MATEMATIKA WAJIB
KELAS 11 MIPA/IPS
LIMIT FUNGSI
22 4 0
Jika x = 2 makaf(2) = =
22 0 x
-2 0 2
sehingga f(2) tak terdefinisi.
Jika kita cari nilai-nilai f(x) untuk mendekati 2
maka nilai fungsinya dapat dilihat pada table
berikut ini
Jadi dikatakan bahwa nilai pendekatan f(x) untuk x mendekati 2 adalah 4, baik
pendekatan dari kiri ataupun pendekatan dari kanan. Atau ditulis
x2 4
lim f ( x ) lim = 4
x2 x 2 x2
Dari pendekatan contoh diatas dapat disimpulkan bahwa pengertian limit secara
intuitif adalah sebagai berikut :
Jika f(x) = L maka dapat diartikan bahwa bilamana x dekat tetapi berlainan
dari c, maka f(x) dekat ke L.
Limit Fungsi 1
Jika a adalah bilangan real berhingga, maka dalam menentukan nilai limit fungsi f(x)
untuk x mendekati a dapat dilakukan dengan cara mensubstitusikan nilai a kefungsi
f(x) atau
lim f ( x ) = f(a)
xa
g(x)
Tetapi jika f(x) adalah fungsi pecahan dimana f(x) = maka ada kemungkinan
h(x)
hasil substitusinya tak terdefinisi, yaitu :
g(a) 0 g(a)
lim f (x ) f(a) atau lim f ( x ) f(a) .
xa H(a) 0 xa H(a)
Untuk dua bentuk diatas, fungsi f(x) nyaharus disederhanakan terlebih dahulu
0
sehingga ketika disubstitusikan nilai f(a) tidak lagi atau
0
x2 4 (x 2)(x 2)
Sebagai contoh =
x2 x2
= (x + 2)
= 2+2
= 4
Untuk lebih jelasnya ikutilah contoh soal berikut ini :
01. Tentukanlah hasil setiap limit berikut ini
x 2 2x 15 x 2 8x 16
(a) (b)
x 2 4x 3 x 2 6x 8
Jawab
(a). Limit
x 2 2x 15
= Limit ( x 5)( x 3)
x3 x3 ( x 1)( x 3)
x 2 4x 3
x5
= Limit
x3 x 1
35
=
3 1
= 4
(b). Limit
x 2 8x 16
= Limit ( x 4)( x 4)
x4 x4 ( x 4)( x 2)
2
x 6x 8
Limit x4
= x4 x2
44
=
42
= 0
Limit Fungsi 2
02. Tentukanlah hasil setiap limit berikut ini
x 4 3x 2 4 x 3 3 x 2 10x
(a) (b)
x2 x 2 x3 4x
Jawab
x 4 3x 2 4 ( x 2 ) 2 3( x 2 ) 4
(a). Limit
x1 = Limit
x1 Misalkan x2 = p
x x2
2 2
x x2
Limit p 3 p 4
2
= x1 ( x 2)( x 1)
= Limit ( p 4)( p 1)
x1 ( x 2)( x 1)
Limit ( x 4)( x 1)
2 2
= x1 ( x 2)( x 1)
Limit ( x 4)( x 1)
2
= x1 ( x 2)
(12 4)(1 1)
=
(1 2)
10
=
3
x 3 3 x 2 10x 2
Limit x( x 3x 10)
(b). Limit = x2
x2 x3 4x x( x 2 4)
2
= Limit x 3x 10
x2
x2 4
= Limit ( x 5)( x 2)
x2 ( x 2)( x 2)
Limit x 5
= x2
x2
25
=
22
7
=
4
Limit Fungsi 3
03. Tentukanlah hasil setiap limit berikut ini
x 3 7 x 2 12x 2x 3 16
(a) Limit (b) Limit 2
x3 x 3 27 x 2 x 6 x 8
Jawab
Sebelum menjawab soal di atas akan kita bahas dulu pemfaktoran bentuk a3 – b3.
