ¸ü μÖÖ−Öß ‘Ö¸êü»Öæ ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú –ÖÖ−Ö úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ îúÃÖê ×úμÖÖ •ÖÖ‹… 2002 úÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
úÖ−Öæ−Ö ¯ÖÆãüÑ “Ö ¯Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸üÖë êú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë ¾Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ´Öë ±úÔú ú¸üŸÖÖ Æîü… »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ŸÖμÖ ú¸ü−Öê úß úÃÖÖî™üß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü μÖÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ¯ÖÏμÖãŒŸÖ –ÖÖ−Ö μÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ˆ¤ËüÖ´Ö Æîü… ¾ÖîÃÖê ¯ÖÆãüÑ“Ö êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö úß †Æü×´ÖμÖŸÖ »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ¯ÖÏ¿−Ö ÃÖê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ³Öß Æîü…
21
‡ÃÖúÖ ŸÖÖ»»Öãú ¸üÖ•μÖÖë úß ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ ÃÖê Æîü †Öî¸ü μÖÆü −Ö êú¾Ö»Ö »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ œüÖÑ“ÖÖ ŸÖμÖ ú¸üŸÖß Æîü, ¾Ö¸ü−Ö •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö
¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ³Öß ‡ÃÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úÖê †¯Ö−Öê •Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã
†×¬ÖúÖ¸ü ŸÖÖê Æïü, ¯Ö¸ü ¾Öê ‹êÃÖÖ úÖê‡Ô úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖê •ÖÖê ˆ−Öêú ÃÖ³Öß ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¤æüÃÖ¸üÖë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö −ÖÖ´Öã´Ö×ú−Ö ²Ö−ÖÖ ¤êü…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ −Öê ¸üÖ•μÖÖë ¯Ö¸ü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›üÖ»Öß Æîü ×ú ¾Öê ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ êú ²Ö•ÖÖμÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ úÖê †Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖŸÖê Æãü‹ μÖÆü ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖãÖ´Ö ²Ö−ÖÖ‹ÑÖê, ŒμÖÖë×ú
ˆ−Öêú ²Öß“Ö ²ÖÆãüŸÖ ‰úÑú“Öê ÃŸÖ¸ü úß ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸üŸÖÖ ³Öß Æîü… ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ²ÖÖÆü¸üß ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ (‹ŒÃÖ ×ÃÖ™æü) †Öî¸ü ˆ−Æëü μÖ£ÖÖ¾ÖŸÖ ¬ÖÖ¸üÖ ú¸ü−Öê (‡−Ö ×ÃÖ™æü) êú
´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÆãüÑ“Ö †»ÖÖ-†»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úß ÆüÖŸÖß Æîü… ‹ŒÃÖ ×ÃÖ™æü êú ÆüÖ»ÖÖŸÖ ´Öë êú¾Ö»Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö êú ×−ÖμÖ´ÖÖë úÖ ÃÖæ¡Ößú¸üÖ ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… •Ö²Ö×ú, ‡−Ö ×ÃÖ™æü
ÆüÖ»ÖÖŸÖ êú ×»Ö‹ ÃÖ³Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑ ‘²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯Öê×Œ™ÓüÖ’ êú ŸÖÆüŸÖ †ÖŸÖß Æïü…
¯ÖÆãüÑ“Ö úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›Íüß ×¤üŒúŸÖ ŸÖÖê μÖÆü †ÖŸÖß Æîü ×ú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ˆ¤ËüÖ´Ö ‹ú −Ö ÆüÖê ú¸ü ú‡Ô ÆüÖêŸÖê Æïü, †Öî¸ü ˆ−Ö ¯Ö¸ü
×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ×úÃÖß ‹ú úß Æüß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹ú ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ μÖÆü ×Ã£Ö×ŸÖ †¯ÖêÖÖéúŸÖ ú´Ö ¯Öê“Öß¤üÖ ÆüÖêŸÖß Æîü, ŒμÖÖë×ú ¾ÖÆü
¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú ×¾Ö×³Ö®Ö ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖ−ÖË 2000 êú ™üÒêü›üß¿Ö−Ö»Ö −ÖÖò×»Ö•Ö (×¯ÖÏ•Ö¾Öì¿Ö−Ö ‹Ó›ü ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö)
×²Ö»Ö êú †¬μÖÖμÖ 10 ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ÃÖê ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü ‹ú •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö μÖÖ ×úÃÖß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ú‡Ô ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸ü Æïü, ŸÖÖê
ˆÃÖÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê úÖ ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ œüÖÑ“ÖÖ ŒμÖÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… •Ö²Ö×ú, †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹ú Æüß ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸ü ¤üÖê ¤êü¿ÖÖë êú ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü úÖ±úß
´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖêŸÖß Æîü… ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö úÖ ˆÃÖæ»Ö μÖÆüÖÑ »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ ú×šü−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ÃÖ´ÖμÖ êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ú‡Ô ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖ ¤ãü×−ÖμÖÖ êú ×¾Ö×³Ö®Ö ³ÖÖÖÖë ´Öë
†Ö¤üÖ−Ö-¯ÖÏ¤üÖ−Ö ÆüÖêŸÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ×úÃÖß ‘Ö¸êü»Öæ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ×úÃÖß ‹ú ¤êü¿Ö êú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö úÖê †Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, »Öê×ú−Ö ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü
³Öß ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ ³Öß ˆÃÖêú ¤üÖ¾Öê úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ÖŸ´Ö −ÖÆüà ÆüÖê •ÖÖŸÖß…
²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯ÖêÜŒ™üÖ úÖê‡Ô −Ö‡Ô ¯Ö×¸ü‘Ö™ü−ÖÖ −ÖÆüà Æîü… ú‡Ô ¤ü¿ÖúÖë ÃÖê μÖÆü •ÖÖ¸üß Æî †Öî¸ü ‡ÃÖêú ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú »ÖÖ³Ö ÖÖÃÖê ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ Æïü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß
†ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë úÖ ‹ú ²Ö›ÍüÖ ×ÆüÃÃÖÖ ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ÃÖê •Ö´ÖÖ ×ú‹ Ö‹ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë ÃÖê ²Ö−ÖÖ Æîü… 1993 êú ²ÖÖ¤ü ‡ÃÖ´Öë −Ö‡Ô ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æãü‡Ô Æîü ×ú ÃÖ¸üúÖ¸ëü
•Öî×¾Öú †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÏŸμÖÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ú¸ü−Öê »ÖÖß Æïü… ¤êüÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯ÖêŒ™üÃÖÔ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö−Öê
´Öë •μÖÖ¤üÖ ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ×¤üÖÖŸÖê Æïü, −Ö ×ú ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ´Öë… ¤ü¾ÖÖ ˆªÖêÖ ‹ÛŒ™ü¾Ö ú´¯ÖÖˆÓ›ü ÖÖê•Ö−Öê êú ²ÖÖ¤ü †ÖÖê ¿ÖÖê¬Ö êú ×»Ö‹ ‹êÃÖê –ÖÖ−Ö úÖê
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Ö ¸üÖŸÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú ²Öß•Ö ˆªÖêÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖß¬ÖÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ ¤æüÃÖ¸êü ÃÖÓÖšü−ÖÖë ÃÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö
´Öë ˆÃÖúÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ú¸ü−Öê êú “ÖŒú¸ü ´Öë ¸üÆüŸÖÖ Æîü…
¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß úÖ−Öæ−Ö †Ö¸ü ú›Íêü ÆüÖëÖê ŸÖÖê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ¯Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü úÖ †“”ûÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ÆüÖêÖÖ, ¯Ö¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯ÖêŒ™üÃÖÔ ÆüŸÖÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ
³Öß ÆüÖëÖê… ú›Íêü úÖ−Öæ−ÖÖë ÃÖê –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú ˆ»Ö™ü úÖ−Öæ−Ö †Ö¸ü ˆ¤üÖ¸ü ÆüÖëÖê ŸÖÖê
²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯ÖêŒ™üÃÖÔ úß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ²ÖœÍêüÖß, ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¤êü¿Ö úÖê †ÖÙ£Öú ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖêÖÖ, ¯Ö¸ü ´Öæ»Ö ¬ÖÖ¸üúÖë úÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ú´Ö•ÖÖê¸ü ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü •Öî¾Ö ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú †ÃÖ¸ü ¯Ö›Í ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ¯ÖÆãüÑ“Ö ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖü ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü Æãü‹ ÃÖÖ´ÖÖÏß Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê
êú •Ö×¸ü‹ ×´Ö»ÖŸÖß Æîü…
¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ †ÃÖ»Ö ´Öë ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ êú ˆÃÖæ»Ö †Öî¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖãÖ´Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úß ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üúŸÖÖ êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö úÖ úÖ´Ö ú¸üŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë
†²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß ×úÃ´Ö êú ×−Ö¤ìü¿Ö Æïü ×•Ö−Æëü ²ÖÖò−Ö ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ êú −ÖÖ´Ö ÃÖê •ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡−Ö ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ úÖ ˆ§êü¿μÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ
¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß μÖÆü Æîü ×ú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ÖÖÃÖ ˆ§êü¿μÖ úÖê Ã¯ÖÂ™ü ú¸üŸÖê Æãü‹ †Ö¯ÖÃÖß ¸ü•ÖÖ´ÖÓ¤üß êú ÃÖÖ£Ö ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ÖÖÃÖß ¯ÖÆü»Öê »Öê »Öß •ÖÖ‹ ŸÖÖ×ú †¯Ö−Öê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë †Öî¸ü »Öê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹ ¾ÖÆü †£ÖÔ¾ÖÖ−Ö ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖêú,
†Öî¸ü ¤üÖê−ÖÖë Æüß ¯ÖÖ ‹ú-¤æüÃÖ¸êü ¯Ö¸ü †¯Ö−ÖÖ ×ÆüŸÖ −Ö £ÖÖê¯Ö ÃÖëú… μÖÆü ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖê »Öß •ÖÖ‹Öß, †Öî¸ü ˆÃÖúÖ ÃÖÖ¸üÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †Öî¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ×¾Ö¾ÖêúÖ¬Öß−Ö ÆüÖêÖÖ… ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ †»ÖÖ ÃÖê »Öê−Öß ÆüÖêÖß… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê ²ÖÖò−Ö ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖê †¯Ö−Öê ¤êü¿Ö êú úÖ−Öæ−ÖÖë ´Öë †³Öß
ŸÖú •ÖÖÆü −ÖÆüà ¤üß Æîü… ãú”û ¤êü¿ÖÖë −Öê ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úß †¯Ö−Öß-†¯Ö−Öß ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖÑ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü »Öß Æïü •ÖÖê ²ÖÖò−Ö ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ êú ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖß Æïü…
³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü ¯ÖÏÖÓŸÖÃŸÖ¸üßμÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ±îúÃÖ»ÖÖ »Öê−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú´Öê×™üμÖÖë ÃÖê ´Ö×¿¾Ö¸üÖ »ÖêŸÖê Æïü… ¯Öêºþ ´Öë
¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü ÃÖÖ´Öæ×Æüú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üú ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬Ö ÃÖÓÖšü−ÖÖë úÖê ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü¯Ö¡Ö… ãú”û ¤êü¿ÖÖë ´Öë
ÃÖ¸üúÖ¸ü †Öî¸ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú †Ö¯ÖÃÖ ´Öë ×´Ö»Ö •ÖÖŸÖê Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ ´Öë ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úß
‡•ÖÖ•ÖŸÖ ŸÖ³Öß ¤êüŸÖÖ Æîü •Ö²Ö ÃÖ³Öß ÃÖÆü³ÖÖ×ÖμÖÖë êú ×ÆüŸÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ÆüÖê •ÖÖ‹… ¤üÖê−ÖÖë ¯ÖÖÖë êú ²Öß“Ö ×¾ÖÂÖ´ÖŸÖÖ ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ
¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖÏß Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê †Öî¸ü »ÖÖ³Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ÆüÃŸÖÖê¯Ö ³Öß ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×±ú»Öß¯ÖàÃÖ −Öê ³Öß
¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ •ÖîÃÖÖ Æüß ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ †ÓÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ˆÃÖúß ÃÖß´ÖÖ êú¾Ö»Ö ¤êü¿Ö•Ö ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖêÃ¯Öê×Œ™ÓüÖ ŸÖú Æüß
Æîü… ×±ú»Öß¯ÖàÃÖ êú ‡ÃÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú †Ö¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö ×²Ö−ÖÖ ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú μÖÖ ×¸ü¾ÖÖ•Öß úÖ−Öæ−Ö úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ú¸üêú ¯ÖÏÖ¯ŸÖ úß
Ö‡Ô Æîü, ŸÖÖê ¤êü¿Ö•Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †¯Ö−Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öê−Öê úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü…
ÃÖÖ´ÖÖ−μÖŸÖ: ¯ÖÆãüÑ“Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úÖ †ÓÖ −ÖÆüà Æîü… ãú”û ¤êü¿ÖÖë −Öê ÃÖ¸üúÖ¸ü †Öî¸ü ¤êü¿Ö•Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë
úÖê ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸ü−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü úß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ •Öºþ¸ü ¤êü ¸üÖß Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, úÖêÃ™üÖ×¸üúÖ ´Öë ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú, †Ö¬μÖÖÛŸ´Öú, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú, †ÖÙ£Öú μÖÖ
†−μÖ −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ãú”û ¤êü¿ÖÖë ´Öë, ´ÖÃÖ»Ö−Ö ¾Öê−Öê•Öã‹»ÖÖ ´Öë •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö êú ×−ÖμÖ´ÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö −Ö
ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ −ÖÆüà Æîü… ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ¤üÖêÂÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖúÖ •ÖÖê¸ü ´ÖãμÖŸÖ: ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö †Öî¸ü –
ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ±úÖμÖ¤êü ¯Ö¸ü ¸üÆüŸÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú ú‡Ô ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ¤êü¿Ö•Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úÖ −Ö•Ö×¸üμÖÖ ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †Öî¸ü ¬ÖÖÙ´Öú ³Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú
ŸÖÆüŸÖ ¾Öê ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú −Ö•Ö×¸ü‹ úß ¯Ö¸ü¾ÖÖÆü −ÖÆüà ú¸üŸÖê… Öî¸ü¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ¥ü×Â™üúÖêÖ ÃÖê ¤üß Ö‡Ô ÃÖß×´ÖŸÖ ¯ÖÆãüÑ“Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê úÆüà ¾μÖÖ¯Öú †Öî¸ü
¯Öæ¸êü ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú •μÖÖ¤üÖ ²Ö›êÍ ×ÆüŸÖ ´Öë ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü…
22
²Ö. »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß
μÖÆü ¬ÖÖ¸üÖÖ ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ úß Ö‡Ô Æîü ×ú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ¬ÖÖ¸üú †¯Ö−Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖê, ²ÖÛ»ú ˆ−Æëü
ˆÃÖ ¯Ö¸ü êú¾Ö»Ö ¿ÖŸÖí »ÖÖÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü Æîü… ‡ÃÖêú ¯Öß”êû μÖÆü ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ³Öß Æîü ×ú ú³Öß-ú³Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üú ˆÃÖ ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ³Öß ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê »ÖÖ³ÖÖÛ−¾ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖŸÖê •Ö²Ö ˆ−ÖúÖ –ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü μÖÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë êú ²Öß“Ö ŸÖã»Ö−ÖÖ ú¸ü−Öê ÃÖê μÖÆü ×Ã£Ö×ŸÖ †Öî¸ü Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú ²ÖÖ•ÖÖ¸ü μÖÖ ×úÃÖß ³Öß Öê¡Ö ´Öë
†¯Ö−Öê †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ´Ö−Ö“ÖÖÆüÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê †¯Ö−Öê Ã¾ÖÖ£ÖÖí êú †−ÖãÃÖÖ¸ü †¯Ö−Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü μÖÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ μÖÖ –ÖÖ−Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
ú¸ü−Öê ÃÖê ¸üÖêú ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯Ö¸ü, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú úÖê ‹êÃÖê †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê… Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü ×ú ãú”û ¤êü¿ÖÖë ´Öë –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë ÃÖê ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ »Öê−ÖÖ ‹ú úÖ−Öæ−Öß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ¾ÖÆüÖÑ –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖê ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ¯Ö¸ü, úÖ−Öæ−Ö ‹êÃÖß úÖê‡Ô ÖÓã•ÖÖ‡¿Ö −ÖÆüà
¤êüŸÖÖ ×ú ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ¤êü−Öê êú ²ÖÖ¤ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ¯ÖÆãüÑ“Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ú¸ü ¯ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖß úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ú¸ü−Öê êú ŸÖÓ¡Ö êú ºþ¯Ö ´Öë
»ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×−ÖúÖ»ÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
‡ÃÖê ¤üÖê ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖÖë ´Öë ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß †×¬ÖúŸÖ¸ü ²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯ÖêÜŒ™üÖ ×úÃÖß úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ −ÖÆüà
†ÖŸÖß £Öß… •μÖÖ¤üÖ ÃÖê •μÖÖ¤üÖ ×«ü¯ÖÖßμÖ ú¸üÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ‹êÃÖê ú¸üÖ¸ü úß ×Ã£Ö×ŸÖ ³Öß −ÖÆüà †Ö ¯ÖÖŸÖß £Öß… −Ö²²Öê êú ¤ü¿Öú êú
²ÖÖ¤ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ÃÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ±úÖμÖ¤êü ´Öë ãú”û ×ÆüÃÃÖÖ ¤êü−Öê úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ŸÖÖê Æãü‡Ô Æüß Æîü…
‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ, »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖê •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü ³ÖÖî×ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¾Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×−Ö•Öß †Öî¸ü ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã ×−ÖμÖ´Ö−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë
³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… 1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ μÖÆü ÃÖ²Ö ÃÖÓ³Ö¾Ö Æüß −ÖÆüà £ÖÖ ŒμÖÖë×ú ÖÖª †£Ö¾ÖÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß “Öß•ÖÖë ¯Ö¸ü
¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ×¤üμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… †Ö•Ö ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü, ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ‹Ñ †Öî¸ü –ÖÖ−Ö êú ºþ¯Ö ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úß ÁÖêÖß ´Öë †ÖŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, μÖÆü ×¾ÖúÖÃÖ “ÖæÑ×ú
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë −ÖÆüà Æãü†Ö Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ úÖê μÖÆü ´ÖÖ−Ö ú¸ü †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ úÖ ×¿ÖúÖ¸ü ÆüÖê−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü ‡−Öêú
úÖ¸üÖ ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß −ÖÖ´ÖÖî•Öæ¤üÖß úÖê ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ ºþ¯Ö ×´Ö»Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ãú”û ×¾Öú»¯Ö ³Öß ŸÖ•Ö¾Öß•Ö
×ú‹ •ÖÖŸÖê ¸üÆêü Æïü ×•Ö−Öêú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æü´Ö−Öê †¬μÖÖμÖ ¤üÃÖ ´Öë “Ö“ÖÖÔ úß Æîü…
»ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ‹ú ‹êÃÖÖ †Öî•ÖÖ¸ü Æîü ×•ÖÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê †ÖÓ×¿Öú ºþ¯Ö ÃÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ −Ö•Ö×¸üμÖÖë êú ŸÖÆüŸÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ
Æîü… ²Ö›Íêü-²Ö›Íêü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ˆªÖêÖÖë ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë úÖê »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ÃÖê ¯ÖÆü»Öê êú ×¤ü−ÖÖë êú ´ÖãúÖ×²Ö»Ö
¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬ÖÖŸ´Öú »ÖÖŸÖß Æîü… ¯ÖÆü»Öê ˆ−Æëü ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü ´Öã†Ö¾Ö•Öê êú ŸÖÖî¸ü-ŸÖ¸üßêú †¯Ö−ÖÖ−Öê úß •μÖÖ¤üÖ †Ö•ÖÖ¤üß £Öß… »Öê×ú−Ö, μÖÆü ³Öß ÃÖÆüß Æîü ×ú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë
ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß êú úÖ¸üÖ Æüß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖãÖ´Ö ú¸üÖ−Öê êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü ¸ü•ÖÖ´ÖÓ¤ü Æãü‹ Æïü… »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß êú úÖ¸üÖ
ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¸üÖÂ™üÒüÖë úß ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úÖê †−μÖ ¤êü¿ÖÖë úß ÃÖ¸üúÖ¸üÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ †×¬Öú †×¬ÖúÖ¸ü ×´Ö»Ö−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ Öã»Öß Æïü… ¸üÖ•μÖ úß
ÃÖÓÃ£ÖÖ †²Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö †Öî¸ü ²Ö¤ü»Öê ´Öë ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ´Öã†Ö¾Ö•Öê úÖ úÆüà ²ÖêÆüŸÖ¸ü ‡ÓŸÖ•ÖÖ´Ö ú¸ü ÃÖúŸÖß Æîü… ‡ÃÖúß ŸÖã»Ö−ÖÖ ´Öë ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öæ»Ö –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úÖê •μÖÖ¤üÖ †Öî¸ü ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úÖê ú´Ö †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖß Æîü…
»ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ÃÖÖ£Ö •Öã›Íüß ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›Íüß ×¤üŒúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü úÛ»¯ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ú×šü−Ö Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ μÖÖ ŸÖÖê
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú œüÖÑ“Öê úß ¿Ö¸üÖ »Öê−Öß ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü μÖÖ ×±ú¸ü ‡ÃÖê ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖ´Ö−μÖ¾ÖμÖ êú •Ö×¸ü‹ ÆüÖ×ÃÖ»Ö ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö «üÖ¸üÖ
¯ÖÆãüÑ“Ö êú ´ÖãúÖ´Ö ¯Ö¸ü ú¤ü´Ö ˆšüÖ−Öê êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü †ŒÃÖ¸ü μÖÆü ÃÖ´Ö—Ö−ÖÖ ´Öã×¿ú»Ö ¸üÆüŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ †ÃÖ»Öß ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ŒμÖÖ ×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, †Öî¸ü
ˆÃÖÃÖê ŒμÖÖ ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖêÖÖ… ‰ú¯Ö¸ü ÃÖê †Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ ¿ÖŸÖÔ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô ŸÖÖê ‹êÃÖß ×úÃÖß ³Öß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖê »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ
†Öî¸ü ³Öß ú×šü−Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ºþ¯Ö »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ¸üÖ¸ü −ÖÆüà ¸üÆü •ÖÖŸÖß…
Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êü−Öê êú ×¾Öú»¯Ö êú ºþ¯Ö ´Öë Æüß »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ Æãü‡Ô Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß
úß ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üúŸÖÖ ¯Ö¸ü ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ²Ö¤ü»Öê ×¤üμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… μÖÆü ×−ÖμÖ´Ö
•Öî¾ÖÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê ²ÖÆãüŸÖ ³ÖÖ¸üß »ÖÖŸÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ ‡−Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸üêú ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß
²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ×¸üÃÖ“ÖÔ ³Öß ´Öã°ŸÖ −ÖÆüà ¸üÆü •ÖÖŸÖß… ¤æüÃÖ¸üÖ ×−ÖμÖ´Ö μÖÆü Æîü ×ú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ¾ÖÖ×•Ö²Ö †Öî¸ü −μÖÖμÖ¯ÖæÖÔ ÆÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖúÖ ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ºþ¯Ö
†ÖÙ£Öú ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ Æüß ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú¾Ö»Ö †ÖÙ£Öú ¸üÆü •ÖÖŸÖß Æîü… ×±ú¸ü “ÖÖÆêü ¾ÖÆü ‹ú ²ÖÖ¸ü ´Öë ×úμÖÖ ÖμÖÖ ³ÖãÖŸÖÖ−Ö ÆüÖê,
μÖÖ ×±ú¸ü ×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ×¾Ö¢ÖßμÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ÆüÖë… ‡ÃÖÃÖê μÖÆü ³Öß ÖÖ¸Óü™üß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß ×ú †Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸ü ÃÖ´ÖæÆü êú
ºþ¯Ö ´Öë Æïü, ŸÖÖê μÖÆü ×¾Ö¢ÖßμÖ »ÖÖ³Ö ˆ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö ³Öß ¸üÆüÖ Æîü μÖÖ −ÖÆüà… ×¾Ö¢ÖßμÖ ´Öã†Ö¾Ö•Öê úÖê ‹êÃÖê »ÖμÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß †Ö²ÖÓ×™üŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, •ÖÖê
¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ ×úÃÖß úÖ´Ö êú −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… •ÖÆüÖÑ ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸ü Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÆü“ÖÖ−Öê −ÖÆüà •ÖÖ ÃÖúŸÖê, ¾ÖÆüÖÑ ¸üÖ•μÖÖë úÖê ×¾Ö¢ÖßμÖ »ÖÖ³Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü
×´Ö»Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü… ×±ú¸ü, ˆ−Ö »ÖÖ³ÖÖë úÖ ×¾ÖŸÖ¸üÖ †¯Ö−Öê ŸÖ¸üßêú ÃÖê ú¸üŸÖÖ Æîü…
×¾Ö¢ÖßμÖ »ÖÖ³ÖÖë êú †»ÖÖ¾ÖÖ ¿ÖÖê¬Ö êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ³Öß ‹ú ×¾Öú»¯Ö Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö êú ¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë
«üÖ¸üÖ ¾Öî–ÖÖ×−Öú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ úÖμÖÔÎú´ÖÖë ´Öë ÃÖÆüμÖÖêÖ †Öî¸ü ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß… ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ‡ÃÖ´Öë ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ
¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ¸üÆüŸÖß Æîü… Ã£ÖÖ−ÖßμÖ »ÖÖêÖÖë úÖê ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ²Ö−Ö−Öê êú úÖ¸üÖ ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö
êú ÃÖÓÃ£ÖÖ−ÖÖë úÖê †¯Ö−Öß ¿ÖÖê¬Ö †ÖÖê ²ÖœÍüÖ−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… ãú”û ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë μÖÆü ³Öß ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ‹êÃÖê ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü™ü ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê
¯Ö¸ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ³Öß ˆÃÖúÖ ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ´Öß ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ‹… ‹êÃÖÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ÃÖæ¡Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß
ÃÖê ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖÆü ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö 2002 êú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü, ¯Ö¸ü μÖÆü −ÖÆüà úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ ×ú †−μÖ ¤êü¿Ö ‡ÃÖê »ÖÖÖæ ú¸ëüÖê…
úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ −Ö ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ ×±ú»ÖÆüÖ»Ö »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ¯ÖÏÖÖ»Öß ¤üÖŸÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏμÖÖêŒŸÖÖ êú ²Öß“Ö ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ÃÖÆü´Ö×ŸÖ †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ
¿ÖŸÖÖí ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü… ¤üÖŸÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏμÖÖêŒŸÖÖ †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ¤êü¿Ö êú úÖ−Öæ−Ö êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê “Ö»ÖŸÖê Æïü, †Öî¸ü ¤üÖê−ÖÖë úÖ ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö ÆüÖê−ÖÖ •Öºþ¸üß ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
23
‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ ú‡Ô ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×úμÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê ‡ÃÖ ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß
ãú”û ú´Ö Æüß ×¤üÖÖ‡Ô Æîü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö úÖê †ÓÖßúÖ¸ü Æãü‹ ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö ÃÖê ³Öß •μÖÖ¤üÖ úÖ ÃÖ´ÖμÖ ²ÖßŸÖ “ÖãúÖ Æîü, ¯Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ êú ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú
ˆ¤üÖÆü¸üÖ ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö Æüß ×¤üÖÖ‡Ô ¯Ö›Íêü Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úÖ êú¾Ö»Ö ‹ú ´ÖÖ´Ö»ÖÖ Æãü†Ö Æîü… 1987 ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ¤ãü×−ÖμÖÖ úÖê −ÖÆüà ¯ÖŸÖÖ £ÖÖ ×ú êú¸ü»Ö ´Öë
×ŸÖºþ¾Ö−ÖÓŸÖ¯Öã¸ü´Ö †Öî¸ü ŸÖ×´Ö»Ö−ÖÖ›ãü êú ‹ú ×ÆüÃÃÖê êú »ÖÖêÖ †Ö¸üÖêμÖ¯¯Ö”û −ÖÖ´Öú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úÖ £ÖúÖ−Ö ¤æü¸ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üŸÖê Æïü… ™üÒüÖò×¯Öú»Ö
²ÖÖê™êü×−Öú ÖÖ›Ôü−Ö ‹Ó›ü ×¸üÃÖ“ÖÔ ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü (™üß²Öß•Öß†Ö¸ü†Ö‡Ô) êú •Öî¾Ö¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë úÖê ‡ÃÖ ‡»ÖÖêú ´Öë ²ÖÖμÖÖê¯ÖÏÖêÃ¯ÖêÜŒ™üÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ‹ú ²ÖÖŸÖ ÃÖê ²Ö›Íüß Æîü¸üÖ−Öß
Æãü‡Ô ×ú ˆ−Öúß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÖÖ‡›ü ú³Öß £ÖúÖ−Ö Æüß −ÖÆüà ´ÖÆüÃÖæÃÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ˆ−ÆüÖë−Öê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ úÖ−Öß »ÖÖêÖÖë úÖê ²ÖÆü»ÖÖ-±ãúÃÖ»ÖÖ ú¸ü ‡ÃÖ
¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úÖ ¸üÆüÃμÖ •ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖê »ÖÖêÖ μÖÆü ¯ÖÖî¬ÖÖ ÖÖê•Ö−Öê −ÖÆüà †Ö‹ £Öê, ¯Ö¸ü ×±ú¸ü ³Öß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ –ÖÖ−Ö úÖ ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë úÖê ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ
ÆüÖê ÖμÖÖ… ×±ú¸ü ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü −Öê ×¸üÃÖ“ÖÔ ú¸üêú •Öß¾Ö−Öß −ÖÖ´Öú £ÖúÖ−Ö-¸üÖê¬Öß ¤ü¾ÖÖ ²Ö−ÖÖ ›üÖ»Öß †Öî¸ü ˆÃÖê ²Ö−ÖÖ−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü ‹ú ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ úÖê ÃÖÖŸÖ ÃÖÖ»Ö êú
¤üÃÖ »ÖÖÖ ¹ý¯Ö‹ ´Öë ¤êü ×¤ü‹… ¤ü¾ÖÖ úß ×²ÖÎúß ¯Ö¸ü ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ ¤üÖê ±úßÃÖ¤üß úß ¸üÖòμÖ»™üß ³Öß ŸÖμÖ Æãü‡Ô… ÃÖÖŸÖ ÃÖÖ»Ö ²ÖÖ¤ü »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ‹ú ÃÖÖ»Ö êú ×»Ö‹
²ÖœÍüÖ ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… 1995 ´Öë ‡ÓÃ™üß™ü¶æ™ü −Öê ŸÖμÖ ×úμÖÖ ×ú ‹ú ×−Ö•Öß Óú¯Ö−Öß úÖê »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ¤êü−Öê êú ²Ö¤ü»Öê ×´Ö»Öê ¿Öã»ú †Öî¸ü ¸üÖòμÖ»™üß úÖ ¯Ö“ÖÖÃÖ ±úßÃÖ¤üß
úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úÖê ×´Ö»ÖêÖÖ… μÖÆü ¯ÖîÃÖÖ úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ Öê´Ö ™üÒüÃ™ü úÖê ÖμÖÖ ×•ÖÃÖ−Öê ‡ÃÖ ÃÖÖ¾Ö×¬Ö •Ö´ÖÖ ´Öë ¸üÖÖ †Öî¸ü ×ÃÖ±Ôú ²μÖÖ•Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ…
μÖÆü ™üÒüÃ™ü úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú –ÖÖ−Ö úÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ ú¸üŸÖÖ Æîü †Öî¸ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ úÖ´Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
»ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ‡ÃÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ úÖ ¾μÖÖ¯Öú Ã¾ÖÖÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖ »ÖÖ³ÖÖÓ¿Ö ÃÖê úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úß •Öß¾Ö−Ö-¿Öî»Öß †Öî¸ü ²ÖÖÆü¸üß •ÖÖŸÖ ÃÖê ˆ−Öúß
†−μÖÖê−μÖ×ÎúμÖÖ ´Öë −ÖÖ™üúßμÖ ŸÖ²¤üß»Öß †Ö‡Ô… »Öê×ú−Ö, »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ‡ÃÖ ´ÖÖò›ü»Ö úß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ‹Ñ ³Öß Æãü‡ÔÕ… ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú ×•Ö−Ö »ÖÖêÖÖë −Öê ²ÖÖÆü¸üß
»ÖÖêÖÖë úÖê ‡ÃÖ –ÖÖ−Ö úÖ ¸üÆüÃμÖ ²ÖŸÖÖμÖÖ, ˆ−Æëü ×¾Ö¿ÖêÂÖ †ÖÙ£Öú ±úÖμÖ¤üÖ Æãü†Ö… ¯Ö¸ü, ‡ÃÖ •Ö−Ö•ÖÖŸÖßμÖ –ÖÖ−Ö úÖê ²ÖÖÆü¸ü »Öê •ÖÖ−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ¯Öæ¸êü ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úÖ
−ÖÆüà £ÖÖ… ãú”û £ÖÖê›Íêü ÃÖê »ÖÖêÖÖë −Öê †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê μÖÆü –ÖÖ−Ö ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë úÖê †¯Ö−Öê ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖŸÖÖ ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖ´Öë −Ö ŸÖÖê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ×¸ü¾ÖÖ•Öß úÖ−Öæ−Ö
úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖÖ ÖμÖÖ, †Öî¸ü −Ö Æüß ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü êú ×úÃÖß úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê −Öê ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖê ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ×úμÖÖ… −Ö Æüß ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ •ÖîÃÖß ×úÃÖß
¿ÖŸÖÔ úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ… ´Öã†Ö¾Ö•Öê êú ºþ¯Ö ´Öë ¬Ö−Ö ¤êü−Öê úÖ ‹ú −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ¯ÖÆü»Öæ μÖÆü ³Öß £ÖÖ ×ú úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ´ÖÖî×¦üú †£ÖÔ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ êú ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü
†ÓÖ −ÖÆüà Æïü… ¤æüÃÖ¸êü, •Öß¾Ö−Öß •ÖîÃÖß ¤ü¾ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ †Ö¸üÖêμÖ¯¯Ö”û úß ¯Ö×¢ÖμÖÖë úÖê ˆÃÖß ‡»ÖÖêú ÃÖê •Ö´ÖÖ ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ •Öºþ¸üß £ÖÖ… μÖÖ−Öß úÖ−Öß
ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ÃÖê Æüß ¤ü¾ÖÖ êú ×»Ö‹ ú““ÖÖ ´ÖÖ»Ö •Ö´ÖÖ ÆüÖê−ÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü •Ö²Ö ¯Öê™ëü™ü úß †•Öá »ÖÖÖ‡Ô Ö‡Ô ŸÖÖê −Ö ŸÖÖê ˆÃÖ´Öë úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú »ÖÖêÖÖë úÖ
×•ÖÎú £ÖÖ †Öî¸ü −Ö Æüß ˆÃÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú ÃÖæ“Ö−ÖÖúÖ¸üÖë úÖ ˆ»»ÖêÖ £ÖÖ ×•Ö−ÆüÖë−Öê †¯Ö−ÖÖ –ÖÖ−Ö ²ÖÖÆü¸ü ¾ÖÖ»ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ²ÖÖÑ™üÖ £ÖÖ…
»ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß úß ¿ÖŸÖí †ŒÃÖ¸ü –ÖÖ−Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë «üÖ¸üÖ Æüß ŸÖμÖ ÆüÖêŸÖß Æïü… êú¸ü»Ö ´Öë †−ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •Ö−Ö•ÖÖ×ŸÖμÖÖë êú
×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ¿ÖÖê¬Ö ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ úÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö †Ö¸ü “ÖÖÆüŸÖÖ ŸÖÖê úÖ−Öß ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú »ÖÖêÖÖë úÖê †¯Ö−Öß ¿ÖŸÖÖí ¯Ö¸ü ¾μÖÖ¯Öú ÃÖ´ÖÖ•Ö êú ÃÖÖ£Ö †−μÖÖê−μÖ×ÎúμÖÖ
ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖÖ ŸÖÖ×ú ¾Öê †¯Ö−Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö êú ÃÖÖ£Ö ÃÖÖ—ÖÖ ú¸ü ¯ÖÖŸÖê… ŸÖ²Ö ˆ−Öêú –ÖÖ−Ö úÖ ¤üÖêÆü−Ö êú¾Ö»Ö ¤æüÃÖ¸üß
†ÖîÂÖ¬Ö ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë êú ×»Ö‹ Æüß −Ö ÆüÖêŸÖÖ…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ úÖê‡Ô †Ö¤ü¿ÖÔ ˆ¤üÖÆü¸üÖ −ÖÆüà ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖ´Öë ¬Ö−Ö êú ²Ö¤ü»Öê
´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú úÖê‡Ô ³Öß ²ÖÖÆü¸ü úÖ ¾μÖ×ŒŸÖ †Ö ú¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ¤üÖêÆü−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ²Ö•ÖÖμÖ ‡ÃÖêú •ÖÖê¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úß
¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ¯Ö¸ü ˆÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯ÖÆãüÑ“Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸ü−Öê êú »ÖÖêúŸÖÖÓ×¡Öú ŸÖ¸üßúÖë ¯Ö¸ü ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ £ÖÖ… †Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß
¯ÖÏÖÖ»Öß êú¾Ö»Ö †ÖÙ£Öú ´Öã†Ö¾Ö•Öê ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ ¸üÆüß ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üú ˆÃÖê ˆ¢Ö¸üÖê¢Ö¸ü †¯Ö−Öê ×»Ö‹ −ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü ´ÖÖ−Ö−Öê úß −ÖÖî²ÖŸÖ ŸÖú
¯ÖÆãüÑ“Ö •ÖÖ‹ÑÖê…
ÃÖ. ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú úÖ−Öæ−Ö

‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú ÃÖÓ×¬Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú úÖ−Öæ−Ö úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë êú¾Ö»Ö ‹ú´ÖÖ¡Ö ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß úÖ−Öæ−Ö
¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß Æîü ×•ÖÃÖêú ×−ÖμÖ´Ö ÃÖÓ×¬Ö êú ÃÖÓ»Ö−Öú 1 ´Öë ¤ü•ÖÔ ±úÃÖ»ÖÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖê Æïü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡−Ö ×−ÖμÖ´ÖÖë úß ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ¯Ö¸üßÖÖ −ÖÆüà Æãü‡Ô
Æîü… ú‡Ô ÃÖÖ»Ö ŸÖú ²ÖÆüÃÖ “Ö»Ö−Öê êú ²ÖÖŸÖ 2002 ´Öë ²ÖÖò−Ö ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü úß •ÖÖ ÃÖúß Æïü ŸÖÖ×ú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ
²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú… μÖê ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ •Öî¾Ö †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Ã¯ÖÂ™ü ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ
ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×μÖŸ¾Ö ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ŸÖê Æãü‹ ŸÖμÖ ú¸üŸÖß Æïü ×ú ‹ú ²ÖÖ¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ÆüÖê •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖê ×ÃÖ±Ôú ‡ÃÖ×»Ö‹ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ −Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖ‹ ×ú ãú”û
•Öºþ¸üß »ÖÖêÖÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ ˆÃÖ ×−ÖÖÔμÖ ´Öë −ÖÆüà £Öß… ‡−ÖúÖ −Ö•Ö×¸üμÖÖ ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ´ÖÖî×¦üú †Öî¸ü Öî¸ü-´ÖÖî×¦üú »ÖÖ³ÖÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ¤êüÖ−Öê úÖ Æîü…
μÖÖ−Öß ‹ú ŸÖ¸ü±ú ¾Öê ¯ÖÆãüÑ“Ö ¿Öã»ú, ¸üÖòμÖ»™üß, ±ÓúØ›üÖ †Öî¸ü ÃÖÓμÖãŒŸÖ ˆ¯ÖÎú´ÖÖë úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖŸÖß Æïü, †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö êú −ÖŸÖß•ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß,
ˆŸ¯ÖÖ¤ü êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß †Öî¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÏ×¿ÖÖÖ ´Öë ³Öß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ×¤üÖÖŸÖß Æïü…
“ÖæÑ×ú μÖê ÖÖ‡›ü»ÖÖ‡ÓÃÖ ¾μÖÖ¯Öú ºþ¯Ö ÃÖê úÖμÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ −ÖÆüà Æãü‡Õ, ‡ÃÖ×»Ö‹ ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ×¾ÖúÖÃÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ Æãü‡Ô… ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úß
†Öî¯Ö“ÖÖ×¸üú ¿Öã¹ý†ÖŸÖ 2004 ´Öë Æãü‡Ô •Ö²Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ¯ÖÖúÖ¸üÖë êú ÃÖ´´Öê»Ö−Ö −Öê ‹ú †Ã£ÖÖμÖß †Öê×¯Ö−Ö ‹Ó×›ü›ü ¾ÖÚúÖ ÖÏã¯Ö ²Ö−ÖÖμÖÖ…
ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖ úÖμÖÔ¤ü»Ö úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ‡ŸÖ−ÖÖ ¾μÖÖ¯Öú ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÖŸÖÖÔ ú¸ü−ÖÖ ú×šü−Ö ÆüÖê •ÖÖ−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−ÖÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ²ÖÆãŸÖ ¬Öß´Öß Ö×ŸÖ ÃÖê “Ö»Ö ¸üÆüÖ Æîü…
»Öê×ú−Ö, ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß úÖ−Öæ−Ö ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖß Æîü… ‡ÃÖúß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë μÖÆü
ÃÖÓ×¬Ö ×ÃÖ±Ôú ÃÖÓ»Ö−Öú 1 ´Öë ¤ü•ÖÔ ±úÃÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß, ¯ÖÖ¸ü¤ü¿ÖÔú †Öî¸ü ÃÖÖ´Ö úÖ−Öæ−Ö ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üŸÖß Æîü… ‡ÃÖúÖ −ÖÖŸÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ³Öß −ÖÆüà Æîü…
²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú †−ÖãÃÖÖ¸ü úÖ−Öæ−Ö úÖ Ã¾Öºþ¯Ö ´ÖãμÖŸÖ: †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê †¯ÖêÖÖéúŸÖ ú´Ö ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ×´Ö»ÖŸÖß Æîü, †Öî¸ü
ˆ−Æëü †×¬Öú ÃÖ´Öºþ¯Ö úÖ−Öæ−ÖÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ÃÖÓ×¬Ö úß ÃÖÓ“ÖÖ»Öú ÃÖ×´Ö×ŸÖ ‹ú ´ÖÖ−Öú ×úÃ´Ö êú ÃÖÖ´ÖÖÏß Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê (‹´Ö™üß‹)
êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖê ÃÖã»Ö³Ö ²Ö−ÖÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹, †Ö¸ü ×úÃÖß ¤êü¿Ö ´Öë ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Ö −ÖÆüà ³Öß Æîü ŸÖÖê úÖê‡Ô ×¤üŒúŸÖ −ÖÆüà ¸üÆü •ÖÖŸÖß…
24
¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ÃÖÖ±ú ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú –ÖÖ−Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖúŸÖÖÔ ÃÖÖ´ÖÖÏß ¯Ö¸ü ×úÃÖß ¯Öê™ëü™ü úÖ ¤üÖ¾ÖÖ −ÖÆüà ú¸ü ÃÖëúÖê… ¯ÖÆãüÑ“Ö êú¾Ö»Ö ¿ÖÖê¬Ö, ²ÖÎß×›ÓüÖ †Öî¸ü
¯ÖÏ×¿ÖÖÖ êú ×»Ö‹ ÆüÖêÖß, −Ö ×ú ×úÃÖß ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ˆ§êü¿μÖ êú ×»Ö‹… ¯ÖÆãüÑ“Ö ´Öã°ŸÖ ÆüÖêÖß †Öî¸ü ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»ÖÖ ¤êü¿Ö ÃÖ³Öß Öî¸ü-ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ •ÖÖ−ÖúÖ×¸üμÖÖÑ ´ÖãÆîüμÖÖ
ú¸üÖ‹ÖÖ… ×¾ÖúÖÃÖ úß •ÖÖ ¸üÆüß ÃÖÖ´ÖÖÏß ´Öë ×úÃÖÖ−Ö ÃÖ´ÖêŸÖ †−μÖ ¿ÖÖê¬ÖúŸÖÖÔ ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö•Ö²Öæ¸ü −ÖÆüà ÆüÖëÖê… †Ö¸ü ×úÃÖß ÃÖÖ´ÖÖÏß ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü
×¤üμÖÖ •ÖÖ “ÖãúÖ Æîü ŸÖÖê ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ˆÃÖ ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ… ™üÒüß™üß ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ´ÖÖ−ÖŸÖß Æîü ×ú ÃÖãÖ´Ö úß Ö‡Ô ¯ÖÆãüÑ“Ö †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ´Öë ÃÖ³Öß
ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ‹ú »ÖÖ³Ö Æîü… ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö êú ×−Ö•Öß †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¤üÖêÆü−Ö êú •Ö´ÖÖ−Öê ´Öë μÖÆü ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö ÃÖß•Öß†Ö‡Ô†Ö¸ü êú
ÃÖë™ü¸üÖë «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö êú ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü úß ¾ÖúÖ»ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ »ÖÖ³Ö ´ÖÖ−Ö−Öê êú †ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ ŸÖÖê
†¯Ö−ÖÖŸÖß Æüß Æüî, ÃÖÖ£Ö Æüß ÃÖÖ£Ö ˆÃÖ−Öê ²ÖÖÑ™êü •ÖÖ ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öê »ÖÖ³ÖÖë úß ‹ú †−μÖ ÃÖæ“Öß ³Öß ²Ö−ÖÖ‡Ô Æîü… ‡ÃÖ´Öë ¿ÖÖê¬Ö ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÖë †Öî¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë
êú ²ÖÖ¸êü ÃÖæ“Ö−ÖÖ†Öë úÖ †Ö¤üÖ−Ö-¯ÖÏ¤üÖ−Ö, ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü ˆÃÖúÖ ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ, Ö´ÖŸÖÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ †Öî¸ü ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê »ÖÖ³Ö…
»ÖÖ³ÖÖë êú †ÖÙ£Öú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë μÖÆü ÃÖÓ×¬Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê »ÖÖ³ÖÖë êú ÃÖ´ÖŸÖÖ´Öæ»Öú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖß Æîü, †Öî¸ü ‹´Ö™üß‹
êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ±úÖμÖ¤üÖë úÖ ‹ú ¾ÖÖ×•Ö²Ö ×ÆüÃÃÖÖ ™üÒüß™üß «üÖ¸üÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ™üÒüÃ™ü ±úÓ›ü ´Öë •Ö´ÖÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ŸÖÆüŸÖ ˆÖÖÆêü Ö‹
»ÖÖ³ÖÖë úÖê ˆ−Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ×−Ö¤ìü×¿ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ †ÖÖÏÆü ú¸üŸÖß Æîü •ÖÖê ´ÖãμÖŸÖ: ÖÖª †Öî¸ü éú×ÂÖ êú ×»Ö‹ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üŸÖê Æïü… ™üÒüß™üß ´Öë ãú”û †ÓŸÖÙ¾Ö¸üÖê¬Ö ³Öß Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê ¾ÖÆü ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ úÖê −ÖÆüà ²ÖÛ»ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
úÖê Æüß »ÖÖ³ÖÖë úÖ ˆ¤ËüÖ´Ö ´ÖÖ−ÖŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü †ÖÙ£Öú »ÖÖ³ÖÖë úÖê ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÃÖê •ÖÖê›Íü ú¸ü ¤êüÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖêú †−Öã“”êû¤ü 13(2)›üß(ii) úß ‹ú ¬ÖÖ¸üÖ
¾μÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ÃÖÓúßÖÔ ú¸üêú ˆÃÖê êú¾Ö»Ö ¯Öê™ëü™ü ÆüÖê−Öê úß ¿ÖŸÖÔ ÃÖê •ÖÖê›Íü ¤êüŸÖß Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖ −Öê »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖê Æãü‹ ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö
×úμÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë ãú”û −ÖÆüà úÆüŸÖÖü, ¯Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ −Öê ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë μÖÖê•Ö−ÖÖ†Öêë úÖê ˆÃÖÃÖê •ÖÖê›Íü ×¤üμÖÖ Æîü… 2001 úÖ ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß
†Öî¸ü ±úÖ´ÖÔÃÖÔ ¸üÖ‡™ËüÃÖ ‹Œ™ü (¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü) ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë −ÖÆüà Æîü… ‡−ÖúÖ ×−Ö²Ö™üÖ¸üÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú¾Ö»Ö ×úÃÖß ²ÖÎß›ü¸ü μÖÖ »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ¬ÖÖ¸üú úÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ±úÖμÖ¤üÖë ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ´ÖÖî×¦üú »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß “Ö“ÖÖÔ
ú¸üŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ‹ú ÃÖÓúßÖÔ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü…
¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü †¯Ö−Öê †−Öã“”êû¤ü 26 êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü ´Öë ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë êú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö úß úÃÖÖî×™üμÖÖÑ ŸÖμÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú
ˆ−ÆüÖë−Öê ×úÃÖß ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ ˆÃÖúß ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ×úŸÖ−ÖÖ ÆüÖ£Ö ²ÖÑ™üÖμÖÖ Æîü… μÖÆü ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß úÖê‡Ô ‹ú ¾μÖÛŒŸÖ,
¾μÖÛŒŸÖμÖÖë úÖ ÃÖ´ÖæÆü μÖÖ úÖê‡Ô Öî¸ü-ÃÖ¸üúÖ¸üß ÃÖÓÖšü−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ”û: ´ÖÆüß−Öê êú ³ÖßŸÖ¸ü-³ÖßŸÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, †Öî¸ü †Ö¸ü
²ÖÎß›ü¸ü ‡ÃÖúÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß êú ¯ÖÖÃÖ ‡ÃÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸ü−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü ¸üÆüŸÖê Æïü… ‹£ÖÖ×¸ü™üß †»ÖÖ-†»ÖÖ
´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë »ÖÖ³ÖÖÓ¿Ö úÖ ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ ³Öß ŸÖμÖ ú¸üŸÖß Æîü… “ÖæÑ×ú ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ×úÃÖß ŸÖ¸üÆü úß ×Æü¤üÖμÖŸÖë −ÖÆüà Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖê †¯Ö−Öß †Öê¸ü —ÖãúÖ
»Öê−Öê êú ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü… †−Öã“”êû¤ü 41 êú ŸÖÆüŸÖ ×³Ö®Ö ŸÖ¸üÆü êú ´Öã†Ö¾Ö•Öê úß “Ö“ÖÖÔ Æîü… ‡ÃÖêú ŸÖÆüŸÖ úÖê‡Ô ¾μÖÛŒŸÖ μÖÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †−Öã“”êû¤ü
26 úß úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸üÖ −Ö ˆŸÖ¸ü−Öê êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü †¯Ö−Öê μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ‹ÆüÃÖÖÃÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ¤üÖ¾Öê
úß −Ö ŸÖÖê úÖê‡Ô ÃÖ´ÖμÖ-ÃÖß´ÖÖ ÆüÖêŸÖß Æîü, −Ö Æüß ‡ÃÖêú ×»Ö‹ úÖê‡Ô ¿Öã»ú •Ö´ÖÖ ú¸üÖ−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… †−Öã“”êû¤ü 26 †Ö¸ü ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ¿ÖŸÖÔ
»ÖÖÖŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê †−Öã“”êû¤ü 41 ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö úÖê Æüß úÃÖÖî™üß ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö «üÖ¸üÖ »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß
úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ×ú‹ •ÖÖ−Öê úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö Öã»Ö •ÖÖŸÖß Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü †−Öã“”êû¤ü ‹Œ™ü úß ‹£ÖÖ×¸ü™üß úÖê ¤üÖ¾ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü μÖÖ ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü−Öê úÖ •μÖÖ¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… ÃÖÖ¸êü ´Öã†Ö¾Ö•Öê †Öî »ÖÖ³ÖÖÓ¿Ö −Öê¿Ö−Ö»Ö •Öß−Ö ±Óú›ü úÖê ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü… ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú •Öß−Ö ±Óú›ü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ˆ−Öêú
μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖ´Ö£ÖÔ−Ö ¤êüÖÖ †Öî¸ü ¯Öã¸üÃéúŸÖ ú¸êüÖÖ, ¯Ö¸ü ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ÃÖÖ±ú ×Æü¤üÖμÖŸÖë ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà Æïü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü ‹Œ™ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ×úÃÖÖ−ÖÖë
úÖê ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê úÖ´Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë êú ×»Ö‹ ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ÄÖÖêŸÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ŸÖÖê ¤êüÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ˆ−Æëü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê †Öî¸ü †¯Ö−Öß ×´Ö¼üß ¾Ö ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ úÖê‡Ô ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ êú ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖß ÃÖê ¤üÖ¾ÖÖ ŸÖÖê ú¸üŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ˆ−Öêú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü
¯ÖÆãüÑ“Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ãú”û ÖÖÃÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯Öê¿Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, μÖÆü ‹Œ™ü ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úß “Ö“ÖÖÔ Æüß −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ… ‡ÃÖúß •ÖÖÆü
¾ÖÆü −Öê¿Ö−Ö»Ö ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß †£ÖÖ×¸ü™üß úß ¯Öæ¾ÖÔÃ¾Ößéú×ŸÖ úß ²ÖÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü •ÖÖê ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê úÆüà ú´Ö•ÖÖê¸ü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü… ‡ÃÖ
ŸÖ¸üÆü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö úß †¯ÖêÖÖ μÖÆü ‹Œ™ü ú´Ö ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
μÖÆü ‹Œ™ü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ŸÖ³Öß ¤üß •ÖÖ‹ •Ö²Ö »ÖÖ³ÖÖë êú ÃÖ´ÖŸÖÖ´Öæ»Öú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß ÖÖ¸Óü™üß ÆüÖê… ‹Œ™ü êú
×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê »ÖÖ³ÖÖë úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü ´ÖÖî×¦üú »ÖÖ³Ö, ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ, »ÖÖ³Ö êú ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üÖë êú ‡»ÖÖêú ´Öë Æüß ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö, ¿ÖÖê¬Ö †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ úÖ úÖ´Ö,
†Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë, »ÖÖ³Ö êú ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üÖë †Öî¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ •Ö−ÖŸÖÖ úÖ ˆÃÖêú ÃÖÖ£Ö •Öã›ÍüÖ¾Ö… ‡ÃÖ ‹Œ™ü úÖ †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖ²ÖÃÖê
†Æü´Ö μÖÖêÖ¤üÖ−Ö μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ´Öë ³Öß ×−Öú»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü
»ÖÖ³ÖÖÙ£ÖμÖÖë úß šüßú ÃÖê ×¿Ö−ÖÖŸÖ ÆüÖê ŸÖÖê −Öê¿Ö−Ö»Ö ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖß Æîü…
‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ¾ÖÆü ×²Ö−ÖÖ ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ´Öë ³ÖÖÖ ×»Ö‹ Æãü‹ ¯Öê™ëü™üÖë úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤üê−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖß Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú, ‡ÃÖ
¯ÖÆü»Öæ úÖê šüÖêÃÖ ºþ¯Ö ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ úÖ−Öæ−Ö êú †×¬Öú ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü †Öî¸ü ˆÃÖ´Öë †×¬Öú Ã¯ÖÂ™üŸÖÖ úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖÆü ‹Œ™ü ŸÖ¸üÆü-ŸÖ¸üÆü êú »ÖÖ³ÖÖë úß “Ö“ÖÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ ³Öß ´ÖãμÖ •ÖÖê¸ü ´ÖÖî×¦üú »ÖÖ³Ö ¯Ö¸ü Æüß Æîü… †²Ö μÖÆü ‹£ÖÖ×¸ü™üß ¯Ö¸ü Æüî ×ú ¾ÖÆü
´ÖÖî×¦üú »ÖÖ³Ö −Öê¿Ö−Ö»Ö ±Óú›ü ´Öë •Ö´ÖÖ ú¸ü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸üŸÖß Æîü, μÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë μÖÖ ˆ−Öêú ÃÖ´ÖæÆü úÖê ¤êüŸÖß Æîü… »ÖÖ³Ö úß ´ÖÖ¡ÖÖ ŸÖμÖ ú¸ü−ÖÖ ¯Öæ¸üß
ŸÖ¸üÆü ‹£ÖÖ×¸ü™üß êú ×¾Ö¾Öêú ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß μÖÆü Ãúß´Ö ¯ÖÖ¸ü¤ü¿Öá −Ö ÆüÖê−Öê êú •ÖÖê×Ö´Ö úß ×¿ÖúÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖŸÖß Æîü…
†Ö¸ü ´ÖÖî×¦üú »ÖÖ³ÖÖë êú ×»Ö‹ ‹£ÖÖ×¸ü™üß «üÖ¸üÖ úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾Öê »ÖÖ³Ö μÖÖ ŸÖÖê »ÖÖ³ÖÖë úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê ×´Ö»ÖŸÖê Æïü μÖÖ ×±ú¸ü ˆ−Æëü
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ Ö“ÖÔ ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ¬Ö−Ö ×úÃÖê ×¤üμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æîü, μÖÆü ‹£ÖÖ×¸ü™üß Æüß ŸÖμÖ ú¸üŸÖß Æîü, ³Ö»Öê Æüß
ˆÃÖêú ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üÖë úß ×¿Ö−ÖÖŸÖ ÆüÖê Ö‡Ô ÆüÖê… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú ´ÖãúÖ×²Ö»Öê »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß μÖÖê•Ö−ÖÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ´Öë †×¬Öú
¾μÖÖ¯Öú Æîü, ×±ú¸ü ³Öß »ÖÖ³ÖÖÙ£ÖμÖÖë úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ÃÖê ×¿Ö−ÖÖŸÖ −Ö ÆüÖê−Öê †Öî¸ü †−μÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Ã¯ÖÂ™üŸÖÖ†Öë êú úÖ¸üÖ μÖÆü ‹Œ™ü êú¾Ö»Ö ×¾Ö×³Ö®Ö »ÖÖ³ÖÖë úß
ÃÖæ“Öß ²Ö−ÖÖ ú¸ü ¸üÆü •ÖÖŸÖÖ Æîü…
25
´ÖãÛ¿ú»Ö μÖÆü ³Öß Æîü ×ú »ÖÖ³ÖÖë úß ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤üÖê−ÖÖë úÖ−Öæ−ÖÖë êú ²Öß“Ö úÖê‡Ô ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö úÖμÖ´Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ú‡Ô ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë
¾Öê ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü¾μÖÖ¯Öß Æïü… ´ÖÖ´Öæ»Öß ÃÖß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‹ú Æüß ×¾ÖÂÖμÖ¾ÖÃŸÖã êú ×»Ö‹ ¤üÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ úÖ−Öæ−ÖÖë úÖ ÆüÖê−ÖÖ úÆüÖÑ úß ŸÖãú Æîü… ×±ú¸ü, †Ö¸ü ¤üÖê
úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ ³Öß ×¤ü‹ Ö‹ £Öê, ŸÖÖê »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ˆ−Æëü úÖμÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ œüÖÑ“Öê úÖê ‹ú Æüß ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ £ÖÖ…
“ÖæÑ×ú »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß −ÖÖ´ÖÖî•Öæ¤üÖß úÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¤üÖê−ÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖß¬ÖÖ ŸÖÖ»»Öãú ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
»Öê×ú−Ö, ¤üÖê−ÖÖë êú ²Öß“Ö úÖ μÖÆü ÃÖæ¡Ö †¯ÖÏŸμÖÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë «üÖ¸üÖ ¤üß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß †•Öá úß •ÖÖÑ“Ö ¯ÖÆü»Öê
−Öê¿Ö−Ö»Ö ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß «üÖ¸üÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß Ãúß´Ö ˆÃÖ ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë †×¬Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖêÖß †Ö¸ü ˆÃÖê
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖ´ÖÖÏ ¸üÖ−Öß×ŸÖ êú ŸÖÆüŸÖ úÖμÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ‹…
¤ü. ¯ÖÆãüÑ “Ö, »ÖÖ³ÖÖë úÖ ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸üÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü Æîü ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡−Ö ÃÖ³Öß ¯ÖÆü»Öã†Öë êú ²Öß“Ö ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú ÃÖæ¡Ö Æïü…
úÖ−Öæ−Öß ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö ÃÖê •Öã›Íêü Æïü, †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ¾Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ÃÖê ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê •Öã›Íêü Æïü… »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß Ãúß´Ö ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë êú ú™üÖ−Ö ×²ÖÓ¤ãü ¯Ö¸ü ×Ã£ÖŸÖ Æîü… »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß Ãúß´Ö †ÃÖ»Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë †ÓŸÖÙ−Ö×ÆüŸÖ †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úÖê ¤æü¸ü ú¸ü−Öê úÖ †Öî•ÖÖ¸ü Æîü, ŒμÖÖë×ú μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß •Ö−Ö-¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú –ÖÖ−Ö úÖê
†¯Ö−Öê ³ÖßŸÖ¸ü −ÖÆüà ÃÖ´Öê™üŸÖß…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ³Öß ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ ÖÖê»ÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ‹ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ−Öæ−Ö
ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ−Öæ−Ö êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úÖ ¸üÖÃŸÖÖ ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà ²Ö¤ü»Ö ÃÖúŸÖÖ •Ö²Ö ŸÖú ¤üÖê−ÖÖë êú ²Öß“Ö ´Öë ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö −Ö ÆüÖê… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖ−Öæ−Ö
¤æüÃÖ¸êü ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë ÃÖê †»ÖÖ ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆÃÖêú ×»Ö‹ ‹êÃÖÖ ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö ‹ú −Ö‡Ô ²ÖÖŸÖ ÆüÖêÖß… ‡ÃÖß×»Ö‹ ú³Öß-ú³Öß ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ
úÖ−Öæ−Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ´Öë ÆüÃŸÖÖê¯Ö úß ŸÖ¸üÆü ¤êüÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ‡ÃÖúß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ−Öæ−Ö êú úšüÖê¸ü ´ÖÖ−Öú œüß»Öê ¯Ö›Íü ÃÖúŸÖê Æïü…
»Öê×ú−Ö, †Ö•Ö Æü´Ö ‡ÃÖ ´ÖãúÖ´Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö “Öãêú Æïü ×ú ¤üÖê−ÖÖë ŸÖ¸üÆü êú úÖ−Öæ−ÖÖë êú ²Öß“Ö ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ŸÖÖ»»ÖãúÖŸÖ ²Ö−Ö “Öãêú Æïü…
×•Ö−Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß úÖ−Öæ−Ö úšüÖê¸ü ²Ö−ÖÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß Æîü, ¾ÖÆüÖÑ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ‘Ö™üß Æüî †Öî¸ü −ÖŸÖß•ÖŸÖ−Ö »ÖÖ³ÖÖë ´Öë
×ÆüÃÃÖê¤üÖ¸üß úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ³Öß ú´Ö ÆüÖê Ö‡Ô… ‡ÃÖúÖ ‹ú ´ÖŸÖ»Ö²Ö ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü úß ŸÖÖúŸÖë ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãúÖ×²Ö»Öê ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë ´Öë •μÖÖ¤üÖ
×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ×¤üÖÖ ¸üÆüß Æïü, ¯Ö¸ü ¤æüÃÖ¸üÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ³ÖÖî×ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö úÖê •μÖÖ¤üÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… †ÖîÂÖ×¬Ö ˆªÖêÖ
‡ÃÖúÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¾Ö¿ÖêÂÖ ×úÃ´Ö êú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß ŸÖ²Ö ŸÖú −ÖÆüà úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß •Ö²Ö
ŸÖú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú úÖ−Öæ−Ö ¾μÖÖ¯Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë −ÖÆüà ²Ö−ÖÖ‹ •ÖÖŸÖê… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë úÖ
²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸üÖ Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ… ‡ÃÖê •μÖÖ¤üÖ ÃÖê •μÖÖ¤üÖ †ÖÙ£Öú ´Öã†Ö¾Ö•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü Æüß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü
‡ÃÖß ¿Öî»Öß ´Öë »ÖÖ³ÖÖë úß ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖê ÆüÖêÖÖ μÖÆü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ˆÃÖêú ¬ÖÖ¸üúÖë «üÖ¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü úÖê‡Ô •ÖÖê¸ü −ÖÆüà ¸üÆü
•ÖÖ‹ÖÖ… ŸÖ²Ö êú¾Ö»Ö μÖÆü –ÖÖ−Ö †Öî¯Ö“ÖÖ×¸üú ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ÆüÃŸÖÖÓŸÖ×¸üŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ, ŸÖÖ×ú ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú •Ö×¸ü‹ ‡ÃÖê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úÖê šüßú ú¸ü−Öê êú †»ÖÖ¾ÖÖ ³Öß
¤æüÃÖ¸êü −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ¤êüÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖ Ãúß´Ö ´Öë ú‡Ô ÖÖ×´ÖμÖÖÑ Æïü… μÖÆü −Ö ŸÖÖê ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üÖë úß šüßú ÃÖê ×¿Ö−ÖÖŸÖ ú¸üŸÖß Æîü, −Ö Æüß ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë
êú ²Öß“Ö »ÖÖ³ÖÖë úÖ ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸üÖ ŸÖμÖ ú¸üŸÖß Æîü… μÖÆüß úÖ¸üÖ Æîü ×ú ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö ´Öæ»Ö ¬ÖÖ¸üúÖë †Öî¸ü ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖê ¤æü¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ×¬Öú
×ú‹ •ÖÖ ¸üÆêü Æïü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖê ÖÖ×´ÖμÖÖÑ »ÖÖ‡»ÖÖ•Ö −ÖÆüà Æïü, ¯Ö¸ü ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¸üÖ−Öß×ŸÖ ÃÖÓ³Ö¾ÖŸÖ:
‡ÃÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë †×¬Öú ˆ¯ÖμÖÖêÖß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü…
ÖêŸÖß-²ÖÖ›Íüß
6 •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ, ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

²ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë éú×ÂÖ úÖ Öê¡Ö ˆ¢Ö¸üÖê¢Ö¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †ÖŸÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê
ÖêŸÖß úÖ ŸÖê•Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ Æãü†Ö, ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü ‹ú †ÖüÙ£Öú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ˆÃÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö ×Ö¸üŸÖÖ “Ö»ÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖêú ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿ÖÖë ´Öë ˆÃÖúß †Æü×´ÖμÖŸÖ ú´Ö ŸÖÖê Æãü‡Ô, »Öê×ú−Ö †Ö•Öß×¾ÖúÖ †Öî¸ü ¸üÖê•ÖÖÖ¸ü êú ÄÖÖêŸÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ˆÃÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö ²Ö¸üú¸üÖ¸ü ¸üÆüÖ… ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ,
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ÖêŸÖß úÖ ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü… ãú”û ¤ü¿Öú ¯ÖÆü»Öê ŸÖú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö úß ´Öã°ŸÖ
ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü £ÖÖ… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ‡ÃÖêú »ÖÖ³Ö¯ÖÏ¤ü ÆüÖê−Öê úÖ ÃÖ²ÖæŸÖ Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ êú ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÃÖê ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ êú úÖ¸üÖ éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö −Öß×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü úÖ−Öæ−ÖÖë ¯Ö¸ü •Ö²Ö¸ü¤üÃŸÖ †ÃÖ¸ü ¯Ö›ÍüÖ… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü
×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ ¿Öãºþ Æãü†Ö ×•ÖÃÖê †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ŸÖú †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ˆ×“ÖŸÖ −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ… ¯ÖÆü»Öê ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ †ÃÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü −ÖÆüà
¯Ö›ÍüÖ, »Öêú−Ö †²Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úÖê †ÓÖßúÖ¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê †Öî¸ü ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™üÖë úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê
éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß −Öß×ŸÖ ŸÖú¸üß²Ö−Ö ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü Æüß ²Ö¤ü»Ö Ö‡Ô Æîü… ‡ÃÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö êú¾Ö»Ö ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê Æüß −ÖÆüà Æîü, ²ÖÛ»ú μÖÆü ŸÖÖê éú×ÂÖ Öê¡Ö êú
×−Ö•Ößú¸üÖ †Öî¸ü ²ÖÖ•ÖÖ¸üßú¸üÖ úß ŸÖ¸ü±ú ¹ý—ÖÖ−Ö Æîü ×•ÖÃÖúÖ Ö¸üÖ²Ö †ÃÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−ÖÖ »ÖÖ•Ö´Öß
Æîü…
26
†. ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ´Öî−Öê•Ö´Öë™ü
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ êú ãú»Ö ‘Ö¸êü»Öæ ˆŸ¯ÖÖ¤ü ´Öë ÖêŸÖß úÖ ×ÆüÃÃÖÖ ‘Ö™ü ú¸ü 24 ±úßÃÖ¤üß ŸÖú †Ö ÖμÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü †³Öß ³Öß ¤êü¿Ö úß †Ö²ÖÖ¤üß úÖ 70 ±úßÃÖ¤üß
ˆÃÖß ÃÖê ¸üÖê•ÖÖÖ¸ü ¯ÖÖŸÖÖ Æîü… ú¯ÖÖÃÖ, “Öß−Öß †Öî¸ü •Öæ™ü ˆªÖêÖ ÖêŸÖß êú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë ¯Ö¸ü Æüß †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ Æïü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ †±ÏúßúÖ úß ¤üÖê-×ŸÖÆüÖ‡Ô ÃÖê
•μÖÖ¤üÖ †Ö²ÖÖ¤üß ÖêŸÖß ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü… −ÖÖ‡•Öß×¸üμÖÖ ´Öë ãú»Ö ‘Ö¸êü»Öæ ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖ 34 ±úß¤üÃÖß ŸÖú ÖêŸÖß ÃÖê †ÖŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë ´Öë μÖÆü †ÖÑú›ÍüÖ ¯Ö“ÖÖÃÖ
±úßÃÖ¤üß ŸÖú “Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ÖêŸÖß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖêŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü ´ÖãμÖ ±úÃÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹ ¤ãü×−ÖμÖÖ êú ‹ú Öê¡Ö úÖê ¤æüÃÖ¸üê ¯Ö¸ü ÃÖß¬Öê-ÃÖß¬Öê ×−Ö³ÖÔ¸ü
³Öß ¸üÆü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ×−Ö³ÖÔ¸üŸÖÖ †−Öã¯ÖÖŸÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ³ÖÖ¸üŸÖ 35 ÃÖê 47 ±úßÃÖ¤üß êú ²Öß“Ö ×¾Ö¿¾Ö êú ¤æüÃÖ¸êü ×ÆüÃÃÖÖë ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü… ×¾ÖμÖŸÖ−ÖÖ´Ö
†Öî¸ü £ÖÖ‡»Öï›ü •ÖîÃÖê ¤êü¿Ö ãú”û ú´Ö μÖÖ−Öß 13 ÃÖê 26 ±úßÃÖ¤üß ×−Ö³ÖÔ¸ü Æïü… †±ÏúßúÖ, ¤ü×ÖÖ †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ‹×¿ÖμÖÖ ´Öë μÖÆü ×−Ö³ÖÔ¸üŸÖÖ 50 ±úßÃÖ¤üß
ÃÖê ³Öß •μÖÖ¤üÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖß Æîü… ´Ö¬μÖ †Öî¸ü ¯Öæ¾Öá †±ÏúßúÖ êú ãú”û ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ μÖÆü ×−Ö³ÖÔ¸üŸÖÖ 80 ±úßÃÖ¤üß †Öî¸ü ¤ü×ÖÖß †±ÏúßúÖ êú ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ 90
±úßÃÖ¤üß ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö •ÖÖŸÖß Æîü… †×¬ÖúŸÖ¸ü μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü ˆ¢Ö¸üß †´Öê×¸üúÖ êú ×»Ö‹ ³Öß ×−Ö³ÖÔŸÖÖ úß ¤ü¸ü úÖ±úß ‰úÑú“Öß Æîü…
‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú ºþ¯Ö ÃÖê ”ûÖê™êü ¬ÖÖ¸üú †Öî¸ü ×úÃÖÖ−Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸üŸÖê ¸üÆêü Æïü… »Öê×ú−Ö, ÆüÖ»Ö ´Öë ÃÖ¸üúÖ¸ü ÃÖê »Öê ú¸ü ×−Ö•Öß
Óú¯Ö×−ÖμÖÖë −Öê †Öî¸ü ÓúÃÖ»™êü×™ü¾Ö ÖÏã¯Ö †Öò−Ö ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö ‹ÖÏßú»“Ö¸ü ×¸üÃÖ“ÖÔ (ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ü) êú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ëú¦üÖë −Öê ³Öß μÖÆü úÖ´Ö ¿Öãºþ ú¸ü ×¤üμÖÖ Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë μÖê Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑ †³Öß ³Öß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ²Öß“Ö Æüß ëú×¦üŸÖ Æïü… ¾Öê Æüß ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖŸÖê Æãü‹ †¯Ö−Öß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê éú×ÂÖ ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
†Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ú¸üŸÖê Æïü… “ÖæÑ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö, †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ †Öî¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Ö−ÖŸÖÖ úÖ ²ÖÆãü»ÖÖÓ¿Ö ÖêŸÖß ¯Ö¸ü Æüß
×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ Ã¾ÖÖ³ÖÖ×¾Öú Æüß Æîü ×ú †¯Ö−Öê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ šüßú ÃÖê ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü Æüß ˆ−ÖúÖ ×ÆüŸÖÃÖÖ¬Ö−Ö ×™üúÖ Æãü†Ö Æîü… ‡ÃÖß ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê
Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë −Öê †¯Ö−Öê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü Æü¾ÖÖ-¯ÖÖ−Öß êú ÃÖÖ£Ö ‹ú ´Öî¡Öß¯ÖæÖÔ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úÖμÖ´Ö ¸üÖÖ Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ŸÖÖê ¤üÖê-×ŸÖÆüÖ‡Ô ÃÖê »Öêú¸ü 85 ±úßÃÖ¤üß
ŸÖú ²ÖÖê‹ Ö‹ ²Öß•Ö ×¯Ö”û»Öß ±úÃÖ»Ö ÃÖê ²Ö“ÖÖ‹ Æãü‹ ÆüÖêŸÖê Æïü… ²Öß•Ö ˆªÖêÖ ¬ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ êú¾Ö»Ö 12 ±úßÃÖ¤üß, ÖëÆæüÑ êú ×»Ö‹ ´ÖÖ¡Ö 8 ±úßÃÖ¤üß, ´ÖŒúÖ êú
×»Ö‹ 29 †Öî¸ü ²ÖÖ•Ö¸êü êú ×»Ö‹ 72 ±úßÃÖ¤üß ²Öß•Ö ÃÖ¯»ÖÖ‡Ô ú¸üŸÖÖ Æîü… ×úÃÖÖ−Ö ú¸üß²Ö ÃÖÖšü ±úßÃÖ¤üß ŸÖú †Ö¯ÖÃÖ ´Öë ²Öß•ÖÖë úß Ö¸üß¤ü-±ú¸üÖêŸÖ ú¸üŸÖê Æïü…
²Öß•Ö êú ²Ö¤ü»Öê ²Öß•Ö úÖ †Ö¤üÖ−Ö-¯ÖÏ¤üÖ−Ö ³Öß ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… †±Ïúßúß ¤êü¿ÖÖë úß úÆüÖ−Öß ³Öß ´ÖÖê™êü ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü μÖÆüß Æîü… ‡×£ÖμÖÖê×¯ÖμÖÖ ´Öë ŸÖÖê ×úÃÖÖ−Ö ²Öß•ÖÖë úß
96 ±úßÃÖ¤üß •Öºþ¸üŸÖ †¯Ö−Öê ²Ö“ÖÖ‹ ²Öß•ÖÖë ÃÖê Æüß ¯Öæ¸üß ú¸üŸÖê Æïü… ŸÖÓ•ÖÖ×−ÖμÖÖ ´Öë ˆÖÖ‡Ô •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß •ÖÖî úß ±úÃÖ»Ö êú êú¾Ö»Ö ¤üÖê ±úßÃÖ¤üß ´Öë Æüß ÃÖÙ™ü±úÖ‡›ü
²Öß•ÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ²Öß•Ö Ö¸üß¤ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ×úÃÖÖ−Ö ³Öß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †¯Ö−Öê ²Öß•ÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú ±úÃÖ»Öë ˆÖÖ−ÖÖ •ÖÖ¸üß ¸üÖŸÖê Æïü…
ˆ®ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß ´Öë †´Öê×¸üúß ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê †¯Ö−Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ²Öß•Ö ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ ¿Öãºþ úß •ÖÖê ²ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß ŸÖú •ÖÖ¸üß ¸üÆüß… ×¯Ö”û»Öê
“ÖÖ»ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ²ÖÎß×›ÓüÖ ¯Ö¨ü×ŸÖμÖÖë ÃÖê ÃÖã¬ÖÖ¸êü Æãü‹ •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö úß ÃÖ¯»ÖÖ‡Ô úÖ ¯ÖÏ´ÖãÖ ÄÖÖêŸÖ ¸üÆüÖ Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê −Ö‹ ²Öß•ÖÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ‡Ô Æîü… μÖÆüÖÑ ¯Ö“ÖÖÃÖ êú ¤ü¿Öú ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü ×¾Ö×³Ö®Ö ±úÖ´ÖÖí «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ
²Öß•ÖÖë úÖ ×¾ÖŸÖ¸üÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ¿Öãºþ Æãü‡Ô… ´ÖŒúÖ, ²ÖÖ•Ö¸üÖ †Öî¸ü •ÖÖî †Ö×¤ü ´Öë úß Ö‡Ô ¿ÖÖê¬Ö úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ 1961 ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë êú
×»Ö‹ ¯ÖÆü»Öê ÃÖÓú¸ü ´ÖŒúÖ ²Öß•Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë ×−Öú»ÖÖ… 1963 ´Öë ÃÖÓú¸ü ²Öß•ÖÖë êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ²Öß•Ö ×−ÖÖ´Ö úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ úß Ö‡Ô… †Ö•Ö ‡ÃÖêú
†»ÖÖ¾ÖÖ ‹ú Ã™êü™ü ±úÖ´ÖÔ úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü¿Ö−Ö †Öò¾Ö ‡Ó×›üμÖÖ êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö 13 ¸üÖ•μÖ ÃŸÖ¸üßμÖ úÖ¸ü¯ÖÖê¸êü¿Ö−Ö ³Öß úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆêü Æïü… 1973 ´Öë éú×ÂÖ ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖ −Öê
éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¿ÖÖÖ ×¾Ö³ÖÖÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë éú×ÂÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ¯Ö×¸üÂÖ¤ü −Öê ¯ÖÏ´ÖãÖ ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ‡Ô…
†Ö•Öú»Ö ÃÖ¸üúÖ¸ü •Öî¾Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úÖê ³Öß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ ¸üÆüß Æîü… 1986 ÃÖê 2002 êú ²Öß“Ö ˆÃÖ−Öê ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ÃÖÖœÍê 27 ú¸üÖê›üÍ ›üÖ»Ö¸üÖë úÖ ×−Ö¾Öê¿Ö
×úμÖÖ Æîü… μÖÆü †»ÖÖ ²ÖÖŸÖ Æîü ×ú ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê éú×ÂÖ ´Öë ãú»Ö ×−Ö¾Öê¿Ö úÖ±úß ‘Ö™üÖ Æîü •ÖÖê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÛ²»Öú
ÃÖêŒ™ü¸ü úÖ •Öºþ¸üß ³Öæ×´ÖúÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö êú ‹ú †Ã¾ÖÖÃ£μÖú¸ü ¹ý—ÖÖ−Ö ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×−Ö•Öß ²Öß•Ö Öê¡Ö úß ³Öæ×´ÖúÖ ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ´Öî−Öê•Ö´Öë™ü êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤üÖêμÖ´Ö ¤ü•Öì úß Æüß ¸üÆüß Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë μÖÆü úÖ´Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü
úß ”û¡Ö”ûÖμÖÖ ´Öë Æüß Æãü†Ö Æîü, †Öî¸ü †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ÃÖê ÃÖÓú¸ü ×úÃ´ÖÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ ¸üÆüÖ Æîü… “ÖæÑ×ú •ÖÖê¸ü ´Öã−ÖÖ±êú ¯Ö¸ü −ÖÆüà £ÖÖ, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×−Ö•Öß
²Öß•Ö ˆªÖêÖÖë úÖê ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê Æãü‹ ³Öß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß×›ÓüÖ ´Öë ‡ÃÖúß ³Öæ×´ÖúÖ †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú êú ´Ö¬μÖ ´Öë Æüß ¿Öãºþ Æãü‡Ô… μÖÆüß
¾ÖÆü ´ÖãúÖ´Ö £ÖÖ •Ö²Ö ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ×−Ö•Öß ˆª´ÖÖë úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ×úμÖÖ… −Ö‡Ô ²Öß•Ö −Öß×ŸÖ ²Ö−Öß… 1991 ´Öë −Ö‡Ô †£ÖÔ −Öß×ŸÖ »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê
êú ²ÖÖ¤ü ‡ÃÖêú −ÖŸÖß•Öê ×¤üÖ−Öê »ÖÖê… 1995-97 ŸÖú ´ÖŒúÖ ´Öë ×−Ö•Öß ²Öß•ÖÖë úÖ ×ÆüÃÃÖÖ ¤üÃÖ ÃÖê ²ÖœÍü ú¸ü 85 ±úßÃÖ¤üß ÆüÖê ÖμÖÖ…
•Öß×¾ÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ´Öë ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö »ÖÖ−Öê êú –ÖÖ−Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ¯ÖÏÖ“Öß−ÖúÖ»Ö ÃÖê Æüß ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖß úÖê ²ÖÖμÖÖê™êüŒ−ÖÖ»ÖÖ•Öß úÆüŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú ãú”û
ˆ¤üÖÆü¸üÖ Æïü ±ú´ÖÕ™êü¿Ö−Ö, ´ÖÖ‡ÎúÖê¯ÖÏÖê¯ÖêÖê¿Ö−Ö †Öî¸ü ÖÖª ¯ÖÏÃÖÓÃú¸üÖ ×•Ö−ÖÃÖê ×²ÖμÖ¸ü, ¾ÖÖ‡−Ö †Öî¸ü ¯Ö−Öß¸ü •ÖîÃÖß “Öß•Öë ²Ö−ÖŸÖß Æïü… éú×ÂÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡ÃÖúÖ
´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü ¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë «üÖ¸üÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úß •Öê−Öê×™üú ²Ö−ÖÖ¾Ö™ü úÖê ²Ö¤ü»Ö ú¸ü ÖêŸÖß êú ÃÖÓ¾Ö¬ÖÔ−Ö ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö… Æü´ÖÖ¸êü ×»Ö‹ μÖÆüÖÑ ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ ¯ÖÏÖÃÖÓ×Öú
Æîü ±úÃÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ… ‡ÃÖ´Öë ×²Ö−ÖÖ μÖÖî−Ö ÃÖ´ÖÖÖ´Ö êú ‹ú †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö †£Ö¾ÖÖ úÖê×ÂÖúÖ (™üÒüÖÓÃÖ•Öß−Ö) úß
›üß‹−Ö‹ ¤æüÃÖ¸êü ´Öë Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ×¸üú ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖÃÖê ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ²Öß•Ö ²Ö−ÖŸÖê Æïü… †Ö¸ü ×úÃÖß †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ´Öë ¾ÖÖÓ×”ûŸÖ ÖãÖ Æïü †Öî¸ü ˆÃÖúÖ ×úÃÖß
•Öê−ÖÖò´Ö êú †−Öãæú»Ö −ÖÆüà Æîü, ŸÖÖê •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ²ÖÎß×›ÓüÖ úß ÃÖß´ÖÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ×ú ˆÃÖ´Öë ¤üÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ×³Ö®Ö
¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë êú ²Öß“Ö •Öß−Ö úÖ Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ…
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú •Ö×¸ü‹ ±úÃÖ»Ö êú ¯ÖÖî¬ÖÖë ´Öë ²Öê×ÃÖ»ÖÃÖ £ÖØ¸üÖ•Öà×ÃÖÃÖ (²Öß™üß)•ÖîÃÖê úß™ü−ÖÖ¿Öú •Öß−Ö ³Öß ›üÖ»Öê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ‡−Ö ±úÃÖ»ÖÖë úÖê
»ÖÖÖ ú¸ü ×úÃÖÖ−Ö úß™ü−ÖÖ¿ÖúÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ²Ö“Ö ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ÃÖê ²Ö−Öê Ö¸ü¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü −ÖÖ¿Öú úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸üêú ×úÃÖÖ−Ö †¯Ö−Öê
ÖêŸÖ ´Öë ™üÒüÖÓÃÖ•Öß×−Öú ¯ÖÖî¬ÖÖë úÖê ”ûÖê›Íü ú¸ü ²ÖÖúß ÃÖ³Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úÖê ÖŸ´Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖÃÖê ×¾ÖÂÖÖÖã ×¾Ö¸üÖê¬Öß ±úÃÖ»Öë ³Öß ŸÖîμÖÖ¸ü úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß
Æïü… ÖêŸÖß ´Öë ¸üÃÖÖμÖ−ÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÃÖê ¯Öî¤üÖ Æãü‡Ô ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê ´Öë †Öî¸ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úß ³Öæ×´ÖúÖ úÖê
»Öêú¸ü μÖæ¸üÖê¯Ö †Öî¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë úÖ±úß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ¯ÖÖî¬ÖÖë †Öî¸ü ÖÖª êú ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü
úÖê »Öêú¸ü ×“ÖÓ×ŸÖŸÖ Æïü… ‡−Öêú úÖ−Öæ−Öß †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ³Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü Æïü…
†³Öß ŸÖú êú¾Ö»Ö ”û: ¤êü¿Ö, †•Öí™üß−ÖÖ, ²ÖÎÖ•Öß»Ö, ú−ÖÖ›üÖ, “Öß−Ö, ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ †Öî¸ü ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖ•μÖ †´Öê×¸üúÖ ´Öë Æüß ´ÖŒúÖ, ÃÖÖêμÖÖ²Öß−Ö, ú−ÖÖê»ÖÖ
†Öî¸ü ú¯ÖÖÃÖ úß ÖêŸÖß ´Öê Ó Æüß •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ¯ÖÆü»ÖÖ †ÖμÖÖ´Ö ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ×¾Ö×³Ö®Ö úÖ¸üÖÖë ÃÖê μÖÆü
´ÖãμÖŸÖ: ×−Ö•Öß Öê¡Ö úß éú×ÂÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ êú ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü −Öê Ö´ÖŸÖÖ ÆüÖêŸÖê Æãü‹ ³Öß †³Öß ŸÖú ‹êÃÖê ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖ ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ −ÖÆüà
27
×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… êú¾Ö»Ö “Öß−Ö ´Öë ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ±úÃÖ»ÖÖë úÖ ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ êú¾Ö»Ö ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú ÆüÖ£ÖÖë ´Öë −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖß ¯ÖÆü»Öæ êú úÖ¸üÖ ×−Ö•Öß ¯ÖæÑ•Öß
êú¾Ö»Ö ‹êÃÖê ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ¹ý×“Ö ×¤üÖÖŸÖß Æîü ×•Ö−Ö´Öë ŸÖÖ›Íêü ´Öã−ÖÖ±êú úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ ÆüÖë… ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú úß™ü−ÖÖ¿Öú ²Ö−ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ú‡Ô ²Ö›Íüß
Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ ³Öß Æïü… ˆ−ÆüÖë−Öê †¯Ö−Öê ãú”û ¿Öã¹ý†ÖŸÖß ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê úß™ü−ÖÖ¿ÖúÖë úß ×²ÖÎúß ÃÖê •ÖÖê›Íü
×¤üμÖÖ £ÖÖ… †Ö¸ü ×¾Ö™üÖ×´Ö−Ö ‹ ÃÖê ³Ö¸êü Æãü‹ ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú “ÖÖ¾Ö»Ö úÖ †¯Ö¾ÖÖ¤ü ”ûÖê›Íü ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ‡−Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖë −Öê ¯ÖÖêÂÖÖ μÖãŒŸÖ ±úÃÖ»Öë ¯Öî¤üÖ ú¸ü−Öê ´Öë ú´Ö
Æüß ¹ý×“Ö ×¤üÖÖ‡Ô Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úß −Öú»Ö †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë
«üÖ¸üÖ ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü úÖ±úß ×−Ö³ÖÔ¸ü Æïü… ŸÖßÃÖ¸êü, †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ãú”û ´Öã™Ëü½üß ³Ö¸ü ±ú´ÖÖí ´Öë Æüß ëú×¦üŸÖ Æîü ×•Ö−Öêú
×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ´Öë ³ÖÖ¸üß ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö †Öî¸ü ²Öß•Ö ×¾ÖŸÖ¸üÖ úÖ •Ö²Ö¸ü¤ÃŸÖ −Öê™ü¾ÖÔú Æîü… ‡ÃÖ ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß êú úÖ¸üÖ ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë −Ö‡Ô Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ
†Öî¸ü ˆ−ÖúÖ ×¾ÖúÖÃÖ ²ÖÆãüŸÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ³Öß ×−Öú»ÖŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü ‡−Ö −Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ×−Ö•Öß
†Öî¸ü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¿ÖÖê¬Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ−ÖÖë úÖê ‡−Ö ²Ö›üÍß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ÃÖÖ£Ö Öšü•ÖÖê›Íü ú¸ü−Öê ¯Ö›ÍëüÖê… ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖë úß ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú −Ö ŸÖÖê ‡−Ö ±úÃÖ»ÖÖë êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ
¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü Ã¯ÖÂ™ü Æïü, †Öî¸ü −Ö Æüß ‡−Öúß »ÖÖÖŸÖ †Öî¸ü ±úÖμÖ¤üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ãú”û ÃÖÖ±ú ŸÖÖî¸ü ÃÖê úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †´Öß¸ü ¤êü¿Ö ‡−Ö ±úÃÖ»ÖÖë
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †Ó¤êü¿ÖÖë ÃÖê ×“ÖÓ×ŸÖŸÖ Æïü, †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ‡−Öêú ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú †ÖÙ£Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖê ŒμÖÖë×ú ¾ÖÆüÖÑ •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü †Ö²ÖÖ¤üß Öê×ŸÖÆü¸ü Æîü…
²Ö. ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

