Bovar 1
Bovar 1
XXX
gustav floberi daibada 1821 wlis 12 dekembers eqimis ojaxSi. mamamisi, ruanis
mTavari saavadmyofos qirurgi, Tavisi droisaTvis friad ganaTlebuli da kulturuli
adamiani iyo. TviT floberi ase axasiaTebs mas: hqonda “...Ronieri, xorciani xelebi, -
metad lamazi xelebi, romelTac arasodes ar cmiaT TaTmanebi, romlebic TiTqos
mudam iCqarian adamianis tanjvas malamo dasdon. mas ezizReboda xarisxebis
mopoveba, jvarmedlebi da akademiebi, iyo stumarTmoyvare da guluxvi, Raribebs ise
epyroboda, rogorc sakuTari mama, Tumca saTnoeba ar swamda, garna misi nimuSi ki
iyo... misi Tvali lancetze ufro basri gaxldaT, - pirdapir gulSi swvdeboda adamians da
erTbaSad aaSkaravebda yovelgvar sicrues. ase eWira Tavi im gulkeTili sidiadiT
gamsWvaluls, rasac didi niWis, bednierebis Segneba da ormoci wlis umwikvlo
SromiTi cxovreba iZleva”.
patara flobers, ise rogorc bevr gamoCenil mweralsa Tu xelovans, hyavda sayvareli
ZiZa Jiuli, romelic uambobda xolme zRaprebs da Zvel xalxur gadmocemebsa da
legendebs. iqve, mezoblad cxovrobda vinme minio, visac floberi “mamilos” eZaxda.
moxucs gatacebiT uyvarda buTxuza floberi, muxlze daisvamda xolme da ukiTxavda
“don kixots”.
aseT garemocvasa da viTarebaSi izrdeboda patara floberi. jer kidev liceumSi swavlis
dros gatacebuli iyo TeatriT da literaturiT. redaqtorobda saswavleblis xelnawer
Jurnals. wera Zlier adre daiwyo. es iyo patara qronikebi da noovelebi, romlebic mis
sicocxleSi ar dabeWdila da romilebiTac erTgvari xarki gadauxada mis dros ukve
Ronemixdil romantizms. Tumca isic unda iTqvas, rom romantizmma gansakuTrebiT
Zlier iCina Tavi mis ufro gviandel nawarmoebSi – “sentimentaluri aRzrda”. erTi
frangi literaturaTmcodnis, sorbonis universitetis profesoris rene dumikis sityviT
“gustav floberiss Semoqmedebis Tavisebureba is aris, rom man marjved Seaxama
romantizmisa da realizmis elementebi. es goliaTi, vinc Tavisi mxar-beWiT da
ulvaSebiT normanTa Zvel belads mogvagonebda, da Tavisi guliswyromiTa da rixiani
xmiT samuSao kabinets azanzarebda, gemovnebiT da bunebiT romantikosi iyo”.
floberis romantikosobisa ra mogaxsenoT, magram is ki utyuari faqtia, rom
mecxramete saukunis meore naxevris franguli kritikuli realizmis aRiarebuli
mamamTavari da moZRvari (...) iyo, vinaidan am dros cocxali aRar iyo stendali da
arc balzaki. misi Semoqmedebis mTavari ZarRvi da masuldgmulebeli iyo realizmi,
riTac franguli (da ara marto franguli) literatura esoden brwyinvale SedevrebiT
gaamdidra. misi realizmi ganmtkicda burJuaziuli demokratizmis gaqarwylebis
periodSi, roca proletariati pirvelad gamodioda revoluciur asparezze. romanistTa
mTeli Semdgomi Taoba – gi de mopasani, edmond da Jiul gonkurebi, alfons dode,
emil zola, - floberis literaturuli naSieria. maT floberTan mohqondaT TavianTi
nawarmoebni, raTa did ostats kbili gaesinja maTTvis, da isic uyuradRebod ar tovebda
maT. emil zolam 1869 wlis zamTarSi gaugzavna Tavisi romani “madlen feri” da
aqedan daiwyo ori didi mwerlis megobroba. floberi SemdegSic ar aklebda
yuradRebas zolas da exmareboda rCeviT da SeniSvnebiT. mopasanic davalebulia
misgan. igi urCevda gamoemuSavebina erTgvari niWi, - “didi moTmineba”. saWiroa
Sroma da miTmineba, - eubneboda igi mopasans, - raTa sinamdvrileSi aRmoaCino
iseTi niSnebi, romlebsac sxvebi ver amCneveno. TviT mopasani gulwrfelad
aRiarebda, Tu rogor wvrTnida mas floberi: “roca gaivli im mewvrilmanis axlos,
Tavisi duqnis karTan rom zis, mekaris axlos, Cibuxs rom eweva meetleebis
sadgomTan, - meubneboda igi, - miCvene es mewvrilmane da mekare, maTi poza,
maTi garegnuli saxe, romelic Seicavs agreTve maTs zneobriv xasiaTs, miCvene ise,
rom ar avrio arc erT sxva mewvrilmanesa an mekareSi, damanaxe, - mxolod erTi
sityvis daxmarebiT, - riT ganirCeva es cxeni ormocdaaTi sxva cxenisagan, romlebic
mas uswreben, Tu ukan mihyvebian”.
floberis azriT, sagnis zedmiwevniTi, zusti Seswavla, siuJetis mTeli wvrilmanis codna
realisturi Semoqmedebis erT-erTi didmniSvnelovani pirobaa. Tavis megobars,
mweral qals l. koles erT-erT werilSi igi swerda: “rigianad unda moifiqro Seni obieqti,
vidre formisaTvis izrunebde, radgan forma kargi mxolod maSin aris, Tu mTlianad
dagveufleba siuJetis iluzia”. “azris sizuste ganapirobebs misi gamoTqmis sizustes”, -
xSirad ambobda igi. misi devizi iyo: “Tu zustad ici, risi Tqmac gsurs, maSin kargad
ityvi”.
floberi sastikad ilaSqrebda imis winaaRmdeg, rom ena danagviandes yovelgvari
kilokavebiT, kuTxuri gamoTqmebiT, yovelnairi gaumarTlebeli siaxliT. man zolas
roman “nanas” gamo usayvedura: “SegeZloT nakleb gexmaraT uxamsi sityvebi”.
magram es imas rodi niSnavda, rom akmayofilebda gramatikulad swori, uferuli,
individualobas moklebuli ena. igi metad did, pirdapir warmoudgenel Sromas eweoda,
raTa mieRwia frazis harmoniuli JRerisaiTvis. mopasani didi mokrZalebiT laparakobs
floberis mkacr momTxovnelobaze am mxriv. amasve adasturebs floberis Zmiswuli
karolina Tavis mogonebaSi: “me mdumare mowmesaviT veswrebi xolme am esoden
SromiT gamomuSavebuli frazebis Seqmnas. saRamoobiT gvinaTebs erTi da igive
lampa. me vuzivar farTo magidas da vxelsaqmob rames an vkiTxulob; igi gminavs
mZime Sromis gamo: xan magidaze daixreba, gamalebuli wers, xan ukan gadaixreba,
orive xels CasWidebs savarZlis saxelurebs, Tanac kvnesis, rogorRac xixinebs
drodadro. da uecrad xma modulirebs. uZlierdeba, quxs: ipovna, rasac eZebda da
wynarad imeorebs am napovn frazas, magram Semdeg uecrad wamodgeba, didi
nabijebiT scems bolTas kabinetSi da imeorebs sityvebs. kmayofilia, radgan es aris
sazeimo momenti momqancveli Sromis Semdeg”.
zogjer burJuaziuli sinamdvilisadmi siZulvilisa da mis garduval winaaRmdegobaTa
winaSe Secbunebis gamo, aReZvreboda survili gahqceoda am saSinel sinamdviles,
magram amaod. piriqiT, erT xans, 1848 wlis Tebervlis revoluciis dasawyisSi, igi
daainteresa samSoblos bedma da, raTa misTvis raime samsaxuri gamewia, erovnuli
gvardiis rigebSic ki Sevida, magram revoluciis msvlelobam male gamoiwvia misi
undobloba – ver Caswvda movlenaTa namdvil mniSvnelobas da mxolod maTi
burJuaziuli, uferuli, maxinji mxamreebi eca TvalSi. “yovelive es didi uazrobaa. Znelia
warmoidgino ufro burJuaziuli ram an ufro arara”, - swerda igi l. koles 1848 w. martSi.
1846 wels, mamisa da karolinas gardacvalebis Semdeg, floberi gadasaxlda patara
mamulSi, romelic mamamisma gardacvalebamde ramdenime wlis winaT SeiZina.
patara daba kruase qalaq ruainis maxloblad gaxda floberis myudro savane, sadac
didxans eweoda daZabul literaturul Sromas. aq dawera man Tavisi ganTqmuli
romanebi: “madam bovari”, salambo”, “sentimentaluri aRzrda”, “buvari da pekiuSe”.
“madam bovaris” werda xuTi wlis ganmavlobaSi da mxolod 1856 wels daamTavra.
Tu ra warmoudgeneli Sroma da energia moaxmara mweralma mis Seqmnas, amas
yvelaze ukeT gviCvenebekn TviT avtoris im periodis werilebi. “...Cemi wigni Zlivs
miiwevs win. vafuWeb didZal qaRalds, ramdleni najRabnia! fraza ar mnebdeba. ra
jojoxeTuri stilia”. “wyeulimc iyos es martivi siuJetebi”. “vakeTeb monaxazebs, vSli,
vborZikob, vsazrav, iqneb axla, bolos da bolos, mivagno sakuTar Tavs”. “Tu aseTi
tempiT viare, “bovaris” davamTavreb ara uadres erTi wlisa”, - werda igi 1852 wels. –
“xSirad ramdenime saaTs veZeb romelime sityvas”...
da ase, dRiTi dRe, mTeli kvirebis, Tveebis, wlebis ganmavlobaSi mwerali
warmoudgenel ujiaT Sromas andomebda am romans. yoveldRe Tormet saaTs
muSaobda. “bovari” kus nabijiT mibobRavs, - werda igi 1852 wels, - da xandaxan
sruli gulgatexiloba mewveva xolme”. “gasul kviras xuTi dRe movandom;e mxolod
erT gverds” da kvlav: “bovari” zantad midis win, mTel kviraSi orad ori gverdi
davwere!!! (xazgasma misia). 1853 wels isev Civis: “(ra nela miviwev win! nuTu
rodisme mixvdebian, raoden rTuli kombinaciebi momTxova wignma? ra rTul
meqanizms Seicavs es ubraloeba da ramdeni fandia saWiro, rom marTali iyo!”
da ai, bolos, 1856 wels “madam bovari” gamoqveynda. igi ibeWdeboda JurnalSi
“reviu parizien”.
magram ra! amdeni tanjviT, aseTi titanuri SromiT dawerili romani mliqvnelTa
kritikisa da reaqciuli mmarTveli wreebis abuCad asagdebi gaxda. ufro metic: romanis
avtori, gamomcemeli da stamba pasuxisgebaSi misces da bralad wauyenes
“sazogadoebrivi moralis, religiisa da saTno zne-CveulebaTa Seuracxyofa”.
ra moxda? ram gamoiwvia es gangaSi da sazogadoebrivi aRSfoTeba? iman, rom
romanSi Seuferadeblad, utyuvrad iyo daxatuli maSindeli burJuaziuli samyaro,
sazogadoebis zne-Cveulebani, misi morali da filosofia, ojaxuri urTierToba. mweralma
ulmobeli kritikis qarcecxlSi gaatara yovelive esa da niRabi Camoxada yovelgvar
uxamsobas, “meSCanebs”, sicruiT da siyalbiT rom iyvnen SejavSnulni. ai swored es
ver apaties realist mwerals romanSi gamoyvanili gmirebis prototipebma, romlebic
maSindel maxinj cxovrebas mesveurobdnen.
romanis dacva, floberis TxovniT, ikisra mwerlis mamis Zvelma megobarma,
cnobilma parizelma advokatma senarma, visac mwerali didi madlierebiT uZRvnis
Tavis nawarmoebs. prokurori Tavis sityvaSi bralad sdebda flobers uznoeobis
propagandas, colqmruli erTgulebis Ralatis Seqebas, religiisadmi upativcemlobas,
radgan romanSi uaryofiTad aris daxatuli mRvdeli bernisieni. veqilma senarma
savsebiT gaabaTila prokuroris braldeba da sasamarTlos dadgenilebiT floberi
gamarTlebul iqna, magram naTqvami rom aris “mavrma gaakeTa Tavisi saqme...”
burJuaziulma samsjavrom saxeli mainc gautexa realistur nawarmoebs. gasamarTlebis
Semdeg TviT floberma ganacxada “.....” (dartyma nagemebia). procesma saSinlad
imoqmeda masze. amas daerTo reaqciuli kritikis gangaSi. bevri mimomxilvelis
gamoxmaureba aSkarad mtruli iyo. zogi maTgani sruliad uaryofda floberis, rogorc
mwerlis, originalobas, balzakisa da sxvebis mimbaZvelad aRiarebda, zogic utifrad
acxadebda,aseTi uzneo wigni jer ar wagvikiTxavso. samagierod mwerals bevri
momxre da gamamxnevebelic gamouCnda. mis Tanamedrove cnobil mweralTa Soris
JorJ sandma aRniSna romanis keTilsasurveli gavlena bevr ema bovarize, romelTac
“provinciaSi warmoSoben analogiuri garemoebani”. emil zola werda, rom “madam
bovaris” gamoCena literaturuli evToluciis mTel etaps moaswavebda; “Tanamedrove
romanis formula, rac gabneulia balzakis kolosalur SemoqmedebaSi, Camoyalibebulia
erT saxed da naTlad gamoTqmulia oTxasgverdian wignSi. dawerilia axali xelovnebis
kodeqsi”. floberis nawarmoebze didi azrisa iyo agreTve gi de mopasani: “madam
bovaris” dabeWdva revolucia iyo literaturaSi”. dadebiTad Seafasa romanis gamosvla
Sarl bodlerma. misi azriT gamxnevebulma floberma poets miswera: “Tqven
CaswvdiT Cemi nawarmoebis saidumloebas, TiTqos Cemi tvini Tqven gekuTvnodeT,
yvelaferi gagigiaT da Rrmad gigrZvniaT”.
rogorc zemoT aRvniSneT, romani “madam bovari” warmoadgens meore imperiis
epoqis safrangeTis provinciuli cxovrebis, “provinciul zne-CveulebaTa” suraTs,
rogorc romanis qvesaTaurSia aRniSnvli. magram isic unda iTqvas, rom arc
imdroindeli parizi warmoadgenda sanatrel suraTs, iqac gamefebuli iyo sulieri
siRatake, pirutyvuli sitlanqe, sicrue, siyalbe da aRviraxsnili uxamsoba, rac esoden
uklavda guls did mwerals. iqac da aqac, sataxto qalaqSic da provinciaSic, cxovreba
Tanabrad mosawyeni da uferuli iyo, rogorc TviT mwerali aRniSnavs erT-erT Tavis
werilSi: “erTi meoris fardia”.
ai romanis mTavari gmiri, ema bovari. vin da ram Seqmna igi iseTi, rogorc
nawarmoebSia gamoyvanili? saidan warmodga, ra iyo mizezi im saSineli tragediisa,
romelmac imsxverpla ema da gaanadgura mTeli ojaxi? ema bovari aRizarda
monastris daxSul atmosferoSi. klerikaluri, farisevluri moraliT gaJRenTil saeklesio
skolaSi. aq, am skolis saerTo sacxovrebelSi yalibdeboda igi sulierad. aq ewafeboda
romantikul nawarmoebTa kiTxvas, romlebSic daxatuli iyo saocnebo, mimtaci
cxovreba, rac esoden gansxvavdeboda arsebuli uferuli sinamdvilisagan. aq ocnebobda
mowifuli qaliSvili Tavis momaval, aTasgvari siamiTa da bednierebiT aRsavse
cxovrebaze. parizuli romanebis kiTxvam aRitaca igi ocnebis meSvide caze, saidanac
Camosvla ar surda maSinac ki, roca sastiki, ulmobeli sinamdvile zedized amsxvrevda
mis mier ase gatacebiT Seqmnil sanukvar koSkebs. igi grZnobebis, ocnebis mona iyo
da amitomac misi cxovrebis istoria misive grZnobebis istoriaa. swored warmtaci
ocnebisa da uxeSi sinamdvilis Seusabamobam, maTma winaaRmdegobam gamoiwvia
ema bovaris sazareli tragedia. sinamdviles mowyvetil garemoSi aRzrdili ema ver
urigdeba uxeS, uferul, mosawyen provinciul cxovrebas. raki parizSi cxovreba
xelmisawvdomi ar aris, igi cdilobs miyruebul tostsa da ionvilSi Seqmnas Tavisi
parizi: ise icvams da ixuravs, rogorc parizSi icvamen da ixuraven. “man icoda yvela
ukanaskneli moda, - wers floberi, - saukeTeso mkeravebis misamarTi, is dReebi, roca
bulonis tyeSi an operaSi unda iyo”. Tavis oTaxsac ise awyobs, rogorc parizeli demi-
mondenis buduars Seefereba. mixra-moxraSi, qcevaSi, laparakSi hbaZavs maRali
fenebis rafinirebul banovanebs, romlebic wakiTxul romanebSi unaxavs. roca
rodolfTan erTad cxeniT seirnobs, Tavi bulonis tyeSi an Sanzelizes mindvrebSi
warmoudgenia. ruanis saukeTeso sastumroebSi uniSnavs paemnebs Seyvarebul leons
da iseTi natifi eniT esaubreba, rogorc vinme ganTqmuli vikontesa an versaleli
ufliswuli... magram roca ulmobelma sinamdvilem frTebi Seakveca mis ocnebas, roca
gancdili siyvarulis grZnoba esoden yalbi, uSno da usixarulo aRmoCnda, roca
“parizuli cxovrebis” Seqmnis survilma erTob didi materialuri safasuri moiTxova, ris
dasakmayofileblad iqamdec ki mivida, rom qmrisagan maluladd mis pacientebs
mkurnalobis gasamrjelos sTxovda da mevaxSe leres gadauxdel valSi yelamde Caeflo,
roca yovelmxriv imedgacruebuli, zneobrivad da sulierad ganadgurebuli, xorcielad
Ronemixdili da umweo ema bovari ukanasknel zRvars miadga, maSin... maSin misi
erTaderTi xsna da saSveli dariSxani gaxda.
aseTia romanis am mTavari gmiris mokled, eskizurad moxazuli portreti.
axla romanis sxva gmirebi. ra sworupovari ostatobiT da utyuari simarTliT gvixatavs
maT didi mwerali. ai, Sarl bovari, emas qmari, provincieli eqimi, erTi vinme
gulubryvilo, uwyinari, ubralo, sabralo adamiani, vinc cols ise ucqeris da epyroba,
rogorc salocav xats. mas TiTqos araferi ar gaegeba amqveyniuri siavkargisa. Tavis
movaleobas sazogadoebis winaSe ise udrtvinvelad asrulebs, rogorc uRelSi gabmuli
kargi gamwevi xari.
ai memamule rodolfi, klerki leoni, - ema bovaris sayvarlebi, romlebisTvisac ucxo da
ucnobia namdvili grZnoba, WeSmariti siyvaruli. ema maTTvis wuTieri gatacebis
obieqtia, droebiTi gasarTobia. mowyenilobiT da uferuli yoveldRiurobiT aRsavse
miyruebul dabaSi isini ise epyrobian bedukuRmarT qals, rogorc bavSvi moyiWebul
saTamaSos.
roca floberi rodolfisa da emas Sexvedris scenaze muSaobda, im xanebSi l. koles
swerda: “imave (siyalbis, umsgavsoebis, - a.W.) comisaganaa gakeTebuli yvela, vinc
laparakobs ukve gamqral siyvarulze da dedisa Tu mamis saflavze, netar
mogonebebze; vinc medalionebs eamboreba da mTvarian RameSi qviTinebs, vinc
gagiJebulia sinaziT, roca bavSvebs xedavs, ibnideba TeatrSi, xolo zRvis piras
RrmadCafiqrebulis pozas iRebs. jambazebi! jambazebi! takimasxrebi! samgzis
takimasxrebi!..”
ai adgilobrivi meafTiaqe home – tipiuri molaybe da uqnara; uvics, mkvexaras Tavi
yvelafrismcodned, am qveynis marilad moaqvs. cxovrebaSi ar aris iseTi movlena Tu
SemTxveva, romlisTvisac mzad ar hqondes Tavisi azri, rogorc aucilebeli recepti. misi
cxovrebis interesi scildeba ionvilis farglebs. liberalobs, Tavi sazogadoebis mesveurad
warmoudgenia, mWevrmetyvelurad laparakobs sxvadasxva gegmaze, TavSi rom
utrialebs moqalaqeTa sakeTildReod. “Cemi RmerTia, - Tavmomwoned ambobs igi, -
sokrates, franklinis, volterisa da beranJes RmerTi! me viziareb “savueli
qorepiskopozis aRsarebas”, oTxmocdacxra wlis ukvdav principebs”.
igi gazeT “ruanis farnis” TanamSromelia. arc erT odnav sagulisxmo movlenas Tu
faqts, rac ki ionvilsa da mis midamoebSi moxdeba, ar gauSvebs, romi gazeTSi ar
gamoaqveynos. ionvilSi cxovrobda adgilobrivi sastumros mejinibe ipolite toteni,
visac cali fexi dabadebiTve gamrudebuli hqonda, da ai, homes daJinebuli rCeviT, Sarl
bovarim am fexis operacia gaakeTa (rac, aqve unda iTqvas, sabediswerod
damTavrda: uxeirod gakeTebuli operaciis gamo, qalaqidan gamowveulmaa qirurgma
fexi sabolood mohkveTa sabralo mejinibes) hoda, sanam es katastrofa moxdeboda,
homem am operaciis ambavi aseTi maRalfardovani informaciiT acnoba gazeTs:
“miuxedavad aTasgvari crurwmenisa, rac jer kidev fardasaviT malavs evropis saxis
erT nawils, sinaTle mainc Semodis Cvens sofelSi...” da Semdeg moTxrobilia
operaciis ambavi.
ai Cveni Zveli nacnobi ruo, ema bovaris mama, - yoCaRi, gamrje glexi, vinc ar
iviwyebs Sors gaTxovil qaliSvils da drodadro ZRveniT estumreba xolme siZes.
xurjini savse aqvs dakluli goWiT, indauriT, xiliTa da tkbileuliT. xolo Tu naxva
daugvianda, kacis xeliT ugzavnis mosakiTxs da wrfeli guliT daweril werils, romelSic
gamoTqmulia male naxvis natvra da emas gaTxovebiT daoblebuli ojaxis ambavi, Tan
isic ar aviwydeba, rom moiTxovos: damibruneT kalaTi, romliTac amas winaT
mosakiTxi gamogigzavneTo.
ai kidev gulmarTali, alali Justeni, meafTiaqe homes noqari, visac qalwulisebri
mokrZaleba nebas ar aZlevs pirdapir TvalSi Sexedos momxibvlel emas da vinc misi
araerTgzis siyvaruliT gatacebis uneburi mowme da mesaidumlea. es swored is
Justenia, vin erT dros, roca emas gadawyvetili hqonda Tavis mokvla, afTiaqis
laboratoriaSi uCvena, sad da romel qilaSi ra wamali an sawamlavi inaxeboda. aba
maSin ras warmoidgenda sabralo biWi, rom amiT xeli Seuwyo uneblieT sayvareli
arsebis daRupvas.
gulismomkvleli naRvliT aris gamsWvaluli romanis finali: udrood daiRupa maxinji
cxovrebis yalbi da farisevluri kanonebis xlarTSi gabmuli mSvenieri ema bovari;
uecrad gardaicvala bednierebas monatrebuli, sayvareli colis dakargviT ganadgurebuli
Sarl bovari; oblad darCenili patara berta Seudga mZime Sromas adgilobriv saqsov
fabrikaSi; fexakrefiT epareba sikvdili agreTve moxuc, dambladacemul ruos. mxolod
erTi home aRwevs warmatebas duxWiri cxovrebis sarbielze: “am cota xnis winaT
man miiRo sapatio legionis ordeni”.
ase amTavrebs floberi Tavis romans, romelic franguli literaturis damamSvenebeli
Sedevri da msoflio kritikuli realizmis erT-erTi brwyinvale nimuSia.