Menurut penjabaran Binomial Newton, diperoleh bentuk :
(a – b)3 = a3 – 3a2b + 3ab2 – b3
(a – b)3 + 3a2b – 3ab2 = a3 – b3
a3 – b3 = (a – b)3 + 3a2b – 3ab2
a3 – b3 = (a – b)3 + 3ab(a – b)
a3 – b3 = (a – b) {(a – b)2 + 3ab}
a3 – b3 = (a – b) {a2 – 2ab + b2 + 3ab}
a3 – b3 = (a – b)(a2 + ab + b2 )
Dengan cara yang sama juga diperolej pemfaktoran bentuk :
a3 + b3 = (a + b)(a2 – ab + b2 )
Sehingga
2
(a). Limit
x 3 7 x 2 12x
= Limit x( x 7 x 12)
x3 x 3 27 x3 ( x 3)( x 2 3x 9)
Limit x( x 3)( x 4)
= x3
( x 3)( x 2 3x 9)
Limit x( x 4)
= x3
( x 3x 9)
2
3(3 4)
=
(3 3(3) 9)
2
3(1)
=
27
1
=
9
2x 3 16 2( x 3 8)
(b). xLimit
2
Limit
= x 2 2
x 2 6x 8 x 6x 8
Limit 2( x 2)( x 2 x 4)
2
=
x 2 ( x 4)( x 2)
Limit 2( x 2 x 4)
2
= x 2 x4
2 [(2) 2 2(2) 4]
=
24
2 [4 4 4]
=
2
= 12
Limit Fungsi 4
04. Tentukanlah hasil setiap limit berikut ini
x 2 3x 18 x 2
(a) (b)
x 3 x 16
2
Jawab
x 2 3x 18 ( x 6)( x 3) x 3
(a). Limit = Limit
x3
x
x3 x 3 x 3 x 3
Limit ( x 6)( x 3)( x 3 )
= x3
x3
= Limit ( x 6)( x 3 )
x3
= (3 + 6)( 3 + 3)
= 9(2 3 )
= 18 3
x 2 Limit x 2 x 2
(b). Limit
x4 = x4 ( x 4)( x 4) x
x 2 16 x 2
x4
= Limit
x4 ( x 4)( x 4)( x 2)
Limit 1
=
x4 ( x 4)( x 2)
1
=
(4 4)( 4 2)
1
=
(8)(4)
1
=
32
Limit Fungsi 5
= Limit ( x 5)( x 2)
x4
= ( 4 5)( 4 2)
= (–3)(4)
= –12
(9 2)(9 8)
=
(9 2)( 9 4)( 9 3)
(11)(1)
=
(7)(1)(6)
11
=
42
( x 4)( x 3 2 x 2 4 x 6)( x 3) x 2
= Limit
x4 x
( x 8 x 12)( x 2)
3
x 2
Limit ( x 4)( x 2 x 4 x 6)( x 3)( x 2)
3 2
= x4 3
( x 8 x 12)( x 4)
Limit Fungsi 6
x 1 2 x 1 2 x 1 2
(a). Limit
x5 2 = Limit
x5 ( x 5)( x 2) x
x 7 x 10 x 1 2
Limit ( x 1) 4
= x5
( x 5)( x 2)( x 1 2)
Limit ( x 5)
= x5 ( x 5)( x 2)( x 1 2)
Limit 1
= x5
( x 2)( x 1 2)
1
=
(5 2)( 5 1 2)
1
=
(3)(2 2)
1
=
12
Limit ( x 3)( x 5 x 1)
2
= x3 x2
(3 3)( 3 2 5 3 1)
=
3 2
(6)(2 2)
=
5
24
=
5
Limit Fungsi 7
2 x2 2 x2 3 3x 3 2 x2
(a). Limit = Limit x x
x2 3 3x 3 x2 3 3x 3 3 3x 3 2 x2
= Limit (4 ( x 2))(3 3x 3 )
x2 (9 (3x 3))(2 x 2 )
= Limit (2 x)(3 3x 3 )
x2
(6 3x)(2 x 2 )
= Limit (2 x)(3 3x 3 )
x2
3(2 x)(2 x 2 )
= Limit 3 3x 3
x2
3(2 x 2 )
3 3(2) 3
=
3(2 2 2 )
33
=
3(2 2)
