Anda di halaman 1dari 29

AGEMAN  KEPEMANGKUAN

Olih  :  Pinandita I Gst Ngr Eka Dharmawan

Om  Dirgarastu  Nirwignam,  Suka  Wredhi  Nugrahakem.


Semoga Panjang Umur dan Murah Rejeki.

RIWAYAT HIDUP PENULIS


Penulis dilahirkan di Desa Pancasari, kecamatan Sukasada, Kabupaten Buleleng pada hari Selasa Paing Wuku Pujut, tanggal
11 November 1965.Tamat Sekolah Dasar  ( SD )  tahun 1979, Sekolah Menengah Pertama  ( SMP )  tahun 1983, Sekolah
Menengah Atas  ( SMA )  tahun 1986 dan pernah mengikuti pendidikan di Sekolah Tinggi Keguruan Dan Ilmu Pendidikan
Agama Hindu Singaraja jenjang S.1 tahun 1996 jurusan Ilmu Pendididkan.

Pengalaman Penulis diawali dari kesenangan terlibat dalam organisasi yang bernuansa sosial, ekonomi dan budaya. Untuk
mengembangkan intlektual penulis pada tahun 1992 mengawali kariernya sebagai seorang ketua Lembaga Perkreditan
Desa  ( LPD ) Desa Adat Pancasari. Tahun 1997 penulis mengikuti seminar keagamaan yang bertopik Laba Pura dan Harta
Pusaka menurut Hukum Hindu serta Peranan Keluarga sebagai Wahana Pembentukan Jati Diri Umat Hindu di Sekolah
Tinggi Keguruan dan Ilmu Pendidikan Agama Hindu Singaraja. Tahun 1998 penulis mengikuti seminar Pemerdayaan
Lembaga Perkreditan Desa dalam Peningkatan Pembangunan di Pedesaan di Pakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik
Universitas Panji Sakti Singaraja. Untuk mengembangkan Produktivitas hasil para petani penulis melaksanakan proses
pembentukan Organisasi Kelompok Wredhi Tani Pancasari pada tahun 1997. Pada tahun 2004 penulis mengikuti Loka
Karya yang bertemakan : Setrategi Pengembangan Hortikultura di Bali dengan Dinas Pertanian dan Tanaman Pangan
Provinsi Bali yang terselenggara di Universitas Udayana Kampus Bukit Jimbaran Denpasar yang kemudian penulis terpilih
menjadi Staf Managerial Sub Terminal Agribisnis Mitra Praja Wredhi Murthi Pancasari selanjutnya mengikuti  JAKARTA
AGRO & FORESTRY EXPO 2004 sebagai EXHIBITOR  mewakili Daerah Provinsi Bali. Pada tahun 2006 penulis diberikan
kehormatan sebagai tim penilai hasil karya melukis tingkat anak-anak ke 4 (empat) Sekolah Dasar Negeri yang ada di desa
Pancasari, oleh Sanggar Seni Aktif Kreatif pimpinan Drs Mohammad Suharto.

Sekalipun di bidang Organisasi Sosial, Ekonomi dan Budaya namun penulis juga menyenangi dunia sepiritual dan berguron-
guron didalam Upakara / Upacara pada Sang Sulinggih * Ida Pandita Mpu Samyoga Tanaya * Griya Kasturi Agung *
Jembrana – Negara lan * Ida Pandita Sri Bhagawan Dwija Sandhi Witharaga * Griya Taman Sari, Desa Sepang – Singaraja,
untuk meningkatkan kemampuan intlektual pribadi guna mempertahankan Adat dan Budaya yang dilihat dari Tri Hita
Karana. 

i.

Purwaning Atur.  

Om Awigenam Astu Ya Namosidem,

                Rahajeng Dirga Yusa katur pinaka astun karan tityang ring para pameos, sang ledang arsa ngemiletin inggian
kewentenan buku alit puniki sane unggahang tityang parindikan “Ageman  Kepemangkuan” ngelintihang pemargi lan
paridabdab. Merarapan saking Asung Waranugraha Ida Bhatara-Bhatari Sedaya, Prasida antuk tityang ngaryanin buku
puniki. Saking pemargi kedroponan lan kebanda antuk manah pamrih tan mrasa ring padewekan kelintang tambet, wyakti
doh banget ring kedyatmikan, sampun  mejanten buku puniki makweh kirang nyane ring tata-titi, semerti, pemargi lan
nudonang pemargi upakara inucap.

                Saking mageng manah tityang sekadi tan merasa kemad ring sejeroning manah purun ngaryanin buku puniki sane
majudul Ageman Kepemangkuan    mangda wenten anggen tityang geguat utawi pemargi ritatkala ngemarginin Upacara /
Upakara inucap.

                Inggih sekadi punika atur wakian tityang, tan mari ngelungsur agung rena pangampura inggian kirang langkung
tityang ngemarginin mekarya buku alit puniki sane mebentuk artikel Simpel dan Praktis.

                Om … Shanti … Shanti … Shanti …    Om.

                                                                                                Kapupul  Antuk  :

                                                                                                Pinandita I Gst Ngr Eka Dharmawan.

Penuntun  :

         Ida Pandita Sri Bhagawan Dwija Sandhi Witharaga,  Griya Tamansari Ashrama – Desa Sepang, Singaraja - Bali.

Sumber Sastra :

         Ageman Kepemangkuan Griya Tamansari Lingga Ashrama Singaraja.

Ida Pandita Nabe Sri Bhagawan Dwija Warsa Nawa Sandhi.

         Tatwa – tatwa pendukung lianan olih :  Drs.I Nyoman Singgih Wikarman.

ii.

Ngemargiang Pengelukatan Dasa Mala

Olih : Pinandita I Gst Ngr Eka Dharmawan

Lokasi : Pasraman Bhinhita Dharma Pancasari


               “ Acara Memakuh Bale Dasendrya Pasraman Bhinhita  Dharma “ 

Pangremba  Karya : Jro Mangku Wayan Sudarta – Desa Padangan

iii.