“madam bovaris” damTavrebis Semdeg mwerali kvlav gaitaca farTo da poeturma
Temam, rac misi gonebisaTvis saWiro iyo, rogorc erTgvari xarki winandeli
ganwyobilebisadmi. am mizniT igi Seudga “wmida antonis cdunebis” gadakeTebas.
es nawarmoebi odesRac dawerili hqonda sam variantad, magram arc erTi ar
akmayofilebda. (gagrZeleba boloSi)
madam bovari
I
gakveTilze viyaviT, roca direqtori Semovida; mas Semohyva qalaqurad Cacmuli erTi
axalbeda da klasis msaxuri, romelsac didi merxi mohqonda. vinc Tvlemda, myis
gamofxizlda da ise wamoxta, TiTqos muSaobaSi xeli SeuSaleso.
direqtorma gvaniSna, dasxediTo; mere klasis damrigebels miubrunda:
- batono roJe, - mimarTa direqtorma dabali xmiT, - ai warmomidgenia TqvenTvis
es mowafe. mexuTeSi Semodis, ukeTu mecadineobiT da yofaqceviT
daimsaxurebs, ufros klasSi gadava, rac mis asaks kidevac Seefereba.
axalbeda kuTxeSi idga, kars ukan, ise, rom Zlivs Canda; soflis biWi iyo,
TxuTmetiode wlisa, tanadobiT yovel Cvenganze ufro maRali. Tma, viT soflis
mgalobels, Sublze sworad hqonda SekreWili; saxe – gonivruli da Zalze darcxvenili.
Tumca mxarbeWiani ar iyo, magram mwvane maudis SavRilebiani sacmeli, albaT,
iRliebSi uWerda, ris gamoc saxeloebidan siSiSvles naCvevi dawiTlebuli xelebi
gamoeyo. sabeWuriT Zalze aWimul, moyviTalo feris SarvalSi lurji windebi uCanda;
fexT ecva magari, lursmniT moWedili da cudad gawmendili fexsacmeli.
daiwyo gakveTilze gamoZaxeba. igi iseT gulisyurs iCenda, TiTqos qadagebas
usmenso. ver gaebeda verc fexze fexis gadadeba, verc idayvebze dayrdnoba da, roca
or saaTze zari daireka, damrigebeli iZulebuli iyo gaexsenebina, rom isic CvenTan
erTad rigSi Camdgariyo.
Cveuleba gvqonda, klasSi Sesvlisas, qudebi Zirs dagveyara, raTa xelebi ufro
Tavisufali gvqonoda; saWiro iyo, karibWidanve qudi kedlisTvis ise gvexala, rom
Semdeg merxs qveS Sevardniliyo, da amasTanave rac SeiZleba meti mtveri
aeyenebina; ai biWoba es iyo.
magram axalbedam an ver SeamCnia es xerxi, an ver gabeda CvenTvis moebaZa,
xolo, roca locva ukve gaTavda, Tavisi qudi isev muxlebze edo. es iyo raRac rTuli
saxis qudi, sadac ipovnidiT boxoxis mrgvali qudis, bewviani kasketisa da bambis
CaCis elementebs, erTi sityviT, uxeiro raRac, romlis uTqmeli simaxinje ise Rrmad
metyvelia, viT sulelis saxe. ovaluri, veSapis ulvaSze gadaWimuli, igi iwyeboda
kupatis formis sami patara bafTiT: Semdeg erTmaneTs enacvleboda wiTeli zoliT
gayofili naWrebi xaverdisa da kurdRlis tyavisa; amaT zemoT tomsikiseburi raRac
iyo, rac muyaos mravalkuTxovani boyviT Tavdeboda; es ukanaskneli sutaSiT iyo
baraqianad moqarguli, xolo kunwulze, metad wvrili da grZeli yaiTniT, oqromkediT
naskveni rko ekida. qudi axali iyo, winafra ubrwyinavda.
- adeqiT! – uTxra maswavlebelma.
igi adga; qudi dauvarda, mTel klass sicili autyda. qudis asaRebad rom daixara,
mezobelma idayvi hkra da qudi daagdebina; kvlav daixara da aiRo.
- daeTxoveT mag Tqvens muzarads. – uTxra maswavlebelma, -romelic oxunji kaci
iyo.
mowafeebSi iseTi gamayruebeli xarxari atyda, rom sabralo biWi mTlad daibna; aRar
icoda es qudi xelSi daeWira, Zirs daegdo, Tu Tavze daexura. dajda da muxlze daido.
- adeqiT, - gaumeora maswavlebelma, - da miTxariT, ra gvari xarT.
axalbedam raRac gaugebari gvari waiburtyunam.
- gaimeoreT!
kvlav iseTive gaugebari burtyuni, rac klasis Rriancelma CaaxSo.
- xmamaRla! – miaZaxa maswavlebelma, - xmamaRla!
maSin axalbedam ukiduresi gadawyvetileba miiRo, piri uzomod daaRo da ise
daiyvira, TiTqos visme eZaxiso: Sarbovari.
atyda erTi Rrianceli, xorxocma mwvervals miaRwia, merme calke gamyivan xmebad
daifrqva (Rrialebdnen, yefdnen, fexebs ubartyunebdnen, gahkiodnen: Sarbovari,
Sarbovari!) guguni xan odnav miwydeboda, xan uecrad aqa-iq ifeTqebda, viT cudad
Caqrobili petarda.
magram sajarimo amocanaTa siuxvis wyalobiT, wesiereba nelinel aRdgenil iqna da
maswavlebelma, raki gaigo Sarl bovaris saxeli da gvari, akarnaxebina, marcval-
marcval aTqmevina da gaameorebina, merme sabralo biWs ubrZana, wadi zarmacebis
merxze dajeqi, kaTedris Zirsao. igic daiZra, magram, sanam wavidoda, Seyoymanda.
- ras eZebT? – hkiTxa maswavlebelma.
- Cems kask... – gaubedavad miugo axalbedam da SeSfoTebiT mimoixeda.
- xuTasi striqoni leqsi mTel klass! – mrisxane xmiT wamoZaxebulma, ....-saviT
erTbaSad SeaCera axali, mosalodneli aliaqoTi.
- dawynardiT-meTqi, - ganagrZobda gajavrebuli maswavlebeli da cxvirsaxociT
saxes iwmendda, Tqven ki, axalbedav, ocjer damiwerT zmnas rveulSi ....**
me Tqven giCvenebT!
sasacilo var.
II
erT Rames, daaxloebiT TerTmet saaTze, isini cxenis fexis xmam gaaRviZa, zed
karebTan rom Sewyda. msaxurma sxvenis sarkmeli gaaRo da karga xans elaparaka
viRacas, qvemoT, quCaSi rom idga. eqimis wasayvanad mosuliyo, Tan baraTi
hqonda, siciviT akankalebulma nastazim kibe amoirbina, erTi meoreze boqlomi da
urduli gamoaZro. kacma Tavisi cxeni datova da msaxurTan erTad Sin Semovida.
malis CaCidan CvarSi Sexveuli werili amoaZro da Tavazianad Sarls miawoda,
romelic wasakiTxavad idayviT baliSs daeyrdno. nastacim sanTeli loginTan daikava,
aadami, darcxveniT, kedlisken gadabrunda.
am weriliT, cisferi luqis patara beWdiT rom iyo dabeWdili, b-n bovaris
emudarebodnen, dauyovnebliv misuliyo bertos fermaSi motexili fexis gasamarTavad,
xolo tostidan bertomde kai eqvsi mili manZilia, longevilsa da sen-viqtorze gavliT.
bneli Rame iyo. axalgazrda madam bovaris eSinoda, qmars raime ar SeemTxves
gzaSio. ase rom, gadawyvites: gamogzavnili mejinibe daiwinaurebs, Sarli ki sami
saaTis Semdeg gaemgzavreba, mTvaris amosvlisas. mis Sesaxvedrad biWs
gamogzavnian megzurad da WiSkris gasaRebad.
daaxloebiT diliT oTx saaTze, wamosasxamSi kargad SefuTnuli Sarli bertos gzas
gaudga. Tbili ZiliT kvlav mTvlemare, igi mSvidi pirutyvis moZraobiT gamowveul
rwevas miendo. roca cxeni ekliT Semoragul sasamne TxrilebTan uecrad Sedgeboda,
Sarlic myis gamoiRviZebda, motexil fexs gaixsenebda, da cdilobda gaexsenebina
motexilobis yvela SemTxveva, rac ki enaxa. ukve aRar wvimda, Tendeboda. vaSlis
xis ufoTlo totebze uZravad Seamsxdariyvnen dilis civi qariT bumbulaburZgnuli
Citebi. dacemuli Wala Tvalmiuwvdenel sivrceze gadaWimuliyo da xeTa Taigulebi,
karga manZiliT erTmaneTs daSorebulni, moSavo-lurj laqebad dasCneoda veeberTela
rux farTobs, romelic horizontze moRrublul caSi ikargeboda. drodadro Sarli Tvals
gaaxelda, magram azri male iluleboda, Tvlema ereoda, raRac garindebaSi iZireboda,
sadac weRandeli STabeWdilebani mogonebaTa burusSi inTqmeboda da TviTon igic
ordeboda; ise eCveneboda, TiTqos erTsa da imave dros studenti c iyo, colianic,
TiTqos meuRlis loginSic eZina, rogorc am ramdenime wuTis win, da naoperacievTa
darbazSic mimodioda, viT odesme. mis TavSi kompresis Tbili orTqli namis gril
surnelebas ezaveboda; rkinis sawolebis rgolTa wkrialic esmoda da mZinare colis
sunTqvac... roca vasonvils miuaxlovda, Txrilis piras mindorze mjdomare bavSvi
SeamCnia.
- Tqven eqimi brZandebiT? – hkiTxa bavSvma.
Sarlis pasuxi rom esma, xis fexsacmeli xelSi daikava da sirbiliT waruZRva.
gzadagza, gamyolis naambobidan mkurnali mixvda, rom batoni ruo erT-erTi karga
SeZlebuli meurne unda yofiliyo. fexi guSin saRamos moetexa, naTliRebis lxinze,
mezoblisas. coli ori wlis win gardacvloda. axla erTaderTi qaliSvilis amara
darCeniliyo, romelic ojaxSi exmareboda.
urmis nakvalevi TandaTan gaRrmavda, bertos fermas uaxlovdebodnen. patara biWi
cocxal RobeSi gaZvra da miimala, merme ezos boloSi gamoCnda da WiSkari gaaRo.
sovel balaxze cxens fexi usxlteboda: Sarli ixreboda, xeebqveS mimavali. beCoSi
dabmuli nagazebi jaWvebs Wimavdnen da yefdnen. fermaSi Sesvlisas, cxeni
raRacam daafrTxo. ganze gautia.
ferma kargi sanaxavi iyo. Tavlis Ria karebSi moCandnen didroni muSa-cxenebi,
romlebic mSvidad Wamdnen axal bagebSi. SenobaTa gaswvriv moCanda ganieri
sanexvela, romelsac odnav boli asdioda. xolo iqiT, qaTmebsa da indaurebs Soris,
iqeqeboda xuTi Tu eqvsi farSavangi – mSveneba am kuTxis ezoebisa. farexi grZeli
iyo, beReli – maRali, xelisguliviT SiSveli kedlebiT. fardulis qveS ori didi uremi da
oTxi guTani idga, TavianTi SoltebiT, sakisurebiT da sruli akazmulobiT, romelTa
Salis lurji safarvelic beRlidan naafrqvevi mtvriT dafaruliyo. daqanebul ezoSi xexili
iyo mwkrivad Carguli, xolo gubesTan batebis gundis mxiaruli yiyini gaismoda.
axalgazrda qali, romelsac tanT ecva cisferi Salis kaba, karebSi miegeba b-n bovaris da
samzareuloSi Seiyvana, sadac didi cecxli gizgizebda. cecxlis piras ramdenime
sxvadasxva zomis qoTani idga, romlebSic muSebis sauzme ixarSeboda. iqve soveli
tanisamosi Sreboda. sanakverCxle Coti, maSa da sabervelis tuCi, yvela uzarmazari
odenobisa, naferavi foladiviT brwyinavda, xolo kedlebis gaswvriv gamarTul
Taroebze mravali WurWeli elaga, romlebzedac keris ciagi sinaTle da amomavali mzis
fanjrebs momdgari Suqi laplapebda.
Sarli pirvel sarTulze avida avadmyofis sanaxavad. avadmyofi loginSi daxcvda,
sabnebSi gaxveuli da ofliani, Ramis CaCi Sors gadaegdo. es iyo momcro tanis
Ripiani, SesaxedaobiT ase ormocdaaTi wlisa, TeTrona, lurjTvala, Txemmeloti,
sayureebiani; sasTumalTan, skamze, aryiT savse sura edga, romlidanac
drogamoSvebiT daisxamda xolme janis Sesamateblad, magram, rogorc ki eqimi
dainaxa, aRtyineba Cauqra da ginebis nacvlad, rasac Tormeti saaTis ganmavlobaSi ar
iSlida, wynarad akvnesda.
motexiloba martivi iyo, yovoelgvari garTulebis gareSe. amaze iols Sarli verc ki
isurvebda. gaixsena Tavis maswavlebelTa qceva daWrilTa sarecelis winaSe da
pacienti gaamxneva aTasnairi tkbili sityvebiT, qirurgis alersiT, sadastaqro danaze
wasacxeb zeTs rom hgavs. artaSnebad erTi Sekvra yavris naxeTqebi moutanes.
Sarlma erT-erTi gamoarCia, daWra, minis natexiT gafxika, msaxurma zewrebi daxia
Sesaxvevad, xolo madmuazel ema ki yurbaliSebis kervas cdilobda. raki didxans
eZebda Tavis sakerav xelsawyos, mamas moTminebas daelia; qalma xma ar gasca,
magram kervis dros TiTebi ki mravaljer daiCxvlita, naCxvleti TiTebi tuCTan miitana
amosawuwnad.
Sarli gaakvirva misi frCxilebis siTeTrem. gaqaTqaTebuli, bolowvrili, saluqi, viT
diepis spilos Zvlis nakeTobani da nuSis saxed moqnili. garna xeli mainc ar iyo
lamazi, SesaZloa, ara sakmaod mkrTali, saxsrebSi odnav xmeli. garda amisa, metad
grZelic iyo da nakvTebis sirbiles moklebulic. misi mSveneba Tvalebi iyo; Tumca
Taflisferi, wamwamTa gamo Savi gegoneboda; mzera maTi pirdapiri da gulwrfeli
SeupovrobiT iyo aRsavse.
fexis Sexveva rom gaTavda, b-nma roum TviT dapatiJa eqimi, sanam
wabrZandebodeT, cota waixemseTo.
Sarli qvemo sarTulis darbazSi Cavida. patara sufra ori pirisaTvis iyo gaSlili, zed
vercxlis Tasebi elaga; sufris axlos didi sawoli idga, Cardaxiani, romelzedac TurqTa
saxeebi iyo amoCiTuli. fanjris pirdapir muxis maRali karada amarTuliyo, saidanac
SroSanasi da notio zewrebis suni dioda. kuTxeebSi iatakze xorbliani tomrebi ewyo,
rac mezobel sakuWnaoSi ver dateuliyo, sadac samsafexuriani qvis kibe adioda.
oTaxis morTulobas Seadgenda fanqriT naxati minervis Tavi, oqros varayian CarCoSi
Casmuli; suraTi Sua kedelze ekida, romlis mwvane saRebavic gvarjilas CamoeSala;
suraTis bolos goTuri anbaniT gamoyvanili iyo: “Cems Zvirfas mamas”.
baasi jer avadmyofze Camovarda, mere amindze, did siciveebsa da mglebze,
RamRamobiT rom garSemo mindvrebSi daZrwian. madmuazel ruo veraviTar
mxiarulebas ver poulobda soflad, gansakuTrebiT axla, roca mTeli fermis movla
TiTqmis mxolod mas awva kisrad. radgan oTaxSi cioda, qals Wamis dros kbilebi
ukawkawebda, ris gamoc odnav Cndeboda misi sqeli tuCebi; qals Cveuleba hqonda
siCumis dros tuCebi ekvnita.
gadmofenili sayelo qalis TeTr kisers aCenda. Savi Tma or did nawnavad hqonda
daxveuli, romelTagan TviTeuli imdenad saluqi iyo, rom erT mTlian nakveTad
mogeCvenebodaT; kefas Tmis viwro ganayofi misdevda rkalad qoCrisaken; xolo
qoCris ukan uxv bolqvad dawyobili nawnavebi, yuris bibiloebs rom ver faravda,
safeTqlebze kululebad efineboda, rac soflis eqimma Tavis sicocxleSi pirvelad mxolod
aq naxa. loyebi vardisfrad uRvioda. korsaJis Rilsa da Rils Sua, mamakaciviT, kus
xokis lorneti hqonda gaCrili.
roca Sarli moxuc ruosTan avida gamosaTxovrad da kvlav darbazSi dabrunda, qali
fanjarasTan mimdgari naxa, minisTvis Subli mieyrdno da baRs gascqeroda, sadac
qars lobios Cxirebi waeqcia. igi eqimisken mobrunda.
- eZebT rasme? – hkiTxa.
- Cemi maTraxi, Tu ukacravad ar viyo! – miugo man.
eqimi maTraxs eZebda – sawolze, ikars ukan, skamebze, Turme tomrebsa da kedels
Sua Cavardniliyo. emam SeamCnia da asaRebad daixara. Sarlic, TavazianobiT,
iqiTken miiqca da, roca xeli imave mimarTulebiT gaiwoda, misi mkerdi uneburad
daxrili qaliSvilis zurgs Seexo. awiTlebuli qali gaimarTa, mxarzemodan Tvali Seavlo
da xaris ZarRvis maTraxi miawoda.
imis magier, rom bertos sami dRis Semdeg misuliyo, rogorc dahpirda, eqimi meore
dResve mivida, Semdeg ki yovel kviraSi or-orjer daiareboda, ukeTu saTvalavSi ar
CavagdebT moulodnel vizitebs, rac drodadro TiTqos SemTxveviT xdeboda.
garna, yovelive kargad warimarTa; gamomrTeleba wesierad mimdinareobda da, roca
ormocdameeqvse dRis Semdeg, moxuci ruo Tavis qoxSi sakuTari fexiT moborZike
naxes, b-n bovaris ise dauwyes cqera, rogorc didi niWis patrons. moxuci ruo
ambobda, ivetos, gind TviT ruanis upirvelesi eqimebic ki ukeT ver
ganmkurnavdneno.
xolo Sarli arc ki SehkiTxebia Tavs, rad uxaroda ase bertoSi xSiri siaruli. rom
dafiqrebuliyo, amas albaT, Tavis eqimur gulmodginebas miawerda an kargi sasyidlis
molodins. magram nuTu marTlac amitom iyo ase momxibvleli bertoSi siaruli, rac
aSkarad gamonakliss Seadgenda misi cxovrebis uferul saqmianobaSi? im dReebSi igi
Zalian adre dgeboda, cxens aCqarebda, miaWenebda, roca Camoxdeboda, balaxze
fexs gaiwmendda da, sanam zRurbls gadaabijebda, Sav xelTaTmanebs
wamoicvamda. uyvarda am fermis naxva, uxaroda, roca ezoSi Sesvlisas, beWiT
WiSkars gaexaxuneboda, uyvarda Robes Semjdari myivana mamali, mis
Sesagebeblad gamosuli msaxurni. moswonda es beReli da Tavla; uyvarda moxuci
ruo, tlaSuniT rom xels arTmevda da Tavis mxsnels eZaxda. moswonda agreTve
madmuazel emas xis qoSebis prakuni samzareulos morecxil iatakze; qoSebis maRali
quslebi qals odnav amaRlebda da, roca igi win gauvlida, xis lanCebi sxartad
etyapuneboda qalis fexsacmlis saZires.
qali yovelTvis kibis safexuramde miacilebda xolme, sanam cxens mogvridnen, iqve
icdida. erTmaneTs gamoeTxovebodnen da mets aRaras laparakobdnen, qari misi
Tmis daudegar k ululebs eTamaSeboda, an winsafris Sesakraveabis boloebs
afrialebda, TiTqos alamiao. erTxel, roca daTba da xeebis qerqi ezoSi sisveliT
darbilda, xolo SenobaTa saxuravebze Tovli Camodna, qali winkarSi gavida. qolga
aiRo da gaSala. qolgis mtredisferi abreSumi mqrqad Crdilebs esroda misi saxis
siTeTres, qolgis qveS mwyazrad uRimoda mosalbune siTbos; da qolgis gadaWimul
qsovilze ismoda wveTebis wkapuni, ritmulad, zedized.
bertoSi siarulis pirvel xans axalgazrda q-ni bovari yovelTvis kiTxulobda xolme
avadmyofis ambavs da Tavis Semosaval-gasavlis wignSi erTi Cinebuli sufTa gverdic
ki gauxsna b-n ruos. magram, roca gaigo, ruos qaliSvili hyavso, cnobebis Sekrebas
Seudga, Seityo, rom madmuazel ruo monasterSi – ursulianebTan aRzrdila da, rogorc
ityvian, mSvenieri ganaTlebad miuRia; codnia cekva, geografia, xatva da pianinos
dakvra. esRa aklda!
- maS amitomaa, rom ase saxegabadruli mieSureba xolme mis sanaxavad, -
ambobda is TavisTvis, - amisTvisaa, rom axal Jilets icvams da wvimaSi misi
gafuWebac ar enaneba? ah, es qali, es qali!..
da SeiZula is qali, instinqturad. pirvelad qaragmulad gadaukravda xolme sityvas .
Sarlma es ver gaigo, amas zogadi analogiuri msjeloba mohyva. qmari qariSxlis SiSiT
yurs ar aTxovebda, Semdeg pirdapiri kvleva daiwyo, Sarlma ukve aRar icoda, ra
epasuxa.
