Matan Jazariyah
Matan Jazariyah
Daftar Isi
Daftar Isi...............................................................................................i
Pendahuluan .......................................................................................... 1
Bab Huruf Nun dan Mim Bertasydid dan Mim Sukun ............... 11
Penutup...............................................................................................19
i
المقدمة
MUQODDIMAH NAZHAM
ِ ِ
ْ صـلَّـى الـلَّــهُ * َعـلَــى نَـبِـيــه َوُم
ُـصـطَـ َفـاه َ ـح ْـم ُـد لـلَّـه َو
َ ْ ال-٢
2. Segala puji bagi Allah Ta’ala, dan semoga shalawat-Nya tercurah .
kepada Nabi-Nya dan pilihan-Nya
ِ مـح َّـمـد وآلِـ ِـه وصـحـبِـ ِـه * ومـ ْقـ ِر ِئ الْـ ُقـر-٣
آن َمـ ْـع ُم ِـحـب ِـهْ َُ ََْ َ َُ
3. Yaitu Muhammad, keluarganya, shahabatnya, yang mengajarkan Al- .
Quran serta orang yang mencintainya
َوبَ ْـعـ ُـد إِ َّن َه ـ ِـذهِ ُمـ َقـد َمـ ْـه * فِي َـمـا َعـلَـى قَـا ِرئِ ِـه أَ ْن يَـ ْعـلَ َـم ْـه-٤
4. Setelah itu, bahwa nazham ini adalah Muqoddimah yang mesti .
diketahui bagi orang yang hendak mempelajari Al-Quran
ِ
5. وع أ ََّولا أَ ْن يَـ ْعـلَ ُـمـوا َ إ ْذ َواجــب َعلَ ْـيـ ِه ُـم ُم-٥
ِ ـحـتَّـ ُـم * قَ ْـب َـل الـش ُـر
Karena bagi mereka yang hendak membaca mempelajari Al Quran wajib .
ِ ِ
ُ َـش ْـر * َعلَـى الَّـذي يـَ ْخت
ْ ـارهُ َم ـ ِن
اختَـبَ ْـر َ ـح ُـروف َسْب َـعـةَ َع
ُ ِج ال
ُ مـَ َخـار-٩
9. Makharijul Huruf ada tujuh belas tempat, ini menurut pendapat yang .
dipilih oleh jumhur ulama tajwid
ِِ ِ ِ َ صـى ال
ُـحـ ْلـق َه ْـمـز َهـاءُ * ثـُ َّـم ل َـو ْسـطـه فَ َـع ْـيـن َح ــاء َ ْ ثُ َّـم ألَق-١١
11. Kemudian yang paling ujung dari tenggorokan adalah mahrajnya
Hamzah dan Ha, yang di tengah Ain dan ha
اج َعـلُـوا * َوالـ َّـرا يُ َدانـِي ِـه لِظَ ْـهـر أ َْد َخ ُـل
ْ ـت
ِِ ِ
ُ َوالنو ُن م ْـن طََرفـه ََْت-١٥
15. lisan bagian tepi (tharful lisan) yaitu makhrajnya
ِمْنهُ َوِم ْـن فَ ْـو ِق الثـَّنَـايَـا الس ْفـلَـى * َوالـظَّـاءُ َوالـ َّـذ ُال َوثَــا لِْلعُـ ْلـيَـا-١٧
17. Sampai diatas tempat tumbuhnya gigi depan bawah serta diberii .
jarak sedikit antara tepi lisan dan tempat tumbuhnya gigi depan bawah.