‹±ú‹†Öê êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¤ãü×−ÖμÖÖ ³Ö¸ü ´Öë ú¸üß²Ö †ÃÃÖß ú¸üÖê›Íü »ÖÖêÖ ãú¯ÖÖêÂÖÖ êú ×¿ÖúÖ¸ü Æïü… ú¸üß²Ö 21 ±úßÃÖ¤üß ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ •Ö−ÖŸÖÖ †Öî¸ü ú¸üß²Ö ‹ú ×ŸÖÆüÖ‡Ô
ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ ¤êü¿ÖÖë úß †Ö²ÖÖ¤üß ãú¯ÖÖêÂÖÖ êú ×¿ÖÓú•Öê ´Öë Æîü… ‡ÃÖ ÆüúßúŸÖ êú “Ö»ÖŸÖê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ úÖ ´ÖÆü¢¾Ö ú´Ö ú¸üêú −ÖÆüà †ÖÑúÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ…
ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ŸÖß−Ö ´ÖãμÖ †ÖμÖÖ´ÖÖë ´Öë ¯ÖÆü»ÖÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ÖÖª úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ úÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¤ãü×−ÖμÖÖ ³Ö¸ü ´Öë †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ÖÖª
ˆŸ¯ÖÖ×¤üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü μÖã¨üÖÏÃŸÖ Öê¡ÖÖë, ÖêŸÖßμÖÖêμÖ ¬Ö¸üŸÖß êú ú´Öß ¾ÖÖ»Öê ‡»ÖÖúÖë †Öî¸ü ²ÖÖ¸ü-²ÖÖ¸ü μÖÖ ×−Ö¸ÓüŸÖ¸ü ÃÖæÖê êú ×¿ÖúÖ¸ü Öê¡ÖÖë ´Öë ÖÖª ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ
úÖ ÃÖÓú™ü Æîü… ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë †Ö²ÖÖ¤üß úß ¾Öé×¨ü êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö †Ö¸ü ÖÖª ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö −Ö ²ÖœÍüÖ ŸÖÖê ú‡Ô Öê¡ÖÖë ´Öë μÖÆü ÃÖÓú™ü †Öî¸ü ÖÆü−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÖÖª
ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¤æüÃÖ¸üÖ ¯ÖÏ¿−Ö Æîü ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ ÆüÖêŸÖê Æãü‹ ³Öß ãú”û »ÖÖêÖÖë †Öî¸ü Öê¡ÖÖë úÖê ÖÖª −Ö ×´Ö»Ö ¯ÖÖ−ÖÖ… ‡ÃÖúÖ ‹ú ˆ¤üÖÆü¸üÖ ³ÖÖ¸üŸÖ Æîü, •ÖÆüÖÑ ÖÖª úÖ
¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¤æü¸üÖÖ´Öß ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ãú¯ÖÖêÂÖÖ úß ¯Ö×¸ü‘Ö™ü−ÖÖ ³Öß ú´Ö Æãü‡Ô Æîü, ¯Ö¸ü †×ŸÖ×¸üŒŸÖ ÖÖª êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ²Öß“Ö-²Öß“Ö ´Öë 1995-
97 ÃÖê 2000-02 êú ²Öß“Ö ãú¯ÖÖêÂÖÖ êú ×¿ÖúÖ¸ü »ÖÖêÖ 20 ú¸üÖê›Íü ÃÖê ²ÖœÍü ú¸ü 22 ú¸üÖê›üÍ ÆüÖê Ö‹… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ×−Ö•Öß ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö
Æîü »ÖÖêÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ ³ÖÖê•Ö−Ö Ö¸üß¤ü−Öê êú ×»Ö‹ †Ö´Ö¤ü−Öß úÖ ÆüÖê−ÖÖ μÖÖ ˆÃÖê Öã¤ü ¯Öî¤üÖ ú¸ü−Öê úß Ö´ÖŸÖÖ úÖ ÆüÖê−ÖÖ… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ‡ÃÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Ö¸üß²Öß
†Öî¸ü ³Öæ×´Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ÃÖê ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü…
ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú −Öß×ŸÖÖŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë úß ´ÖÖÑÖ ú¸üŸÖß Æîü… ÖêŸÖ êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ²ÖœÍüÖ−ÖÖ †Öî¸ü Ö¸üß²ÖÖë †Öî¸ü ×Ã¡ÖμÖÖë êú ×ÆüŸÖÖ£ÖÔ ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë
¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ Æü»Ö ×−Öú»ÖÖ−ÖÖ, ŸÖ¸üÆü-ŸÖ¸üÆü êú éú×ÂÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖêÃŸÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ, ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †¯Ö−Öê ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
úß ±úÃÖ»ÖÖë †Öî¸ü ú´Ö Ö´ÖŸÖÖ ¾ÖÖ»Öß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−ÖÖ, †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÖêŸÖß êú ´ÖÆü¢¾Ö ¯Ö¸ü †×¬Öú ²Ö»Ö ¤êü−ÖÖ ŒμÖÖë×ú
†Ö•Öú»Ö ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö éú×ÂÖ ¯Ö¸ü ú´Ö •ÖÖê¸ü ¤êü−Öê »ÖÖê Æïü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ÖêŸÖß ´Öë †ÖμÖÖŸÖ-×−ÖμÖÖÔŸÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ³Öß ²ÖÆãüŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ
´Öë ãú”û Öê×ŸÖÆü¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú †ÖμÖÖŸÖ ¯Ö¸ü ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú ºþ¯Ö ÃÖê ¸üÖêú ¸üÆüß Æîü ŸÖÖ×ú ˆÃÖúß ‘Ö¸êü»Öæ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×ÆüŸÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö¯Ö¸üßŸÖ †ÃÖ¸ü −Ö
¯Ö›Íêü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ÃÖ²Ö×ÃÖ›üß ‘Ö™üÖ−Öê ÃÖê ³Öß ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… †³Öß ŸÖú ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë −Öß×ŸÖÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö
¸üÆüÖ Æîü ÖÖª †ÖŸ´Ö×−Ö³ÖÔ¸üŸÖÖ ŸÖÖ×ú ×¾Ö¤êü¿ÖÖë ÃÖê †−ÖÖ•Ö −Ö ´ÖÑÖÖ−ÖÖ ¯Ö›Íêü… †²Ö ›ü²»μÖæ™üß†Öê −Öê −ÖμÖÖ −Öß×ŸÖÖŸÖ œüÖÑ“ÖÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ×úμÖÖ Æîü •ÖÖê »ÖÖÖŸÖ-Ö´Ö
¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ²Ö›Íêü ¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ ±úÖμÖ¤êü ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü, ¯Ö¸ü ”ûÖê™êü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ŸÖÖê ‡ÃÖ
−Öß×ŸÖ êú úÖ¸üÖ ÃÖÓú™ü êú ÃÖ´ÖμÖ ÖÖª Ö¸üß¤ü−Öê êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öß ×¾Ö¤êü¿Öß ´Öã¦üÖ †Ö´Ö¤ü−Öß úß Ö´ÖŸÖÖ†Öë ¯Ö¸ü •μÖÖ¤üÖ ×−Ö³ÖÔ¸ü ÆüÖê−ÖÖ ¯Ö›Í ÃÖúŸÖÖ Æîü…
ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ²ÖœÍüÖ−Öê ´Öë ²ÖÆãüŸÖ ´Ö¤ü¤üÖÖ¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… »Öê×ú−Ö, ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÖêŸÖß úß
³Öæ×´ÖúÖ ¯Ö¸ü ÃÖê ÃÖ¾ÖÖ×»ÖμÖÖ ×−Ö¿ÖÖ−Ö −ÖÆüà ˆšüÖ Æîü… †³Öß ŸÖú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖμÖßéúŸÖ •Öê−Öê×™üú ±úÃÖ»ÖÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö
ÃÖê ÆüÖêŸÖÖ −ÖÆüà ×¤üÖ ¸üÆüÖ Æîü… •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ¯Ö¸ü †¯Ö−Öß ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß úÖμÖ´Ö ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ²Ö›Íüß-²Ö›Íüß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë ÃÖê μÖÆü ˆ´´Öß¤ü ú¸ü−ÖÖ ³Öß ´Öã×¿ú»Ö Æîü
×ú ¾Öê †¯Ö−Öê ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖê Ö¸üß²Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü ú´Ö Ö´ÖŸÖÖ¾ÖÖ−Ö ˆ¯Ö³ÖÖêŒŸÖÖ†Öë êú ×ÆüŸÖÖë ´Öë »ÖÖÖ‹ÑÖß… ×±ú¸ü, ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ±úÃÖ»ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ
†Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†Ö£ÖÔú ¯ÖÆü»Öæ ³Öß •Öã›Íê Æïü… μÖÆü ³Öß »ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ×ú ²ÖœÍüŸÖê Æãü‹ éú×ÂÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖ •ÖÖê¸ü ³Öß †−ÖÖ•Ö ¯Öî¤üÖ
ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ú´Ö †Öî¸ü −Öú¤üß ±úÃÖ»Öë ¯Öî¤üÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü •μÖÖ¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯Ö×¸ü¥ü¿μÖ êú ÖÓ³Öß¸ü −ÖŸÖß•Öê ÆüÖê
ÃÖúŸÖê Æïü… •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ÃÖê ÖêŸÖß ´Öë ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úÖ ²ÖÖê»Ö²ÖÖ»ÖÖ ²ÖœÍêüÖÖ †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü •Öê−Öê×™üú ²Öß•Ö ´ÖÑÆüÖê ÆüÖêŸÖê “Ö»Öê •ÖÖ‹ÑÖê…
‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë, •ÖÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö úß ÁÖêÖß ´Öë †ÖŸÖê Æïü, ´Öë ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ
úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ “Ö»Ö ¸üÆüß Æîü… ¯ÖÆü»Öê ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü †Öî¸ü ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü
êú †ÖÖÏÆü êú ŸÖÆüŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü †²Ö μÖÆüß »ÖμÖ ¾Öê¬Ö−Öê êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß †Öî¸ü ²ÖÎß›üÃÖÔ ¸üÖ‡™ËüÃÖ úÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ×»ÖμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú
²Ö›ÍüÖ úÖ¸üÖ μÖÆü Æîü ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úß ãú”û −Ö‡Ô ×úÃ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úß ¤êü−Ö Æïü…
ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ¯ÖÆü»Öê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë Æãü‡Ô, †Öî¸ü †²Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ †ÓÖßúÖ¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ²ÖÖ¤ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë
´Öë ³Öß ‡−Æëü »ÖÖÖæ ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ¯ÖÆü»ÖÖ †ÃÖ¸ü ŸÖÖê μÖÆü ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ŸÖÆüŸÖ •μÖÖ¤üÖ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê †Öî¸ü †−μÖ
Öæ×²ÖμÖÖÑ ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ²Öß•ÖÖë †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖê ×´Ö»Ö−Öê »ÖÖŸÖÖ Æîü… •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ±úÖμÖ¤êü
ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úß ¥ü×Â™ü ÃÖê ŒμÖÖ-ŒμÖÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü, μÖÆü Æü´Ö ‡ÃÖß †¬μÖÖμÖ úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ´Öë ¤êüÖ “Öãêú Æïü…
¯Öæ¸üß ŸÖÃ¾Öß¸ü ¯Ö¸ü ×−ÖÖÖÆü ›üÖ»Ö−Öê êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú Æü´Ö ¾μÖÖ¯Öú ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖÖŸ´Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸ëü… ÖêŸÖß ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ
³Öæ×´Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Æîü… ãú”û ÖÖÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ŸÖÆüŸÖ
»ÖÖ−Öê μÖÆü ¯Öæ¸üÖ ´ÖÃÖ»ÖÖ úÖ±úß ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ÆüÖêŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ŸÖú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¾Ö –ÖÖ−Ö úß ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ²ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖß £Öß, ¯Ö¸ü ˆ−Ö ¯Ö¸ü
28
×−Ö•Öß ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úß “Ö“ÖÖÔ ÆüÖê−Öê »ÖÖß Æîü… †³Öß ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™üÖë êú •Ö×¸ü‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ ¤üÖêÆü−Ö Ã¾ÖßéúŸÖ
ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¸üÖ•μÖ êú ´Öæ»Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú´Ö ÃÖê ú´Ö ˆÃÖæ»Ö−Ö ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… μÖÆü †»ÖÖ ²ÖÖŸÖ Æîü ×ú
Öê×ŸÖÆü¸ü-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü •Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú ‡ÃÖúÖ −ÖŸÖß•ÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ˆ−Öúß
¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ´Öë ×−Öú»Öê…
¾ÖÃŸÖã×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë −Öê éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖ ´Öë »ÖÖß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úß ×Ã£Ö×ŸÖ ”ûÖê™êü †Öî¸ü Ö¸üß²Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ´Ö•Ö²ÖæŸÖ
úß Æîü… ×úÃÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ−Öê, ˆ−Æëü ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ¸üÖê¯Ö−Öê †Öî¸ü ²Öß•Ö ²Öê“Ö−Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÖ²ÖÓ×¤üμÖÖÑ —Öê»Ö−Öß ¯Ö›ÍüŸÖß Æïü †Öî¸ü ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ²Öß•ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖòμÖ»™üß ¤êü−Öß ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü…
•Ö²Ö×ú ˆÃÖæ»Ö−Ö ²Ö¤ü»ÖŸÖß •Öºþ¸üŸÖÖë †Öî¸ü ÆüÖ»ÖÖŸÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ÃÖã¬ÖÖ¸ü, †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †Öî¸ü ²Ö¤ü»ÖÖ¾Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë ¯Ö¸ü ˆ−ÖúÖ
×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úÖμÖ´Ö ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… μÖÆü ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ‡ÃÖ Ö´ÖŸÖÖ
¯Ö¸ü †´Öê×¸üúÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿ÖÖë úß ŸÖ¸üÆü †ÃÖ¸ü −Ö ¯Ö›Íêü… »Öê×ú−Ö, ×•Ö−Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Öê−Öê×™üú ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †¯Ö−ÖÖ »Öß Ö‡Ô Æîü, ¾ÖÆüÖÑ êú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹
¿ÖÖμÖ¤ü μÖÆü ±úÖμÖ¤üÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −Ö ¸üÆêü… ‹±ú‹†Öê úß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ Æîü ×ú ³Öæ´ÖÓ›ü»Ößú¸üÖ úÖ Ö¸üÖ²Ö −ÖŸÖß•ÖÖ •Ö−ÖŸÖÖ êú ãú”û ŸÖ²ÖúÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü¾ÖÓ“Ö−Ö ´Öë
×−Öú»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü…
ÖêŸÖß ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö êú ÃÖÖ£Ö ¤üÖê †Ó¤êü¿Öê •ÖãÍ›Íêü Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ, †×ŸÖ-¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú úÖ¸üÖ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ×−Ö•Öß
†Öî¸ü ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú Öê¡Ö ´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß ¯ÖÏ¾Öé×¢ÖμÖÖë úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ ÆüŸÖÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖß Æîü… ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê
¯ÖÏÖ£Ö×´Öú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÖ´ÖÖÏß ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ´ÖÖÆüÖî»Ö ´Öë ÆüÖê ¸üÆüß ²ÖÆüÃÖ úÖ μÖÆü ‹ú ¯Öê“Öß¤üÖ †¬μÖÖμÖ Æîü… †Ö•Öú»Ö
†−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ¯Öê™ëü™ü¿Öã¤üÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úß ³Öß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú −Öß×ŸÖÖŸÖ ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö Æîü, ¯»ÖÖÓ›ü
²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü †ÖÓ×¿Öú ºþ¯Ö ÃÖê ‡ÃÖß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü Æïü… ¤æüÃÖ¸üÖ, Ö¸üß²Öß úß ¸êüÖÖ ÃÖê −Öß“Öê ¾ÖÖ»Öê »ÖÖêÖÖë êú ×ÆüŸÖÖ£ÖÔ ×¸üÃÖ“ÖÔ ú¸ü−Öê êú †ÖÖÏÆü
†Öî¸ü ¾μÖÖ¾ÖÖÃÖÖ×μÖú ×ÆüŸÖÖë úÖê ¬μÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖ ú¸ü ×¸üÃÖ“ÖÔ ú¸ü−Öê êú −Ö•Ö×¸üμÖÖë úÖ †ÓŸÖÙ¾Ö¸üÖê¬Ö Æü´Öë ×úÃÖß †Öî¸ü Æüß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë »Öê •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †³Öß ŸÖú
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ²ÖœÍüÖ−Öê êú ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úß ¿ÖŒ»Ö ´Öë −ÖÆüà Æãü†Ö Æîü, ²ÖÛ»ú ±úÃÖ»ÖÖë úÖê »ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ²Öß´ÖÖ×¸üμÖÖë †Öî¸ü Ö¸ü-¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü
ÖŸ´Ö ú¸ü−Öê êú ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë êú ºþ¯Ö ´Öë Æîü… •Öºþ¸üŸÖ ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úß Æîü ×ú ‡−Ö ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖê Ö¸üß²ÖÖë êú ×ÆüŸÖÖ£ÖÔ ×úμÖÖ •ÖÖ‹… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ¯ÖÛ²»Öú
ÃÖêŒ™ü¸ü úß ³Öæ×´ÖúÖ ²ÖœÍüÖ−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›ÍêüÖß… ¯ÖÛ²»Öú-¯ÖÏÖ‡¾Öê™ü ÃÖÆüμÖÖêÖ •Öºþ¸üß ÆüÖêÖÖ… ‡ÃÖ´Öë ŸÖ¸üßúÖ μÖÆü †¯Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÏÖ‡¾Öê™ü ÃÖêŒ™¸ü
†¯Ö−Öê †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö êú −ÖŸÖß•Öê ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ŸÖÖê ´Öã−ÖÖ±êú ¾ÖÖ»Öê ¤üÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ²Öê“Öê, ¯Ö¸ü Ö¸üß²Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ¾ÖÆüß “Öß•Öë
ú´Ö úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü μÖÖ ´Öã°ŸÖ ×´Ö»Öë…
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ †Öî¸ü éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü úß •ÖÖÑ“Ö-¯Ö›ÍüŸÖÖ»Ö ú¸ü−ÖÖ †Ö¾Ö¿μÖú Æîü… †×¬ÖúÖÓ¿Ö
Öê×ŸÖÆ¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü ¯Ö¿Öã ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë êú ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ “Öã−ÖÖ¾Ö úß ¤êü−Ö Æïü… »Öê×ú−Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü †ÖÓŸÖ×¸üú
¯ÖÏ¾Öé×¢Ö êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ‡−Ö ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖê ×¾ÖÃ£ÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸ü ¤êüŸÖê Æïü, ŒμÖÖë×ú ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë ÃÖê ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü •μÖÖ¤üÖ ×´Ö»ÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖÃÖê ÖêŸÖß ´Öë ÃÖ´Öºþ¯ÖŸÖÖ
²ÖœÍüŸÖß Æîü, ×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ÖμÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü †Öî¸ü †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü úß™üÖë †Öî¸ü Ö¸ü-¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü êú ¯ÖÏ×ŸÖ ±úÃÖ»Ö úß ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖê¬ÖÖ´ÖŸÖÖ ³Öß ú´Ö ÆüÖêŸÖß Æîü…
1994 ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ £ÖÖ… ¾Öê ×™üÒü¯ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ×³Ö®Ö ¿Öî»Öß
´Öë †¯Ö−Öß ÖêŸÖß úÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ú¸ü ¸üÆêü £Öê… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö, ÖÖÃÖú¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ, ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ¯ÖÏÖÖ»Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ
ú¸ü−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×−Ö¤ìü¿Ö ¤êüŸÖÖ Æîü… ¯Ö¸ü, ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ μÖê ×ÆüŸÖÖμÖŸÖë
†Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü úÖ±úß †¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖêŸÖß Æïü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¤ãüÆîü¸ê ÃÖ´ÖÖμÖÖê•Ö−Ö ÃÖê Öã•Ö¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê ¾Öê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¤üÖ×μÖŸ¾Ö
Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸üŸÖê Æïü, †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü †¯Ö−Öê ×»Ö‹ ²ÖêÆü¤ü †Æü´Ö ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ¾Öê ‹êÃÖê úÖ−Öæ−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú “Ö»Ö−Öê êú ×»Ö‹ ²ÖÖ¬μÖ ³Öß Æïü •ÖÖê †¯Ö−Öê-†Ö¯Ö ´Öë
†¬Öæ¸üÖ Æîü…
‡ÃÖ ´ÖãúÖ´Ö ¯Ö¸ü ãú”û ²ÖÖŸÖÖë ¯Ö¸ü ÃÖÓÖê¯Ö ´Öë ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü… ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ×•ÖÓÃÖßú¸üÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ êú¾Ö»Ö ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ŸÖú Æüß ÃÖÖ×´ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü… ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úÖ ±îú»ÖÖ¾Ö †−μÖ Öê¡ÖÖë ´Öë ³Öß ÆüÖêŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú
²Öß•Ö ˆªÖêÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖê Æïü †Öî¸ü ÖêŸÖß ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤üêŸÖê Æïü… †´Öß¸ü-Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë μÖÆüÖÑ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ
¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë úÖ Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ úÖ ´Öã§üÖ ³Öß ‡ÃÖ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¸êü
´Öë úÖ±úß ×¾Öú×ÃÖŸÖ Æïü, ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ´ÖÃÖ»Öê ´Öë ÆüÖ»Ö Æüß ŸÖú −Ö ŸÖÖê ˆ−Æëü ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß £Öß, †Öî¸ü −Ö Æüß ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë
ˆ−Öúß ³Öæ×´ÖúÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ÃÖê ¯Ö¸êü Æîü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÆü´Ö×ŸÖ −Ö ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ‹ú´ÖŸÖ ÃÖê ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ
ú¸ü−Öê ´Öë †ÃÖ´Ö£ÖÔ Æîü… ¾ÖÆü μÖÆü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ›üÖ»Ö ¤êüŸÖß Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê −Öê ãú”û ¯ÖÏÖÃÖÓ×Öú ´Öã§üÖë ¯Ö¸ü
×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ ŸÖÖê ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ×úμÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü †³Öß ŸÖú úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ −ÖÆüà ˆ³Ö¸üÖ Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë, •Öî¾Ö †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö, ²ÖÖμÖÖê¯ÖÖμÖ¸êüÃÖß úÖê ¸üÖêú−Öê, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü
»ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê †¯Ö−ÖÖ-†¯Ö−ÖÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ úÖ´Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü…
ÃÖ. ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –ÖÖ−Ö : ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ÃÖê ×−Ö•Öß Öê¡Ö ´Öë ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ŸÖú
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ¿Öãºþ ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü êú ˆÃÖæ»Ö êú ŸÖÆüŸÖ ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ
êú ÃÖÖ£Ö •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö úß ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ú¸ü ÃÖúŸÖê £Öê… ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úß ‡ÃÖß ¯Ö¨ü×ŸÖ úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ ´Öë ×−Öú»ÖÖ £ÖÖ… Öã»Öß
¯ÖÆãüÑ“Ö úß ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê »ÖÖ³Ö Æãü†Ö £ÖÖ, †Öî¸ü ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ Æãü‡Ô £Öß…
»Öê×ú−Ö ãú”û ¤ü¿ÖúÖë ÃÖê •ÖÖê¸ü ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ²Ö•ÖÖμÖ ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú ×»Ö‹ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ úß ŸÖ¸ü±ú ÆüÖêŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ´Öë ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü úß
³Öæ×´ÖúÖ ÖÖîÖ ÆüÖêŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ãú”û ¤ü¿Öú ¯ÖÆü»Öê μÖÆü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ¬Öß¸êü-¬Öß¸êü ¯Ö¸ü¾ÖÖ−Ö “ÖœÍüß £Öß, ¯Ö¸ü †Ö•Öú»Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë μÖÆü
†¯ÖêÖÖéúŸÖ ŸÖê•Ö Ö×ŸÖ ÃÖê ÃÖ´¯Ö®Ö ÆüÖê ¸üÆüß Æîü… ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü úß •ÖÖÆü •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü éú×ÂÖ †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú ÆüÖ£ÖÖë ´Öë “Ö»ÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßéúŸÖ
™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ú¸üêú ˆ−Æëü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß
29
ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ úÖ ´ÖÃÖ»ÖÖ ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ²ÖÖ•ÖÖ¸ü êú †ÖÖÏÆüÖë êú ÆüÖ£Ö ´Öë Æîü… ´ÖãŒŸÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ úÖ ˆÃÖæ»Ö †²Ö úÖ´Ö −ÖÆüà ú¸ü ¸üÆüÖ Æîü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Ö²Ö ‹êÃÖÖ
Æãü†Ö £ÖÖ, ŸÖÖê †−μÖ Öê¡ÖÖë ´Öë ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö Æüß Æãü‹ ŸÖê•Ö ×¾ÖúÖÃÖ, −Ö‹ †¾ÖÃÖ¸üÖë úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ †Öî¸ü ×−Ö•Öß ²Ö•Ö™ü ´Öë ÖÖª êú ¯ÖÆü»Öæ úß »ÖÖÖŸÖÖ¸ü ú´Ö ÆüÖêŸÖß
Æãü‡Ô †Æü×´ÖμÖŸÖ êú úÖ¸üÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ˆ£Ö»Ö-¯Öã£Ö»Ö êú †Ó¤êü¿ÖÖë ÃÖê ÃÖ±ú»ÖŸÖÖ¯Öæ¾ÖÔú ×−Ö²Ö™üÖ •ÖÖ ÃÖúÖ £ÖÖ… ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ãú”û ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë
³Öß ‹êÃÖÖ Æüß ÆüÖê, »Öê×ú−Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ´Öë †Öî¸ü ÖÖÃÖú¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ êú †×¬Öú ÖÓ³Öß¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú −ÖŸÖß•Öê ÆüÖê ÃÖúŸÖê
Æïü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ŒμÖÖ ÆüÖ»ÖŸÖ ²Ö−ÖêÖß, ‡ÃÖúÖ †Ó¤üÖ•ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ŸÖŸúÖ»Öß−Ö ÆüÖ»ÖÖŸÖ ÃÖê −ÖÆüà »ÖÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß
ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ÆüÖ»ÖŸÖ ×²Ö»ãú»Ö †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úß £Öß… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, 1961 ´Öë •Ö²Ö μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö »ÖÖÖæ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖê μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ÃÖÓ‘Ö êú ¤êü¿ÖÖë ´Öë
êú¾Ö»Ö ²ÖßÃÖ ±úßÃÖ¤üß †Ö²ÖÖ¤üß Æüß éú×ÂÖ ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü £Öß…
¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ •ÖÖê £ÖÖê›ÍüÖ-²ÖÆãüŸÖ ŸÖ•Ö¹ý²ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æîü ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê ³Öß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ÖªÖ®Ö ±úÃÖ»ÖÖë êú ²Ö•ÖÖμÖ
±úÃÖ»ÖÖë êú ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ êú ¹ý—ÖÖ−Ö úÖê Æüß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ëüÖê… •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ †Öî¸ü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü úÖ †´Öß¸ü ¤êü¿ÖÖë úÖ †−Öã³Ö¾Ö
²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ÖÖªÖ®Ö ±úÃÖ»ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ²ÖÆãüŸÖ Æüß ú´Ö †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ×¾Ö™üÖ×´Ö−Ö ‹ ¾ÖÖ»ÖÖ ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú “ÖÖ¾Ö»Ö ³Öß
¯Öê™ëü™üÖë êú “ÖŒú¸ü ´Öë ²ÖÆãüŸÖ ¤êü¸ü ´Öë »ÖÖêúÖÙ¯ÖŸÖ ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ μÖÆü “ÖÖ¾Ö»Ö †¯Ö−Öê Ã¾ÖÖÃ£μÖ †Öî¸ü ¯ÖÖêÂÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÖãÖÖë êú úÖ¸üÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü
³Öß ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê úÖ ÃÖß¬ÖÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêÖÖ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üú úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−ÖÖ
†Öî¸ü ˆ−ÖÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ²ÖÆãü¸üÖÂ™üÒüßμÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ÆüÖ£ÖÖë ´Öë ÃÖÖ¸üß ¯ÖÆü»Öú¤ü´Öß ¤êü ¤êü−ÖÖ… μÖê Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ ˆ−Æüà ¤ê¿ÖÖë úÖê •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ±úÖμÖ¤êü ¤êü−ÖÖ
“ÖÖÆëüÖß •ÖÆüÖÑ ˆ−Öêú ¯Öê™ëü™üÖë úÖê ÃÖã¸üÖÖ ×´Ö»ÖêÖß… ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ²Öß•ÖÖë êú ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü «üÖ¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ êú †»ÖÖ¾ÖÖ ÆüÖêÖÖ μÖÆü ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ÃÖê •Öã›Íüê ×−Ö•Öß ˆªÖêÖÖë êú ¯ÖÖÑ¾Ö •Ö´ÖŸÖê “Ö»Öê •ÖÖ‹ÑÖê… ¤æüÃÖ¸êü, ‰úÑú“Öß ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ²Öß•Ö ×úÃÖß −Ö ×úÃÖß ºþ¯Ö †Öî¸ü ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë
²Öß•ÖÖê Óúß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ×úÃ´ÖÖë úÖ Ã£ÖÖ−Ö ŸÖÖê »ÖëÖê Æüß… −Ö‹ ²Öß•ÖÖë ´Öë †Ö¸ü ±úÖμÖ¤üÖ ×¤üÖÖ ŸÖÖê ×úÃÖÖ−Ö ¯ÖÆü»Öê ÃÖê “Ö»Öê †Ö ¸üÆêü ²Öß•ÖÖë úÖê ”ûÖê›Íü ÃÖúŸÖê Æïü…
‡ÃÖÃÖê éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ »ÖÖ•Ö´Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÖμÖ ÆüÖêÖÖ… ¾ÖîÃÖê ³Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
êú †−Öãæú»Ö −ÖÆüà Æîü… ‹ú ²ÖÖ¸ü •Ö²Ö ×úÃÖÖ−Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ úß ŸÖ¸ü±ú “Ö»Öê •ÖÖŸÖê Æïü ŸÖÖê ×±ú¸ü ˆ−ÖúÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ÖêŸÖß úß ŸÖ¸ü±ú †Ö−ÖÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖêŸÖÖ
Æîü… •μÖÖ¤üÖ †Ö´Ö¤ü−Öß ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ •μÖÖ¤üÖ »ÖÖÖŸÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü… •Ö²Ö ŸÖú ±úÃÖ»Öë úÖ´ÖμÖÖ²Ö ÆüÖêŸÖß ¸üÆüŸÖß Æïü, ×úÃÖÖ−Ö ±úÖμÖ¤êü ´Öë ¸üÆüŸÖê Æïü, »Öê×ú−Ö
•ÖîÃÖê Æüß ±úÃÖ»ÖÖë úß úÖ´ÖμÖÖ²Öß †ÖîÃÖŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü, ˆ−Æëü ú´Ö¸ü ŸÖÖê›Íü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ‘ÖÖ™üÖ ÆüÖê−Öê »ÖÖŸÖÖ Æîü… †ÖÓ¬ÖÐ ¯ÖÏ¤êü¿Ö êú ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ŸÖ¸üÆü −ÖŸÖß•ÖÖ †ÖŸ´ÖÆüŸμÖÖ
êú ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ×−Öú»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ú¯ÖÖÃÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë úß †ÖŸ´ÖÆüŸμÖÖ†Öë êú ¯Öß”ûê ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà Æïü, ŒμÖÖë×ú †³Öß ÖêŸÖß ´Öë ¯Öê™ëü™ Öî¸ü-úÖ−Öæ−Öß Æïü… ‡ÃÖúß
¾Ö•ÖÆü ÖêŸÖß úß ‰úÑú“Öß »ÖÖÖŸÖ †Öî¸ü ˆÃÖêú úÖ¸üÖ ×»Ö‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ú•Öì Æüß Æïü…
•Öê−Öê×™üú μÖæ•ÖÌ ¸ê×Ã™üÒüŒ¿Ö−Ö ™êüŒ−ÖÖò»ÖÖ•Öß (•ÖßμÖæ†Ö¸ü™üß) êú úÖ¸üÖ μÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü ²Öß•ÖÖë úÖê ¯ÖÆü»Öß ±úÃÖ»Ö êú ²ÖÖ¤ü ×úÃÖÖ−ÖÖë
−Öê ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ²ÖÖê†Ö, ŸÖÖê ˆ−Ö´Öë †Ñãú‹ −ÖÆüà ±æú™ëüÖê… ‡ÃÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú úÖ¸üÖ †²Ö ×úÃÖÖ−Ö −Ö ŸÖÖê ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü, †Öî¸ü −Ö Æüß ˆ−ÖúÖ ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ‹ú ²ÖêÆü¤ü ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß Æîü…
μÖæ¯Öß†Öê¾Öß −Öê 2003 ´Öë ‹ú –ÖÖ¯Ö−Ö êú •Ö×¸ü‹ ‡ÃÖúß ú›Íüß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ úß £Öß †Öî¸ü úÆüÖ £ÖÖ ×ú ÃÖ´ÖÖ•Ö úÖê ‡ÃÖêú ±úÖμÖ¤üÖë ÃÖê •μÖÖ¤üÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö Æïü… ‡ÃÖ
–ÖÖ¯Ö−Ö úÖ †´Öê×¸üúÖ úß ŸÖ¸ü±ú ÃÖê ×¾Ö¸üÖê¬Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ… −ÖŸÖß•ÖÖ μÖÆü ×−Öú»ÖÖ ×ú μÖæ¯Öß†Öê¾Öß −Öê ‡ÃÖê ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öê ú¸ü ‡ÃÖúß •ÖÖÆü ‹ú ¥ü×Â™ü-¯Ö¡Ö ¯Öê¿Ö
×úμÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë •ÖßμÖæ†Ö¸ü™üß úß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ −ÖÆüà £Öß… ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ²Öß•ÖÖë êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ³Öß †×−ÖÛ¿“ÖŸÖŸÖÖ‹Ñ Æïü… †Ó¤êü¿ÖÖ Æîü ×ú ‡−ÖÃÖê
¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü †Öî¸ü †Ö´Ö¤ü−Öß ŸÖÖê ²ÖœÍêüÖß, ¯Ö¸ü †Ö²ÖÖê-Æü¾ÖÖ ¯Ö¸ü −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú †ÃÖ¸ü ¯Ö›Íü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ÖêŸÖß úÖ ¯Öæ¸üÖ †Öú»Ö−Ö †³Öß ŸÖú −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ²Öß™üß úÖò™ü−Ö »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú −ÖŸÖß•Öê ‹êÃÖê
−ÖÆüà Æïü ×ú ˆ−Æëü ×−ÖÙ¾Ö¾ÖÖ¤ü ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú úÖ´ÖμÖÖ²Öß úÆüÖ •ÖÖ ÃÖêú… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úÖê ŸÖ³Öß †¯Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü •Ö²Ö ¾Öê ´ÖÖ−Ö »Öë
×ú ˆ−Öêú μÖÆüÖÑ ÖêŸÖß úÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ²Ö¤ü»Ö ÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¾Öê ˆÃÖê ²Ö›Íêü ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬Ö ´ÖÖ−Ö »Öë…
ŸÖ²Ö ˆ−Öúß ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ †Öî¸ü »ÖμÖ ³Öß ×³Ö®Ö ÆüÖëÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü »ÖÖÖæ ú¸ü−ÖÖ ˆ−Öêú ×»Ö‹ ´Öã±úß¤ü ÆüÖêÖÖ… ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê †Öî¸ü
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ÃÖê ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ²Öß•ÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÖŸÖ¸êü ÃÖê ÖÖ»Öß −ÖÆüà Æîü… ‡−Ö ²Öß•ÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ŸÖã»Ö−ÖÖ Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ ÃÖê ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü Æü´Ö
ãú”û ˆ¯ÖμÖÖêÖß −ÖŸÖß•ÖÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖúŸÖê Æïü…
Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ ´Öë •μÖÖ¤üÖ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ¾ÖÖ»Öê ²Öß•ÖÖë †Öî¸ü ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú ˆ¾ÖÔ¸üú ¾Ö úß™ü−ÖÖ¿ÖúÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úÖ ¯Öîêú•Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö £ÖÖ… ³ÖÖ¸üŸÖ úÖê ‡ÃÖÃÖê
±úÖμÖ¤üÖ Æãü†Ö †Öî¸ü ‡ÃÖß êú úÖ¸üÖ ¤êü¿Ö ÖÖª ´Öë †ÖŸ´Ö×−Ö³ÖÔ¸ü ÆüÖê ÖμÖÖ… »Öê×ú−Ö, †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú êú ˆ¢Ö¸üÖ¬ÖÔ ÃÖê Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ êú −ÖãúÃÖÖ−Ö ×¤üÖ−Öê
»ÖÖê… −Ö‹ ²Öß•ÖÖë −Öê £ÖÖê›êÍ ÃÖ´ÖμÖ êú ×»Ö‹ ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ŸÖÖê ²ÖœÍüÖ‡Ô, ¯Ö¸ü ˆÃÖúß ´ÖÆüÑüÖß ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ úß´ÖŸÖ “ÖãúÖ−Öß ¯Ö›Íüß… −Ö»Öæú¯ÖÖë úÖ ²ÖÆãüŸÖ •μÖÖ¤üÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ •Ö´Öß−Ö úÖ •Ö»ÖÃŸÖ¸ü ×Ö¸ü ÖμÖÖ… ²Ö›üß ×ÃÖÓ“ÖÖ‡Ô ¯Ö×¸üμÖÖê•Ö−ÖÖ†Öë ÃÖê ×´Ö¼üß ¤ü»Ö¤ü»Öß †Öî¸ü ÖÖ¸üß ÆüÖê Ö‡Ô… ¸üÖÃÖÖμÖ×−ÖúÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú
úÖ¸üÖ •Ö´Öß−Ö úß ˆ¾ÖÔ¸üŸÖÖ ú´Ö Æãü‡Ô †Öî¸ü úß™ü−ÖÖ¿ÖúÖë êú úÖ¸üÖ •Ö»Ö ¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ÆüÖê−Öê »ÖÖÖ… Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ êú úÖ¸üÖ ´ÖÖê−ÖÖêú»“Ö¸ü ±îú»ÖÖ ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ
¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë úÖ ÃÖ´Öºþ¯Ößú¸üÖ ÆüÖê ÖμÖÖ †Öî¸ü úß™ü, Ö¸ü¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü †Öî¸ü †−μÖ ²Öß´ÖÖ×¸üμÖÖë úÖ ÖŸÖ¸üÖ ²ÖœÍü ÖμÖÖ… éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ÖμÖ Æãü†Ö…
»ÖÖÖŸÖÖ¸ü ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ²ÖœÍü−Öê êú ¤üÖ¾ÖÖë ¯Ö¸ü ³Öß ÃÖ¾ÖÖ×»ÖμÖÖ ×−Ö¿ÖÖ−Ö »ÖÖÖ… ´ÖÆüÑüÖê ²Öß•Ö, •μÖÖ¤üÖ ¯ÖÖ−Öß úß •Öºþ¸üŸÖ, ÃÖÆüμÖÖêÖß ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ×»Ö‹ †×¬Öú ×−Ö¾Öê¿Ö
úß •Öºþ¸üŸÖ †Öî¸ü ÃÖ´Öºþ¯Ö ×úÃ´Ö êú ²Öß•ÖÖë úÖ Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÆüÖ»ÖÖŸÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú −Ö ÆüÖê−ÖÖ Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö £ÖÖ… ×±ú»Öß¯ÖàÃÖ úÖ
‹ú †¬μÖμÖ−Ö μÖÆü ³Öß ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆüÖÑ êú “ÖÖ¾Ö»Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ŸÖÖê 70 ±úßÃÖ¤üß ²ÖœÍü Ö‡Ô, »Öê×ú−Ö “ÖÖ¾Ö»Ö úÖ ×²ÖÎúß ¤üÖ´Ö ¯Ö“ÖÖÃÖ ±úßÃÖ¤üß
×Ö¸ü ÖμÖÖ †Öî¸ü ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú ÃÖÖ´ÖÖÏß êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú úÖ¸üÖ ÖêŸÖß úß »ÖÖÖŸÖ 358 ±úßÃÖ¤üß ²ÖœÍü Ö‡Ô… ãú»Ö −ÖŸÖß•ÖÖ μÖÆü ×−Öú»ÖÖ ×ú ÖêŸÖß ÃÖê †Ö´Ö¤ü−Öß
´Öë 52 ±úßÃÖ¤üß ×Ö¸üÖ¾Ö™ü †Ö‡Ô… ‡−Æüà ÃÖ²Ö ²ÖÖŸÖÖë úß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê †Ö•Öú»Ö Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ úß ÃÖÖÖ −Öß×ŸÖ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ†Öêë úß ×−ÖÖÖÆü ´Öë ×Ö¸ü “Öãúß Æîü…
Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ´Öë ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ±úÔú ŸÖÖê Æîü Æüß, ÃÖÖ£Ö Æüß ¾Öê ‹ú †Öî¸ü ´ÖÖμÖ−Öê ´Öë ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ºþ¯Ö ÃÖê ×³Ö®Ö Æïü… Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ –ÖÖ−Ö,
¯ÖÏÖîªÖê×ÖúÖ †Öî¸ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ´ÖãŒŸÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ £Öß… ˆÃÖêú ¯Öß”êû †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×ú‹ Ö‹ ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ £Öê… •Ö²Ö×ú •Öê−Öê×™üú
‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Ö×¸ü‹ ×−Ö•Öß ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ‡−Ö †ÓŸÖ¸üÖë êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ÖêŸÖß êú ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ Æü»Ö êú
ºþ¯Ö ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ êú ±úÖμÖ¤êü-−ÖãúÃÖÖ−ÖÖë ÃÖê ÃÖ²Öú ÃÖßÖ ÃÖúŸÖß Æîü… Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ ´Öë ³Öß ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ŸÖú−Ößúß ¯ÖÖ²ÖÓ¤üß ŸÖÖê
−ÖÆüà £Öß, ¯Ö¸ü Æü¸ü ÃÖÖ»Ö ²Ö“Öê Æãü‹ ²Öß•ÖÖë úß ´ÖÖ¡ÖÖ ú´Ö ÆüÖêŸÖß •ÖÖŸÖß £Öß ×•ÖÃÖÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê Æü¸ü ²ÖÖ¸ü ²Öß•Ö Ö¸üß¤ü−Öê Æüß ¯Ö›ÍüŸÖê £Öê… Æü×¸üŸÖ ÎúÖÓ×ŸÖ úÖ
30
†−Öã³Ö¾Ö ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë êú¾Ö»Ö ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ²ÖœÍüÖ−Öê ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êü−Öê ÃÖê úÖ´Ö −ÖÆüà “Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ Æîü… ²ÖœÍüß Æãü‡Ô ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü êú
²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ãú¯ÖÖêÂÖÖ †Öî¸ü Ö¸üß²Öß úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÖŸ´Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, Öã¿ÖÆüÖ»Öß úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÖÖª êú ×¾ÖŸÖ¸üÖ, ¬Ö¸üŸÖß †Öî¸ü ²Öß•Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú
´Öã§üÖë ÃÖê Æîü…
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ²Öß•ÖÖë ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ÖêŸÖß ”ûÖê™êü ×úÃÖÖ−ÖÖë úß Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ éú×ÂÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ×¾Ö×¬ÖμÖÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… μÖê
†ÓŸÖ¸ü ¤üÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ –ÖÖ−Ö ¯Ö¨ü×ŸÖμÖÖë úÖ Æîü… ‹ú úÖ ³Ö¸üÖêÃÖÖ †Ö¸ü êú¾Ö»Ö ×¾Ö¢ÖßμÖ ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß ¯Ö¸ü Æîü, ŸÖÖê ¤æüÃÖ¸üÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü
³Ö¸üÖêÃÖÖ ú¸üŸÖß Æîü… ¯»ÖÓÖ™ü ²ÖÎß›üÃÖÔ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ ´Öë ³Öß μÖÆü ±úÔú —Ö»ÖúŸÖê ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×úÃÖß
×úÃÖÖ−Ö úÖê ²ÖÎß›ü¸ü úß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ×´Ö»Ö Æüß −ÖÆüà ÃÖúŸÖß •Ö²Ö ŸÖú ˆÃÖêú «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ ‹ú¤ü´Ö ×³Ö®Ö ŸÖ¸üÆü úß, ÃÖ´Öºþ¯Ö †Öî¸ü ×Ã£Ö¸ü −Ö ÆüÖê…
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾Öî–ÖÖ×−Öú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ −Ö ×ú‹ •ÖÖ ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öê –ÖÖ−Ö êú ²Öß“Ö
×«ü³ÖÖ•Ö−Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… −ÖŸÖß•Öê êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üúÖë úÖê †¯Ö−ÖÖ –ÖÖ−Ö ²Ö“ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ˆÃÖê ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ ¸üÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö †Öî¸ü
¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›Íü ÃÖúŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, †Ö¸ü ¾Öê †¯Ö−ÖÖ –ÖÖ−Ö ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ ¸üÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ëüÖê μÖÖ ˆÃÖúß ÖÖê¯Ö−ÖßμÖŸÖÖ úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ëüÖê ŸÖÖê ˆÃÖúÖ
´ÖÆü¢¾Ö ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë êú •Ö×¸ü‹ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †Öî¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ×¾Ö×¬ÖμÖÖë êú ´ÖãúÖ×²Ö»Öê ú´ÖŸÖ¸ü ÃÖ´Ö—Öê •ÖÖ−Öê úÖ ÖŸÖ¸üÖ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê
•ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ×−Ö•Öß ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖê »ÖÖ³ÖúÖ¸üß ²Ö−ÖÖŸÖê Æïü, •Ö²Ö×ú ×úÃÖÖ−Ö êú ¯ÖÏμÖÖÃÖ ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ ú´Ö †Öî¸ü
ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú •μÖÖ¤üÖ ÆüÖêŸÖê Æïü… ‹êÃÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿Ö ´Öë •ÖÆüÖÑ ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖ †ÖúÖ¸ü úÖ±úß ²Ö›ÍüÖ Æîü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ²Ö›Íüß †Öî¸ü
Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ²Öß•Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ×»Ö‹ ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, ×•Ö−Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²ÖÖ¤ü ²ÖÎßØ›üÖ úß Ö´ÖŸÖÖ ²ÖÆãüŸÖ ú´Ö Æîü, ¾ÖÆüÖÑ −ÖÆüà »ÖÖŸÖÖ ×ú
²Ö›Íüß ²ÖÆãü¸üÖÂ™üÒüßμÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú †Ö−Öê ÃÖê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ Ö´ÖŸÖÖ‹Ñ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê ÃÖëúÖß…
7 •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü, ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü
‡ÃÖ †¬μÖÖμÖ ´Öë ´ÖãμÖŸÖ: ŸÖß−Ö ŸÖ¸üÆü êú ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß “Ö“ÖÖÔ úß Ö‡Ô Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ Æîü
×•ÖÃÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö éú×ÂÖ êú Öê¡Ö ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê Æîü… ¤æüÃÖ¸üÖ †Öî¸ü ŸÖßÃÖ¸üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æîü… •ÖîÃÖÖ
×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú μÖê ŸÖß−ÖÖë ºþ¯Ö ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë –ÖÖ−Ö †Öî¸ü •Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö êú ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ˆÃÖæ»Ö
†Öî¸ü ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü êú ×¾Öú»¯Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ×ú‹ Ö‹ Æïü…
†. •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü éú×ÂÖ úÖ Öê¡Ö

×−Ö•Öß Öê¡Ö ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ êú ²ÖÖ¤ü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú •Ö×¸ü‹ Æüß ‡ÃÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖ ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
ÃÖÓ³Ö¾Ö Æîü… êú¾Ö»Ö †´Öê×¸üúÖ ´Öë Æüß −ÖÆüà, ²ÖÛ»ú ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¯Öê™ëü™üÖë êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ×¾ÖúÖÃÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ “Ö»Ö ¸üÆüß Æîü…
1930 êú †´Öê×¸üúß ¯»ÖÖÓ™ü ¯Öê™ëü™ ‹Œ™ü ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ ×ú ãú¤ü¸üŸÖ úß ¤êü−Ö ¯Ö¸ü ×úÃÖß úÖ ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ… ¯Ö¸ü, ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö êú ²ÖÖ¤ü ‹êÃÖê
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë úÖê †¯Ö−Öß ÖÖê•Öë ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ×´Ö»Ö ÖμÖÖ •ÖÖê ×²Ö−ÖÖ ×úÃÖß μÖÖî−Ö ÃÖ´ÖÖÖ´Ö êú −Ö‡Ô ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ ÖÖê•Ö ÃÖúŸÖê £Öê, μÖÖ
²Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖê £Öê… 1930 †Öî¸ü 1980 êú ²Öß“Ö ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖë êú ×»Ö‹ †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü μÖæ¸üÖê¯Ö ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‹ú ¾ÖîúÛ»¯Öú œüÖÑ“ÖÖ ¯Ö¸ü¾ÖÖ−Ö “ÖœÍüÖ… μÖÆüÖÑ Ã¯ÖÂ™ü ú¸ü ¤êü−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ±úÔú
ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ‡ÃÖ †¬μÖÖμÖ ´Öë ¤üÖê−ÖÖë úß †»ÖÖ-†»ÖÖ “Ö“ÖÖÔ úß Ö‡Ô Æîü…
1980 ´Öë †´Öê×¸üúß ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü −Öê ›üÖμÖ´ÖÓ›ü ²Ö−ÖÖ´Ö “ÖÎú²ÖŸÖá −ÖÖ´Öú ´Öãú§ü´Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ¤êüŸÖê Æãü‹ éú×¡Ö´Ö ŸÖ¸üßúÖë ÃÖê ¸ü“Öê Ö‹ •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úß
¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸üêú •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ŸÖê•Ö ×¾ÖúÖÃÖ úÖ ¸üÖÃŸÖÖ ÖÖê»Ö ×¤üμÖÖ… †¤üÖ»ÖŸÖ −Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †Öî¸ü ÖÖê•Ö êú ²Öß“Ö †ÓŸÖ¸ü ú¸üŸÖê
Æãü‹ ´ÖÖ−ÖÖ ×ú ²ÖêŒ™ü¸üßμÖ´Ö ²Ö−ÖÖ−ÖÖ ‹ú ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü Æîü †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü μÖÖêμÖ Æîü… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü †´Öê×¸üúÖ ´Öë ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü
´ÖãÆü¸ü »ÖÖ Ö‡Ô… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ²ÖÆüÃÖ “ÖÖ»Öæ Æãü‡Ô ×ú ŒμÖÖ •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã†Öë †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úÖê ³Öß ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü? ‡ÃÖêú ¯ÖÖ ´Öë ±îúÃÖ»ÖÖ 1985
´Öë †ÖμÖÖ †Öî¸ü †´Öê×¸üúß ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü ™üÒêü›ü´ÖÖÔú †Öò×±úÃÖ −Öê úÖ±úß ²ÖÆüÃÖ-´Öã²ÖÖ×ÆüÃÖê êú ²ÖÖ¤ü ¯ÖÆü»Öê ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ¯Ö¿Öã úÖê 1998 ´Öë ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê úß
‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤üß… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü ŸÖÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ¯Öê™ëü™ü †Ù•ÖμÖÖë úß ²ÖÖœÍü †Ö Ö‡Ô… •Öß−Ö êú ¯Öê™ëü™ü úÖê »Öêú¸ü ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë ÖÖÃÖÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü Æîü… ¯ÖÆü»Öê †¯Ö−Öß
¯ÖÏÖéú×ŸÖú ×Ã£Ö×ŸÖ ÃÖê †»ÖÖ ×ú‹ Ö‹ •Öß−Ö úÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ²Ö•ÖÖμÖ ÖÖê•Ö ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ £ÖÖ, »Öê×ú−Ö †²Ö †Ö¸ü ¯Ö×¸ü¿Öã¨ü ×ú‹ Ö‹ •Öß−Ö úß
ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ úÖ Ã¯ÖÂ™ü ˆ»»ÖêÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¾ÖîÃÖê ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ †³Öß ³Öß
×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÏÃŸÖ Æîü… ú−ÖÖ›üÖ êú ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü −Öê ÆüÖ»Ö Æüß ´Öë ×−Ö´−Ö †Öî¸ü ˆ““Ö •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ²Öß“Ö ±úÔú ú¸üŸÖê Æãü‹ •Öê−Öê×™üú»Öß ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ “ÖæÆêü úÖê
´Öê−μÖæ±êúŒ“Ö¸ü μÖÖ ¯Ö¤üÖ£ÖÔ ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ úß ÁÖêÖß ´Öë ´ÖÖ−Ö−Öê ÃÖê μÖÆü úÆü ú¸ü ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü ×¤üμÖÖ ×ú ˆ““Ö •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úß ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü ÃÖÓÃÖ¤ü −Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü
−ÖÆüà ×úμÖÖ Æîü… úÖê™Ôü −Öê μÖÆü ³Öß úÆüÖ ×ú μÖÆü ‹ú ¯Öê“Öß¤üÖ ´ÖÃÖ»ÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ÃÖÖ£Ö ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú, −Öî×ŸÖú †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü •ÖãÍ›Íêü Æãü‹ Æïü…
‡ÃÖ×»Ö‹, •Öê−Öê×™üú»Öß ÃÖÓ¿ÖÖê×¬ÖŸÖ “ÖæÆêü úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¤üß Ö‡Ô †•Öá ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü ¤êü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ‹ú¤ü´Ö ÃÖÆüß Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖÆü ±îúÃÖ»ÖÖ
×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë “Ö»Ö ¸üÆêü †Ö´Ö ¹ý—ÖÖ−Ö êú ×Ö»ÖÖ±ú •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ú−ÖÖ›üÖ êú ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü êú ãú”û ÆüÖ×»ÖμÖÖ ±îúÃÖ»Öê ²ÖŸÖÖŸÖê Æïü ×ú ×−Ö´−Ö †Öî¸ü ˆ““Ö
•Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ²Öß“Ö ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖ ±úÔú ŸÖê•Öß ÃÖê ú´Ö ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ²ÖœÍüŸÖê ¤üÖμÖ¸êü êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë μÖæ¸üÖê¯Ö †´Öê×¸üúÖ êú ÃÖÖ£Ö ú¤ü´Ö ÃÖê ú¤ü´Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü “Ö»Ö ¸üÆüÖ
Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú μÖæ¸üÖê¯Ö ´Öë •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ãú”û “ÖÖîú®ÖÖ¯Ö−Ö ³Öß Æîü… úÖï×ÃÖ»Ö †Öò¾Ö μÖæ¸üÖê¯Ö úß ¯ÖÖÙ»ÖμÖÖ´Öë™ü¸üß ‹ÃÖë²Ö»Öß −Öê ‡ÃÖ
²ÖÖ¸êü ´Öë ãú”û −Öî×ŸÖú †Ö¯Ö×¢ÖμÖÖÑ ˆšüÖ‡Ô Æïü… μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖ−Ö ¯Öê™ëü™ü ú−¾Öë¿Ö−Ö (‡Ô¯ÖßÃÖß) êú ŸÖÆüŸÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿Ö
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß ŸÖ¸üÆü Æüß †Ö“Ö¸üÖ ú¸üŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö ‡Ô¯ÖßÃÖß ´Öë ãú”û ²ÖÖŸÖë †»ÖÖ ³Öß Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, †−Öã“”êû¤ü 53 ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú −Öî×ŸÖúŸÖÖ êú
×Ö»ÖÖ±ú •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê †»ÖÖ ú¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… ãú”û †Öî¸ü ³Öß †¯Ö¾ÖÖ¤ü Æïü… •ÖîÃÖê, ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ, •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ
†Öî¸ü †×−Ö¾ÖÖμÖÔŸÖ: •Öî×¾Öú ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë úÖ ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¯Öê™ëü™ü †Öò×±úÃÖ −Öê ‡−Ö †¯Ö¾ÖÖ¤üÖë úÖ úÖ¸üÖ ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
31
ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ²Ö−Öê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖμÖ¤êü-úÖ−Öæ−ÖÖë úÖê ´ÖÖ−ÖÖ… −ÖŸÖß•ÖÖ μÖÆü ×−Öú»ÖÖ ×ú êú¾Ö»Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ×−Öü¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ºþ¯Ö úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ
¯Ö¸ü ¸üÖêú »ÖÖß, −Ö ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ μÖÖ •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü… ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úÖê×¿ÖúÖ‹Ñ ³Öß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖμÖãŒŸÖ ´ÖÖ−Öß Ö‡Õ… ‡−Ö»ÖÖ•›Ôü ²ÖÖê›Ôü
†Öò¾Ö †¯Öß»Ö «üÖ¸üÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë êú ²Öß“Ö ±úÔú úß •ÖÖÑ“Ö ³Öß úß Ö‡Ô Æîü… ‡Ô¯ÖßÃÖß êú †»ÖÖ¾ÖÖ μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹
•Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖî×Öúß †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ×¤ü‹ Ö‹ ×−Ö¤ìü¿Ö úß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †Æü×´ÖμÖŸÖ ³Öß úÖ±úß Æîü… μÖæ¸üÖê×¯ÖμÖßμÖ ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë μÖÆü úÖ−Öæ−Ö
ÖÖÃÖÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü†Ö Æîü… »ÖÓ²Öß ²ÖÆüÃÖ êú ²ÖÖ¤ü 1998 ´Öë ‡ÃÖê ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ †Öî¸ü ×±ú¸ü ‡ÃÖê −ÖÖúÖ´Ö “Öã−ÖÖîŸÖß ³Öß ¤üß Ö‡Ô… μÖÆü ×−Ö¤ìü¿Ö
•Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖî×ÖúßμÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë «üÖ¸üÖ ²ÖêÆü¤ü ¾μÖÖ¯Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ˆÃÖæ»Ö ¯Ö¸ü ×™üúÖ Æîü… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †Öî¸ü
ÖÖê•Ö êú ²Öß“Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ±úÔú úÖ±úß Æü¤ü ŸÖú ú´Ö ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… μÖÆü ×−Ö¤ìü¿Ö ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ãú”û †¯Ö¾ÖÖ¤üÖë úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß ú¸üŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú
†−ÖãÃÖÖ¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ †Öî¸ü •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã úß ×úÃ´Öë †Öî¸ü •Öî×¾Öú ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ‹Ñ ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà úß •ÖÖ ÃÖúŸÖà… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖêú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö μÖÆü ×−Ö¤ìü¿Ö ‹êÃÖê
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úß ÁÖêÖß ´Öë ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü ×•Ö−ÖúÖ ˆ¯ÖμÖÖêÖ ×úÃÖß ‹ú ×úÃ´Ö ŸÖú ÃÖß×´ÖŸÖ −Ö ÆüÖê… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ μÖÆü ×−Ö¤ìü¿Ö ‡Ô¯ÖßÃÖß †Öî¸ü
×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü ×úÃÖß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ¯ÖÖ ´Öë Æîü †Ö¸ü ˆÃÖêú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¤üÖêÆü−Ö êú “Ö»ÖŸÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¿ÖÖÓ×ŸÖ ³ÖÓÖ ÆüÖê
¸üÆüß μÖÖ −Öî×ŸÖúŸÖÖ úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ÆüÖê ¸üÆüÖ ÆüÖê… ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖ−Ö¾Ö-Œ»ÖÖê×−ÖÓÖ †Öî¸ü •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã†Öë úß •Öê−Öê×™üú ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ²Ö¤ü»Ö−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ‹Ñ
³Öß †ÖŸÖß Æïü, ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ŸÖ²Ö •Ö²Ö ‡−Ö úÖ´ÖÖë ÃÖê ´ÖÖ−Ö¾Ö μÖÖ •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã úÖê ×úÃÖß ŸÖ¸üÆü úÖ ´Öê×›üú»Ö »ÖÖ³Ö −Ö ÆüÖê ¸üÆüÖ ÆüÖê †Öî¸ü ˆ−Æëü †−ÖÖ¾Ö¿μÖú úÂ™ü
ÆüÖê−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ ÆüÖê…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ¾ÖÆü ¯Öê™ëü™ü úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ú¸ü−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ ¾ÖÆü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ
ú¸üŸÖÖ Æîü, ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ³Öß •ÖÆüÖÑ −Ö²²Öê êú ¤ü¿Öú úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ´Öë ×úÃÖß ŸÖ¸üÆü úÖ •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ˆªÖêÖ −ÖÆüà £ÖÖ… ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú •ÖÖê
†¯Ö¾ÖÖ¤ü Æïü ˆ−Ö´Öë ´ÖÖ‡ÎúÖê²ÖÖμÖ»ÖÖê×•Öú»Ö ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ‹Ñ ¿ÖÖ×´Ö»Ö −ÖÆüà úß Ö‡Ô Æïü… ‡ÃÖÃÖê ¯ÖŸÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú μÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ²ÖÎßØ›üÖ †Öî¸ü ÃÖã¬ÖÖ¸ü êú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
ŸÖ¸üßúÖë ŸÖú Æüß †¯Ö¾ÖÖ¤üÖë úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü…
²Ö. ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü

¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö êú ÃÖÖ£Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ŸÖÖ»»Öãú −ÖÆüà ¸üÆüÖ Æîü… ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ ¸üÆÖ Æîü ×ú ÖêŸÖß Æü¸ü ‹ú
úß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ÖÖª •Öºþ¸üŸÖë ¯Öæ¸üß ú¸üŸÖß Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ −Ö‡Ô ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖëÓ úÖê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß •ÖîÃÖê ´Öã−ÖÖ±úÖ ëú×¦üŸÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖÖë ÃÖê ¤æü¸ü ¸üÖÖ •ÖÖ−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹… ²ÖßÃÖ¾Öà ÃÖ¤üß êú †Ö×Ö¸üß ÃÖÖ»ÖÖë ´Öë †´Öê×¸üúß †Öî¸ü μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë μÖÆü ÃÖ´Ö—Ö ¬Öß¸êü-¬Öß¸êü ²Ö¤ü»Öß… ‹ú †ÖÙ£Öú Ö×ŸÖ×¾Ö¬Ö êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü éú×ÂÖ
úÖ ´ÖÆü¢¾Ö ‘Ö™ü−Öê êú ÃÖÖ£Ö Æüß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖ¸üúÖ¸üß ³Öæ×´ÖúÖ ‘Ö™ü Ö‡Ô… ×−Ö•Öß Öê¡Ö ´Öë ²Öß•Ö ˆªÖêÖ úÖ ×¾ÖúÖÃÖ Æãü†Ö… “ÖæÑ×ú ²Öß•ÖÖë úÖê ‹ú ²ÖÖ¸ü
Ö¸üß¤ü−Öê êú ²ÖÖ¤ü ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ ú‡Ô-ú‡Ô ²ÖÖ¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë êú úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ †ÖÖÏÆü ¿Öãºþ
Æãü†Ö ŸÖÖ×ú ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖê ×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»Ö ÃÖêú… ‡ÃÖúÖ ú‡Ô −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ×¾Ö¸üÖê¬Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ… •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü
ú¸üÖ−Öê úÖê ‰úÃÖæ»Ö−Ö Ö»ÖŸÖ ´ÖÖ−Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë −Öê †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ²Öß•Ö ˆªÖêÖ êú ×−Ö•Ößú¸üÖ úÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë −Öê ‡ÃÖ ¯Ö¸ü
†Ö¯Ö×¢Ö úß… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ¯Öî¸üÖêúÖ¸üÖë −Öê ³Öß ‡ÃÖúÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö μÖÆü úÆü ú¸ü ×úμÖÖ ×ú ‡ÃÖÃÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖ ´ÖÆü¢¾Ö ‘Ö™ü •ÖÖ‹ÖÖ
ŒμÖÖë×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß −Ö‡Ô ×úÃ´Ö ÖÖê•Ö−ÖÖ ¾Öî–ÖÖ×−Öú †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü −Ö ÆüÖê ú¸ü ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü ×úÃ´Ö ´Öë ÃÖã¬ÖÖ¸ü Æüß ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ×¾Ö¸üÖê¬Ö †Öî¸ü ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ŸÖúÖí ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓú¸ü ×úÃ´Ö êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×•Ö−Æëü ¯»ÖÖÓ›ü
²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü úÆüŸÖê Æïü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö ú−¾Öë¿Ö−Ö ±úÖ¸ü ×¤ü ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö †Öò¾Ö −μÖæ ¾Öê¸üÖ‡™üß•ÖÌ †Öò¾Ö ¯»ÖÖÓ™ËüÃÖ (μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö)
êú ºþ¯Ö ´Öë ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤üß Ö‡Ô… 1961 êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê 1978 †Öî¸ü 1991 ´Öë ‡ÃÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ´Öë ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×ú‹ •ÖÖ “Öãêú Æïü… †Ö¸ü úÖê‡Ô −ÖμÖÖ
¤êü¿Ö ‡ÃÖúÖ ÃÖ¤üÃμÖ ²Ö−Ö−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê 1991 ¾ÖÖ»ÖÖ úÖ−Öæ−Ö ´ÖÖ−Ö−ÖÖ ¯Ö›ÍêüÖÖ, ¯Ö¸ü ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ μÖÆü •Öºþ¸üß −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü
ãú”û ¤êü¿Ö 1978 úÖ ‹Œ™ü ´ÖÖ−ÖŸÖê Æïü, †Öî¸ü ãú”û 1991 úÖ… ¯ÖÆü»Öê ‡ÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö úß ÃÖ¤üÃμÖŸÖÖ ¯ÖÛ¿“Ö´Öß μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü †Öê‡ÔÃÖß›üß ¤êü¿ÖÖë ŸÖú Æüß
ÃÖß×´ÖŸÖ £Öß, »Öê×ú−Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê −Öê ‡ÃÖ ÆüÖ»ÖŸÖ úÖê úÖ±úß-ãú”û ²Ö¤ü»Ö ×¤üμÖÖ, ŒμÖÖë×ú ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸üêú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê
êú ¯ÖÖ»Ö−Ö úß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë †ÖÖê ²ÖœüÍÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ŸÖÆüŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, ²Ö¿ÖŸÖì ¾Öê ×úÃ´Öë −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ, ×³Ö®ÖŸÖÖ, ×Ã£Ö¸üŸÖÖ †Öî¸ü ÃÖ´Öºþ¯ÖŸÖÖ úß
úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸üß ˆŸÖ¸üŸÖß ÆüÖë… μÖÆüÖÑ −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ÃÖê †»ÖÖ Æîü… ˆÃÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ÃÖê Æîü, ¯Ö¸ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö êú¾Ö»Ö ˆÃÖ ×úÃ´Ö êú ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÃÖê Æîü… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃÖß
×úÃ´Ö úÖê −Ö¾Öß−Ö ´ÖÖ−Ö−Öê êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß ÃÖ´Ö—ÖŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¾Öê¤ü−Ö ÃÖê ‹ú ÃÖÖ»Ö ¯ÖÆü»Öê ŸÖú ˆÃÖ ¤êü¿Ö ´Öë †Öî¸ü “ÖÖ¸ü ÃÖÖ»Ö ¯ÖÆü»Öê ŸÖú †−μÖ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë
´Öë ˆÃÖ ×úÃ´Ö úÖ ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ −Ö Æãü†Ö ÆüÖê… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úÖ μÖÆü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖÏ¿−ÖÖÓ×úŸÖ ÆüÖê−Öê μÖÖêμÖ Æîü… ×³Ö®ÖŸÖÖ
úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Ö ×úÃÖß †Öî¸ü ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ×úÃ´Ö ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úß ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹… ×Ã£Ö¸üŸÖÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü ²ÖÖ¸ü-²ÖÖ¸ü
ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÃÖÖ¸ü êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ˆÃÖúß ²Ö−ÖÖ¾Ö™ü ¾ÖîÃÖß úß ¾ÖîÃÖß Æüß ¸üÆü−Öß “ÖÖ×Æü‹… †Öî¸ü, ÃÖ´Öºþ¯ÖŸÖÖ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æîü ×ú ¯ÖÏÃÖÖ¸ü êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ êú ÖãÖÖë ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö −ÖÆüà ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö ²ÖÎß›ü¸ü úÖê ãú”û †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü ×•Ö−Ö´Öë ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú •ÖîÃÖß ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß ¿ÖÖ×´Ö»Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß… »Öê×ú−Ö, ²ÖÎß›ü¸ü úÖê †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö †Öî¸ü ¯Öã−Ö: ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö, ¯ÖÏÃÖÖ¸ü êú ×»Ö‹ ˆ−Öêú †−Öãæú»Ö−Ö, ˆ−Æëü ×²ÖÎúß êú ×»Ö‹ ¯Öê¿Ö ú¸ü−Öê, ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ú¸ü−Öê,
†ÖμÖÖŸÖ-×−ÖμÖÖÔŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ‡−Æüà ÃÖ²Ö ´ÖúÃÖ¤üÖë ÃÖê ˆ−ÖúÖ ³ÖÓ›üÖ¸üÖ ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü… 1991 úÖ ‹Œ™ü ãú”û ÖÖÃÖ ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ
×úÃ´Ö ÃÖê Æãü‡Ô ±úÃÖ»Ö ÃÖê ×´Ö»Öß ÃÖÖ´ÖÖÏß ŸÖú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ú¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… 1978 êú ‹Œ™ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü úÖê‡Ô ×úÃ´Ö ×úÃÖß ‹êÃÖê ¤êü¿Ö ´Öë »Öê •ÖÖ‡Ô
•ÖÖ ÃÖúŸÖß £Öß •ÖÆüÖÑ −Ö‡Ô ×úÃ´ÖÖë êú ×»Ö‹ úÖ−Öæ−Ö−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ −ÖÆüà Æîü, †Öî¸ü ¾ÖÆüÖÑ ˆÃÖúß ¯Öî¤üÖ¾ÖÖ¸ü ú¸üêú ˆÃÖê ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö úÖê ×−ÖμÖÖÔŸÖ ×úμÖÖ
•ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… 1978 êú ‹Œ™ ´Öë ²ÖÎß›ü¸ü úÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ¤üÖêÆü−Ö úÖ úÖê‡Ô ´ÖêÆü−ÖŸÖÖ−ÖÖ −ÖÆüà ×´Ö»ÖŸÖÖ £ÖÖ ×•ÖÃÖê ¤êü−Öê úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ −Ö‹ ‹Œ™ü ´Öë ú¸ü ¤üß Ö‡Ô
Æîü… 1978 êú úÖ−Öæ−Ö ´Öë ÃÖÓ¸üÖÖ úß †¾Ö×¬Ö 15 †Öî¸ü 18 ¾ÖÂÖÔ £Öß, •Ö²Ö×ú 1991 êú ‹Œ™ ´Öë μÖÆü †¾Ö×¬Ö ²ÖœÍüÖ ú¸ü 15 ÃÖê 20 †Öî¸ü 25 ¾ÖÂÖÔ ŸÖú
ú¸ü ¤üß Ö‡Ô Æîü… ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ³Öß ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö Æãü‹ Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, 1991 úÖ ‹Œ™ü ²ÖÎß›ü¸ü úÖê ‹êÃÖê ÆüÖ»ÖÖŸÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ˆ−Öúß ×úÃ´ÖÖë
´Öë ÃÖß×´ÖŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ú¸üêú ˆ−ÖúÖ ¤üÖêÆü−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… μÖÆü ‹Œ™ü ¯Öã¸üÖ−Öê ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ú‡Ô ŸÖ¸üÆü úß ×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÖÑ“Ö
32
ÃÖÖ»Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü-³ÖßŸÖ¸ü úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ −Ö‹ ÃÖ¤üÃμÖ ¤ê¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ²ÖœÍüÖ ú¸ü ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö ú¸ü ¤üß Ö‡Ô Æîü… ²ÖÎß›ü¸ü êú
†×¬ÖúÖ¸ü ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ³Öß μÖê ¤üÖê−ÖÖë ‹Œ™ü †»ÖÖ-†»ÖÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖê Æïü… 1978 êú ‹Œ™ êú ŸÖÆüŸÖ μÖÆü ¾μÖÖ¯Öú ÃÖ´Ö—Ö ²Ö−ÖŸÖß £Öß ×ú
²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖß´ÖÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ ×¾Ö¿ÖêÂÖÖ×¬ÖúÖ¸ü úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ÖÖê»ÖŸÖß Æîü… μÖÖ−Öß ×úÃÖÖ−Ö ×¯Ö”û»Öê ÃÖÖ»Ö úß ±úÃÖ»Ö úß ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê £Öê †Öî¸ü ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ²Öß•ÖÖë úÖ ¤æüÃÖ¸êü ×úÃÖÖ−ÖÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ †Ö¤üÖ−Ö-¯ÖÏ¤üÖ−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ×−Ö•Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
úß Ö‡Ô Öî¸ü-¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¯ÖÏμÖÖêÖ¬Ö´Öá ²ÖÎß×›ÓüÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë ¯Ö¸ü †Öî¸ü ×úÃÖß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úÃ´Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú úÖê‡Ô †−μÖ ×úÃ´Ö ²ÖÎß›ü ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü
»ÖÖÖæ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê Æïü… ¯Ö¸ü 1991 êú ‹Œ™ü −Öê ²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ×ú‹ Æïü… †²Ö ²ÖÎß›ü¸üÖë úÖê ±úÃÖ»Ö ÃÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß ¯Ö¸ü ¯Öæ¸üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êü
×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü †Öî¸ü ÖÖê•Ö ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖ êú ²Öß“Ö ±úÔú ÖŸ´Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ×−Ö•Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü úß Ö‡Ô Öî¸ü-¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¯ÖÏμÖÖêÖ¬Ö´Öá ²ÖÎß×›ÓüÖ Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑü
†Öî¸ü ×úÃÖß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úÃ´Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú úÖê‡Ô †−μÖ ×úÃ´Ö ²ÖÎß›ü ú¸ü−ÖÖ Æüß ‡ÃÖ ‹Œ™ êú ×»Ö‹ †¯Ö¾ÖÖ¤ü úß ÁÖêÖß ´Öë †ÖŸÖÖ Æîü… ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ−Öê
úß ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ×´Ö»Öß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ‹ê×“”ûú ²Ö−ÖÖ ¤üß Ö‡Ô Æîü…
¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ±úÔú êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×¾Ö¿ÖêÂÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ Æîü… †´Öê×¸üúÖ ´Öë ‡ÃÖÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¤üÖê ¹ý—ÖÖ−Ö
¤êüÖê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ¾ÖÆüÖÑ ‹ú ²Öß•Ö Óú¯Ö−Öß −Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü ´Öãú§ü´ÖÖ ×úμÖÖ ×ú ˆ−ÆüÖë−Öê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ²Öß•ÖÖë «üÖ¸üÖ ¯Öî¤üÖ úß Ö‡Ô ±úÃÖ»Ö úÖê ¤æüÃÖ¸êü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê
²Öê“ÖÖ ŸÖÖ×ú ¾Öê ˆÃÖúÖ ²Öß•Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü ÃÖëú… ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü †¤üÖ»ÖŸÖ
−Öê úÆüÖ ×ú ²Ö“ÖÖ‹ Æãü‹ ²Öß•ÖÖë úÖê ×±ú¸ü ÃÖê ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê ×²ÖÎúß ÆêüŸÖã −ÖÆüà ˆÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖÖ×¬ÖúÖ¸ü
úÖ±úß ÃÖß×´ÖŸÖ ÆüÖê ÖμÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ´Öë •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
²Öß“Ö †ÓŸÖ¸ü ‘Ö™üŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… †´Öê×¸üúß ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü −Öê ÆüÖ»Ö Æüß ´Öë ¯ÖãÛÂ™ü úß Æîü ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß −Ö‡Ô ×úÃ´ÖÖë úÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯Öê™ëü™ü êú
×»Ö‹ †•Öá »ÖÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß ¤êüÖë ŸÖÖê 1978 êú ‹Œ™ ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Ö μÖÖ ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü êú •Ö×¸ü‹ μÖÖ ×±ú¸ü ²ÖÎß›ü¸ü
†×¬ÖúÖ¸ü êú •Ö×¸ü‹ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß £Öß… ¯Ö¸ü 1991 êú ‹Œ™ü ¤üÖê−ÖÖë ŸÖ¸üÆü êú ÃÖÓ¸üÖÖ ‹ú ÃÖÖ£Ö ¯ÖÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü…
×±ú»ÖÆüÖ»Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ³Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸êü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë ´Öë ±úÔú ˆÃÖæ»Ö−Ö úÖμÖ´Ö Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ úß ‹ú ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö −Öê μÖæ¯Öß†Öê¾Öß úÖê 1994 êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ºþ¯Ö ÃÖê †×¬Öú †Æü´Ö ²Ö−ÖÖ ×¤üμÖÖ Æîü… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß †ÓÖßúÖ¸ü ú¸üêú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú
†−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß êú ŸÖÆüŸÖ †¯Ö−Öß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ¯Öæ¸üß ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê ˆÃÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸ü ×»ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü
×™üÒü¯ÃÖ úß −μÖæ−ÖŸÖ´Ö úÃÖÖî×™üμÖÖë êú úÖ¸üÖ ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÆü»Öê ÃÖê úÆüà †×¬Öú ¤êü¿ÖÖë ŸÖú ±îú»Ö Ö‹ Æîü, •Ö²Ö×ú ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ´Öë μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ´Öë
†ŸμÖ×¬Öú μÖÓ¡ÖßéúŸÖ †Öî¸ü ²Ö›Íêü ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÖêŸÖß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë úÖê Æüß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß £Öß…“ÖæÑ×ú μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ´Öë −Ö‹ †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë úÖê 1991 úÖ Æüß ‹Œ™ü
´ÖÖ−Ö−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ 1978 êú ‹Œ™ü êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯ÖÏÖÃÖÓ×Öú −ÖÆüà ¸üÆü Ö‹ Æïü… μÖÆü †»ÖÖ ²ÖÖŸÖ Æîü ×ú †Ö¸ü
›ü²»μÖæ™üß†Öê úÖ úÖê‡Ô ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ‘Ö¸êü»Öæ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü ¸üÆüÖ Æîü ŸÖÖê ×±ú¸ü ˆÃÖê ×úÃÖß †−μÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬Ö
úÖ ÃÖ¤üÃμÖ ²Ö−Ö−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ −ÖÆüà ¸üÆü •ÖÖŸÖß… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ −Öê 1978 †Öî¸ü 1991 êú úÖ−Öæ−ÖÖë êú ú‡Ô ¯ÖÆü»Öã†Öë úÖê ×´Ö»ÖÖ ú¸ü †¯Ö−ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
‘Ö¸êü»Öæ úÖ−Öæ−Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß Æîü…
†Ö•Ö ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ‡ÃÖ μÖãÖ ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë úß ÃÖ™üßú ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ úß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü… μÖÆü
•Öºþ¸üŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß ˆŸÖ−Öß Æüß Æîü (ŒμÖÖë×ú ˆÃÖ−Öê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê †»ÖÖ ¸üÖÖ Æîü), ×•ÖŸÖ−Öß ‡Ô¯ÖßÃÖß
úÖê… ‡−Ö»ÖÖ•›Ôü ²ÖÖê›Ôü †Öò¾Ö †¯Öß»Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ˆŸ¯ÖÖ×¤üŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Ö úÖê †−Öã“”êû¤ü 53(²Öß) êú ŸÖÆüŸÖ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê
†»ÖÖ ¸üÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ¤üÖê −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ÃÖ´Ö—Öß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… ‹ú ŸÖ¸ü±ú ¾Öê ¤êü¿Ö Æïü •ÖÖê ×¯Ö”û»Öê ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ÃÖê •Öê−Öê×™üú»Öß
²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ²Öß•ÖÖë êú ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ´Öë »ÖÖê Æïü †Öî¸ü ×•Ö−Æëü ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹êÃÖê ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ¾ÖÆüÖÑ ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü
•ÖÆüÖÑ ˆÃÖúß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ˆ−Æëü ¤ãüÆîü¸êü ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö †´Öê×¸üúÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿Ö úÖê ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ãú”û ú´Ö Æüß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß
ÆüÖêÖß, ŒμÖÖë×ú ¾ÖÆüÖÑ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖ×¸ÓÖ ŸÖÖê ²ÖÆãüŸÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ Æîü Æüß, ÃÖÖ£Ö Æüß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ²Öß•Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ¾ÖÖ»Öß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ŸÖê•Öß
ÃÖê ‹úÖúÖ¸ü ÆüÖêŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æïü… ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ²ÖÆãüŸÖ »ÖÖêú×¯ÖÏμÖ Æãü‹ Æïü ŒμÖÖë×ú μÖê ¤êü¿Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß
×úÃ´ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡Ö ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü −ÖÆüà Æïü… ¾Öê μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú •Ö×¸ü‹ ‹ú ¾ÖîúÛ»¯Öú ¯ÖÏÖÖ»Öß “ÖÖÆüŸÖê Æïü… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ •Öê−Öê×™üú
‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß −Ö ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ²Öß•Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖë êú ×»Ö‹ ëú¦üßμÖ ´ÖÆü¢¾Ö úÖ Æîü…
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú 1991 úÖ μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú ¤ü²Ö¤ü¾Öê ¾ÖÖ»Öê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ†Öë úÖê ¬μÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖ ú¸ü ²Ö−ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ
£ÖÖ… μÖÆü †¯Ö−Öê Æüß 1971 ¾ÖÖ»Öê ÃÖÓÃú¸üÖ êú ´ÖãúÖ×²Ö»Öê ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë úÖê †Öî¸ü •μÖÖ¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¤æÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë
úÖê ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ¤ãüÆîü¸êü ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö ¯Ö¸ü ÃÖ−ÖË 2000 êú ²ÖÖ¤ü Æüß †´Ö»Ö ¿Öãºþ ×úμÖÖ Æîü… †±ÏúßúÖ ´Öë êú¾Ö»Ö êú−μÖÖ, ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ †Öî¸ü
×•Ö´²ÖÖ²¾Öê −Öê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö †ÓÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ £ÖÖ… êú−μÖÖ −Öê ŸÖÖê ÃÖ¢Ö¸ü êú ¤ü¿Öú ´Öë Æüß μÖÆü ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ †¯Ö−ÖÖ ×»ÖμÖÖ £ÖÖ… 1994
êú ²ÖÖ¤ü Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›üÃÖÔ ¸üÖ‡™ËüÃÖ †Öò×±úÃÖ ´Öë 1997 ÃÖê 2003 êú ²Öß“Ö 578 †Ù•ÖμÖÖÑ ¤üÖ×Ö»Ö úß Ö‡ÔÕ ×•Ö−Ö´Öë 46 ±úßÃÖ¤üß †Ö¾Öê¤ü−Ö Ã£ÖÖ−ÖßμÖ
»ÖÖêÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ÃÖê ×ú‹ Ö‹ £Öê… ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü ²ÖÎßØ›üÖ ´Öë ³ÖÖ¸üß ú´Öß †Ö‡Ô Æîü… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ¤êü¿ÖÖë ´Öë
¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ±ú»ÖÖë úß ÖêŸÖß ´Öë Æãü†Ö Æîü… †−ÖÖ•Ö ¾ÖÖî¸üÆü úß ÖêŸÖß êú ×»Ö‹ ‡ÃÖúÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ †ÖÓ×¿Öú Æüß Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹
ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úß ¥ü×Â™ü ÃÖê ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ ú´Ö †Ö¿¾ÖÛÃŸÖ¤üÖμÖú Æüß Æîü…
ÃÖ. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü

‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖú ºþ¯Ö ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ˆÃÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ²ÖÆüÃÖ úÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö Æïü •ÖÖê •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ¤üÖŸÖÖ†Öë †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ¤üÖŸÖÖ†Öë úÖê
×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ±úÖμÖ¤üÖë êú †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö ¯Ö¸ü ÆüÖêŸÖß ¸üÆüß Æîü… ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎßØ›üÖ êú ´ÖãúÖ×²Ö»Öêü ×úÃÖÖ−ÖÖë úß Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë úÖê ú´ÖŸÖ¸ü ´ÖÖ−Ö−Öê úÖ
ÃÖ¾ÖÖ»Ö ³Öß ‡ÃÖ ²ÖÆüÃÖ úÖ †ÓÖ ¸üÆüÖ Æîü… ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë úÖê ŸÖÖê úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ±úÖμÖ¤êü £Öê, ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ ×úÃÖß ±úÖμÖ¤êü μÖÖ ×úÃÖß
33
´Öã†Ö¾Ö•Öê úß úÖê‡Ô ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ −ÖÆüà £Öß… »Öê×ú−Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ‡ÃÖ×»Ö‹ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ÆüÖê ÖμÖÖ ×ú ˆ−Öêú úÖ¸üÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú
†−ÖãÃÖÓ¬ÖÖú¢ÖÖÔ†Öë êú ×»Ö‹ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ´ÖãŒŸÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ´Öã×¿ú»Ö ÆüÖê •ÖÖ−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê úÖê‡Ô †×¬ÖúÖ¸ü
−Ö ³Öß ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹, ŸÖÖê ³Öß †Ö¸ü ˆ−ÖúÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ´ÖÖ−Ö ×»Ö‹ •ÖÖ−Öê úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ±úÖμÖ¤üÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, †Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë
êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ŸÖ¸üÆü ¤êüÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ŸÖÖê ¾ÖÆü †−μÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÆüÖê›Íü ú¸ü−Öê »ÖÖêÖÖ… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú
‡−Ö ŸÖß−ÖÖë −Ö•Ö×¸ü†Öë ÃÖê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎßØ›üÖ ˆªÖêÖ úÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ¯Ö¸ü ¿Öú ÆüÖê−ÖÖ Ã¾ÖÖ³ÖÖ×¾Öú Æüß Æîü…
‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ú‡Ô ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü ×•Ö−Ö´Öë ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ−ÖÖ †Öî¸ü ˆ−ÖúÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü… ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
ŸÖÆüŸÖ ˆ−Æëü ãú”û ×¾Ö¿ÖêÂÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ Æïü ×•Ö−Öúß ‰ú¯Ö¸ü “Ö“ÖÖÔ úß •ÖÖ “Öãúß Æîü… ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ”ûÖê™êü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë «üÖ¸üÖ ×ú‹ Ö‹
μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ´Öã†Ö¾Ö•Öê êú ºþ¯Ö ´Öë ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß êú ¤êü¿Ö ‡ÃÖ −Ö•Ö×¸ü‹ úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êüŸÖê Æïü… “ÖÖî£Öê, úÖ−Öæ−Ö êú
´ÖãŸÖÖ×²Öú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖÓÓ¯ÖæÖÔ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ŸÖ¸üÆü ³Öß úÛ»¯ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ŸÖ¸üÆü Ã¯ÖÂ™ü ¾μÖÖμÖÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖß, ‡ÃÖ×»Ö‹ μÖÆü †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖÓ¸üÖÖ
†Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ éúÂÖú ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë «üÖ¸üÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ×¤ü»Ö¾ÖÖ−Öê êú −Öß×ŸÖÖŸÖ †Öî•ÖÖ¸ü úß ŸÖ¸üÆü Æüß ¸üÆü •ÖÖŸÖß Æîü… »Öê×ú−Ö μÖÆü ™üÒüß™üß •ÖÖê¸ü
¤êüŸÖß Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−Ö ¸üÆêü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ŸÖÆüŸÖ šüÖêÃÖ ºþ¯Ö ×¤üμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ úÖ −Ö•Ö¤üßúß ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê Æîü… μÖÆü †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë
úÖê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ μÖŸ−Ö ú¸üŸÖß Æîü, »Öê×ú−Ö ˆÃÖúß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ šüÖêÃÖ −Ö ÆüÖê ú¸ü ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ ¸üÆü •ÖÖŸÖß Æîü… ¾ÖÆü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ
Ã¯ÖÂ™ü ÃÖæ¡Ößú¸üÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖß… †Ö¸ü ‡ÃÖ ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ úÖê ¯ÖœÍüÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¯Ö¸ü ˆ−Öêú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ‡ÃÖ´Öë
¿ÖÖ×´Ö»Ö Æüß −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ¾ÖÆü éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úß ÃÖã¸üÖÖ ú¸ü−Öê ´Öë éúÂÖú ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ÃÖÖ´Öæ×Æüú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êü−Öê ÃÖê £ÖÖê›ÍüÖ †ÖÖê
Æüß •ÖÖ ¯ÖÖŸÖß Æîü…
‡ÃÖ ´ÖÖ−μÖŸÖÖ úÖê úÖμÖÔºþ¯Ö ´Öë ²Ö¤ü»Ö−Öê úÖ ‹ú´ÖÖ¡Ö ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ŸÖÓ¡Ö ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ×»Ö‹ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖêÂÖ êú ºþ¯Ö ´Öë Æîü… μÖÆü
úÖêÂÖ ´ÖÖ−Ö ú¸ü “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ˆ−Ö´Öë ×−Ö•Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü μÖÖ ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ×−Ö×ÆüŸÖ −Ö ÆüÖê ú¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ Æïü…
‡ÃÖ×»Ö‹ ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê •ÖÖê ³Öß ×´Ö»Ö−ÖÖ Æîü, ¾ÖÆü úÖêÂÖ ˆ−Æëü μÖÖ ˆ−Öêú ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úÖê −Ö ¤êü ú¸ü ˆ−Öúß ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úÖê ×¤üμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü úÖêÂÖ
úß ³Öæ×´ÖúÖ éú×ÂÖ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ´Öë ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö Ö´ÖŸÖÖ ×−Ö´ÖÖÔÖ êú ×»Ö‹ †ÖÙ£Öú ´Ö¤ü¤ü ¤êü−Öê úß •μÖÖ¤üÖ Æîü… ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖêê
¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ μÖÖ ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖß¬Öê úÖê‡Ô ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ“Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¯ÖÏÖÖ»Öß •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ãú”û ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö
†Öî¸ü ´Öã†Ö¾Ö•Öê úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ŸÖÖê ú¸üŸÖß Æîü, »Öê×ú−Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ †Öî¸ü ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ −ÖÆüà
ú¸üŸÖß… úÖêÂÖ «üÖ¸üÖ ×¤ü‹ Ö‹ †ÖÙ£Öú ±úÖμÖ¤üÖë úÖ †³Öß ŸÖú úÖê‡Ô šüÖêÃÖ ºþ¯Ö −ÖÆüà ²Ö−Ö ¯ÖÖμÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ¤üÖŸÖÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê †³Öß ŸÖú ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê
úÖêÂÖ úÖê ¬Ö−Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æüß −ÖÆüà ú¸üÖμÖÖ Æîü…
¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ¯Ö¸ü ×•ÖÃÖ ÃÖ´ÖμÖ “Ö“ÖÖÔ ÆüÖê ¸üÆüß £Öß, ú‡Ô †−μÖ ¯ÖÏ¿−ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ´Öã§üÖ ³Öß ëú¦ü ´Öë £ÖÖ… †Ö×Ö¸ü ´Öë
™üÒüß™üß êú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ¯ÖÆü»Öæ êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ˆÃÖêú †ÓÖ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹, »Öê×ú−Ö ‡ÃÖ ™üÒüß™üß −Öê ³Öß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß
×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ −ÖÆüà ¤üß… μÖÆü ™üÒüß™üß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ †ÖÙ£Öú ´Öã†Ö¾Ö•Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬Ö−ÖÖ ú¸ü−Öê ÃÖê †ÖÖê −ÖÆüà •ÖÖŸÖß, †Öî¸ü ˆ−Öêú ÃÖ´¯Ö×¢Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ −ÖÆüà ¤êüŸÖß… ¯Ö¸ü μÖÆü ™üÒüß™üß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ˆ−Öêú †¯Ö−Öê ŸÖ¸üÆü úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ úÖ−Öæ−Öß
œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü •Öºþ¸ü ¤êüŸÖß Æîü… ™üÒüß™üß ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê úÖê‡Ô −ÖμÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤üê−Öê êú ²Ö•ÖÖμÖ êú¾Ö»Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ−Öê,
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê, ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ²Öê“Ö−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖã¸üÖÖ Æüß ú¸üŸÖß Æîü… ¾ÖÆü ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ†Öë ¯Ö¸ü ˆ−Öêú
×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ×−Ö•Öß μÖÖ ÃÖÖ´Öæ×Æüú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ −ÖÆüà ¤êüŸÖß… μÖÆü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ¾ÖÆü ˆÃÖæ»Ö−Ö ¸üÖÂ™üüÒÖë ¯Ö¸ü ›üÖ»Ö ¤êüŸÖß Æîü, †Öî¸ü ãú”û ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ
¾ÖÖ»Öê Öê¡ÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ‡Ó×ÖŸÖ ú¸üŸÖß Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ™üÒüß™üß êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú éú×ÂÖ •Öê¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ, »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß, éú×ÂÖ-•Öî¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö úß
×−ÖÖÔμÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ †Öî¸ü ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü êú¾Ö»Ö −Öß×ŸÖÖŸÖ ¾ÖŒŸÖ¾μÖ úß
³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ ú¸ü ¸üÆü •ÖÖŸÖß Æïü… ‹ú ´ÖÖ¡Ö ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ²ÖÖŸÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ²Ö¤ü»Öê ´Öã†Ö¾Ö•Öê êú ³ÖãÖŸÖÖ−Ö êú ºþ¯Ö ´Öë úÆüß Ö‡Ô Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖêú
×»Ö‹ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ úÖêÂÖ ´Öë ¬Ö−Ö Æüß −ÖÆüà Æîü…
‹±ú‹†Öê êú ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë úÖ−Öæ−Öß ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖÖë ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖß×´ÖŸÖ ×¾ÖúÖÃÖ ‹ú ŸÖ¸üÆü ÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü ³Öß
ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß úß †¯ÖêÖÖ†Öë úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ ú¸ü ¾Öê †¯Ö−Öß −Öß×ŸÖÖŸÖ •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê
²ÖÖúÖμÖ¤üÖ ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ −Öê ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ãú”û ¯ÖÏÖ×ŸÖ ³Öß úß Æîü, ¯Ö¸ü ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê †−μÖ ¤êü¿Ö úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë
Æïü…
¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ‹êÃÖê ú‡Ô ¯ÖÆü»Öã†Öë úß ŸÖ¸ü±ú ÃÖÖ±ú ‡¿ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖß Æîü ×•Ö−Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üêú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö μÖÆü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê
Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, ¾Öê †Ö¸ü “ÖÖÆëü ŸÖÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ˆ−Öúß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ†Öë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú †Öî•ÖÖ¸ü úß ŸÖ¸üÆü ¤êüÖ ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÆü
¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú μÖÖ ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ³Öß ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ •ÖÖê¸ü ×−Ö•Öß †Öî¸ü/†£Ö¾ÖÖ ÃÖÖ´Öæ×Æüú †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú
†»ÖÖ¾ÖÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏμÖÖêÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ±úÖμÖ¤üÖë ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, ³Ö»Öê Æüß ¾Öê ‡ÃÖ ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ÆüÖë ×ú
×úÃÖß ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú †×¬ÖúÖ¸ü μÖÖ –ÖÖ−Ö êú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë −Ö ÆüÖë… ÃÖÖ£Ö Æüß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÃÖÓ×Öú ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ×−ÖÖÔμÖ
¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ³Öß ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü…
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ²ÖÖúÖμÖ¤Öü ÃÖæ¡Ößú¸üÖ ú‡Ô −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê †Æü´Ö Æîü… éú×ÂÖ ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê ÃÖê ¯Öî¤üÖ Æãü‡Ô “Öã−ÖÖî×ŸÖμÖÖë
ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖÖê ‡−Öúß •Öºþ¸üŸÖ Æîü Æüß, ÃÖÖ£Ö Æüß ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úÖ ´Öã§üÖ ³Öß ‡−Öêú ÃÖÖ£Ö †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê •ÖÖê›ÍüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡−ÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö
34
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü, –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †×¬ÖúÖ¸ü, •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÃÖê Æîü… –ÖÖ−Ö êú ×−Ö•Öß ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ êú Ã¾ÖßúÖ¸ü
†Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú “Ö»ÖŸÖê ˆÃÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê êú •Ö´ÖÖ−Öê ´Öë ×¾ÖÃŸÖéŸÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú †ÓÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
´ÖÆü¢¾Ö ÃÖ ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö Æîü…
8 ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ü

ÖêŸÖß ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü Æãü‹ ¾μÖÖ¯Öú ´ÖŸÖ³Öê¤üÖë êú úÖ¸üÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ´Öë •ÖÖê›Íü−Öê úß −ÖÖîî²ÖŸÖ †Ö‡Ô… ú‡Ô −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê μÖÆü ‹ú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü… μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß ²ÖŸÖÖŸÖß Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú
ŸÖÆüŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ‹êÃÖß ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ÃÖÆüÖ¸üÖ ³Öß »Öê−ÖÖ ¯Ö›Íü ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÖê ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß μÖÖ ¯»ÖÖÓ™ü
²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê †»ÖÖ ÆüÖê… ¤æüÃÖ¸êü, ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ¤êüŸÖÖ Æîü ×ú ¾Öê †¯Ö−Öß •Öºþ¸üŸÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ãú”û
ÖÖÃÖ ŸÖ¸üÆü êú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ úß Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ÁÖê×ÖμÖÖë ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü ÃÖÖê“Ö ÃÖëú… ŸÖßÃÖ¸êü, ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ¬ÖÖ¸üÖÖ êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö úÖμÖ´Ö ú¸ü−Öê úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ŸÖÔú ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¾ÖîÃÖê ³Öß ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ
úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ êú ²ÖÆãüŸÖ ¯ÖÆü»Öê ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ…“ÖÖî£Öê, ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÖí ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖ †−Öã³Ö¾Ö ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ×−Ö•Ößú¸üÖ †Öî¸ü ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ
¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë −Ö ŸÖÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü −Ö Æüß ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê… ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖã¸üÖÖ ³Öß ‡ÃÖÃÖê −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ êú ‡ÃÖ μÖãÖ ´Öë ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö úÖê
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úß ¬ÖÖ¸üÖÖ ÃÖê •ÖÖê›Íü ÃÖúŸÖß Æîü…
†. ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

“ÖæÑ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ÖêŸÖß ´Öë ¯Öê™ëü™ü êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö ³Öß ´ÖŸÖ³Öê¤ü £Öê, †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ •Ö´Ö
ú¸ü ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸ü Æüß ¸üÆêü £Öê, ‡ÃÖ×»Ö‹ ‹ú ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ×−ÖúÖ»Ö−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü †×−Ö¾ÖÖμÖÔ −ÖÆüà ¸üÆü Ö‹…
†−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß −Öê ´ÖÖ−ÖÖ ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Öê™ëü™üÖë êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß μÖÖ ×ú−Æüà ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë êú ÃÖÓμÖÖêÖ êú
´ÖÖ¬μÖ´Ö ÃÖê ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê −Öê ×™üÒü¯ÃÖ êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë †¯Ö−Öê †»ÖÖ-†»ÖÖ ŸÖ¸üßêú †¯Ö−ÖÖ−Öê úß úÖ±úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ¤êü
¤üß… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê Æüß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö ŸÖÖê †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê μÖÆüÖÑ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Öê™ëü™ü μÖÖ ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü ú¸ü “Öãêú £Öê… ×™üÒü¯ÃÖ êú ²ÖÖ¤ü
›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ´Ö−Öê ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü †Ö‡Ô ×ú μÖÖ ŸÖÖê ¾Öê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ëü μÖÖ ×±ú¸ü †¯Ö−Öê ÆüÖ»ÖÖŸÖ êú
´ÖãŸÖÖ×²Öú úÖê‡Ô ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß †¯Ö−ÖÖ‹Ñ… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ²ÖÓ¤üÖê²Ö¤üÃŸÖ úß ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ‹… ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê ¤êü¿ÖÖë −Öê ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü
†×¬ÖúÖ¸ü †¯Ö−ÖÖ‹ †Öî¸ü ˆ−Öêú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ³Öß •ÖÖê›ÍüÖ… ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ‡ÃÖß ÃÖÓμÖÖêÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
×¾Öú×ÃÖŸÖ Æãü‡Ô Æîü…
¾ÖîÃÖê úÖ−Öæ−Öß −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê †³Öß ŸÖú μÖÆü šüßú ŸÖ¸üÆü ÃÖê ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ŒμÖÖ Æîü… êú¾Ö»Ö ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ¯Ö¸ü
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ Æïü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ μÖæ¯Öß†Öê¾Öß «üÖ¸üÖ ×¤üμÖÖ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖê−Öê úß ÃÖ´Ö—Ö Æîü, μÖÆü
×™üÒü¯ÃÖ êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú †»ÖÖ-†»ÖÖ Ã¾ÖÖ£ÖÖí †Öî¸ü ˆ−Öúß ÃÖÓúßÖÔ ÃÖ´Ö—Ö ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖúÖ×¸üŸÖÖ úß úÃÖÖî™üß ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ¯Ö¸ü ³Öß ×−Ö³ÖÔ¸ü
ú¸üŸÖß Æîü ×ú ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ŸÖ¢¾ÖÖë †Öî¸ü ÖêŸÖß ´Öë ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ŸÖ¢¾ÖÖë úÖê ³Öß ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êüŸÖÖ
ÆüÖê…
¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ÃÖ³Öß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê 2005 ŸÖú úÖê‡Ô −Ö úÖê‡Ô ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß ¯ÖÏÖÖ»Öß †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü
»Öê−Öß £Öß… ÃÖÖ£Ö Æüß ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ ³Öß “Ö»ÖŸÖß ¸üÆü−Öß £Öß, ŒμÖÖë×ú ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
†ÓÖßúÖ¸ü ú¸−Öê êú −ÖŸÖß•ÖÖë ¯Ö¸ü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ×¾Ö“ÖÖ¸ü Æüß −ÖÆüà ×úμÖÖ £ÖÖ… ²ÖÆüÃÖ êú ¤üÖî¸üÖ−Ö Æüß ˆ−Æëü μÖÆü ´ÖÆüÃÖæÃÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ ×ú ˆ−Öêú ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë
ŒμÖÖ-ŒμÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×ú‹ •ÖÖ−Öê “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖÓ¸üÖÖ êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ³Öß ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ †»ÖÖ ÃÖê ´ÖÆü¢¾Ö ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ
¸üÆüÖ Æîü… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ‡ÃÖ ¯ÖÆü»Öæ ´Öë ÖÖÃÖß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ¤êüÖß Ö‡Ô Æîü…
ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ‹ú ‹êÃÖÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ Æîü •ÖÖê êú¾Ö»Ö †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë êú ×ÆüŸÖÖë úß ÃÖÓ¸üÖÖ Æüß −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ, ²ÖÛ»ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ
êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ²ÖÖîî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê ÃÖê •ÖÖê›Íü ¤êüŸÖÖ Æîü… μÖÆü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü úÖê
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖÖ£Ö †ÖÓŸÖ×¸üú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úß ŸÖ¸ü±ú »Öê •ÖÖŸÖÖ Æîü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö úß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë êú ŸÖÆüŸÖ μÖÆü œüÖÑ“ÖÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ
úÖê ‹ú úŸÖÔ¾μÖ úß ŸÖ¸üÆü ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú •Ö×¸ü‹ −Ö êú¾Ö»Ö ×úÃÖÖ−Ö †¯Ö−Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ²Ö¤ü»Öê »ÖÖ³ÖÖ×−¾ÖŸÖ
ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü, ²ÖÛ»ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ÃÖã¬ÖÖ¸ü êú ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖê ³Öß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü
×•Ö−Öêú ×²Ö−ÖÖ †ÖÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö ³Öß −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê •Öã›Íüß †−μÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú ±úÔú Æïü… ×™üÒü¯ÃÖ †¯Ö−Öê ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü −μÖæ−ÖŸÖ´Ö
¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ »ÖÖÖæ ú¸üŸÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú †−μÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖ ¹ý—ÖÖ−Ö ¾μÖÖ¯Öú ×¤ü¿ÖÖ-×−Ö¤ìü¿Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−ÖÖ Æüß Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú †−μÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú
´ÖãúÖ×²Ö»Öê ×™üÒü¯ÃÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê ˆÃÖúß ¾μÖÖμÖÖ †¯Ö−Öß ÃÖÓ¾Öî¬ÖÖ×−Öú †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ú¸ü−Öê úß ú´Ö ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö
×´Ö»ÖŸÖß Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ êú úÖ¸üÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ †¯Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö•Ö²Öæ¸ü Æïü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖ
´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ˆ−Æëü ãú”û »Ö“Öß»ÖÖ¯Ö−Ö ³Öß ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖê Æïü, •ÖÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß Ã¾Ö³ÖÖ¾Ö úÖê ¤êüÖŸÖê Æãü‹ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ Æïü…
†−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ‹ú ‹êÃÖß Æüß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ Æîü… ‡ÃÖúß ‹ú ¬ÖÖ¸üÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
êú ¬ÖÖ¸üúÖë êú ×ÆüŸÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´ÖÖ•Ö ú»μÖÖÖ úß ¾μÖÖ¯Öú •Öºþ¸üŸÖÖë êú ²Öß“Ö ‹ú ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö ²ÖîšüÖμÖÖ •ÖÖ−Öê úÖê ‹ú ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ˆÃÖæ»Ö úß ŸÖ¸üÆü ´ÖÖ−μÖŸÖÖ
35
×´Ö»Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ÖêŸÖß ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü »ÖÖÖæ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ −Ö êú¾Ö»Ö ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úÖ
†ÖÖÏÆü ˆÃÖêú ÃÖÖ£Ö •ÖÖê›ÍüÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ²ÖÛ»ú ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‹ú †−μÖ ¬ÖÖ¸üÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ úß ÃÖß´ÖÖ†Öêë êú ³ÖßŸÖ¸ü †¯Ö−Öê ¤êü¿Ö ´Öë •Ö−ÖŸÖÖ úß ¯ÖÖêÂÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖ ³Öß ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ ÃÖúŸÖê Æïü, †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú
†Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë •Ö−Ö×ÆüŸÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖÆü ¬ÖÖ¸üÖ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê †¯Ö−Öß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖê
ëú¦üÃ£Ö ú¸ü−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ¤êüŸÖß Æîü… ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü †Öî¸ü ¯Öê™ëü™üÖë úß †¾Ö×¬Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ³Öß ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú †−Öã“”êû¤ü 7 †Öî¸ü 8 ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê
†¯Ö−Öß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ †¯Ö−Öß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ŸÖμÖ ú¸ü−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ¤êüŸÖê Æïü…
†−Öã“”êû¤ü 7 úß ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ¾μÖÖ¯Öú ¾μÖÖμÖÖ úÖ ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ³ÖßŸÖ¸ü ×¾Ö¸üÖê¬Ö ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ´ÖÓ×¡ÖÃŸÖ¸üßμÖ úÖÓ±ÏëúÃÖ −Öê ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™üÖë êú
´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ êú ³ÖßŸÖ¸ü »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß Æîü… ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß †»ÖÖ-†»ÖÖ ¯Öê™ëü™üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë »Ö“Öß»ÖÖ¯Ö−Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æîü…
†−Öã“”êû¤ü 27(3) ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë †Öî¸ü •Öß¾Ö-•ÖÓŸÖã†Öë úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê †»ÖÖ ¸üÖ−Öê úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ¤êüŸÖÖ Æîü… ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß ãú”û
ÃÖß×´ÖŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Æïü… †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ ³Öß ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü úÖ ‹ú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü •ÖÖê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ³Öß †−Ö¯ÖÖμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ Æîü…
²Ö. ´ÖÖî•Öæ¤üÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ¯Ö¸êü

×¤üŒúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ ‡ÃÖ »Ö“Öß»Öê¯Ö−Ö êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ, ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ •ÖîÃÖê »ÖμÖÖë úß
¯ÖæÙŸÖ ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê ÃÖê −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖß… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ‡ÃÖÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü…
ÃÖ²ÖÃÖê ¯ÖÆü»Öê ŸÖÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ×™üÒü¯ÃÖ «üÖ¸üÖ ¤üß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÖãÓ•ÖÖ‡¿ÖÖë úÖ †×¬ÖúŸÖ´Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖÖê“Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¾Öê ¯ÖÏμÖÖêÖ êú ˆ§êü¿μÖ ÃÖê †¯Ö−Öê †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö¸üŸÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü¿Öã¤üÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úß ”æû™ü ¤üê
ÃÖúŸÖê Æïü… ¤æüÃÖ¸êü, Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë úß ÃÖ¸üúÖ¸ëü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖß Æïü ×ú ÖêŸÖß ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖê ÃÖ´ÖμÖ ˆ−Öêú ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-
†ÖÙ£Öú »ÖμÖÖë úÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖÖ •ÖÖ‹ †Öî¸ü Ö¸üß²ÖÖë úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ†Öë úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß •Öê−Öê×™üú ±úÃÖ»Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ÆüÖê
†Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ˆÃÖß êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ×úμÖÖ •ÖÖ‹… ÃÖ¸üúÖ¸ëü ‹êÃÖß ±úÃÖ»ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë •Öê−Öê×™üú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤üê ÃÖúŸÖß Æîü ×•Ö−Ö´Öë ³Ö»Öê
Æüß ×−Ö•Öß Öê¡Ö úß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß −Ö ÆüÖê, ¯Ö¸ü •ÖÖê •Ö−ÖŸÖÖ êú ¯ÖÖêÂÖÖ úß ¥ü×Â™ü ÃÖê ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ÆüÖë… ×−Ö•Öß Öê¡Ö ˆ¯ÖêÖÖ¯ÖæÖÔ ¸ü¾ÖîμÖÖ †¯Ö−ÖÖ ú¸ü ãú”û ±úÃÖ»ÖÖë êú
ÃÖÖ£Ö ÃÖÖîŸÖê»ÖÖ ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü, †Öî¸ ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖ ÃÖÖ´Ö−ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ŸÖÖê ú¸ü−ÖÖ Æüß ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü, ãú”û ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê ³Öß ‡ÃÖê —Öê»ÖÖ
Æîü †Öî¸ü ¾Öê ‡ÃÖêú ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ü ¸üÆêü Æïü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ÃÖê †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú Öê¡Ö ´Öë ãú”û ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ÃÖÖ£Ö ÃÖÖîŸÖê»ÖÖ ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü,
ŒμÖÖë×ú ¾Öê ´Öã−ÖÖ±úÖ ú´ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ †ÖúÂÖÔú −ÖÆüà ´ÖÖ−Öß •ÖÖŸÖà… †´Öê×¸üúÖ −Öê ŸÖÖê ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖê ‹êÃÖß †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë ´Öë ×−Ö¾Öê¿Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö
¤êü−Öê úß −Öß×ŸÖ ŸÖú †×ŸÖμÖÖ¸ü úß Æîü… †−Öã¤üÖ−Ö ¤êü−Öê, ú¸üÖë ´Öë ”æû™ü ¤êü−Öê, ÃÖ²Ö×ÃÖ›üß ¤êü−Öê †Öî¸ü †−μÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ¤êü ú¸ü ¾ÖÆüÖÑ ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖê ‹êÃÖê Öê¡ÖÖë ´Öë
†−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ú¸ü−Öê úß ŸÖ¸ü±ú »Öê •ÖÖμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ˆ¯Öê×ÖŸÖ †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë úÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ‡ŸÖ−ÖÖ ¯ÖÏÖÓÃÖ×Öú −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü
‡ÃÖß ´ÖÖò›ü»Ö úÖ ˆ¯Öê×ÖŸÖ ±úÃÖ»ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖ ¬μÖÖ−Ö ‡ÃÖ †Öê¸ü Öà“ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ü ÃÖë™ü¸üÖë
•ÖîÃÖê ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü Æü»ÖúÖë úÖê Ö¸üß²Ö †Öî¸ü ”ûÖê™êü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖÃÖÓ×Öú Öê¡ÖÖë ´Öë ¿ÖÖê¬Ö úÖμÖÔ ú¸ü−Öê úß ŸÖ¸ü±ú »Öê •ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ³Öæ-Öê¡ÖßμÖŸÖÖ úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ±úÖμÖ¤üÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö úÖ±úß ˆšüÖ ÃÖúŸÖê Æïü… “ÖæÑ×ú ×™üÒü¯ÃÖ úß
¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ×úÃ´Ö úß Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ´Öë Æü¸ü ¤üê¿Ö êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ±úÔú ¸üÆêüÖÖ Æüß… •Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú †Ö¸ü úÖê‡Ô
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ×úÃÖß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ŸÖÖê ˆÃÖê ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ´Öë ³Öß ¯Öê™ëü™ü ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú êú
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ×ú‹ ×²Ö−ÖÖ ˆÃÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü úß
úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡μÖÖÑ ú¸ü−Öê ÃÖê ¸üÖêú−Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖŸÖß Æïü…
ú³Öß-ú³Öß ´Öã−ÖÖ±úÖ −Ö ÆüÖê−Öê êú †Ó¤êü¿Öê êú úÖ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú ³Öß ãú”û ÖÖÃÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë †¯Ö−Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖê ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà ú¸üÖŸÖê… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö μÖÖ
†ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö ´ÖÖîúÖ ¯Ö›Íü−Öê ¯Ö¸ü ‡ÃÖúÖ »ÖÖ³Ö ³Öß ˆšüÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ¾Öê ÃÖß•Öß†Ö‡Ô‹†Ö¸ü ÃÖë™ü¸üÖë ¯Ö¸ü ³Öß ¤ü²ÖÖ¾Ö ›üÖ»Ö ÃÖúŸÖê Æïü ×ú ˆ−Öúß
Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹, −Ö ×ú ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú…
‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ˆ¯ÖμÖãŒŸÖ ¯ÖÏÖêªÖê×úμÖÖë úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸üêú †¯Ö−Öê ±úÖμÖ¤êü úÖê ¬μÖÖ−Ö ´Öë ¸üÖŸÖê Æãü‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•ÖßμÖØ¸üÖ ˆªÖêÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… éú×ÂÖ úÖê ×™üúÖ‰ú ²Ö−ÖÖ−Öê †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú ŸÖÔúÃÖÓÖŸÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ úß Ö‡Ô μÖÆü †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ²Ö−Öß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ †Ö“Ö¸üÖ
ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ êú ¿Öã¹ý†ÖŸÖß ´ÖÃÖ×¾Ö¤êü ´Öë †ÓÖßúÖ¸ü úß Ö‡Ô Æîü… ¬μÖÖ−Ö ¸üÆêü ×ú ˆ¯ÖμÖãŒŸÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü
×¸üÃÖ“ÖÔ úß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ Æîü… »ÖÖê²Ö»Ö ¿ÖÛŒŸÖμÖÖÑ ˆ−ÖúÖ ×−Ö•Ößú¸üÖ ú¸ü−Öê úÖ ¤ü¾ÖÖ²Ö ›üÖ»ÖŸÖß Æïü, ¯Ö¸ü •Ö−Ö×ÆüŸÖ ¯ÖÏÖêÃŸÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü
×ú ‡ÃÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö úÖ ´ÖãúÖ×²Ö»ÖÖ ×úμÖÖ •ÖÖ‹…
“ÖæÑ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ´ÖÖò›ü»Ö ´ÖÖî•Öæ¤ü −ÖÆüà Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿ÖÖë úÖê μÖÆü úÖ´Ö †¯Ö−Öê ÆüÖ£Ö ´Öë »Öê »Öê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… •ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ, ×«ü¯ÖÖßμÖ †Öî¸ü Öê¡ÖßμÖ
ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ÆüÖ¾Öß Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü úß ¯ÖÆü»Öú¤ü´Öß ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ‹ú −Ö‡Ô ²ÖÖŸÖ ÆüÖêÖß… ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë
¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êü−Öê úÖ ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›ÍüÖ ±úÖμÖ¤üÖ ŸÖÖê μÖÆü ÆüÖêÖÖ ×ú êú¾Ö»Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ Æüß −ÖÆüà, ²ÖÛ»ú ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ³Öß ¸üÖê¿Ö−Öß ¯Ö›ÍêüÖß…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö, ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß †Öî¸ü ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öò−Ö ›êü•ÖÙ™ü×±úêú¿Ö−Ö •ÖîÃÖß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö †Öî¸ü ‹úßú¸üÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ
†ÖÖê ²ÖœÍêüÖß… Ã£ÖÖ−ÖßμÖ •Ö»Ö¾ÖÖμÖã êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ¯ÖÖî¬ÖÖë úß ×úÃ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ×´Ö»ÖêÖÖ… ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖ−Öê
úÖ ´ÖÖîúÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖêÖÖ… ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê úÖ−Öæ−Öß ºþ¯Ö ¤êü ú¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ †¯Ö−Öß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ¯Öæ¸üß ú¸üŸÖê
Æãü‹ ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ£Ö •ÖÖê›Íü ÃÖúŸÖê Æïü…
36
×úÃÖÖ−ÖÖë êú –ÖÖ−Ö úß ÃÖÓ¸üÖÖ ú‡Ô ŸÖ¸üÆü ÃÖê úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… ˆ−Æëü ×¾ÖÃŸÖéŸÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ×¤ü‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü, †Öî¸ü ˆ−Öêú –ÖÖ−Ö úÖ ²ÖÖÆü¸ü ¾ÖÖ»ÖÖë «üÖ¸üÖ
×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¸üÖêú−Öê êú ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖμÖÖë ŸÖú ³Öß ÃÖß×´ÖŸÖ ¸üÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¬μÖÖ−Ö ¸üÆêü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ŸÖÖê ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×•ÖÎú Æüß −ÖÆüà Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹
ˆÃÖúÖ œüÖÑ“ÖÖ ‡−ÖúÖ †Ö¬ÖÖ¸ü −ÖÆüà ²Ö−Ö ÃÖúŸÖÖ… ‡−ÖúÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ŸÖÖê ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß Æüß ²Ö−Ö ÃÖúŸÖß Æîü •ÖÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö Öê×ŸÖÆü¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö
úÖê ¾μÖÖ¯Öú éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×ÆüÃÃÖÖ ´ÖÖ−ÖŸÖß Æîü… ÃÖÖ£Ö Æüß μÖÆü ™üÒüß™üß ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê †¯Ö−Öê ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê
úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ³Öß ¤êüŸÖß Æîü…
“ÖæÑ×ú •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü éúÂÖú –ÖÖ−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¸üÆüŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úß ŸÖÖúŸÖÖë «üÖ¸üÖ ˆÃÖúÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ÖÖê¯Ö−ÖßμÖŸÖÖ μÖÖ
¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ •ÖîÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖμÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü… ¾Öê−Öê•Öã‹»ÖÖ ´Öë μÖê ¤üÖê−ÖÖë ŸÖ¸üßêú †¯Ö−ÖÖ‹ Ö‹ Æïü… ¾ÖÆüÖÑ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ›êü™üÖ²ÖêÃÖ
³Öß ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ˆÃÖê ŸÖú ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ ¸üÖ−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ³Öß ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü •Ö²Ö ŸÖú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ
úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ −Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê •ÖÖ‹… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ÃÖê »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü †Öî¸ü –ÖÖ−Ö êú ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ êú ²Ö¤ü»Öê ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¤êü−Öê úÖ ²Ö¤üÖê²ÖÃŸÖ ³Öß ‹ú
¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖμÖ úß ŸÖ¸üÆü ¤êüÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë †Ö¸ü ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö êú †−Öã¯ÖÖ»Ö−Ö ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ÆüÖê, ŸÖÖê ˆÃÖÃÖê ³Öß
ÖÖ¸Óü™üß ×´Ö»ÖŸÖß Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ×²Ö−Ö ‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ×ú‹ Æãü‹ ¯Öê™ëü×™ü›ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖ ‘Ö™üú −ÖÆüà ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ‹ú †−μÖ −Ö•Ö×¸üμÖÖ ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú †×¬ÖúÖ¸üÖë μÖÖ−Öß –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ˆ−Öêú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úÖê ²ÖÖúÖμÖ¤üÖ ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë
êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ Æîü… ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ ×úÃÖÖ−Ö −Ö êú¾Ö»Ö ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö êú ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÃÖê ¸üÖêëúÖê, ²ÖÛ»ú Öã¤ü †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö
úÖ ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ú¸ü ÃÖëúÖê… ‡ÃÖ −Ö•Ö×¸ü‹ úÖ ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß †Ö¬ÖÖ¸ü μÖÆü ´ÖÖ−μÖŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú †ÖÙ£Öú úŸÖÖÔ†Öë úÖê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü
¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú †×¬ÖúÖ¸ü úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß Ã¾ÖßúÖ¸ü úß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹… ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ú‡Ô −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê “Öã−ÖÖîŸÖß¯ÖæÖÔ Æîü… ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê
μÖÆü Æîü ×ú ŸÖú−Ößúß ŸÖÖî¸ü ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë úß ×¿Ö−ÖÖŸÖ †¯Ö−Öê-†Ö¯Ö ´Öë ÃÖ´ÖÃμÖÖÖÏÃŸÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü,
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¾μÖÖ¯Öú †Öî¸ü ÃÖã¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ‹ú ¯Ö×¸üÖÖ´Ö •Ö−Ö×ÆüŸÖ, ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß
ÃÖã¸üÖÖ †Ö×¤ü †Ö¬ÖÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë ³Öß ×−Öú»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‹êÃÖÖ ÆüÖê−Öê ³Öß »ÖÖÖ
Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, £ÖÖ‡»Öï›ü ´Öë •Ö−Öú»μÖÖÖ †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖã¸üÖÖ êú −ÖÖ´Ö ¯Ö¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´ÖÓ¡Öß ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü
ÃÖúŸÖÖ Æîü… ³Ö»Öê Æüß ×¾Ö¤êü¿Öß úÖ−Öæ−Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ÆüÖë, ¯Ö¸ü ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ •ÖîÃÖê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êü ú¸ü ¯Öê™ëü×™ü›ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú
–ÖÖ−Ö úÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü…
×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ×úÃÖß ³Öß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úÃ´Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ, ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö, ×²ÖÎúß †Öî¸ü ×−ÖμÖÖÔŸÖ úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¿ÖÖ×´Ö»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÆüÖëÖê ŸÖÖê μÖê ¯Öê™ëü™ü •ÖîÃÖê †×¬ÖúÖ¸ü Æüß, ¯Ö¸ü ±úÔú μÖÆü ÆüÖêÖÖ ×ú μÖê ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß μÖÖ ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ×úÃ´Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ÆüÖëÖê… †−μÖ Ã£ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü ³Öß
†Ö¸ü ¾ÖÆüß ×úÃ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü Æïü, ŸÖÖê ¾ÖÆüÖÑ êú ×úÃÖÖ−Ö μÖê †×¬ÖúÖ¸ü »Öê ÃÖëúÖê… ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸üÖë ´Öë †¯Ö−Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü ²Öê“Ö−Öê êú †×¬ÖúÖ¸ü
¤êü−Öê êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ³Öß ÃÖÖê“ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖ´ÖμÖÖ¾Ö×¬Ö ŸÖμÖ ú¸ü−ÖÖ ˆ×“ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ, ŒμÖÖë×ú éúÂÖú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †¯Ö−Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ¬Öß¸êü-¬Öß¸êü
»ÖÓÓ²Öß †¾Ö×¬Ö êú ¤üÖî¸üÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ˆ−Öêú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß †×¬ÖúÖ¸ü ×¤ü‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü, †Öî¸ü †Ö¸ü ×úÃÖß
×úÃ´Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ú‡Ô »ÖÖêÖÖë úÖ ÆüÖ£Ö Æîü μÖÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖ úß ³Öæ×´ÖúÖ Æîü, ŸÖÖê ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ú‡Ô »ÖÖêÖÖë ´Öë ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü, ‡−ÖúÖ
“Ö×¸ü¡Ö ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹êÃÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü †×¬ÖúÖÓ¿Ö ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú Æüß ÆüÖëÖê, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë
úÖ ¯Öî™ü−ÖÔ ‡−Öêú ×»Ö‹ úÖ´Ö −ÖÆüà ú¸êüÖÖ… ‡−ÖúÖ ÃÖæ¡Ößú¸üÖ −Ö‹ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ… ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖÖë μÖÖ »ÖÖêúŸÖÖÓ×¡Öú œÓüÖ ÃÖê ×−Ö¾ÖÖÔ×“ÖŸÖ Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ×−ÖúÖμÖÖë
úÖê †×¬ÖúÖ¸ü ¤êü−Öê ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… 2002 êú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ´Öë ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ú´Öê×™üμÖÖÑ ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß Æîü… ¾Öê−Öê•Öã‹»ÖÖ −Öê ‡ÃÖ “Öã−ÖÖîŸÖß úÖ ÃÖÖ´Ö−ÖÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö †¯Ö−Öê ŸÖ¸üßêú ÃÖê úß Æîü… ¾ÖÆü ×−Ö•Öß ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü Îú´Ö¿Ö: ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ˆÃÖ –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê ¤êüÖŸÖÖ Æîü •ÖÖê ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß
ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öêë ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ¾Öê−Öê•Öã‹»ÖÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¾ÖÖî¸üÆü ¤êü−Öê úß ÃÖß´ÖÖ†Öë êú ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖê Æãü‹ ¤êü¿Ö•Ö †Öî¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ
ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ³Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ‹ú ×¾Ö“ÖÖ¸ü μÖÆü ³Öß Æîü ×ú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê †¯Ö−Öê †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÓ•Ößú¸üÖ úß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ¤üß
•ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹, ¯Ö¸ü ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úÖê †¯Ö−Öê-†Ö¯Ö ´Öë ‹ú ¿ÖŸÖÔ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ŸÖú¸üß²Ö−Ö ÃÖ³Öß úÖ−Öæ−Öß †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö ´ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ³Öæ×´ÖúÖ ²ÖêÆü¤ü ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ÆüÖêŸÖß Æîü… ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡ÃÖ ´Öã§êü úÖê ¾μÖÖ¯Öú
¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú ÃÖÓ¤êü¿Ö μÖÆü ³Öß Æîü ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ³ÖÖ¸ü êú¾Ö»Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë, ²Öß•Ö ²Öê“Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ
Óú¯Ö×−ÖμÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë ¯Ö¸ü Æüß −ÖÆüà ›üÖ»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê ŸÖÖê ÃÖ³Öß »ÖÖ³Ö ˆšüÖŸÖê Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ-†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖ×ÎúμÖ ¸üÆü−Öê
¾ÖÖ»Öê †ÖÙ£Öú †×³Ö−ÖêŸÖÖ†Öë, •ÖîÃÖê ÃÖ¸üüúÖ¸üÖë, †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü ×−Ö•Öß ²Öß•Ö Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úÖê ³Öß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ´Öë ÆüÖ£Ö ²ÖÑ™üÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü
•Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ³Öß †Æü´Ö Æîü… “ÖæÑ×ú ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ †ÃÖ¸ü êú ²ÖÖ¸üê ´Öë †³Öß ãú”û šüßú-šüßú −ÖÆüà úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ,
‡ÃÖ×»Ö‹ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ‡−Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ãú”û ÖÖÃÖ •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü −Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ³Öß •Öã›Íüß Æãü‡Ô Æîü…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü •Ö²Ö †±Ïúßúß ¤êü¿ÖÖë úÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ¯Öæ¸üß ú¸ü−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›Íüß ŸÖÖê ãú”û
¤êü¿ÖÖë −Öê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß, †Öî¸ü ãú”û −Öê ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ Öê¡ÖßμÖ œüÖÑ“ÖÖë úÖê †¯Ö−ÖÖμÖÖ… »Öê×ú−Ö, ÃÖ³Öß úÖê μÖÆü ³Öß »ÖÖÖ
×ú †Ö¸ü ˆ−Öêú ¯ÖÖÃÖ ˆ−Öúß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ‹ú ´ÖÖò›ü»Ö œüÖÑ“ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ ŸÖÖê šüßú ¸üÆüŸÖÖ… μÖÆü •Öºþ¸üŸÖ ¯Öæ¸üß ú¸ü−Öê úÖ úÖ´Ö †±Ïúßúß ‹úŸÖÖ
ÃÖÓÖšü−Ö −Öê ×úμÖÖ… ÃÖ−ÖË 2000 ´Öë ‹ú †±Ïúßúß ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö †ÓÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×•ÖÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë, ×úÃÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü ²ÖÎß›ü¸üÖë êú
†×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ú¸ü−ÖÖ †Öî¸ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖê ×¾Ö×−Ö×´ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ £ÖÖ… μÖÆü ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö êú ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë úß
¯ÖãÛÂ™ü ú¸üŸÖê Æãü‹ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¤êü¿Ö †Öî¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úß ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… μÖÆü •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü ¯Ö¸ü ¸üÖêú
»ÖÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ×•Ö−Ö ŸÖß−Ö ŸÖ¸üÆü êú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü, ˆ−Ö´Öë ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úÖ ÃÖÖ´Öæ×Æüú †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ˆÃÖß †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ±úÖμÖ¤üÖë úÖ ú´Ö ÃÖê ú´Ö ¯Ö“ÖÖÃÖ ±úßÃÖ¤üß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü… ‡ÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö ŸÖú ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö
¸üÖêú ÃÖúŸÖê Æïü †Ö¸ü ˆÃÖ ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖê ˆ−Öúß ¯ÖÏÖéú×ŸÖú †Öî¸ü ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ úÖê ÖŸÖ¸üÖ ¯ÖÆãüÑ“Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ±úÖμÖ¤üÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß
ÃÖ¸üúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ›üÖ»Öß Ö‡Ô Æîü… ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ³Öß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †¯Ö−Öê ¤üÖμÖ¸êü ´Öë
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü †Öî¸ü –ÖÖ−Ö ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ úÖê †ÖÖê ²ÖœÍüÖ ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úÖê ¿ÖŸÖÔ −ÖÆüà ²Ö−ÖÖŸÖÖ, †Öî¸ü ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
37
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔ œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ÃÖ¸üúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö ‹ú Æü¤ü ŸÖú ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê
²ÖÖúÖμÖ¤ü ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ³Öß ú¸üŸÖÖ Æîü… ¾ÖÆü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü,
†Öî¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ¾μÖÖ¯Öú †¯Ö¾ÖÖ¤üÖë úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ÃÖ¸üúÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ ‹êÃÖß ú‡Ô ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë ”ûÖê›ÍüŸÖÖ Æîü ×•Ö−Öêú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¾Öê
•Ö−Ö×ÆüŸÖ ´Öë ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖß Æïü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú †−Öã“”êû¤ü 27(3)²Öß «üÖ¸üÖ †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ †ÆÔüŸÖÖ†Öë
úß ¯ÖæÙŸÖ ú¸ü−Öê êú †»ÖÖ¾ÖÖ μÖÆü ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö ‹êÃÖÖ †êú»ÖÖ úÖ−Öæ−Ö Æîü ×•ÖÃÖêú •Ö×¸ü‹ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê †−μÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë ÃÖê ‹úßéúŸÖ
ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß Ö‡Ô Æîü… μÖÆü †»ÖÖ ²ÖÖŸÖ Æîü ×ú †±ÏúßúÖ ´Öë ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü μÖÆü ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö úÖê‡Ô ÖÖÃÖ †ÓÖßúÖ¸ü −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü,
ŒμÖÖë×ú ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö »ÖÖÖ−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê êú úÖ¸üÖ μÖÆü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úÖ ×¿ÖúÖ¸ü ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖÆü úÖ−Öæ−Ö
†±Ïúßúß ¤êü¿ÖÖë úß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖ ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¬μÖÖ−Ö ¸üÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‹êÃÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ´Öë ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ˆÃÖê †¯Ö−ÖÖ−Öê ´Öë ´ÖãÛ¿ú»Ö
¯Öê¿Ö †Ö ¸üÆüß Æîü… †Ö¸ü ‹êÃÖÖ −Ö ÆüÖêŸÖÖ ŸÖÖê ´ÖÖò›ü»Ö úÖ−Öæ−Ö †Ö−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê Æüß †±Ïúßú−Ö ‡Ó™ü»ÖêŒ“Öã†»Ö ¯ÖÏÖò¯Ö™üá †ÖÖÔ−ÖÖ‡•Öê¿Ö−Ö (†Öê‹¯Öß†Ö‡Ô) êú ú‡Ô ¤êü¿Ö
μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö úÖê †¯Ö−ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ −Ö ú¸ü »ÖêŸÖê, •Ö²Ö×ú †Öê‹¯Öß†Ö‡Ô êú 15 ´Öë ÃÖê 11 ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ úß
ÁÖêÖß ´Öë †ÖŸÖê Æïü…
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß †×−Ö¾ÖÖμÖÔŸÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê «üÖ¸üÖ £ÖÖê¯Öß Ö‡Ô Æîü, †Öî¸ü ‡ÃÖúÖ
×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ¬ÖÖ¸üÖÖ ÃÖê úÖê‡Ô ŸÖÖ»»Öãú −ÖÆüà Æîü… ÃÖ´ÖÛÂ™üÖŸÖ †ÖÙ£Öú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ‡−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê »ÖÖ³Ö −Ö ÆüÖê…
μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú †Ö¸ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ¿Öî»Öß ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü ¾μÖÖ¯Öú ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö úß •ÖÖ‹ ŸÖÖê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ
†Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú »ÖμÖÖë úÖê ¾Öê¬Ö−Öê ´Öë ´Ö¤ü¤ü ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖß Æîü…
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö †Öî¸ü †ŸμÖ»¯Ö-×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÃÖÖ´Ö−Öê ´ÖãμÖ “Öã−ÖÖîŸÖß μÖÆü Æîü ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ »ÖÖÖæ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ ¾Öê †¯Ö−Öß ÖÖª
ÃÖã¸üÖÖ úÖê ÃÖÖ´Öæ×Æüú †Öî¸ü ×−Ö•Öß ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü îúÃÖê ÃÖã×−Ö¿“ÖŸÖ ú¸ëü… ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú Öê¡Ö úÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ ãú”û »ÖÖ³Ö
ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, •ÖîÃÖÖ ×ú êú−μÖÖ êú ±ú»Ö †Öî¸ü ˆªÖ−Ö Öê¡Ö ´Öë ×¤üÖÖ‡Ô ¯Ö›ÍüÖ Æîü… ¤ãü×−ÖμÖÖ êú •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ¤êü¿ÖÖë ´Öë †Ö²ÖÖ¤üß ²ÖœÍü ¸üÆüß Æîü, †Öî¸ü ÖêŸÖßμÖÖêμÖ •Ö´Öß−Ö
úÖ ¸üú²ÖÖ ú´Ö ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ×−ÖμÖÖÔŸÖ êú ×»Ö‹ ²ÖÖê‡Ô •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ±úÃÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹ •Ö´Öß−Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ÖÖª
ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ÖÖª ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ úß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü −Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖ‹…
×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú úÖ¸üÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê −ÖÆüà ²Ö“Ö ÃÖúŸÖê… ¯Ö¸ü, ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ×¾Öú»¯Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸êú ¾Öê
‹ú ‹êÃÖÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü ×•ÖÃÖÃÖê ˆ−Öúß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ³Öß ¯Öæ¸üß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æïü, †Öî¸ü −Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë úÖ
²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ÖÖª ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß •Öºþ¸üŸÖÖë ¯Ö¸ü ²Öã¸üÖ †ÃÖ¸ü ¯Ö›Íü−Öê ÃÖê ³Öß ¸üÖêúÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ˆ−Ö ¯Ö¸ü ¤ü²ÖÖ¾Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë êú ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê úÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆ−Öêú úÆüÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ×ú ¾Öê †¯Ö−ÖÖ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ œüÖÑ“ÖÖ μÖæ¯Öß†Öê¾Öß
ú−¾Öë¿Ö−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ »Öë… †Ö¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ‹êÃÖÖ ú¸ŸÖê ³Öß Æïü, ŸÖÖê ³Öß ˆ−Æëü éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÆü»Öæ úÖ−Öæ−Öß
œüÖÑ“Öê ´Öë ´ÖæÙŸÖ´ÖÖ−Ö ú¸ü−ÖÖ Æüß ÆüÖêÖÖ… μÖÆü ‹ú ²Ö›Íüß “Öã−ÖÖîŸÖß Æîü, ŒμÖÖë×ú ‹êÃÖÖ úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ´ÖÖò›ü»Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà Æîü… ˆ−Æëü ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−ÖÖ ÆüÖêÖÖ ×ú
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×“Ö»ÖŸÖ œüÖÑ“Öê ´Öë êú¾Ö»Ö ‹êÃÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü •ÖÖê ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ÃŸÖ¸ü ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖê Æïü…
•Ö²Ö×ú, ÆüÖê−ÖÖ μÖÆü “ÖÖ×Æü‹ ×ú ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê éú×ÂÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë »ÖÖê ÃÖ³Öß ŸÖ¢¾ÖÖë úÖê ±úÖμÖ¤üÖ ¯ÖÆãüÑ“Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ²ÖÖŸÖ
μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê úÖ ×¾ÖúÖÃÖ −Ö êú¾Ö»Ö éú×ÂÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ´Öë †Æü´Ö ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ”ûÖê™êü ×úÃÖÖ−ÖÖë, Ã£ÖÖ−ÖßμÖ
ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ »ÖÖ³Ö¯ÖÏ¤ü Æîü, ²ÖÛ»ú ˆ−Öêú ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ³Öß ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ±úÖμÖ¤êü´ÖÓ¤ü Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹
•Öºþ¸üß −ÖÆüà Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú Æüß úÛ»¯ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ‹… ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸ü
†×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ£Ö ˆ−ÖúÖ ÃÖÆüμÖÖêÖÖŸ´Öú †Öî¸ü ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü¾μÖÖ¯Öß ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖß•Öß‹†Ö‡Ô†Ö¸ü ëú¦üÖë êú •Ö×¸ü‹ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê
•Ö´ÖÔ¯»ÖÖ•´Ö êú ´ÖãŒŸÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÆü úß ²Ö“Öß-Öã“Öß ÖãÓ•ÖÖ‡¿ÖÖë úÖê ³Öß ¯ÖÏÖêÃŸÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ †¤üÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü…
ÃÖ. ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ

†−μÖ ¤êü¿ÖÖë úß ŸÖ¸üÆü ³ÖÖ¸üŸÖ ¯Ö¸ü ³Öß 1991 êú μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Ö †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö
›üÖ»ÖÖ ÖμÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ›ü²»μÖæ™üß†Öê ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Öã§üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãúÖ×²Ö»Öê ²ÖêÆüŸÖ¸ü •ÖÖÖºþúŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ μÖÆüÖÑ úß ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ
¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ÃÖê ‹ú ‹êÃÖÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×−Öú»ÖÖ Æîü •ÖÖê μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ êú ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖÖ Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖ êú 2001 ´Öë ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×ú‹ Ö‹ ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö †Öò¾Ö ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß•ÖÌ ‹Ó›ü ±úÖ´ÖÔÃÖÔ ¸üÖ‡™ËüÃÖ ‹Œ™ü úÖê ÃÖ´Ö—Ö−Öê êú ×»Ö‹ Æü´Öë †¬μÖÖμÖ ¤üÖê ´Öë ¾ÖÙÖŸÖ
1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü ¯Ö¸ü ‹ú ²ÖÖ¸ü ×±ú¸ü −Ö•Ö¸ü ›üÖ»Ö−Öß ÆüÖêÖß… »ÖÓ²Öß −Öß×ŸÖÖŸÖ ²ÖÆüÃÖÖë êú ²ÖÖ¤ü †ÓÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ÖêŸÖß †Öî¸ü ±ú»ÖÖë úß
ÖêŸÖß úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ¸üÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ‹êÃÖß ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êüŸÖÖ Æüî •ÖÖê •Öê−Öê×™üú ÃÖÖ´ÖÖÏß †Öî¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖê éú×ÂÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö
úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖŸÖß Æîü, †Öî¸ü ×−Ö•Öß ˆª´ÖÖë úÖê ÆüŸÖÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü úß ˆ¯Ö×Ã£Ö×ŸÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖß Æîü… †ÃÃÖß êú ¤ü¿Öú ´Öë
³ÖÖ¸üŸÖ ¯Ö¸ü ³Öß ×−Ö•Ößú¸üÖ úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ¯Ö›Íü−ÖÖ ¿Öãºþ Æãü†Ö… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü ˆÃÖê ³Öß −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úß ÃÖ´ÖμÖ ÃÖß´ÖÖ
úÖ ÃÖÖ´Ö−ÖÖ ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü 2001 úÖ ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú¾Ö»Ö ‡ÃÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö úÖ ¯Ö×¸üÖÖ´Ö Æüß −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖê †ÓÖßúÖ¸ü
ú¸ü−Öê êú ¯Öß”ê ãú”û †−μÖ ¯ÖÆü»Öæ ³Öß úÖ´Ö ú¸ü ¸üÆêü £Öê… μÖê £Öê ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ êú ŸÖÔú êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë, ×úÃÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü éú×ÂÖ-
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¯ÖÆü»Öæ…
‡ÃÖ ‹Œ™ü êú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ÃÖÓÃú¸üÖ úÖê ‹ú ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ œüÖÑ“Öê úß ŸÖ¸üÆü ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú 1999 ´Öë ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë ¯Öê¿Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ ×¾Ö¬ÖêμÖú
´ÖãμÖŸÖ: ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ… ú‡Ô ÃÖã−Ö¾ÖÖ‡μÖÖë êú ²ÖÖ¤ü ‹ú ÃÖÓμÖãŒŸÖ ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ −Öê ‡ÃÖê ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ×»ÖÖÖ
†Öî¸ü ´ÖãμÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖê úÖμÖ´Ö ¸üÖŸÖê Æãü‹ éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‹ú¤ü´Ö −ÖμÖÖ †¬μÖÖμÖ •ÖÖê›Íü ×¤üμÖÖ… ‹Œ™ü 2001 ´Öë ¯ÖÖ×¸üŸÖ Æãü†Ö, 2003 ´Öë ˆÃÖêú
×−ÖμÖ´Ö ²Ö−Öê, ¯Ö¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ −Ö ÆüÖê−Öê êú úÖ¸üÖ ‡ÃÖúÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ¿Öãºþ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ −Öê ´Ö‡Ô, 2002 ´Öë Æüß
1978 êú μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö úÖ ÃÖ¤üÃμÖ ²Ö−Ö−Öê úÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ×úμÖÖ ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ μÖÆü ‹Œ™ü ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖμÖ êú ¯ÖÖÃÖ
38
ÃÖ´ÖßÖÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ³Öê•Ö−ÖÖ ¯Ö›ÍüÖ… ŸÖ³Öß ÃÖê μÖÆü ‹Œ™ü ¾ÖÆüà »Ö™üúÖ Æãü†Ö Æîü… †Ö¸ü ÃÖ×“Ö¾ÖÖ»ÖÖμÖ −Öê ‡ÃÖê ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ ŸÖÖê μÖÆü ³ÖÖ¸üŸÖ êú ×»Ö‹
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü †Öî¸ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ×»Ö‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯Öî´ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ×¾Ö−ÖÖ¿ÖúÖ¸üß ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖêÖÖ… †Ö¸ü Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸ü ×»ÖμÖÖ ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêÖÖ
¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úÖê −Ö¸ü´Ö ú¸ü−ÖÖ… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ ‡ÃÖ ‹Œ™ü ´Öë ãú”û ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ú¸êü… ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ¾ÖÆü ˆÃÖê 1978
¾ÖÖ»Öê †¯Ö−Öê ÃÖÓÃú¸üÖ úß ÃÖ¤üÃμÖŸÖÖ ¤êü−Öê úß ×¾Ö¿ÖêÂÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ³Öß ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú −Ö‹ ¤êü¿ÖÖë úÖê 1991 ¾ÖÖ»Öê úÆüà
ú›Íêü ÃÖÓÃú¸üÖ úß ÃÖ¤üÃμÖŸÖÖ Æüß ×´Ö»ÖŸÖß Æîü…
2001 úÖ ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü ¤üÖê ´ÖúÃÖ¤ü Æü»Ö ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ, ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êü−ÖÖ †Öî¸ü ˆ−Öúß ÃÖã¸üÖÖ
ú¸ü−ÖÖ… ¤æüÃÖ¸üÖ, †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÛ²»Öú †Öî¸ü ¯ÖÏÖ‡¾Öê™ü ÃÖêŒ™ü¸ü ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖã¸üÖÖ ú¸ü−ÖÖ… ‹ú
Æü¤ü ŸÖú μÖÆü ‹Œ™ü ¤üÖê−ÖÖë ŸÖ¸üÆü êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖ´ÖÖ−Ö ¤ü•ÖÖÔ ¤êüŸÖÖ Æîü, »Öê×ú−Ö ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü úÖ−Öæ−Ö Öê×ŸÖÆ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ úß ´ÖãμÖ ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ¯»ÖÖÓ™ü
²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü Æüß ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… ‹Œ™ü úÖ ¯ÖÆü»ÖÖ †¬μÖÖμÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë êú ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü… ‡ÃÖúß ŸÖß−Ö ¿ÖŸÖí ²ÖŸÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æïü… úÖê‡Ô
³Öß ²ÖÎß›ü¸ü, ×úÃÖÖ−Ö, ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖ ÃÖ´ÖæÆü, ×¾Ö¿¾Ö×¾ÖªÖ»ÖμÖ μÖÖ ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü úÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ−Ö ×úÃÖß −Ö‡Ô ×úÃ´Ö êú ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö êú ×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü
ÃÖúŸÖÖ Æîü, ²Ö¿ÖŸÖì ¾ÖÆü ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ ëú¦ü ÃÖ¸üúÖ¸ü úß ÃÖæ“Öß ´Öë ¤ü•ÖÔ ÆüÖê… ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖ −Ö‡Ô, ×³Ö®Ö, ÃÖ´Öºþ¯Ö †Öî¸ü ×Ã£Ö¸ü ÆüÖ−ê Öß “ÖÖ×Æü‹… μÖê ŸÖ´ÖÖ´Ö úÃÖÖî×™üμÖÖÑ μÖæ¯Öß†Öê¾Öß
ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ¯ÖÆü»Öê ²ÖŸÖÖ‹ •ÖÖ “Öãêú ×−ÖμÖ´ÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú Æüß ¸üÖß Ö‡Ô Æïü…
¤æüÃÖ¸êü, μÖÆü ‹Œ™ü 1966 êú ²Öß•Ö úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ×úÃ´ÖÖë êú ×»Ö‹ †»ÖÖ ÃÖê ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ú¸üŸÖÖ Æîü, ²Ö¿ÖŸÖì ¾Öê ³Öß ‰ú¯Ö¸ü ²ÖŸÖÖ‡Ô
ú‡Ô úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸üß ˆŸÖ¸üŸÖß ÆüÖë… ‡−Æëü êú¾Ö»Ö −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ”æû™ü ¤üß Ö‡Ô Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, μÖÆü úÖ−Öæ−Ö μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú 1991 êú ÃÖÓÃú¸üÖ êú
´ÖãŸÖÖ×²Öú †×−Ö¾ÖÖμÖÔŸÖ: ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×úÃ´ÖÖë êú ¯ÖÓ•Ößú¸üÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ´Öë ³Öß ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úß ¿ÖŸÖí ¾ÖÆüß Æïü…
μÖÆü ‹Œ™ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß úß úÖ−Öæ−Öß ¤üÖμÖ¸êü êú ¯Ö¸êü •ÖÖ ú¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß úß ×úÃ´ÖÖë êú ¯ÖÓ•Ößú¸üÖ úÖê ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ³Öß ú¸üŸÖÖ Æîü… μÖÆü ‹Œ™ü ¾μÖÖ¯Öú
•Ö−Ö×ÆüŸÖ úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö ¯ÖÆãüÑ “Ö−Öê êú †Ó¤êü¿Öê êú ŸÖÆüŸÖ †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ÆüÖ×−Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö−Öê êú †Ó¤êü¿Öê êú ŸÖÆüŸÖ ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… μÖÆü
•Öê−Öê×™üú μÖæ•ÖÌ ¸êüÛÃ™ÒüŒ¿Ö−Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Ö×úμÖÖë êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖê ¸üÖêúŸÖÖ Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ˆÃÖúÖ ÃÖ²ÖÃÖê
ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ †Öî¸ü ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ¯ÖÆü»Öæ Æîü… ‡−Ö ¯ÖÏÖ×ŸÖ¿Öß»Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖ ÃÖæ¡Ößú¸üÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ×¾Ö¬ÖÖ×μÖúÖ −Öê ×™üÒü¯ÃÖ úß ²ÖÖ¬μÖŸÖÖ†Öë ÃÖê
×−Ö¤ìü×¿ÖŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü ×¤üμÖÖ… ˆÃÖ−Öê ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ •Öºþ¸üŸÖÖë úÖê ¯Öæ¸üÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ŸÖÖê ¬μÖÖ−Ö ×¤üμÖÖ Æüß,
ÃÖÖ£Ö Æüß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö¤ü»ÖŸÖê Æãü‹ −Öß×ŸÖÖŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−ÖÖë úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ˆšüÖŸÖê Æãü‹ Ã£ÖÖ−ÖßμÖ †Öî¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ –ÖÖ−Ö úÖê †×¬ÖúŸÖ´Ö ÃÖã¸üÖÖ ¤êü−Öê úß
úÖê×¿Ö¿Ö úß… ‘Öã´ÖÖ ×±ú¸üÖ ú¸ü ‡ÃÖ ‹Œ™ü −Öê ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ ×ú êú¾Ö»Ö ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÖêŸÖß êú Öê¡Ö ´Öë ³Öæ×´ÖúÖ
×−Ö³ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖ³Öß ŸÖ¢¾ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¯ÖμÖÖÔμÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ…
‡ÃÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê ´Öë ãú”û ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ ³Öß Æïü… ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›Íüß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öß ×úÃ´Öë ¯ÖÓ•ÖßéúŸÖ ú¸üÖ−ÖÖ ²ÖÆãüŸÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö Æîü…
†Ö×Ö¸üúÖ¸ü ˆ−Æëü ³Öß μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö úß ¿ÖŸÖÖí ¯Ö¸ü Ö¸üÖ ˆŸÖ¸ü−ÖÖ Æüß Æîü… •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Öë ‡−Ö ×³Ö®ÖŸÖÖ,
ÃÖ´Öºþ¯ÖŸÖÖ †Öî¸ü ×Ã£Ö¸üŸÖÖ úß úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü −ÖÆüà úÃÖß •ÖÖ ÃÖúŸÖà… ‹Œ™ü úÖ ¤ãüÆîü¸üÖ¯Ö−Ö †×−Ö¾ÖÖμÖÔ ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹êÃÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ‹Œ™ü êú ‡¸üÖ¤êü ŸÖÖê ˆÃÖæ»Ö−Ö −Öêú Æïü, ¯Ö¸ü ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ¾ÖÆü 1999 êú ×¾Ö¬ÖêμÖú ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ¤êüŸÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ
ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ μÖÆüß Æîü ×ú ‡ÃÖúÖ ±úÖμÖ¤üÖ ´ÖãμÖŸÖÖî¸ü ÃÖê ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë úÖê ×´Ö»ÖêÖÖ… ÃÖÖ£Ö ´Öë 1966 êú ²Öß•Ö úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖ
¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ú¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ÃÖÓÃ£ÖÖ−ÖÖë úÖê ³Öß ‡ÃÖ ‹Œ™ü ÃÖê ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¯ÖÓ•Ößú¸üÖ ú¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê μÖÆü ‹Œ™ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü Æüß †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… 1966 êú ²Öß•Ö úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ ×úÃ´ÖÖë êú
´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ¯ÖÖÃÖ “Ö»Öê •ÖÖŸÖê Æïü, †Ö¸ü ×úÃÖß ²ÖÎß›ü¸ü −Öê Öã¤ü úÖê ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸ü −Ö ÃÖÖ×²ÖŸÖ ú¸ü ¯ÖÖμÖÖ… †×¬ÖúÖ¸ü¬ÖÖ¸üú ¤æüÃÖ¸êü ¾μÖÛŒŸÖ úÖê
»ÖÖ‡ÃÖëÃÖ ³Öß ¤êü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ‹ú ÃÖ´ÖμÖÃÖß´ÖÖ Æîü •ÖÖê ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úß ŸÖÖ¸üßÖ êú ²ÖÖ¤ü μÖæÑ ŸÖÖê 15 ÃÖÖ»Ö ŸÖú •ÖÖŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü ¾ÖéÖÖë †Öî¸ü
†ÓÖæ¸ü úß ²Öê»ÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë 18 ÃÖÖ»Ö ÆüÖêŸÖß Æîü… μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úß Æüß ŸÖ¸üÆü μÖÆü ‹Œ™ü ³Öß †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë úÖê ×¾Ö¿ÖêÂÖ
ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö êú ŸÖß−Ö ÃÖÖ»Ö ²ÖÖ¤ü †×−Ö¾ÖÖμÖÔ »ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ êú •Ö×¸ü‹ ³Öß ÃÖß×´ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, †Ö¸ü ¯»ÖÖÓ™ü
¾Öê¸üÖ‡™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß êú †Öú»Ö−Ö ´Öë ¯ÖÓ•ÖßéúŸÖ ×úÃ´Ö êú ²Öß•Ö μÖÖ †−μÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß ¾ÖÖ×•Ö²Ö ¤üÖ´ÖÖë ´Öë •Ö−ÖŸÖÖ úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖ ¸üÆüß Æîü…
¤ü. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü

•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ÃÖÓμÖãŒŸÖ ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ ú´Öê™üß úÖ ´ÖãμÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ‹ú ¯Öæ¸üÖ †¬μÖÖμÖ •ÖÖê›Íü−ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü…
‡ÃÖúß ¯ÖÆü»Öß Öæ²Öß μÖÆü Æîü ×ú μÖÆü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê −Ö êú¾Ö»Ö †Ö×¾ÖÂúÖ¸üú, ²ÖÛ»ú éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ ÃÖÓ¸üÖú ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê
×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ×¾Ö¢ÖßμÖ »ÖÖ³Ö ×´Ö»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, †Ö¸ü ˆ−Öêú «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë êú •Öß−Ö ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úÃ´ÖÖë ´Öë ¯ÖÏμÖÖêÖ ×ú‹ Ö‹
Æïü… ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë μÖÆü ×¾Ö¢ÖßμÖ »ÖÖ³Ö −Öê¿Ö−Ö»Ö •Öß−Ö ±Óú›ü ×¾ÖŸÖ×¸üŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ‹Œ™ü êú¾Ö»Ö ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úß Æüß “Ö“ÖÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ
†Öî¸ü ¯ÖÏμÖÖêÖ êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ˆÃÖúÖ μÖÆü μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü 1999 êú ×¾Ö¬ÖêμÖú ´Öë
×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ×¤ü‹ Ö‹ †¯Ö−Öê ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê ²Ö“ÖÖ−Öê, ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê, ²ÖÖê−Öê, ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ²ÖÖê−Öê, †Ö¤üÖ−Ö-¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü−Öê μÖÖ ²Öê“Ö−Öê êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö †×¬ÖúÖ¸ü
ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß úß Æüß ³ÖÖÑ×ŸÖ μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ‡ÃÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ úÖê‡Ô −Ö‹ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¸ü“Ö−ÖÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ…
‹Œ™ü ´Öë »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß Æîü…
¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ÃÖê ³Öß Æîü… ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ŸÖÖê
−ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¾ÖÆü ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡Ö ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú †ÖÖê “Ö»Ö ú¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú Öê¡Ö ´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú
×»Ö‹ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß •Öî×¾Öú ÃÖÖ´ÖÖÏß ¯Ö¸ü ³Öß ¯Öê™ëü™ü úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ×¸üμÖÖÑ úß •ÖÖ‹ÑÖß, ‡ÃÖ×»Ö‹ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß
‹Œ™ü êú ²Öß“Ö ™üú¸üÖ¾Ö úß −ÖÖî²ÖŸÖ †Ö •ÖÖ‹…
39
‡−Ö ŸÖß−ÖÖë ‹Œ™üÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö úß ‹ú ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡−Öêú úÖμÖÔÖê¡Ö úÖ±úß ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü¾μÖÖ¯Öß Æïü… ‡−Öêú ²Öß“Ö ÃÖ´Ö−μÖ¾Ö êú ×»Ö‹ ãú”û
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÆüÖê−Öê “ÖÖ×Æü‹ £Öê… »Öê×ú−Ö, ÆüúßúŸÖ μÖÆü Æîü ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü úÖ ²ÖÖúß ¤üÖê−ÖÖë ‹Œ™ü ×•ÖÎú ³Öß −ÖÆüà ú¸üŸÖê… •Öî¾Ö×¾Ö×¾ÖŸÖÖ ‹Œ™ ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü
¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü úÖ ×•ÖÎú úÖμÖÔÖê¡ÖÖë êú †»ÖÖ-†»ÖÖ ÃÖß´ÖÖÓú−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë •Öºþ¸ü Æîü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú −Ö‡Ô ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ×úÃ´ÖÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ¤êü−Öê êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ëú¦ü ²Ö−ÖÖ−Öê
¾ÖÖ»Öê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ†Öêë ´Öë †ÓŸÖ¸ü Æîü, ×±ú¸ü ³Öß •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Öë ³Öß †ÖŸÖß Æïü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü ¯Ö¸ü ³Öß ¬μÖÖ−Ö ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ¤üÖê−ÖÖë ‹Œ™üÖë ´Öë ™üú¸üÖ¾Ö úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ ²ÖœÍü •ÖÖŸÖß
Æïü… ‰ú¯Ö¸ü ÃÖê ¤üÖê−ÖÖë ‹Œ™üÖë êú †»ÖÖ-†»ÖÖ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ¯ÖÏÖ×¬ÖúÖ¸ü ³Öß Æïü…
¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú •ÖîÃÖê Æüß ŸÖß−ÖÖë ‹Œ™üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ÆüÖêÖÖ, ¾ÖîÃÖê Æüß »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ ¯Öî¤üÖ ú¸ü−Öê »ÖÖêÖÖ… ¯Öê™ëü™ü
‹Œ™ü ´Öë ŸÖÖê »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü ²ÖÖúß ¤üÖê−ÖÖë ‹Œ™üÖë ´Öë ‡ÃÖúÖ †»ÖÖ-†»ÖÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
‡−Ö úÖ−Öæ−ÖÖë êú ²Öß“Ö ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö êú †³ÖÖ¾Ö êú úÖ¸üÖ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ³Öß Æïü †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ³Öß… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ
ú−¾Öë¿Ö−Öü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë «üÖ¸üÖ †»ÖÖ-†»ÖÖ †ÓÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¤üÖê−ÖÖë úÖ úÖ−Öæ−Öß †ÛÃŸÖŸ¾Ö ‹ú ¤æü¸ü¸êü ÃÖê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ
ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓ×¬Ö úÖ úÖê‡Ô ×•ÖÎú −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü… ¤üÖê−ÖÖë êú ²Öß“Ö
ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö úÖ úÖê‡Ô ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú úÖ¸üÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú ×¾Öëú×¦üŸÖ “Ö×¸ü¡Ö ³Öß Æîü… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö úÖ †³ÖÖ¾Ö úÖ
úÖ¸üÖ ×¾Ö×³Ö®Ö ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖÖë úÖ ÆüÖê−ÖÖ Æîü… ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ¾ÖÖ×Ö•μÖ †Öî¸ü ˆªÖêÖ ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖ êú ÆüÖ£ÖÖë ´Öë Æîü, ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß éú×ÂÖ ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖ
êú ¯ÖÖÃÖ Æîü, †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖ úÖ´Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ¾Ö−Ö ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖ ¤êüÖŸÖÖ Æîü… ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö úß μÖÆü ú´Öß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡ŸÖ−Öß −ÖÆüà Ö»ÖŸÖß,
¯Ö¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü, •ÖÆüÖÑ ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ÆüÖê−ÖÖ Æîü, ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ úÖ±úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ †ÖŸÖß Æïü…
ŸÖß−ÖÖë úÖ−Öæ−Ö ×´Ö»Ö ú¸ü •ÖÖê úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖŸÖê Æïü, ˆÃÖúÖ ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯Ö¸ü ÖÖÃÖ †ÃÖ¸ü ¯Ö›ÍüÖ Æîü… ‡−Ö´Öë ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‹ú ŸÖ¸üÆü úÖ ¯Öã−ÖÙ¾ÖŸÖ¸üÖ ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ¾Ö •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ÃÖÓ¯ÖÏ³ÖãŸÖÖ êú ´Öã§üÖë úÖê −Ö‹ œÓüÖ ÃÖê ¾μÖŒŸÖ
ú¸ü−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê Ö‡Ô Æîü… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ †¯Ö−ÖÖ »ÖμÖ ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü
‹Œ™ü †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü úÖê ‡−Ö úÖ´ÖÖë ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖ †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ³Öß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖ ú×šü−Ö ÆüÖê Ö‡Ô Æîü…
•Öæ−Ö, 2004 êú ²ÖÖ¤ü ¯ÖÏúÖ¿Ö ´Öë †Ö‡Ô ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß êú úÖ¸üÖ ‡ÃÖ ŸÖÖ»Ö´Öê»Ö úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö¸ü †Öî¸ü ³Öß ¸üÖê¿Ö−Öß ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü, ŒμÖÖë×ú μÖÆü ™üÒüß™üß
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ÃÖÖ£Ö †¯Ö−Öê ×−Öú™ü ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë êú úÖ¸üÖ ‡−Ö ŸÖß−ÖÖë ‹Œ™üÖë êú ú™üÖ−Ö ×²ÖÓ¤ãü ¯Ö¸ü ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê úÖê ¤üÖê ×³Ö®Ö −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü ‹ú ¯ÖÏÖ×ŸÖ¿Öß»Ö ÃÖã‡
•Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¤æü¸Óü¤êü¿Öß ×¤üÖÖŸÖê Æãü‹ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸ü †Öî¸ü ×úÃÖÖ−Ö êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖ´ÖÖ−Ö ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¸üÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ‹Œ™ü
²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ³Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ŸÖ¸üÆü úÛ»¯ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö Æüß −Ö ÆüÖê ¯ÖÖ‹, ŒμÖÖë×ú ˆ−Æëü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ˆ−Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú ÃÖÖ£Ö ²ÖÖÑ¬Ö ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü •ÖÖê ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë êú
×ÆüŸÖÖ£ÖÔ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ Æïü… ˆ¬Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü ³Öß μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ÆüÖê−Öê •ÖÖ ¸üÆüß Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê
¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü−Öê úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ¯Ö›Íêü, †Öî¸ü ¾ÖÆü †Öî¯Ö“ÖÖ×¸üú μÖÖ †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö −Ö
ú¸ü−Öê úß ŸÖ¸ü±ú “Ö»Öß •ÖÖ‹…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö
9 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ‡ÃÖ ´ÖÖμÖ−Öê ´Öë ‹ú ÃÖ´ÖÃμÖÖÖÏÃŸÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß Æîü ×ú ¾ÖÆü ˆÃÖæ»Ö−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü –ÖÖ−Ö úÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖß… μÖÖ−Öß ‹êÃÖÖ –ÖÖ−Ö ×•ÖÃÖ´Öë ‹ú ÃÖê •μÖÖ¤üÖ »ÖÖêÖ ³ÖÖÖß¤üÖ¸ü Æïü, ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß «üÖ¸üÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ×•Ö−Ö
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê †×ŸÖ-†Ö¬Öã×−Öú †Öî¸ü ¯Ö×¸üÂéúŸÖ −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ, ˆ−Öêú ²Ö¤ü»Öê »ÖÖ³Ö ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ−Öê êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ¯ÖÖÃÖ −ÖÆüà
Æïü… ‡ÃÖÃÖê ÆüÖêŸÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ÖÏÖ´ÖßÖ Öê¡Ö ´Öë ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ‹êÃÖê μÖÖêÖ¤üÖ−ÖÖë úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ »ÖÖ³Ö −ÖÆüà ×´Ö»Ö ¯ÖÖŸÖÖ •ÖÖê ‰úÑú“Öß
¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úß úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸êü −ÖÆüà ˆŸÖ¸üŸÖê… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß ‹ú ÖÖÃÖ ŸÖ¸üÆü êú –ÖÖ−Ö úÖê Æüß ÃÖÓ¸üÖÖ μÖÖêμÖ ÃÖ´Ö—ÖŸÖß Æîü… μÖÆü ‹ú ²ÖÆãüŸÖ
²Ö›ÍüÖ †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö Æîü, ŒμÖÖë×ú ×•ÖÃÖê ÃÖÓ¸üÖÖ μÖÖêμÖ –ÖÖ−Ö ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö ¾ÖÆü ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü ˆÃÖ –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×™üúÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖÓ¸üÖÖ êú »ÖÖμÖú −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖŸÖß… ‡ÃÖß ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ μÖÆü ÃÖÓ¸üÖÖ −Ö ŸÖÖê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêÃŸÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë ÃÖ´Ö£ÖÔ Æîü, †Öî¸ü −Ö Æüß ´ÖÖî•Öæ¤ü –ÖÖ−Ö úÖê ²Ö“ÖÖ‹ ¸üÖ−Öê úß
úÖê×¿Ö¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
†. ÃÖÓ¤ü³ÖÔ
¯ÖÛ¿“Ö´Öß ×¾Ö–ÖÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−Ö ´Öë ×±ú™ü −Ö ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ²ÖÆüÃÖÖë ´Öë †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö •ÖîÃÖß †×³Ö¾μÖÛŒŸÖ úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ×−Ö¸ÓüŸÖ¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖêŸÖê ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ μÖÆü –ÖÖ−Ö ¤êü¿Ö•Ö †Öî¸ü †Ö×¤ü¾ÖÖÃÖß ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úÖ
–ÖÖ−Ö ŸÖÖê Æîü Æüß, ÃÖÖ£Ö Æüß μÖÆü •ÖÓÖ»Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ μÖÖ ÖêŸÖß ÃÖê •Öã›Íüß ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü úß •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë úß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß †Öî¸ü ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü úÖê
†¯Ö−Öê ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ÃÖ´Öê™ »ÖêŸÖÖ Æîü… •Ö›Íüß-²Öæ×™üμÖÖë †Öî¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ¤ü¾ÖÖ-¤üÖºþ êú ×¾Ö¿ÖêÂÖ–Ö ¾ÖîªÖë, Æüúß´ÖÖë, †Öê—ÖÖ†Öë †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸êü ×úÃ´Ö êú ×“Ö×úŸÃÖúÖë úß
40
×¾ÖªÖ ³Öß ‡ÃÖß ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †Ö •ÖÖŸÖß Æîü… ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë †Öî¸ü ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë úß ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú ×¾Ö¸üÖÃÖŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¾Ö×³Ö®Ö ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê ³Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ †ÓÖ
ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ¾ÖÖ×“Öú ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ, ¯ÖÏ¤ü¿ÖÔ−ÖúÖ¸üß ú»ÖÖ†Öë, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ¸üß×ŸÖ-×¸ü¾ÖÖ•ÖÖë †Ö×¤ü ¯ÖÆü»Öã†Öë ŸÖú ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ²ÖÖŸÖ úÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ³Öß úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÛ¿“Ö´Öß úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×¾Ö×¬Öú ˆ¯ÖÖ¤üÖ−ÖÖë ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¾ÖªÖ
ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖß… ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ×«ü³ÖÖ•Ö−Ö ÃÖê Æü´Ö ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖê ÃÖ´Ö—Ö−Öê úß ¿Öã¹ý†ÖŸÖ ú¸ü
ÃÖúŸÖê Æïü… ¯ÖÛ¿“Ö´Öß ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ´ÖÖÆüÖî»Ö ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë ´Öë ×ú‹ Ö‹ ÃÖã¬ÖÖ¸ü úÖê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ
×ú‹ Ö‹ Æïü… »Öê×ú−Ö, ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ úß Ö‡Ô ×úÃ´ÖÖë úÖ ŸÖú−Ößúß †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ×³Ö®Ö ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖß×»Ö‹, ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †×ŸÖ-†Ö¬Öã×−Öú ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß úß úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü Ö¸êü −ÖÆüà ˆŸÖ¸üŸÖê, †Öî¸ü ˆ−Æëü úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
•μÖÖ¤üÖ ÃÖê •μÖÖ¤üÖ μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü †Öî¸ü †»ÖÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê ¸üÆêü –ÖÖ−Ö êú †−Ö×¬ÖéúŸÖ ¯ÖÏμÖÖêÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹
−ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ×úÃ´Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖÖ Æîü… †ÃÖ»Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¬ÖÖ¸üúÖë êú ±úÖμÖ¤êü êú ×»Ö‹ ¤üÖê ŸÖ¸üÆü ÃÖê
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ ŸÖ¸üßúÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê £ÖÖê›ÍüÖ ²Ö¤ü»Ö ú¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß •Öºþ¸üŸÖÖë †Öî¸ü “Ö×¸ü¡Ö êú †−Öãæú»Ö
²Ö−ÖÖ ×»ÖμÖÖ •ÖÖ‹… ¤æüÃÖ¸üÖ ŸÖ¸üßúÖ ¾ÖÆüß Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ÃÖÓ¸üÖÖ ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹ ×•ÖÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¤æüÃÖ¸êü »ÖÖêÖ ˆÃÖúÖ ×²Ö−ÖÖ ‡•ÖÖ•ÖŸÖ
×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ −Ö ú¸ü ÃÖëú…
ÃÖÓ¸üÖÖ êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †¯Ö−Öê ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú, †ÖÙ£Öú, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ, ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †Öî¸ü †Ö¬μÖÖÛŸ´Öú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ úß ŸÖ¸ü±ú ³Öß ¬μÖÖ−Ö ¤êü−Öê úß
´ÖÖÑÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… μÖÆü ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´ÖÖÑÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö Ã£ÖÖ¾Ö¸ü −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… ˆÃÖê ³Öß †ÖÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö †Öî¸ü †ÖÙ£Öú
ÃÖÆüμÖÖêÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆÃÖêú ÃÖÓ¸üÖÖ ÆêüŸÖã êú¾Ö»Ö ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ •ÖîÃÖê ˆ¯ÖÖμÖÖë ÃÖê úÖ´Ö −ÖÆüà “Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÖ´Öæ×Æü´Ö ¯ÖÏéú×ŸÖ úÖ ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ×»Ö‹ †ŒÃÖ¸ü ˆÃÖêú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¤êü¿Ö•Ö †Öî¸ü •Ö−Ö•ÖÖŸÖßμÖ ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ
´Öë ²ÖÖŸÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü… ‹ú ÃÖ¸ü»ÖßéúŸÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÖ´Öæ×Æüú Æîü, †Öî¸ü ¯ÖÛ¿“Ö´Öß †Ö¬Öã×−Öú –ÖÖ−Ö úÖ ¹ý—ÖÖ−Ö
¾ÖîμÖÛŒŸÖú Æîü… ¯Ö¸ü †ÃÖ»Ö ´Öë μÖÆü ‹ú †¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ¬ÖÖ¸üÖÖ Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ŸÖÖ»»Öãú ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ†Öë ÃÖê ³Öß Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö •Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú êú¾Ö»Ö ‡»ÖÖêú ´Öë Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ ÆüÖê… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ‹ú ¯ÖßœüÍß ÃÖê ¤æüÃÖ¸üß ¯ÖßœÍüß úÖê ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê
¾ÖÖ»Öê –ÖÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖ´ÖÖ•Ö ´Öë ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ –ÖÖ−Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖß êú ‹ú ˆ¤üÖÆü¸üÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ‡ÃÖ †¬μÖÖμÖ ´Öë Æü»¤üß êú ˆ¯Ö“ÖÖ¸üÖŸ´Öú
¯ÖÏμÖÖêÖ ÃÖê •Öã›Íêü ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úß “Ö“ÖÖÔ úß Ö‡Ô Æîü…
²Ö. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ‹Ñ †Öî¸ü ¯ÖÏÃŸÖÖ×¾ÖŸÖ ¯ÖÆü»Öú¤ü×´ÖμÖÖÑ
•Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ êú úÖ¸üÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ²ÖÆüÃÖ êú ëú¦ü ´Öë †Ö ÖμÖÖ Æîü, ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ×¾Öú×ÃÖŸÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿Ö †Ö´Ö−Öê-ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö Ö‹ Æïü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ †×¬ÖúŸÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö Æîü, †Öî¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿Ö ˆÃÖúÖ •μÖÖ¤üÖ ÃÖê •μÖÖ¤üÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ÃÖ¸üúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ˆ−Æüà ¤êü¿ÖÖë ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ¬ÖÖ¸üúÖë êú ²Öß“Ö ³Öß †ÓŸÖÙ¾Ö¸üÖê¬Ö Æîü…
ÃÖ¸üúÖ ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ŸÖÖê ú¸üŸÖß Æïü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ¯Ö¸ü •μÖÖ¤üÖ ¬μÖÖ−Ö −ÖÆüà ¤êüŸÖà ×ú
–ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ¤êü¿Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü Æüß ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë μÖÖ ¸üÖ•μÖ êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê †¯Ö−Öê †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü ÃÖëú…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ úÖê‡Ô ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö −ÖÆüà Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ ×•ÖÎú ŸÖú −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ…
†Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×ú‹ Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ÁÖê×ÖμÖÖë ´Öë ×±ú™ü ²ÖîšüŸÖê Æïü ŸÖÖê Æüß ˆ−Æëü ÃÖÓ¸üÖÖ »ÖÖμÖú ´ÖÖ−ÖÖ
•ÖÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú –ÖÖ−Ö úß ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¯ÖÏéú×ŸÖ úÖê úÖê‡Ô ´ÖÖ−μÖŸÖÖ −ÖÆüà ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ‡−Æüà úÖ¸üÖÖë ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ²ÖÆüÃÖ
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÓ“ÖÖë ¯Ö¸ü Æüß ÆüÖêŸÖß Æîü…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú †−Öã“”êû¤ü 8(•Öê) úÖ ŸÖÖ»»Öãú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê Æîü… μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê
²Ö“ÖÖ‹ ¸üÖ−ÖÖ ²ÖÆãüŸÖ •Öºþ¸üß ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ †−Öã“”êû¤ü úÖ úÖμÖÔÖê¡Ö ŸÖμÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ²Ö−Öê ¾ÖÚúÖ ÖÏã¯Ö −Öê ‹ú Öî¸ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÃÖã‡
•Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯Ö¸ü ÖÖî¸ü ú¸ü−ÖÖ ¯ÖÏÖ¸Óü³Ö ×úμÖÖ Æîü ×•ÖÃÖ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö †Öî¸ü ¯ÖÆãÑ“Ö ÃÖ´ÖêŸÖ ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ, »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü †Öî¸ü
¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ×ÃÖÃ™ü´Ö ¯Ö¸ü ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… úÖÓ±ÏëúÃÖ †Öò¾Ö ¯ÖÖ™üá•ÖÌ −Öê ‡ÃÖêú ³Öß †ÖÖê •ÖÖ ú¸ü 2004 ´Öë ‹ú ×−Ö¤ìü×¿ÖúÖ ²Ö−ÖÖ‡Ô ×•ÖÃÖ−Öê
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü êú †Öú»Ö−Ö ´Öë ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú †Öú»Ö−Ö úÖê ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü ×»ÖμÖÖ… ‡−Ö ×−Ö¤ìü¿ÖÖë êú †−ÖãÃÖÖ¸ü
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯Ö¸ü ¯Ö›Í−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü ¯Ö¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ×úÃÖß ³Öß †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ †¬μÖμÖ−Ö ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ‹ú †×−Ö¾ÖÖμÖÔ ‘Ö™üú ´ÖÖ−Ö ú¸ü “Ö»Ö−ÖÖ
ÆüÖêÖÖ, “ÖÖÆêü ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü úÖ †Öú»Ö−Ö ÆüÖê μÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úß †ÖÙ£Öú úß´ÖŸÖ úÖ ÖÖ−ÖÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ÆüÖê…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´Öã§üÖë ¯Ö¸ü “Ö“ÖÖÔ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö ÃÖ¾ÖÖÔ×¬Öú •Öß¾ÖÓŸÖ ´ÖÓ“ÖÖë ´Öë ÃÖê ‹ú Æîü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ
›êü•ÖÌÙ™ü×±úêú¿Ö−Ö ú−¾Öë¿Ö−Ö ³Öß ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë êú ˆ×“ÖŸÖ ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úß “Ö“ÖÖÔ ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ úÖ
´ÖÃÖ×¾Ö¤üÖ ‡−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë êú ×»Ö‹ †¯Ö−Öß ²ÖÖî×¨üú †Öî¸ü ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¯Ö¸ü ÃÖÓ¯ÖæÖÔ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö, ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú
†»ÖÖ¾ÖÖ ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê −Öê ×¯Ö”û»Öê ‹ú ¤ü¿Öú ´Öë ‹êÃÖê Öê¡ÖÖë ´Öë ³Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ²ÖÆüÃÖ ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ‡Ô Æîü •ÖÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ êú
ÃÖ´ÖμÖ ˆÃÖêú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö −ÖÆüà £Öê… −Ö²²Öê êú ¤ü¿Öú êú †Ö×Ö¸ü ÃÖê Æüß ‡Ó™ü¸üÖ¾Ö−ÖÔ´Öë™ü»Ö ú´Öê™üß †Öò−Ö ‡Ó™ü»ÖêŒ“Öã†»Ö ¯ÖÏÖ¯Ö™üá ‹Ó›ü •Öê−Öê×™üú ×¸üÃÖÖêÙÃÖ•Ö,
™üÒêü›üß¿Ö−Ö»Ö −ÖÖò×»Ö•Ö ‹Ó›ü ±úÖêú»ÖÖê¸ü êú •Ö×¸ü‹ ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú Öê¡Ö ´Öë ¯ÖÏ´ÖãÖ ³Öæ×´ÖúÖ êú ÃÖÖ£Ö ˆ³Ö¸üÖ Æîü…
ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡Ó™ü¸üÖ¾Ö−ÖÔ´Öë™ü»Ö ú´Öê™üß −Öê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Ö×¸ü‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ úÖ±úß ²ÖÆüÃÖ úß Æîü, †Öî¸ü ²ÖÆãüŸÖ
ÃÖß ¸ü¯Ö™ëü •ÖÖ¸üß úß Æïü, ¯Ö¸ü †³Öß ŸÖú ˆÃÖê ×úÃÖß ŸÖ¸üÆü úß †Ö´ÖÃÖÆü´Ö×ŸÖ ²Ö−ÖÖ−Öê ´Öë úÖ´ÖμÖÖ²Öß −ÖÆüà ×´Ö»Öß Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú ¯ÖÏ´ÖãÖ úÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë
«üÖ¸üÖ ×ú‹ •ÖÖ ¸üÆêü ×¾Ö¸üÖê¬Ö ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ Æîü… μÖê ¤êü¿Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
¸üÖ•Öß −ÖÆüà Æîü… ¤æüÃÖ¸üß ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ×¾Ö×³Ö®Ö ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë úÖê μÖÆü ŸÖμÖ ú¸ü−Öê ´Öë ×¤üŒúŸÖ †ÖŸÖß Æîü ×ú ¾Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ´ÖÖê“Öì ¯Ö¸ü ÃÖ×ÎúμÖ
ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öêë †Öî¸ü ´ÖÓ“ÖÖë êú ²Öß“Ö †¯Ö−Öß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ îúÃÖê ŸÖμÖ ú¸ëü… Æü¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ŸÖ¸üßêú ÃÖê †¯Ö−Öê ¤üÖμÖ¸êü úÖê ²ÖœÍüÖŸÖê Æãü‹ ‡ÃÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾ÖÖŸÖÖÔ
41
´Öë ³ÖÖÖ »Öê−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖß Æîü… ÃÖ¸üúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬Ö ³Öß Æü¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖ ´Öë †»ÖÖ-†»ÖÖ Æïü… “ÖæÑ×ú ¾Öê †»ÖÖ-†»ÖÖ ´ÖÓ¡ÖÖ»ÖμÖÖë ÃÖê †ÖŸÖê Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆ−Öúß
¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ‹Ñ †Öî¸ü ¸üÖ−Öß×ŸÖμÖÖÑ ³Öß ×³Ö®Ö Æïü… ‡Ó™ü¸üÖ¾Ö−ÖÔ´Öë™ü»Ö ú´Öê™üß −Öê †³Öß ŸÖú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¾ÖÖŸÖÖÔ êú ×»Ö‹ úÖê‡Ô šüÖêÃÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ÃÖÖ´Ö−Öê −ÖÆüà
¸üÖÖ Æîü, †Öî¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ úÖ ³Ö×¾ÖÂμÖ ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë êú ÆüÖ£Ö ´Öë Æüß Æîü… μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú ›ü²»μÖæ¯Öß†Ö‡Ô†Öê êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ãú”û ´ÖãμÖ −Öß×ŸÖÖŸÖ
ˆ¯ÖÖ¤üÖ−ÖÖë †Öî¸ü ×¾Ö×¬Öú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë úß ŸÖ¸ü±ú ‡¿ÖÖ¸üÖ •Öºþ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ´Öë ‹êÃÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¸ü“Ö−ÖÖ ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü •ÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö
¬ÖÖ¸üúÖë úÖê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ¯Öæ¸üÖ úÖ−Öæ−Öß ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ×¤ü»ÖÖ ÃÖú−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö ÆüÖë… ‡ÃÖ´Öë ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ×“ÖŸÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ, ´Öã†Ö¾ÖÖ•ÖÖ ¤êü−Öê †Öî¸ü †−Öã×“ÖŸÖ ÆüÖê›üÍ ¸üÖêú−Öê úÖ
¬ÖÖ¸üÖÖ †Öî¸ü ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ×¸ü¾ÖÖ•Öß úÖ−Öæ−Ö úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êü−ÖÖ ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü… ´Öã†Ö¾Ö•Öê úÖê ”ûÖê›Íü ú¸ü ²ÖÖúß ÃÖ³Öß ²ÖÖŸÖë ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
êú œüÖÑ“Öê ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖß Æïü… ‡ÃÖÃÖê ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ãú”û ¤êü¿Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü “Ö“ÖÖÔ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê •ÖîÃÖê ´ÖÓ“Ö úÖê ÃÖÓ×¤ü¬Ö
ŒμÖÖë ´ÖÖ−ÖŸÖê Æïü…
ÃÖ. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü

ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ úÖê‡Ô úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà Æîü, ¯Ö¸ü ˆÃÖúÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ «üÖ¸üÖ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë
êú úÖ¸üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ²Öß“Ö ‹ú †¯ÖÏŸμÖÖ ÃÖÖ ÃÖæ¡Ö •Öºþ¸ü úÖμÖ´Ö Æãü†Ö Æîü… ‡ÃÖúÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú
Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö ¯Ö¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ¯Ö›ÍüÖ Æîü… ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ œüÖÑ“Öê êú úÖ¸üÖ Æãü†Ö μÖÆü Æîü ×ú ´ÖãŒŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú
¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆÃÖ ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ¤üÖ¾ÖÖ −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖÖ… »Öê×ú−Ö, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú úÖ¸üÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –
ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¬ÖÖ¸üúÖë êú ÆüÖ£Ö ´Öë •ÖÖ ¸üÆêü Æïü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë ¯Ö¸ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ³Öæ-Öê¡ÖßμÖŸÖÖ úÖ
³Öß ÃÖß¬ÖÖ †ÃÖ¸ü ¯Ö›Íü ¸üÆüÖ Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ êú −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö Æüß μÖÆü Æîü ×ú †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ †»ÖÖ-†»ÖÖ ÆüÖêÖß… ãú”û ¤êü¿ÖÖë
´Öë ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖ ÃŸÖ¸ü ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ‰úÑú“ÖÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ãú” ¤êü¿ÖÖë ´Öë, ÖÖÃÖú¸ü ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö ÆüÖê
ÃÖúŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿Ö ˆÃÖ ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü ¤êü−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü ÃÖúŸÖê Æïü… ŸÖßÃÖ¸êü, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú úÖ¸üÖ
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú −Ö•Ö×¸üμÖÖ †¯Ö−ÖÖ−Öê úÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ ¯Öî¤üÖ Æãü†Ö Æîü… †£ÖÖÔŸÖ, •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú úÖ¸üÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú •ÖÖŸÖ úß
‹êÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ´Öë †×¬Öú ¹ý×“Ö ¯Öî¤üÖ Æãü‡Ô Æîü ×•ÖÃÖúß ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë ´ÖÖÑÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… “ÖÖî£Öê, ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö êú •Ö×¸ü‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë †Öî¸ü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë úÖê ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖÖ£Ö Æüß ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ Ö¸üÖ ¸üÖêú−Öê ´Öë ³Öß
´Ö¤ü¤üÖÖ¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏŸμÖÖ †Öî¸ü †¯ÖÏŸμÖÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖê ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹
¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü…
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ «üÖ¸üÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ´Ö¤ü¤ü ÃÖê ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë †Öî¸ü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë úÖê ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖ−Ö ú¸ü ÃÖ²Öêú ×»Ö‹ ´ÖãŒŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¸üÆü−Öê ×¤üμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖÃÖê ‹ú †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö ¯Öî¤üÖ Æãü†Ö Æîü
×•ÖÃÖúÖ †ÃÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üúÖë ¯Ö¸ü ¯Ö›ÍüÖ Æîü… ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ãú”û ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ³Öß ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê úß ‘Ö™ü−ÖÖ‹Ñ
¯ÖÏúÖ¿Ö ´Öë †Ö‡Ô Æïü, †Öî¸ü ãú”û ¤êü¿ÖÖë ´Öë ˆÃÖÃÖê ²Ö−Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü •Ö²Ö×ú ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ
ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖê ¤üÖê−ÖÖë Æüß ´ÖÖ´Ö»Öê ²ÖÖμÖÖê-¯ÖÖμÖ¸êüÃÖß μÖÖ •Öî¾Ö-“ÖÖê¸üß êú Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ŸÖÖê ÃÖÖî ±úßÃÖ¤üß “ÖÖê¸üß Æîü, †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üÖ ãú”û ¤êü¿ÖÖë
´Öë úÖ−Öæ−Öß Æîü ŸÖÖê ãú”û †−μÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë Öî¸ü-úÖ−Öæ−Öß… ‡ÃÖúÖ ‹ú ˆ¤üÖÆü¸üÖ Æü»¤üß êú ¯Öê™ëü™ü êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖμÖÖ Æîü…
μÖæ×−Ö¾ÖÙÃÖ™üß †Öò¾Ö ×´Ö×ÃÖ×ÃÖ¯Öß ´Öê×›üú»Ö ÃÖë™ü¸ü êú ¤üÖê ¿ÖÖê¬ÖúŸÖÖÔ†Öë ÃÖã´Ö−Ö êú. ¤üÖÃÖ †Öî¸ü Æü×¸üÆü¸ü ¯Öß. úÖêÆü»Öß −Öê †´Öê×¸üúÖ ´Öë Æü»¤üß úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú
×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ×úμÖÖ… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë Æü»¤üß êú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆ−ÖúÖ ¤üÖ¾ÖÖ £ÖÖ ×ú ‘ÖÖ¾Ö ¯Ö¸ü »ÖÖÖ−Öê μÖÖ Æü»¤üß úÖ ÃÖê¾Ö−Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ¿Ö¸üß¸ü
´Öë ‹Ó›üÖê£Öê»ÖÖ‡»Ö ÃÖê»Ö ²ÖœÍüŸÖê Æïü ×•ÖÃÖÃÖê ‘ÖÖ¾Ö ³Ö¸ü−Öê, ÃÖæ•Ö−Ö ‘Ö™ü−Öê †Ö×¤ü ´Öë ²ÖÆãüŸÖ ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… 1995 ´Öë ¯Öê™ëü™ü êú ‡ÃÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö úÖê ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ…
Æü»¤üß ¯Öë™ëü™ü ÆüÖê Ö‡Ô… ¯Ö¸ü, ²ÖÖ¤ü ´Öë ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖÖ ×ú Æü»¤üß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ μÖÆü –ÖÖ−Ö ŸÖÖê ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü úß ÃÖ´¯Ö×¢Ö Æîü… ¾Öî–ÖÖ×−Öú †Öî¸ü
†ÖîªÖê×Öú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö ¯Ö×¸üÂÖ¤ü −Öê †´Öê×¸üúÖ ´Öë Æüß ‡ÃÖ ¯Öê™ëü™ü êú ×Ö»ÖÖ±ú ´Öãú§ü´ÖÖ ×úμÖÖ, †Öî¸ü ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ •ÖÖÑ“Ö êú ²ÖÖ¤ü 28 ´ÖÖ“ÖÔ 1999 úÖê ¯Öê™ëü™ü
ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ…
Æü»¤üß êú ¯Öê™ëü™ü úÖ ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö¸ü ¸üÖê¿Ö−Öß ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü Æü»¤üß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –ÖÖ−Ö
êú ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ÆüÖêŸÖê ŸÖÖê †´Öê×¸üúß ¯Öê™ëü™ü ¤ü°ŸÖ¸ü †•Öá ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê êú ¤üÖ¾ÖÖë úß šüßú ÃÖê •ÖÖÑ“Ö ú¸ü ¯ÖÖŸÖÖ… ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ÃÖê μÖÆü ³Öß
¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ×¾Ö¤êü¿Öß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü ´Öãú§ü´ÖÖ »Ö›Íü−ÖÖ ×úŸÖ−ÖÖ ´Öã×¿ú»Ö Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö
êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë †Öî¸ü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öêë êú ¯Öê™ëü™ü úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ˆ−Æëü ŸÖÖê ×¾Ö¤êü¿Öß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü úÖ−Öæ−Öß ºþ¯Ö ÃÖê “Öã−ÖÖîŸÖß ŸÖú −ÖÆüà ¤üß •ÖÖ
ÃÖúŸÖß ŒμÖÖë×ú ˆÃÖ ¤êü¿Ö êú −μÖÖμÖÖê¡Ö ´Öë ¾ÖÆü ¯Öê™ëü™ü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ¾Öî¬ÖÖ×−Öú ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ÃŸÖ¸ü †»ÖÖ-†»ÖÖ Æïü… ãú”û ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ×´Ö»Öß ÖãÓ•ÖÖ‡¿ÖÖë úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖŸÖê Æãü‹ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖê
ÃÖß×´ÖŸÖ ¸üÖŸÖê Æïü, †Öî¸ü ãú”û ¤êü¿Ö −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖê Æãü‹ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ •μÖÖ¤üÖ ²Ö›Íêü ¤üÖμÖ¸êü ´Öë »ÖÖÖæ ú¸üŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ
†Öî¸ü ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ˆšüŸÖÖ Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê •Öã›Íêü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖê ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü »Öê •ÖÖ−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ¯ÖÏ¿−Ö
¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ¯Öß•Öß†Ö¸ü‹±ú‹ ™üÒüß™üß ÃÖÖ±ú ú¸üŸÖß Æïü ×ú ÃÖ¸üúÖ¸üÖë úÖê †¯Ö−Öê ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü Æîü… ‡ÃÖß ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ‹ú ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü ³Öß ¤êüÖ−Öê ´Öë †Ö‡Ô Æîü ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ÃÖ¸üúÖ¸ëü ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿ÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
–ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ×ÆüŸÖÖë úß •Ö´Ö ú¸ü ŸÖ¸ü±ú¤üÖ¸üß ú¸üŸÖß Æïü, ¯Ö¸ü †¯Ö−Öê ¤êü¿Ö êú ³ÖßŸÖ¸ü ˆ−Öúß ¸ü¾ÖîμÖÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë êú ¯ÖÖ ´Öë Æüß —ÖãúÖ ¸üÆüŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öêë ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê úÖ ‹ú ŸÖ¸üßúÖ μÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü úÖ ‹ú úÖ−Öæ−Öß
œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ‹… ‡ÃÖ ÃÖã—ÖÖ¾Ö êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê †»ÖÖ ´ÖÖ−Ö ú¸ü ÃÖ´Ö—Ö ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ‹êÃÖê –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üúÖë úÖê
†¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ −ÖÆüà Æîü ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆ−Æëü ‡ÃÖúÖ ãú”û −Ö ãú”û ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ •Öºþ¸ü ×´Ö»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… •Öî¾Ö-“ÖÖê¸üß ¸üÖêú−Öê ¤æüÃÖ¸üÖ ŸÖ¸üßúÖ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ×¾ÖúÖÃÖ Æîü •ÖÖê ×±ú»ÖÆüÖ»Ö ¬Öß¸êü-¬Öß¸êü ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü… ŸÖßÃÖ¸üÖ ŸÖ¸üßúÖ Ö»ÖŸÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ úÖê úÖ−Öæ−Öß ºþ¯Ö ÃÖê “Öã−ÖÖîŸÖß ¤êü−Öê úÖ Æüß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ
Æîü, »Öê×ú−Ö •ÖîÃÖÖ ×ú Æü»¤üß êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤êüÖÖ ÖμÖÖ, ‡ÃÖ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê ²Ö›Íêü ¤êü¿Ö úÖê ³Öß ×¾Ö¤êü¿ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß úÖ−Öæ−Öß »Ö›ÍüÖ‡Ô »Ö›Íü−Öê ´Öë úÖ±úß
42
×¤üŒúŸÖë †ÖŸÖß Æïü… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖ ÃÖ²ÖÃÖê †“”ûÖ ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö μÖÆüß Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖã¸üÖÖ êú ×»Ö‹
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹ú úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ‹ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹êÃÖê −Ö‹ ˆÃÖæ»Ö †Öî¸ü ×−ÖμÖ´Ö ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü ×ú‹ •ÖÖ‹Ñ ×•ÖÃÖÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü úÖ−Öæ−Öß
œüÖÑ“Öê úß ÖÖ×´ÖμÖÖÑ ¤æü¸ü ÆüÖê ÃÖëú…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ×úÃÖß ¤æüÃÖ¸êü −μÖÖμÖÖê¡Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡Ö ´ÖÖ−Ö ú¸ü ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ êú ˆ¤üÖÆü¸üÖ ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê Æïü… ‡−Ö´Öë −Öß´Ö úÖ
ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Ö Æîü… −Öß´Ö úß ‘Ö¸êü»Öæ †Öî¸ü éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß Öæ×²ÖμÖÖë ÃÖê ŸÖú¸üß²Ö−Ö ÃÖÖ¸üÖ ³ÖÖ¸üŸÖ ¯Ö×¸ü×“ÖŸÖ Æîü… ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú
†−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë úÖ ¬μÖÖ−Ö −Öß´Ö úß ¯Ö×¢ÖμÖÖë ÃÖê •Öî¾Öúß™ü−ÖÖ¿Öú ²Ö−ÖÖ−Öê úß ŸÖ¸ü±ú ÖμÖÖ Æîü… ˆ−Öêú ÃÖÖ´Ö−Öê ×¤üŒúŸÖ μÖÆü ¸üÆüß Æîü ×ú ãú”û ×¤ü−Ö êú ²ÖÖ¤ü
−Öß´Ö ÃÖê ²Ö−ÖÖ μÖÆü úß™ü−ÖÖ¿Öú Ö¸üÖ²Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü μÖæ¸üÖê¯Ö ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ †Öî¸ü ×¾Ö¤êü×¿ÖμÖÖë Óú¯Ö×−ÖμÖÖë †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë úÖê −Öß´Ö ÃÖ²ÖÓ¬Öß
úß™ü−ÖÖ¿Öú êú ú‡Ô ¯Öê™ëü™ü ×¤ü‹ Ö‹ Æïü… 1992 ´Öë †´Öê×¸üúß ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü ™üÒêü›ü´ÖÖÔú †Öò×±úÃÖ −Öê −Öß´Ö êú úß™ü−ÖÖ¿Öú ‘Ö™üú ‹•ÖÌÖ×›ü¸üÖÛ“™ü−Ö úÖê ×™üúÖ‰ú
²Ö−ÖÖ−Öê úß ×¾Ö×¬Ö úÖ ¯Öê™ëü™ü ›ü²»μÖæ.†Ö¸ü. ÖÏêÃÖ úÖê ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖêú ²ÖÖ¤ü †´Öê×¸üúß ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ‹•ÖëÃÖß (‡Ô¯Öß†Öê) −Öê ÖÏêÃÖ êú ‹•ÖÌÖ×›ü¸üÖ×“™ü−Ö ‘ÖÖê»Ö úÖê
−ÖÖ×´ÖŒÃÖ −ÖÖ´Ö ÃÖê ¯ÖÓ•ÖßéúŸÖ ú¸ü ×»ÖμÖÖ… 1994 ´Öë ‡Ô¯Öß†Öê −Öê ÖÏêÃÖ úÖê −Öß´Ö êú ‹Ó™üß-±ÓúÖ»Ö ¯ÖÏÖê›üŒ™ü úÖ ¯Öê™ëü™ü ¤êü ×¤üμÖÖ… ‡ÃÖê “Öã−ÖÖîŸÖß ¤üß Ö‡Ô †Öî¸ü úÆüÖ
ÖμÖÖ ×ú ‡ÃÖê ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ †¯Ö−ÖÖμÖß Ö‡Ô −Öß´Ö úÖ ÃÖŸÖ ×−ÖúÖ»Ö−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ −Ö‡Ô −ÖÆüà Æîü, ²ÖÛ»ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú Æîü… 2000 ´Öë ‡Ô¯Öß†Öê −Öê ´ÖÖ−ÖÖ ×ú μÖÆü
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úß úÃÖÖî™üß ¯Ö¸ü Ö¸üÖ −ÖÆüà ˆŸÖ¸üŸÖÖ… »Öê×ú−Ö, ¯Öê™ëü™ü ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü−Öê êú ±îúÃÖ»Öê êú ×Ö»ÖÖ±ú ãú”û ×ÎúμÖÖ-×¾Ö×¬Ö ÃÖ²ÖÓ¬Öß ´ÖÃÖ»Öê êú
†Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü †¯Öß»Ö ú¸ü ¤üß Ö‡Ô ×•ÖÃÖê 2005 ´Öë ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ…
−Öß´Ö êú ¯Öê™ëü™ü ÃÖê •Öã›Íüê ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ÃÖê ú‡Ô ÃÖ²Öú ÃÖßÖê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… †Ö¸ü −Öß´Ö êú ¯Öê™ëü™üÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú »Ö›Íü−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë
´ÖëÓ úÖ−Öæ−Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ´Öë ˆŸÖ¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ… ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú úß™ü−ÖÖ¿Öú ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ −Öß´Ö êú ´Öæ»Ö úß™ü−ÖÖ¿Öú ¯ÖÆü»Öã†Öë ´Öë ãú”û ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ú¸ü−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü…
‡ÃÖêú ×»Ö‹ ³ÖÖ¸üß ´ÖÖ¡ÖÖ ´Öë −Öß´Ö êú ²Öß•Ö “ÖÖ×Æü‹… ‡ÃÖ •Öºþ¸üŸÖ úß ¯ÖæÙŸÖ êú “ÖŒú¸ü ´Öë ÆüÖêÖÖ μÖÆü ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë −Öß´Ö êú ²Öß•Ö ´ÖÆÓüÖê ÆüÖê •ÖÖ‹ÑÖê… ×¯Ö”û»Öê
²ÖßÃÖ ÃÖÖ»ÖÖë ´Öë −Öß´Ö êú ²Öß•ÖÖë úß ´ÖÆÓüÖÖ‡Ô ²ÖÆãüŸÖ ²ÖœÍü ³Öß Ö‡Ô Æîü… †Æü´Ö ²ÖÖŸÖ μÖÆü ³Öß Æîü ×ú †¯Öß»Ö ÃÖã−Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ‹£ÖÖ×¸ü™üß −Öê μÖÆü −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ ×ú −Öß´Ö êú
ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê ÃÖê »ÖÖêÖÖë úß †Ö•Öß×¾ÖúÖ ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü ¯Ö›üÍ ¸üÆüÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ¯Öê™ëü™ü úÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö −Öß´Ö êú ¯Öê›Íü, ²Öß•Ö μÖÖ −Öß´Ö êú ŸÖê»Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü
ú¸üÖ−Öê ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö −ÖÆüà £ÖÖ… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ¯Öê™ëü™ü úß †•Öá ¤êü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ −ÖÖÖ×¸üú †Öî¸ü Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ ³Öß Æïü… μÖÖ−Öß ¯ÖÖ¸ü¯ÖÓ×¸üú –ÖÖ−Ö êú
×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö êú¾Ö»Ö Ö¸üß²Ö-†´Öß¸ü ¤êü¿Ö úÖ Æüß —ÖÖ›ÍüÖ −ÖÆüà Æîü…
¾ÖîÃÖê ŸÖÖê •Öî¾Ö-“ÖÖê¸üß úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÃÖ³Öß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ×“ÖÓŸÖÖ úÖ ×¾ÖÂÖμÖ Æîü, ¯Ö¸ü Æü»¤üß êú ¯Öê™ëü™ü ÃÖê •Öã›Íêü ×¾Ö¾ÖÖ¤ü êú ²ÖÖ¤ü ³ÖÖ¸üŸÖ −Öê úÖ−Öæ−Öß
−Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ‡ÃÖ †Öê¸ü ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¬μÖÖ−Ö ×¤üμÖÖ Æîü… ÃÖ¸üúÖ¸ü −Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ›êü™üÖ²ÖêÃÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ×úμÖÖ Æîü ŸÖÖ×ú ×¾Ö¤êü¿ÖÖë ´Öë ‡ÃÖ –ÖÖ−Ö úÖ
†−μÖÖμÖ¯ÖæÖÔ œÓüÖ ÃÖê ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ −Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú… †×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ú¸ü−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ³Öß ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü úÖê †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ †Öî¸ü −Öê¿Ö−Ö»Ö ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß úß Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ ‡ÃÖß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ˆšüÖμÖÖ ÖμÖÖ ú¤ü´Ö Æîü…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×¾Ö¾ÖÖ¤ü −Öê ‹ú ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê ¯ÖÏ´ÖÖ×ÖŸÖ ú¸ü Æüß ¤üß Æîü ×ú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ‹êÃÖÖ Æüß −ÖÆüà ”ûÖê›ÍüÖ
•ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… †Ö¸ü ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö −ÖÆüà ×ú‹ Ö‹ μÖÖ »ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü êú ´ÖÃÖ»Öê úÖê −ÖÆüà ÃÖã»Ö—ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ
−ÖÆüà ¸üÖêúÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
¤ü. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ îúÃÖê ú¸ëü

ÃÖÖ¸üß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öêë úÖ −ÖŸÖß•ÖÖ μÖÆü ×−Öú»ÖÖ Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë −Öß×ŸÖ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ´Öã§êü ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê ´Öë
×¾Ö±ú»Ö ¸üÆêü Æïü… ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ³Öß †Öî¯Ö“ÖÖ×¸üú úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯Ö¸ü úÖ±úß-ãú”û †×¾Ö¿¾ÖÖÃÖ Æîü… ˆ−Æëü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ´Öë ÆüÖê
¸üÆêü ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß Æüß −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖ ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê ãú”û ŸÖ²¤üß»Öß †Ö−Öß ¿Öãºþ Æãü‡Ô Æîü… †²Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö
†Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üú ´ÖÖ−μÖŸÖÖ, ´Öã†Ö¾Ö•Öê †Öî¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ×¸üμÖÖÑ ú¸ü−Öê »ÖÖê Æïü… ‡ÃÖß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë μÖÆü ³Öß Ã¯ÖÂ™ü Æãü†Ö Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
–ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−Ö Æüß ‹ú´ÖÖ¡Ö ×¾Öú»¯Ö −ÖÆüà Æîü…
‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë ŸÖß−Ö ¯ÖÆü»Öã†Öë úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ¸üÖÖ, ˆÃÖêú ¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ×ÆüŸÖÖë úß ÃÖã¸üÖÖ… ¬μÖÖ−Ö ¸üÆêü ×ú
•Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖÂ™üÒüÖë êú ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ˆÃÖæ»Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú Æüß ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ŸÖμÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖß êú ÃÖÖ£Ö ˆ¤ËüÖ´Ö ¤êü¿Ö
úß ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ³Öß •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ¤üÖê ¤êü¿ÖÖë êú ²Öß“Ö êú ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´ÖÃÖ»ÖÖë ´Öë ŸÖÖê ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü,
¯Ö¸ü ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖÃÖê ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üúÖë úÖê »ÖÖ³Ö ¯ÖÆãüÑ“Ö−Öê úß ÖÖ¸Óü™üß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß… ‡ÃÖ ²ÖÖ¸êü ´Öë “Öã−ÖÖîŸÖß μÖÆü Æîü ×ú –
ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë ÃÖê ³Öß ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ »Öß •ÖÖ‹ ŸÖÖ×ú ¾Öê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖê ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü ÃÖëú, ˆÃÖêú ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß
¯ÖÏ×ÎúμÖÖ †¯Ö−Öê ÆüÖ£Ö ´Öë ¸üÖ ÃÖëú… †Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ŸÖ¸üÆü ´ÖÖ−μÖŸÖÖ −ÖÆüà ³Öß ¤üß Ö‡Ô Æîü, ŸÖÖê ˆÃÖ ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ Æüß †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ˆ−Öêú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ úß ÃÖß´ÖÖ ²Ö−Ö •ÖÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë –ÖÖ−Ö êú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ¤üÖêÆü−Ö ÃÖê Æãü‹ ±úÖμÖ¤üÖë úÖ –ÖÖ−Ö
êú ´Öæ»Ö ¬ÖÖ¸üúÖë êú ²Öß“Ö ‹ú Æü¤ü ŸÖú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸üÖ ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏÖÖ»Öß †¯Ö−ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ‹ú ŸÖ¸üÆü úß ¸ü•ÖÖ´ÖÓ¤üß ÆüÖêŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü…
×²Ö−ÖÖ ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ –ÖÖ−Ö úÖ ¯ÖÏúÖ¿Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ ³Öß ‹ú ×¾Öú»¯Ö Æîü… ÃÖ²Öúß ÃÖ´Ö—Ö ´Öë †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ³ÖÖÂÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏÖºþ¯ÖÖë úÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üŸÖê Æãü‹ ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ³Öß ‡ÃÖ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü ŸÖÖ×ú ¯Öê™ëü™ü †±úÃÖ¸üÖë êú ÃÖÖ´Ö−Öê –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ
×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú †Öî¸ü ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú †¯Ö−Öê Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü ÃÖëú… ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü μÖÆü ÃÖ´Ö—Ö
²Ö−Öß Æîü ×ú †Ö¸ü Æü»¤üß êú ¯Öê™ëü™ü •ÖîÃÖê ¯ÖÏú¸üÖÖë úÖ ¤üÖêÆü¸üÖ¾Ö ¸üÖêú−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö úÖê †¯Ö−ÖÖ−ÖÖ ÆüÖêÖÖ… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú, ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ÃÖê
–ÖÖ−Ö êú êú¾Ö»Ö ˆ−Æüà ºþ¯ÖÖë úÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¸üÖêúÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÖê ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë Æïü… ãú”û †−μÖ ×¾Öú»¯Ö ³Öß Æïü… •ÖîÃÖê –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×²Ö−ÖÖ
¯Öæ¸üê †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ×¤ü‹ ×²Ö−ÖÖ ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö…
“ÖæÑ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ †Öî¸ü ¯ÖÏéú×ŸÖ ÖÖÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÆüÖêŸÖß Æîü ‡ÃÖ×»Ö‹ ˆÃÖêú ÃÖÓ¸üÖÖ úß ×¾Ö×¬ÖμÖÖÑ ‹ú-¤æüÃÖ¸êü ÃÖê ×³Ö®Ö ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æïü…
†Ö¸ü úÖê‡Ô ×¾Ö¤êü¿Öß μÖÆü –ÖÖ−Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ¯ÖÆãüÑ “Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ÃÖê ÃÖÓŸÖãÂ™ü ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖ¸üúÖ¸üß ÃÖÓÃ£ÖÖ μÖÖ
43
ÃÖ¸üúÖ¸ü úÖê ²Öß“Ö ´Öë ›üÖ»Ö−Öê ÃÖê ˆ−Öúß ÃÖÖî¤êü²ÖÖ¤üß úß ŸÖÖúŸÖ ²ÖœÍü ÃÖúŸÖß Æîü, ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ‡ÃÖêú ×ú ‡ÃÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ´Öë ÃÖ¸üúÖ¸ü úÖ Ã¾ÖÖ£ÖÔ ãú”û †Öî¸ü ³Öß ÆüÖê
ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹ú †Æü´Ö ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×•ÖÃÖúÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−ÖÖ †Ö¾Ö¿μÖú Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß úÖê‡Ô ³Öß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ »ÖÖêúŸÖÖÓ×¡Öú ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹
†Öî¸ü ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖê−Öß •Öºþ¸üß Æîü… ‡ÃÖ´Öë ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü †ÖŸÖß Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸úÖë úÖ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ-†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü −Öß×ŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
²ÖÆüÃÖÖë ´Öë šüßú ÃÖê ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬ÖŸ¾Ö Æüß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… †Ö¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ »ÖμÖÖë êú ÃÖæ¡Ößú¸üÖ êú ÃÖ´ÖμÖ Æüß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úß ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ
ú¸ü ¤üß •ÖÖ‹ ŸÖÖê ²Ö−Ö−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ˆ−Öúß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ†Öë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö êú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ˆ¯ÖμÖÖêÖ êú ×»Ö‹ −ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü ÃÖÖ×²ÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ… ãú»Ö
×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü ´ÖÖ´Ö»ÖÖ ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë êú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü †ÖŸ´Ö×−ÖÖÔμÖ ÃÖê ³Öß •Öã›ÍÖ Æîü †Öî¸ü †»ÖÖ-†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü ÆüÖ»ÖÖŸÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ×³Ö®Ö
¸ü¾ÖîμÖê †ÛŸÖμÖÖ¸ü ú¸ü−Öê úß “Öã−ÖÖîŸÖß ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê †¯Ö−Öê ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ×»Ö‹ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê †ÓÖßúÖ¸ü ×ú‹ Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ´ÖÖê™êü ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü μÖÆü ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ
†³Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ÆüÖê−Öê êú ¤üÖî¸ü ´Öë Æîü… ‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü êú
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü −Ö•Ö¸ü ›üÖ»Öß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü ´Öë ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ‹ú ¯Öæ¸üÖ †¬μÖÖμÖ Æüß •ÖÖê›ÍüÖ ÖμÖÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú éú×ÂÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß –ÖÖ−Ö úÖê ãú”û ÃÖÓ¸üÖÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ úÖê ¸üÖêú−Öê êú ×»Ö‹ ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü ´Öë ‹ú ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü ×ú −Ö ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¯Öê™ëü™ü úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤üß •ÖÖ‹Öß,
†Öî¸ü −Ö Æüß ×úÃÖß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ‘Ö™üú êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê –ÖÖŸÖ Öæ×²ÖμÖÖë úß −Öú»Ö ú¸ü−Öê ¤üß •ÖÖ‹Öß… ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ‡−Ö ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë úÖ †ÃÖ¸ü μÖÆü ³Öß ¯Ö›ÍüÖ Æîü ×ú
´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú •Ö×¸ü‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ú×šü−Ö ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë «üÖ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü
úß †•Öá »ÖÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ¸üÖêú −ÖÆüà Æîü…
»Öê×ú−Ö, μÖê ÃÖÖ¸êü ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ×úÃ´Ö êú Æïü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖμÖÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ »ÖÖêÖÖë êú ÃÖ´´ÖÖ−Ö
ú¸ü−Öê †Öî¸ü ˆÃÖúß ÃÖã¸üÖÖ ú¸ü−Öê úß ëú¦ü ÃÖ¸üúÖ¸ü ÃÖê †¯Öß»Ö ³Ö¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü… ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß ‹£ÖÖ×¸ü™üß ÃÖê ³Öß ˆ´´Öß¤ü úß •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ¾ÖÆü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
–ÖÖ−Ö úÖ ›êü™üÖ²ÖêÃÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸êüÖß… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ×−Ö•Öß ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ÃÖÖ´Ö−Öê ãú”û ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö ¸üÖê Ö‹ Æïü, ¯Ö¸ü ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ ²Ö−ÖÖ−Öê úß
ŸÖ¸ü±ú †³Öß ŸÖú ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ¯ÖÏμÖÖÃÖ −ÖÆüà ×ú‹ Ö‹ Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ êú †»ÖÖ¾ÖÖ ‹ú ˆ¤üÖÆü¸üÖ úÖêÃ™üÖ×¸üúÖ úÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ úÖ−Öæ−Ö úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖ´Öë ‹ú Æüß –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ †Ö¸ü ‹ú ÃÖ´ÖæÆü −Öê ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ú¸üÖμÖÖ Æãü†Ö
Æîü, ŸÖÖê ‡ÃÖÃÖê ¤æüÃÖ¸êü ÃÖ´ÖæÆü ¯Ö¸ü ˆÃÖß –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ú¸üÖ−Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÖ²ÖÓ¤üß −ÖÆüà »ÖÖŸÖß… úÖêÃ™üÖ×¸üúÖ úÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ ú¸üêú ¤êüÖŸÖÖ Æîü… ¾ÖÆüÖÑ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ×úÃÖß ³Öß –ÖÖ−Ö êú
×»Ö‹ úÖê‡Ô ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ×¤ü‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê… ×±ú»Öß¯ÖàÃÖ −Öê ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü êú ×»Ö‹ ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö †ÓÖßúÖ¸ü ×ú‹ Æïü, ×•ÖÃÖ´Öë
ˆ−Öúß •Ö´Öß−Ö, ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖëü, Ã¾Ö-¿ÖÖÃÖ−Ö †Öî¸ü ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †ÖμÖÖ´ÖÖë úÖ ŸÖÖê μÖÖ»Ö ¸üÖÖ Æüß ÖμÖÖ Æîü, ÃÖÖ£Ö Æüß ˆ−Æëü †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü
Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö ³Öß ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ¯Öêºþ −Öê ‹ú ‹êÃÖß ¯ÖÏÖÖ»Öß †ÓÖßúÖ¸ü úß Æîü ×•ÖÃÖúÖ •ÖÖê¸ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ´Öæ×Æüú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü Æîü…
ÃÖÖ´Öæ×Æüú –ÖÖ−Ö úÖ−Öæ−Ö êú¾Ö»Ö μÖÆü ÖÖ¸Óü™üß ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë «üÖ¸üÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ÃÖÖ£Ö ×−ÖÂ¯ÖÖŸÖÖ
²Ö¸üŸÖß •ÖÖ‹… μÖÆü ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë úÖê †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö êú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖ †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ, ²ÖÛ»ú ˆ−Öêú ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬Ö ÃÖÓÖšü−ÖÖë úß ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú
†Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆ−Öêú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü…
úÖ−Öæ−Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö êú ÃÖ´ÖμÖ ˆÃÖêú ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ÆüÖ−ê Öê μÖÖ −Ö ÆüÖ−ê Öê êú ²Öß“Ö ±úÔú ú¸üŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü –ÖÖ−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë −ÖÆüà Æîü,
ŸÖÖê ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü ÃÖê Æãü‡Ô †Ö´Ö¤ü−Öß úÖ ¤üÃÖ ±úßÃÖ¤üß ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë êú ×ÆüŸÖÖ£ÖÔ Ö“ÖÔ ×ú‹ •ÖÖ−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü… †Ö¸ü –ÖÖ−Ö êú ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú
¤üÖμÖ¸êü ´Öë †Ö‹ ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ÃÖê ú´Ö †¾Ö×¬Ö Æüß Æãü‡Ô Æîü ŸÖÖê ³Öß †²Ö ŸÖú †×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖ¿ÖŸÖ úÖê ¤êü¿Ö•Ö »ÖÖêÖÖë êú ×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ±Óú›ü ´Öë ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê
úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ Æîü… ¯Ö¸ü, †Ö¸ü –ÖÖ−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ²ÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ÃÖê †×¬Öú ÃÖ´ÖμÖ ÃÖê Æîü, ŸÖÖê ×úÃÖß ³Öß ´Öã†Ö¾Ö•Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö −ÖÆüà Æîü…
ãú”û ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê ³Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ãú”û úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ×ú‹ Æïü… •ÖîÃÖê ¯ÖãŸÖÔÖÖ»Ö −Öê ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë êú ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö
úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß Æîü ŸÖÖ×ú ˆ−ÖúÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ −Ö ÆüÖê ÃÖêú…
10 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ãú”û †Öî¸ü ×¾Öú»¯Ö

×¯Ö”û»Öê †¬μÖÖμÖ ÃÖê •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úß ¸üÖÆü ú×šü−Ö Æîü… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ¸üÖÖ
úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ˆ−Öêú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ²Ö¤ü»Öê ˆ−Æëü »ÖÖ³ÖÖÛ−¾ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë −ÖÆüà Æîü… μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö êú ²ÖÖÆü¸ü
¾ÖÖ»ÖÖë «üÖ¸üÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ úÖê ×−ÖμÖÓ×¡ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ ³Öß ú´Ö•ÖÖê¸ü ú¸ü ¤êüŸÖß Æîü…
‡ÃÖ †¬μÖÖμÖ ´Öë ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ´ÖÖî•Öæ¤ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê £ÖÖê›ÍüÖ ±êú¸ü-²Ö¤ü»Ö ú¸üêú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü μÖÖ −ÖÆüà… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ŸÖ²¤üß×»ÖμÖÖë êú ²ÖÖ¤ü ³Öß •ÖÖê ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë ²Ö−ÖëÖß, ¾Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê
¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ −ÖÆüà ÆüÖëÖß, ŒμÖÖë×ú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ œüÖÑ“ÖÖ ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ºþ¯Ö ÃÖê ˆ−Öêú †−Öãæú»Ö −ÖÆüà Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ‡ÃÖúÖ •ÖÖê ³Öß »ÖÖ³Ö ˆšüÖμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ Æîü, ¾ÖÆü ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú •Ö×¸ü‹ Æüß ÃÖÓ³Ö¾Ö Æîü, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖêú ÃÖÖ£Ö ÃÖ´ÖŸÖÖ´Öæ»ÖúŸÖÖ †Öî¸ü –ÖÖ−Ö úÖê ²Ö“ÖÖ‹ ¸üÖ−Öê êú ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ³Öß
•Öã›Íêü Æãü‹ Æïü…
†. ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú †−Öãæú»Ö ²Ö−ÖÖ−Öê úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö
Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü ×ú †¯Ö−Öß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ†Öë êú úÖ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë êú †−Öãæú»Ö −ÖÆüà Æîü… ÃÖÖ£Ö Æüß ¯Öê™ëü™ü êú
×»Ö‹ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−ÖÖ †Öî¸ü ×±ú¸ü ×¤ü‹ Ö‹ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê úÖμÖ´Ö ¸üÖ−ÖÖ ³Öß †¯Ö−Öê-†Ö¯Ö ´Öë ÖÖÃÖÖ Ö“Öá»ÖÖ úÖ´Ö Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü
úß ´ÖÆÓüÖß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë −ÖÆüà •ÖÖ ÃÖúŸÖê…
44
‡ÃÖêú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ŸÖß−Ö ¯ÖÆü»Öæ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖßμÖ Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ, ãú”û ‹êÃÖß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖÑ ³Öß ÆüÖêŸÖß Æïü ×•Ö−Ö´Öë ‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ³ÖßŸÖ¸ü ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
–ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ×−Öú»Ö ÃÖúŸÖß Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ´ÖÆÓüÖÖ ÆüÖê−ÖÖ †−μÖ ”ûÖê™êü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë êú ×»Ö‹ ³Öß ´Öã×¿ú»Öë ¯Öî¤üÖ ú¸üŸÖÖ Æîü…
ŸÖßÃÖ¸êü, ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“ÖúÖë úß ÁÖêÖß ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ×»Ö‹ ãú”û Ã¯ÖêÃÖ ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü…
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ×ŸÖ †¯Ö−Öß ¯ÖÏ×ŸÖæú»ÖŸÖÖ†Öë êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú –ÖÖ−Ö
úÖê ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë «üÖ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü ú¸ü−Öê ÃÖê ¸üÖêúŸÖß Æîü… ãú”û ‹êÃÖê ŸÖ¸üßêú ³Öß Æïü ×•Ö−Æëü †¯Ö−ÖÖ ú¸ü μÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú
•Ö×¸ü‹ ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë ³Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ²ÖÖÆü¸ü ¾ÖÖ»Öê »ÖÖêÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ −Ö ú¸ü ÃÖëú…
‡−Ö´Öë ‹ú ŸÖ¸üßúÖ Æîü ¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü ÃÖ“ÖÔ μÖÖ−Öß –ÖÖ−Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¯Öê™ëü™ü úÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö ¤êü−Öê êú ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö –ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖæ“Ö−ÖÖ ×•ÖÃÖêú ²ÖÖ¸êü ´Öë †»ÖÖ-
†»ÖÖ ¤êü¿ÖÖë êú †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê úÖ−Öæ−Ö Æïü… ¯Öê™ëü™ü †Öò×±úÃÖ ×úÃÖß ³Öß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úß •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖŸÖÖ »ÖÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖÃÖê •Öã›ÍüÖ
Æãü†Ö ×úŸÖ−ÖÖ –ÖÖ−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü… ú‡Ô •ÖÖÆüÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü êú ÃÖÖ£Ö ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü ÆüÖêŸÖß Æîü ×ú ˆÃÖêú êú¾Ö»Ö
´ÖÖî×Öú ºþ¯Ö Æüß ´ÖÖî•Öæ¤ü ÆüÖêŸÖê Æïü ×•Ö−Æëü †´Öê×¸üúÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿Ö ´Öë ¯ÖÏÖ´ÖÖ×Öú −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ‹úü ³Öæ-Öê¡ÖßμÖŸÖÖ úß ×Ã£Ö×ŸÖ ³Öß Æîü ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ
‹ú ¤êü¿Ö ´Öë ×úÃÖß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úß ¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Öß ºþ¯Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤ü ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü úß †•Öá ×úÃÖß ¤æüÃÖ¸êü ¤êü¿Ö ´Öë »ÖÖÖ‡Ô •ÖÖŸÖß Æîü… ‹êÃÖß
ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü ´ÖÓ•Öæ¸ü ú¸ü ×»Ö‹ •ÖÖ−Öê êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ˆÃÖúÖ ×¾Ö¸üÖê¬Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú μÖÆü ×¾Ö¸üÖê¬Ö ú¸ü−ÖÖ úÖ±úß ´ÖÆÓüÖÖ †Öî¸ü ×¤üŒúŸÖŸÖ»Ö²Ö
ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ¾Öê−Öê•Öã‹»ÖÖ •ÖîÃÖê ãú”û ¤êü¿ÖÖë −Öê ŸÖμÖ ×úμÖÖ Æîü ×ú ¾Öê ‡ÃÖ ¸üÖ−Öß×ŸÖ ¯Ö¸ü •Öºþ¸üŸÖ êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê †´Ö»Ö ú¸ëüÖê…
‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ›êü™üÖ²ÖêÃÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ ¯Öê™ëü™ü êú †Ö¾Öê¤ü−ÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ
¯Öê™ëü™ü †Öò×±úÃÖ †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê ¯ÖŸÖÖ »ÖÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ×úÃÖß †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÆü»Öê ÃÖê •ÖÖ−ÖúÖ¸üß
´ÖÖî•Öæ¤ü ŸÖÖê −ÖÆüà Æîü, †Öî¸ü †Ö¸ü ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü ŸÖÖê ×úÃÖ ÃŸÖ¸ü úß… ‡ÃÖ ŸÖ¸üßêú ÃÖê ¾ÖÆü ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ×−Ö´−Ö ÃŸÖ¸ü úÖ Æîü μÖÖ ˆ““Ö
ÃŸÖ¸ü úÖ… »Öê×ú−Ö, μÖÆü ŸÖ¸üßúÖ ãú”û †×¬Öú ¯Öê“Öß¤üÖ ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æü»Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ³Öß ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü… †ÖêμÖÖÔ•ÖÌÖ »ÖÖë×•ÖÃ™üÖ×´Ö−ÖÖ™üÖ êú
ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÃÖê ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úÖê ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖßμÖ ¿ÖÖê¬ÖúŸÖÖÔ†Öë −Öê “ÖÖ¾Ö»Ö úß μÖÆü ×úÃ´Ö ´ÖÖ»Öß êú ×úÃÖÖ−ÖÖë ÃÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ úß £Öß, ¯Ö¸ü ˆ−Ö
×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê μÖÆü −ÖÆüà ¯ÖŸÖÖ £ÖÖ ×ú ‡ÃÖ´Öë ‹ú ÖÖÃÖ ²Öß´ÖÖ¸üß úÖ ´ÖãúÖ²Ö»ÖÖ ú¸ü−Öê êú ÖãÖ Æïü… μÖÆü ˆ¯Ö»Ö×²¬Ö ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë úß Æüß £Öß…
¾Öê ŸÖÖê ˆÃÖê ‹ú ˆ¯ÖμÖÖêÖ ×úÃ´Ö êú ²Ö•ÖÖμÖ Ö¸ü-¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü ´ÖÖ−ÖŸÖê £Öê… »Öê×ú−Ö, ²ÖÖ¤ü ´Öë μÖÆü ³Öß ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖÖ ×ú ´ÖÖ»Öß úÖ ‹ú ³Öæ×´ÖÆüß−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ‡ÃÖ
•ÖÓÖ»Öß ×úÃ´Ö ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü £ÖÖ †Öî¸ü ˆÃÖê ˆÃÖúß ‡−Ö Öæ×²ÖμÖÖë úß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ³Öß £Öß… ‡ÃÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë êú¾Ö»Ö
³ÖæÃ¾ÖÖ´Öß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö –ÖÖ−Ö úÖê Æüß ¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ…
¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü êú ²ÖÖ¤ü ¤æüÃÖ¸üÖ ŸÖ¸üßúÖ Æîü †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ Ö‹ –ÖÖ−Ö μÖÖ •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬ÖÖ−Ö êú ˆ¤ËüÖ´Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¯ÖÏŸμÖÖ μÖÖ †¯ÖÏŸμÖÖ
•ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−ÖÖ… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¯Öê™ëü™ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö −ÖÆüà Æîü, †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú “Ö»Ö−Ö ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ‡ÃÖ ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü ²ÖÆüÃÖ ³Öß
−ÖÆüà ÆüÖêŸÖß £Öß… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡ÃÖúÖ ²Ö›ÍüÖ ´ÖÆü¢¾Ö Æîü, ŒμÖÖë×ú †Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü úÖ †Ö¾Öê¤üú ¯ÖÆü»Öê Æüß ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü
¤êüÖÖ ×ú ˆÃÖêú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ˆ¤ËüÖ´Ö ŒμÖÖ Æîü, ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü ¤ü°ŸÖ¸ü †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê ¯ÖŸÖÖ »ÖÖÖ ÃÖêúÖÖ ×ú †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü –ÖÖ−Ö
ÃÖê ×úŸÖ−ÖÖ »ÖÖ³ÖÖ×−¾ÖŸÖ Æãü†Ö Æîü… ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−ÖÖë ´Öë †Ö¾Öê¤üú êú ×»Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖÖ¸üß •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯ÖÆü»Öê ÃÖê Æüß Æîü, ¯Ö¸ü –ÖÖ−Ö
êú ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÄÖÖêŸÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖê −ÖμÖÖ ÆüÖêÖÖ… ‡ÃÖêú ŸÖß−Ö ±úÖμÖ¤êü ÆüÖëÖê : †Ö¾Öê¤üú ¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ¯ÖÆ»Öê
ÃÖê ¯Öã×Â™ü ú¸ü »ÖêÖÖ, »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü μÖÖ ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö úÖ ¸üÖÃŸÖÖ Öã»ÖêÖÖ †Öî¸ü μÖÆü ³Öß ¯ÖãÛÂ™ü ÆüÖê •ÖÖ‹Öß ×ú ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ
¯Öæ¸üß Æãü‡Ô Æîü μÖÖ −ÖÆüà… •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−Öê úÖ μÖÆü ×−ÖμÖ´Ö ¯Öê™ëü™ü †Ö¾Öê¤üú úÖ úÖ´Ö ²ÖÆãüŸÖ ´Öã×¿ú»Ö ú¸ü ¤êüÖÖü… †Ö¾Öê¤üú úÖê ÃÖÖ×²ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍêüÖÖ ×ú ˆÃÖ−Öê
–ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úß •Öºþ¸üŸÖÖë úÖê ¯Öæ¸üÖ ×úμÖÖ Æîü μÖÖ −ÖÆüà −Ö ×ú ˆÃÖêú ×¾Ö¸üÖê¬Öß úÖê… ¤æüÃÖ¸êü, †Ö¾Öê¤üú úÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ÃÖê ‡•ÖÖ•ÖŸÖ »Öê−Öß ¯Ö›ÍêüÖß
†Öî¸ü ˆÃÖ ¤êü¿Ö ÃÖê ³Öß »Öê−Öß ¯Ö›ÍêüÖß •ÖÆüÖÑ ÃÖê ˆÃÖ−Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ ÖμÖÖ •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ˆšüÖμÖÖ Æîü…
•ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−Öê êú ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ ¤üÖê ŸÖ¸üÆü ÃÖê ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ, ˆÃÖê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß †Öî¸ü ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ÖÏÆüÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹êÃÖß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë •ÖÖ−ÖúÖ¸üß −Öê ¤êü−Öê úÖ †ÃÖ¸ü ¯Öê™ëü™ü êú †Ö¾Öê¤ü−Ö μÖÖ ¯Öê™ëü™ü êú †×¬ÖúÖ¸ü
¯Ö¸ü −ÖÆüà ¯Ö›ÍêüÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ‡ÃÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úß ¯ÖÏŸμÖÖ μÖÖ †¯ÖÏŸμÖÖ ¿ÖŸÖÔ êú ºþ¯Ö ´Öë ³Öß ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †¯ÖÏŸμÖÖ ¿ÖŸÖÔ úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü
ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüŸÖê ÃÖ´ÖμÖ ‡ÃÖ ¿ÖŸÖÔ êú ¯ÖÖ»Ö−Ö úß ¯ÖãÛÂ™ü −ÖÆüà úß •ÖÖ‹Öß, ¯Ö¸ü ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü úÖê “Öã−ÖÖîŸÖß ¤üß •ÖÖ ÃÖêúÖß ×ú
ˆÃÖ´Öë ‡ÃÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ¯ÖÏŸμÖÖ ¿ÖŸÖÔ úÖ ‹ú ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö −ÖÆüà
×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ŸÖÖê •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë μÖÖ ˆÃÖÃÖê •Öã›Íêü –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯Öê™ëü™ü úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü ³Öß ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
¯Öê™ëü™ü úÖê ÖÖ×¸ü•Ö ×ú‹ ×²Ö−ÖÖ ¤æüÃÖ¸êü ¯ÖÖÖë úÖê ˆÃÖêú »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ úÖ ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö úÖ »ÖÖ³Ö ×−ÖÃÃÖÓ¤êüÆü Æîü, ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ŸÖÆüŸÖ ‡ÃÖ ¯Ö¸ü †Ö¯Ö×¢Ö úß Ö‡Ô Æîü, ŒμÖÖë×ú †−Öã“”êû¤ü 27 êú ŸÖÆüŸÖ
¯Öê™ëü™ü êú †Ö¾Öê¤üúÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖ‡Ô •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ¿ÖŸÖÖí úß ‹ú ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ÃÖæ“Öß ‡ÃÖ ÃÖÓ×¬Ö êú ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ö ´Öë ¤üß Ö‡Ô Æîü… »Öê×ú−Ö, ¬μÖÖ−Ö ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú
×™üÒü¯ÃÖ êú †−Öã“”êû¤ü 62 êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ÃÖÓ×¬Ö úß ÃÖß´ÖÖ†Öë êú ŸÖÆüŸÖ ¾ÖÖ×•Ö²Ö ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ†Öë †Öî¸ü †Öî¯Ö“ÖÖ×¸üúŸÖÖ†Öë úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü…
¾ÖîÃÖê ³Öß ¯ÖÏÖμÖ¸ü †Ö™Ôü úß ¿ÖŸÖÔ ¯ÖÆü»Öê ÃÖê Æüß ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü… ãú”û ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ˆ¤ËüÖ´Ö ¾ÖÖ»Öê ¤êü¿Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… úÖêÃ™üÖ×¸üúÖ −Öê ‹êÃÖÖ Æüß ×úμÖÖ Æîü… ¾ÖÆüÖÑ ˆ¤ËüÖ´Ö úÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ¯Ö¡Ö ×¤ü‹ ×²Ö−ÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
−ÖÆüà ×¤ü‹ •ÖÖŸÖê… •ÖÆüÖÑ ŸÖú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ›ü²»μÖæ†Ö‡Ô¯Öß†Öê ´Öë ‡ÃÖ ¯Ö¸ü úÖ±úß ²ÖÆüÃÖ ÆüÖê “Öãúß Æîü, ¯Ö¸ü úÖê‡Ô šüÖêÃÖ −ÖŸÖß•ÖÖ †²Ö ŸÖú
−ÖÆüà ×−Öú»Ö ¯ÖÖμÖÖ Æîü…
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö úß ¬ÖÖ¸üÖÖ ¯Ö¸ü ³Öß ÖÖî¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ´Öë ‹ú ÃÖê †×¬Öú »ÖÖêÖÖë «üÖ¸üÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö
¯ÖÆü»Öê ÃÖê Æüß Æîü… ‡ÃÖÃÖê ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ ×−Öú»ÖŸÖß Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ¬ÖÖ¸üú †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¯Öê™ëü™ü úÖ ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¬ÖÖ¸üú ³Öß ²Ö−Ö ÃÖúŸÖÖ
Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ Öê¡Ö ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë †´Öê×¸üúÖ ÃÖê ÃÖ²Öú ÃÖßÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖÓμÖãŒŸÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ˆ−Ö
ÃÖ³Öß −Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ´Öë ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ ú¸üŸÖê Æãü‹ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ×úμÖÖ ÆüÖê… ˆ−ÖúÖ μÖÖêÖ¤üÖ−Ö †»ÖÖ-†»ÖÖ ×úÃ´Ö úÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü úÖê‡Ô •Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú
†Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆ−ÆüÖë−Öê ‹ú Æüß ÃÖ´ÖμÖ ´Öë úÖ´Ö ×úμÖÖ ÆüÖê…
45
»Öê×ú−Ö, ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö úß μÖÆü ¬ÖÖ¸üÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖ×¸ÓüÖ ±ú´ÖÔü êú ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö êú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÃÖê †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úß
Æîü… »Öê×ú−Ö, †´Öê×¸üúß ¬ÖÖ¸üÖÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö •Öºþ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖÓμÖãŒŸÖ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ¤üÖê−ÖÖë ¯ÖÖ
‹ú-¤æüÃÖ¸êü êú úÖ´Ö ÃÖê ¾ÖÖ×ú±ú ÆüÖë… ‡ÃÖ×»Ö‹, †Ö¸ü ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úß ×Ã£Ö×ŸÖ Æîü ŸÖÖê ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯Öê™ëü™ü êú ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ ×−ÖμÖ´ÖÖë úÖ ÃÖ¤ãü¯ÖμÖÖêÖ
×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú êú ¾μÖÛŒŸÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë μÖÆü ŸÖ¸üßúÖ †ÖÃÖÖ−Öß ÃÖê »ÖÖÖæ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü †Ö¸ü
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú ‹ú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ Æîü ŸÖÖê ¯Öê“Öß¤üÖ ×Ã£Ö×ŸÖ ¯Öî¤üÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ¯Öê“Öß¤üÖß úß ‹ú ×´ÖÃÖÖ»Ö Æü»¤üß úß ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß Öæ×²ÖμÖÖë úÖê
¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú ºþ¯Ö ´Öë ¤êüÖß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü…
†Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úß úÃÖÖî™üß úß ¯Öã−Ö¾ÖÖÔμÖÖ ú¸ü ¤üß •ÖÖ‹ ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ˆÃÖÃÖê »ÖÖ³ÖÖ×−¾ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖ
úÃÖÖî™üß úß ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¾μÖÖμÖÖ êú úÖ¸üÖ ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü úÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü “Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß −Ö êú¾Ö»Ö
¯ÖÛ¿“Ö´Öß ×¾Ö–ÖÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú Öê¡Ö ´Öë Æãü‹ −Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êüŸÖß ¸üÆêüÖß, ²ÖÛ»ú †Ö¬Öã×−Öú ×¾Ö–ÖÖ−Ö ÃÖê †ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ –ÖÖ−Ö ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë
êú ³Öß †−Öãæú»Ö ÆüÖê •ÖÖ‹Öß… •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖ−Öê êú †ÖÖÏÆü êú úÖ¸üÖ, •ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü, ‹ú ²Ö›ÍüÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö μÖÆü Æãü†Ö Æîü ×ú ‹ú
ŸÖ¸ü±ú †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †Öî¸ü ÖÖê•Ö êú ²Öß“Ö úÖ ±úÔú ¬ÖãÑ¬Ö»ÖÖ Æãü†Ö Æîü, †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ×»Ö‹ ×−Ö“Ö»Öê ÃŸÖ¸ü úÖ −Ö¾ÖÖ“ÖÖ¸ü ³Öß úÖ±úß ´ÖÖ−Ö
×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… −Ö¾ÖÖ“ÖÖ¸ü êú ÃŸÖ¸ü êú »ÖÖÖŸÖÖ¸ü −Öß“Öê ×Ö¸üŸÖê ÃŸÖ¸ü úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ ú¸ü †²Ö Æü´Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü Æãü‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úß
−Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úÖ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê −Ö‹ ×ÃÖ¸êü ÃÖê †Öú»Ö−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… †Ö¸ü ¿Öã¨üßéúŸÖ ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ¯Ö¤üÖ£ÖÖí úÖê ¯Öê™ëü™ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ŒμÖÖë −ÖÆüà…
¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ŸÖÆüŸÖ »ÖÓ²Öê †¸üÃÖê ÃÖê ‹êÃÖê ¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü ×•Ö−Æëü †Ö¸ü ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ êú ´ÖÖ−ÖúÖë ¯Ö¸ü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü Ö¸êü −Ö
ˆŸÖ¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯Öê™üß ¯Öê™ëü™üÖë úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ³Öß ¤üß •ÖÖ−Öê »ÖÖêÖß… ‡ÃÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¸üÖÖ úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë Öã»ÖŸÖß Æïü… 1843 úÖ μÖæêú
μÖã×™ü×»Ö™üß ×›ü•ÖÖ‡−Ö ‹Œ™ü ‡ÃÖ ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ¯ÖÆü»ÖÖ úÖ−Öæ−Öß ú¤ü´Ö £ÖÖ… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¯Öê™üß ¯Öê™ëü™üÖë êú ¯Öß”êû ‡¸üÖ¤üÖ μÖÆü £ÖÖ ×ú †Ö¸ü †Öî•ÖÖ¸üÖë ´Öë μÖÖ ×úÃÖß
†−μÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ “Öß•Ö ´Öë ×−Ö“Ö»Öê ÃŸÖ¸ü úÖ úÖê‡Ô úÖ¸üÖ¸ü ÃÖã¬ÖÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü •ÖÖê ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö úß úÃÖÖî×™üμÖÖë ¯Ö¸ü ×±ú™ü −ÖÆüà ²ÖîšüŸÖÖ, ŸÖÖê ˆÃÖê ³Öß ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ
×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ‡ÃÖ´Öë ±úÖò´ÖÔ †Öî¸ü ×›ü•ÖÖ‡−Ö ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü £ÖÖ −Ö ×ú ˆÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü μÖÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ¯Ö¸ü, ŸÖÖ×ú ˆ¯Öú¸üÖÖë úß
ŸÖú−Ößúß ¤üÖŸÖÖ ²ÖœÍü ÃÖêú… ×¯Ö”û»Öß ¤üÖê ÃÖ×¤üμÖÖë ´Öë ¯Öê™üß ¯Öê™ëü™üÖë úß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ ³Öß Æãü‡Ô Æîü… úÆüÖ ÖμÖÖ Æîü ×ú ”ûÖê™êü †Öî¸ü ´ÖÑ—ÖÖê»Öê ˆªÖêÖÖë úÖê ‡ÃÖúß ¾Ö•ÖÆü
ÃÖê »ÖÖÖŸÖ ‘Ö™üÖ−Öê úÖ ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ²Öß“Ö-²Öß“Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê •Öã›Íüß Æãü‡Ô »Öê×ú−Ö †»ÖÖ ŸÖ¸üÆü úß ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ×»ÖμÖÖë úß “Ö“ÖÖÔ ³Öß
ÆüÖêŸÖß ¸üÆüß Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡ÃÖúÖ ±úÖμÖ¤üÖ μÖÆü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ úß Ö‡Ô ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Ö úÖê ³Öß
ÃÖÓ¸üÖÖ êú μÖÖêμÖ ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×úÃÖÖ−Ö ˆÃÖ ×úÃ´Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… •ÖÆüÖÑ ¯Öæ¸üÖ ¯Öê™ëü™ü
ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö −ÖÆüà ÆüÖê, ¾ÖÆüÖÑ ÃÖ¸üúÖ¸ü úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü ¤êü ú¸ü ÃÖß×´ÖŸÖ ÃŸÖ¸ü úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö ²Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… ¯Öê™üß ¯Öê™ëü™üÖë êú †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë †Öî¸ü
¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úß úÃÖÖî×™üμÖÖÑ ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æïü, ”ûÖê™êü ˆª´ÖÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ú´Ö »ÖÖÖŸÖ ¾ÖÖ»Öê ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÛ»¯ÖŸÖ ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü †Öî¸ü −μÖæ−ÖŸÖ´Ö •ÖÖÑ“Ö-¯Ö›ÍüŸÖÖ»Ö êú ²ÖÖ¤ü ¯Öê™ëü™ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¾ÖîÃÖê, ¯Öê™üß ¯Öê™ëü™üÖë úß ³Öß šüßú ¾ÖÆüß
†Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ úß •ÖÖŸÖß Æîü •ÖÖê •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™üÖë úß ÆüÖêŸÖß ¸üÆüß Æîü ×ú ˆ−Öêú úÖ¸üÖ ¾Öî–ÖÖ×−Öú †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×ÖúßμÖ ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»Ö−Öê êú
²Ö•ÖÖμÖ ¬ÖŒúÖ »ÖÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ˆ−Öúß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖ ÃŸÖ¸ü ×Ö¸ü ÖμÖÖ Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖ úÖê ÁÖêμÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖ−Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú †Öî¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖÖŸÖ
¯ÖÏμÖÖÃÖ ×úμÖÖ Æîü… 1990 ´Öë ‹ú Æü−Öß ²Öß −Öê™ü¾ÖÔú Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú ×ú
Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ÆüÖê ÃÖëú… ‡ÃÖß êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÖêÃÖÖ‡™üß ±úÖò¸ü ×¸üÃÖ“ÖÔ ‹Ó›ü ‡−Öß×¿Ö‹×™ü¾Ö ±úÖò¸ü ÃÖÃ™êü−Öê×²Ö»Ö ™êüŒ−ÖÖò»ÖÖò•Öß ‹Ó›ü
‡ÓÃ™üß™ü¶æ¿ÖÓÃÖ (‹ÃÖ†Ö¸ü‹ÃÖ™üß†Ö‡Ô) ²Ö−ÖÖμÖÖ ÖμÖÖ… 2000 ´Öë ×¾Ö–ÖÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ×¾Ö³ÖÖÖ «üÖ¸üÖ −Öê¿Ö−Ö»Ö ‡®ÖÖê¾Öê¿Ö−Ö ±úÖˆÓ›êü¿Ö−Ö (‹−Ö†Ö‡Ô‹±ú)
Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖ×ú †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú Öê¡Ö ´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú… ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öêë «üÖ¸üÖ úß Ö‡Ô ÖÖê•Ö²Öß−Ö ÃÖê
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö †Öî¸ü †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú Æü•ÖÖ¸üÖë ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö‹… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ, ‡−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë −Öê †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê
ÃÖ¾ÖÖì““Ö ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü »Öê •ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ¯ÖÛ¿“Ö´Öß ×¾Ö–ÖÖ−Ö †Öî¸ü ŸÖú−Ößú úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úÖê ³Öß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ×úμÖÖ… †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê †ÖŸ´Ö×−Ö³ÖÔ¸ü
Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë ÃÖê •ÖÖê›Íü−Öê êú ×»Ö‹ 1997 ´Öë ÖÏÖÃÖºþ™ËüÃÖ ‡®ÖÖê¾Öê¿Ö−Ö †ÖòÖ´Öë™êü¿Ö−Ö −Öê™ü¾ÖÔú (•Öß†Ö‡Ô‹‹−Ö) Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖ×ú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë, ×−Ö¾Öê¿Ö
†Öî¸ü ˆª´Ö êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖêú…
‡−Ö ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë úß μÖÆü ³Öß úÖê×¿Ö¿Ö Æîü ×ú †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú †Ö×¾ÖÂúÖ¸üú ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖ ³Öß ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü ÃÖëú… μÖê ÃÖÓÃ£ÖÖ‹Ñ †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ×¸üú
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü úÖ †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö¤ü¤ü ³Öß ¤êüŸÖß Æïü… ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ÆüÃŸÖÖÓŸÖ¸üÖ êú ×»Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë †Öî¸ü ˆª×´ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö
»ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ ú¸üÖ¸ü ú¸ü−Öê ´Öë ³Öß ‡−Öúß ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ ÆüÖêŸÖß Æîü… †ÖÃŸÖ, 2003 ŸÖú ‹−Ö†Ö‡Ô‹±ú Ö×ŸÖ×¾Ö×¬ÖμÖÖë êú ¯Ö×¸üÖÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Ö ³ÖÖ¸üŸÖ †Öî¸ü ×¾Ö¤êü¿Ö ´Öë
46 ¯Öê™êüÓ™ü †Ö¾Öê¤ü−Ö ¤üÖ×Ö»Ö ×ú‹ •ÖÖ “Öãêú £Öê… ¤üÖê †Ù•ÖμÖÖÑ ™üÒêü›ü´ÖÖÔú †Öî¸ü ‹ú ×›ü•ÖÖ‡−Ö êú ×»Ö‹ ³Öß £Öß… ‡−Ö´Öë ÃÖê ú‡Ô †Ö¾Öê¤ü−Ö ‹êÃÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú
×»Ö‹ £Öê •ÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †ÖŸÖê Æïü…
μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö êú ŸÖÆüŸÖ †Ö−Öê ¯»ÖÖÓ›ü ²ÖÎß›ü¸üÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −ÖÆßÓ ÆüÖêŸÖê… ‡ÃÖúß ‹ú ¾Ö•ÖÆü ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
–ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë «üÖ¸üÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´Öë ˆÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê ÃÖ´Öºþ¯Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖà ×•ÖÃÖ ŸÖ¸üÆü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö ´ÖÖÑÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ÃÖ´Öºþ¯ÖŸÖÖ úß ‡ÃÖ
¿ÖŸÖÔ ´Öë ŸÖ²¤üß»Öß úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú μÖÆü ÃÖ´Öºþ¯Ö ×úÃ´ÖÖë †Öî¸ü ´ÖÖê−ÖÖêú»“Ö¸ü úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ¤êüŸÖß Æîü •ÖÖê éú×ÂÖ-•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¾ÖŸÖÔ−ÖÖ´Ö
†ÖÖÏÆü êú ×Ö»ÖÖ±ú •ÖÖŸÖß Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë ×•ÖÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ŸÖ²¤üß×»ÖμÖÖë úÖ ÃÖã—ÖÖ¾Ö ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ˆ−Ö ¯Ö¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ³Öß ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ˆ¤ËüÖ´Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë •ÖÖ−ÖúÖ¸üß ¤êü−ÖÖ •Öºþ¸üß ²Ö−ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ÃÖê μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ×úÃÖÖ−Ö
êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ×Ã£Ö×ŸÖ ²ÖÆãüŸÖ ÃÖã¥üœÍü ÆüÖê •ÖÖ‹Öß… ãú”û ¤êü¿ÖÖë −Öê †¯Ö−Öê úÖ−Öæ−Ö úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü μÖæ¯Öß†Öê¾Öß ú−¾Öë¿Ö−Ö úÖê ²Ö−ÖÖμÖÖ Æîü, †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ ³Öß ¿ÖÖ×´Ö»Ö úß Æîü… ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ²ÖÎß›ü¸üÖë ¯Ö¸ü μÖÆü ÃÖÖ×²ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆ−ÆüÖë−Öê
¿ÖÖê¬Ö ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß Ö‡Ô •Öê−Öê×™üú ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ−Öæ−Öß ŸÖÖî¸ü-ŸÖ¸üßúÖë ÃÖê ÆüÖ×ÃÖ»Ö úß Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü •Öî¾ÖÃÖã¸üÖÖ úß ¿ÖŸÖÔ ¯Öæ¸üß ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü Æüß ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü
†×¬ÖúÖ¸ü ¤êü−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ³Öß ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖÃÖê ³Öß μÖæ¯Öß†Öê¾Öß êú ŸÖÆüŸÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ÆüÖêÖß…
46
‡ÃÖ ×ÃÖ»Ö×ÃÖ»Öê ´Öë ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“ÖúÖë úß ¬ÖÖ¸üÖÖ ³Öß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Ö Æîü… ×úÃÖß −ÖÖ´Ö, ¯ÖÏŸÖßú, ´ÖãÆüÖ¾Ö¸êü, ‹´²Ö»Ö´Ö μÖÖ úÆüÖ¾ÖŸÖ êú •Ö×¸ü‹ ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖ
³ÖÖîÖÖê×»Öú ˆ¤ËüÖ´Ö ²ÖŸÖÖμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ×•ÖÃÖÃÖê ˆÃÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ‹ú ÖÖÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÃÖÖÖ úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ²ÖÖÃÖ´ÖŸÖß “ÖÖ¾Ö»Ö úÖê ‡ÃÖúß ×´ÖÃÖÖ»Ö êú
ºþ¯Ö ´Öë ×»ÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ³Öß ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ˆÃÖß ‡»ÖÖêú ´Öë ²Ö−ÖÖμÖÖ μÖÖ ˆÖÖμÖÖ ÖμÖÖ ÆüÖê, μÖÖ−Öß ˆÃÖ ‡»ÖÖêú ÃÖê
²ÖÖÆü¸ü ˆÃÖ ¯Ö¸ü »ÖÖ‡ÃÖëÃÖ −ÖÆüà ×¤üμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú Ã¾ÖμÖÓ ´Öë ÃÖÓ¸üÖÖ μÖÖêμÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ¤ãü¹ý¯ÖμÖÖêÖ úÖê úÖ−Öæ−Ö
¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë úÖê μÖÆü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü… ÃÖÓ×¬Ö úÖ †−Öã“”êû¤ü 23 ¿Ö¸üÖ²Ö †Öî¸ü ¾ÖÖ‡−Ö ¾ÖÖî¸üÆü êú ´ÖÖ´Ö»Öê
´Öë †Öî¸ü ³Öß ú›ÍüÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖÖ Æîü… †Ö•Öú»Ö ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿Ö ×™üÒü¯ÃÖ úÖï×ÃÖ»Ö ´Öë ‡−Ö ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ×»Ö‹ †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ †Öî¸ü
¯ÖÓ•Ößú¸üÖ úß ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ×»Ö‹ ¾ÖÖŸÖÖÔ ú¸ü ¸üÆêü Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ −Öê •Öî¾Ö-“ÖÖê¸üß êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê †¯Ö−Öß ×Ã£Ö×ŸÖ ÃÖã¥üœÍü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ 1999 ´Öë
×•ÖμÖÖêÖÏÖ±úßú»Ö ‡Ó›üßêú¿Ö−Ö †Öò¾Ö Öã›ËüÃÖ (¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ‹Ó›ü ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö) ‹Œ™ü ¯ÖÖÃÖ ú¸ü ¸üÖÖ Æîü…
³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú úÖê ¯Öê™ëü™ü μÖÖ úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ‹ú ú´ÖŸÖ¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ˆ−ÖÃÖê ¯Ö¸Óü¯Ö¸üÖ†Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ
¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ±úÖμÖ¤üÖ ¯ÖÆãüÑ“ÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ˆ−Ö´Öë †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë úÖê ÆüŸÖÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏ¾Öé×¢Ö ´ÖÖ−Öß •ÖÖŸÖß Æîü… ×±ú¸ü ³Öß ×¯Ö”û»Öê ãú”û ÃÖÖ»ÖÖë ´Öë
³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ¯ÖÏÖÖ»Öß ´Öë »ÖÖêÖÖë úß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ²ÖœÍüß Æîü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ´Öë Æãü‡Ô ²ÖœÍüÖêŸÖ¸üß êú úÖ¸üÖ ³Öß ¤êü¿ÖÖë úÖê »ÖÖ−Öê »ÖÖÖ Æîü ×ú ˆ−Æëü †¯Ö−Öê
³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“ÖúÖë úß ¸üÖÖ ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖÃÖê ˆ−Öêú ´ÖÖ»Ö úß ÃÖÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ºþ¯Ö ÃÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÆü ÃÖúŸÖß Æîü… »Öê×ú−Ö, ãú”û ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡−Ö
ÃÖæ“ÖúÖë ¯Ö¸ü ÃÖŸÖß ÃÖê †´Ö»Ö úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ²ÖÖ•ÖÖ¸ü úÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü ´Öë ¯»ÖÖÓ™ü •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ²Ö−Öê ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖÓ¸üÖÖ †Æü×´ÖμÖŸÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ú¸ü »ÖêŸÖê
Æïü… ‡ÃÖÃÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü úß Œ¾ÖÖ×»Ö™üß, ¯ÖÏ×ŸÖÂšüÖ †Öî¸ü ‹êÃÖß †−μÖ Öæ×²ÖμÖÖë úÖ ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×•Ö−ÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ˆÃÖêú ³ÖÖîÖÖê×»Öú ˆ¤ËüÖ´Ö ÃÖê ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ
×¾Ö×¬Ö ÃÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖ †−ÖæšüÖ¯Ö−Ö, ˆÃÖêú ˆ¤ËüÖ´Ö úÖ †−ÖæšüÖ¯Ö−Ö †Öî¸ü ˆÃÖ Öê¡Ö êú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê
³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü ³Öß ÆüÖêŸÖß Æîü ×ú ¾Öê ÃÖÖ´Öæ×Æüú ¤üÖμÖ¸êü êú †×¬ÖúÖ¸ü ÆüÖêŸÖê Æïü… ‡−Öêú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ÃÖê ‹ú ³ÖÖîÖÖê×»Öú Öê¡Ö ´Öë
¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»Öê †−Ö×Ö−ÖŸÖ »ÖÖêÖÖë úÖê ²ÖÖÆü¸ü¾ÖÖ»ÖÖë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ÃÖÓ¸üÖÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú †×¬ÖúÖ¸ü ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê
ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úß úÃÖÖî™üß ¯Ö¸ü Ö¸üÖ ˆŸÖ¸ü−Öê úß ´ÖÖÑÖ ³Öß −ÖÆüà ú¸üŸÖê… ¾Öê ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úß êú¾Ö»Ö ‹ú Æüß ×¾Ö×¬Ö úÖê ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ −Ö ú¸üêú
ŸÖ¸üÆü-ŸÖ¸üÆ úß ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö ×¾Ö×¬ÖμÖÖë úÖê ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüŸÖê Æïü… †£ÖÖÔŸÖ, μÖê †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß ‡ÃÖ ¯ÖÏéú×ŸÖ †−Öãæú»Ö Æïü ×•ÖÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú μÖÆü –ÖÖ−Ö
»ÖÖÖŸÖÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ´ÖÖ−Ö ¸üÆüŸÖÖ Æîü… ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú †×¬ÖúÖ¸ü ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß êú ³Öß ×Ö»ÖÖ±ú Æïü, †Öî¸ü ‡−Öúß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü –ÖÖ−Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü
´Öë Æüß ¸üÆüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ³ÖÖîÖÖê×»Öú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ³Öß −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖ´Öë ¤üÖ¾ÖÖë êú ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü¾μÖÖ¯Öß ÆüÖê−Öê úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ
³Öß †Ö ÃÖúŸÖß Æîü, ×•ÖÃÖê ×ÎúμÖÖ×¾Ö×¬Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×−ÖμÖ´ÖÖë êú •Ö×¸ü‹ Æü»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, †Ö¸ü ²ÖÖÃÖ´ÖŸÖß “ÖÖ¾Ö»Ö ³ÖÖ¸üŸÖ †Öî¸ü ¯ÖÖ×úÃŸÖÖ−Ö
¤üÖê−ÖÖë ´Öë ¯Öî¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¤üÖê−ÖÖë ‡»ÖÖúÖë úÖê ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü… ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×»Ö‹
‡ÃÖ×»Ö‹ ³Öß ˆ¯ÖμÖÖêÖß Æîü ×ú ¾ÖÆü −Ö êú¾Ö»Ö ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ³ÖÖîÖÖê×»Öú Öê¡Ö êú ×»Ö‹ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, ²ÖÛ»ú ³Ö×¾ÖÂμÖ êú ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ Öê¡Ö êú ×»Ö‹ ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ úß ãú”û ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ ³Öß Æïü… •ÖîÃÖê, †ÓŸÖŸÖ: ¾ÖÆü ‹ú ÃÖæ“Öú Æüß Æîü †Öî¸ü ˆÃÖê –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü,
•ÖîÃÖê Æüß ˆŸ¯ÖÖ¤ü •Öê−Ö×¸üú ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü, ¾ÖîÃÖê Æüß ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ÃÖÓ¸üÖÖ úß ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖß Æîü… †Ö¸ü ²ÖÖÃÖ´ÖŸÖß “ÖÖ¾Ö»Ö •Öê−Ö×¸üú ´ÖÖ−Ö
×»ÖμÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ³ÖÖ¸üŸÖ †Öî¸ü ¯ÖÖ×úÃŸÖÖ−Ö êú ˆÃÖêú ˆŸ¯ÖÖ¤üúÖë úÖê ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ±úÖμÖ¤êü úÖ úÖê‡Ô ´ÖŸÖ»Ö²Ö −ÖÆüà ¸üÆü •ÖÖ‹ÖÖ… ×±ú¸ü, ²ÖÖÆü¸ü úß ¿ÖÛŒŸÖμÖÖÑ ³Öß
ˆÃÖß ³ÖÖîÖÖê×»Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ Ö¸üß¤ü ÃÖúŸÖß Æïü…
³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú †−μÖ ºþ¯ÖÖë êú ²Öß“Ö ‹ú ÃÖæ¡Ö ³Öß Æîü… ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú †Ö¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß
úÖê‡Ô ×úÃ´Ö ×úÃÖß ³ÖÖîÖÖê×»Öú −ÖÖ´Ö ÃÖê ¯Öæ¸üß μÖÖ †ÖÓ×¿Öú ºþ¯Ö ÃÖê •Öã›Íüß Æãü‡Ô Æîü ŸÖÖê ÃÖÓ¸üÖÖ úß †−μÖ ¿ÖŸÖí ¯Öæ¸üß ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ˆÃÖê ¸ü×•ÖÃ™ü›Ôü −ÖÆüà
×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ŸÖÖ»»Öãú ™üÒêü›ü´ÖÖÔú ÃÖê ³Öß Æîü… ™üÒêü›ü´ÖÖÔú ×úÃÖß ÖÖÃÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü μÖÖ ÃÖê¾ÖÖ úÖ Æüß ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ¾ÖÆü ¾ÖÖÔ−Ö ¯Ö¸ü
†Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ, •Ö²Ö×ú ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ−μÖŸÖ: ¾ÖÖÔ−Ö †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ Æüß ÆüÖêŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ™üÒêü›ü´ÖÖÔú úß ŸÖ¸üÆü
¯ÖÓ•ÖßéúŸÖ ú¸ü ×»ÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ³ÖÖîÖÖê×»Öú Öê¡Ö êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¸üÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ™üÒêü›ü´ÖÖÔú †Öî¸ü ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú
ÃÖÓ¸üÖÖ êú ²Öß“Ö ¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü¾μÖÖ×¯ÖŸÖÖ ÃÖê ¯Öî¤üÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê êú ×»Ö‹ ×™üÒü¯ÃÖ ´Öë ×−ÖμÖ´Ö μÖÆü Æîü ×ú †Ö¸ü ×úÃÖß ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖ ˆ¤ËüÖ´Ö
ˆ×»»Ö×ÖŸÖ ³ÖÖîÖÖê×»Öú Öê¡Ö ´Öë −ÖÆüà Æîü †Öî¸ü ˆÃÖÃÖê •Ö−ÖŸÖÖ ³ÖÏ×´ÖŸÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü, ŸÖÖê ˆÃÖúÖ ™üÒêü›ü´ÖÖÔú ¸ü×•ÖÃ™ü›Ôü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… úÆü−ÖÖ −Ö ÆüÖêÖÖ ×ú
™üÒêü›ü´ÖÖÔú ×úÃÖß ÖÖÃÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü êú ×»Ö‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú Ã¾Ö³ÖÖ¾Ö êú †×¬Öú †−Öãæú»Ö ²ÖîšüŸÖÖ Æîü…
²Ö. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Öë
•ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ êú ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú ¯ÖÏμÖÖÃÖ ×ú‹ Ö‹ Æïü ŸÖÖ×ú ‡ÃÖ –ÖÖ−Ö úÖê †¾Öî¬Ö ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖμÖÖ
•ÖÖ ÃÖêú… ‡ÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ Æïü †Öî¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ëú¦ü êú ŸÖÆüŸÖ ú´¯μÖæ™ü¸üßéúŸÖ ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ ³Öß
×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… †²Ö ›ü²»μÖæ¯Öß†Öê ³Öß ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ‡−Ö ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü ¸üÆüÖ Æîü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÖë ´Öë ×»Ö×ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê μÖÖ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ/†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ³ÖÖÂÖÖ ´Öë ¤üÃŸÖÖ¾Öê•Ößú¸üÖ ÃÖê ¯ÖÆü»ÖÖ ±úÖμÖ¤üÖ ŸÖÖê μÖÆü ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë êú •Ö×¸ü‹ ˆÃÖ –ÖÖ−Ö êú ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ¯Ö¸ü ãú”û ¸üÖêú »ÖÖ •ÖÖŸÖß Æîü… ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Öú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë •ÖÖê –ÖÖ−Ö −ÖÆüà Æîü, ¾ÖÆü ³Öß ×¸üúÖò›Ôü ¯Ö¸ü †Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü…
•Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú μÖê ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ÃÖ³Öß »ÖÖêÖÖë úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ •ÖÖ‹Ñ, ¯Ö¸ü ˆ−Öêú •Ö×¸ü‹ ÃÖ²ÖæŸÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×ú †´Öãú –ÖÖ−Ö ¯ÖÆü»Öê ÃÖê ´ÖÖî•Öæ¤ü Æîü… ‡−Öêú
†Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü –ÖÖ−Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú ˆÃÖæ»Ö êú ŸÖÆüŸÖ ¯Ö›ÍüÖêÃÖß ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë ´Öë μÖÖ ÃÖÖ¸êü ¤êü¿Ö ³Ö¸ü ´Öë ˆÃÖ –ÖÖ−Ö úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ÃÖÖ£Ö Æüß,
»ÖÖ³ÖÖë êú ²ÖÑ™ü¾ÖÖ¸êü êú Æüß −ÖÆüà, ²ÖÛ»ú •ÖÆüÖÑ úÖ−Öæ−Ö ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü ¾ÖÆüÖÑ Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö êú ¤üÖ¾Öê ŸÖú ×ú‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ¯Öê™ëü™üÖë úß •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë êú ×»Ö‹
³Öß μÖê ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ˆ¯ÖμÖÖêÖß ÆüÖêŸÖê Æïü… ¿ÖÖê¬ÖúŸÖÖÔ†Öë, ¯ÖÏÖ‡¾Öê™ü Óú¯Ö×−ÖμÖÖë †Öî¸ü ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë êú ×»Ö‹ ³Öß μÖê ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ˆ¯ÖμÖÖêÖß ÆüÖê ÃÖúŸÖê
Æïü, ²Ö¿ÖŸÖì ¾Öê –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö êú ¯ÖÖ¸ü¤ü¿Öá ŸÖÖî¸ü-ŸÖ¸üßêú †¯Ö−ÖÖ‹Ñ †Öî¸ü úÖê‡Ô ×¾Ö¾ÖÖ¤ü −Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖê…
47
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¤ü•ÖÔ ú¸−Öê ¾ÖÖ»Öê ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÖë úÖ ‹ú ¯ÖÆü»Öæ μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ¾Öê −Ö êú¾Ö»Ö –ÖÖ−Ö êú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ºþ¯ÖÖë ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖ¾Öê¤üÖ×¸üμÖÖë úÖê
¸üÖêú ¤êüŸÖê Æïü, ¾Ö¸ü−Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ³Öß ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë ˆÃÖ –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖß −Ö¾Öß−ÖŸÖÖ úÖ ¤üÖ¾ÖÖ −ÖÆüà ú¸ü−Öê ¤êüŸÖê… ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üú
¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ´Öë ¤ü•ÖÔ –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü úÖê‡Ô ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ú¸ü−Öê ÃÖê ¾ÖÓ×“ÖŸÖ ÆüÖê •ÖÖŸÖê Æïü… †Ö¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü ´Öë ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ ‹ŒÃÖ™ëü™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß•ÖÌ êú
ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö »ÖÖÖæ ú¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹, ŸÖÖê ¿ÖÖμÖ¤ü ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖ ãú”û-ãú”û ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ˆÃÖ ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ‹Œ™ëü™ü ×úÃ´ÖÖë êú ŸÖ•ÖÔ ¯Ö¸ü
‹ŒÃÖ™ëü™ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ³Öß ´ÖÖ−Ö−ÖÖ ¯Ö›ÍêüÖÖ… ¤æüÃÖ¸êü, ‡ÃÖ ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü úÖê ¯ÖÆãüÑ “Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ÃÖê †»ÖÖ −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖêú ÃÖÖ£Ö ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ
ÃÖÆü´Ö×ŸÖ úÖ ¯ÖÆü»Öæ ³Öß •ÖÖê›Íü−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, μÖÆü ³Öß ÃÖÖ±ú ÆüÖêŸÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖ³Öß ºþ¯ÖÖë êú ×»Ö‹ ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÖë úß ˆ¯ÖμÖÖê×ÖŸÖÖ
−ÖÆüà Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, †ÖμÖã¾Öì¤ü •ÖîÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ×»Ö‹ ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü úÖ±úß ˆ¯ÖμÖÖêÖß ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú ˆ»Ö™ü †Ö¸ü úÖê‡Ô ¾μÖÛŒŸÖ μÖÖ
ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †¯Ö−ÖÖ –ÖÖ−Ö •ÖÖ×Æü¸ü −Ö ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆêü, ŸÖÖê μÖê ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ‹ú ÃÖ´ÖÃμÖÖ ²Ö−Ö ÃÖúŸÖê Æïü… “ÖÖî£Öê, ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ×úÃÖ−Öê ²Ö−ÖÖμÖÖ, †Öî¸ü úÖî−Ö ¸üÖ ¸üÆüÖ Æîü, ‡ÃÖ
¯Ö¸ü ³Öß úÖ±úß-ãú”û ×−Ö³ÖÔ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¸üÖÖ ÖμÖÖ ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ×»Ö‹ ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö úÖ •μÖÖ¤üÖ ´ÖÖîúÖ ¤êüŸÖÖ
Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¸üÖÖ ÖμÖÖ ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë ÃÖê úÖ±úß ¤æü¸ü ¸üÆüŸÖÖ Æîü… ˆÃÖúÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ
†Öî¸ü ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ˆ−ÖÃÖê úÖ±úß †»ÖÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÖë úÖê ²Ö−ÖÖ−Öê †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú ŸÖÖî¸ü-ŸÖ¸üßúÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ŸÖß−Ö ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖÖë ¯Ö¸ü ÖÖî¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü :
êú¸ü»Ö êú ú®Ö−Öæ¸ü ×•Ö»Öê êú ¯Öã¼ü¾Ö´Ö ÖÖÑ¾Ö ´Öë ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ ¤êü¿Ö úß †−μÖ ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖÖë úß Æüß ŸÖ¸üÆü †¯Ö−Öê ‡»ÖÖêú êú •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ×¸üúÖò›Ôü ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ´Öë
¤ü•ÖÔ ú¸üŸÖß Æîü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖúß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü ¯Öß¯Öã»ÃÖ ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß ×›üŒ»Öê¸êü¿Ö−Ö ÃÖê ¯Ö×¸ü³ÖÖ×ÂÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú †−ÖãÃÖÖ¸ü
¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ ‡»ÖÖêú êú »ÖÖêÖ ×úÃÖß ³Öß úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ×úÃÖß ³Öß ŸÖ¸üÆü êú •Öß¾Ö−Ö ºþ¯Ö ¯Ö¸ü ×úÃÖß ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü −ÖÆüà
Æïü… μÖÆü ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ŸÖμÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú ‡»ÖÖêú ÃÖê ÃÖÓÖÏÆü ×ú‹ Ö‹ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÏμÖÖêÖ úß ŒμÖÖ ¿ÖŸÖí ÆüÖëÖß… μÖÆü ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ
»ÖÖêÖÖë úß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ¯ÖãÂ™ü ú¸üŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü ‡ÃÖê ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ ¸üÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü †−μÖ ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÖë úß ŸÖ¸üÆü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö êú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú
×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ êú ×»Ö‹ Öã»ÖÖ −ÖÆüà Æîü… êú¾Ö»Ö †¯Ö¾ÖÖ¤üÃ¾Öºþ¯Ö Æüß ‡ÃÖúß •ÖÖ−ÖúÖ×¸üμÖÖë ´Öë ²ÖÖÆü¸üß »ÖÖêÖÖë úÖê ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß ú¸ü−Öê ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü…
¤æüÃÖ¸êü ×úÃ´Ö êú ¸ü×•ÖÃ™ü¸üÖë úÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ¾ÖÆü Æîü •ÖÖê ²ÖÓÖ»Öæ¸ü êú ÃÖë™ü¸ü ±úÖ¸ü ‡úÖò»ÖÖò×•Öú»Ö ÃÖÖ‡ÓÃÖê•ÖÌ −Öê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ¾Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×úμÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ †Ö¬ÖÖ¸ü
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü Æîü… ‡−ÖúÖ ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ú´Öê×™üμÖÖë «üÖ¸üÖ ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æîü… μÖê ú´Öê×™üμÖÖÑ ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖÖë †Öî¸ü −ÖÖ¸ü¯ÖÖ×»ÖúÖ†Öë úß
ÃÖß´ÖÖ†Öë ´Öë Ã£ÖÖ−ÖßμÖ »ÖÖêÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ÃÖ»ÖÖÆü-´Ö×¿¾Ö¸êü êú ÃÖÖ£Ö ú¸ëüÖß…
ŸÖßÃÖ¸üÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ™êüÒ›üß¿Ö−Ö»Ö −ÖÖ»Öê•Ö ×›ü×•Ö™ü»Ö »ÖÖ‡²ÖÎê¸üß (™üßêú›üß‹»Ö) úÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖãμÖ ´ÖúÃÖ¤ü ¯Öê™ëü™ü ¤ü°ŸÖ¸üÖë úÖê ÃÖæ“Ö−ÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−ÖÖ Æîü…
™üßêú›üß‹»Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸ú –ÖÖ−Ö úÖê ™üÒêü›üß¿Ö−Ö»Ö −ÖÖ»Öê•Ö ×¸üÃÖÖêÃÖÔ Œ»ÖÖ×ÃÖ×±úêú¿Ö−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ÁÖêÖß²Ö¨ü ú¸üŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ μÖÆü †ÖμÖã¾Öì¤ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß –ÖÖ−Ö
úÖê ×›ü×•Ö™ü»ÖÖ‡•›ü ú¸ü−Öê ´Öë ³Öß »ÖÖß Æãü‡Ô Æîü… ‡ÃÖ ¯Ö¸ü ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ˆšü ¸üÆêü Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ´Öæ»Ö ÖÏÓ£ÖÖë ´Öë μÖÆü –ÖÖ−Ö ×•ÖÃÖ ŸÖ¸üÆü ¤ü•ÖÔ Æîü,
ˆÃÖ´Öë †Öî¸ü ‡Ó™ü¸ü−Öê™ü ¯Ö¸ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‹ Ö‹ –ÖÖ−Ö ´Öë ÖãÖÖŸ´Öú †ÓŸÖ¸ü Æîü… ÃÖ¸üúÖ¸ü ‡ÃÖ »ÖÖ‡²ÖÎê¸üß êú •Ö×¸ü‹ ¤ãü×−ÖμÖÖ ³Ö¸ü êú ¯Öê™ëü™ü ¤ü°ŸÖ¸üÖë úÖê •ÖÖ−ÖúÖ¸üß
−Ö ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ú¸üÖ¸ü êú ŸÖÆüŸÖ μÖÆü –ÖÖ−Ö ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸ü “Öãúß Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü Æãü†Ö ×ú ×±ú»ÖÆüÖ»Ö ‡ÃÖ »ÖÖ‡²ÖÎê¸üß úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö
−ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖêú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü úÖ−Öæ−Ö êú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ÃÖÓêúŸÖ ³Öß Æïü… ²ÖÆü¸üÆüÖ»Ö, ÃÖ´ÖÃμÖÖ ˆÃÖ ÃÖ´ÖμÖ
†Öî¸ü •Ö×™ü»Ö ÆüÖê •ÖÖ‹Öß •Ö²Ö ‡ÃÖ ™üßêú›üß‹»Ö úÖê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ³Öß ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ…
μÖê ŸÖß−ÖÖë ˆ¤üÖÆü¸üÖ ²ÖŸÖÖŸÖê Æïü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü ´ÖãμÖŸÖ: −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ¸üÖ−Öß×ŸÖ êú Æüß ¾ÖÖÆüú ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… ˆ−Öêú •Ö×¸ü‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
–ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ −ÖÆüà ×´Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ… ¸ü×•ÖÃ™ü¸ü −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¾ÖÖÆüú ŸÖ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü †Ö¸ü ˆ−Æëü
ÖÖê¯Ö−ÖßμÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹ •ÖîÃÖÖ ×ú êú¸ü»Ö êú ˆ¤üÖÆü¸üÖ ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü Æîü †Öî¸ü ˆ−Æëü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ¤üÖ¾ÖÖë êú †Ö¬ÖÖ¸ü úß ŸÖ¸üÆü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ •ÖÖ‹…
‰ú¯Ö¸ü ×ú‹ Ö‹ ×¾Ö¿»ÖêÂÖÖ ÃÖê •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ãú”û ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ÃÖê Æãü†Ö Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ
¤êü−Öê êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ˆ−Æëü êú¾Ö»Ö ‹ú ÃÖß´ÖÖ ŸÖú Æüß †−Öãæú»Ö ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹ÃÖ†Ö¸ü†Ö‡Ô‹ÃÖ™üß†Ö‡Ô †Öî¸ü ‹−Ö†Ö‡Ô‹±ú êú ¯ÖÏμÖÖÃÖ ¯ÖÏ¿ÖÓÃÖ−ÖßμÖ Æïü,
¯Ö¸ü ˆ−ÖúÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖ³Öß Öê¡ÖÖë ŸÖú ú¸ü−ÖÖ ´ÖãÛ¿ú»Ö Æîü… ³ÖÖîÖÖê×»Öú ÃÖæ“Öú ÃÖÓ¸üÖÖ ‹ú ˆ¯ÖμÖÖêÖß ŸÖ¸üßúÖ Æîü, ¯Ö¸ü ú‡Ô ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë
´Öë ¾Öê ³Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êü−Öê ´Öë −ÖÖúÖ´Ö ¸üÆüŸÖê Æïü… μÖÆü ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖ ×¾Ö¾Ö¿Ö ú¸üŸÖß Æîü ×ú ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖÖê“ÖŸÖê Æãü‹ ´ÖÖî•Öæ¤Ö
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−Ö êú ¯Ö¸êü •ÖÖμÖÖ •ÖÖ‹, †Öî¸ü ‡ÃÖ ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×¾ÖÃŸÖéŸÖ œüÖÑ“ÖÖ úÛ»¯ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Öë úß •ÖÖ‹Ñ… ‡ÃÖêú ×»Ö‹
•Öºþ¸üß ÆüÖê ÖÖ ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖúŸÖÖ úß ÃÖß´ÖÖ ´Öë −Ö ²ÖÖÑ¬ÖÖ •ÖÖ‹… ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖúŸÖÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ œüÖ“Ñ Öê
†Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ†Öë êú ²Öß“Ö ŸÖ−ÖÖ¾Ö úÖ ´ÖãμÖ ÄÖÖêŸÖ Æîü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ‹ú ¸üÖÃŸÖÖ ×¤üÖÖŸÖß Æîü…
‡ÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯Ö¸ü Æãü‡Ô •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ²ÖÆüÃÖë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö êú ‡¤Ôü-×Ö¤Ôü Æüß ¸üÆüß Æïü… ‡−ÖúÖ ¤üÖμÖ¸üÖ ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú μÖÖ −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú
ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê »Öêú¸ü ‹ú ÃÖ´¯ÖæÖÔ ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ú×»¯ÖŸÖ ú¸ü−Öê ŸÖú ±îú»ÖÖ Æãü†Ö Æîü… ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖμÖÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æü´Ö ×¯Ö”û»Öê †¬μÖÖμÖÖë
´Öë “Ö“ÖÖÔ ú¸ü “Öãêú Æïü… ãú”û †Öî¸ü ³Öß ×¾Öú»¯Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü ×•Ö−Öêú ×»Ö‹ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê «üÖ¸üÖ †Ö¸üÖê×¯ÖŸÖ −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú ¯Ö¸êü •ÖÖ−ÖÖ ÆüÖêÖÖ, »Öê×ú−Ö μÖê
ˆ¯ÖÖμÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú †−Öã“”êû¤ü ÃÖÖŸÖ †Öî¸ü †Öšü êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¾ÖÖ×•Ö²Ö ³Öß ´ÖÖ−Öê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ¤ü×ÖÖ †±ÏúßúÖ −Öê †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú
ˆ¯ÖÖμÖ †¯Ö−ÖÖ‹ Æïü… ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ŸÖÆüŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ˆ¯ÖÖμÖ ³Öß ‹ú ‹êÃÖÖ Æüß ˆ¯ÖÖμÖ Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ‡−Ö ˆ¯ÖÖμÖÖë
úÖ ±úÖμÖ¤üÖ ‡ÃÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆšüÖ ÃÖúŸÖê Æïü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ×™üÒü¯ÃÖ êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿Ö ‡−Ö −Ö‹ †ÖμÖÖ´ÖÖë êú ²ÖÖ¸êü
´Öë úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Æïü… ¤æüÃÖ¸êü, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ŸÖÆüŸÖ Ã¾ÖßúÖ¸ü úß
Ö‡Ô ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖê ¯Öæ¸üÖ ú¸ü−Öê ´Öë ³Öß μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ú¸ü−ÖÖ
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ‹ú ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ³Öß ²Ö−ÖŸÖß Æîü…
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ, éú×ÂÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ£Ö
•ÖÖê›Íü−Öê úß ³Öæ×´ÖúÖ †¤üÖ ú¸ü ÃÖúŸÖß Æîü… μÖÆü ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê •Öã›Íêü Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö êú ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü êú ¯ÖÏ¿−ÖÖë úÖê Æü»Ö ú¸ü ÃÖúŸÖß Æîü ×•Ö−Ö´Öë
´ÖÖî•Öæ¤üÖ –ÖÖ−Ö, †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü †Öî¸ü •Öî¾ÖÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ¾ÖÖî¸üÆü ÃÖ³Öß êú Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö Æîü… ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úÖê ÃÖÖŸÖ¾Öë †¬μÖÖμÖ ´Öë
¾ÖÙÖŸÖ ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ³Öß †Ö¾Ö¿μÖú ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−ÖÖë êú ²ÖÖ¤ü úÛ»¯ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¾ÖÖÃŸÖ¾Ö ´Öë
48
ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ éúÂÖú †×¬ÖúÖ¸ü ˆÃÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üúÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü Æüß Æïü •ÖÖê ÖêŸÖß ´Öë úÖ´Ö †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ×•Ö−Ö
¤êü¿ÖÖë −Öê †»ÖÖ ÃÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß †ÓÖßúÖ¸ü −ÖÆüà úß Æîü, ¾Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ×»Ö‹
‹ú Æüß ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü ÃÖúŸÖê Æïü… ‹êÃÖÖ ú¸ü−Öê ÃÖê ¾Öê ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü êú ²Öß“Ö
¯Ö¸üÃ¯Ö¸ü¾μÖÖ×¯ÖŸÖÖ úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ†Öë ÃÖê ²Ö“Ö •ÖÖ‹ÑÖê…
³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¤üÖê ×−Ö•Öß ¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü “Ö»Ö ¸üÆüÖ Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ Æîü 2000 úÖ ™üÒêü›üß¿Ö−Ö»Ö −ÖÖò»Öê•Ö (×¯ÖÏ•Ö¾Öì¿Ö−Ö ‹Ó›ü ¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö) ×²Ö»Ö… ‡ÃÖúÖ
´ÖúÃÖ¤ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê †−Ö×¬ÖéúŸÖ ×¾Ö×−ÖμÖÖêÖ ÃÖê ²Ö“ÖÖ−ÖÖ †Öî¸ü ˆÃÖêú ÃÖÖ´Öæ×Æüú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö úÖ ¸üÖÃŸÖÖ ÃÖÖ±ú ú¸ü−ÖÖ Æîü… ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖÖŸ´Öú ˆ¯ÖÖμÖÖë êú ²ÖÖ¸êü
´Öë Æü´Ö ‰ú¯Ö¸ü ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ “Ö“ÖÖÔ ú¸ü “Öãêú Æïü… ÃÖÖ´Öæ×Æüú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ‹ú −Ö‡Ô ¯Öê¿Öú¿Ö Æîü ×•ÖÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü Æîü ‹ú ²ÖÆãüÃŸÖ¸üßμÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ²Ö−ÖÖ−ÖÖ ŸÖÖ×ú
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü Ã£ÖÖ−ÖßμÖ »ÖÖêÖÖë úÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ²Ö−ÖÖ ¸üÆêü… ×²Ö»Ö úÖ •ÖÖê¸ü ÃÖÖ´Öæ×Æüú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü •μÖÖ¤üÖ Æîü, −Ö ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü… μÖÆü ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ, ×•Ö»ÖÖ, ¸üÖ•μÖ †Öî¸ü ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü –ÖÖ−Ö êú ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö êú ×»Ö‹ ™üÒüÃ™ü ²Ö−ÖÖ−Öê úß ¾ÖúÖ»ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ¯Öß”êû
´ÖÖ−μÖŸÖÖ μÖÆüß Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö Æü´Öê¿ÖÖ ×úÃÖß ‹ú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ μÖÖ ¯ÖÓ“ÖÖμÖŸÖ êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü Æüß −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… Æü»¤üß ¯Öê™ëü™ü êú ´ÖÖ´Ö»Öê ÃÖê ÃÖÖ±ú ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü ×ú
¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úß †¾Ö×Ã£Ö×ŸÖ êúú ÃŸÖ¸ü ‹ú ÃÖê †×¬Öú ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… ‡´ÖÃÖë ™üÒüÃ™ü –ÖÖ−Ö¬ÖÖ¸üúÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬Ö êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü úÛ»¯ÖŸÖ ×ú‹ Ö‹ Æïü,
†Öî¸ü ¾Öê ×úÃÖß ×¾Ö¿ÖêÂÖ –ÖÖ−Ö-ÃÖÓ¸ü“Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü ×−Ö•Öß ¤üÖ¾Öê¤üÖ¸üß ´Öë ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß −ÖÆüà ×¤üÖÖ‹ÑÖê… ˆ−Öêú ×»Ö‹ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¾ÖÆüß Æîü •ÖÖê ú´Ö ÃÖê ú´Ö
ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¬ÖÖ¸üÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ ÆüÖê, †Öî¸ü ×•ÖÃÖúÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú ¯ÖÏ×ŸÖ×−Ö×¬Ö êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ™üÒüÃ™ü «üÖ¸üÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú… μÖÆü ×²Ö»Ö
¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü ‹êÃÖê
¾μÖÛŒŸÖ úÖê ™üÒüÃ™ü ¯Öæ¾ÖÔÃÖæ“Ö−ÖÖ ÃÖÆü´Ö×ŸÖ −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ ŸÖÖê ¾ÖÆü ¸üÖ•μÖ †Öî¸ü ëú¦ü «üÖ¸üÖ ‡ÃÖ ´ÖúÃÖ¤ü êú ×»Ö‹ ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ²ÖÖê›üÖí êú ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö¾Öê¤ü−Ö ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
¤æüÃÖ¸üÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö 2003 êú ²ÖÖμÖ»ÖÖ•Ößú»Ö ×¸üÃÖÖêÙÃÖ•ÖÌ ‹Ó›ü ™üÒêü›üß¿Ö−Ö»Ö −ÖÖò»Öê•Ö (¯ÖÏÖê™êüŒ¿Ö−Ö ‹Ó›ü ¸êüÖã»Öê¿Ö−Ö) ×²Ö»Ö êú ºþ¯Ö ´Öë Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü
•Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü úß •ÖÖÆü »Öê−ÖÖ †Öî¸ü ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü ´Öë ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú ¯ÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖê−Öê ÃÖê ÆüÖêÖÖ μÖÆü Æîü ×ú •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ, ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ
úß ×úÃ´ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖë úÖ ‹úßú¸üÖ ÆüÖê−Öê úß ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ‹Ñ Öã»Ö •ÖÖ‹ÑÖß… ‡ÃÖ ×²Ö»Ö úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü ÆüÖêÖß ×ú
μÖÆü •Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë ¯Ö¸ü ¸üÖÂ™üÒü úÖê ÃÖÓ¯ÖÏ³Öã †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüÖÖ ŸÖÖ×ú †−μÖ ¤êü¿ÖÖë êú ×úÃÖß ³Öß ¯ÖÏμÖÖÃÖ úÖ ´ÖãúÖ²Ö»ÖÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖêú, †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö ´Öë μÖÆü
•Öî×¾Öú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö μÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ¬ÖÖ¸üúÖë úÖê ˆÃÖ ¯Ö¸ü †×¾Ö×“”û®Ö Ã¾ÖÖ×´ÖŸ¾Ö ÃÖê ³Öß ÃÖ´¯Ö®Ö ³Öß ú¸ü ¤êüÖÖ… ‡ÃÖêú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †¯Ö−Öê –ÖÖ−Ö
úÖ ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ³Öß ú¸ü ÃÖêúÖÖ, ˆÃÖêú ÃÖ¤üÃμÖ ˆÃÖúÖ †ÖÙ£Öú »ÖÖ³Ö ˆšüÖ ÃÖëúÖê †Öî¸ü ¾ÖÆü ¤æüÃÖ¸üÖë úÖê †¯Ö−Öß ¿ÖŸÖÖí ¯Ö¸ü Æüß ˆÃÖ –ÖÖ−Ö úÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüÖÖ… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, μÖÆü ×²Ö»Ö ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ‹£ÖÖ×¸ü™üß úÖê ¿ÖÖê¬Ö †Öî¸ü ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ
¤êü−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, ÃÖ´Öã¤üÖμÖ †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‹£ÖÖ×¸ü™üß †Ö¾Öê¤üú úÖê êú¾Ö»Ö ÃÖ´Öã¤üÖμÖ êú ÃÖÖ´Ö−Öê †•Öá »ÖÖÖ−Öê
†Öî¸ü ˆÃÖß ÃÖê ²ÖÖŸÖ“ÖßŸÖ ú¸ü−Öê úß †−Öã´Ö×ŸÖ ³Ö¸ü ¤êüÖß…
ÃÖ. ¾μÖÖ¯Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ

ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ÃÖ³Öß ÃŸÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü –ÖÖ−Ö úß ´ÖãŒŸÖ ˆ¯Ö»Ö×²¬Ö Ö¸üß²Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ÃÖ²ÖÃÖê •μÖÖ¤üÖ »ÖÖ³ÖúÖ¸üß ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü…
‡Ó™ü¸ü−Öê¿Ö−Ö»Ö †Ó›ü¸ü™êü×ÓúÖ ´Öë ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ úß Ö‡Ô Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡ÃÖÃÖê −Ö‹ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ãú”û ú´Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü…
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü μÖÆü ×¾Öú»¯Ö ‡“”ãûú ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú −ÖÆüà ¸üÆü ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ ÆüÖ»ÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú †Ö¸ü ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ
ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß úß ´Ö¤ü¤ü ÃÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ †Öî¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖ †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà Æîü, ŸÖÖê ¾ÖÆü ‘ÖÖ™êü ´Öë ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ… ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
¯ÖÏÖÖ»Öß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ˆÃÖ †ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úÖê ¤ãü¹ýÃŸÖ ú¸üŸÖß Æîü ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ †×¬ÖúŸÖ¸ü –ÖÖ−Ö úÖ ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÆüÖê
ÖμÖÖ Æîü †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ êú ¤üÖμÖ¸üê ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ”ûÖê›Íü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ×•ÖÃÖ ŸÖ¸üÆü úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¤êüŸÖß Æîü, ¾ÖÆü
êú¾Ö»Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ´ÖúÃÖ¤üÖë êú ×»Ö‹ Æüß −ÖÆüà Æîü, ²ÖÛ»ú ˆÃÖêú ¯Öß”êû ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †Öî¸ü †Ö¬μÖÖÛŸ´Öú úÖ¸üÖ ³Öß ÆüÖê ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ÃÖã‡
•Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ¾μÖÖ¯Ö¸ü ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¤êüÖŸÖß Æîü… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ, ¸üÖ-¸üÖÖ¾Ö, ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ
³Öß ‡ÃÖß ¾μÖÖ¯Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ úÖ †ÓÖ Æîü… ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ éú×ÂÖ •Öî¾Ö-×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ´Öë ²ÖœÍüÖêŸÖ¸üß ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü Æüß ×−Ö³ÖÔ¸ü Æîü… ‡ÃÖÃÖê Ã¯ÖÂ™ü Æîü ×ú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü éú×ÂÖ úß ÃÖÓ¸üÖÖ êú ²Öß“Ö ÃÖß¬ÖÖ ×¸ü¿ŸÖÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸
11 •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß

×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ ÆüÖê−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úÖê ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖÑ ¯Öî¤üÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ü •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖê Æïü, †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ ‹êÃÖÖ ¯ÖÆü»Öæ Æîü ×•ÖÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ¬μÖÖ−Ö ¸üÖÖ •ÖÖŸÖÖ
Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö †Ö²ÖÖê-Æü¾ÖÖ úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö −Ö ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ‹Ñ… ¯Öê™ëü™ü ×ú‹ Æãü‹ •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú
×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü ×ú ¸üÖÂ™üÒüßμÖ †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ êú ´ÖÖ−ÖúÖë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ×úμÖÖ •ÖÖ‹… ‡ÃÖ †¬μÖÖμÖ ´Öë ‡ÃÖß ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Öß
¯ÖÆü»Öã†Öë ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü…
†. •Öî¾Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ

úÖ™üÖÔ•Öê−ÖÖ ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö †Öò−Ö ²ÖÖμÖÖêÃÖê°™üß ™ãü ×¤ü ú−¾Öë¿Ö−Ö †Öò−Ö ²ÖÖμÖÖê»ÖÖê×•Öú»Ö ›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß ‹ú ‹êÃÖÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü •ÖÖê •Öê−Öê×™üú»Öß
¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯Ö¸ü −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓÓ×¬ÖŸÖ Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú μÖÆü ¯Öæ¾ÖÔÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß êú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ ¯Ö¸ü
49
†Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ Æîü ×•ÖÃÖúÖ ×¸üμÖÖê ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ ´Öë ×•ÖÎú ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß Ö×ŸÖ êú †Ó¤êü¿Öê úÖê ¾Öî–ÖÖ×−Öú ºþ¯Ö
ÃÖê ×ÃÖ¨ü −Ö ÆüÖê ÃÖú−Öê úß ÃÖæ¸üŸÖ ´Öë ³Öß ˆÃÖ ÖμÖ úÖê ¸üÖêú−Öê úß ¯Öæ¾ÖÔÃÖÖ¾Ö¬ÖÖ−Öß ²Ö¸üŸÖß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹… μÖÆü ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö ‹ú ‹êÃÖß ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²Ö¬Öß ÃÖÓ×¬Ö Æîü
•ÖÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú †Ö²ÖÖê-Æü¾ÖÖ ¯Ö¸ü ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÃÖê ˆ¯Ö•Öß Æîü… ÃÖÖ£Ö Æüß μÖÆü ™üÒüß™üß ‹ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü
ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê úß ³Öæ×´ÖúÖ ³Öß ×−Ö³ÖÖŸÖß Æîü, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ³Öß ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖêú •Ö×¸ü‹ ‹êÃÖê
ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú †ÖμÖÖŸÖ ¯Ö¸ü ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö »ÖÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×•Ö−ÖÃÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯Ö¸ü ÆüÖ×−ÖúÖ¸üú †ÃÖ¸ü ¯Ö›Íü−Öê úÖ †Ó¤êü¿ÖÖ ÆüÖê…
¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö úß ãú”û ÃÖß´ÖÖ‹Ñ ³Öß Æïü… ‡ÃÖêú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë êú¾Ö»Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú ×»Ö‹ −ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü ÆüÖê ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö Æüß †ÖŸÖê
Æïü… μÖÆü ´Ö−ÖãÂμÖÖë êú ×»Ö‹ ¯ÖÏμÖÖêÖ úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö •Ö²Ö ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖ¸ü ÃÖß´ÖÖ†Öë êú †Ö¸ü-
¯ÖÖ¸ü •ÖÖŸÖê Æïü, ŸÖ³Öß μÖÆü ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö ˆ−Ö ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü †Ö¸ü ¾Öê ¯ÖÆü»Öê ÃÖê Æüß ÃÖß´ÖÖ ¯ÖÖ¸ü ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë Æïü ŸÖÖê μÖÆü ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö ˆ−Æëü
¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ… †Ö¸ü ˆ−Ö †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö †ÖÆüÖ¸ü μÖÖ ¯ÖÏÃÖÓÃú¸üÖ êú ×»Ö‹ ÆüÖê−ÖÖ Æîü, ŸÖÖê ³Öß ¾Öê ‡ÃÖ ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë −ÖÆüà †ÖŸÖê…
†Ö¸ü ×úÃÖß •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ †ÖμÖÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ¤êü¿Ö ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö «üÖ¸üÖ Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ êú †−ÖãÃÖÖ¸ü •ÖÖê×Ö´Ö úÖ †Öú»Ö−Ö
ú¸üêú ÃÖ´Ö—ÖŸÖÖ Æîü ×ú ˆÃÖúß ÃÖß´ÖÖ ´Öë †Ö ú¸ü μÖÆü ˆŸ¯ÖÖ¤ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú ×»Ö‹ ÖŸÖ¸üÖ ¯Öî¤üÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ ÃÖß´ÖÖ ´Öë ¯ÖÏ¾Öê¿Ö
¸üÖêúÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖê ‹›ü¾ÖÖÓÃ›ü ‡−Ö±úÖò´›Ôü ‹ÖÏß´Öë™ü úÖ −ÖÖ´Ö ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖÆü ‹ÖÏß´Öë™ü êú¾Ö»Ö ˆ−Æüà ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ
ÆüÖêŸÖÖ Æüî •ÖÖê ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †ÖŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ¾μÖÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ºþ¯Ö ÃÖê μÖÆü êú¾Ö»Ö ²Öß•ÖÖë †Öî¸ü ´ÖÖ‡ÎúÖê-†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ¯Ö¸ü Æüß úÖμÖÖÔÛ−¾ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÖê ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ÃÖ´ÖÃŸÖ ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü úÖ ‹ú ”ûÖê™üÖ ×ÆüÃÃÖÖ Æüß Æïü…
×−ÖμÖÖÔŸÖú ¤êü¿Ö ¯ÖÆü»Öê †ÖμÖÖŸÖú ¤êü¿Ö úÖê ÃÖæ×“ÖŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ ¯ÖÆü»ÖÖ
ÃÖß´ÖÖ¯ÖÖ¸ü Ö´Ö−Ö ¿Öãºþ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ Æîü… †ÖμÖÖŸÖú ¤êü¿Ö ‡ÃÖ †×¬ÖÃÖæ“Ö−ÖÖ úß ¯ÖÖ¾ÖŸÖß Ã¾ÖßúÖ¸ü ú¸üŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ¤êüÖŸÖÖ Æîü ×ú Ö´Ö−Ö úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö
êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ˆÃÖêú †¯Ö−Öê úÖ−Öæ−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü Æîü μÖÖ −ÖÆüà… †Ö¸ü ¾ÖÆü ¯ÖÖ¾ÖŸÖß −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ‹ÖÖ ×ú ˆÃÖ−Öê †ÖμÖÖŸÖ
úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü ¤üß Æîü… ‡•ÖÖ•ÖŸÖ úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ŸÖÖê ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö êú ÃÖÓ»Ö−Öú-3 ´Öë ˆÛ»»Ö×ÖŸÖ ¾Öî–ÖÖ×−Öú ×¾Ö×¬Ö ÃÖê ×ú‹ Ö‹ •ÖÖê×Ö´Ö êú †Öú»Ö−Ö êú ²ÖÖ¤ü
Æüß ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… †ÖμÖÖŸÖú ¤êü¿Ö úÖê μÖÆü ±îúÃÖ»ÖÖ »Öê−Öê êú ×»Ö‹ −ÖÖî ´ÖÆüß−Öê úÖ ÃÖ´ÖμÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖ ¯Öæ¸üß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úß ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú †Ö¸ü †ÖμÖÖŸÖú ¤êü¿Ö −ÖÖî ´ÖÆüß−Öê ´Öë ³Öß ±îúÃÖ»ÖÖ −ÖÆüà ²ÖŸÖÖ ¯ÖÖŸÖÖ, ŸÖÖê ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà ×−ÖúÖ»ÖÖ
•ÖÖ‹ÖÖ ×ú ˆÃÖ−Öê †ÖμÖÖŸÖ úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü ¤üß Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, •ÖÖê×Ö´Ö úÖ †Öú»Ö−Ö ¯ÖæÖÔŸÖ: ¾Öî–ÖÖ×−Öú ŸÖÖî¸ü-ŸÖ¸üßúÖë ÃÖê ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ »ÖÖ•Ö´Öß Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü,
†Ö¸ü ×úÃÖß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê †Öú»Ö−Ö êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü †ÖμÖÖŸÖú ¤êü¿Ö ×úÃÖß −ÖŸÖß•Öê ¯Ö¸ü −ÖÆüà ¯ÖÆãüÑ“Ö ¯ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ³Öß ˆÃÖê êú¾Ö»Ö †Ó¤êü¿Öê êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ †ÖÖ´Ö−Ö ¸üÖêú−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü Æîü… †Ö¸ü •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö †ÖÆüÖ¸ü μÖÖ ¯ÖÏÃÖÓÃú¸üÖ êú ×»Ö‹
´ÖÑÖÖμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ‡ÃÖ ‹ÖÏß´Öë™ü êú −ÖÆüà ²ÖÛ»ú †−Öã“”êû¤ü 11 êú ŸÖÆüŸÖ †Ö‹ÖÖ ×•ÖÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ¤üÖê−ÖÖë ¤êü¿Ö ‹ú-¤æüÃÖ¸êü úÖê †¯Ö−Öê-†¯Ö−Öê ×−ÖμÖ´ÖÖë úß
ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¤ëüÖê †Öî¸ü ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö êú ÃÖ´ÖÖÏ ˆ§êü¿μÖÖë úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖŸÖê Æãü‹ ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü †¯Ö−Öê úÖ−Öæ−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ±îúÃÖ»ÖÖ »ÖëÖê… ×•Ö−Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë
´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ×−ÖμÖ´Ö −ÖÆüà Æïü, ¾Öê †−Öã“”êû¤ü 11(6) êú ×−Ö¤ìü¿ÖÖë êú ŸÖÆüŸÖ †ÖμÖÖŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×−ÖÖÔμÖ »Öê ÃÖúŸÖê Æïü… μÖÆüÖÑ ³Öß •ÖÖê×Ö´Ö úÖ †Öú»Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ
ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü ˆÃÖß êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú †ÖÖê úß úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô úß •ÖÖ‹Öß…
μÖÆü ¯ÖÏÖê™üÖêúÖê»Ö ›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ‹ÖÏß´Öë™ü †Öò¾Ö ÃÖê−Öê™ü¸üß ‹Ó›ü ±úÖμÖ™üÖêÃÖê−Öê™ü¸üß ´Öê•ÖÌÃÖÔ êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ¯Ö¸êü •ÖÖŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü †Ö¬Öã×−Öú •Öî¾Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖßμÖ †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÖë êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¯ÖÆü»Öê ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ÃÖÖ´Ö−Öê †ÖŸÖÖ Æîü…
²Ö. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ

“ÖæÑ×ú •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö úÖê‡Ô ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö −ÖÆüà Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ μÖÆü úÖ´Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖ−Öæ−Ö êú ×•Ö´´Öê †ÖŸÖÖ Æîü…
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê êú úÖ¸üÖ †Ö¸ü úÖê‡Ô Ö×ŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü ŸÖÖê ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö ´Öë ˆÃÖúß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü
³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô úß úÖê‡Ô ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖêú ˆ»Ö™ü †Ö¸ü úÖê‡Ô ×úÃÖÖ−Ö ×²Ö−ÖÖ Ö¸üß¤êü Æãü‹ ×úÃÖß ×úÃÖß ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ²Öß•Ö úÖê ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ²ÖÖê ¤êüŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ˆÃÖê
¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ †×ŸÖÎú´ÖÖ ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆü ‹ú ¤ãüÆîü¸üÖ ´ÖÖ−Öú Æîü •ÖÖê ×“ÖÓŸÖÖ•Ö−Öú Æîü…
•Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß úÖ ×−ÖμÖ´Ö ¤üÖê ŸÖ¸üÆü ÃÖê úÖ´Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ, ¾ÖÆü ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ ú¸−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¾ÖÃÖæ»ÖŸÖÖ Æîü, †Öî¸ü
¤æüÃÖ¸üÖ, ¾ÖÆü ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×−ÖμÖ´ÖÖë êú ¯ÖÖ»Ö−Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ ´Öë Ö×ŸÖÖÏÃŸÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ
Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ úß úß´ÖŸÖ êú ÃÖÖ£Ö-ÃÖÖ£Ö ˆÃÖ Ö×ŸÖ êú úÖ¸üÖ Æãü‹ †Ö´Ö¤ü−Öß êú −ÖãúÃÖÖ−Ö úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ¿ÖÖ×´Ö»Ö ÆüÖêŸÖß Æîü… ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß
ãú”û Ö×ŸÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü úß ÆüÖêŸÖß Æîü ×•ÖÃÖúÖ ×¾Ö¢ÖßμÖ ŸÖÖ´Öß−ÖÖ −ÖÆüà »ÖÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… •ÖîÃÖê, •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ úÖê Æãü‡Ô Ö×ŸÖ úÖ ×¾Ö¢ÖßμÖ †Öú»Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ
−ÖÖ´Öã´Ö×ú−Ö Æîü… ‹êÃÖê ´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ Æüß ‹ú´ÖÖ¡Ö Æü»Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü ‹êÃÖÖ ÆüÖê−ÖÖ ´Öã´Ö×ú−Ö −Ö ÆüÖê ŸÖÖê μÖÖ ŸÖÖê ×úÃÖß †−μÖ •ÖÖÆü
¾ÖîÃÖê Æüß ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß ÃÖé×Â™ü úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü μÖÖ ×±ú¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß Ö×ŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¯Ö¸ü †Ö¯Ö¸üÖ×¬Öú ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬Ö »ÖÖÖ‹ •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… •ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú μÖê
¤üÖê−ÖÖë ŸÖ¸üßêú †¯Ö¾ÖÖ¤üÃ¾Öºþ¯Ö Æüß †Ö•Ö´ÖÖ‹ •ÖÖ−Öê μÖÖêμÖ Æïü…
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ Ö×ŸÖ ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß úÖ œüÖÑ“ÖÖ Ö›ÍüÖ ú¸ü−ÖÖ úÖ±úß “Öã−ÖÖîŸÖß¯ÖæÖÔ Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú
†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ÆüÖê−Öê ÃÖê †Ó¤êü¿ÖÖ μÖÆü ¸üÆüŸÖÖ Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú ÃÖÖ´ÖÖÏß †×Ã£Ö¸üŸÖÖ úß ×¿ÖúÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖ‹, •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ´Öë †Öî¸ü •μÖÖ¤üÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ÆüÖê •ÖÖ‹Ñ, •ÖàÃÖ ¤æüÃÖ¸êü †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ´Öë “Ö»Öê •ÖÖ‹Ñ †Öî¸ü ™üÒüÖÓÃÖ•Öê×−Öú ×úÃ´ÖÖë êú úÖ¸üÖ •ÖÓÖ»Öß ¯ÖÏ•ÖÖ×ŸÖμÖÖÑ »Öã¯ŸÖ ÆüÖê
•ÖÖ‹Ñ… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ³Ö×¾ÖÂμÖ ´Öë ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú †ÖÖÔ×−Ö•´Ö êú ˆ¯ÖμÖÖêÖ ÃÖê ŒμÖÖ †Öî¸ü −ÖãúÃÖÖ−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, ‡ÃÖúÖ †Ó¤üÖ•ÖÖ ¯ÖÆü»Öê ÃÖê »ÖÖÖ−ÖÖ ²ÖÆãüŸÖ
´ÖãÛ¿ú»Ö Æîü… ×²ÖÎ™êü−Ö ´Öë Æãü‹ ‹ú †¬μÖμÖ−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü Ö¸ü-¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü ÃÖê Ö×ŸÖÖÏÃŸÖ −Ö ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ±úÃÖ»Öë ¾Ö−μÖ •Öß¾Ö−Ö êú ×»Ö‹
−ÖãúÃÖÖ−Ö¤êüÆü ÃÖÖ×²ÖŸÖ ÆüÖêŸÖà Æïü, ˆ−Öêú úÖ¸üÖ ×“Ö×›ÍüμÖÖë êú ×»Ö‹ ¤üÖ−ÖÖ ú´Ö ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü, †Ö×¤ü…
•Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß úÖ œüÖÑ“ÖÖ Ö›ÍüÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖ²ÖÃÖê ¯ÖÆü»Öê ŸÖÖê μÖÆü •Öºþ¸üß Æîü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê úß ÃÖß¬Öê-ÃÖß¬Öê ×¿Ö−ÖÖŸÖ ÆüÖê… μÖÆü
úÖ±úß ×¤üŒúŸÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêŸÖß Æîü, ŒμÖÖë×ú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ×•ÖÃÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ×ú‹ •ÖÖŸÖê Æïü ˆ−ÖúÖ ¯ÖÏÃÖÖ¸ü ˆÃÖÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ¤æü¸ü ŸÖú
50
ÆüÖêŸÖÖ “Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… “ÖæÑ×ú ×¿Ö−ÖÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖß, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×úÃÖß ÃÖê ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ −ÖÆüà ¾ÖÃÖæ»ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‹êÃÖê ´Öë ²Öß´Ö ¾ÖÖî¸üÆü ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ÆüÖê−ÖÖ
¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ úÖ ‹ú Æü»Ö μÖÆü ÃÖ´Ö—ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê −ÖãúÃÖÖ−Ö ¯ÖÆãüÑ “ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖê ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖ¸ü
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖê Æüß ÃÖÖ¸êü −ÖãúÃÖÖ−Ö úÖ ×•Ö´´Öê¤üÖ¸ü ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ‹… ‡ÃÖÃÖê ×¿Ö−ÖÖŸÖ úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ Æü»Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü ŒμÖÖë×ú •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ¯Öê™ëü™ü ×ú‹ Æãü‹ ÆüÖêŸÖê Æïü… †Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üúÖë ¯Ö¸ü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß −ÖÆüà ›üÖ»Öß •ÖÖ‹Öß ŸÖÖê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×»Ö‹ •Öê−Öê×™üú»Öß
¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö †−ÖÖúÂÖÔú ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ ŒμÖÖë×ú ÖŸÖ¸üÖ μÖÆü ÆüÖêÖÖ ×ú ˆ−Öêú ¯Ö›ÍüÖêÃÖß Æüß ˆ−Ö ¯Ö¸ü †¯Ö−Öê ÖêŸÖÖë úÖê ¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê êú
×»Ö‹ ´Öãú§ü´ÖÖ ú¸ü ¤ëüÖê… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ³Öß úß ÃÖ´ÖÃμÖÖ‹Ñ Æïü… •ÖîÃÖê, Ö×ŸÖ úÖ úÖê‡Ô ‹ú ¯ÖÏ´ÖãÖ úÖ¸üÖ ŸÖμÖ ú¸ü−ÖÖ… ‡ÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×úÃÖß ‹ú
¤üÖμÖ¸êü ´Öë Ö×ŸÖ úß ‹ú ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ ²Ö−Ö •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü ˆÃÖ Öê¡Ö ´Öë •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ˆªÖêÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü ¯ÖÏŸμÖÖ †ÃÖ¸ü ¯Ö›Íü ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö
ÃÖê ÃÖ³Öß ŸÖ¸üÆü úß Ö×ŸÖμÖÖë úÖê ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ×Ö−ÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹…
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê ÃÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Æãü‡Ô Ö×ŸÖ úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô úÖ ¯ÖÏ¿−Ö êú¾Ö»Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ ÃÖê Æüß
•Öã›ÍüÖ Æãü†Ö −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖêú ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ³Öß ¯Ö›ÍüŸÖê Æïü, ³Ö»Öê Æüß ‹êÃÖÖ ÃÖ³Öß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë ´Öë −Ö ÆüÖêŸÖÖ ÆüÖê… •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²Ö−ÖÖ‹ Ö‹ ²Öß•Ö ˆ−Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ÖêŸÖÖë ´Öë ÎúÖòÃÖ-¯ÖÖò×»Ö−Öê¿Ö−Ö ú¸üêú μÖÖ †−μÖ ŸÖ¸üßúÖë ÃÖê †¯Ö−ÖÖ ¯ÖÏÃÖÖ¸ü ú¸üêú ˆ−Æëü −ÖãúÃÖÖ−Ö
¯ÖÆãüÑ“ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü •ÖÖê μÖê ²Öß•Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖê μÖÖ •ÖÖê †ÖòÖÔ×−Öú ±úÖÚ´ÖÖ ú¸üŸÖê Æïü… •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ÃÖê ¤æü×ÂÖŸÖ Æãü‹ †ÖòÖÔ×−Öú
×úÃÖÖ−ÖÖë úß ±úÃÖ»Ö ú´Ö ¤üÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ×²ÖúŸÖß Æîü, †Öî¸ü ˆ−Æëü ¯ÖÏ´ÖÖÖ¯Ö¡Ö ³Öß ×−Ö“Ö»Öê ÃŸÖ¸ü úÖ ×´Ö»ÖŸÖÖ Æîü… ˆ−Öúß ±úÃÖ»Ö ŸÖ³Öß ²ÖêÆüŸÖ¸ü ¤üÖ´ÖÖë ´Öë ×²ÖêúÖß •Ö²Ö
¾ÖÆü ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ÆüÖê… ×²ÖÎ™êü−Ö ´Öë †ÖòÖÔ×−Öú ´ÖŒúÖ úß ±úÃÖ»Ö ´Öë ‹êÃÖê ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ ÃÖê ¯ÖÖÑ“Ö ÃÖÖî ¯ÖÖˆÓ›ü ¯ÖÏ×ŸÖ ÆêüŒ™êüμÖ¸ü
ŸÖú úÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö ÆüÖê−Öê úÖ †−Öã´ÖÖ−Ö »ÖÖÖμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ú−ÖÖ›üÖ ´Öë †ÖòÖÔ×−Öú ú−ÖÖê»ÖÖ ˆÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë −Öê ŸÖÖê ´ÖÖêÃÖë™üÖê †Öî¸ü ‹¾Öë×™üÃÖ •ÖîÃÖß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë
¯Ö¸ü ‡ÃÖß úÖ¸üÖ ´Öãú§ü´ÖÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ £ÖÖ… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú †ÖòÖÔ×−Öú ±úÖ´ÖÔ¸ü ŸÖÖê ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ÃÖê úÖ±úß ×“ÖÓ×ŸÖŸÖ Æïü ×ú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö «üÖ¸üÖ ±îú»ÖÖ‹ Ö‹ ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ êú úÖ¸üÖ ˆ−Æëü ×−Ö“Ö»Öê ÃŸÖ¸ü úÖ ¯ÖÏ´ÖÖÖ¯Ö¡Ö ×´Ö»ÖêÖÖ ×•ÖÃÖêú úÖ¸üÖ ¾Öê †¯Ö−ÖÖ μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ÖÖê ÃÖúŸÖê Æïü…
‡ÃÖ×»Ö‹ ³Öß μÖê ¤êü¿Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úß ×úÃ´ÖÖë úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ÃÖê úŸÖ¸üÖŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úß Ã£ÖÖ−ÖßμÖ ×úÃ´ÖÖë úß •ÖÖÆü »Öê ú¸ü Ö¸üß²ÖÖë êú úÖ´Ö †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ±úÃÖ»ÖÖë ´Öë ú™üÖîŸÖß ú¸ü ÃÖúŸÖß Æïü… ¤æüÃÖ¸êü •Öê−Öê×™üú»Öß
¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ×úÃ´Öë ÃÖ´ÖÃÖßŸÖÖêÂÖ †Ö²ÖÖê-Æü¾ÖÖ ´Öë ³Öß ˆÖ ÃÖúŸÖß Æïü, •Ö²Ö×ú †−μÖ ×úÃ´Ö úß −Öú¤üß ±úÃÖ»Öë êú¾Ö»Ö ˆÂÖú×™ü²ÖÓ¬ÖßμÖ ‡»ÖÖúÖë ´Öë Æüß ¯Öî¤üÖ
ÆüÖêŸÖß Æïü… ¤üÖê−ÖÖë êú ²Öß“Ö ×−ÖμÖÖÔŸÖ êú ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ÆüÖê›Íü ÃÖê ³Öß Öî¸-•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖê †ÖÙ£Öú −ÖãúÃÖÖ−Ö —Öê»Ö−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ŸÖÓ¡ÖÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß êú ×»Ö‹ ãú”û ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ Æïü •ÖÖê †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü
ÃÖê ÃÖ´ÖÖ−Ö ˆÃÖæ»ÖÖë ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÃÖ´Ö—Öß •ÖÖŸÖß Æïü… †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ÃÖê ÆüÖ×−Öú¸ü æú›Íêü-ú“Ö¸êü, †ÖÖã×¾Öú ‰ú•ÖÖÔ †Öî¸ü ŸÖê»Ö ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ
Ö×ŸÖ úß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß êú ×»Ö‹ μÖê ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ ˆ¯ÖμÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ‡Ô •ÖÖŸÖß Æïü… ‡−Öúß ²ÖÖ¬μÖŸÖÖ μÖã¨ü †Öî¸ü ãú¤ü¸üŸÖß †Ö±úŸÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë »ÖÖÖæ −ÖÆüà ÆüÖêŸÖß… ‡ÃÖ
ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë »ÖãÖÖ−ÖÖê ú−¾Öë¿Ö−Ö ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ Æîü ×•ÖÃÖê †³Öß ŸÖú úÖμÖÖÔ×−¾ÖŸÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü •ÖÖê ‡ÃÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¯ÖÏÖÃÖÓ×Öú Æîü… ‡ÃÖúÖ ´ÖúÃÖ¤ü
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê −ÖãúÃÖÖ−Ö úß Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ ×¤ü»Ö¾ÖÖ−ÖÖ Æîü… μÖÆü −Ö êú¾Ö»Ö ÆüÖê “Öãêú −ÖãúÃÖÖ−Ö úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü, ¾Ö¸ü−Ö μÖÆü ÆüÖê ÃÖú−Öê
¾ÖÖ»Öê −ÖãúÃÖÖ−ÖÖë úß ¸üÖêú£ÖÖ´Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ˆ¯ÖÖμÖÖë ¯Ö¸ü ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê Ö“ÖÖí úß ´ÖÖÑÖ ú¸üŸÖÖ Æîü… ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖêú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë •Öê×−Ö×™üú ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ÃÖê
Æãü‹ −ÖãúÃÖÖ−Ö ³Öß †ÖŸÖê Æïü… μÖæ¸üÖê¯ÖßμÖ ¤êü¿Ö »ÖãÖÖ−ÖÖê ú−¾Öë¿Ö−Ö úß ¯ÖãÛÂ™ü ú¸ü−Öê ÃÖê ×Æü“Öú ¸üÆêü Æïü… ‡ÃÖÃÖê †Ó¤üÖ•ÖÖ »ÖÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ
ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß úÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ŸÖÓ¡Ö ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‡ŸÖ−Öß •Ö»¤üß ŸÖîμÖÖ¸ü −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ…
•ÖÆüÖÑ ŸÖú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê −ÖãúÃÖÖ−ÖÖë úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü úãú”û Æüß ¤êü¿ÖÖë −Öê ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë úÖê‡Ô ŸÖÓ¡Ö ŸÖîμÖÖ¸ü
ú¸ü−Öê úß ¯ÖÆü»Ö »Öß Æîü… ‡ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ÛÃ¾Ö™Ëü•Ö¸ü»Öï›ü úÖ •Öß−Ö ™êüŒ−ÖÖò»ÖÖò•Öß »ÖÖò ˆ»»ÖêÖ−ÖßμÖ Æîü… μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ Ö×ŸÖ úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ˆÃÖß ¾μÖÛŒŸÖ
¯Ö¸ü ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖ−Öê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë »ÖÖ−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ »Öß £Öß… μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú μÖÆü ¾μÖÛŒŸÖ ˆ−Ö »ÖÖêÖÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú
úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü ×•Ö−ÆüÖë−Öê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö μÖÖ ˆÃÖÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖÏß úÖ †−Öã¯ÖμÖãŒŸÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸üêú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ
¯ÖÆãüÑ“ÖÖ‡Ô Æîü… μÖÆü úÖ−Öæ−Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úß Ö×ŸÖ¯ÖæÙŸÖ ³Öß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸ü ¾μÖÛŒŸÖ ÃÖê Æüß ¾ÖÃÖæ»Ö−Öê úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… úÖ−Öæ−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ
¯ÖÆãüÑ“Ö−Öê êú ŸÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ²ÖÖ¤ü ŸÖú μÖÖ •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë »ÖÖ−Öê êú ŸÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ²ÖÖ¤ü ŸÖú ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖ ¯ÖÖ−Öê êú ¤üÖ¾Öê ×ú‹ •ÖÖ
ÃÖúŸÖê Æïü… ‡ÃÖêú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ´Öã¤üÖμÖ ¿ÖÖ´Ö»ÖÖŸÖ úß •Ö´Öß−Ö úÖê Æãü‹ −ÖãúÃÖÖ−Ö úß ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ³Öß ú¸ü ÃÖúŸÖÖ Æîü…
úÖ±úß ²ÖÆüÃÖ êú ²ÖÖ¤ü †²Ö μÖÆü ¬ÖÖ¸üÖÖ ²Ö−ÖŸÖß •ÖÖ ¸üÆüß Æîü ×ú •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ×»Ö‹ †»ÖÖ ÃÖê •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô úÖ ŸÖÓ¡Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ
•Öºþ¸üß Æîü… “ÖæÑ×ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ×−ÖμÖ´Ö ¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×−Ö¤ìü¿Ö ¤êü−Öê ´Öë úÖ´ÖμÖÖ²Ö Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë −Öê ÃÖêŒ™ü¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖü
ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ×²Ö−ÖÖ ¯Ö¸ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß êú ÃÖêŒ™üÖê¸ü»Ö ŸÖÓ¡Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü ×»Ö‹ Æïü… μÖÆü ‹ú †Ö¤ü¿ÖÔ ×Ã£Ö×ŸÖ −ÖÆüà Æîü, ‡ÃÖ×»Ö‹ ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü
×ú ¾Öê ‹ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ŸÖÓ¡Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë ¤êü¸ü −Ö ú¸ëü…
¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ ˆ¤üÖÆü¸üÖ ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ™üÖê™ËüÃÖÔ úÖ úÖ−Öæ−Ö ãú”û ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖë úÖ Æü»Ö ¯ÖÏ¤üÖ−Ö ú¸ü−Öê ´Öë ´Ö¤ü¤üÖÖ¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¸êü»Öï›ü ²Ö−ÖÖ´Ö
°»Öê“Ö¸ü −Ö•Öß¸ü úÖ ¯ÖÏÖ×ŸÖ¿Öß»Ö ¯ÖÖšü •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ™üÖê™ËüÃÖÔ úÖ−Öæ−Ö úß ³Öæ×´ÖúÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ²Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö,
™üÖê™ËüÃÖÔ úÖ−Öæ−Ö úß ³Öß ÃÖß´ÖÖ‹Ñ Æïü… ¾ÖÆü ¸üÖêú£ÖÖ´Ö úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ, †Öî¸ü −Ö Æüß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß êú ŸÖÓ¡Ö úß •Öºþ¸üŸÖ ú´Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸üê, ‹ú
†Ó¤êü¿ÖÖ μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê Ö×ŸÖ úÖ ´ÖÃÖ»ÖÖ úÆüà ¤üÖê ³Öæ-Ã¾ÖÖ×´ÖμÖÖë úÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ²Ö−Ö ú¸ü −Ö ¸üÆü •ÖÖ‹ †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
†ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖê ¯ÖÏμÖÖêÖ ´Öë »ÖÖ−Öê úÖ ×•Ö´´Öê¤üÖ¸ü ¾μÖÛŒŸÖ ¯Ö¸ü ˆ¢Ö¸ü¤üÖ×μÖŸ¾Ö ›üÖ»ÖÖ Æüß −Ö •ÖÖ ÃÖêú… ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ÛÃ¾ÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ ×¾Ö¬ÖÖμÖß ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ¬μÖÖ−Ö
¤êü−Öê μÖÖêμÖ Æîü… ×Ã¾ÖÃÖ ÃÖÓÃÖ¤ü −Öê •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß ŸÖÓ¡Ö †»ÖÖ ÃÖê ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹ ²ÖÆüÃÖ úß †Öî¸ü úÖ−Öæ−Ö êú ¯ÖÆü»Öê ´ÖÃÖ×¾Ö¤êü −Öê ŸÖŸúÖ»Öß−Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
úÖ−Öæ−Ö ´Öë ú‡Ô ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ¯Öê¿Ö ×ú‹… ²ÖÖ¤ü ´Öë ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ ÃÖÖê“Ö-×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üêú ‡ÃÖ ±îúÃÖ»Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÆãüÑ“Öß ×ú •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ ÃÖê •Öã›ÍüÖ Öê¡Ö ÖÖÃÖ
ŸÖ¸üÆü úÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ×»Ö‹ †»ÖÖ úÖ−Öæ−Ö úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ˆÃÖêú úÖ¸üÖ ´ÖÖ−Ö¾Ö †Öî¸ü ˆÃÖúÖ ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ •ÖÖê×Ö´Ö êú ×¿ÖúÖ¸ü ÆüÖêŸÖê Æïü… ×²Ö−ÖÖ
†»ÖÖ úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖ‹ éú×ÂÖ, ¾ÖÖ×−Öúß, ˆªÖêÖ †Öî¸ü †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ†Öë êú ×ÆüŸÖÖë úÖ ¬μÖÖ−Ö −ÖÆüà ¸üÖÖ •ÖÖ ÃÖêúÖÖ…
•Ö¾ÖÖ²Ö¤üêÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ŸÖÓ¡Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úÖ ÃÖ²ÖÃÖê ²Ö›ÍüÖ ±úÖμÖ¤üÖ ŸÖÖê μÖÆü ÆüÖêÖÖ ×ú ˆÃÖÃÖê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ êú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö ×´Ö»ÖêÖÖ, ×´Ö¼üß
úß ˆ¾ÖÔ¸üŸÖÖ úÖμÖ´Ö ¸üÆêüÖß †Öî¸ü •Öß×¾ÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úß †ÖÓ›üŸÖÖ ²Ö−Öß ¸üÆêüÖß… ‡ÃÖÃÖê ³ÖÖê•Ö−Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß •Öºþ¸üŸÖ êú ºþ¯Ö ´Öë ³ÖÖê•Ö−Ö
ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö úÖ †Ö¿¾ÖÖÃÖ−Ö †Öî¸ü ¯ÖãÂ™ü ÆüÖêÖÖ… ˆ¯Ö³ÖÖêŒŸÖÖ†Öë êú ×»Ö‹ †ÖòÖÔ×−Öú †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆÖÖ‹ Ö‹ ÖÖª
51
êú ²Öß“Ö “Öã−ÖÖ¾Ö úÖ ´ÖÖîúÖ ¸üÆêüÖÖ… ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ úÖ ¯ÖÏ¿−Ö •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ×¾Ö×−ÖμÖ×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ¾Ö ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ŸÖÓ¡ÖúÖ ×¾ÖúÖÃÖ
ú¸ü−Öê ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ‡−Ö ÃÖ¾ÖÖ»ÖÖë úÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ ú¸üêú −ÖÆüà ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ…
ÃÖ. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê −ÖãúÃÖÖ−Ö úß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü †−Ö×¬ÖéúŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ×úÃÖß ¯Öê™ëü™ü úÖê ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß ¤üÖê †»ÖÖ-†»ÖÖ “Öß•Öë Æïü…
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë μÖê ¤üÖê−ÖÖë •Ö¾ÖÖ²Ö¤êü×ÆüμÖÖÑ †Ö¯ÖÃÖ ´Öë ™üú¸üÖ ³Öß ÃÖúŸÖß Æïü… ú−ÖÖ›üÖ †Öî¸ü †´Öê×¸üúÖ ´Öë ×−ÖμÖ´Ö Æîü ×ú •Ö²Ö
úÖê‡Ô ×úÃÖÖ−Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ²Öß•Ö Ö¸üß¤üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ˆÃÖê ú¸üÖ¸ü ¯Ö¸ü ¤üÃŸÖÖŸÖ ú¸ü−Öê ¯Ö›ÍüŸÖê Æïü ×ú ¾ÖÆü ‹ú ²ÖÖ¸ü ÃÖê •μÖÖ¤üÖ ²Öß•Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö −ÖÆüà
ú¸êüÖÖ μÖÖ−Öß ¾ÖÆü ²Öß•Ö −ÖÆüà ²Ö“ÖÖ‹ÖÖ… ÃÖ´ÖÃμÖÖ ŸÖ²Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖêŸÖß Æîü •Ö²Ö ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ²Öß•ÖÖë úÖê ‡¸üÖ¤üŸÖ−Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö
ú¸ü−Öê úß Æü¸üúŸÖ ¸üÖêú−Öê ´Öë −ÖÖúÖ´Ö ¸üÆüŸÖê Æïü, †Öî¸ü •Öê−Öê×™üú ²Öß•Ö ¤æüÃÖ¸üÖë êú ÖêŸÖ †Öî¸ü †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸ü ¤êüŸÖê Æïü… †ÖòÖÔ×−Öú
ÖêŸÖß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ±úÖ´ÖÔ¸ü ŸÖÖê μÖÆüß “ÖÖÆêüÖÖ ×ú ¾ÖÆü ˆ−Ö •Öê−Öê×™üú ²Öß•ÖÖë êú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÃÖê †¯Ö−Öê ÖêŸÖ úÖê •Ö»¤üß ÃÖê •Ö»¤üß ´ÖãŒŸÖ ú¸ü »Öê, ŒμÖÖë×ú ˆÃÖúÖ
†ÖÙ£Öú −ÖãúÃÖÖ−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…†Ö¸ü ×úÃÖß ×úÃÖÖ−Ö êú ÖêŸÖ ´Öë ˆÃÖúß ‡“”ûÖ −Ö ÆüÖêŸÖê Æãü‹ ³Öß •Öê−Öê×™üú ²Öß•ÖÖë úÖ ¯ÖÏÃÖÖ¸ü ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ÃÖ¾ÖÖ»Ö μÖÆü
Æîü ×ú ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú ŒμÖÖ ú¸êüÖÖ? ´ÖÖëÃÖë™üÖê Óú¯Ö−Öß †Öî¸ü ú−ÖÖ›üÖ êú ‹ú ×úÃÖÖ−Ö ¯ÖÃÖá ¿´Öß•ÖÌ¸ü êú ²Öß“Ö Æãü‹ ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ¯Ö¸ü −Ö•Ö¸ü ›üÖ»Ö−Öê ÃÖê ‡ÃÖ ÃÖ´ÖÃμÖÖ ¯Ö¸ü
¸üÖê¿Ö−Öß ¯Ö›Íü ÃÖúŸÖß Æîü…
´ÖÖëÃÖë™üÖê Óú¯Ö−Öß −Öê ¸üÖˆÓ›ü†¯Ö ¸êü›üß ú−ÖÖê»ÖÖ −ÖÖ´Öú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹ú ²Öß•Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×úμÖÖ… μÖÆü ×úÃ´Ö •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü
¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ −ÖÂ™ü ú¸ü ¤êü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¸üÖˆÓ›ü†¯Ö ¸êü›üß Ö¸ü¯ÖŸÖ¾ÖÖ¸ü−ÖÖ¿Öú êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ×ŸÖ¸üÖê¬Öß £Öß…ü ¯ÖÃÖá −ÖÖ´Öú ×úÃÖÖ−Ö êú ¯Ö›ÍüÖêÃÖß ×úÃÖÖ−ÖÖë −Öê ‡ÃÖ ×úÃ´Ö úÖ
¯ÖÏμÖÖêÖ ú¸ü−Öê úÖ ×−ÖÖÔμÖ ×úμÖÖ… ´ÖÖëÃÖë™üÖê −Öê ¯ÖÖμÖÖ ×ú ²Öß•Ö ¯ÖÃÖá êú ÖêŸÖÖë ´Öë ³Öß Æîü, •Ö²Ö×ú ¯ÖÃÖá −Öê ²Öß•Ö −ÖÆüà Ö¸üß¤üÖ £ÖÖ… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ¯ÖÃÖá ²Öß•Ö úÖ
‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê êú ¯ÖÖ ´Öë −ÖÆüà £ÖÖ… ´ÖÖëÃÖë™üÖê −Öê ¯ÖÃÖá ¯Ö¸ü ‡»•ÖÖ´Ö »ÖÖÖμÖÖ ×ú ˆÃÖ−Öê †−Ö×¬ÖéúŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ²Öß•Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×úμÖÖ, ˆÃÖúÖ ¯Öã−Ö•ÖÔ−Ö−Ö
×úμÖÖ, †Öî¸ü ˆÃÖêú •Öß−Ö, ÃÖê»Ö, ¯»ÖÖÓ™ü †Öî¸ü ²Öß•Ö ŸÖîμÖÖ¸ü ×ú‹… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü Óú¯Ö−Öß êú ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö Æãü†Ö… ´Öãú§ü´ÖÖ “Ö»ÖÖ… ú−ÖÖ›üÖ êú
ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü −Öê ±îúÃÖ»ÖÖ ×¤üμÖÖ ×ú ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ŸÖÖê Æãü†Ö Æîü, ¯Ö¸ü ‡ÃÖúß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ¤êü−Ö¤üÖ¸üß ¯ÖÃÖá úß −ÖÆüà Æîü, ŒμÖÖë×ú ¯ÖÃÖá êú
ÖêŸÖ ´Öë •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ²Öß•Ö úÖ †ÖÖ´Ö−Ö îúÃÖê Æãü†Ö, μÖÆü Ã¯ÖÂ™ü −ÖÆüà… ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ¯Ö›ÍüÖêÃÖ êú ÖêŸÖÖë ´Öë ×”û›Íüêú •ÖÖ−Öê ¯Ö¸ü μÖÆü ²Öß•Ö ¯ÖÃÖá êú
ÖêŸÖÖë ´Öë ³Öß ¯ÖÆãüÑ“Ö ÖμÖÖ ÆüÖê… ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü −Öê μÖÆü •ÖÖÑ“Ö ³Öß úß ×ú ´ÖÖëÃÖë™üÖê «üÖ¸üÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ¯Öê™ëü™ü úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ¾Öî¬Ö Æîü μÖÖ −ÖÆüà… ú−ÖÖ›üÖ ´Öë ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ
¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡Ö −ÖÆüà ´ÖÖ−Öß •ÖÖŸÖà, ‡ÃÖ×»Ö‹ úÖê™Ôü úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö £ÖÖ ×ú ŒμÖÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ êú ×úÃÖß ‹ú ‘Ö™üú úÖ ¯Öê™ëü™ü ÆüÖê−Öê ¯Ö¸ü ¯Öæ¸ß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü¬ÖÖ¸üú úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü »ÖÖÖæ ÆüÖêŸÖÖ Æîü? ŒμÖÖ ²Öß•Ö ´Öë ›üÖ»ÖÖ ÖμÖÖ •Öß−Ö ˆÃÖÃÖê ¯Öî¤üÖ ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ úÖê ³Öß ¯Öê™ëü™ü êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë »ÖÖ ¤êüŸÖÖ Æî? •Ö•Ö úÖ úÆü−ÖÖ £ÖÖ
×ú ¯Öê™ëü™ü êú ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ ˆÃÖÃÖê ¯Öî¤üÖ Æãü‹ ¯ÖÖî¬Öê úß †−Ö¤êüÖß −ÖÆüà úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß… •Ö•Ö úÖê ¤æüÃÖ¸üß ²ÖÖŸÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖßμÖ μÖÆü »ÖÖß
×ú ŒμÖÖ ¯Öê™ëü×™ü›ü •Öß−Ö úÖ ×úÃÖß êú ¯ÖÖÃÖ ¯ÖÖμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ Æüß †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü? ˆÃÖæ»Ö ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú †Ö¸ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö úÖ
‡¸üÖ¤üÖ −Ö ÆüÖê, †Öî¸ü ×úÃÖÖ−Ö μÖÆü ÃÖÖ×²ÖŸÖ ú¸ü ¤êü ×ú ¾ÖÆü −Ö ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖÖ £ÖÖ †Öî¸ü −Ö Æüß ˆÃÖúÖ ˆ§êü¿μÖ ¾μÖ¾ÖÖÃÖÖμÖßú¸üÖ £ÖÖ, ŸÖÖê ˆÃÖê
†×¬ÖúÖ¸üÖë êú ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö êú †Ö¸üÖê¯Ö ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… •ÖÖÑ“Ö ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü •Ö•Ö −Öê ¯ÖÖμÖÖ ×ú ¯ÖÃÖá −Öê †¯Ö−Öß ±úÃÖ»Ö ¯Ö¸ü ¸üÖˆÓ›ü†¯Ö ¸êü›üß ú−ÖÖê»ÖÖ
úÖ ×”û›ÍüúÖ¾Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ… »Öê×ú−Ö, ÃÖÓ³ÖÖ¾Ö−ÖÖ μÖÆü £Öß ×ú •Öºþ¸üŸÖ ¯Ö›Íü−Öê ¯Ö¸ü ¾ÖÆü ‹êÃÖÖ ú¸ü ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ, ŒμÖÖë×ú ²Öß•Ö ²ÖÖêŸÖê ÃÖ´ÖμÖ ˆÃÖê ¯ÖŸÖÖ £ÖÖ μÖÖ ¯ÖŸÖÖ
ÆüÖê−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ £ÖÖ ×ú 1998 ´Öë ¾ÖÆü ¸üÖˆÓ›ü†¯Ö ¸êü›üß ú−ÖÖê»ÖÖ ²ÖÖê ¸üÆüÖ Æîü… ‡ÃÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü †¤üÖ»ÖŸÖ ‡ÃÖ ×−ÖÖÔμÖ ¯Ö¸ü ¯ÖÆãüÑ“Öß ×ú ´ÖÖëÃÖë™üÖê êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ
†ÖÓ×¿Öú ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ŸÖÖê •Öºþ¸ü Æãü†Ö Æîü… ¯ÖÃÖá úÖ ŸÖÔú £ÖÖ ×ú •Ö²Ö ˆÃÖêú ÖêŸÖ ´Öë ×úÃÖß ŸÖ¸üÆü ¯Öê™ëü×™ü›ü ²Öß•Ö †Ö Ö‹ ŸÖÖê ˆ−Æëü ˆÃÖúß ×´ÖÛ»úμÖŸÖ ˆÃÖß
¯ÖÏúÖ¸ü ´ÖÖ−Ö »Öß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹ ×•ÖÃÖ ¯ÖÏúÖ¸ü ×úÃÖß úÖ ´Ö¾Öê¿Öß †Ö¸ü ˆÃÖúß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü ²Ö““ÖÖ •Ö−ÖŸÖÖ ŸÖÖê ¾ÖÆü ²Ö““ÖÖ •Ö´Öß−Ö êú ´ÖÖ×»Öú úÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
†¤üÖ»ÖŸÖ −Öê ¯ÖÃÖá úß μÖÆü ¤ü»Öß»Ö −ÖÆüà ´ÖÖ−Öß, †Öî¸ü úÆüÖ ×ú ‡ÃÖÃÖê ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö êú ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö úÖ ²Ö“ÖÖ¾Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü †¤üÖ»ÖŸÖ −Öê ¾ÖÖÃŸÖ×¾Öú
ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸üÖëü ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤üß… »Öê×ú−Ö, ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü −Öê μÖÆü ³Öß ¯ÖÖμÖÖ ×ú ¯ÖÃÖá ²Öß•Ö Óú¯Ö−Öß úÖ ¤êü−Ö¤üÖ¸ü −ÖÆüà Æîü ŒμÖÖë×ú
ˆÃÖ−Öê ²Öß•Ö ÃÖê úÖê‡Ô ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ˆšüÖμÖÖ… μÖÆü ×−ÖÖÔμÖ ´ÖÖëÃÖë™üÖê «üÖ¸üÖ ×−Ö¬ÖÖÔ×¸üŸÖ ´Öã−ÖÖ±êú úß ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ×úμÖÖ ÖμÖÖ… ´ÖÖëÃÖë™üÖê −Öê †Ö×¾ÖÂúÖ¸ü úÖê
Æãü‹ −ÖãúÃÖÖ−Ö úÖê †Ö¬ÖÖ¸ü −Ö ²Ö−ÖÖ ú¸ü †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ †×ŸÖÎú´ÖÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê úÖê Æãü‹ ±úÖμÖ¤êü úÖê ´Öã−ÖÖ±êú úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−ÖÖμÖÖ £ÖÖ… “ÖæÑ×ú ¯ÖÃÖá −Öê †¯Ö−Öß
±úÃÖ»Ö ¯Ö¸ü ¸üÖˆÓ›ü†¯Ö ¸êü›üß úÖ ×”û›ÍüúÖ¾Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ £ÖÖ, ‡ÃÖ×»Ö‹ ´ÖÖ−ÖÖ ÖμÖÖ ×ú ˆÃÖê ˆ−Ö ²Öß•ÖÖë úÖ úÖê‡Ô ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú ±úÖμÖ¤üÖ −ÖÆüà ×´Ö»ÖÖ •ÖÖê ˆÃÖ−Öê
1998 ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ×ú‹ £Öê…
•ÖÖ×Æü¸ü Æîü ×ú •Ö•Ö −Öê êú¾Ö»Ö ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓúßÖÔ ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë Æüß ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê úÖê ¤êüÖÖ… ˆÃÖ−Öê −Ö ŸÖÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö «üÖ¸üÖ
¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ úÖê ÆüÖê ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öê −ÖãúÃÖÖ−Ö ¯Ö¸ü ÖÖî¸ü ×úμÖÖ, −Ö Æüß Óú¯Ö−Öß ¯Ö¸ü ˆÃÖúß •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖÖê“ÖÖ †Öî¸ü −Ö Æüß ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü ÃÖÖê“ÖÖ… †¤üÖ»ÖŸÖ úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ×¾Ö×“Ö¡Ö £ÖÖ, ŒμÖÖë×ú ˆÃÖ−Öê μÖÆü ³Öß −ÖÆüà ÃÖÖê“ÖÖ ×ú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ †ÖòÖÔ×−Ö•´Ö úÖ ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö −Ö ú¸ü−Öê
¾ÖÖ»Öê ×úÃÖÖ−Ö μÖÆü îúÃÖê ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ú¸ëüÖê ×ú ˆ−Öêú ²Öß•ÖÖë ´Öë ¯Öê™ëü×™ü›ü •Öß−Ö −ÖÆüà Æîü… †Ö×Ö¸ü ˆ−Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ¯ÖÖÃÖ ‡ÃÖúÖ ¯Ö¸üßÖÖ ú¸ü−Öê úß ŒμÖÖ
ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ Æîü? †¤üÖ»ÖŸÖ êú ±îúÃÖ»Öê ÃÖê μÖÆü ´ÖŸÖ»Ö²Ö ³Öß ×−Öú»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ×•ÖÃÖ ‡»ÖÖêú ´Öë •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ú−ÖÖê»ÖÖ ˆÖÖμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü, ¾ÖÆüÖÑ êú ˆ−Ö
×úÃÖÖ−ÖÖë (•ÖÖê ‹êÃÖÖ ú−ÖÖê»ÖÖ −ÖÆüà ˆÖÖ−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê) úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ²Ö−ÖŸÖß Æîü ×ú ¾Öê μÖÖ ŸÖÖê ¯ÖÏμÖÖêÖ¿ÖÖ»ÖÖ ´Öë †¯Ö−Öê ²Öß•ÖÖë úÖ ¯Ö¸üßÖÖ ú¸üÖ »Öë, μÖÖ ×±ú¸ü
†¯Ö−Öß ±úÃÖ»Ö ¯Ö¸ü ¸üÖˆÓ›ü†¯Ö ¸êü›üß úÖ Ã¯ÖÏê ú¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸ü ¸üÆëü •ÖÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ú−ÖÖê»ÖÖ −Ö ÆüÖê−Öê úß ¿ÖŒ»Ö ´Öë ˆ−Öúß ±úÃÖ»Ö úÖê −ÖÂ™ü
ú¸ü ¤êüÖÖ…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü μÖÆü ±îúÃÖ»ÖÖ ãú”û ¾μÖÖ¯Öú ¯ÖÏ¿−Ö ˆšüÖŸÖÖ Æîü… ¯ÖÆü»ÖÖ, †Ö¸ü ‡ÃÖß úÖê −Ö•Öß¸ü ´ÖÖ−Ö ×»ÖμÖÖ •ÖÖ‹ ŸÖÖê ú−ÖÖ›üÖ Æüß −ÖÆüà, ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ³Öß ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡Ö
•Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü −Ö úß •ÖÖ ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ±úÔú ¬ÖÓã¬Ö»ÖÖ ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ, ŒμÖÖë×ú ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ³Öß ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úÖê
¯Öê™ëü™ü êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ¸üÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸üÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Öê™ëü™ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü… †Ö¸ü ú−ÖÖ›üÖ úÖ
ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü ˆÃÖß ´Öãú§ü´Öê úÖê •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ³Öß ¤êüÖŸÖÖ ŸÖÖê ˆÃÖê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖÖ ×ú ŒμÖÖ ´ÖÖëÃÖë™üÖê −Öê ‹ú ‹êÃÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤ü úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ×úμÖÖ ×•ÖÃÖ´Öë Öã¤ü êú ¯Öã−Ö¹ýŸ¯ÖÖ¤ü−Ö †Öî¸ü ¯Öã−Ö•ÖÔ−Ö−Ö úß Ö´ÖŸÖÖ Æîü? ŸÖ²Ö †¤üÖ»ÖŸÖ μÖÆü ³Öß ¤êüÖŸÖß ×ú ´ÖÖëÃÖë™üÖê ¯Ö¸ü ¯ÖÃÖá
úß ÖêŸÖß μÖÖ−Öß ×úÃÖÖ−Ö úß ÃÖ´¯Ö×¢Ö ¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ²Ö−ÖŸÖß Æîü? ¬μÖÖ−Ö ¸üÆêü ×ú ×Ã¾ÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ¯ÖÏ¤æüÂÖÖ úß ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ˆÃÖß
¾μÖÛŒŸÖ μÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ μÖÖ Óú¯Ö−Öß ¯Ö¸ü ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü •ÖÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸üŸÖÖ Æîü… †Ö¸ü ‡ÃÖ ×Ã¾ÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö «üÖ¸üÖ ¯ÖÏ¤ü¢Ö
Æü»Ö êú ²Ö•ÖÖμÖ úÖê‡Ô †Öî¸ü ×¾Ö »¯Ö “Öã−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¬μÖÖ−Ö ¸üÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ×ú ×•ÖÃÖ ×úÃÖÖ−Ö êú ÖêŸÖ ¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ÆüÖê ¸üÆêü Æïü, ˆÃÖêú ×ÆüŸÖÖë úß ¯Ö¸ü¾ÖÖÆü
52
³Öß ÆüÖê, −Ö ×ú êú¾Ö»Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ²Öß•ÖÖë úÖê ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ´Öë »ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß Óú¯Ö−Öß êú ×ÆüŸÖÖë úß… †Ö¸ü ‹êÃÖÖ −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ ŸÖÖê ×úÃÖÖ−Ö †¯Ö−Öê ÖêŸÖÖë úÖê
¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ‡»•ÖÖ´Ö ´Öë êú¾Ö»Ö •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ‰ú¯Ö¸ü Æüß ´Öãú§ü´ÖÖ “Ö»ÖÖ ¯ÖÖ‹ÖÖ… ³ÖÖ¸üŸÖ •ÖîÃÖê
¤êü¿Ö êú ×»Ö‹ μÖÆü ‹ú ²ÖêÆü¤ü ¤ãüÖ¯ÖæÖÔ ×Ã£Ö×ŸÖ ÆüÖêÖß •ÖÆüÖÑ †³Öß ŸÖú •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô úÖ ŸÖÓ¡Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ Æîü…
‹ú †−μÖ †Æü´Ö ÃÖ¾ÖÖ»Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë «üÖ¸üÖ †¯Ö−Öß •Ö´Öß−Ö ¯Ö¸ü úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ÖêŸÖß úß ×úÃ´Ö ŸÖμÖ ú¸ü−Öê úß Ã¾ÖÖμÖ¢ÖŸÖÖ úÖ ³Öß Æîü… †Ö¸ü ¾ÖÆü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú
ÖêŸÖß ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê Æïü, μÖÖ †ÖòÖÔ×−Öú ÖêŸÖß ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê Æïü ŸÖÖê ˆ−Æëü •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë ÃÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ´ÖãŒŸÖ ¸üÆü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ… †Ö¸ü μÖê ˆŸ¯ÖÖ¤ü
ˆ−Öêú ÖêŸÖÖë ´Öë ˆ−Öúß ´Ö•Öá ÃÖê ‘ÖãÃÖ †ÖŸÖê Æïü ŸÖÖê •Öê−Öê×™üú ÖêŸÖß †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üß ×úÃ´Ö úß Öê×ŸÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÆü†ÛÃŸÖŸ¾Ö úÖ ˆÃÖæ»Ö ³ÖÓÖ ÆüÖê •ÖÖ‹ÖÖ… ‡ÃÖ
ˆÃÖæ»Ö ¯Ö¸ü ¾Öî–ÖÖ×−Öú †Öî¸ü −Öß×ŸÖÖŸÖ ²ÖÆüÃÖÖë ´Öë úÖ±úß “Ö“ÖÖÔ ÆüÖê “Öãúß Æîü… •Ö²Ö ŸÖú ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú †Öî¸ü †ÖòÖÔ×−Öú ÖêŸÖß êú ×Ö»ÖÖ±ú ±îúÃÖ»ÖÖ −ÖÆüà ÆüÖê •ÖÖŸÖÖ,
ŸÖ²Ö ŸÖú ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü úß ÖêŸÖß úÖê ¯ÖÏ¤æü×ÂÖŸÖ ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖë êú ×Ö»ÖÖ±ú •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ŸÖÓ¡Ö úÖ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ ÆüÖê−ÖÖ Æüß “ÖÖ×Æü‹…
×±ú¸ü, ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ³Öß Æîü… ‹ú ŸÖ¸ü±ú ¾Öê ×úÃÖÖ−Ö Æïü •ÖÖê •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü Ö¸üß¤üŸÖê Æïü, ¤æüÃÖ¸üß †Öê¸ü ˆ−Ö ×úÃÖÖ−ÖÖë êú
†×¬ÖúÖ¸ü Æïü •ÖÖê ˆ−ÖÃÖê ¤æü¸ü ¸üÆü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê Æïü… •Öê−Öê×™üú ÖêŸÖß ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ×úÃÖÖ−Ö ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ²ÖÑ¬Öê Æãü‹ Æïü, ¯Ö¸ü ¤æüÃÖ¸êü ŸÖ¸üÆü êú ×úÃÖÖ−ÖÖë úÖê ŸÖÖê
†¯Ö−Öê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú †×¬ÖúÖ¸üÖêÓ êú ˆ¯Ö³ÖÖêÖ úÖ ´ÖÖîúÖ ×´Ö»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ˆ−Æëü ²Öß•Ö ²Ö“ÖÖ−Öê †Öî¸ü ˆ−ÖúÖ †Ö»Öß ±úÃÖ»Ö ´Öë ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ü−Öê úß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ Æü¸ü
úß´ÖŸÖ ¯Ö¸ü ×´Ö»Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹… ú−ÖÖ›üÖ êú ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü êú ±îúÃÖ»ÖÖ ‡−Ö Ã¾ÖÖ³ÖÖ×¾Öú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ³Öß ú‡Ô −Ö•Ö×¸üμÖÖë ÃÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü…
³ÖÖ¸üŸÖßμÖ úÖ−Öæ−Ö ÃÖÖ±ú úÆüŸÖÖ Æîü ×ú ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖÑ †Öî¸ü ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖμÖÖë úß ×úÃ´Öë ¯Öê™ëü™ü −ÖÆüà úß •ÖÖ ÃÖúŸÖà… ¾ÖÆü ´ÖÖ−ÖŸÖÖ Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë êú ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ ¯Ö¸ü −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú †ÃÖ¸ü ¯Ö›Í ÃÖúŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ
†³Öß úÖ±úß †¯ÖμÖÖÔ¯ŸÖ Æîü…
¤ü. •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ

³ÖÖ¸üŸÖ −Öê •Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ ×¾Ö×−ÖμÖ´Ö−Ö úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−Öê ´Öë †ÖÖ‰ú ³Öæ×´ÖúÖ úÖ ×−Ö¾ÖÖÔÆü ×úμÖÖ Æîü… •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ
•Öî¾Ö¯ÖÏÖîªÖê×Öúß êú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê •ÖÖê›Íü ¤êüŸÖß Æîü… •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ
ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë úÖê ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ´Öë ¿ÖÖ×´Ö»Ö ÆüÖê−Öê ÃÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖßμÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü ÃÖú−Öê ¾ÖÖ»Öê †ÃÖ¸ü †Öî¸ü ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÖë úß ÃÖ´Ö—Ö ¯Öî¤üÖ ú¸üŸÖß Æîü…
•Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ úÖ ŸÖÖ»»Öãú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ³Öß Æîü, ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ êú ¯ÖÏ¿−Ö úß ¯Ö¸ü¾ÖÖÆü −ÖÆüà ú¸üŸÖê… »Öê×ú−Ö,
¤üÖê−ÖÖë êú ²Öß“Ö μÖÆü ÃÖæ¡Ö úÖμÖ´Ö ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ •Öºþ¸üß Æîü… †Ö¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ êú ×−ÖμÖ´Ö ´ÖÖ−Ö−ÖÖ ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úß ¿ÖŸÖÔ ²Ö−ÖÖ ×¤üμÖÖ •ÖÖ‹, ŸÖÖê μÖÆü ú´Öß ¯Öæ¸üß
úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… μÖÆü ¿ÖŸÖÔ êú¾Ö»Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÃÖê ¯ÖÆü»Öê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾Öî–ÖÖ×−Öú ¯Ö¸üßÖÖ ŸÖú Æüß −ÖÆüà ×ÃÖ´Ö™üß ¸üÆü−Öß “ÖÖ×Æü‹, ²ÖÛ»ú •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü
³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ŸÖÓ¡Ö úß ¸ü“Ö−ÖÖ ŸÖú •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹… “ÖæÑ×ú •μÖÖ¤üÖŸÖ¸ü ¤êü¿ÖÖë −Öê ¯ÖÆü»Öê Æüß †¯Ö−Öê μÖÆüÖÑ •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ ŸÖÓ¡Ö Ö›Íêü ú¸ü ×»Ö‹ Æïü, ‡ÃÖ×»Ö‹ †²Ö ‡ÃÖ ¯Ö¸ü úÖê‡Ô
»ÖÓ²Öß-“ÖÖî›Íüß ²ÖÆüÃÖ úß •Öºþ¸üŸÖ ³Öß −ÖÆüà Æîü… •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ úß ÖÖ¸Óü™üß ×ú‹ ×²Ö−ÖÖ ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÓ•Öæ¸ü −Ö ú¸ü−Öê úÖ †ÖÖÏÆü †²Ö ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü −ÖÆüà ¸üÆü−ÖÖ
“ÖÖ×Æü‹, ŒμÖÖë×ú ÃÖ³Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¯ÖÖÖë −Öê ‡ÃÖúß •Öºþ¸üŸÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ ú¸ü »Öß Æîü… ´ÖãÛ¿ú»Ö ŸÖÖê •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ³Ö¸ü¯ÖÖ‡Ô ŸÖÓ¡Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü…
ú−ÖÖ›üÖ êú ÃÖã¯ÖÏß´Ö úÖê™Ôü úÖ ±îúÃÖ»ÖÖ ²ÖŸÖÖŸÖÖ Æîü ×ú •Öê−Öê×™üú»Öß ¯Ö×¸ü¾ÖÙŸÖŸÖ ˆŸ¯ÖÖ¤üÖë ´Öë †¯Ö−Öê ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü Ã¾ÖŸÖ: ¯ÖÏÃÖÖ¸ü ú¸ü−Öê úß ¯ÖÏ¾Öé×¢Ö ÆüÖêŸÖß Æîü…
‡ÃÖÃÖê μÖÆü ³Öß ¯ÖŸÖÖ “Ö»ÖŸÖÖ Æîü ×ú •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß úÖ ‹ú ŸÖÓ¡Ö ¤æüÃÖ¸êü ÃÖê †ÓŸÖÙ¾Ö¸üÖê¬Ö ´Öë †Ö ÃÖúŸÖÖ Æîü…
12 ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö

´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×¾ÖúÖÃÖ ‹ú¤ü´Ö †»ÖÖ-†»ÖÖ Æãü†Ö Æîü… ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü êú¾Ö»Ö †¯Ö−Öê ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú-†ÖÙ£Öú
¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úÖ ×•ÖÎú ú¸üêú ¸üÆü •ÖÖŸÖê Æïü… »Öê×ú−Ö, μÖÆü •Öºþ¸ü Æîü ×ú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †−Öã“”êû¤ü ¿ÖÖ×´Ö»Ö ×ú‹ Ö‹ Æïü…
¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ³ÖÖê•Ö−Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏ¿−ÖÖë êú ˆšü−Öê êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÏ¿−Ö ¯Ö¸ü †×¬Öú
¸üÖê¿Ö−Öß ¯Ö›üÍß Æîü…
†. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü

•Ö²Ö ÃÖê ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖÓ×¬Ö −Öê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úÖ ¤ü²ÖÖ¾Ö ²Ö−ÖÖ−ÖÖ ¿Öãºþ ×úμÖÖ Æîü, ŸÖ³Öß ÃÖê ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö
ˆ³Ö¸ü ú¸ü ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö ÖμÖÖ Æîü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö, Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™üÖë †Öî¸ü ‹›ËüÃÖ úß ²Öß´ÖÖ¸üß êú †Ö¯ÖÃÖß ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÃÖê
‡ÃÖ ´ÖÃÖ»Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÏúÖ¿Ö ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü… ‹›ËÃÖ úÖ ‡»ÖÖ•Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß ¤ü¾ÖÖ‹Ñ †³Öß −Ö‡Ô Æïü †Öî¸ü ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë †ÖŸÖß Æïü… ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú •Öê−Öê×™üú
‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ êú úÖ¸üÖ ³ÖÖê•Ö−Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ×¾Ö“ÖÖ¸üÖßμÖ ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü ŒμÖÖë×ú ¯Öê™ëü™üÖë êú úÖ¸üÖ ÖÖª ŸÖú ¯ÖÆãüÑ“Ö †Öî¸ü ×úÃÖÖ−ÖÖë êú
†×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖß´ÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ¯Öî¤üÖ ÆüÖê Ö‹ Æïü… ÃÖ´ÖÃμÖÖ μÖÆü Æîü ×ú ‡−Ö ´ÖÃÖ»ÖÖë ¯Ö¸ü ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú¾Ö»Ö ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÓ“ÖÖë ¯Ö¸ü Æüß ÆüÖêŸÖÖ Æîü…
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë †³Öß ‡ÃÖ ³ÖÖÂÖÖ −Öê ¯ÖÏ¾Öê¿Ö −ÖÆüà ×úμÖÖ Æîü… ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆÃÖúß ‹ú ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖ²Ö-ú´Öß¿Ö−Ö †Öò−Ö ¯ÖÏ´ÖÖê¿Ö−Ö
‹Ó›ü ¯ÖÏÖê™êüËúŒ¿Ö−Ö †Öò¾Ö Êæ´Ö−Ö ¸üÖ‡™ËüÃÖ −Öê 2000 ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ ‹ú Ã¯ÖÂ™ü ¾ÖŒŸÖ¾μÖ êú •Ö×¸ü‹ Ã¾ÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü
ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë †Öî¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖ−Öæ−Ö êú ²Öß“Ö Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ™üú¸üÖ¾Ö Æîü…
ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë ‹›ËüÃÖ úß ´ÖÆüÖ´ÖÖ¸üß êú ¯ÖÏÃÖÖ¸ü êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ˆŸ¯Ö®Ö ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖ¸üÖêúÖ¸üÖë êú μÖÖ»Ö ÃÖê ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü úß †ÖÙ£Öú, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú
†Öî¸ü ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †×¬ÖúÖ¸ü ú´Öê™üß (‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü ú´Öê™üß) −Öê 2001 ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö ¯Ö¸ü ‹ú
¾ÖŒŸÖ¾μÖ •ÖÖ¸üß ×úμÖÖ •ÖÖê ÃÖ¤üÃμÖ ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ²ÖÖ¬μÖúÖ¸üß ŸÖÖê −ÖÆüà £ÖÖ, ¯Ö¸ü Ã¯ÖÂ™ü ÃÖÓêúŸÖ ú¸üŸÖÖ £ÖÖ ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖÓ¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ŸÖÓ¡Ö úÖê
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ¯ÖÏÖêÃŸÖÖ×ÆüŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ †Öî¸ü ˆ−Öúß ÃÖã¸üÖÖ ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹… ú´Öê™üß úÖ ¾ÖŒŸÖ¾μÖ †Æü´Ö œÓüÖ ÃÖê ÃÖÖ±ú ú¸üŸÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü úÖê‡Ô
53
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ×úÃÖß ¤êü¿Ö úÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ¯Öæ¸üß ú¸ü−Öê ´Öë ²ÖÖ¬ÖÖ ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü ŸÖÖê ¾ÖÆü ˆÃÖ ¤êü¿Ö êú úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú †−Öãæú»Ö
−ÖÆüà ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ…
Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖ ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü ÃÖÓ×¬Ö ´Öë Ã¯ÖÂ™ü ºþ¯Ö ÃÖê ×•ÖÎú ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… μÖÆü ÃÖÓ×¬Ö ¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ ÃÖê †¯ÖêÖÖ ú¸üŸÖß Æîü ×ú ¾ÖÆü −Ö
ŸÖÖê ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü êú ˆ¯Ö³ÖÖêÖ ´Öë ×úÃÖß ŸÖ¸üÆü úß ²ÖÖ¬ÖÖ ›üÖ»ÖêÖß, †Öî¸ü −Ö Æüß ×úÃÖß ŸÖßÃÖ¸êü ¯ÖÖ úÖê ‹êÃÖÖ ú¸ü−Öê ¤êüÖß… ÃÖÖ£Ö Æüß ¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ †¯Ö−Öê
ÃÖ³Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ †×¬ÖúŸÖ´Ö ˆ¯ÖμÖÖêÖ ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü êú ˆ¯Ö³ÖÖêÖ »ÖÖμÖú ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖμÖÖÑ ²Ö−ÖÖ−Öê ´Öë Ö“ÖÔ ú¸êüÖß… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ¸üÖ•μÖ
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÆüÖμÖŸÖÖ †Öî¸ü ÃÖÆüμÖÖêÖ ³Öß »Öê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ ‹ú ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü ³Öß Æîü ×ú ¸üÖ•μÖ ‹êÃÖß úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬Ö μÖÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ú¸ü−Öê ÃÖê
²ÖÖ•Ö †Ö‹ÖÖ ×•ÖÃÖÃÖê ˆÃÖúß •Ö−ÖŸÖÖ úÖ μÖÆü †×¬ÖúÖ¸ü ²ÖÖ×¬ÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ ÆüÖê… ÃÖÓ×¬Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖÑ ¾ÖÖ×•Ö²Ö ¤üÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ−ÖÖ Æü¸ü
¸üÖ•μÖ úÖ ¤üÖ×μÖŸ¾Ö ÆüÖêÖÖ… ú´Öê™üß êú ¾ÖŒŸÖ¾μÖ ´Öë ú´Ö•ÖÖê¸ü ¾ÖÖÖí úÖê Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê ¯Ö¸ü ×¾Ö¿ÖêÂÖ •ÖÖê¸ü Æîü… ‡ÃÖêú ×»Ö‹ ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú
Ã¾ÖÖÃ£μÖ ëú¦üÖë úÖê ²ÖêÆüŸÖ¸ü ²Ö−ÖÖ−Öê, ¯ÖÖî×Â™üú †ÖÆüÖ¸ü †Öî¸ü ÃÖÖ±ú ¯ÖÖ−Öß úß †Ö¯ÖæÙŸÖ ú¸ü−Öê, ÃÖÖ±ú-ÃÖ±úÖ‡Ô úÖ μÖÖ»Ö ¸üÖ−Öê, ”æûŸÖ úß ²Öß´ÖÖ×¸üμÖÖë úß
¸üÖêú£ÖÖ´Ö êú ×»Ö‹ ™üßúÖë úß ¾μÖ¾ÖÃ£ÖÖ ú¸ü−Öê úÖ ˆ»»ÖêÖ Æîü… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ‹›ËüÃÖ úß ²Öß´ÖÖ¸üß úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ¾Ö»›Ôü Æêü»£Ö ‹ÃÖê´²Ö»Öß †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü
†ÖμÖÖêÖ −Öê ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ×−Ö¤ìü¿Ö ×¤ü‹ Æïü… ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü ú´Öê™üß ‹êÃÖê ÆüÖ»ÖÖŸÖ úß ŸÖ¸ü±ú ³Öß ‡¿ÖÖ¸üÖ ú¸üŸÖß Æîü ×•Ö−Öêú úÖ¸üÖ Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö
ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ˆÃÖúÖ úÆü−ÖÖ Æîü ×ú †Ö¸ü ×úÃÖß ‹êÃÖê úÖ−Öæ−Ö úÖê ÖÖ×¸ü•Ö ×úμÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü •ÖÖê ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ êú ˆ¯Ö³ÖÖêÖ êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß Æîü, μÖÖ †Ö¸ü
‹êÃÖÖ úÖê‡Ô úÖ−Öæ−Ö ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü •ÖÖê ‡ÃÖ †×¬ÖúÖ¸ü êú ×Ö»ÖÖ±ú ²ÖîšüŸÖÖ ÆüÖê μÖÖ ¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü úß ×úÃÖß ×«ü¯ÖÖßμÖ μÖÖ ²ÖÆãü¯ÖÖßμÖ
ÃÖÓ×¬Ö ¯Ö¸ü ¤üÃŸÖÖŸÖ ú¸ü ¤êü…
Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖ ´Öê×›üú»Ö ¯Öê™ëü™üÖë ÃÖê ÖÆü¸üÖ ŸÖÖ»»Öãú Æîü… ¯Öê™ëü™ü ÃÖÓ¸üÖÖ ‹ú ŸÖ¸ü±ú ŸÖÖê †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö †Öî¸ü ×¾ÖúÖÃÖ úÖê £ÖÖê›ÍüÖ-²ÖÆãüŸÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ
ú¸üŸÖê Æïü, ¯Ö¸ü ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ˆ−Öêú úÖ¸üÖ ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ¤üÖ´Ö ³Öß ²ÖœÍü •ÖÖŸÖê Æïü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü μÖÆü ³Öß ×−ÖÛ¿“ÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê −ÖÆüà úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ ×ú ×−Ö•Öß Öê¡Ö êú
×»Ö‹ ×úμÖÖ ÖμÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë úÖ ¯Öã−ÖÙ¾ÖŸÖ¸üÖ †Öî¸ü ¯Öê™ëü™üÖë êú ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö Ö¸üß²ÖÖë êú ×»Ö‹ •Öºþ¸üß ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ×−Ö´ÖÖÔÖ úÖ ¸üÖÃŸÖÖ ÃÖÖ±ú ú¸êüÖÖ…
×¾Ö¿¾Ö Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓÖšü−Ö êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú 1975 ÃÖê 1996 êú ²Öß“Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ×ú‹ Ö‹ 1223 ¸üÖÃÖÖμÖ×−Öú ×´ÖÁÖÖÖë ´Öë ÃÖê êú¾Ö»Ö 11 ‹êÃÖê £Öê ×•Ö−ÖÃÖê
ˆÂÖú×™ü²ÖÓ¬ÖßμÖ ²Öß´ÖÖ×¸üμÖÖë úÖ ‡»ÖÖ•Ö ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ… ÃÖÖ¸üß ¤ãü×−ÖμÖÖ ¾ÖîÃÖê ³Öß Ö¸üß²ÖÖë ŸÖú ¤ü¾ÖÖ†Öë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö ú´Ö ÆüÖê−Öê êú ÃÖÓú™ü úß ×¿ÖúÖ¸ü Æîü…
¤ãü×−ÖμÖÖ úß ‹ú ×ŸÖÆüÖ‡Ô †Ö²ÖÖ¤üß úÖê ¤ü¾ÖÖ‹Ñ −ÖÃÖß²Ö Æüß −ÖÆüà Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë êú¾Ö»Ö 49 ±úßÃÖ¤üß »ÖÖêÖÖë úÖê Æüß †Ö¾Ö¿μÖú †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖÑ ×´Ö»Ö ¯ÖÖŸÖß Æïü… ‡ÃÖ
ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ¤üÖ´ÖÖë úÖ ³ÖÖ¸üß ´ÖÆü¢¾Ö Æîü… μÖÆü ‹ú ÆüúßúŸÖ Æîü ×ú •Öê−Ö×¸üú ¤ü¾ÖÖ†Öë êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ¯Öê™ëü×™ü›ü ¤ü¾ÖÖ‹Ñ Æü´Öê¿ÖÖ Æüß ´ÖÆÓüÖß ÆüÖêŸÖß Æïü… ×™üÒü¯ÃÖ
úß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë êú ŸÖÆüŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖ úÖê ³Öß ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß »ÖÖÖæ ú¸ü−Öß Æîü… ‹ú †−Öã´ÖÖ−Ö êú †−ÖãÃÖÖ¸ü ³ÖÖ¸üŸÖ úÖê »ÖÖêú-ú»μÖÖÖ êú ÖÖŸÖê ´Öë ¯Öê™ëü™üÖë êú
úÖ¸üÖ ÃÖÖê»ÖÆü ú¸üÖê›Íü ›üÖ»Ö¸ü ÃÖê »Öêú¸ü ÃÖ¾ÖÖ †¸ü²Ö ›üÖ»Ö¸ü ŸÖú úÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú ×¾Ö¤êü¿Öß ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖê ‡ÃÖêú ²Ö¤ü»Öê ‹ú ú¸üÖê›Í
›üÖ»Ö¸ü ÃÖê »Öêú¸ü ú¸üß²Ö −Ö²²Öê ú¸üÖê›Í ›üÖ»Ö¸ü ŸÖú úÖ ´Öã−ÖÖ±úÖ ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü…
Ö¸üß²ÖÖë ŸÖú ¤ü¾ÖÖ†Öë úß ¯ÖÆãüÑ“Ö ²ÖœÍüÖ−Öê êú ×»Ö‹ êú¾Ö»Ö ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ¯ÖÏ×ŸÖμÖÖê×ÖŸÖÖ êú •Ö×¸ü‹ ¤üÖ´ÖÖë ´Öë ×Ö¸üÖ¾Ö™ü »ÖÖ−ÖÖ Æüß úÖ±úß −ÖÆüà Æîü, ²ÖÛ»ú ‡ÃÖêú ×»Ö‹
ÃÖ²Ö×ÃÖ›üß ¤êü−ÖÖ †Öî¸ ¤üÖ´Ö-×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú ˆ¯ÖÖμÖ ú¸ü−ÖÖ ³Öß •Öºþ¸üß Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úß ÆüÖ»ÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ¾Öê †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖë êú Öê¡Ö ´Öë −Ö‡Ô ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß
úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÖ´Ö ³Öß −ÖÆüà Æïü… †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü ×²ÖÎ™êü−Ö •ÖîÃÖß ¤ü¾ÖÖ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ Óú¯Ö×−ÖμÖÖÑ ×úÃÖß Ö¸üß²Ö ¤êü¿Ö ´Öë −ÖÆüà Æïü… êú¾Ö»Ö ³ÖÖ¸üŸÖ Æüß ‹ú
‹êÃÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö Æîü ×•ÖÃÖêú ¯ÖÖÃÖ ãú”û Ö´ÖŸÖÖ Æîü… 60 ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ´Öë ŸÖÖê ‹ú ³Öß ¤ü¾ÖÖ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ Óú¯Ö−Öß −ÖÆüà Æîü… 87 ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö
êú¾Ö»Ö ŸÖîμÖÖ¸ü¿Öã¤üÖ ˆŸ¯ÖÖ¤ü Æüß ²Ö−ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë †ÖîÂÖ×¬Ö ˆªÖêÖ êú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë 1970 êú ¯Öê™ëü™ü ‹Œ™ü úß †Æü´Ö ³Öæ×´ÖúÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖúß
¾Ö•ÖÆü ÃÖê Ã¾ÖÖÃ£μÖ úÖ Öê¡Ö ¯Öê™ëü™êü êú ¤üÖμÖ¸êü ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ¸üÖÖ •ÖÖ ÃÖúÖ… 1970 êú ›üÒüÖ ¯ÖÏÖ‡ÃÖ Óú™üÒüÖê»Ö †Öò›Ôü¸ü †Öî¸ü 1978 úß −Ö‡Ô †ÖîÂÖ×¬Ö −Öß×ŸÖ −Öê ³Öß
‡ÃÖ´Öë ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ³Öæ×´ÖúÖ ×−Ö³ÖÖ‡Ô… ÃÖ¢Ö¸ü êú ¤ü¿Öú ´Öë ²Ö−ÖÖ μÖÆü ¯Öæ¸üÖ ŸÖÓ¡Ö •Ö−ÖŸÖÖ ŸÖú †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖÑ ¯ÖÆãüÑ“ÖÖ−Öê êú ´ÖúÃÖ¤ü ÃÖê Ã£ÖÖ×¯ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ…
¬Öß¸êü-¬Öß¸êü ‡ÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ×−Ö•Öß Öê¡Ö úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÆü−Ö ²ÖœüÍÖμÖÖ ÖμÖÖ… ‡ÃÖ ÃÖ´ÖμÖ êú¾Ö»Ö 74 ¤ü¾ÖÖ‹Ñ ‹êÃÖß Æïü •ÖÖê ¤üÖ´Ö ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¸üÆü Ö‡Ô Æïü… 1991 ´Öë
−Ö‡Ô †£ÖÔ−Öß×ŸÖ êú »ÖÖÖæ ÆüÖê−Öê êú ²ÖÖ¤ü 1994 ´Öë ×−Ö•Öß Óú¯Ö×−ÖμÖÖë úÖê ÃÖ¸üúÖ¸üß ²ÖÓ¬Ö−ÖÖë ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ… Ã¾Ö¤êü¿Öß ¿ÖÖê¬Ö êú •Ö×¸ü‹ ²Ö−Öß ¤ü¾ÖÖ†Öë úÖê
¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ úß ŸÖÖ¸üßÖ ÃÖê †Ö»Öê ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö ŸÖú ¤üÖ´Ö ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ ÃÖê ´ÖãŒŸÖ ¸üÖ−Öê úß −Öß×ŸÖ †¯Ö−ÖÖμÖß Ö‡Ô… ×±ú¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü úß
‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ×ú‹ Ö‹… ‡−Ö ŸÖ´ÖÖ´Ö ˆ¯ÖÖμÖÖë ÃÖê †ÖîÂÖ×¬Ö ˆªÖêÖ úÖê ±úÖμÖ¤üÖ Æãü†Ö… ‡−Ö ¯ÖÏμÖÖÃÖÖë úß úÖ´ÖμÖÖ²Öß ‹ú •ÖÖ−ÖÖ-´ÖÖ−ÖÖ ŸÖ£μÖ
Æîü… »Öê×ú−Ö, ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ ×ú ×−Ö•Öß Öê¡Ö úß ¿ÖÖ−Ö¤üÖ¸ü úÖ´ÖμÖÖ²Öß ÃÖê Ö¸üß²Öß úß ¸êüÖÖ ÃÖê −Öß“Öê ¸üÆü−Öê ¾ÖÖ»Öê »ÖÖêÖÖë úÖê
†Ö¾Ö¿μÖú ¤ü¾ÖÖ†Öë úß ´Öã°ŸÖ ˆ¯Ö»Ö×²¬Ö úß ÖÖ¸Óü™üß ÆüÖê Ö‡Ô Æîü… ¯ÖÛ²»Öú ÃÖêŒ™ü¸ü ´Öë ¤ü¾ÖÖ‹Ñ −Ö êú ²Ö¸üÖ²Ö¸ü Æüß ²Ö−ÖŸÖß Æïü… ‡ÃÖß ÃÖ´ÖÃμÖÖ ÃÖê ×−Ö²Ö™ü−Öê êú ×»Ö‹
†²Ö ‹ú ú´Öê™üß ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô Æîü •ÖÖê ×¿Ö−ÖÖŸÖ ú¸êüÖß ×ú ×úÃÖ †Ö¾Ö¿μÖú †ÖîÂÖ×¬Ö úÖê ¤üÖ´Ö ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ ¸üÖÖ •ÖÖ‹… ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ‡ÃÖÃÖê ¤üÖ´Ö
×−ÖμÖÓ¡ÖÖ êú ŸÖÆüŸÖ †Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ¤ü¾ÖÖ†Öë úß ÃÖÓμÖÖ ²ÖœÍü •ÖÖ‹…
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ÃÖÖ´Öã¤üÖ×μÖú ×ÆüŸÖÖë úÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë êú ×ÆüŸÖÖë êú ‰ú¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ×´Ö»Ö−Öß “ÖÖ×Æü‹… »Öê×ú−Ö, ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ ‡ÃÖúß
ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ… ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ÖÖ×¸ü•Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖÖ, −Ö Æüß μÖÆü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ úÖ
¤üÖ¾ÖÖ ú¸ü−Öê úÖ ´ÖÖîúÖ ¤êüŸÖÖ Æîü… »Öê×ú−Ö, μÖÆü ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ−Öæ−Ö êú †Ö¬ÖÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ‹ú ÃÖ¾ÖÖ×»ÖμÖÖ ×−Ö¿ÖÖ−Ö •Öºþ¸ü »ÖÖÖŸÖÖ Æîü… ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖ´Ö£ÖÔú −Ö•Ö×¸üμÖÖ ¤êü¿ÖÖë êú †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ… ¾ÖÆü ŸÖÖê ×úÃÖß ³Öß ¤êü¿Ö ´Öë ÆüÖ×¿ÖμÖÖéúŸÖ ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë †Öî¸ü
ÃÖ´Öã¤üÖμÖÖë úß ¯Ö¸ü¾ÖÖÆü ú¸üŸÖÖ Æîü… ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖëü úÖ ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî´Ö ¤üÖ¾ÖÖ êú¾Ö»Ö ŸÖ³Öß ¬Ö¸üŸÖß ¯Ö¸ü ˆŸÖÖ¸üÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü •Ö²Ö ‹êÃÖê ¾μÖÛŒŸÖ †Öî¸ü ÃÖ´Öã¤üÖμÖ
ˆ−ÖúÖ ˆ¯Ö³ÖÖêÖ ú¸ü ÃÖëú…
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ÃÖ¾ÖÖÔ×¬Öú •Öºþ¸üß ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ÃÖ³Öß †Ö¾Ö¿μÖú †ÖîÂÖ×¬ÖμÖÖÑ ¯Öê™ëü™ü ÃÖÓ¸üÖÖ ÃÖê ÃÖ¾ÖÔ£ÖÖ ´ÖãŒŸÖ ¸üÖß •ÖÖ‹Ñ… †×−Ö¾ÖÖμÖÔ
»ÖÖ‡ÃÖëØÃÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ²ÖÎÖ•Öß»Öß ¸üÖ•ÖÖ–ÖÖ úÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ŸÖú¸üß²Ö−Ö μÖÆüß Æîü… μÖÆü ¸üÖ•ÖÖ–ÖÖ •Ö−Ö×ÆüŸÖ úß ¾μÖÖ¯Öú †Öî¸ü ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ¯Ö×¸ü³ÖÖÂÖÖ ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖß Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ
•ÖîÃÖê ¤êü¿Ö ´Öë, •ÖÆüÖÑ Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë ¯Öê™ëü™ü¯ÖÖ¡ÖŸÖÖ úß ´Ö−ÖÖÆüß Æîü, ¾ÖÆüÖÑ ³Öß ú¸üÖê›ÍüÖë »ÖÖêÖÖë úÖê †Ö¾Ö¿μÖú ¤ü¾ÖÖ‹Ñ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö −ÖÆüà Æïü… ×™üÒü¯ÃÖ úß
¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ »ÖÖÖæ ú¸ü−Öê ÃÖê †Ö¸ü ¤ü¾ÖÖ†Öêë úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ ‘Ö™üŸÖß Æîü, ŸÖÖê μÖÆü ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü úß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖúÖ
†−Öã“”êû¤ü ¤üÖê ¸üÖ•μÖ ¯Ö¸ü ×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü ×ú ¾ÖÆü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ¬Ö¸üŸÖß ¯Ö¸ü ˆŸÖÖ¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖ³Öß •Öºþ¸üß ˆ¯ÖÖμÖ ú¸êüÖÖ… †Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ
êú ‡ÃÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ úÖê‡Ô ú¤ü´Ö −ÖÆüà ˆšüÖμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖê ´Öê×›üú»Ö Öê¡Ö ´Öë ¯Öê™ëü™üÖë úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êü−Öê úÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö ÆüÖêÖÖ •ÖÖ−Ö²Öæ—Ö ú¸ü
ˆšüÖμÖÖ ÖμÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖÖÖ´Öß ú¤ü´Ö… •ÖÆüÖÑ ŸÖú ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü †Öî¸ü ×™üÒü¯ÃÖ êú ²Öß“Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö Æîü, ‡ÃÖ ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë ¤üÖê−ÖÖë ŸÖ¸ü±ú ÃÖê ÖÖÃÖß †Ã¯ÖÂ™üŸÖÖ Æîü…
êú¾Ö»Ö μÖÆü úÆüÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü ×ú ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü úÖê¾Öê−ÖÖÓ™ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †×¬ÖúÖ¸ü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ãú”û ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ´ÖÖ−Öú ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖŸÖÖ Æîü, •Ö²Ö×ú ×™üÒü¯ÃÖ
54
êú ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ‡ÃÖ ×¾ÖÂÖμÖ úÖê êú¾Ö»Ö ²ÖÖÆü¸ü ÃÖê Æüß Ã¯Ö¿ÖÔ ú¸üŸÖê Æïü… ¾ÖîÃÖê ŸÖÖê †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö úÖ±úß Æü¤ü ŸÖú ‡ÃÖ ˆÃÖæ»Ö ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü ×ú ×¾Ö×¬Ö
êú ÄÖÖêŸÖ †Öî¸ü ×¾Ö×¬Ö êú Öê¡Ö êú ²Öß“Ö úÖê‡Ô úÖê×™üÎú´Ö −ÖÆüà ÆüÖêÖÖ… ¯Ö¸ü, •ÖîÃÖÖ ×ú †¬μÖÖμÖ “ÖÖ¸ü ´Öë Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü ×ú μÖê úÖ−Öæ−Ö úÖê×™üÎú´Ö ÃÖê ´ÖãŒŸÖ
−ÖÆüà Æïü… ‡ÃÖ ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê †Ö¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖ−Öæ−ÖÖë †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö úÖê×™üÎú´Ö ŸÖμÖ ú¸ü−ÖÖ Æîü ŸÖÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê
ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ×´Ö»Ö−Öß Æüß “ÖÖ×Æ‹…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ¤êüÖë ŸÖÖê ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü êú ²Öß“Ö ™üú¸üÖ¾Ö ™üÖ»Ö−Öê êú ×»Ö‹ ãú”û ŸÖ¸üßêú †¯Ö−ÖÖμÖê •ÖÖ ÃÖúŸÖê Æïü… ´ÖÃÖ»Ö−Ö,
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú †ÖμÖÖ´ÖÖë ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü ×¤üμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ −μÖÖ×μÖú ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öêë −Öê ³Öß úÖê×¿Ö¿Öë úß Æïü ×ú ¾Öê
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö êú ×¾Ö×³Ö®Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÓ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ™üú¸üÖ¾Ö Æü»Ö ú¸ü−Öê úß ×¤ü¿ÖÖ ´Öë ¯ÖÏμÖÖÃÖ ú¸ü ÃÖúŸÖß Æïü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ −μÖÖμÖÖ»ÖμÖ ×úÃÖß
¯Öã¸üÖ−Öß ÃÖÓ×¬Ö úÖê úÖ−Öæ−Ö êú Öê¡Ö ´Öë Æãü‹ −Ö‹ ×¾ÖúÖÃÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ¾μÖÖμÖÖ×μÖŸÖ ú¸ü−Öê êú ¯ÖÖ ´Öë ³Öß Æîü… »Öê×ú−Ö, †Ö¸ü ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ¤êü−Öß Æüß ¯Ö›Íêü ŸÖÖê
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê Æüß ¤üß •ÖÖ−Öß “ÖÖ×Æü‹… ×úÃÖß ³Öß ¤êü¿Ö úÖê ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ™üú¸üÖ¾Ö úß ÆüÖ»ÖŸÖ ´Öë ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¯ÖÖ ´Öë Æüß —Öãú−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹… ³Ö»Öê Æüß
›ü²»μÖæ™üß†Öê êú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü ×−Ö²Ö™üÖ−Ö ŸÖÓ¡Ö úß ×−ÖÖÖÆü ´Öë μÖÆü ¸ü¾ÖîμÖÖ ×¾Ö¾ÖÖ¤üÖÃ¯Ö¤ü ÆüÖê, †Öî¸ü ÃÖ³Öß ¤êü¿Ö ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úÖê −Ö ´ÖÖ−Öë, ×±ú¸ü ³Öß †Öî×“ÖŸμÖ êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê
μÖÆüß šüßú ÆüÖêÖÖ…
Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú †×¬ÖúÖ¸ü úß ŸÖ¸üÆü ±îúÃÖ»ÖÖë ´Öë ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ‹ú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü Æîü… ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü úß ¤üÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ‘ÖÖêÂÖÖÖ†Öêë ´Öë
‡ÃÖúÖ ×•ÖÎú ×úμÖÖ ÖμÖÖ Æîü… ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë μÖÆü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü †Æü´Ö Æîü… ‡ÃÖêú ¤üÖê ÃŸÖ¸ü Æïü… ¯ÖÆü»ÖÖ, †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú
´ÖÖ´Ö»Öê ´Öë •ÖÆüÖÑ ˆÃÖúÖ †ÃÖ¸ü ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë †Öî¸ü ÃÖ´ÖæÆüÖë ¯Ö¸ü ¯Ö›Í−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ ÆüÖê… †Öî¸ü ¤æüÃÖ¸üÖ, •ÖÆüÖÑ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ˆ−Ö ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úÖ ¯ÖÏ¿−Ö
ÆüÖê… •ÖîÃÖÖ ×ú Æü´Ö •ÖÖ−ÖŸÖê Æïü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ Æãü‡Ô ¾ÖÖŸÖÖÔ ´Öë ¤êü¿ÖÖë êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ¯ÖÖ¸ü¤üÙ¿ÖŸÖÖ úÖ †³ÖÖ¾Ö £ÖÖ… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Ö
¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ úÖê †¯Ö−Öê úÖ−Öæ−Ö êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê †¯Ö−ÖÖ úÖ´Ö ú¸ü−Öê úß ‡•ÖÖ•ÖŸÖ ¤êüŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü −ÖÖÖ×¸üú êú ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‹êÃÖß ×Ã£Ö×ŸÖ −ÖÆüà Æîü… ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë ´Öë,
³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ´ÖêŸÖ, ×™üÒü¯ÃÖ úß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê ÃÖê ¯ÖÆü»Öê †Ö´Ö »ÖÖêÖÖë úß úÖê‡Ô ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ μÖÖ ˆ−ÖÃÖê ÃÖ»ÖÖÆü-´Ö×¿¾Ö¸üÖ ÃÖã×−ÖÛ¿“ÖŸÖ −ÖÆüà úß
Ö‡Ô… ‡ÃÖß ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖ úÖê ×•Ö−Öê¾ÖÖ úß ¾μÖÖ¯ÖÖ¸ü ¾ÖÖŸÖÖÔ ´Öë »ÖÖêúŸÖÓ¡Ö úß ú´Öß êú ºþ¯Ö ´Öë ×“ÖÛÅ−ÖŸÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ £ÖÖ… ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë •Ö−ÖŸÖÖ úß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê •ÖÖ−Öê Æüß
¤üß×•Ö‹, ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ±îúÃÖ»Öê ´Öë ×¾Ö¬ÖÖ×μÖúÖ úÖê ³Öß ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ úÖ ´ÖÖîúÖ −ÖÆüà ×´Ö»ÖÖ…
‹ú ²ÖÖ¸ü •Ö²Ö úÖê‡Ô ¤êü¿Ö ×úÃÖß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬Ö †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü »ÖêŸÖÖ Æîü, ŸÖÖê ×±ú¸ü úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö úÖ ¯ÖÏ¿−Ö ¯Öî¤üÖ ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×•ÖÃÖêú ×»Ö‹ ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ úÖμÖÔ¾ÖÖÆüß
ÃÖê »Öêú¸ü •Ö´Öß−Öß ÃŸÖ¸ü úß ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ úß †Ö¾Ö¿μÖúŸÖÖ ¯Ö›ÍüŸÖß Æîü… ³ÖÖ¸üŸÖ úß ÃÖÓÃÖ¤ü «üÖ¸üÖ ×™üÒü¯ÃÖ êú ´ÖÃÖ»Öê ¯Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸üß ¸ü¾ÖîμÖê ¯Ö¸ü ´ÖãÆü¸ü »ÖÖÖ−Öê ÃÖê
‡−ÖúÖ¸ü ú¸ü ×¤üμÖÖ £ÖÖ… μÖÆü ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úÖ ÃÖ²ÖæŸÖ Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ †ÓÖßúÖ¸ü ú¸ü−Öê êú ´ÖÃÖ»Öê ¯Ö¸ü ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ úß ú´Öß ¸üÆüß… ‡ÃÖÃÖê ÃÖÖ±ú ÆüÖêŸÖÖ Æîü ×ú ³ÖÖ¸üŸÖ
úß •Ö−ÖŸÖÖ ˆ¹ý¾Öê “ÖÎú úß ¾ÖÖŸÖÖÔ êú ±îúÃÖ»ÖÖë êú ¯ÖÖ ´Öë −ÖÆüà £Öß… ÃÖÓÃÖ¤ü êú ‡−ÖúÖ¸ü êú úÖ¸üÖ Æüß ³ÖÖ¸üŸÖ ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ‹Ñ ¯Öæ¸üß −ÖÆüà
ú¸ü ¯ÖÖμÖÖ…
¤êüÖ−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ÃÖÓÃÖ¤ü úß ‡ÃÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×ÎúμÖÖ êú ²ÖÖ¾Ö•Öæ¤ü ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ×¾Ö¬ÖêμÖú †Öî¸ü •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ×¾Ö¬ÖêμÖú êú ×»Ö‹ ŸÖîμÖÖ¸üß ú¸üŸÖê ÃÖ´ÖμÖ
ÃÖ¸üúÖ¸ü êú ²ÖÖÆü¸ü ´ÖÖî•Öæ¤ü ÃÖ´ÖæÆüÖë êú ×ÆüŸÖÖë úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖŸÖê Æãü‹ −Öß×ŸÖ-×−Ö´ÖÖÔÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÆü»Öú¤ü×´ÖμÖÖÑ ŸÖÖê »Öß Ö‡Õ, ¯Ö¸ü −ÖÖÖ×¸üúÖë êú ÃÖÖ£Ö ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü
ÃÖ»ÖÖÆü-´Ö×¿¾Ö¸êü úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ −ÖÆüà “Ö»ÖÖ‡Ô Ö‡Ô… ¯»ÖÖÓ™ü ¾Öê¸üÖ‡™üß ‹Œ™ü êú ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´Öë ŸÖÖê μÖÆü ú´Öß Öã»Ö ú¸ü ÃÖÖ´Ö−Öê †Ö Ö‡Ô… 1999 ´Öë ÃÖÓÃÖ¤ü ´Öë ¯Öê¿Ö ×úμÖÖ
ÖμÖÖ μÖÆü ×¾Ö¬ÖêμÖú ¤êü¿Ö êú ×úÃÖÖ−ÖÖë êú ×ÆüŸÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ úŸÖ‡Ô ²Öê¯Ö¸ü¾ÖÖÆü ÃÖÖ×²ÖŸÖ Æãü†Ö… ‡ÃÖêú úÖ¸üÖ ÃÖÓμÖãŒŸÖ ÃÖÓÃÖ¤üßμÖ ÃÖ×´Ö×ŸÖ ²Ö−ÖÖ‡Ô Ö‡Ô ×•ÖÃÖ−Öê ¾μÖÖ¯Öú
ÃÖ»ÖÖÆü-´Ö×¿¾Ö¸êü êú ²ÖÖ¤ü 2000 ´Öë ‡ÃÖ ×¾Ö¬ÖêμÖú úÖ ´ÖÃÖ×¾Ö¤üÖ ¤üÖê²ÖÖ¸üÖ ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú, »ÖÖŸÖÖ −ÖÆüà ×ú ‡ÃÖúÖ −ÖŸÖß•ÖÖ ³Öß ÃÖÓŸÖÖêÂÖ•Ö−Öú
×−Öú»ÖêÖÖ ŒμÖÖë×ú ‡ÃÖ´Öë ³Öß ¸ü×•ÖÃ™üÒêü¿Ö−Ö ¯ÖÏÖÖ»Öß ×±ú¸ü ÃÖê ÃÖæ¡Ö²Ö¨ü −ÖÆüà úß Ö‡Ô Æîü… ×±ú¸ü ³Öß μÖÆü ŸÖÖê ´ÖÖ−Ö−ÖÖ Æüß ¯Ö›ÍêüÖÖ ×ú ¾μÖÖ¯Öú ÃÖ»ÖÖÆü-´Ö×¿¾Ö¸êü êú
úÖ¸üÖ ‡ÃÖ ×¾Ö¬ÖêμÖú ´Öë úÖ±úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖÖŸÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔ−Ö ×ú‹ •ÖÖ ÃÖêú… •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ×¾Ö¬ÖêμÖú ³Öß ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü •Ö−ÖŸÖÖ úß ¸üÖμÖ ×»Ö‹ ×²Ö−ÖÖ ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ
ÖμÖÖ… ÖÖÃÖ ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ˆÃÖß ¤üÖî¸üÖ−Ö −Öê¿Ö−Ö»Ö ²ÖÖμÖÖê›üÖμÖ¾ÖÙÃÖ™üß Ã™üÒêü™ü•Öß ‹Ó›ü ‹Œ¿Ö−Ö ¯»ÖÖ−Ö (‹−Ö²Öß‹ÃÖ‹¯Öß) ŸÖîμÖÖ¸ü ×úμÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ £ÖÖ ×•ÖÃÖêú
†Ö¬ÖÖ¸ü ´Öë ³ÖÖ¸üŸÖ¾μÖÖ¯Öß ¯Ö¸üÖ´Ö¿ÖÔ †Öî¸ü ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ×−Ö×ÆüŸÖ £Öß… 2002 ´Öë •ÖÖê •Öî¾Ö×¾Ö×¾Ö¬ÖŸÖÖ ‹Œ™ü ¯ÖÖÃÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ, ˆÃÖ ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ÃÖÆü³ÖÖÖß
¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úÖ úÖê‡Ô †ÃÖ¸ü −ÖÆüà ×¤üÖŸÖÖ… ×¾Ö¬ÖêμÖú úÖ •ÖÖê †Ó×ŸÖ´Ö ºþ¯Ö úÖ−Öæ−Ö êú ºþ¯Ö ´Öë ¯ÖÖÃÖ ×úμÖÖ ÖμÖÖ, ¾ÖÆü ˆÃÖêú ¯ÖÆü»Öê ´ÖÃÖ×¾Ö¤êü •ÖîÃÖÖ Æüß »ÖÖŸÖÖ
Æîü…
ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ êú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ±îúÃÖ»Öê »Öê−Öê úÖ †ÖÖÏÆü ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öß êú¾Ö»Ö ‹ú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ™üÒüß™üß Æîü ×•ÖÃÖê †Ö¸üÆãüÃÖ ú−¾Öë¿Ö−Ö êú −ÖÖ´Ö ÃÖê •ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü…
μÖÆü μÖæ¸üÖê¯Ö êú ×»Ö‹ ²Ö−Öê ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü †ÖÙ£Öú †ÖμÖÖêÖ úß Öê¡ÖßμÖ ™üÒüß™üß Æîü, †Öî¸ü ‡ÃÖêú ¤ü¸ü¾ÖÖ•Öê ÃÖÓμÖãŒŸÖ ¸üÖÂ™üÒü êú ÃÖ³Öß ÃÖ¤üÃμÖÖë êú ×»Ö‹ Öã»Öê Æïü… μÖÆü
ÃÖÓ×¬Ö −Ö êú¾Ö»Ö ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ êú Öê¡Ö ´ÖëÓ, ²ÖÛ»ú ÃÖÖ´ÖÖ−μÖ ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ³Öß ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê êú ×»Ö‹ ‹ú ¯ÖÏÃ£ÖÖ−Ö ×²ÖÓ¤ãü ¯Öê¿Ö ú¸üŸÖß Æîü…
²Ö. ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ ×¾ÖÂÖμÖúü †´Öê×¸üúÖ †Öî¸ü †±Ïúßúß ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ÃÖ´¯Ö×¢Ö úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ³Öß ¯ÖÏ´ÖãÖŸÖÖ ÃÖê ¤ü•ÖÔ Æîü… †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü úÖ−Öæ−Ö ŸÖÖê
×−Ö•Öß ÃÖ´¯Ö×¢Ö êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ²Öã»ÖÓ¤ü ú¸üŸÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ¯ÖÏÖéú×ŸÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ˆÃÖêú ×¸ü¿ŸÖê ¯Ö¸ü ÖÖÃÖß ²ÖÆüÃÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü
ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖúŸÖÖ ŸÖμÖ ú¸ü−Öê ´Öë †Ö´Ö ŸÖÖî¸ü ÃÖê −ÖÖúÖ´Ö ¸üÆüß Æïü… ‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÖ−Ö−Öê ¯Ö¸ü
¯ÖÛ¿“Ö´Öß ¤êü¿ÖÖë ´Öë ´ÖŸÖ³Öê¤ü Æïü… »Öê×ú−Ö, ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë ´Öë ‹êÃÖê ú‡Ô †−Öã“”êû¤ü Æïü •ÖÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÖ−Ö−Öê úÖ
†Ö¬ÖÖ¸ü ²Ö−Ö ÃÖúŸÖê Æïü… ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî´Ö ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ †Öî¸ü ‡ÔÃÖß‹ÃÖ†Ö¸ü úÖê¾Öê−ÖÖÓ™ü ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü
×´Ö»Ö ÃÖúŸÖê Æïü…
‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü êú †−Öã“”êû¤ü 15(1) êú ´Öæ»Ö ºþ¯Ö ´Öë ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú •Öß¾Ö−Ö ´Öë ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß †Öî¸ü ¾Öî–ÖÖ×−Öú ¯ÖÏÖ×ŸÖ úÖ »ÖÖ³Ö ˆšüÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ŸÖÖê £ÖÖ, ¯Ö¸ü
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë úÖ ˆ»»ÖêÖ −ÖÆüà £ÖÖ… ²ÖÖ¤ü ´Öë •Ö²Ö †−Öã“”êû¤ü 15(1)ÃÖß †ÓÖßúÖ¸ü ×úμÖÖ ÖμÖÖ ŸÖÖê ˆÃÖ´Öë »ÖêÖúÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ˆ»»ÖêÖ ú¸ü ×¤üμÖÖ
ÖμÖÖ, ŒμÖÖë×ú úÖêÃ™üÖ×¸üúÖ †Öî¸ü ˆ¹ý¾Öê »ÖêÖúÖë úÖê ¯ÖÏúÖ¿ÖúÖë «üÖ¸üÖ úß •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß †−Öã×“ÖŸÖ úÖ¸Ôü¾ÖÖ‡Ô êú ´ÖãúÖ²Ö»Öê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ “ÖÖÆüŸÖê £Öê… ˆ¹ý¾Öê
úÖ ŸÖÔú £ÖÖ ×ú ¯ÖÛ¿“Ö´Öß ¤êü¿ÖÖë êú ¯ÖÏúÖ¿Öú ÃÖÖ×ÆüÛŸμÖú †Öî¸ü ¾Öî–ÖÖ×−Öú ¸ü“Ö−ÖÖ†Öë úÖê “Öã¸üÖ »ÖêŸÖê Æïü †Öî¸ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü ˆ−Öúß ¸üÖòμÖ»™üß úÖ −ÖãúÃÖÖ−Ö ÆüÖêŸÖÖ
Æîü…
55
‡ÃÖß ŸÖ¸üÆü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî´Ö ˆ¤Ëü‘ÖÖêÂÖÖÖ êú †−Öã“”êû¤ü 27(2) −Öê ‰ú¯Ö¸ü ¾ÖÙÖŸÖ †−Öã“”êû¤ü 15(1)ÃÖß úÖê ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ ×úμÖÖ Æîü… μÖÆü ´ÖîÛŒÃÖúÖê
úÖ †ÖÖÏÆü £ÖÖ ×ú †−Öã“”êû¤ü 27(2) ´Öë ²ÖÖî×¨üú úÙ´ÖμÖÖë, ¾Öî–ÖÖ×−ÖúÖë †Öî¸ü »ÖêÖúÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×•ÖÎú ×úμÖÖ •ÖÖ‹… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ‡ÃÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü Æãü‡Ô
²ÖÆüÃÖ ´Öë ¾Öî–ÖÖ×−Öú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ¯Öê™ëü™üÖë úÖ Æü¾ÖÖ»ÖÖ •Öºþ¸ü ×¤üμÖÖ ÖμÖÖ, ¯Ö¸ü ´ÖãμÖŸÖ: ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ úÖ¯Öß¸üÖ‡™ü úÖ Æüß ¸üÆüÖ… »Öê×ú−Ö, 1948 †Öî¸ü ×±ú¸ü
1957 ´Öë ú‡Ô ¤êü¿ÖÖë −Öê ‡ÃÖ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾Ö úÖê ÖÖ×¸ü•Ö ú¸ü ×¤üμÖÖ… ‡−Ö´Öë †´Öê×¸üúÖ, ×²ÖÎ™êü−Ö †Öî¸ü †ÖòÃ™üÒêü×»ÖμÖÖ •ÖîÃÖê ¤êü¿Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö £Öê… ´ÖÖê™êü ŸÖÖî¸ü ¯Ö¸ü ‡−ÖúÖ
úÆü−ÖÖ £ÖÖ ×ú úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü ‹ú †»ÖÖ †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÓ×¬Ö úÖ †ÓÖ Æîü †Öî¸ü ˆÃÖê ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ²Ö−ÖÖμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ŸÖŸúÖ»Öß−Ö ÃÖÖê×¾ÖμÖŸÖ
ÃÖÓ‘Ö úÖ ŸÖÔú £ÖÖ ×ú ¾ÖÆü ‡ÃÖ ´ÖÃÖ»Öê ¯Ö¸ü úÖê‡Ô †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ −ÖÆüà “ÖÖÆüŸÖÖ… ‡ÃÖê ×¾Ö×³Ö®Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ”ûÖê›Íü ×¤üμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ŒμÖÖë×ú ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ÃÖ¾ÖÖ»Ö ¯Ö¸ü ×¾Ö×³Ö−−Ö ¤êü¿ÖÖë úÖ ¸ü¾ÖîμÖÖ †»ÖÖ-†»ÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ÃÖÖê×¾ÖμÖŸÖ ŸÖÔú êú ¯ÖÖ ´Öë ²ÖÆãüŸÖ ÃÖê ¤êü¿Ö £Öê…
†−Öã“”êû¤ü 15(1) úß ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖÖ Æîü ×ú μÖÆü ÃÖÓÃéú×ŸÖ ´Öë ÃÖÆü³ÖÖ×ÖŸÖÖ †Öî¸ü ×¾Ö–ÖÖ−Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ êú »ÖÖ³ÖÖë êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×ÆüŸÖÖë úÖê ëú¦üÃ£Ö ú¸üŸÖÖ
Æîü, †Öî¸ü ÃÖÖ£Ö Æüß ×¾Ö–ÖÖ−Ö, ú»ÖÖ μÖÖ ÃÖÓÃéú×ŸÖ ´Öë ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ †Öî¸ü ÃÖÖ´Öæ×Æüú μÖÖêÖ¤üÖ−ÖÖë úÖê ³Öß ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¤êüŸÖÖ Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ¯ÖÆü»Öê ‡ÃÖ †−Öã“”êû¤ü
´Öë ¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ †Öî¸ü ×¾Ö«üÖ−ÖÖë úß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß ú´Ö £Öß, ¯Ö¸ü ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖÖ †ÓÖßúÖ¸ü ×ú‹ •ÖÖ−Öê êú ²ÖÖ¤ü ‡ÃÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ÃÖæ¡Ö úß ŸÖ¸üÆü ¤êüÖÖ •ÖÖ−Öê »ÖÖÖ Æîü… ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü ú´Öê™üß −Öê ‡ÃÖêú †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú †¯Ö−Öê úÖê¾Öê−ÖÖÓ™ü
´Öë ×Ã£Ö×ŸÖ ¯Ö¸ü ‹ú †Ö´Ö ×™ü¯¯ÖÖß ŸÖîμÖÖ¸ü úß, ×•ÖÃÖê −Ö¾ÖÓ²Ö¸ü, 2004 ´Öë ¯ÖÖ×¸üŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ−ÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü ãú”û †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ†Öêë êú úÖ¸üÖ ‹êÃÖÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúÖ… ²ÖÆü¸üÆüÖ»Ö, †²Ö †−Öã“”êû¤ü 15(1) úÖê ‡ÃÖß ×™ü¯¯ÖÖß úß ¸üÖê¿Ö−Öß ´Öë ¯ÖœÍüÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹, ³Ö»Öê Æüß ‡ÃÖ ×™ü¯¯ÖÖß ´Öë †ÖÖê “Ö»Ö ú¸ü ãú”û ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö
ŒμÖÖë −Ö ×ú‹ •ÖÖ‹Ñ… ×™ü¯¯ÖÖß úß ¯ÖÆü»Öß †Ö»ÖÖê“Ö−ÖÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú μÖÆü ¯Öæ¸êü †−Öã“”êû¤ü ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü −Ö ¤êüú¸ü êú¾Ö»Ö ˆÃÖêú ¯Öî¸üÖ-ÃÖß ¯Ö¸ü Æüß ¬μÖÖ−Ö ¤êüŸÖß Æîü…
μÖÖ−Öß ˆÃÖúß ×¤ü»Ö“ÖÃ¯Öß êú¾Ö»Ö ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ »ÖêÖúÖë †Öî¸ü †Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë ´Öë Æüß Æîü, †Öî¸ü ¾ÖÆü ×¾Ö–ÖÖ−Ö êú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê Æü¸ü ¾μÖÛŒŸÖ êú »ÖÖ³ÖÖ×−¾ÖŸÖ ÆüÖê−Öê
ŸÖ£ÖÖ ÃÖÓÃéú×ŸÖ ´Öë Æü¸ü ¾μÖÛŒŸÖ úß ³ÖÖÖß¤üÖ¸üß ¾ÖÖ»Öê ¯ÖÆü»Öæ úÖê −Ö•Ö¸ü†Ó¤üÖ•Ö ú¸ü ¤êüŸÖß Æîü…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ú´Öê™üß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü ×−Ö•Öß †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ´ÖÖ−Ö¾Ö ´Öë ×−Ö×ÆüŸÖ ‹ú †×¬ÖúÖ¸ü ´ÖÖ−Ö ú¸ü “Ö»ÖŸÖß Æîü… ¾ÖÆü úÆüŸÖß Æîü ×ú Æü¸ü
¾μÖÛŒŸÖ úÖê †¯Ö−Öß ¸ü“Ö−ÖÖ ÃÖê ÆüÖê−Öê ¾ÖÖ»Öê −Öî×ŸÖú †Öî¸ü ³ÖÖî×ŸÖú »ÖÖ³ÖÖë úÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¸üÖ−Öê úÖ †×¬ÖúÖ¸ü Æîü… ¤æüÃÖ¸êü, ú´Öê™üß ¾Öî–ÖÖ×−Öú ˆŸ¯ÖÖ¤ü−Ö úß
¾μÖÖμÖÖ †Ö×¾ÖÂúÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ú¸üŸÖß Æîü… †£ÖÖÔŸÖ, ú´Öê™üß êú ×ÆüÃÖÖ²Ö ÃÖê †−Öã“”êû¤ü 15(1)ÃÖß −Ö êú¾Ö»Ö »ÖêÖúÖë êú úÖò¯Öß¸üÖ‡™ü êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü, ²ÖÛ»ú
´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ŸÖÆüŸÖ ÃÖÓ¸ü×ÖŸÖ ¯Öê™ëü™ü †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²ÖÖ¸êü ´Öë Æîü… ¬μÖÖ−Ö ¸üÖ−Öê úß ²ÖÖŸÖ μÖÆü Æîü ×ú ú´Öê™üß úß ×™ü¯¯ÖÖß
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë êú ÃÖÖ£Ö ×−Ö•Öß ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö −Ö ¸üÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ™üÒêü›ü´ÖÖúÖí úÖê ÃÖÓ¸üÖÖ −ÖÆüà ¤êüŸÖß… ¤æüÃÖ¸êü, ˆÃÖúß ¾μÖÖμÖÖ ¯Ö¸ü •ÖÖ¸üß ²ÖÆüÃÖ ²ÖŸÖÖŸÖß Æîü ×ú †−Öã“”êû¤ü
15(1)ÃÖß ´Öë ×¤ü‹ Ö‹ †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú œüÖÑ“Öê êú ŸÖÆüŸÖ ×¤ü‹ Ö‹ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ²Öß“Ö ÃÖÓÖ×ŸÖ −ÖÆüà Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, ú´Öê™üß ¯Ö¸ü μÖÆü
×•Ö´´Öê¤üÖ¸üß ³Öß †Ö •ÖÖŸÖß Æîü ×ú ¾ÖÆü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ¯Ö¸ü ×−Ö•Öß ¤üÖ¾Öê¤üÖ×¸üμÖÖë †Öî¸ü ÆüúßúŸÖ êú ²Öß“Ö ŸÖ−ÖÖ¾Ö Æü»Ö ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸êü… †Ö•Ö
¾μÖ¾ÖÆüÖ×¸üú ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆüß Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ´ÖãμÖ »ÖÖ³ÖÖ£Öá ¾μÖÛŒŸÖ −ÖÆüà ¸üÆü Ö‹ Æïü… ‡ÃÖß ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ú´Öê™üß úß ×™ü¯¯ÖÖß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß,
ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî´Ö †Öî¸ü †−Öã»ÖÓ‘Ö−ÖßμÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë ‹¾ÖÓ ¸üÖ•μÖ úß ÃÖÓÃ£ÖÖ «üÖ¸üÖ ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ−ÖÃÖ´´ÖŸÖ œÓüÖ ÃÖê ×¤ü‹ Ö‹ ˆ−Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë
±úÔú ³Öß ú¸üŸÖß Æîü ×•Ö−ÖúÖ ×¾Ö×−Ö´ÖμÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü †Öî¸ü ×•Ö−Öêú ˆ¯Ö³ÖÖêÖ úÖê ÃÖß×´ÖŸÖ ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ú´Öê™üß úß ×™ü¯¯ÖÖß
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¾μÖÛŒŸÖμÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë †Öî¸ü ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ÃÖß´ÖÖÓú−Ö −ÖÆüà ú¸üŸÖß… ¾ÖÃŸÖã×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü
×ú †Ö•Ö ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë ¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ ºþ¯Ö ÃÖê ‹êÃÖê †Ö×¾ÖÂúÖ¸üú ²ÖÆãüŸÖ Æüß ú´Ö Æïü •ÖÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¾μÖÖ¾ÖÃÖÖ×μÖú »ÖÖ³Ö ˆšüÖ ¸üÆêü Æïü…
†Ö×¾ÖÂúÖ¸üúÖë úÖê ˆ−Öúß ¾μÖÖ¯ÖÖ×¸üú ÃÖÓÃ£ÖÖ†Öë ÃÖê †»ÖÖ ú¸üêú ¤êüÖ−ÖÖ −ÖÖ´Öã´Ö×ú−Ö ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü…
†−Öã“”êû¤ü 15(1) ´Öë †−μÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ˆ»»ÖêÖ ³Öß Æîü… ÃÖÓÃéú×ŸÖ †Öî¸ü ×¾Ö–ÖÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ŸÖÆüŸÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×»Ö‹ Öã»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öß ÖãÓ•ÖÖ‡¿Ö ŸÖ³Öß ÃÖÖ£ÖÔú ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü •Ö²Ö †−Öã“”êû¤ü 15(1)ÃÖß êú ŸÖÆüŸÖ úß Ö‡Ô ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úß ¾μÖÖμÖÖ
´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖ´ÖÖÏ ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ úÖ ¬μÖÖ−Ö ¸üÖê, †Öî¸ü ˆ−Öúß ¾Ö•ÖÆü ÃÖê ×úÃÖß †Öî¸ü êú †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ Æü−Ö−Ö −Ö ÆüÖê… ú´Öê™üß úß ×™ü¯¯ÖÖß ²ÖÖî×¨üú
ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú †ÖÖÏÆü úÖê †ÖÆüÖ¸ü, Ã¾ÖÖÃ£μÖ †Öî¸ü ×¿ÖÖÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÖ£Ö ‹úßéúŸÖ ú¸ü−Öê †Öî¸ü ÃÖÓŸÖã×»ÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö
ú¸üŸÖß Æîü… ‡ÃÖ ÃÖÓŸÖã»Ö−Ö úÖ Ã¾Öºþ¯Ö ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú ×úÃ´Ö úÖ Æîü, μÖÖ−Öß μÖÆü ×™ü¯¯ÖÖß ²Öã×−ÖμÖÖ¤üß ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ×Ö¸üÖ ú¸ü ‹êÃÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ
†×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÃÖß´ÖÖ ŸÖú »Öê †ÖŸÖß Æîü •ÖÖê ´ÖãμÖŸÖ: ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úß ÁÖêÖß ´Öë −ÖÆüà †ÖŸÖê…
†−Öã“”êû¤ü 15(1)ÃÖß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ¯ÖÏÖéú×ŸÖú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë »Öê †ÖŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ úÖ Ã¾ÖÖÖŸÖ −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ…
»Öê×ú−Ö, ÃÖ´¯Ö×¢Ö úÖ †×¬ÖúÖ¸ü ŸÖÖê †×¬ÖúŸÖ¸ü †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë úÖ †ÓÖ Æîü, †Öî¸ü ˆÃÖê ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü… μÖÆüß ²ÖÖŸÖ ²ÖÖî×¨ü
ÃÖ´¯Ö¤üÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë úÆüß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë ‡ÃÖê ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê ¯Ö¸ü †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖŸ´Öú †Ö¯Ö×¢Ö úß •ÖÖ ÃÖúŸÖß Æîü, ¯Ö¸ü
†ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü †ÖÙ£Öú, ÃÖÖ´ÖÖ×•Öú †Öî¸ü ÃÖÖÓÃéú×ŸÖú †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ‡ÃÖÃÖê ²Ö“Ö−ÖÖ †²Ö ´ÖãÛ¿ú»Ö ÆüÖê ÖμÖÖ Æîü… ‡Ô‹ÃÖÃÖß†Ö¸ü
ÃÖÓ×¬Ö êú ŸÖÆüŸÖ ×¤ü‹ •ÖÖ−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖ´¯Ö×¢Ö †×¬ÖúÖ¸ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß úß ŸÖ¸üÆü ‡•ÖÖ¸êü¤üÖ¸üß êú †×¬ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ÆüÖê ÃÖúŸÖê… ˆÃÖêú ŸÖÆüŸÖ ×úÃÖß ‹ú úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ¤æüÃÖ¸êü êú †×¬ÖúÖ¸ü úÖê ú´Ö −ÖÆüà ú¸ü ÃÖúŸÖÖ… μÖÆü ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê −Ö‡Ô ¸üÖ¿ê Ö−Öß ´Öë ¤êüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö•Ö²Öæ¸ü ú¸ü ¤êüŸÖÖ Æîü…
ãú»Ö ×´Ö»ÖÖ ú¸ü ×Ã£Ö×ŸÖ μÖÆü Æîü ×ú •Ö²Ö ŸÖú ú´Öê™üß ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖμÖÖÔμÖ ´ÖÖ−ÖŸÖß ¸üÆêüÖß, ŸÖ²Ö ŸÖú ¾ÖÆü
ˆ−Ö ŸÖ´ÖÖ´Ö ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ²ÖÆüÃÖÖë ´Öë úÖê‡Ô †Æü´Ö ˆÃÖæ»Öß μÖÖêÖ¤üÖ−Ö −ÖÆüà ú¸ü ¯ÖÖ‹Öß •ÖÖê ×¯Ö”û»Öê ¤üÃÖ ÃÖÖ»Ö ÃÖê •ÖÖ¸üß Æïü… μÖÆüÖÑ †−Öã“”êû¤ü 15(1)ÃÖß úÖ ‹ú
¯ÖÆü»Öæ †¾Ö¿μÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖßμÖ ²Ö−Ö •ÖÖŸÖÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú ˆÃÖ´Öë ×•ÖÃÖ ²ÖÖî×¨üú μÖÖêÖ¤üÖ−ÖÖ úß “Ö“ÖÖÔ úß Ö‡Ô Æîü ˆÃÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú
´ÖÖî•Öæ¤üÖ œüÖÑ“Öê ÃÖê −ÖÆüà Æîü… ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü μÖÆü †−Öã“”êû¤ü ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß úÖ−Öæ−Öß †Ö¬ÖÖ¸ü ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ ¤êüŸÖÖ Æîü… ‡ÃÖÃÖê
×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ÃÖ¸üÖêúÖ¸ü ¯ÖãÂ™ü ÆüÖêŸÖê Æïü…
×−ÖÂúÂÖÔ
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¤üÖμÖ¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÆü¢¾Ö ×¯Ö”û»Öê ãú”û ¤ü¿ÖúÖë ´Öë ²ÖÆãüŸÖ ŸÖê•Öß ÃÖê ²ÖœÍüÖ Æîü… ‡ÃÖê ×¯Ö”û»Öê ›êüœÍü ÃÖÖî ÃÖÖ»Ö ÃÖê “Ö»Ö ¸üÆüß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ úß
×−Ö¸ÓüŸÖ¸üŸÖÖ ´Öë ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ Æîü… ²ÖÃÖ, ±úÔú μÖÆü Æîü ×ú ‡ÃÖúß ¸ü°ŸÖÖ¸ü ×¯Ö”û»Öê ×¤ü−ÖÖë úÖ±úß ŸÖê•Ö ÆüÖê Ö‡Ô Æîü… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú
Öê¡Ö ´Öë ‡ŸÖ−ÖÖ •Ö²Ö¸ü¤üÃŸÖ ×¾ÖÃŸÖÖ¸ü Æãü†Ö Æîü ×ú †²Ö ‡ÃÖÃÖê ×−Ö²Ö™ü−ÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ–ÖÖë êú ÆüÖ£Ö úß ²ÖÖŸÖ −ÖÆüà ¸üÆü Ö‡Ô Æîü… †Ö•Ö ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë
56
êú êú¾Ö»Ö †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ êú ×»Ö‹ ŸÖ™üÃ£Ö ×úÃ´Ö êú úÖ−Öæ−Öß ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü−Ö êú −Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê −ÖÆüà ¤êüÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ… ‡ÃÖ ×¾ÖúÖÃÖ-Îú´Ö êú ´ÖãμÖŸÖ: ¤üÖê
úÖ¸üÖ Æïü…
¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê μÖÆü Æîü ×ú ×™üÒü¯ÃÖ ÃÖ´Ö—ÖÖîŸÖê êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê †×¬ÖúŸÖ¸ü ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿Ö ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ †¯ÖêÖÖéúŸÖ ‰úÑ“ÖÖ ÃŸÖ¸ü †¯Ö−ÖÖŸÖê •ÖÖ
¸üÆêü Æïü… ×™üÒü¯ÃÖ úß ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖ ¯ÖÖ»Ö−Ö ú¸ü−Öê êú “ÖŒú¸ü ´Öë ‹êÃÖÖ ÆüÖê ¸üÆüÖ Æîü… ¯ÖÆü»Öê ³Öæ-Öê¡ÖßμÖŸÖÖ êú ˆÃÖæ»Ö êú úÖ¸üÖ ¾Öê ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖê ²Ö“Ö
×−Öú»ÖŸÖê £Öê, †Öî¸ü ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´Öë “ÖÖ»Öæ ¯Öê™ëü™ü ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ †¯Ö−Öê †Ö¯Ö ˆ−Ö ¯Ö¸ü »ÖÖÖæ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖŸÖÖ £ÖÖ… ‡ÃÖ −Ö‡Ô ¯Ö×¸×Ã£Ö×ŸÖ úÖ †ÃÖ¸ü
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú †ÖüÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ¯Ö¸ü ŸÖÖê ¯Ö›ÍüÖ Æüß, ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úß ×Ã£Ö×ŸÖ ³Öß ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ Æãü‡Ô, ŒμÖÖë×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö
éú×ÂÖ êú Öê¡Ö ÃÖê •Öã›ÍüÖ Æüã†Ö £ÖÖ ×•ÖÃÖúÖ ÃÖß¬ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö Ö¸üß²ÖÖë êú ³ÖÖê•Ö−Ö †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ ÃÖê £ÖÖ…
¤æüÃÖ¸êü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ êú ²ÖœÍüŸÖê ¤üÖμÖ¸êü ´Öë •Öß¾Ö−Ö ºþ¯Ö ³Öß †Ö Ö‹… ŸÖßÃÖ ÃÖÖ»Ö ¯ÖÆü»Öê ŸÖú ‹êÃÖÖ ÃÖÖê“Ö−ÖÖ ³Öß −ÖÖ´Öã´Ö×ú−Ö £ÖÖ… ‡ÃÖúÖ −ÖŸÖß•ÖÖ
μÖÆü Æãü†Ö ×ú éú×ÂÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ ¯ÖÏ²ÖÓ¬Ö−Ö †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú Öê¡Ö ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß †¯Ö−ÖÖ †ÃÖ¸ü ›üÖ»Ö−Öê »ÖÖß… •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü úÖ
¯Ö×¸üÖÖ´Ö μÖÆü Æãü†Ö ×ú ”ûÖ¡Ö, †−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−ÖúŸÖÖÔ, −Öß×ŸÖ-×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ †Öî¸ü ‡ÃÖ Öê¡Ö ´Öë ÃÖ×ÎúμÖ »ÖÖêÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ êú
¾μÖÖ¯Öú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ¤êüÖ−Öê »ÖÖê… ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ×¸ü¿ŸÖÖ ãú”û ×¤ü−ÖÖë ŸÖú Æüß −ÖúÖ¸üÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ £ÖÖ, ¯Ö¸ü †Ö•Ö μÖÆü
¯Öæ¸üß ŸÖ¸üÆü ÃÖê ÃÖÖ±ú ÆüÖê “ÖãúÖ Æîü ×ú †Ö¸ü úÖê‡Ô Óú¯Ö−Öß ×úÃÖß ²Öß•Ö úÖê ¯Öê™ëü™ü ú¸üÖŸÖß ŸÖÖê Æîü ŸÖÖê ˆÃÖúÖ éú×ÂÖ, ¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ ¯Ö¸ü ŒμÖÖ
†ÃÖ¸ü ¯Ö›Í ÃÖúŸÖÖ Æîü…
†Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê ÃÖÖ»ÖÖë ´Öë ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ‡ÃÖ μÖÖ ¯ÖÏ¿−Ö úÖ ˆ¢Ö¸ü ÖÖê•Ö−ÖÖ Æüß ÆüÖêÖÖ ×ú ŒμÖÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ, Öê¡ÖßμÖ †Öî¸ü
¾μÖÛŒŸÖÖŸÖ ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖê ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ú¸üŸÖê Æïü… ‡ÃÖ ÃÖ²ÖÓ¬Ö ´Öë ú‡Ô ŸÖ¸üÆü úß †×−Ö×¿“ÖŸÖŸÖÖ‹Ñ Æïü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ´ÖëÓ ¯Öê™ëü™ü ¯ÖÏÖÖ»Öß †²Ö
ú¸üß²Ö ÃÖÖî ÃÖÖ»Ö ÃÖê ³Öß •μÖÖ¤üÖ ¯Öã¸üÖ−Öß ÆüÖê “Öãúß Æîü, ¯Ö¸ü †£ÖÔ¿ÖÖ×Ã¡ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ÃÖ´Öæ“Öß ¾ÖîúÖ×ÃÖú ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ´Öë ˆÃÖêú μÖÖêÖ¤üÖ−Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ‹ú¸üÖμÖ −ÖÆüà ÆüÖê
¯ÖÖ‡Ô Æîü… ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ μÖÆü ¯ÖÏ¿−Ö ŸÖÖê ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß Ã£ÖÖ−ÖÖÓŸÖ¸üÖ ÃÖê ³Öß •Öã›ÍüÖ Æãü†Ö Æîü… ˆ¯Ö×−Ö¾Öê¿Ö¾ÖÖ¤ü úß ¯Ö¸üÖ•ÖμÖ êú ²ÖÖ¤ü ÃÖê Æüß ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö
¤êü¿Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß ŸÖú ²ÖêÆüŸÖ¸ü ¯ÖÆãüÑ“Ö úß ´ÖÖÑÖ ú¸ü ¸üÆêü Æïü, ¯Ö¸ü ú‡Ô úÖ¸üÖÖë ÃÖê †Ö•Ö ŸÖú ‹êÃÖÖ −ÖÆüà ÆüÖê ¯ÖÖμÖÖ Æîü… ‡−Ö úÖ¸üÖÖë ´Öë ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ
†×¬ÖúÖ¸ ŸÖÓ¡Ö ³Öß ‹ú úÖ¸üÖ Æîü… ŸÖßÃÖ¸êü, •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë ¯Ö¸ü ¯Öê™ëü™ü •ÖîÃÖê −Ö‹ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë êú úÖ¸üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ −ÖμÖÖ ¯ÖÏ×ŸÖ´ÖÖ−Ö ãú”û
‹êÃÖÖ ²Ö−Ö ÖμÖÖ Æî ×ú ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ˆ−ÖúÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö †²Ö êú¾Ö»Ö †ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ŸÖú Æüß ÃÖß×´ÖŸÖ −ÖÆüà Æîü… ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë ÃÖê ³Öß •μÖÖ¤üÖ
éú×ÂÖ †Öî¸ü Ã¾ÖÖÃ£μÖ êú Öê¡Ö ´Öë ‡ÃÖúÖ Ö¸üÖ²Ö ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü ¯Ö›Íü−Öê ¾ÖÖ»ÖÖ Æîü •ÖÆüÖÑ •Ö−Ö-Ã¾ÖÖÃ£μÖ †Öî¸ü éú×ÂÖ úÖê úÖ±úß −ÖãúÃÖÖ−Ö ÆüÖê
ÃÖúŸÖÖ Æîü… “ÖÖî£Öê, ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úß ³Öß úÖê‡Ô ÖÖ¸Óü™üß −ÖÆüà Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ Öê¡Ö ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ÆüÖê−Öê úÖ ÃÖúÖ¸üÖŸ´Öú †ÃÖ¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ
¯Ö¸ü ¯Ö›ÍêüÖÖ… μÖÆü ÃÖÆüß Æîü ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë −Öê ãú”û ÖÖÃÖ Öê¡ÖÖë ´Öë ×−Ö•Öß ×−Ö¾Öê¿Ö ¯ÖÏÖêŸÃÖÖ×ÆüŸÖ ×úμÖÖ Æîü, ¯Ö¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ
œüÖÑ“ÖÖ ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ úß úÖê‡Ô ÖÖ¸Óü™üß −ÖÆüà ¤êüŸÖÖ ×ú •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë úÖê ¯Öê™ëü™ü êú ¤üÖμÖ¸êü ´Öë »ÖÖ−Öê ÃÖê ÖÏÖ´ÖßÖ Öê¡ÖÖë ´Öë Ö¸üß²ÖÖë êú ×»Ö‹ ˆ¯ÖμÖÖêÖß ±úÃÖ»ÖÖë ¯Ö¸ü
†−ÖãÃÖÓ¬ÖÖ−Ö úÖê ²ÖœÍüÖ¾ÖÖ ×´Ö»ÖêÖÖ, †Öî¸ü ¾Öê ±úÃÖ»Öë ¿ÖÖê¬Ö úß ¥ü×Â™ü ÃÖê †−ÖÖ£Ö ±úÃÖ»Öë −ÖÆüà ¸üÆëüÖß…
²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ¯ÖÏÖÖ»Öß êú ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ºþ¯Ö úß −Ö‹ ×ÃÖ¸êü ÃÖê ¸ü“Ö−ÖÖ ú¸ü−Öê úß •Öºþ¸üŸÖ Æîü, ŒμÖÖë×ú †²Ö ¾ÖÆü úÖ−Öæ−Ö úß ‹êÃÖß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ¿ÖÖÖÖ −ÖÆüà
¸üÆü Ö‡Ô Æîü ×•ÖÃÖúÖ úÖ´Ö †¯Ö−Öê ¤üÖμÖ¸êü ´Öë Æüß “Ö»Ö ÃÖúŸÖÖ ÆüÖê… μÖÆü −Ö‡Ô úÖ−Öæ−Öß ¸ü“Ö−ÖÖ ¤üÖê ÃŸÖ¸üÖë ¯Ö¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖß Æîü… ¯ÖÆü»Öß ²ÖÖŸÖ ŸÖÖê ‡ÃÖ ´ÖÖ−μÖŸÖÖ ¯Ö¸ü •ÖÖê¸ü
¤êü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ œüÖÑ“ÖÖ ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß ¯ÖÏ×ÎúμÖÖ ¯Ö¸ü †Öî¸ü ×−Ö•Öß ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü ›üÖ»ÖŸÖÖ Æîü… ¤æüÃÖ¸êü,
•ÖÆüÖÑ ŸÖú †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö Æîü, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú œüÖÑ“Öê úÖê ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¾Ö´Ö¿ÖÔ ÃÖê
ÃÖßÖ−ÖÖ ÆüÖêÖÖ †Öî¸ü †¯Ö−Öê ³ÖßŸÖ¸ü ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ¾μÖ¾ÖÆüÖ¸ü úÖ †ÖμÖÖ´Ö ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−ÖÖ ¯Ö›ÍêüÖÖ… Ã¾ÖÖÃ£μÖ †Öî¸ü ÖÖª •ÖîÃÖê Öê¡ÖÖë ´Öë ŸÖÖê †Ö¾Ö¿μÖú Æîü ×ú
×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ˆ−Ö −μÖæ−ÖŸÖ´Ö ´ÖÖ−ÖúÖë êú úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ú¸−Öê êú ×»Ö‹ ´Ö•Ö²Öæ¸ü −Ö ×úμÖÖ •ÖÖ‹ •ÖÖê ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë −Öê †¯Ö−ÖÖ ¸üÖê Æïü… ‡ÃÖÃÖê ˆ−Öêú
†ÖÙ£Öú ×¾ÖúÖÃÖ ´Öë μÖÖêÖ¤üÖ−Ö ÆüÖêÖÖ… ÖÖÃÖ ŸÖÖî¸ü ÃÖê ÃÖ²Ö-ÃÖÆüÖ¸üÖ †±Ïúßúß ¤êü¿ÖÖë úß ÆüÖ»ÖŸÖ ŸÖÖê ‹êÃÖß Æîü ×ú ¾Öê ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ÃÖê ×´Ö»Ö−Öê ¾ÖÖ»Öê
±úÖμÖ¤êü ˆšüÖ−Öê úß ×Ã£Ö×ŸÖ ´Öë Æüß −ÖÆüà Æïü †Öî¸ü ÖÖª ¾Ö †ÖîÂÖ×¬Ö êú Öê¡Ö ´Öë ‡−Ö †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ˆ−Ö ¤êü¿ÖÖë ¯Ö¸ü −ÖúÖ¸üÖŸ´Öú ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ³Öß ¯Ö›ÍüŸÖÖ Æîü…
‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü −ÖÆüà ×−ÖúÖ»Ö−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ×ú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê †¯Ö−ÖÖ−Öê Æüß −ÖÆüà “ÖÖ×Æü‹… ÆüÖ»ÖÖÑ×ú ÃÖî¨üÖÓ×ŸÖú
−Ö•Ö×¸ü‹ ÃÖê ÃÖ³Öß ×¾Öú×ÃÖŸÖ ¤êü¿ÖÖë †Öî¸ü ãú”û ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ×»Ö‹ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü ‹ú ²ÖêÆüŸÖ¸ü Æü»Ö ´ÖãÆîüμÖÖ ú¸üÖ−Öê ´Öë ÃÖÖ´Ö Æïü, ¯Ö¸ü
•Öºþ¸üß −ÖÆüà ×ú ”ûÖê™üß †Öî¸ü ´ÖÑ—ÖÖê»Öß †¾Ö×¬Ö êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ³Öß ‡−ÖúÖ úÖμÖÖÔ−¾ÖμÖ−Ö ˆ×“ÖŸÖ ÆüÖê… ¤ü¸ü†ÃÖ»Ö, ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê “ÖÖ×Æü‹ ×ú ¾Öê ‘Ö¸êü»Öæ
ÃŸÖ¸ü ¯Ö¸ü ‡ÃÖ ŸÖ¸üÆü êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ úÖ−Öæ−Ö ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ëü •ÖÖê ˆ−Öúß •Öºþ¸üŸÖÖë êú ´ÖãŸÖÖ×²Öú ÆüÖë… ‡ÃÖúÖ ´ÖŸÖ»Ö²Ö μÖÆü
³Öß −ÖÆüà ×−ÖúÖ»ÖÖ •ÖÖ−ÖÖ “ÖÖ×Æü‹ ×ú ‹êÃÖÖ ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê †¯Ö−Öß †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ¾Ö“Ö−Ö²Ö¨üŸÖÖ†Öë úÖ ˆ»»ÖÓ‘Ö−Ö ú¸ü−ÖÖ ÆüÖêÖÖ…
†¬μÖÖμÖ 12 ´Öë Æü´Ö ¤êüÖ “Öãêú Æïü ×ú ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë êú ×»ÖÆüÖ•Ö ÃÖê ú‡Ô ŸÖ¸üÆü êú ÆüÖ»ÖÖŸÖ ´Öë ˆ−Æëü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë ´Öë ú™üÖîŸÖß ú¸ü−Öê úÖ
†×¬ÖúÖ¸ü ¯ÖÏÖ¯ŸÖ Æîü… ‡ÃÖêú †»ÖÖ¾ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë êú ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ‹êÃÖÖ œüÖÑ“ÖÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ú¸ü−Öê úß úÖê×¿Ö¿Ö ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹ •ÖÖê
ˆ−Öêú −ÖÖÖ×¸üúÖë úÖê »ÖÖ³ÖÖÛ−¾ÖŸÖ ú¸ü ÃÖêú… ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ Öê¡Ö ‹ú ‹êÃÖÖ ¤üÖμÖ¸üÖ Æîü •ÖÆüÖÑ ´ÖÖî•Öæ¤üÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ¯ÖÏÖÖ»Öß ú´Ö•ÖÖê¸ü
²ÖîšüŸÖß Æîü, †Öî¸ü •ÖÆüÖÑ ×¾ÖúÖÃÖ¿Öß»Ö ¤êü¿ÖÖë úÖê ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÏμÖÖÃÖ ú¸ü−Öê “ÖÖ×Æü‹… ‹êÃÖÖ »ÖÖŸÖÖ Æîü ×ú ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ ÃÖÓ¸üÖÖ êú
•Ö×¸ü‹ ŸÖÖê ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ Öê¡Ö ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ êú ¤ü²ÖÖ¾Ö úÖ ×¿ÖúÖ¸ü ÆüÖê ÃÖúŸÖÖ Æîü… ‹ú ÃÖß´ÖÖ ÃÖê ‡ÃÖ ¯Ö×¸ü×Ã£Ö×ŸÖ ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ
ÃÖúŸÖÖ, »Öê×ú−Ö ¤æüÃÖ¸üß ŸÖ¸ü±ú ‹ú ‹êÃÖß ¤ãü×−ÖμÖÖ ´Öë •ÖÆüÖÑ Æü¸ü “Öß•Ö úÖ ŸÖê•Öß ÃÖê ¾μÖ¾ÖÃÖÖμÖßú¸üÖ ÆüÖê ¸üÆüÖ ÆüÖê, ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú úÖ−Öæ−Öß ÃÖÓ¸üÖÖ úß
•Öºþ¸üŸÖ ÃÖê ‡−ÖúÖ¸ü −ÖÆüà ×úμÖÖ •ÖÖ ÃÖúŸÖÖ…
57
ifjf'k"V ƒ
ljdkjh nLrkost
¼ƒ½ lafèk;k¡
,xzhesaV fcVohu fn oYMZ baVysDpqvy izkWiVhZ vkWxZukbts'ku ,aM fn oYMZ VªsM vkWxZukbts'ku] ftusok] „„ fnlacj ƒ‹‹‡
,xzhesaV LVfCyf'kax fn oYMZ VªsM vkWxZukbts'ku] ejkds'k] ƒ‡ vizSy ƒ‹‹†] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒƒ†† ¼ƒ‹‹†½
,xzhesaV QkWj fn fjizs'ku vkWo QkWYl vkSj fMlsfIVo baMhds'kal vkWo lkslZ vkWu xqM~l] esfMªM] ƒ† vizSy ƒŠ‡ƒ-
,xzhesaV vkWu fn ,Iyhds'ku vkWo lsusVjh ,aM QkbVkslsusVjh est+lZ] ejkds'k] ƒ‡ vizSy ƒ‹‹†] oYMZ VªsM vkWxZukbts'ku] fn yhxy VsDLV & fn fjtYV~l vkWo
fn m#Xos jkmaM vkWo eYVh ysVjy VªsM fuxksfl,'kal ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹‹½
,xzhesaV vkWu VªsM fjysVsM vkLisDVl vkWo baVysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l] ejkds'k] ƒ‡ vizSy ƒ‹‹†] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒƒ‹‰ ¼ƒ‹‹†½
,xzhesaV fjysfVax Vq fn baIyhesaVs'ku vkWo ikVZ ƒƒ vkWo fn ;wukbVsM us'kal dUosa'ku vkWu fn ykW vkWo fn lh vkWo ƒ‚ fnlacj ƒ‹Š„] U;w;kdZ] „Š tqykbZ
ƒ‹‹†] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ…‚‹ ¼ƒ‹‹†½
,xzhesaV Vq fjokbt fn ckaxqbZ ,xzhesaV vkWu fn fØ,'ku vkWo ,u vÝhdu baVsysDpqvy izkWiVhZ vkWxZukbts'ku vkWo „ ekpZ ƒ‹‰‰] ckaxqbZ] „† Qjojh ƒ‹‹‹-
vesfjdu dUosa'ku vkWu áweu jkbV~l] lku tksl] „„ uoacj ƒ‹ˆ‹] ‹ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ˆ‰… ¼ƒ‹‰‚½
dkVkZtsuk izksVksdkWy vkWu ck;ksls¶Vh Vq fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] ek¡fVª;ky] „‚ tuojh „‚‚‚] …‹ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ‚„‰
¼„‚‚‚½
pkVZj vkWu áweu ,aM ihiqYl jkbV~l] ckaxqbZ] ƒ‹ tuojh ƒ‹Š„] „ƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ‡Š ¼ƒ‹Š„½
dUosa'ku LVfCyf'kax fn oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ vkWxZukbts'ku] LVkWdgkse] ƒ† tqykbZ ƒ‹ˆ‰
dUosa'ku QkWj fn izksVsD'ku vkWo baMfLVª;y izkWiVhZ] isfjl] „‚ ekpZ ƒŠŠ…
dUosa'ku QkWj fn izksVsD'ku vkWo fyVjsjh ,aM vkfVZfLVd oDlZ] cuZ] ‹ flarcj ƒŠŠˆ
dUosa'ku QkWj fn lsQxkfMZax vkWo fn baVsathcy dYpjy gSjhVst] ;wusLdks] isfjl] ƒ‰ vDrwcj „‚‚…
dUosa'ku vkWu ,Dlsl Vq bUQkWesZ'ku] ifCyd ikfVZflis'ku bu fMflt+u esfdax ,aM ,Dlsl Vq tfLVl bu ,uok;uZesaVy eSVlZ] vkjgwl] „‡ twu ƒ‹‹Š]
…Š baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ‡ƒ‰ ¼ƒ‹‹‹½
dUosa'ku vkWu ckW;ksykWftdy Mk;oflZVh] fj;ks ns tsusfj;ks] ‡ twu ƒ‹‹„] …ƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ŠƒŠ ¼ƒ‹‹„½
dUosa'ku vkWu flfoy yk;fcfyVh QkWj U;wDyh;j MSest] fo;uk] „ƒ ebZ ƒ‹ˆ… ,t vesaMsM ckbZ fn izksVksdkWy vkWo ƒ„ flracj ƒ‹‹‰
dUosa'ku vkWu baVjuS'kuy VªsM bu ,uMsatMZ Lih'kht+ vkWo okbYM QkWuk ,aM ¶yksjk] okf'kaxVu] … ekpZ ƒ‹‰…] ƒ„ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ‚Š‡ ¼ƒ‹‰…½
dUosa'ku vkWu ijflLVsaV vkWxsZfud ikWY;wVsaV] LVkWdgkse] „… ebZ „‚‚ƒ] ‡‡ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ‡…ƒ ¼„‚‚ƒ½
dUosa'ku vkWu fn dat+osZ'ku vkWo ,aVkdZfVd eSjhu fyfoax fjlkslsZt+] dsucjk] „‚ ebZ ƒ‹Š‚] ƒ‹ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ¼ƒ‹Š‚½
dUosa'ku vkWu fn ykW vkWo VªhVht+] fo;uk] „… ebZ ƒ‹ˆ‹] Š baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ˆ‰‹ ¼ƒ‹ˆ‹½
dUosa'ku vkWu fn xzkaV vkWo ;wjksih;u isVsaV~l] E;wfu[k] ‡ vDrwcj ƒ‹‰…
dUosa'ku vkWu osVySaM~l vkWo baVjuS'kuy bEiksVsZal Lisf'k;yh ,st+ okVjQkWy gSchVsV] jkelj] „ Qjojh ƒ‹‰ƒ] ƒƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ‹ˆ… ¼ƒ‹‰„½
dUosa'ku Vq dkWEcsV MSt+VhZfQds'ku] iVhZD;wyyhZ bu vÝhdk] isfjl] ƒ‰ twu ƒ‹‹†] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ…„Š ¼ƒ‹‹†½
ÝseodZ dUosa'ku vkWu DykbesV psat] U;w;kdZ] ‹ ebZ ƒ‹‹„] …ƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ Š†‹ ¼ƒ‹‹„½
58
tujy ,xzhesaV vkWu Vsfj¶l ,aM VªsM % eYVhysVjy VªsM fuxksfl,'kal] Qkbuy ,sDV ,eckWMhax fn fjtYVl vkWo fn m#Xos jkmaM vkWo VªsM fuxksfl,'kal]
ejkdsl] ƒ‡ vizSy ƒ‹‹†
baLVªwesaV~l QkWj fn ,LVsfCy'kesaV vkWo fn jhLVªDpMZ Xykscy ,uok;uZesaV QsflfyVh] ftusok] ƒˆ ekpZ ƒ‹‹†] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ„‰… ¼ƒ‹‹†½
baVjuS'kuy dUos'a ku QkWj fn izkVs Ds 'ku vkWo U;w oSjk;Vht vkWo IykaVl] isfjl @ ftusok] „ fnlacj ƒ‹ˆƒ] „… vDrwcj ƒ‹‰Š ,aM ƒ‹ ekpZ ƒ‹‹ƒ ¼ftusok %
;wihvksoh MkWd „„ƒ ¼bZ½] ƒ‹‹ˆ½
baVjuS'kuy dUosa'ku vkWu flfoy yk;fcfyVh QkWj vkW;y ikWY;w'ku MSest] yanu] „‰ uoacj ƒ‹‹„-
baVjuS'kuy dUosa'ku vkWu flfoy ,aM ikWfyfVdy jkbV~l] U;w ;kdZ] ƒˆ fnlacj ƒ‹ˆˆ] ˆ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ …ˆ‚ ¼ƒ‹ˆ‰½
baVjuS'kuy dksosusaV vkWu bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l] U;w;kWdZ] ƒˆ fnlacj ƒ‹ˆˆ] ˆ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ¼ƒ‹ˆ‰½
baVjuS'kuy VªhVh vkWu IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ QkWj QwM ,aM ,xzhdYpj] jkse] … uoacj „‚‚ƒ
baVjuS'kuy VªkWfidy fVEcj ,xzhesaV] ftusok] „ˆ tuojh ƒ‹‹†] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ‚ƒ† ¼ƒ‹‹†½
isfjl dUosa'ku QkWj fn izksVsD'ku vkWo baMfLVª;y izkWiVhZ] „‚ ekpZ ƒŠŠ… ¼la'kksfèkr½
isVsaV dksvkWijs'ku VªhVh] okf'kaxVu] ƒ‹ twu ƒ‹‰‚] ‹ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ‹‰Š ¼ƒ‹‰‚½
isVsaV ykW VªhVh] ftusok] ƒ twu „‚‚‚] MCY;wvkbZihvks MkWd ihVh @ Mhlh @ †‰
izksVksdkWy vkWu yk;fcfyVh ,aM dkWEiuls'kal QkWj MSest fjtfYVax ÝkWe VªkalckmaMªh ewoesaV~l vkWo gSt+kMZl osLV~l ,aM ns;j fMLiksty] csly] ƒ‚ fnlacj
ƒ‹‹‹] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lh,pMCY;w ‡ @ „‹] ifjf'k"V … ¼ƒ‹‹‹½
izksVksdkWy vkWu lcLVSalst+ nSV fMIyhV fn vkst+ksu ys;j] ek¡fVª;ky] ƒˆ flracj ƒ‹Š‹] bu vkstksu lsØsVsfj,V & ;w,ubZih] gSaMcqd QkWj fn baVjuS'kuy VªhVht
QkWj fn izksVsD'ku vkWo fn vkstksu ys;j ¼NBk laLdj.k „‚‚…½
VªsMekdZ ykW VªhVh] ftusok] „‰ vDrwcj ƒ‹‹†
VªhVh vkWu fn baVjuS'kuy fjdkWxuh'ku vkWo fn fMikWftV vkWo ekbØksvkWxsZfuTEl QkWj fn ijit+ vkWo isVsaV izkslhtj] cqMkisLV] „Š vizSy ƒ‹‰‰
;wukbVsM us'kal dUosa'ku vkWu fn ykW vkWo fn lh] eksaVsxks cs] ƒ‚ fnlacj ƒ‹Š„] „ƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ„ˆƒ ¼ƒ‹Š„½
¼„½ tSo fofoèkrk lafèk
vkDos % dkWu okWyaVjh xkbMykbal QkWj fn daMDV vkWo dYpjy] ,uok;uZesaVy ,aM lks'ky bEiSDV vlslesaV fjxkfMZax MsoysiesaV~l izkWiksTM Vq Vsd Iysl vkWu]
vksj fop vkj ykbdyh Vq bEiSDV vkWu] Lds;MZ lkbV~l ,aM vkWu ySaM~l ,aM okVlZ VªsfM'kuyh vkWD;wikbM vkWj ;wTM ckbZ baMhftul ,aM yksdy dE;qfuVht]
bu lsD'ku ,p ¼ifjf'k"V½] fMfltu Š @ ƒˆ] vkfVZdy Š ¼ts½ ,aM fjysVsM izksfotu] bu fjiksVZ vkWo fn lsoUFk ehfVax vkWo fn dkaÝsal vkWo ikVhZt Vq
fn dUosa'ku vkWu ck;ks Mk;oflZVh] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ‰ @ „ƒ ¼„‚‚†½
ckWu xkbMykbal vkWu ,Dlsl Vq tsusfVd fjlkslsZt+ ,aM Qs;j ,aM ,fDoVscy 'ks;fjax vkWo fn csfufQV~l vjkbftax vkmV vkWo ns;j ;wfVykbts'ku] bu fjiksVZ
vkWo fn flDLFk ehfVax vkWo fn dkWUÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ˆ
@ „‚ ¼„‚‚„½
fMfltu „ @ ƒ„] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l] bu fjiksVZ vkWo fn lsdsaM ehfVax vkWo fn dkWÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy
Mk;oflZVh] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ „ @ ƒ‹ ¼ƒ‹‹‡½
fMfltu … @ Š] eseksjsaMe vkWo vaMjLVSafMax fcVohu fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWo ck;ksykWftdy Mk;oflZVh ,aM fn dkmafly vkWQ fn
Xykscy ,Uok;uZesaV QsflfyVh] bu fjiksVZ vkWo fn FkMZ ehfVax vkWo dkaÝsal vkWo ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh ;w,u MkWd ;w,ubZih
@ lhchMh @ lhvksih @ … @ …Š ¼ƒ‹‹ˆ½
fMfltu … @ ƒƒ] dat+osZ'ku ,aM lLVsuscy ;wt vkWo ,xzhdYpjy ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] bu fjiksVZ vkWo fn FkMZ ehfMax vkWo dkaÝsal vkWo fn ikVhZt
Vq fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ … @ …Š ¼ƒ‹‹ˆ½
fMfltu … @ ƒ‰] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l] bu fjiksVZ vkWo fn FkMZ ehfVax vkWo fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWo ck;ksykWftdy Mk;oflZVh
;wih MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ … @ …Š ¼ƒ‹‹‰½
59
fMfltu † @ ƒ‹] bEIyhesaVs'ku vkWo vkfVZdy Š ¼ts½ ,aM fjysVsM izksohtal] bu fMfltu ,MkWIVsM ck; fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWo
ck;ksykWftdy Mk;oflZVh ,V bV~l QksFkZ ehfVax] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ † @ „‰ ¼ƒ‹‹Š½
fMfltu „ @ ‡] ,xzhdYpjy ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] bu fjiksVZ vkWo fn flDlFk ehfVax vkWo fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWu
ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ˆ @ „‚ ¼„‚‚„½
fMfltu ‰ @ ƒˆ] vkfVZdy Š ¼ts½ ,aM fjysVsM izksohtal] bu fjiksVZ vkWo fn lsosaFk ehfVax vkWo fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWu
ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] lsosaFk ehfVax] MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ‰ @ „ƒ ¼„‚‚†½
fMfltu Š @ ƒ‹] ,Dlsl ,aM csuhfQV 'ks;fjax ,t fjysVsM Vq tsusfVd fjlkslsZt+ ¼vkfVZdy ƒ‡½] bu fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku
vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] lsosaFk ehfVax] MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ‰ @ „ƒ ¼„‚‚†½
fMfltu ch,l&ƒ @ Š] ,LVsfCy'kesaV vkWo ,u vksiu ,aMsM ,MgkWd ofdZax xzqi vkWQ yhxy ,aM VsfDudy ,DliV~lZ vkWu yk;fcfyVh ,aM fjMªsl bu fn
dkWUVsDLV vkWo fn izksVksdkWy] bu fjiksVZ vkWo fn QLVZ ehfVax vkWo fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt lfoZax ,t fn ehfVax vkWo fn ikVhZt Vq fn izksVksdkWy vkWu
ck;ksls¶Vh] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ ch,l @ lhvksih&,evksih @ ƒ @ ƒ‡ ¼„‚‚†½A
izksxzke vkWo odZ vkWu ,xzhdYpjy ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] QksFkZ ehfVax] ;w,u
MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ † @ ˆ ¼ƒ‹‹Š½A
jsdesaMs'ku QkWj fn daMDV vkWo dYpjy] ,Uok;uZesaVy ,aM lks'ky bEiSDV vlslesaV fjxkfMZax MsIykW;esaV~l izkWiksTM Vq Vsd Iysl vkWu] vkWj fop vkj
ykbdyh Vq bEisDV vkWu] lsdzsM lkbV~l ,aM vkWu ySaM~l ,aM okVlZ VªsfM'kuyh vkWD;wikbM vksj ;wTM ck; baMhthul ,aM yksdy dE;qfuVht] bu ,usDl
„] fMfltu ‡ @ ƒ‚- vkfVZdy Š ¼ts½ ,aM fjysVsM izksfotu] ;w,u MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ˆ @ „‚ ¼„‚‚„½
VElZ vkWo jsQjsal QkWj fn ,M gkWd vksiu ,afMM ofdZax xzqi vkWu ,Dlsl ,aM csuhfQV 'ks;fjax] bu fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo fn ikVhZt Vq fn dUosa'ku
vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] lsosaFk ehfVax] MkWd ;w,ubZih @ lhchMh @ lhvksih @ ‰ @ „ƒ] ist …‚‚ ¼„‚‚†½A
¼…½ dUlYVsfVo xzqi vkWu baVjuS'kuy ,xzhdYpjy fjlpZ
lhMhlh LVsVesaV~l Vq vkbZlhMCY;w „‚‚‚ vkWu fn uhM Vq fjtkWYo vkmVLVSafMax b'kwt dUlfuZax baVsysDpqvy izkWiVhZ izksVsD'ku fjysfVax Vq IykaV tsusfVd
fjlkslsZt+] lhthvkbZ,vkj baVjuS'kuy lsaVj ohd ¼„‚‚‚½
lsaVlZ iksth'ku LVsVesaV vkWu tsusfVd bathfu;fjax ¼ƒ‹‹Š½
lhthvkbZ,vkj lsaVj LVsVesaV~l vkWu tsusfVd fjlkslsZt+] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM tsusfVd bathfu;fjaxA
fMDysjs'ku ,aM Iyku vkWo ,D'ku QkWj Xykscy ikVZujf'ki bu ,xzhdYpjy fjlpZ] Xykscy QkWeZ vkWo ,xzhdYpjy fjlpZ ,V fn dalYVsfVo xzqi vkWu
baVjuS'kuy ,xzhdYpjy fjlpZ] baVjuS'kuy lsaVlZ ohd] …ƒ vDVwcj] ƒ‹‹ˆ
baVjuS'kuy IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ baLVhV~;wV] dh Dos'kpal QkWj fMfltu esdlZ & izksVsD'ku vkWo IykaV osjk;Vht vaMj fn MCY;wVhvks ,xzhesaV vkWo VªsM
fjysVsM vkLisDV~l vkWo baVsysDpqvy izkWiVh jkbV~l ¼jkse % vkbZihthvkjvkbZ] ƒ‹‹‹½
ywlusZ fMDysjs'ku ,aM ,D'ku izksxzke bu fjU;wvy vkWo fn lhthvkbZ,vkj lLVsuscy ,xzhdYpj QkWj QwM flD;ksfjVh bu fMosyfiax daVªht & fefuLVhfj;y
ysoy ehfVax & lejh vkWo izksflfMaXl ,aM fMfltal ¼ƒ‹‹‡½
izksxzsl fjiksVZ vkWu vkbZihvkj eSVlZ ,aM izkWiksty QkWj fjO;w vkWo IykaV czhfMax] feM VeZ ehfVax] chftax] lhthvkbZ,vkj MkWd ,eVh,e @ ‹‹ @ „‚
¼ƒ‹‹‹½
¼†½ ;wjksfi;u jhtu
vesaMsM izkWiksty QkWj , ;wjksfi;u ikfyZ;kesaV ,aM dkmafly Mk;jsfDVo ,izksfDlesfVax fn yhxy ,jsatesaV QkWj fn izksVsD'ku vkWo buosa'kal ck; ;wVhfyVh
ekWMy] vksts lh „†Š bZ] „‹ @ ‚Š @ „‚‚‚] i`"B ‡ˆ
dkmafly Mk;jsfDVo ‹Š @ †† vkWu fn yhxy izksVsD'ku vkWo ck;ksVsDuksykWftdy buosa'kal] ƒ‹‹Š vksts ,y „ƒ… @ „ƒ…
dkmafly vkWo ;wjksi & ikfyZ;kesaVjh vlsEcyh] jsdesaMs'ku ƒ†„‡ ¼ƒ‹‹‹½ & ck;ksVsDuksykWth ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ-
dkmafly jsxqys'ku ¼bZlh½ ua- „ƒ‚‚ @ ‹† vkWu dE;wfuVh IykaV osjkbVh jkbV~l] „‰ tqykbZ ƒ‹‹†] ƒ‹‹† vksts ,y „„‰ @ ƒ
60
dkmafly jsxqys'ku ¼bZlh½ ua- „‡‚ƒ @ „‚‚ƒ vkWo ƒ‚ fnlacj „‚‚ƒ ,iykbax , Ldhe vkWo tsujykbTM VsfjQ izsQjsal QkWj fn ihfj;M ÝkWe ƒ tuojh
„‚‚„ Vq …ƒ fnlacj „‚‚†] vksts ,y @ …†ˆ ¼…ƒ fnlacj „‚‚ƒ½ i`"B ƒ
dkmafly jsxqys'ku ¼bZlh½ ua- ‹‡… @ „‚‚… vkWo „ˆ ebZ „‚‚… Vq vokWbM VªsM Mk;ot+Zal buVw fn ;wjksfi;u ;wfu;u vkWo lVsZu dh esMhflal] „ˆ ebZ
„‚‚…] vksts ,y ƒ…‡ @ ‡] … twu „‚‚…
Mk;jsfDVo ‹Š @ †† @ blh vkWo fn ;wjksfi;u ikfyZ;kesaV ,aM fn dkmafly vkWo fn ;wjksfi;u ;wfu;u vkWu fn yhxy izksVsD'ku vkWo ck;ksVsfDudy
buosa'ku] ˆ tqykbZ ƒ‹‹Š] ƒ‹‹Š] vksts ,y „ƒ…
MkbjsfDVo „‚‚† @ …‡ @ lhbZ vkWo fn ;wjksfi;u ikfyZ;kesaV ,aM dkmafly vkWo fn „ƒ vizSy „‚‚† vkWu ,Uok;uZesaVy yk;fcfyVh fon fjxkMZ Vq fn
fizosa'ku ,aM fjesMhax vkWo ,Uok;uZesaVy MSest] vkWfQf'k;y tuZy ,y ƒ†… @ ‡ˆ ¼…‚ vizSy „‚‚†½
¼‡½ ,Q,vks
deh'ku vkWu tsusfVd fjlkslsZt+ QkWj QwM ,aM ,xzhdYpj] ikWflcy QkWewZykt+ QkWj fn 'ks;fjax vkWo csuhfQV~l csLM vkWu fMQjsaV csuhfQV baMhdsVlZ] jkse]
vkBoka ls'ku ƒ‹&„… vizSy ƒ‹‹‹] MkWd lhthvkj,Q, & Š @ ‹‹ @ Š
deh'ku vkWu IykaV tsusfVd fjlkslsZt+] fjohtu vkWo fn baVjuS'kuy vaMjVsfdax & ,ukfyfll vkWo le VsfDudy] bdukWfed ,aM yhxy vkLisDV~l QkWj
daflMjs'ku bu LVst „ % ,Dlsl Vq IykaV tsusfVd fjlkslsZt ,aM QkeZlZ jkbV~l] MkWd lhihthvkj & ˆ @ ‹‡ @ Š liyhesaVªh ¼ƒ‹‹‡½
,Q,vks] fn LVsV vkWo QwM buflD;ksfjVh bu fn oYMZ „‚‚† ¼jkse % ,Q,vks] „‚‚†½
,Q,vks oYMZ ,xzhdYpj & VqoM~Zl „‚ƒ‡ @ „‚…‚ ¼yanu] vFkZLdSu] „‚‚…½
,Q,vks ,xzhdYpjy ck;ksVsDuksykWth & ehfVax fn uhM~l vkWo fn iwvj\ ¼jkse % ,Q,vks „‚‚†½
baVjuS'kuy vaMjVsfdax QkWj IykaV tsusfVd fjlkslsZt+] jstY;w'ku Š @ Š…] fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo ,Q,vks] „„oka l=k] jkse] ‡&„… uoacj ƒ‹Š…] MkWd
lhŠ… @ vkjbZih
fizfyEujh Mªk¶V baVjuS'kuy dksM vkWo daMDV vkWu IykaV tsusfVd bathfu;fjax ,t bV vQsDV~l fn datosZ'ku ,aM ;wVhykbts'ku vkWo IykaV tsusfVd
fjlkslsZt+ bu deh'ku vkWu tsusfVd fjlkslsZt+ QkWj QwM ,aM ,xzhdYpj] VqoM~lZ , dksM vkWo daMDV QkWj IykaV tsusfVd bathfu;fjax ,t bV vQsDV~l fn
datosZ'ku ,aM ;wVhykbts'ku vkWo IykaV tsusfVd fjlkslsZt+] ‹oka l=k] jkse] ƒ†&ƒŠ vDVwcj „‚‚„] MkWd lhthvkj,Q, & ‹ @ ‚„ @ ƒŠ @ ifjf'k"V
jst+Y;w'ku … @ ‹ƒ] fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo ,Q,vks] „ôka l=k] jkse] ‹ @ „‰ uoacj ƒ‹‹ƒ MkWd lh ‹ƒ @ vkjbZih
jst+Y;w'ku † @ Š‹] ,xzhM baVjizsVs'ku vkWo fn baVjuS'kuy vaMjVsfdax] fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo ,Q,vks] „‡oka l=k] jkse] ƒƒ&„‹ uoacj ƒ‹Š‹] MkWd
lh Š‹ @ vkjbZih
jst+Y;w'ku ‡ @ Š‹ QkWeZlZ jkbV~l] fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo ,Q,vks „‡oka l=k] jkse] ƒƒ&„‹ uoacj ƒ‹Š‹] MkWd lh Š‹ @ vkjbZih
jst+Y;w'ku ‰ @ ‹… fjohtu vkWo fn baVjuS'kuy vaMjVsfdax vkWu IykaV tsusfVd fjlkslsZt+] fjiksVZ vkWo fn dkaÝsal vkWo ,Q,vks] „‰oka l=k] jkse] ˆ&„†
uoacj ƒ‹Š‹] MkWd lh ‹… @ vkjbZih
oYMZ QwM lfeV] Iyku vkWo ,D'ku] jkse] ƒ‰ uoacj] ƒ‹‹ˆ