- risiTvisRa daiareba igi bertos, roca b-ni ruo ukve ganikurna da am xalxs fuli jerac ar
moucia? ah, imitom, rom iq aris viRac, erTi vinme, tkbilmosaubre, mqargavi,
keTilgonieri! swored amas eltyoda: qalaqeli qalebi nebavs, da ganagrZobda:
- mereda, moxuc ruos qaliSvili qalaqeli qalia, erTi mibrZaneT, geTayva? –
aRSfoTebiT ambobda q-ni bovari, - misi papa mwyemsi iyo, xolo erTi biZaSvili
hyavT da isic kinaRam sisxlis samarTalSi misces erTi ugvani saqcielis gamo. ris
maqnisia amdeni farTifurTi da kviraobiT farCis kabebiT gamowyobili, viT
grafinia, eklesiaSi rom dabrZandeba. sabralo berikaci, SarSan rom Talgamis kargi
mosavali ar yofiliyo, gadasaxadTa narCenebis gastumrebasac ver moaxerxebda.
Sarls es ambebi mobezrda da amitom bertoSi siaruli Sewyvita. eloizam bevri tirilisa
da uaRresad afeTqebuli siyvarulis, xvevna-kocnis Semdgom, locvanze xeli daadebina
da daafica, rom bertos amieridan aRar wevidoda; igi daemorCila, magram survilT
simZafre misive monuri saqcielis winaaRmdeg amxedrda da raRacnairi gulubryvilo
orpirobiT Tavi daijera, rom naxvis akrZalva siyvarulis uflebas aZlevda mas. amasTan
erTad qvrivi mWlec iyo, wamosaruli kbilebi hqonda da mTeli wlis ganmavlobaSi
tanze patara Savi Salis wamosxma icoda, romlis yurebic beWebze scemda;
gamxmarsa da CamoferTxil TeZoze viwro kaba da mokle kaba hqonda SemoWerili,
rac koWebsa da didi fexsacmelis gadajvaredinebul bandulebs ver ufaravda.
Sarlis deda drogamoSvebiT midioda xolme maT sanaxavad; magram ramdenime dRis
Semdeg dedamTilma mxari misca Tavis rZals da oriveni danis piriviT ilesavdnen
enas mis winaaRmdeg. igi erTob bevrsa Wams! ra saWiroa yoveli gamvlel-
gamomvlelis gamaspinZleba? an ra jiutobaa, rom saTburs ar icvams!
gazafxulis pirze ise moxda, rom inguvilelma notariusma, visac qvrivi diubiukis
Tanxebi ebara, erT mSvenier dRes afra aRmarTa da Tavisi moanabris fulianad
sadRac gaqra. marTalia, eloizas, gemSi monawileobis garda, rac eqvsi aTas franks
udrida, saxlic hqonda sen-fransuas quCaze, magram mTeli am qonebisa, romlis
Sesaxebac amdens gahkiodnen, ojaxSi araferi Canda, ukeTu cotaoden avejeulobasa
da WinWebs angariSSi ar CavagdebT. saWiro gaxda, raTa yovelive mzis sinaTleze
yofiliyo gamotanili. saxli diepSi valebiT iyo daRrRnili TviT lartyebamde; ramdeni
hqonda notariuss Cabarebuli, es RmerTma uwyis, xolo gemSi monawileoba aTas
ekius ar aRemateboda. maS, im kai qalma icrua xom! gabrazebulma mama bovarim
skami miwas daanarcxa da cols ayvedra, Svili Sen gaaubedure, iseT jaxraks SeauRle,
romlis akazmulobac mis tyavad ar Rirso. isini tosts ewvivnen. Selaparakdnen. iyo
scenebic. eloiza atirda. qmars yelze moexvia da emudara, Seni mSoblebisagan
damicavio. Sarlma qomagoba ganizraxa. mSoblebi gajavrdnen da wavidnen.
magram dakvra mouzomeli gamodga. rva dRis Semdeg, roca eloiza sarecxs hfenda,
yelidan sisxli waskda da meore dRes, qmari rom fanjris fardas asworebda, qalma
uecrad wamoiZaxa: “oh, RmerTo Cemo” da guli wauvida. gardacvliliyo. ra
saocrebaa!
roca sasaflaoze yovelive gaTavda, Sarli Sin dabrunda. zemo sarTulSi avida, misi kaba
sawolis CardaxTan naxa Camokidebuli; sawer magidas daeyrdno da mwuxare fiqrSi
wasuli saRamomde uZravad ijda. bolos da bolos am qals igi uyvarda.
III
erTxel, diliT, moxuci ruo Sarls ewvia da fexis samkurnalo fuli moutana;
samocdaTxuTmeti franki, sul or-orfrankianebi, da erTi indauri. gaego misi
mwuxarebis ambavi da anugeSa, rac ki SeeZlo.
- vici, rasac niSnavs esa, - uTxra da mxarze xeli daucacuna, - mec agre viyavi,
SensaviT! roca Cemi sabralo davkarge, mindorSi wavel, raTa marto
davrCeniliyav; xis Ziras mivegde da vtirodi, RmerTs movuwodebdi, sisuleleebs
vroSavdi: ratom mec ai is mkvdari Txunela ara var, totze rom CamoudviaT da
matlebs muceli gamouWamiaT-meTqi. da rodesac warmovidgine, ai axla, am
wuTs sxvebi TavianT colebTan arian da exvevian-meTqi, Cemi sabijgi aZviRe da
gabrazebulma miwas davuwye cema; giJiviT viyavi, sasmel-saWmels zed ar
vekarebodi; ar daijerebT, magram kafeSi Sesvlis fiqric ki mZagda. diax, ase iyo,
magram nel-nela, dRiTi-dRe zamTars gazafxuli waeba, zafxuls Semodgoma, da
esec finCxa-finCxa, wveT-wveTad dadna, wavida, gaqra, daileqa-meTqi, minda
vTqva, radgan raRac mainc grCeba fskerSi, rogorc... simZime, iq, gulis siRrmeSi!
magram, raki Cveni, yvelas bedi aseTia, amitom Tavi rodi unda misce sakvdav
dards, aqaoda, sxvebi daixocnen, mec sikvdili mindao; unda gamxnevdeT, batono
bovari. eg warmavalia! mobrZandiT, gvnaxeT, Cemi qali drodadro, iciT,
gigonebT, ase ambobs, damiviwyao. ager gazafxulic kars gvadgas; kurdRlebze
sanadirod wagiyvanT, cotaTi gaerTobiT.
Sarlma rCeva daujera. bertos estumra; yovelive ise dauxvda, rogorc amas winaT, e.i.
xuTi Tvis winaT enaxa, msxlis xeebi ukve hyvaoda; moxuci ruo ezoSi dafusfusebda,
rac fermas sicocxles hmatebda.
moxucs Tavis movaleobad miaCnda eqims, misi mwuxarebis gamo, rac ki
SeiZleboda, meti TavazianobiT mopyroboda, amitom sTxova gareT quds nu moixdio,
dabali xmiT elaparakeboda, TiTqos igi avad yofiliyos, da gajavrebac ki ganizraxa,
roca gaigo, rom misTvis gansakuTrebuli ram nazi da msubuqi araferi moumzadebiaT,
rogoricaa kremi an msxlis kompoti. merme saxumaro ambavs mohyva. Sarls sicili
waskda, magram umalve coli moagonda da moiRuSa. roca yava moitanes, amis fiqric
gauqra.
imis mixedviT, rac marto cxovrebas eCveoda, colze sul naklebsa da naklebs fiqrobda.
damoukideblobis axali siame mis martoobas ufro asatans xdida. axla SeeZlo ijris
saaTebic Seecvala, daukiTxavad wasuliyo da mosuliyo, xolo, roca daRlili iyo, SeeZlo
Tavis loginze nebierad gaSxlarTuliyo. ase rom gaazatda, ganebivrda da samZimarsac
moTminebiT ismenda. meore mxriT, colis sikvdils xeli rodi SeuSlia misi
saqmianobisaTvis, radgan mTeli erTi Tvis ganmavlobaSi sal ase gaismoda: “sabralo
ymawvili! ra samwuxaroa!” saxeli gaiTqva, klientebi moemata da bertoSic sruliad
Tavisi survilisamebr daiareboda. roca imedi, gaurkveveli bednierebis grZnoba
hqonda, roca wveris dasaoSavad sarkeSi Caixedavda xolme, saxec ufro saamuri
eCveneboda.
erTxel ruoanTsa naSuadRevis sam saaTze mivida. yvela yanaSi iyo gasuli,
samzareuloSi Sevida, magram pirvelad iq ema ver SeamCnia: darabebi mixuruli iyo.
WuWrutanebidan iatakze mzis grZeli da viwro sxivi dafeniliyo, avejze asxletili
Werze farfatebda. sufraze naxmar Wiqebs buzebi exveodnen da Sig narCen sidrSi
zuzuniT ixrCobodnen. sakomuridan daSvebuli sinaTle Wvartls axaverdebda, nacars
ki odnav acisferovnebda. fanjaras da keras Sua ema ijda da keravda; TavSiSvela iyo,
Ria mxrebi ofliT dacvaroda.
soflis Cveulebisamebr, qalma sasmeli ram SesTavaza, Sarlma uari Tqva, qali ar
moeSva da bolos siciliT daiTanxma, TiTo Wiqa liqiori erTad davlioTo, karadidan
erTi boTli kiuraso gamoiRo, ori Wiqac miayola: erTi piramde aavso, meoreSi odnav
CaaJona, savse mas miawoda, Tavisi nakruli miuWaxuna da tuCTan miitana; Wiqa
TiTqmis carieli iyo, ukan gadaixara; Tavi gadaagdo, yeli gamoiCina. tuCebi
wamoizarda da raki veraferi igema, sicili autyda. enis wvero waigrZela da Wiqis
fskeri gamoloka.
kvlav dajda da muSaoba ganagrZo; bambis TeTri winda hqonda gamosakeravi:
TavauReblad keravda, aras ambobda, Sarlic dumda. karis qvemodan Semonaber qars
odnav mtveri Semohqonda; Sarli am aniavebul mtvers adevnebda Tvals da esmoda
mxolod sakuTari safeTqlebis cema da ezodanac qaTmis Soreuli kakani. emas,
drodadro, gasagrileblad loyaze xelisgulebi mihqonda, xolo Semdeg xelisgulebs
gasacieblad buxris rkinis rikulis buStulebs adebda.
qali Cioda, gazafxulidanve Tavis bruali damCemdao, da ekiTxeboda, zRvis abazanebi
xom ar margebso; merme Tavis monassterze Camoagdo sityva, Sarlma ki koleJi
gaixsena, baasi nel-nela gaiba. merme qalma Tavis oTaxSi aiyvana; uCvena musikis
Zveli rveulebi, patara wignakebi, saCuqrad rom mieRo, da muxis kunZlebis
gvirgvinebi, karadis qvemo ganjinaSi rom eyara; ebaasa Tavisi dedis sasaflaos
Sesaxeb da baRSi is kvalic ki uCvena, sadac yvavilebs krefda da yovel paraskeobiT
dedis saflavze mihqonda... magram maT mebaRes amisi araferi gaegeba, sazogadod,
cudi msaxurebi hyavT! mas swadia, rom zamTrobiT mainc icxovron qalaqad, Tumca,
am gauTavebeli kargi amindebis gamo, zafxulSi soflad cxovreba SesaZloa ufro
autanelic iyos. da, imis mixedviT, Tu raze laparakobda, misi xma xan mkafio iyo,
maRali, xan TiTqos Tavis Tavs ebaasebao, uecrad minelebuli, kilos icvlida da
CurCuliT Tavdeboda, - am wams rom mxiaruli iyo da Tvals gulubryvilod
aSuqebinebda, myis Tvali misi naxevrad moixuWeboda da Sig mowyeniloba,
daucxromeli fiqri gakrTeboda.
saRamos Sin dabrunebuli Sarli saTiTaod arCevda qalis naTqvam frazebs. cdilobda
gaexsenebina da Taviseburad Seevso isini, raTa nawilobriv mainc warmoedgina misi
cxovrebis is xana, roca emas jer kidev ar icnobda. magram mis gonebas mudam ise
warmoudgeboda xolme, rogoric pirvelad ixila, an iseTi, rogoric weRan datova.
Semdeg Tavis Tavs SeekiTxa, netav, ra momiva, rom gaTxovdes, an vis unda
miTxovdeso. eh, moxuci ruo Zalze SeZlebulia, qali ki... aseTi lamazia; xolo emas
saxe mudam Tvalwin edga da raRac erTxmovani, TiTqos jaras zuzuniao, yurSi
CasCurCulebda: “Sen rom SeirTo! Sen rom SeirTo!” RamiT Zili ar ekareboda, yelSi
uWerda, wyurvili awuxebda; adga, wyliani doqi moiyuda, mere fanjara gaaRo; ca
varskvlavebiT iyo moWedili, qroda Tbili qari. sadRac Sors ZaRlebi yevdnen. piri
bertosken ibruna.
raki, bolos da bolos, arafers vkargavo, Sarlma Tavis Tavs sityva misca, pirveli
SemTxvevisTanave winadadebas mivcemo; magram yovelTvis, roca ki aseTi
SemTxveva eZleoda, imis SiSiT – vaiTu Sesaferisi sityvebi ver vipovnoo, mudam
kriWa ekvroda.
moxuci ruo maincdamainc nawyeni ar darCeboda, ukeTu vinme qaliSvilisagan
gaaTavisuflebda, radgan ojaxSi bevrs arafers exmareboda. Tumca gulSi kidec
amarTlebda Svils. ra misi Wkuis saqmea soflis meurneoba, es dawyevlili xeloba,
riTac milioneri verasodes ver gaxdebio. TviT moxuci araTu igebda rasme, piriqiT,
yovel wels zaralSi iyo, radgan, Tumca vaWrobaSi moxerxebuli iyo da bazris xrikebi
erTgvar siamesac ki hgvrida, samagierod, meurneoba da misi gaZRola sruliad misi
saqme ar iyo. zurgze xelebSemodebuli daiareboda, yairaTisa araferi gaegeboda, surda
kargi Wama-sma, siTbo da tkbili Zili, uyvarda magari sidri, cvriani bivSteqsi da
romiani kargad Sezavebuli yava. samzareuloSi ijrobda xolme, marto, cecxlis piras,
patara sufraze, romelsac gaSlils miarTmevdnen xolme, viT TeatrSi.
roca SeamCnia, Sarls loyebi uwiTldeba xolme Cemi qaliSvilis winaSeo, rac imas
niSnavda, rom Txovnis dro Sors aRar iyo, windawinve moisazra yovelive. marTalia,
igi fuqsavat kacad miaCnda da aseTi siZe arasodes ar unatria, magram samagierod
uqebdnen yofaqcevas, momWirneobas, kai aRzrdasa da, albaT, mziTevzedac bevrs ar
ivaWrebda. Tanac moxuci ruo iZulebuli iyo ocdaori akri miwa gaeyida, raTa zogi
kalatozisTvis gadaexada, zogi sirajisaTvis, sawnaxelisaTvis kidev xraxni unda
gamoecvala.
- Tuki mTxovs, mivcem, - Tavis Tavs eubneboda.
mTavarangelozobis moaxloebisas, Sarli sami dRiT ewvia bertos fermas. ukanaskneli
dRec ise gavida, rogorc pirveli, yovel wuTSi yoymaniT. moxucma reom gaacila,
oRroCoRro gziT midiodnen; ai kidec unda gamoeTxovon erTmaneTs; dadga
gadamwyveti wuTi. Sarlma Tavs vada misca Robis yuramde da, bolos, roca esec
gaiares,
- batono ruo, - waibutbuta Sarlma, - rame unda giTxraT.
SeCerdnen, Sarli dumda.
- ho, miTxariT, ra ambavia! gana me ki ar vici? – nazi RimiliT Tqva moxucma.
- mamilo ruo... mamilo ruo... – butbutebda Sarli.
- me, Cemi mxriT, ukeTess ver vinatrebdi, - ganagrZo moxucma, - albaT patarax
Cemi azrisaa, magram mainc unda vkiTxoT. ganagrZeT Tqveni gza; me Sin
mivbrundebi. Tu Tanaxma iqna, kargad mismineT, Tqveni dabruneba saWiro
araa, xom iciT xalxis ambavi; garda amisa, TviTonac Zalze aReldeba. magram
Tqven rom aq ubralod ar itanjoT, me fanjris darabas gavaReb sruliad, kedlamde,
Tqven SegeZlebaT misi danaxva, Tu Robeze odnav gadmoekidebiT.
da igi Sinisaken wavida.
Sarlma Tavisi cxeni xes miaba. CirgvebSi SeZvra, elodeboda. naxevari saaTi gavida;
merme cxrameti wuTi, TviT daTvala Tavis saaTze. uecrad, kedelze didi braxuni
gaisma, daraba gaiRo, urduli kidev qanaobda.
meore dRes, dilis cxra saaTze, igi ukve fermaSi iyo, mis danaxvaze ema wamowiTlda
da zrdilobisaTvis gaRimeba scada. moxuci ruo Tavis momaval siZes moexvia. merme
baasi mziTevs Seexo; Tumca dro sakmao hqondaT, radgan qorwili manamde ver
moxdeboda, sanam Sarli ar gamoiglovda, ese igi, momavali wlis gazafxulamde.
zamTari am molodinSi gavida. madmuazel ruo mziTvis mzadebas Seudga. nawili
ruanSi SeukveTes, perangebi da Ramis Tavsafrebi TviT gaikeTa im naxatebis
mixedviT, rac modis naTxovar JurnalebSi ipovna, fermaSi Sarlis yofnisas
laparakobdnen xolme qorwilis samzadisze, arCevdnen, Tu romel oTaxSi gaimarTos
sadilio; ocnebobdnen kerZTa raodenobasa da imaze, Tu ra unda miarTvan pirvelad.
emas, piriqiT, qorwili RamiT surda, CiraRdnebiT, magram moxucma ruom amgvari
survilisa veraferi gaigo. ase rom, gadaixades qorwili, romelsac ormocdasami kaci
daeswro; lxini Teqvsmet saaTs grZeldeboda. meore dRes ganaxlda da ramdenime
dRes kidev ar Sewyvetila.
IV
stumrebma adrianad iwyes mosvla sxvadasxva ekipaJebiT; erTcxeniani kabrioliT,
orTvliani SarabaniT, uCardaxo Zveli kabrioletiT, tyavis lafaTiniani furgoniT; axlo
soflebis axalgazrdebi uremSi idgnen, mwkrivad, da xeliT sagverdulebze dayrdnobilni,
raTa ar waqceuliyvnen, didi siswrafiTa da saSineli jaxjaxiT moeqanebodnen.
movidnen aTi lies manZiliT daSorebulni, godervilidan, normanvilidan da kanidan,
orive ojaxis yvela naTesavi iyo dapatiJebuli, damdurebulebs am SemTxvevisaTvis
Seurigdnen, didi xnis unaxavi nacnobebi weriliT moiwvies.
Robis gadaRma drodadro ismoda Soltis tylaSuni, WiSkari gaiReboda da ezoSi ekipaJi
Semodioda. ekipaJs zed kibis pirvel safexurs moayenebdnen, Sig mjdomni yoveli
mxridan Camodiodnen, muxlebs izeldnen, mklavebs imarTavdnen. qalebi qalaqurad
iyvnen morTulni: Tanze boneti, kiserze saaTis oqros Zewkvi, tanze pelerina, romlis
qimebic welze hqondaT gadajvaredinebuli, an patara feradi garusi, romelic zurgze
qinZisTaviT iyo damagreqbuli iyo, rom mis patrons kiseri uCanda. TavianTi
mamebiviT Cacmuli mozardebi, Canda, Tavs uxerxulad grZnobdnen axal tanisamosSi
(bevr maTgans fexsacmeli swored im dRes ganeaxlebina Tavis sicocxleSi); maT
gverdiT sulganabuli idga ToTxmeti-Teqvsmeti wlis gogona, albaT, da an biZaSvili,
TeTr kabaSi gamowyobili, romelic pirveli ziarebisTvis iyo Sekerili, axla ki
dagrZelebuli am SemTxvevisaTvis. saxe wiTeli hqonda, SeSfoTebuli, Tma pomadiT
Zalze gaqonili, metad ufrTxildeboda Tavis TaTmanebs, ar gamesvaroso. radgan
imdeni msaxuri ar iyo, rom etlebi gamoexsnaT, stumrebi ikapiwebdnen da TviT
akeTebdnen am saqmes. maTi socialuri sxvadasxva mdgomareobis Sesaferisad, maT
tanT ecvaT fraki an serTuki, pijaki, mokle juba, - saukeTeso ram sacmeli, rac mTeli
ojaxis mSvenebas Seadgenda da rac mxolod dResaswaulebSi amodioda skivridan:
cilindrovan-sayeloiani da jibetomara redingoti, romlis grZel kalTebsac qari
afrialebda; sqeli maudis pijaki, romelsac Cveulebrivad Tan axlda kasketi, winafraze
rom spilenZi hqonda SemoWedili; mokle juba, saqamresTan rom axlo-axlo ori Rili
ekera, TiTqos wyvili Tvaliao da romlis kalTebic TiTqos xuros najaxiT iyo moWrili.
zogierTs kidev (aseTebi, rasakvirvelia, sufris bolos unda mjdariyvnen) tanT ecvaT
sayelogadmofenili, zurgze danaoWebuli sazeimo bluza da zed naqsovi qamari ertyaT.
perangebi mkerdze javSaniviT amoburculiyo! mamakacebs Tavebi axalgakreWili
hqondaT, yurebi wamolafaTinebuli, wveri wmindad gaparsuli; zogierTi albaT adre
amdgariyo wveris gasaparsavad, sibneleSi kargad ver daenaxa, cxvirqveS Tu ybebze
kani gvarianad daesera, zogs kidev samfrankianis odena nafxeki emCneoda saxeze,
rac gzaSi haeris moZraobas gaewiTlebina: amis gamo yvela es farTo mozeime saxe
marmarilos ZarRvebiviT iyo odnav aWrelebuli.
qalaqis sammarTvelo naxevari lies manZilze iyo daSorebuli da amitom iqiTac da
aqeTac mayrions fexiT mouxda siaruli. korteJi jer erTi mTliani feradi SarfiviT
gaiWima mindorSi, jejilebis viwro samnebis gaswvriv, merme ki calke jgufad
daiSala, romlebic baasSi erTmaneTs CamoSordnen. violinos damkvreli yvelaze win
midioda, Tavisi sakravi bafTebiT hqonda morTuli; mas misdevdnen nefe-dedofali,
Semdeg mSoblebi da naTesavebi, kvlav megobrebi, bolos ki bavSvebi, romlebic
ancobiT qeris TavTavebs glejdnen da celqobdnen ise, rom didebs ar SeeniSnaT.
emaes metad grZeli kaba miwaze odnav eTreoda: igi xandaxan Sedgeboda, kabis
bolos aswevda da TaTmaniani viwro TiTebiT xmel balaxs an birkas moaSorebda,
Sarli ki xelebdaSvebuli idga da elodeboda. moxuc ruos abreSumis axali cilindri exura,
tanT ecva Savi sacmeli, romlis saxeloebic TiTqmis frCxilebamde wvdeboda, mklavi
Sarlis dedisaTvis gaeyara da dinjad miabiZebda. rac Seexeba mama bovaris, romelsac
gulSi kidevac ezizReboda mTeli es xalxi, samxedro formis ubrali redingoti ecva,
Rilebi rom erT mwkrivad hqonda Cayolebuli: igi gabedulad eqaTinaureboda glexis
qera qals, romelic Tavs xrida, wiTldeboda da ar icoda, ra eTqva. danarCeni wveulebi
TavianT saqmeze baasobdnen, an erTmaneTs dascinodnen da adreve samxiarulo
gunebas iqmnidnen. musikosi ki ukravda da violinos wkriali mindvrebs efineboda.