Huruf Zha, Dzal dan huruf Tsa itu keluar
باب الصفات
BAB SIFAT-SIFAT HURUF
ِ ِ ِ
ْ ص َفاتُـ َهـا َج ْـهـر َوِر ْخــو ُم ْستَـف ْـل * ُمْنـ َفـتـح ُم-٢١
ص َمـتَـة َوالـضـ َّد قُـ ْـل
20. Sifatnya adalah Jahr, Rakhawah, Istifal, Infitah, Ishmat. Dan lawan
sifatnya katakanlah
باب التجويد
BAB TAJWID
ِ ِ
َ ألَنـَّـهُ بِــه ا ِإللَــهُ أَنْـ َـزلَ * َوَهـ َكـ َذا مـْنـهُ إِلَ ْـيـنَـا َو-٢٨
َصـ ـال
28. Karena Allah menurunkan Al-Quran dengan bacaan menggunakan
tajwid, dan demikianlah dengan tajwid Al-Quran sampai kepada kita
ِ وهـو أَيـضـا ِحـ ْليـةُ الـتـالَوةِ وِزيــنَـ ـةُ األَد ِاء والْـ ِـق ــراءة-٢٩
ََ َ َ َْ َ َ ََُ ْ ا
29. Dan dengan tajwid memperindah bacaan Al-Quran, Juga sebagai
penghias dalam membacanya
اْلَ ْـم ِـد أَعُــوذُ ْاه ِـدنَـا * الـلَّـ ِـه ثُـ َّـم لَِم لِـلَّـ ِـه لَــنَــا
ْ َك َه ْـمـ ِز-١٥
35. Seperti pada huruf Hamzah, al-hamdu, ‘audzu, ihdina, Allahu, kemudian
hindarilah membaca Tafkhim dari huruf Lam, sepertl lafazh Lana
ـجـ ِر
ْ ـت َو َحــج الْ َف َّ فِ َيهـا َوفِـي الْ ِـجيـ ِم َك ُحـب-١٨
ْ الص ْـبـ ِر * َربْـ َـوة
ْ َّاجتُـث
38. pada huruf Ba dan Jim, seperti pada hubbi, shabri, rabwah, ijtutsat,
hajji, fajri
ـت
ْ َـث َس َكـن ْ َوَرقـ ِـق الـ َّـراءَ إِذَا َمـا ُك ِـس َـر-٤١
ُ ت * َكـ َذ َاك بَـ ْع َـد الْ َك ْسـ ِر َحْي
41. Dan bacalah huruf Ra dengan Tarqiq apabila huruf Ra dikasrahkan,
begitu pula setelah huruf yang dikasrahkan bertemu Ra yang disukunkan
ِ ِ ف ِ ِ
ََص ـال
ْ ـت أ
ْ ـس ْ إِ ْن لَ ْـم تَ ُك ْـن م ْن قَـْب ِـل َح ْـر-٤٢
َ است ْعـالَ * أ َْو َكانَـت ال َك ْس َـرةُ لَْي
42. Apabila sebelum huruf Ra bukan huruf isti’la atau kasrahnya bukan
kasrah asli
باب الالمات
BAB HURUF LAM
ضلَْلـنَـا ِ ض
َ ـوب َمـ ْـع ُ ـت َوامل ْغ
َ ـون فِـي َج َع ْلنَـا * أَنْـ َع ْم
ِ واح ِرص علَـى الس ُك-٤٧
َ ْ ْ َ
َ
47. Dan bacalah dengan jelas sukun pada lafazh Ja’alna, An’amta,
Maghdhubi dan Dhalalnaa
َوَر ِاع ِش ـ َّـد اة بِـ َكــاف َوبِـتَـا * َك ِش ْـركِـ ُك ْـم َوتَـتَ َـوفَّـى فِـْتـنَـتَـا-٤٩
49. Dan jagalah bacaan Syiddah pada huruf Kaf dan huruf Ta, seperti pada