¼ˆ½ ;wukbVsM us'kal
,tsaMk „ƒ] bu fjiksVZ vkWo fn ;wukVsM us'kal dkaÝsal vkWu ,Uok;uZesaV ,aM MsoyiesaV] fjvks ns tsusfj;ks] …&ƒ† twu ƒ‹‹„] ;w,u MkWd , @ lhvks,u,Q
ƒ‡ƒ @ „ˆ @ jso ƒ ¼okWY;we ƒ½] ifjf'k"V „
deh'ku vkWu áweu jkbV~l] jst+Y;w'ku „‚‚ƒ @ ……] ,Dlsl Vq esfMds'ku bu fn dkWUVsDLV vkWo isuMsfeDl lp ,t ,pvkbZoh @ ,M~l] „… vizSy „‚‚ƒ]
;w,u MkWd bZ @ „‚‚ƒ @ „…&bZ @ lh,u † @ „‚‚ƒ @ ƒˆ‰-
desVh vkWu bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l] Mªk¶V tujy desaV ua- ƒŠ] fn jkbV vkWo ,ojh ou Vq csuhfQV ÝkWe fn izksVsD'ku vkWo fn eksjy
,aM esfVfj;y baVªsLV fjtfYVax ÝkWe ,uh lkbafVfQd] fyVjsjh vkSj vkfVZfLVd izksMD'ku vkWo fop fg bt fn vkWFkj] vkfVZdy ƒ‡ ¼ƒ½ ¼lh½ vkWo fn
baVjuS'kuy dUosa'ku vkWu bdukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l ¼vkWu Qkby fon fn vkWFkZj] „‚‚†½-
desVh vkWu bdkWukWfed bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l tujy desaV ua- …] ^fn uspj vkWo LVsV ikVhZt vkWfCyxs'ku ¼vkfVZdy „] iSjk ƒ vkWo
fn dksousaV½*] bu dEikbys'ku vkWo tujy desaV~l ,aM tujy jsdeaMs'kal ,MkWIVsM ck; áweu jkbV~l VªhVh ckWMht] ;w,u MkWd ,pvkjvkbZ @ thbZ @ 1
@ fjO;w ‰-
61
desVh vkWu bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l] tujy desaV~l ua- ƒ†] fn jkbV Vq fn gkb,LV vVsuscy LVSaMlZ vkWo gSYFk] ;w,u MkWd bZ @ lh ƒ„
@ „‚‚‚ @ † ¼„‚‚‚½
desVh vkWu bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l fjiksVZ vkWu fn V~osaVh lsdaM] V~osaVh FkMZ] ,aM V~osaVh QksFkZ ls'kal] ;w,u MkWd bZ @ „‚‚ƒ @ „„ & bZ @
lh ƒ„ @ „‚‚‚ @ „ƒ
desVh vkWu bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l] LVsVesaV vkWu áweu jkbV~l ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ] uoacj „‚‚ƒ ,usD'kpj ƒ…] desVh vkWu
bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l fjiksVZ vkWu fn V~osaVh fQ¶Fk] V~osaVh flDLFk ,aM V~osaVh lsoaFk ls'kal] ;w,u MkWd bZ @ „‚‚„ @ „„ & bZ @ lh ƒ„
@ „‚‚ƒ @ ƒ‰
fMDysjs'ku vkWo vYek vrk] ƒ„ flracj ƒ‹‰Š] bu fjiksVZ vkWo fn baVjuS'kuy dkaÝsal vkWu izkbejh gSYFk ds;j ¼ftusok % oYMZ gSYFk vkWxsukbts'ku]
ƒ‹‰Š½
fMDysjs'ku vkWo fn ;wukbVsM us'kal dkaÝsal vkWu fn áweu ,Uok;uZesaV] LVkWdgkse] ƒˆ twu] ƒ‹‰„] ƒƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ†ƒˆ ¼ƒ‹‰„½
fMDysjs'ku vkWu fn jkbV Vq MsoyiesaV] † fnlacj ƒ‹Šˆ] ;w,u tujy vlsEcyh jstY;w'ku †ƒ @ ƒ„Š] ;w,u MkWd , @ vkjbZ,l @ †ƒ @ ‡…
Mªk¶V dksousaV vkWu bdkWukWfed] lks'ky ,aM dYpjy jkbV~l] deh'ku vkWu áweu jkbV~l] fjiksVZ vkWo fn VSaFk ls'ku] bZlhvks,lvkslh] ƒŠoka l=k] lIyhesaVªh
‰] MkWd bZ „‡‰… & bZ @ lh,u † @ ‰‚‡ ¼ƒ‹‡†½
Mªk¶V fMDysjs'ku vkWu fn jkbV~l vkWo fn baMhftul fiiqYl] ;w,u lc deh'ku vkWu fizosa'ku vkWo fMfLØfeus'ku ,aM izksVsD'ku vkWo ekbukWfjVht+] †ôka
l=k] ƒ‹‹†] ;w,u MkWd bZ @ lh,u † @ ,l;woh „ @ ƒ‹‹† @ „ @ ,M ƒ
Mªk¶V baVjuS'kuy dksousaV vkWu fn áweu jkbV~l] fjiksVZ vkWo fn FkMZ desVh] ;w,u MkWd , @ …‰ˆ† ¼ƒ‹‡‰½
Mªk¶V baVjuS'kuy fMDysjs'ku vkWu fn áweu jkbV~l & eSfDldks % vesaMesaV Vq vkfVZdy „‡ vkWo fn Mªk¶V fMDysjs'ku] ;w,u MkWd , @ lh … @ „ˆˆ ¼ƒ‹†Š½
Mªk¶V jst+Y;w'ku % fn jksy vkWo isVsaV~l bu fn VªkalQj vkWo VsDuksykWth Vq vaMj MsoyIM daVªht] tujy vlsEcyh] lsdaM desVh] ƒôka l=k] ;w,u MkWd]
, @ lh „ @ ,y ‡ˆ‡ ¼ƒ‹ˆƒ½
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku ƒ‰ƒ… ¼ƒˆ½] fn jksy vkWo isVsaV bu fn VªkalQj vkWo VsDuksykWth Vq vaMj MsoyIM daVªht] ƒ‹ fnlacj ƒ‹ˆƒ
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] ƒŠ‚… ¼ƒ‰½] ijekusaV lkWojsaVh vksoj uspqjy fjlkslsZt+] ƒ† fnlacj ƒ‹ˆ„] „ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ „„… ¼ƒ‹ˆ…½
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] „ˆ„‡ ¼„‡½] fMDysjs'ku vkWu fizafliYl vkWo baVjuS'kuy ykW dalfuZax ÝsaMyh fjys'kal ,aM dksvkWijs'ku veax LVsV~l bu
,dkWMZsal fon fn pkVZj vkWo fn ;wukbVsM us'kal] „† vDVwcj ƒ‹‰‚] ‹ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ„‹„ ¼ƒ‹‰‚½
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] …„‚ƒ ¼,l&ˆ½] fMDysjs'ku vkWu fn ,LVsfCy'kesaV vkWo , U;w baVjuS'kuy bdkWukWfed vkWMZj] ƒ ebZ ƒ‹‰†] ƒ… baVjuS'kuy
yhxy eSVlZ ‰ƒ‡ ¼ƒ‹‰†½
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] †„ @ ƒŠ‰] fjiksVZ vkWo fn oYMZ deh'ku vkWu ,Uok;uZesaV ,aM MsoyiesaV] ƒƒ fnlacj ƒ‹Š‰] ;w,u MkWd , @ vkjbZ,l @
†„ @ ƒŠ‰
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] ,l & ƒŠ @ …] fMDysjs'ku vkWu baVjuS'kuy bdkWukWfed dksvkWijs'ku] bu iVhZD;wyj fn fjokbVykbts'ku vkWo bdkWukWfed xzksFk
,aM MsoysiesaV vkWo fn Msoysfiax daVªht] ƒ ebZ ƒ‹‹‚] ;w,u MkWd , @ ,l & ƒŠƒ‡
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] †‰ @ ƒ‹ƒ] baLVhV~;w'kuy vjsatesaV Vq QkWyksvi fn ;wukbVsM us'kal dkaÝsal vkWu ,Uok;uZesaV MsoysiesaV] „„ fnlacj ƒ‹‹„]
;w,u MkWd , @ vkjbZ,l @ †‰ @ ƒ‹ƒ
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] ‡‡ @ „] ;wukbVsM us'kal feysfu;e fMDysjs'ku] ƒŠ flracj „‚‚‚] ;w,u MkWd , @ vkjbZ,l @ ‡‡ @ „
tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku] ‡Š @ ƒ ch] Ldsy vkWo vlslesaV~l QkWj fn viks'kZuesaV vkWo fn ,Dlisalst+ vkWo fn ;wukbVsM us'kal] „… fnlacj „‚‚…] ;w,u
MkWd , @ vkjbZ,l @ ‡Š @ ƒch
baVjuS'kuy ykW deh'ku] Mªk¶V vkfVZdy vkWu fn fjLik¡flfcyVh vkWo LVsV~l QkWj baVjuS'kuyh jk¡xQqy ,DV~l] fjiksVZ vkWu fn odZ vkWo bV~l fQ¶Vh FkMZ
ls'ku] ;w,u MkWd , @ ‡ˆ @ ƒ‚] i`"B †… ¼„‚‚ƒ½
tksgkuslcxZ fMDysjs'ku vkWu lLVsuscy MsoysiesaV] † flracj „‚‚„] ;w,u MkWd @ dkaÝsal ƒ‹ƒ @ „‚
62
ukWu yhxyh ckbafMx vFkkWfjVsfVo LVsVesaV vkWo fizafliy QkWj , Xykscy dUlsasll vkWu fn eSustesaV] datosZ'ku ,aM lLVsuscy MsoysiesaV vkWo vkWy VkbIl
vkWo QkWjsLV~l] fjvks Ms ftusfj;ks] ƒ† twu ƒ‹‹„] …ƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ŠŠƒ ¼ƒ‹‹„½
fjiksVZ vkWo fn FkMZ ls'ku vkWo fn deh'ku vkWu áweu jkbV~l] ;w,u MkWd bZ @ Š‚‚ ¼ƒ‹†Š½
fjvks fMDysjs'ku vkWu ,Uok;uZesaV ,aM MsoysiesaV] ƒ† twu] ƒ‹‹„] ;w,u MkWd , @ dkaÝsal ƒ‡ƒ @ „ˆ @ vkjbZoh ƒ ¼okWY;we ƒ½] ,usD'kpj ƒ
jksy vkWo isVasV bu fn VªkalQj vkWo VsDuksykWth „ vaMj MsoyIM daVªht] fjiksVZ ck; fn lsdsVªh tujy] ;w,u MkWd bZ @ …Šˆƒ & bZ @ lh ‡ @ ‡„ @ vkjbZoh
ƒ ¼ƒ‹ˆ†½
lc deh'ku vkWu fn izeks'ku ,aM izksVsD'ku vkWo áweu jkbV~l] jst+Y;w'ku „‚‚‚ @ ‰] baVysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM áweu jkbV~l] ƒ‰ vxLr „‚‚‚]
;w,u MkWd bZ @ lh,u † @ ,l;wch „ @ „‚‚‚ @ ‰
FkMZ desVh lejh fjdkWMZ vkWo ehfVaXl] ;w,u MkWd , @ lh … @ ,lvkj ƒ‡‚ ¼ƒ‹†Š½
FkMZ desVh lejh fjdkWMZ vkWo ehfVaXl] ;w,u MkWd , @ lh … @ ,lvkj ƒ‡ƒ ¼ƒ‹†Š½
FkMZ desVh lejh fjdkWMZ vkWo ehfVaXl] ;w,u MkWd , @ lh … @ ,lvkj ‰‹ˆ ¼ƒ‹‡‰½
FkMZ desVh lejh fjdkWMZ vkWo ehfVaXl] ;w,u MkWd , @ lh … @ ,lvkj ‰‹‰ ¼ƒ‹‡‰½
FkMZ desVh lejh fjdkWMZ vkWo ehfVaXl] ;w,u MkWd , @ lh … @ ,lvkj ‰‹Š ¼ƒ‹‡‰½
;w,u pkVZj] lku Ýkaflldks] „ˆ twu ƒ‹†‡
vadVkM] , dsl LVMh vkWo fn QkekZL;wfVdy baMLVªh bu bafM;k] bu vadVkM] VªkalQj vkWo VsDuksykWth QkWj lDlslQqy baVhxzs'ku buVw fn Xykscy bdksukWeh
Š‰ ¼ftusok % vadVkM] „‚‚…½
vadVkM] fn jksy vkWo fn isVsaV flLVe bu fn VªkalQj vkWo VsDuksykWth Vq fn Msoyfiax daVªht] ;w,u MkWd VhMh @ ch @ ,lh ƒƒ @ ƒ‹ ¼ƒ‹‰†½
vadVkM] fn yhLV MsoyIM daVªht fjiksVZ „‚‚†] ;w,u MkWd vadVkM @ ,yMhlh @ „‚‚† ¼„‚‚†½
;w,uMhih áweu MsoysiesaV fjiksVZ ¼U;w;kWdZ % vkWDlQksMZ ;wfuoflZVh izsl] „‚‚‚] „‚‚…] „‚‚†½
;wfuolZy fMDysjs'ku vkWo áweu jkbV~l] ƒ‚ fnlacj ƒ‹†Š] ;w,u tujy vlsEcyh jst+Y;w'ku „ƒ‰ ¼…½ ,] vkWfQf'k;y fjdkWM~lZ vkWo fn FkMZ ls'ku vkWo
fn tujy vlsEcyh] ikVZ ƒ] „ƒ flrEcj&ƒ„ fnlEcj ƒ‹†Š ¼jstY;w'kal½
oYMZ gSYFk vlsEcyh] ,pvkbZoh @ ,M~l % dUÝafVax fn ,ihMsfed] jst+Y;w'ku MCY;w,p, ‡„ % ƒ† ¼„‚ ebZ „‚‚‚½
oYMZ lfeV vkWu lLVsuscy MsoyiesaV] Iyku vkWo bEIyhesaVs'ku] † flracj „‚‚„] ;w,u MkWd , @ lhvks,u,Q ƒ‹‹ @ „‚
¼‰½ MCY;wvkbZihvks
dEiksftV LVMh vkWu fn izksVsD'ku vkWo VªsMh'kuy ukWyst] baVjxouZesaVy desVh vkWu baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM tsusfVd fjlkslsZt+] VªsfM'kuy ukWyst ,aM
Qksdyksj] MkWd MCY;wvkbZihvks @ thvkjVhds,Q @ vkbZlh @ ‡ @ Š ¼„‚‚…½
Mªk¶V lClVsafVo isVsaV ykW VªhVh] LVSafMax desVh vkWu fn ykW vkWo isVsaV~l] VsaFk ls'ku] ftusok] ebZ „‚‚†] MCY;wvkbZihvks MkWd ,llhih @ ƒ‚ @ †
Mªk¶V VsfDudy LVMh vkWu fMLdykstj fjDok;jesaV fjysVsM Vq tsusfVd fjlkslsZt+ ,aM VªsfM'kuy ukWyst] baVjxouZesaVy desVh vkWu baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM
tsusfVd fjlkslsZt] ‡oka l=k] MkWd MCY;wvkbZihvks @ thvkjVhds,Q @ vkbZlh @ ‡ @ ƒ‚ ¼„‚‚…½
baVjuS'kuy desVh vkWu baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM tsusfVd fjlkslsZt] vksojO;w vkWo ,fDVfoVht+ ,aM vkmVde vkWo fn baVjxouZesaVy desVh] MkWd
MCY;wvkbZihvks @ thvkjVhds,Q @ vkbZlh @ ‡ @ ƒ„ ¼„‚‚…½
eSVlZ dalfuZax baVsysDpqvy izkWiVh ,aM tsusfVd fjlkslsZt+] VªsfM'kuy ukWyst ,aM Qksdyksj] MCY;wvkbZihvks tujy vlsEcyh] „ôka l=k] MkWd MCY;wvks @ th,
@ „ˆ @ ˆ ¼„‚‚‚½
izksiksty ck; vtsZaVhuk ,aM czkthy QkWj fn ,LVsfCy'kesaV vkWo , MsosysiesaV ,tsaMk QkWj MCY;wvkbZihvks] MCY;wvkbZihvks tujy vlsEcyh] …ƒoka ¼ƒ‡oka
,DlVªkvkWfMZujh½ ls'ku] MkWd MCY;wvks @ th, @ …ƒ @ ƒƒ ¼„‚‚†½
63
LVSafMax desVh vkWu fn ykW vkWo isVsaV~l] buQkWesZ'ku izksokbMsM ck; esaclZ vkWo fn LVSafMax desVh vkWu fn ykW vkWo isVsaV~l ¼,llhih½ dUlfuZax fn MsfQuh'ku
vkWo izk;j vkVZ] MCY;wvkbZihvks MkWd ,llhih @ ˆ @ vkbZ,u,Q @ „ ¼„‚‚ƒ½
LVsVesaV~l ck; U;wthySaM] ukWosZ ,aM fn ;wukbVsM LVsV~l] bu fjiksVZ] baVjxouZesaVy desVh vkWu baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM tsusfVd fjlkslsZt+] VªsfM'kuy ukWyst
,aM Qksdyksj] QksFkZ ls'ku] MkWd MCY;wvkbZihvks @ thvksjVhds,Q! vkbZlh @ † @ ƒ‡ ¼„‚‚„½
LVsVesaV vkWo fn czkthfy;u Msyhxs'ku] bu fjiksVZ] baVjxouZesaVy desVh vkWu baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM tsusfVd fjlkslsZt+] VªsfM'kuy ukWyst ,aM Qksdyksj]
flDLFk ls'ku] MkWd MCY;wvkbZihvks @ thvkjVhds,Q @ vkbZlh @ ˆ @ ƒ† ¼„‚‚†½
lts'kal QkWj fn QnZj MsoysiesaV vkWo baVjuS'kuy isVsaV ykW] LVSafMax desVh vkWu fn ykW vkWo isVsaV~l] QksFkZ ls'ku] ftusok] uoacj „‚‚‚] MCY;wvkbZihvks
MkWd,llhih @ † @ „
MCY;wvkbZihvks @ ;w,ubZih] fn jksy vkWWQ baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l bu fn 'ks;fjax vkWo csuhfQV~l vjkbftax ÝkWe fn ;wt vkWo ck;ksykWftdy fjlkslsZt+
,aM ,lksfl,VsM VªsfM'kuy ukWyst & lsysfDVM dsl LVMht+ ¼ftusok % MCY;wvkbZihvks @ ;w,ubZih] „‚‚„½
¼Š½ MCY;wVhvks @ xSV
desVh vkWu VªsM ,aM MsoysiesaV & Lis'ky ls'ku] fjiksVZ vkWu fn tujy dkmafly] MCY;wVhvks MkWd Vh,u @ lhVhMh @ … ¼„‚‚…½
dE;qfuds'kal ÝkWe fLoV~tjySaM & vkfVZdy „‰-… ¼ch½] fn fjys'kuf'ki fcVohu fn fVªIl ,xzhesaV ,aM fn duotZu vkWQ ck;ksykWftdy Mk;oflZVh] ,aM fn
izksVsD'ku vkWo VªsfM'kuy ukWyst] MCY;wVhvks MkWd vkbZih @ lh @ MCY;w @ †‚‚ @ jso ƒ ¼„‚‚…½
fMfltu vkWo fn dkmafly QkWj fVªIl] bfEIyesaVs'ku vkWo vkfVZdy ˆˆ-„ vkWo fn fVªIl ,xzhesaV] ƒ‹ Qjojh „‚‚…] MCY;wVhvks MkWd vkbZih @ lh @ „Š
fMDysjs'ku vkWu fn fVªIl ,xzhesaV~ ,aM ifCyd gSYFk] fefuLVhfj;y dkaÝsal & pkSFkk l=k] MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ ,evkbZ,u ¼‚ƒ½ @ MhbZlh @ „ ¼„‚‚ƒ½
fMQjsaf'k;y ,aM eksj Qsojscy VªhVesaV] jslhizksflVh ,aM Qqyj ikfVZflis'ku vkWo Msoyfiax daVªht ¼buscfyax DykWt½] fMfltu vkWo fn dkaVªsfDVax ikVhZt „Š
uoacj ƒ‹‰‹] xsV MkWd ,y @ †‹‚…
nksgk odZ izksxzke vkWu Lis'ky ,aM fMQjsaf'k;y VªhVesaV ,aM vkmVLVSafMax bEiyhesaVs'ku b'kwt] dE;qfuds'ku ÝkWe caxykns'k ¼vkWu fcgkQ vkWo fn ,yMhlh
xzqi½] bafM;k] baMksusf'k;k] ekWfj'kl ¼vkWu fcgkQ vkWo fn vÝhdu xzqi½ ,aM fVªfuMkM ,aM Vkscsxks ¼vkWu fcgkQ vkWo fn ,lhih xzqi½] …ƒ ekpZ „‚‚†]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ thlh @ MCY;w @ ‡„Š&Vh,u @ lh @ MCY;w @ ƒˆ
nksgk odZ izksxzke fMfltu vkWo fn tujy dkmafly] ƒ vxLr „‚‚†] MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ ,y @ ‡‰‹
,DlVsa'ku vkWo fn Vªkath'ku ihfj;M vaMj vkfVZdy ˆˆ-ƒ vkWo fn fVªIl ,xzhesaV QkWj yhLV MsoyIM daVªh esaclZ QkWj lVsZu vkWfCyxs'kal fon jsLisDV vkWQ
QkekZL;wfVdy izkWMDV~l] fMfltu vkWo fn dkmafly QkWj fVªIl] „‰ twu „‚‚„] MCY;wVhvks MkWd vkbZih @ lh @ „‡
tujy dkmafly] bEiyhesaVs'ku vkWo iSjkxzkQ ˆ vkWo fn nksgk fMDysjs'ku vkWu fn fVªIl ,xzhesaV ,aM ifCyd gSYFk] fMfltu vkWo …‚ vxLr] „‚‚…]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ ,y @ ‡†‚ ¼„‚‚…½
tujykbTM flLVe vkWo iszQsjsalst] fMfltu vkWo fn dkWUVªsfDVax ikVhZt] „‡ twu ƒ‹‰ƒ] xsV MkWd ,y @ …‡†‡
bEIyhesaVs'ku vkWo iSjkxzkQ ˆ vkWo fn nksgk fMDysjs'ku vkWu fn fVªIl ,xzhesaV ,aM ifCyd gSYFk] dkmafly QkWj fVªIl] ƒˆ fnlacj „‚‚„] MCY;wVhvks MkWd
tsvksch ¼„½ @ „ƒ‰-
bEIyhesaVs'ku&fjysVsM b';wt ,aM dalUlZ] MCY;wVhvks fefuLVhfj;y dk¡Ýsal] QksFkZ ls'ku] nksgk] uoacj „‚‚ƒ] MkWd MCY;wVh @ ,evkbZ,u ¼‚ƒ½ @ ƒ‰-
yhLV&MsoyIM daVªh esaclZ & vkWfCyxs'kal vaMj vkfVZdy ‰‚-‹ vkWo fn fVªIl ,xzhesaV fon jsLisDV Vq QkekZfLVD;wy izkWMDV~l] fMfltu vkWo fn tujy
dkmafly] Š tqykbZ „‚‚„] MCy;wVhvks MkWd MCY;wVh @ ,y @ †‰Š-
fefuLVhfj;y MsDysjs'ku vkWu fn m#Xos jkmaM] „‚ flracj] ƒ‹Šˆ] eYVhysVjy VªsM fuxksfl,'kal] MkWd ,evkbZ,u MhbZlh
fefuLVhfj;y MsDysjs'ku] MCY;wVhvks fefuLVhfj;y dk¡Ýsal] QksFkZ ls'ku] nksgk] ƒ† uoacj „‚‚ƒ] MkWd MCY;w Vh @ ,evkbZ,u ¼‚ƒ½ @ MhbZlh @ ƒ-
fjO;w vaMj vkfVZdy „†-„ vkWo fn ,Iyhds'ku vkWo fn izksfotu vkWo fn lsD'ku vkWo fn fVªIl ,xzhesaV vkWu T;ksxzkfQdy baMhds'kal] MCY;wVhvks MkWd
vkbZih @ lh @ MCY;w @ „‡… ¼„‚‚ƒ½
fn fjys'kuf'ki fcVohu fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh ¼lhchMh½ ,aM fn ,xzhesaV vkWu fn VªsM&fjysVsM vkLisDV~l vkWo baVy
s sDpqvy izkWiVhZ
jkbV~l ¼fVªIl½( fon , Qksdl vkWu vkfVZdy „‰-… ¼ch½] MCY;wVhvks MkWd vkbZih @ lh @ MCY;w @ ƒ‰‡ ¼„‚‚‚½
64
¼‹½ {ks=kh; ,oa f}i{kh; laf/k;k¡ o le>kSrs
vÝhdu ekWMy ysftLys'ku Q+kWj fn izksVsD'ku vkWQ jkbV~l vkWQ yksdy dE;qfuVht] QkeZlZ] czhMlZ ,aM Q+kWj fn jsX;wys'ku vkWQ ,Dlsl Vq ck;ksykWftdy
fjlkslsZt+] „‚‚‚-
,xzhesaV fcVohu fn bZ,QVh,] LVsV~l ,aM fn gk'ksekbV fdaxMe vkWo tkWMZu] oknwt+] „ƒ twu „‚‚ƒ
,xzhesaV fcVohu fn bZ,QVh, LVsV~l ,aM flaxkiqj] ,fxYlrkfnj] „ˆ twu „‚‚„
,xzhesaV fcVohu fn xouZesaV vkWo fn ;wukbVsM LVsV~l vkWo vesfjdk ,aM fn xouZesaV vkWo fn fdaxMe vkWo cgjhu vkWu fn ,LVsfCy'kesaV vkWQ , Ýh VªsM
,fj;k] okf'kaxVu] Mhlh] ƒ† flrEcj „‚‚†
,xzhesaV fcVohu fn xouZesaV vkWo fn ;wukbVsM LVsV~l vkWo vesfjdk ,aM fn gk'ksekbV fdaxMe vkWo tkWMZu vkWu fn ,LVsfCy'kesaV vkWQ , Ýh VªsM ,fj;k]
okf'kaxVu] „† vDrwcj „‚‚‚] †ƒ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ˆ… ¼„‚‚„½
,xzhesaV fcVohu fn ;wukbVsM LVsV~l vkWo vesfjdk ,aM fn ykvks ihiqYl MseksØsfVd fjifCyd vkWu VªsM fjys'kal] flrEcj „‚‚…
vesfjdu MsDysjs'ku vkWo fn jkbV~l ,aM M~;wVht vkWo eSu] bu ;wukbVsM us'kal] áweu jkbV~l & , dEikbys'ku vkWo baVjuS'kuy baLVªweaVs ~l & okY;we „
& jhtuy baLVªwesaVl] ;w,u MkWd ,lVh @ ,pvkj @ ƒ @ jhfotu ‡ ¼okY;we „½ ¼ƒ‹‹‰½
;wukbVsM LVsV~l & eksjDdks Ýh VªsM ,xzhesaV] okf'kaxVu] Mhlh] ƒ‡ twu „‚‚†
eq d nes
dukMk] eksUlkaVks dukMk bad olsZt+ 'ekbt+j] lqizhe dksVZ vkWo dukMk] ttesaV vkWo „ƒ ebZ „‚‚†] ¼„‚‚†½ ,llhlh …†
dukMk] gkWoMZ dkWyst olsZt+ dukMk ¼dfe'uj vkWo isVsaV~l½] lqizhe dksVZ vkWo dukMk] ttesaV vkWo ‡ fnlacj „‚‚„ ¼„‚‚„½ † ,llhvkj †‡
;wjksfi;u dksVZ vkWo tfLVl] uhnjySaM~l olsZt+ ;wjksfi;u ikfyZ;kesaV] ;wjksfi;u dksVZ vkWo tfLVl] ttesaV vkWo ‹ vDrwcj „‚‚ƒ ¼dsl lh …‰‰ @ ‹Š½]
¼„‚‚ƒ½ … lh,e,yvkj †‹ ¼bZlhts½
;wjksih;u dksVZ vkWo tfLVl] foaMlfQZax fpeuht olsZt+ áwcj] dslst+ lh&ƒ‚Š @ ‹‰] lh&ƒ‚‹ @ ‹‰] ttesaV vkWo fn ;wjksfi;u dksVZ vkWo tfLVl] †
ebZ ƒ‹‹‹] ¼ƒ‹‹‹½ bZlhvkj vkbZ&„‰‰‹
;wjksih;u isVsaV vkWfQl] lhck&thxs @ izksisxsfVax eSVhfj;y] ;wjksih;u isVsaV vkWfQl VsDuhdy cksMZ vkWo vihy] ƒ‚ uoacj ƒ‹ŠŠ ¼Vh …‡ˆ @ ‹…½
;wjksih;u isVsaV vkWfQl] Y;wfcztksy @ gkbZfczM IykaV~l ;wjksih;u isVsaV vkWfQl VsDuhdy cksMZ vkWo vihy] ƒ‚ uoacj ƒ‹ŠŠ ¼Vh …„‚ @ Š…½
;wjksih;u isVsaV vkWfQl] IykaV tsusfVd flLVEl olsZt+ xzhuihl] ;wjksih;u isVsaV vkWfQl] VsDuhdy cksMZ vkWo vihy] „ƒ Qjojh ƒ‹‹‡ ¼th ‚‚‚ƒ @ ‹Š½]
¼„‚‚‚½ bZihvksvkj …‚…
;wjksih;u isVsaV vkWfQl] vkWiksft'ku fMohtu] fMfltu fjoksfdax fn ;wjksih;u isVsaV ‚†…„‡‰] ƒ‚ ebZ „‚‚‚
xSV] V~;wuk @ MkWfYQu ƒ] jsfLVªD'ku vkWu bEiksV~lZ vkWo V~;wuk ¼esfDldks olsZt+ ;w,l,½] xSV iSuy fjiksVZ] …‚ baVjuS'kuy yhxy eSVlZ ƒ‡‹† ¼ƒ‹‹ƒ½
xSV] V~;wuk @ MkWfYQu „] jsfLVªD'ku vkWu bEiksV~lZ vkWo V~;wuk ¼bZbZlh ,aM uhnjySaM~l olsZt+ ;w,l,½] xSV iSuy fjiksVZ] …… baVjuS'kuy yhxy eSVlZ Š…‹
¼ƒ‹‹†½
bafM;k] LdkWp fOgLdh ,lksfl,'ku olsZt+ izkokjk lgkdkj 'kdkj dkj[kkuk ,vkbZvkj ƒ‹‹„ cacbZ „‹†
baVjuS'kuy dksVZ vkWo tfLVl] dsl dalfuZax fn xScfpdksoks&ukxsekjksl izkWtsDV ¼gaxjh @ Lyksokfd;k½] baVjuS'kuy dksVZ vkWo tfLVl] ttesaV] „‡ flracj
ƒ‹‹‰] vkbZlhts fjiksV~lZ] ƒ‹‹‰] i`"B ‰
baVjuS'kuy dksVZ vkWo tfLVl] lsijsV vksfifu;u vkWo okbl&izsthMsaV ohjkea=kh] dsl dalfuZax fn xScfpdksok&ukxsekjksl izkWtsDV] baVjuS'kuy dksVZ vkWo
tfLVl] ttesaV] „‡ flracj ƒ‹‹‰] vkbZlhts fjiksVlZ] ƒ‹‹‰] i`"B ŠŠ
lkmFk vÝhdk] fn QkekZL;wfVdy eSU;qQSDpjlZ ,lksfl,'ku vkWo lkmFk vÝhdk ,V vkWy] uksfVl vkWo eks'ku] gkbZ dksVZ vkWo lkmFk vÝhdk ¼Vªkaloky
izksfoaf'k;y fMohtu½] ƒŠ Qjojh ƒ‹‹Š
65
lkmFk vÝhdk] fn QkekZL;wfVdy eSU;qQSDpjlZ ,lksfl,'ku vkWo lkmFk vÝhdk ,V vkWy olsZt+ fn izsthMsaV vkWo fn fjifCyd vkWo lkmFk vÝhdk ,V
vkWy] TokbaV LVsVesaV vkWo vaMjLVsafMax ¼„‚‚ƒ½
;wukbVsM fdaxMe] dsfEczt okWVj daiuh olsZt+ bZLVuZ dkmaVht ySnj] gkml vkWo ykM~lZ] ‹ fnlacj ƒ‹‹…] ¼ƒ‹‹†½ „ ,lh „ˆ†
;wukbVsM LVsV~l] ,slxzks lhM daiuh olsZt+ Msuh foaVjcksj ,aM csdh foaVjcksj] nsck fMcht] lqizhe dksVZ vkWo fn ;wukbVsV LVsV~l] ƒŠ tuojh ƒ‹‹‡] ƒƒ‡
,l lhVh ‰ŠŠ
;wukbVsM LVsV~l] Mk;eaM olsZt+ pØorhZ] lqizhe dksVZ vkWo fn ;wukbVsM LVsV~l] ƒˆ twu ƒ‹Š‚] ƒ‚‚ ,l lhVh „„‚Š
;wukbVsM LVsV~l] ,FkhdkWu olsZt+ ;wukbVsM LVsV~l lftZdy dkWjiksjs'ku] ;wukbVsM LVsV~l fMfLVªdV dksVZ & Mh dusfDVdV] ‹ flracj ƒ‹‹ˆ] ‹…‰ ,Q
lIyhesaVjh ƒ‚ƒ‡
;wukbVsM LVsV~l] ,Dl ikVsZ fgCcMZ] isVsaV ,aM VªsMekdZ vkWfQl cksMZ vkWo isVsaV vihYl ,aM baVjQs;jsalst+] ƒŠ flrEcj ƒ‹Š‡] „„‰ ;w,lihD;w ††…
;wukbVsM LVsV~l] gyZcV olsZt+ f'kfyatj] lqizhe dksVZ vkWo fn ;wukbVsM LVsV~l] „„ vizSy ƒŠŠ‹] ‹ ,l lhVh ‡Š†
;wukbVsM LVsV~l] tsbZe ,th lIykbZ olsZt+ ik;fu;j gkbZ&czsM baVjuS'kuy] lqizhe dksVZ vkWo fn ;wukbVsM LVsV~l] ƒ‚ fnlacj „‚‚] ƒ„„ ,l lhVh ‡Š†
;wukbVsM LVsV~l] eksUlkaVks olsZt+ dSEi] ;wukbVsM LVsV~l fMfLVªDV dksVZ & fMfLVªDV vkWo dksyafc;k] ƒ‡ twu ƒ‹ˆ‰] „ˆ‹ ,Q lIyhesaVjh ŠƒŠ
;wukbVsM LVsV~l] eksUlkaVks olsZt+ esDQkfyZax] ;wukbVsM LVsV~l dksVZ vkWo vihYl & QsMjy lfdZV] „… vxLr „‚‚„] …‚„ ,Q … Mh ƒ„‹ƒ
;wukbVsM LVsV~l] 'khYM~l olsZt+ gkyhcVZu] ;wukbVsM LVsV~l dksVZ vkWo vihYl & fQ¶+Fk lfdZV] ƒ‹ Qjojh ƒ‹Š„] ˆˆ‰] ,Q „ Mh ƒ„…„
MCY;wVhvks] dukMk & isVsaV izksVsD'ku vkWo QkekZL;wfVdy izkWMDV~l] fjiksVZ vkWo fn iSuy] fjiksVZ vkWo fn iSuy] ƒ‰ ekpZ „‚‚‚] MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh
@ Mh,lƒƒ† @ vkj
MCY;wVhvks] ;wjksfi;u dE;qfuVht & daMh'kal Q+kWj fn xzkafVax vkWo VSfjQ izsQjsalst+ Vq Msoyfiax daVªht] fjiksVZ vkWo fn iSuy] „Š vDrwcj „‚‚…] MCY;wVhvks
MkWd MCY;wVh @ Mh,l„†ˆ @ vkj
MCY;wVhvks] ;wjksfi;u dE;qfuVht & daMh'kal Q+kWj fn xzkafVax vkWo VSfjQ izsQjsalst+ Vq Msoyfiax daVªht] fjiksVZ vkWo fn ,isysV ckWMh] ƒŠ ekpZ „‚‚†]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ Mh,l„†ˆ @ ,ch @
MCY;wVhvks] ;wjksfi;u dE;qfuVht & eSt+lZ vQsfDVax fn vizwoy ,aM ekdsZfVax vkWo ck;ksVsd izkWMDV~l] fjDosLV Q+kWj dalYVS'kal ckbZ fn ;wukbVsM LVsV~l]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ Mh,l„‹ƒ @ ƒ¼„‚‚…½
MCY;wVhvks] bafM;k & isVsaV izksVsD'ku Q+kWj QkekZL;wfVdy ,aM ,xzhdYpjy dsfedy izkWMDV~l ¼;w,l daiysaV½] fjiksVZ vkWo fn iSuy] ‡ flracj ƒ‹‹‰]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ Mh,l‡‚ @ vkj
MCY;wVhvks] bafM;k & isVsaV izksVsD'ku Q+kWj QkekZL;wfVdy ,aM ,xzhdYpjy dsfedy izkWMDV~l ¼;w,l daiysaV½] fjiksVZ vkWo fn ,isysV ckWMh] ƒ‹ fnlacj ƒ‹‹‰]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ Mh,l‡‚ @ @ ,ch @ vkj
MCY;wVhvks] bafM;k & isVsaV izksVsD'ku Q+kWj QkekZL;wfVdy ,aM ,xzhdYpjy dsfedy izkWMDV~l ¼bZlh daiysaV½] fjiksVZ vkWo fn iSuy] „† vxLr ƒ‹‹Š]
MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ Mh,l‰‹ @ vkj
MCY;wVhvks] ;wukbVsM LVsV~l & bEiksVZ izksfgfc'ku vkWo lVsZu fJEi ,aM fJEi izkWMDV~l ¼bafM;k] eysf'k;k] ikfdLrku ,aM FkkbZySaM olsZt+ ;w,l,½] fjiksVZ vkWo
fn ,isysV ckWMh] ƒ„ vDrwcj ƒ‹‹Š] MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @ Mh,l‡Š @ ,ch @ vkj
MCY;wVhvks] ;wukbVsM LVsV~l & lsD'kal …‚ƒ&…ƒ‚ vkWo fn VªsM ,sDV vkWo ƒ‹‰†] fjiksVZ vkWo fn iSuy] Š uoacj ƒ‹‹‹] MCY;wVhvks MkWd MCY;wVh @
Mh,lƒ‡„ @ vkj ¼ƒ‹‹‹½
jk"Vªh; nLrkost
,fUM;u dE;qfuVh] fMlhtu †Šˆ & dkWeu baVsysDpqvy izkWiVhZ jsthe] ƒ† flracj „‚‚‚
czkthy] baMfLVª;y izkWiVhZ ykW] ykW ua- ‹-„‰‹ vkWo ƒ† ebZ ƒ‹‹ˆ
czkthy] izsthMsaf'k;y fMØh vkWu dEiYljh ykblsaflax] fMØh ua- …]„‚ƒ] ˆ vDrwcj ƒ‹‹‹
66
dukMk] jsX;wysVjh Mk;jsfDVo MhvkbZvkj ‹†-‚Š % vlslesaV ØkbVhfj;k Q+kWj fMVjfefuax ,uok;uZesaVy ls¶+Vh vkWo IykaV~l fon ukWoy VªsV~l
dksLVk fjdk] ck;ksMk;oflZVh ykW ƒ‹‹Š
bafM;k] ck;ksykWftdy Mk;oflZVh :Yl „‚‚…
bafM;k] fMikVZesaV vkWo dsfedYl ,aM iSVªksdsfedYl] okf"kZd fjiksVZ ƒ‹‹‹&„‚‚‚
bafM;k] Mªx ¼izkbl daVªksy½ vkWMZj ƒ‹‹‡
bafM;k] T;ksxzkfQdy baMhds'kal vkWo xqM~l ¼jftLVªs'ku ,aM izksVsD'ku½ ,sDV ƒ‹‹‹] ,sDV †‹ vkWo ƒ‹‹‹
bafM;k] bafM;u dkmafly vkWo ,xzhdYpjy fjlpZ] okf"kZd fjiksVZ „‚‚„&„‚‚…
bafM;k] TokbaV desVh vkWu fn izksVsD'ku vkWo IykaV osjk;Vht ,aM QkeZlZ jkbV~l fcy ƒ‹‹‹] fjiksVZ vkWo fn TokbaV desVh ¼„‚‚‚½
bafM;k] fefuLVªh vkWo Qkbusal] bdkWukWfed losZ „‚‚…&„‚‚†
bafM;k] ikfyZ;kesaV vkWo bafM;k] fn isVsaV~l ¼lsdsaM vesaMesaV½ fcy ƒ‹‹‹ & fjiksVZ vkWo fn TokbaV desVh] uksV~l vkWo fMlsaV ¼„‚‚ƒ½
bafM;k] isVsaV~l ,sDV ƒ‹‰‚
bafM;k] isVsaV~l ¼vesaMesaV½ ,sDV ƒ‹‹‹] xtsV vkWo bafM;k] „ˆ ekpZ ƒ‹‹‹
bafM;k] izksVsD'ku vkWo IykaV osjkbVht ,aM QkeZlZ jkbV~l ,sDV „‚‚ƒ
bafM;k] izksVsD'ku vkWo IykaV osjkbVht ,aM QkeZlZ jkbV~l :Yl „‚‚…
bafM;k] :Yl Q+kWj fn eSU;qQsDpj] ;wt] bEiksVZ] ,DliksVZ ,aM LVksjst vkWo gSt+kMZl ekbØksvkWxsZfuTEl tsusfVdyh bathfu;MZ vkxsZfuTEl vkWj lSYl ƒ‹Š‹
bafM;k] VªsM ekDlZ ,sDV ƒ‹‹‹
dhfu;k] lhM~l ,aM IykaV osjkbVht ,sDV] ykWt+ vkWo dhfu;k] pSIVj …„ˆ
ukWosZ] ,sDV fjysfVax Vq fn izksMD'ku ,aM ;wt vkWo tsusfVdyh ekWfMQkbM vkWxsZfuTEl ƒ‹‹…
iukek] ys ua- „‚ ¼Msy jsthesu Lis'ky ns izksihnkn baVsysDpqvy lkscj yksl nsjspksl dksysDrhoksl ns yksl iw,Cyksl baMhtsukl½ „‚‚‚
iukek] fefuLrsfj;ks dkseflZ;ks bZ banfL=k;kl] nsdzsrks ,tsD;wfroks ua- ƒ„ ¼iksj yk dqvky ls jsXykesaVk yk ys ua- „‚ ns „ˆ ns twfu;ks ns „‚‚‚½ „‚‚ƒ-
fQyhihal] ,u ,sDV Vq jsdXukbt] izksVsDV ,aM izkseksV fn jkbV~l vkWo baMhthul dYpjy dE;qfuVht @ baMhthul ihiqYl] LVfCyf'kax bEIyhesafVax
eSdsfuTEl] ,izksfiz,fVax QaM~l ns;jQ+kWj] ,aM Q+kWj vnj iiZt+st+] „Š tqykbZ ƒ‹‹‰] MkWd ,l ua- ƒ‰„Š @ ,p ua- ‹ƒ„‡
fQyhihal] ,XthD;wfVo vkWMZj ua- „†‰ izsLØkbfcax xkbMykbZal ,aM LVfCyf'kax , jsX;wysVjh ÝseodZ Q+kWj fn izkWLisfDVax vkWo ck;ksykWftdy ,aM tsusfVd
fjlkslsZt+] ns;j ckbZ&izkWMDV~l ,aM MsfjosfVOl] Q+kWj lkbafVfQd ,aM def'kZ;y iiZt+st+] ,aM Q+kWj vnj iiZt+st+] ƒŠ ebZ ƒ‹‹‡
is:] ykW baVªksM~;wflax , izksVsD'ku jsthe Q+kWj fn dysfDVo ukWyst vkWo baMhftul ihiqYl fMjkboM ÝkWe ck;ksykWftdy fjlkslsZt+] ykW ua- „‰Šƒƒ]
vkWfQf'k;y tuZy] ƒ‚ vxLr „‚‚„
iqrZxky] fMØh&ykW ua- ƒƒŠ @ „‚‚„] „‚ vizSy „‚‚„
lkmFk vÝhdk] esMhflal ,aM fjysVsM lcLVkalst+ daVªksy vesaMesaV ,sDV ƒ‹‹‰] fjifCyd vkWo lkmFk vÝhdk] xouZesaV xtsV] ƒ„ fnlacj ƒ‹‹‰
lkmFk vÝhdk] uS'kuy ,uok;uZesaVy eSustesaV % ck;ksMk;oflZVh ,sDV „‚‚†
fLoV~tjySaM] QssMjy ykW fjysfVax Vq ukWu&áweu thu VsDuksykWth „‚‚…] fjD;wvy flLVsek¡fVd Šƒ†-‹ƒ
fLoV~tjySaM] QssMjy ykW fjysfVax Vq izksVsD'ku vkWo fn ,uok;uZesaV] ‰ vDrwcj ƒ‹Š…] fjD;wvy flLVsek¡fVd Šƒ†-‚ƒ
fLoVtjySaM] ykWbZ QsMsjy L;qj ysl czsosV~l ns*bUosa'ku] „‡ twu ƒ‹‡†] fjD;wvy vkWfQfl;ky nsl ykWbl QsMsjysl] ƒ‹‡‡ Š‹…
67
fLoV~tjySaM] lkbal] ,tqds'ku ,aM dYpj deh'ku & dkmafly vkWo LVsV~l] ‚‚-‚‚Š bZ eksfMfQds'ku ns yk yksbZ lqj yk izksVsD'ku ns ys ,uok;uZesaV
¼,yihbZ½ ¼ykWbZ lqj ys tsuh tsusVhd] ,ythth½] fjiksVZ vkWo …‚ vizSy „‚‚ƒ
fLoV~tjySaM] lkbal] ,tqds'ku ,aM dYpj deh'ku & dkmafly vkWo LVsV~l ¼fLoV~tjySaM½] ‚‚-‚‚Š bZ izkWtsDV tsu&ysDl ¼MªkWbV ns yk fjLiksaflfcfyVs
flfoys½] fjiksVZ vkWo „‰ vxLr „‚‚ƒ
FkkbZySaM] IykaV osjkbVht izksVsD'ku ,sDV] chbZ „‡†„ ¼ƒ‹‹‹½
;wukbVsM LVsV~l] QsMjy QwM] Mªx] ,aM dkWLesfVd ,sDV] ih,y ‹Š&†ƒ‰ ¼,l ƒ‡…Š½ ¼ƒ‹Š†½
;wukbVsM LVsV~l] tujykbTM flLVe vkWo izsQjsalst+ fjU;wvy ,sDV vkWo ƒ‹Š†] ‹Š LVsV „‹†Š ¼ƒ‹Š†½
;wukbVsM LVsV~l] vksfEucl VªsM ,aM dEisfVfVosul ,sDV vkWo ƒ‹ŠŠ] ih,y ƒ‚‚&†ƒŠ] „… vxLr ƒ‹ŠŠ
;wukbVsM LVsV~l] isVsaV ,aM VªsMekdZ vkWfQl] ;wfVfyVh ,Xtkfeus'ku xkbMykbal] ˆˆ @ † QsMjy jftLVj ƒ‚‹„ ¼„‚‚ƒ½
;wukbVsM LVsV~l] IykaV isVsaV ,sDV vkWo ƒ‹…‚] …‡ ;w,llh ƒˆƒ bZVh ,lbZD;w
;wukbVsM LVsV~l] m#Xos jkmaM ,xzhesaV~l ,sDV] ih,y ƒ‚…&†ˆ‡] Š fnlacj ƒ‹‹†
;wukbVsM LVsV~l] VªsM jsizstsaVsfVOt+] Lis'ky …‚ƒ fjiksVZ ¼„‚‚ƒ&„‚‚†½
osustq,yk] ys ns Mkbojflnkn ck;ksykWftdk ƒ‹‹‹
ladfyr lanHkZ
iq L rds a
vxzoky] chuk] , QhYM vkWo oUl vksu & tsaMj ,aM ySaM jkbV~l bu lkmFk ,f'k;k ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹†½
ckjue] lwt+su vkj ck;ksVsDuksykWth & ,u baVªksMD'ku ¼csyek¡V] lh, % okM~loFkZ] ƒ‹‹Š½
cylkj] dseky fn dk¡lsIV vkWo fn dkWeu gSfjVst vkWo esudkbaM bu baVjuS'kuy ykW ¼fn gsx % Dywoj ykW baVjuS'kuy] ƒ‹‹Š½
csusfMd] fjpMZ bfy;V] vkstksu fMIykseslh & U;w Mk;jsD'kal bu lsQxkfMZax fn IySusV ¼dsfEczt] eSlkpqlsV~l % gkWoZMZ ;qfuoflZVh izsl] ,uykTMZ ,fM'ku
ƒ‹‹Š½
cdsZl] QhØsV la- dkWeu izkWiVhZ fjlkslsZt+ & bdksykWth ,aM dE;qfuVh&csLM lLVsuscy MsoyiesaV ¼yanu % csygsou izsl] ƒ‹Š‹½
dkj;w] Mksfeuhd] MªkWbV baVjuS'kuy ¼isfjl % isMksus] ‰ok¡ laLdj.k „‚‚ƒ½
dkjoYgks] U;wuks fijsl ns] fn fVªIl jsthe vkWo isVsaV jkbV~l ¼yanu % D;Y;wosj ykW baVjuS'kuy] „‚‚„½
dklsls] ,UVksfu;ks] baVjuS'kuy ykW bu fn fMokbMsM oYMZ ¼vkWDlQksMZ % Dys;jsMu] ƒ‹Šˆ½
pfpZy vkj vkj ,oa ,oh yksos] fn ykW vkWo fn lh ¼eSupsLVj % eSupsLVj ;qfuoflZVh izsl] rhljk laLdj.k ƒ‹‹‹½
Dysfo;j] T;k¡&ih;js] ysl dsVsxjht ns yk izksfiz;sV baVsysDpqvy v ysIzwos nsl fØ,'kal tsusVhDl ¼isfjl % ,y* gkjeêu] ƒ‹‹Š½
dkuos] xksMZu vkj] ,oa ,MoMZ ch ckjch;j] vk¶++Vj fn xzhu jsoksY;w'ku & lLVsuscy ,xzhdYpj Q+kWj MsoyiesaV ¼yanu % vFkZLdSu] ƒ‹‹‚½
dksfuZ'k] MCY;w vkj] baVsysDpqvy izkWiVhZ % isVsaV~l] dkWihjkbV~l] VªsM ekDlZ] ,aM ,ykbM jkbV~l ¼yanu % LohV ,aM eSDlosy] ‡ok¡ laLdj.k „‚‚…½
dkWV] T;k¡&ih;js] ,oa ,ysu isysV la-] yk pkVsZ nsl us'kal ;wuhl & dkesaVs;js vkfVZdy ikj vkfVZdy ¼isfjl % bdksuksfedk] „jk laLdj.k ƒ‹‹ƒ½
Øwflcy xzqi] ihiqy] IykaVl ,aM isVsaVl & fn bEisDV~l vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ vkWu ck;ksMk;oflZVh] dat+osZ'ku] VªsM ,aM :jy lkslk;Vh ¼vksVkok %
baVjuS'kuy MsoyiesaV fjlpZ lsaVj] ƒ‹‹†½
68
Øwflcy „ xzqi] lhfMax lkWY;w'kal & okY;we „ ¼vksVkok % baVjuS'kuy MsoyiesaV fjlpZ lsaVj] „‚‚ƒ½
D;wysV] fQfyis] fMQjsaf'k;y VªhVesaV bu baVjuS'kuy ykW ¼,YMj'kkWV % ,s'kxkrs] „‚‚…½
M~;wVQhYM] xzkge] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM fn ykbQ lkbfdy baMLVªht ¼,YMj'kkWV % ,s'kxkrs] „‚‚…½
M~;wVQhYM] xzkge] baVsysDpqvy izkWiVhZ] ck;kstsusfVd fjlkslsZt+ ,aM VªsfM'kuy ukWyst ¼yanu % vFkZLdSu] „‚‚†½
QhMyj] MsfoM ih-] baVjuS'kuy ykW ,aM bUQsD'kl fMtht+st+ ¼vkWDlQksMZ % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl ƒ‹‹‹½
xsjokbl] Msfu;y] fn fVªIl ,xzhesaV & Mªkf¶+Vax fgLVªh ,aM ,ukfyfll ¼yanu % LohV ,aM eSDlosy] „‚‚…½
gUuk] lwt+su ,l] dkyZ Qksd ,oa dkyZ&xksjku ekysj la-] jkbV~l Vq uspj & bdksykWftdy] bdkWukWfed] dYpjy ,aM ikWfyfVdy fizafliYl vkWo baLVhV;w'kal
Q+kWj fn ,uok;uZesaV ¼okf'kaxVu] Mhlh % vkblySaM izsl] ƒ‹‹ˆ½
gfUudkbusu] ykWjh] isjsEiVjh ukWElZ ¼twl dksxsUl½ bu baVjuS'kuy ykW & fgLVkWfjdy MsoyiesaV] ØkbVhfj;k] izstsaV LVsVl ¼gsyafldh % fQfu'k ykW;lZ
ifCyf'kax] ƒ‹Š‹½
dsV] dSjh Vsu] ,oa lkjkg v yk;MZ] fn def'kZ;y ;wt vkWo ck;ksMk;oflZVh & ,Dlsl Vq tsusfVd fjlkslsZt+ ,aM csuhfQV&'ks;fjax ¼yanu % vFkZLdSu] ƒ‹‹‹½
ysfoaLdh] flYds okWu la-] baMhftul gSjhVst ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ & tsusfVd fjlkslsZt+] VªsfM'kuy ukWyst ,aM Qksdyksj ¼fn gsx % Dywoj ykW baVjuS'kuy]
„‚‚†½
egcwc my gd] áweu MsoyiesaV lsaVj] áweu MsoyiesaV bu lkmFk ,f'k;k „‚‚„ & ,xzhdYpj ,aM :jy MsoyiesaV ¼djkph % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl]
„‚‚…½
ekfju] isfVªf'k;k ywfl;k dkarwvkfj;k] izksokbfMax izksVsD'ku Q+kWj IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ & isVsaV~l] lqbZ tsusfjl flLVEl] ,aM ck;ksikVZujf'kIl ¼yanu % Dywoj
ykW baVjuS'kuy] „‚‚„½
eSF;wt] Madu] Xykscykbftax baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l & fn fVªIl ,xzhesaV ¼yanu % jVyst] „‚‚„½
es] fØLVksQj] , Xykscy ikWfyfVdy bdksukWeh vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l & fn U;w ,UDykstlZ\ ¼yanu % jVyst] „‚‚‚½
ukjk;.k] ih-] isVasV ykW ¼dydRrk % bZLVuZ ykW gkml] …jk laLdj.k ƒ‹‹Š½
uhlu] ts ,e] dkWeulZ & dkWeu jkbV~l] ,UDykstlZ ,aM lks'ky psat bu baXySaM ] ƒ‰‚‚&ƒŠ„‚ ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹…½
vksisugse] ,y- baVjuS'kuy ykW & , VªhVkbt+ ¼jksukYM ,Q jkWDlcxZ la-] …ljk laLdj.k [kaM ƒ] yanu % yk¡xesal] ƒ‹„‚½
vkWLVªe] ,fyukWj] xofuZax fn dkWeUl & fn bokWY;w'ku vkWo baLVhV~;w'kal Q+kWj DysfDVo ,D'ku ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹‚½
ikWosykbu] twLV] dkWfU¶+yDV vkWo ukWElZ bu ifCyd baVjuS'kuy ykW & gkm MCY;wVhvks ykW fjysV~l Vq vnj :Yl vkWo baVjuS'kuy ykW ¼dsfEczt % dsfEczt
;qfuoflZVh izsl] „‚‚…½
jkfMu] ekxzsZV tsu] dk¡UVsLVsM dkWeksfMVht ¼dsfEczt] eSlkpqlsV~l % gkWoZMZ ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹ˆ½
jksLrkso] MCY;w MCY;w] fn LVst vkWo bdkWukWfed xzksFk & , ukWu&dE;qfuLV esfuQsLVks ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] …ljk laLdj.k ƒ‹‹‚½
fJtosj] uhdks] lkWojsaVh vksoj uspqjy fjlkslsZt+ & cSysaflax jkbV~l ,aM M~;wVht ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹‰½
'kekZ] jhrk] ,oa FkkWel Vh iksyseku] fn U;w bdksukWfeDl vkWo bafM;kt+ xzhu jsoksY;w'ku & bude ,aM ,EIykW;esaV fM¶+;wtu bu mRrj izns'k ¼ubZ fnYyh %
fodkl] ƒ‹‹†½
'kkW] eSYde ,u-] baVjuS'kuy ykW ¼dsfEczt % dsfEczt ;qfuoflZVh izsl] ‡ok¡ laLdj.k „‚‚…½
f'kok] oUnuk] fn okW;ysal vkWo fn xzhu jsoksY;w'ku ¼yanu % ts+M] ƒ‹‹ƒ½
flag] vkHkk y{eh] ,oa 'kgkc Q+t+y] ,xzhdYpj ,aM :jy MsoyiesaV] ¼ubZ fnYyh % ch vkj ifCyf'kax] ƒ‹‹Š½
flag] Hkwfianj] ,oa uhfr ekgarh la-] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM fn VªkbcYl ¼ubZ fnYyh % baVj&bafM;k ifCyds'kal] ƒ‹‹‰½
69
flag] xq#nso ,oa ,l vkj v'kksdu] lhM fjIyslesaV jsV~l & ijQksesZal ,aM izkWCyEl ¼ubZ fnYyh % vkWDlQksMZ ,aM vkbZch,p] ƒ‹‹†½
FkkWel] tSÝh ,l] ,oa ekbdy , es;j] fn U;w :Yl vkWo Xykscy VªsM & , xkbM Vq fn oYMZ VªsM vkWxZukbts'ku ¼Ldkjcksjks] vks,uVh- % dklZosy] ƒ‹‹‰½
Vkscsl] fczftV lh ,] fn jkbV Vq gsYFk ,st , áweu jkbV bu baVjuS'kuy ykW ¼vk¡VoisZu % baVjlsfUr;k] ƒ‹‹‹½
okWXyj] tkWu] fn Xykscy dkWeal & , jsthe ,ukfyfll ¼flpsLVj % tkWu foys] ƒ‹‹‡½
oêy] t;Jh] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l bu fn MCY;wVhvks ,aM Msoyfiax daVªht ¼ubZ fnYyh % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl] „‚‚ƒ½
oYMZ deh'ku vkWu ,uok;uZesaV ,aM MsoyiesaV] vkoj dkWeu ¶+;wpj ¼vkWDQksMZ % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹Š‰½
ys[k] vè;k; ,oa vU; nLrkost