rodesac igi SeamCnevda, Zalze CamorCneno, Sedgeboda, Seisvenebda, didxans da
bejiTad usvamda kanifols Tavis solinars da kvlav siaruls ganagrZobda; sakravis tari
ritmulad adiod-Camodioda mis xelSi, raTa amiT TavisTvis taqti mkafiod aReniSna.
sakravis xma Soridanve afrTxobda patara Citebs.
sufra urmebis fardulSi gaeSalaT. mas amSvenebda oTxi xonCa Semwvari, wiwilebis
eqvsi frikase, moxrakuli xbos xorci, cxvris sami bayvi da SuaSi mSvenieri Semwvari
goWi, romelsac gars Semowyobili hqonda mJauniT Senelebuli kupatebi. kuTxeebSi
surebiT arayi idga. tkbili sidri boTlebis sacobebSi amoqafebuliyo, xolo Wiqebi
winaswar piramde gaevsoT RviniT. yviTeli kremiT savse uzarmazari maTlafebi sufris
odnav Serxevaze TrToda; maT mTlian zedapirze axladdaqorwinebulTa inicialebi iyo
xlarTulad gamoyvanili. tortebisa da nugas mosamzadeblad konditeri ivetodan
moewviaT; igi am kuTxeSi pirvelad iyo, gansakuTrebulad cdilobda, da iseTi deserti
moarTva, ramac saerTo yiJina gamoiwvia: safuZvlad am deserts lurji muyaos
oTxkuTxedi edo, taZris saxiT gamoWrili kolonadebiTa da qandakebebiT; niSebSi
oqrovani qaRaldis varskvlavebi brwyinavda; meore sarTuls warmoadgenda savoas
torti – koSki, romelsac simagreebad da saTofurebad sxvadasxva cukati, nuSi,
qiSmiSi, forToxlis Weobebi hqonda. da, bolos, sul zemo platformaze, romelic
mwvane vels warmoadgenda, da sadac kldeebs Soris murabis tba iyo gakeTebuli da
zed nigvzis naWuWis navebi, qanaobda amuri Sokoladis pawia saqanelaze, romlis
boZebsac cocxali vardis ori kokori agvirgvinebda.
lxini saRamomde gagrZelda, roca jdomiT Zlier daiRlebodnen, ezoSi gaivl-
gamoivlidnen, an beRelSi erT xel “buSons”( waiTamaSebdnen da kvlav sufras
miujdebodnen. zogierTs, dasasrul, iqve CaeZina da xvrini amouSva. magram yavis
morTmevisas yvelaferi gamococxlda; gaisma simRerebi, zogi Ronesa da simarjveSi
gaejibra erTimeores. swevdnen simZimeebs, ceris saSualebiT fokusebs akeTebdnen,
erTmaneTs aqezebdnen – aba im urems vin gaidebs mxarzeo, lazRandarobdnen da
qalebs exveodnen. saRamos, roca wasvlis drom moatana, yelamde qeriT maZRari
cxenebi gazantdnen da gaWirda maTi Sebma: itlinkebodnen, yalxze dgebodnen,
mosarTavs wyvetdnen; maTi patronebic an iginebodnen, an xarxarebdnen; da mTeli
Rame, mTvarianSi, garemos gzebze ismoda etlebis griali, qvebSi, yoreebSi,
oRroCoRroebSi maTi Tavawyvetili srbola da xarxari; SeSinebuli qalebi gamirs
ekidebodnen da sadaveebs ebRauWebodnen.
bertoSi darCenilni mTeli Rame qeifobdnen samzareuloSi. bavSvebs skamloginebis
qveS mieZinaT.
dedofali mamas emudareboda, Cveulebriv xumrobas gadamarCineo. miuxedavad
amisa, maTma erT-erTma biZaSvilma, xelobiT meTevzem (romelmac saqorwilo
ZRvnad erTi wyvili kambala moitana) pirSi wyali daiguba da nefe-dedoflis sanTiobos
sakliturSi Sesxma ganizraxa, magram swored am dros moxuci ruo Tavs wamoadga da
dauSala, Tanac ganumarta, Cemi siZis darbaislobas aseTi xumroba ar Seeferebao,
garna biZaSvilma Zlivs daijera misi sabuTianoba, gulSi ki aSkarad aaugebda
siamayisa da gandidebisaTavis; nawyeni wavida da stumarTa erT jgufs miujda,
romelsac sadilze SemTxveviT xorcis cudi naWrebi rgeboda zedized da amis gamo
agreTve nawyeni iyo maspinZlobiT. isini CurCuliT maspinZels kilavdnen da gakvriT
ojaxis daqcevas usurvebdnen.
ufros q-n bovaris mTeli dRe kriWa ar gauxsnia. mas arc dedoflis morTulobis hkiTxes
rame da arc qorwilis mowyobisa, amitom adrianad wavida. misma meuRlem, imis
magier, rom gahyoloda, sen-viqtors kaci gagzavna sigarebze, gaTenebamde eweoda,
Tanac alublis grogs wrupavda; amgvarad Semzadebuli grogi soflelebs jer ar enaxaT,
ramac maT TvalSi meti fasi dasdo moxuc bovaris.
Sarli bunebiT xumara ar iyo, amitom qorwilSi Tavi arafriT gaTmouCenia, igi
uxerxulad upasuxebda xolme xumrobaze, sityvamoswrebulobaze, orazrovnobaze,
qaTinaurebsa da lazRandarobaze, rac sadilis dawyebisTanave daayares Tavs.
samagierod, meore dRes igi sul sxva iyo. guSindel qalwuls ufro hgavda, maSin roca
namdvil patarZals araviTari cvlileba ar etyoboda. yvelaze ufro cbierni veraviTar
saenaZviros ver poulobdnen da roca ema maT axlo gaivlida, amaod icveTdnen enas.
Sarli ki arafers malavda. Tavis cols eZaxda, SenobiT elaparakeboda, yvelas mis
Sesaxeb ekiTxeboda, mudam ukan dasdevda; xSirad ezoSi gaiyvanda da iq, xeebs
Soris, Canda, rogor xvevda welze xels, misken ixreboda da gulSi exuteboda.
qorwinebis ori dRis Semdeg col-qmari wavida, Sarls ar SeeZlo didi xniT Tavisi
avadmyofebis mitoveba. moxucma ruom Tavisi kabrioli Seaba da TviTonac
vasonvilamde gahyva. iq ukanasknelad moexvia Tavis qals, Camoxda da Sin
dabrunda. roca asiode nabiji gaiara, Sedga, mtverSi gaxveul kabriols Tvali gaadevna
da Rrmad amoioxra. gaaxsenda Tavisi daqorwineba, sakuTari warsuli, colis pirveli
orsuloba; maSin esec Zalian mxiaruli iyo, roca Tavisi patarZali mSoblebis ojaxidan
Sin mihyavda; unagiris ukan ujda, cxeni laRad migelavda axal TovlSi, radgan Sobis
wina dReebi iyo da mTeli sofeli TeTrad iyo Semosili; qali cali xeliT mis wels
exveoda, meoreSi ki kabis bolo eWira; qari misi normandiuli Tavkazmulobis grZel
arSiebs afrialebda da ruos tuCs ulamunebda; ukan mixedvisas, sakuTar beWTan
pawia mwyazari saxe Canda, romelic uxmod uRimoda, drodadro Tavis patara TiTebs
gasaTbobad ubeSi uyofda. ramdeni xani gavida mas aqeT! maTi vaJi axla ocdaaTi
wlisa iqneboda! kvlav ukan miixeda, magram gzaSi ukve veRaravin dainaxa. iseTi
naRveli igrZno, viT dacarielebul saxlSi; nabaxusev TavSi tkbili mogonebani mware
fiqrebs SeerTo da erTi wuTiT gzis gadaxveva da eklesiisken gavla mounda. magram,
SeSinda, saflavis naxvam ufro meti naRveli ar momgvaroso da pirdapir Sinisaken
gaswia.
axaljvardawerilni Sin saRamos eqvs saaTze mividnen. mezoblebi fanjrebs moadgnen,
raTa TavianTi eqimis axali coli daenaxaT.
Zveli gadia emas warudga, miuloca, mere bodiSi moixada, sadili jer mzad ar ariso, da
amasobaSi saxlis daTvaliereba urCia.
V
aguris winamo pirdapir quCaSi, an ukeT rom vTqvaT, gzaze gamodioda. kars ukan
lursmanze ekida kapiuSoniani manto, iqve aRviri da Savi tyavis kasketi, xolo erT
kuTxeSi, iatakze, talaxiani mestebi eyara. marjvniv darbazi iyo, ese igi apartamenti,
sadac sadilobdnen da isvenebdnen. qaRaldis moyviTalo Spalieri, romelsac zemoT
yvavilTa akidos gaxunebuli arSia hqonda Semovlebuli, erTian irxeoda cudad
gadaWimul tiloze; wiTeli yaiTniT moqarguli, TeTri mitklis fardebi fanjrebs
jvaredinad ekida; buxris viwro gamirze, naWedi vercxlis Sandlebs Sua, minis xufebiT
rom iyo daculi, hipokrates biustiani saaTi idga. talanis meore mxares Sarlis kabineti
iyo. eqvsi nabiji sivrcis patara oTaxi, saweri magidiT, sami skamiTa da erTi
savarZliT. samkurnalo mecnierebaTa leqsikonis gauWreli, magram xSiri yidva-
gayidvis gamo gacveTili tomebi amSvenebdnen mxolod naZvis xis sawigne karadis
eqvs Taros. kabinetSi, miRebis dros, samzareulodan tusis suni Semodioda,
samzareuloSi ki avadmyofebis xveleba da satkivarze Civili ismoda. Semdeg iyo erTi
Camoglejili didi oTaxi, romelic fardulis pirdapir ezoSi gadioda, am oTaxSi
moTavsebuli iyo furne, igive warmoadgenda saSeSes, sakuWnaos, sawyobs, sadac
uTavbolod eyara Zveli rkineuloba. carieli kasrebi, soflis meurneobis uvargisi iaraRebi
da bevri iseTi mtvriani ram, romelTa daniSnulebis gamocnoba SeuZlebeli iyo.
grZeli da viwro baRi, or Tixis kedels Sua moqceuli da WermebiT Semoraguli, eklis
RobiT Tavdeboda, romelic mas iqiT gaSlili mindvrebisagan gamohyofda. Sua baRSi
mowyobili iyo fiqalis mzis saaTi, romelic qvis kvarcxlbekze SeedgaT. mWle nariT
Semoraguli oTxi kvali simetriulad ertya gars ufro gamosadeg oTxkuTxeds, sadac ufro
mniSvnelovani mcenareuloba iyo darguli. baRis bolos, patara naZvebSi, TabaSiris
mRvdeli locvans kiTxulobda.
ema zemo sarTulis oTaxebSi avida. pirveli sruliad mouwyobeli iyo; meoreSi, romelic
col-qmris sawoli oTaxi iyo, wiTliT daCardaxebuli wiTeli xis sawoli idga. komodze
sadafiT naWedi kolofi ido; xolo sawer magidaze, fanjarasTan suraSi TeTri satinis
bafTiT Sekruli narinjis yvavilebis Taiguli CaedgaT. es iyo saqorwino, im meoris
saqorwino Taiguli! qali Taiguls daacqerda. Sarlma SeamCnia, Taiguli aiRo da
sxvenSi aitana. amasobaSi savarZelSi mjdomare ema (iqve nivTebs alagebdnen)
Tavis Taigulze fiqrobda, muyaos kolofSi rom iyo daculi. netav imas raRa mouva,
uecrad rom movkvdeo.
pirvel dReebSi imaze fiqrobda, ra Seecvala am saxlSi. Sandlebs minis xufebi
moaSora. oTaxSi axali Spalieri gaakvrevina. kibe SeaRebina, xolo baRSi mzis saaTis
irgvliv skamloginebi daadgmevina; kiTxulobda, Tu SeiZleba auzis mowyoba
SadrevaniTa da TevzebiTao. dasasrul, raki Sarlma icoda, emas etliT seirnoba uyvarso,
SemTxveviT erTi Sarabani iyida, romelic, roca axali farnebi daudges da tyavis
mogviristebuli lafaTinebic miakeres, TiTqmis tilburis daemsgavsa.
ase rom, Sarli bednieri iyo da sruliad aRaraferi adardebda. masTan martodmarto
ijroba, saRamoTi did gzaze gaseirneba, misi xelis moZraoba Tmis gasasworeblad,
Sesaxedaoba misi Wilis qudisa, fanjris karbaze rom ekida xolme, da bevri ram sxvac,
risi mSveneba winaT azradac ar mosvlia, axla misi bednierebis dausrulebel siames
warmoadgenda. diliT, loginSi, masTan erT baliSze Tavdadebuli Sarli siamiT ucqerda
xolme, rogor avarayebda mzis sxivi qinqls mis vardisfer RawvTa, romlebic CaCis
foCvebiT naxevrad daburuliyo. ase axlos naxuli misi Tvalebic ufro gafarToebuli
eCveneboda, gansakuTrebiT maSin, roca axladgaRviZebuli ema wamwamebs xSirad
afaxurebda; CrdilSi moSavo, dRis sinaTleze ki muqi cisferi Tvalebi misi, TiTqos
feradTa ramdenime fenas Seicavda zedized, fskerSi ufro sqelsa da sarkis zedapirisken
ki ufro da ufro Rias. Sarlis cqera am TvalTa siRrmeSi inTqeboda; igi iq xedavda
Tavisive Tavs, dapataravebuls, mxrebamde fulariT Tavwakrulsa da mkerdgaReRils.
Sarli adgeboda, ema ki fanjaras miadgebaoda da mimavals Tvals gaayolebda; ase
darCeboda fanjaraze idayvdayrdnobili, geraniumis qoTanTa Soris Tavis ganier
penuarSi gaxveuli. Sarli quCaSi qvis tumboze fexs Sedgamde dezebis Sesakravad, es
ki zemodan elaparakeboda, Tan tuCiT yvavilis furcels an foTols Seawyvetda da
misken Seuberavda; furceli gafrindeboda, getortmandeboda, viT Citi, naxevar wres
Semoavlebda, sanam karebTan uZravad mdgom beberi TeTri faSatis uvarcxnel
fafarSi gaeCreboda. cxenze Semjdari Sarli haerovan ambors gaugzavnida, igic
aniSnebda, fanjaras mixuravda, Sarli wavidoda. Semdeg ki dausrulebel mtvrian
lentiviT gaWimul did gzaze, oRroCoRro sasoflo Saraze, sadac xeebs TaRebi
SeukravT, yanebis samnebis gaswvriv, sadac xorblis TavTavi muxlebamde swvdeba,
mzis sxivebiT mxrebze, mkerdSi dilis haeriT, wuxandeli Ramis siamiT gulsavse,
suldamSvidebuli da sxeuldaamebuli vidoda da Tavisi bednierebiT pirs itkbarunebda
viT igi, visac gemrieli Saqarlama uWamia, xolo gemovneba misi ki pirs jer kidev ar
moSorebia.
aqamde netav kargi ra ganicada man Tavis sicocxleSi? nuTu is dro, koleJSi rom
swavlobda maRal kedlebSi damwyvdeuli, martodmarto im amxanagTa Soris,
romlebic masze an ufro mdidarni an ufro niWierebi iyvnen, romlebic dascinodnen mis
kilos, mis tanisamoss da romelTa dedebsac sabaaso oTaxSi mufTiT maTTvis
namcxvari mohqondaT, an, SeiZleba ufro gvian, roca igi medicinas swavlobda, xolo
qisaSi imdeni arasodes hqonia, rom cekvis fasi gadaexada im patara muSa-qalTan
erTad, vinc misi xasa gaxda? Semdeg ki igi ToTxmeti Tvis ganmavlobaSi cxovrobda
qvrivTan, visac fexebi loginSic ki yinulis natexebiviT ewyr. axla ki mas samaradisod
gaaCnia es lamazi qali, romelsac igi aRmarTebs. msoflio misTvis Semofargluli iyo
am qalis abreSumis kabis qobiT, magram mainc sakuTar Tavs ayvedrida, sakmaod ar
miyvars igio; enatreboda misi danaxva, Cqara brundeboda Sin, gulaCqrolebuli
airbenda kibes; ema Tavis ouaxSi ijda da irTveboda; fexakrefiT miepareboda, zurgSi
akocebda, qali uneblieT Sehkivlebda.
ar SeeZlo Tavi Seekavebina da ganuwyvetliv ar Sexeboda mis savarcxels, beWdebs,
Tavsafars, zogjer loyaze akocebda magrad, zogjerac mraval naz kocnas daayrida mis
SiSvel mklavebs, TiTis frCxilebidan dawyebuli beWebamde, igi ki, odnav moRimare
da gabezrebuli ise iSoriebda, rogorc daJinebiT kisers Camomkide bavSvs.
gaTxovebamde emas egona, rom ukve uyvarda; magram, raki bedniereba, rac am
siyvarulis nayofi unda yofiliyo, jer ar mosuliyo, albaT movtyuvdio, fiqrobda, da
swyuroda gaego, namdvilad ras niSnavs cxovrebaSi sityvebi netareba, vneba da
Tavdaviwyeba, romlebic wignebSi ase momxibvleli eCveneboda.
VI
emas odesme waekiTxa “poli da virJini” da bevri eocneba bambukis patara saxlze,
zang domingosa da nagaz fidelze, magram gansakuTrebiT unatria vinme patara da
keTili Zmis tkbili megobroba, vinc SenTvis damkvraxul xils eZebs samrekloze ufro
maRal xeebze, an vinc qviSnarSi fexSiSveli darbis, raTa Citis bude gipovnos da
mogarTvas.
cameti wlisa rom Seiqna, mamam TviT waiyvana qalaqs monasterSi misacemad. sen-
Jerves ubnis erT-erT sastumroSi Camoxdnen, sadac savaxSmod iseTi TefSebi
moutanes, romlebzec madmuazel de la valieris Tavgadasavali iyo dasuraTebuli.
legendaruli warwerebi, adgil-adgil danis piriT nafxaWni, qebas asxamdnen
sarwmunoebas, gulis mgrZnobierebasa da sasaxlis brwyinvalebas.
monasterSi, pirvel xanebSi, sulac ar mouwyenia. Tavs kargad grZnobda keTili debis
sazogadoebaSi, romlebic gasarTobad samlocveloSi daatarebdnen, sadac
referatoriumidan grZeli talaniT Sediodnen. Sesvenebis dros igi Zlier cotas
TamaSobda, kargad esmoda kaTexizmo da Znel sakiTxebze mxolod igi upasuxebda
mudam b-n vikars. raki gamousvlelad cxovrobda klasebis Tbil atmosferoSi da am
spetak qalTa Soris, romlebic spilenZis jvrian krialosnebs xelT ar iSorebdnen, igi
siamiT daemorCila im mistikur mibnedas, rac sakurTxevlis surnelebidan,
sasxurebelTa sigrilidan da sanTelTa cimcimidan gamofSvinavs. wirvis dros
mRvdelmsaxurebisadmi uyuradRebo, igi Tavis locvanis wmida naxatebs
akvirdeboda, moswonda sneuli kravi, wvetiani isrebiT gangmiruli wmida guli, an
jvris simZimiT waCoqebuli sabralo qriste. xorcis dasaTrgunavad igi ecada erT dRes
mSieri darCeniliyo; gonebis ZaliT eZiebda raime aRTqmas, raTa aResrulebina.
roca aRsarebis saTqmelad wardgeboda, aTasgvar mcire Secodebas gamoigonebda,
raTa ufro met xans darCeniliyo saaRsareboSi muxlmodrekili, xelebdaWdobili, SubliT
sakurTxevlis moajirs miyrdnobili da mRvdlis CurCulis msmeneli. Sedarebani zeciuri
sasZloisa, meuRlisa, zegardmo Seyvarebulisa, warTqmani maradiuli qorwinebisa,
romlebic qadagebaSi xSiria xolme, misi sulis siRrmeSi moulodneli siamis
aRmZvrelni iyvnen.
saRamoobiT, locvamde, klasSi raime sarwmunoebrivi Sinaarsis wigni unda
waekiTxaT. kviris ganmavlobaSi es iyo epizodebi saRvTo istoriidan an abat freisinus
“moZRvrebani”. kviraobiT ki, dasvenebis mizniT “qristianobis genias”
kiTxulobdnen; rogor usmenda igi pirvel xanebSi romantikuli naRvlis mkafio
moTqmas, rasac TiTqos dedamiwisa da maradiulobis yoveli gamoxmoba imeorebda!
mas rom Tavisi bavSvoba romelime savaWro ubnis wiaRSi hqonoda gatarebuli,
maSin albaT bubnebis lirikul gancdebs gauRebda gulis kars, rac Cvenamde mxolod
mwerlebis meSveobiT aRwevs xolme. magram igi erTob kargad icnobda sofels:
icnobda faris bRavils, sawvel mowyobilobas, guTans. mSvidobian sanaxaobas
miCveuli, igi, piriqiT, SfoTian movlenebs etaneboda. zRva mitom uyvarda, rom
mRelvarea, mwvane ki – imitom, rom nangrevebs exveoda. mas surda saganTa
Wvretidan raime piradi sargebloba gamoetana; da uaryofda yvelafers, viT usargeblos,
rac mis guls uSualo sakvebad ar gamoadgeboda, - raki temperamentiT ufro
sentimentalisti iyo, vidre xelovani, gancdaTa maZiebeli da ara mWvreteli.
monasterSi erTi xnieri qaliSvili iyo, romelic yovel TveSi modioda TeTreulis
sakeravad. raki igi STamomavlobiT erT Zvel keTilSobil sagvareulos ekuTvnoda,
samRvdeloebac mfarvelobas uwevda da satrapezoSi qali keTil debTan erTad
ikvebeboda, xolo ijris Semdeg, sanam Tavis samuSevars daubrundeboda, maTTan
mcire saubars gamarTavda xolme. mowafeebi xSirad klasidan iparebodnen mis
sanaxavad. man zepirad icoda warsuli saukunis satrfialo simRerebi da kervis dros
RiRinebda xolme. icoda agreTve ambebis Txroba, axali ambebis motana, qalaqSi
davalebaTa Sesruleba, xolo mozrdilebs, malulad, romanis tomebsac aTxovebda
xolme, romlebsac winsafris jibeebSi hqonda damaluli da romlebsac, moclilobis dros,
TviTonac xarbad kiTxulobda. am romanebSi aRwerili iyo mxolod da mxolod
siyvaruli, mosiyvarule qal-vaJi, devnili da ganmartoebul fanCaturSi gulwasuli qali,
fostalioni, romelsac yovel sadgurze klaven, cxenebi, yovel nabijze rom ixocebian.
uRrani tyeebi, gulis wuxili, fici, qviTini, cremli da ambori, navi mTvarian RameSi,
bulbuli baRCaSi, vaJebi – mamacni, viT lomi; da nazni, viT batkani, daujereblad
keTilismyofelni, mudam Snoianad Cacmulni da acremlebulni, viT samlocvelos
larnaki. eqvsi Tvis ganmavlobaSi TxuTmeti wlis ema ganuwyvetlad isvrida xelebs
biblioTekis mtverSi. ufro gvian, valter skotTan erTad, igi istoriulma ambebma
gaitaca, ocnebobda naWed skivrebze, saguSago darbazebsa da moxetiale poetebze.