lafazh Syirkikum, Tatawaffa dan Fitnataa
َوأ ََّوَ ْل ِمـثْـل َوِجـْنـس إ ْن َسـ َك ْـن * أ َْد ِغ ْـم َكـ ُق ْـل َرب َوبَـ ْـل لَ َوأَبِـ ْـن-٥١
50. Apabila huruf pertama sukun serupa dan sejenis, maka di idghamkan
seperti pada lafazh Qur rabbi, balla, dan bacalah dengan jelas
ِ
ـوب فَـ ْلتَـ َق ْـم ْ ِف يَـ ْوم َم ْـع قَالُـوا َوُه ْـم َوقُ ْـل نَـ َع ْـم * َسب-٥١
َ ُـحـهُ لَ تُـ ِز ْغ قُـل
51. lafazh Fii yaumi, Qaalu WaHum, Qul Naam, Sabbihhu, Laa tuzigh
Quluuba dan lltaqam
اْلِْف ِـظ * أيْ ِقـ ْظ َوأنْ ِظ ْـر َعظْ َـم ظَ ْـهـ ِر اللَّـ ْف ِـظ
ْ ِف الظَّ ْع ِن ِظـل الظُ ْهـ ِر عُظْ ُم-٥١
53. Dalam lafazh Zha’ni, Zhillu, Zhuhri, Uzhmul, Hifzhi, Aiqizh, Anzhir,
Azhmi, Zhahri, Lafzhi
10 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
ِ َالر ْع ُـد وهــود ق
ـاص َـرْه ِ َ إِلَّ بِـويـل هـل وأُولَـى ن-٥٨
ُ َ َّ َظ ل ُ ـاض َـرْه * َوالْغَْيـ َ ْ َ َْ
58. Kecuali pada surat Al Muthafifin dan surat Al Insaan, dan Al Qiyamah,
dan lafazh Al Ghaizhu, tidak pula pada surat Ar Ra’du dan surat Hud
ف َس ِـامـي
ُ َضنِ ْـيـن الْ ِـخـال ِ
َ اْلَـض َعـلَـى الطَّ َع ِـام * َوفــي
ْ َاْلَـظ ل
ْ َو-٥٩
59. Dan lafazh Hazhzhu memakai huruf Zha kecuali jika disandingkan
dengan kata At Tha’am, maka dia memakai huruf Dhadh, dan pada lafazh
Dhaniin itu ada perselisihan dalam membacanya
11 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
ِ ِ
َ الْم ْـي َـم إِ ْن تَ ْسـ ُك ْـن بِغُـنَّـة لَـ َـدى * بَـاء َعلَـى املُ ْختَـا ِر م ْـن أ َْهـ ِـل-٦١
األدا
63. Huruf Mim sukun apabila bertemu huruf Ba dibaca disertai Ghunnah
menurut pendapat terpilih di kalangan ulama ahli tajwid
ْ ْـم تَـْنـ ِويْـن َونُـون يـُْلـ َفـى * إِظْ َـهـار ْاد َغــام َوقَـ ْلـب
إخـ َفــا ُ َو ُحـك-٦٥
65. Hukum Tanwin dan Nun adalah : Idzhar, Idgham, Iqlab, Ikhfa
ف اْلَْل ِـق أَظْ ِه ْـر َو َّاد ِغ ْـم * فِـي الـالَِّم َوالـ َّـرا لَ بِغُـنَّـة لَـ ِزْم
ِ فَعِْن َـد حـر-٦٦
َْ
66. Pada huruf Halqi dibaca Idzhar, dan di idghamkan pada huruf Lam dan
Ra tanpa disertai Ghunnah
ِ وال َق ْلـب ِعـْن َـد الـبـا بِغُـنَّـة َكـ َذا * لخ َفـا لَ َـدى باقِـي اْلـر-٦٨
