Bon Islamik/Sukuk

Mohd Azuwa bin Hasan

Undergraduate
Bachelor In Legal Studies;Major in Jurisprudence and Fatwa,Minor in Islamic Finance
Faculty of Shariah and Laws
Islamic Science University of Malaysia
awuzas88@gmail.com

1. Pendahuluan

Sebuah pasaran modal yang cekap dan berkesan adalah penting untuk
pembangunan kewangan dan ekonomi di dalam sesebuah Negara, Pembangunan
negara, pelaburan modal firma dan pembiayaan penggunaan barang-barang tahan
lama memerlukan dana jangka panjang. Keperluan ini hanya dapat dipenuhi dengan
baik melalui kewujudan sebuah pasaran modal yang berdaya saing1.

Perkembangan yang baik dalam pasaran modal akan menguntungkan

masyarakatnya kerana saluran pinjam-meminjam akan menjadi lebih banyak dan
pelbagai. Di Malaysia, kewujudan pasaran modal Islam yang berjalan seiring dengan
pasaran modal sedia ada telah merancakkan lagi pembangunan ekonomi negara.

Pasaran modal Islam merupakan salah satu cabang utama dalam sistem
kewangan Islam. Perkembangan pasaran modal Islam secara langsung meluaskan lagi
aktiviti ekonomi yang berasaskan syariah. Walaupun pasaran modal Islam
menggunakan prasarana pasaran yang sama dengan pasaran modal konvensional2
namun kedua-duanya mempunyai komponen dan aktiviti yang agak berbeza.
Komponen dan aktiviti pasaran modal Islam adalah berpandukan kepada perundangan
Islam yang lahir daripada sumber yang muktabar dan diperakui oleh para ulama fiqh.
Pasaran modal Islam dibentuk dan dibina berdasarkan kepada lima prinsip operasi
yang utama iaitu mencengah pengamalan riba, perkongsian risiko, menghindarkan
berlakunya spekulasi secara berleluasa, persamaan akad dengan kontrak yang
dinyatakan dan aktiviti yang dilaksanakan mestilah sah di sisi syarak.

1
Cheah Kooi Guan (1991), Bekalan Wang dan Pasaran Kewangan di Malaysia, Pulau Pinang: Universiti Sains
Malaysia, h. 142.
2
Pusat Perkembangan Industri Sekuriti (2002), Memahami Konsep Pasaran Modal Islam. Kuala Lumpur:
Suruhanjaya Sekuriti, h. 3.

1
2. Konsep Asas Bon

Pelbagai definasi dan konsep telah diutarakan oleh para pengkaji dan ahli
akademik dalam mentakrifkan bon sebagai satu instrumen hutang dalam pasaran
modal. Mengikut Kamus Kewangan, bon ialah sekuriti hutang yang mempunyai tarikh
matang tertentu yang mana akan dibayar semula jumlah pinjaman (pokok) pada akhir
tempoh matang dan membayar faedah tetap secara berkala berdasarkan kadar kupon
tertentu3.

Menurut Frank K. Reilly, bon merupakan satu instrumen hutang jangka panjang
yang diterbitkan sama ada oleh kerajaan atau swasta. Penerbitannya oleh kerajaan
atau swasta kemudiannya akan dibuka dan diurusniaga kepada institusi-institusi
kewangan atau orang ramai4.

Menurut al-Qaradhawi, bon ialah perjanjian bertulis yang dibuat oleh bank,
syarikat dan kerajaan kepada pemegang bon bagi tempoh yang tertentu ke atas hutang
yang diberikan olehnya merujuk kepada faedah yang tertentu5.

Menurut istilah persuratannya, bon merupakan satu surat jaminan iaitu syarikat
yang mengeluarkan sijil bon akan memberi jaminan kepada pemegang bon untuk
membangunkan faedah secara berkala. Bon disini adalah satu kontrak antara syarikat
pelabur dan para pelabur6

Daripada takrifan yang telah diberikan dapatlah disimpulkan bahawa bon

merupakan satu pengesahan sijil pernyataan hutang, satu nota janji hutang jangka
panjang syarikat pengeluar atau kerajaan yang memberi jaminan berkontrak untuk
membayar faedah secara tetap dan berkala serta membayar balik wang pokok pada
akhir tempoh matang kepada pemegang sijil bon.

Antara karakteristik dan istilah yang wujud di dalam bon adalah nilai muka
ataupun nilai par, kadar faedah ataupun kupon, kematangan, dan pihak penawar. Nilai
muka ataupun nilai par (juga dikenali sebagai nilai par atau principal) adalah jumlah
wang para pemegang akan mendapat semula setelah ia matang. Satu bon yang baru
ditawarkan biasanya dijual pada nilai par.

Apa yang mengelirukan ramai orang ialah nilai par bukanlah harga bon. Harga
bon berubah-ubah sepanjang tempoh bergantung kepada beberapa sebab. Apabila bon
diniagakan pada harga lebih tinggi tinggi daripada nilai muka ia dikatakan dijual di
bawah nilai muka, ia dipanggil dijual pada harga diskaun.