Daging Buku :

D A F T A R     I S  I  :

Nomor Uraian Halaman

1. Ageman Kepengangkuan 1.

2. Gentha 3.

3. Pepalihan Pemangku 6.

4. Eedan Acara Piodalan 17.

5. Sanggah / Merajan 19.


6. Dresta 27.

iv.

Ida Pandita Sri Bhagawan Dwija Sandhi Witharaga

Griya Tamansari  Ashrama, Desa Sepang – Singaraja

Saling Ngeremba Karya :

v.

AGEMAN PEMANGKU

Tata cara ngadegang pemangku sekadi sane lumrah kelaksanayang inggih punika :

1.        Keturunan.

2.        Pemilihan

3.        Lekesan / undian setelah ngemargiang pekeling


4.        Nuwur taksu / nunas bawos – nuwur pesutri

Ilekitha Swadarmaning Pemangku :

1.        Pemangku ring Pura-pura : Sad Kahyangan, Kahyangan Tiga Desa, Dang Kahyangan / Kahyangan Jagat.

2.        Pemangku Pemongmong / Mangku Pembantu tatkala nudonang eedan upakara lan ngewantu ngemargiang tugas
pemangku pemokok.

3.        Pemangku Jan Bangul / Pemangku pemokok ring Pura Bersangkutan.

4.        Pemangku Cungkup / Pemangku r4ing Sanggah utawi Merajan sane medaging pelinggih lintang ring 10 { Dasa } Pelinggih /
Bebaturan.

5.        Pemangku Nilarta / Pemangku Kawitan.

6.        Pemangku Pinandita / Pemangku sane meduwe wewenang Ngeloka Pala Sraya antuk Batas-batas sane ketentuang manut
panugrahan Nabe /  Sulinggih  { Pandita }.

7.        Pemangku Bujangga / Pemangku Pura Paibon.

8.        Pemangku Balian / Ngobatin anak sakit.

9.        Pemangku Dalang / Ngemargiang pengelukatan lan Nyapu Leger.

10.     Pemangku Lancuban / Pemangku Kerawuhan – Kelinsenan lan Pemangku Petuwun.

11.     Pemangku Tukang / Pemangku sane nelebang Linggih Ida Sang Hyang Wiswa Karma : Undagi, Sangging, Tukang Wadah.

12.     Pemangku Kortenu / Pemangku ring Prajapati – Pemangku Ulun Setra.

Tugas Kepemangkuan :

1.        Membuat Tirta Pembersihan / Pengelukatan.

2.        Nganteb Banten Piodalan ring Pura / Sanggah utawi Merajan sane kaemong nyantos bates ayaban sane dados
kemargianng.

3.        Nganteb Banten ring lingkungan keluarga antuk nunas tirta pemuput ring Sang Pandita / Sang sane sampun Madwijati.

4.        Ngelaksanakan pemargi penganten upakara kesedaan / kematian nyantos penguburan utawi mapendem.

5.        Membantu pemangku ring Pura-pura antuk seijin nyane saking mangku pemokok.

6.        Nganggen Gentha.

7.        Nganggen Puja Wedha lan Memudra / Astra Mudra  : Yaning sampun mewinten antuk Banten Mebebangkit utawi sampun
mepenabean ring Sang Pandita utawi Sang Sampun Madwijati.

1.

Kewajiban Pemangku :

1.        Nudonang Upakara lan Ngemargian Upakara ring Sanggah / Merajan utawi Pura-pura manut ageman pemangku suang-
suang.

2.        Menuntun rimi / keluarga manut Dharma Sesana.

3.        Nyaga kesucian Sanmggah / Merajan, Pura-pura Utawi genah sane sampun keanggap / sampun kesuciang.
4.        Nitenin Sang sane nuntun / Nabe meyadnya antuk sakesidan inggihan : Ketreptian Penuntun / Nabe sekadi : kesehatan lan
kesukertaan.

Pengargaan / hak Pemangku :

1.        Lepas saking ayahan Desa Pakraman.

2.        Nerima Sesari / Bagian Sesari.

3.        Nerima hasil Pelaba Pura – yaning wenten manut ring awig-awig Desa Pakraman.

Etika / Sopan-santun Pemangku :

1.        Nyaga kesucian Lahir lan Bathin / kesucian raga ritatkala jagi ngemargiang swadharmaning kepemangkuan.

2.         Mabusana manut agem-ageman kepemangkuan.

3.        Medruwe serana-praserana pemuspaan : Gentha, Dulang, Pengasepan, Pegalihan / genah Basma, Tetabuhan, Kekasang lan
Genitri.

4.        Kecuntakaan Pemangku :

         Ten keni Cuntaka olih anak sewosan.

         Keni Cuntaka yaning wenten semeton keluarga Seda / Kematian.

         Pemangku Istri Cuntaka ritatkala haid.

5.        Yaning kawin / menikah sepatutnyane masepuh malih paten sekadi Pawintenan sane rihin sareng Istri utawi Suami – Istri
manut tingkatan Ayaban sane jagi kasungkemin.

6.        Pemangku sane ngemargiang tingkah tan manut ring ageman pemangku / ngemargiang tindakan riminal patut
kewusanang dodos pemangku.

7.        Layon Pemangku nenten kedadosang kependem sepatutne ngelantur di aben manut lelintihan Upakara Pengabenan.

8.        Nenten kedadosang Cemer :

         Negen.

         Nyuwun.

         Mabuk-mabukan, tingkah manut Tri Kaya Parisudha lan ten dados keungkulin.

2.

GENTHA.

1.        Gentha puniki kerap keanggen oloih para sulinggih lan pemangku kegambel antuk tangan kiwa. Ttaler sulinggih nelebang
ring kediyatmikan Ciwa – Budha kerawosan serana puniki ketah meparab Bajra. Gentha lan Bajra puniki serana sane banget
Sakral – Magis.

2.        Manut ring Rontal Kusuma Dewa, Pemangku patut ngangge Gentha ritatkala ngemargiang / nganteb upakara lan rikala
nguncarang Puja Wedha.

         Gentha pinaka Bayu


         Puja pinaka Sabda

         Manah / Pikiran pinaka Tri Guna ritatkala pemangku memuja Ida Hyang Widhi Wasa taler tatkala Prabawan Ida maraga
Dewa-dewi, Bhatara-bhatari – Bhuta-bhuti, Khala-khali.