natrobda romelime Zvel cixe-koSkSi cxovrebas. viT grZelkorsaJiani Tavadis qalebi,
TavianT dReebs rom TaRian fanjrebze idayvdayrdnobilni atarebdnen, midamos Tvals
ar aSorebdnen da mouTmenlad elodnen Savcxenosan raindebs, qudebi rom TeTri
frTebiT aqvT morTuli. am xanebSi igi mariam stiuartis Tayvanismcemeli iyo da,
aRfrTovanebuli, Tavs idrekda saxelganTqmul Tu ubedur qalTa winaSe. Jaka d’arki,
eliozi, agnes soreli, mSvenieri feronieri da klemans izori cTomilebiviT unaTebdnen
istoriis bundovan usazRvroebas; am burusSi aqa-iq sxvebic moCandnen, magram
isini ufro bundovanebi da urTierTobas moklebulni iyvnen: wmida lui Tavisi
ganTqmuli muxis qveS, momakvdavi baiardi, lui XI-s simkacre, cota ram barTlomes
Ramis istoriidan, bearnes muzaradi da dauviwyari mogoneba moxatuli TefSebisa, lui
XIV-s rom asxamdnen xotbas.
musikis gakveTilebze romansebi, romlebsac igi mReroda, mas mouTxrobdnen
mxolod oqrosfrTian pawia angelozebze, madonebze, lagunebsa da gondolierebze; es
mSvidi kompoziciebi TavianTi gulubryvilo stiliTa da musikaluri ugunurobiT
sentimentaluri sinamdvilis mimzidvel fantasmagorias uxatavdnen Tvalwin. zogierT
mis amxanags monasterSi mihqonda xolme saaxalwlod naCuqari samaxsovro
wignebi, am wignebs, romelTa damalvac didi ambavi iyo, dortuarSi kiTxulobdnen.
ema nazad aiRebda xelSi am lamazad dakazmul satinisydian wignebs da misi
gacecebuli Tvali avtorebis gvars daaSterdeboda, metwilad Tavadebis an vikontebisa
rom iyo.
caxcaxiT Seuberavda suls graviuraze dafarebul Txel qaRalds, odnav rom
wamoiSleboda da mere nazad isev graviuras daecemoda. aivnis moajiridan, mokle
mantoSi gaxveuli yma gulSi ixutebda TeTrad Cacmul qalwuls, qamarze rom
samowyaleo qisa ekida. an kidev, es iyo qerakululebiani ingliseli ucnobi ledi, Wilis
mrgvali qudiT daCrdiluli didroni naTeli TvalebiT rom SemogcqerodaT. aseTive
keklucni, parkSi etliT moseirneni – cxenebis win, romlebsac ori TeTrSarvliani patara
foreitori marTavs; mwevari xtunavs da TamaSobs, zogierTebs kidev, sofaze
miwolilT, gaxsnili baraTebi muxlze daudviaT da Savi fardiT daburul, odnav Ria
fanjridan mTvares gascqerian, Tvalcremlianni, gulubryviloni niskarts ukocnian gvrits,
rkinis goTur galiaSi rom zis, an gverdze Tavgadaxrilni da moRimareni gvirilas
furclaven nazi, viwro TiTebiT. Tqven iq naxavdiT agreTve sulTnebs, romlebic grZel
yalionebs ewevian da, baiaderebTan xelgadaxveulni, fanCaturebSi nebivroben;
giaurebs, Turqul xmlebs, berZnul fesebsa da, gansakuTrebiT ki, sazRapro qveynebis
mqrqalad danislul peizaJebs, erTbaSad rom warmogvidgenen palmebsac da
naZvebsac, marjvniT – vefxvebs, marcxniT – loms, horizontze TaTrul minareTebs,
pirvel planze romanul nangrevebs, iqiT mwoliare qalebs, - yovelive es ki kargad
gawmendil uRran tyeSi, zemodan rom mzis Sveuli sxivi efrqveva wyals, romlis
foladisfer sarkezedac Sori-Sors, TiTqos TeTri xelebiao, gedebi dacuraven.
emas Tavs zemoT, kedels Camokidebuli Suqfariani sanaTuri anaTebda qveynis yvela
am suraTs, romelic miyuCebul dortuarSi mis Tvalwin zedized enacvleboda
erTimeores, maSin, roca garedan odnav ismoda bulvarebze Segvianebuli romelime
etlis xmauri.
deda rom moukvda, pirvel xanebSi, ema Zalian tiroda. gardacvalebulis TmisTvis
samgloviaro CarCo gaekeTebina da bertoSi gagzavnil, cxovrebaze naRvliani fiqrebiT
aRsavse werilSi Txoulobda, momavalSi mec imave samareSi dammarxeTo. keTil
mamas avad egona da sanaxavad mivida. ema gulSi kmayofili iCCo, rom erTi
dakvriTve miaRwia mwuxruli arsebobis im iSviaT ideals, rac mdabal gulTaTvis
marad miuwvdomelia. amrigad, igi danebda lamartinisebur gancdebs, esmoda
CangTa JRera tbebis sivrceSi, ukanaskneli simRera momakvdav gedTa, Sriali
dacvivnul foTolTa, galoba zecas aRmaval wmida qalwulTa da xma maradiulisa,
mTasa da barSi rom RaRadebs. garna yovelive es male mobezrda, Tumca ki ar surda
gamotexiliyo, da kvlav ganagrZobda jer Cveulebis ZaliT, Semdeg –
pativmoyvareobis gamo, xolo bolos TviTonac gakvirvebuli darCa, roca damSvidda,
roca guls wuxili aRar aCnda, saxes ki – naoWi.
keTili monazvnebi, romlebmac ase kargad icodnen misi zne da midrekilebani, Zalian
gakvirvebuli iyvnen, roca SeamCnies, rom ema TiTqos ar emorCileboda maT
mzrunvelobas. am SemTxvevaSi maT ise gaJRinTes igi locva-vedrebiT, marxulobiTa
la qadagebiT, ise gulmodgined STaagonebdnen mowiwebis grZnobas wmidanebisa
da mowameebis winaSe, imden keTil rCevas aZlevdnen xorcis dasaTrgunavad da
sulis saxsnelad, rom emas is daemarTa rac aRviriT waTreul cxens: uecrad Sedga da
lagamic piridan gamouvarda. misi pozitiuri goneba, romelmac, miuxedavad aseTi
aRfrTovanebisa, eklesia Seiyvara misi yvavilebisTvis, musika – romansebis sityvebis
gamo, literatura ki – vnebiani grZnobebis aRZvrisTvis, amxedrda sarwmunoebis
misteriebis winaaRmdeg; agreTve aRSfoTda disciplinis winaSe, romelic raRac
antipaTiuri iyo misi bunebisTvis. roca mamam pansionidan gaiyvana, misi wasvla
sruliadac aravis wyenia. winamZRvris azriT, igi bolo xans sakmao mokrZalebasac ki
ar iyenda monastris Zmobis winaSe.
Sindabrunebul emas pirvelad moswonda mosamsaxureebze batonoba, Semdeg sofeli
mobezrda da monastris mitoveba daenana. roca Sarli pirvelad mivida bertos, emas ase
egona, ukve veRaraferi gamitacebs, cxovrebaSi veRaras viswavli, verc rames
vigrZnobo.
magram sul sxva, axali cxovrebisaTvis wuxilma, an, SesaZlebelia, am vaJis siaxloviT
gamowveulma mRelvarebam sakmaod daarwmuna, rom bolos da bolos igi daeufla im
sanetaro vnebas, romelic aqamde, viT vardisferfrTiani didi frinveli, poetur caTa
usazRvro wiaRSi dafarfatebda; da axla ukve veRar warmoedgina, rom is siwynare,
romelSic igi cxovrobda, swored is bednierebaa, romelzedac ase ocnebobda.
VII
zogjer mainc egona, rom es iyo misi cxovrebis saukeTeso dReni, Taflis Tve, rogorc
ityvian xolme. Tumca mis siameTa gansacdelad uTuod saWiro iyo am lamazsaxelian
qveynebisken gamgzavreba, sadac qorwinebis momdevno dReebs moTenTilobis meti
sitkbo axlavs. zixar abreSumis cisferi fardebiT moburul safosto etlSi, aRmarTSi fexiT
midixar, usmen fostalionis simReras, saZovrad garekili Txebis zarTa wkrialsa da
CanCqerebis yru xrials rom uerTdeba da mTebSi gamoxmobis saxiT meordeba. mzis
Casvlisas, zRvis piras limonis nargavTa surnelebas iynosav; saRamoobiT ki, vilebis
terasaze, martoni da xelgadaxveulni varskvlavebs SescqeriT da momavlis gegmebs
awyobT. mas egona, rom dedamiwis zogierTma kuTxem bedniereba unda
warmoSvas swored ise, rogorc misi niadagisTvis Cveuli mcenare, romelic sxvagan ar
gaixarebso. rad ar SeuZlia mas idayviT daeyrdnos Sveicaruli qoxis aivans, an
Sotlandiur kotejSi daamwyvdios Tavisi dardi, qmarTan erTad, visac tanT Savi
xaverdi acvia, fexT – rbili waRebi, Tavs – wowola qudi da majebsac arSiiani
manJetebi umSvenebs!
iqneb sasurveli yofiliyo visTvisme gaendo, gaeziarebina yovelive es. magram rogor
gamoTqvas es dauWereli wuxili, RrublebiviT rom saxes icvlis da qariviT foriaqobs?
saamisod sityvebic aklda, SemTxvevaca da gabedulebac.
yovel SemTxvevaSi, Sarls rom moesurvebina, igi rom odnav mixvedrili yofiliyo, misi
Tvali rom mxolod erTxel mainc Caswvdomoda mis nafiqrs, maSin, ase egona emas,
gulidan uecari siuxve dasdindeboda, ise, viT rguls mwife nayofi scviva, rodesac xels
Seaxeb. magram, ramdenadac maTi cxovreba ufro da ufro intimuri xdeboda,
imdenadve Zlierdeboda Sinagani gankerZoebac, rac Sarls aSorebda.
Sarlis ena brtyeli iyo, viT quCis qvafenili, da mTeli qveynis ideebi daiareboda zed
Tavisi Cveulebrivi samosiT ise, rom arc mRelvarebis aRmZvreli iyo da arc sixarulisa
Tu ocnebis. ruanSi cxovrebis dros, rogorc TviTon uTqvams, erTxelac ar mosurvebia
TeatrSi wasvla da parizeli msaxiobebis naxva. man arc curva icoda, arc farikaoba da
arc niSanSi srola; xolo erTxel cxenosnobis raRac terminis axsnac ki ver SeZlo, emam
rom romanSi amoikiTxa.
gana kacma, piriqiT, yvelaferi ar unda icodes, gana igi mravalmxrivi aqtivobiT ar
unda gamoirCeodes, qals uxsnides vnebis Zalas, sicocxlis rafinirebas, mis yvela
saidumloebas? xolo es ki, es vaJi arafers aswavlida, TviT araferi icoda, araferi surda.
coli bednieri egona; es ki javrobda misi Seuryeveli simSvidis gamo, am didebuli
sizantis gamo da im bednierebis gamoc, rasac qali aniWebda.
xandaxan ema xatavda; SarlisTvis didi siamovneba iyo maSin mis axlos dgoma,
cqera, Tu rogor iyo igi daxrili muyaoze, rogor lulavda Tvals, raTa ukeT daenaxa
Tavisi danaxati, an rogor argvalebda cerze puris guls gamoucdeli xeliT naxatis
wasaSlelad. rac Seexeba roials, ramdenadac emas TiTebi swrafad amoZravdeboda
klaviSebze, Sarlic imdenadve aRfrTovanebaSi modioda. qali gabedulad urtyamda
klaviSebsa da Tavidan bolomde Seuwyvetlad Caarakrakebda. ase gaRvivebuli
dunesimebiani Zveli instrumentis xma, ukeTu fanjara Ria iyo, soflis bolomde ismoda
da, xSirad, boqaulis gadamweri, romelic did gzaze gaivlida xolme, TavSiSveli da
fostlebiani, qaRaldebiT xelSi, fanjarasTan Sedgeboda da usmenda.
meore mxriv, emam meojaxeobis jnaric gamoiCina. kargad Sedgenili werilebiT,
romlebic duqnis angariSs sruliad ar hgavda, igi samkurnalo gasamrjelos gadaxdas
moagonebda xolme avadmyofs. kviraobiT, roca sadilad vinme stumari hyavdaT,
mSvenieri kerZis momzadebasac axerxebda; icoda rain-klodis Snoiani dalageba
venaxis foTolze, exerxeboda Jeleiani qilis TefSze gadmobruneba da imazedac ki
laparakobda, rom desertisgan piris gamosarecxavi finjnebi eyida. yovelive amis gamo
bovaris ojaxisadmi pativiscema TandaTan izrdeboda.
Sarli TviTonac met pativiscemas grZnobda sakuTari Tavisadmi imis gamo, rom aseTi
coli hyavda. siamayiT uCvenebda stumrebs emas mier fanqriT naxat or patara etiuds,
farTo CarCoebSi rom Caasmevina da grZeli mwvane grexiliT darbazSi
Camoakidebina, iq kidev, wirvidan Sindabrunebuli mezoblebi eqimis fexebze
mSvenivrad moqargul fostlebs xedavdnen xolme.
Sin Sarli gvian brundeboda, aT saaTze, zogjer SuaRamisasac. saWmels moiTxovda
da, raki msaxurs ukve eZina xolme, TviT ema moumzadebda, eqimi pijaks gaixdida,
raTa ufro Tavisuflad evaxSma. saTiTaod CamouTvlida yvelafers, vin naxa, romel
sofelSi iyo, ra recepti dawera da, sakuTari TaviT kmayofili, sadilis narCen moxrakuls
rom gaaTavebda, mere yvels CamoTlida, vaSls gaifcqvnida, surasac gamoclida,
Semdeg dasawolad gaemarTeboda, zurgze dawveboda da xvrins amouSvebda.
raki didi xnidan bambis CaCs iyo naCvevi, daraia Tavze aRar udgeboda; amitom Tma
diliT aburZgnuli da bumbuliT mTlad gadaTeTrebuli ahyveboda, radgan baliSis piris
Sesakravi zortebi RamiT ixsneboda. mudam sqel waRebs atarebda, romelsac
mosaxrelidan koWebisken ori Rrma naoWi dahyveboda, danarCeni yeli ki sruliad
swori iyo, TiTqos xis fexzea Camocmulio. misi sityviT, sasoflod swored es iyo kargi.
amgvar momWirneobas dedac uwonebda, romelic winandeburad modioda xolme mis
sanaxavad, gansakuTrebiT maSin, roca Sin cota meti usiamovneba SeemTxveoda;
xolo, rogorc etyoboda, igi rZlis winaaRmdeg iyo ganwyobili. misi azriT, maTi
cxovreba maTsave qonebas ar Seefereboda: SeSa, Saqari, sanTeli ise ixarjeboda,
rogorc did ojaxSi, xolo samzareuloSi damwvari naxSiri ocdaxuTi kerZis momzadebas
eyofoda! TeTreuls karadebSi alagebda da rZals urCevda, mexorceze Tvali geWiros,
roca xorci moaqvs xolmeo. ema am gakveTilebs iRebda, deda-bovaris ki isini ar
eleoda; da mTeli dRis ganmavlobaSi ismoda sityvebi: Cemo Svilo, Cemo deda, rasac
Tan axlda Carbebis odnavi TrTolva, radgan am tkbil sityvebs TiToeuli maTgani
braziT akankalebuli xmiT isroda.
madam diubiukis sicocxleSi es moxuci qali Tavs kvlav upiratesad Tvlida da amitom
emasadmi Sarlis siyvaruli, sakuTari sinazis daufaseblobad, raRac iseTis warTmevad
eCveneboda, rac mxolod mas ekuTvnoda; da Tavisi Svilis bednierebas swored iseTi
naRvliani dumiliT ucqeroda, rogoriTac vinme gakotrebuli fanjridan ucqeris im xalxs,
romelic mis winandel saxlSi samxiarulo sufras misjdomia. mogonebaTa saxiT, igi
Svils axsenebda mis mier gadatanil tanjvas, gaRebul msxverpls da, rodesac yovelive
amas emas uzrunvelobas adarebda, iseTi daskvna gamohqonda, rom colis amgvari
gaRmerTeba uWkuobaao.
Sarlma ar icoda, ra epasuxa; dedas pativsa scemda, coli ki usazRvrod uyvarda;
pirvelis msjeloba ucodveli miaCnda, magram meoresac saZraxavi araferi hqonda.
roca moxuci wavidoba, igi cdilobda gaubedavad da imave sityvebiT emasaTvis erTi-
ori iseTi SeniSvnis micemas, rogoric dedisagan hqonda gagonili; ema ki erTi sityviT
daumtkicebda, cdebio da Tavis avadmyofebTan gagzavnida.
garna, mis mier aRiarebuli Teoriebis mixedviT, qali cdilobda siyvaruls miscemoda,
mTvarian Rames baRSi mReroda xolme yvela im samijnuro leqss, rac ki zepirad
icoda da oxvriT CahRiRinebda Sarls naRvlian adaJioebs; magram Semdeg kvlav
iseTive damSvidebuli iyo xolme, rogorc winaT da Sarlsac araviTari zedmeti siyvaruli
an aRtyineba ar emCneoda.
roca amgvari xerxiT Sarlis guls erTi mcire naperwkalic ki ver daakvesina da,
amasTanave, TviTonac unari ar gaaCnda is gaego, rac sakuTriv ar ganecada, an is
ewamebina, rac misTvis Cveuli saxiT ar ixateboda, igi advilad darwmunda, Sardis
grZnoba ukve aRarc ise ganusazRvreliao. mis mier grZnobaTa gamoTqma regularuli
xasiaTis Seiqna; alersic gansazRvrul momentSi icoda. es iyo misi erT-erTi Cveuleba,
viT windawinve nacnobi deserti ugemuri da uferuli sadilis Semdeg.
erTma sanadiro adgilebis mcvelma, romelic Sarlma filtvebis anTebisagan gankurna,
emas italiuri patara mwevari mohgvara; qals mudam Tan dahyavda igi, roca xandaxan
saseirnod wavidoda xolme, raTa cota xniT mainc ganmartoebuliyo da mudam
Tvalwin ara hqonoda es ucvleli baRi da mtvriani gza.
banvilis wiflaramde mividoda, sadac mitovebuli pavilioni iyo, yoriT SemozRuduli. iq,
farTo TxrilSi, balaxTa Soris, foToldacqvetili lerwami xarobda.
roca movidoda, mTel garemos Tvals moavlebda, xom araferi gamocvlila mas
Semdeg, rac aq ukanasknelad viyavio. yovelive kvlav Tavis adgilas iyo: yovelive –
baia da dedafutkari, WinWris budnebi dayril qvaTa Soris, xavsiT gadavlili sami
mixuruli fanjara dampali darabebiTa da daJangebuli urdulebiT. misi fiqrebi umiznod
iwyebda borials, rogorc misi ZaRli, romelic mindvrebSi darboda. yviTel peplebs
uyefda, xan kidev Txunelebs dasdevda da yanis piras yayaCoebs wiwknida. bolos,
misi fiqrebi TandaTanobiT garkveulobas aRwevda; balaxze mjdomare, qolgis taris
wveroTi mwvanes burdavda da TavisTvis imeorebda:
- RmerTo Cemo, aba risTvis gavTxovdi?
Tavis Tavs ekiTxeboda, SeiZleboda Tu ara, SemTxvevaTa sxvagvari SexamebiT, sul
sxva vaJs Sehyroda da cdilobda warmoedgina, Tu rogori unda yofiliyo es moumxdari
garemoebani, sxvanairi cxovreba, qmari, romelsac ar Sexvedria. albaT arc erTi ar
emgvaneboda mis qmars. is sxva lamazi iqneboda, gonebamaxvili, Cinebuli,
momxibvleli, iseTi, rogoric arian, albaT, misi Zveli, monastris amxanagebis qmrebi.
netav, rogor arian axla isini? qalaqSi, axmaurebuli quCebiT, mogugune TeatrebiTa da
brwyinvale balebiT, isini iseT cxovrebas atareben, riTac guli ilxens da grZnobebic
ifurCqnebian. misi cxovreba ki ise civia, rogorc CrdiloeTisken sarkmelmiqceuli
sxveni, da mowyeniloba, es mdumare oboba, misi gulis yovel bnel kunWulSi sifrifana
qsels abams. agondeba jildoTa gacemis dReni, roca igi estradaze adioda patara
saCuqrebis misaRebad. nawnavdaSvebuli, TeTri kabiT da prunelis Ria fexsacmeliT
gamowyobili. igi saamo sanaxavi iyo. da roca Tavis adgils daubrundeboda, iq
damswre vaJebi misken ixrebodnen da qaTinaurebs eubnebodnen xolme; ezo savse
iyo etlebiT, romelTa karebidan mas eTxovebodnen, xolo musikis maswavlebeli,
iRliaSi rom sakravi hqonda amoCrili, gverds Cauvlida da gemooeTxoveboda. ra didi
xania mas aqeT! ra didi xania!
jalis moixmobda, kalTaSi Caisvamda, pawia Tavze xels gadausvamda da ase etyoda:
- aba, akoce patrons, Se udardelo!
mere, roca Snoiani cxovelis daRvremil Tvalebs Caacqerdeboda, guli auCuydeboda,
sakuTar yofas ZaRlisas Seadarebda da xmamaRla dauwyebda laparaks, TiTqos vinme
mwuxares anugeSebso.
xandaxan zRvidan uecrad qari daberavda, mTel kos zegans gadaurbenda da Soreul
mindvrebs nestiani sigrilisa da marilis suns mihfenda. maSin lerwami miwas
ganerTxmoda da awivldeboda. wiflis foTlebi swrafi caxcaxiT aSrialdeboda,
wverokina ki ganuwyvetliv qanaobda da raRacas Taviseburad moTqvamda. ema
SalSi gaexveoda da wamodgeboda.
xeivanSi foTlebze anasxleti mwvane sinaTle dabal xavss efrqveoda, xavsi fexqveS
kraxunobda. gadaxrili mze Casvlas eSureboda; ca wiTlad gamokrToda totebs Soris da
Camwkrivebul xeTa tanebSi ise moCanda, TiTqos mibinduli kolonadaao mooqrul
areze amoqarguli; emas raRac SiSi Seipyrobda, ZaRls dauZaxebda da didi gziT tosts
daubrundeboda: misvlisTanave savarZelSi CaeSveboda da mTeli saRamo krints ar
dasZravda.
magram seqtembris dasasruls mis cxovrebaSi erTi araCveulebrivi ram moxda: igi
vobiesarSi miiwvies markiz d’anderviliesas.
restavraciis xanaSi markizi saxelmwifo mdivani iyo da, raki swadda politikur
moRvaweobas dabruneboda, adridanve amzadebda Tavis kandidaturas deputatTa
palataSi. zamTrobiT uxvad arigebda SeSas, xolo generalur sabWoSi mudam
TavgamodebiT moiTxovda Tavis saarCevno olqSi gzebis gayvanas. cota xnis winaT,
didi sicxeebis dros, yelSi raRaca muwuki gauCnda da Sarlma, TiTqos saswaulebriv,
moarCina. lancetis erTi dakvriT. saoperacio gasamrjelos gadasaxdelad tostSi
gagzavnilma mouravma dabrunebisas markizs uambo, eqimis baRSi saucxoo alubali
vnaxeo, da radgan vobiesarSi alublis xeebi ver xeirobda, markizma ramdenime
sanamyene sTxova bovaris da Semdeg Tavis movaleobad miiCnia, misuliyo da
piradad madloba gadaecada misTvis; iq naxa ema. moewona misi tanadoba da Tanac
SeamCnia, rom misi salami glexurs sruliadac ar hgavda; ase rom, axalgazrda col-
qmris miwveva koSkSi darbaislobis sazRvarTa gadamlaxvel Tavmdablobad an sxva
raime damcirebad aravis ar miuCnevia.
erT oTxSabaTs, naSuadRevis sam saaTze, col-qmari bovari Tavis bokSi Cajda, ukan
erTi didi Cemodani Semoikra. qudis kolofi win daido, erTic fexebTan moaTavsa da
vobiesaris gzas gaudga.
dabindebisas mividnen, roca baRSi CiraRdnebs anTebdnen, raTa stumrebisaTvis gza
gaenaTebinaT.