3
Kamus Kewangan (1996), Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pus taka, h. 20
4
Frank K. Reilly (1992). Investments, Shamsuddin Ismail (terj), Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, h. 337
5
Al-Qara~awl(1982) , Fiqh al-Zakah, Beirut: Muassasah al-Risalah, h. 521
6
Rosalan Haji Ali (1993), Pelaburan: Penilaian dan Penerapan, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, h. 10

2
 Kupon ialah jumlah pemegang bon akan terima sebagai bayaran faedah. Ia
dipanggil „kupon‟ kerana kadang-kadang memang terdapat kupon fizikal di atas bon
yang mana anda perlu koyak dan tuntutnya untuk bayaran faedah. Bagaimanapun, ia
lebih banyak diamalkan pada masa lepas. Pada masa sekarang, rekod lebih kepada
disimpan secara elektronik.

Sebagaimana yang dinyatakan sebelum ini, kebanyakan bon membayar faedah

setiap enam bulan, tetapi tidak mustahil untuk mereka membayar setiap bulan, suku
tahun dan tahunan. Kupon dinyatakan dalam bentuk peratusan daripada nilai par. Jika
bon membayar kupon 10% dan nilai par ialah RM1,000, maka ia akan bayar RM100
untuk faedah setahun.

Tarikh kematangan ialah tarikh masa depan di mana prinsipal pelabur akan
membayar dibayar balik. Kematangan boleh berbeza daripada serendah satu hari
hingga sepanjang sehingga 30 tahun.

Satu bon yang matang di dalam satu tahun adalah lebih mudah diramalkan dan
dengan itu kurang berisiko berbanding satu bon yang matang dalam tempoh 20 tahun.
Oleh itu, secara umum, lebih panjang tempoh kematangan, lebih tinggi kadar faedah.
Juga, semua punca dianggap sama, lebih panjang tempoh bon akan berubah-ubah
berbanding bon yang pendek tempohnya.

3
.3. Bon Islam

Pada asasnya, bon Islam atau sekuriti hutang Islam adalah sama dengan bon
konvesional iaitu satu perjanjian pinjaman berbentuk sijil yang mengandungi butiran
tentang nilai tara bon, kadar kupon bon, tarikh matang dan sebagainya. Walau
bagaimanapun, terbitan bon Islam perlu mematuhi beberapa prinsip muamalat seperti
bebas daripada unsur riba, ketidakpastian, dan perjudian. Bon Islam juga perlu
diasaskan dengan barangan fizikal yang mempunyai nilai benar. Ini kerana sijil bon
semata-mata hanyalah kertas perjanjian dan dengan itu ia tidak mempunyai nilai
intrinsik7.

Sehingga kini terdapat beberapa jenis terbitan bon Islam yang menggunakan
prinsip Syariah yang berbeza. Prinsip tersebut termasuklah al-Bay 'bithaman Ajil, al-
Murabal;ah, al-Ijarah, al-Isti~nii', al-Salam, al-MurJarabah, alMushiirakah dan al-Qarq
al-lfasan.

3.1. Jenis-Jenis Bon Islamik

3.1.1. Bon Murabahah dan Bay' Bithaman Ajil

Al-Murabahah merupakan kontrak pembiayaan hutang di mana

pembiaya akan membeli aset yang diperlukan seseorang dan menjualnya
dengan harga yang meliputi kos asal dan margin keuntungan.
Pembayaran akan dibuat secara tertangguh dalam jangkamasa yang
pendek8. Bithaman AJiI juga merupakan instrument pembiayaan hutang
yang hampir sama dengan prinsip al-Murabahah. Walau bagaimanapun,
al-Bay' Bithaman Ajil melibatkan tempoh pembayaran balik yang lebih
lama jika dibandingkan dengan prinsip al-Murabahah9.

Kedua-dua prinsip ini digunakan secara meluas dalam terbitan bon

Islam di Malaysia tetapi tidak digunakan di Timur Tengah. Ini disebabkan
percanggahan pendapat tentang keharusan menjual hutang, yang
menjadi tunggak dalam penerbitan bon yang menggunakan prinsip ini.
Secara ringkasnya, bon yang diterbitkan menggunakan prinsip ini perlu
melalui tiga langkah utama iaitu pensekuritian aset denganmenggunakan
prinsip al-Murabahah atau al-Bay' Bithaman Ajil, penerbitan sijil hutang
dan akhir sekali jual beli sijil hutang.

7
Saiful Azhar Rosly (Februari 1997), "Bon Islam", Dataniaga, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, h. 45
8
Abdul Ralim Ismail (1992), "Bank Islam Malaysia Berhad; Principles and Operations",Sheikh Ghazali Sheikh Abod,
et.al (ed), An Introduction to Islamic Finance, KualaLumpur: Quill Publishers, h. 280
9
Nor Mohamed Yak cop (1996), Sistem Kewangan Islam di Malaysia, Kuala Lumpur: Utusan Publicatios and
Distibutors Sdn. Bhd., h. 80.

4
 Pensekuritian aset merupakan kaedah utama untuk menjadikan
terbitan bon selari dengan konsep harta dalam Islam. seterusnya
melayakkannya untuk dijual-beli sebagai objek yang sah. Secara ringkas,
ia merupakan proses untuk menjadikan sesuatu terbitan bon mempunyai
aset pendasar. Sebagai contohnya, sebuah syarikat (penerbit bon)
memerlukan RM 10 juta untuk melaksanakan satu projek baru. Untuk itu
syarikat akan menjual saham atau sebarang aset miliknya yang berjumlah
RM 10 juta kepada pembiaya (seperti institusi kewangan).