3.        Suwara Gentha manut Pemargi Upakara :

         Upakara Dewa Yadnya : Lembu mangan rumput – suwara sekadi keroncongan sampi.

         Upakara Manusa Yadnya, Pitra Yadnya, Resi Yadnya : Brahmara Ngisep Sari.

         Upakara Bhuta Yadnya : Bhima Kroda – sekadi bhima ngamuk.

4.        Tata cara ngambel Gentha sami mebinyayan, nika mahawinan kembangang ngeraga – kembangkanlan secara pribadi
masing-masing.

5.        Memilih Gentha sane becik yaning masuwara ngalun-ngalun lan panjang taler masuwara ning. Wantah suwara ning sane
nyujuh swarga loka pinaka ning pikayunan lan las cariya meyadnya Suci Nirmala tan peleteh ring Ida Hyang Widhi Wasa
manut Prabawan Ida.

6.        Gentha – Anyar sepatutnyane keplaspas lan kepasupati.

7.        Ritatkala Pemangku jagi memuja Weda sepatutnyane Gentha inucap kesuciang antuk Astra Mudra utawi Ngaskara Gentha.

3.

SEMERTIN  * SURYA SEWANA *


Surya Sewana wantah rangkaian utawi kelanjutan tata-titi memuja Ida Hyang Widhi Wasa manut ring Prabhawan Ida sane
kemargiang sedurung galah tengah tepet utawi jam : 12.00 Wita olih Sang Sulinggih / Pandita taler ring Sulinggih sane
ngambel ageman Ciwa – Budha.

Acara Sudhi Wadani.

4.

Pokok – pokok pemahaman ngarga tirtha sekadi ring sor puniki :

1.        Ngarga tirtha wantah dudonan paling rihin kelaksanayang ayat jagi ngaturang Bhakti / memuja Ida Hyang Widhi Wasa
manut Prabhawan Ida.

2.        Tirtha manut semertinnyane wantah toya suci sane sampun medaging yonin ida Hyang Widhi Wasa manut Prabhawan Ida
utawi percikan anugrah roh-roh suci para Dewata lan Bhatara-bhatari Sedaya.

3.        Percaya utawi keyakinan Roh  manut ring daging Wedha :

         Roh punika wenten manut ring tingkatan suang-suang manut tugas lan Fungsinnyane nyaga kelestarian Alam Semesta   -
Bhuana Alit lan Bhuana Agung.

         Roh punika Abadi utawi Kekal lan dijamanten wenten.

         Roh punika antuk kemampuan / Jenana Khusus nyidayang nyingak lan nyatua utawi mebawosan, pinaka dasar utama
wantah pemusatan pikayunan sane bersih terah mangkine kebawosang “ Meditasi – Yoga “.

         Roh punika Tunggal nanging secara undagannyane wenten 5 / limang sekadi : Bhuta, Pitra, Manusa, Resi lan Dewa.

         Manut tatwa ring sejeroning Sesane patut imanusa Bhakti ring Roh lan ningkata status Roh punika antuk Tirtha Amertha
menados Roh Suci. Sekadi Roh Bhuta Kala kalukat antuk tirtha amertha manadi Dewa.

Pokok – pokok pemahaman Memuja :


1.        Kewajiban Sulinggih / Pandita wantah menghaturkan amertha kehadapan Hyang Widhi Wasa manut Prabhawanya majeng
genah lan fungsinyane suang-suang.

2.        Amertha puniki medasar antuk :

         Kurma / Api

         Niaga / Air

         Sari Makana lan minuman

         Harum-haruman / Sedap-sedapan

3.        Eedan utawi tahapan jagi manggihin Amertha puniki wantah kedasari antuk jiwa ketulusan lan kesucian para Sulunggih /
Pandita sane ngemedalan utawi ngarga tirtha Amertha inucap. Makin tulus-ikhlas lan suci, makin tinggi nilai / yoni tirtha
amertha punika.

4.        Eedan utawi tahapan ngarga tirtha inucap ngemerluwang pikiran / jenana sane becik lan puja wedha sane tepat, mejanten
tirtha amertha sane kepuputang ageng Yoninnyane utawi rawos torah mangkine  “ Mempunyai Kwalitas “ yang tinggi.

5.

PEPALIHAN PEMANGKU .

6.

Penyucian Angga Sarira  :

         Tangan                            :  OM HRAH PHAT ASTRA YA NAMAH

         Berkumur / Mekemuh     :  OM PHAT ASTRA YA NAMAH

         Mesila / Metimpuh          :  OM PRASADHA STITI SARIRA CIWA SUCI

                                           NIRMALA YA NAMAH


         Ngenyit Dupa                  :  OM ANG BRAHMA AMERTHA DIPA YA NAMAH

                                           OM UNG WISNU AMERTHA DIPA YA NAMAH                                          OM MANG LINGGA PURUSA

YA NAMAH

         Nganggen Karowista       :  OM SIROWISTHA MAHA WIDIYEM

                                           PAWITRA PAPA NASANAM

                                           SIDANTHAM PRATHI GANATHI

Penyucian Sarana – Prasarana  :

         Ngasepin Gentha             :  OM DUPA ASTRA YA NAMAH

         Tik Ning  3 x                   :  OM ANG YA NAMAH

                                           OM UNG YA NAMAH

                                           OM MANG YA NAMAH

         Nyuwarayang Gentha     :  OM KHANG SASOLKAYA YA NAMAH

         Ngambil Bunga Bija        :  OM UNG HRAH PHAT YA NAMAH

                                           OM ATMA TATWATMA YA NAMAH

                                           OM… OM  KSAMA SAMPURNA YA NAMAH                                             OM SRI PASUPATHA YA UNG

PHAT

                                           OM SRYEM BHAWANTU

                                           OM SUKHAM BHAWANTU

                                           OM PURNAM BHAWANTU

7.