,cV] ÝsMfjd ,e- îzksVsfDVax QLVZ oYMZ vlsV~l bu fn FkMZ oYMZ % baVsysDpqvy izkWiVhZ fuxksfl,'kal bu fn xSV eYVhysVjy ÝseodZ*] „„ osaM tuZy vkWo
Vªk¡lus'kuy ,y ˆŠ‹ ¼ƒ‹Š‹½
,cV] ÝsMfjd ,e- ^QLVZ fjiksVZ ¼Qkbuy½ Vq fn desVh vkWu baVjuS'kuy VªsM ykW vkWo fn baVjuS'kuy ykW ,lksfl,'ku vkWu fn lCtsDV vkWo iSjsyy
bEiksVsZ'ku*] ƒ tuZy vkWo baVjuS'kuy bdksu ,y ˆ‚‰ ¼ƒ‹‹Š½
,cV] ÝsMfjd ,e- ^fn fVªIl ,xzhesaV] ,Dlsl Vq esfMflal] ,aM fn MCY;wVhvks nksgk fefuLVhfj;y dk¡Ýsal*] ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izksi ƒ‡ ¼„‚‚„½
,Msyesu] ekfVZu ts] ,oa lksfu;k ckyfn;k] îzksLisDV~l ,aM fyfeV~l vkWo fn isVsaV izkWfotu bu fn fVªIl ,xzhesaV % fn dsl vkWo bafM;k*] „‹ okaM tuZy
vkWo Vªk¡luS'kuy ,y ‡‚‰ ¼ƒ‹‹ˆ½
vxzoky] chuk] tsaMj] ,uok;uZesaV ,aM ikWoVhZ baVjfyaDl bu :jy bafM;k ¼ftusok % ;w,uvkjvkbZ,lMh] ƒ‹‹‡½
vxzoky] iznhi] ,oa ih lkbZckck] ^fVªIl ,aM bafM;kt+ QkekZL;wfVdy baMLVªh* …ˆ bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh …‰Š‰ ¼„‚‚ƒ½
vxzoky] izeksn ds] ^lhM baMLVªh jsX;wys'kal bu fjys'ku Vq lhM baMLVªh MsoyiesaV bu bafM;k*] MsfoM fxlsyX;wLV ,oa ftrsanz JhokLro la- bZft+ax cSfj;lZ Vq
ewyoesaV vkWo IykaV oSjkbVht Q+kWj ,xzhdYpjy MsoyiesaV esa] ƒ‚… ¼okf'kaxVu] Mhlh % oYMZ cSad] ƒ‹‹‰½
,xzhDypj ,aM ,uok;uZesaV ck;ksVsDuksykWth deh'ku] tsusVhdyh ekWfMQkbM ØkWIl & dks,fXt+LVsal ,aM yk;fcfyVh ¼yanu % ck;ksVsDuksykWth deh'ku]
„‚‚…½
vkYVesu] MsfoM MCY;w] ^b';wt ,aM izkWCyEl bu fn VªkalQj vkWo ck;ksVsDuksykWth*] bu MsfoM vkYVesu ,aM dktqvks ,u okVkukcs la- IykaV ck;ksVsDuksykWth
VªkalQj Vq Msoyfiax daVªht „ƒ ¼vkWfLVu] VsDll % vkjth ysaMsl] ƒ‹‹‡½
vuqjkèkk] vkj oh] 'ks;fjax fon fn dkful & , dsl LVMh ÝkWe dsjyk] bafM;k ¼ek¡fVª;ky % dUosa'ku vkWu ck;ksMk;oflZVh] ƒ‹‹Š½
vkvksdh] dhFk] ^fu;ksdkWyksfu;fyTe] ,aVhdkWeUl izkWiVhZ] ,aM ck;ksik;jslh bu fn ¼ukWV&lks&czso½ U;w oYMZ vkWMZj vkWo baVjuS'kuy baVsysDpqvy izkWiVhZ
izksVsD'ku*] baM tuZy vkWo Xykscy yhxy LVMht+ ƒƒ ¼ƒ‹‹Š½
v:i] fØLVksQj] ^fVªIl % vØkWl fn Xykscy QhYM vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ*] „ˆ @ ƒ ;qjksfi;u baVsysDpqvy izkWiVhZ fjohtu ‰ ¼„‚‚†½
vRrkju] vehj] ^gkÅ Mw isVsaV~l ,aM bdkWukWfed ikWfylht+ vQsDV ,Dlsl Vq ,lsaf'k;y esfMflal bu Msoyfiax daVªht\* „… @ … gsYFk vQs;lZ ƒ‡‡
¼„‚‚†½
v¸;axj] tfLVl ,u jktxksikyk] fjiksVZ vkWu fn fjohtu vkWo fn isVsaV~l ykW ¼flracj ƒ‹‡‹½
vkt+eh] bnk enhgk] ,oa #dS;k vyoh] ^fVªIl] isVsaV~l] VsDuksykWth VªkalQj] Q+kWjsu Mk;jsDV buosLVesaV ,aM fn QkekZL;wfVdy baMLVªh bu eysf'k;k*] † tuZy
vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‹†Š ¼„‚‚ƒ½
ckyklqcze.;e] dqekjS;k] ^,Dlsl Vq esMhflal & isVsaV~l] izkblst+ ,aM ifCyd ikWfylh & daT;wej iLisZfDVOt+*] ihVj nkjgksl ,oa :Fk ek;us laikfnr Xykscy
baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l & ukWyst] ,Dlsl ,aM MsoyiesaV ‹‚ ¼ckflaXLVksds % ikyxzso eSdfeyu] „‚‚„½ esaA
ckyx.ks'k] ';keÑ".k] ^flLVEl vkWo izksVsD'ku Q+kWj T;ksxzkfQdy baMhds'kal vkWo vksfjftu & v fjO;w vkWo fn bafM;u jsX;wysVjh ÝseodZ*] ˆ @ ƒ tuZy
vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ƒ‹ƒ ¼„‚‚…½
70
cSjkWu] usMkbu] ,oa ,sM dkWts+al] ^baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM IykaV osjkbVh izksVsD'ku bu lkmFk vÝhdk % ,u baVjuS'kuy ijLisfDVo*] ƒˆ @ ƒ ts
,ufoVy ,y ƒ‹ „‚‚†½
ck'kZ] jlsy ykWjsal] ^v Lis'ky lhtu vkWo fn ;w,u tujy vlsacyh jhfFkaDl fn bdkWukWfed jkbV~l ,aM M~;wVht vkWo LVsV~l*] Š‡ ,e ts baVsysDpqvy ,y
ƒ‹„ ¼ƒ‹‹ƒ½
ckVZu] tkWu ,p] ^fn ck;ksMk;oflZVh dUos'a ku ,aM fn ¶+yks vkWo lkbafVfQd bUQ+keW 'Zs ku* ds bZ gkWxySMa ] ,oa , okbZ jkWlesu laikfnr Xykscy tsufs Vd fjlkslt
Zs + %
,Dlsl] vksujf'ki ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ‡ƒ ¼okf'kaxVu] Mhlh % ,lksfl,'ku vkWo flLVesfVd dysD'kal ¼ƒ‹‹‰½ esaA
ckVZu] tkWu ,p] ^baVjuS'kuy baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM tsusfVd fjlkslsZt+ b';wt vQsfDVax ,xzhdYpjy tsusfVd bathfu;fjax*] lh ,y bOl ,oa ch ,e
csMQksMZ laikfnr ,xzhdYpjy tssusfVd bathfu;fjax bu baVjuS'kuy MsoyiesaV~l „‰… ¼okfyaxQksMZ % lh,chvkbZ] ƒ‹‹Š½ esaA
ckVZu] tkWu ,p] fMQjsaf'k,VsM izkbflax vkWo isVsaVsM izkWMDV~l ¼lh,e,p ofdZax isij lhjht isij ua- MCY;wth †%„] „‚‚ƒ½
ckVZu] tkWu ,p] U;wVªh'ku ,aM VsDuksykWth VªkalQj ikWfylht ¼ftusok % ;w,ulhVh,Mh @ vkbZlhVh,lMh] Mªk¶+V isij] „‚‚…½
ckVZu] tkWu ,p] ^b';wt iksTM ckbZ , oYMZ isVsaV flLVe*] ‰ @ „ tuZy vkWo baVjuS'kuy bdksu ,y …†ƒ ¼„‚‚†½
ckVZu] tkWu ,p] ,oa ihVj cxZj] îsVsafVax ,xzhdYpj*] b';wt bu lkbal ,aM VsDuksykWth vkWuykbu ¼xzh"e „‚‚ƒ] http://www.nap.edu/issues/17.4/
p_barton.htm ij miyCèk½
chlhvkbZ,y @ ,evksbZ,Q @ MhchVh] ck;ksls¶+Vh b';wt fjysVsM Vq tsusfVdyh ekWfMQkbM vkWxsZfuTEl ¼ubZ fnYyh % ck;ksVsd dalksfVZ;e bafM;k] „‚‚„½
csdjesu&jksMk;w] ,aMª;w] îsVsaV ykW & cSysaflax izkWfQV eSfDlekbts'ku ,aM ifCyd ,Dlsl Vq VsDuksykWth*] † dkWye lkbal ,aM VsDuksykWth ,y fjO;w ƒ ¼„‚‚„½
csy] tSusV] ,aM ekbdy fiacVZ] ^baVªksMD'ku*] fexsl ckm$eu ,oa vU; la- fn ykbQ baMLVªh & ck;ksMk;oflZVh] ihiqy ,aM izkWfQV~l ƒ ¼yanu % baVjehfM,V
VsDuksykWth ifCyds'kal] ƒ‹‹ˆ½ esaA
HkwVkuh] 'kkfyuh] îsVsaV~l vkWu IykaV~l & izksVsD'ku vkWj izkbosVkbts'ku*] fn fgUnw losZ vkWo fn ,uok;uZesaV Š‡ ¼„‚‚†½
Cysduh] ekbdsy] ^baVsysDpqvy izkWiVhZ vkLisDV~l vkWo VªsMh'kuy ukWyst*] ihVj njkgksl ,oa ekbdy Cysduh laikfnr vkbZih bu ck;ksMk;oflZVh ,aM
,xzhdYpj & jsX;wysfVax fn ck;ksLQh;j „‹ ¼yanu % LohV ,aM eSDlosy] „‚‚ƒ½ esaA
Cysduh] ekbdsy] T;ksxzkfQdy baMhds'kal ,aM fVªIl ¼ftusok % Dosdj ;wukbVsM us'kal vkWfQl] vksdstuy isij ua- Š] „‚‚ƒ½
Cysduh] ekbdsy] ^,xzhdYpjy fjlpZ % baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM fn lhthvkbZ,vkj flLVe*] ihVj njkgksl ,oa :Fk ek;us laikfnr Xykscy baVsysDpqvy
izkWiVhZ jkbV~l & ukWyst] ,Dlsl ,aM MsoyiesaV ƒ‚Š ¼ckflaXLVksds % ikyxzso eSdfeyu] „‚‚„½ esaA
cksMsdj] tsjkMZ] ^VªsfM'kuy esfMdy ukWyst] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM csuhfQV 'ks;fjax*] ƒƒ dkjMkstks tuZy vkWo baVsysDpqvy ,aM dksEi ,y ‰Š‡
¼„‚‚…½
ckaM] isfVªd] ^Xykscykbts'ku] QkekZL;qfVdy izkbflax ,aM lkmFk vÝhdu gsYFk ikWfylh & eSusftax dUÝaVs'ku fon ;w,l QElZ ,aM ikWfyfVf'k;al*] „‹ @
† baVsysDpqvy tuZy vkWo gsYFk lfoZlst+ ¼ƒ‹‹‹½
ckW;ys] tsEl] ^fn lsdsaM ,uDykstj ewoesaV ,aM fn daLVªD'ku vkWo fn ifCyd Mksesu*] ˆˆ&,lihth ykW ,aM daVsEi izkWCyEl …… ¼„‚‚…½
czsxMu] lwt+su] ^jhlsaV baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l daVªksolhZt+ ,aM b';wt ,V fn lhthvkbZ,vkj*] oh lsaVkfu,yks ,oa vU; laikfnr ,xzhdYpj ,aM
baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l & bdkWukWfed] baLVhV~;w'kuy ,aM bEifyesaVs'ku b';wt bu ck;ksVsDuksykWth ‰‰ ¼okfyaxQksMZ] lh,chvkbZ] „‚‚‚½ esaA
czkãh] izfrHkk] latho lDlsuk ,oa ch ,l f<Yyksa] ^fn izksVsD'ku vkWo IykaV oSjkbVht ,aM QkeZlZ jkbV~l ,sDV vkWo bafM;k*] Šˆ @ … djaV lkbal …‹„
¼„‚‚†½
czkaLVsVj] yh th-] ^Mw LVªk¡xj isVsaV~l buM~;wl eksj yksdy bUuksos'ku\*] ‰ @ „ tuZy vkWo baVjuS'kuy bdksukWeh ,y …‡‹ ¼„‚‚†½
czkWeys] Msfu;y MCY;w-] ,oa ekbdy ,e lfuZ;k] fn eSustesaV vkWo dkWeu izkWiVhZ uspqjy fjlkslsZt+ & le dk¡lsIpqvy ,aM vkWijs'kuy QSyslht+ ¼okf'kaxVu]
Mhlh % oYMZ cSad] ƒ‹Š‹½
cdsZ] ekfj;k] tsusfVdyh ekWfMQkbM ØkWIl & bQSDV~l vkWu QkeZySaM okbYMykbQ ¼yanu % QkeZLdsy boSY;w,'kal fjlpZ Vhe ,oa fn lkbafVfQd LVh;fjax
desVh] „‚‚…½
71
cusZV&gkWy] fjpMZ] ^yk;fcfyVh Q+kWj MSest dkWT+M ckbZ tsusfVdyh ekWMhQkbM vkWxsZfuTEl % fn ,DlkbfVax ykW*( ,xzhdYpj ,aM ,uok;uZesaV ck;ksVsDuksykWth
deh'ku] tsusfVdyh ekfMQkbM ØksIl- & dk,DlhVsal ,aM yk;fcfyVh esas ifjf'k"V Mh ij ¼yanu % ck;ksVsDuksykWth deh'ku] „‚‚…½
cq'k] ukFku ,] ^tSd ,aM fn chUlVkWd % izkWiVhZ jkbV~l bu tsusfVdyh ekWMhQkbM IykaV~l*] … feu baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w ƒ ¼„‚‚„½
ck;yhZ] Msjsd] ,oa dsu fQ'kj] ^,Dlsflax ekWMuZ lkbal % ikWfylh ,aM baLVhV~;w'kuy vkI'kal Q+kWj ,xzhdYpjy tsusfVd bathfu;fjax bu Msoyfiax daVªht*]
…‚ oYMZ MsoyiesaV ‹…ƒ ¼„‚‚„½
dk;ustse] fofy;e oku] ^fn ifCyd Mksesu % lkbafV;k ufy;l*] „†¼ˆ½ ;wjksfi;u baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w …„† ¼„‚‚„½
dk;ustse] fofy;e oku] ^jftLVMZ T;ksxzkfQdy baMhds'kal % fcVohu baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM :jy ikWfylh & ikVZ ƒ*] ˆ @ ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy
izkWiVhZ ˆ‹‹ ¼„‚‚…½
dkykcszlh] xkbMks] ,oa ,- Mxyl esykesM] îzkWiVhZ :Yl] yk;fcfyVh :Yl] ,aM bu,fy;susfcfyVh % ou O;w vkWo fn dSFksMªy*] Š‡ gkoZMZ ,y fjO;w ƒ‚Š‹
¼ƒ‹‰„½
dkjokYgks] U;wuks fijsl ns] ^fjDok;fjax fMLDykstj vkWo fn vksfjftu vkWo tsusfVd fjlkslsZt+ ,aM izk;j bUQkWEMZ dUlsaV bu isVsaV ,Iyhds'kal fonkmV
bufÝaftax fn fVªIl vjsatesaV % fn izkWcYe ,aM fn lkWY;w'ku*] „ ok'k ;w ts,y ,aM ikWylh …‰ƒ ¼„‚‚‚½
dkjokYgks] U;wuks fijsl ns] ÝkWe fn 'kekal gV Vq fn isVsaV vkWfQl & bu lpZ vkWo bQsfDVo izksVsD'ku Q+kWj VªsMh'kuy ukWyst ¼„‚‚…½] http://
law.wustl.edu/centeris/Confpapers/PDFWrdDoc/Fromshaman2.pdf ij miyCèkA
psEclZ] MCY;w czSMuh] ^MCY;w,l,lMh ,aM ,u baVjuS'kuy jsthe vkWu ,Dlsl ,aM csuhfQV 'ks;fjax & bt , izksVksdkWy fn ,izksfiz,V yhxy baLVªwesaV\*] ƒ„
@ … fjO;w ;wjksfi;u dE;qfuVh ,aM baVsysDpqvy ,uok;uZesaVy ,y …ƒ‚ ¼„‚‚…½A
prqosZnh] lfpu] ^,xzhdYpjy tsusfVd bathfu;fjax ,aM U;w VªsM~l bu baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l jsthe & pSysaftt+ fcQ+ksj Msoyfiax daVªht*] …‰ bdkWukWfed
,aM iksfyfVdy ohdyh ƒ„ƒ„ ¼„‚‚„½
pkSèkjh] 'ks[kj] ^fn boksY;w'ku vkWo fn bafM;u QkekZL;wfVdy baMLVªh*] xzsx QsYdj ,oa vU; fn QkekZL;wfVdy baMLVªh bu bafM;k ,aM gaxjh & ikWfylht]
baLVhV~;w'kal] ,aM VsDuksykWftdy MsoyiesaV~l ˆ ¼okf'kaxVu] Mhlh % oYMZ cSad] ƒ‹‹‰½
pkSèkjh] lqnhi] ^fVªIl ,xzhesaV ,aM vesaMesaV vkWo isVsaV~l ,sDV bu bafM;k*] …‰ @ …„ bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh ……‡† ¼„‚‚„½
psjsaLdh] LVhou] ^, isuh Q+kWj ns;j FkkWV~l % ,EIykW;h&bUosaVlZ] fizosa'ku vlkbuesaV ,xzhesaV~l] izkWiVhZ] ,aM ilZugqM*] Šƒ dky ,y fjO;w ‡‹‰ ¼ƒ‹‹…½
pksiM+k] oh ,y] ^xqM dkWEihVsal csl*] fn fganw losZ vkWo fn ,xzhdYpj ƒŠƒ ¼„‚‚†½
dksgsu th ,oa lh ,l ikWVj] ^dUtosZ'ku vkWo ck;ksMk;oflZVh bu uspqjy gsfcVsV~l ,aM fn dkWulsIV vkWo tsusfVd iksVsaf'k;y*] fØLVksQj ,l ikWVj ,oa
vU; laikfnr ijLisfDVOt+ vkWu ck;ksMk;oflZVh % dsl LVMht vkWo tsusfVd fjlkslsZt+ dutosZ'ku ,aM MsoyiesaV ƒ‡ ¼okfo'kaxVu] Mhlh % ,,,,l] ƒ‹‹…½
deh'ku vkWu baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l] baVhxzsfVax baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM MsoyiesaV ikWfylh ¼yanu % lhvkbZihvkj] „‚‚„½
dksfj;k] dkyksZl ,e] ^fn ,Dlsl jsthe ,aM fn bEiyhesaVs'ku vkWo fn ,Q,vks baVjuS'kuy VªhVh vkWu IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ Q+kWj QwM ,aM ,xzhdYpj bu
fn ,fUM;u xzqi daVªht*] ˆ @ … tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‰‹‡ ¼„‚‚…½
dksfV;j] FkkWel] ^bEIyhds'kal Q+kWj VªsM ykW ,aM ikWfylh % VqoM~lZ duotsZal ,aM baVhxzs'ku*] fØLVksQ csy] jkWcVZ Qkduj ,oa gsysu ejdMZ laikfnr fn
dkVkZtsuk izksVksdkWy vkWu ck;ksls¶+Vh & fjdkWUlknfyax VªsM bu ck;ksVsDuksykWth fon ,uok;uZesaV ,aM MsoyiesaV\ †ˆ‰ ¼yanu % vFkZLdSu] „‚‚„½
dksfV;j] FkkWel ,oa esjhvkWu ikuht+ksu] ^yhxy iLisZfDVOt+ vkWu VªsfM'kuy ukWyst % fn dsl Q+kWj baVsysDpqvy izkWiVhZ izksVsD'ku*] ‰ @ „ tuZy vkWo
baVjuS'kuy bdksu ,y …‰ƒ&…‹‹ ¼„‚‚†½
dksfV;j] FkkWel ,oa vU;] ^baVjuS'kuy VªsM jsX;wys'kal Q+kWj IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ ,aM fjysVsM izkWMDV~l*] ,l fccsj&Dyse ,oa Vh dksfV;j laikfnr jkbV~l
Vq IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ ,aM VªsfM'kuy ukWyst % csfld b';wt ,aM ijLisfDVOt+ ¼okfyaxQksMZ % lh,chvkbZ] izdk'kuk/khu „‚‚‡½ esaA
nkeksnju] ,] ^bdksukWfEDl ,aM ikWfylh bEIyhds'kal vkWo uS'kuy ck;ksMk;oflZVh ysftLys'ku*] …Š @ †‹] bdkWukWfed ,aM iksfyfVdy ohdyh ‡„‚ƒ
¼„‚‚…½
nkeksnju] ,] ^,xzhdYpjy ck;ksVsDuksykWth lsDVj bu bafM;k % b';wt bEisfDVax buksos'kal*] ˆ @ „ ,f'k;u ck;ksVsDuksykWth ,aM MsoyiesaV fjO;w †ƒ
¼„‚‚†½
72
MSut+u] ih] fMQjsaf'k;y izkbflax Q+kWj QkekZL;wfVdy % fjdkWUlkbfyax ,Dlsl] vkj ,aM Mh] ,aM baVsysDpqvy izkWiVh ¼lh,e,p ofdZax isij lhjht] isij
ua- MCY;wth „ % ƒ‚] „‚‚ƒ½
M~;wV'ks xslsy'kk¶+V Qqj VsDuh'ps tqlkukekjfcV] izkbosVkbts'ku vkWo fn lhM baMLVªh bu fn osLV ,f'k;k ,aM ukWFkZ vÝhdu jhtu ¼ƒ‹‹‰½
èkkyhoky] th ,l] ,oa oh ds fnykojh] ^bEisDV vkWo xzhu jsoksY;w'ku vkWu ,uok;uZesaV*] ch ,l galkjk ,oa , ,u 'kqDyk laikfnr lks'ky bdkWukWfed ,aM
ikWfyfVdy bEIyhds'kal vkWo xzhu jsoksY;w'ku bu bafM;k ¼ubZ fnYyh % Dykfldy ifCyf'kax] ƒ‹‹ƒ½ esaA
èkj] fc'othr] ,oa lfpu prqosZnh] ^baVªksM~;wflax IykaV czhMlZ jkbV~l bu bafM;k & , fØfVdy boksY;w'ku vkWo fn izksiksTM ysftLys'ku*] ƒ tuZy vkWo oYMZ
baVsysDpqvy izkWiVh „†‡ ¼ƒ‹‹Š½
èkj] fc'othr] ,oa vkj oh vuqjkèkk] ^,Dlsl] csuhfQV&'ks;fjax ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l*] ‰ @ ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‡‹‰
¼„‚‚†½
èkou] jktho ,oa vU;] îkoj fonkmV fjLik¡flfcfyVh vkWu vkLisDV~l vkWo fn bafM;u isVsaV~l ysftLys'ku*] …… tuZy vkWo bafM;u ,y baLVhV~;w;wV ƒ
¼ƒ‹‹ƒ½
èkou] jktho ,oa ek;k izHkq] îsVsaV eksuksikWyht ,aM Ýh VªsM % csfld dkWUVªkfMD'ku bu Madsy Mªk¶+V*] …‰ tuZy vkWo bafM;u ,y baLVhV~;wV ƒ‹† ¼ƒ‹‹‡½
Mk;t&cksfuyk ;wtsfu;ks ,oa 'keZu jkWfcUlu ^tsusfVd bathfu;fjax] VªsM ,aM gaxj*] fQfyi th ikjMs ,oa cksuow dw laikfnr tsusfVd bathfu;fjax ,aM tsusfVd
fjlkslZ ikWfylht ¼okf'kaxVu] Mhlh % vkbZ,QihvkjvkbZ] „‚‚…½ esaA
fM,t+] ,e lh ,Q] ^fn bEisDV vkWo IykaV osjkbVht jkbV~l vkWu fjlpZ & fn dsl vkWo Lisu*] „‰ QwM iksfylh ƒ‰ƒ ¼„‚‚„½
fnuowMh] xzhe ch] ,oa jks'ksys dwij MªsQl] ^baVjuS'kuy baVsysDpqvy izkWiVhZ ykW ,aM fn ifCyd Mksesu vkWo lkbal*] ‰ @ „ tuZy vkWo baVjuS'kuy bdksukWeh
,y †…ƒ ¼„‚‚†½
fMvksQ] tsDl] ôsuØs yk Qse*] ‡‰‹ ys eksaMs fMiyksesVhd „… ¼„‚‚„½
Mkmusl] MsfoM vkj] ^gkÅ baVsysDpqvy izkWiVhZ dqM ch , Vwy Vq izksVsDV VªsMh'kuy ukWyst*] „‡ dkWye ts ,ufoVsy ,y „‡… ¼„‚‚‚½
nzkgksl] ihVj] ckbysVjfyTe bu baVsysDpqvy izkiWVhZ ¼isij izhi;MZ Q+kWj vkWDlQse thch] „‚‚ƒ½
njkgksl] ihVj] ûsxksfl,fVax baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l % fcVohu dksvf'kZ;u ,aM Mk;ykWx*] ihVj nzkgksl ,oa :Fk ek;us laikfnr Xykscy baVsysDpqvy
izkWiVhZ jkbV~l & ukWyst] ,Dlsl ,aM MsoyiesaV ƒˆƒ ¼csflaxLVksd % ikyxzso eSdfeyu] „‚‚„½ esaA
nzkgksl] ihVj] ^fn jsX;wys'ku vkWo ifCyd xqM~l*] ‰ @ „ tuZy vkWo baVsysDpqvy ,y …„ƒ ¼„‚‚†½
nzkgksl] ihVj] gw vkWUl fn ukWyst bdksukWeh\ & ikWfyfVdy vkWxsZukbftax fcgkbaM fVªIl ¼LVjfeULVj U;wVu % fn dkWuZj gkml] czhfQax …„] „‚‚†½
nqeksfyu] tsjkses] ^ysl czsosV~l ,V ys fizDl nsl esfndkesUrsl*] jsO;w baVjuS'kusy ns nzkWbr bdkWukWfed †‡ ¼„‚‚ƒ½
MVQhYM] xzkge] ^fVªIl&fjysVsM vkLisDVl vkWo VªsfM'kuy ukWyst*] …… dsl MCY;w jsl ts baVsysDpqvy ,y „…… ¼„‚‚ƒ½
vfyZp] ikWy vkj ,oa ,us ,p vfyZp] ^fn oSY;w vkWo ck;ksMk;oflZVh*] „ƒ ,fEc;ks „ƒ‹ ¼ƒ‹‹„½
,lfDoukl&vydkt+kj] tkst+] ^fn jh,ykbts'ku vkWo QkeZlZ jkbV~l*] ,e ,l LokehukFku laikfnr ,xzksck;ksMk;oflZVh ,aM QkeZlZ jkbV~l „ ubZ fnYyh
% dksukdZ] ¼ƒ‹‹ˆ½ esaA
bZVhlh xzqi] ÝkWe Xykscy ,UDykstj Vq lsYQ ,UDykstj % Vsu bZ;lZ vk¶+Vj & , fØVhd vkWo fn lhchMh ,aM fn ^ckWu xkbMykbal* vkWu ,Dlsl ,aM csuhfQV
'ks;fjax ¼bZVhlh xzqi] dE;wuhd #Š…] „‚‚†½
QkYdu] MCY;w ih ,oa lh Qkmyj] ^dkfoZax vi fn dkWeal & betsZal vkWo U;w baVjuS'kuy jsthe Q+kWj teZIykT+e MsoyiesaV ,aM VªkalQj*] „‰ QwM ikWfylh
ƒ‹‰ ¼„‚‚„½
Qk;s] MsfoM ts] ^ck;ksizkWLisfDVax] tsusfVax isVsafVax ,aM baMhftul ikWiqys'kal & pSysatst+ vaMj , jhLVªDpMZ bUQ+kWjes'ku dkWel
a * ‰ @ … tuZy vkWo oYMZ
baVsysDpqvy izkWiVhZ †‚ƒ ¼„‚‚†½
Qk;sRrs] yqbZ ns yk] ^;wukbVsM LVsV~l & bEiksVZ izkWfgfc'ku vkWo ljVsu fJEi ,aM fJEi izkWMDV~l & fjdkslZ Vq vkfVZdy „ƒ-‡ vkWo fn Mh,l;w ckbZ eysf'k;k*]
‹ˆ ,e ts baVjuS'kuy ,y ˆ‡ ¼„‚‚„½
73
Q+kWLVZj] eSyde] ,oa Msfu;y ykWjsal] ^fn dkVkZtsuk izksVksdkWy % ewOl VqoM~lZ LVfCyf'kax ,u baVjuS'kuy yk;fcfyVh fjthe Q+kWj fyfoax ekWfMQkbM
vkWxsZfuTEl*] ƒ‡ ,uosV ,y ,aM eSustesaV ‡ ¼„‚‚…½
Qkmyj] dSjh] îzksVsfDVax QkeZj buksos'ku % fn lhchMh ,aM fn Dos'pu vkWo vksfjftUl*] twfjLesfVªDl % fn ,ch,*t+ tuZy vkWo ykW] lkbal ,aM VsDuksykWth
†Šˆ ¼„‚‚ƒ½
Qkmyj] dSjh] ^vubZDoy ,Dlpsat\ jhlsaV VªkaLQlZ vkWo ,xzhdYpjy fjlkslsZt+ ,aM ns;j bEIyhds'kal Q+kWj Msoyfiax daVªht*] ƒ‹ nso ikWfylh fjO;w ƒŠƒ
¼„‚‚ƒ½
Qkmyj] dSjh] ^'ks;fjax ,xzhdYplZ tsusfVd ckmaVh*] „‹‰ @ ‡‡‹‰ lkbal ƒ‡‰ ¼„‚‚„½
Qkmyj] dSjh] ,oa vU;] ^fn Dos'pu vkWo MsfjosfVOt+ & izkseksfVax ;wt+ ,aM ,U';ksfjax vosysfcfyVh vkWo ukWu&izkWijkbVjh IykaV tsusfVd fjlkslsZt+*] ‰ @ ‡
tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ˆ†ƒ ¼„‚‚†½
Ýsap] Madu] ^Msoyfiax LVsV~l ,aM baVjuS'kuy ,uok;uZesaVy ykW % fn bEiksVsZal vkWo fMÝsaf'k,VsM fjLik¡flfcfyVh*] †‹ baVjuS'kuy ,aM dkEi ,yD;w …‡
¼„‚‚‚½
Ýhl&gkulsu] ,LcuZ] fn lksf'k;ks&bdkWukWfed Mk;usfed vkWo QkeZlZ eSustesaV vkWo yksdy IykaV tsusfVd fjlkslsZt+ ¼dksisugsxu % lsaVj Q+kWj MsoyiesaV
fjlpZ] ƒ‹‹‹½
xkMfxy] ekèko ,oa vU;] îhiqYl ck;ksMk;oflZVh jftLVj*] ,e:Fk „ ¼vDrwcj ƒ‹‹ˆ½
?kuksVkfdl] ,yhuk] ^gkm$ fn ;w,l baVjfizVs'ku vkWo ¶ysDlhfcfyVht+ bugsjasV bu fVªIl vQsDV~l ,Dlsl Vq esfMflal Q+kWj Msoyfiax daVªht*] ‰ @ † tuZy
vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‡ˆ… ¼„‚‚†½
Xysu] tsu eSF;wt] ^QqVywt % flfoy fjLik¡flfcfyVh Q+kWj th,evks thu okaMfjax bu dukMk*] †… ok'kcuZ ,y ts ‡†‰ ¼„‚‚†½
xksikdqekj] ds ,e] ^fn MCY;wVhvks Mhy vkWu phi MªXl & , fØVhd* ‰ @ ƒ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‹‹ ¼„‚‚†½
xksikyÑ".kuu] ,u ,l] ^bEisDV vkWo isVsaV flLVe vkWu VªsfM'kuy ukWyst*] „„ dksphu ;w ,y fjO;w „ƒ‹ ¼ƒ‹‹Š½
xksikyÑ".kuu] ,u,l] îzksVsD'ku vkWo VªsfM'kuy ukWyst & fn uhM Q+kWj , lwbZ tsusfjl ykW bu bafM;k*] ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‰„‡
¼„‚‚„½
xzsu ,oa dYio`{k] VªsfM'kuy ukWyst vkWo ck;ksMk;oflZVh bu ,f'k;k&isflfQd % izkWCyEl vkWo ik;jslh ,aM izksVsD'ku ¼ubZ fnYyh % xzsu] „‚‚„½
xzhuySaM] Mh ts] ^baVjuS'kuy ,xzhdYpjy fjlpZ ,aM fn lhthvkbZ,vkj flLVe & ikLV] izstsaV ,aM ¶+;wpj*] ‹ @ † tuZy vkWo baVsysDpqvy MsoyiesaV †‡‹
¼ƒ‹‹‰½
xqykVh] v'kksd] ^VªsM fycjykbts'ku ,aM QwM flD;ksfjVh*] vuo#y gksnk laikfnr MCY;wVhvks ,xzhesaV ,aM bafM;u ,xzhdYpj …‡ ¼ubZ fnYyh % lks'ky lkbal
izsl] „‚‚„½ esaA
gsfeYVu] uhy Mh] ^yhxy b';wt 'ksfiax lkslk;Vht ,DlsIVsal vkWo ck;ksVsDuksykWth ,aM tsusfVdyh ekWMhQkbM vkWxsZfuTEl*] ˆ Mªsd tuZy vkWo ,xzhdYpj
,y Šƒ ¼„‚‚ƒ½
gkfMZu] xSjsV] ^fn VªstMh vkWo fn dkWeal*] xSjsV gkfMZu ,oa tkWu ckMsu laikfnr eSusftax fn dkWeal ƒˆ ¼lku ÝkaflLdks % MCY;w,p Ýhesu] ƒ‹‰‰½ esaA
ghFk] fØLVksQj ,oa lchus foMfyp] ^baVsysDpqvy izkWiVhZ & lwVscy Q+kWj izksVsfDVax VªsfM'kuy esfMflu\*] baVsysDpqvy izkWiVhZ D;w ˆ‹ ¼„‚‚… @ ƒ½
gsyQsj] ykWjsal vkj] ^áweu jkbV~l ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ % dkWfU¶+yDV vkWj dks&,fXtLVsal\*] „„ @ „ uhnjySaM~l D;w áweu jkbV~l ƒˆ‰ ¼„‚‚†½
gkmls] jkWcVZ] ^cSd Vq dksVZ vk¶+Vj fJEi @ VVZy\ vkWyeksLV cV ukWV DokbV ;sV % bafM;kt+ 'kkWVZ fyOM pSysat Vq yscj ,aM ,uok;uZesaVy ,DlsI'kal bu
fn ;wjksfi;u ;wfu;Ul tujykbTM flLVe vkWo izsQjsalst+*] ƒŠ ,e ;w baVsysDpqvy ,y fjO;w ƒ……… ¼„‚‚…½
áwt] tfLVu] ^fn fQykWlQh vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ*] ‰‰ T;ksxzkQh ,yts „Š‰ ¼ƒ‹ŠŠ½
g¶+V] ekbdsy ts] ^baMhftul ihiqYl ,aM Mªx fMLdojh fjlpZ & , Dos'pu vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l*] Š‹ ukWFkZosLVuZ ;w,y fjO;w ƒˆ‰Š ¼ƒ‹‹‡½
vkbt+sd] xzkaV] ,oa fofy;e , dsj] ^ck;ksizkWLisfDVax vkWj ck;ksik;jslh\ & baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM VªsMh'kuy ukWyst bu ck;ksVsDuksykWth buksos'ku*] ‰ @
ƒ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ …‡ ¼„‚‚†½
74
bLyke] ,e jQhdqy] ^fn tsusfjd Mªx Mhy vkWo fn MCY;wVhvks ÝkWe nksgk Vq dSadwu & , isjhQsjy fjLik¡l Vq isjsfu;y dkWuUMªe*] ‰ @ ‡ tuZy vkWo oYMZ
baVsysDpqvy izkWiVhZ ˆ‰‡ ¼„‚‚†½
v¸;j] oh vkj Ñ".kk] ihiqYl deh'ku vkWu xSV vkWu fn dkWufLVV~;w'kuy bEIyhds'kal vkWo fn Qkbuy ,sDV ,eckWMhax fn fjtYV~l vkWo fn m#Xos jkmaM
vkWo eYVhysVjy VªsM fuxksfl,'kal ¼ubZ fnYyh % lsaVj Q+kWj LVMh vkWo Xykscy VªsM flLVEl ,aM MsoyiesaV] ƒ‹‹ˆ½
tSDlu] ykWjk ,y] ^,xzhdYpjy baMfLVª;ykbts'ku ,aM fn ykWl vkWo ck;ksMk;oflZVh*] y{ke.k Mh xq#Lokeh ,oa tSÝh , eSduhy laikfnr izksVsD'ku vkWo
Xykscy Mk;oflZVh % duoftZax LVªsVstht+ ˆˆ ¼njge] ,ulh % M~;wd ;qfuoflZVh izsl] ƒ‹‹Š½ esaA
tSfud] xqaVj] ^fn ;wukbVsM us'kal dUosa'ku vkWu fn yk vkWo fn lh ,aM fn ,xzhesaV fjysfVax Vq fn bEIyhesaVs'ku vkWo ikVZ ƒƒ vkWo fn dUosa'ku*] vfyZp
cfyZu ,oa vU; laikfnr js[r Tfo'psu veczwp vaM chekg:ax ƒ„ƒ ¼cfyZu % fLizaxj] ƒ‹‹‡½
tsful] ekdZ Mh] ^lsdsaM Vh;j isVsaV izksVsD'ku*] †‚ gkoZ baVjuS'kuy ,yts ƒ‡ƒ ¼ƒ‹‹‹½
tsful] ,e MCY;w] ^fn ,efcX;wVh fn bfDoVh bu baVjuS'kuy ykW*] ‹ czqdfyu tuZy vkWo baVsysDpqvy ,y ‰ ¼ƒ‹Š…½
t;xksfoan] ,] ^fn baVjuS'kuy isVsaV flLVe ,aM fn Msoyfiax daVªht*] „‚ bafM;u tuZy vkWo baVsysDpqvy ,y †‰ ¼ƒ‹Š‚½
tkWMZu] dkyZ ,Q] ^tsusfVd bathfu;fjax] fn QkeZ Økbfll ,aM oYMZ gaxj*] ‡„ ck;kslkbal ‡„… ¼„‚‚„½
dsV] dSjh VSu] ,oa lkjk , yk;MZ] ^ck;ksizkWLisfDVax ,xzhesaV~l ,aM csuhfQV 'ks;fjax fon yksdy dE;qfuVht+* ekbdy fQaxj ,oa fQfyi 'kqyj laikfnr iwvj
ihiqYl ukWyst & izkseksfVax baVsysDpqvy izkWiVhZ bu Msoyfiax dUVªht ƒ…ƒ ¼vkWDlQksMZ % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl] „‚‚†½ esaA
dkR;ky] ds-lh-] ^bafM;k*] lhfj;y lhM baMLVªh bu ,f'k;k ,aM fn isflfQd ¼Vksfd;ks % ,f'k;u izksMDVhfofV vkWxZukbts'ku] ƒ‹Š‰½ esaA
fd;syk] ch-ds- fVªIl isVsaV flLVe ,aM nksgk fMDysjs'ku & bEIyhesaVs'ku izkslsl ckbZ bafM;k ¼ubZ fnYyh % jktho xkaèkh ledkyhu vè;;u laLFkku] ofdZax
isij la- †‡] „‚‚†½A
dslh] ,Mfofu] ^,UQksflZ;sfcfyVh vkWo fn yhxy izksfotUl fjysfVax Vq Lis'ky ,aM fMÝsaf'k;y VªhVesaV vaMj fn MCY;wVhvks ,xzhesaV*] … tuZy vkWo oYMZ
baVsysDpqvy izkWiVhZ ‹‡‡ ¼„‚‚‚½
[kksj] ekfVZu] ^fn fjys'kuf'ki fcVohu fVªIl ,aM lhchMh*] ekfVZu [kksj] baVsysDpqvy izkWiVhZ] ck;ksMk;oflZVh ,aM lLVsuscy MsoyiesaV ‡ƒ ¼yanu % t+sM cqDl]
„‚‚„½ esaA
dksQsys&dkys] ,ufMok] ^fn fizafliy vkWo izsÝsaf'k;y VªhVesaV bu fn ykW vkWo xSV % VwoM~lZ vphfoax fn vkWCtsfDVo vkWo ,u bfDoVscy oYMZ VªsfMax flLVe*]
ƒŠ dSfyQksfuZ;k MCY;w baVjuS'kuy ,y ts „‹ƒ ¼ƒ‹Š‰ @ ŠŠ½A
dksth] rsjk;k] ^beftZax gk;jkdhZ bu baVjuS'kuy áweu jkbV~l ,aM fc;k¡M % Ý+kWe fn iLiZsfDVo vkWo ukWu&Msjksxscy jkbV~l*] ƒ„ ;wjksfi;u tuZy vkWo
baVjuS'kuy ykW ‹ƒ‰ ¼„‚‚ƒ½
dksaxksyks] fR'kekaxk] ^daiYljh ykblsal b';wt+ bu vÝ+hdu vjc dUVªht*] ‰ @ „ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ƒŠ‡ ¼„‚‚†½
ØkbMj] vkj MsfoM ,oa vU;] fn baVsysDpqvy ,aM VsfDudy izkWiVhZ dEiksusaV~l vkWo izks&foVkfeu , jkbl ¼xksYMu jkbl½ % , izhfyfeujh Ý+hMe Vq vkWijsV
fjO;w ¼bFkkdk] U;w;kWdZ % vkb,l,,,] „‚‚‚½
dqekj] ukxs'k] ^bafM;k] isfjl dUos'ku ,aM fVªIl*] …… @ …ˆ&…‰ bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh „……† ¼ƒ‹‹Š½
dqekj] ukxs'k] ^baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l] VsDuksykWth ,aM bdkWukWfed MsoyiesaV % ,Dlihfj;alst+ vkWo ,f'k;u dUVªht*] …Š @ … bdkWukWfed ,aM
ikWfyfVdy ohdyh „‚‹ ¼„‚‚…½
dq#d] ikWy] ^fczftax fn xSi fcVohu VªsMh'kuy ukWyst ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l & bt jsflizksflVh ,u vkUlj\*] ‰ @ … tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy
izkWiVhZ †„‹ ¼„‚‚†½
dq;sd] Msofyu] LVksyu lhM~l % fn izkbosVkbts'ku vkWo dukMkt+ ,xzhdYpjy ck;ksMk;oflZVh ¼lksjsUVks] chlh % fn jkEl gkWuZ] „‚‚†½
yhLVuj] eFkk;l] ^,ukfyfll vkWo fMÝsaV ,fj;kt+ vkWo baMhftul fjlkslZst+*] flYd okWu ysfoaLdh laikfnr baMhftul gSfjVst ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ &
tSusfVd fjlkslsZt+] VªsMh'kuy ukWyst] ,aM Qksdyksj †‹ ¼fn gsx % Dyoj ykW baVjuS'kuy] „‚‚†½ esaA
ysfLd;u] Mku ,oa ekbdy f¶+yVuj] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM IykaV tSusfVd fjlkslsZt+ % vkWI'kUl Q+kWj , lwbZ tsusfjl flLVe ¼jkse % baVjuS'kuy
IykaV tSusfVd fjlkslsZt+ baLVhV;wV] ƒ‹‹‰½A
75
ysfVaxVu] jkWcVZ ts,y] LekWy&Ldsy ,xzhdYpj ,aM fn U;wVªh'kuy lsQxkMZ vaMj vkfVZdy Š¼ƒ½ vkWo fn m#Xos jkmaM ,xzhesaV vkWu VªsM fjysVsM vkLisDV
vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l % dsl LVMht+ Ý+kWe dhfu;k ,aM is: ¼ftusok % vadVkM @ vkbZlhVh,lMh] „‚‚…½
ykbVckWuZ] ewfj;sy] ^vkWo jkbl ,aM esu & ,u vVSEIV Vq vlSl fn cklerh vQs;j*] ˆ @ … tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ Š‰‡ ¼„‚‚…½
eSDMksukYM vkj ,lVh ts] ^fn dkWeu gSfjVst vkWo esudkbaM*] myfjp cs;jfyu ,oa vU; laikfnr js[r T+ohLdsu mEczw[k maM csokgjax ƒ‡… ¼cfyZu % fLizaxj]
ƒ‹‹‡½
eSDMksukYM] LVqoVZ] ^,DlIyksfjax fn fgìsu dkWLV~l vkWo isVsaV~l*] ihVj nzkgksl ,oa :Fk ek;us laikfnr Xykscy baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l & ukWyst] ,Dlsl
,aM MsoyiesaV ƒ… ¼csflaxLVkWd % ikyxzso eSfDeyu] „‚‚„½ esaA
ekfVZust&,fy;sj] tksu] ^bdksykWth vkWo fn iwvj & , usxysDVsM Mk;esa'ku vkWo ySfVu vesfjdu fgLVªh*] „… tuZy vkWo ySfVu vesfjdu LVMht ˆ„ƒ
¼ƒ‹‹ƒ½
ek'ksydj] vkj ,] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM fn FkMZ oYMZ] ¼ubZ fnYyh % lh,lvkbZvkj] „‚‚…½
eSF;wt] Madu] ^MCY;wVhvks fMlhtu vkWu bEiyhesaVs'ku vkWo iSjkxzkQ ˆ vkWo fn nksgk fMDysjs'ku vkWu fn fVªIl ,xzhesaV ,aM ifCyd gSYFk % , lkWY;w'ku
Vq fn ,Dlsl Vq fn ,lsaf'k;y esfMflUl izkWCye\*] ‰ @ ƒ baVjuS'kuy bdkWukWfed ykW ‰… ¼„‚‚†½
ekst+ksysuh] jkWcVksZ ,oa fjpMZ vkj usylu] ^bdkWukWfed F;ksjht+ vckmV fn csuhfQV~l ,aM dkWLV~l vkWo isVsaV~l*] …„ tuZy vkWo bdukWfed b';wt ƒ‚…ƒ
¼ƒ‹‹ƒ½
exfc;ksth] bdsph] îsVsaV~l ,aM VªsMh'kuy ukWyst vkWo fn ;wts+t+ vkWo IykaV~l % bt , dE;quy isVsaV jsthe ikVZ vkWo fn lkWY;w'ku Vq fn LdwtZ vkWo
ck;ksikbjslh\*] ‹ bafM;u tuZy vkWo Xykscy yhxy LVMht ƒˆ… ¼„‚‚ƒ½
exfc;ksth] bdsph] ^fn T;wfjfMdy vkWfjtu vkWo fn baVjuS'kuy isVsaV flLVe % VqoMZ~l , fgLVkWfj;ksxzkQh vkWo fn jksy vkWo isVsaV~l bu baMLVªh;ykbts'ku*]
‡ tuZy vkWo fgLVªh vkWo baVjuS'kuy ykW †‚… ¼„‚‚…½
fedsyksiwyl] dkWULVsaVkbu] jksy vkWo Lis'ky ,aM fMÝsaf'k;y VªhVesaV Q+kWj Msoyfiax dUVªht bu xSV ,aM fn oYMZ VªsM vkWxZukbts'ku ¼okf'kaxVu] Mhlh % oYMZ
cSad] ofdZax isij uacj „…ŠŠ] „‚‚‚½
fedsyksiwyl] dkWULVsaVkbu] Lis'ky ,aM fMÝsaf'k;y VªhVesaV vkQo Msoyfiax dUVªht bu fVªIl] ¼ftusok % Dosdj ;wukbVsM us'kal vkWfQl] „‚‚…½
i;kZoj.k ,oa ou ea=kky; rFkk dYio`{k] flD;ksfjax bafM;kt ¶+;wpj % uS'kuy ck;ksMk;oflZVh LVªsVth ,aM ,sD'ku Iyku ¼ubZ fnYyh @ iq.ks] i;kZoj.k ,oa
ou ea=kky;] Hkkjr ljdkj] ,oa dYio`{k] „‚‚…½
eq[kthZ] 'kkaruq] ^fn tuhZ vkWo bafM;u isVsaV ykW VqoM~lZ fVªIl dEIyk;Ul*] …‡ vkbZvkbZlh ƒ„‡ ¼„‚‚†½
uhtj] xqjn;ky flag] ,oa ph ;ksd fyax] ^fn bEIyhds'kUl vkWo fn baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l jsthe vkWo fn dUosa'ku vkWu ck;ksykWftdy Mk;oflZVh ,aM
xSV vkWu ck;ksMk;oflZVh dUtosZ'ku % , FkMZ oYMZ iLisZfDVo*] ,sukVksys ,Q ØkVhxsj ,oa vU; laikfnr okbMfuax iLisZfDVOt+ vkWu ck;ksMk;oflZVh „‰‰
¼ftusok % baVjuS'kuy ,dsMseh vkWo fn ,Uok;uZesaV] ƒ‹‹†½ esaA
ukWVst] gaVj] ^VªsM ,aM dEihfV'ku bu fn MCY;wVhvks & ikWUMfjax vkWo fn ,fIydsfcfyVh vkWo Lis'ky ,aM fMÝsaf'k;y VªhVesaV*] ˆ @ ƒ tuZy vkWo baVjuS'kuy
bdkWukWfed ykW „… ¼„‚‚…½
vksMsd] , lseqvy] ^fn baVjuS'kuy isVsaV flLVe ,aM FkMZ oYMZ MsoyiesaV % fj,fyVh vkWj feFk\*] ƒ‹Š‰ M~;wd ,y ts Š…ƒ ¼ƒ‹Š‰½
vksMsd] tsEl vks] ^ck;ksikbjslh % fØ;sfVax izkWijkbVjh jkbV~l bu IykaV tSusfVd fjlkslsZt+*] „ tuZy vkWo baVsysDpqvy izkWiVh ykW ƒ†ƒ ¼ƒ‹‹†½
vksojosy] xh;=kwbZ oku] îsVsaV izksVsD'ku Q+kWj IykaV~l % , dEisfjtu vkWo ;wjksfi;u ,aM vesfjdu vizkspst+*] …‹ vkbfM;k % ts ,y ,aM Vsd ƒ†… ¼ƒ‹‹‹½
vkWDlesu] cukZMZ ,p] ^fn ƒ‹‹† ,xzhesaV ,aM fn dUosa'ku*] ŠŠ vesfjdu tuZy vkWo baVjuS'kuy ykW ˆŠ‰ ¼ƒ‹‹†½
ikyZcxZ] jkWcVZ ,y] ^fn fj;y FkzSV Vq tSusfVdyh ekWMhQkbM ØkWIl bu iwvj dUVªht % daT;wej ,aM ikWfylh jsftLVsal Vq tSusfVdyh ekWMhQkbM QwM~l bu
fjp dUVªth*] „‰ QwM ikWfylh „†‰ ¼„‚‚„½
iky] lqjs'k] ,oa jkWcVZ fVªi] ^bafM;kt+ lhM baMLVªh fjQkWElZ & izkWLisDV~l ,aM b';wt+*] ‡‰ bafM;u tuZy vkWo ,xzhdYpjy bdksukWfeDl ††… ¼„‚‚„½
isysfl;l] ft+esuk ¶yksjsl] dUVªhC;w'ku Vq fn ,sLVhes'ku vkWo dUVªht bafMisaMsal bu fn ,fj;k vkWo IykaV tSusfVd fjlkslsZt+ ¼jkse % deh'ku vkWu tSusfVd
fjlkslsZt+ Q+kWj QwM ,aM ,xzhdYpj] ƒ‹‹‰½
76
ikfjd] T;ksfr ds] ûkWFkZ&lkmFk dksvkWijs'ku Q+kWj TokbaV bEIyhesaVs'ku*] ts ds ikfjd ,oa vU; laikfnr DykbesV psat ,aM ukWFkZ&lkmFk dksvkWijs'ku &
baMks&dukfM;u dksvkWijs'ku bu TokbaV bEIyhesaVs'ku ƒ‹„ ¼ubZ fnYyh % VkVk eSDxzk&fgy] ƒ‹‹‰½ esaA
ikWosfyu] twLV] ^fn jksy vkWo ifCyd baVjuS'kuy ykW bu fn MCY;wVhvks % gkm Qkj dSu oh xks\*] ‹‡ vesfjdu tuZy vkWo baVjuS'kuy ykW ‡…‡ ¼„‚‚„½
fiflvksVks] lksy] ^fMQsafMax fn ifCyd bUVªsLV bu fVªIl ,aM fn MCY;wVhvks*] ihVj nzkgksl ,oa :Fk ek;us laikfnr Xykscy baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l &
ukWyst] ,Dlsl ,aM MsoyiesaV] „„† ¼csflaxLVkWd % ikyxzso eSfDeyu] „‚‚„½ esaA
fiaxkyh] ih ,y] ,oa th VªsDlyj] ^psaftax yksdl vkWo ,xzhdYpjy fjlpZ] foy fn iqvj csuhfQV Ý+kWe tSusfVd bathfu;fjax ,aM izkbosVkbts'ku VªsaM\*]
„‰ QwM ikWfylh „„… ¼„‚‚„½
fiULVªi&,aMlZu] isj] jktqy ikaM~;k&ykWdZ ,oa ekdZ MCY;w jkstxzkUV] oYMZ QwM izkWLisDV~l % fØfVdy b';wt Q+kWj fn vyhZ „ƒLV lsapqjh ¼okf'kaxVu] Mhlh %
baVjuS'kuy QwM ikWfylh fjlpZ baLVhV~;wV] ƒ‹‹‹½
IysaMjyhFk] fØLVhuk] ^VªsMh'kuy ,xzhdYpj ,aM lkWby eSustesaV*] MSjsy ,fMlu iksls ,oa vU; laikfnr dYpjy ,aM Lihfjpqvy oSY;wt+ vkWo ck;ksMk;oflZVh
„Š‰ ¼yanu % baVjfefM,V VsDuksykWth] ƒ‹‹‹½ esaA
izsldkWV&,syu jkWcVZ ,oa fØLVhu izsldkWV&,syu] ^gkÅ eSuh IykaV~l QhM fn oYMZ\*] † dUtosZ'ku ck;ksykWth …ˆ‡ ¼ƒ‹‹‚½
izkbl] MsfoM] ^fn ;w,l & cgjhu Ý+h VªsM ,aM baVsysDpqvy izkWiVhZ izksVsD'ku*] ‰ @ ˆ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ Š„‹ ¼„‚‚†½
d+k;e] esfVu] ^chVh dkWVu bu bafM;k % QhYM Vªk;y fjt+YV~l ,aM bdkWukWfed izkWtsD'kal*] …ƒ @ ƒ„ oYMZ MsoyiesaV „ƒƒ‡ ¼„‚‚…½
d+;we] vCnqy] ,oa fdju l[kkjh] fMM chVh dkWVu lso QkeZlZ bu okjaxy\ & , lht+u yk¡x bEiSDV LVMh vkWo chVh dkWVu & [kjhQ+ „‚‚„ bu okjaxy
fMfLVªDV vkWo vkaèkz izns'k ¼gSnjkckn & Msdu MsoyiesaV lkslk;Vh] „‚‚…½
jk?kou Jhfo|k] îzksVsD'ku vkWo VªsMh'kuy ukWyst*] „ feu baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w ƒ ¼„‚‚ƒ½
jkeUuk] vuhrk] îkWfylh bEIyhds'kal vkWo bafM;kt+ isVsaV fjQkWElZ & isVsaV ,Iyhds'kal bu fn iksLV&ƒ‹‹‡ bjk*] …‰ bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh
„‚ˆ‡ ¼„‚‚„½
jkus] Vsjh] ,oa izHkq fiaxkyh] izkbosV fjlpZ ,aM ifCyd xqM~l] bEIyhds'kUl vkWo ck;ksVsDuksykWth Q+kWj ck;ksMk;oflZVh ¼jkse % ,Q,vks] bZ,l, ofdZax isij
ua- ‚†&‚‰] „‚‚†½
jaxusdj] f}tsu] baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM ,xzhdYpj] ,u ,ukfyfll vkWo fn bdukWfed bEiSDV vkWo IykaV czhMlZ jkbV~l ¼,D'ku ,M ;wds] „‚‚‚½
jko] lh fujatu] ^bafM;u lhM flLVe ,aM IykaV osjk;Vh izksVsD'ku*] …‹ @ Š bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh Š†‡ ¼„‚‚†½
jko] lh fujatu] ,oa lqeu lgk;] ÔgkV bt+ chVh ,aM OgkV bt+ VfeZusVj\*] …† @ …&† bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh Š† ¼ƒ‹‹‹½
jko] ,e oh] Ô;wIokbaV vkWo ifCyd lsDVj IykaV czhfMax baLVhV;w'kUl*] ,e ,l LokehukFku laikfnr] ,xzksck;ksMk;oflZVh ,aM QkeZlZ jkbV~l ƒ…ˆ ¼ubZ
fnYyh % dks.kkdZ] ƒ‹‹ˆ½ esaA
jsMfDy¶V] ekbdsy] ^fn ehfuax vkWo lLVsuscy MsoyiesaV*] „… ft;ksQksje] …‹‡ ¼ƒ‹‹„½
jh'keku] ts ,p] ^yhxy gkbfczM~l fcVohu fn isVsaV ,aM dkWihjkbV isjkMkbEl*] ‹† dksayfc;k ykW fjO;w „†…„ ¼ƒ‹‹†½
jh'keku] ts ,p] ^vkWo xzhu V~;wfyIl ,aM yhxy dqM~t+w % jhiSdsftax jkbV~l bu lc&isVsaVscy buksos'ku*] ‡… osaM ykW fjO;w ƒ‰†… ¼„‚‚‚½
fjVj] Mksehuhd ,l] ^LohV~tjysaM~l isVsaV ykW fgLVªh*] ƒ† QksMZgse baVsysDpqvy izkWiVhZ ehfM;k ,aM baVjizkbt ykW tuZy †ˆ… ¼„‚‚†½
jkst] xzsxjh] ^baVjuS'kuy ykW vkWo lLVsuscy ,xzhdYpj bu fn „ƒLV lspqajh % fn baVjuS'kuy VªhVh vkWu IykaV tSusfVd fjlkslsZt+ Q+kWj QwM ,aM ,xzhdYpj*]
ƒ‡ ft;ks baVjuS'kuy ,uok;uZesaVy ykW fjO;w ‡‡… ¼„‚‚…½
jkst+usxj] ihVj] ôsyde Vq ikfVZflisaV~l*] ,e ,l LokehukFku laikfnr] ,xzksck;ksMk;oflZVh ,aM QkeZlZ jkbV~l …ƒ ¼ubZ fnYyh % dks.kkdZ] ƒ‹‹ˆ½
:at] lh QksMZ] ^,UDykstj] baVsysDpqvy izkWiVhZ ,aM ykbQ lkblsat fjlpZ*] ‰ @ ˆ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ Š‚‰ ¼„‚‚†½
lgk;] lqeu] ^bafM;u isVsaV ,sDV ,aM fVªIl*] „Š bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh ƒ†‹‡ ¼ƒ‹‹…½
77
lgk;] lqeu] ,oa 'kdhyqj jgeku] ^chVh&dkWVu] „‚‚…&„‚‚† & QhYM~l LoSEIM fon bYyhxy osfj;saV~l*] …‹ @ „ˆ bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh
„ˆ‰… ¼„‚‚†½
lair] in~eJh xgy] ^baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l vkWu VªsMh'kuy esfMfluy ukWyst & , izkslsl vksfj;saVaM iLisZfDVo*] ‰ @ ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy
izkWiVhZ ‰ƒƒ ¼„‚‚†½
Jsjsj] ÝsfMªd ,e] ^ys flLrses nsl czsosRl ,V ys*buksos'ku nkal ys nksekbu QkekZL;wVhd*] jsO;w baVjuS'kuky ns nzkbr bdksuksehd ƒƒ‚ ¼„‚‚‚ @ ƒ½
'kVZuyhc] Msful] ^fn isVsaVsfcfyVh ,aM izksVsD'ku vkWo fyfoax vkWxsZfuT+El bu fn ;wjksfi;u ;wfu;u*] „ˆ @ ‡ ;wjksfi;u baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w „‚…
¼„‚‚†½
Jhtosj] uhdks] ^fn Mk;usfeDl vkWo lkWojsVa h bu , psfa tax oYMZ*] dkWujkWM fxaFkj ,oa vU; laikfnr lLVsucs y MsoyiesVa ,aM xqM xouZlas Š‚ ¼nksjnz[s r % uhtksQ
ƒ‹‹‡½ esAa
'kqyj] fQfyi] ^ck;ksikbjslh ,aM def'kZ;ykbts'ku vkWo ,sFkuksckWVsfudy ukWyst*] ekbdy fQaxj ,oa fQfyi 'kqyj laikfnr iwvj ihiqYl ukWyst & izkseksfVax
baVsysDpqvy izkWiVhZ bu Msoyfiax dUVªht ƒ‡‹ ¼vkWDlQksMZ % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl] „‚‚†½ esaA
'ksQj] xzsxjh] ^fjdksxukbft+ax ifCyd xqM~l bu MCY;wVhvks fMLI;wV lsVyesaV % gw ikfVZflisV~l\ gw fMlkbM~l\ % fn dsl vkWo fVªIl ,aM QkekZL;qfVdy isVsaV
izksVsD'ku*] ‰ @ „ tuZy vkWo baVjuS'kuy bdkWukWfed ykW †‡‹ ¼„‚‚†½
'ksaM] gksi] áweu uspj & ,xzhdYpjy ck;ksMk;oflZVh ,aM QkeZ&csLM QwM fld;ksfjVh ¼vksVkok % vkj,,QvkbZ] ƒ‹‹‰½
'kadj] n;k] ^fn iSjkxzkQ ˆ lkWY;w'ku vkWo fn nksgk ifCyd gsYFk fMDysjs'ku vkWo ,DliksVZ vaMj fn fVªIl ,xzhesaV*] ‰ @ … tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy
izkWiVhZ …ˆ‡ ¼„‚‚†½
f'kok] oanuk] ^QkeZlZ jkbV~l ,aM fn dUosa'ku vkWu fn ck;ksykWftdy Mk;oflZVh*] folsaV lkpsat ,oa dysLrwt twek laikfnr ck;ksfMIykseslh & tSusfVd
fjlkslsZt+ ,aM baVjuS'kuy fjys'kal ƒ‚‰ ¼uSjksch % vÝ+hdu lsaVj Q+kWj VsDuksykWftdy LVMht+] ƒ‹‹†½ esaA
f'kok] oanuk] ^fVªIl] áweu jkbV~l ,aM fn ifCyd Mksesu*] ‰ @ ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ˆˆ‡ ¼„‚‚‡½
f'kok] oanuk] ,oa VkWe ØkWEIVu] êksuksikWyh ,aM eksuksdYpj & VªsaM~l bu bafM;u lhM baMLVªh*] …… @ …‹ bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh ,&ƒ…‰ ¼ƒ‹‹Š½
'kw] gsujh] ^Xykscy ,Uok;uZesaV ,aM baVjuS'kuy bfuDoSfyVh*] ‰‡ baVjuS'kuy vQs;lZ ‡…ƒ ¼ƒ‹‹‡½
fldhU;h] bokal] ,Dlihfj;salst+ bu IykaV osjk;Vh izksVsD'ku vaMj fn ;wihvksoh dUosa'ku] MkWd MCY;wvkbZihvks&;wihvksoh @ ,lokbZ,e @ ‚… @ ‹ ¼„‚‚…½
flag] vkj ih] ^,u baVjQsl bu ifCyd ,aM izkbosV est+ fjlpZ bu bafM;k*] jkWcVkZ oh xsjikfl;ks laikfnr bEiSDV vkWo ifCyd ,aM izkbosV lsDVj est+ czhfMax
fjlpZ bu ,f'k;k] ƒ‹ˆˆ&ƒ‹‹‰ @ ‹Š ¼esfDldks] Mhvks % baVjuS'kuy est+ ,aM OghV bEizwoesaV lsaVj] „‚‚ƒ½ esa †† ijA
flVsuQsYM] ,suk] ,oa jksfnzxks xkest+] ^ck;ksMk;oflZVh izkWLisfDVax ckbZ vkbZ,uck;ks*] okYVj oh jhM ,oa vU; laikfnr ck;ksMk;oflZVh izkWLisfDVax & ;wft+ax
tSusfVd fjlkslsZt+ Q+kWj lLVsuscy MsoyiesaV ˆ‹ ¼okf'kaxVu] Mhlh % oYMZ fjlkslsZt+ baLVhV~;wV] ƒ‹‹…½ esaA
Lesy] ,e] ,oa ds Ms&:csaLVhu] ^fn fMekaM Q+kWj ØkWi tSusfVd fjlkslsZt+ % baVjuS'kuy ;wt+ vkWo fn ;w,l uS'kuy IykaV teZIykTe flLVe*] …‚ @ ‹ oYMZ
MsoyiesaV ƒˆ…‹ ¼„‚‚„½
LukbMj] MsfoM csatkfeu] ^lkmFk vÝ+hdkt+ esMhflUl ,aM fjysVsM lClVSalst+ dUVªksy vesaMesaV ,sDV % , LiwuQqy vkWo 'kqxj vkWj , fcVj fiy Vq LoWyks\*]
ƒŠ fMd tuZy vkWo baVjuS'kuy ykW ƒ‰‡ ¼ƒ‹‹‹½
Lihysu] pkYlZ] ^,xzhdYpjy tSusfVd bathfu;fjax ,aM Msoyfiax dUVªht % izkWijkbVjh ukWyst ,aM fM¶;wt+u vkWo csuhfQV~l*] fVeksFkh Losalu laikfnr
tSusfVd bathfu;fjax] ,xzhdYpj ,aM fn Msoyfiax oYMZ & fn fMLVªhC;w'kuy bEIyhds'kal vkWo VsDuksykWftdy psat] ˆ‰ ¼'ksYVugse % ,MoMZ ,Yxj] „‚‚„½
Jhfuokl] ds jfo] ^baVjizsfVax isjk ˆ % Mhy vkWu isVsaV~l ,aM ,Dlsl Vq MªXl*] …Š @ …Š bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh …‹‰‡ ¼„‚‚…½
Jhfuokl] lh ,l] ^djaV LVsVl vkWo IykaV osjk;Vh izksVsD'ku bu bafM;k*] ,e ,l LokehukFku laikfnr] ,xzksck;ksMk;oflZVh ,aM QkeZlZ jkbV~l ‰‰ ¼ubZ
fnYyh % dks.kkdZ] ƒ‹‹ˆ½ esaA
Jhfuokl] lh ,l] ^dkWUlaVªs'ku bu vkWujf'ki vkWo IykaV osjk;Vh jkbV~l % le bEIyhds'kUl Q+kWj Msoyfiax dUVªht*] „Š QwM ikWfylh ‡ƒ‹ ¼„‚‚…½
Jhfuokl] lh ,l] ^,DIyksfjax fn fQthfcfyVh vkWo QkeZlZ jkbV~l*] „ƒ @ † MsoyiesaV ikWfylh fjO;w †ƒ‹ ¼„‚‚…½
78
Jhfuokl] lh ,l] baVjuS'kuy VªsaM~l bu IykaV osjk;Vh izksVsD'ku ¼vkWu Qkby fon fn vkWFkj] „‚‚†½
Jhfuokl] lh ,l] ,oa dkWfyu FkVZy] ^vaMjLVsafMax fn bejtsal vkWo VfeZusVj VsDuksykWtht+*] ƒ„ tuZy vkWo baVjuS'kuy MsoyiesaV] ƒƒ†‰ ¼„‚‚‚½
JhokLro] lqjs'k lh] ^T;ksxzkfQdy bafMds'kUl ,aM yhxy Ý+seodZ bu bafM;k*] …Š @ …Š bdkWukWfed ,aM ikWfyfVdy ohdyh †‚„„ ¼„‚‚…½
LVsaVu xsfou] ^ck;ksikbjslh fofnu fn QkekZL;qfVdy baMLVªh % , LVkdZ byLVªs'ku vkWo gkÅ ,C;wflo] esfuiqysfVo ,aM ioZlZ fn isVsafVax izkblst+ dsu ch
VqoM~lZ dUVªht vkWo fn lkmFk*] „ˆ @ ƒ ;wjksfi;u baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w ƒ‰ ¼„‚‚†½
LVsDlZ] flfxzM] ^;wjksfi;u isVsaV ykW ,aM ck;ksVsDuksykWftdy buosa'kUl*] flfxzM LVsDlZ laikfnr ck;ksVsDuksykWth isVsaV~l ,aM eksjsfyVh ƒ ¼,YMj'kkWV % ,'kxsV]
ƒ‹‹‰½ esaA
LVuZ] fjpMZ ,p] ^lkWfYoax fn ,yxksfjne dksuUMªe vk¶Vj ƒ‹‹† bu fn QsMjy lfdZV isVsaV ykW uhM~l , jsfMdy ,yxksfjnesDVkWeh*] „„ ,vkbZih,y,
D;wts ƒˆ‰ ¼ƒ‹‹†½
lqu] ,UMh okbZ] ^Ý+kWe ikbjsV fdax Vq taxy fdax % VªkaLQkWesZ'ku vkWo rkbokUl baVsysDpqvy izkWiVhZ izksVsD'ku*] ‹ QksMZgse baVsysDpqvy izkWiVhZ ehfM;k ,aM
baVjizkbt ykW tuZy ˆ‰ ¼ƒ‹‹Š½
lqn'kZuu] mek] ^buØhesaVy buosa'ku bu ;wjksi % , yhxy ,aM bdkWukWfed ,izsty vkWo lsdsaM Vh;j isVsaV*] tuZy vkWo fctusl ,y …ƒ‹ ¼„‚‚ƒ½
LokehukFku] ,e ,l] ^Q+ksjoMZ*] MsfoM vkYVeku ,oa dktqvks ,u okVkusc laikfnr IykaV ck;ksVsDuksykWth VªkaLQj Vq Msoyfiax dUVªht ¼vkWfLVu] VSDl %
vkjth ySaM~l] ƒ‹‹‡½ esaA
LokehukFku] ,e ,l] ^,sfFkDl ,aM bfDoVh bu fn dysD'ku ,aM ;wt+ vkWo IykaV tSusfVd fjlkslsZt+ % le b';wt ,aM ,izkspst+* vkbZihthvkjvkbZ] ,fFkDl
,aM bfDoVh bu dUtosZ'ku ,aM ;wt+ vkWo tSusfVd fjlkslsZt+ Q+kWj lLVsuscy QwM flD;ksfjVh ‰ ¼jkse % baVjuS'kuy IykaV tSusfVd fjlkslsZt+ baLVhV~;wV] ƒ‹‹‰½
esAa
rkdsukdk] rksf'kdks] ^fn cSLV isVsaV izsfDVl vkWj es;j daizksekbt & , fjO;w vkWo fn djaV Mªk¶V vkWo fn lCLVsafVo isVsaV ykW VªhVh ,aM , izkWiksty Q+kWj ,
^QLVZ&Vw&bUosaV* ,DlsI'ku Q+kWj MksesfLVd ,IyhdsaVl~*] ƒƒ VSDl baVsysDpqvy izkWiVhZ ,y ts „‡‹ ¼„‚‚…½
FkkWel] MsfoM ,oa tkWftZuk , fjpMZ~l] ^fn bEiksVsZal vkWo fn ekWjsfyVh ,DlsI'ku vaMj fn ;wjksfi;u isVsaV dUosa'ku % fn vksadksekml dsl dkWUVhU;wt*] „ˆ
@ … ;wjksfi;u baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w ‹‰ ¼„‚‚†½
Fkzwi] ykWjh ,u] ^fyafdax ,xzhdYpjy ck;ksMk;oflZVh ,aM QwM flD;ksfjVh % fn oSY;w,cy jksy vkWo ,xzksck;ksMk;oflZVh Q+kWj lLVsuscy ,xzhdYpj*] ‰ˆ
baVjuS'kuy vQs;lZ „ˆ‡ ¼„‚‚‚½
okanksjsu] ikWy] êsfMdkesaV~l lkal Ý+k¡rsjkl\ DysjhfQds'ku vkWo fn fjys'kuf'ki fcVohu fVªIl ,aM ifCyd gSYFk fjt+fYVax Ý+kWe fn MCY;wVhvks nksgk
fefuLVhfj;y fMDysjs'ku*] ‡ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ † ¼„‚‚„½
okjsyk] ekjlsyks fn;kl] ^fn MCY;wVhvks baVsysDpqvy izkWiVhZ jkbV~l ,aM ,M~l % fn dsl LVMht+ Ý+kWe czkthy ,aM lkmFk vÝ+hdk*] ‰ @ † tuZy vkWo oYMZ
baVsysDpqvy izkWiVhZ ‡„… ¼„‚‚†½
osykLdst+] tekZu] ,oa ikLdsy cqysV] ^Xykscykbts'ku ,aM ,Dlsl Vq MªXl % bEIyhds'kUl vkWo fn MCY;wVhvks @ fVªIl ,xzhesaV*] Xykscykbts'ku ,aM ,Dlsl
Vq MªXl & iLiZsfDVo vkWu fn MCY;wVhvks @ fVªIl ,xzh- „] MCY;w,pvks MkWd MCY;w,pvks @ Mh,ih @ ‹Š-‹ ¼ƒ‹‹Š½
osykLdst+] tekZu] êsfMdkesUV~l ,lsaf'kYl ,r ek¡fn;kfyls'ku*] jsO;w barjuS'kuky ns nzkWbr bdksuksehd …‰ ¼„‚‚‚ @ ƒ½
oekZ] lqfjanj dkSj] îzksVsfDVax VªsMh'kuy ukWyst & bt+ , lwbZ tsusfjl flLVe ,u vkUlj\*] ‰ @ ˆ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ ‰ˆ‡ ¼„‚‚†½
ohjk] HkkLdj] ^Dysfeax ysftfVeslh % ,ukykbftax dkWfU¶yDV bu fn ,Uok;uZesaVy ikWfylh izkslsl*] ƒ‹ ,Uok;uZesaV ,aM Iykfuax lh % xouZesaV ,aM ikWfylh
ˆ…‰ ¼„‚‚ƒ½
fo'oukFku] vi.kkZ] ^Lis'ky …‚ƒ % ,ukfyfll vkWo baVsysDpqvy izkWiVhZ fMLI;wV fcVohu bafM;k ,aM ;w,l,*] …‡ tuZy vkWo bafM;u ykW baLVhV~;wV] ƒ„‰
¼ƒ‹‹…½
folsj] dks;ujkM ts] êsfdax baVsysDpqvy izkWiVhZ ykWt+ odZ Q+kWj VªsMh'kuy ukWyst*] ekbdy fQaxj ,oa fQfyi 'kqyj laikfnr iwvj ihiqYl ukWyst & izkseksfVax
baVsysDpqvy izkWiVhZ bu Msoyfiax dUVªht „‚‰ ¼vkWDlQksMZ % vkWDlQksMZ ;qfuoflZVh izsl] „‚‚†½ esaA
79
okbucxZ] jS'ksy] ^jsVkWfjd] fj,fyTe ,aM csuhfQV&'ks;fjax & ;wt+ vkWo VªsMh'kuy ukWyst vkWo gwfn;k Lih'kht+ bu fn MsoyiesaV vkWo ,u ,isVkbV lizslsaV*]
‰ @ ˆ tuZy vkWo oYMZ baVsysDpqvy izkWiVhZ Š‡ƒ ¼„‚‚†½
okbucxZ] jS'ksy] ^ck;ksizksLisfDVax fMyholZ fyfeVsM csuhfQV~l bu lkmFk vÝ+hdk*] „ˆ @ ˆ ;wjksfi;u baVsysDpqvy izkWiVhZ fjO;w „…‹ ¼„‚‚†½
;kehu] ,yhfl;k ,yh] ûkWV tLV , VªStsMh % ,Dlsl Vq esfMds'kal ,t+ , jkbV vaMj baVjuS'kuy ykW*] „ƒ ch ;w baVjuS'kuy ,y ts …„‹ ¼„‚‚…½
80
www.ielrc.org

B 0801

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

B 0801

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

varjkZ’Vªh; i;kZoj.

ckSf}d lEink laj{k.k

;g “kks/k i= ih-Mh-,Q- QkWesZV es vkbZ-bZ-,y-vkj-lh- osclkbV ls bl irs ij MkmuyksM dj ldrs gSa

International Environmental Law Research Centre

3 ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 13

¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ 49

1 ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ

†. ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

ÃÖ. ´ÖæŸÖÔ †Öî¸ü †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ

¤ü. ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

†. †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÖÓÃ£ÖÖ×−Öú †Öî¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ

ÃÖ. ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö

3 ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

4 ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ÃÖê ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë úß †Öê¸ü

†. ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ×™üúÖ‰ú ÃÖÓ¸üÖÖ

²Ö. ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖ †Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ

ÃÖ. ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ×¸ü¿ŸÖê

5 ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö

†. •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö

ÃÖ. ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú úÖ−Öæ−Ö

6 •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ, ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

²Ö. ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

†. •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü éú×ÂÖ úÖ Öê¡Ö

²Ö. ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü

ÃÖ. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü

8 ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ü

†. ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

²Ö. ´ÖÖî•Öæ¤üÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ¯Ö¸êü

ÃÖ. ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ

¤ü. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü

9 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

ÃÖ. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü

¤ü. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ îúÃÖê ú¸ëü

10 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ãú”û †Öî¸ü ×¾Öú»¯Ö

ÃÖ. ¾μÖÖ¯Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ

¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸

11 •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß

†. •Öî¾Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ

²Ö. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ

ÃÖ. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

¤ü. •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ

12 ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö

†. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü

²Ö. ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

dUosa'ku QkWj fn izksVsD'ku vkWo baMfLVª;y izkWiVhZ] isfjl] „‚ ekpZ ƒŠŠ…

dUosa'ku vkWu fn xzkaV vkWo ;wjksih;u isVsaV~l] E;wfu[k] ‡ vDrwcj ƒ‹‰…

VªsMekdZ ykW VªhVh] ftusok] „‰ vDrwcj ƒ‹‹†

lsaVlZ iksth'ku LVsVesaV vkWu tsusfVd bathfu;fjax ¼ƒ‹‹Š½

oYMZ QwM lfeV] Iyku vkWo ,D'ku] jkse] ƒ‰ uoacj] ƒ‹‹ˆ

;w,u pkVZj] lku Ýkaflldks] „ˆ twu ƒ‹†‡

,xzhesaV fcVohu fn bZ,QVh, LVsV~l ,aM flaxkiqj] ,fxYlrkfnj] „ˆ twu „‚‚„

dksLVk fjdk] ck;ksMk;oflZVh ykW ƒ‹‹Š

bafM;k] ck;ksykWftdy Mk;oflZVh :Yl „‚‚…

bafM;k] fMikVZesaV vkWo dsfedYl ,aM iSVªksdsfedYl] okf"kZd fjiksVZ ƒ‹‹‹&„‚‚‚

bafM;k] Mªx ¼izkbl daVªksy½ vkWMZj ƒ‹‹‡

bafM;k] bafM;u dkmafly vkWo ,xzhdYpjy fjlpZ] okf"kZd fjiksVZ „‚‚„&„‚‚…

bafM;k] fefuLVªh vkWo Qkbusal] bdkWukWfed losZ „‚‚…&„‚‚†

bafM;k] isVsaV~l ,sDV ƒ‹‰‚

bafM;k] VªsM ekDlZ ,sDV ƒ‹‹‹

iqrZxky] fMØh&ykW ua- ƒƒŠ @ „‚‚„] „‚ vizSy „‚‚„

lkmFk vÝhdk] uS'kuy ,uok;uZesaVy eSustesaV % ck;ksMk;oflZVh ,sDV „‚‚†

FkkbZySaM] IykaV osjkbVht izksVsD'ku ,sDV] chbZ „‡†„ ¼ƒ‹‹‹½

;wukbVsM LVsV~l] VªsM jsizstsaVsfVOt+] Lis'ky …‚ƒ fjiksVZ ¼„‚‚ƒ&„‚‚†½

3 ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü 13

¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ 49

1 ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úß †¾Ö¬ÖÖ¸üÖÖ

†. ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸üÖë êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

ÃÖ. ´ÖæŸÖÔ †Öî¸ü †´ÖæŸÖÔ ÃÖ´¯Ö×¢ÖμÖÖë ¯Ö¸ü ×−ÖμÖÓ¡ÖÖ

¤ü. ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

†. †ÓŸÖ¸üÖÔÂ™üÒüßμÖ ÃÖÖÓÃ£ÖÖ×−Öú †Öî¸ü úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ

ÃÖ. ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ¯Öê™ëü™ü úÖ−Öæ−Ö

3 ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ úÖ−Öæ−Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

4 ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö ÃÖê ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖÖë úß †Öê¸ü

†. ×¾Ö³Öê¤üúÖ¸üß ²Ö¸üŸÖÖ¾Ö †Öî¸ü ²ÖÖî×ü¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ úÖ ×™üúÖ‰ú ÃÖÓ¸üÖÖ

²Ö. ‹ú¯ÖÖßμÖ ˆ¯ÖÖμÖ †Öî¸ü ×«ü¯ÖÖßμÖ ÃÖÓ×¬ÖμÖÖÑ

ÃÖ. ÃÖÓ×¬ÖμÖÖë êú ²Öß“Ö ×¸ü¿ŸÖê

5 ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³Ö ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß úÖ ÃÖ¾ÖÖ»Ö

†. •Öê−Öê×™üú ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−ÖÖë †Öî¸ü ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ŸÖú ¯ÖÆãüÑ “Ö

ÃÖ. ¯ÖÆãüÑ “Ö †Öî¸ü »ÖÖ³ÖÖë ´Öë ÃÖÖ—Öê¤üÖ¸üß êú úÖ−Öæ−Ö

6 •Öê−Öê×™üú ‡Ó•Öß×−ÖμÖØ¸üÖ, ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü

²Ö. ÖÖª ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

†. •Öß¾Ö−Ö ºþ¯ÖÖë êú ¯Öê™ëü™ü †Öî¸ü éú×ÂÖ úÖ Öê¡Ö

²Ö. ¯»ÖÖÓ™ü ²ÖÎß›ü¸ü †×¬ÖúÖ¸ü

ÃÖ. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü

8 ÃÖã‡ •Öê−Ö×¸üÃÖ ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ ×úÃ´ÖÖë úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ ü

†. ÃÖã‡Ô •Öê−Ö×¸üÃÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

²Ö. ´ÖÖî•Öæ¤üÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“Öê êú ¯Ö¸êü

ÃÖ. ¾Ö−ÖÃ¯Ö×ŸÖ-×úÃ´ÖÖë êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ¸üÖÂ™üÒüßμÖ úÖ−Öæ−Öß œüÖÑ“ÖÖ

¤ü. ×úÃÖÖ−ÖÖë êú †×¬ÖúÖ¸ü

9 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

ÃÖ. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ úÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ¯Ö¸ü †ÃÖ¸ü

¤ü. ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö úÖ ÃÖÓ¸üÖÖ îúÃÖê ú¸ëü

10 ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö êú ÃÖÓ¸üÖÖ êú ×»Ö‹ ãú”û †Öî¸ü ×¾Öú»¯Ö

ÃÖ. ¾μÖÖ¯Öú ¯Ö×¸ü¯ÖÏêμÖ ´Öë ¯ÖÖ¸Óü¯Ö×¸üú –ÖÖ−Ö ÃÖÓ¸üÖÖ

¯ÖμÖÖÔ¾Ö¸üÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸

11 •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ †Öî¸ü •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß

†. •Öî¾Ö ¯ÖÏÖîªÖê×Öúß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ

²Ö. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ

ÃÖ. •Ö¾ÖÖ²Ö¤êüÆüß †Öî¸ü ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ

¤ü. •Öî¾Ö ÃÖã¸üÖÖ, ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ †×¬ÖúÖ¸ü †Öî¸ü ×™üúÖ‰ú ×¾ÖúÖÃÖ

12 ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏ¿−Ö

†. ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ †Öî¸ü ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü

²Ö. ´ÖÖ−Ö¾ÖÖ×¬ÖúÖ¸ü êú ºþ¯Ö ´Öë ²ÖÖî×¨üú ÃÖ´¯Ö¤üÖ ÃÖÓ¸üÖÖ