1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
b. Semester : 2 (Dua)
c. Kompetensi Dasar :
\\\\
Melalui diskusi, tanya jawab, penugasan, presentasi, dan analisis, peserta didik
dapat menulis puisi tradisional dan moderen yang sesuai dengan kaidah
penulisan masing-masing teks, sehingga peserta didik dapat menghayati dan
mengamalkan ajaran agama yang dianutnya, mengembangkan sikap jujur, peduli,
dan bertanggung jawab, serta dapat mengembangkan kemampuan berpikir
kritis, berkomunikasi, berkolaborasi, berkreasi (4C).
h. Materi pembelajaran
Dheleng lan maos ing Buku Teks Pelajaran (BTP): Wiyata Basa kanggo
SMA/SMK/MA kelas X. 2013. Surabaya: Duta. Halaman 78-84
2. Peta Konsep
Pangerten
PUISI
Jinise
Karakteristik
Tuladha
3. Kegiatan Pembelajaran
a. Pendahuluan
Gatekna tembang ing ngisor iki!
Asmaradana
Aja turu sore kaki
Ana dewa nglanglag jagad
Nyangking bokor kencanane
Isine dungo tetulak
Sandang kelawan pangan
Yaiku bageyanipun
Wong melek sabar narimo
b. Kegiatan Inti
1).Petunjuk Umum UKB
1. Wacanen lan mangerteni materi ing Buku Teks Pelajaran. Lihat dan baca
pada Buku Teks Pelajaran (BTP): Wiyata Basa kanggo SMA/SMK/MA kelas X.
2013. Surabaya: Duta. Halaman 78-84
2. Sakwise mahami isi materi ing wacanan. Ngelatih mikir kritis liwat UKB iki.
Bisa dikerjakna dewa utawa kelompok.
3. Kerjakna UKB iki ing buku bahasa jawa
4. Murid-murid bisa sinau bertahap lan berlanjut liwat kegiatan ayo latihan,
Yen murid rumangsa bisa lan paham ngerampungna tugas ing kegiatan belajar
materi puisi tradisional lan puisi modern, murid-murid bisa melu tes formatif
supaya bisa sinau UKB sakwise.
2). Kegiatan Belajar
Ayo……sinau kanthi sabar lankonsentrasi !!!
Kagiyatan Pasinaonan 1
Mbangun Konteks lan Pemodelan
Puisi Tradisional
Ing kagiyatan iki, para siswa nyinaoni bab puisi tradisional lan puisi modern,
khususe babagan tembang macapat. Sadurunge, kanggo nggampangake anggonne
nyinaoni bab iki, Ayo bebarengan diwaca uraian materi lan tuladha ing ngisor iki!
Tembang Macapat
Macapat yaiku tembang utawa puisi gagrag lawas ingkang duweni paugeran-
paugeran tartamtu. Paugeran-paugeran tembang macapat yaiku guru gatra, guru
wilangan, lan guru lagu.
Tambung macapat duweni macam-macam jinise. Ing ngisor iki dijlentrehna jinise lan
paugerane
Gladhen 1
1. Miturut jinise, tembung macapat ing dhuwur kelebu jinis macapat sing endi?
2. Golekana guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu ing tembang macapat duwur iku!
3. Golekana makna kang sebenere saka tembung macapat ing dhuwur!
4. Pesen apa sing bisa didhudut saka tembung macapat ing dhuwur?
5. Tulisen tembang macapat ing dhuwur miturut bahasamu dhewe!
Kagiyatan Pasinaonan 2
Puisi Modern
Ing kegiatan iki, para siswa nyinaoni babagan Puisi Modern. Kanggo mangerteni
puisi modern utawa geguritan, gatekna uraian babagan geguritan ing ngisor iki!.
Geguritan yaiku puisi jawa gagrag anyar kang ora kaiket dening paugerahan
tertamtu. Bebas jumlah larik larik ukara ing saben pada, jumlahe pada, pilihan basa
kang digunakake, maksude panggurit ana kang nggunakake purwakanthi kadhang ora
migunakake purwakhanti. Geguritan kang migunakake purwakanthi yen dirunngokake
luwih kepenak(luwih nges). Geguritan iku duwèni nilai- nilai utawa amanat kang bisa
kapethik kanthi diparafrasakake dhisik. marafrasakake geguritan iku ateges nganalisis
utawa ngudari ukara- ukara geguritan iku supaya maksudé bisa katangkep. Geguritan
iku kawujud saka téma, pamilihane tembung uga nganggo sarana rétorika lan majas.
Sarana rétorika lan majas paédahé kanggo gawé geguritan iku éndah lan enak kawaca.