Astra Mudra :

Pengaksama , Bunga, Gentha :  OM KSAMA SWAMAM MAHA DEWAM


                                                   SARWA PRANI HITANG KARAH

                                                   MAMUJA SARWA PABYAH

                                                   PALAYA SWASADHA CIWA

                                                                 OM PAPOHAM PAPOKARMAHAM

                                                                 PAPOHATMA PAPOSAMBAWAH

                                                                 THRAHINAM SARWA PAPEBYAH

                                                                 KANANCA MANCA RAKSATU

                                                   OM KSANTAWIYA KAYIKO DOSAH

                                                   KSANTAWIYAH WACIKO MAMAH

                                                   KSANTAWIYA MANASO DOSAH

                                                   TAT PRAMADAT KSAMA SWAMAM

                                                                OM HINA AKSARA HINA PADAM

                                                                HINA MAMTRAM TAT TAIWACA

                                                                HINA BHAKTIM HINA WREDHIM

                                                                SADHA CIWA NAMO STUTE

                                                   OM MANTRAM HINAM KRIYEM HINEM

                                                   BHAKTIN HINAM MAHESWARAH

                                                   YATPUJITAM MAHADEWAH

                                                   PARIPURNAM TAT ASTU ME

                                                                OM SRYEM BHAWANTU

                                                                OM SUKHAM BHAWANTU

                                                                OM PURNAM BHAWANTU


                                                                OM PARIPURNAM YAMONAMAH.

8.

Nunas Tirtha Pengelukatan :

                                                OM… PANCAKSARAM MAHA TIRTHAM

                                                PAWITRAM PAPA NASANAM

                                                PAPA KOTHI SAHASRANAM

                                                AGADAM BAWET SAGARAM

                                    Genahang Bunga + Bija ring Sangku.

                                                OM APSU DEWA PAWITRANAM

                                                GANGGA DEWI NAMO STUTE

                                                SARWA KLESA WINASANAM

                                                TOYANAM PARISUDHIATE

                                                                SARWA PAPA WINASANAM

                                                                SARWA ROGHA WIMOCANE

                                                                SARWA KLESA WINASANAM

                                                                SARWA BOGHAM AWAPNUYAT

                                                Genahang Bunga + Bija ring Sangku

                                                OM GANGGA SINDHU SARASWATI

                                                SUYAMUNA GODHAWARI NARMADA

                                                KAWERI SARAYU MAHENDRA TANAYA


                                                CARMANWATI WENUKA

                                                BADRA NETRAWATI MAHA SURANADI

                                                KIATAN CARA GANDAKI

                                                PUNIYAM PURNA JALA SAMUDRA

                                                SAHITAH KURWANTU TA MANGGALAM

                                Genahang Bunga + Bija ring Sangku.

9.

                OM… MERTYU JAYA DEWASIYA

                YA NAMAH ANUKIRTHA YET

                DIRGAYUSAM AWAPNOPTI

                SANGGRAMA WIJAYA BHAWET

                OM ATMA TATWATMA SUDHAMAM SWAHA

Genahang Bunga + Bija ring Sangku, tumuli ambil Sesirat, Gentha : Siratang Tirtha ke Ajeng / Upakara ( Bebanten ).

OM … AYU WREDHI YASO WREDHI

WREDHI YADNYA SUKA SRIYEM

DARMA SANTANA WERISCA

SANTUTE SAPTA WREDHAYAH

                YATA MERU STITO DEWAH

                YAYAT GANGGA MAHETALA

                CANDRA ARKO GEGANA BHAWET

                BHAWET TWAM WIJAYAM BHAWET

OM… DIRGARASTU ASTU TAT ASTU ….. ASTU SWAHA


OM… AWIGENAMASTU ASTU TAT ASTU …. ASTU SWAHA

OM… SUBHAM ASTU TAT ASTU…. ASTU SWAHA

OM… SRIYEM BHAWANTU

OM… SUKHAM BHAWANTU

OM… PURNAM BHAWANTU

SAPTA WREDHI ASTU YA NAMAH SWAHA.

10.

Penyucian Diri  :

Ngagem Sesirat raris mesirat ring Angga Sarira :

                                OM PRATAMA SUDHA, DWITIYA SUDHA, CATURTIYA SUDHA,

                          OM SUDHA …… SUDHA ….. SUDHA …..  WARIASTU, ASTU  ASTU

                          SWAHA.

Ngayabang Banten ;

                                OM CIWA NIRMALA TWAM GUYAH

                                CIWA TATWA PARAJANAH

                                CIWASYA PRANATA NITYAM

                                CANDI SAYE NAMOSTUTE


                                                CIWA NIWEDIA CARUM DADAMI

                                                AMERTHA MAKEM GRAHAM SUDA

                                                GRAHAM BOKTIR LAKSANAYA

                                                PARAMA CIWA YA NAMAH SWAHA

                                OM JAYATRI JAYAM AWAPNUYAT

                                YASARTHI YASAM APANUTI

                                SIDHI SAKALAM AWAPNUYAT

                                PARAMA CIWA LABHATI

                                                OM DEWA BHOKTAM MAHA SUKHAM

                                                BOJANAM PARAMA SAMERTHAM

                                                DEWA LAKSIYAM MAHA TUSTAM

                                                BOKTRA LAKSANA YA NAMAH SWAHA

                                Genahang Bunga + Bija ring Sangku raris siratang ring Upakara / Banten.

11.

Nyiratang Tirtha :    OM… TOYA GANGGA PAWITRAM YA NAMAH.

                                OM… GANDAM YA NAMAH.                                        

Nyabyasang Bija :   OM… KHUNG KUMBHARA BIJA YA NAMAH.

                                OM… PUSPADANTHA YA NAMAH.

Ngasepin / Dupa :   OM… RAGNIR JOTIR – JOTIR DUPAM


                                SAWARPAYAMI YA NAMAH SWAHA.

Ngayabang Segehan  :

                                OM… SANGHYANG PURUSANGKARA

                                ANUGRAHA RING SANG KALA DENGEN

                                AMENG-AMENGAN DEWA,  IKI MANUSANIRA

                                AWEH SAJI RING WATEK KALA

                                ASING KIRANG , ASING LUPUT IKI BERAS

                                MAJINAH SATAK SALAWE ANGGEN ATUKU RING

                                PASAR AGUNGBILIH KABELANDRA, AJA SIRA KARI

                                MASENETAN RING KEKE… REH MANUSANIRA

                                NGASTITI DEWA BHATARA

                                NYAHTA SIRA MARING JIPANG,

                                CEMPADI SABRANG MELAYU

                                OM… CIWA NAMO YA NAMAH SWAHA

                Sabyasang Bunga + Bija ke ajeng .