ِ وف أ
ُخ ـ َذا ُُ َ ْ َ ُ َ
68. Dan Iqlab pada huruf Ba disertai Ghunnah juga, Ikhfa yaitu pada huruf
sisa selain yang telah disebutkan sebelumnya
12 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
باب المد والقصر
BAB MAD
ِ ِ
ْ َ َوال َـمــد لَ ِزم َوَواج ــب أَتَــى * َو َجـائـز َوْهـ َـو َوق-٦٩
ـصــر ثَـبَـتَـا
69. Mad itu diantaranya Mad lazim, Mad wajib dan Maad Jaiz dan Qashr itu
telah tetap dalam Al-Quran
ِ
ِ ف م ـ ْد * سـاكِـن حالَـيـ ِن وبِالـط ِ
ـول يُ َـمـ ْد َ ْ َ ُ َ َ فَـالَ ِزم إ ْن َجـاءَ بَـ ْع َـد َح ْـر-٧١
70. Mad Lazim yaitu jika datang setelah huruf mad, sukun asli dalam dua .
keadaan (Waqaf dan Washal) dengan bacaan panjang enam harakat
ِ ِ
َـجـال َ َو َجـائــز إِ َذا أَتَــى ُمـْنـ َفـصـالَ * أ َْو َع َـر-٧٢
َ ض الس ُكـو ُن َوقْـ افـا ُم ْس
72. Dan Mad Jaiz yaitu jika datang huruf Mad sebelum Hamzah dalam
keadaan terpisah tidak dalam satu kata, dan Mad Aridh yaitu setelah huruf
mad bertemu sukun ketika berhenti
13 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
ـسـ ْـن ِ والبْـتِـ َـد ِاء وْهــي تُـ ْق-٧٤
َ ـس ُـم إ َذ ْن * ثـَالَثَـةا تَــام َوَك ــاف َو َح
َ َ َ َ
74. Dan mengetahui Ibtida’ tempat memulainya bacaan. Waqaf itu terbagi
menjadi tiga: Tamm, Kaafi dan Hasan
ِ ِ
ـس ْـن َ ْوس اآل ِي َج ــوْز فَال
َ ـح َ ـام فَالْ َكـافـي َولَْفـظاـا فَ ْامنَـ َع ْـن * إلَّ ُرُؤ
ُ َّ فَالت-٧٦
76. Maka yang pertama disebut Waqaf Tamm, yang kedua Waqaf Kaafi
tidak ada kaitan secara lafadz namun ada kaitan secara makna. Jika
berhenti pada kalimat yang ada keterkaitan secara lafazh dengan kalimat
sesudahnya, maka jangan memulai dari kalimat yang sesudahnya, kecuali
pada awal-awal ayat boleh hukumnya, yang ketiga ini disebut Waqaf
Hasan
ُضـطًَّـرا َويُْـب َـدا قَـْبـلَـه ُ َ َو َغ ْـي ُـر َمـا تَ َّـم قَبِ ْـيـح َولَــهُ * يُ ْـوق-٧٧
ْ ـف ُم
Jika berhenti pada kalimat yang tidak sempuma maka Waqafnya .77
Qobih tidak baik, Waqaf Qobih ini boleh hanya dalam keaadan terpaksa,
dan memulainya dari kalimat sebelumnya
ـب ِِ ِ ولَْي-٧٨
ْ َـب * َولَ َح َـرام َغْي َـر َمــا لَــهُ َسـب
َ س ف الْ ُق ْرآن م ْـن َوقْـف َو َج
َ َ
Karena tidak ada dalam Al-Quran waqaf yang wajib dan tidak juga .77
.waqaf yang haram tanpa memiliki sebab
14 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
باب المقطوع والموصول
BAB MAQTU DAN MAUSHUL
15 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
ـوح َك ْـس ُـر إِ َّن َمــا ِ ِ َ فُصل-٨٤
َ ُـث َمـا * َوأَ ْن لَـ ِم ال َـم ْفـت
ُ ـت الن َسـا َوذبْـح َح ْـي
84. juga terdapat dalam surat Fushilat, An Nisaa, dan Ash Shaffat. Dan .…