Pembiaya akan membayar RM 10 juta secara tunai kepada

syarikat. Kemudian syarikat tersebut akan membeli semula aset dengan
harga yang lebih tinggi, katakan RM 12 juta secara hutang dengan
tempoh pembayaran selama empat tahun menggunakan prinsip al-Bay'
Bithaman Ajil. Justeru, syarikat akan memperolehi jumlah dana yang
diperlukan dan pad a waktu yang sama aset atau saham tadi masih
menjadi miliknya.

Perbezaan harga sebanyak RM2 juta merupakan keuntungan yang

diperolehi oleh pihak bank atau pelabur. Langkah pertama ini penting
kerana ia membolehkan kadar keuntungan yang tetap dapat ditentukan.

Untuk tujuan pembayaran balik, syarikat akan menerbitkan bon

ataupun sijil hutang, Bon tersebut akan diserahkan kepada pembiaya
sebagai jaminan pembayaran balik mengikut tempoh yang telah
dipersetujui.

Dalam kes ini, syarikat biasanya akan menerbitkan dua jenis

terbitan; terbitan utama bemilai RM 10 juta yang mewakili komponen
pokok dan terbitan kedua bemilai RM 2 juta yang mewakili komponen
margin keuntungan.

Terbitan utama hanya akan matang apabila genap empat tahun,

manakala terbitan kedua mempunyai tempoh matang yang berbeza,
katakan setiap enam bulan. Justeru, pembiaya akan mendapat lapan kali
bayaran keuntungan (enam bulan sekali bagi tempoh empat tahun) dan
bayaran balik modal pokok secara lump sum 10apabila sampai tempoh
empat tahun.

Langkah ketiga iaitu jual-beli sijil hutang hanya berlaku apabila

pihak pembiaya menjual sijil hutang yang dimilikinya kepada pelabur lain
di pasaran kedua sebelum sampai tempoh matang. Kewujudan pasaran

10
Secara tunai

5
 kedua ini penting demi menjamin kecairan bon yang diterbitkan. Melalui
pasaran kedua ini pihak pembiaya boleh menjual hutangnya kepada
pelabur lain dengan harga diskaun sekiranya memerlukan tunai pada
waktu yang terdekat. Pelabur pula akan mendapat keuntungan
berdasarkan kepada harga bon yang dibeli dengan diskaun dan nilai par
bon.

3.1.2. Bon Ijarah

ljarah atau sewa merupakan kontrak jualan faedah atau

perkhidmatan di antara pemilik asset dan pengguna asset pada kadar
yang dipersetujui.11 Jangkamasa dan kadar sewa telah dipersetujui
terlebih dahulu di antara kedua-dua belah pihak, manakala hak milik aset
kekal dengan tuan punya aset.

Melalui prinsip ini, syarikat yang menerbitkan bon akan menjual

asetnya (biasanya berbentuk peralatan, bangunan atau mesin) kepada
pembiaya melalui perjanjian pembelian aset. Seterusnya pembiaya akan
menyewakannya aset yang dibelinya tadi kepada syarikat melalui kontrak
ijarah. Pembayaran sewa oleh syarikat akan dibuat melalui terbitan bon
atau sukuk12.

Hak milik aset akan kekal dengan pembiaya sepanjang tempoh

penyewaan. Apabila jumlah bayaran sewa telah hampir menyamai nilai
aset, pembiaya dan syarikat penerbit akan bersetuju untuk menukarkan
hak milik aset kepada syarikat penyewa. Bon yang diterbitkan dengan
menggunakan prinsip ini menjadikan setiap unit bon mewakili satu
bahagian aset fizikal. Oleh itu pembiaya boleh menjualnya kepada pelabur
di pasaran kedua tanpa sebarang halangan. Ini berbeza dengan prinsip
al-Murabahah dan al-Bay' Bithaman Ajil yang akan menghasilkan sijil
hutang (syahiidah al-dayn) seterusnya jual beli hutang (bay ' al-dayn).

11
Ab. Mumin Ab. Ghani (1999), Sistem Kewangan Islam dan Pelaksanaannya di Malaysia, Kuala Lumpur: JAKIM, hh.
433-440
12
Sukuk bermaksud nota penyertaan.

6
 3.1.3. Bon Istisna’

Istisna' merupakan kontrak pemerolehan barangan melalui

tempahan, di mana harganya akan dibayar secara berperingkat-peringkat
mengikut tahap penyempurnaan barangan yang ditempah. Secara yang
lebih jelas kontrak istisna' merupakan kontrak jual-beli di mana pembeli
membuat tempahan atau memesan kepada penjual untuk membuat
sesuatu barang yang dikehendakinya supaya disiapkan dalam masa
tertentu dengan harga dan cara bayarannya ditetapkan13. Melalui prinsip
ini, syarikat penerbit bon pada permulaannya akan memeterai kontrak
istisna' dengan kontraktor untuk menyiapkan sesuatu aset atau projek.
Kemudian syarikat akan menjual aset atau projek yang masih belum
selesai pembinaannya kepada pembiaya.

Walaupun aset atau projek tersebut masih belum sempurna,

namun ianya dikira sebagai hakmilik syarikat penerbit. Pembiaya
kemudiannya akan menjual semula aset atau projek tersebut kepada
syarikat dengan harga yang lebih tinggi secara tertangguh. Sebagai bukti
pembayaran, syarikat akan menerbitkan nota atau bon istisna'.