12.
Ngayabang Peras  :

                OM PANCA WARA BAWET BRAHMAN

                SADWARA ASWARA DEWASCA

                SAPTA WARA WISNU WACA

                ASTA WARA CIWA DENIYAH, KARAM UCIYATE

                SARWA PERAS PARISUDHAM SWAHA

                                OM SOMA PINAKA BUNGKAH

                                ANGGARA PUNAH SUKRAM

                                BUDHA WISNU TAT EWASCA

                                WRESPATI BRAHMA CA WINACA

                                SUKRA BHARUNA EWACA

                                SANISCARA YAMACA CIWAYAM

                                REDITE RADITYA TATTWAM

                OM SOMA PINAKA BUNGKAH

                ANGGARA PINAKA GODONG

                BUDHA PINAKA KEMBANG

                WRESPATI PINAKA WIT

                SUKRA PINAKA WHO

                SANISCARA PINAKA KULIT

                REDITE PINAKA WARNA

                OM SARWA PERAS PRASIDHA SIDHI BHAWANTU YA NAMAH SWAHA.


Pemedek ngambil genah lan kesiratin tirtha pengerapuhan lan seraya ngelanturan puja trisandya.

Riwus punika ngelantur ngemargiang panca sembah….. nunas panugrahan lan mesirat tirtha lan mabija.

13.

Puja Caru Ayam Brumbun :

      Om… Indah tekita Sang Bhuta Tiga Sakti, ring madya desan ira, keliwon panca waran ira, Bhatara Ciwa Dewan ira, iki
tadah sajin ira, penek manca warna, miwak ayam brumbun ingolah winangun urip, katakana saruntutan ipun, ajak sawa
dwa kalan ira, wulung siki, manawi wenten luput kakirangan ipun, den agen sampurnaen sang adruwe caru.

OM …… HING NAMAH.

Puja Caru Manca Warna :

      Om … Sang bhuta raja rama saking wetan, sang bhuta bhanaspati saking kidul, sang bhuta denawa sakin kulon, sang
bhuta bali lan sang bhuta jawa sakin lor, sang bhuta salah rupa saking madya,….. ndaweg ta iki manusan ira angaturi iki
tadah saji manusan ira, Pakulun asunangken dwara, manusan ipun ; … ( Sang Yajamana ) ………. Manawi tan sakalai darsana,
Pukulun sang suku tunggal, sapaweh ira, pangawen ira kidul, pagawen ira kulon, pagawen ira lor, pagawen ira ring tengah.
Wus den ira punika, iki tadah sajin ira, walyiyakna tadah saluwiring pra caru kabeh.

OM ……. YA NAMO NAMAH SWAHA.

Ngayabang caru :

      Om…. Bhuktiyantu Durgha katarah, bhuktiyantu kalam ewamca, bhuktiyantu sarwa bhutanam, bhuktiyantu pisaca
saghnam.

Puja Caru Panca Sata / Sato :

      Om ….. Sang bhuta jangitan purwa, Sang bhuta langkir daksina, Sang bhuta lembu kere / kanya pascima, Sang bhuta
taruna utara, Sang bhuta tiga sakti madya, mapupul ta kita kabeh, yan wus ta sira amangan anginum, pamantuka sira,
angarenana urip waras, teguh timbul bhujana kulit, akulit tembaga, otot kawat, mangkana den ira wehana nugraha ri sang
adruwe caru, ….. Om, Sang, Bang, Tang, Ang, Ing, Nang, Mang, Sing, Wang, Yang, Ang, Ung, Mang…. Om….. Ang kang
kasatkaya Isana swasti-swasti, sarwa bhuta suka pradana yanam namah swaha. Ri wus sira pamuktya caru pamuliha sira
ring pasebetan ira suwang-suwang, wehana urip waras, dhirga yusa,……. OM… SIDDHIRASTU SWAHA.

14.

Ngayabang Gelar sanga :

                OM …. SANG KALA YAMA RAJA …………………………………………………


                IKI TADAH SANJIN MANUSAN IRA JANGAN SAKAWATI MUWANG GELAR

                SANGA,  SAJENG SAGOCI,  TAN  SINARENGAN  TUMURUN  SANG  YAMA

                RAJA PADA SUKA YA NAMAH SWAHA.

                                OM …. DURGHAPATI MASARIRAM

                                KALA KINGKARA MOKSANAM

                                KALA MRETYU PUNAH CITRAM

                                SARWA WIGUNA WINASANAM

Puja Pengeruwakan / Pengeruwak Bhuana :

                Om ….. Pukulun Sang hyang Ibu Pretiwi hulun aminta nugraha, hulun angeruwak aken

                Pretiwi menge hyamh Ibu, ayua miruda wong akarya upakara ring hyang Ibu :

o    Canang Wangi, Daksina, Saji, muang ring pemali agung katur sege / segehan nasi kojongan, angingsir lunga saking riki

manusan ira aneda urip waras.

Puja Mendem Pedagingan / Panca Datu :

                Om ….. Pretiwi Dewa Sampurnam

                Apah Teja  Jiwatnam

                Bayu Akasa Pranaman

                Dirga Hayu Jagat Sampurnam, ya Namah Swaha.

15.

Puja Canang Gemtem Katur Ring Pretiwi :

                Om …. Ang Sri Bhasundari, Sarwa jiwa amretha ya namah.

                Om …. Ang Mang Dewa Siksa, Sang Hyang Guru gurungan ira.

                             Sang hyang Wisese Wicet swaha.

Puja Sege / Segehan Agung  :

                Om …. Bhuktiyantu Durgha Katarah, Buktiyantu Kala Mawanca,


                             Bhuktiyantu Pisaca sanggyem ya namah swaha.