6
=
12
1
=
2
x 3 Limit x 3 x 3 x 1 2
(b). Limit = x3 x x
x3 x 1 2 x 1 2 x 3 x 1 2
Limit ( x 3)( x 1 2)
= x3 (( x 1) 4)( x 3 )
= Limit ( x 3)( x 1 2)
x3 ( x 3)( x 3 )
= Limit ( x 1 2)
x3
( x 3)
( 3 1 2)
=
( 3 3)
( 2 2)
=
2 3
1 3
= x
3 3
3
=
3
Limit Fungsi 8
xa bx 1
07. Jika nilai = maka tentukanlah nilai a dan b
x2 4x 2
Jawab
3a b3 0
Syarat limit adalah =
32 43 0
3a b 3 = 0
3a = b3 maka a – b = –6 …………….. (1)
Maka :
xa bx xa bx x2 4x xa bx
=
x2 4x x2 4x x2 4x xa bx
1 ( x a ) (b x ) x 2 4 x
= ( x 2) (4 x ) x a b x
2
1 2 x (a b ) x 2 4 x
= 2x 6 x a b x
2
1 2x 6 x 2 4 x
= 2 x 6 x a b x
2
1 x2 4x
=
2 xa bx
32 43 1
Sehingga : =
3a b3 2
2 1
=
3a b3 2
2 1
=
3a 3a 2
maka 2 3 a = 4 jaddi a = 1 dan b = 7
3 2
x 23 x 1
08. Hitunglah
(x 1) 2
Jawab
3 2
x 23 x 1
3 x 2 2 3 x 1
3
= Misalkan x = p maka
(x 1) 2 3
(3x 1) 2
p 2 2p 1
=
(p3 1) 2
(p 1)(p 1)
=
[(p 1)(p 2 p 1)]2
Limit Fungsi 9
1
=
(p 2 p 1) 2
1
=
(12 1 1) 2
1
=
9
ax b x 3
09. Jika hasil dari = maka tentukanlah nilai a dan b
x4 4
Jawab
a(4) + b – = 0 maka 4a + b = 2 …………… (1)
ax b x 3
=
x4 4
4– 4=0
ax b x a( x ) 2 b ( x ) 3
= =
x4 ( x )2 4 4
a ( x ) 2 2 4a ( x ) 3
= =
( x )2 4 4
a [( x ) 2 4] [ x 2] 3
= =
[ x 2][ x 2] 4
a [ x 2][ x 2] [ x 2] 3
= =
[ x 2][ x 2] 4
a [ x 2] 1 3
= =
x 2 4
a [ 4 2] 1 3
= =
42 4
= 4a – 1 = 3 maka a = 1
4(1) + b = 2 maka b=2
3 2
x 23 x 1
10. Hitunglah
(x 1) 2
Jawab
3 2
x 23 x 1
3 x 2 2 3 x 1
3
= Misalkan x = p maka
(x 1) 2 3
( 3 x 1) 2
p 2 2p 1
=
(p3 1) 2
Limit Fungsi 10
(p 1)(p 1)
=
[(p 1)(p 2 p 1)]2
1
=
(p 2 p 1) 2
1 1
= =
(12 1 1) 2 9
Limit Fungsi 11
SOAL LATIHAN 01
A. Limit Berhingga Fungsi Aljabar
x 2 2x 4
01. = ….
x 2 6x 2
A. –3 B. –2 C. 2
D. 3 E. 5
x2 9
02. = …
x 2 3x
A. –2 B. 0 C. 3
D. 4 E. –
x 2 3x 10
03. = ….
x 2 2x 3
A. –4 B. –2 C. 0
D. 5 E.
x2 4
04. = ……
x2 x 5
A. –3 B. 2 C. 3
D. 5 E. 6
2x2 x 6
05. = …
x 2 2x 5
A. 3/2 B. 7/6 C. 2/5
D. 0 E.
x 2 5x 6
06 = …
2x2 7x 3
A. –3 B. –2/5 C. 1/5
D. 2/3 E. 2
x 2 6x 8
07. = ….
x 2 8x 16
A. –4 B. –3 C. 0
D. 2 E.
x 4 2x 2 8
08. = …
x2
A. 24 B. 16 C. 15
D. 8 E. –2
Limit Fungsi 12
x 4 6x 2 8
09. = ….