Terbitan bon yang menggunakan prinsip ini juga akan mewujudkan

sijil hutang seperti mana bon yang diterbitkan dengan menggunakan
prinsip al-Murabahah dan aI-Bay' Bithaman Ajil. Oleh yang demikian
terdapat percanggahan ulama mengenai keharusan menjual bon ini di
pasaran kedua sebelum sampai tempoh matang. Kontrak ini juga
mempunyai risiko tertentu seperti kegagalan kontraktor untuk menyiapkan
projek mengikut spesifikasi dan masa yang telah ditetapkan. Kos projek
juga mungkin melebihi daripada anggaran awal yang dibuat.

13
Prinsip ini hanya diharuskan oleh Mazhab Hanafi, Maliki dan Syafei sahaja

7
 3.1.4. Bon Salam

Salam merupakan kontrak jual-beli barangan komoditi tertentu,

yang dinyatakan kuantiti dan kualitinya dan akan diserahkan kepada
pembeli pada tarikh tertentu di masa hadapan dengan pembayaran
dilakukan semasa kontrak dibuat.14

Syarikat atau firma yang memerlukan dana untuk tujuan

pengeluaran boleh menerbitkan sijil salam mengikut jumlah yang
diperlukan. Setiap sijil yang diterbitkan mewakili kontrak salam, di mana
firma bertindak sebagai penjual manakala pelabur bertindak sebagai
pembeli. Pelabur akan membayar secara tunai nilai nominal sijil
berdasarkan jumlah unit yang dibeli.

Firma pula setelah menerima pembayaran, bebas untuk

menggunakan wang tersebut untuk tujuan pengeluaran. Apabila sampai
tempoh matang (contohnya setahun), firma perlu menyerahkan barangan
seperti yang tertakluk dalam kontrak salam15. Walau bagaimanapun,
barangan yang dibolehkan untuk kontrak salam adalah daripada jenis
barangan mithli seperti beras, gandum, barli dan lain-lain. Elektrik yang
diukur dalam kilowatt dan tempat duduk dalam kapal terbang juga
dikategorikan sebagai mithli.

Ini bermakna bon ini hanya sesuai untuk dibeli oleh pelabur yang
inginkan barangan atau komoditi daripada firma dengan harapan
harganya akan meningkat apabila sampai tempoh matang. Jika jangkaan
harga aset atau komoditi pendasar akan turun, pelabur boleh menjual bon
tersebut di pasaran kedua.

Namun terdapat perbezaan pendapat ulama mengenai penjualan

aset pendasar bon salam sebelum penyerahan berlaku (sebelum memiliki
aset berkenaan). Majoriti ulama berpendapat bahawa penjualan tersebut
tidak sah berdasarkan kepada hadith Rasulullah s.a.w16. Ibn Taymiyyah
dan Ibn al-Qayyim pula berpendapat sebaliknya. Pendapat ini juga
disokong oleh kebanyakan ulama kontemporari seperti al-Qaradhawi dan
al-Zuhaili dengan alasan tiada nas yang melarang perkara tersebut dan
sumber hadis yang ada lemah.

14
AI-Kasani (tt), op.cit,juz 7, h. 3137
15
MUQammad al -Bashir Mu~ammad ai-Amine (2001), The Islamic Bond Market: Possibilities and Challenges,
International Journal of Islamic Financial Services Vol. 3 No.1, April-Jun 2001,
16
Abu Daud (1952), Sunan Abi Daud, vol. 2, Matba' Mustafa al-Halabi, h. 247.

8
 3.1.5. Bon Mudharabah/Muqaradah

Mudharabah atau muqaradah membawa maksud perjanjian di

antara dua pihak di mana satu pihak bertindak sebagai penyumbang
modal kepada pihak yang satu lagi sebagai pengusaha dengan syarat
perkongsian keuntungan mengikut nisbah yang tertentu17.

Kaedah pembiayaan melalui prinsip ini amat berbeza dengan

sistem riba yang menentukan kadar faedah secara terlebih dahulu. Bon
Mudharabah ini mempunyai persamaan dengan bon hasil dalam sistem
konvensional, di mana pembayaran pokok dan keuntungan (bunga)
adalah tertakluk kepada prestasi projek yang dilaksanakan18. Sekiranya
projek berjaya memperolehi keuntungan yang banyak maka pokok dan
bunga akan dibayar pada masanya. Akan tetapi sekiranya projek tersebut
gagal memperolehi hasil yang sepatutnya, pembayaran pokok dan bunga
akan dibuat kemudian atau tiada langsung.

Sebagai contohnya, syarikat A memerlukan dana untuk

melaksanakan projek pembinaan stadium dan telah menerbitkan bon
mudharabah. Setiap unit bon mudharabah yang diterbitkan mempunyai
nilai yang sama dan akan didaftarkan di bawah nama pembelinya
(pelabur).

Sebagai penyumbang modal, pemilik bon berhak untuk

mendapatkan bahagian keuntungan daripada projek yang dijalankan oleh
syarikat A. Walau bagaimanapun, pemegang bon tidak berhak menuntut
bayaran tetap keuntungan secara tahunan. Bayaran keuntungan hanya
akan dibuat apabila projek yang dilaksanakan mendapat keuntungan.
Sekiranya projek mengalami kerugian, ia hanya akan ditanggung oleh
pemegang-pemegang bon kecuali jika kerugian adalah disebabkan oleh
kecuaian syarikat A.