Puja Sege / Segehan Warna  :   

                Om …. Durgha Bhucari Ya Namah Swaha

                Om …. Kala Bhucarai Ya Namah Swaha

                Om …. Bhuta Bhucari Ya Namah Swaha

Puja Banten Penyeneng / Banten Suryan Caru  :

                Om …. Pukulun kaki penyeneng – Nini Penyeneng kajenengan den ira

                             Dewa Brahma, Wisnu Iswara.

                Om …. Ang, Ung, Mang, ….. Ang,….. Ah, …. Em, …. Om.

16.

EEDAN  ACARA PIODALAN.

1.        Mereresik

2.        Mapiuning

3.        Mecaru

4.        Nedunang Pretima / Lingga Ida Bhatara

5.        Ngulap-ngambe seraya Memendak Bhatara

6.        Mekala Yas

7.        Ngaturang Ayaban lan Ngelungsur Wangsuh Pada

8.        Pemuspaan

9.        Nunas Wangsuh Pada lan Mebija

10.     Parama Shanti.

Paweweh Semerti :
1.        Yaning eedan acara inucap tinggkat sederhana / biasa, kerap kebawosang alit. Upakara sane nenten nganggen Pedatengan
lan nengten ngangge ayaban Catur Niri….. Punggel rawos eedan acara puniki pengambile alit / nista.

2.        Odalalan tingkat Sederhana / biasa keaksiang upakara sane munggah ring sangar Surya wantah Suci asoroh. Upakara ring
pelinggih sane sewosan wantah Nyesuaiyang {Menyesuaikan) taler yaning pengambile agak malitan malih kedik, … upakara
sane munggah ring sanggar Surya wantah Teg-teg, Daksina, Peras, Ajuman naler  Upakara sane munggah ring pelinggih
sane sewosan wantah Nyesuaiyang (Menyesuaikan).

3.        Tingkat Piodalan Ageng pengambile upakara sane ageng taler sekadi : Pesaksi marepa Catur Niri, taler upakara inucap
patut kawewehih malih sekadi :

         Sedurung acara piodalan jagi kelaksanayang patut wenten acara “ Nyuci “  tetuwek ipun Ngingsah beras ngelantur mekarya
sanganan Suci / Nyamuh.

         Mekala Yas / Masucian ring Segara utawi Toya kelebutan.

         Sewosan Piodalan kegelar acara Ngelemekin, Masidha Karya, mecaru lan Makebat Don.

4.        Upakara Ngenteg Linggih ngangge upakara Piodalan Agung, kawewehin malih antuk :

         Memangguh, Memirah, sedurung Mecaru lan Memakuh, Melaspas, Nguri-ngurip, Mendem Pedagingan, masang Orti,
Pulakerti, Bagia, ulap-ulap, ngulap-ngambe.

         Mendem Pengenteg Linggih sedurunge ngaturang ayaban.

17.

KEYAKINAN TERHADAP LELUHUR

Sanggah / Pemerajan :

      Manut ring kecaping Sang Hyang Aji Sastra kewentenan imanusa patut Bhakti majeng Ida Hyang Widhi Wasa
kategesang ring Cakepan “ Bhagawadgita “  maritatasang inggian imanusa paut bhakti lan ngemargiang Yadnya majeng ring
Ida Hyang Widhi Wasa manut Prabhawan ida antuk dasar nyungkemin taler nelebang daging sastra agama sumangdene
sida wegi nyomiyang / mengharmoniskan Bhuana Alit lan Bhuana Agung nemu kesukertaan.

18.

Sanggah / Merajan  :

Bawos Sanggah kekawitin antuk Bahasa Kawi inggih punika  “ Sanggar “  sane semertin ipun wantah Genah Sane Suci lan
Merajan kekawitin antuk Bahasa Kawi  “ Praja “  sane semertin ipun wantah Keturunan utawi keluarga  ( Trah ). 
Dadosnyane Sanggah utawi Merajan medruwe Semerti Genah Suci sane keempon / kecungkemin olih keturunan / trah /
kelompok keluarga pada mesewosan. Pelinggih pokok sane ketangiyang inggih punika  “ Kemulan “  tater kejangkepin
antuk pelinggih – pelinggih sane sewosan manut kabuatang, sekadi :

         Taksu :  Wantah Pelinggih kepaica panugrahan ring Ida Sang Hyang Aji Saraswati, Sakti saking Prabhawan Ida Bhatara
Brahma antuk Bhiseka Yhang Taksu.  ( Kawignam Ida : Taksu Pengenter, Taksu Swaguna ).

         Pangerurah :  Wantah Pelinggih  Bhatara Kala, putraqn Bhatara Ciwa antuk Bhiseka Ratu Ngurah sane katugasan ngambel
wewidangan Sanggah utawi Merajan.

         Sri Sedana / Rambhut Sedana  :  Wantah Pelinggih Sri Sedana, Sakti Saking Prabhawa  Ida Bhatara Wisnu, antuk Bhiseka Sri
Sedana utawi Limas Catu –sering kerawosang Pelinggih Gedong Catu.

19.

         Padma :  Wantah Pelinggih Ida Hyang Widhi Wasa antuk Prabhawan Ida Ciwa Raditya taler kedadosang genah nuans tirtha
pesaksi ring Bhatara Sang Hyang Surya – Candra.

         Manjangan Saluwang : Wantah Pelinggih Dewa Resi Mpu Kuturan antuk Bhiseka Limas Pahit. Penyebar agama Hindhu ring
Bali kaab Abad ke 10 Masehi.

         Gedong Maprucut : Pelinggih Danghyang Nirartha antuk Bhiseka Limas Cari. Penyebar agama Hindhu ring Bali kaab Abad ke
15 Masehi.

         Gedong Limas / Gedong Meru Tumpang Siki, Tiga, Lima, Pitu, Siya, Solas : Wantah Pelinggih Bhatara Kawitan utawi Ida
Bhatara Lelangit  sesuhunan keluarga / Trah.