VIII
italiurad axalnagebi cixe-darbazi, ori wamoweuli frTiTa da sami karibWiT, vrcel
mwvaneze iyo wamoWimuli, sadac, didron xeTa jgufebs Soris, ramdenime Zroxa
Zovda. xolo ielis, iasamnisa da wiTeli kurkantelis Cirgvebi qviSamiyrili moxrili gzis
napirebze Camwkrivebuliyo; xidqveS mdinare miCqrialebda; nislSi gamoCnda isliT
daxuruli Senobebi mindorSi aqa-iq gabneuli, ori tyiani borcvis Ziras rom dafeniliyo;
ukan moCanda sasaxlis fardulebi da sajiniboebi – Zveli dangreuli cixe-darbazis
gadarCenili naSTi.
Sarlis etli SuaTana SesasvlelTan Sedga; msaxurni gamoCndnen; markizi miegeba,
eqimis cols mklavi gauyara da vestibiulSi Seiyvana.
vestibiuli erTob maRali iyo, marmarilos filaqniT mogebuli, da fexis xmasa da
xmauroabas ise gamoscemda, rogorc eklesia. pirdapir erTi swori kibe miimarTeboda,
xolo marcxniT talani, fanjrebi rom baRs gadascqeroda, sabiliardo oTaxSi gadioda,
saidanac, karebidanve moismoda spilos Zvlis burTebis raxuni. sastumro oTaxSi
Sesvlisas emam Tvali mohkra biliardis moTamaSe, darbaisluri Sesaxedaobis vaJebs,
romelTa nikapebic maRal sayeloebs ebjineboda; isini yvelani ordenebiT iyvnen
mkerddamSvenebulni da kiebis damiznebisas uxmod iRimebodnen. lambrisis muq
Seficrulze dakidebul didron mooqrul CarCoebs Savi asoebiT ewera Tav-TavianTi
saxelebi. emam waikiTxa: “Jan-antuan d’andervilie, vobiesareli admirali safrangeTisa
da wm. mixeilis ordenis kavaleri. daiWra hugsen-vaastis brZolaSi, 1692 wl. 29 maiss,
gardaicvala vobiesars 1693 wl. 23 ianvars”. danarCenebi Zlivs gasarCevi iyo, radgan
sanTlebis Suqi, biliardis mwvane maudze anasxleti, CrdiliviT efineboda oTaxs.
amuqebda ra horizontalur tiloebs, mociale namsxvrevebad gabneuli Suqi suraTebis
saRebavis bzars amJRavnebda; da yvela am Sav didron oTxkuTxedebze, oqroTi rom
iyo movarayebuli, aqa-iq moCanda portretebis ufro ganaTebuli nawilebi: fermkrTali
Subli, Tqvendami mopyrobili Tvalebi, wiTeli tansacmlis dapudrul beWamde
daSvebuli pariki an kidev wvivsakravis brWyviala abzindi.
markizma salonis kari SeaRo; erTi qali wamodga (TviT markizis meuRlk), emas
miegeba, Tavis axlo dasva kozetze da ise megobrulad dauwyo laparaki, TiTqos didi
xnis nacnobiao. es iyo ormociode wlis qali, mSvenieri mxrebi hqonda, cxviri odnav
moxrili, xma – moRuRune, da amasTanave, im saRamos wablisfer Tmaze mxolod
gipiuris qsovili hqonda moxveuli, romelic ukan samkuTxedad dahkideboda. mis
gverdiT, maRalzurgian skamze, erTi axalgazrda qera qaliSvili ijda; buxarTanac
qalebs ebaasebodnen saRileSi yvavilgayrili vaJebi.
sadilis sufra Svid saaTze gaSales. vaJebi, romlebic ricxviT qalebs sWarbobdnen,
pirvel sufras Semousxdnen, vestibiulSi, qalebi ki – meores, sasadilo oTaxSi col-qmar
markizebTan erTad.
Sesvlisas ema Tbil haerSi gaexvia, romelic yvavilTa surnelebis, keTilnaqsovi
sufrebis, xorceulobis orTqlisa da trufelebis saamo sunisagan iyo Sezavebuli.
kandelebis wagrZelebuli enebi vercxlis xufze laplapebda, naTali muqi brolis
waxnagebSi mkrTali Suqi cimcimebda; mTeli sufris gaswvriv yvavilTa Taigulebi iyo
Camwkrivebuli, xolo farTo bordiurian TefSebze, xelsaxocebSi, episkoposis tiarisebr
rom iyo nakeci, patara mogrZo purebi iyo gaCrili. omarebis wiTeli satacebi sinebs
gadascileboda; aJurul kalaTebSi msxvili xileuloba ewyo xavsiT SefuTuli: mwyerebi
Tavisive bumbuliT gamoetanaT sufraze; iZvroda saWmelTa oxSivari; abreSumis
grZelwindebiani, mokleSarvliani metr d’oteli, romlis yelsac didebuli Jabo da TeTri
halstuxi amSvenebda, dinji, viT msajuli, stumarTa beWsa da beWs Sua atarebda ukve
daWril kerZs da kovzis msubuqi moZraobiT mogarTmevdaT Tqvens arCeul naWers.
spilenZiT SeWedili faiansis maRali buxridan, nikapamde tanisamosiT Seburuli qalis
qandakeba uZravad dascqeroda xalxiT gaWedil darbazs.
madam bovarim SeamCnia, rom qalTa Soris bevri TaTmangauxdeli ijda.
sufris TavSi, marto, amden xalTa Soris, Tavis savse TefSze daxrili da bavSviviT
gulze xelsaxocafarebuli ijda erTi moxuci, Wamda da wveni piridan wveTavda.
Tvalebi anTebians ugavda, TmaSi ukan Savi bafTa Caewna. es iyo markizis simamri,
moxuci hercogi de laverdier kont d’artuas yofili favoriti, roca igi markiz komflanisas
nadirobda xolme vodreilSi, da, rogorc ambobdnen, dedofal mariam-antuanetis yofili
sayvareli, de kuaniis Semdeg de lozenze adre. odesme didi moqeife yofila,
moCxubari, monaZleve, qalTa momtacebeli, mTeli qoneba gauflangavs da sagvareulo
Seuwuxebia. mis zurgs ukan mdgomi msaxuri yurSi xmamaRla CasZaxoda kerZebis
saxels, moxuci rom buTbutiTa da TiTiT uCvenebda. emas Tvali uneblieT sul am
tuCian moxucs ucqeroda, viT raRac araCveulebrivs da didebuls. mas xom mefis karze
ucxovria da dedofalTa sarecelze uZinia.
civi Sampanuri daasxes. emas Jruantelma dauara, roca tuCiT Rvinis sicive igrZno.
broweuli arasodes enaxa, arc ananasi eWama rodisme. Saqris fxvnilic ki ufro TeTri da
wminda eCvena aq, vidre sxvagan sadme.
nawili meore
I
ionvil-l’abei (ase daurqmeviaT kapucinebis saabatos gamo, romlis nangrevebic ki
aRar darCenila) erTi patara dabaa ruanidan rva lies manZilze, abevilsa da boves
Soris; igi WalaSi mdebareobs, romelsac rwyavs rieli, patara mdinare, andels rom
erTvis; es patara mdinare SesarTavTan sam wisqvils abrunebs, Sig kalmaxi icis,
bavSvebi rom kviraobiT gasarTobad ankesiT iWeren.
labuasieris did gzas unda gadauxvio, mihyve vake zegansa da les daRmarTs daekido,
saidanac mTeli Wala moCans. mdinare, romelic WalaSi moedineba, or sxvadasxva
saxis mkafio nawilad hyofs mas: mTeli marcxena napiri mindvrebs ukavia, marjvena
ki – saxnavs. mindori moqceulia dabal gorakebs Sua, romelTa gadaRmac igi bres
saZovrebs uerTdeba; aRmosavleTis mxriT ki es vake odnav maRldeba, ganierdeba
da, sanamdec Tvali miaRwevs, sul xorblis qera yanebiTaa dafenili. balaxovan
kalapotSi moqceuli mdinare Tavisi TeTri zoliT erTmaneTs aSorebs mindvrebsa da
xnulebis mwvanes, ase rom, mTeli es kuTxe veeba gaSlil wamosasxams hgavs,
romelsac vercxlimkediT moqarguli mwvane xaverdis sayelo amSvenebs.
horizontze, roca uaxlovdebi, Tvalwin argelis muxnari da sen-Janis mTebis ferdobebi
iSleba, Tavidan bolomde rom wiTeli, uswormasworo xazebiTaa daRaruli, - es
wvimebis kvalia, xolo is aguris feri ki, mTis siruxe rom wminda ZafiviT dauqselavs,
rkinovani wyaroebis namuSevaria, im midamoebSi rom uxvad gadmosCqefs.
es aris normandiis, pikardiisa da il-de-fransis SesarTavi, narevi kuTxe, sadac enas
Taviseburi kilo aklia, peizaJs ki – damaxasiaTebeli ieri. aq akeTeben mTel olqSi
yvelaze ucudes nevSatelur yvels, xolo meore mxriT, meurneoba aq did xarjs
moiTxovs, radgan saWiroa didZali sasuqi qviSiani da riyiani niadagis
gasanoyiereblad.
1835 wlamda ionvils xeiriani gza ar hqonda, magram daaxloebiT am xanebSi
gaiyvanes sasoflo Sara, abevilis gzas rom amienisas uerTebs, da zogjerac am gziT
sargebloben ruanidan flandriaSi mimavali urmebi. miuxedavad mimosvlisa da
aRebmicemobis am axali saSualebisa, ionvil-l’abei mainc CamorCenilia. imis magier,
rom memindvreoba gaaumjobesos, mosaxleoba daJinebiT misdevs balaxis Tesvas,
Tumca igi xelsayreli ar aris da uqnara dabac noyier Walas pirs aridebs da mdinaris
napirebisaken miiwevs. Soridan rom Sexedo, igi mTlad mdinaris pirzea gawolili, viT
dasarwyuleblad morekili naxiri.
maRlobis Ziras, xids gaRma, iwyeba axalgazrda verxvebiT napirebSemorguli
gzatkecili, romelic pirdapir dabaSi Sedis. ezoebi cocxali RobiTaa Sekavebuli da
savsea sxvadasxva namSraliT, fardulebiT, marnebiT, sawnexlebiT, romlebic
daCrdilulia xeebiT, garSemo rom kibeebi, sarebi da celebi miuyudebiaT. islis
saxuravebi, viT Tvalebze Camofxatuli fafaxi, TiTqmis mesamedze faravs dabal
fanjrebs, romelTa sqeli, gamozneqili minebix boTlis ZroebiviTaa buStukebiT
moCiTuli. kiriT SefeTqil kedelTa gaswvriv gadajvaredinebuli Savi koWebia
datanpebuli; aqa-iq msxlis mWle xeebi xarobs; qveda sarTulSi karebs satrialo barieri
aqvs, raTa oTaxi dacul iqnes wiwilebisagan, sidrSi dampali puris finCxebis sakenkad
rom saxlebs etanebian; cota iqiT ezoebi viwrovdeba. mosaxleoba ufro Sejgufulia,
cocxali Robeebi aRar Cans; erT fanjarasTan joxze wamogebuli gvimris kona irxeva;
aq samWedloa, iqiT ki – urmis saxelosno, sadac ori Tu sami axali uremia quCaSi
gaxiduli. Semdeg, xeebSi gamoCans erTi TeTri saxli, win mrgvali mdelo, mdelos
tuCze TiTmidebuli amuris qandakeba amSvenebs; win, karis orive mxares, Tujis
TiTo larnakia; karebze liTonis Rerbiani firfitebi brwyinavs; es notariusis saxlia, da
ulamazesic mTel am mxareSi.
eklesia quCis meore mxarezea, ociode nabijs iqiT, moednis axlos, mis garSemo
patara, dabali yoriT SemozRuduli sasaflao ise gaWedilia saflavebiT, rom miwaSi
piramde dafluli Zveli qvebi erT mTlian qvis iataks qmnis, sadac xalxs TavisTavad
gamouyvania swori da mwvane oTxkuTxedebi. eklesia Sarl X mefobis ukanasknel
wlebSi iqna ganaxlebuli. xis gumbaTi lpobaSi Sesula da, aqa-iq, lurj cxenze Savi
naxvretebi Cans. karibWis Tavze, sadac orRani unda idges, qoroa mamakacebisaTvis,
xveuli kibiT, fexqveS rom WraWunebs.
uferuli minebidan Semosuli dRis sinaTle mwkrivebad ganlagebul skamebs almacerad
anaTebs; aqa-iq skamebis zurgi WilobiTaa amoqsovili, romelzedac mikrulia msxvili
asoebiT minaweri: “b. mavanis skami”. ufro moSorebiT, iq, sadac gasasvleli
viwrovdeba, saaRsarebos pirdapir, RvTismSoblis qandakebaa satiniskabiani, Tavze
vercxlis varskvlavebiT moqarguli leCaqi axuravs, xolo loyebi sandviCis kunZulis
kerpiviT aqvT SewiTlebuli; da bolos, perspeqtivs zRedavs Sinagan saqmeTa ministris
mier Sewiruli wm. ojaxis xati, sakurTxevlis zemoT rom oTx Sandals Sua aRmarTula.
fiWvis xisgan nakeTebi klirosi ki SeuRebavia. marto bazars, ese igi kramitian
saxuravs, ociode boZze rom aris dayrdnobili, ionvilis didi moednis TiTqmis naxevari
uWiravs. meria, romelic parizeli xuroTmoZRvris naxazebis mixedviTaa nagebi,
berZnuli taZriseburi Senobaa da meafTiaqis saxlTan erTad kuTxes qmnis. qvemo
sarTuls sami ionuri stilis sveti amSvenebs, zemos ki – mravalTaRovani talani,
Senobis gumbaTze galuri mamalia, romelsac cal fexSi qartia uWiravs, meoreSi ki –
saswor-samarTali.
magram rac yvelaze ufro Tvals itacebs, esaa b-n homes afTiaqi “oqros lomis”
sastumros pirdapir! gansakuTrebiT saRamos, roca afTiaqis kandeli anTebulia da
minis ori buSti, wiTeli da mwvane, winamos rom amSvenebs, miwaze Sors isvris
feradovan Suqs. maSin am sinaTleSi, TiTqos bengalis CiraRdania gavlebulio, odnav
gamoCans aCrdili Tavis maRal sawer magidas dayrdnobili meafTiaqisa. misi saxli,
Tavidan bolomde, aWrelebulia inglisuri Sriftis, rondos Tu nabeWdi asoebis
plakatebiT; “viSis, elcis, bareJis wyali, sasaqmebeli, raspailis abebi, arabuli rahaTi,
darses kverebi, renios malamo, saxvevi, abazanebi, margebeli Sokoladi” da sxv.
abras, romelsac Senobis mTeli winamo ukavia, oqros varayiT aweria: “home,
meafTiaqe”. Semdeg, TviT afTiaqis siRrmeSi, didi sasworis ukan, zed daxlze rom
aris damagrebuli, daminuli karis erT naxevarze aweria: “laboratoria”, meoreze ki,
daaxloebiT Sua adgilas, oqros asoebiT Sav areze kidev erTxel meordeba “home”.
amas garda, sanaxavi ara aris ra ionvilSi. quCa (erTaderTi), romelic Tofis sasrolze
grZeldeba da gaSenebulia zed ramdenime duqani, gzis mosaxvevSi erTbaSad
Tavdeba. igi rom mxarmarjvniv datovo da sen-Janis borcvs Semouaro, sul male
sasaflaos miadgebi.
xolerobis dros, mis gasafarToeblad galavnis erTi nawili daangries da mezobladac
sami akri miwa iyides, magram es axali nawili TiTqmis gamouyenebelia, xolo
saflavebi ki Zveleburad kvlav karebTanaa Sejgufebuli. sasaflaos mcvelma, romelic
amave dros mesaflavecaa da mnaTec (mkvdrebisgan rom amrigad ormag xeirs
naxulobs), carieli miwiT isargebla da iq kartofili daTesa. garna, wliTi-wlobiT misi
mcire nakveTi viwrovdeba da, roca raime epidemia Cndeba, ar icis, gaixaros
mometebuli sikvdilianobis gamo, Tu iwuxos.
- Tqven mkvdrebiT ikvebebiT, lestibudua! – uTxra erTxel b-nma mRvdelma.
am Savbnelma sityvam igi Caafiqra da ramdenime xniT kidec Seayena, magram dRes
kvlav ganagrZobs Tavisi tuberkulebis movlasa da damajereblad amtkicebs, TiTqos
mcenare TavisTavad amodiodes.
im ambebis Semdgom, romlebic aq iqneba moTxrobili, ionvilSi araviTari sagulisxmo
cvlileba ar momxdara. rkinis samferovani droSa kvlavindeburad trialebs samrekloze;
sawvrilmano savaWro isev afrialebs qarSi or naWers; Canasaxebi da TeTri abedis
konebi TandaTan lpeba mRvrie spirtSi, xolo samikitnos WiSkris Tavze movarayebuli
beberi lomi, wvimebs rom Zalze gauxunebia, Zveleburad uCvenebs gamvlelT
pudeliviT xuWuWa balans.
im saRamos, roca col-qmari bovari ionvils unda misuliyo, am samikitnos patroni
qvrivi madam lefransua did gawamawiaSi iyo, sul oflSi iwureboda. dabaSi bazrobis
winadRe iyo. xorci windawin unda daWriliyo. qaTmebi daputuliyo, supi da yavac
momzadebuliyo. garda amisa, gasakeTebeli iyo Tavisi pansionerebis ijrac, eqimis,
misi colisa da msaxuris vaxSamic. sabiliardoSi sicil-xarxari ismoda; patara sasadiloSi
sami mewisqvile arays moiTxovda; cecxli gizgizebda, muguzali tkacunobda,
samzareulos grZel magidaze ki, cxvris xorcis um naWerTa Soris, gorebad
damdgariyo erTmaneTze Sedgmuli TefSebi, romlebic im ficris ryevaze irxeoda, sadac
mJaunas sisnidnen. ezoSi ismota tkvarcali Sinaur frinvelTa, msaxuri rom dasaklavad
dasdevda.erTi kaci, mwvane tyavis fostlebSi fexwayrili, odnav Cofura da
xaverdisCaCiani, rasac oqromkedis foCi amSvenebda, buxarze zurgs ificxebda. misi
saxe mxolod TviTkmayofilebas gamoxatavda da cxovrebasac TiTqmis iseTi
damSvidebuli ucqerda, rogorc is iadoni, mis Tavs zemoT rom tirifis znuls galiaSi
mjdomi ekida: es kaci meafTiaqe iyo.
- artemiz, - iZaxda samikitnos patroni qali, - fiCxi daamtvrie, surebi aavse, arayi
moita, aba Cqara! is mainc vicode, desertad ra mivarTva stumrebs, romlebsac Sen
elodebi! RmerTo mowyaleo! meurmeebma isev astexes Rrianceli sabiliardoSi!
maTi urmebic Sig WiSkarSia gaxiduli! “mercxalma” SeiZleba sul dalewos igi
Semosvlisas! polets dauZaxe, sadme sxvagan daayenos!.. gagonila, b. home,
dilidan mokidebuli, mgoni, TxuTmeti xeli iTamaSes da rva doqi sidri dalies!..
vici, biliardis sapires damixeven, - ganagrZobda igi da Soridan gascqeroda maT,
qafqiriT xelSi.
- didi ara moxdeba ra, - miugo b. homem, - axals iyidi.
- axali biliardi! - wamoiZaxa qvrivma.
- eg xom sul aRar varga, madam lefransua; vimeoreb, sakuTar Tavs ayenebT-
meTqi zarals! did zarals ayenebT! merme kidev, axlandel moTamaSeebs viwro
luzebi da mZime kiebi moswonT. bils ukve aRar TamaSoben; mTlad gamoicvala
yvelaferi! dros unda misdio! aba, erTi telies Sexe...
diasaxlisi braziT mTlad wamoWarxlda. meafTiaqem daurTo:
- rac ginda Tqvi, da misi biliardi ufro koxtaa; visme rom fiqrad mouvides da
patriotuli TamaSi gamarTos poloneTis an wyaldidobiT dazaralebuli lionis
sasargeblod...
- Cven imisTana kotrebis rodi gveSinia, rogorc Seni telie brZandeba! –
gaawyvetina diasaxlisma da mxrebi aiCeCa, - moica, moica, b. home, sanam
“oqros lomi” cocxalia, muStaric ar dagvakldeba. qvaca gvaqvs da kakalic! ai
naxav, erT mSvenier dilas “frangul kafes” daluquls da mis darabebzedac lamaz
gancxadebas. biliardi gamovcvalo, - ganagrZobda igi TavisTvis laparaks, - is
biliardi, romelzedac ase moxdenilad miwyvia xolme sarecxi da romelzedac
nadirobisas eqvsi kaci damiwvenia erTad!... es zanti hiveric rom igvianebs!
- mis mosvlas gindaT alodinoT Tqveni pansionerebi da manamde araferi aWamoT?
– hkiTxa meafTiaqem.
- valodino? b. bine ki? dahkravs Tu ara eqvsi saaTi, igic Semodgams fexs, vinaidan
misebr wesieri qveyanas ar mosCvenebia. misTvis aucileblad mudam unda iqnes
adgili patara sasadiloSi! Tavs moiklavs da sxva oTaxSi ar dajdeba! mere ra azizi
mWamelia! an sidrs rogor aWaSnikebs! aba, b. leons ki ara hgavs; igi zogjer Svid
saaTze modis da rvis naxevarzedac. arc ki uyurebs, ras aWmeven, ra mSvenieri
ymawvilia! erT maRal sityvasac ar dasZravs.