Ini bermaksud pelabur akan kehilangan sebahagian atau

keseluruhan modal pokok yang dilaburkan. Namun terdapat pendapat
yang mengatakan bahawa pihak ketiga yang tiada kaitan dengan kontrak

17
Ab. Mumin Ab. Ghani (1999), op.cit. hh . 392-408. Lihat juga Abu Saud (1980), "Money, Interest and Qirad",
Khurshid Ahmad (ed.) Studies in Islamic Economics, Liecester: The Islamic Foundation, h. 66
18
Frank E. Vogel dan Samuel L. Hayes (1998), Islamic Law and Finance: Religion. Risk and Return, The Hague:
Kluwer Law International, h. 191.

9
seperti kerajaan, boleh memberi jaminan pembayaran nilai nominal bon
(sekiranya projek mengalami kerugian) atas dasar sukarela. Apabila
sampai tempoh matang, pemegang bon berhak untuk menjual bonnya
kepada syarikat A ataupun kepada pihak ketiga di pasaran sekunder.
Terbitan bon yang menggunakan prinsip ini telah dipelopori oleh kerajaan
Jordan, diikuti oleh kerajaan Pakistan, Bank Mesir dan Bank
Pembangunan Islam.

3.1.6. Bon Musharakah

Prinsip musharakah mempunyai persamaan dengan prinsip

mudharabah dari sudut perkongsian untung. Walau bagaimanapun,
kedua-dua pihak perlu sama-sama menyumbangkan modal dan
menanggung kerugian sekiranya projek gagal mencapai matlamat dan ini
berbeza dengan prinsip mudharabah di mana pemberi modal sahaja yang
bertanggungjawab terhadap kerugian modal. Justeru, bon yang diterbitkan
dengan menggunakan prinsip ini menjadikan pihak penerbit bon dan
pemegang-pemegang bon sebagai rakan kongsi seperti dalam
pemegangan saham syarikat. Hampir kesemua kriteria atau ciri-ciri yang
ada pada bon mudharabah juga diaplikasikan dalam bon musharakah.
Beberapa terbitan bon yang menggunakan prinsip musharakah telah
diterbitkan oleh kerajaan negara Islam seperti Iran, Sudan dan Turki.
Kebanyakan bon yang diterbitkan bertujuan untuk membiayai projek-
projek pembinaan.infrastruktur oleh kerajaan.

10
 3.1.7. Bon al-Qard al-Hasan

Al-qard al-Hasan adalah kontrak pembiayaan hutang kebajikan

yang amat berbeza daripada pembiayaan hutang yang lain. Di bawah
prinsip ini, peminjam hanya wajib membayar jumlah yang dipinjam tanpa
melibatkan apa-apa tambahan ataupun faedah. Walaubagaimanapun,
peminjam boleh membayar lebih atas kerelaan hati sebagai menghargai
budi baik pemiutang19. Bon yang diterbitkan menggunakan prinsip ini
membolehkan pihak yang menerbitkannya membiayai satu-satu aktiviti
ekonomi dan hanya bertanggungjawab untuk membayar jumlah pokok
yang dipinjam. Contoh bon yang diterbitkan mengikut prinsip ini ialah Sijil
Pelaburan Kerajaan oleh kerajaan Malaysia. Bon ini berfungsi sebagai
instrumen untuk memenuhi keperluan mudah tunai institusi perbankan
dan institusi-institusi kewangan yang lain. Kerajaan melalui Bank Negara
berhak untuk memberi hadiah kepada pemegang-pemegang bon dalam
bentuk dividen. Kerajaan juga berhak membezakan pemberian dividen
mengikut tempoh matang bon sama ada panjang atau pendek.

Pemberian dividen sekiranya ada, akan dibayar secara tahunan

ataupun apabila sampai tempoh matang. Faktor-faktor yang biasanya
diambil kira bagi pembayaran dividen termasuklah prestasi ekonomi
negara, kadar inflasi, kadar pulangan bagi sekuriti-sekuriti kerajaan yang
lain dan lain-lain20.

Walau bagaimanapun, dividen yang ingin diberi sebagai hadiah

tidak boleh ditentu dan diumumkan sejak awal-awal lagi. Hal sedemikian
kerana ia akan menjadikan lebihan bayaran tersebut sebagai riba. Begitu
juga insentif-insentif lain yang diberi kepada pemegang bon tersebut
seperti pelepasan cukai dan sebagainya akan dianggap sebagai riba
kerana setiap hutang yang disertai dengan faedah adalah riba. Justeru,
kaedah lain perlu diusahakan untuk menarik minat pelabur selain daripada
tarikan dalam bentuk faedah kewangan. Ini termasuklah menaikkan
semangat patriotik dan kesedaran agama di kalangan pelabur.

19
Sudin Haron (1996) , Prinsip dan Operasi Perbankan Islam. Kuala Lumpur: Berita Publishing Sdn. Bhd., h. 76.
20
'Abdul Awwal Sarker (1995), "Islamic Financial Instruments: Definition and Types", Review of Islamic Economics,
vol. 4, no. 1, Leicester, UK: International Association for Islamic Economics, hh. 8-9.

11
4. Bon Konvensional

Secara asasnya, bon konvensional dan sukuk adalah sama iaitu satu perjanjian
pinjaman berbentuk sijil yang mengandungi butiran tentang nilai tara bon, kadar kupon
bon, tarikh matang dan sebagainya. Apa yang membezakanya adalah bon
konvensional biasanya mengandungi unsur-unsur riba, ketidakpastian dan perjudian
yang mana ketiga-tiga elemen ini adalah tidak diharuskan di dalam Islam.

