Anda di halaman 1dari 10

Klasifikasi kelapa sawit adalah sebagai berikut :

Divisi : Spermatophyta
Sub divisi : Angiospermae
Kelas : Dicotyledonae
Keluarga : Palmaceae
Sub keluarga : Cocoideae
Genus : Elaeis
Spesies : Elaeis guineensis Jacq

Selain
itu, ada beberapa faktor yang langsung berkaitan dengan standar mutu minyak sawit seperti di
bawah ini :
Free Fatty Acid (FFA)
(As Palmitic)
Moisture % impurities (M&I)
Peroxide value
Iodine value
DOBI
Melting Point
Cloud Point
M.Pt (AOCS Cc3-25)
Colour (5 1/4" Lovibond Cell)
Saponifiable Matter
Dirt
Fibre
Profat

Dari beberapa faktor yang berkaitan dengan standar mutu minyak sawit tersebut, didapat hasil
dari
pengolahan kelapa sawit, seperti di bawah ini :
Crude Palm Oil
Crude Palm Stearin
RBD Palm Oil
RBD Olein
RBD Stearin
Palm Kernel Oil
Palm Kernel Fatty Acid
Palm Kernel
Palm Kernel Expeller (PKE)
Palm Cooking Oil
Refined Palm Oil (RPO)
Refined Bleached Deodorised Olein (ROL)
Refined Bleached Deodorised Stearin (RPS)
Palm Kernel Pellet
Palm Kernel Shell Charcoal
Penggunaan Komoditi Kelapa Sawit
Kelapa sawit sangat bermanfaat, mulai dari industri makanan sampai industri kimia. Data
selengkapnya mengenai produk dan penggunaan minyak sawit dapat dilihat pada Tabel 3.1.
Tabel 3.1. Pangsa Produksi dan Konsumsi Minyak Nabati Dunia
Pemanfaatan Keterangan
Industri makanan Mentega, shortening, coklat, additive, es cream, pakan ternak,
minyak goreng.
Produk obat – obatan dan kosmetik Krim, shampoo, lotion, pomade, vitamin and beta carotene.
Industri berat dan ringan Industri kulit (untuk membuat kulit halus dan lentur dan tahan
terhadap tekanan tinggi atau temperatur tinggi), cold rolling and
fluxing agent pada industri perak, dan juga sebagai bahan pemisah
dari material cobalt dan tembaga di industri logam.
Industri kimia Bahan kimia yang digunakan untuk detergen, sabun, dan minyak.
Sisa - sisa dari industri minyak sawit, dapat digunakan sebagai
bahan bakar boiler, bahan semir furniture, bahan anggur.

Karakteristik Konsumsi/Pemanfaatan Komoditi Kelapa Sawit dan Ikutannya


Selain sebagai sumber minyak goreng kelapa sawit, produk turunan kelapa sawit ternyata masih
banyak manfaatnya dan sangat prospektif untuk dapat lebih dikembangkan, antara lain:
1. Produk turunan CPO. Produk turunan CPO selain minyak goreng kelapa sawit, dapat
dihasilkan margarine, shortening, Vanaspati (Vegetable ghee), Ice creams, Bakery Fats, Instans
Noodle,
Sabun dan Detergent, Cocoa Butter Extender, Chocolate dan Coatings, Specialty Fats, Dry Soap
Mixes,
Sugar Confectionary, Biskuit Cream Fats, Filled Milk, Lubrication, Textiles Oils dan Bio Diesel.
Khusus
untuk biodiesel, permintaan akan produk ini pada beberapa tahun mendatang akan semakin
meningkat, terutama dengan diterapkannya kebijaksanaan di beberapa negara Eropa dan Jepang
untuk menggunakan renewable energy.
2. Produk Turunan Minyak Inti Sawit. Dari produk turunan minyak inti sawit dapat dihasilkan
Shortening, Cocoa Butter Substitute, Specialty Fats, Ice Cream, Coffee Whitener/Cream, Sugar
Confectionary,
Biscuit Cream Fats, Filled Mild, Imitation Cream, Sabun, Detergent, Shampoo dan Kosmetik.
3. Produk Turunan Oleochemicals kelapa sawit. Dari produk turunan minyak kelapa sawit
dalam bentuk oleochemical dapat dihasilkan Methyl Esters, Plastic, Textile Processing, Metal
Processing,
Lubricants, Emulsifiers, Detergent, Glicerine, Cosmetic, Explosives, Pharmaceutical Products
dan Food
Protective Coatings.