x2 4
A. 4 B. 2 C. 0
D. –3 E. –5
x 4 10x 2 9
10. = …
x 2 7x 12
A. 28 B. 10 C. 13/6
D. –15/4 E. –48
x 4 13x 2 36
11. = …
(x 2 9)(x 2)
A. –18 B. 4 C. 8
D. 15 E. 20
x3 8
12. = …
x 2 5x 6
A. 20 B. 18 C. 10
D. –12 E. –16
x 3 27
13. = …
x2 9
A. 9/2 B. 3 C. 5/2
D. 5/4 E. 3/4
x 2 4x
14. = …
x 3 64
A. –1/8 B. –1/12 C. 1/16
D. 2/3 E. 3
x 3 7 x 2 12x
15. = …
x 3 4x 2 3x
A. 4 B. 2 C. 1/3
D. –1/4 E. –1/2
x 4 7 x 3 10x2
16. = …
4 3 2
x 2x 8x
A. –1/3 B. –1/2 C. 3
D. 8 E. 21
x 4 16x 2
17. = …
x 2 4x
A. 32 B. 24 C. 16
D. 12 E. 8
Limit Fungsi 13
(x3 1)2
18 = …..
x 2 2x 1
A. 0 B. 9 C. 13
D. ∞ E. 3
x 9
19. = …
x 3
A. 18 B. 9 C. 6
D. 3 E. 2
x2 4
20. = …
x 2
A. 2 B. 4 C. 2
D. 4 2 E. 8 2
x 2 6x
21. = …
x 6
A. 12 6 B. 3 C. 2 3
D. 3 2 E. 5
x 2
22. = …
x2 4
1 1 1
A. 3 B. 2 C. 2
10 16 8
1
D. E. 8
8
x 3
23. =…
x 2 10x 9
A. 1/24 B. 1/48 C. 1/54
D. –1/24 E. –1/48
x 2
24. = ….
x 2 6x 8
A. 3 B. 3/8 C. 2
D. 1/4 E. 1/8
x2
25. =…
3x 2 x 2
A. 3 B. 2 C. 1
D. –1 E. –2
Limit Fungsi 14
x2 5 2
26. = …
2x 6
A. 2 B. 3/4 C. 2/3
D. 0 E. –3
4 x2 9
27. = ….
x 2 4x 5
A. 5/24 B. 8/15 C. –5/24
D. –2/15 E. 7/16
4 x2
28. = ….
3 x2 5
A. –5 B. –4 C. 4
D. 5 E. 6
3x 1 5x 1
29. = …
x 1
A. 2 B. 1 C. 1/2
D. –1/2 E. –2
x4
30. = ….
x 2 16
A. B. 3 C. 2
D. 0 E. –3
(x 2)2
31. = …
x2 4
A. B. 2 C. 0
D. -2 E. –4
(x 3)( x 3 )
32. = ….
x 3
A. 4 3 B. 12 C. 2 3
D. 6 3 E. 4
x 1
33. = ….
x2 3 2
A. 3 B. 2 C. 1
D. –1 E. –2
x 2x 2
34. = …
2x
A. 3 B. 2 C. 1
D. 0 E.
Limit Fungsi 15
x x
35. = ….
x x
A. 2 B. 1 C. 0
D. –1 E.
(x h)2 x 2
36. = ….
h
A. 3x B. 2x C. x – 2
1
D. 4x E. x
3
f(x h) f(x)
37. Jika diketahui fungsi f(x) = 2x + 5 maka = ..
h
A. 3x B. 2 C. 2x
D. x2 E. 3
f(x h) f(x)
38. Jika diketahui fungsi f(x) = x2 – 3x maka =
h
A. 2x B. x2 – 3 C. 2x – 3
D. x2 E. 3
1 2
39. x 1 = …
x 2 1
A. B. 1 C. 0
D. 1/2 E. –1
4 1
40. x2 4 x 2 = …
A. –1/2 B. –1/4 C. 1/4
D. 1/2 E. 2
x 3 4x2 9x 10
41. = …
x2 4
A. –4 B. –3/2 C. 0
D. 5/4 E. 2
x 3 7x2 15x 9
42. = ….