4.1. Jenis-Jenis Bon Konvensional

4.1.1. Bon Kerajaan

Pada asasnya, bon konvensional mempunyai pelbagai nama dan

semuanya ditentukan dengan kadar matangnya. Contohnya, bil ialah
sekuriti hutang yang mana tempoh matangnya kurang daripada 1 tahun,
manakala nota adalah sekuriti hutang yang mana tempoh matangnya
kurang daripada 10 tahun dan Bon adalah sekuriti hutang yang mana
tempoh matangnya adalah melebihi 10 tahun.

Dari sudut kestabilan, bon kerajaan adalah stabil dan selamat

sekiranya pengeluar bon 21itu adalah kerajaan yang stabil dan ianya
berlawanan sekiranya bon yang dikeluarkan itu dari Negara yang tidak
stabil kerana kemungkinan syarikat milik negara tersebut untuk membayar
hutang atau membeli balik asset yang telah dijual dalam bentuk bon
adalah rendah.

Contohnya bon yang dikeluarkan oleh Negara Amerika Syarikat,

kestabilan negara tersebut menjamin kestabilan bon yang dikeluarkanya
iaitu kemungkinan untuk mampu bayar balik adalah tinggi berbanding
negara yang lemah seperti negara dunia ke-3 seperti Afrika dan
sebagainya.

21
Pihak penawar

12
 4.1.2. Bon Korporat

Bon korporat adalah bon yang dikeluarkan oleh pihak swasta iaitu
syarikat-syarikat swasta. Penjualan bon oleh syarikat-syarikat swasta ini
adalah sama prinsip seperti penjualan saham mereka. Kestabilan bon
korporat kebiasaanya adalah dilihat pada kestabilan pihak penawar iaitu
syarikat tersebut. Contohnya, bon yang dikeluarkan oleh pihak syarikat
Petronas adalah lebih selamat berbanding syarikat yang sedang
mengalami konflik dalaman dan sebagainya.

Sebuah syarikat boleh menawarkan bon seperti juga ia boleh

menawarkan saham. Syarikat besar mempunyai banyak fleksibiliti untuk
berapa banyk hutang yang mereka boleh tawarkan. Hadnya ialah berapa
sahaja yang pasaran sanggup tanggung. Umumnya, bon korporat jangka
pendek kurang daripada 5 tahun, sederhana ialah 5 ke 12 tahun dan
jangka panjang ialah lebih 12 tahun.

Bon korporat dikenali dengan pulangan yang lebih tinggi kerana

terdapat risiko yang lebih tinggi sesesebuah syarikat gagal membuat
bayaran berbanding sebuah kerajaan. Di sebaliknya ialah ia juga boleh
menjadi pelaburan pendapatan tetap paling menguntungkan kerana risiko
yang sanggup diambil oleh para pelabur. Kualiti kredit syarikat amat
penting : lebih tinggi kualiti, lebih rendah kadar faedah yang pelabur akan
terima.

Jenis-jenis lain variasi bon syarikat termasuk bon boleh ditukar, di

mana pemegang boleh menukarnya kepada saham, dan bon boleh
panggil, di mana membenarkan syarikat menebusnya sebelum tempoh
matang22.

22
Christophe J. Godlewski, Rima Turk-Ariss and Laurent Weill, BOFIT Discussion Paper, Bank of Finland

13
 4.1.3. Bon Zero-Coupon

Ini merupakan jenis bon yang menjadikan tiada bayaran kupon

tetapi sebaliknya ditawarkan pada harga diskaun daripada nilai par.

Contohnya, katalah satu bon zero-coupon dengan nilai par

RM1,000 dan tempoh kematangan 10 tahun diniagakan pada RM600 :
pelabur akan membayar RM600 hari ini untuk bon yang akan bernilai
RM1,000 dalam masa 10 tahun23.

4.1.4. Bon Biasa

Bon yang diterbitkan dengan nilai catatan tertentu ataupun yang

sudah ditetapkan, ditetapkan pembayaran penuh oleh penerbitnya
ataupun pihak penawar bon.

Pembeli bon akan mendapat faedah tetap secara berkala

sepanjang tempoh pinjaman dan mendapat bayaran pokok sepenuhnya
pada tarikh matang.

4.1.5. Bon Terbitan Premium

Bon yang diterbitkan dengan nilai yang lebih rendah daripada nilai
catatan, tetapi syarikat yang menerbitkan akan membayar nilai catatan
secara sempurna ketika akhir tarikh matang.

Oleh itu, perbezaan antara nilai catatan dan nilai terbitan dikira
sebagai sebagai premium yang merupakan faedah tetap yang dibayar
bukan secara berkala, tetapi secara sekaligus pada akhir tempoh matang.
Kebiasaannya peratus faedah itu lebih rendah berbanding bon biasa.

23
Salih N. Neftci and André O. Santos, “Puttable and Extendible Bonds: Developing Interest Rate Derivatives for
Emerging Markets”, IMF Discussion paper, 2003

14
4.1.6. Bon Cabutan

Bon ini memberikan peluang kepada pemiliknya untuk mendapat

premium atas faedah tetap yang diperolehi setiap tahun dengan
mendapat ganjaran harta yang besar melalui proses cabutan yang
melayakkannya memiliki ganjaran harta. Sesebuah syarikat menerbitkan
bon jenis ini untuk menggalakkan masyarakat membeli bon syarikat
tersebut.