- Cekak yaiku ora wujud ukara sing nggladrah
- Menthes yaiku tembungé duwé makna kang jero.
- É ndah ngemu purwakanthi swara, sastra utawa basa.
- Tembungane pilihan
-
Paugerane geguritan:
1. Ora kaiket wewaton guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
2. Luwih ngutamakake babagan isine kang mentes, apik, endah, lan uga becik.
3. Kanggo nambah kaendahan basa nggunakake purwakanthi sawetra bae.
4. Isi pitutur, piweling, kritik, protes, sindiran, pangresah, pamundhut, lan
sapanunggalane.
Ibu
anakmu kang dak wanti wanti
Kang dak kawatirake
Kak kok titipake ana pawiyatan luhur iki
Iki anakmu
Kang durung isa nyenengke ibu
Kang durung bisa nyenengke keluarga
Kang isih dadi tanggunganmu ibu
Nanging ibu
Anakmu iki bakal banggakke ibu
Banggakke keluarga kabeh
Anakmu rak bakal nyerah bu
Ing kagiyatan iki, para siswa bisa magerteni bedane puisi tradisional
(macapat) lan puisi modern (geguritan). Gatekna tuladha teks ing ngisor iki!.
Puisi 1
SINOM
Puisi 2
JAMAN KOMPUTER
Dening: Yusuf Susilo Hartono
Ayo belajar mbandingake puisi, isinen format ing ngisor iki supaya luwih gampang
ngerjakna!
2. Wujude
3. Gatra
4. Tema
5. Amanat/piweling
6. Basa Rinengga
7. Majas
Kagiyatan Pasinaonan 4
Nulis Puisi Tradisional lan Puisi Modern
Ing kagiyatan iki, para siswa bisa nulis tembang macapat manut paugeran lan
nulis geguritan. Sakdurunge, kanggo nggampangna anggon nulis, ayo bebarengan
diwaca uraian materi ing ngisor iki.
Pituduh
Gawe geguritan iku sejatine ora beda karo gawe karangan prosa. Bedane,
tembung kang digunakake ing geguritan iku ora rowa kaya ing prosa. Mulane penggurit
kudu pinter anggone milih tembung (diksi). Wirama utawa lagune sarta prenesane basa
kudu diudi. Sing ora kalah wigati yaiku tetembung kebak makna kias yaiku makna kang
ora salugune.
Yen arep ngarang geguritan, bab-bab sing kudu ditindakake, yaiku:
- Pilihen objek lan topik sing arep kokcritakake;
- Luwih apik yen topic mau rupa pengalaman kang ngresepake;
- Critakna pangalaman mau nganggo basa kang endah;
- Kowe bisa nyritakake ana sajrone bait luwih saka siji;
- Wacanen bola-bali, yen ana tembung kang kurang trep owahana.
Kanggo miwiti nulis geguritan lan sastra jinis liyane kudu duwe kuwanen
medharake ide, gagasan, lan rasa kang ngganjel ing ati. Rasa wani nulis mau yen
dibiyasakake bakal dadi trampil lan sansaya gampang ngarang utawa nulis. Prinsipe:
tulisen apa wae sing pingin koktulis. Perkara wujud mengkone bakal sumrinthil dhewe.
Gladhen 4
Gatekna printah ing ngisor iki kanggo ngasilake tembung macapat ingkang sae!
Gladhen 5
Gatekna printah ing ngisor iki kanggo ngasilake geguritan ingkang sae!
No
Pernyataan Ya Tdk
.
1. Aku wis bisa mangerti materi puisi tradisional lan modern
2. Aku wis bisa ngidentifikasi karakteristik keloro puisi kasebut
3. Aku wis bisa ngelompokna jinise puisi tradisional
4. Aku wis bisa mbandingna puisi tradisional lan puisi modern.
5. Aku wis bisa nulis puisi tradisional
6. Aku wis bisa nulis puisi modern.
Yen wangsuli “Ora” ing salah sawijine pernyataan ing duwur, sinauo maneh materi
kasebut ing Buku Teks Pelajaran (BTP) lan sinau maneh kagiyatan 1,2,3,4 kalian
bimbingan guru lan konco. Ojo nyerah kanggo mbaleni maneh. Yen jawab “YA” ing
saben pitakon, marekno UKB materi sakmarine.
DAFTAR RUJUKAN
Santosa, Rahmad., dkk. 2015. Sastri Basa kanggo SMA/SMA/MA/MAK kelas X. Surabaya:
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Timur.
Sukendro, Dhita Puspitasari dan Susanti, Triana Wahyu. 2014. Wiyata Basa kanggo
SMA/SMK/MA kelas X. Surabaya: Duta.