- xom iciT, didi gansxvavebaa kargad aRzrdil adamiansa da karabinerad namyofs,
gadasaxadTa amkrefs Soris.
saaTma eqvsi dahkra. Semovida bine.
gamxdar sxeulze lurji serTuki ise adga, TiTqos hkidiao; Tavs tyavis kasketi exura,
misi yurTasafarveli kefaze zonriT Seekra, winafra aweuliyo da iqidan meloti Subli
uCanda, Caqnis tarebas rom naWyleti kvali daetovebina. Savi maudis Jilets atarebda,
naqsov halstuxsa da rux Sarvals, mudam gakrialebul waRebs simetriulad aCnda
cerebis amonaburcavi. qera wveri yvavilTa kvalis bordiuriviT mosdeboda mis
mogrZo, uferul saxes; Tvalebi wvrili hqonda, cxviri – kexiani. banqos yovelgvar
TamaSSi Zliers, karg monadiresa da kargi xelis mqones Sin saxarato dazga hqonda da
xelsaxocebis saWeri rgolebis keTebiT Tavs irTobda; mTeli saxli savse iyo am
rgolebiT, romelTa gamoxaratebaSic xelovanis gulmodginebasa da burJuas egoistur
Jins iCenda.
igi patara sasadilosken gaemarTa, magram saWiro iyo jer is sami mewisqvile
gaeyvanaT iqidan; mTeli im xnis ganmavlobaSi, sanam sufras gauSlidnen, bine
uxmod idga Tavis adgilas, Rumelis win; Semdeg mibrunda, kari mixura da,
Cveulebisamebr, kasketi moixada.
- eg qaTinaurebiT enas ar gaicveTs, nu geSinia! – Tqva meafTiaqem, roca igi da
diasaxlisi kvlav martoni darCnen.
- amaze ufro molaparake arasodes ar yofila, - miugo diasaxlisma, - am wasul
kviras, farTlis ori vaWari gvewvia, oxunji, mxiaruli biWebi iyvnen; mTeli
saRamo sul anekdotebs miambobdnen, siciliT kinaRam movkvdi: eg ki TevziviT
iyo galugebuli, krintic ar dauZravs.
- diax, - miugo meafTiaqem, - arc ocnebis unari aqvs, arc oxunjoba icis, arc araferi
iseTi, rac maRali sazogadoebis kacs axasiaTebs.
- Tumca, amboben, niWi ar akliao. – Seubruna sityva diasaxlisma.
- niWi? – miaxala b. homem, mas? niWi? Tavis xelobaSi SesaZlebelia. – cota
damSvidebiT daumata da kvlav daiwyo:
- ah, vTqvaT, didi vaWari, iuriskonsulti, eqimi Tu meafTiaqe rom ise iyos Tavis
saqmeebSi garTuli, rom ucnauri da ukarebeli gaxdes, es mesmis! amisi
magaliTebi istoriam icis! isini raimeze mainc fiqroben. ai, magaliTad, me
ramdenjer dammarTnia, rom receptis dasawerad kalami magidaze miZebnia, igi ki
Turme yurs ukan mqonda gaCrili!
amasobaSi madam lefransua kars midga, davinaxo, modis Tu ara “mercxalio” da
uecrad SekrTa. viRac SavadCacmuli samzareuloSi Seamovida. bindbundSi kidev
gaarCevdi mis RaJRaJa saxesa da aTletur agebulebas.
- ras inebebdiT, b. moZRvaro? – SeekiTxa diasaxlisi da buxridan TiTbris erT-erTi
Sandali CamoiRo, gamirze rom svetebiviT iyo gamwkrivebuli, - iqneb rasme
miirTmevdiT? tkbilnaxads an Wiqa Rvinos?
mRvdelma metad Tavazianai iuara. igi Tavisi qolgis wasaRebad movida, amas winaT
rom eCnemonis monasterSi darCenoda, da madam lefransuas sTxova, am saRamosve
saeklesio saxlSi gamomigzavne rogormeo, TviTon ki eklesiaSi gaeSura, sadac ukve
mwuxrisas rekavdnen.
roca misi fexis xma miwyda, meafTiaqem kvlav ena aidga da mRvdlis saqcieli
saZraxisad miiCnia. mRvdlis mier erT ylap Rvinoze uaris Tqma saSinel farisevlobad
eCvena; yvela mRvdeli farulad loTobs da im droebis dabrunebas natrulobs, roca
eklesias meaTedi eZleodao.
diasaxlisi mRvdels gamoeqomaga:
- eg mRvdeli TqvenisTanas oTxs Sehkravs. SarSan Cvens biWebs Calis akonvaSi
Sveloda, erTbaSad eqvs-eqvs konas iRebda, Zalian Ronieri vinmea!
- vaSa! – wamoiZaxa meafTiaqem, - axla inebe da magisTana goliaTs Cveni
qaliSvilebi gaugzavne saaRsarebod! me rom mTavroba viyo, TveSi erTxel sisxls
gavuRebdi yvela mRvdels. diax, madam lefransua. yovel Tve erTi kai gaReba
sisxlisa, policiis interesebisa da keTilzneobis TvalsazrisiT!
- gaCumdiT, b. home! Tqven urjulo xarT! sarwmunoeba ar gagaCniaT!
meafTiaqem miugo:
- me maqvs sarwmunoeba, Cemi sarwmunoeba, da ufro metic, vidre sxvebs, mTeli
maTi pirmoTneobiTa da jambazobiT. piriqiT, me miyvars RmerTi! me mrwams
arsi uzenaesi, Semoqmedi; CemTvis sul erTia, rogoric unda iyos igi; me mrwams
igi, vinc gagvaCina da amqveynad mogvavlina, raTa pirnaTlad SevasruloT Cveni
movaleobani moqalaqisa da ojaxis mamisa; magram saamisod me rodi
mesaWiroeba eklesiaSi siaruli, iq vercxlis TefSebze mTxveva da sakuTari jiqiT
im erTi muWa TvalTmaqcebis suqeba, vinc Cvenze ukeT ikvebeba! vinaidan
RmerTi SegiZlia adido agreTve tyeSic, mindorSic da eTerovani cis gumbaTis
WvretiTac, viT Cveni Zvelebi Svrebodnen. Cemi RmerTi aris RmerTi sokratesi,
franklinis, volterisa da beranJesi! me momxre var savoiis qorepiskoposis
sarwmunoebisa da 89 wlis ukvdavi principebisa! me ar mrwams RmerTi –
moxuci, Tavis baRCaSi rom yavarjniT daseirnobs, Tavis momxreebs
dasaZineblad veSapis mucelSi gzavnis, kiviliTa kvdeba da mesame dRes dgeba.
yovelive es TavisTavad uazrobaa da, sxvaTa Soris, sruliad ewinaaRmdegeba
fizikis yovelgvar kanons; amasTanave, igi gvimtkicebs, rom xucebi mudam uxeS
umecrebaSi iyvnen Caflulni da mosaxleobasac iqiT miaTrevdnen.
- gaCumda da TvaliT garSemo msmenelebs eZebda, vinaidan, gatacebis dros, Tavi
erTi wuTiT municipalur sabWoSi egona, magram samikitnos diasaxlisi rodiRa
usmenda. yuri urmis Soreuli xragunisTvis miepyro. male sul axlos gaisma urmis
xma, avardnili nalis Waxuni da “mercxalic” zed karebTan gaCerda.
es iyo yviTeli didi kolofi, uzarmazar rgolebze Sedgmuli, romlebic diliJansis saxuravs
uswordeboda, mgzavrebs gzis danaxvas uSlida da mxrebsac talaxiT uTxupnida.
viwro fanjrebis pawia minebi etlis moZraobisas sabralod laxlaxebda CarCoebSi da
Zvel mtvers zemodan, aqa-iq, talaxiT iyo gagozili, rac qariSxlis wvimebsac ki
savsebiT ver Camoerecxa. Sig sami cxeni iyo Sebmuli, etli daRmarTSi sacodavad
laxlaxebda da ZaraTi miwas exeboda.
ionvilis ramdenime moqalaqe ekipaJs gars Semoexvia; erTbaSad alaparakdnen, axal
ambebs, cnobebs ekiTxebodnen, TavianT bargs eZebdnen; hiverma aRar icoda,
visTvis epasuxna; mxolod igi asrulebda qalaqSi dabis mcxovrebTa davalebas.
savaWroebs dauvlida, mewaReebisTvis tyavis xveulebi mohqonda, mWedlebisTvis –
rkina, Tavis mijnurisTvis xan erTi kasri Tevzi, xan axalmodis qudi, xanac
parikmaxeris nakeTebi kululebi. qalaqidan dabrunebisas, gzadagza, amanaTebs
arigebda, zogjer pirdapir ezoSi gadaisvrida, Robes gadaRma, kofoze zeze idga da
xmamaRla gahkioda, cxenebi ki amasobaSi TavisTavad midiodnen.
dRes erTma garemoebam daagviana: madam bovaris meZebari mindorSi gaiqca.
mTeli meoTxedi saaTis ganmavlobaSi eZaxdnen da uwruwunebdnen; hiveric ki ase
naxevar lieze ukan dabrunda, iqneb sadme Tvali movkrao, magram iZulebuli Seiqna
gza ganegrZo. ema tiroda, javrobda, am ubedurebas Sarls abralebda. erTi mefarTle, b.
lere, romelic imave etliT mgzavrobda, aTasnairi magaliTiT cdilobda enugeSebina,
rom dakargul ZaRlebs xSirad ramdenime wlis Semdgom ucvniaT TavianTi
patronebio. aseT ZaRlebs Soris, - ambobda igi, - erTi Turme konstantinepolidan
parizs dabrunebula. meores ormocdaaTiode lie gauvlia da oTxi mdinare gautopavs;
mamamissac hyolia erTi pudeli, romelic Tormeti wlis dakarguli yofila da erT
mSvenier saRamos uecrad zurgze Sextomia, roca stumrad wasuli mama quCaSi
midioda Turme.
(es Caematos dasawyisSi. gv. 8)
man gamoiyena ZvelisZveli Tqmuleba im cdunebaze, rasac wm. antoni ganicdida
udabnoSi. es iyo ueWvelad erT-erTi udidesi SemarTeba, rac ki odesme adamianis
suls ucdia.
“TviT Temis buneba, - ambobs amaze gi de mopasani, - misi moculoba, misi
miuwvdomeli simaRle, yovelive es TiTqmis SeuZlebels xdida aseTi wignis daweras...
wmidans acduneben ara marto SiSvel qalTa da saukeTeso qalTa Cvenebani, aramed
mTeli is doqtrinebi, rwmenani, crurwmenani, romelTa Soris odesRac dawrialebda
adamianis mousvenari goneba. es aris dausrulebeli dineba sxvadasxva religiisa, rasac
Tan axlavs mTeli is xan gulubryvilo, xan rTuli da ucnauri warmodgenani, romelnic
warmoiSobodnen im meocnebeTa, mRvdelTa, filosofosTa tvinSi, romelTac
tanjavdaT SeuRwevisa da Seucnobis gagebis survili”.
ase rom, am nawarmoebiT floberma angariSi gauswora Zfvel religiebsa da filosofiur
sistemebs.
roman “madam bovaris” gasamarTlebam SesaZlebloba ar misca mwerals
daemTavrebina da gamoeqveynebina Sesworebuli varianti. igi ver bedavda mis
dabeWdvas, radgan iq eSmakis piriT aSkarad da naTlad iyo dagmobili maSindel
safrangeTSi gamefebuli reaqciis TareSi. da mwerali, bunebrivia, erideboda “recidivs”,
rac, rogorc erT-erT Tavis werilSi ambobs, “katorRaSi amomayofinebso Tavs”.
“madam bovaris” samarcxvino gasamarTlebiT ganawyenebulma floberma, TiTqos
safrangeTis cxovrebis sinamdviles ganerinao, antikuri istoriis Temas mimarTa da
dawera romani “salambo” karTagenis daqiravebul meomarTa cxovrebidan.
Tanamedroveobas esoden daSorebuli Temis daZlevas (“salamboSi” aRwerilia
daqiravebul muSaTa, meomarTa ajanyeba karTagenis winaaRmdeg. rac Zveli
welTaRricxvis mesame saukuneSi moxda) mweralma didi dro da Sroma moandoma.
jer erTi, unda Seeswavla am Soreuli warsulis materialuri kultura, risiTvisac unda
gaewia WeSmaritad umZimesi Sroma: moeZebna da Tavi moeyara wvrili da
nawyvet-nawyveti cnobebisaTvis karTagenis Sesaxeb, romlebic gabneulia antikuri da
axali drois wyaroebSi; erTmaneTisaTvis Seedarebina mravali sxvadasxva cnoba, raTa
daezustebina maTi simarTle, sinamdvile, radgan bevri maTgani sawinaaRmdego da
zogjer daujerebel ambavs Seicavda. saamisod mwerals mouxda gascnoboda
herodotes, plutarqes, tacitis, agreTve aristoteles nawarmoebT, raTa daedgina
karTagenis saxelmwifoebrivi mmarTvelobis suraTi. isargebla agreTve romaeli
mecnieris polibiusis “sayovelTao istoriiT”, sadac aRwerilia daqiravebulTa omi
karTagenis winaaRmdeg. gaecno Tavis Tanamedrove mecnierTa (menari, renani da
sxv.) Sromebs. erTi sityviT, ar dautovebia arc erTi Zegli Tu wyaro, sadac ki SeeZlo
Tundac mcire ram masala epovna Tavisi TemisaTvis. erT-erT Tavis werilSi aRiarebs,
rom amonawerebi gaukeTebia ormocdacameti sxvadasxva saxelwodebis naSromidan.
magram aranaklebi energia da Sroma dasWirda mwerals, rogorc xelovans, rom
marTlad daexata Zveli karTagenis cocxali cxovrebis suraTi, eCvenebina mis
mcxovrebTa da daqiravebul meomarTa utyuari saxe, maTi xasiaTi, grZnobani,
miswrafebani. erTi sityviT, daenaxvebina maSindeli cocxali adamiani. rasakvirvelia,
amisaTvis ar kmaroda is mwiri, zogjer saeWvo cnobebi, romlebic mis xelT iyo.
amitom xarvezebis Sesavsebad mwerali mimarTavda gamonagons, magram ise
ostaturad, iseTi gabeduli xelovnebiT, rom mogonili namdviliviT eqsoveboda
moTxrobas da bunebrivad aviTarebda mis msvlelobas. aseTia, magaliTad, akvedukSi
maTos Sesvlis, msxverplad bavSvTa Sewirvisa da sxv. suraTebi.
mwerali mTel eqvs weliwads muSaobda am romanze, magram, miuxedavad esoden
didi rudunebisa, pirvrel xanebSi ar akmayofilebdap Tavisi naSromi, ar moswonda
romanis ganviTarebis gza.
“Tu me axla verafers vaxerxeb, - ambobs mwerali erT-erT Tavis werilSi, - Tu
yvelaferi, rasac vwer, uSinaarso da uxamsia, es imitom xdeba, rom ar vcxovrob Cemi
gmirebis cxovrebiT!”
ai 1857 wlis zamTari. dawerilia romanis pirveli Tavebi. TiTqos yvelaferi rigzea,
Txroba nakaduliviT mirakrakebs da uecrad... mwerali acxadebs: “yalb gzas vadgavar:
personaJebi sxvanairad unda laparakobdnen”.
man xazi gadausva yvelafers, rac dawerili hqonda da gaemgzavra romanis
moqmedebis adgilas, tunisSi. es iyo 1858 wlis ivnisSi.
tunisSi mwerali ecnoba am qveynis bunebas, ubis wignakSi akeTebs Canawerebs,
imaxsovrebs peizaJebs, akvirdeba mcxovrebTa saxeebs, maTs zne-CveulebaT, av-
kargs, cdilobs cocxali tunisis meSveobiT dauaxlovdes Soreuli karTagenis warsuls.
erTi sityviT, sami Tvis ganmavlobaSi, rac tunisSi gaatara, erTi wuTic uqmad ar
daukargavs; nanaxiT da aTasgvari STabeWdilebiT datvirTuli dabrunda safrangeTSi
da misTvis Cveuli SromismoyvareobiT Seudga romanis weras, rac brwyinvaled
daagvirgvina 1862 wlis aprilSi.
magram gana SeeZlo did realist mwerals sabolood ugulvebeleyo Tavisi qveynis
cxovrebis sinamdvile? da ai, daamTavra Tu ara es didebuli, homerosisebri sisadaviT
dawerili romani “salambo”, - igi Seudga mesame, monumenturi nawarmoebis
“sentimentaluri aRzrdis” weras.
am romans, cota ar iyos, originaluri istoria aqvs: floberma am saxelwodebis ori
romani dawera. pirveli dawerilia mis siymawvileSi, 1845 wels, aSkarad subieqturi
maneriT, roca gatacebuli iyo romantizmiT. ase rom, es didi tanis romani ise, rogorc
im periodis sxva nawarmoebni, romlebic mis sicocxleSi ar dabeWdila, erTgvari xarki
iyo romantizmisadmi.
romanis pirvel variantSi gamoyvanilia ori provincieli axalgazrda; anri da Jiuli. pirveli
ocnebobs gaxdes “didi kaci”, moipovos amqveyniuri “cxovrebis siame” da,
maSasadame, “bedniereba”, rasac kidevac aRwevs yovelgvari adamianuri, zneobrivi
principebis dawixlviT.
meore, Jiuli, anrisagan gansxvavebiT, provinciaSi rCeba da kmayofilebas povebs
literaturul SemoqmedebaSi. igi “uars ambobs yoveliveze, rac amqveynad SeiZineba
an iyideba: siamovnebaze, pativze, fulze, siyvaruliT moniWebul sixarulsa da
pativmoyvareobis zeimze”. aseTia am romanis ori mTavari gmiri.
cxovrebis am orgvari gzis dapirdapirebiT floberma gamoxata Tavisi zizRi burJuaziuli
“saRi keTilgonierebisadmi”. man icis, ras warmoadgens burJuaziuli sazogadoebrioba;
icis, rom iq ocneba da sinamdvile gaTiSulia, rom iq ocnebas ganxorcieleba ar uweria.
“sentimentaluri aRzrdis” meore variantis wera floberma daiwyo 1846 wlis
seqtemberSi, roca ukve saxelmoxveWili mwerali iyo. pirveli variantis daweridan
TiTqmis meoTxedi saukune gavida. am xnis ganmavlobaSi bevri ram Seicvala
safrangeTis politikur da socialur mdgomareobaSi da ai, floberma ganizraxa daewera
“Tavisi Taobis adamianTa zneobrivi istoria”.
es iyo meore imperiis zeimis xana. safrangeTis burJuazia ganuxrelad mdidrdeboda.
viTardeboda mrewveloba, vaWroba, teqnika, magram es rodi hxiblavda mwerals.
man icoda, rom es ar iyo namdvili progresi, icoda, rom zeda fenebis materialuri
warmateba ver gamoisyidda mis xnobriv dakninebas. man ukve Tavis pirvel romanSi
– “madam bovari” gviCvena Tu ra aris burJuaziuli progresi. am mxriv igi samudamod
imedgacruebuli darCa; ar swamda istoriuli, sazogadoebrivi progresis SesaZlebloba,
radgan ivlisis monarqiac, meore respublikac da meore imperiac misTvis mxolod
saZulveli burJuaziis zeimi iyo. am romanze muSaobis dros igi JorJ sands swerda: “Tu
gamocdilebas davujerebT, me mgonia, rom mmarTvelobis arc erTi forma kargs
arafers Seicavs; orleanizmi, respnublika, imperia aRarafers ar eubneba arc gonebasa
da arc guls, radgan TiToeul am kolofSi Cadebulia uaRresad winaaRmdegobrivi
ideebi. yvela droSa ise gaTxupnulia sisxliTa da nexviT, rom droa sulac uari vTqvaT
maTze. kmara sityvebi. Zirs simboloebi da fetiSebi!”
aseTi ganwyobiT Seudga floberi am romanis weras, romelsac qvesaTaurad aqvs:
“erTi axalgazrda kacis istoria”.
magram romanis ganviTareba warmoebs revoluciis dros da realist mwerals ar SeeZlo
gverdi aevlo im ambebisaTvis, romlebmac udidesi roli Seasrules safrangeTisa da
mTeli evropis cxovrebaSi. “sentimentaluri aRzrdis”, rogorc istoriuli romanis,
Tavisebureba is aris, rom igi dawerilia adamianis mier, visac ar swams revoluciis
SemoqmedebiTi Zala, radgan mas, misi azriT, ar Seswevs sazogadoebrivi cxovrebis
gardaqmnis unari. amitomac revoluciuri ambebi romanSi Cans epizodurad, gakvriT
da moqmedi pirebic ar arian iseTi tipiuri revoluciuri figurebi, romelTa xasiaTi mTeli
istoriuli konfliqtis ganganmaavlobaSi Camoyalibdes da gamoZndes. eseni arian an
Cveulebrivi, uferuli pirovnebani, rogorc, magaliTad, hiusone da martinoni an
gulwrfeli da patiosani, magram uprincipo da nebisyofas moklebuli adamianebi,
rogoricaa noqari diusardie, anda gacveTili radikaluri frazebiT Tavgamotenili
dogmatikosebi, rogoricaa senekali, romlebic politikuri ambebis Semyure
“medRexvaliebi” arian.
ai, Tund, romanis mTavari gmiri , - frederik moro! uqnara, meocnebe, romantikul
literaturaze aRzrdili, grZnobis amyoli provincieli axalgazrda. igi Camohgavs am
romanis pirveli variantis Jiulsac, radgan masaviT romantikulad ucqeris amqveyniur
sinamdviles, da anrisac, raki masaviT uprincipo da uTauria; masaviT natrobs
warmatebasa da “saamo” cxovrebas. igi 1848 wlis revoluciis SemTxveviTi da uneburi
monawilea. istoriuli ambebis ganviTareba Tavisi gziT midis, frederiks maTi araferi
ekiTxeba, mas Tavisi gza aqvs, sruliad gansxvavebuli, romelsac saerTo araferi aqvs
sazogadoebriv ambebTan. xalxi ajagyda, quCebSi Taf-zarbaznis ganuwyveteli grialia,
xolo frederiki TavmoWrili qaTamiviT exeTqeba aqeT-iqiT tronSesa da fermis
quCebs Sua da qalbaton mari arnus elodeba paemanze... ganvlo 1848 wlis gazafxulma
da Tan waiRo respublikuri iluziebi; imedgacruebuli parizeli muSebi kvlav adRdgnen,
gmirulad ibrZvian da ixocebian barikadebze, frederik moro ki fonteblos tye-parkSi
cxovrobs gancxromiT Tavis satrfosTan – rozanetTan erTad. dadga 1851 wlis
dekemberi, moxda saxelmwifoebrivi gadatrialeba, rac frederikisa da misi meore
satrfos – q-n dambrezis gayras daemTxva, gamocxadda samxedro wesebi, daiTxoves
erovnuli kreba, magram, TiTqos aq araferiao, frederiki yursac ar ibertyavs, mas Tavis
pirad cxovrebaSi momxdari gadatrialeba awuxebs, Tavisi ocnebis damsxvrevas
dastiris.
floberi darwmunebulia, rom revolucias araviTari cvlileba ar mouxdenia safrangeTis
sazogadoebriv cxovrebaSi, amitom revoluciis epizodebi romanSi naCvenebia
uxalisod, zereled, ise rogorc isini SeuZlia dainaxos gareSe mayurebelma: “doli
saieriSos ukravda. gaismoda gamayruebeli SeZaxilebi, gamarjvebis “vaSa”. brbo
qanaobda TiTqos morevi trialebso; frederiki Sig SuagulSi moeqca; sanaxaobiT
gatacebuli, Tanac metismetad kmayofili, veRar iZvroda. daWrilebi, romlebic
ecemodnen, daxocilebi, miwaze rom eyarnen, namdvil daWrilebs, namdvil mkvdrebs
ar hgavdnen. mas egona, speqtakls vucqero”.