4.1.7. Bon Gadai Janji

Bon yang diterbitkan dengan nilai catatan seumpama bon biasa,

yang membolehkan pemiliknya mendapat faedah tetap, tetapi bezanya
bon ini dijamin dengan jaminan sama ada jaminan peribadi, contohnya
bon yang dijamin oleh bank atau kerajaan, atau jaminan benda contohnya
bon yang dijamin dengan cagaran rasmi ke atas harta benda syarikat.

4.1.8. Bon Boleh Tukar

Bon membolehkan pemiliknya mendapat hak untuk menukar bon

tersebut kepada saham biasa yang diterbitkan oleh syarikat. Kadangkala
pertukaran itu adalah pilihan mengikut kehendak pemilik dan kadangkala
secara ijbari mengikut panggilan syarikat.

15
5. Pandangan Ulama Tentang Urusniaga Bon Konvensional

Kebanyakan sarjana Islam berpendapat bahawa penggunaan bon konvesional

adalah tidak diharuskan. Ini kerana faedah yang dibayar kepada pelabur disebabkan
oleh penangguhan bayaran adalah haram. Ini jelas menunjukkan bahawa ianya adalah
riba nasi'ah .

Riba nasi'ah berlaku apabila faedah dikenakan ke atas hutang yang

ditangguhkan bayarannya. Antara ilmuan Islam yang sependapat dalam hal ini ialah
Mahmud Shaltut, Muhammad Yusuf Musa, Yusuf Qaradhawl dan 'Ali aI-Salus. Antara
hujah mereka kenapa mereka tidak mengharuskan bon konvensional adalah seperti
berikut:

5.1. Unsur Riba

Bon menjadi haram kerana pertambahan faedah dalam urusniaga

bon terhimpun padanya ciri-ciri riba hutang yang tiga iaitu: hutang,
bertempoh dan pertambahan hutang disyaratkan berdasarkan
pertambahan tempoh. Dikuatkan dengan dalil dari al-Quran;

                

             

 

Surah al-baqarah, ayat 278-279

Bermaksud: “Hai orang-orang beriman,bertakwalah kepada Allah

dan tinggalkan sisa riba (yang belum dipungut) jika kamu orang-
orang yang beriman.maka jika kamu tidak mengerjakan
(meninggalkan sisa riba) maka ketahuilah bahawa Allah dan
RasulNya akan memerangimu. Dan jika kamu bertaubat (dari
pengambilan riba) maka bagimu hartamu, kami tidak akan
menaniaya dan tidak (pula) dianiaya”

16
5.2. Unsur Keraguan

Bagi urusan niaga yang melibatkan unsur keraguan iaitu perihal

bon, pihak penawar bon kebiasaanya tidak akan memaklumkan kepada
pihak pembeli bon akan maklumt urusan niaga apa yang mereka akan
sertai. Samada urusan niaga yang melibatkan benda yang harus atau
tidak menjadi kata kunci di sini. Kebiasaan urusan niaga bon konvensional
melibatkan urusan yang tidak mengikut garisan panduan Islam.

Disebabkan itu, bon konvensional dilabelkan sebagai tidak harus di

dalam Islam kerana wujudnya unsur keraguan di dalam urusan niaga bon
konvensional dan sumber pulangan wang kepada si pembeli bon ataupun
pelabur.

Sedangkan, bon islamik memastikan bahawa pelabur akan

melabur di dalam urusan niaga yang mengikut landansan Syariah agar
urusan niaga tidak menjadi haram dan sumber pulangan keuntungan
kepada pelabur adalah halal.

17
 Golongan kedua pula berpendapat menggunakan bon konvesional adalah harus
dan keuntungan daripada pelaburannya adalah halal. Pendapat mereka adalah
berdasarkan kepada hujah-hujah berikut24:

1. Sekuriti hutang merupakan satu bentuk muamalat baru, yang

dilaksanakan untuk kepentingan individu dan masyarakat. Mengikut
hukum asal muamalat adalah halal, oleh itu bon adalah harus kerana ia
merupakan aktiviti muamalat yang berrnanfaat untuk semua pihak.

2. Kadar faedah yang dibayar kepada pelabur adalah satu bentuk hibah
atau upah dan mereka menggunakan dalil al-Quran:

                

Surah an-Nisa, ayat 86;

Bermaksud: “apabi/a kamu dihormati dengan suatu penghormatan, maka

balaslah penghormatan itu dengan lebih baik atau balaslah dengan
serupa”

Mereka menggunakan ayat di atas sebagai dalil di mana penerbit bon harus
membayar faedah kepada pelabur sebagai balasan atas kebaikan yang dilakukan oleh
pelabur meminjamkan wang mereka kepada penerbit bon.

24
Muhammad Sabri Harun (1999), Al-Ahkam al-Aswaq al-Maliyah al-Asham wal Asanadat, Jordan: Dar al-Nafii.'is,
hh. 250-252

18
6. Perbezaan di Antara Bon Islamik dan Bon Konvensional

Antara beza ketara bon islamik dan bon konvensional adalah di mana bon
islamik terlibat di dalam urusan niaga yang mengikut garis panduan Islam iaitu menjauhi
maysir25, riba26 dan gharar27. Manakala bon konvensional kebiasaan terlibat di dalam
urusan niaga yang melibatkan elemen-elemen yang haram di sisi Islam.