x 2 6x 9
A. –2 B. 3/2 C. 4/3
D. 2 E. 4
Limit Fungsi 16
x3 2 2
43. Nilai = …
x4 4
2 3 2
A. 2 B. 2 C.
3 8 3
3 1
D. E.
8 4
( x 9)( x 1)
44. Nilai limit = ....
x9 x 3
A. 18 B. 16 C. 12
D. 6 E. 4
Lim 9 x2
45. = ….
x 3
4 x2 7
A. 8 B. 4 C. 9/4
D. 1 E. 0
3 2
x 23 x 1
46. Hitunglah
(x 1) 2
A. 8 B. 4 C. 1/9
D. –1/8 E. –2/5
ax b x 3
47. Jika hasil dari = maka nilai a + b = ...
x4 4
A. 3 B. 4 C. 5
D. 6 E. 7
xa bx 1
48. Jika nilai = maka nilai a + b = ...
x2 4x 2
A. 10 B. 8 C. 5
D. 3 E. 1
x 2 16
49. Nilai lim =…
x 4 1 x 3
A. –16 B. –4 C. 4
D. 16 E. 32
Limit Fungsi 17
LIMIT FUNGSI
B. Teorema Limit
Untuk a, c dan n adalah bilangan real serta f(x) dan g(x) adalah fungsi yang terdefinisi
pada real maka berlaku teorema limit:
(1) c = c dimana c Real
(2) c. f(x) = c. f(x)
Untuk lebih jelasnya pemakaian teorema di atas dalam soal limit, ikutilah contoh soal
berikut ini :
(a) Limit
x 2 [2f(x) + 3g(x)]
2
(b) Limit 2
x 2 [g (x) – 6]
3
Jawab
(a) Limit [2f(x) + 3g(x)]2 = [ 2 { Limit Limit
x 2 f(x) } + 3 { x 2 g(x) } ]
2
x 2
= [ 2 {5} + 3 {–4} ]2
= [ 10 – 12 ]2
= [ –2 ]2
= 4
Limit Fungsi 1
(b) Limit 2 3 Limit 2 3
x 2 [g (x) – 6] = [ { x 2 g(x) } – 6 ]
= [ { –4 }2 – 6 ]3
= [ 16 – 6 ]3
= [ 10 ]3
= 1000
= 32 23
= 72
x 2 3x 18 x 2 2x 15
(b) Limit
x 3 2
x 7 x 12 x 2 5x 6
x 2 3x 18 Limit x 2 2x 15
= Limit x 3
x 3 x 2 7 x 12 x 2 5x 6
= Limit
(x 6)(x 3) Limit (x 5)(x 3)
x 3 (x 2)(x 3)
x 3 (x 4)(x 3)
Limit Fungsi 2
= Limit
(x 6) Limit (x 5)
x 3 (x 2)
x 3 (x 4)
3 6 35
=
3 4 32
= –9 8
= –9 2 2
= –18 2
3
4x 3 2x 5 x 2 Limit 3x 12x 5
2
= Limit
x x
6x 2x 3 6 4x 3x 2
3 0 12 0
4 0 0
= 0 2 003
3 12
4
= 2 3
= (2) 3 4
= –16
3 2
6x 2 8 x 4 4 x 3 5x 2
(b) Limit
x 4x 4 3 x x 2 6x 4 x 3
3 2
6x 2 8 x 4 4 Limit x 3 5x 2
= x
Limit x
4x 3x
4 3
x 6x 4 x
2
Limit Fungsi 3
3 2
0 8 0 1 0 0
= 4 0 0 0 4
3 2
8 1
= 4 4
= –1/2
Limit Fungsi 4
SOAL LATIHAN 02
B. Teorema Limit
2x2 2x - 3 - 2x2 - 2x - 3
01. = ….
2
A. 0 B. 2 C. 1
2
D. 2 2 E. 1
2
2
1/2
3x2 x 1 8x3
02. 2 3 = …
3 x 2x 3x
A. -12 B. -6 C. 6
D. 8 E. 12
4 1
04. Nilai 4 x 2 – 2 x = …
Limit Fungsi 5