erT-erT Tavis werilSi mwerali Cioda: “meSinia, meorexarisxovanma epizodebma
mTavari ar Caylapon”. swored amitom revoluciuri ambebi miCneulia
“meorexarisxovan epizodebad”, pirvel ploanze ki wamoweulia romanis gmiri da misi
piradi gancdani.
saerTod, uunda iTqvas, rom romanis mTavari gmiri sakmaod ucnauri tipia. mas
TiTqos arc goneba aklia da arc grZnoba, magram verc erTi saTanadod ver
gamouyenebia. misi sazogadoebrivi mrwamsi keTilSobiluria, magram gaurkveveli.
revoluciis dReebSi cdilobs monawileobac ki miiRos sazogadoebriv saqmeebSi:
eswreba saarCevno krebebs, apirebs deputatobis kandaditad daasaxelos Tavi, magram
araferi gamoudis, raRac gauWreli kacia, ver bedavs, Tu ar exerxeba saqmis dawyeba,
miuxedavad imisa, rom daxmarebas uweven megobari delorie da satrfo, q-ni
dambrewi, visac qmris meoxebiT didi gavlena aqvs burJuaziul wreebSi.
rac Seexeba grZnobaTa sferos, aq igi pirdapir Seudrekelia. Tu politikaSi umweo da
ususuria, am sferoSi metad gabeduli da moxerxebulia. erTsa da imave dros uyvars
oTxi, sxvadasxva wrisa da sxvadasxvanairi xasiaTis qali. mSobliur qalaq noJanSi
Wabukuri gatacebiT uyvars mezoblis – rokis qaliSvili katrini. havridan noJans
mimaval samdinaro gemze Sexvdeba da erTi SexedvisTanave Seuyvardeba ori Svilis
deda, q-ni arnu. es iyo misi, ase vTqvaT, wrfeli platonuri siyvaruli, rac sicocxlis
dasasrulamde SerCa. parizSi cxovrebis manZilze gadaeyreba Tavisufali qcevis qals
rozanets, romelTanac vaJiSvili SeeZineba. am kavSirs igi imiT amarTlebs, rom
rozaneti axalgazrda da garegnulad momxibvlelia. TiTqos marTlac bedi ewia da iseTi
vinme Sexvda, viszedac ocnebobda, magram didi xani ar gaivlis, rom grZnobis
amyoli frederiki, “saocneboze” guls aiyris da gulcivad, tlanqad daSordeba. amjerad
misi gatacebis obieqti gaxdeba q-ni dambrezi, mdidari bankiris axalgazrda qvrivi. aq
xorciel ltolvas sxva miswrafebac daerTvis – materialuri mosazreba da “maRal
sazogadoebaSi” SeRwevis survili. magram grZneobis daudgroomloba Tavisas izams:
amasac pirdapir daqorwinebis winadRes gaeyreba! bolos gaaxsendeba Tavisi
Wabukuri gataceba – katrin roki. parizs miatovebs da noJans gaeSureba, magram
pirveli suraTi, romelic iq Casvlisas Tvalwin warmoudgeba, aseTia: eklesiidan
mklavgayrili gamodis frederikis megobar delorieze jvardawerili katrini.
floberi, raki revoluciis gardamqmneli Zala ara swams, xalxis masobriv gamosvlebs
gvixatavs, rogorc brbos ajanyebas, prac ganusjelad spobs, anadgurebs yvelafers.
ai rogor iqceva gamarjvebuli brbo mefis sasaxleSi: “yvela mZafrma sixarulma
Seipyro; TiTqos mospobilma taxtma momaval usazRvro bednierebas adgili ukve
dauTmoo, xalxma dauwyo gleja fardebs, amsxvrevda sarkeebs, WaRebs, sasaneleebs,
magidebs, skamebs, yovelgvar avejs, spobda naxatebian albomebsa da xelsaqmis
kalaTebsac ki. Tuki gaimarjves, ratomac ar unda gaerTon! – ironiulad amarTlebs
avtori. – yvela ikmayofilebda Wirveulobas: siraqlemasfrTebiani qudi mWedlis Tavs
amSvenebda, sapatio legionis ordenis lentebs roskipebi qamrad irtyamdnen... Semdeg
onavrobam ufro Savbneli xasiaTi miiRo. utifari cnobismoyvareoba aiZulebdaT
SeexedaT yovel kuTxeSi, CaexedaT yvela yuTSi. katorRelebi xels afaTurebdnen
princesebis sawolSi, zed goraobdnen da amiT inazRaurebdnen imas, rom mefis
qaliSvilebi ver gaaupatiures... sxvebi, ufro saSineli saxisani, uxmod daexetebodnen
sasaxleSi da cdilobdnen, moeparaT raime... talanSi tansacmlis grovaze Semdgariyo
meZavi qali, Tavisuflebis qandakebas rom gamoxatavda, uZravi, saSineli,
Tvalebgadmokarkluli”.
garna, Tu gamarjvebuli brbo aseTia, nakleb saSineli da sazizRari arc gamarjvebuli
“kulturuli” burJuaa.
lafaietis quCaze jarma barikadi aiRo, damarcxebuli muSebi tuilris sardafebSi
Cayares... cxraasi kaci iyo. talaxSi izilebodnen, denTis boliT da Semxmari sisxliT
gaSavebulni, acaxcaxebulni, gaafTrebiT yvirodnen... vinme rom mokvdeboda, gvami
ar gahqondaT. haerSi liclicebdnen myrali anaorTqlis anTebuli mwvane da yviTeli
enebi. epidemiis SiSiT daniSnes gansakuTrebuli komisia. Tavmjdomarem sardafSi
Casvla daapira, magram, gaxrwnilebisa da uwmindurobis simyraliT Tavzardacemuli,
ukanve amovarda. roca pyrobilni sarkmelebTan mividodnen, saguSagoze mdgari
erovnuli gvardiis jariskacebi xiStebiT Cxvletdnen da ukanve erekebodnen maT.
ulmobelni iyvnen es jariskacebi. imaT, visac brZolaSi monawileobis miReba ar
mouxda, surdaT riTime gamoeCinaT Tavi. es iyo simxdalis zeimi. Surs iZiebdnen
erTbaSad gazeTebis, klubebis, krebebisa da doqtrinebis gamo, yvelafris gamo, rasac
isini mTeli sami Tvis manZilze sasowarkveTilebaSi mohyavda. Tanasworobam,
Clungma, mxecurma Tanasworobam, miuxedavad Tavisi damarcxebisa (TiTqos
Tavisi damcvelebis dasasjelad da Tavisi mtrebis gasacinad), zeimiT iCina Tavi.
damyarda sisxliani sazizRrobis erTnairi done, radgan gamdidrebis fanatizmi ar
CamorCeboda siRaribis sigiJes. aristokratia iseve mZvinvarebda, rogorc brbo, Ramis
CaCi wiTel CaCze nakleb sazizRari rodi aRmoCnda. sazogadoebrivi goniereba
dabnelda, rogorc didi ubedurebis Semdeg xdeba xolme...”
sagulisxmoa, rom 48 wlis revoluciaze floberi werda: “imas, ramac 48 wlis revoluciaSi
SemaZrwuna, Tavisi bunebrivi sawyisi aqvs did revoluciaSi, romelic, rac unda
ilaparakon, Sors ar wasula saSualo saukuneebidan”.
amrigad, floberisaTvis Tanabrad miuRebelia rogorc revolucia, ise kontrrevolucia. igi
maT Soris tolobis niSans svams. ai es urwmenoba istoriis mamoZravebeli Zalisadmi
udevs safuZvlad floberis pesimistur ganwyobilebas. megobari qalisadmi, luiz
kolesadmi miweril werilSi igi ambobs: “Cven, literatorebsa da mwerlebs, ara gvaqvs
sayrdeni wertili, niadagi fexqveS gvecleba. vis esaWiroeba mTeli es Cmaxva? vis
moTxovnas akmayofilebs igi? Cvensa da brbos Soris araviTari kavSiri ar arsebobs;
miT uaresi brbosaTvis da gansakuTrebiT CvenTvis. magram... saWiroa, miuxedavad
yvelafrisa, damoukideblad kacobriobisagan, romelic uargvyofs, vicocxloT sakuTari
mowodebisaTvis, avideT Cvens spilos Zvlis koSkSi da viyoT iq marto Cvens
fiqrebTan erTad...”
ase fiqrobda mwerali, magram es rodi niSnavda cxovrebisagan gandgomas,
gandegilobas. meore imperiis burJuaziuli sazogadoebis urTierToba, misi gemovneba
da zne-Cveulebani mas ise ezizReboda, rom iZulebuli iyo damaluliyo “spilos Zvlis
koSkSi”, raTa SesaZlebloba hqonoda daecva xelovanis damoukidebloba da
SemoqmedebiTi procesi ar daeqvemdebarebina burJuaziuli sazogadoebisaTvis, raTa
uecocxla sakuTari mowodebisaTvis”.
marTalia, am romanSi floberma ver mogvca, Tu ar mogvca imdroindeli ambebis
gmiris, 48 wlis revoluciis gmiruli mebrZolis utyuari suraTi. revoluciis droindeli
parizis proletariatis ideur warmomadgenlad avtori gvixatavs senekals, visac iseT
Tvisebebs miawers, rom igi gveCveneba raRac saSinel fanatikosad, gonebaClung
dogmatikosad, ganyenebul doqtrinebad; igi gatacebulia sayovelTao gaTanabrebis
ideiT da ugulod, gulcivad epyroba konkretul adamianebs. ejavreba xelovneba da
silamaze. erTi sityviT, es aris adamianur grZnobebs moklebuli pedanti, vinc, bolos da
bolos, Tavis “moRvaweobas” imiT agvirgvinebs, rom policieli xdeba da ar indobs
Tavis megobarsac ki, diusardies klavs.
revoluciis droindel tipebs Soris yvelaze mkafiod daxatulia swored es diusardie. misi
saxiT mwerals surda moeca xalxis wridan gamosuli gulwrfeli adamianis tipi, visac
marTla enatreba samarTlianoba da sayovelTao Zmoba-Tanasworoba. magram igi
Tavisi moqmedebiT, mudmivi meryeobiT, erTbaSad aRtyinebiTa da myisve
uimedobiT ufro wvrilburJuaziuli demokratiis warmomadgenelia, vidre xalxisa. 1848
wlis TebervalSi igi aRtacebulia revoluciis lozungebiT, ivnisSi iaraRiT ibrZvis
ajanyebuli xalxis winaaRmdeg, erTi wlis Semdeg ki sinanuli Seipyrobs da namdvil
wvril burJuasaviT daiwyebs wuwuns: “gana yvelaferi ar daiRupa? roca revolucia
daiwyo, vfiqrobdi, bednieri viqnebi-meTqi. gaxsovT, ra kargi iyo yvelaferi, ra SvebiT
vsunTqavdi, magram axla uaresia, vidre winaT. axla isini klaven Cvens respublikas...
Tumca mainc, rom gvcodnoda! meti patiosneba rom gamogveCina, SeiZleboda
movrigebuliyaviT... magram ara! muSebi burJuebze ukeTesi ar arian, ai ra!”
ukeTesi arc uprincipo deloriea, vinc arafers ar zogavs imisaTvis, rom Zalaufleba
moipovos: “iyo ledriu lorenis komisari, magram radgan konservatorebs Zmobas
uqadagebda, socialistebs ki – kanonebis pativiscemas, ivnisis ambebis Seamdeg
ubodiSod daiTxoves Tanamdebobidan... demokratiis kars ukakunebda, sTavazobda
samsaxurs kalmiT, sityviT, saqmiT, magram yvelgan ukuagdes, ar endobodnen da
iZulebuli gaxda gaeyida saaTi,m wignebi, TeTreuli...”
magram floberis, rogorc brwyinvale realisti mwerlis sworupovari niWi Seudarebel
Zalas iCens burJuaziuli sazogadoebis, “wesrigis partiis” warmomadgenelTa
daxatvaSi. ivnisis ajanyebis damarcxebis Semdeg TiTqos imisaTvis, rom ufro
mkafiod dagvanaxos reaqciis sazizRari saerTo saxe, mwerali am sazogadoebas bankir
dambrezis salonSi uyris Tavs da daundoblad amxilebs gamdidrebul “meduqneTa”
gaumaZRar momxveWelobas, farisevlobas, cru patriotizms, uzneobasa da udieroba-
sisastikes. isini arafers ar eridebian, arafers ar zogaven imisaTivis, rom daicvan
TavianTi jibe.
ra ubadrukia uxeiro vaWruka Jak arnu, vinc jer mxatvruli nivTebis vaWrobs, mere
keramikis qarxanas aSenebs, Semdeg saeklesio nivTebis savaWros awyobs, magram
uTaurobis gamo daxli arsad ar dasdgomia. miuxedavad amisa, TavgamodebiT icavs
kerZo sakuTrebas, risTvisac ivnisis dReebSi erovnuli gvardiis rigebSi Sedis.
sazizRaria mrewveli fumiSoni, vinc “sityva sakuTrebas rom gaigonebs, risxviT
gonebas kargavs: - es ufleba TviT bunebam daawesa! bavSvebic ki ver elevian
TavianT saTamaSoebs. yvela adamiani iziarebs Cems azrs, agreTve yvela cxoveli.
lomic ki, laparaki rom SeeZlos, ganacxadebda, mesakuTre varo! me, magaliTad,
batonebo, saqme sul raRac TxuTmeti aTasi frankiT dayiwye. iciT Tu ara, rom mTeli
ocdaaTi wlis ganmavlobaSi mudam dilis oTx saaTze vdgebodi, rom kapitali
damegrovebina! da axla damiwyeben mtkicebas, misi patroni Sen rodi xar, Seni fuli
Seni rodiao. erTi sityviT, sakuTreba qurdobaao!”
floberiseuli utyuari TvaliT aris daxatuli msxvili burJuaziis warmomadgeneli, bankiri
dambrezi. igi qameleoniviT icvlis fers imis mixedviT, Tu rogoria politikuri amindi.
revoluciis aRmavlobis dReebSi igi mzad aris iwamos prudonis moZRvrebis simarTle,
aqebs “Cvens saucxoo devizs: “Zmoba, Tavisufleba”. ufro metic, igi ambobs: “bolos
da bolos, Cven yvelani cotad Tu bevrad muSebi varT”. ivnisis ajanyebis dReebSi ki
“ise gaafTrdeba, rom jibeSi atarebs kastets da mouwodebs: “daakavon yvela
damTxveuli, yvela socialisti. dambrezis salonSi Tavmoyril sazogadoebas mwerali ase
axasiaTebs: “aq myof mamakacTa umravlesoba sul mcire oTx mTavrobas mainc
emsaxureboda da isini gayiddnen safrangeTs an adamianTa modgmas, oRond
gadaerCinaT TavianTi simdidre, Tavidan aecilebinaT gaWirveba, anda mxolod
imitom, rom Tandayolili sixarbe aiZulebdaT qedi moexaraT Zalis winaSe”.
floberi cnobilia, rogorc sworupovari stilisti, romelic viT deda sayvarel Svils,
gafacicebuli dastrialebs Tavs TiToeul sityvas, yovel frazas. magaliTad, misive sityviT
viciT, rom romanSi “madam bovari” igi erT kviras fiqrobda frazaze, romelic misi
mosawoni mainc ver gaxda.
roman “sentimentaluri aRzrdis” ena SedarebiT ufro sadaa, magram, samagierod, ufro
uxvia leqsikis mxriv, ufro mkafio da sxartulia, Txroba nakaduliviT morakrake.
aseTia romani, romelic ganzraxuli iyo rogorc avtoris “Taobis adamianTa zneobrivi
istoria”. mweralma Tavisi ganzraxva Seasrula da mogvca misi Tanamedrove
cxovrebis, marTalia, arasaxarbielo, magram piruTvneli, utyuari suraTi. da Tumca igi
ambobda: silamaze SeuTavsebelia Tanamedrove cxovrebasTano, magram Turme am
miuRebel, maxinj sinamdvileSic ki WeSmarit xelovans SeuZlia iSovos masala iseTi
mSvenieri qmnilebisaTvis, rogoricaa “sentimentaluri aRzrda”...
edmond gonkuri igonebs: “1880 wlis aRdgoma me da Cemma megobarma gustav
floberisas gavatareT kruaseSi.
zola ise mxiaruli iyo, rogorc komisioneri, vinc sarfiani saqme gaCarxa. dode, rogorc
adamiani, ujiaT Sromas rom gaeqca da surs erTi gainavardos. Serpantie, rogorc
studenti, kai smas rom elodeba; me ki ubralod, floberTan yofna maxarebda.
bevri vsviT sxvadasxva Rvino da mTeli saRamo gavatareT didi ambebis moyolaSi,
ris gamoc floberi bavSviviT xarxarebda. man uari gviTxra Tavisi romanis
wakiTxvaze, ar SemiZlia, metad moqanculi varo”...
es romani iyo “buvTari da pekiuSe”, romlis weras igi 1872 wels Seudga.
rogoria am romanis Sinaarsi? am kiTxvaze pasuxis gasacemad saWiroa gavixsenoT,
rom flobers erT dros (1879 w.) azrad hqonda romanisaTvis qvesaTaurad mieca:
“meTodis nakleboba mecnierebaSi”.
da ai, swored es aris “buvari da pekiuSes” namdvili Sinaarsi, ragind ucnauri da
mcdaric unda gueCvenos igi.
mwerals am romanSi mTavar gmirebad gamohyavs ori moxuci, patara moxeleebi,
romelTac mosZulebiaT TavianTi uferuli cxovreba da ganuzraxavT gaigon, ra aris
amqvueyniuri arsebobis azri. am mizniT isini Seudgebian mecnierebis sxvadasxva
dargis: qimiis, fizikis, medicinis, fiziologiisa da sxv. Seswavlas. axdenen mraval
eqsperiments, cdiloben cxovrebaSi, praqtikaSi gamoiyenon SeZenili codna, magram
bevr Secdomasa da sisuleles sCadian umecrebis gamo, da Sedegic mudam an sasacilo
an savalalo gamoudiT. roca, magaliTad, raime eqsperimentis dros amCneven, rom
“TariRebi xSirad erTmaneTs ar emTxvevian”, isini zizRiT ekidebian faqtebsac. imis
gamo, rom tyis gaSenebis sakiTxi metad rTulia, isini daaskvnian: “agronomiac
SeiZleba fuWi da gamogonili iyos”. roca xedaven, rom “gamonaklisebi” SeiZleba
“marTali” ar iyos, gulgatexilni gaiZaxian: “aba viRas unda endo?”
bolos, sruliad imedgacruebulni, TavianT Zvel xelobas, qaRaldebis gadaweras
ubrundebian. aseTia maTi “didi garjisa da mcdelobis” unugeSo finali.
magram, rogorc zemoT aRvniSneT, amaSi, avtoris azriT, qrali miuZRvis TviT
mecnierebasac meTodis naklebobis Tu uqonlobis gamo. mwerali ar malavda, rom
ganzraxuli hqonda daewera “erTgvari kritikuli humoristuli enciklopedia”. meo,
ambobda igi, “Tanamedroveebs pirSi mivaxli im zizRs, rasac isini mgvrian”.
es Tanamedroveebi ki iyvnen mesame respublikis gabatonebuli klasebi, romlebmac
ulmoblad daasamares komuna da cxovrebaSi gaamefes burJuaziuli wesrigi,
mecnierebaSi ki subieqtivizmi da empirizmi. floberisaTivis miuRebeli iyo rogorc
erTi, ise meore. Tu erT dros, samocdaaTian wlebSi, iyo xolme iseTi momentebi, roca
mas swamda mecnierebis Zala da fiqrobda, sazogadoebriv cxovrebas mecnierebi unda
xelmZRvanelobdneno, axla, piriqiT, imedgacruebuli iyo am mxriv da arc mecnierebis
da arc saerTod, progresisa aRaraferi swamda.
es iyo swored is momenti, roca igi Tavis megobar qals – luiz koles swerda: “Cven,
literatorebsa da mwerlebs ara gvaqvs sayrdeni wertili, niadagi fexqveS gvecleba. vis
esaWiroeba mTeli es Cmaxva? vis moTxovnilebas akmayofilebs igi? Cvensa da brbos
Soris ar arsebobs araviTari kavSiri; miT uaresi brbosaTvis da gansakuTrebiT
CvenTvis...”
ase gaorebuli iyo floberis pirovneba, aseT saSinel sulier mdgomareobaSi myofi
Seudga igi “buvari da pekiuSes” weras.
didi Sroma da dro dasWirda masalis Segrovebas, radgan romanis Sinaarsis mixedviT
iZulebuli iyo gascnoboda mecnierebis sxvadasxva dargs.
floberis werilebSi gabneulia cnobebi, Tu rogor muSaobda igi am romanze. erT-erT
werilSi naTqvamia: “ager ukve ori Tvea, rac erTi striqonic ki ar damiweria, sul
vkiTxulobdi... vkiTxulobdi, sanam TvalisCini ar damekargeboda... iangariSeT
saSualod dReSi ori tomi..."
ori tomi dReSi! mwerals ki “ori moxucis gulisaTvis”, rogorc TviTon ambobda, aTas
xuTasze meti tomis wakiTxva mouxda! igi mopasansac ki sTxovda Seegrovebina
misTvis cnobebi botanikis dargSi. garda amisa, ramdenjerme dasWirda mogzauroba,
raTa aerCia adgili, sadac es ori axirebuli moxuci iunda daesaxlebina.
ukve 1872 wlis 18 aprils igi werda: “amas albaT TviT 1880 wlamde movundebi.
viCqari, mujluguniT verekebi sakuTar Tavs, rom erTi wuTic ki ar davkargo. ise
daviqance, Zvlebic ki mtkiva”.
floberis eWvi gamarTlda: “igi uecrad gardaicvala 1880 wlis 8 maiss da ukanaskneli
romani “buvari da pekiuSe” daumTavrebeli darCa. garna mweralma dagvitova
romanis dawvrilebiTi konspeqti, romlis mixedviT mkiTxvels SeuZlia warmoidginos,
Tu rogori unda yofiliyo misi dasasruli.
floberis kalams ekuTvnis agreTve sami mSvenieri moTxroba, romlebic dawerilia
misTivis Cveuli RrmaazrovnebiTa da natifi eniT. esenia: “gulmarTali”, “legenda wm.
iulianeze” da “herodia”.
Cven vbeWdavT gustav floberis werilebis mcire nawils, rac metad saintereso masalas
warmoadgens mwerlis cxovrebisa da Semoqmedebis gasacnobad. aq marTlad da
Seuferadeblad aris gadaSlili misi suli da guli, misi azrebi, misi rwmena, misi
miswrafeba, zne-Cveuleba, avi da kargi. garda amisa, werilebi gvacnoben floberis
TiTqmis yvela Tanamedrove mwerlis (poetisa Tu prozaikosis, gamoCenilisa Tu
nakleb cnobilis) portretebs, maT urTierTobas floberTan. werilebi gviCveneben, Tu
rogor muSaobda es sworupovari stilisti Tavis ganTqmul romanebze, ra “wviTa da
dagviT” aRwevda warmatebas. erTi sityviT, es aris mwerlis utyuari da dawvrilebiTi
biografia.
aristo WumbaZe