STRUKTUR DAN KOMPOSISI

DI ALAM ASAM LEMAK KEBANYAKAN DENGAN JUMLAH ATOM KARBON GENAP, ASAM LEMAK
MERUPAKAN HASIL BIOSINTESIS DARI ASETIL KO-ENZIM A

ASAM PALMITAT (C15H31COOH)


ASETIL KO-ENZIM A (CH3-COOSCoA)

ASAM LEMAK TERDIRI DARI

ASAM LEMAK JENUH (SATURATED FATTY ACID) (TL 0 C)

ASAM BUTIRAT (BUTYRIC ACID) C3H7COOH

ASAM KAPROAT (CAPROIC ACID) C5H11COOH (-20 C)

ASAM KAPRILIK (CAPRYLIC ACID) C7H15COOH (170 C)

ASAM KAPRAT (CAPRIC ACID) C9H19COOH (310 C)

ASAM LAURAT (LAURIC ACID) C11H23COOH (440 C)

ASAM MIRISTAT (MYRISTIC ACID) C13H27COOH (540 C)

ASAM PALMITAT (PALMITIC ACID) C15H31COOH (630 C)


ASAM STEARAT (STEARIC ACID) C17H35COOH (700 C)

ASAM LEMAK TIDAK JENUH

ASAM OLEAT (OLEIC ACID) C13H25COOH (160 C)


SATU IKATAN RANGKAP DUA
BENTUK CIS
TRANS – ELAIDIC ACID
ASAM LINOLEAT (LINOLEIC ACID) C13H23COOH (-50 C)
DUA IKATAN RANGKAP DUA
ASAM LINOLENAT (LINOLENIC ACID)
TIGA IKATAN RANGKAP DUA
KOMPOSIS BEBERAPA LEMAK DAN MINYAK LEMAK
MIRS PALM STEA OLEI LINO
OILS
OLIVE - 6-10 1-4 83-84 4-7
PEANUT - 6-9 2-5 50-60 20-30
COTTON 1-2 17-29 1-4 13-44 33-58
MUSTARD - 1-3 1-3 8-40 10-29
COCONUT 1-2 17-29 1-4 13-44 33-58
SUNFLOWER - 2-10 1-6 7-42 55-80
SOYBEAN - 7-12 2-6 20-50 36-65

FATS
BEEF 2-6 24-32 15-25 37-43 2-3
BUTTER 7-12 23-30 8-13 30-40 4-5
HUMAN 3-6 24-26 5-8 40-45 8-10
LARD 1-2 25-30 12-18 40-50 5-7

MARINE OILS
FISH 6-8 10-20 1-3 - -

ANALISIS LEMAK DAN ASAM LEMAK

BILANGAN PENYABUNAN (SAPONIFICATION NUMBERS)


JUMLAH MG KOH YANG DIPERLUKAN UNTUK MENYABUNKAN SATU GRAM LEMAK ATAU
MINYAK LEMAK
MISALNYA GLISEROL TRIPALMITAT (BM 836)
836 GRAM MEMERLUKAN 168.000 MG KOH
168.000/386 = 208
BILANGAN PENYABUNAN = 208

BILANGAN PENYABUNAN MENGINDIKASIKAN JUMLAH/PANJANGNYA RANTAI KARBON DARI


LEMAK

BILANGAN IODIUM (IODINE NUMBERS)


JUMLAH GRAM IOD YANG DIPERLUKAN UNTUK 100 GRAM LEMAK ATAU MINYAK LEMAK
MISALNYA 100 GRAM GLISEROL TRIOLEAT (BM 884) MEMERLUKAN 3 MOL IOD
3 MOL I2 = 3 X 2 X 126,9 = 761,4 GRAM IOD
100 GRAM MEMERLUKAN 761,4 GRAM KOH
761,4 X 100/884 = 86
BILANGAN IOD = 86

BILANGAN IOD MENGINDIKASIKAN JUMLAH IKATAN RANGKAP DARI LEMAK

Produk

Beberapa produk dari kelapa sawit yang umum diperdagangkan adalah :

a. Minyak Sawit Kasar atau Crude Palm Oil (CPO)

Berupa minyak yang agak kental berwarna kuning jingga kemerah-merahan. CPO mengandung
asam lemak bebas (EFA) 5% dan mengandung banyak Carolene atau pro vitamin E (800-900
ppm).