         Bhabhaturan : Wantah Pelinggih Bhatara Ananthabhoga antuk Bhiseka Sapta Patala, Sakti Sang Hyang Pretiwi / Dewa
Bhumi.
         Bhabhaturan :  Wantah Pelinggih Bhatara Bharuna, antuk Bhiseka Lebuh. Sakti Bhatara Wisnu / Dewa Laut. Pelinggih Lebuh
puniki taler kedadosang genah ngayat Ida Bhatara Make Idering Bhuana lan Mesandekan Ida Bhatari Durgha antuk
Prabhawan Ida Hyang Bhatari Durgha Laya sedurung ayat malinggih lan kasiniwi ring Bale Agung.

20.

         Bhabhaturan :  Wantah Palinggih Ida Bhatara Indra antuk Bhiseka Ida Bhatara Luhuring Akasa. Sakti Bhatara Brahma,
Prabhawa Ida Hyang Widhi Wasa nguwasai Angkasa / Dewa Langit.

         Gedong Limas :  Wantah Pelinggih Ida Bhatara Sang Hyang Raja Dewata antuk Bhiseka Bhatara Hyang utawi Hyang
Komyang sekadi linggih Ida Bhatara Leluhur sane sampun kesucian / telah diupacarai pengabenan, undaganyane kantuk
ring RING Sor Bhatara Kawitan. ( Kedudukannya dibawah Kawitan ).

         Bale Paruman :  Wantah Pelinggih Bhatara – Bhatari sami ritatkala katuran upakara piodalan alit utawi ageng, sering taler
kebawosang Bale Piasan sekadi genah linggih Pralima – Pratima sane sampun ke hias rikala piodalan.

         Pengapi Lawang :  Wantah Lawang – Pelinggih sane mabentuk Sombah wenten angkul – angkul, marupa Arca / Togog,
marupa palinggih Tugu….. ring ajeng pemedal Pelinggih utawi pemedal ring Griya, Puri, Jeroan, Paumahan. Genah punika
maka linggih Ida Bhatara Kala antuk Bhiseka Bhatara Jaga – jaga / Ratu Ngurah Pengadang – ngadang.

21.

Tata – titi Ngeranjing ring Genah Suci Sanggah Utawi Merajan.

         Suci Lahir lan Bhatin, seusan mandi – karmas, pikayunan ning nirmala suci, tenang lan sayaga ring pikayunan tunggil
majeng Ida Hyang Widhi Wasa.

         Pastikan nenten wenten Kecuntakaan.

         Sang sane during kaupacara Tigang Sasihan nenten kedadosang mapan kantun keanggap leteh.

         Wong Istri yaning rambutnyane megambahan, Kotor kain / dating bulan, kesemaran, sedih, nenten kedadosang ke genah
suci.

         Anak Istri menyusuin anak alit.

         Anak sakit, buduh, sakit gede, punyah.

22.
Wigunan / Fungsi Sanggah utawi Merajan :

         Nyaga paiket pasemetonan  ( menjaga keutuhan keluarg besar )

Medasar antuk bhakti ring Sang Hyang Raja Dewata / Leluhur.

         Nyaka adat lan tradisi pasemetonan ( Sakral non Sakral ).

         Pinaka genah nelebang inggian kediyatmikan ring Tata-titi budaya agama lan numbuh ngembangan etika – susila.

         Numbuh – kembangang paiketan kesukertaan pasemetonan.

Odalan / Piodalan :

          Odalan, bawos odalan puniki kekawitin antuk Bawos  “ Wedal “  utawi Lahir, semertinyane Odalan = Dina, Wedal =
Dina, dadosnyane odalalan punika kebawosang Petirthaan, mapan ritatkala punika Ida Bhatara Sang Hyang Raja Dewata
ketunasang Panugrahan Tirtha Pebersihan lan Wangsupada Ida Hyang Widhi Wasa. Odalan puniki taler kebawosang   “ Puja
Wali “  wantah mawali ring Dina sane kewetuang. ( Kembali pada Hari Kelahirangnya )…… manut Dina, Pawukon, sane
kegelar nyabran enem bulan utawi ngambil sasih nyabran ngetahun. Sekadi :

         Budha Keliwon :  Sinta, Gumbreg, Dunggulan, Pahang, Matal, Ugu.

         Tumpek : Landep, Wariga, Kuningan, Klurut, Uye, Wayang.

         Budha Wage : Ukir, Warigadean, Langkir, Merakih, Menail, Kelawu.

         Anggarakasih : Kulantir, Julungwangi, Medangsia, Tambir, Perangbakat, Dukut.

         Saniscara Umanis : Tolu, Sungsang, Pujut, Medangkungan, Bala, Watugunung.

         Kasa, Ketiga, Kapat, Kedasa,…. Lan sane sewosan.

                                                               

23.

Eedan Upakara Ngaturang Piodalan :

         Mepiuning ring Sanggah / Merajan jagi ngewangun kariya Piodalan.

         Mecaru, sinarengan ritatkala nanceb taring / Newasain.


         Nuwur tirtha upasaksi / pesaksi ke pura – pura manut sane kabuatan.

         Nedunang Pratima – Pratima Ida Bhatara.

         Memendak Ida Bhatara.

         Mekala Yas.

         Ngewangsuh lan Mesucian.

         Ngadegang Ida bhatara.

         Ngaturang Piodalan lan Pemuspaan.

         Nyineb Ida Bhatara.

         Masidha Kariya.

         Makebat Don.

24.

Melaspas Wewangunan :

Melaspas kekawitin sakin bawos  “ Paspas “  same semertinnyane wantah acara pembersihan sahananing sarana –
prasarana sane sampun keanggen ngewangun wewangungnan. Sedurunge melaspas wewangunan eedan sane patut
kegelar inggih punika :

         Memangguh kekawitin / mawit saking bawos  “ Pangguh “  semertinnyane wawu kepanggihin genah sane anyar keanggen
genah wewangunan.

       Memirak kekawitin / mawit saking bawos  “ Pirak “  semertinnyane wantah nebus utawi nuku karang / genah ring ring
sedahan karang / carik / abian, secara sekala – niskala.

    Mecaru kekawitin / mawit saking bawos  “ Car “  semertinnyane wantah Somiya / Harmonis, matetujon wantah
nyeimbangang sekala – niskala  Bhuana Agung lan Bhuana Alit manut ring konsep tri hita karana.