Perbezaan dari sudut pelabur, bon islamik mempunya kelebihan yang lebih jika
dibandingkan dengan bon konvensional. Bon islamik memberi peluang kepada semua
jenis pelabur samada pelabur konvensional iaitu bukan Islam dan sebagainya dan juga
pelabur Islam yang mahu mengikut garis panduan Islam dalam mencari keuntungan
berbanding bon konvensional, pelabur adalah mereka yang bukan Islam sahaja.

Dari sudut kewangan, bon islamik lebih tinggi permintaan kerana kesan
penjualan dan pembelian bon tidak memudaratkan mana-mana pihak termasuklah
pihak penawar mahupun pihak pembeli bon. Akan tetapi, bon konvensional akan
memberi implikasi terhadap penawar bon sekiranya mempunyai masalah dari segi
pembayaran faedah kepada pembeli bon. Oleh itu, bon islamik ataupun Sukuk
mendapat lebih permintaan berbanding bon konvensional semenjak pengenalan dunia
pasaran modal.

25
Elemen perjudian
26
Elemen riba: bunga atau faedah yang memudharatkan
27
Elemen ketidakpastian

19
7. Kesimpulan

Adalah harus bagi yang Islam untuk melibatkan urusan dunia hanya di dalam
perkara-perkara yang di benarkan oleh Allah s.w.t iaitu menjauhi riba, perjudian, dan
keraguan.

Pasaran modal adalah akar umbi akan pembangunan sesuatu ekonomi negara,
dan ianya menjadi amat penting bagi mereka yang mahu mengembangkan perniagaan
ataupun memulakan perniagaan ataupun dalam mencari keuntungan.

Sudah pasti di dalam pasaran modal yang mana majority dari instrumen yang
wujud di dalamnya adalah di asaskan oleh ilmu pengathuan yang diciptakan oleh
manusia. Sudah pasti akan wujud unsur penindasan di dalam setiap urusan niaga. Ini
menjadi satu kekangan bagi merek yang Islam di dalam mencari keuntungan dunia.

Walaubagaimanapun, Islam adalah agama yang ringan dan tidak membebankan

penganutnya, oleh itu Islam memperkenalkan satu instrument alternatif untuk
menggantikan instrumen yang sudah sedia wujud di dalam dunia pasaran modal iaitu
bon diganti dengan sukuk ataupun “Bon Islam”.

20
7. Rujukan

1. Salman Syed Ali, 2005. Islamic Capital Market Products: Developments &
Challenges. IRTI: Saudi Arabia
2. bd. Aziz al-Khayyat,(Dr), Al-Ashum wa As-Sanadat min Al-Manzur Al-Islami,
terjemahan Abu Al-Amin As-Sakandari, As-Syabab Media, Bandar Baru
Bangi,cet.pertama, 2002.
3. Abdullah Mohamad Zain, Glosari Pasaran Modal ,Dewan Bahasa dan Pustaka,
cet. pertama,2005
4. Adnan Fadhil, Kertas Kerja Saham dan Bursa Sekuriti, Damanhur, 1997
5. Al-Barwary, Sya’ban Muhamad Islam, Bursoh Al-Awraq Al-Maliah min
Manzur Islami :Dirosah Tahliliah Naqdiah, Dar al-Fikr, Damsyiq, cet. pertama,
2002
6. Asyraf Muhamad Dawabah, (Dr), Nahwa Suq Maliah Islamiah, Dar As-Salam,
Kaherah, cet.pertama 2006
7. Ismail Ibrahim, Pelaburan dalam Pasaran Sekuriti, Hadapan dan Opsyen,
Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur, 1994
8. Kumpulan Profesor Fakulti Syariah dan Qanun Kaherah, Qodhoya Fiqhiyah
Mu’asirah, Juzu‟ 4, Fakulti Syariah dan Qanun, Al-Azhar, Kaherah, tt
9. Majma‟ Al-Fiqh Al-Islamy, Qararat wa Tausiat Majma’ Al-Fiqh Al-Islami, Dar
Al-Qalam, Damsyiq, cet kedua,1998
10. Othman Yong, Saham Satu Pengenalan tentang Gelagat Perubahan Harga
Saham dan Maklumat Asas Bursa Saham Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan
Pustaka, Kuala Lumpur, 1995
11. Suruhanjaya Sekuriti, Capital Market Development in Malaysia: History and
Perspectives,Kuala Lumpur, 2003
12. Saiful Azhar Rosly (Februari 1997), "Bon Islam", Dataniaga, Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka
13. Nor Mohamed Yak cop (1996), Sistem Kewangan Islam di Malaysia, Kuala
Lumpur: Utusan Publicatios and Distibutors Sdn. Bhd.
14. Ab. Mumin Ab. Ghani (1999), Sistem Kewangan Islam dan Pelaksanaannya di
Malaysia, Kuala Lumpur: JAKIM,
15. RAM (Oktober 2002), "The Development of Sukuk al-Ijarah in the Malaysian
Islamic Debt Securities Market", Islamic Debt Structures #001, Kuala Lumpur:
Rating Agency Malaysia Berhad. Lihat juga Aseambankers Malaysia Berhad
(Mac 2004), op.cit.
16. Monzer Kahf (1994), "Budget Deficits and Public Borrowing Instruments in
an Islamic Economic System", The American Journal of Islamic Social
Sciences, vol. 11, Issue 2, summer 1994

21