Titik lunak berkisar antara 33-34 °C.

b. Minyak Inti Kelapa Sawit atau Palm Kernel (PKO)

Berupa minyak putih kekuning-kuningan yang diperoleh dari proses ekstraksi inti buah tanaman
kelapa sawit. Kandungan asam lemak sekitar 5 %.

c. Inti Kelapa Sawit atau Palm Kernel

Merupakan buah tanaman kelapa sawit yang telah dipisahkan dari daging buah dan
tempurungnya serta selanjutnya dikeringkan. Kandungan minyak yang terkandung di dalam inti
sekitar 50 % dan kadar FFA-nya sekitar 5 %.

d. Bungkil Inti Kelapa Sawit atau Palm Kernel Cake

Bungkil inti kelapa sawit merupakan daging inti kelapa sawit yang telah diambil minyaknya.
Minyak dihasilkan melalui proses pemerasan mekanis atau proses ekstraksi dengan pelarut yang
lazim dipergunakan. Bungkil mengandung sekitar 2 % minyak.

e. Pretreated Palm Oil


Pretreated palm oil merupakan minyak yang diperoleh dari proses deguming dan prebleaching
untuk persiapan “physical refining” minyak daging buah. Kadar FFA pretreated palm oil sekitar
5 %. Nilai titik lunaknya adalah 33-39 °C.

f. Refined Bleached Deodorized Palm Oil (RBD Palm Oil)

RBD palm oil merupakan minyak kelapa sawit yang telah mengalami proses refinasi lengkap.
RBD mengandung FFA 0,15 % yang berwarna kuning kejingga-jinggaan dengan titik lunak
antara 30-39 °C. RBD Palm Oil hanya digolongkan dalam satu jenis mutu.

g. Crude Palm Fatty Acid

Adalah asam lemak yang diperoleh sebagai hasil sampingan dari refinasi lengkap CPO dan
fraksi-fraksinya, kandungan asam lemak bebasnya mencapai 89 %.

h. Crude Palm Oil

Berupa minyak yang berwarna merah sampai jingga. Minyak ini diperoleh dari fraksinasi CPO
dengan kadar FFA 5 %. Nilai titik lunak CPO maksimum 24 °C.

g. Preteated Palm Olein

Adalah minyak yang diperoleh dari proses deguming dan prebleaching untuk persiapan “physical
refining” fraksi cair CPO. Pretreated palm olein berwarna merah kekuning-kuningan dan
memiliki kadar FFA sebesar 5%. Nilai titik lunaknya adalah 24 °C.

h. RBD Palm Olein

Adalah minyak yang berwarna kekuning-kuningan. RBD palm olein diperoleh dari CPO yang
telah mengalami refinasi lengkap. Kadar FFA-nya sekitar 0,15 % dan titik lunak maksimumnya
adalah 24 °C.

i. Crude Palm Stearin

Crude palm stearin merupakan lemak berwarna kuning sampai jingga kemerah-merahan yang
diperoleh dari proses fraksinasi CPO. Crude palm stearin memiliki kadar FFA sebesar 5 % dan
nilai titik lunak sekitar 48 °C.

j. Pretreated Palm Stearin

Pretreated palm stearin adalah lemak yang diperoleh dari proses degumming dan prebleaching
untuk persiapan “physical refining” fraksi padat CPO. Pretreated palm stearin memiliki
kandungan FFA sebesar 5 % dan nilai titik lunak 48 °C.

k. RDB Palm Stearin


Adalah fraksi lemak yang berasal dari CPO yang telah mengalami refinasi lengkap. RBD palm
stearin memiliki kadar FFA sebesar 0,2 %. Nilai titik lunaknya sama dengan Crude Palm Stearin,
hanya warnanya lebih kuning.

l. Palm Acid Oil

Palm acid oil adalah asam lemak yang berasal dari CPO yang telah mengalami proses netralisasi
dengan soda kaustik dan dilanjutkan dengan proses pengasaman dengan asam sulfat. Palm acid
oil memiliki kandungan FFA sebesar 50 % dengan total kadar lemak maksimum 95 %.

m. Crude Palm Kernel Fatty Acid

Crude palm fatty acid adalah asam lemak yang diperoleh sebagai hasil sampingan dari refinasi
lengkap minyak inti sawit (PKO) dan fraksi-fraksinya. Kadar FFA-nya minimum 70 %.

Dari produk-produk tersebut yang memegang peranan penting dalam perdagangan dunia adalah
minyak sawit, minyak inti sawit dan beberapa produk olahan lanjutan dari minyak sawit antara
lain Olein, Stearin, Fatty Acid dan sebagainya.