pisahkan lafazh Haitsu dan Maa, pisahkan pula lafazh An dan Lam, Inna
Ma
ـت يَـْبـلُـوا َم َـعـا ِ خلَ ْفتُم ِون وا ْشتَـروا فِـي مـا اقْطَعـا * أ-٨٧
ْ َُوح ْـي أَف
ْ ضتُ ُـم ا ْشتَـ َه َ َ َْ َ ُ َ
87. Khalaftumuuni, Isytaraw. Dan pisahkanlah lafazh Fii dan Maa ketika
bertemu lafazh Uuhii, Afadhtum, Isytahat, Yabluu
َـت ُروم كِـالَ * تَـنْ ِزيْ ُـل ُش َع َـرا َو َغ ْـي َـر ِذي ِص ـال ِ
ْ ثَـانـي فَـ َعـلْ َـن َوقَ َـع-٨٨
ِ
ْ اب َوالن َسـا ُو ِص
ـف ِ َحـز ْ ـح ِـل ِص ْـل َو َمُْتَـل
َ ْ ـف * ِف الش َعَرا األ ْ َّ فَأَيْـنَ َمـا َكالن-٨٩
89. Dan sambungkanlah pada lafazh Ainamaa pada surat An Nahl, namun
ada perbedaan pendapat dalam surat Asy Syuaraa, Al Ahzab, An Nisaa
ِ
َ َوص ْـل فَِإلَّ ْـم ُه-٩١
ـود أَلَّـ ْـن ََْن َـعـالَ * ََْن َم َـع َكْيـالَ ََْتَزنـُوا تَأْ َس ْـوا َعـلَـى
16 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
90. Dan sambungkanlah lafazh In dan Lam menjadi Illam dalam surat Hud,
juga An dan Lan menjadi Allan ketika bertemu dengan lafazh Naj’ala dan
Najma’a, dan sambungkanlah lafazh Kay dan Laa menjadi Kaylaa ketika
bertemu lafazh Tahzanuu dan Ta’sau ‘alaa
ـك َح َـرج َوقَطْـعُ ُـه ْـم * َع ْن َم ْـن يَ َشـاءُ َم ْـن تَـ َولَّـى يَ ْـوَم ُه ْـم
َ َحــج َعلَ ْـي-٩١
91. Dan dalam surat Al Hajj pada lafazh ‘Alaika harajun, dan pisahkanlah
lafazh ‘An dan Man ketika bertemu dengan lafazh Yasyaa’u dan Tawalla.
Dan pisahkanlah lafazh Yauma Hum
ِ ووَزنُـوهــم وَكـالُـوهـم ِصــل * َكـ َذا ِمـن ْال ويـا وهـا لَ تَـ ْف-٩١
ـص ْـل َ َ ََ َ ْ ْ ُ َ ُ ُ ََ
93. Pada lafazh Wazanuu Hum, Wakaaluu Hum merupakan Maushul, Pada
lafazh Al (Ta’rif), Yaa (Nidaa), Haa (Tanbih) jangan dipisah
BAB HURUF TA
ِ ـود َكـ
ِ اف روم ه
ِ ِ
ـاف الْبَـ َق َـرْه ْ * ـت الـز ْخ ُـرف بِالـتَّـا َزبََـرْه
ُ ُ الع َـر ُ َ َوَر ْْح-٩٤
94. Dan Lafazh Rahmatu dengan Ta Maftuhah terdapat pada surat Az
Zukhruf, Al A’raf, Ar Ruum, Hud, Maryam dan Al Baqarah
ِ
ِ ََّخيـرات ع ُقـود الـث
ـان َهــم ُ َ نِ ْع َمتُ َـهـا ث-٩٥
ُ ُ َ ْ ـحـل إبْ َـرَهـ ْـم * َم اعـا أ
ْ َـالث ن
95. Ni’matuhaa dengan Ta Maftuhah, terdapat tiga tempat dalam surat An
Nahl, dalam surat Ibrahim, juga terdapat dalam surat Al Maidah yang
bersanding dengan lafazh Ham
17 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
ـت بِ َـهـا َوالـنــوِر ِ ِ
َ َ لُْق َـمـا ُن ثُ َّـم فَـاطــر َكـالـطـوِر * ع ْـم َـرا َن لَ ْعـن-٩٦
96. Terdapat juga dalam surat Luqman, Fathir, At Thuur. Lafazh La’nata
dengan Ta Maftuhah pada surat Ali Imran dan An Nuur
18 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h
لخاتمة
PENUTUP
V
19 | M a t a n M a n z h u m a h J a z r i y a h