         Ngeruwak kekawitin / mawi saking bawos  “ wak “  Ngerupak / mongkar genah wewangunan pinaka dasar wewangunan.

         Mendem dasar mesalaran antuk batu tigang warna :

o    Batu - Bata ,  Brahma marajah  “ Ang “   warna merah.

o    Batu  - ireng , Wisnu marajah  “ Ung “  warna ireng / Selem.

o    Batu – Petak , Ciwa marajah  “ Mang “  warna petek / putih.

o    Kwangen
o    Peras Pemendeman

o    Dasar Pengeruwakan / Caru Pengeruwakan.

         Memakuh kekawitin / mawit saking bawos  “ Bakuh “  semertinnyane wantah memakuhang wewangunan.

         Ngurip kekawitin / mawit saking bawos  “ Urip “  antuk tetorek / penorek mewarna : Barak / Bang, Selem / Ireng, Petak /
Putih .

o    Yaning Norek medasar antuk  “ Pawakan Tri Angga lan Tri Bhuana “  norek :  Beduwur / paling atas  :   Warna Putih – Dewa

Ciwa

             Tengah / Madya  :  Warna Selem / Ireng – Dewa Wisnu

              Beten / di bawah  :  Warna Barak / Bang – Dewa Brahma

25.

o    Yanining medasar kemaha kuasaan Dewa Brahma – Wisnu – Iswara pemargi noret :  Beduwur / paling atas : Warna Merah –

Dewa Brahma

                           Tengah / Madya : Warna Putih / Petak – Dewa Ciwa

                            Beten / dibawah : Warna Selem / Ireng – Dewa Wisnu

         Mendem Pedagingan kekawitin / mawit saking bawos  “ Daging “  pateh sekadi isi jiwa  wewangunan punika antuk  “ Panca
Datu “  ring Akasa lan Pretiwi …………

o    Panca Datu Pretiwi kegenahan / ketanem ring dasar Wewangunan

o    Panca Datu Akasa kegenahang ring Tugeh Wewangunan ( tengah Kotak ditempel / pacek ring tugeh wewangunan jangke

kampuh lan kekasang ).

         Masang Orti kekawitin / mawai bawos Ortu = Orte / Berita.

         Masang PalaKerthi kekawitin / mawit bawos Pala semertinnyane Pahala / Hasil

Kerthi semertinnyane Perbutan / Tingka – laku, pinaka cirin nyane wantah kebawosang  “ Hasil Perbuata “ .

         Masang Ulap – ulap  kekawitin  /  mawit  saking  bawos   ngawukin     /  manggil semertinnyane wantah ngelinggihang Ida
Bhatara Sang Hyang Wiswa Karma / Ida bhatara – Bhatari sane jagi kelinggihang  mapaica kekuatan wewangunan inucap
utawi yaning bale pekubon manggil ngawukin sang sane jagi nongosin pekubon / umah punika.   ( Sekala – Niskala ).

26.
DRESTA AGAMA :

Maritatasang kewentenan Drests agama sane sampun ketah kemardiang ring sejeroning Desa Pakraman ring Bali ke epah
dados papat   ( 4 )………… Luwirnyane :

o    Kuna / Purwa Dresta

o    Desa Dresta

o    Loka Dresta

o    Sastra Dresta

         Kuna Dresta wantah kebiasaan – kebiasaan / adat istiadat sane sampun kecungkemin sakin dumun sane mesifat   “ Adat lan
Ritual  - Upacara / Upakara “  kantun kemargiang secara sedehana, adat istiadat puniki sampun berbudaya lan ketah
sampun kemargiuang ring dura desa utawi dura Negara. ( adat istiadat sudah membudaya dan telah diterima oleh Halayak
umum ).

         Desa Dresta wantah kebiasaan – kebiasaan / adat istiadat sane sampun kecungkemin sakin dumun sane mesifat   “ Adat lan
Ritual  - Upacara / Upakara “  kantun kemargiang secara sedehana lan wenten keterkaitan erat manut sekala - niskala ring
wewidangan desa inucap, nanging tatacara ngemargiyang adat lan budaya punika akedik wenten mabinayan.  ( adat
istiadat tersebut hanya diterima di daerah tertentu saja / hanya ada di desa itu sendiri ).

         Loka Dresta wantah kebiasaan – kebiasaan / adat istiadat sane sampun kecungkemin sakin dumun sane mesifat   “ Adat lan
Ritual  - Upacara / Upakara “  kantun kemargiang secara sedehana lan wenten keterkaitan erat manut sekala - niskala ring
wewidangan desa inucap lan keyakinan ring  “ Bhisama “  Bhatara Kawitan / Leluhur sekelompok keluarga, nanging
tatacara ngemargiyang adat lan budaya punika akedik wenten mabinayan.  ( adat istiadat tersebut hanya diterima di
daerah tertentu pada keluarga / Trah – Tatacara Khusus dalang lingkungan Keluarga ).       

         Sastra Dresta wantah kebiasaan – kebiasaan / adat istiadat sane sampun kecungkemin sakin dumun sane mesifat   “ Adat
lan Ritual  - Upacara / Upakara “  kantun kemargiang sane kedasarin antuk daging Wedha.

27.

         Kuna Dresta, Desa Dresta, Lokaa Dresta mijil saking pemargi kaab / sejarah adat – istiadat secara turun – temurun nenten
medasar antuk Wedha……….. Naging Sastra  Dresta  mijil  /  lahir  saking   “ Wahyu Ida Hyang Widhi wasa “        Lan

“  Anumana Pramana  - Para Maha resi  “ .


Pasraman Bhinhita Dharma

28.

       Mobile Phone :  085 7399 147 99.  E-mail : darbhasari @ yahoo.com

 sumber : 1. Ageman kepemangkuan, olih : Ida Pandita Nabe Sri Bhagawan Dwija Warsa Nawa Sandhi

               2. Weda Walaka Griya Maitri Bhuana, Budeng Putih - Sangar Agung Jembrana - Negara

        

                                                                       

Unknown at 6:45 PM
Share

No comments:
Post a Comment
Home

View web version


About Me

Unknown

View my complete profile

Powered by Blogger.

Anda mungkin juga menyukai