TABLE 10. Sterol Composition of Crude and Refined Palm Oil and Their Products (ppm)
(11).
Sample Cholesterol Campesterol Stigmasterol Sitosterol Unknown
Crude palm oil 7–13 90–151 44–66 218–370 2–18
Degummed, bleached 5–10 49–116 22–51 113–286 Trace-8
RBD 1–5 15–16 8–30 45–167 Trace
Crude palm olein 6–8 57–104 30–51 149–253 24–28
Degummed, bleached 3–4 36–43 21–25 99–123 Trace–5
RBD 2 26–3012–23 68–114 —

TABLE 11. Inherent Chemical Properties of Malaysian Palm Oil


(12).
Chemical Characteristics Mean Range
Saponification value (mg KOH/g oil) 195.7 190.1–201.7
Unsaponifiable matter (%) 0.51 0.15–0.99
Iodine value (Wijs) 52.9 50.6–55.1
Slip melting point (_C) 34.2 30.8–37.6

TABLE 13. Fatty Acid Compositions (%) (16).


Fatty Acids Olein Range Observed Mean stearin Range Observed
12:0 0.1–0.5 0.2 0.1–0.6
14:0 0.9–1.4 1.0 1.1–1.9
16:0 37.9–41.7 39.8 47.2–73.8
16:1 0.1–0.4 0.2 0.05–0.2
18:0 4.0–4.8 4.4 4.4–5.6
18:1 40.7–43.9 42.5 15.6–37.0
18:2 10.4–13.4 11.2 3.2–9.8
18:3 0.1–0.6 0.4 0.1–0.6
20:0 0.2–0.5 0.4 0.1–0.6
Iodine value (Wijs) 56.1–60.6 58.0 21.6–49.4

TABLE 14. Triglyceride Composition by Carbon Number (16).


Carbon Number oleinRange Mean Stearin Range
C46 — — 0.5–3.3
C48 1.3–4.0 2.3 12.2–55.8
C50 37.7–45.4 42.0 33.6–49.8
C52 43.3–51.3 45.7 5.1–37.3
C54 7.0–12.6 9.9 Trace–8.4

TABLE 15. Melting and Solidification Characteristics (16).


Tests oleinRange Mean stearinRange
Slip melting point (_C) 19.4–23.5 21.6 44.5–56.2
Cloud point (_C. crude) 6.6–14.3 10.4 —
Neutralized 5.4–11.9 8.1 —
Refined 6.0–11.5 8.8 —

TABLE 35. Characteristics of Malaysian Palm Acid Oil.


Parameter Range Mean
Free fatty acid (% as C16) 66.9–88.7 72.8
Moisture content (wt %) 0.10–0.68 0.28
Iodine value (Wijs) 41.8–64.4 53.2
Titer (_C) 38.8–47.1 44.6
Unsaponifiable matter (wt %) 0.40–1.95 0.79
Fatty acid composition (wt %)
C12:0 0.1–0.5 0.1
C14:0 1.0–1.6 1.2
C16:0 31.8–56.0 47.1
C18:0 4.1–5.2 4.6
C18:1 29.9–48.9 36.3
C18:2 6.3–12.0 9.6
C18:3 0.3–0.8 0.7
TABLE 41. Fatty Acids Compositions of Selected Oils/Fats.
Weight Percentage
Palm Palm
Fatty Palm Palm Kernel Kernel Palm Soybean
Acids Oil Stearin Tallow Oil Olein Coconut Olein Oil
C6 — — — 0.3 0.4 0.2 — —
C8 — — — 4.4 5.4 8.0 — —
C10 — — — 3.7 3.9 7.0 — —
C12 0.2 0.3 — 48.3 41.5 48.2 0.2 —
C14 1.1 1.3 2.5 15.6 11.8 18.0 1.0 —
C16 44.0 55.0 26.6 7.8 8.4 8.5 39.8 6.5
C18 4.5 5.1 21.8 2.0 2.4 2.3 4.4 4.2
C18:1 39.2 29.5 42.8 15.1 22.8 5.7 42.5 28.0
C18:2 10.1 7.4 2.3 2.7 3.3 2.1 11.2 52.6
Other 0.8 0.7 4.0 0.1 0.1 — 0.9 8.0
IV 53.3 35.5 35–48 17.8 25.5 9.5 58.4 133
SAP. V 196 199 195 245 — 256 198 192

Anda mungkin juga menyukai